Temat: Zawodność rynku i polityka państwa

Opracowanie : Giovanna Rugiano

Aleksandra Kacprzak

Grupa: ID-I0-13

Część 1

1. Zawodność rynku

Działania rynku i państwa oparte są na odmiennych zasadach.

Rynek jest instytucją opierającą się na dobrowolnych decyzjach jego uczestników.

Państwo z kolej jest instytucją, która ostatecznie zawsze opiera się w swoich decyzjach na przymusie.

Rola rządu we współczesnej gospodarce polega na zapewnianiu wydajności, korygowaniu niesprawiedliwej dystrybucji dochodu oraz wspieraniu wzrostu gospodarczego i stabilności.

Chociaż mechanizm rynkowy jest niezłym sposobem wytwarzania i alokacji dóbr , niekiedy błędy rynku prowadzą do mankamentów w wynikach ekonomicznych. Rząd może wkroczyć by je (mankamenty) naprawić.

Historia wyraźnie pokazuje, że zdecydowana większość dóbr może być dostarczana społeczeństwu za pomocą rozwiązań dobrowolnych, czyli poprzez mechanizm rynkowy.

Jednak rola państwa w gospodarce wcale nie maleje, bo bardzo często mechanizm rynkowy zawodzi (nie zapewnia należycie realizacji interesów społecznych).

Aby rozstrzygnąć, jaka jest optymalna skala interwencji państwa w gospodarce, należy najpierw zdefiniować różne cele społeczne, których osiągnięciu ma służyć działalność państwa.

Równość (sprawiedliwość) - sprawiedliwy podział zasobów

Efektywność społeczna - produkcja i konsumpcja na takim poziomie przy którym MSB=MSC [MSB- krańcowy koszt społeczny (skrót od ang. Marginal Social Cost) MSC- krańcowa korzyść społeczna (skrót od ang. Marginal Social Benefit]

By osiągnąć społeczną efektywność w produkcji lub konsumpcji dowolnego dobra należy:

• gdy MSB>MSC za społecznie efektywne uznaje się zwiększenie produkcji(lub konsumpcji )tego dobra.

• gdy MSB<MSC za społecznie efektywne uznaje się ograniczenie produkcji(konsumpcji) tego dobra

• gdy MSB=MSC za społecznie efektywne uznaje się utrzymanie wielkość produkcji- to optymalne działanie działalności.

W rzeczywistym świecie działanie mechanizmu rynkowego rzadko prowadzi do osiągnięcia efektywności społecznej. Po części wynika to z istnienia efektów zewnętrznych, częściowo z braku konkurencji, a częściowo z niedostatecznej informacji, jaką dysponują producenci i konsumenci.

Efekty zewnętrzne występują wtedy, gdy jednostki (ludzie lub firmy) narzucają koszty i korzyści innym poza rynkiem. Niekiedy są także nazywane efektami ubocznymi lub efektami odczuwanymi przez osoby trzecie.

Mogą być one:

• Pożądane (jeśli wpływ na innych jest dodatni)- mówimy wtedy o korzyściach zewnętrznych z produkcji lub z konsumpcji

• Niepożądane (jeśli wpływ na innych jest ujemny)- mówimy wtedy o kosztach zewnętrznych produkcji lub konsumpcji

4 podstawowe rodzaje efektów zewnętrznych:

• Korzyści zewnętrzne - korzyści z produkcji(lub konsumpcji) odnoszone przez osoby inne niż sam producent(lub konsument).

• Koszty zewnętrzne- koszty związane z produkcją (konsumpcją) ponoszone przez kogoś innego niż sam producent (konsument).Koszt społeczny- suma kosztów prywatnych i efektów zewnętrznych związanych z produkcją.

• Koszt społeczny- suma kosztów prywatnych i efektów zewnętrznych związanych z produkcją.

• Korzyść społeczna- suma korzyści prywatnych i efektów zewnętrznych związanych z konsumpcją.

Przykładami występowania zewnętrznych kosztów produkcji mogą być:

Intensywna uprawa roli powodująca wyniszczenie miejscowej flory i fauny czy kwaśne deszcze wywołane wypuszczaniem do atmosfery dymów z elektrociepłowni wykorzystujących węgiel.

