Grupy krwi

Immunologiczne zróżnicowanie krwi dotyczy wszystkich elementów morfotycznych krwi oraz białek osocza. Odpowiedzialne za to zróżnicowanie są substancje grupowe, które mają charakter antygenu.

Antygen to wieloskładnikowa substancja, która jest rozpoznawana przez komórki kompetentne układu immunologicznego jako obca, czego efektem jest uruchomienie odpowiedzi immunologicznej w postaci produkcji swoistych przeciwciał oraz powstania swoistej odpowiedzi komórkowej. Jest to cząsteczka, która reaguje swoiście z przeciwciałem lub komórką uczuloną.

Cechy antygenu:

Ⴈ immunogenność - zdolność do wzbudzania produkcji swoistego przeciwciała,

Ⴈ antygenowość - zdolność do swoistego łączenia się z powstałym przeciwciałem co zależy od determinant antygenowych.

Antygeny kompletne tzw. pełnowartościowe - posiadają obie cechy, są to białka o dużym ciężarze cząsteczkowym lub ich połączenia np. z cukrami (glikoproteiny - antygeny układu ABO); z tłuszczami (lipoproteiny - antygeny układu Rh). Antygeny te są elementami strukturalnymi komórek i tkanek.

Hapteny lub antygeny niepełnowartościowe posiadają tylko cechę antygenowości. Są to różne substancje organiczne i nieorganiczne o małej cząsteczce, np. leki, lipidy. Mogą one połączyć się z dużą cząsteczką (np. białkiem) i wówczas kompleks ten może wywołać odpowiedź immunologiczną. Są one składnikami płynów ustrojowych np. hapteny układu ABO w płynach ustrojowych u wydzielaczy.

Każdy antygen posiada determinanty antygenowe, czyli fragmenty antygenu, które wiązane są przez przeciwciała lub receptory limfocytów T wiążące przeciwciała.

Podział antygenów ze względu na pochodzenie:

• zewnątrzpochodne: bakteryjne, wirusowe, roślinne, pasożytnicze, chemiczne;

• wewnątrzpochodne: są to antygeny znajdujące się na komórkach ustroju np. na erytrocytach (ABO, Kell, MN, Rh, Lewis), na krwinkach białych (ABO, HLA), na płytkach krwi (ABO, HLA Zw, Ko),

• autoantygeny czyli antygeny na komórkach organizmu, które na skutek różnych procesów patologicznych stają się obce - podłoże chorób autoimmunologicznych.

Alloimmunizacja - uodpornienie antygenami tego samego gatunku (uodpornienie matki antygenami połodu, uodpornienie biorcy antygenami dawcy).

Reakcja ustroju na antygeny obcogatunkowe to heteroimmunizacja.

W wyniku bodźcowego działania antygenu w ustroju zwierząt wyższych i człowieka, powstają immunoglobuliny. Są one produkowane przez ustrój w ramach mechanizmu obronnego, jako odpowiedź na obcy antygen elementów morfotycznych krwi, albo niektóre substancje wykrywane w świecie zwierzęcym i roślinnym.

Immunoglobuliny produkowane są przez plazmocyty (limfocyty B). Podstawową jednostką strukturalną immunoglobulin jest monomer, w skład którego wchodzą 4 łańcuchy połączone ze sobą mostkami dwusiarczkowymi.

Dwa z tych łańcuchów, identyczne, o dużej masie cząsteczkowej nazwano łańcuchami ciężkimi (H-heavy). Występują one w 5 rodzajach: gamma, alfa, mi, delta i epsilon.

Pozostałe dwa, też identyczne, o małej masie cząsteczkowej nazwano lekkimi (L-light). Występują one w dwóch rodzajach: kappa i lambda.

Łańcuchy ciężkie determinują klasę immunoglobulin:

IgA - dwa łańcuchy ၡ

IgG - dwa łańcuchy ၧ

IgD - dwa łańcuchy ၤ

IgM - dwa łańcuchy ၭ

IgE - dwa łańcuchy ၥ

Łańcuchy lekkie determinują typ immunoglobuliny:

typ I - dwa łańcuchy ၫ

typ II - dwa łąńcuchy ၬ

W cząsteczce immunoglobulin wyróżniamy:

- część stałą Fc, oraz

- dwie części zmienne Fab zwane antydeterminantami antygenowymi ukształtowane pod wpływem swoistych dla siebie determinant antygenowych.

Jeśli obie antydeterminanty są czynnościowo sprawne, czyli każda może przyłączyć determinantę swoistego antygenu, takie przeciwciała nazywamy dwuwartościowymi czyli kompletnymi (należące do IgM naturalne izoaglutyniny układu ABO).

