PEDAGOGIKA SPOŁECZNA

Pedagogika społeczna obejmuje tę gałąź teorii wychowawczej, która koncentruje się na problematyce środków wychowawczych jako zespołu czynników działających na wychowanka, warunkujących jego rozwój i w dużym stopniu rezultaty planowej działalności wychowawczej oraz analizuje różne rodzaje potrzeb wychowawczych w poszczególnych fazach życia człowieka (dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały). Szczególnym przedmiotem zainteresowań pedagogiki społecznej są sytuacje wychowawcze, wymagające pomocy społecznej oraz działań kompensacyjnych (sieroctwo, rozbicie rodziny, itp.).

Termin pedagogika społeczna po raz pierwszy wprowadził do piśmiennictwa A. Piesterweg. Trafnie dostrzegał złożoną strukturą współczesnego mu społeczeństwa, zróżnicowanego klasowo i ekonomicznie. Pragnął przygotować nauczycieli do złożonych zadań pomocy dziecku i ten zakres przygotowania nazwał pedagogiką społeczną, co uważał za równie ważne, jak przygotowanie do nauczania poszczególnych przedmiotów czy też do zadań ogólno wychowawczych w szkole.

Dalszy rozwój pedagogiki społecznej wyznaczały szybkie przeobrażenia społeczne, które sprawiły, iż proces celowego wychowywania nie zamykał się jedynie w instrukcjach szkoły i domu, ale też poza domem i szkołą wyrastała sieć instytucji (biblioteki, czytelnie) które również planowały działalność wychowawczą i w istotny sposób dopełniały wpływy wychowawcze domu i szkoły. Instytucje te stawiały jako cel swego działania, wprowadzenie młodej generacji w określony układ stosunków społecznych, bądź upowszechnienie dóbr kulturowych, bądź rozwijanie różnorodnych form pomocy.

Szczegółowa problematyka badań oraz dziedziny praktycznych zastosowańwynikały z przeobrażeń społecznych dokonujących się w naszym kraju. Ostatnie lata przyniosły istotne zmiany, poszerzając zakres i treść a nawet weryfikację podstawowych założeń. Należy więc traktować, iż jest to system, który stale będzie doskonalony i wypełniany nowymi treściami.

Pedagogika społeczna - dr Jordan AP w Krakowie

O. WOLONTARIAT

1. GENEZA PEDAGIGOIKI SPOŁECZNEJ

- to dziedzina teoretyczno - praktyczna ( posiada dwa wątki) Praktycy czerpią z opracowań teoretyków

Koncepcje pedagogiki społecznej pojawiły się w połowie 19wieku. W okresie dynamicznych przeobrażeń, rozwoju nauk matematyczno- przyrodniczych, techniki, w czasie intensywnego dynamicznego rozwoju przemysłu, migracji ludzi z wsi do miast. Czas ten ujawnił zależność człowieka jako istoty organicznie sprzężonej ze środowiskiem materialnym i społecznym, determinującym rozwój indywidualny jednostki.

Badania obu zjawisk społecznych przyczyniły się do powstania nowej dziedziny socjologii. Reprezentanci socjologicznego nurtu w pedagogice głośni, że wychowanie jest w swej istocie procesem społecznym organizowanym przez społeczeństwo, bądź przy pomocy powołanych do tego instytucji lub przez samoistne oddziaływanie form i wzorców życia społecznego. Takie pojmowanie wychowania jako procesu społecznego reprezentuje przedstawiciel szkoły socjologicznej w pedagogice Florian Znaniecki - określa on wychowanie jako proces przystosowania się jednostki do warunków społecznych, do obyczajowego, społecznego i kulturowego życia w określonych grupach społecznych. Henryk Pestalozzi propaguje współprace szkoły, że środowiskiem społecznym. Robert Owen zwraca uwagę na kulturotwórczą rolę szkoły w środowisku. Termin pedagogika społeczna prowadzi do piśmiennictwa pedagogicznego. Adolf Disterweg w rozprawie,, przewodnik do kształcenia nauczycieli' niemiecki—uważał on, ze nauczyciele powinni być przygotowani do pomagania uczniom, przezwyciężaniu barier, jakie napotykają one dążąc do uzyskania wykształcenia. Przygotowanie do działań opiekuńczych Disterweg wynalazł w pedagogice społecznej, w odróżnieniu od przygotowania dydaktycznego przypisywał pedagogice społecznej specjalne zadania równie ważne.

Pedagogika społeczna w 2 połowie 19 w koncentrowała się na środowiskowych warunkach procesu dydaktycznego i poszukiwała nowych terenów dla prawdy pedagog. Gł. poza szkołą a środowisku życia dzieci i młodzieży. Dalszy rozwój pedagogiki społecznej ukierunkowany był powstawaniem i funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, opiekuńczych i socjalnych oraz placówek wychowawczych pojmowanych jako placówki wspomagające i rozszerzające procesy celowego wychowania. Instytucje te miały służyć wprowadzaniu dóbr kultury i organizowaniu różnorodnych form aktywności.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto specyficzna sytuacja ekonomiczna i polityczno - społeczna po 1864 roku po upadku powstania styczniowego występujący dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania jednak poza szkołą pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu'. Potrzeba poznania środowiska społecznego poza szkołą była w Polsce szczególnie uzasadniona z uwagi na rozwój sieci kół samokształceniowych i innych inicjatyw oświatowych.

Kompensujących brak własnego niezależnego systemu edukacyjnego.
Termin pedagogiki społecznej - najwcześniej zaczęto używać w małopolscy i termin ten określał spontaniczne działania organizowane poza szkołą.

2. PREKURSORZY I TWÓRCY PEDAGOGIKI SPOŁ

- prekursorzy:- Ludwik Krzywiki wskazywał na potrzebę zbudowania systemu oświatowego, który będzie umożliwiał młodzieży możliwości ciągłego uczestnictwa w kulturze i samokształceniu. Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają realizację zadań samokształceniowych i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym. Opracowana przez niego koncepcja, była ideą prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.

Do innych znaczących prekursorów należą - Stanisław Kalipowicz, Józef Abramowski, Helena Radliska jej następcy:

Aleksander Kamieński ,,funkcje pedagogiki społecznej'

Wroczyński ,, człowiek istota społeczna'.

Powstanie pedagogiki społecznej w Polsce wiąże się z osobą Heleny Radlińskiej

W Łodzi powstał pierwszy kierunek pedagogika społeczna.

H.Radlińska po 2 wojnie swiatowej w czasie pobytu w Łodzi, przygotowała nie tylko prace, które były odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne, np. badania nad sieroctwem, potrzebami socjalnymi robotników, zwalczanie analfabetyzmu, lecz wiele pisała dla szerokiego kręgu odbiorców. Dla nauczycieli, działaczy oświatowych i badaczy, książka pt. ,, Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej”. W ostatnim okresie swego życia zmarła w 1954' , przygotowała dwie prace stanowiące syntezę jej dorobku naukowego. Naukowego Łodzi przegotowała skrypt pt.,, Egzamin z pedagogiki społecznej, nie napisała podręcznika.. Radliska unikała sformułowania definicji pedagogiki społecznej. Nie podała ścisłej definicji, ograniczyła się do przedstawienia celu charakterystycznych pedagogiki społecznej, jej zakresu i problematyki. Miała poczucie, że ta gałąź pedagogiki wciąż się rozwija, jest płynna i daleka os stabilizacji, od wyraźnego ograniczenia zasięgu.

Wroczyński -,,Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”, był wydarzeniem naukowym. Jednocześnie z jego wydaniem 1966' wprowadzono do programu pedagogiki na uczelniach wyższych przedmiot pedagogika społeczna.

Wroczyński ukazał pedagogikę społeczną przez przeciwstawienie pedagogice tradycyjnej o charakterze intuicyjnym. Znana mu niemiecka pedagogika społeczna była dla niego bodźcem. Ideom przewodnią podręcznika jest podkreślenie, że pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemów wychowania poza szkołą. Autor kładł nacisk na wychowawczą działalność szkoły i instytucji intencjonalnego środowiska wychowawczego.

Zasługą autora jest przeznaczenie prawie połowy objętości pracy zagadnieniom pedagogiki opiekuńczej. Jej problematyka koncentruje się na sytuacjach wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej. Uczynniając dominującą w wychowaniu rolę szkoły, nowe zadania upatrywał w organizacji opieki nad dzieckiem w osiedlach mieszkaniowych, w czasie pozalekcyjnym.
Wg H.Radlińskiej - Środowisko to zespół warunków, wśród których tytule jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas”
Wroczyński wprowadza pojęcie zmian, jakie bodźce środowiskowe wywierają na otoczenie społeczne jednostki --> określenie - środowisko: składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i powodują określone reakcje psychiczne.
Cechą charakterystyczną twórczości R,.Wroczyńskiego było uwrażliwienie czytelnika, nauczyciela, działacza otaczającej rzeczywistości społecznej i wymagania, jakie stawia to wychowaniu.
W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce, jakie stawia to wychowaniu.
W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce dla szkoły otwartej, umiejętnie łączącej w trosce o wychowanie dzieci - nauczycieli, rodziców, instytucje szkolne i pozaszkolne....
Aleksander Kamieński - w podręczniku pt.,,Funkcje pedagogiki społecznej” był najbliższy poglądom H.Radlińskiej. Najpierw był starszym asystentem, następnie po zrobieniu doktoratu adiunktem w katedrze pedagogiki społecznej. Jego tematem była odpowiedź na pytanie -kim jest i co wnieśli do pedagogiki społecznej jej zwiastuni i teoretycy. Dobór nazwisk ustalił z H.Radlińską. Postacie opracowane przez Kamieńskiego to:

J.H. Pestalozzi - który zapoczątkował idee oświaty ludu pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska przez rozbudzanie sił w tym środowisku

Robert Owen - jego działalność społeczno- wychowawcza w środowisku robotniczym - buduje fundamenty ped. Społecznej

Mikołaj F.S.Grundtvig - twórca uniwersytetów ludowych, opiera postęp ludu na fundamencie rozbudzonej kultury ludowej

Wśród polskich zwiastunów i teoretyków pedagogiki społecznej znaleźli się
Ludwik Krzywicki - o którym H. Radlińska powiedziała, że rzutował wytyczne pedagogiki społecznej
Edward Abramowski - twórca powszechnej w Polsce teorii wychowania społecznego
Józefa Jobeyko - której dorobek naukowy jest w służbie szkoły i społeczeństwa
Stanisław Kasprowicz - usiłuje oprzeć pedagogikę na naukach społecznych
Plan przygotowania głównych kierunków pedagogiki społecznej nie został zrealizowany. Czas historyczny nie sprzyjał rozwojowi pedagogiki społecznej

Realizacji w wybranych instytucjach opieki i wypoczynku. Inną cechą podręcznika Kamińskiego jest to, że przez niego badania wybranych problemów pedagogiki społecznej znalazły się w podręcznym ujęcia syntetyczne. Do takich zagadnień należy czas wolny. Podstawowa praca Kamińskiego pt. ,,czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza”, uzyskała wielu kontynuatorów. Inne zagadnienie, dotyczy związków młodzieży i stowarzyszeń społecznych.
Nowością w porównaniu z R.Wroczyńskim, jaką wprowadził Kamiński do swojego podręcznika jest rozdział pt. ,,pracownicy socjalni, pracownicy kulturalni”. Obu kategorią zawodowym wiele uwagi poświęca, H.Radlińska, A.Kamiński był autorem wielu rozpraw i artykułów na ten temat. Zagadnieniami zdrowia zajął się w związku z rekreacją fizyczną, ukazując jej aspekty wychowawcze. Problemy gentologiczne ukazał w świetle pedagogiki społecznej. Koncepcje pedagogiki społecznej, koncepcje genologii społecznej.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI SPOŁ.

Pojęcie wychowania i socjalizacji z punktu widzenia pedagogiki społecznej.

Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno- motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.

Wychowanie - o wychowaniu można mówić jako o systemie działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych bądź jako o zespole już ukształtowanych cech. Analizując wychowanie jako proces można w nim wyróżnić dwa rodzaje wpływów: 1) działania podejmowane przez instytucje wychowawcze mające na celu realizowanie określonego wzoru wychowawczego; 2) wpływy środowiskowe. Zazwyczaj oba te rodzaje wpływów działają równolegle i są ze sobą ściśle sprzężone.
Wg Znanieckiego wychowanie społeczne jest spoiwem łączącym jednostkę ze społeczeństwem i zapewniającym trwałość społeczeństwa. Znaniecki mocno podkreśla społeczny charakter procesów wychowawczych, które zmierzają zawsze do przystosowania jednostki do obyczajowego, społecznego i kulturalnego życia w określonych grupach społecznych.

Socjalizacja - (od łac. Socialis -społeczny). Pojęcie to można rozumieć jako:
1. Ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;

2. Ogół zmian zachodzących zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.


SIŁY SPOŁECZNE - Helena Radliska

,, siły ludzkie” - sprowadza do uzdolnień i cech jednostek i grup społecznych wyróżniających się lub mogących się wyrazić w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności. DIAGNOZA środowiskowa - stan sił np. siły społecznej: o deficytach, deficytach siłach aktywności, która występuje lub noże występować w owej grupie. Przypuszcza się poprawę więzi społecznych, może poprawić standard życia w środowisku ,,x'

zadania: organizacja klubów, ośrodków zabaw.

