Zagadnienia z zakresu pedagogiki i psychologii

1. Psychologiczne koncepcje człowieka

2. Teorie rozwoju człowieka

3. Czynniki sprzyjające rozwojowi człowieka i hamujące jego rozwój

4. Stadia rozwojowe człowieka

5. Procesy poznawcze, emocjonalno-motywacyjne oraz społeczne w toku kształcenia

6. Przystosowanie emocjonalno-społeczne w grupie

7. Konflikty i sposoby ich rozwiązywania w grupie rówieśniczej oraz w relacjach nauczyciel - uczeń

8. Myśl pedagogiczna i współczesne nauki pedagogiczne

9. Koncepcje szkoły

10. Szkoła jako instytucja społeczna i wychowawcza

11. Dobór, konstruowanie, modyfikowanie programów nauczania

12. Prawo oświatowe w pracy szkoły i nauczycieli

13. Teorie kształcenia i wychowania w klasie szkolnej

14. Kierowanie procesem kształcenia i wychowania

15. Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych

16. Tworzenie klimatu wychowawczego w szkole

17. Współpraca z rodzicami.

18. Praca z grupą rówieśniczą

19. Pozaszkolne instytucje wychowawcze

20. Wychowawcza praca szkoły

21. Współpraca szkoły z pozaszkolnymi instytucjami wychowawczymi

22. Edukacyjny wpływ mediów

23. Modyfikowanie aktywności uczniów w podkulturach młodzieżowych

Ad.1 Psychologiczne koncepcje człowieka

1. Koncepcja behawiorystyczna (człowiek zewnątrzsterowny)

Główni przedstawiciele: Thorndike, Tolman, Skinner

Zgodnie z tą teorią człowiek jest układem zewnątrz sterownym, jego zachowanie jest całkowicie kontrolowane przez środowisko zewnętrzne. System nagród i kar znajdujący się w otoczeniu decyduje o tym czego człowiek unika i do czego dąży. Jednocześnie procesy psychiczne nie odgrywają żadnej roli w kierowaniu ludzkim zachowaniem, bowiem zależy ono od osiągnięć w uczeniu się, kontaktów interpersonalnych, wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego w jakim żyje człowiek. Zwolennicy tej koncepcji opracowali system metod i technik zmiany reakcji człowieka, który nazywa się inżynierią behawiorystyczną. Zgodnie z nią manipulując środowiskiem, a głównie stosując odpowiednie nagrody i kary, można dowolnie modyfikować ludzkie zachowanie. Głównym terminem wprowadzonym w tej koncepcji jest wzmocnienie, czyli konsekwencja zachowania instrumentalnego, które jest ważne dla człowieka, które steruje jego działaniem. Mówiąc wprost, dzięki wzmocnieniu można modyfikować zachowania. Wzmocnienia dzielą się na:

- pozytywne (często nazywane nagrodami)- konsekwencje zachowania korzystne i pożądane

- negatywne (kary)- bodźce awersyjne, rzeczy złe dla człowieka

Wzmocnienia sterują postępowaniem człowieka z zewnątrz. W podejściu behawioralnym wolność jest zatem brakiem negatywnych wzmocnień w środowisku zewnętrznym, a godność jest budowana na podst. Pozytywnych wzmocnień, które stają się bodźcami moralnymi. Adresatami terapii behawiorystycznej są ludzie chorzy, zaburzeni a jej celem jest oduczenie zachowań patologicznych.

2. Koncepcja psychodynamiczna (człowiek niedoskonały)

Główni przedstawiciele: Freud, Fromm, May

Według koncepcji psychodynamicznej zachowanie ludzi zależy od wewnętrznych sił dynamicznych zwanych popędami, potrzebami lub dążeniami. Popędy te są z reguły nieświadome i dzielą się na:

- pierwotne- są siłami wrodzonymi np. dążenie do zdobycia pokarmu, popęd seksualny, unikanie bólu, ich zaspokojenie jest niezbędne do utrzymania życia.

- wtórne- powstają w wyniku socjalizacji np. potrzeby bezpieczeństwa, potrzeby społeczne, osobiste.

Pomiędzy popędami często występują konflikty, których człowiek nie jest w stanie samodzielnie rozwiązać, dlatego zaczynają działać u niego różne mechanizmy, które kierują jego postępowaniem. Wyróżnia się cztery rodzaje mechanizmów obronnych:

- represja(wyparcie)- automatyczne, nieświadome wyparcie nieakceptowanych treści, bodźców, uczuć ze sfery świadomej do podświadomości.

-projekcja- polega na przypisywaniu sobie cech pozytywnych, których nie posiadamy, oraz na zrzucaniu na innych własnych cech, których nie akceptujemy.

Projekcja zmniejsza lęk i wpływa na wzrost samooceny.

- racjonalizacja- pozorne rozumowe rozwianie, polega albo na obniżeniu dążeń, albo na obniżeniu wartości pożądanej rzeczy. Mamy z nią doczynienia, gdy osoba nieświadomie zmienia motywy swego postępowania, gdy zachodzi zjawisko samooszukiwania.

- substytucja- zastąpienie celów, których nie można osiągnąć, przez cele, które są łatwiejsze.

Sposobem radzenia sobie z tymi konfliktami i mechanizmami jest systematyczna psychoterapia, czyli metoda kliniczna, której celem jest pomoc człowiekowi w rozwiązaniu nieświadomych konfliktów, ułatwienie mu wyboru drogi życiowej i umożliwienie przystosowania się do otaczającego świata.

Zastosowanie tej koncepcji w szkolnictwie dotyczy nieuporządkowanych emocji uczniów. Psychoterapia jest niezwykle pomocna w leczeniu zaburzeń emocjonalnych, a właśnie rozwój emocjonalny jest w dzisiejszej szkole zaniedbany na rzecz rozwoju intelektualnego.

3. Koncepcja poznawcza (człowiek samodzielny)

Główni przedstawiciele: Kelly, Bruner, Simon.

Zgodnie z ta koncepcją człowiek jest twórczym, samodzielnym podmiotem, który potrafi decydować o swoim losie i ma na niego wpływ. Ludzkie działanie jest świadome i intencjonalne. Jest nie tylko reakcją na bodziec jak twierdzili behawioryści, ale również interpretacją informacji, które pochodzą z zewnątrz, dzięki strukturom poznawczym, które człowiek posiada. Owe struktury poznawcze to wiedza nabyta w trakcie uczenia się i myślenia zakodowana w pamięci. Człowiek poznaje i rozumie świat, może w nim rozsądnie działać właśnie dzięki tej wiedzy zakodowanej w strukturach poznawczych, a także poprzez twórcze przetwarzanie tej wiedzy. Człowiek jest w stanie sam zmieniać swoje zachowanie a dokonuje się to na drodze wychowania, które jest planowe oraz poprzez autokreację, samorozwój, czyli tworzenie siebie według własnego projektu. Terapia poznawcza zaproponowana przez Hellego polega na tym, że pacjent nie jest traktowany jako osoba chora, lecz jako osoba mająca pewne trudności. Człowiek jest samodzielnym podmiotem dążącym do samowychowania. Podstawą staje się autoportret o własnej osobie, by móc odpowiedzieć na pytanie, jaki jestem, a jaki chcę być.

4. Koncepcja humanistyczna (dążenie do samorealizacji)

Główni przedstawiciele: Maslow, Rogers, May.

W tej koncepcji mamy do czynienia z personalistycznym ujęciem człowieka, które pozwala wyakcentować jego intencjonalność i transcendencję. Człowiek posiada predyspozycje wrodzone, czyli surowiec dla rozwoju i tworzenia własnej osobowości. Wewnętrzna struktura człowieka to jego cechy dziedziczne i ukryte, potencjalne możliwości. Domaga się ona szacunku i godności. Centralnym tematem tej koncepcji jest „ ludzkie stawanie się człowiekiem” poprzez wchodzenie w relacje z naturą, innymi ludźmi i samym sobą. Człowiek nieustannie się rozwija, dąży do samorealizacji (jest to stałe dążenie do pełnego rozwinięcia swych wrodzonych możliwości) i aktualizacji poprzez miłość, altruizm, twórcze przeżycia i rozwój własnego „ ja”. Zgodnie z poglądami psychologów humanistycznych, człowiek jest unikatową całością, której nie można sprowadzić do poszczególnych elementów takich jak reakcje, myśli, emocje czy potrzeby. Osoba składa się z dwóch podsystemów, czyli z „ja” i „organizmu” które stanowią jedność i przypominają dwie strony tej samej monety. Człowiek, który chce żyć zgodnie ze swoją naturą, który chce być autentyczny, niezależny i zadowolony musi stanowić harmonijną całość, której podst. Składniki- „ja” oraz „ organizm”- stworzą spójny system, zwany osobą.

Ad.2 Teorie rozwoju człowieka

1. Teorie psychoanalityczne

1. Twórcą kierunku psychoanalitycznego w psychologii jest Zygmund Freud. Zwrócił on uwagę na znaczenie okresu wczesnego dzieciństwa, przesuwając jakby granicę ujawniania się libido oraz kształtowania się trzech warstw osobowości: id, ego, superego na pierwsze lata życia.

2. Teoria indywiduacji Carla Junga zakłada, że celem życia i rozwoju człowieka jest stać się ludzkim, a więc osiągnąć podstawowe wartości humanistyczne. Aby ten cel osiągnąć jednostka musi dojść do równowagi ze światem i integracji wewnętrznej (czyli harmonii) podstawowych obszarów swojej psyche. Proces rozwoju psychicznego jednostki oznacza więc ciąg zmian prowadzących do wewnętrznej integracji tych struktur psychiki, które ukształtowały się w filogenezie oraz tych, które rozwinęły się we wczesnych stadiach ontogenezy. Organizowanie się takiej spójnej, zintegrowanej całości nazywa Jung „procesem indywiduacji”.

Proces taki rozpoczyna się na dobre w wieku 40 lat (wcześniej rwa proces budowania podstawowych struktur osobowości) i wymaga wypracowania sobie własnego wzorca życia i rozwoju oraz samoakceptacji i poczucia odpowiedzialności za własne życie.

Indywiduacja wymaga pewnego wysiłku jednostki i jest formą rozwoju, która umożliwia wypełnienie indywidualnego wzorca życia ludzkiego i rozwiązywania problemów drugiej połowy życia. Odbywa się ona etapami. Każdy z takich etapów polega na wewnętrznym uregulowaniu stosunków w psychice człowieka na pewnych nowych warunkach. Wiąże się to z rozterkami i cierpieniami.

Jung ujmuje rozwój człowieka dorosłego jako proces czy ciąg niepowtarzalnych zmian jednostki, który wyklucza naśladowanie się w tym innych ludzi, możliwość modelowania jednostki. Zakłada przy tym silny wpływ kultury na psychikę człowieka i jego rozwój.

3. Rozwój jednostki według Eriksona wyznaczony jest przez biologiczne czynniki popędowe oraz czynniki społeczne, czyli interakcje społeczne, w jakie jednostka wchodzi. Tak pojmowany rozwój dokonuje się przez całe życie, gdyż zmieniają się warunki biologiczne jednostki jak i rodzaj i charakter jej interakcji z innymi ludźmi. Najważniejszy aspekt procesu rozwojowego to rozwój ego i jego zdolność do przezwyciężania serii kryzysów, przez które człowiek przechodzi przez całe życie. Podstawą teorii rozwoju Erika Eriksona jest zasada epigenezy, zgodnie z którą wszystko, co wzrasta, ma swój plan podstawowy, z którego wyrastają poszczególne części.

Koncepcje psychoanalityczne zakładają więc, że człowiek może rozwijać się przez całe życie, jeżeli potrafi aktywnie przezwyciężać kryzysy swojego rozwoju. Te przełomowe okresy charakteryzuje spiętrzenie zadań i trudności wymagających zwiększonego wysiłku i samoświadomości rozwijającej się jednostki.

2. Teorie behawiorystyczne

1. zachowanie człowieka, jego osiągnięcia w uczeniu się i pracy twórczej, jego kontakty interpersonalne, działalność organizacyjna są zależne
   od wyposażenia genetycznego oraz od środowiska fizycznego i społecznego

2. środowisko steruje ludzkim działaniem

3. w prostych układach instytucjonalnych zachowanie człowieka jest nieskomplikowane

4. w bardzo złożonych organizacjach ludzie wykonują skomplikowane sekwencje reakcji

5. struktura zachowania jest w dużym stopniu kopią struktury środowiska

1. środowisko - konfiguracja czy mozaika bodźców (skrót S), sterują one reakcjami człowieka (skrót R)

1. zachowanie R stanowi funkcję układu zewnętrznych bodźców S₁, S₂, ... S_n, czyli R = f (S₁, S₂, ... S_n)

1. głównym zadaniem psychologa jest badanie relacji istniejących między S i R

2. koncepcja S - R szuka przyczyn zachowania nie tyle
   w osobowości, co w zewnętrznym środowisku

6. behawioryści szukają przyczyn zachowania w oddziaływaniu środowiska

7. współcześni behawioryści nie ograniczają się do stwierdzenia, że środowisko steruje człowiekiem, ale zwracają uwagę na to, że jego działanie wpływa
   z kolei na zmianę środowiska; zachowanie ludzkie jest sprawcze,
   bo kształtuje otoczenie jednostki

1. człowiek może być kierowany przez środowisko, ale należy pamiętać,
   że środowisko jest prawie całkowicie ukształtowane przez niego

8. oddziaływanie otoczenia na zachowanie ma charakter bardziej fundamentalny niż wpływ zachowania sprawczego na otoczenie

1. środowisko jest układem aktywnym

2. jednostka jest układem reaktywnym - odpowiadającym na bodźce znajdujące się w jej otoczeniu

9. koncepcja człowieka zewnątrzsterownego, kontrolowanego przez zewnętrzny świat

10. teza, że stany wewnętrzne człowieka (świadomość, procesy myślenia, cechy, charakter, postawy) nie wpływają na ludzkie reakcje

1. zignorowanie roli czynników wewnętrznych w regulacji zachowania jest najsłabszym ogniwem tej koncepcji, staje się ona przez to mechaniczna, nie umie wyjaśnić psychicznych mechanizmów zachowania

11. portret psychologiczny - człowiek zewnątrzsterowny, którego zachowanie zaprogramowane jest przez aktywne środowisko

12. skoro zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzie

behawioryści sformułowali nowy paradygmat naukowy, zgodnie z nim psychologia powinna być nauką całkowicie obiektywną, która bada relacje między zjawiskami obserwowalnymi

3. Teorie poznawcze:

Człowiek nie jest marionetką sterowaną całkowicie przez środowisko zewnętrzne ani też niewydarzonym aktorem zależnym od nieświadomych sił popędowych. Jest raczej samodzielnym podmiotem (osobą), który w dużej mierze decyduje o własnym losie, który na ogół świadomie i celowo działa w coraz bardziej złożonym labiryncie współczesności. W toku życia człowiek przyjmuje, przechowuje, interpretuje, tworzy i przekazuje za pomocą języka informacje (wiedzę, dane) i nadaje im pewną wartość (znaczenie, sens). Najważniejszą właściwością jednostki jest umiejętność generowania informacji oraz wiedzy. Człowiek rozwija kulturę, a kultura rozwija człowieka. Portret poznawczy określa, jak funkcjonuje człowiek, ale też wskazuje, jak zmieniać jego myślenie i działanie. Podstawową metodą modyfikacji ludzi jest celowe wychowanie i autokreacja (formowanie siebie wg własnego projektu).

Ad.3 Czynniki sprzyjające rozwojowi człowieka i hamujące jego rozwój

Rozwój człowieka uwarunkowany jest wieloma czynnikami: genetycznymi, fizjologicznymi związanymi z dojrzewaniem organizmu i mózgu, psychologicznymi, środowiskowymi .

Znamy szereg czynników sprzyjających jak i hamujących rozwój człowieka, pragnę jednak krótko omówić kilka wybranych. Wrodzone odruchy dziecka w łonie matki, umożliwiają mu przetrwanie, zdobywanie pożywienia i obronę przed szkodliwymi czynnikami. Uczenie się oparte na modelowaniu czyli naśladowanie wzorców reakcji, a także narzucanie jednostkom ról społecznych, determinują wzorzec zachowań społecznie akceptowanych w danej sytuacji. Kolejnym czynnikiem są postawy wychowawcze rodziców, ich status socjoekonomiczny i wykształcenie. Lepszy start mają dzieci z rodzin inteligenckich niż z rodzin robotniczych i wiejskich. U takich dzieci odnotowuje się lepszy rozwój psychiczny i fizyczny, powodem tego jest np. lepszy dostęp do środków zdemineralizowanych siłą pieniądza. Warto jeszcze wspomnieć o przedszkolu, które sprzyja rozwojowi fizycznemu, społecznemu i emocjonalnemu. Dzieci mają okazję rozwinąć swoje interakcje społeczne z innymi osobami poprzez zabawę, uczenie się współpracy, współodczuwania, kształtują nowe wzorce zachowania i myślenia, rozwijają też w sobie zdolność do przystosowania się do potrzeb innych.

Stres we wczesnej fazie życia oraz brak więzi emocjonalnych z rodzicami może doprowadzić do zahamowania rozwoju fizycznego, umysłowego i społecznego, bądź wywoływać upośledzenia. Niedobory żywieniowe powodują opóźnienie rozwoju, zwłaszcza u chłopców. Oprócz ilości i jakości posiłków na rozwój fizyczny dzieci wpływa ich częstość. Rzadziej spożywane, zbyt obfite lub nieregularne posiłki sprzyjają odkładania się tkanki tłuszczowej. Szkoła hamuje w dziecku ruchliwość w przeciwieństwie do przedszkola. Dziecko nie może już być spontaniczne, przychodzi czas na „ławkę szkolną”, lekcje są za długie jak na możliwości 7 latka. Dzieci w klasach dobrane są pod względem wieku kalendarzowego a nie biologicznego, często skutkiem jest, iż rozwój klasy nie przebiega na równym poziomie. Do tego dochodzą różnice pomiędzy dziewczynkami a chłopcami, rozwijają się oni zupełnie w innym tempie. Poza powyższymi szybkie tempo rozwoju gospodarczego, źle wpływa na rozwój jednostki. Przykładem są tu Indie, gdzie połowa ludzi jest niepiśmienna, częściej rozpowszechniają się choroby, a rosnąca populacja zagraża rozwojowi postępu.

Czynniki wpływające na rozwój człowieka.

Przebieg i efekty okresów rozwojowych człowieka zależą od czynników zarówno tkwiących w nim samym, jak i w jego otoczeniu. Do najbardziej znaczących czynników rozwojowych o charakterze wewnętrznym należą zadatki dziedziczne, przekazywane za pośrednictwem genów z pokolenia na pokolenie. Są to zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, takie jak: cechy strukturalne i funkcjonalne narządów zmysłowych, (np. narządu słuchu, które leżą u podstaw rozwoju zdolności muzycznych); cechy budowy ciała i wyglądu (np. kolor włosów, oczu); typ układu nerwowego, stanowiący podłoże temperamentu oraz potencjalne możliwości rozwoju inteligencji. Nie dziedziczy się natomiast cech i właściwości psychicznych. Dziecko nie rodzi się ani pracowite, ani prawdomówne, ani tym bardziej nie rodzi się przestępcą (jak to głosiły niektóre teorie rozwoju człowieka), lecz kształtuje te cechy pod wpływem oddziaływań środowiska wychowawczego.

W okresie międzywojennym William Stern sformułował teorię konwergencji, która głosiła, że w każdym momencie rozwój pozostaje pod wpływem czynników wrodzonych, dziedzicznych, jak i zewnętrznych, środowiskowych, które współdziałają ze sobą. Geny wyznaczają granice możliwości rozwojowych, środowisko zaś je realizuje.

Wyróżniamy trzy grupy czynników:

• Wewnętrzne (geniczne)- obejmuje dziedziczność biologiczną, wrodzoność pewnych cech nabytych w czasie prenatalnym oraz stany somatyczne organizmu tak w zakresie zdrowej równowagi procesów fizjologicznych, jak też chorobliwych ich zaburzeń pod wpływem stresu życia.

• Zewnętrzne (środowiskowe)- wpływy zewnętrzne środowiska zarówno niezamierzone, jak też i celowe. Niezamierzone wpływy pochodzą z biosfery, w której przebywamy (klimat, krajobraz przyrodniczy, zwierzęta i rośliny) oraz ze środowiska lokalnego (wieś, miasto) celowe natomiast oddziaływania płyną ze środowiska społecznego (rodzina, szkoła, Kościół) oraz kulturalnego (prasa, widowiska, radio, telewizja). Wszystkie te wpływy otoczenia i czynników zewnętrznych wytwarzają cechy nabyte wychowanka, wyrażające się w jego postawach wobec życia i ludzi, w opiniach i przekonaniach, w przyzwyczajeniach i nawykach. Podstawę działania dla czynników zewnętrznych stanowi podatność wychowanka na bodźce otoczenia fizycznego, jak widoki, dźwięki, zdarzenia, których jest on świadkiem oraz otoczenia społecznego, jak przykład, wzór postępowania, autorytet wychowawczy. Mniejsza lub większa podatność na wpływy zewnętrzne tworzy plastyczność rozwojową, na którą składają się sugestywność, naśladownictwo i zwolennictwo, podporządkowujące wychowanka autorytetowi i czynnikom środowiskowym.

• Osobowościowe (duchowe)- duchowość człowieka; czynniki osobowościowe duchowości wraz z ich rozumnością, wartościowaniem, wolnością, twórczością i religijna otwartością tworzą cechy gatunkowe człowieka i decydują ostatecznie o rozwoju wychowanka, łamiąc i przeciwstawiając się konwergencji czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Właściwym zadaniem wychowawców jest prawidłowe ukształtowanie czynników osobowościowych wychowanka, budzenie duchowości wychowanka, aby zapanowała nad całością oraz formowanie na tej podstawie pełni człowieczeństwa we wszechstronnie rozwiniętej osobowości człowieka.

Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju):

1.     Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego,

2.     Aktywność własna jednostki,

3.     Środowisko,

4.     Wychowanie.

1.     Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :

        Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu

        Budowa i funkcjonowanie analizatorów

        Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych - pobudzenia i hamowania, czyli temperament.

Odziedziczone  i  wrodzone  zadatki  organiczne  ani same nie  są  niezmienne,  ani  też  nie wyznaczają w sposób fatalistyczny przebiegu i granic rozwoju psychicznego. Sam układ nerwowy jest w dużym stopniu plastyczny i podatny na wpływy otoczenia, a jego funkcjonowanie kształtuje się i rozwija w toku życia osobnika. Zadatki organiczne stanowią jedynie materialne podłoże uzdolnień i różnych form zachowania, nie wyznaczają jednak zdolności i innych cech indywidualnych w sposób z góry określony. Mogą stać się podłożem rozwoju uzdolnień w zależności od działań podejmowanych przez człowieka oraz warunków środowiskowych - wychowania i wykształcenia.

2.Aktywność  własna  jednostki polega na  czynnym  zaspokajaniu potrzeb,  poprzez  coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie - poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy - od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.