Wtedy krańcowy koszt społeczny (MSC) przewyższa krańcowy koszt prywatny (MC)

Problem kosztów zewnętrznych pojawia się w gospodarce wolnorynkowej dlatego, że nikt nie dysponuje tam prawami własności do rzek czy powietrza, co pozwoliłoby zapobiec ich wykorzystywaniu jako zbiorników nieczystości albo też umożliwiło pobieranie opłat za zanieczyszczanie

Problem ochrony środowiska musi być zatem rozwiązany przez rząd albo władze lokalne.

Na wykresie pokazano takie przedsiębiorstwo działające na rynku doskonale konkurencyjnym, a zatem będące biorc ą ceny. Zakładamy, że nie występują efekty zewnętrzne po stronie popytu. [dlatego cena jest jednocześnie równa krańcowej korzyści społecznej]

Cena, jaką skłonni są zapłacić nabywcy odzwierciedla ich krańcową korzyść z konsumpcji tego dobra. Społeczne optimum produkcji wynosi Q2 przy P ( tj. MSB=MSC). Przedsiębiorstwo wytwarza Q1( więc więcej niż optimum z tego wynika, że istnienie kosztów zewnętrznych prowadzi do nadprodukcji.

Przykłady:

Transport miejski, ponosi koszty za szkolenie kierowców. Jednak co jakiś czas pracownicy odchodzą do konkurencji.

Dzięki temu koszty tamtych firm są niższe, bo nie występuje już koszt szkolenia kierowców -> społeczeństwo jako całość odniosło korzyści ze szkolenia (łącznie z samymi kierowcami, którzy uzyskali cenione na rynku kwalifikacje), choć nie da się tego powiedzieć o przedsiębiorstwie transportu miejskiego.

Prace badawczo-rozwojowe (B+R)-jeżeli inne przedsiębiorstwa mają dostęp do wyników badań - to zakres korzyści B+R wykracza poza przedsiębiorstwo, które je sfinansowało.

Przykłady:

Wyczerpany i bardzo spragniony konsument natrafia na jedyny sklep, gdzie może nabyć kubek, orzeźwiającej wody. Jest tak bardzo spragniony, że nawet gdy sklepikarz informuje go, że kubek wody kosztuje 20 zł, ten bez wahania decyduje się zapłacić tę cenę. Po wypiciu kubka wody, konsument jest nadal spragniony ale nie w takim dużym stopniu jak wcześniej. Cena za jaką konsument jest skory zapłacić jest proporcjonalna do pragnienia .

Zasada malejącej użyteczności krańcowej:

W miarę zwiększania konsumpcji dobra kolejne jego jednostki dostarczają mniej dodatkowej satysfakcji niż jednostki poprzednie.

Wykres przedstawia krańcową korzyść i cenę użytkowania samochodu osobowego Zakładamy, że krańcowa korzyść zmniejsza się w miarę przejechanych kilometrów. Optymalna długość przejazdu samochodem wyniesie Q 1 - korzyść krańcowa = cena (MB=P)

Optymalna wielkość konsumpcji z punktu widzenia konsumenta to punkt, gdzie MB=P, to jest Q1 kilometrów. Korzystanie z samochodów oznacza dla innych rosnące zanieczyszczenia powietrza, częstsze korki itp. => MSB<MB Optimum społeczne - MSP=P (przy Q2)

Gdy występują negatywne efekty zewnętrzne w konsumpcji, faktyczna konsumpcja będzie zbyt duża ze społecznego punktu widzenia.

Jeśli krańcowa z konsumpcji jakiegokolwiek dobra (usługi) mierzona gotowością nabywcy do zapłaty za nie, przewyższa jego ceny(tj. koszt krańcowy konsumenta), to korzystne dla nabywcy będzie zwiększenie jego konsumpcji. Jeżeli natomiast krańcowa korzyść jest mniejsza od ceny, nabywca powinien ograniczyć konsumpcję tego dobra.

Inne przykłady zewnętrznych kosztów konsumpcji:

niekorzystny wpływ na innych ludzi głośnej muzyki z radia słuchanej w miejscach publicznych, narażanie niepalących na wdychanie dymu papierosowego czy też zaśmiecanie ulic.