CELEM pedagogiki społecznej instytucji społecznych, fundacji oraz innych grup organizowanych i inicjujących a także pojedynczych osób, liderów, animatorów inicjatorów jest wzmacnianie inspirowanie i wspomaganie.

--Aleksander Kamieński wyróżnia siły jednostkowe: przywódcy opinii publicznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, promotorzy nowych form zaspokajania potrzeb ludzkich, -siły zbiorowe grupy społeczne, wzorcowe instytucje i ruchy społeczne

-- Ewa Marynowicz - Hepka pedagog z łodzi uważa, że inicjatywa uruchomienia sił społecznych należy do instytucji działających w środowisku lokalnym ,,siły jednostkowe rosną wraz z rozwojem sił zbiorowych”

wolontariat: różne akcje, które dzieją się w świecie, pojedyncze osoby tworzą grupy i całe akcje.
- rozwiązania systemowe i tworzenie warunków prawnych, działania systemowe, między siłami społecznymi a wartościami istnieje zależność powodująca, że siły społeczne dynamizują życie w środowisku, ukierunkowane na przekazanie i rozwijanie wartości: ocena: Barbara Smolińska- THEISS
- uczucia wartości: dobro, przyjaźń, więzi społeczne, uczuciowe, sprawiedliwość, demokracja niepełnosprawni, biedni, opuszczeni.

Poprzez działania możemy wywrzeć w człowieku pewne wartości

Helena Radliska - POŁOŻENIE HISTORYCZNE - wszystkie roczniki współżyjące w danej chwili w obliczu w tych samych wydarzeń i tych samych działań. Dziadkowie, ojcowie, dzieci.
Zalecenie: kształtowanie młodzieży wg. Wzorca - nie daje wychowania. Powinno polegać wg Stanisława Kawuli, aby wychowanie wartości wzorców zachowań i nie sprowadzało się do kształtowania młodzieży wedle wzorca wypracowanego przez grupy panujące, bo takie postępowanie nigdy w dziejach nie dawało zamierzonego efektu.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - ze względu na rodzaj bodźców Ryszard Wroczyński, wyróżnia środowisko naturalne, społeczne i kulturowe. Każdy człowiek posiada swoje własne środowisko składające się z czynników obiektywnych i subiektywnych kształtowanych, percypowanych i przetwarzanych indywidualnie i niepowtarzalnie. Zmienianie informacji, pewna transformacja w sposób wierny, będzie się kojarzyła; odbiór związany z indywidualnością percepcyjną.
Indywidualizowanie środowiska powinno być przez pedagoga specjalnego- -> METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW

ŚRODOWISKO wg H. Radlińskiej, stanowi zespół warunków w środowisku, których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, jest ono zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. H.Radlińska odróżnia środowisko ( nadaje mu cechy względnej stałości czasowo - przestrzennej) od otoczenia( uznaje za strukturę zmienną, krótkotrwałą).
-- przyjęła kryterium podziału:

1. - środowisko bezpośrednie szerszeŕ dalsze

2. - Kryterium oceny środowiska: środowisko obiektywne, środowisko subiektywne.

Składniki środowiska- materialne, psychiczne emocjonalne.

4. ROLE SPOŁECZNE I ICH JEDNOSTKOWE I SPOŁECZNE ZNACZENIE

5. FUNKCJE I TEREN DZIAŁANIA PEDAGOGA SPOŁECZNEGO

- ped społeczny, pracownik socjalny --> pracownik socjalny jest zawsze pedagogiem społecznym, ale pedagog społeczny nie zawsze jest pracownikiem socjalnym.
FUNKCJE: mają świadomość niskiej, społecznej pozycji swego zawodu, trudności w realizacji zadań zawodowych to: - problem z trudnościami klientami pomocy społecznej, - praca w trudnych środowiskach, zagrożenie fizyczne; - przeciążenie pracą, przenoszenie negatywnych napięć na życie prywatne, trudności największe to alkoholizm i bezrobocie.
POMOC osobom i rodzinom, którym w świetle prawa nie powinni korzystać z pomocy społecznej: - ma zarzuty środowiska, że niesłusznie i niesprawiedliwie przyznaje pomoc tym ludziom, - obowiązują go przepisy - nie jest w stanie udowodnić ze petent przyniósł zaniżone dochody č naciągacze i oszuści

- pomoc rodzinie, gdzie nie ma poważnej patologii

FUNKCJE: ekonomiczna, - szybka reakcja--> funkcja interwencyjna, - opiekuńczo - wychowawcza i pielęgnacyjna, - profilaktyczna, - diagnostyczna, - badawczo - naukowa, - teoretyczna, - terapeutyczna, - terapeutyczno - kompensacyjna, - doradczo - instruktorska, - wspierająca kreatywna, - socjalna, socjalizacyjna, - kształcąca, - kulturalno - oświatowa, - integracyjno - koordynująca, - menedżerska organizacyjna
TEREN: - środowisko lokalne, - domu dziecka, - rodzina, świetlice szkolne, środowiskowe, socjoterapeutyczne, zakładowe, - domy pomocy społecznej osób starszych, samotnej matki, młodych matek, dla niepełnosprawnych fizycznie, - schroniska bezdomnych, pogotowia opiekuńcze, - poradnie odwykowe, - internaty bursy nie, -- kurator sądowy. - Towarzystwo przyjaciół dzieci, - ośrodki kształcące: dom kultury, - powiatowe centrum pomocy społecznej, - zakłady pomocy: szpitale, ośrodki zdrowia
Za ojczyznę pracy socjalnej uważa się USA. --> praca socjalna wyrastała ze spontanicznie tworzonych różnych form samopomocy, które nie tylko miały służyć osobom pozbawionym innych form zabezpieczenia. - Stany zjednoczone były nie tylko terenem dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu tylko teren dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom pracy socjalnej np. M.Ruchmond pisze o diagnozie społecznej i metodzie indywidualnego przypadku. Powstała też w Ameryce pierwsza szkoła pracy socjalnej, utworzona w Nowym Yorku w 1897'. W 1925' H.Radlińska utworzyła w W-wie w Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Pracy Społeczno - Oświatowej. Wykształciła ona wielu pedagogów społecznych, działaczy kulturalno - oświatowych i pracowników socjalnych. Synonimem pracy socjalnej wg H. Radlińskiej jest,, praca społeczna”: polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.
Praca socjalna nakierowana jest na realizację trzech podstawowych zadań:
- socjalizacja i rozwój jednostki, - terapia, rehabilitacja, pomoc i ochrona, - zapewnienie dostępu do usług, informacji i poradnictwa.
W ustawie o pomocy społecznej z 28 listopada 1990' praca socjalna zdefiniowania jest jako działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.
Termin praca socjalna jest wieloznaczny i nieostry. Praca socjalna może być też realizowana przez nieprofesjonalistów. Praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej i związana jest z opieką nad osobami niesamodzielnymi. Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy - od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek i grup.
RATOWNICTWO- pomoc doraźna - czyli rozpoznanie warunków natychmiastowego działania, stwierdzenie potrzeby o możliwości ratunku np. pomoc powodzianom.
OPIEKA- to forma świadcząca w tych wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń losowych nie umieją albo nie mogą dojść do sił, aby samodzielnie pokonać trudności np. domy małego dziecka.
POMOC - zapewnia możliwość utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich poradnie, świetlice.
Inną formą jest KOMPENSACJA SPOŁECZNA, czyli wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających bieg życia jednostki tej grupy np. rodziny zastępcze, kuratorzy sądowi.
INTERWENCJA- jest działaniem osoby lub zespołu w rzeczywistości, od której pierwotnie nie należeli.
SŁUŻBAMI SPECJALNYMI - są nazywane zorganizowane, względnie trwałe i występujące zespoły ludzi działające w ścisłym związku lub w ramach pewnych instytucji i organizacji, których zadaniem jest wspomaganie jednostki rodziny oraz innych grup i zbiorowości w sytuacjach, gdy nie mogą one zaspokoić swoich potrzeb na wystarczającym poziomie.
Podmioty służb społecznych można podzielić na zinstytucjonalizowane np. państwowy system pomocy społecznej, kościelne organizacje charytatywne, grupy samopomocy, fundacje i nieinstytucjonalizaowane pomoc rodzinna i sąsiedzka, nieformalne grupy samopomocy.
Można też wyróżnić służby społeczno - publiczne - finansowanie z podatków np. instytucje państwowe i samorządowe oraz niepubliczne - opłacone z prywatnych pieniędzy organizacje społeczne, fundacje, samopomoc.
Innym kryterium jest to, czy podmioty świadczące usługi społeczne mają charakter komercyjny, tzn. działają w celu wypracowania dla siebie zysku np. prowadzący prywatną praktykę pracownicy socjalni, prywatne domy dla przewlekle chorych, czy też nie są nastawione na zysk.
Służby społeczne dzieli się też ze względu na socjalne, działające w miejscu pracy oraz terenowe służby społeczne, funkcjonujące w miejscu zamieszkania
PRACOWNIKIEM SOCJALNYM może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn. ukończoną szkołę pracowników socjalnych lub studia wyższe o kierunku - praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika, psychologia i inne pokrewne.
Pracownik socjalny powinien dysponować rozległą wiedzą społeczną i umiejętnością posługiwania się metodami pracy socjalnej.

6. METODY I ZASADY PRACY SOCJALNEJ
M. INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW,
*Metoda indywidualnych przypadków w pracy socjalizacyjnej.

Jest to metoda, która to, co jednostkowe, indywidualne w człowieku, jego losie i najbliższym środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia i poprawy jego sytuacji życiowej, bądź to traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, bardziej uniwersalnych..
-- przypadek łać. Casuz to coś, co istnieje w rzeczywistości - nie konstrukcja teoretyczna ani zjawisko semantyczne, nie model spreparowany w umysłach uczonych czy też przypomocy komputerowych procesów. By go zrozumieć nie wystarczy sięgnąć do wiedzy, koniecznością staje się odwołanie do doświadczenia i praktycznych możliwości działania, czasem do intuicji.
Jest to jedna z metod wspierania człowieka w trudnej sytuacji życiowej. Jest to dostosowana do poziomu klienta strategia koordynacji usług, istniejących możliwości i świadczeń, krótkoterminowa, zadaniowo ukierunkowana działalność skoncentrowana na pomocy klientowi w rozwiązaniu problemów dnia codziennego.
Twórca tej metody M.Richmond ,,czym jest praca społeczna z przypadkiem indywidualnym” wysnuł prawidła pracy z jednostką służące stosowaniu tej metody. Oto najważniejsze z nich:
1. Jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły ani teorii, ale należy się dokładnie przyjrzeć jej sytuacji życiowej i zbadać wszystkie okoliczności, które stały się powodem szukania pomocy społecznej.
2. Nie można pomagać prędko, bez namysłu, częściowo, ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki, jej stosunku do otoczenia.
3. Pracownik socjalny oprócz zdolności wrodzonych musi też posiadać wiedzę nabytą z doświadczeniem i specjalizacją.
Praktyczny i teoretyczny dorobek M. Richmond dał początek klinicznemu spojrzeniu na życiowe problemy człowieka, wprowadził pojęcie diagnozy społecznej oraz nowe narzędzia jej opracowania - wywiad środowiskowy. W pracy z przypadkiem natomiast uwzględniano szeroki kontekst społeczno-środowiskowego i instytucjonalnego funkcjonowania człowieka.

Procedura postępowania pracownika socjalnego, podejmującego trud pracy tą metodą została podzielona na trzy etapy:
1. Opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa),
2. Opracowanie planu postępowania
3. Właściwe prowadzenie przypadku.

Wyróżnia się trzy główne kategorie sytuacji, które wymagają indywidualnej pracy z przypadkiem:
--Wyczerpane zostały indywidualne zasoby sił i możliwości rozwiązania problemu i niezbędna jest pomoc pracownika socjalnego, który byłby w stanie pokierować i pomógł szukać nowych możliwości;
--Osoby o ograniczonych możliwościach umysłowych lub fizycznych nie potrafią często same skorzystać z oferty pomocy socjalnej, nawet, jeśli jest ona w “zasięgu ręki” i tacy ludzie właśnie potrzebują pomocy.
--Najszerszą i najbardziej zróżnicowaną grupą są ludzie pozostający w długotrwałym stresie. Przedłużający się stres prowadzi do niemożności rozwiązania prostych nawet problemów i stanowi cały syndrom zaburzeń funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.