3.Wpływy środowiskowe - oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku  jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym, w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione silnym zaangażowaniem emocjonalnym obu stron: dziecka i osób z rodziny. Kształtuje się u dziecka obraz wzorca do naśladowania, osoby ważnej dla niego, znaczącej, istotnej. Człowiek podlegając wpływom środowiskowym, również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska.  

4. Proces wychowania - główną rolę odgrywają tu rodzice, których nikt nie może zastąpić w procesie wychowania. Jest to rola decydująca dla efektów rozwojowych. Rodzice oddziałują :

-poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze

-poprzez oddziaływania niezamierzone, nie podlegające jakby kontroli. Składają się na nie:

-czynności i zdarzenia w domu

-wzajemne relacje między członkami rodziny, głównie rodzicami, więzi emocjonalne lub chłód uczuciowy.

Ad.4 Stadia rozwojowe człowieka

Periodyzacja rozwoju psychicznego, czyli podział całego życia człowieka na okresy, był od dawna przedmiotem refleksji.

Istnieją tradycyjne systemy periodyzacji rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży oraz nowe systemy periodyzacji całego życia ludzkiego.

Bardziej określone i jednoznaczne kryteria periodyzacji zawarte są w koncepcjach stadialnych, które odnoszą się do wybranych aspektów rozwoju psychicznego. Takie są teorie psychoanalityczne Zygmunta Freuda (1924) i Erika Eriksona (1953) odnoszące się do rozwoju psychoseksualnego czy teorie poznawczo- strukturalne Jeana Piageta i jego następców.

Erik Erikson podzielił cały cykl życiowy na osiem okresów rozwojowych. Dla każdego z nich charakterystyczny jest pewien swoisty dylemat i konflikt mogący spowodować kryzys rozwojowy.

1. Okres pierwszy- pierwszy rok życia. Wiąże się z nabywaniem ufności, a zwłaszcza z przełamywaniem napięcia egzystencjalnego miedzy ufnością a nieufnością.

2. Okres drugi- wiek dziecka: 2- 3 lata. Określany jest jako walka o autonomię. Mimo, iż dziecko jest pod wieloma względami zależne od dorosłych, zaczyna odkrywać możliwość ujawniania swej woli.

3. Okres trzeci-wiek dziecka: 3-6 lat. Jest to okres do inicjatywy, dziecko wykazuje ogromną inwencję. W tym okresie rodzi się sumienie, rozwija wyobraźnia. Ogromne znaczenie ma zabawa.

4. Okres czwarty- wiek dziecka: 7-12 lat. To okres identyfikacji dziecka z innymi osobami, uczenia się używania narzędzi materialnych i umysłowych społeczeństwa.

5. Okres piąty-wiek dziecka: 12-18lat. To kryzys i poszukiwanie tożsamości. Może nastąpić zachwianie uznawanych dotąd autorytetów.

6. Okres szósty- wiek: 19-35 lat. Podstawowym wymaganiem tego okresu jest dojrzałość do intymności. Ogólnym zadaniem rozwojowym jest osiągnięcie tożsamości osobowej w różnorodności ról i rodzajów doświadczenia życiowego.

7. Okres siódmy- odpowiada wiekowi dorosłemu. Dominuje zdolność do prokreacji, twórczość, produktywność. Cenną cechą tego okresu jest troskliwość o innych.

8. Okres ósmy. Podstawowym zadaniem jednostki staje się osiągnięcie integracji wewnętrznej. Integracja ta oznacza pełny rozwój osobowości. Pozytywny przebieg tej fazy i całej wcześniejszej drogi rozwojowej prowadzi do satysfakcji z życia. Niepowodzenie zaś prowadzi do rozpaczy, poczucia niespełnienia.

Ad.5 Procesy poznawcze, emocjonalno-motywacyjne oraz społeczne w toku kształcenia

Procesy poznawcze to całość aktywności umysłowej i zmysłowej , dzięki której jednostka może odzwierciedlać otaczający świat oraz siebie samego, orientować się w gąszczu informacji oraz regulować stosunki z otoczeniem.

Procesy poznawcze umożliwiają różnego rodzaju poznania:

- pośrednie,

- bezpośrednie.

Do elementarnych procesów poznawczych zalicza się:

- wrażenia,

- spostrzeżenia,

- wyobrażenia,

Do wyższych procesów poznawczych zalicza się:

- procesy pamięciowe,

- procesy myślowe,

- procesy decyzyjne,

- procesy komunikacyjne,

- procesy uczenia się.

Procesy emocjonalne to złożony ciąg (sekwencja) zmian psychicznych polegająca na przeżywaniu określonego stosunku człowieka do tego wszystkiego, z czym styka się na swej drodze życiowej, czyli do szeroko rozumianego otoczenia moralnego i społecznego oraz do siebie samego.

Stosunek ten może mieć trojaki charakter:

- pozytywny,

- obojętny,

- negatywny.

Procesy motywacyjne ukierunkowują zachowanie jednostki na osiągnięcie określonych, istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych wyników (zmiana warunków zewnętrznych, zmiana we własnej osobie, zmiana własnego położenia). Jeśli człowiek jest świadomy wyniku wykonywanych czynności, wówczas ten wynik będzie nazywany celem. Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów.

Rodzaje motywacji:

- wewnętrzna,

- zewnętrzna.

Motywem zaś można nazwać przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go lub przeszkadzające jego wykonaniu.

Procesy społeczne

Każdy człowiek należy do jakiejś grupy społecznej. Grupa społeczna to zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych stosunkach, które powoduje, ze jednostki te są od siebie wzajemnie zależne. Charakterystycznym stosunkiem miedzy ludźmi znajdującymi się w grupie jest wzajemna interakcja, zwana również niekiedy komunikowaniem się. Grupy są zjawiskiem powszechnym, istnieją zawsze i wszędzie. Te wszechobecne grupy wywierają bardzo silny wpływ na swoich członków. Wpływ grupy na jednostkę może być bądź pozytywny, bądź negatywny. Przystosowanie społeczne zmienia się wraz z upływem lat. Zaraz po urodzeniu dziecko chce przebywać z dorosłymi, z osobami które zna, które to wzbudzają w nim pozytywne uczucia. Wtedy to dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z dorosłymi a potem z innymi dziećmi.

W ciągu życia nasz rozwój emocjonalny i społeczny pozostają ze sobą w ścisłej współzależności, rozwój społeczny to szereg zmian, jakie dokonują się w osobo­wości jednostki powodując to, iż jednostka ta staje się zdolna do uczestnictwa w życiu i działalności społe­czeństwa. Tego uczy się i do tego przygotowuje się dziecko, będące członkiem różnych grup społecznych, w kolejnych okresach jego życia. Na drodze do pełnego uspołecznienia dokonuje się w dziecku, a potem w młodej dorastającej istocie, szereg przemian. Rozwój społeczny czyni jednostkę zdolną do pełnienia różnych ról społecznych. Pełne uspołecznienie dziecko będzie mogło osiągnąć dopiero w wieku dojrzałym. Opanowanie umiejętności współżycia społecznego jest istotnym warunkiem zadowolenia i satysfakcji życiowej. Nasze funkcjonowanie w społeczeństwie opiera się na ludzkiej zdolności do współpracy z innymi i prowadzenia wspólnych działań. Musimy umieć przystosować się do funkcjonowania w różnych grupach społecznych. Efektywne funkcjonowanie w relacjach z innymi jest niezbędną umiejętnością szczególnie w przypadku tych osób, których praca wymaga stałego obcowania z ludźmi. Nauczyciele, doradcy, lekarze, pracownicy socjalni, to grupy zawodów, w których kontakty z innymi są koniecznością. W ciągu swojego życia człowiek przystosowuje się do funkcjonowania w różnych grupach społecznych. Od stopnia przystosowania emocjonalnego zależy powodzenie naszego funkcjonowania w społeczeństwie. Doskonalenie współpracy, porozumienia sprzyjają rozwojowi człowieka, realizacji jego konstruktywnych możliwości.

Ad.6 Przystosowanie emocjonalno-społeczne w grupie

Badacze rozpatrują pojecie przystosowania jako proces stopniowego poznawania i uczenia się zasadniczych czynności. Jest to regulowanie swojego zachowania oraz zgodnie z potrzebami dostosowanie Się do wymagań życia w zbiorowości. Jest to ciągłe regulowanie stosunków między rówieśnikami wynikające z wymagań i norm obowiązujących w grupie.

Rozwój człowieka dokonuje się w środowisku, w którym on żyje i z którym wchodzi w relacje. Szczególne znaczenie ma przy tym środowisko społeczne. Małe dziecko rozwija się głównie w środowisku rodzinnym, gdzie dzięki rodzicom poznaje podstawowe normy i zasady, do których musi się przystosować. W kolejnych latach przystosowuje się do życia w społeczności szkolnej, a w dalszym życiu przystosowuje się do zasad panujących w grupach zawodowych. W trakcie indywidualnego rozwoju jednostki, zwiększa się liczba grup, których jest ona członkiem i do których musi się przystosować.

Prawidłowe przystosowanie jednostek przejawia się w:

1. Potrzebie uczestnictwa w życiu formalnej grupy społecznej

2. Uznawaniu jednostki przez członków danej grupy

3. Pozytywnej postawie wobec innych osób uwarunkowanej życzliwością, tolerancją, empatią

4. Inicjatywie i aktywności wobec wymagań stawianych jednostce przez grupy społeczne

5. Współdziałaniu z otoczeniem

6. Braku agresywnych postaw wobec innych ludzi oraz innych zachowań antyspołecznych

7. Przezwyciężaniu konfliktów

Przystosowana jednostka stara się konsekwentnie realizować swoje oraz grupy dążenia i cele, co świadczy o jej emocjonalnej i społecznej dojrzałości.

Jednostka przystosowana preferuje prospołeczne formy działania, które czynią ją zdolna do pozytywnych interakcji społecznych w grupie oraz do konstruktywnego współdziałania z nią.

Jednostka przystosowuje się do zmieniających się warunków modyfikując własne zachowania. Mechanizmy te bywają różne. Ponieważ ze względu na czynnik zmienności środowiskowej wyróżniamy 3 poziomy przystosowania, odpowiadające trzem rodzajom mechanizmów, odpowiedzialnych za zmiany występujące w zachowaniach. Są to: mechanizm odruchowo- bezwarunkowy, mechanizm odruchowo- warunkowy i mechanizm odraczania reakcji.

Reasumując człowiek pod wpływem środowiska uczy się odpowiedniego zachowania, zdobywa nawyki, zbiera doświadczenia, kształtuje osobowość. Dzięki tym czynnikom jednostka staje się emocjonalno- społecznie przystosowana do grupy.

Ad.7 Konflikty i sposoby ich rozwiązywania w grupie rówieśniczej oraz w relacjach nauczyciel - uczeń

Słowo konflikt (łac. conflictus -zderzenie), oznacza: równoczesne wystąpienie dwu sprzecznych dążeń między jednostkami lub zbiorowościami ludzi (grupami, klasami społecznymi), którego przyczyną jest zagrożenie lub rzeczywiste zmniejszenie szans życiowych jednej strony przez drugą; niekiedy przyczyną może być różny stosunek do obu stron do określonych wartości. /Wincenty Okoń/

Klasa szkolna jest grupą, w której uczeń spędza znaczną część czasu i która stanowi teren ważnych doświadczeń i uczenia się społecznego współżycia, nawet dzięki zaistniałym konfliktom. Szansa na zaistnienie konfliktów wzrasta, gdy dziecko staje się uczniem.

Konflikty między dziećmi ujawniają się najwyraźniej we wczesnym okresie nauczania, kiedy dzieci cechuje ogromna reaktywność i bardzo niska umiejętność ich opanowywania. Nawet gdy doskonale zdają sobie sprawę z konsekwencji wynikających z okazywania emocji, szczególnie tych negatywnych, nie potrafią się opanować, aby ich nie uzewnętrznić. 

Wśród uczniów należy wyróżnić dwie grupy konfliktów:
• konflikty między potrzebami a możliwościami
• konflikty na tle zaburzeń relacji z otoczeniem
Przyczynami pierwszej grupy konfliktów są najczęściej trudności w początkowych etapach nauki szkolnej. Dziecko mające trudności w nauce spotyka się ciągle 
z negatywną oceną swojej pracy. Jego próby oceniane są przez rodziców i nauczycieli jako gorsze od prób rodzeństwa lub rówieśników w klasie, a jego wiadomości 
i umiejętności poddawane są surowej krytyce. Wszystko to powoduje niezaspokojenie potrzeb uznania oraz zagraża poczuciu własnej wartości. Jeżeli dziecko nie potrafi sprostać stawianym przez szkołę i rodzinę wymaganiom, powstaje konflikt między potrzebami a możliwościami. Konflikty te prowadzą czasami do tak zwanej fobii szkolnej, czyli „nastawienia lękowego wobec szkoły i wszelkich sytuacji pośrednio i bezpośrednio z nauką związanych” (J. Makowska, 1982).

W każdym środowisku ludzkim konflikty są czymś nieuchronnym, stosunki nauczyciel- uczeń nie są pod tym względem wyjątkiem. Dla nauczycieli nie jest czymś niezwykłym, iż spotykają się z sytuacjami, w których ich komunikaty „ja” nie są skuteczne, jeśli chodzi o zmianę niemożliwych do przyjęcia zachowań, podobnie jak ich wysiłki na rzecz modyfikacji otoczenia klasowego nie przynoszą spodziewanych rezultatów.

Thomas Gordon w swoim poradniku dla nauczycieli opisuje trzy metody rozwiązywania konfliktów:

Pierwsza metoda opiera się na autorytarnym podejściu nauczyciela do ucznia gdzie stroną wygraną jest nauczyciel. Jest to szybka metoda w sytuacjach, które wymagają skutecznej i nagłej interwencji. Nie uwzględnia potrzeb ucznia, często wymaga stosowania przymusu, a także hamuje twórczą inicjatywę ucznia, przeszkadza w doprowadzeniu do wspólnego rozwiązania. 
Druga metoda - permisywistyczna, polega na szybkim rozwiązaniu sporu poprzez kapitulację nauczyciela. W tym wypadku nie zostają zaspokojone potrzeby nauczyciela, pokazuje on swoją bezsilność, wycofanie. Nauczyciel traci autorytet. 
Zarówno pierwsza jak i druga metoda opiera się na układzie wygrany-przegrany. Konflikt kończy się zaspokajając tylko potrzeby jednej strony. 
Metoda trzecia proponowana przez autora Wychowania bez porażek w szkole opiera się na takim podejściu do konfliktu gdzie zostaną zaspokojone potrzeby obu stron biorących udział w sporze. Innym ważnym aspektem tego rozwiązania jest brak przegranych. Rozwiązywanie problemu za pomocą tej metody składa się z sześciu etapów.

Inne metody rozwiązywania konfliktów:

- negocjacje, czyli „rozmowa, w której chce się osiągnąć konkretny cel”

- aktywne słuchanie

- komunikaty typu „ja” (a nie „ty”)

Przykładem słownikowego ujmo­wania pojęcia negocjacji przez socjologów może być definiowanie tego terminu jako „dwu lub wielostronny proces komunikowania się, którego celem jest rozwiązanie konfliktu w sy­tuacji, gdy interesy zaangażowanych stron są sprzeczne w co najmniej jednym obszarze, a osiągniecie porozumienia może okazać się bardziej korzystne niż działanie wbrew sobie. Negocjacje to zjawisko powszechne, rozgry­wające się na szczeblu międzypaństwowym, międzyorganizacyjnym, wewnątrzorganizacyjnym i międzyjednostkowym" (Olechnicki, Załecki, 1998).

Procedury negocjacyjne. Jednym z wstęp­nych elementów prowadzenia negocjacji jest znajomość przyjętych przez obydwie strony faz tego procederu. W fazie pierwszej wy­stępuje jako element dominujący nastawienie na wzajemne poznanie intencji partnerów. W fazie drugiej, często merytorycznie najtrud­niejszej, dochodzi do intensywnego wykorzy­stania argumentów, wymiany ocen i opinii między obydwoma stronami. W fazie trzeciej można już prospektywnie przewidywać, czy negocjacje przyniosą sukces. Znawcy prze­biegu negocjacji ostrzegają, iż zerwanie ne­gocjacji grozi w każdej fazie, nawet z powodu trudności spowodowanych stosowaniem wa­dliwych technik i stylu prowadzenia nego­cjacji, a nie tylko z przyczyn merytorycznych.

Ad.8 Myśl pedagogiczna i współczesne nauki pedagogiczne

Starożytna Grecja

Sofiści zwani nauczycielami mądrości.

Ogromne znaczenie przypisywali potędze słowa. Umożliwiali ludziom pochodzącym z rodów niearystokratycznych , a posiadającym pieniądze na zdobycie tego co arystokrata wynosi z domu czyli:

- umiejętność przemawiania,

- ogólne wykształcenie,

- pewną wiedzę o świecie

Przedstawiciele: Protagoras i Gorgiasz.

Protagoras uważał, że ideałem wychowania jest człowiek wszechstronnie wykształcony, z prawym charakterem a przy tym odznaczający się sprytem politycznym.

Sokrates ( Wiem, że nic nie wiem):

- zaczął żądać od jednostki postawy poznania samego siebie i spojrzał na człowieka jako na osobę myślącą. Człowiek musi od swojej niewiedzy wznieść się do samopoznania; za główne zadanie w życiu postawił sobie doprowadzenie ludzi do poznania samych siebie i cnoty

- pogląd na cnotę jako na dobro bezwzględne, które daje pożytek i szczęście

- najważniejszym stwierdzeniem jest metoda sokratyczna nazywa się ją także metodą naprowadzającą lub erotematyczną. Pozytywna część zbudowana na metodzie majeutycznej czyli na metodzie wydobywczej oraz na rozumowaniu definicji danego pojęcia. Część negatywna zaś polegała na słynnej ironii sokratycznej. Zabiegi te nazywał majeutykę, czyli sztukę położniczą

- jedynym godnym przedmiotem badań jest człowiek

Platon:

- był prekursorem europejskiego systemu wychowawczego , który charakteryzują następujące cechy:

• podkreślenie politycznego i społecznego charakteru wychowania

• rozwinięcie podstaw wychowania

• stworzył ideę czterech cnót opisujących funkcję duszy i na niej oparł swoją metodę wychowawczą, która wyróżnia następujące cechy: umiarkowanie, odwaga, mądrość, sprawiedliwość, harmonizuje wszystkie funkcje duszy

• psychologiczne uzasadnienie wychowania i jego celu( celem jest zgodnie ukształtowane ciało i dusza)

• dedukowanie celów i zasad wychowania założeń idealistycznej filozofii spekulatywnej z nauki o ideach, zwłaszcza o idei dobra

- uważał wychowanie za składową część polityki państwa

- wychowanie młodzieży powinno uczynić z niej idealnych ludzi i obywateli

- najwyższym celem wychowania jest upodobnienie się do Boga, pierwszej przyczyny wszystkich idei

- dzieci nie są własnością rodziców ale państwa

- troska o wychowanie dzieci trwa przez całe życie człowieka i całe życie narodu

- wychowanie polega na wczesnym przywyknięciu do dobra

- najlepszym czynnikiem wychowawczym jest osobiste oddziaływanie nauczyciela na wychowanków

- kary cielesne dozwalał tylko z brak szacunku dla starszych i przekroczenie ustaw

- przewidywał stały nadzór i kontrolę nad młodymi

Arystoteles:

W 335 r. założył szkołę filozoficzną zwaną Liceum.

Wyróżniał w wychowaniu człowieka następujące okresy:

- okres rozwijania sił fizycznych

- wychowanie moralne

- pracowanie nad kształceniem umysłu

Trzy aspekty wychowania małego dziecka:

- wyróżniał duszę roślinną, której miało odpowiadać rozwijanie sił fizycznych

- dusza zwierzęca- wychowanie moralne

- dusza myśląca- wychowanie intelektualne

Teoria uczenia się wg. Arystotelesa wynikała z teorii poznania, która składała się z 3 elementów:

- postrzegania świata za pomocą zmysłów

- utrwalanie zapamiętanych wrażeń

- samodzielnej interpretacji.

Teoretyczne poglądy pedagogiczne odnajdujemy w jego Polityce. Jako punkt wyjścia w wychowaniu wysuwa Arystoteles konieczność rozróżnienia trzech momentów rozwoju człowieka:

1. życie fizyczne

2. instynkt

3. rozum.

Arystoteles zasłużył sobie na miano ojca dydaktyki. Według niego proces uczenia się składa się z następujących stopni:

• spostrzeżenia zmysłowego

• zapamiętywania

• opanowania

wymienionym stopniom powinny odpowiadać 3 etapy pracy dydaktycznej:

• przedstawianie rzeczy nieznanej

• zapamiętywanie zdobytych wiadomości

• wprawianie się - posługiwanie się zdobytymi wiadomościami

Starożytny Rzym

Marek Fabiusz Kwintylian:

- był teoretykiem praktyki pedagogicznej na wszystkich poziomach nauczania.

- zagadnieniom nauczania i wychowania poświęcił wielkie dzieło w 12 księgach „ Kształcenie mówcy”.

- wszystkie jego wskazania wychowawcze , dydaktyczne i programowe zmierzały tylko do jednego celu: wykształcenia mówcy i temu celowi podporządkował wszystkie czynności pedagogiczne

- prawdziwym mówcą może być tylko prawdziwy mędrzec, odznaczający się podniosłym charakterem, wiedzą i zdolnością mówienia

- dobry mówca powinien być człowiekiem uniwersalnym, mającym nie tylko wszechstronną wiedzę teoretyczną ale także gruntowną znajomość życia

- aby wychować odpowiednio mądrego , a jednocześnie pełnego poczucia realizmu człowieka, należało go otoczyć troskliwą opieką od najwcześniejszego okresu życia

- Kwintylian radził rozpoczynać naukę przed 7 rokiem życia, ale powinna być raczej zabawą, w której każde osiągnięcie dziecka należało nagradzać pochwałami, wysiłek umilać drobnymi podarkami, a do pokonywania każdej trudności zachęcać budzeniem ambicji

- w nauczaniu początkowym radził łączenie pisania i czytania, a w celu urozmaicenia nauki radził przerywać ją zabawami

- był zwolennikiem wychowania publicznego

- był przeciwnikiem kar cielesnych, uważał, że poniżają one godność człowieka, są najcięższą zniewagą. Dzieci trzymane w zbyt surowej dyscyplinie tracą wiarę we własne siły, przyzwyczajają się do kar cielesnych albo wzbudzają w sobie nienawiść do wychowawców

- twierdził, że chłopiec powinien uczęszczać do szkoły gramatysty z chwilą gdy przyswoi sobie umiejętność czytania i pisania

- szkołę gramatysty dzielił Kwintylian na dwie części

- kładł duży nacisk na dobór tretora, domagając się aby pod każdym względem przewyższał garmatystę. Żądał od niego aby był opanowany, dokładny, powinien podchodzić do uczniów jak ojciec

Cyceron:

- znane dzieła: „ O granicach dobra i złego”; „ O obowiązkach”; „ O metodzie retorycznej”; „O naturze bogów”; „ O Rzeczpospolitej”

- dobro to to co moralnie piękne, cnota wystarcza do szczęścia

- wzmianki na temat wychowania mają na względzie tylko potrzeby młodzieży arystokratycznej

- uważał, że młodzież musi być przyzwyczajana od najmłodszych lat do ofiarnej służby na rzecz dobra

- celem wychowania jest udoskonalanie cech i zdolności wrodzonych

- wychowanie powinno zaczynać się jak najwcześniej i wykorzystywać naturalne zdolności, skłonności dziecka do spostrzegania i aktywności

- wszelka kara, czy polega na słownym czy czynnym skarceniu, nie powinna zawierać w sobie nic hańbiącego ani poniżającego

- w gniewie nigdy karać nie należy

- był zwolennikiem wychowania uwzględniającego indywidualne właściwości wychowanka

- uważał, że wielką rolę w wychowaniu odgrywa kształtowanie moralności

- dzieciom należy stworzyć jak najbardziej sprzyjające warunki do nauki, rozwoju i wychowania

- młodzież należy kształtować w kierunku państwowym i społecznym podporządkowującym dobro jednostki dobru ogółu

Katon Starszy:

- uważał, że celem wychowania było ukształtowanie w pełni wartościowej i akceptowanej jednostki

Średniowiecze:

Karol Wielki:

- popierał rozwój nauki i kultury

- założył na swoim dworze szkołę pałacową

- zarządzenia Karola Wielkiego należy traktować jako pierwszy zwiastun idei powszechnej oświaty

Święty Augustyn:

- twórca podstaw ideologicznych całej pedagogiki chrześcijańskiej wieków średnich

- swoim zainteresowaniom pedagogicznym dał po raz pierwszy wyraz w dialogu „ De magistro” poświęconemu zagadnieniu skuteczności i celowości pracy nauczyciela w procesie zdobywania przez młode umysły wiedzy.