Zewnętrzne korzyści z konsumpcji (MSB>MB)

Przykłady:

Szczepienia. Zaszczepienie się kolejnej osoby przeciwko jakiejś chorobie przysparza jej bezpośrednich korzyści w postaci odporności na tę chorobę. Uodparniając siebie na tę chorobę, ogranicza również możliwość jej przenoszenia na innych, a więc pozostała część społeczeństwa również na tym korzysta poprzez zmniejszenie ryzyka zakażenia.

Jazda pociągiem- jest mniej korków, mniejsze ilości spalin, mniej wypadków drogowych. Oznacza to, że społeczna korzyść krańcowa z podróżowania koleją jest większa od prywatnej korzyści krańcowej pasażera pociągu.

Optymalna ze społecznego punktu widzenia wielkość konsumpcji przewyższałaby rzeczywistą konsumpcję.

Kiedy występują dodatnie efekty zewnętrzne w konsumpcji, faktyczna wielkość konsumpcji będzie - z punktu widzenia społecznego zbyt mała

Efekty zewnętrzne dla przedsiębiorstw powodowane przez działalność państwa:

-Pozytywne - np. badania i rozwój (B+R), edukacja, infrastruktura, ochrona zdrowia.

- Negatywne - np. tworzenie administracyjnych barier wejścia do gałęzi, pogarszanie klimatu biznesowego, odstraszanie zagranicznych inwestorów.

nadprodukcja na rynku jest wtedy, gdy:

1. MSC > MC (koszty zewnętrzne produkcji)

lub

2. MSB < MB (koszty zewnętrzne konsumpcji)

zbyt niska produkcja rynkowa jest wtedy , gdy:

1. MSC < MC (korzyści zewnętrzne produkcji)

lub

2. MSB > MB (korzyści zewnętrzne konsumpcji)

Tam gdzie występują korzyści zewnętrzne, produkcja lub konsumpcja będą zbyt małe ze społecznego punktu widzenia.

Kiedy natomiast występują zewnętrzne koszty, wtedy produkcja lub konsumpcja będą zbyt duże w stosunku do społecznego optimum. Mechanizm rynkowy nie doprowadzi do zrównania MSB z MSC.*

*Przedstawione rozumowanie odnosi się do warunków doskonałej konkurencji, gdzie ceny, z jakimi ma do czynienia producent lub konsument, pochodzą z rynku. Efekty zewnętrzne występują także i w innych strukturach rynku.

Dobra publiczne:

To takie finansowane przez państwo lub przez firmy prywatne subsydiowane przez państwo dobra, które są ludziom niezbędne, a za które nie mogą samodzielnie płacić. Wolny rynek nie jest zdolny do ich produkcji, gdyż dodatnie efekty zewnętrzne są bardzo duże.

„Ojciec” ekonomii, żyjący w XVIII w. Adam Smith, uznał za takie funkcje państwa jako nocnego stróża i zaliczył do nich: zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, porządku publicznego, funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, więziennictwa, utrzymanie administracji oraz ochronę praw własności.

Brak tych dóbr grozi państwu anarchią.

Przykładowo, bezpieczeństwo zewnętrzne wiąże się przede wszystkim z utrzymaniem armii. W przedrozbiorowej XVIII-wiecznej Polsce bezpieczeństwa ogromnego państwa strzegła słabo wyszkolona i źle uzbrojona armia w liczbie 20-25 tys. żołnierzy. W sytuacji, gdy państwa ościennie dysponowały sprawnymi i kilkakrotnie liczebniejszymi armiami, bezpieczeństwo było pozorne, a o tym co działo się w naszym kraju faktycznie decydowali władcy Rosji, Prus, Austrii.]

Sposobem finansowania dóbr publicznych przez państwo są podatki. (Z nich rząd czerpie dochody). Są one cenami, jakie płacimy za dobra publiczne. Jednak w odróżnieniu do „tradycyjnych” cen nie mamy wpływu na co nasze pieniądze będą przeznaczone. (Podatki płaci się bez względu na to, czy korzystamy z wszystkich dóbr czy też nie.)

Dobra publiczne wykazują dwie ważne właściwości: nierywalizacyjność oraz niewyłączalność

Nierywalizacyjność = właściwość polegająca na tym, że konsumpcja pewnego dobra czy usługi przez jedną osobę nie zmniejsza możliwości konsumpcji tego dobra przez innych

Przykład: jeśli przespaceruję się ulicą albo będę odnosił korzyści z jego oświetlenia, to fakt ten nie ograniczy możliwości czerpania tych samych korzyści przez innych.