Oto zasady, jakich należy przestrzegać przy praktycznym stosowaniu metody indywidualnych przypadków:
Akceptacja, - kiedy pracownik socjalny spotyka się z klientem po raz pierwszy, wówczas najbardziej uwidacznia się ich nierówna pozycja społeczna. Szczególnie ważna staje się wówczas zasada respektowania podopiecznego jako osoby, z wszystkimi jego problemami i trudnościami, zrozumienie dla jego nieporadności, szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów.
Komunikacja -).)Spotkanie dwóch uczestników procesu pomocy winno służyć nawiązaniu interakcji opartej na jasności precyzji używanych terminów i innych stosowanych symboli. Osoby te maja prawo nie zgadzać się ze sobą w dyskusji, czy też prezentować odmienne preferencje, co do sposobu rozwiązania problemu, lecz muszą nawzajem rozumieć swoje intencje, wypowiedzi, role i przedsięwzięcia.
Indywidualizacja - korzystając z zasobu wiedzy i własnego doświadczenia pracownik socjalny musi zrozumieć nie tylko, w jakim stopniu jego podopieczny, będący w depresji jest podobny do całej klasy ludzi w analogicznej sytuacji, lecz raczej odwrotnie. Pracownik socjalny powinien zastanowić się, co specyficznego jest w sytuacji danego człowieka i jak można mu pomóc ze zrozumieniem całej złożoności jego aktualnej sytuacji życiowej? Jakie wzory zachowań są dominujące w jego relacjach z otoczeniem i jak można je wykorzystać w procesie naprawy? Jakie są jego potrzeby i oczekiwania względem pracownika socjalnego?
Zasada uczestnictwa, - aby podopieczny był w stanie przełamać swą niechęć do aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły w proces działań korygujących i naprawczych musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w tym procesie. Problem ten jest uznawany za pierwszy krok postępowania terapeutycznego. Klient musi uznać, że wejście w sytuację terapeutyczną jest jego świadomym wyborem.
Zasada zaufania i poszanowania prywatności - by klient mógł w pełni uczestniczyć w procesie rozwiązywania swoich własnych problemów, musi mieć przekonanie, że wszystkie informacje, jakich udziela w trakcie wywiadów zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek rozwiązania jego problemów i w takim zakresie, w jakim on sobie tego życzy. To, co klient mówi pracownikowi socjalnemu nie może być nigdy przedmiotem dyskusji poza kręgiem zawodowym osób zaangażowanych w proces pomocy.
Zasada samoświadomości - zarówno klient jak i pracownik socjalny posiadają własny system motywacji i oceny zjawisk. Każdy pracownik socjalny spotyka się w swojej codziennej praktyce zawodowej z ogromną liczbą problemów i osób wywodzących się z różnych środowisk kulturowych, prezentujących różne systemy wartości. Trudno w tej sytuacji uniknąć osobistych impulsów, będących efektem własnych doświadczeń i przeżyć. Praktyczna realizacja tej zasady i poczucie odpowiedzialności za los klienta pozwala jednak pracownikowi oddzielić stosunki z podopiecznym, - czyli motywację zawodową - i konieczność służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń.
--Z metodologicznego punktu widzenia metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
--Zgodnie jednak z tradycją pedagogiki społecznej oraz doświadczeniami rozwiązań empirycznych ograniczenie studium indywidualnych przypadków do badań skupionych wokół jednostkowych losów ludzkich z rozszerzeniem tego kontekstu do rodziny, ma charakter jakościowy, daje szansę podejściu klinicznemu, emancypuje takie techniki badawcze jak wywiad środowiskowy, obserwacja uczestnicząca, analiza dokumentów osobistych, analiza wytworów.
Metoda indywidualnych przypadków koncentruje się na biografii ludzkiej. Wyrosła ona z tego nurtu pracy socjalnej, który w indywidualnej pomocy człowiekowi dostrzegał główny mechanizm działań naprawczych i kompensacyjnych. Wyodrębnienie studium przypadku - jako ważnego elementu działalności praktycznej doprowadziło do nadania mu rangi niezależnej metody badawczej
--M. GRUPOWA,
*.Metoda grupowa w pracy socjalnej.

Wg Aleksandra Kamińskiego metoda grupowa to metoda, w której “ wychowawca
(pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób: wiąże go nie tylko “dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on, ale i członkowie grupy.”
A.Kamiński wyróżnił trzy odmiany metody grupowej:
1. Grupy rozwojowo wychowawcze służą ludziom normalnie funkcjonującym społecznie w takich placówkach jak domy kultury, instytucje edukacyjne, rekreacyjne, organizacje młodzieżowe itp. Grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami grupy.
2. Grupy rewalidacyjne często utożsamiane w pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle, stosują pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane, celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Ten rodzaj pracy u nas organizuje się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz kulturalno-edukacyjnych nastawionych na profilaktykę niedostosowań społecznych.
3. Grupy psychoterapeutyczne są w praktyce socjalnej i wychowawczej w naszym kraju względną nowością. Służyć mają usprawnianiu społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. Tego rodzaju praca jest realizowana w poradniach specjalistycznych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na stwierdzeniu, że prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem wzajemnej pomocy. Zauważył, że w pracy grupowej należy przestrzegać następujących zasad:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni, indywidualnie i zbiorowo.
2. W przebiegu procesu grupowego pojawiają się zarówno czynniki korzystne jak i niekorzystne dla realizacji celów jednostkowych. W pracy grupowej należy dążyć do maksymalizacji czynników korzystnych i minimalizacji czynników niekorzystnych oraz uczyć członków tego samego.
3. Należy dążyć do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jak grupy.
4.Nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym.

Zakorzeniona w naszej pedagogice społecznej typologia grup ( A.Kamińskiego) ma pewne punkty styczne z amerykańskimi angielskim myśleniem o zróżnicowaniach celów i sposobów pracy grupowej.
Próbę opisania występującego w amerykańskiej pracy socjalnej zróżnicowania grup ze względu na ich cele podjął C.Zastrow. Dokonał on następującego podziału grup w metodzie pracy grupowej uwzględniając cele grupy:
1. Grupy rekreacyjne - ich celem jest organizacja zajęć dla rozrywki i wyżycia się fizycznego. Placówki dają uczestnikom niewiele więcej niż odpowiednie miejsce i sprzęt. Grupy powstają spontanicznie, często obywają się bez przywództwa.
2. Grupy umiejętności (rekreacyjnych) - Tu celem jest usprawnianie zespołu umiejętności i umożliwienie rozrywki. Grupy mają orientację zadaniową i znacznie większą rolę odgrywa tu instruktor czy trener posiadający przygotowanie zawodowe w danej dziedzinie. Przykłady zajęć to koszykówka, pływanie, golf. Plastyka rzemiosło itp.
3. Grupy socjalizacyjne - w takich grupach bardziej specyficzne cele to: rozwijanie kompetencji interpersonalnych, zwiększenie wiary we własne możliwości, planowanie indywidualnej przyszłości. Przykładami będą tu grupy prowadzące działalność zapobiegawczą wśród młodzieży zagrożonej popadnięciem w przestępczość, grupy w zakładach poprawczych, ośrodkach dla samotnych matek, ośrodkach dla ludzi starszych. Przywódcami takich grup są najczęściej pracownicy socjalni.
4. Grupy terapeutyczne - gromadzą osoby, które mają problemy społeczne lub emocjonalne. Celem ich jest doprowadzenie swoich członków do głębokiego zbadania tych problemów i wypracowania strategii ich rozwiązania. Ogólnie w grupach terapeutycznych wykorzystuje się wiele technik z zakresu psychoterapii.
5. Grupy spotkaniowe, trening wrażliwości - te grupy zapewniają doświadczenie grupowe, dzięki któremu uczestnicy wchodzą w bliskie stosunki interpersonalne z innymi. Takie grupy pomagają każdemu członkowi pogłębić poznanie samego siebie, poznać jak jest odbierany przez innych, poznać innych, a następnie rozwinąć bardziej efektywne sposoby interakcji.
6. Grupy edukacyjne - skupiają się na zdobywaniu wiedzy i uczeniu się bardziej złożonych umiejętności. Przykłady tematów: opieka nad małym dzieckiem, przygotowanie rodziców adopcyjnych itp.
7. Grupy samopomocy - są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących taki sam problem psychologiczny, społeczny czy zdrowotny. Tu najpełniej wykorzystuje się doświadczenie, uczenie się społeczne i zasadę wzajemnej pomocy właściwą każdej pracy grupowej.
Grupy problemowe i decyzyjne - ten typ występuje nie tylko w pracy z podopiecznymi służb socjalnych, ale też w pracy samych służb. W drugim przypadku praca grupowa służy realizacji takich celów jak opracowanie programów praktyki socjalnej, usprawnianie usług placówek itp.


Swojej typologii grup dokonał też Allan Brown. Wyróżnił on grupy ze wzg na cel jaki realizują. I tak w jego typologii mamy grupy zajmujące się: diagnozą indywidualną; indywidualnym wsparciem; indywidualną zmianą; edukacją, informowaniem i uczeniem umiejętności; kompensacją przez zajęcie czasu wolnego; mediacją pomiędzy jednostkami a instytucjami; wsparciem lub zmianą grupową; zmianą w środowisku i zmianą społeczną.
Inną perspektywę na funkcjonowanie grup stwarza typologia K. Heapa. Wyodrębnia on sześć celów pracy grupowej : ulżenie izolacji; wspieranie społecznego uczenia się i dojrzewania; przygotowanie na nadchodzące kryzysy i inne zmiany w życiu; wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów indywidualnych, wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów w środowisku członków grupy; ułatwienie samopoznania.

Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamiki właściwej życiu grupy. W literaturze socjalnej pracy grupowej napotykamy szereg charakterystyk procesu grupowego opartych na obserwacji jej funkcjonowania. Uogólniając je można wyodrębnić następujące etapy tworzenia i istnienia grupy:
1. Tworzenie grupy - Na tym etapie ludzie z różnymi oczekiwaniami, potrzebami, dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej sobie zbiorowości innych, aby stworzyć grupę. Naturalne zjawiska zachodzące na tym etapie są potrzebne w kształtowaniu się grupy. Najważniejsze z nich to:
a) Nowi uczestnicy szukają poszczególnych jednostek, do których czują sympatię i z którymi mogliby “trzymać”. Ludzie ostrożnie badają jak dalece mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w cele grupowe. Znajdują się też antypatie. Jeśli grupa powstaje z ludzi znajdujących się wcześniej np. w szkole lub innych instytucjach zamkniętych, odtwarzają się w pewnym zakresie wcześniejsze więzi interpersonalne, czasem nawet w postaci podgrup lub klik. To utrudnia integrację.
b) Występować może skłonność uczestników do podporządkowania lub nawet zależności od pracownika prowadzącego grupę, co sprzyja narzucaniu przez niego jego własnej koncepcji celów.
c) Uczestnicy starają się znaleźć dla siebie miejsce w formalnej strukturze grupy. Jednostki ekstrawertywne mogą w tym okresie uzyskać autorytet tylko dlatego, że łatwiej im zabierać głos, a nie dlatego, że wnoszą wartości ważne dla grupy ze względu na jej cele.
Do najważniejszych zadań pracownika socjalnego w tym etapie realizacji metody grupowej należą:
- ułatwienie poznawania się ludzi, stwarzanie od początku okazji do wspólnego działania poszczególnych osób z innymi.
- Wyjaśnienie wyraźnie celu tworzenia grupy z punktu widzenia organizatora placówki oraz przeprowadzenie dyskusji, w której każdy mógłby ujawnić i poznać swoje oczekiwania,
- Przedyskutowanie i ustalenie “prawa” obowiązującego w grupie oraz wzajemnych zobowiązań jakich muszą się podjąć : placówka, pracownik prowadzący grupę i uczestnicy grupy.
- Przedyskutowanie programu i metod pracy, które mogą być użyte , rozważenie co może się stać w następnym spotkaniu,
- Przedstawienie własnej koncepcji swojej roli i sposobów pracy z grupą,
- rozpoczęcie kształtowania norm i wartości grupowych,
- dbanie o to, by wszyscy mogli zaistnieć w grupie i dać poznać innym swe silne strony.
2. Stabilizacja struktury i normy grupy - na tym etapie grupa “ dociera się”. Jest to etap krytyczny dla jej dalszego istnienia i rozwoju. Tu kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o jej efektywności w realizacji celów. Oto najważniejsze zjawiska zachodzące w tym etapie:
a) Poszczególni uczestnicy podejmują działania, które mają im zapewnić pożądane miejsca w strukturze grupy. Żywiołowy przebieg tego etapu najprawdopodobniej zhierarchizuje grupę ze względu na zakres wpływu na innych i nasilenie aktywności w osiąganiu celów własnych i celów grupy,
b) Członkowie grupy pokonawszy początkowe obawy przed odrzuceniem, zaczynają się obawiać o utratę własnej indywidualności. Pojawia się niepewność tego, co jednostka może osiągnąć dzięki grupie i jak grupa może jej pomóc.
c) Reakcje członków na zachowania zgodne czy niezgodne z formalnymi normami w grupie. Funkcjonalne lub niefunkcjonalne względem celów zachowania osób, które posiadają autorytet, kształtują normy faktycznie przestrzegane.
Na tym etapie stosuje się wiele technik, które mają wspomóc realizację celów jakie grupa ma osiągnąć w tym etapie. I tak dla podtrzymania grupy i zwiększenia jej produktywności stosuje się następujące techniki :
- odzwierciedlanie uczuć, zachowania polegające na sygnalizowaniu przez przywódcę jak można rozumieć poszczególne werbalne i niewerbalne działania uczestników.
- Orientowanie na problem przeciwdziałające naturalnej tendencji do szybkiego rozwiązania problemu,
- Supozycje, czyli założenia przyjęte tymczasowo, hipotetyczne sugestie typu “ A co, jeśli....?”,
- Upowszechnianie wątpliwości czy uwag jednostkowych w całej grupie,
Dla nauczania pożądanych zachowań stosuje się takie techniki jak modelowanie, kształtowanie czy trenowanie. Techniką ułatwiające zmierzenie się z trudnością, czasem paraliżującym grupę problemem jest technika parcjalizacji i uniwersalizacji problemu, która polega na uświadomieniu sobie, że skomplikowane problemy da się zazwyczaj rozwiązać “ po kawałku”. Techniką grupotwórczą jest także utrwalanie wszelkich efektów działalności grupy na piśmie (spisywanie planów, pomysłów, decyzji, procesów rozwiązywania itp.). Natomiast przy rozwiązywaniu wewnętrznych problemów grup, zwłaszcza terapeutycznych są techniki inscenizacyjne tj. psychodrama, socjodrama, itp.