- prawdy boże można poznać tylko dzięki oświeceniu duszy przez Boga

- umysł ludzki w tym poznaniu nie odgrywa żadnej aktywnej roli

- do poznania prawd bożych dochodzi bez rozumowania na podstawie intuicji, którą otrzymuje się od Boga w drodze łaski

- ta teoria poznania sprowadzała rolę nauczania do stwarzania odpowiednich bodźców ułatwiających rozumowi poznanie wiecznych prawd dzięki błyskom oświecenia bożego. Zadanie zaś nauczyciela w świetle tej teorii polegało na stworzeniu w klasie takiej atmosfery, która ułatwiałaby szybsze pojawienie się w duszach uczniów oświecenia bożego

- prawdziwym i jedynym nauczycielem człowieka, a zarazem jedynym źródłem jego wiedzy jest Bóg. On też wg. Św. Augustyna jest głównym celem wszelkiego ludzkiego poznania

- wykłady św. Augustyna uświadomiły przywódcom kościoła, że wszelkie czynności wychowawcze muszą być przepojone dokładnie przemyślaną i konsekwentną w swoich założeniach ideologią religijną. Szkole natomiast narzuciły bezwzględny obowiązek służenia interesom kościoła, nawet kosztem zaniedbania rozwoju intelektualnego młodzieży

- potępił zwyczaj posyłania dzieci chrześcijan do szkół pogańskich. Filozofia i literatura klasyczna odwracały jego zdaniem umysły młodzieży od zagadnień religijnych i zanurzały je w kłamstwach

- tylko zupełnie niewykształceni w wiedzy świeckiej dojdą w jego przekonaniu do nieba

- projekt św. Augustyna dotyczący ograniczenia programu nauczania do lektury Biblii oraz jego dążenie do udostępnienia tej wąskiej wiedzy wyłącznie duchownym powodowało, że nauka stawała się pokorną sługą religii.

Święty Benedykt:

- założył 12 klasztorów po 12 zakonników w każdym; pierwszy na Monte Casino

- w regule zakonnej zalecał 7 godz. dziennie pracy fizycznej, 2 godz. czytania Pisma Świętego oraz kontemplację

- studiowanie Pisma Świętego oraz dziejów ojców kościoła zostało poszerzone o humanistykę antyku, zaś na polecenie papieża podstawowym ich obowiązkiem było kopiowanie ksiąg nazywane benedyktyńską pracą

Idee humanistyczne:

Tomasz Morus:

- wydał w 1516 r. „Iście złotą książeczkę o najlepszym stanie i o nowej wyspie Utopii”

- domagał się nauczania w języku ojczystym, wychowania przez pracę

- do szkół elementarnych uczęszczali zarówno chłopcy jak i dziewczęta

- każdy miał się nauczyć rzemiosła według zainteresowań

- dorośli spędzają czas wolny od pracy na zajmowaniu się naukami i sztukami, część czasu wolnego poświęcają ćwiczeniom gimnastycznym i zabawom

- od powszechnej, produkcyjnej pracy fizycznej mają być zwolnieni uczeni, których obowiązkiem są specjalne studia nad naukami dla pożytku społeczeństwa i państwa

- szkoła miała przygotowywać dzieci do aktywnego udziału w pracy

Erazm z Rotterdamu:

- zaliczany do najwybitniejszych uczonych kultury humanistycznej

- nazywany „ uczonym uczonych”

- jego prace miały na celu całkowitą przebudowę życia, zerwanie z tradycjami i zdyskredytowanymi urządzeniami średniowiecza, wyzwolenia umysłów ludzkich z ciasnych form filozofii scholastycznej

- każdy kto chce być uważanym za kulturalnego musi znać łacinę, grekę

- przeciwstawiał się antagonizmom politycznym, wojnom, atakował objawy ucisku politycznego i społecznego, potępiał wyzysk ludzi biednych przez warstwy posiadające władzę

- w 1511r. wydał „ Pochwałę głupoty”, w której atakował i wyśmiewał kler, rycerstwo, uniwersytety, szkoły

- zwolennik udostępniania oświaty bogatym i biednym, kobietom i mężczyznom

- o sumie wiedzy decydują zdolności, a nie bogactwo, płeć

- „ O wczesnym rozpoczynaniu kształcenia chłopców”, dzieci miały uczyć się na kolanach matki higieny, czytania, pisania, rysunków

- nauczanie serdecznością i wyrozumiałością do dziecka

- nauczyciel powinien rozwijać zainteresowania dziecka i jego ambicje

- chciał zrezygnować z nauczania filozofii scholastycznej, dialektyki, zagadnień teologicznych, ze zbyt drobiazgowego nauczania gramatyki łacińskiej w szkołach

- szkoła średnia tylko dla bogatego i szlachty

• nauka greki i łaciny

• rozszerzenia wiedzy ogólnej i literackiej

- rozwój umysłowy dziecka zależy od:

• natury

• ćwiczeń

• praktyki

- jeżeli nauczyciel zastosuje odpowiednie metody to uczeń może osiągnąć dobre wyniki w nauce nie tylko z przedmiotów, które go interesują

- podkreślał dużą wychowania rodzinnego, obowiązki wychowawcze spoczywają na państwie i na kościele

- dziewczyny powinny uczyć się przynajmniej robót ręcznych by nie próżnować, a bogatsze dziewczyny miały uczyć się w specjalnych szkołach opartych na klasycznym programie

Jan Ludwik Vives:

- 1519 „ Na pseudodialektyków”- krytyka wiedzy scholastycznej i pedagogicznej

- napisał jeszcze „ O naukach”; „ O duszy życiu”

- prawdziwa metoda naukowa nie polega na dedukcji lecz indukcji

- droga naukowego poznania wiedzie od zmysłów i wyobraźni

- zmysły są pierwszym nauczycielem

- uznawał doniosłą rolę literatury klasycznej, która miała przynosić korzyść społeczeństwu, jednostce

- wiedza użyteczna opiera się na:

• współdziałaniu rzetelnego doświadczenia opartego na zmysłach i racjonalistycznego wnioskowania

- twierdził, że w średniowieczu upadły nauki oraz obyczaje nauczycieli

System pedagogiczny Vivesa:

- w drugiej części „ O naukach” przedstawił program reformy wychowania

- pedagogika ma być znanym systemem opartym na etyce i psychologii

- rozważania pedagogiczne ograniczył do potrzeb mieszczaństwa( w każdym mieście miała istnieć szkoła)

- twierdził, że powinno się kształcić chłopców

- stawiał nie na ilość uczniów, ale na jakość ich pozyskiwania wiedzy

- miała odbywać się selekcja dokonywana przez rodziców i szkołę. Oceny uczniów powinni dokonywać wszyscy nauczyciele na organizowanych kilka razy w roku specjalnych konferencjach nauczycielskich, których idee wysunął Vives

- zwracał uwagę na odpowiednią lokalizację szkoły oraz dobór nauczycieli i wychowawców

- rodzice powinni być przykładem i uważać na swoje zachowanie

- od zdolności pedagogicznych oraz od poziomu etyki nauczyciela zależą wyniki wychowania

- żądał od nauczycieli ukończenia studiów uniwersyteckich i zaświadczeń o walorach moralnych

- nauczyciele powinni dostawać od skarbu państwa odpowiednie wynagrodzenie

- uczeń powinien kochać nauczyciela jak ojca

- domagał się ograniczenia kar cielesnych; „ bicie” to zabieg wykorzystywany w ostateczności

- zwracał uwagę na dobrą atmosferę w szkole

- uczenie się wiązał ze zdolnością do zapamiętywania

- zalecał codzienne uczenie się czegoś na pamięć i łączenie słuchania, czytania, pisania

- dobre wyniki daje powtarzanie materiału w godzinach rannych

- od nauczycieli wymagał indywidualnego podejścia do ucznia

- zalecał częste przerwy

- dodatnie i ujemne cechy charakteru ucznia zalecał omawiać zbiorowo nauczycielom na konferencjach

- oddzielny program dla dzieci kalekich i zaniedbanych

- język ojczysty w szkołach

- szkoły miały organizować praktyki dla uczniów

- duże znaczenie łaciny i greki

- chciał usunąć filozofię scholastyczną

Andrzej Frycz Modrzewski:

- szkoła miała propagować, według niego, nowe idee społeczne i kształtować w ich duchu nowe pokolenia

- nie popierał wychowania scholastycznego

- szkoła miała:

• łagodzić krzywdy ustroju feudalnego

• zacierać ślady między szlachtą, mieszczaństwem i chłopstwem

• dawać równy start życiowy dzieciom wszystkim stanów

- krytykował wychowanie magnackie i atmosferę panującą na dworach, nie chciał tego jednak likwidować, ale przystosować do potrzeb państwa

- potępiał oświatę kościelną dostosowaną tylko do potrzeb kleru

- twierdził, że pierwsze lata życia dziecka są najważniejsze, bo budują się w nich wtedy moralne fundamenty

- rodzice muszą troszczyć się o rozwój fizyczny dziecka

- zasady moralne nie mają służyć życiu pozagrobowemu, lecz miały uświadamiać człowiekowi jego obowiązki codzienne

- państwo miało prowadzić szkoły i czuwać nad ich programem

- postulował wychowanie dla wszystkich chłopców

- dochody kościoła powinny być przeznaczone na utrzymanie nauczyciela

- nauka podzielona na 2 stopnie:

1. gramatyka, retoryka, dialektyka- szkoła elementarna

2. szkoła średnia- języki klasyczne, filozofia, piękny styl wymowy, dysputy, deklamacje, język polski

- domagał się oparcia życia szkoły na samorządzie uczniowskim i sądach uczniów

Erazm Gliczner- Skrzetuski:

- 1558- „ Ksiązki o wychowaniu dzieci, bardzo dobre, pożyteczne i potrzebne, z których rodacy ku wychowaniu dzieci swych naukę dołożę wyczerpać mogą”

- domagał się skromnego ubierania dzieci, karania ich biciem

- człowiek bez nauki podobny jest do wołu lub cielęcia

- wyrażał się negatywnie wobec wychowania na dworach magnackich, jednak zgadzał się na oddawanie chłopców na dwory magnackie pod warunkiem, że zdobędą w szkole nieco wykształcenia

- szkoła wg. niego ma największą wartość wychowawczą

- negował prywatne nauczanie

Szymon Marycjusz:

- krytykował sytuację oświaty w Polsce

- starał się wprowadzić naukę sztuk wyzwolonych na Wydziale Prawa na Akademii Krakowskiej ale mu odmówiono

- 1551 „ O szkołach” czyli akademiach

• walka z niskim poziomem umysłowym i nieróbstwem kleru

• omawiająca zagadnienia pod dydaktyczne

• protest przeciwko krzywdzeniu przez władze państwowe szkoły wyższej i uczonych przez Biskupców

- szkoła ma dostarczać kandydatów na wszystkie urzędy

- chciał rozszerzyć oświatę na warstwy ludowe( oświata miała być środkiem poskramiania rewolucyjnych nastrojów)

- z jednej strony domagał się opieki władz państwowych nad wychowaniem, z drugiej strony chciał przyznać główną rolę klerowi

- poświęcał mało uwagi wychowaniu elementarnemu

- nauczyciele musieli posiadać przynajmniej średnie wykształcenie

- szkoły miały kształcić uczniów w zmodernizowanym zakresie 7 sztuk wyzwolonych i przede wszystkim przygotowywać ich nie do studiów teologicznych lecz do czekających ich w życiu zadań świeckich

- chciał usunąć filozofię scholastyczną

Sebastian Petrycy:

- domagał się opieki państwa nad szkolnictwem

- krytykował związki z magnaterią oraz z przedstawicielami kontrreformacji, szkolnictwo jezuickie

- upowszechniał wychowanie moralne, służące życiu prywatnemu i obywatelskiemu oraz wychowanie fizyczne służące rozrywce, a także przyszłej służbie wojskowej

- dla szlachty przewidywał tworzenie szkół szermierczych, a w szkolnictwie średnim zalecał odrębne programy, mające przygotować młodzież do urzędów Rzeczpospolitej

- dla mieszczan szkoły średnie miały zapewnić zdobycie środków do życia, przewidywał szkolnictwo wyższe, radząc studia medyczne i prawnicze

- całkowicie pomijał program kształcenia synów chłopskich

Reformacja, Kontrreformacja

Marcin Luter:

- jego stosunek do oświaty nie był konsekwentny, początkowo głosił powszechność nauczania w języku niemieckim

- szkoła powinna być udostępniona każdemu dziecku, niezależnie od jego pochodzenia

- język niemiecki powinien być nauczany na tych samych prawach co łaciński

- pod naciskiem książąt niemieckich Luter zmienił swój stosunek do szkół i nauczania, zaczął zwalczać język niemiecki w szkołach i dążył do zamykania szkół języka niemieckiego

- twierdził, że chwała i potęga religii, a tym samym państwa zależy jedynie od dobrze wychowanych i wykształconych obywateli

- nawoływał do zakładania jak największej liczby szkół, zarówno dla chłopców jak i dla dziewczyn

- dużą wagę przywiązywał do wychowania rodzinnego i religijnego

- jego zdaniem szkoła powinna zajmować drugie miejsce po kościele

- pod wpływem humanizmu opowiadał się za ograniczeniem kar fizycznych w szkole

- wzmógł zainteresowanie sprawą szkolnictwa kościelnego

- w odezwie z 1524 r. do burmistrzów i rajców miast niemieckich nawoływał do tworzenia nowych szkół, które by nauczały nieskażonej ewangelii oraz przygotowywały do wypełniania różnych obowiązków

- początkowo okazywał niechęć dla spraw wychowania racjonalnego. Zmienił stanowisko pod wpływem swego współpracownika Filipa Melanchtona

- kościół luterański wiele uwagi poświęcał szkolnictwu parafialnemu, zmierzano do tego by w każdej parafii pod kierownictwem pastora funkcjonowała szkoła, w której uczonoby czytania, pisania, rachunków, śpiewu kościelnego, katechizmu

Filip Melanchton:

- uważał, że wychowanie racjonalne nie jest sprzeczne z wiarą religijną, a może nawet służyć umacnianiu reformacji religijnej

- opracował ordynację szkolną dla Księstwa Saksonii, co zdobyło Melanchtonowi zaszczytny przydomek nauczyciela Niemiec. Ordynacja ustalała łacinę jako powszechny język nauczania

- projektował szkołę średnią o trzech poziomach nauczania

Jan Sturm:

- w szkole w Strasburgu kładł wielki nacisk na wykształcenie ogólne młodzieży, oparte na szerokich podstawach kultury humanistycznej

- ideałem wychowawczym jego szkoły była „ pobożność mądra i wymowna”

- poglądy na organizację szkolną wyłożył Sturm w 1538 r. w dziele „ O dobrym urządzeniu szkół” rozszerzył w „ Listach klasycznych”

- był rzecznikiem szkoły jednolitej, stopniowo w systemie klasowym realizującej plan nauczania

- szkoła Sturma była dziesięcioklasowa

- opracował również plan szkoły pięcioletniej, o skróconym programie nauczania

- gimnazjum Sturma pięcio- i dziesięcioletnie, było szkołą łacińską

- gimnazjum Sturma dzięki doskonałej organizacji i atmosferze pedagogicznej zyskało znaczną popularność

XVII i XVIII w.

Jan Amos Komeński:

- wielki czeski pedagog

- wykorzystywał własne doświadczenia wychowawcze

- naprawę stosunków społecznych wiązał z postępem wychowania

- uważał, że nie ma „ skuteczniejszej drogi do naprawy zepsucia ludzkiego niż należyte wychowanie młodzieży” oraz, że „ naprawa kościoła musi się zacząć od dzieci”

- napisał wielkie dzieło pt. „ Wielka Dydaktyka” oraz „ Drzwi języków otworzone”, „ Świat w zmysłowych obrazach”

- opracował program kształcenia w okresie pierwszym. Miała go udzielać dziecku tzw. przez niego szkoła macierzyńska

- szczegółowo obmyślił zakres wiadomości, właściwych dla wieku dziecinnego

- ułożył program możliwy do opanowania z 6 rokiem życia

- gromadził wskazówki, jak ćwiczyć rozum we wczesnym wieku przez zużytkowanie nabywanych wiadomości, przez bajki i opowiastki i różnorodne zajęcia

- baczną uwagę poświęcił zabawkom dziecinnym, radząc je tak dobierać, aby pomagały dziecku do należytego zrozumienia rzeczy

- wyraźne wygłaszanie, przyzwyczajanie do akcentowania wyrazów, to wstęp do rozwinięcia należytej mowy

- uważał, że największą troskę należy poświęcić wychowaniu moralnemu

- uważał, że dziecko jest największym darem

- radził od 4 roku życia uczyć dziecko na pamięć katechizmu

- uważał, że szkoła elementarna jest potrzebna każdemu, a program dla niej jest ogólny

- szkoła macierzyńska powinna istnieć w każdym domu, elementarna w każdym mieście

- uczeń nie powinien przy nauce siedzieć

- materiał naukowy miał być stopniowany

- nie powinno się wymagać nauki biciem, a nauczyciel powinien postępować naturalnie

- polecał te zabawy, w których ruch jest podstawą

John Locke:

- w dziejach wychowania zapisał się jako autor dzieła „Myśli o wychowaniu” przedstawił w nim koncepcję kształcenia i wychowania gentelmena- przyszłego członka elity rządzącej w Anglii,

- * miał to być człowiek przygotowany do zajmowania wysokiej pozycji w hierarchii społecznej,

- * członek parlamentu,

- * sprawny polityk, mający wysokie poczucie odpowiedzialności za sprawy państwa,

- * winien charakteryzować się dobrym zdrowiem, wysoką moralnością i mądrością życiową,

- * uważał, że oddziaływania wychodzące powinny sprzyjać rozwojowi fizycznemu, moralnemu i

- umysłowemu przyszłego gentelmena,

- * kładł nacisk na naukę języków, uważał, że gentelmen poza językiem ojczystym, powinien władać

- też francuskim i łaciną,

- wychowanie fizyczne opierał na zdrowym trybie życia tj. zasadzie hartowania, zapewnieniu dzieciom i młodzieży diety właściwej dla rozwijającego się organizmu, możliwości ruchu na świeżym powietrzu i odpowiedniej odzieży,

- wychowanie moralne opierał natomiast na honorze, który stanowi podstawę samostanowienia się człowieka, zwracał uwagę na konieczność kształtowania u przyszłej elity społecznej podporządkowania emocji rozumowi,

- podkreślał zasadniczą rolę domu w wychowaniu,

- zachęcał rodziców, aby byli dla swoich dzieci wzorem,

- ostrzegał przed nadmiernym rozpieszczaniem i uleganiem zachciankom czy kaprysom dzieci,

- był zwolennikiem surowego wychowania,

- preferowanym przez niego środkiem wychowawczym była pochwała,

- karę fizyczną uważał za dopuszczalną jedynie w szczególnych przypadkach krnąbrności,

- za ważne uważał rozwijanie intelektu, który należy oprzeć na działalności praktycznej,

- radził rodzicom aby oddawali dzieci pod opiekę guwernera nie szkoły, zwracając uwagę aby guwerner jak i sami rodzice dobrze obserwowali dzieci w celu rozpoznania ich zainteresowań i uzdolnień,

- dzieci zachęcał do stawiania nurtujących je pytań,

- polecał rozpoczynać naukę od treści „prostych i bliskich”,

- naukę czytania należy zaczynać od najmłodszych lat, nadając jej charakter zabawy,

- naukę pisania również od najwcześniejszych lat życia dziecka, zwracając uwagę na właściwe trzymanie pióra,

- duża wagę przywiązywał do rysunku jako formy aktywności dziecka, rozwijającej nie tylko spostrzegawczość, ale wyobraźnie przestrzenną,

- kładł nacisk na naukę języków,

- za niezbędne uważał odbywanie podróży zagranicznych przez dzieci w wieku od 7 do 14 lat pod opieką guwernera,

- jego zdaniem w programie nauczania chłopców pochodzących z rodzin szlacheckich i arystokratycznych nie powinno zabraknąć zajęć z zakresu: geografii, arytmetyki, chronologii oraz historii, przyrody, tańca, szermierki (lub zapasów) i jazdy konnej,

- szlachcic powinien zdobyć przygotowanie do jednego a najlepiej dwóch, trzech zawodów rzemieślniczych oraz nauczać się księgowości

Jan Jakub Rousseau:

- uznawał, że człowiek jest z natury dobry, jego rozwój wypacza cywilizacja i kultura

- głównym celem wychowania uczynił kształtowanie człowieka poprzez wyzwalanie jego naturalnych, spontanicznych, indywidualnych sił i pozostawienie mu swobody wyboru dróg i celów życiowych

- potępiał ówczesną teorię i praktykę wychowania domowego oraz szkolnego, jako wytwór społeczeństwa feudalnego

- wierzył, że tylko wychowanie zgodnie z prawami natury i w warunkach naturalnych może ukształtować nowego człowieka, który będzie tworzył lepsze społeczeństwo przyszłości

- swoje poglądy na temat wychowania wyłożył w dziele „ Emil czyli o wychowaniu”

- dobry wychowawca powinien odznaczać się takimi zaletami jak: młodość i jej umiłowanie, własne dobre wychowanie, całkowita bezinteresowność oraz zdolność nauczenia dziecka „ wiedzy o obowiązkach człowieka