Niewyłączalność = właściwość polegająca na tym, że nie jest możliwe dostarczenie jakiegoś dobra czy usługi jednej osobie i jednoczesne ograniczenie dostępu do niego innym.

Przykład: jeśli ktoś wyda pieniądze na zbudowanie zapory zabezpieczającej swój dom przed powodzią, to zapewni ta tam jednocześnie ochronę przeciwpowodziową jego sąsiadom.

Oznacza, że korzyści z zapory przypadną sąsiadom za darmo i dlatego też nie będą mieli po co ponosić koszty jej budowy. Zjawisko to jest znane jako problem gapowicza.

Problem gapowicza występuje wówczas, gdy nie da się wyłączyć innych osób z konsumpcji dobra, które nabył ktoś inny.

Gdy zbyt wiele osób będzie uchylać się od płacenia za dobra publiczne wtedy może dojść do takiej sytuacji, że tych dóbr nie starczy dla wszystkich.

Przykład:

Osoba korzystająca z transportu publicznego bez ważnego biletu odnosi korzyść jaką niesie ze sobą ta usługa, ale jednocześnie nie ponosi kosztu na rzecz jej utrzymania. Wykorzystuje niejako fakt, że pozostali użytkownicy płacą, dzięki czemu ona także może korzystać, lecz bez ponoszenia kosztów własnych. Sytuacja taka jest możliwa dzięki temu, że trudno jest daną osobę wykluczyć z konsumpcji - każdy może wsiąść do środka transportu publicznego.

Rynek zapewnia zbyt małą ilość dóbr publicznych. Wynika to z faktu, iż związane z nimi korzyści zewnętrzne są znacznie większe niż korzyści prywatne. Ponadto bez interwencji państwa nie jest możliwe wyeliminowanie problemu gapowicza, czyli zjawiska czerpania korzyści z konsumpcji bez ponoszenia części kosztów ich produkcji.

Siła monopolowa-

zdolność przedsiębiorstwa do narzucania wyższych cen przez ograniczanie podaży. Siła monopolowa jest tym większa, im mniejsza jest cenowa elastyczność popytu na dane dobro.

Monopol - forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców.

Charakteryzuje się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy lub producenta danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

• unikatowością produktu monopolu (nie posiada on dobrego lub bliskiego substytutu).

W przypadku monopolu, struktura rynku odbiega od modelu konkurencji doskonałej - rynek nie jest w stanie zapewnić zrównania się MSB z MSC, nawet wówczas gdy nie występują efekty zewnętrzne.

Istnienie monopolu powoduje (przy innych warunkach takich samych), że produkcja jest mniejsza od optimum społecznego.

Prowadzi to do powstania czystej straty dobrobytu, tj. zmniejszenia się łącznej nadwyżki producenta i konsumenta

W przypadku monopolu, produkcja będzie mniejsza od społecznego optimum.

Monopol ma do czynienia z opadającą krzywą popytu=> krzywa utargu krańcowego przebiega poniżej krzywej utargu przeciętnego (=P)

Zysk max - Q1=P1

Cena znajduje się powyżej utargu krańcowego, musi być ona wyższa także od kosztu krańcowego. - (P1 jest wyższe od MC1)

jeśli nie występują efekty zewnętrzne i P=MSB a MC=MSC - to optymalna wielkość społeczna produkcji to Q2, przy MSB=MSC

Ponieważ Q2>Q1 => przedsiębiorstwo monopolistyczne wytwarza mniej, niż wynosi optimum społeczne

Jedną z możliwych metod analizy straty dobrobytu wynikającej z istnienia monopolu jest zastosowanie koncepcji:

• Nadwyżki konsumenta - nadwyżka ceny, jaką nabywca byłby w gotów zapłacić za dane dobro (tj. jego użyteczności), nad rzeczywiście zapłaconą przez niego ceną.

• Nadwyżki producenta - różnica między utargiem całkowitym a kosztem całkowitym, tj. zysk.

Wpływ monopolu na dobrobyt polega na tym, że w porównaniu z doskonałą konkurencją wzrasta nadwyżka producenta, ale zmniejsza się nadwyżka konsumenta. Oznacza to, że łączna nadwyżka także się zmniejsza. Wielkość, o jaką obniża się całkowita nadwyżka, nazywamy `czystą stratą dobrobytu'

Czysta strata spowodowana istnieniem monopolu (przy założeniu, że krzywe utargów i kosztów pozostają takie same.)