3. Realizacja celu grupowego - na tym etapie grupa staje się demokratycznym mikroświatem. Ten termin wyraża istotę grupy doskonałej , takiej która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii. Jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian.
4. Ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy - ocenę efektów należy przeprowadzać nie tylko w dyskusjach ale też na papierze, przez kwestionariusze, opinie uczestników itp. Ta ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiąganie celów. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane z uczestnikami grupy. W efektywnej grupie wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które potem trudno rozerwać. Powstać też może uzależnienie od grupy i lęk przed jej utratą. Prowadzący grupę powinien na to przygotować uczestników. Uświadomić im czego dokonała grupa, co osiągnęli osobiście, wzmacniać ich przed opuszczeniem grupy, pozostawić w pamięci doświadczenia korzystne dla funkcjonowania w ich rzeczywistym otoczeniu.

M. PRACY ŚRODOWISKOWEJ
Istota środowiskowego oddziaływania polega na tym, że jego cele, mechanizmy i środki wychodzą z oceny warunków życia. Przedmiotem manipulacji i działalności naprawczej są jednak szerokie i liczne zespoły czynników środowiska.
Kamieński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody środowiskowej:
-- w wąskim znaczeniu-->, gdy użytek głównie pomocy socjalnej uruchamiany jakąś akcją cykliczną lub stałą. W wąskim sensie z metodą środowiskową mamy do czynienia, gdy przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna, np. ludzie starzy, wąski sens metody środowiskowej występuje też, gdy działania środowiskowe prowadzone są przez jedną grupę osób lub jedną instytucję.
Szeroki sens metody środowiskowej - całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy system działań, podejmowanie pracy x intencją stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk. Chodzi tu o dominację pozytywnego sensu aktywności społecznej ratownictwo, usuwanie zagrożeń.
Użycie określenia pozytywny i negatywny sens działalności społecznej w tym wypadku umowne.
Pedagogika społeczna musi przyjmować szeroki, optymistyczny sens pracy środowiskowej i metodę tej pracy rozumieć jako kreowanie świata bez zła i zagrożeń. Pedagogika społeczna nie odrzuca znaczenia metody środowiskowej, ale uważa za skuteczniejsze i bardziej użyteczne szerokie znaczenie metody organizowania środowiska.
Zasadniczym celem organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju. Pojęcie to odnosi się i do osób, jak i do warunków, w jakim one żyją.
Wtórne cele organizacji środowiska to - cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków, czyli kompensacja
Celem samym w sobie w istocie odrębnym od metody środowiskowej jest tworzenie wspólnoty, więzi emocjonalnych i międzyludzkich
Warunkiem powodzenia i skuteczności organizowania środowiska jest rozbudzenie sił społecznych, czyli ochotniczych organizatorów życia społecznego.
Metoda organizowania środowiska jest wiele efektywniejsza, jeśli jest realizowana wg określonych reguł i towarzyszą jej określone warunki. Schemat postępowania w metodzie środowiskowej jest zbliżony do innych metod pracy socjalnej i wychowawczej, ale angażuje większe środki i siły
Praca opiekuńczo wychowawcza nakierunkowana na dzieci i młodzież rozszerzona na pracę społeczną ze społecznością lokalną. Na użytek takiej terytorialnej wspólnoty schemat postępowania organizacyjnego przedstawia się następująco:
1etap - diagnoza; -- 2etap- organizowanie zespołu i pacy, 3etap- planowanie i koordynacja działań opiekuńczo - wspomagająco- rozwojowych, 4etap - inspiracja i umacnianie zespołu oraz poszczególnych jego ogniw,5etap - systematyczne ulepszanie, poprawienie warunków życia - eliminacja uciążliwości publicznych, - ratownictwo i opieka, -- 6etap - kontrola i doskonalenie stała uwaga i rejestracja zjawisk, potrzeb, ocena możliwości, kreowanie nowych koncepcji i rozwiązań.
2 podstawowe warunki organizacji środowiska dla celów społecznych: - istnienie sił społecznych ochotniczy, nieprofesjonalni organizatorzy - wychowawcy, - zaangażowanie organizacji społeczności lokalnej, przedstawicieli wszystkich jej grup.
Metoda organizowania środowiska przeżywała regres. Wynikało to z niechęci do aktywności sił lokalnych, trochę z ubóstwa społecznej infrastruktury w miejscu zamieszkania, wreszcie z powodu rozprzestrzeniającej się apatii społeczeństwa. Metoda ta ma ogromne znaczenie w społeczeństwie demokratycznym. Metoda organizowania środowiska znajduje szerokie zastosowanie w różnych warunkach pracownik socjalny, pedagog, socjolog, psycholog, animator kultury - zdecydują o poziomie integracji i charakterze więzi międzyludzkich w środowisku lokalnym.
--metoda indywidualnych przypadków - bazuje na psychodynamicznej koncepcji człowieka. Twórczyni M.Richmond. W jej założeniu znajduje się wymóg analizy środowiska społecznego jednostki, metoda ta korzysta też z wiedzy socjologicznej i psychologii społecznej indywidualny kontakt z otoczeniem.
--metoda grupowa grupwork - jest oddziaływaniem na jednostkę przez grupę, do której należy. Ma ścisły związek z pedagogiką, psychologią społeczna i socjologią małych grup. W wypadku ludzi o cechach dewiacyjnych lub z kryzysami psychicznymi, sięga do psychoterapii grupowej kierowanie zbiorem osób o wspólnych celach.
Metoda środowiskowa wykorzystuje ustalenia socjologii społeczności lokalnych, teorii organizacji i zarządzania, psychologii społecznej, pedagogiki społecznej integrowanie działań instytucji i aktywu społecznego, realizacja wspólnych planów.

7. TYPOLOGIA ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Środowisko lokalne i jego funkcje socjalizacyjne.
-Środowiskiem lokalnym nazywamy zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo-materialne. Składnikami środowiska lokalnego są wspólne instytucje, symbole i wartości. Cechami tego środowiska są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej. Dominacja więzi osobowych nad rzeczowymi pozwala na powszechna identyfikację członków oraz sprawowanie osobowej i rygorystycznej kontroli. Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest poczucie jedności wspólnoty i aprobującego uczestnictwa. Zewnętrznym wyrazem jedności jest zdolność do zbiorowego działania w obronie, rozwiązywania i osiągania wspólnych celów i interesów publicznych.
Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.
Do właściwości tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:
- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,
- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.

Aby daną zbiorowość identyfikować jako lokalną należy sprawdzić czy spełnia ona takie kryteria:
- postrzeganie swojego środowiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego (aprobująca świadomość uczestnictwa),
-poczucie wzajemnej niezbędności, świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnych, świadomość pewnych powinności etycznych wobec otoczenia.
Dwa klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych to:
- styczność przestrzenna ( to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to wreszcie postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia),
- łączność psychiczna ( oznacza gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego otoczenia w sytuacjach wyzwalających w nas uczucie empatii, bliskości, aprobowanej zależności).
--Miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowości, system stosunków społecznych i stylów wychowania. Różnice między miastem a wsią nie zanikły po dziś dzień. Procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury np. młodzieżowych subkultur. Wprawdzie dokonał się niewątpliwy postęp cywilizacji wsi, ale w tym samym czasie, w porównywalnych wskaźnikach miasto dokonało jeszcze większego skoku.
--Miasto jest wtórną formą bytowania przestrzennego człowieka i w większości krajów Europy skupia większa część mieszkańców.
Można wyróżnić dziesięć charakterystycznych cech społeczności miejskiej, które jednocześnie mają duże znaczenie w procesie socjalizacji: - Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych, - Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich, - Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych, - Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych, - Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego, - Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi. -Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych,- Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych, - Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego, - Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych,
S. Rychliński wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej: 1) przestrzeń; 2) ekonomikę; 3) demografię; 4) kulturę. Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności, wreszcie jego istotne przeobrażenia. Dynamika rozwoju miast, ich żywiołowe i skomplikowane drogi przemian są źródłem niepokojących zjawisk i przeobrażeń. Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokalnych owocuje postępującą anonimowością, nasileniem się zjawisk patologicznych oraz poczuciem osamotnienia, wyobcowania. Pojawia się osoba nieskłonna i niezdolna do kierowania się w zachowaniach regułami grupy, pozbawiona “orientacji społecznej”, skazana warunkami wychowania na nieprzystosowanie do jakiejkolwiek roli społecznej i “uboga w powiązania społeczne”.
--
Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swych członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią. Społeczność wiejska jest mała, odizolowana, jednostronna o silnym zmyśle solidarności grupowej. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje nad myśleniem świeckim, racjonalnym.
Typologia cech, składników i funkcji, jakie wieś pełni w procesach wychowania i socjalizacji:
ü Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,
ü Poczucie jedności i względnej izolacji,
ü Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,
ü Społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,
ü Specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,
ü Podział pracy i usług,
ü Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,
ü Kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,
ü Presja zewnętrznego świata informacji i kultury,
ü Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych)). I kulturowych,
ü Narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,
Szczególna rola szkoły i nauczyciela.
Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Mimo przemian często negatywnych, inspirowanych przez siły polityczne niechętne polskiemu solidaryzmowi i wiejskiej autonomii - wieś zachowała ogromny potencjał pozytywnych bodźców wychowawczych.
W środowisku wiejskim dominował autorytet osobowy, kreowany uznaniem powszechnym. Przysługiwał na ogół ludziom starszym, odznaczającym się prawością, doświadczeniem i mądrością życiową i bogactwem. Obok tego istniały autorytety formalne np. księdza nauczyciela. Dziś wszystkie one uległy znacznemu obniżeniu wartości.
W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacz się wielkim stopniem dysfunkcjonalności. Uległy znacznemu zubożeniu możliwości wychowawczego oddziaływania społeczności lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społecznych. Szkoła wiejska jawnie przyznaje się do swej niemocy dydaktycznej i wychowawczej, bezradności wobec agresywnej ofensywy marginesów kultury i dyktatu postaw konsumpcyjnych.


8 KRĘGI ŚRODOWISKOWE WG.J.PIETERA
--działalność człowieka na pewnych etapach swojego życia psycho - fizycznego, aktywność jego ogranicza się do pewnych obszarów, kręgi te są stałe, lecz zmienia się intensywność oddziaływania
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne.
--Rodzina-I - najważniejsze otoczenie, najważniejszy krąg
--środowisko miejscowe: - wychodzi poza rodzinę, poznaje inne, integruje się z nimi: szkoła, podwórko, grupa rówieśnicza środowisko lokalne; -- środowisko okoliczne całe wielkie lub mniejsze miasto, może w nim być wiele środowisk lokalnych.- świat: Internet, wyjazdy środowisko dalekie.
--środowisko okoliczne cale obok środowiska miejscowego lokalnego i osobistego dowolnego tworzy trzeci krąg oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu - od największego znaczenia rodziny w socjologii człowieka do malejącego znacznie kolejnych kręgów wykonawczych.
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne. Ze względu na sposób powstawania środowiska Ferdynanda Tonnies, wyróżnia środowisko naturalne i środowisko instytucjonalne.
-- koncepcja kręgów środowiskowych J.Piageta zawiera też obraz rozwoju osobniczego przez stałe poszerzanie obszaru swego osobistego kontaktu od rodzicielki do społeczeństwa globalnego. Można określić ten ruch jako spiralę rozwoju.
Człowiek posuwając się po swojej sprali rozwoju nie opuszcza obiektów swojego kontaktu. Posuwają się one razem z nim, jeśli nie fizycznie to jako doświadczenia i pamięć - wpływając na zachowanie i postrzeganie otoczenia. W tym sensie rodzina macierzysta - programuje rodzinę własną człowieka, kultura lokalna uczy nastawienia do kultury globalnej
Drugim warunkiem istnienia więzi w grupie, jakiej szczególnym przypadkiem jest społeczność lokalna, jest łączność psychiczna rodzi się ona na gruncie utożsamiania się i innymi.

Cechy terytorialne, demograficzne, ekonomiczne
1. środowisko miejskie; 2. środowisko wiejskie
- przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości po 1 przestrzenne, ekonomiczne, demograficzne, kulturowo - socjologiczne.
Źródła przemian……………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
Kręgi środowiskowe wg J.Pietera:
1. środowisko okoliczne (okolica) - utożsamiane z wielkością powiatu,
2. środowisko miejscowe (lokalne) - utożsamiane z wielkością gminy lub miastem do 25 tys. mieszkańców,
3. Osobiste warunki środowiskowe, podzielone na cztery części:
a) środowisko domowe, b) warunki opieki w środowisku domowym, c) środowisko szkolne,
d) inne warunki środowiska osobistego
--Ze względu na sposób poznawania środowiska F.Tonies wyróżnia: środowisko naturalne wspólnota- typ zbiorowości społecznej, który powstaje sponatnicznie - pierwotne- dominują tu więzi osobiste, związki rodowe, więź sąsiedzka, - środowisko instytucjonalne stowarzyszenie- powstałe świadomie dla realizacji określonych zadań- wtórne.
--Ze względu na cechy terytorialne, demograficzne i ekonomiczne wyróżnia się: - środowiska miejskie i wiejskie
Przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości: - przestrzenne, - ekonomiczne, - demograficzne starzenie się społeczeństwa, - kulturalno - socjologiczne.
-Kręgi środowiskowe wg A. Kamińskiego:
1 rodzina, 2. Szkoła, 3.Osiedle, 4.Zakład pracy, 5. Stowarzyszenia społeczne.