- głównym zadaniem wychowawcy stawało się ułatwienie i podtrzymywanie naturalnego rozwoju wychowanka, a także zaspokajanie jego fizycznych potrzeb. Z jednej strony wychowawca nie mógł narzucać dziecku z góry ustalonych zasad, z drugiej zaś nie wolno mu było ulega zachciankom dziecka

- okres między 12 a 15 rokiem życia dziecka nazywał „ najcenniejszym okresem w życiu”. Wtedy właśnie następowało najbardziej intensywne kształcenie umysłowe

Do wartościowych cech koncepcji wychowania propagowanych przez Rousseau można zaliczyć:

- postulat gruntownego poznania dziecka przez wychowawcę i zwrócenie uwagi na odrębność psychiki dziecięcej

- propozycję oparcia wychowania i nauczania na bezpośredniej obserwacji zjawisk świata zewnętrznego oraz na doświadczeniu

- położenie nacisku nie tyle na wychowaniu fizycznym dziecka, ile na żądaniu bezwzględnego egzekwowania tego postulatu w praktyce

- wskazanie ścisłego związku pomiędzy fizycznym rozwojem człowieka, a jego wzrostem duchowym, pomiędzy życiem zmysłowym a umysłowym, pomiędzy zdrowiem fizycznym a moralnym dziecka

- powiązanie wszelkiego poznania z praktyką

- nauka powinna znaleźć zastosowanie w życiu

- żądanie „ emancypacji intelektualnej” i wyzwolenie się z przewagi ślepego autorytetu

- podkreślenie znaczenia pracy w wychowaniu

- zwrócenia uwagi na potrzebę wypracowania nowej koncepcji nauczyciela- wychowawcy

- ukazanie społecznej roli nauczyciela- wychowawcy, podkreślenie znaczenia jakie dla postępu i wyzwolenia człowieka ma świadom swej roli wychowawca

Pijar Stanisław Konarski:

- założyciel wzorowanego na rzymskim Collegium Nazareum warszawskiego Collegium Nobilium,

- * była to szkoła elitarna przeznaczona dla synów magnackich mających w przyszłości objąć

- kierownicze stanowiska w państwie,

- * główny cel szkoły: wychowanie „uczciwego człowieka i dobrego obywatela”

- * cele wychowawcze Konarski opierał na zasadach religijnych oraz wpajaniu cnót wierności,

- szacunku i posłuszeństwa królowi, poszanowaniu praw krajowych, sprawiedliwości,

- odpowiedzialności za losy państwa i narodu,

- * Collegium dzieliło się na 5 klas a nauka trwała w nim 8 lat (klasy II, IV, V były dwuletnie),

- * istniało w nim także dwuletnie studium prawa ojczystego i międzynarodowego dla chętnych po

- ukończeniu klasy V

- * ograniczono naukę łaciny a dowartościowano język polski,

- * wprowadzono nowe przedmioty: języki nowożytne (niemiecki, francuski), historię Polski i

- powszechną, geografię, matematykę, fizykę i architekturę oraz tzw. nowszą filozofię,

- Konarski chciał nadać szkolnictwu pijarskiemu charakter narodowy,

Ksiądz Grzegorz Piramowicz:

- brał udział w organizacji pracy Towarzystwa Pedagogicznego: w wyszukiwanie i pobudzanie autorów podręczników i programów w kraju i za granicą, w opracowywanie przepisów i regulaminów dla szkół oraz projektów ustaw Komisji Edukacji Narodowej,

- autor książki „Podręcznik wymowy dla szkół średnich”,

- uzasadniał potrzebę ograniczenia programu filologiczno-retorycznego na rzecz przedmiotów niezbędnych we współczesnym życiu

- obrońca rozszerzonego i unowocześnionego programu nauk realnych, które podnoszą gospodarkę rolną i przyczyniają się do rozwoju „potrzebnych i pożytecznych rękodzieł,

- „Nauka obyczajowa” dzieło Piramowicza to pierwsza próba popularnego wykładu moralności opartej na filozofii natury przeznaczonego dla szkoły wiejskiej,

- * wykazał w niej dobrą znajomość psychiki dziecka i stosunków społeczności wiejskiej,

- * wykład ten stał się popularnym podręcznikiem mówiącym o wychowaniu społecznym w rodzinie, w

- środowisku wsi, w społeczności narodowej i ogólnoludzkiej zgodnego z ideologią oświeceniową

- największe osiągnięcie w dziedzinie nauki elementarnej stanowią „Powinności nauczyciela”:

- * dzieło to składa się z 4 części,

- * w 1 części Piramowicz szkicuje sylwetkę wzorowego nauczyciela szkoły parafialnej,

- * w 2 mówi o fizycznym wychowaniu dzieci,

- * w 3 o sprawach wychowawczych,

- * w 4 mówi o problemach metodycznych,

- bardzo wysoko Piramowicz ustawia wymarzony przez siebie wzór nauczyciela parafialnego:

- * ma to być osoba o wielkiej wewnętrznej kulturze,

- * o szerokim widzeniu zadań wychowawczych i społecznych,

- * humanitarnym, nasyconym wrażliwością pedagogiczną stosunku do dziecka,

- * winien posiadać odpowiednie przygotowanie naukowe do pracy w szkole,

- * powinien się kształcić, pogłębiać swoją wiedzę i znajomość współczesnych wybitnych twórców,

- * musi poczuwać się również do solidarności z ludem,

XVIII i XIX w.

Jan Fryderyk Herbart:

- całe życie psychiczne człowieka powstaje z wyobrażeń, które są pierwotnymi faktami psychicznymi. Z zetknięcia się różnych wyobrażeń powstają uczucia pożądania i wola człowieka, stąd wniosek, że do kształcenia uczuć i woli należy iść poprzez nauczanie

- najbliższym celem wychowania jest budzenie wielostronności zainteresowań(całkowite, idealne, wolne od materialnych względów oddanie się przedmiotowi)

- warunkiem kształcenia wielostronności zainteresowań jest stosowanie się do psychologicznych prawideł, z których wynika potrzeba jasności, kojarzenia, systematyczności i metodyczności

- Herbart wymienia takie czynności pedagogiczne jak: rząd wychowawczy i wychowanie moralne

- system pedagogiczny F. Herbarta opierający się na określonych i stałych stopniach w procesie nauczania: przygotowanie, przedstawienie materiału, powiązanie z wiedzą już posiadaną, usystematyzowanie.

Herbart Spencer:

- wychodzi z założenia, że między człowiekiem a zwierzęciem nie ma istotnej różnicy, jest on wytworem natury

- odrzucił wykształcenie klasyczne ponieważ nie daje praktycznego przygotowania do życia, nie kształci w zakresie tych dziedzin wiedzy, które stanowią podstawę produkcji i wymiany

- zadaniem szkoły jest przygotowanie do pełnego życia, na które składa się: życie fizyczne, zawodowe, rodzinne, obywatelskie( społeczne) i estetyczne

- wykształcenie naukowe i postawienie na pierwszym miejscu nauk ścisłych powinno być trzonem w strukturze wychowania

- ewentualne reformy szkoły średniej powinny być ściśle związane z równoczesnym reformowaniem kształcenia nauczycieli

- nie zalecał wykształcenia intelektualnego kobietom

Poglądy pedagogiczne socjalistów utopijnych( Owen, Saint- Simon, Fourier)

Robert Owen:

- ograniczył dzień pracy w fabryce włókienniczej do 12 godz., założył dla dzieci robotników szereg wzorowych instytucji oświatowo- wychowawczych, bezpłatnych i świeckich tj. „ szkołę dla małych dzieci”, „ szkołę powszechną”, dla dorosłych wprowadził odczyty, rozrywki kulturalne i porady

- w wychowaniu moralnym kładziono nacisk na rozwijanie w dzieciach ducha zespołowości

- poczynania wychowawcze Owena, ich nowość( zniesienie kar i nagród, wielka swoboda pozostawiana dzieciom) dały nadspodziewanie dobre wyniki

- z jego działalnością pedagogiczną wiążą się początki nowoczesnych żłobków, przedszkoli i dokształcania młodzieży, oświaty dorosłych oraz doskonalenia metod nauczania

Claude Henri Saint- Simon:

- wychowanie ujmował jako szeroki proces przygotowania młodej generacji do działalności w instytucjach życia społecznego

- istotą i podstawowym celem wychowania jest rozwój społeczno- moralny

- program kształcenia intelektualnego musi być rzeczowy, tzn. wyposażać w wiedzę użyteczną przygotowującą do przyszłych zawodów, pobudzać twórczość intelektualną i artystyczną

- program ten zalecał oprzeć na zdobyczach współczesnej nauki

- państwo powinno mieć decydujący wpływ na programy szkolne

Charles Fourier:

- jego system wychowawczy opiera się na poznawaniu indywidualności i zróżnicowań naturalnych dzieci

- wychowanie i kształcenie w warunkach „ ustroju harmonii” obejmowało wszystkie bez wyjątku dzieci i było skierowane na harmonijny rozwój „ ciała i duszy pod każdym względem”

- w sposób naturalny należy także rozwijać w dzieciach uczucia społeczne i wciągać je do udziału w pracy społecznej i użytecznej

Fryderyk Fröbel i jego wychowanie przedszkolne:

- wychowanie człowieka jest rozwijaniem jego siły poznania

- kładł nacisk na samodzielność wychowanków w działaniu i dochodzeniu do wiedzy

- doszedł do przekonania o konieczności wykształcenia zdolnych matek i istocie jak najwcześniejszego wychowania, aby stało się ono fundamentem dalszego rozwoju jednostki

- zakładał, że w duszy ludzkiej istnieje dążenie do rozwoju wrodzonych instynktów: pracy, wiedzy

- zadaniem wychowawcy jest ułatwienie tego rozwoju za pomocą odpowiednich podniet. Wychowawca jest w tym stroną obserwującą i ochraniającą, dziecko zaś aktywną

- bodźcami najodpowiedniejszymi dla dziecka, którego natura ujawnia się w zabawie, są tzw. dary- najprostsze kształty geometryczne, które są najłatwiejsze do objęcia przez umysł dziecka

- zabawa dziecka nie jest pustą rozrywką, ma ona doniosły sens i głębokie znaczenie, ponieważ w zabawie rozwija się i przejawia cały człowiek w swych najsubtelniejszych zadatkach, w swym wewnętrznym poczuciu
- wprowadził ochronki gdzie:

• przyjmowano dzieci, które już potrafiły samodzielnie chodzić, chroniono je tam przed złymi przyzwyczajeniami

• wpajano im dobre nawyki, nauczano je wszystkiego, co mogły z pożytkiem zrozumieć

• urozmaicano nauki poprzez śpiew, taniec i zabawy służące zdrowiu oraz pogodzie ducha

• w ochronce panowała swoboda, nie stosowano ani kar ani nagród

System dydaktyczny Bella i Lancastra:

Bell:

- młodszych uczniów nauczali zaawansowani uczniowie( pro ceres i monitores)

- w 1798 r. opracował publikację „ Eksperyment wychowawczy wykonany w schronisku Madras, naprowadzający na sposób, w jaki szkoła może uczyć się sama pod dozorem nauczyciela lub rodzica”

- w 1805 r. opublikował „ Szkic instytucji narodowej dla kształcenia ubogich dzieci w zasadach moralności i religii i w przyzwyczajeniu do pożytecznej pracy”

- w 1811 r. powstało Narodowe Towarzystwo dla Postępu Wychowania Ubogich”

Lancaster:

- otworzył szkołę dla ubogich w 1798 r. w Londynie

- uczniowie starsi uczyli młodszych

- opublikował w 1803 r. „ Udoskonalenie wychowania”

- od 1819 r. powstało jeszcze kilka szkół dla artystów

- system nauczania Lancastra znalazł popularność w szkołach cyrkułowych dla najuboższych

Jan Henryk Pestalozzi:

- założył zakład wychowawczy dla biednych( uczył czytania, pisania, rachunków, religii, ogrodnictwa i tkactwa)

- w 1780 r. napisał aforyzmy pt. „ Wieczory pustelnika”, zawierające myśl przewodnią działalności pedagogicznej:

• głosił, że każdy ma prawo do wykształcenia

• podłożem wychowania jest rodzina

• szkole elementarnej należy nadać charakter nie zawodowy lecz ogólno- wychowawczy

- w 1781 r. ukazała się jego powieść dydaktyczna „ Leonard i Gertruda” opisująca życie wsi szwajcarskiej:

• dzieci poświęcały dużo czasu na zajęcia praktyczne

• nauka schodziła na drugi plan

• dominowała w niej idea ogólno- wychowawcza

- ogłosił książkę dla ludu „ Krzysztof i Eliza”:

• chciał w ten sposób wydobyć lud z nędzy duchowej i moralnej

• wychowanie miało działać od wewnątrz

• zwracał uwagę na indywidualność dziecka

- głównym celem jego metody jest podniesienie i wzmocnienie intensywnej mocy ducha i jedności pojęć, a źródłem nauki elementarnej są mowa, liczba, kształt

- wyróżniał 3 etapy wychowania moralnego:

• pobudzenie moralnej wrażliwości

• ćwiczenia w przestrzeganiu norm moralnych

• kształtowanie pojęć moralnych

- łączył nauczanie z pracą produkcyjną( dzieci uczyły się 2 godz. rano i 4 godz. po południu)

- wprowadził rytmiczną naukę chóralną, system nauczania pośredniego- starsi uczniowie nauczali młodszych

- w 1801 r. napisał książkę „ Jak Gertruda uczy swoje dzieci”

- stał się reprezentantem teorii formalnego nauczania, która przeciwstawiała się biernemu przyswajaniu wiedzy

- opierał się na twierdzeniu, że poznanie zmysłowe stanowi fundament wszelkiej wiedzy

- wprowadził formy działalności umysłowej: analizę i syntezę oraz metodę syntetyczno- dźwiękową nauczania sylab i wyrazów

- zwracał uwagę na rozwój fizyczny dzieci

- rozszerzył program szkoły ludowej o geometrię i rysunki

Adolf Diesterweg:

- w jego koncepcji szkoła ludowa miała być placówką wychowawczo- oświatową

- dzięki dobranemu programowi nauczania miła rozwijać umysł, przygotowywać do przyszłych zadań życiowych i kształcić charakter

- uważał, że państwo powinno zapewnić każdemu dziecku możliwość ukończenia szkoły ludowej

- szkoła miała wychowywać dzieci na dobrych obywateli

- poglądy na temat nowej szkoły ludowej próbował realizować praktycznie w szkole ćwiczeń w Mors( 4 klasy dwuletnie)

- rozszerzył tam program o naukę rysunków, śpiewu, gramatyki, kaligrafii i wiadomości ogólnie użytecznych, wprowadził gimnastykę

- usunięto całkowicie karę cielesną, a w jej miejsce wprowadzono oddziaływanie na ambicję ucznia

- formą kontaktu szkoły z rodzicami były zebrania szkolne, w czasie których nauczyciele dawali rodzicom wskazówki pedagogiczne

- był pierwszym organizatorem i twórcą towarzystw, mających na celu podniesienie poziomu kształcenia nauczycieli i czuwanie nad ich interesami zawodowymi.

Księstwo Warszawskie i Królestwo Kongresowe:

Stanisław Kostka Potocki:

- przewodniczący Izby edukacji i dyrektor Dyrekcji Edukacji Narodowej, oraz od 1817 r. Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Królestwie Polskim

- wyznawał zasadę, że „ żadne miasto i miasteczko ani żadna wieś nie ma pozostawać bez potrzebnej dla niej szkoły”. Wprowadził do ustawy szkolnej z 1808 r. postanowienie, że żadne dziecko, bez względu na pochodzenie społeczne i wyznawaną religię nie może mieć utrudnionego dostępu do oświaty. Oświatą publiczną pragnął objąć też dzieci żydowskie, kształcące się dotychczas w chederach

- wprowadził obowiązek szkolny, ale nie wykonania jego nie zabezpieczał karami, jednak w ustawie Potockiego był przepis przerzucający cały ciężar utrzymania szkoły elementarnej na ogół mieszkańców wsi i miast. Każdy z nich zobowiązany był płacić „ składkę szkolną”

- mimo uznawania w teorii prawa każdego dziecka do oświaty Potocki nie potrafił wyzbyć się tradycyjnego stanowiska szlachty ustanawiającej dla każdego stanu inny zakres wiedzy

- w 1820 r. nastąpił „ szturm generalny”- Potocki napisał „ Podróż do ciemnogrodu”

Program oświatowy Stanisława Potockiego:

- podporządkowanie szkolnictwa centralnego władzom państwowym z szeroką rozbudową samorządu lokalnego

- przezwyciężono ograniczenia stanowe oświaty publicznej, łącząc wszystkie szczeble szkolnictwa w przemyślaną strukturę- od poziomu elementarnego po najwyższy

- objęcie wszystkich warstw społecznych, zgodnie z potrzebami rozwoju ekonomicznego państwa

- budowa gęstej sieci szkół świeckich, elementarnych utrzymywanych z funduszy publicznych pod nadzorem przedstawicieli społeczeństwa

- zakładanie szkół ponadelementarnych, średnich, zawodowych

Stanisław Staszic:

- działacz polityczny, oświatowy, pisarz, prof. Akademii Zamojskiej

- 1808- 1826 r. prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk, członek Izby Edukacyjnej

- ważnymi postulatami w tematyce wychowawczej były: wychowanie w rodzinie, wychowanie fizyczne, wychowanie zdrowotne, znajomość osobowości wychowanków

- jego najważniejszą koncepcją pedagogiczną było ustanowienie nowicjatu obywatelskiego. Młodzi ludzie powinni odbywać praktykę w instytucjach państwowych

- przełomem w myśli pedagogicznej Staszica było zwrócenie uwagi na kobietę, na konieczność jej edukacji i uznanie równości z mężczyzną

Poglądy i działalność Stanisława Staszica:

- nauczanie było powszechne i powinno rozpoczynać się od 6 roku życia

- ważną rolę miało odgrywać wychowanie w rodzinie, która wspólnie ze szkołą powinna wpoić dziecku przekonania moralne

- ważniejsze wychowanie wojskowe od wychowania kulturowego

Aleksander Wielopolski:

Najważniejsze punkty reformy Wielopolskiego:

- spolszczenie szkolnictwa

- rozbudowa szkolnictwa ludowego w oparciu o dochody publiczne

- rozszerzenie programu szkoły początkowej

- dopuszczenie czynnika społecznego do nadzorowania szkolnictwem ludowym

- równouprawnienie stanów w odstępie od oświaty

- otwarcie szkół zawodowych

- jednolitość programu szkół powiatowych i gimnazjum w zakresie 3- 4 klas

- nadanie gimnazjum charakteru filozoficznego

- zniesienie rządowych szkół żeńskich i oddanie tej edukacji w ręce szkół prywatnych

- otwarcie szkół wyższych

Jan Władysław Dawid:

- urodził się 26 czerwca 1859 roku w Lublinie,

- interesował się psychologią i pedagogiką,

- przywiązywał duża uwagę do nauczania elementarnego, temu właśnie nauczaniu poświęcił książkę „Nauka o rzeczach”,

- * książka ta miała służyć nauczycielowi skuteczną pomocą w zaznajamianiu

- uczniów z przedmiotami i zjawiskami ich otoczenia przyrodniczego,

- społecznego i kulturalnego a oprócz tego doskonalić ich zmysły,

- spostrzegawczość, wyobraźnię i myślenie,

- * przedstawił w niej również rozwój poglądowego nauczania; szczegółowo

- opisał jego formy i treść a przede wszystkim poddał gruntownej analizie

- teoretyczne podstawy owej nauki,

- „Nauka o rzeczach” odegrała znaczącą rolę w rozwoju polskiej dydaktyki, w szczególności stanowiła drogowskaz oraz była cennym źródłem inspiracji do coraz intensywniej rozwijanych w Polsce od czasu jej opublikowania badań empirycznych nad procesami nauczania i uczenia się,

- „O duszy nauczycielstwa” w tym dziele Dawid zawarł bogate rozważania aksjologiczne i etyczne podporządkowane problematyce pedeutologicznej,

- za szczególną cechę dobrego nauczyciela uważał Dawid „miłość dusz ludzkich”,

- „Inteligencja, wola i zdolność do pracy” dzieło zawierające opis empirycznych i pedeutologicznych badań Jana,

- * główna myśl tej książki to „wiedzieć, chcieć i móc” to trzy źródła ożywiające

- ludzkie życie; „wiedzieć” to tyle co być inteligentnym, „chcieć” to

- wskazywać wolę, a „umieć i móc” to pracować, przekształcać plany w

- rzeczywistość,

- * te trzy źródła są ze sobą bardzo ściśle powiązane i oddziałują na siebie

- wzajemnie,

- * najwięcej spośród tych źródeł poświęcił inteligencji, rozumiał przez nią

- „aktywność duchową, która decyduje o przyswajaniu sobie przez człowieka

- wiedzy, ale nie tylko samej wiedzy”

- * dowodził, że nie jest ona czymś co jest komuś dane i istnieje w gotowej

- postaci, lecz czymś co może zaistnieć i być kształtowane, co obejmuje

- warunki i procesy niezbędne do rozwoju człowieka

- * warunki te to: zmysły, uwaga, pamięć, myślenie, wyobraźnia, aktywność

- istotą inteligencji jest myślenie, zdolność tworzenia abstrakcyjnych pojęć, dowodzenia, wnioskowania, wyjaśniania i sprawdzania,

- myślenie definiował jako dążenie do wykrywania nowych związków i zależności między rzeczami, zjawiskami i procesami, jako chęć zgłębiania „czegoś co dla zmysłów niedostępne, czego nie ma w pamięci, co nasz umysł dodaje do rzeczywistości”,

- dla nauczycieli, którzy mieli ambicje podejmować empiryczne badania nad nauczaniem napisał Dawid obszerny artykuł „O duchu pedagogiki eksperymentalnej” w którym zalecał:

- * badać konkretne procesy wychowawcze

- * rzeczywiste życie duchowe uczniów oraz czynniki wpływające na kształt

- tego życia

- * dopiero na tej podstawie można podejmować skuteczne zabiegi

- wychowawcze a w innym miejscu „Pedagogiki nie można się nauczyć z

- książek, nawet najlepszych”

- uważał, że wychowanie trzeba oprzeć z jednej strony na wynikach badań psychologicznych z drugiej zaś strony na działalności praktycznej, uwzględniającej zainteresowania i możliwości psychofizyczne dzieci i młodzieży,

- niemały wpływ wywarł Dawid na ukształtowanie i rozpowszechnianie wśród Polskich nauczycieli i działaczy oświatowych nowego modelu szkoły

- przeciwstawiał się modelowi tradycyjnemu, opartemu na encyklopedyzmie i stopniach formalnych herbartystów, lansował model „szkoły humanitarnej”, która urabiała charaktery i zaszczepiała u wychowanków ludzki pogląd na świat,

- w proponowanym modelu szkoły Dawid nakazywał:

- * nie przeciążać uczniów nauką

- * łączyć teorię z praktyką

- * koncentracja i ponad przedmiotowa integracja nauczania

- * domagał się rozwijania zainteresowań i zdolności poznawczych ucznia

- * szkoła powinna uczyć „wiedzieć, chcieć i móc”

- * pragnął aby nauczanie miało charakter wychowujący

- * postulował by nauczyciele jak najlepiej poznawali swoich uczniów za

- pomocą: badań psychologicznych a pracę z nimi opierali na partnerstwie,

- wzajemnym poszanowaniu i zaufaniu,

- * szkoła powinna koncentrować swoje wysiłki nie tyle na kształceniu

- umysłowym, lecz również emocjonalnym i wolicjonalnym

- pragnął aby nauczyciele mieli poczucie doniosłości swojego zawodu, odpowiedzialności za wyniki własnej pracy i stałą potrzebę samodoskonalenia

Aniela Szycówna:

- wychowanie traktowała jako świadome oddziaływanie na naturę dziecka, wszelkie więc celowe procesy wychowawcze zalecała opierać na znajomości praw i czynników rozwoju psychicznego

- była autorką rozprawy o pedologii jako kierunku badań nad dzieckiem

- z kierunkiem pedologicznym wiążą się specjalne metody poznawania dziecka, w których najbardziej typowe są testy, kwestionariusze, szczegółowe obserwacje

- jej prace, głównie „ Nauka w domu” wytyczyły kierunek nauczania początkowego w okresie poprzedzającym I wojnę światową

- w książce „ O powinnościach nauczyciela i jego kształceniu”, postulowała udostępnienie nauczycielstwu wszystkich poziomów wykształcenia

- koncentrowała się na zagadnieniach dotyczących nauczania początkowego

- założyła Towarzystwo Badań nad Dziećmi w Warszawie

- przejawiała dużą aktywność w pracach nad organizacją oświaty powszechnej

Stanisław Karpowicz:

-W 1903 r założył Towarzystwo Pedagogiczne, które zajęło się opracowywaniem reform szkolnych a także reform kształcenia nauczycieli,

- pod auspicjami Towarzystwa Pedagogicznego ukazała się anonimowo w 1905 roku broszura Karpowicza „Jakiej potrzeba nam szkoły”, rozwinął w niej program ośmioletniej ogólnokształcącej szkoły średniej, powinna ona poprzedzać wykształcenie specjalistyczne w szkołach zawodowych i wolnych uniwersytetach dostępnych dla wszystkich,

- w Towarzystwie kształcono nauczycieli na specjalnych kursach, były również kursy dla wychowawczyń przedszkoli,

- przedmiotem własnej pracy badawczej i studiów naukowych uczynił procesy wychowawcze i poszukiwanie podstaw do nowego systemu wychowania zgodnego z osiągnięciami nauk biologicznych oraz społecznych odpowiadających potrzebom życia,

- „Ideały i metody wychowania współczesnej mu szkoły” w dziele tym poddał ostrej krytyce współczesną mu szkołę i jej klasowe oblicze, a także ukazał perspektywy rozwojowe pedagogiki naukowej,

- w 1911 roku zorganizował w Warszawie zakład wychowawczy dla dzieci pod nazwą „Dom Dziecięcy” miał być miejscem realizacji zamierzeń wychowawczych,

- był zwolennikiem gimnastyki a także gier i zabaw na świeżym powietrzu

Tadeusz Czacki:

- współpracował z Hugo Kołłątajem

- postanowił stworzyć w każdej guberni gimnazjum, w każdym powiecie mniejszą szkołę średnią, a w każdej parafii szkółkę

- w 1807 r. „ Ustawa dla szkół parafialnych w guberniach wolyńskiej, kijowskiej i podolskiej”

• szkoły miejskie dwuklasowe, wiejskie jednoklasowe, ale program ich zasadniczo ten sam

• oddzielne szkoły dla dziewcząt prowadzone przez nauczycielki

• takie same szkółki dla dzieci żydowskich i seminaria nauczycielskie dla nauczycieli żydowskich

• obowiązek szkolny

• ubodzy rodzice byli wolni od opłat

- założyciel szkoły w Krzemieńcu:

• liceum składało się z dwóch szkół:

• niższa czteroklasowa

• wyższa, która miała trzy dwuletnie kursy

• starannie dobrana kadra pedagogiczna

• Czacki znał każdego ucznia osobiście

• dbano o ćwiczenia i gry na świeżym powietrzu, urządzano zamiejskie wycieczki

• dla uboższej młodzieży stworzono konwikty

• panował ostry dozór

• wprowadzenie sądu studenckiego

• coroczne egzaminy

August Cieszkowski:

- postawy wychowania wywodzi od wizji majestatycznej przyszłego społeczeństwa( oświata ma przygotować intelektualnie i moralnie ludzi do nadchodzącej epoki)

- społeczeństwo powinno zapewnić powszechną oświatę szkolną oraz ciągłe środki dalszego kształcenia

- należy organizować powszechne ochronki wiejskie, ponieważ dzieci pozbawione opieki ulegają demoralizacji, a także ochronki odciążą kobiety

- w ochronkach kładziono nacisk na naturalny rozwój oraz zaspokojenie potrzeb emocjonalnych

- przy każdej ochronce powinien być ogród

- propagowanie idei kolonii wakacyjnych dla dzieci i młodzieży

Karol Libelt:

- zwalczał dwutorowość szkoły i propagował powszechną oświatę

- zarysował nową koncepcję programową szkoły elementarnej i średniej

• szkoła elementarna- powinna zapewnić młodzieży pochodzącej z ludu wszechstronne wykształcenie; powinna być szkołą stanową, dawać szeroką wiedzę o stosunkach społecznych i zawodzie, wychowywać w poczuciu godności i moralnej odpowiedzialności

• szkoła średnia- powinna ograniczyć filologizm, poszerzyć program wykształcenia realnego, przygotować młodą generację do uszlachetnienia wykonywanego zawodu w dojrzałym życiu

- głosił pogląd, że ważną rolę w wychowaniu odgrywają treści emocjonalne a wśród nich muzyka

- był przeciw tradycyjnemu uprzywilejowaniu szkoły klasycznej

Bronisław Trentowski:

- kładł nacisk na wszechstronny rozwój młodzieży, podstawowym ogniwem miało być szkolnictwo elementarne

- pochodzenie społeczne nie powinno ograniczać dostępu do szkół wyższych stopni

- dużą uwagę przykładał do właściwego doboru i kształcenia nauczycieli

- domagał się polepszenia pozycji ekonomicznej i społecznej nauczycieli ludowych, ale jednocześnie aprobował ich podporządkowanie nadzorowi dziedzica i proboszcza

- podstawy kształcenia na poziomie średnim dwojakiego typu:

• szkoły 7- letnie

• szkoły realne ogólne

Ewaryst Estkowski:

- stworzył fundament nowoczesnej szkoły elementarnej

- działacz Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego, które miało na celu utrzymanie języka polskiego w szkołach

- dzięki niemu powstało pierwsze czasopismo pedagogiczne „ Szkoła Polska”

- zalecał zwiększenie wiadomości przyrodniczych

- krytycznie oceniał schematyzm i rygoryzm szkoły niemieckiej, przestrzegał przed ich przenoszeniem na teren polskiej szkoły

- twierdził, że najlepsza szkoła nie da wykształcenia zupełnego i konieczne jest dalsze kształcenie w dorosłym życiu

- propagował koncepcję stworzenia specjalnego instytutu dokształcania nauczycieli ludowych

Główne kierunki w pedagogice na przełomie XIX i XX w.:

George Kerchensteiner:

- swoją koncepcję „ szkoły pracy” opracował wówczas, gdy kierował szkolnictwem miasta Monachium

- podporządkował ją wychowaniu państwowemu, kształceniu charakteru

- państwo jest najwyższym dobrem realizującym także dobro jednostki

- zadaniem wychowania jest wychowywać obywatela dla państwa, natomiast państwo od obywatela wymaga aby uzyskał określony zawód, służący nie tylko jemu osobiście lecz i celom ogólnym oraz aby umiał oddziaływać moralnie na innych w kierunku realizowania „ idealnych celów państwowych”

- zadaniem szkoły jest zatem przede wszystkim kształcenie zawodowe lub przygotowanie do określonego zawodu

- zadaniem szkoły jest umoralnianie zawodu tzn. podniesienie go do rangi społeczno- państwowej, wreszcie rozwój moralny jednostki i kształcenie charakteru wychowanka, aby potęgować stan moralny środowiska

- do rozwijania zainteresowań praktycznych dzieci najlepiej nadają się prace ręczne, dlatego praca szkolna musi być oparta na warsztatach i ogrodach szkolnych, kuchni, szwalni i laboratoriach.

Ellen Key:

- szwedzki pedagog, publicystka, pisarka, działaczka społeczna

- walczyła o prawa kobiet, w szczególności interesowała się problematyką małżeństwa, miłości, życia seksualnego oraz emancypacji kobiet

- naszkicował obraz kobiety matki, która w spełnianiu swoich macierzyńskich zadań nie może być ograniczana pracą zarobkową

- napisała „ Stulecie dziecka”. W pracy tej żądała uznania prawa nie tylko kobiety ale i dziecka do osobistej wolności i niezależności, a zarazem domagała się poszanowania naturalnej odrębności dziecka i jego prawa do swobodnego rozwoju oraz pełnej indywidualizacji nauczania

- proponowała aby zastąpić szkołę nauczaniem domowym. Poddała placówkę oświatową miażdżącej krytyce- stwierdziła, że szkoła jest miejscem gdzie zabuja się charakterystyczną dziecku energię i spontaniczność.

Maria Montessori:

- włoska lekarka i reformatorka wychowania przedszkolnego

Główne cele pedagogiki Montessori:

- pomaga w rozwijaniu indywidualnych cech osobowości

- pomaga w formowaniu prawidłowego charakteru

- pomaga w zdobywaniu wiedzy, umiejętności szkolnych i współdziałaniu

Cele te pomagają dziecku w:

- rozwijaniu samodzielności i wiary we własne siły

- wypracowaniu szacunku do porządku i pracy

- wypracowaniu zamiłowania do ciszy i w tej atmosferze do pracy indywidualnej i zbiorowej

- osiąganiu długotrwałej koncentracji nad wykonywanym zadaniem

- szacunku do pracy innych

- rozwijaniu indywidualnych uzdolnień

- formowaniu postaw wzajemnej pomocy beza rywalizacji

Główne zadania pedagogiki Montessori:

- uczenie przez działanie

- samodzielność

- koncentracja

- lekcje w ciszy

- porządek

- społeczne reguły

- obserwacja

- indywidualny tok rozwoju każdego dziecka

Pedagogika kultury Wilhelma Dilthey'a:

- człowiek jest przede wszystkim istotą kulturalną uczestniczącą w procesie przyswajania sobie rozumienia i gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych

- proces ten dokonuje się głównie w drodze przeżyć w świadomości człowieka, która ma charakter jednolitej struktury

- na kulturę składają się przedmiotowe wartości kulturalne czyli dobra kultury i procesy duchowe odbywające się na podłożu przeżywania tych dóbr

- zadaniem wychowania jest przygotowanie młodych pokoleń w oparciu o istniejącą kulturę do czynnego i twórczego udziału w budowaniu nowych wartości

- pedagogika kultury przeciwstawiała się indywidualizmowi pedagogicznemu tym, że wykazuje zależność bytu duchowego jednostki od rzeczywistości kulturalnej, socjologizmowi zaś podporządkowującemu jednostkę społeczeństwu lub państwu tym, że podnosi prawa osobowości ludzkiej dzięki, której jedynie przedmiotowe wartości kulturalne mogą nabrać życia i mogą być urzeczywistnione

- swoją pedagogikę oparła na założeniu, że „ czym jest człowiek o tym dowiaduje się o9n nie przez ślęczenie nad sobą ani też przez psychologiczne eksperymenty, ale przez historię”

- jej zdaniem wychowanie polega na kształceniu, kształcenie zaś oznacza wszelką czynność, która zmierza do udoskonalenia procesów przeżywania i rozumienia oraz ich związków w życiu psychicznym czyli do ukształtowania osobowości

Fryderyk Wilhelm Foerster- kierunek etyczno- społeczny:

- uważał, że jednostki trzeba przygotowywać przez wychowanie do odporności przeciw złym wpływom do wyrabiania w sobie mocnego oparcia wewnętrznego

- służy temu szereg środków higienicznych jak panowanie nad sobą, pewne wyobrażenie etyczne, przyzwyczajenie się do ofiarności i miłości, dobrowolne ograniczenie się i wychowawcze znaczenie cierpienia.

Ad. 9 Koncepcje szkoły

Szkoła jest to instytucja opiekuńczo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowywaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo-wychowawczych i programów.

Można wymienić następujące koncepcje szkoły:

1. Szkoły alternatywne:

- szkoły freinetowskie

- szkoły walfdorskie

- szkoy montessoriańskie

2. Szkoła tradycyjna

3. Szkoła progresywistyczna.

Szkoła freinetowska stworzona została przez C. Freineta;

Cechy charakterystyczne: nauka poprzez działanie; uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów; indywidualizacja kształcenia; dostosowywanie zajęć dydaktycznych do życia dziecka, jego potrzeb i zainteresowań; powiązanie życia szkolnego ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym i kulturowym.

Zanan jest ze stosowania aktywizujących sposobów wspierania edukacji (swobodny tekst, drukarnia i gazetka szkolna) , prymatu swobodnej ekspresji i rozwoju samorządności dzieci w toku procesu uczenia się.

Szkoła walfdorska (steinerowska) stworzona przez R. Steinera;

W toku edukacji kładzie się nacisk na harmonijny rozwój osobowości ucznia poprzez równomierne i bezstresowe kształtowanie myślenia, uczuć oraz woli.

Podstawowym celem wychowania jest wyzwolenie jednostki poprzez urzeczywistnienie prawdziwej natury ludzkiej zgodnie z zasadą Wszechświata. Proces kształcenia i wychowania w tej szkole musi odpowiadać naturalnemu rytmowi czuwania i snu, zapamiętywania i zapominania.

Bardzo ważną rolę odgrywa architektura szkoły (umiejscowiony w zieleni, unika się kątów prostych): szkoła ma być symfonią kształtu, sensu i materiału na miarę potrzeb dziecka.

W szkole obowiązuje zasada pierwszeństwa słowa mówionego nad drukowanym, kontaktu bezpośredniego nad monologiem.

Szkoła montessoriańska realizuje poglądy pedagogiczne i założenia ruchu nowego wychowania wg koncepcji M. Montessori;

Istotą tego rodzaju edukacji jest przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie oraz wspieranie jej naturalnego rozwoju. Zakłada się, że w każdym człowieku tkwi psychologiczno-duchowy potencjał wzrostu osobowego. Kształcenie i wychowanie są zatem szczególnym rodzajem pomocy realizowanej w najkorzystniejszych dla osoby warunkach ( w odpowiednio przygotowanym otoczeniu z uwzględnieniu tzw. wrażliwych faz rozwojowych).

Wśród komponentów procesu kształcenia i wychowania można wymienić:

1. Kierowane przez nauczyciela zajęcia lekcyjne o trójfazowym cyklu pracy (- faza nazwania i skojarzeń, - faza przyporządkowania, a zarazem ćwiczenia, -faza kontroli),

2. Bloki zajęć wolnych, w trakcie których uczniowie sami wybierają pomoc rozwojową oraz samodzielnie określają miejsce, tempo i cza pracy,

3. Plan pracy tygodniowej,

4. Metoda projektów i praca w grupach,

5. Rozmowa w kręgu,

6. Uczenie się wszystkimi zmysłami,

7. Kształcenie estetyczne oraz opanowywanie umiejętności w zakresie pracy i techniki.

Nauczyciel pełni rolę współpracownika, doradcy dziecka.

Szkoła tradycyjna reprezentowana przez J.Herbarta; krótka charakterystyka:

• treści nauczania podzielone są na przedmioty,

• wiedza jest przekazywana przez nauczyciela, uczniowie zazwyczaj są bierni,

• uczniowie nie mają głosu w sprawie doboru treści nauczania,

• dominuje nauczanie pamięciowe,

• ma miejsce częste sprawdzanie wyników nauczania,

• panuje współzawodnictwo,

• szkoła stanowi jedyny teren uczenia się (tylko praca domowa jest wykonywana poza nią),

• mały nacisk na własną, spontaniczną twórczość uczniów.

Szkoła progresywistyczna stworzona przez J.Dewey`a; opozycyjna do szkoły tradycyjnej:

• treści nauczania podzielone są na bloki,

• uczniowie samodzielnie zdobywają wiedzę,

• uczniowie biorą aktywny udział w zajęciach, nauczyciel jedynie obserwuje pracę uczniów,

• przeważa uczenie się w toku rozwiązywania problemów,

• sporadyczna kontrola wyników kształcenia,

• współpraca uczniów podczas wykonywania zadań,

• szkoła stanowi główne, lecz nie jedyne miejsce uczenia się.

Ad. 10 Szkoła jako instytucja społeczna i wychowawcza

Szkoła w ujęciu Kamińskiego jest układem instytucjonalnym i układem społecznym , jest instytucją gdzie występuje społeczność dwupokoleniowa nauczyciele - uczniowie , gdzie uczniowie są dzieleni na klasy wg roczników, zaś nauczyciele otrzymują wynagrodzenie wg przepracowanych lat pracy, a nie za efekty pracy. Z kolei Konarzewski mówi, iż szkoła jest organizacją stworzoną przez ludzi dla ludzi, a głównym jej zadaniem jest stworzenie optymalnych warunków do ukierunkowanego rozwoju człowieka.

Funkcje szkoły:

1. dydaktyczna- polega na wiedzy i kształceniu uzdolnień i zainteresowań.

2. wychowawcza- obejmuje przekazywanie uczniom systemu, obowiązujących norm

i wartości, kształcenie umiejętności i współdziałania z innymi.

3. opiekuńcza- polega na zabezpieczeniu prawidłowego rozwoju fizycznego i bezpieczeństwa dziecka oraz organizowanie czasu wolnego.

Szkoła jako instytucja wychowawcza

Szkoła to instytucja, której rolą jest kształcić, wychowywać, jest najważniejszą placówką socjalizacyjną biorącą udział w transformacji systemu wartości, norm, wzorców i zachowań dla pokolenia starszego i dla takiego , które dopiero wchodzi w życie społeczne. Przynależy ona do świata człowieka i służy zaspokajaniu określonych potrzeb ludzkich. Przed szkołą jako instytucją stają określone cele wychowania między innymi kształtowanie poczucia własnej wartości, odpowiedzialności za siebie, bliskich, kształtowania postawy wobec przemocy, zła, bezinteresownej pomocy słabszym, wdrażanie do zadań prozdrowotnych. Szkoła jako instytucja musi spełniać określone zadania. To nie tylko poznawanie wymaganych pojęć, zdobywanie rzetelnej wiedzy, dostrzeganie różnic, związków i zależności, rozwijania zdolności, myślenia analitycznego i syntetycznego, ale to troska o każdego wychowanka, pomoc mu w osiągnięciu dojrzałości życiowej, umiejętności właściwych wyborów. Szkoła ma wychowywać, jej zadaniem jest wpajanie młodym ludziom systemu wartości, przywiązania do tradycji. Realizacja zadań wychowawczych przez szkołę ma służyć integracji rodziny i społeczności . Szkoła powinna swe działanie ukierunkować na dobro ucznia poprzez zapobieganie i redukcję negatywnych wpływów oddziaływań ze strony innych środowisk, w jakich funkcjonuje dziecko.

Szkoła jako instytucja społeczna

Szkoła jako instytucja społeczna i państwowa realizująca swoje specyficzne zadania, jest i powinna być zorganizowana zgodnie z potrzebami, które ma zaspakajać i metodami pracy maksymalnie sprawnymi - ze względu na rozwój osobowości ucznia, jego - i nauczyciela, poczucie godności oraz społeczną akceptację. W szkole dochodzi do powstawania więzi osobowych , które prowadzą niekiedy do powstawania w szkole małych grup zwanych klikami , paczką, gronem przyjaciół. Współczesne wychowanie w szkole i opieka powinny zmierzać do uczenia dzieci prospołecznych zachowań międzyludzkiej komunikacji. I do kształtowania w nich wartościowych cech charakteru, sprzyjających prawidłowej i społecznej adaptacji. Szkoła współpracuje z instytucjami lokalnymi począwszy od zakładów pracy, prywatnych firm, różnego rodzaju prace konserwatorskie, Policji, Sądy dla nieletnich, zakłady poprawcze. Współpraca z kościołem poprzez organizowanie lekcje religii, kolonie dla dzieci z biednych rodzin. Wg prof. Suchodolskiego żywe kontakty młodzieży ze środowiskiem w dłuższej perspektywie przekształcają system klasowo-lekcyjny w system konkretnych zadań, które uczniowie rozwiązują nie w szkole ale poza nią.

Szkołę trudno jest rozdzielić na dwie różne instytucje: społeczną i wychowawczą, gdyż pojęcia te muszą się wzajemnie uzupełniać- aby jednostka mogła prawidłowo funkcjonować w życiu społecznym.

Ad. 11 Dobór, konstruowanie, modyfikowanie programów nauczania

O zakresie i dynamice przemian w treści kształcenia decydują takie czynniki jak:

• eksplozja informacyjna;

• zmiana struktury, kwalifikacji i mobilności zawodowej;

• wzrost roli nauki i nowoczesnej technologii;

• rozwój środków masowego przekazu informacji.

Obecnie w programie nauczania zaszła istotna zmiana w proporcjach pomiędzy wiedzą o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Więcej miejsca powinna zajmować wiedza dotycząca współczesności i przyszłości. Ważną tendencją zmian w treści nauczania jest nasilająca się integracja, ogólne treści zostały ujęte w bloki tematyczne i interdyscypliny oddające lepiej rzeczywistość i ułatwiające efektywne ich rozumienie. Chodzi tu głównie o takie treści dydaktyczne, które służka lepszemu formowaniu wiary absolwentów różnych ogniw edukacji narodowej we własne siły oraz możliwości jak najlepszego spożytkowania ich umysłów i wiedzy.

Ważne jest wdrożenie i tworzenie takich programów nauczania promujących aktywność oraz umiejętności niezbędne we współczesnym świecie i społeczeństwie. Taka tendencja prowadzi do pogłębienia wykształcenia ogólnego profesjonalizmu i przekładu umiejętności nad wiadomości.

W procesach doboru i układania treści nauczania nie można pominąć usytuowania człowieka w wymiarach przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. W czasach gdy nastąpiło przewartościowanie wszelkich wartości ważne jest przygotowanie ucznia do życia, przełamywania wszechobecnych procesów dezintegracji w celu uniknięcia psychicznej izolacji.

W tworzeniu programów nie można również zapomnieć, iż w obecnych czasach źródła wiedzy znajdują się także poza szkołą, a zadaniem szkoły jest przygotowanie do samodzielnego i rozumnego korzystania z rozmaitych źródeł wiedzy oraz pomaganie w systematyzowaniu i selekcjonowaniu zdobytej wiedzy.