Przy doskonałej konkurencji - wielkość produkcji = Qpc przy Ppc, gdzie MC=P(=AR) tj. punkt a

Całkowita korzyść- powierzchnia pola znajdującego się pod krzywą popytu (suma pól od 1 do 7)

Łączne wydatki konsumentów na dane dobro- Ppc*Qpc (pola 4+5+6+7)

Nadwyżka konsumenta to różnica między całkowitą korzyścią a całkowitymi wydatkami. (1+2+3)

Koszt całkowity - obszar poniżej MC (pola 6+7)

Utarg całkowity - Ppc*Qpc (pola 4+5+6+7)

Czyli nadwyżka producenta to obszar leżący między linią ceny a krzywą MC (pola 4+5)

Łączna nadwyżka konsumenta oraz producenta obejmuje pole znajdujące się między krzywą popytu i krzywą kosztów. (pola 1+2+3+4+5)

Przedsiębiorstwo monopolistyczne ustali produkcję - MC=MR( tj. jej wielkość wyniesie Qm przy cenie Pm (punkt b) Utarg całkowity = Pm*Qm (pola 2+4+6) Koszt całkowity= pod MC (pole 6)

Nadwyżka producenta = suma pól 2+4 (nadwyżka ta jest większa niż w warunkach doskonałej konkurencji) Zysk w warunkach monopolu jest większy niż w warunkach doskonałej konkurencji. Całkowita korzyść dla konsumenta = (przy Qm) - suma pól 1+2+4+6 wydatki kons. - 2+4+6

Nadwyżka konsumenta = pole 1 *pole 2 przekształciło się z nadwyżki konsumenta w nadwyżkę producenta Całkowita nadwyżka w warunkach monopolu = sumie pól 1+2+4- jest ona mniejsza niż w warunkach konkurencji doskonałej. Korzyść producenta jest tu mniejsza od straty, jaką ponosi konsument. Ta strata netto w wielkości całkowitej nadwyżki jest określana mianem czystej straty dobrobytu wynikającej z istnienia monopolu.

Istnienie monopolu zapewnia także potencjalne efekty dodatnie - należą do nich korzyści skali i większe nakłady na B+R.

Aby ocenić faktyczny wpływ monopolu na gospodarkę, należy te dodatnie efekty porównać z wielkością czystej straty.

Inne wady mechanizmu rynkowego- niepełna informacja i niepewność

Niepełna informacja i niepewność sprawiają często, że producenci i konsumenci będą podejmować niewłaściwe decyzje.

Potrzebne informacje można niekiedy zdobyć (płacąc za nie określoną cenę), często jednak istniejąca informacja jest niepełna, a w niektórych sytuacjach- w ogóle nieosiągalna.

Powoduje to, że podmioty ekonomiczne nie są w stanie osiągnąć punktu, w którym następuje zrównanie korzyści krańcowej z kosztem krańcowym.

Rynek często reaguje z opóźnieniem na zmiany popytu i podaży. Opóźnienia te mogą prowadzić do stałego utrzymywania się stanu nierównowagi i związanych z tym zjawisk niestabilności.

Jeśli w dodatku istnieje monopol, to problem komplikuje się jeszcze bardziej, gdyż przedsiębiorstwa lub związki zawodowe wznoszą bariery utrudniające wejście do gałęzi nowych firm albo dopływ dodatkowych czynników wytwórczych.

Wolny rynek nie zapewnia dostatecznej ochrony interesów osób zależnych od decyzji innych ludzi ani też odpowiedniej podaży dóbr społecznie pożądanych.

Problem osób zależnych jest znany jako:

-Problem „pana i sługi”- występuje wówczas, kiedy jakaś osoba bądź grupa osób (-> pan), z powodu niedostatecznej informacji, nie jest w stanie sprawić, by działania występującej w jej imieniu innej osoby bądź grupy osób („sługa”) służyły jej najlepiej pojętym interesom.

-Asymetria informacji - sytuacja, w której jedna strona w stosunkach ekonomicznych (np. „sługa”) ma więcej informacji niż druga (np. „pan”)

Dobra społecznie pożądane - dobra, które zdaniem państwa są konsumowane w zbyt małej ilości i które powinny być subsydiowane dostępne za darmo, np. wykształcenie , ochrona zdrowia, sport itp.