9. TYPY I FUNKCJE RODZINY
RODZINA- to podstawowa grupa społeczna, złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim
TYPY RODZINY
1—patriarchalne, - matriarchalne
2—rozbite, -zrekonstruowane, - zastępcze, - adopcyjne, - zdemoralizowane
3—w Polsce spotykamy 2 typy rodzin
- rodzina rozszerzona, trzypokoleniowa dziecko, rodzic, dzidek
- rodzina mała, dwupokoleniowa nuklearna - para małżeńska i jej dzieci
FUNKCJE RODZINY
- wychowawcza, - seksualna, - prokreacyjna, - materialno- ekonomiczna, - kontrolna, - socjalizacyjna, - emocjonalno- ekspresywna, - kulturalna
--można zaobserwować: - wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów, - wzrost zatrudnienia kobiet, - zmalenie wartości dzieci dla rodziców dobra konkurencyjne, - indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań, - różne normy i wartości w poszczególnych członków rodziny.
--zmiany w zakresie funkcji rodziny
- w zakresie funkcji seksualnej: współżycie: zła jakość przeżyć i satysfakcja: konfliktogenne
- w zakresie funkcji materialno- ekonomicznej: oboje, dzieci coraz częściej zarabiają
-funkcji kulturalnej: ograniczenie
-funkcji socjalizacyjno - wychowawczej: zawężenie ze względu obszaru działania innych instytucji. Rodzina odgrywa dużą rolę w socjalizacji jednostki. Prawidłowa socjalizacja ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, nieprawidłowa natomiast powoduje nasilenie zjawisk patologicznych szkodliwy wpływ mediów. Uwidoczniła się emancypacja dzieci w rodzinie. Zwiększył się zakres swobody i niezależności. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci.
- funkcji kulturalnej: zróżnicowanie aktywności kulturalnej członków rodziny.
Obecnie obserwuje się też zmiany w świadomości społecznej dotyczącej życia rodzinnego i seksualnego. Większa wyrozumiałość dla przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych, tolerancja wobec osób rozwiedzionych, samotnych matek, par bez ślubnych, związków homo:-)
W przemianach rodziny występują 4 procesy, zjawiska:
- autokratyzacja członków rodziny wolność indywidualna
- ich równość egalitaryzacja niezależność, zmieniają się pozycje członków rodziny.
- materialne spójności i dezintegracja rodziny rozluźnia się struktura rodziny.
- patologizacja społeczna odbijająca się w życiu rodzinnym.
Jak do tąd nie nastąpił upadek rodziny. Instytucja rodziny trwa nadal. Rodzina współczesna wpływa na osobowość i funkcjonowanie jednostek, kształtuje w szerszej mierze ich losy. Wypełnia ważne funkcje w ramach społeczeństwa, w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich przygotowania do życia i działania w społeczeństwie.
10. PRZEMIANY SOCJO - KULTUROWE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY
Znaczenie rodziny dla społeczeństwa było dostrzegane już w starożytności--> Arystoteles przypisywał jej najwyższą rolę w życiu społecznym, Platon uważał rodzinę za podstawową komórkę życia i główną instytucję wychowawczą, A.Compte twórca socjologii uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.
Współczesna cywilizacja stwarza coraz większe zagrożenia dla rodziny, zkłucając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej istnienia.
Organizacja narodów zjednoczonych uznała rok 1994' międzynarodowym rokiem rodziny. Wynika to z dostrzeżenia niebezpieczeństw, na jakie narażana jest współczesna rodzina i z chęci zwrócenia uwagi na tle niebezpieczeństwa w celu zmobilizowania działań przeciw nim.
Lepsza lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień funkcjonowania społeczeństwa.
Społeczeństwo lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień sprawności funkcjonowania społeczeństwa.
Społeczeństwo globalne wpływa na rodzinę, odpowiednio modyfikując jej strukturę, funkcjonowanie, z kolei modyfikowana rodzina wywiera wpływ na społeczeństwo. W okresie preiindustrialnym praca stanowiąca podstawę utrzymania wykorzystana była na terenie domu rodzinnego.
W okresie industrializacji- mąż wychodzi z domu do pracy, żona też i po trzecie na skutek umasowienia nauczania pozalekcyjnego rozwój szkolnictwa dzieci wychodzą do szkoły. Członkowie rodziny wychodzą w obrębie środowiska, które wypełniają znaczną część ich życia, są źródłem specyficznych doświadczeń, różnych dla poszczególnych członków rodziny. Różnicują się ich postawy rodzinne. Następuje modyfikacje ról społecznych w rodzinie większa swoboda żon i dzieci. Wzrosła autonomia jednostek wewnątrz rodziny. Więcej żon pracuje. Emancypacja dzieci. Wzrosła liczba pozarodzinnych instytucji i środowisk oddziałujących,,, w sposób zróżnicowany na rodziny. Każdy z członków rodziny w coraz większej mierze żyje swoim życiem.
Współczesne rozwinięte społeczeństwa oferują jednostkom, członkom rodzin zwiększony zestaw dóbr związanych z życiem rodzinnym, a także konkurencyjne cele, które może podjąć jednostka.
Kształtuje się nowa hierarhia dóbr rodzinnych. Znaczenie zyskała satysfakcja z życia
Małżeńskiego i rodzinnego. Za podstawowy warunek satysfakcji małżeńskiej uznano
długotrwałą miłość. Jeśli miłość wygaśnie, pewna część współmałżonków czuje się upoważniona do ponownego poszukiwania szczęścia w następnych związkach, dobro dzieci uznając za rzecz drugorzędną.
Drugim obok indywidualizacji ważnym zjawiskiem życia rodzinnego jest wzrost wymagań, co do jego jakości. Obecnie istnieje przekonanie, że życie małżeńskie ma sens, jeśli daje satysfakcję współmałżonkom. Naczelnym dobrem stała się nie tyle trwałość rodziny, ile jakość w jej ramach.:-)

11. SIEROCTWO SPOŁECZNE - PRZYCZYNY, STOPNIE, SKUTKI

12. PRZEMOC W RODZINIE, ZESPÓŁ DZIECKA MALTRETOWANEGO

13. ZASTĘPOWANIE RODZINY W NIEKTÓRYCH JEJ FUNKCJACH - RODZINY ZASTĘPCZE, ADOPCYJNE, POGOTOWIA RODZINNE

14. STOWARZYSZENIA, ORGANIZACJE, FUNDACJE, RUCHY I AKCJE SPOŁECZNE - CECHY I ZNACZENIE

Definicja
Organizacja lub stowarzyszenie społ. to grupa dorosłych lub młodzieży posiadająca określoną własną strukturę organizacyjną; członkowie tej grupy podejmują wspólne zadania statutowe i podporządkowują się obowiązującym normom postępowania; przynależność do tej grupy ma charakter dobrowolny.

Typy:
- lokalne; np. komitet osiedlowy, rodzicielski, samorządy dziecięce i młodzieżowe, rada parafialna,
- Ponadlokalne; np. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, TKKF, itd. - swym zasięgiem obejmują cały kraj.
Inny podział to ze wzgl. na wiek członków, np. na dziecięco- młodzieżowe (ZHP) oraz zrzeszające dorosłych (Tow. Przyjaciół Dzieci).

Funkcje: (podział wg A.Kamińskiego)
1 afiliacyjna
2 integracyjna
3 ekspresyjna
(wg I.Lepalczyk):
1 wspomagania rozwoju biologicznego, społ. i kult. Jednostki,
2 wdrażania człowieka do pełnienia ról społ. i zawodowych,
3 wzbogacania sfer życia i aktywności jednostki,
4 upowszechniania wiedzy instrumentalnej i kształtowania określonych postaw,
5 rozwijania i urzeczywistniania idei demokracji.

Ze wzgl. na zasięg i kierunek działalności stowarzyszeń i org. społ. wyodrębniamy:
- funkcje dośrodkowe „wewn.” - związane z zaspokajaniem potrzeb, zainteresowań i aspiracji stowarzyszonychp;
- funkcje odśrodkowe „zewn.” - związane z realizacją potrzeb pierwotnych i wtórnych (społ.-kult.) całej społeczności lokalnej lub określonej jej części.

My skupimy się na funkcjach odśrodkowych, działających na rzecz dzieci i młodzieży.

Funkcja opiekuńczo-wychowawcza przejawia się w celowej i planowej działalności organizacji i stowarzyszenia społ., ukierunkowanej bezpośr. na kształtowanie cech instrumentalnych i kierunkowych osobowości dzieci i młodzieży oraz wyrównywanie braków w ich sferze psychofizycznej i warunkach środowiskowych życia, a także optymalne zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb młodej generacji.
Funkcja założona to zamierzone, intencjonalne skutki tej działalności, wyrażone w formie celów i zadań, a funkcja rzeczywista to coś więcej, obejmuje także niezamierzone efekty tej działalności.

Zestawy zadań organizacji i stowarzyszeń:
- zad. związane z organizowaniem nauki dzieci i młodzieży,
- zad. związane z organiz. aktywności kreatywnej,
- zad. związane z organiz. aktywności rekreacyjnej,
- zad. odnoszące się do organiz. aktywności społecznie użyteczne

Cele i zadania pedagogiki.

Pedagogika społeczna kształtuje się jako dział nauki odrębny od socjologii wychowana. Zbliża się do polityki społecznej, korzysta z jej koncepcji i poszukiwań. Znamiennie dla socjologii wychowania „badanie roli akcji wychowawczej w całokształcie życia społecznego” sprowadzane jest przy tym do zadań swoistych dla dyscypliny pedagogicznej. Pedagogikę społeczną interesuje przede wszystkim wzajemne oddziaływanie wpływów środowiska i przekształcających środowisko sił jednostek. W ich związkach odnajduje cele stawiane świadomej czynności wychowawczej, w ich świetle używane środki działania. Dotychczasowe działania dowodzą, że możliwości oddziaływania na postępowanie ludzkie są ograniczone przez właściwości osobnicze i różnorodność krzyżujących się wpływów środowiska. Stąd rozległość zasięgu zainteresowań pedagogiki społecznej.
Termin „pedagogika społeczna” wprowadził do literatury po raz pierwszy Adolf Diesterweg, którego działalność przypadła na okres wzmagających się tendencji do upowszechniana oświaty. Diesterweg trafnie dostrzegł złożoną strukturę współczesnego mu społeczeństwa zróżnicowanego klasowo i ekonomicznie, widział z całą ostrością nędzę dzieci chłopskich i robotniczych, dla których rzeczywisty dostęp do szkoły wymagał przełamania wielu trudności ekonomicznych oraz oporów środowiska. Pragnął zatem przygotować nauczycieli do złożonych działań pomocy dziecku i ten zakres przygotowania nazwał pedagogiką społeczną, traktując go jako równie ważny co przygotowanie do nauczania poszczególnych przedmiotów czy zadań ogólno-wychowawczych w szkole. Pedagogika społeczna koncentrowała się więc głównie na społeczno-kulturowych komponentach procesu wychowania, kształtowała nowe tereny praktyki wychowawczej, głównie poza szkołą, w środowisku życia ucznia. Interesowała się funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, wychowawczych, socjalnych jako instytucji wspomagających i rozszerzających procesy celowego wychowania.

Dalszy, intensywny, rozwój pedagogiki społecznej wyznaczają przemiany społeczne i kulturowe, co nadaje tej gałęzi pedagogiki charakter empiryczny. Profil ten utrwaliła twórczość i działalność praktyczna Paula Bergemanna, który uważał, że wychowanie jest procesem społecznym. Człowiek bowiem jako indywiduum jest tylko w abstrakcji, zaś w doświadczeniu dany jest jako istota społeczna. Pedagogika indywidualna, koncentrująca swoje zainteresowanie na jednostce, nie może być uważana jako nauka o wychowaniu. Pedagogika może być tylko społeczna. Przywiązuje też wagę do procesów wychowania poza szkołą, w środowisku życia dziecka. Głównie interesuje go rodzina jako instytucja wychowawcza, zwraca uwagę na jej podstawową funkcję w procesie rozwoju i wychowania dziecka. Opierając się na tych założeniach postuluje rozciągnięcie publicznej kontroli nad funkcjonowaniem rodziny jako środowiska wychowawczego. W swym systemie pedagogiki społecznej Bergemann postuluje też organizowanie pracy oświatowej i wychowawczej wśród ludzi w wieku poza szkolnym, kiedy to procesy wychowawcze mają charakter autonomiczny. Jednostka pogłębia i rozszerza swoje doświadczenia poprzez uczestnictwo w życiu kulturalnym, społecznym i politycznym. Wychowanie wówczas nabiera charakter autonomiczny.