Kierunkiem modyfikacji programów nauczania jest skłanianie do udoskonalenia i zmianie treści w programach, które prowadzić mają do preferowania aktywności i umiejętności niezbędnych we współczesnym świecie i społeczeństwie, oraz uczenia postaw wobec współzawodnictwa, konkurencji i tolerancji. Chodzi tu o treści prowadzące do samoedukacji ucznia, kształtowaniu fundamentalnych umiejętności do skutecznego funkcjonowania w dobie zmian. Prowadzić maja do wykształcenia zdolności zmian, możliwości komunikowania, negacji, asertywności, autoprezentacji, pracy w zespole, łatwości nawiązywania kontaktów. Opierać się one mają na poczuciu osobowości ucznia i otaczającej go rzeczywistości.

Przy doborze należy wziąć pod uwagę potrzeby ucznia, społeczeństwa oraz poszczególnych przedmiotów nauczania.

Ad.12 Prawo oświatowe w pracy szkoły i nauczycieli

Pojęcie "oświata" używane jest często zamiennie z wyrażeniem "system oświaty". Według Słownika Pedagogicznego Wincentego Okonia jest to ogół odpowiednio powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania bezpośredniego i pośredniego, umożliwiających obywatelom zdobywanie ogólnego i zawodowego wykształcenia oraz wszechstronny rozwój osobowości. Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka.

System oświaty w Polsce obejmuje przedszkola ,szkoły podstawowe ,gimnazja, szkoły ponad gimnazjalne, policealne, artystyczne i inne. Do systemu oświaty nie zalicza się szkolnictwa wyższego, które zajmuje odrębny dział administracji rządowej i ma zagwarantowaną konstytucyjnie autonomię.

Prawo oświatowe to przedmiotowo wyodrębniająca się część systemu prawa administracyjnego, obejmująca przepisy prawne, regulujące działalność państwa w dziedzinie oświaty, kształcenia i wychowania, oraz stosunki prawne jakie powstają w tym zakresie.

Prawo to stara się nadążać za zmianami zachodzącymi w stosunkach społeczno- politycznych i gospodarczych. Cele, jakie stawia państwo czy panująca ideologia bądź ustrój polityczny, formalizują politykę oświatową.

Podstawę prawa oświatowego w Polsce stanowi Konstytucja RP (z dnia 2 kwietnia 1997), która gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do nauki, bezpłatnego kształcenia w szkole publicznej, prawo wyboru szkoły oraz powszechny i równy dostęp obywateli do wykształcenia.

Podstawową ustawą regulującą życie oświaty jest: Ustawa o Systemie Oświaty (z dnia 7 września 1991, później zm. 11 kwietnia 2007). Ustawa dotyczy m.in. działalności wszystkich szkół, przedszkoli oraz szkół policealnych. Tworzy normy prawne dla procesu zmian jakie już mają miejsce i będą kontynuowane w polskiej oświacie. Reguluje pracę szkół i placówek oświatowo- wychowawczych. W dokumencie tym znajduje się zapis, że szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełniania obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności.

Dla nauczycieli i pedagogów fundamentalne znaczenie ma Karta Nauczyciela(z dnia 26 stycznia 1982r., później zm. 15 lipca 2004) . Określa status zawodowy nauczyciela, między innymi prawa i obowiązki, kwalifikacje, stopnie awansu zawodowego, ochrony zdrowia, nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, wymiaru pracy i wynagrodzenia, nagród i kar dyscyplinarnych.

Należy podkreślić, iż dla prawidłowego funkcjonowania szkół niezbędne jest stworzenie klarownego systemu przepisów prawych. Obecnie dąży się do podjemowania reform mających na celu usprawnienie działania prawnej strony środowiska szkolnego. W powodzeniu reform tkwi bowiem szansa na zmianę jakości życia i pracy, na cywilizacyjny rozwój społeczeństwa. Na powodzenie reform mają wpływ różnorodne czynniki: finanse publiczne, kwalifikacje nauczycieli, efektywne zarządzanie oświatą, adekwatne do rzeczywistych potrzeb edukacyjnych rozwiązania systemowe i instytucjonalne, a także znajomość i umiejętność operowania nowoczesną wiedzą z zakresu różnych dyscyplin naukowych, m.in. ekonomii i prawa.

Szczególne znaczenie dla reform oświatowych ma ich "obudowa prawna". Prawo w systemie oświaty Rzeczypospolitej Polskiej, jak nigdy dotąd, zaczęło odgrywać niezwykle ważną rolę. Stało się instrumentem rozwiązywania problemów edukacyjnych, regulatorem stosunków międzyludzkich, wartością determinującą trwałe zmiany w systemie oświaty.

Ad. 13 Teorie kształcenia i wychowania w klasie szkolnej

Teoria kształcenia i teoria wychowania są to dwie dyscypliny pedagogiki, które głęboko się ze sobą wiążą. Edukacja ma tylko wówczas sens, gdy jest jednością kształcenia i wychowania. dlatego rozdzielne traktowanie tych dziedzin szkodzi każdej z nich.

Teoria kształcenia / dydaktyka jest nauką o nauczaniu- uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania- uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Jej zakres obejmuje wszystkie przedmioty i szczeble edukacji szkolnej. Z tego względu można mówić o dydaktyce ogólnej lub ogólnej teorii kształcenia , która zajmuje się ogólnymi problemami edukacji oraz dydaktyce szczegółowej ( zwanej dydaktyką przedmiotową ), która dotyczy specyficznych uwarunkowań procesu nauczania- uczenia się konkretnego przedmiotu.

System dydaktyczny całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metody i środki nauczania- uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowanie realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.

Do systemów dydaktycznych opartych na nauczaniu klasowo - lekcyjnym zalicza się:

1. System tradycyjny ( Herbart)

2. System nowego wychowania ( J. Dewey)

3. System współczesny

Ad 1.

„Szkoła herbartowska” charakteryzowała się tym ,że jej najwyższym celem było kształtowanie moralnie silnych charakterów. Herbart chciał stworzyć naukowy system dydaktyki oparty na dorobku etyki i psychologii. Każdemu stopniowi przyswajania wiedzy przyporządkował odpowiedni stopień nauczania, który miał wyznaczać tok nauczania. Nazwano je stopniami formalnym:

- Jasność - oznacza powolne podążanie naprzód, rozkładanie przedmiotu na najmniejsze części, zatrzymywanie się przy nich tak długo aby uczeń mógł zrozumieć każdy szczegół.

- Kojarzenie- wiązanie nowego materiału z wiadomościami przyswojonymi wcześniej,

- System- uwydatnianie głównej myśli, aby uporządkować przyswojone wiadomości,

- Metoda- znajdowanie zastosowania w wykonywaniu zadań i prac.

Herbart zakładał, że owe stopnie są nie tylko droga nauczania, ale też sposobem uczenia się. Zakładał przy tym, że nie mogą się one wzajemnie wykluczać, oraz muszą występować w podanej wyżej kolejności.

Charakterystyczne cechy tego systemu:

- podział na przedmioty,

- uczniowie pasywni bierni,

-dominacja nauczania pamięciowego,

- częsta kontrola wyników nauczania,

- współzawodnictwo,

- szkoła jedynym miejscem uczenia się nacisk na samorzutną twórczość uczniów.

Ad2.

System „Nowego wychowanie” Deweya, tzw. Szkoła progresywistyczna. System został oparty na instrumentalizmie . Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy- prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe. Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy. Rozwijane było tam hasło : uczenie się przez działanie. Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia rzemieślnicze i gospodarcze. Głównym celem szkoły było pobudzanie wrodzonych zdolności dzieci, zainteresowań, wzbogacanie doświadczeń, samodzielna praca, pod okiem nauczyciela, a wiedzę zdobywało się niejako przy okazji. W szkole nie było lekcji, przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu.

Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:

1. Odczucie trudności

2. Określenie trudności- sformułowanie problemu

3. Szukanie rozwiązań - formułowanie hipotez

4. Wyprowadzanie droga rozumowania wniosków z rozwiązań- logiczna weryfikacja hipotez

5. Dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia bądź odrzucenia hipotez- empiryczna weryfikacja hipotezy.

Charakterystyczne cechy tego systemu:

- Podział treści nauczania na interdyscyplinarne bloki.

- samodzielne zdobywanie przez uczniów wiedzy, nauczyciele w roli obserwatorów,

- wpływ uczniów na dobór treści nauczania,

- Nauczanie parte na rozwiązywaniu problemów,

- zainteresowanie głównym motywem nauki,

- niezbyt częsta kontrola wyników nauczania,

- duży nacisk na samokontrolę,

- szkoła głównym ale nie jedynym miejscem zdobywania wiedzy.

Ad3.

System Szkoły współczesnej- różni się od dydaktyki tradycyjnej i progresywistycznej, ale nie odrzuca wszystkich założeń. Popiera zaznajamianie uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy (Herbart), czy zalecenia, aby aktywizować dzieci i młodzież w procesie nauczania (Dewey). Zakłada ona, iż czynności uczniów i nauczyciela tworzą procesie kształcenia zintegrowaną całość, przy jednoczesnym zachowaniu zasady kierowniczej roli nauczyciela i aktywnego, samodzielnego udziału uczniów. Tzw. interakcyjny charakter czynności nauczyciel - uczeń. W nowoczesnym modelu nauczania wyodrębnić można według W. Okonia następujące ogniwa lub momenty nauczania i uczenia się:

1. Uświadamianie uczniom celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów.

2. Zaznajamianie uczniów z nowym materiałem poprzez użycie odpowiednich środków techniczno- poglądowych i słowa żywego lub drukowanego. Których konsekwencją jest działalność praktyczna, obserwacyjna, gromadzenie materiału do rozwijania problemu i przyswajanie gotowych wiadomości.

3. Kierowanie procesami uogólniania. Uczniowie opanowują pojęcia, konstruują własne sądy poprzez odpowiednie operacje myślowe, rozwiązywanie problemów.

4. Utrwalanie wiadomości uczniów.

5. Kształtowanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń.

6. Wiązanie teorii z praktyką.

7. Kontrola i ocena wyników nauczania, w procesie uczenia się - samokontrola.

Charakterystyczne cechy tego systemu :

-Jedność uczenia się i nauczania ( Kształtowane u uczniów właściwe postawy, przekonania, zachowania muszą być zgodne z opanowanymi teoretycznymi normami etycznymi.)

- Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych. ( omawiany materiał powinien odnosić się do zaplanowanych zadań wychowawczych).

- Wszechstronność (łączenie nauki szkolnej z pracą produkcyjną i społeczną).

- Możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno- wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale równym zasobie wiedzy wyjściowej.

- Elastyczność metodyczna i organizacyjna. ( umożliwia stosowanie rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, dostosowanych do zadań, wieku i możliwości uczniów).

- Całościowe nauczanie w klasach początkowych.

- Różnorodność form organizacyjnych ( nauczanie indywidualne, grupowe, zbiorowe ).

Cel: Ostateczny wzór zachowań, postaw, umiejętności i wiadomości, jaki uczeń powinien prezentować po zakończeniu działań dydaktyczno wychowawczych.

Obecnie funkcjonuje podział na cele:

- wychowawcze

- dydaktyczne

Wcześniej obok nich figurowały jeszcze cele kształcące.

Motywacja: układ motywów ludzkiego postępowania. Nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu. Rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu. Motywacja do nauki wiąże się z przekazaniem uczniom informacji o celach lekcji i uświadomieniem sobie przez uczniów jej spodziewanych rezultatów.

Wychowanie możemy rozpatrywać w ujęciu różnych koncepcji:

1. Behawiorystycznej,

2. Humanistycznej,

3. Psychospołecznej,

4. Pedagogicznej.

Ad1. Behawioralna: Wychowanie jest jedynie bezpośrednim wychowawcy na wychowanka, polegającym na jawnym kierowaniu jego rozwojem. Chodzi głownie o przyswajanie przez wychowanków pożądanych społecznie zachowań w odpowiedzi na dyrektywne względem nich oddziaływania, które przyjmują formę różnego rodzaju manipulacji połączonych z bogatym zestawem nagród lub kar, albo jednocześnie jednych i drugich. W koncepcji tej nie uwzględnia się udziału dzieci w ich rozwoju i wychowaniu.

Ad2. Humanistyczna: Wychowanie jest procesem niedyrektywnym, wykluczającym wszelkiego rodzaju narzucanie dzieciom czegokolwiek i celowo rezygnującym z jakiejkolwiek formy przymusu, w tym także wymuszania na nich posłuszeństwa lub bezwzględnego podporządkowywania się dorosłym. Wychowanie jest wspomaganiem wychowanków w ich naturalnym rozwoju. Obowiązuję koncentracja na wychowanku jako osobie ludzkiej w pełni autonomicznej, niepowtarzalnej, zasługującej na szacunek, aktywnej i samodzielnej, zdolnej do kierowania własnym życiem, podejmowania różnych zadań, rozwiązywania własnych problemów.

Ad3. Psychospołeczna: Na kształtowanie osobowości szczególny wpływ mają uwarunkowania społeczne, bowiem człowiek jest istota społeczną, związaną integralnie z innymi ludźmi. Podkreśla się w niej rolę kontaktów interpersonalnych, potrzebę miłości, przynależności oraz zapewnienia poczucia bezpieczeństwa. Czynniki środowiskowe mają duży wpływ na przebieg procesu wychowania. mogą one sprzyjać lub ograniczać, a nawet uniemożliwiać proces wychowania.

Ad 4. Pedagogiczna: jest to zbiór gotowych sposobów oddziaływań wychowawczych, które wymagają jednak elastycznego i twórczego podejścia - nie nadają się do dosłownego wykorzystania w praktyce. Wyróżniamy:

• Koncepcje pedagogiczną Janusza Korczaka, która nawiązuję do koncepcji humanistycznej. Domaga się w niej bezwzględnego przestrzegania praw dziecka, szczególnie prawa do szacunku. Zwraca również uwagę na potrzebę rozwoju samorządności wśród dzieci. Stworzył struktury samorządności szkolnej i zakładowej. W ich skład wchodzą:

- Sąd koleżeński

- Rada samorządowa

- Sejm dziecięcy

- Plebiscyt życzliwości i niechęci,

• Koncepcja pedagogiczna Aleksandra Kamińskiego, propagował wykorzystanie harcerstwa w pracy wychowawczej szkoły. Ogromną role w procesie wychowania przypisywał wychowawcy, który ma być życzliwy wychowankom, okazywać im zaufanie, posiadać pogodę ducha. Główne założenia tej koncepcji dotyczyły czterech sposobów organizowania zajęć:

- zabawy dydaktyczne,

- zajęcia grupowe,

- Lista sprawności,

- atmosfera wychowawcza.

• koncepcja pedagogiczna ks. Jana Bosko, nazywana jest systemem prewencyjnym. Jej głównym celem jest wielostronny rozwój dzieci i młodzieży jako uczciwych obywateli i dobrych chrześcijan. Ma się to odbywać poprzez stworzenie odpowiedniego środowiska wychowawczego , charakteryzującego się rodzinna atmosferą. System ten opierał się na trzech głównych filarach:

Miłość - Przyjmuję formę głębokiej przyjaźni w relacjach z wychowankami, nigdy nie należy stosować przymusu, lecz używać jedynie środków perswazji i miłosierdzia. Kary uznawał za ostateczność.

Rozum- pomaganie wychowankom w należytym korzystaniu z pozostawionej im wolności. W procesie wychowani należy kierować się przede wszystkim rozsądkiem a nie niepohamowanym uczuciem.

Religia- Jest koniecznym warunkiem skutecznego wychowania. uzasadnia obowiązek okazywania przez każdego człowieka bezinteresownej usłużności swym bliźnim, stanowi zachętę do prawdziwie moralnych.

Ad. 14 Kierowanie procesem kształcenia i wychowania

Kierowanie jest procesem:

1. Planowania - kierownicy obmyślają z góry swoje cele (cele mogą być bliskie i dalekie) i działania, które oparte są na jakiejś metodzie, planie czy logice a nie przeczuciu. Działania te mają być tak zaprojektowane, aby umożliwiły realizację celu.

2. Organizowania - doprowadzanie dwóch lub więcej osób do współpracy w ramach określonej struktury stosunków, by osiągną określony Cel lub zbiór celów.

3. Przewodzenia - proces ten polega na kierowaniu i motywowaniu w taki sposób, aby wykonane zostały istotne zadania. Ważne sa tu stosunki panujące w grupie.

4. Kontrolowania - polega na upewnianiu się czy podejmowane działania zbliżają do określonych wcześniej celów. Kontrolowanie pozwala utrzymać działania na odpowiednim torze. Kierownicy muszą się zajmować kontrolowaniem dlatego, że w miarę upływu czasu wyniki zorganizowanych stosunków nie są zawsze zgodne z planami.

Proces - to systematyczny sposób postępowania. Procesem jest także kierowanie, ponieważ wszyscy kierownicy podejmują pewne wzajemnie powiązane działania prowadzące do osiągnięcia pożądanych celów.

Wychowanie - to świadome organizowanie działalności, której celem jest wywołanie określonych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę aksjologiczną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, systemu wartości i celu życia.

Kształcenie - to zarówno proces nauczania jak i uczenia się, czyli całość poczynań umożliwiających jednostce uzyskanie wiedzy o przyrodzie, kulturze, społeczeństwie a także osiągnięcie wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań, ogólnej sprawności umysłowej i fizycznej.

Proces wychowania i kształcenia - ma umożliwić wychowankom zmienienie się w pożądanym kierunku, a więc kształtować i przekształcać wiedzę o świecie, uczuciach, przekonaniach i postawach społecznych, moralnych, estetycznych, kształtowania woli i charakteru oraz wszechstronne rozwijanie osobowości. Kolejność tych czynności (na co zwrócił uwagę H. Muszyński) jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywołanych przez nas zmian. Sens procesu wychowania sprowadza się do tego, aby wychowanków pobudzić indywidualnej lub zespołowej działalności, która stanowiąc osnowę kolejnych sytuacji wychowawczych umożliwia osiągnięcie założonych zmian w osobowości wychowanków.

Muszyński wyodrębnił następujące etapy procesu wychowania:

- wdrażanie wychowanków do pożądanych form aktywności;

- rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do takiej aktywności, przyswajania ocen i przekonań,

- zdobywanie przez wychowanków wiedzy o następstwach działań.

Postrzeganie wychowania jako procesu wymaga wyjścia poza statyczność definicji i odwołania się do praktyki, należy pamiętać, że wychowanie jest szeregiem zmieniających się sytuacji. Przy kierowaniu tym procesem należy umożliwić jednostce:

• Poznanie świata jaki stworzyła natura i jaki zawdzięczamy kulturze, włącznie z nauką, sztuką i techniką;

• Przygotować ją do zmieniania świata poprzez rozwinięcie kwalifikacji fizycznych i umysłowych, zdolności i uzdolnień, zainteresowań i zamiło9wań oraz potrzeb i umiejętności samokształceniowych;

• Ukształtowanie indywidualnej osobowości poprzez rozwinięcie postaw twórczych oraz osobistego stosunku do wartości moralnych, społecznych, poznawczych i artystycznych.

Nie zapominajmy, że nie tylko nauczyciel, wychowawca jest odpowiedzialny za kreowanie procesu kształcenia, ale robi to też nauczana jednostka swoim wysiłkiem, poprzez np. czytanie książek, analizę dzieł sztuki, wsłuchiwania się w informacje zawarte w środkach masowej komunikacji. Każdy człowiek ma swój własny, osobisty ideał wychowania, oparty jednak na takiej samej podstawie w danym kręgu kulturowym, na występującym w nim wzorcu osobowości. Niektórzy ludzie w swoich działaniach pedagogicznych opierają się tylko na kulturowym wzorcu osobowości (występuje wówczas tylko proces socjalizacji) inni natomiast podejmują wysiłek zrozumienia natury człowieka dając własną odpowiedź w tej sprawie (ci właśnie wychowują). Cały proces wychowania oparty jest na refleksji wychowawcy co do przyszłości wychowanka.

Podczas kierowania procesem wychowania i kształcenia należy pamiętać o tym, że dziecko (zarówno w teorii jak i w praktyce) to aktywny i myślący podmiot edukacji, podmiot budujący rzeczywistość, podmiot stosujący się do nowych norm, norm własnych lub uznanych.

Literatura:

1. Wincenty okoń, Słownik pedagogiczny 2004

2. Podręcznik aAkademicki pod redakcją Bogusława Śliwerskiego Pedagogika Tom I

Ad. 15 Praca z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych

Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych to zarówno uczeń z zaburzeniami i dysfunkcjami rozwojowymi jak również uczeń wybitnie zdolny.

Nauczyciel, który pracuje z uczniami o specjalnych potrzebach edukacyjnych musi uwzględniać specyficzne właściwości fizyczne, psychiczne i społeczne ucznia a także stwarzać warunki ich rozwoju.

Specyficzne trudności ucznia wymagające specjalnych potrzeb edukacyjnych i sposoby

postępowania nauczyciela wobec ucznia u którego występują te zaburzenia:

1.Dysleksja - trudności w czytaniu (zaburzenia zarówno tempa i techniki czytania jak i stopnia rozumienia tekstu). 

2.Dysortografia - trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (dziecko popełnia błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni). 

3.Dysgrafia - niski poziom graficzny pisma (niekształtne, koślawe litery, trudności z utrzymaniem się w liniaturze, litery w wyrazach nierówne). 

4.Dyskalkulia - to specyficzne zaburzenie zdolności matematycznych

• w sposobie oceniania uczniów dyslektycznych uwzględnia się różnorakie czynniki wpływające na jakość pracy i docenia włożony przez dziecko wysiłek,

• ocena w głównej mierze dotyczy poprawności wypowiedzi ustnej i strony merytorycznej prac pisemnych,

• wydłuża się limit czasu na pisanie sprawdzianów; ocenia się na jednakowych prawach brudnopis i czystopis,

• ze względu na dysleksję nie odpytuje się ucznia z głośnego czytania na forum klasy,

• w przypadku głębokiej dysgrafii, gdy zmniejsza się czytelność pisma, umożliwia się uczniowi wykonanie prac kontrolnych na komputerze. Jeżeli nauczyciel nie jest w stanie odczytać pracy ucznia, robi to uczeń w jego obecności, wyjaśniając wszystkie wątpliwości ortograficzne,

• pisemne sprawdziany ogranicza się do sprawdzania wiadomości. Stosuje się testy wyboru, zdania niedokończone, teksty z lukami dotyczącymi sprawdzanych treści. Pozwala to uczniowi skoncentrować się na konkretnej tematyce, nie na poprawności pisania,

• preferuje się odpowiedzi ustne. Pytania kierowane do ucznia są precyzyjne, konkretne, unika się pytań typu: „Co wiesz o …?”