Państwo może również dojść do wniosku, że w wolnym rynku ludzie konsumują zbyt wiele szkodliwych rzeczy- wtedy (np. na papierosy lub na alkohol) może nałożyć na te produkty podatki, lub zupełnie zakazać obejście z nimi, np. narkotyki, hazard.

Chociaż ekonomiści nie mogą jednoznacznie ocenić zalet i wad mechanizmu rynkowego, są jednak w stanie wskazać na konsekwencje działania mechanizmu rynkowego, a także skutki zastosowania różnych narzędzi polityki gospodarczej oraz na dylematy wyboru między różnymi celami.

Państwo wydaje swoje pieniądze zazwyczaj mniej efektywnie, niż poszczególni obywatele lub firmy. Dzieje się tak dlatego, że o celach, na jakie wydatkowane są wspólne pieniądze decydują w dużej mierze interesy polityków, a nie rachunek ekonomiczny. Zdarza się, że z państwowych pieniędzy korzystają ci, którzy ich naprawdę nie potrzebują, lecz ci, którzy są najbardziej obrotni.

3. Interwencja Państwa

Metody oddziaływania państwa na gospodarkę:

1. Podatki i subsydia (dotacje)

Stosowane są, aby zwiększyć społeczną efektywność gospodarowania przez odpowiednie zmiany struktury produkcji i konsumpcji oraz w celu redystrybucji dochodów.

Państwo nakłada podatki na te dobra lub rodzaje działalności, w przypadku których produkcja okazuje się zbyt duża oraz subsydiuje te, których produkcja okazuje się zbyt mała.

Zalety nakładania podatków i subsydiów:

• Nie podważa to istoty działania mechanizmu rynkowego.

• Dzięki nim państwo zmusza przedsiębiorstwa do uwzględnienia pełnych kosztów i korzyści społecznych wynikających z działalności,

• Można dostosować wysokość podatku lub dotacji do skali problemu.

Wady podatków i subsydiów:

• Trudność zróżnicowania wysokości podatków i subsydiów- ponieważ przedsiębiorstwa różnią się co do rodzaju i wielkości. Wprowadzanie odmiennych stóp opodatkowania wobec każdej firmy okazuje się niewykonalne.

• Ograniczona wiedza- ustalenie właściwej wysokości podatku od zanieczyszczeń jest nie możliwe, gdyż dokładne ustalenie jak poważne wyrządza to szkody i jaki jest ich koszt w wyrażeniu pieniężnym jest bardzo trudne, a nawet nie możliwe.

2. Tworzenie prawa i regulacja

Przepisy prawne wykorzystywane są w celu poprawy lub usunięcia niedoskonałości rynku.

Dzielą się one na:

• Przepisy, które zabraniają lub regulują działalność powodującą powstanie kosztów zewnętrznych,

• Przepisy, które uderzają w przedsiębiorstwa posługujące się nieprawdziwą lub wprowadzającą w błąd informacją,

• Przepisy, które nie dopuszczają do powstania monopoli i oligopoli bądź regulują ich działalność,

Zalety ograniczeń prawnych:

• Są one sformułowane prosto i zrozumiale,

• Całkowity zakaz różnych działań okazuje się lepszym rozwiązaniem niż nakładanie podatków w sytuacjach ogromnego niebezpieczeństwa,

• W sytuacji gdy decyzja powinna być podjęta szybko, możliwe jest odwołanie się do działań nadzwyczajnych.

Jedną z największych wad ograniczeń prawnych jest to, iż uważane są za tępe narzędzie.

np. Jeżeli jakiemuś przedsiębiorstwu nakazano ograniczenie emisji toksycznej substancji chemicznej do 20ton tygodniowo, to nie będzie żadnych bodźców żeby ograniczyć ją bardziej.

3. Agencje regulacyjne- instytucje regulujące działalność gospodarczą.

Po rozpoznaniu możliwych przypadków, agencja regulacyjna przeprowadza postępowanie wyjaśniające, a następnie opracowuje raport zawierający wyniki jej badań i wynikające z nich zlecenia.

Agencje regulacyjne mogą dysponować władzą, która zapewni, że jej decyzje zostaną wprowadzone w życie.