Przeciwciała niekompletne (jednowartościowe) posiadają tylko jedną antydeterminantę zdolną do przyłączenia antygenu (należące do IgG przeciwciała odpornościowe układu Rh).

Swoistość przeciwciała wynika bezpośrednio z konfiguracji przestrzennych łańcuchów ciężkich i lekkich. Części zmienne wchodzące w skład fragmentów Fab przeciwciała są różne dla przeciwciał wiążących różne determinanty, natomiast części stałe są identyczne dla wszystkich przeciwciał danej klasy.

Przeciwciała

kompletne niekompletne

(typu zimnego, IgM) (typu ciepłego)

odpornościowe

naturalne naturalne

regularne nieregularne

(p/ciała ukł. ABO) (anty-M., anty-P)

Układ grupowy ABO

• antygeny układu ABO są uwarunkowane przez trzy główne allele - A, B i O.

• gen O jest genem amorficznym - nie steruje produkcją żadnego antygenu. Jest to gen recesywny.

• podstawową substancją, z której pod kontrolą genów rozwijają się antygeny A i B jest substancja H. Gen H i jego allel h dziedziczą się niezależnie od genów allelicznych A, B i O. Gen h jest genem amorficznym.

• na podstawie występowania lub braku odpowiednich antygenów na krwinkach czerwonych przyjęto podział na cztery grupy krwi: A, B, O i AB.

• niekiedy spotyka się osoby, które dziedziczą odmiany antygenów A i B.

• w obrębie antygenu A wyodrębnia się dwie podstawowe odmiany: mocny antygen nazwany A₁ (80% osób grupy A i AB) i słaby antygen A₂. Inne odmiany antygenu A: A₃, A_x, A_m występują rzadko.

• antygeny grupowe A i B rozwijają się we wczesnym okresie życia płodowego. Istnieje jednak pewna niedojrzałość, zwłaszcza antygenu A, co uniemożliwia ostateczne oznaczenie odmiany grupy krwi płodu.

• grupy krwi pozostają niezmienione przez całe życie. Jednak pod wpływem choroby nowotworowej mogą ulec okresowej zmianie.

• przeciwciała układu ABO - anty-A i anty-B produkowane są w wieku niemowlęcym (nie wcześniej niż w 4 miesiącu życia) i noszą nazwę przeciwciał naturalnych regularnych, u niektórych osób spotyka się, poza regularnie występującymi przeciwciałami anty-A i anty-B, nieregularne przeciwciała tego układu: anty-A₁ i anty-H

Występowanie antygenów i przeciwciał w danej grupie krwi zostało określone przez odkrywcę układu ABO, Karola Landsteinera i sformułowane w postaci tzw. reguł Landsteinera:

1. W surowicy zawsze występują przeciwciała dla antygenów nieobecnych w krwinkach.

2. Surowica nie zawiera przeciwciał dla własnych krwinek.

Układ grupowy Rh

• Teoria Fishera i Race'a zakłada obecność trzech par genów allelomorficznych: D, d, C, c, E i e zajmujące w tej kolejności trzy miejsca w chromosomie 1. Gen d jest genem amorficznym, a pozostałe geny determinują obecność odpowiednich antygenów w 8 kombinacjach genowych: cde, Cde, cDE, Cde, cDe, cdE, CDE i CdE.

• Antygeny układu Rh są obecne tylko na krwinkach czerwonych i dlatego uodpornienie na te antygeny może nastąpić tylko poprzez zetknięcie z krwinkami czerwonymi.

• Antygeny układu Rh pojawiają się we wczesnych etapach życia płodowego, a u noworodka ich aktywność odpowiada aktywności u osób dorosłych.

Charakterystyka antygenów układu Rh.

Antygen D - występuje u 80% ludności rasy białej (w Polsce 82%), najsilniejszy ze wszystkich antygenów tego układu. Słabsza odmiana D^u.

W krwiolecznictwie najwieksze znaczenie ma antygen D, ponieważ jest on najbardziej immunogenny ze wszystkich antygenów układu Rh. Z tego względu wprowadzono podział populacji na dwie grupy: Rh-plus i Rh-minus.

• Przeciwciała układu Rh mają charakter wyłącznie odpornościowy i pojawiają się w ustroju najczęściej po transfuzji krwi niezgodnej grupowo oraz w następstwie uodpornienia matki antygenami płodu. Są to przeciwciała klasy IgG, niekompletne, czynne w temp. 37°C.

• Profilaktyka konfliktu serologicznego w układzie Rh - immunoglobulina anty-D.

Przetaczanie krwi i jej pochodnych

Serologiczną podstawą krwiolecznictwa są następujące zasady:

1. Należy przetaczać krew zgodną w zakresie antygenów układu ABO i antygenu D z układu Rh.

2. Przetaczana krew nie może zawierać antygenów reagujących z przeciwciałami biorcy ani przeciwciał reagujących z krwinkami biorcy.