• ze względu na dużą wrażliwość, dzieci dyslektyczne mogą odpowiadać z ławki, a nie przy tablicy,

• nauczyciel kieruje procesem samokształcenia i samokontroli ucznia, wyrabia nawyk pracy ze słownikiem i uzmysławia praktyczną wartość korzystania z zasad i reguł ortograficznych,

• uczniowie z trudnościami w matematyce (dyskalkulia) mogą korzystać z kalkulatora, z modeli brył przestrzennych oraz w razie potrzeby z tabliczki mnożenia

• nauczyciel ocenia tok rozumowania poprzez analizę działań, a nie tylko jego wynik

• w przypadku dyskalkulii z dysgrafią rysunki geometryczne mogą być niedokładne ( nauczyciel ustala stopień niedokładności )

• nauczyciele, na podstawie opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej, dostosowują wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się uniemożliwiające sprostaniu tym wymaganiom

• używać prostych wskazówek (1-2 kroki), prosić by uczniowie je powtórzyli 
  w celu sprawdzenia czy właściwie je zrozumieli,

• możliwie często prezentować materiał, używając graficznych i audiowizualnych pomocy,

• nie porównywać wyników pracy dziecka z wynikami innych uczniów, z jego poprzednimi,

• przeprowadzać częste kontrole zeszytów,

5.ADHD (zespół nadpobudliwości psychoruchowej)

• ustalanie stałych i jednoznacznych zasad, przypominanie dziecku                                o obowiązujących zasadach oraz konsekwentne ich respektowanie,

• stwarzanie dziecku „uporządkowanego świata”,

• stosowanie krótkich, czytelnych komunikatów,

• szukanie konstruktywnych form rozładowania nadruchliwości,

• częste chwalenie dziecka, zauważanie drobnych sukcesów,

• prowadzenie „zeszytu korespondencji”,

• niekaranie dziecka za objawy niezależne od niego,

• przygotowywanie dziecka na nową sytuację i ustalenie nieprzekraczalnych zasad,

• rozkładanie trudniejszych zadań na etapy, dzielenie dłuższych poleceń na części,

• umiejscowienie ucznia nadpobudliwego pierwszej ławce,

• dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka,

• stosowanie przerw, zabaw śródlekcyjnych,

• docenianie trudu włożonego w pracę ucznia nadpobudliwego,

• stosowanie metod wyciszających, relaksujących.

 

6.uczeń wybitnie zdolny

• poznawanie ucznia i jego zainteresowań, mocnych stron, zdolności,

• w ocenie ucznia uwzględnianie nie tylko opanowanych wiadomości, ale i jego zainteresowań i twórczego zaangażowania,

• położenie większego nacisku na myślenie twórcze niż odtwórcze,

• zachęcanie do twórczego rozwiązywania problemów,

• zaangażowanie uczniów zdolnych w prowadzenie lekcji, uczynienie ich asystentami nauczyciela,

• zachęcanie uczniów do wykonywania samodzielnych projektów związanych z ich zainteresowaniami,

• uczenie umiejętności planowania swojej pracy,

• inspirowanie uczniów do korzystania z rozmaitych zajęć pozalekcyjnych w celu rozwijania zainteresowań oraz aktywności poznawczej,

• organizowanie pracy w grupach uczniów zdolnych (np. kołach zainteresowań),

• zachęcanie do udziału w konkursach i olimpiadach,

• zindywidualizowanie nauczania ucznia zdolnego na lekcji,

• pomaganie w kształtowaniu pozytywnej samooceny, wzmacnianie wiary w swoje zdolności, wyrażanie zadowolenia z sukcesów,

• uczenie przyjmowania uwag i radzenia sobie z niepowodzeniami.

 

7.uczniowie o inteligencji niższej od przeciętnej

• istotnie zmniejszyć materiał, ograniczyć liczbę zadań do rozwiązania na klasówkach i w domu,

• przerabiać niewielkie partie materiału i o mniejszym stopniu trudności,

• pozostawić więcej czasu na jego utrwalenie,

• dawać więcej czasu do namysłu i więcej czasu na wykonanie wyznaczonych zadań,

• kierować odpowiedziami dziecka poprzez pomocnicze pytania, zostawiając na koniec prośbę  o syntetyczne przedstawienie całości (np. akcji opowiadania),

• podawać polecenia w prostszej formie, unikać trudnych czy bardzo abstrakcyjnych pojęć,

• często odwoływać się do konkretu, przykładu,

• unikać pytań problemowych, przekrojowych,

• w miarę możliwości odrębnie instruować,

• wyrabiać samodzielność myślenia i działania, wycofując pomoc, gdy uczeń jest  
  w stanie kontynuować zadanie samodzielnie.

• pobudzać do myślenia i tworzenia wielu różnych rozwiązań.

Jeżeli dostosowujemy wymagania edukacyjne do  potrzeb ucznia pod względem formy lub formy  
i treści to oceniać należy ucznia  wg kryteriów ogólnodostępnych. Jeżeli na koniec semestru grozi uczniowi ocena niedostateczna, a inne względy przemawiają za promowaniem, zalecenie  
o obniżeniu wymagań pozwala na postawienie oceny dopuszczającej. Zalecenia tego jednak nie należy traktować jako równorzędnego z nakazem promowania. O tym decyduje bowiem Rada Pedagogiczna uwzględniając różne kryteria składające się na tę decyzję.

Ad. 16 Tworzenie klimatu wychowawczego w szkole

Klimat szkoły jest jednym z częściej używanych pojęć, określających ogólne wrażenie, jakie szkoła wywiera na odbiorcy bądź uczestniku procesu dydaktycznego.

Wg Pytki, klimat społeczny instytucjonalnego środowiska wychowawczego to zbiór subiektywnie postrzeganych przez wychowanków i wychowawców charakterystycznych cech, sytuacji, zdarzeń, będących względnie trwałymi skutkami jego funkcjonowania w ramach przyjętego systemu pedagogicznego i organizacyjnego, kształtujący motywacje i zachowania jednostek i grup społecznych tej instytucji.

Pojęcie klimatu społecznego uwzględnia dwa punkty widzenia. Pierwszy bierze pod uwagę działania i zachowania pojedynczego człowieka danej zbiorowości instytucjonalnej, drugi zaś - całej instytucji jako pewnego rodzaju „systemu” wpływającego na zachowania osób przez stwarzanie sprzyjającego lub niesprzyjającego klimatu wychowawczego.

W zależności od typu środowiska wychowawczego instytucji można wyodrębnić czynniki składające się na podstawowe wymiary jej klimatu społecznego.

• Stosunki interpersonalne w obrębie instytucji - np. zaangażowanie emocjonalne, spontaniczność, pomoc wzajemna, przyjaźń;

• Nastawienie kadry pedagogicznej na zaspokojenia potrzeb i aspiracji wychowanków - autonomia, samodzielność, swoboda myślenia i działania;

• Porządek organizacyjny - jawność informacji, sposób komunikowania się, rodzaj kontroli i sankcji stosowanych w obrębie instytucji.

Pełne rozumienie klimatu społecznego jest niezbędnym wyznacznikiem racjonalnego organizowania i ewentualnego korygowania środowiska wychowawczego instytucji opiekuńczo - wychowawczych, w tym także szkoły. Klimat społeczny instytucji jest ważnym, ale nie jedynym, czynnikiem, od którego zależy efektywność procesu wychowania. Na klimat społeczny bezpośrednio wpływają zachowania wychowawców i wychowanków oraz struktura formalna instytucji. Natomiast pośredni wpływ ma metodyka oddziaływania wychowawczego.

Klimat społeczny instytucji oddziałuje zwrotnie na zachowania wychowawców

i wychowanków, od czego z kolei jest uzależniona efektywność wychowawcza instytucji jako całości. Wskaźnikami tej skuteczności jest poziom zaspokojenia potrzeb psychicznych, internalizacja określonych wartości i postaw społecznych, ukształtowanie odpowiednich ról społecznych, przygotowanie wychowanków do samodzielnego, twórczego funkcjonowania w społeczeństwie.

Kształtowanie klimatu wychowawczego powinno być jednym z zasadniczych celów działalności organizacyjnej, socjotechnicznej i pedagogicznej. Jednak każda modyfikacja powinna być poprzedzona wnikliwą i wyczerpującą diagnozą stanu wyjściowego instytucji. Dlatego oprócz rozpoznania osobowości wychowanków, należy dokonywać też możliwie szerokiego i dogłębnego rozpoznania środowiska, w którym przebiega proces wychowania.

Ad. 17 Współpraca z rodzicami.

Aby osiągnąć jak najlepsze wyniki w wychowaniu młodego pokolenia szkoła powinna współpracować z rodzicami. Obecnie mówi się o pedagogizacji rodziców jako formie współpracy szkoły ze środowiskiem rodzinnym ucznia.

Celem pedagogizacji rodziców jest:

-bezpośrednia i pośrednia pomoc rodzicom w ich oddziaływaniach wychowawczych

-wzbogacenie ich świadomości pedagogicznej

-kształcenie kultury pedagogicznej rodziców i innych osób zaangażowanych w proces wychowania.

Rodziców należy umiejętnie aktywizować do współpracy ze szkołą. Rodzice powinni mieć okazję do wymiany informacji o dziecku i wspólnego poszukiwania rozwiązań problemów wychowawczych.

Główne formy współpracy między szkoła a rodzicami można podzielić na:

-zinstytucjonalizowne : rady rodziców i rady klasy

-doraźne tj. zebrania ogólnoszkolne , klasowe, dni otwarte szkoły, rozmowy indywidualne nauczycieli i rodziców, wizyty domowe.

Pedagogizację należy objąć również nauczycieli, aby poszerzyć ich wiedzę psychopedagogiczną i pomóc im w poprawie relacji interpersonalnych z rodzicami i z uczniami.

Ad. 18 Praca z grupą rówieśniczą

Grupa rówieśnicza- jest to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku. Grupa dziecięca powstaje spontanicznie, w wyniku działania naturalnej potrzeby zabawy i kontaktu z innymi dziećmi ( ludźmi), poszukiwania wzorców, zaznaczenia własnej osoby, zaś w późniejszych okresach rozwojowych nabiera coraz większego znaczenia w sensie stanowienia układu odniesienia dla tworzenia własnej tożsamości, co szczególnie widoczne jest wśród młodzieży ( okres dorastania), której orientacja identyfikacyjna przenosi się z dominującej dotąd rodziny na kręgi towarzyskie.

Przynależność do grupy nie tylko zaspokaja potrzeby psychiczne, ale poprzez podejmowanie określonych ról pozwala jednostce na wyrobienie w sobie samodzielności, aktywności, odpowiedzialności, a także umiejętności współdziałania i współżycia z innymi.
Nie należą do nich niestety grupy formalne, czyli takie, odgórnie i planowo organizowane, mające stałą strukturę i kontrolowane przez jednostki nadrzędne - głównie osoby dorosłe.
Należą do nich natomiast grupy nieformalne, czyli takie gdzie podstawowym czynnikiem jest więź emocjonalna łącząca poszczególnych członków i zaspokajająca ich potrzeby psychiczne. Te grupy powstają spontanicznie i nie zawsze można mieć nad nimi kontrolę wychowawczą.

Wychowawcze oddziaływanie grup rówieśniczych może być pozytywne lub negatywne. W miarę rozwoju dziecka wpływ ujemnych cech takich, jak: lekceważąca postawa wobec zasad i autorytetów, snobizm i złośliwość staje się słabszy, dominują natomiast czynniki dodatnie.
     Dziecko uczy się opanowywać egoizm, rozwija samokontrolę, sumienność, lojalność. Grupy rówieśnicze stanowią więc naturalną drogę procesu uspołeczniania dzieci i młodzieży.

Bardzo ważną sprawą jest właściwy stosunek do rówieśników, ich osiągnięć, sukcesów , a przede wszystkim braków. Nauczyciel musi dążyć do tego, aby kontakty dziecięce cechowała wzajemna życzliwość, serdeczność, zdolność dostrzegania potrzeb innych i pomagania sobie, gdy zachodzi taka potrzeba. Grupa rówieśników bowiem zaspokaja niezwykle ważną u dziecka potrzebę przynależności i akceptacji.

Ad. 19 Pozaszkolne instytucje wychowawcze

Możemy wyróżnić kilkanaście pozaszkolnych instytucji wychowawczych. Są one zróżnicowane pod względem działalności, wyposażenia i wieku uczestników.

Wyróżniamy:

1. Placówki wsparcia dziennego:

- świetlice środowiskowe,

- świetlice socjoterapeutyczne,

- ogniska wychowawcze,

- warsztaty pracy zajęciowej,

- kluby młodzieżowe,

- ośrodki kultury.

Zadania tego typu placówki to:

- współudział w procesie wychowania z rodziną i szkołą;

- wsparcie psychologiczne, socjoterapeutyczne i materialne podopiecznych i ich rodzin;

- wyrównywanie niedostatków wychowawczych w rodzinie;

- zapobieganie niedostosowaniu i sieroctwu społecznemu dzieci i młodzieży.

2. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu interwencyjnego:

- pogotowia opiekuńcze,

- policyjne izby dziecka.

Zadania tego typu placówki to:

- zapewnienie doraźnej całodobowej opieki i wychowanie dziecka do momentu jego powrotu do rodziców lub umieszczenia w rodzinie zastępczej czy placówce socjalizującej.

3. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu rodzinnego:

- rodzinne domy dziecka,

- wioski dziecięce.

4. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu socjalizacyjnego:

- domy dziecka,

- ochotnicze hufce pracy.

5. Placówki opiekuńczo-wychowawcze typu resocjalizacyjnego:

- młodzieżowe ośrodki wychowawcze,

- schroniska dla nieletnich,

- zakłady poprawcze,

- zakłady resocjalizacyjno-rewalidacyjne dla nieletnich upośledzonych umysłowo.

Ad.20 Wychowawcza praca szkoły

Działalność wychowawcza szkoły powinna być określona przez program wychowawczy szkoły, który opisuje w sposób całościowy wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym i jest realizowany przez wszystkich nauczycieli.

Do zadań szkoły w zakresie funkcji wychowawczej zaliczamy:

• Tworzenie w szkole i w środowisku optymalnych warunków rozwoju uczniów.

• Zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych.

• Wzbogacenie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań.

• Zapewnienie uczniom możliwości indywidualnego rozwoju.

• Prowadzenie działalności korekcyjnej i wyrównawczej.

• Pomoc uczniom w wyborze określonego systemu wartości oraz  w kreowaniu siebie i odnajdywaniu własnej drogi.

• Wychowanie do czasu wolnego - organizowanie różnych form racjonalnego korzystania z czasu wolnego.

Oddziaływania wychowawcze realizowane przez szkołę tylko w części są zamierzone i konkretyzują się w programach nauczania, tematyce godzin wychowawczych, czy przyjętych metodach pracy; należą do nich:

- Odniesienia osobowe nauczyciel -uczeń: bliskość, dialog i wspólnota nauczycieli i uczniów, daje dobre efekty wychowawcze. Życzliwy stosunek sprawia, że cele wychowawcze łatwiej jest osiągnąć, a nauczyciele stają się wzorami ,autorytetami dla swoich podopiecznych.

- Wpływ grupy rówieśniczej: dobre środowisko rówieśnicze, w którym zachodzą prawidłowe relacje osobowe i panują zdrowe zasady, kształtuje właściwe postawy społeczne uczniów. Dlatego grupy rówieśnicze powinny być przedmiotem szczególnej troski nauczycieli, wychowawców, oraz władz szkolnych.

- Oddziaływania wychowawcze w dydaktyce: Nauczanie szkolne jest nierozerwalnie związane z wychowaniem, podczas lekcji przedmiotowych nauczyciel często w sposób niezamierzony realizuje treści wychowawcze, kształtując samodzielne myślenie, postawy i system wartości.

- Wychowanie ukryte w działalności organizacyjnej szkoły: Sprawność funkcjonowania organów szkoły, oraz sposób odnoszenia się personelu do uczniów, wywierają duży wpływ na kształtowanie się określonych postaw, które utrwalane z czasem stają się standardem postępowania w świecie dorosłych.

- Budowanie szkolnej wspólnoty, samorządności: samorządność jest niezbędnym czynnikiem dojrzewania do podejmowania społecznej odpowiedzialności oraz do samowychowania. Nie chodzi tu tylko o samorządność zinstytucjonalizowaną, ubrana w formy prawne ( samorząd klasowy i szkolny) , ale o każdą samodzielną, spontanicznie podjętą, ale zorganizowaną działalność ucznia.

- Wykorzystanie godzin wychowawczych: Czas godzin wychowawczych powinien być poświęcony na naukę umiejętności odczytywania świata i siebie samego w tym świecie. Scenariusze zajęć powinna powinny być spójne i wielotematyczne, odpowiadające problemom życiowym, które nurtują uczniów oraz dylematom przed, którymi stoją.

Możliwość oddziaływania wychowawczego należy dostrzegać także w wielu innych obszarach pozadydaktycznej działalności szkoły np. :

- podczas zabaw i imprez sportowych,

- na uroczystościach klasowych i szkolnych,

- na imprezach kulturalnych,

- w trakcie uczestniczenia w obchodach świąt kościelnych, narodowych,

- poprzez kontakty regionalne i pielęgnowanie regionalnej kultury,
- w spotkaniach z ciekawymi ludźmi,

- w czasie rekolekcji szkolnych.

Ad. 21 Współpraca szkoły z pozaszkolnymi instytucjami wychowawczymi

Szkoła współpracuje przede wszystkim z :

1. Instytucjami oświatowymi i kulturalnymi ( biblioteki i czytelnie, teatry, kina, wszelkiego rodzaju kluby). Instytucje te pozwalają na zaspokojenie różnorodnych zainteresowań, stanowią możliwość rozwoju tych zainteresowań raz wprowadzają młodych ludzi w krąg szerszych styczności z życiem społecznym, kulturowym oraz nauką i sztuką.

2.Poradnie psychologiczno-pedagogiczne, jest t współpraca ważna, ponieważ na podstawie opinii poradni nauczyciele otrzymują informacje o danym uczniu, potrzebne do dalszej pracy dydaktyczno-wychowawczej. Współpraca jest tym bardziej cenna jeżeli w danej szkole nie ma pedagoga.

Zadaniem pracy poradni jest:

- wspomaganie właściwego rozwoju i efektywności uczenia się dzieci i młodzieży

- profilaktyka uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży

- pomoc uczniom w wyborze kierunku kształcenia i zawodu

- prowadzenie edukacji prozdrowotnej

- rozwijanie możliwości wychowanków

- wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji szkoły i rdziny.

3. Świetlicami parafialnymi, które udzielają pomocy w zdobywaniu wiedzy dzieciom z rodzin ubogich i wielodzietnych, pomagają w lekcjach, wdrażają zasady dobrego wychowania, uwrażliwiają na potrzeby ludzi starszych i ubogich.

4. Policją

- spotkania pedagogów szkolnych, nauczycieli ze specjalistami ds. nieletnich, dotyczące zagrożeń przemocą w środowisku lokalnym

- spotkania młodzieży z policjantami m.in. na temat odpowiedzialności nieletnich za popełnione czyny karalne, na temat zasad bezpieczeństwa

- wspólny udział ( szkoły i policji) w lokalnych programach profilaktycznych, związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa oraz zapobieganiem przemocy.

Ad. 22 Edukacyjny wpływ mediów

Mass media są dla każdego człowieka głównym źródłem informacji o otaczającym świecie i jednym z podstawowych czynników edukacyjnych. To one kreują obraz współczesnej kultury, wytyczają zakres kontaktów z nią, kształtują upodobania i postawy. Atrakcyjna forma przekazu powoduje, że procesy zdobywania wiedzy, przyjmowania wzorów zachowania, rozwijania zainteresowań i kształtowania postaw społeczno-moralnych są przyjemne i skuteczne, dokonują się bez wysiłku-najczęściej okazjonalnie i mimowolnie. Janusz Gajda wyróżnia cztery grupy szans, jakie stwarzają środki masowego przekazu w procesie edukowania społeczeństwa. Są to szanse:

- w olbrzymim wzroście oferty programowej obliczonej na zaspokojenie różnorodnych grup odbiorców, co jest efektem walki o widza i indywidualizacji odbioru (np. duża liczba kanałów tematycznych w telewizjach satelitarnych i kablowych),

- w możliwości realizacji szeroko pojętej edukacji,

- w możliwości zastosowania mass mediów do aktywizacji społeczności lokalnych i wychowaniu do samorządności, zwłaszcza przez lokalne media,

- wzrostu ogólnego poziomu wykształcenia, co spowoduje bardziej zorientowany wybór treści o wyższym poziomie i aktywny ich odbiór.

Aby korzystanie ze środków masowego przekazu spełniało pozytywną funkcję edukacyjną, należy odpowiednio ukierunkować korzystanie z nich. Mass media są świetnym środkiem do osiągnięcia pożądanych celów.

Ad. 23 Modyfikowanie aktywności uczniów w podkulturach młodzieżowych

Rozwój społeczny człowieka dokonuje się przez uczestnictwo w różnego rodzaju grupach społecznych. Istotną rolę odgrywa grupa rówieśnicza. Pełni ona wiele funkcji, do najważniejszych możemy zaliczyć:

- zastępowanie rodziny,

- stabilizację osobowości,

- budowanie poczucia własnej wartości,

- określenie standardów zachowania,

- rozwijanie kompetencji społecznych,

- przekazywanie wzorów zachowań i stwarzanie warunków do ich naśladowania;

W wybranych przez siebie grupach młodzież uczy się funkcjonować w środowisku pozarodzinnym i jak pokonywać trudności.

Każda podkultura ma swojego kierownika. Do niego należy zadanie kierowania grupą. Członkowie grupy mają swój udział i wpływ na program jej działania.

Kreowaniem zachowania w podkulturze młodzieżowej może zająć się lider młodzieżowy, który przejmuje rolę nauczyciela/wychowawcy. Jest to pozainstytucjonalna metoda wpływu na młodzież. Lider, to ktoś, kto pociągnie za sobą tłumy ludzi, którzy „pójdą za nim w ogień”. Potrzebny jest do tego, aby motywować ludzi do działania. W życiu mamy do czynienia z różnego rodzaju liderami. Świetnie jest gdy osoba, która jest liderem jest jednocześnie także tzw. siewcą idei oraz dobrym organizatorem rozumiejącym mechanizmy, którym przewodzi. Samo „liderowanie”, czy też, innymi słowy, przewodzenie, polega na tym, że dzięki pewnym sposobom ludzie chcą robić to, co lider im sugeruje. Dzięki swoim zdolnościom lider ma ogromną możliwość wpływu na grupę młodzieżową i może zainicjować pozytywne aktywności, które będą realizowane i poszerzane przez nią. Nie ma czegoś takiego jak wrodzone predyspozycje do wykonywania tej roli. Cechy te pozyskiwane są w procesie uczenia się i zdobywania życiowych doświadczeń, które sprawiają, że jedne rzeczy przychodzą nam łatwiej, a inne trudniej.