4. Zmiany praw własności

Prawa własności określają, czyją własnością jest dana rzecz (np. nieruchomości), jaki użytek może z niej zrobić właściciel, jaki jest zakres praw innych osób do niej oraz sposób przekazania własności.

Rozszerzenie praw własności stosuje się wtedy, gdy sprawców negatywnych oraz koszty przez nich powodowane można łatwo określić.

Przez rozszerzenie zakresu tych praw właściciele starają się:

• zapobiec sytuacji , w której działania innych przysparzały by im kosztów,

• Pozyskać opłaty z tytułu szkód wyrządzonymi tymi działaniami.

5. Zapewnienie dostępu do informacji

W przypadku gdy źródłem problemów, jakie przynosi wolny rynek okazuje się niepełna informacja, państwo może poprawić funkcjonowanie mechanizmu rynkowego dostarczając brakujących informacji.

6. Bezpośrednie dostarczenie dóbr i usług

Państwo może bezpośrednio dostarczać dóbr i usług, na szczeblach:

• centralnym,

• lokalnym,

• przez wyspecjalizowane agendy,

• przez zlecenie odpłatnej produkcji dóbr firmom prywatnym.

Podatki pobierane na szczeblach centralnym i lokalnym są pokryciem kosztów związane z dostarczaniem dóbr przez państwo.

Państwo może również dostarczać dóbr i usług, które mają charakter dóbr prywatnych, gdy wielkość produkcji zapewniany przez rynek jest niedostateczna.

np. ochrona zdrowia i edukacja

Tego rodzaju dobra są dostarczane bezpłatnie lub po cenie znacznie niższej od kosztów, z następujących powodów:

• Sprawiedliwość społeczna,

• Znaczne dodatnie efekty zewnętrzne,

• Osoby zależne,

• Niewiedza.

4. Argumenty przeciw interwencji państwa w gospodarce.

Słabości interwencjonizmu państwowego:

• Niedobory i nadwyżki- będące skutkiem ustalenia przez państwo cen na poziomie, który nie zapewnia równowagi rynkowej.

• Niepełna informacja- państwo może nie mieć rozeznania co do rzeczywistej wysokości kosztów i korzyści prowadzonej polityki.

• Biurokracja i nieefektywność- im większa i szersza interwencja państwa tym więcej urzędników i większe wydatki

• Brak bodźców rynkowych- wyeliminowanie mechanizmów rynkowych lub osłabienie ich wpływu na gospodarkę

• Zmiany polityki gospodarczej- jeżeli występują zbyt często, cierpi na tym efektywność działania poszczególnych gałęzi i przedsiębiorstw.

• Brak wolności jednostki- interwencja państwa powoduje utratę swobody dokonywania przez jednostki wyboru ekonomicznego.

Zalety wolnego rynku:

• Automatyczne dostosowania do zmian podaży i popytu,

• Długookresowy rozwój gospodarki, stanowiący silną zachętę dla właścicieli kapitału do inwestowania w nowe produkty i technologie.

• Duże natężenie konkurencji nawet w warunkach monopolu, wynikające z działania następujących czynników:

• Pojawia się zagrożenie konkurencją z zagranicy,

• Obawa przed wejściem do gałęzi nowych firm zachęconych nadmiernie wysokimi zyskami,

• Występuje konkurencja ze strony gałęzi pokrewnych,

• Istnieje rywalizacja o przejęcie kontroli nad przedsiębiorstwamiIstnieje przeciwwaga w postaci struktur monopolistycznych po stronie popytu

Nie da się sformułować jednoznacznych wniosków co do ”optymalnego” zakresu interwencji państwa w gospodarce. Wynika to z:

• etycznego i politycznego charakteru tego problemu;

• trudności pomiaru kosztów i korzyści związanych z interwencją lub jej brakiem;

• trudności w przewidywaniu skutków polityki państwa, zwłaszcza w długim okresie.

Mimo tych trudności ekonomiści są w stanie wnieść istotny wkład do analizy problemów funkcjonowania mechanizmu rynkowego oraz skutków interwencji państwa w gospodarce.