Początkiem XX wieku obserwujemy zjawisko ponownego odkrycia dorobku naukowego Pestalozziego oraz próbę nowego spojrzenia na ego koncepcję szkoły elementarnej, opieki nad dziećmi i młodzieżą i wykorzystania tej idei w celu wzbogacenia teorii pedagogicznej. Studiowanie dzieł Pestalozziego dostarczyło pedagogice społecznej podstaw teoretycznych. Uważał on bowiem wychowanie jako proces wszechstronny dokonujący się w wyniku oddziaływań nie tylko planowanej pracy nauczyciela- wychowawcy, ale i różnorodnych bodźców rodzinie, w środowisku lokalnym, w kręgu rówieśników. Przedstawił też wzór osobowości nauczyciela nie tylko dobrze przygotowanego do pracy nauczycielskiej, ale i zaangażowanego w pracy społecznej i wychowawczej w środowisku. Wreszcie wskazuje na środowisko jako źródło bodźców i wpływów warunkujących skuteczność i wyniki pracy szkoły.

Pestalozzi formułuje zatem podstawowe tezy, które później zostaną rozwinięte przez pedagogikę społeczną, a mianowicie: o wychowawczej funkcji środowiska oraz o potrzebie pozytywnych bodźców rozwojowych, zgodnie z zamierzeniami celowej pracy wychowawczej. Jego koncepcja i osiągnięcia bardzo wpłynęły na dalszy rozwój pedagogiki społecznej. Empiryczny charakter pedagogiki wprowadzono gdy zebrali się reprezentanci, którzy uogólnienia teoretycznie wyprowadzili z wieloletniej praktyki wychowawczej. Do grupy tej należał m. in. Stanisław Szacki, który całe życie poświęcił praktycznej działalności wychowawczej. Oto jego główne tezy. Środowisko wychowuje dzieci poprzez oddziaływanie różnych czynników: fizycznych, ekonomicznych, społecznych. Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym. W rezultacie Szacki wyznacza szkole cztery zakresy działalności:

· Szkoła wyposaża dzieci i młodzież w wiadomości i umiejętności, zatem daje dziecku wykształcenie racjonalne;
· Szkoła organizuje życie społeczności dziecięcej lub współdziała w jego organizowaniu;
· Szkoła wspomaga rodzinę w jej funkcjach wychowawczych;
· Szkoła może przetwarzać środowisko, dokonywać w nim pozytywnych zmian.

Uważał, że pedagog to pracownik społeczny o szerokich horyzontach, organizator swojej pracy, wnikliwy obserwator i badacz procesów wychowawczych.

W Polsce żywe zainteresowanie problemami środowiska wychowawczego pojawiło się na przełomie XIX i XX wieku. Rozwój sieci kół samokształcenia i różnych inicjatyw oświatowych, kompensujących brak narodowego systemu oświaty i wychowania pobudzał do refleksji na tematy wychowawcze i do poszukiwań nowych, pionierskich rozwiązań.
Helena Radlińska ( pseud. H. Orsza 1879 - 1954 ) jest twórczynią polskiej szkoły pedagogiki społecznej, która odegrała znaczną rolę w myśli i praktyce pedagogicznej Drugiej Rzeczypospolitej. Przymiotnik „społeczny” w tym ujęciu określa działalność oświatowo- wychowawczą prowadzoną dla społeczeństwa i przez społeczeństwo. Oznacza to, że pedagogika w ujęciu Radlińskiej jest zaangażowana w proces przebudowy społecznej i wykracza poza obszar tradycyjnego stosunku wychowawczego typu nauczyciel- uczeń. Pierwsza z wymienionych własności różni poglądy Radlińskiej od innych tego rodzaju teorii, powstałych w Europie na przełomie XIX i XX wieku. Głęboki humanizm i wrażliwość na krzywdy ludzkie, dostrzeganie źródeł tych nieprawidłowości oraz jako poszukiwanie rozwiązań konfliktów międzyludzkich- przedstawiają Radlińska w obozie walki o dobro, oraz jako pedagoga czynu, przeciwstawiającego się wszystkiemu, co krępuje swobodny rozwój człowieka.
Twierdząc, iż wychowanie odbywa się przez „społeczeństwo”, Radlińska zaznacza rolę, jaką w tym procesie odgrywają wpływy społeczne, których źródłem jest np. rodzina, grupa rówieśnicza, lokalna społeczność czy miejsce pracy. Szkoła nie jest jedyną, lecz jedną z wielu instytucji wychowawczych.

Charakterystyczna dla pokolenia Radlińskiej zgodność myśli i czynów decyduje o praktycznym charakterze jej koncepcji. Wiele opinii i rozwiązań proponowanych przez nią było ściśle wyznaczonych warunkami czasów, w jakich przyszło jej żyć. Sądy te są dzisiaj świadectwem szczególnego sposobu myślenia, określonych wysiłków, porażek i sukcesów w realizacji przyjmowanych idei.
U podstaw koncepcji pedagogiki społecznej, w ujęciu Radlińskiej, leży pytanie o związek, jaki zachodzi między człowiekiem a środowiskiem. Z jednej strony idzie o stwierdzenie wpływu warunków bytowych na rozwój jednostki, z drugiej zaś- o określenie możliwości przetwarzania istniejących realiów. Konsekwencją takiego podejścia jest obalenie tezy, że człowiek to mechaniczny wytwór środowiska, oraz przyznanie jednostce prawa do kreowania własnego świata. Koncepcja osobowości i człowieka, ogólnie tylko zarysowana przez Radlińską, opiera się na kategorii „czynu”. Zależnie od epoki termin ten ma różne znaczenie. W okresie niewoli „czyn” jest walką narodowowyzwoleńczą, u progu niepodległości Polski polega na sięganiu społeczeństwa po prawo do pełnienia władzy i korzystania z dóbr kultury, w dwudziestoleciu międzywojennym chodzi o polepszenie warunków bytowych i pracy biednych klas społecznych. Punktem wspólnym wymienionych interpretacji „czynu” jest stosunek rzeczywistości: postawa działania, zmieniania, ulepszania. Tylko tę postawę uznaje Radlińska za pożądany rezultat starań wychowawczych. Tego rodzaju zachowania mają eliminować uleganie wpływom otoczenia ( postawa bierna ) i przeciwstawiać się odrzucaniu określonych bodźców środowiska ( postawa obronna ).

Radlińska będąc uczennicą „mędrców” przejęła od nich podstawowe zręby poglądów na osobowość człowieka. Uwzględnione w tym wzorcu własności mieszczą się w ramach, które z jednej strony wyznaczają indywidualny rozwój człowieka ( cele naturalistyczno- psychologiczne ), z drugiej zaś- aktywność społeczna jednostki (cele socjologiczno- etyczne). Miał to być człowiek wielostronnie rozwinięty, zarówno pod względem psychicznym, jak i fizycznym. Osiągnięte wykształcenie z dóbr kultury, ciągłe doskonalenie się i rozwój. Jednocześnie powinna to być jednostka o wysokim poczuciu świadomości narodowej, zaangażowana w sprawy dokonujących się przemian, kierująca się zasadami dobra ogólno-społecznego, demokracji sprawiedliwości społecznej. Wydaje się, że ogół tych cech, w które Radlińska pragnęła wyposażyć człowieka, zawiera się w stwierdzeniu: aby był on „współuczestnikiem budowania dobrego dzieła”. Realniejsza staje się sylwetka owego „współuczestnika” wtedy, gdy Radlińska charakteryzuje konkretnych ludzi. Są wśród nich- poza pracownikiem oświatowym- uczeń szkoły rolniczej, słuchacz uniwersytetu ludowego, gospodyni domowa, pracownik lokalnych instytucji społeczno- gospodarczych czy nauczyciel. Odznaczają się świadomością potrzeby i możliwości przeobrażania siebie i swego otoczenia. Są przygotowani do długotrwałej i ciężkiej pracy, a przede wszystkim kierują się dobrem drugiego człowieka.

Radlińska definiuje środowisko jako „zespół warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość stale lub przez dłuższy czas.” Jest to zespół zjawisk społecznych, kulturowych, oraz naturalnych. Środowisko odróżnia się od otoczenia, które jest zmienne, chwilowe, nie wywiera zasadniczych wpływów. Określenie to zostało współcześnie uzupełnione. Wskazuje się, że oddziaływanie rzeczywistości na człowieka nie zależą od stałości bodźców, lecz głównie od ich siły. Posługując się różnymi kryteriami Radlińska wyróżnia trzy pary środowisk:

· Środowisko bezpośrednie, które obejmuje „to, co najbliższe” oraz środowisko dalsze o szerszych granicach zasięgu;

· Środowisko obiektywne, oznaczające „to, po co człowiek sięgnąć może” oraz środowisko subiektywne, które zawiera elementy oddziaływujące w danej chwili na człowieka;

· Środowisko materialne, składające się z realnych wytworów człowieka i przyrody oraz środowisko niewidzialne, psychiczne, obejmujące m. in. Idee, wierzenia, zwyczaje, a także więź moralna.

Między tak określonymi rodzajami środowisk występują różnorodne relacje. Środowiska materialne i duchowe krzyżują się z dwoma pozostałymi parami środowisk, widoczna jest również łączność między środowiskiem bezpośrednim i obiektywnym.
Oddziaływanie środowiska niewidzialnego, odgrywającego w życiu człowieka- zdaniem Radlińskiej- szczególnie ważną rolę przebiega m. in. przez kontakty z wybitnymi ludźmi, których poglądy ukształtowały się pod wpływem różnych wartości i którzy sami są twórcami nowych idei. Czynniki środowiska niewidzialnego decydują o strukturze hierarchii wartość, umożliwiając ocenę i wybór określonych dróg postępowania, wpływając na motywy postępowania i pośrednio na przekształcenie życia. Środowisko niewidzialne jest „rolnikiem nowego życia” w tym sensie, iż rozbudza potrzeby, unaocznia wartość jednostek i ich prawa, pozwala dostrzec rozwiązania lepsze od istniejących.

Źródłem wiedzy o środowisku jest empiria, czyli obserwacja konkretnych ludzi, zjawisk i procesów. Radlińska tworzy oryginalną metodologię badań środowiskowych, precyzującą zady organizacji określającą narzędzi ( metody i techniki ) poznawania rzeczywistości. Podejmowane przez nią badania odznaczają się szerokim zakresem podejmowanych problemów, wnikliwością wywodów, precyzja stosowanych narzędzi, posiadają przy tym walory i mankamenty specyficzne dla kształtujących się dyscyplin nauki. Radlińska nie przestaje na opisie badanej rzeczywistości, określeniu tego, ”co jest”. Dąży do interpretacji uzyskanych informacji na tle tego, „ co być powinno”. Takim punktem odniesienia jest norma i wzorzec. Norma jest wielkością pozwalającą uznać badany wynik za optymalny. Określa wartości pożądane i możliwe do osiągnięcia w określonych warunkach. Ogół norm dla danych warunków składa się na pożądany wzorzec. Porównanie wyników badań ze wzorcem pozwala określić dystans, jaki występuje między stanem istniejącym a pożądanym, pomaga też zaprojektować przemiany kompensacyjne.
Normatywny, wartościujący i praktyczny charakter pedagogiki społecznej odróżnia tę dyscyplinę od innych nauk społecznych o charakterze opisowym np. socjologii. Cechy te, zdaniem Radlińskiej, gwarantują ponadto: współdziałanie pedagogiki społecznej z polityką społeczną oraz łączenie społecznego i indywidualnego punktu widzenie w procesie badania zarówno warunków, w których odbywa się wychowanie, jak i jego efektów. Na tej drodze tworzy się systematyczna i autonomiczna struktura treści naukowych pedagogiki społecznej.
Radlińska stawia przed pedagogika społeczną dwa zasadnicze zadania. Pierwsze polega, jak już wspomniałam, na zmienianiu niekorzystnych warunków rozwojowych oraz ulepszaniu wpływów pozytywnych. Efektem tego rodzaju prac ma być przeobrażenie warunków otaczających człowieka- w środowisko wychowawcze, współrealizujące cele wychowania. Proces ten winien opierać się przede wszystkim na siłach jednostki, grupy czy środowiska, stąd istota wymienionego zadania sprowadza się do problemu dynamizowania owych sił. Nie jest jednak dla Radlińskiej obojętne, kto i jak zużytkuje posiadane możliwości i w jakim kierunku będzie je rozwijał. Idąc za słowami poety Cypriana Norwida „że ojczyzna jest to zbiorowy obowiązek”, precyzuje cl drugi: przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu. Obydwa cele sprawiają, ze pedagogika społeczna- jak wyjaśnia Radlińska- „ogniskuje swe zainteresowania wokół człowieka. W nim splatają się przede wszystkim czynniki przebudowy, na niego wpływają i od niego zależą, gdyż tylko przez niego mogą się ujawnić, wzmacniać, osłabiać. Postawa czynna wobec środowiska społecznego i przyrodniczego zapewnia mu stanowisko wyjątkowe w świecie żyjących i zdolność zbiorowego rozwiązywania skomplikowanych zagadnień potęguje siły jednostki. Jednym z mierników wartości stosunków, które badamy, może być suma sił ludzkich, które w danym ustroju i czasie wyzwalają siłę, uruchamiają, skierowują ku świadomemu wprowadzaniu przemian na lepsze.”
Realizacja wyżej wymienionych celów dokonuje się na różnych obszarach działalności wychowawczej i naukowej pracy oświatowej i pracy społecznej. Dziedziny te oraz historia pracy społeczno- oświatowej stanowią razem główne działy pedagogiki społecznej. Koncepcję tę wyraźnie sprecyzowała Radlińska dopiero po drugiej wojnie światowej. Zostało tym samym wyjaśnione zagadnienie przedmiotu i zakresu kształtującej się dyscypliny, pośrednio także jej zadań i funkcji, płynne i nie zawsze dopowiadane przez autorkę.