3. Jeżeli biorca kiedykolwiek wytworzył allo- lub autoprzeciwciała należy dobierać mu krew fenotypowo zgodną z wszystkimi antygenami układu Rh i antygenem K z układu Kell.

Diagnostyka konfliktu serologicznego oraz ChHN.

• ChHN jest następstwem niezgodności serologicznej pomiędzy matką a płodem. Jeżeli płód odziedziczy antygeny ojca, których nie posiada matka, może dojść do konfliktu serologicznego.

• konflikt serologiczny występuje, gdy w surowicy matki stwierdzamy odpornościowe przeciwciała, natomiast na krwinkach płodu odpowiedni dla tych przeciwciał antygen.

• przeciwciała matki powstają na skutek obecności obcego dla matki antygenu w poprzedniej ciąży lub wcześniejszym przetoczeniem krwi obcogrupowej.

• w celu wykrycia konfliktu serologicznego pomiędzy matką a płodem wszystkie kobiety w ciąży są objęte badaniami serologicznymi.

• badania wykonywane są w pierwszym trymestrze ciąży i obejmują oznaczanie grupy krwi układu ABO, antygenu D oraz wykrywanie przeciwciał odpornościowych.

• jeżeli nie wykrywamy przeciwciał to wystarczy pod koniec ciąży powtórzyć badanie przeglądowe przeciwciał.

• w przypadku kobiet ciężarnych, u których wykrywamy przeciwciała należy określić ich swoistość i ich znaczenie w immunopatologii ciąży. Bardzo ważna jest informacja czy wykryte p/c niosą ryzyko dla płodu, sama obecność p/c nie decyduje bowiem o wystąpieniu ChHN. Dlatego też konieczne są badania ojca: oznaczenie grupy układu ABO, Rh oraz antygenu dla którego stwierdzono przeciwciała. Konieczna jest okresowa kontrola miana przeciwciał.

Konflikt w układzie ABO

• stwierdzamy gdy w surowicy matki wykrywamy odpornościowe przeciwciała anty-A lub anty-B, a krwinki noworodka posiadają odpowiedni antygen odziedziczony po ojcu.

• przeciwciała klasy IgG pojawiają się bez wcześniejszej immunizacji i dlatego ChHN może zdarzyć się już w pierwszej ciąży.

• ryzyko ChHN w przypadku konfliktu w układzie ABO wynosi 30% (niedojrzałość antygenów w krwinkach płodu i u noworodka).

• najczęściej ChHN ABO zdarza się u dzieci z grupą krwi A lub B urodzonych przez matki z grupą krwi O.

Konflikt w układzie Rh

• zachodzi wtedy, gdy istnieje niezgodność serologiczna pomiędzy matką a płodem w zakresie antygenów z układu Rh. Najwięcej ciężkich przypadków ChHN powoduję przeciwciała anty-D.

• konflikt w zakresie antygenu D występuje wówczas, gdy w surowicy matki Rh-minus znajdują się przeciwciała anty-D, a krwinki płodu zawierają antygen D. Antygen D jest bardzo immunogenny (wystarczy mniej niż 0,1cm³ krwi płodu).

ChHN spowodowana przeciwciałami anty-D rzadko zdarza się w pierwszej ciąży. Immunizacja antygenem D zdarza się rzadziej gdy istnieje niezgodność matki z dzieckiem w układzie ABO.

• jeżeli u matki zostały wykryte przeciwciała obowiązuje kontrola miana przeciwciał raz w miesiącu lub częściej. Wzrost miana przeciwciał sugeruje niebezpieczeństwo wystąpienia ciężkiej postaci ChHN, a nawet wewnątrzmacicznej śmierci płodu.

• po porodzie oznaczamy u noworodka grupy układu ABO i Rh oraz BTA. W ChHN spowodowanej przeciwciałami anty-Rh BTA jest silnie dodatni.

Podstawą do rozpoznania ChHN jest:

• wykrycie antygenu u noworodka, który spowodował uodpornienie matki,

• dodatni wynik BTA,

• zasadniczym leczeniem ChHN w układzie Rh jest transfuzja wymienna. Przetaczamy krew zgodną z krwią dziecka w układzie ABO, a w układzie Rh nie zawierającą antygenu do którego matka wytworzyła przeciwciała.

Profilaktyka konfliktu Rh D po porodzie.

Polega ona na biernym wprowadzeniu przeciwciał anty-D do organizmu kobiety z układem Rh minus w celu zabezpieczenia jej przed uodpornieniem krwinkami płodu z układem Rh plus.

W powszechnym użyciu jest preparat o nazwie Gamma anty-D.

7

---