„Ważną jest rzeczą, by państwo nie robiło tego , co już robią jednostki, trochę lepiej lub trochę gorzej, ale aby robiło to, czego teraz nie robi nikt”

John Maynard Keynes

Część 2

Pytanie 1: Uzupełnij tabelkę- Kryzysy gospodarcze, a interwencja państwa.

identyfikatory	I kryzys 1928r-1934r.	II kryzys 2008-2012r.
1.geneza	Rozwój technologiczny i techniczny	Spekulacje finansowe (banki)
2.parametry charakterystyczne	Podaż przewyższała popyt (nadprodukcja)	Deficyt budżetowy, długi publiczne, zbyt duża ilość nieruchomości
3.podejmowane działania	Budowa infrastruktury (drogi, lotniska)	Dyscyplinowanie polityki fiskalnej, przepływ kapitałów
4.wynik kryzysu	Dominacja gospodarcza USA, powstanie faszyzmu, rozwój gospodarki niemieckiej	(?) Zmiana pozycji gospodarczych poszczególnych państw i regionów

Pytanie2: Jakie są metody interwencji państwa?

Metody interwencji państwa w gospodarkę:

• Wprowadzenie subsydiów i podatków

• Agencje regulacyjne

• Tworzenie prawa i regulacja

• Bezpośrednie dostarczanie dóbr i usług

• Zmiany praw własności

Zapewnienie dostępu do informacji

Pytanie 3: Jakie są wady i zalety interwencji państwa w gospodarkę?

ZALETY	WADY
Kontrola tych rodzajów działalności które mogą naruszać interes publiczny.	Interwencja państwa może doprowadzić do braków lub nadwyżek.
Zmuszenie przedsiębiorców do uwzględnienia całkowitych kosztów związanych z daną działalnością.	Rosnące koszty administracyjne.
Stabilizowanie gospodarki	Gdy zmiany w polityce państwa następują zbyt często, ma to skutek destrukcyjny.
Dostarczanie dóbr publicznych których rynek nie dostarczyłby w należytej wartości.	Nie reprezentuje interesów większości wyborców ( w przypadku gdy rząd jest mniejszościowy).
Przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji.	Ograniczenie swobód obywatelskich.

Pytanie 4: Co to są efekty zewnętrzne? Opisz krótko ich rodzaje.

Efekty zewnętrzne są to koszty lub korzyści z produkcji, bądź konsumpcji ponoszone przez społeczeństwo, a nie przez samych producentów czy konsumentów. Niekiedy nazywane też efektami ubocznymi lub efektami odczuwalnymi przez osoby trzecie.

Mechanizm rynkowy nie zapewni efektywności społecznej, gdy działania producentów lub konsumentów wpływają na sytuacje innych osób.


Efekty zewnętrzne mogą być:

• pożądane (korzyści zewnętrzne)

• niepożądane (koszta zewnętrzne)

Koszty/korzyści społeczne = Suma kosztów/ korzyści prywatnych + korzyści/kosztów zewnętrznych

Efekty Zewnętrzne:

• Zewnętrzne koszty produkcji (MSC > MC)

Wnioski: Nadprodukcja

• Zewnętrzne korzyści z produkcji (MSC < MC)

Wnioski: Za niski poziom produkcji

• Zewnętrzne koszty konsumpcji (MSB < MB)

Wnioski: Faktyczna konsumpcja zbyt duża ze społecznego pkt. widzenia.

• Zewnętrzne korzyści konsumpcji (MSB > MB)

Wnioski: Faktyczna konsumpcja zbyt mała ze społecznego pkt. widzenia.

Pytanie 5: Opisz wady mechanizmu rynkowego skupiając się na czynnikach ludzkich.

-Niepełna informacja i niepewność
Niektóre firmy celowo nie udostępniają lub bazują na przeświadczeniu,
że konsumenci posiadają wszystkie informacje o oferowanym przez nich produkcie.

-Błędne decyzje podejmowane przez osoby działające we własnym imieniu

Wiele osób powierza dysponowanie swoimi środkami innym, nie zawsze odpowiednim, ludziom i organom, które mogą podejmować niewłaściwe i szkodliwe decyzje.

-Nieprzenośność czynników wytwórczych i opóźnienia reakcji

Wiele przedsiębiorstw posiada części nieprzenośne. Poprzez opóźnienia w informacji
i nieprzenośność przedsiębiorstwa nie są w stanie w 100% reagować wystarczająco szybko na rynku.

~ 23 ~

---