Teoria pracy oświatowej, określana także jako teoria oświaty dorosłych, „obejmuje zagadnienia potrzeb w zakresie kultury duchowej i możliwości (...) dopomagania jednostkom i grupą w wykonywaniu zadań, które życie stawia przed nimi.” Teoria pracy społecznej zajmuje się rozpoznawanie warunków, w których zachodzi potrzeba ratownictwa, opieki, pomocy. Natomiast historia pracy społecznej i oświatowej „poszukuję czynników ewolucji urządzeń społecznych i ich powiązań, trwałości i zmienności ich form, skutków celowych oddziaływań roli samorzutnych zjawisk.” Wiele z tych treści inspiruje współczesna teorie wychowania (np. teza powstaniu autonomicznej nauki o sprawach młodzieży ), odrębnym działem pedagogiki społecznej nie jest tez historia pracy społeczno- wychowawczej.

Funkcją ogółu czynności podejmowanych przez pedagogikę społeczną w celu przeobrażania środowiska i kształtowania postaw czynnych jest kompensacja, profilaktyka oraz doskonalenie. Pierwszy termin oznacza wyrównanie braków utrudniających rozwój jednostki, drugi zaś- zapobieganie powstawaniu niekorzystnych dla życia stanów i zjawisk. Obok wymienionych działań, Radlińska dostrzega potrzebę rozwijania prac własnych, podejmowanych przez ludzi w celu doskonalenia siebie i swego otoczenia. Obiektem kompensacji nie jest tylko człowiek, lecz również jego sytuacja materialna, stany psychiczne i fizyczne oraz środowisko z występującymi w nim realiami społeczno- kulturowymi. W obu przypadkach kompensacja polega na wprowadzeniu określonych wartości, wspomaganiu słabych siłami silnych, nawiązywaniu nowych więzi społecznych czy też współdziałaniu w urzeczywistnianiu istniejących środowisk ideałów. Profilaktyka natomiast polega na hamowaniu aktywności niekorzystnych ognisk, bądź wzmacnianiu pozytywnych wpływów. W celu tym wykorzystuje wiedzę o środowisku i występujących w nim mechanizmach. Trzecia funkcja, doskonalenie, jest wg Radlińskiej działaniem samodzielnym, przynoszącym efekty po stronie umysłowej, jak i psychicznej, rozwijającym umiejętności wyboru celu kontrolowania działań prowadzących do niego. Proces ten nie ma charakteru wyłącznie kompensacyjnego. Jego treści i formy służą wszechstronnemu rozwojowi, nieustannemu doskonaleniu się człowieka.
Podsumowując pedagogika społeczna, w rozumieniu Radlińskiej, jest teorią interdyscyplinarną. Dla swych celów wykorzystuje badania podstawowe nauk biologicznych i psychologicznych, tezy swój formułuje na granicy z filozofia, dziejami wychowania, dydaktyką dorosłych lub teoria wychowania fizycznego czy higiena.

Pomimo to Radlińska ostatecznie nie zdefiniowała czy jest pedagogika społeczna. Jej śladem podążał Ryszard Wroczyński (1909- 87 )- pedagog i historyk oświaty i myśli pedagogicznej. W swoich tezach uznaje on konieczność interwencji w pozaszkolnym środowisku życia dziecka. Kładzie nacisk na stymulowanie wyzwalania się w tym środowisku bodźców rozwojowych wspomagających proces dydaktyczno- wychowawczy szkoły oraz osiąganiu celów i realizowaniu zdań, które stają przed szkołą jako podstawową instytucją wychowawczą. Przeobrażenia społeczne oraz rozwój technicznych środków upowszechniania kultury wyzwalały bodźce rozwojowe o dużej sile wpływu na dzieci i młodzież. Z coraz większą ostrością wyłaniały się nowe dziedziny planowanej pracy wychowawczej. Były to następujące zakresy działań:

· kontrola wpływów środowiskowych,
· działalność interwencyjna o charakterze profilaktycznym i kompensacyjnym
· praca oświatowo- wychowawcza poza szkołą

Zainteresowanie środowiskiem wychowawczym wspierał rozwijający się w pedagogice kierunek badań ekologicznych. Początkowo przedmiotem szczególnych badań stał się wpływ warunków środowiskowych na tworzenie się „zasobu umysłowego” dziecka oraz jego powodzenie w nauce szkolnej. Na rozwoju tego kierunku badań procesów wychowawczych zaciążyły w początkowej fazie założenie metodologiczne przyrodoznawstwa, postulujące aby żywy organizm, jednostkę czy zbiorowość, rozpatrywać w związku z otaczającą go strukturą i w niej szukać czynników rozwojowych. W szczególności charakterystyczna dla nauk przyrodniczych tendencja do ścisłego określania tzw. Jednostek obserwacji, tzn. podstawowych faktów stanowiących przedmiot badań pedagogicznych. Dodatkowych pobudek do badań ekologicznych w pedagogice dostarczyła socjologia, w której przeważały tendencje empiryczne. Pomimo, że zainteresowanie środowiskiem w socjologii i pedagogice rozwijało się równolegle, miało podstawy w określeniu zależności między zjawiskami społecznymi, to jednak istnieje wyraźna granica między socjologią wychowania i pedagogiką społeczną.
Amerykański socjolog W. B. Brookover określił socjologię wychowania jako „naukowa analizę procesów i prawidłowości społecznych zachodzących w społecznym systemie wychowawczym”. Zakreślił w socjologii wychowania cztery następujące dziedziny:

· miejsce systemu wychowania w strukturze społeczeństwa
· stosunki międzyludzkie w szkole
· wpływ szkoły na zachowanie wychowanka
· miejsce szkoły w społeczności lokalnej.

Patrząc na zakres działalności socjologii widzimy, że pedagogika społeczna interesuje się tą dziedzina, choć bliższe są jej problemy szkoły w środowisku niż np. zagadnienie funkcji systemu wychowania w strukturze społeczeństwa. Wg Wroczyńskiego główną cechą indywidualną pedagogiki społecznej jako odrębnej dziedziny nauki jest jej prakseologiczny ( praktyczny ) charakter. Zatem pedagogika zmierza nie tylko do teoretycznego wyjaśniania procesów wychowawczych, ale przede wszystkim do racjonalizacji oraz rozwiązywania konkretnych sytuacji wychowawczych. Ten prakseologiczny aspekt pedagogiki społecznej wyznacza jej specyficzne miejsce wśród nauk pedagogicznych.
Pedagodzy społeczni koncentrują swoje zainteresowanie wokół problemu roli środowiska w procesie wychowawczym wychowanka oraz organizowania środowiska wychowawczego, czyli planowego wyzwalania w nim bodźców zgodnych z kierunkiem pracy wychowawczej. Dla Wroczyńskiego więc głównym przedmiotem zainteresowań jest rodzaj i jakość bodźców rozwojowych, oddziaływujących na wychowanka w jego otoczeniu społecznym, natomiast pedagogiczna analiza środowiska pociąga za sobą dążenie do jego przeobrażania, wytwarzania i aktualizowania w nim sprzyjających bodźców rozwojowych.

Przez organizowanie środowiska- w ujęciu pedagogiki społecznej- należy rozumieć wytwarzanie bodźców wychowawczo wartościowych oraz kompensowanie wpływów ujemnych. Aktualizując w środowisku pozytywne bodźce rozwojowe np. przez powoływanie i organizowanie instytucji wychowawczych ( świetlice, kluby, czytelnie, itp. ) wytwarzany jest wartościowy zespół wpływów wychowawczych. Pozytywne wpływy rozwojowe ograniczają lub niwelują zjawiska społecznie ujemne ( włóczęgostwo, alkoholizm, itp.).

Pojęciem adaptacji społecznej określamy stan równowagi między jednostką a społecznością, w której ta jednostka uczestniczy. Równowagi tej nie osiąga się w sposób bezkonfliktowy. Musi ona bowiem opierać się na poszanowaniu indywidualności człowieka, jego prawa do rozwijania wszystkich war ościowych elementów w jego osobowości, z drugiej zaś strony na akceptacji przez jednostkę norm społecznych. Adaptacja wyraża więc harmonijny układ między jednostką a otoczeniem społecznym, co nie oznacza jednak podporządkowania jednostki otoczeniu.
Profilaktyka jest szczególnego typu działalnością związaną z neutralizowaniem wpływu czynników powodujących potencjalne zagrożenia. Zwykle działania te kształtują się w toku działalności wychowawczej jako rezultat nawarstwiających się doświadczeń przewidywań sytuacji wychowawczych, które się jeszcze nie pojawiły, ale których pojawienie się jest uznane za możliwe i prawdopodobne. Działania profilaktyczne mogą hamować czynniki stwarzające potencjalne zagrożenie lub pobudzać aktywności w dziedzinach pożądanych.
Kompensacja, w pedagogicznym znaczeniu, określa wyrównanie czynników ograniczających rozwój lub tez wyrównywanie sytuacji powstałych jako rezultat nie sprzyjających warunków rozwojowych. Działania kompensacyjne mają zatem zapewnić dzieciom i młodzieży warunki prawidłowego i pełnego rozwoju.

Pedagogika społeczna stara się badać procesy wychowawcze uwzględniając czynniki związane z podłożem organicznym oraz różnorodne wpływy działające w środowisku. W tym postulacie pedagodzy wyrażają dynamiczny charakter pedagogiki społecznej jako nauki formułującej zasady działalności wychowawczej. Pedagogika społeczna odcina się od tendencji „adaptacyjnych” jakie widoczne są w socjologii wychowania i psychologii społecznej.
Pedagogika społeczna, szeroko wykorzystując metody i techniki badawcze stosowane w socjologii wychowania i psychologii społecznej, nie przenosi ich biernie, lecz dokonuje niezbędnej adaptacji. Ponadto pedagogika społeczna wypracowuje własne metody badawcze, charakterystyczne dla prakseologicznego aspektu tej dyscypliny. Taką specyficzna dla pedagogiki społecznej metodą badań jest wywiad środowiskowy, stosowany głównie do celów diagnostycznych. Innymi specjalnymi metodami badań są: obserwacje oraz indywidualne charakterystyki badanych jednostek. Materiał zebrany w ten sposób pozwala na opracowanie wniosków i uogólnień. Zatem można uważać, że specyficzna metodą badań pedagogiki społecznej jest preferowanie tych technik badawczych, za pomocą których można dokonać szczegółowej analizy sytuacji indywidualnych, a jej rezultaty wykorzystywać jako podstawę do podejmowanych działań wychowawczych kompensacyjnych i profilaktycznych. Pedagogika społeczna, ze względu na swój prakseologiczny charakter, preferuje badania jakościowe i z tego punktu widzenia dobierane są jej techniki badawcze. Badania przekrojowe ( ilościowe ) mają w niej ograniczone zastosowanie.

Aleksander Kamiński ( 1903- 78 )- historyk, pedagog razem z Wroczyński określał czym jest pedagogika społeczna. Zauważa on, że w rozwoju pedagogiki społecznej po drugiej wojnie światowej, widoczne jest ograniczenie obszaru zainteresowań przez skupienie się na problemach potrzeb wychowawczych młodego pokolenia. Określa ten kierunek mianem „szkoło centryzmu”. Jednak w miarę rozwoju społeczeństwa rozwija się rola i znaczenie pracy opiekuńczej, socjalnej oraz kulturalnej w odniesieniu do jednostek w różnym wieku. Pedagogika społeczna koncentruje swoją działalność również na tych sytuacjach wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej. Tradycyjnymi dziedzinami działalności socjalnej są upośledzenia, których źródłem są niekorzystne warunki bytowe lub sytuacje losowe. Zostały one uzupełnione o dziedzinę opieki środowiskowej. Typową formą tej działalności jest np. organizowanie przez szkołę zajęć dla dzieci i młodzież w czasie pozalekcyjnym, w sytuacjach gdy środowisko rodzinne nie może zapewnić niezbędnej kontroli.
Odróżnić możemy cztery rodzaje aktywności pozalekcyjnej młodzieży szkolnej:

· realizowana w ramach szkoły, która stanowi najbardziej powszechną postać wychowania pozalekcyjnego. Przejawia się ona w postaci kół turystyczno- krajoznawczych, zespołów amatorskich ( teatralnych, recytatorskich, piosenkarskich, kółek fotograficznych, kół młodych fizyków, historyków, poetów, itp. ), uczniowskich klubów sportowych.

· aktywność pozaszkolna tym różni się od aktywności pozalekcyjnej, będącej w ramach szkoły, że ponadto- jej krzewienie i rozwój nie są pod naciskiem zwyczajów szkolnych. Placówki pozaszkolne prowadzą zajęcia masowe dla doraźnych uczestników ( spektakl teatralny, zabawa taneczna, mecz sportowy ) oraz intensywne, w ramach różni pracowni i kół zainteresowań o stałych członkach i regularnych zajęciach.

· Związki młodzieży ideowo- polityczne, które wyolbrzymiały i ogarnęły całe generacje dzieci, młodocianych, młodzieży. Ich podstawowe komórki np. ZHP działały we wszystkich szkołach, a ich zakres zainteresowań obejmował to, czym interesowali się ich członkowie. A. Kamiński uważał, że w związkach młodzieży dominuje funkcja współżycia koleżeńskiego, zaspokajająca potrzebę przyjaźni i braterstwa. W grupach tych realizacja zadań rzeczowych łączy się zwykle z zaspokojeniem potrzeb w koleżeńskich wspólnotach. Wobec wysuniętych zadań młodzież przejawia stosunek pełen emocji. Związki młodzieżowe cechuje radykalizm, wyrażający się w krytycznej postawie wobec rzeczywistości i próbach budowania lepszego świata. Charakteryzuje je też dynamizm przejawiający się m. in. w ciągłym dążeniu do doskonalenia i poszerzania określonych celów i zadań.

· Środki masowego przekazu- radio, film, telewizja stawały się coraz bardziej tym, co często wypełniało i pobudzało aktywność pozalekcyjną i pozaszkolną młodego pokolenia.

Aleksander Kamiński za Wroczyńskim podkreśla, że pedagogika społeczna jest dyscypliną praktyczną, usiłująca badać rzeczywistość instytucji i procesów wychowawczych po to, aby rozważać możliwości ich celowego przekształcenia, projektowania i tworzenia nowej rzeczywistości ulepszającej wychowanie. Stara się przy tym zachować należytą ostrożność i nie głosić, jak być powinno, lecz jak być może.
Diagnozując środowisko Kamiński, korzystając z tych samych metod, co Wroczyński wyróżnia trzy formy: studium przypadku, monografie instytucji oraz sondaż, czyli rozeznanie mające na celu postawienie diagnozy. Kamiński wyraźnie określa jego podstawowe założenia- jego problematyka koncentruje się na zjawiskach społecznych oraz na sposobach profilaktyki szerzenia się patologii społecznej.

Na koniec chciałabym odpowiedzieć czym jest ostatecznie pedagogika społeczna. Jej polska twórczyni- Helena Radlińska nie zdefiniowała jej, ograniczyła się tylko do charakterystyki swych koncepcji. Ostatnia z nich mówi, że „pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału”.
Kilkanaście lat później R. Wroczyński zwięźle precyzuje zakres i działania pedagogiki społecznej. W tym celu korzysta z wyciągniętych konsekwencji z osiągnięć H. Radlińskiej, z refleksji europejskich pedagogów społecznych oraz z doświadczeń własnego warsztatu naukowego. Wg Wroczyńskiego „pedagogika społeczna, opierając się na badaniach empirycznych, a więc na empirii, analizuje wpływy wychowawcze, których źródłem jest środowisko oraz ustala zasady organizowania środowiska z punktu widzenia potrzeb wychowania”.
Jednak przyglądając się bliżej pedagogice społecznej widoczne są jej dwa ujęcia. Pierwsze przedstawia ją jako swoisty kierunek pedagogiczny, zatem pedagogikę nie będącą odrębną dyscypliną, ale specyficznie traktującą proces wychowawczy. Kierunek ten skupia uwagę na środowisku jako sprawcy trudności i sukcesów wychowania, zaś proces wychowawczy wiąże przede wszystkim z właściwym organizowaniem środowiska. Drugim ujęciem pedagogiki społecznej jest traktowanie jej jako odrębną dyscyplinę naukowa, oddzieloną od pozostałych nauk pedagogicznych. Oznacza to postrzeganie pedagogiki jako wychowawczej funkcji pracy socjalnej, zatem zajmuje się osobami i grupami w różnym wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju, oraz instytucjami powołanymi dla realizacji tych zadań.
W obu ujęciach- jako kierunek środowiskowy i jako odrębna dyscyplina pedagogika społeczna łączy się z potrzebami upośledzonych warstw i klas społeczeństwa.

Literatura:
· H. Radlińska - „Pedagogika społeczna” ; Biblioteka Ossolińskich 1991
· A. Kamiński - „Funkcje pedagogiki społecznej” ; PWN 1980
· R. Wroczyński - „Pedagogika społeczna” ; PWN 1985

Literatura (Helena Radlińska)

1. Radlińska Helena
       Kto to był Mickiewicz? / Helena Radlińska.- Warszawa, 1897

2. Podstawy wychowania narodowego / oprac. Helena Radlińska //W: Księga
       pamiątkowa II Polskiego Kongresu Pedagogicznego odbytego w dniach 1 i 2 listopada 1909 we Lwowie  /oprac. Jan Kornecki.- Lwów, 1910

3. Radlińska Helena
       Na ziemi polskiej przed wielu laty / Helena Radlińska.- Warszawa, 1911

4. Praca oświatowa
       Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja / pod red. Heleny Radlińskiej.- Kraków, 1913

5. Radlinska Helena
       Jak prowadzić biblioteki wędrowne: wskazówki i przykłady / Helena Radlińska.- Toruń, 1922

6. Radlińska Helena
       Ksiązka wśród ludzi / Helena Radlińska.- Warszawa, 1934

7. Radlińska Helena
       Służba społeczna pielęgniarki / Helena Radlińska.- Warszawa, 1935

8. Radlińska Helena
       Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego: szkice z pedagogiki społecznej /Helena Radlińska.- Warszawa, 1935

9. Społeczne przyczyny
       Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych / pod red. Heleny Radlińskiej.- Warszawa, 1935

10. Radlińska Helena
        Oświata dorosłych: zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja /Helena Radlińska.- Warszawa, 1947

11. Radlińska Helena
        Egzamin z pedagogiki społecznej: przegląd tresci wykładów / Helena Radlinska.- Łódź, 1951

12. Radlińska Helena
          Pisma pedagogiczne  T. 1-3 / Helena Radlińska.- Wrocław, 1961 

    Bibliografia Heleny Radlińskiej za lata 1996-2003

WYDAWNICTWA ZWARTE:

1. BOBROWSKA, Ewa
        Rozważania wokół Heleny Radlińskiej - kształtowanie postawy czynnej w instytucjach oświaty pozaszkolnej / Ewa Bobrowska // W: Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa: stan i perspektywy / red. Ewa Marynowicz- Hetka, Jacek Piekarski, Ewa Cyrańska.- Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego.- 1998.- s. 21-27

2. CICZKOWSKI, Wiesław
       Ewolucja zadań polskiej pedagogiki społecznej / Wiesław Ciczkowski // W: Studia z pedagogiki społecznej / Stanisław Kawula.- Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996.- s. 50-58
3. DĄBROWSKI, Zdzisław
        Pedagogika opiekuńcza w zarysie / Zdzisław Dąbrowski. T.1 - Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, 2000.- s. 41-48

4. DĄBROWSKI, Zdzisław, KULPIŃSKI, Franciszek
        Pedagogika opiekuńcza: historia, teoria, terminologia / Zdzisław Dąbrowski, Franciszek Kulpiński.- Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, 2002.- s. 48-50

6. KANTOWICZ, Ewa
        Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej / Ewa Kantowicz.- Olsztyn: Wydaw. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 2001.- s. 11-28

7. KAWULA, Stanisław
         Badania pedagogiczne zespołu Heleny Radlińskiej / Stanisław Kawula // W: Studia z pedagogiki społecznej / Stanisław Kawula.- Olsztyn: Wyższa Szkoła Pedagogiczna, 1996.- s. 239-255

8. LEPALCZYK, Irena
       Helena Radlińska życie i twórczość / Irena Lepalczyk.- Toruń: Wydaw. Adam Marszałek, cop. 2001.- s. 11-28

9. LEPALCZYK, Irena
       Helena Radlińska w Uniwersytecie Łódzkim // W: Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka: stan i perspektywy / red. Ewa Marynowicz-Hetka, Jacek Piekarski, Ewa Cyrańska.- Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego.- 1998.- s. 15-20

10. LISTY
        Listy o pedagogice: Helena Radlińska, Aleksander Kamiński, Adam Uziembło /red. Wiesław Theiss.- Warszawa: "Żak", 1997.- 252 s.

11. MARYNOWICZ - HETKA, Ewa
          Koncepcja pracy społecznej w polskiej tradycji pedagogiki społecznej / Ewa Marynowicz - Hetka // W: Pedagogika społeczna i praca socjalna: przegląd stanowisk i komentarze / pod red. Ewy Marynowicz - Hetki, Jacka Piekarskiego, Danuty Urbaniak -Zając.- Katowice: "Śląsk", 1998.- s. 133-142

12. OKOŃ, Wincenty
          Nowy słownik pedagogiczny / Wincenty Okoń.- Wyd. 2 rozsz.- Warszawa:"Żak", 1998.- s. 328-329

11. OKOŃ, Wincenty
          Nowy słownik pedagogiczny / Wincenty Okoń.- Wyd. 3 popr. Warszawa: "Żak", 2001.- s. 328-329

13. OLUBIŃSKI, Andrzej
         Zasady aktywizacji sił społecznych w pracy socjalno-wychowawczej / Andrzej Olubiński // W: Pedagogika społeczna: dokonania - aktualność - perspektywy / red. Nauk. Stanisław Kawula.- Wyd. 2 popr. I uzup.- Toruń: Wydaw. Adam Marszałek, 2002.- s. 173-189

14. PEDAGOGIKA
          Pedagogika / pod red. Bogusława Milerskiego i Bogusława Śliwerskiego.- Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2000.- (Leksykon PWN).- s. 172

15. PRZECŁAWSKA, Anna, THEISS, Wiesław
          Pedagogika społeczna: nowe zadania i szanse / Anna Przecławska, Wiesław Theiss //W: Pedagogika społeczna: kręgi poszukiwań / pod red. Anny Przecławskiej.- Warszawa: "Żak", 1996.- s. 9-28

16. RADLIŃSKA, Helena
          Książka wśród ludzi / Helena Radlińska.- Warszawa: Wydaw. Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2003.- (Nauka, Dydaktyka, Praktyka; 62).- 256 s.

17. SŁOWNIK
          Słownik pedagogów polskich / pod red. Wandy Bobrowskiej-Nowak i Danuty Dryndy.-Katowice: Wydaw. Uniwersytetu Śląskiego, 1998.- s. 177-178

18. SZOT, Barbara
         Dwa światy Radlińskiej: współpraca prof.. Heleny Radlińskiej ze Zgromadzeniem Sióstr Urszulanek SJK w Warszawie w latach 1039-1945 / Bożena Szot.- Milanowek: Agencja Wydawniczo-Handlowa "Bożena", 2002.- 174,[1] s.

19. THEISS, Wiesław
         Radlińska / Wiesław Theiss.- Wyd. 2 popr. I rozsz..- Warszawa: "Żak", 1997.- 334 s.

20. TREMPAŁA, Edmund
         Panorama pedagogiki społecznej / Edmund Trempała.- Wyd. 2.- Bydgoszcz:Wydaw. Uczelniane Wyższej szkoły Pedagogicznej, 1999.- s. 27-36

21. WACHOWICZ Barbara
           Kamyk na szańcu: gawęda o druhu Aleksandrze Kamińskim w stuleci urodzin.- Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Rytm", 2002.- (Wierna Rzeka Harcerstwa; t.2).- s. 352, 393-394

22. WÓDZ, Kazimiera
           Praca socjalna w środowisku zamieszkania / Kazimiera Wódz.- Katowice: "Śląsk, 1998.- s.11-35

WYDAWNICTWA CIĄGŁE:

1. JABŁOŃSKA, Jadwiga
        Autorytet wychowawcy w koncepcjach pedagogicznych Heleny Radlińskiej i O. Jacka Woronieckiego OP/ Jadwiga Jabłońska // Kultura i Edukacja.- 1996, nr 4 s. 93-104

2. KURYŁO-OMELIANIUK, Joanna
        Helena Radlińska: człowiek i wychowawca.- Rec. Joanna Kuryło-Omelianiuk //Test.- 1996, nr 2 s. 152-157

3. LEWANDOWICZ, Grażyna
        Radlińska / Wiesław Theiss.- Warszawa, 1997.- Rec. Grażyna Lewandowicz.- Wyd. 2 //Guliwer.- 2001, nr 1, s. 61-62

4. LEWICKI, Józef
        Helena Radlińska - patronka CUKB: rys historyczny / Józef Lewicki // Poradnik Bibliotekarza - 1998, nr 12, s. 15-17

5. MALINOWSKI, Jan Adam
        Radlińska / Wiesław Theiss.- Warszawa, 1997.- Rec.Jan Adam Malinowski.- wyd. 2 // Wychowanie na co Dzień, 1999, nr 12, s. 31-32

6. PEDAGOGIKA
        Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka: pięćdziesięciolecie Katedry w Łodzi.- Probl. Opiek. Wychow. - 19996, nr 1, s. 43-44

7. SMOLIŃSKA-THEISS, Barbara
         Zmiany w pedagogice społecznej: pedagogika społeczna w warunkach zmiany / Barbara Smolińska-Theiss // Probl. Opiek. Wychow.- 1998, nr 3, s. 3-8

8. THEISS, Wiesław
        Aleksander Kamiński - kartki z życiorysu w świetle korespondencji z Heleną Radlińską oraz Ryszardem Wroczyńskim / Wiesław Theiss // Probl. Opiek. Wychow.- 2003, nr 4, s. 55-60

9. THEISS, Wiesław
       Helena Radlińska - życie i twórczość / Irena Lepalczyk.- Toruń, 2001.- Rec. Wiesław Theiss // Wychowanie na co Dzień.- 2001, nr 9, s. 28-29
10. THEISS, Wiesław
         Jubileusz profesor Ireny Lepalczyk / Wiesław Theiss // Probl. Opiek. Wychow.- 1997, nr 1, s. 44-45

11. THEISS, Wiesław
         Listy Jana Hulewicza do Heleny Radlińskiej z lat 1945-1954 / oprac. Wiesław Theiss // Przegląd Historyczno- Oświatowy.- 1998, nr 3-4, s. 177-192
 

---