Zagadnienia na egzamin dyplomowy - specjalność: społeczno-wychowawcza z resocjalizacją:

1. Diagnoza nieprzystosowania społecznego

2. Diagnoza w resocjalizacji - ogólne założenia teoretyczne. Metody i techniki stosowane w diagnozie resocjalizacyjnej. Interdyscyplinarny model NS

3. Kuratela sądowa

4. Nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży

5. Patologia społeczna i jej przejawy

6. Pedagogika resocjalizacyjna

7. Profilaktyka społeczna

8. Profilaktyka w szkole

9. Reorganizacja środowisk lokalnych jako warunek skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych

10. Resocjalizacja w środowisku otwartym i formach instytucjonalnych.

11. Socjoterapia jako forma pracy z dziećmi i młodzieżą przejawiającymi zaburzone zachowanie

12. Środki probacyjne w praktyce resocjalizacyjnej

13. Środowiskowe programy pedagogiczne

14. Twórcza resocjalizacja

15. Prawa nieletnich w Polsce.

Ad. 1 Diagnoza nieprzystosowania społecznego

NIEPRZYSTOSOWANIE SPOŁECZNE DZIECI I MŁODZIEŻY

Cztery grupy określenia nieprzystosowania społecznego:

a) definicje objawowe - skupiamy się na podstawowych i specyficznych

objawach nieprzystosowania

b) definicje teoretyczne - oprócz objawów , skupienie na pojęciach

teoretycznych dotyczących ogólnej teorii przystosowania lub normalnego

funkcjonowania społecznego jednostki (np. motywacja, role społeczne)

c) definicje operacyjne - wskazanie na objawy nieprzystosowania , a

przede wszystkim na sposobach jego pomiaru (odesłanie do konkretnego

narzędzia np. testu, skali, kwestionariusza)

d) definicje utylitarne - nieprzystosowanie jest wynikiem bezradności

środowiska wychowawczego wobec jednostki sprawiającej mu trudność, a

także nieumiejętności dostosowania oddziaływań wychowawczych do

możliwości dziecka .

Objawy nieprzystosowania społecznego wg MEN:

a) nagminne wagary

b) ucieczki z domu i włóczęgostwo

c) sporadyczne lub systematyczne picie alkoholu

d) odurzanie się (próby odurzania też)

e) niszczenie mienia

f) stosowanie przemocy, bójki

g) przywłaszczenie cudzego mienia, kradzieże

h) udział w grupach negatywnych

i) usiłowanie i dokonanie ( no wtedy to chyba problemu nie ma )

samobójstwa

j) + demoralizacja seksualna , tatuaże, przestępstwa jak włamania,

gwałty itp.

( ewidencyjna karta ucznia dodaje takie kryteria nieprzystosowania)

STADIA:

1. Trzy etapy wykolejenia społecznego wg CZ. Czapówa (identyfikuje się

je na podstawie badań empirycznych i wiedzy teoretycznej):

a) stadium pierwsze - pojawia się u jednostki poczucie odtrącenia czyli

niezaspokojenie potrzeby zależności emocjonalnej; reakcją może być

agresja antyspołeczna, narastająca wrogość wobec rodziców i

społeczeństwa jako całości; pojawiają się trudności z koncentracja

uwagi, a także niekontrolowanie emocji.

b) stadium drugie - utrwalenie wrogich reakcji wobec osób socjalizująco

znaczących i autorytetów; odrzucenie nawiązania więzi uczuciowej z

innymi ludźmi, jednostka zaczyna zaspokajać swoje potrzeby poza domem

rodzinnym; pojawiają się symptomy nieprzystosowania jak np.

alkoholizowanie się, ucieczki z domu, wagary , wybryki seksualne itp.

c) Stadium trzecie - autonomizacja działalności antyspołecznej, staje

się ona źródłem przyjemności i satysfakcji dla jednostki

nieprzystosowanej; jednostki dążą do nawiązania kontaktów z gangami i

grupami o charakterze chuligańskim, zabawowym, przestępczym; grupowa

działalność antyspołeczna prowadząca do jawnego, otwartego konfliktu z

obyczajem, moralnością lub prawem.

TYPOLOGIE :

2. Trzy zasadnicze typy wykolejenia społecznego, wg Cz. Czapówa (1978),

ze względu na trzy różne czynniki etiologiczne:

a) zwichnięta socjalizacja - manifestacja nieprzystosowania społecznego

w różnych formach; czynnik warunkujący i dominujący to niedostatek w

zakresie socjalizacji dziecka ( nieodpowiednia opieka rodzicielska, brak

jej itp.)

b) demoralizacja - pojawia się gdy dobrze zsocjalizowane dziecko

dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury niż ta w której

się wychowywało (np. emigracja ze wsi do miasta); następuje

przewartościowanie wartości tradycyjnych na rzecz nowych, do których w

pełni jednostka nie może się dostosować

c) socjalizacja podkulturowa - jednostka identyfikuje się z wartościami

i normami podkultury, będącej w opozycji do kultury społeczeństwa jako

całości (tej dominującej); socjalizacja dziecka wg wartości uznawanych

przez podkulturę powoduje, iż popada ono później w konflikt z normami

ogólnospołecznymi

Ad.2 Diagnoza w resocjalizacji - ogólne założenia teoretyczne. Metody i techniki stosowane w diagnozie resocjalizacyjnej. Interdyscyplinarny model NS

Diagnoza resocjalizacyjna to rozpoznanie stanu i mechanizmów nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe oraz jego ocena z punktu widzenia aktualnie dostępnej wiedzy. Mówiąc o diagnozie prościej, mamy na myśli opis i wyjaśnienie pojedynczego przypadku, a więc zawsze jakąś analizę, która posłuży projektowaniu działań, metod i technik zmierzających do skutecznej resocjalizacji jednostki.
celem diagnozy jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie zachowanie jednostki odchyla się od normy, tzn. od zachowań pożądanych i akceptowanych społecznie, jakie są tego przejawy, źródła ewentualnych dewiacji i jakie są psychospołeczne mechanizmy prowadzące do ujawniania się nieprzystosowania społecznego.

Modele diagnozy resocjalizacyjnej:

- behawioralny,

- interakcyjny,

- interdyscyplinarny,

Model Interdyscyplinarny NS:

Nieprzystosowanie określa się jako antagonizm destruktywny, przejawiający się w sferze postaw i ról społecznych, który występuje przy wysokim stanie niesprzyjających czynników biopsychicznych i socjokulturowych. Przedmiotem diagnozy w tym modelu są przede wszystkim mechanizmy prowadzące do zaburzeń przystosowania ich integracja i internalizacja, wszelkie postawy i role społeczne.

3 etapy diagnozy:

- diagnoza zatwierdzająca ( konstytuująca ) fakty,

- diagnoza projektująca,

- diagnoza sprawdzająca ( weryfikująca )

Metody wykorzystywane w diagnozie resocjalizacyjnej:

• obserwacja- czynność badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń; może być: standaryzowana, niestandaryzowana, jawna, ukryta,

• analiza dokumentów i treści - zwracamy uwagę na stronę genetyczną; badania lekarskie,

• ankieta- sposób pozyskiwania i gromadzenia danych za pomocą pośredniego kontaktu słownego, który nawiązuje się za pomocą kwestionariusza,

• wywiad - rozmowa badającego z respondentem(respondentami) według opracowanych wcześniej dyspozycji, służy on „do poznawania faktów, opinii i postaw; wyróżniamy: indywidualny, zbiorowy, skategoryzowany, nieskategoryzowany, kierowany,

• projekcja-metoda badania psychologicznego, w której nadawanie przez osobę indywidualnych znaczeń wieloznacznemu materiałowi bodźcowemu ujawnia jej stany psychiczne, cechy osobowości, wartości, postawy, cele, mechanizmy obronne, lęki, kompleksy, traumy itp.

• sondaż diagnostyczny - sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych, o opiniach, poglądach wybranych zbiorowości

• metoda indywidualnych przypadków- sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych

Techniki

Warto tu wymienić niektóre sposoby diagnozowania zaburzeń w zachowaniu i niedostosowaniu społecznym. Specjaliści mają do dyspozycji:

- Arkusz Diagnostyczny D.H. Stotta,

- Arkusz Nieprzystosowania Społecznego B. Markowskiej,

- Skale Nieprzystosowania Społecznego L. Pytki

- Arkusz Obserwacyjny T.M. Achenbacha

Arkusza Niedostosowania Społecznego B. Markowskiej określa zaburzenia zachowania w czterech obszarach: zachowanie antyspołeczne, przyhamowanie, motywację do nauki i uspołecznienie (Markowska, 1972).

Skala Nieprzystosowania Społecznego L. Pytki (1998) składa się z sześciu podskal (nieprzystosowanie rodzinne, nieprzystosowanie rówieśnicze/koleżeńskie, nieprzystosowanie szkolne, nasilenie zachowań antyspołecznych, kumulacja niekorzystnych czynników biopsychicznych, kumulacja niekorzystnych czynników socjokulturowych oraz środków profilaktyczno-korekcyjnych).

Arkusza Obserwacyjnego T.M. Achenbacha diagnozuje występowanie zaburzenia zachowania. Został opracowany w trzech wersjach, dla nauczyciela, rodziców i młodzieży. Na jak najtrafniejsze zdiagnozowanie składa się osiem profili: wycofanie, symptomy somatyczne, lęki i depresje, problemy społeczne, zaburzenia psychiczne, problemy uwagi, zachowania przestępcze i zachowania agresywne. Zastosowanie tych profili w konsekwencji pozwala na określenie zaburzenia i jego typu (Urban, 2000).

Arkusz Diagnostyczny D.H. Stotta zawiera cztery typy niedostosowania (zachowanie wrogie, zahamowanie, aspołeczność i zachowanie niekonsekwentne) (Urban, 1997).

Ad. 3 Kuratela sądowa

Podstawowymi dokumentami dotyczącymi kurateli sądowej jest Ustawa z dnia 27.07.2001r o kuratorach sądowych oraz Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7.06.2002r w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru.

W myśl ustawy kuratorami sądowymi są zawodowi kuratorzy sądowi i społeczni kuratorzy sadowi. Kuratorzy sądowi wykonujący orzeczenia w sprawach karnych są kuratorami dla dorosłych, a wykonujący orzeczenia w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi.

Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto:

1. posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

2. jest nieskazitelnego charakteru,

3. jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,

4. ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno-psychologicznych, socjologicznych lub prawnych,

5. odbył aplikacje kuratorską,

6. zdał egzamin kuratorski.

Kuratorem społecznym może być ten, kto:

1. spełnia trzy pierwsze kryteria dotyczące kuratorów zawodowych,

2. posiada co najmniej wykształcenie średnie i doświadczenie w prowadzeniu działalności resocjalizacyjnej, opiekuńczej lub wychowawczej,

3. złożył informację z Krajowego Rejestru Karnego, która jego dotyczy.

Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator ma prawo do:

1. odwiedzania w godzinach od 7.00 do 22.00 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,

2. żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,

3. żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zaleconej przez sąd,

4. przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,

5. żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

Zawodowy kurator sądowy obowiązany jest do:

1. występowania w uzasadnionych wypadkach z wnioskiem o zmianę lub uchylenie orzeczonego środka,

2. przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych,

3. współpracy z właściwym samorządem i organizacjami społecznymi, które statutowo zajmują się opieką, wychowaniem, resocjalizacją, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej w środowisku otwartym,

4. organizacji i kontroli pracy podległych kuratorów społecznych oraz innych osób, uprawnionych do wykonywania dozorów lub nadzorów,

5. sygnalizowania sądowi przyczyn przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień w działalności pozasądowych podmiotów wykonujących orzeczone środki.

Ad. 4 Nieprzystosowanie społeczne dzieci i młodzieży

Nieprzystosowanie społ. to zachowania, które pozostają w jaskrawej sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami i oczekiwaniami społ. Są to, więc wszelkie negatywne i nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy zawarte w przypisanych im konstruktywnych rolach społ. Wg L. Pytki

Grupy definicji nieprzystosowania społ..

1. Definicje objawowe- nieprzystosowanie społ. określa się poprzez odwołanie się do jego podst. i specyficznych objawów, albo elementarnych wskaźników wskaźników charakterze behawioralnym.

2. Definicje teoretyczne- oprócz charakterystyki symptomatologicznej angażuje się pewne pojęcia teoretyczne, wynikające z ogólnej teori przystosowania lub normalnego funkcjonowania społ. jednostki (np. motywacja postawy, role społ.)

3. Definicje operacyjne- wskazuje się w nich nie tylko na symptomy danego zjawiska, ale przede wszystkim na sposoby jego pomiaru, odsyłając jednocześnie do konkretnego narzędzia pomiarowego.

4. Definicje utylitarne- ujmując nieprzystosowanie społ. od strony pewnej bezradności środowiska wych. wobec jednostki sprawiającej mu trudności wychowawcze oraz „ niedostosowania” tego środowiska do potrzeb i aspiracji oraz poziomu rozwoju dziecka oznaczonego jako” zaburzone” wobec którego należy zastosować „ specjalne metody i środki”.

Wspólnym elementem różnodyscyplinarnych def. nieprzystosowania społ. jest przekonanie, że zjawiskami wskazującymi na nieprzystosowanie społ. młodzieży, są te jej zachowania, które pozostają w sprzeczności z powszechnie uznawanymi normami, wartościami wartościami oczekiwaniami. Negatywnymi konsekwencjami tych zachowań w skali makrospoł. są zaburzenia funkcjonowania systemu społ. Natomiast w skali mikrospoł. - zagrożenia bezpieczeństwa fizycznego psych. poszczególnych jednostek.

Najczęstsze wskaźniki nieprzystosowania społ. Dzieci i młodzieży to:

- zachowania antagonistyczno- destruktywne

- negatywne i nieadekwatne reakcje na wymagania i nakazy zawarte w przypisanych rolach społ.

Objawy nieprzystosowania:

- nadużywanie alkoholu

- uzależnienie lekowe

- toksykomania

- samobójstwa i zamachy samobójcze

- prostytucja

- ucieczki z domu

- wagary

- pasożytnictwo społ.

- uczestnictwo w gangach podkulturowych

- notoryczne kłamstwa

- wulgarność

- lenistwo szkolne

- nieprzestrzeganie wew. Zarządzeń i przepisów szkoły

- zaburzenia koncentracji uwagi

Objawy wg. Pytki:

- notoryczne kłamstwa

- wagary

- alkoholizowanie się

- ucieczki z domu

- kradzieże

- niekonwencjonalne zachowania seksualne

- agresja antyspołeczna i autoagresja

Stadia (wg. Cz. Czapówa)

I - cechuje się wystąpieniem u jednostki poczucia odtrącenia. Reakcją może być agresja antyspoł. reakcje negatywne, buntownicze, narastająca wrogośc wobec rodziców i społ.

II- wyraża się utrwaleniem wrogich reakcji wobec osób socjalizująco znaczących znaczących autorytetów. Typowym przejawem tego stadium jest odrzucenie wszelkich form ekspresji wyrażających więź uczuciową z innymi ludźmi. Jednostka zaczyna zaspokajać podst. Potrzeby emocjonalne i społ. poza domem rodzinnym.

III- wiąże się z autonomizowaniem się działalności antyspoł. która zaczyna stanowić samoistne źródło przyjemności i satysfakcji dla jednostki nieprzystosowanej. Najwyraźniej to stadium przejawia się w grupowej działalności antyspoł. prowadzącej do jawnego otwartego konfliktu z obyczajem, moralnością lub prawem.

Typologia (wg. Czapówa)

1. Zwichnięta socjalizacja- czynnikiem dominującym i warunkującym są niedostatki w zakresie socjalizacji dziecka

2. Demoralizacja- dziecko prawidłowo zsocjalizowane dostaje się pod wpływy innej obyczajowości i kultury, niż ta w jakiej było wychowane.

3. Socjalizacja podkulturowa- odmiana nieprzystosowania społ. z uwagi na związek jednostki z wartościami normami podkultury pozostającej w opozycji do kultury szerszej, zbiorowości społ. socjalizacja dziecka przebiega prawidłowo popada ono jednak w konflikt z normami ogólnospoł. Z powodu identyfikacji z własną podst. grupą respektującą normy podkulturowe.

Ad. 5 Patologia społeczna i jej przejawy

PATOLOGIA SPOŁECZNA I JEJ PRZEJAWY

Patologia społeczna- niepożądane zjawiska, które mogą wywołać negatywne skutki w rozwoju danej społeczności lub całego społeczeństwa.

Patologia społeczna to stan chorobowy. Inny nazwy patologii społecznej to:

1.Dezorganizacja społeczne - rozumie się przez to zakłócenie wzorców i mechanizmów stosunków międzyludzkich.

2.Dewiacja społeczna- zachowanie niezgodne z przyjętą w danym społeczeństwie normą określoną jako wskazówka postępowania.

3.Wykolejenie społeczne- to swoisty układ zdarzeń, który obejmuje :

• Czynności antagonistyczno-destrukcyjne

• Systemy osobowości, których manifestacją są stany antagonistyczno-destrukcyjne

• Przyczyny, determinanty stanów osobowości, których manifestacją są stany antagonistyczno-destrukcyjne

Czynności antagonistyczno-destrukcyjne są to wszelkiego rodzaju działania, zachowania, które odznaczają się negatywnym ustosunkowaniem się zarówno do norm prawnych jak również moralnych i obyczajowych.

Dewiacja to pojęcie odnoszące się do zachowań, które spowodowane są naruszeniem wzorów społecznych obowiązujących w danych społecznościach lub społeczeństwach.

Do zakresu zachowań dewiacyjnych zaliczyć można:

• Przestępczość

• Zachowanie patologiczne

• Samozniszczenie

• Typy zachowań aspołecznych- działania zmierzające do zaostrzenia konfliktów społecznych, narodowościowych, religijnych itp.

• Dewiacyjne zachowania seksualne

• Inne rodzaje zachowań na podłożu psychospołecznym- zaburzenia psychiczne i nerwice

RODZAJE PATOLOGII:

1.Patologia środowiskowa - zanieczyszczenia środowiska naturalnego, gleby, wody, powietrza, hałas, promieniowanie, zatłoczenie i inne.

2. Patologia warunków życia ludności- zasięg niedostatku i ubóstwa, zachwiana struktura wydatków indywidualnych na ochronę zdrowia, kulturę, oświatę, naukę i rekreację, warunki mieszkaniowe, warunki życia emerytów i osób niepełnosprawnych, bilans czasu pracy i czasu wolnego- niedostateczna opieka nad dziećmi i młodzieżą.

3.Dysfunkcja przestrzeni- patologia procesów urbanizacji, przestrzeni mieszkalnej.

4.Zagrożenia stanu zdrowia- przeciętne trwanie życia, umieralność, zachorowalność, urodzenia z wadami wrodzonymi, samobójstwa i usiłowania samobójcze.

5.Dewiacje seksualne- zjawisko pornografii, zjawisko prostytucji, wzrost liczby agencji towarzyskich i salonów masażu jako zakamuflowanych form usług prostytucyjnych, nasilenie różnorodnych dewiacji seksualnych oraz propagowanie ich w środkach masowego przekazu jako zachowań normalnych, wzrost liczby osób zarażonych wirusem HIV i chorych na AIDS.

PRZYCZYNY ZJAWISK PATOLOGICZNYCH:

Uwarunkowania środowiskowe i kulturowe:

• Wadliwie funkcjonująca rodzina

• Środki masowego przekazu, które uczą i pobudzają agresję dzieci i młodzieży, uodparniają na przemoc.

• Duże aglomeracje miejskie i występujące w nich subkultury młodzieżowe.

• Małe środowiska wiejskie, charakteryzujące się niskim poziomem edukacji, niewielką ilością możliwości spędzania wolnego czasu w sposób kreatywny i rozwojowy.

Czynnik sytuacyjny- czyli napotkanie zdarzenia, np. traumatyczne, których konsekwencje prowadzą do niewłaściwych zachowań, np. śmierci matki, ojca, wypadek. Sytuacje te mogą wciągnąć człowieka w wir połączonych i następujących po sobie zdarzeń, za jego aprobatą.

Środek uzależniający- łatwy dostęp do alkoholu i narkotyków.

GŁÓWNE PRZYCZYNY PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWODUJĄCYCH ZJAWISKA PATOLOGICZNE:

• Osłabienie więzi społecznych i związane z nimi mechanizmy kontroli społecznej, szczególnie w dużych miastach.

• Wzrost rozpiętości między aspiracjami a możliwościami realizacji celów życiowych.

• Ukształtowanie się w pewnych grupach i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze społecznie akceptowanym systemem wartości.

• Marginalizacja społeczna(bezrobocie)

• Cechy osobowości np. niedojrzałość uczuciowa rodziców, brak zahamowań

• Zmiany w środowisku naturalnym człowieka

• Niewydolność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych

PRZEJAWY PATOLOGII INDYWIDUALNEJ:

• Uzależnienia (alkoholizm, narkomania, lekomania, uzależnienia od elektronicznych środków przekazu)

• Przestępczość

• Samobójstwa

• Prostytucja

• Dewiacje seksualne

PRZEJAWY PATOLOGII RODZINY:

• Rozpad rodziny

• Przemoc w rodzinie

• Pozbawienie praw rodzicielskich

• Osłabienie funkcji wychowawczej rodziny

• Sieroctwo społeczne

PRZEJAWY PATOLOGII STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH:

• Biurokracja

• Korupcja

• Bezrobocie

• Ubóstwo

• Bezdomność

Ad. 6 Pedagogika resocjalizacyjna

Pedagogika resocjalizacyjna jest dyscypliną teoretyczną i praktyczną zajmującą się wychowaniem osób z zaburzeniami w procesie socjalizacji, kategorią osób, która z rozmaitych powodów wykazuje objawy nieprzystosowania i wykolejenia społecznego, paraprzęstępczości i przestępczości. A więc interesuję się osobami, wobec których zarówno proces socjalizacji jak i wychowania nie powiódł się, dlatego jednostka nie przystosowana społecznie bywa postrzegana jako odchylająca się od normy a jej odchylenia są nie korzystne dla niej samej lub dla społeczeństwa (grupy społecznej w której się socjalizuje) jednym słowem jednostka wadliwie zsocjalizowane lub wychowana przejawia wiele zachowań uznawanych za niewłaściwe, niepożądane lub wręcz szkodliwe w sensie społecznym lub indywidualnym np. bywa nadmiernie agresywna, przejawia skłonności samobójcze do izolowania się, uzależnień. Jedną z głównych przedstawicielek pedagogiki resocjalizacyjnej jest Maria Grzegorzewska.

Cele pedagogiki resocjalizacyjnej:

- uspołecznienie: zachowanie interesów grupy społecznej, wyraża się poprzez eliminowanie egoizmu

- swobodny rozwój osobowości manifestujący się aktywnością twórczą oraz zanikanie dewiacji

Zadania pedagogiki reso.:

- wyeliminowanie czynników, które wywołują zaburzenia stanu osobowości

- naprawienie stanów osobowości (usunięcie negatywnych zmian w osobowości)

- utrwalenie uzyskanych w powyższych dwóch zakresach rezultatów resocjalizacji

Przedmiot pedagogiki resocjalizacyjnej:

Przedmiotem jest nie tylko wąsko rozumiane wychowanie korygujące niedostatki socjalizacji osób nieprzystosowanych społ. ale i szersza działalność obejmująca:

- opiekę resocjalizacyjną (zaspokaja potrzeby)

- wychowanie resocjalizujące

- terapię (leczenie dysfunkcji)

Działy pedagogiki resocjalizacyjnej

1. Teleologia wychowania (co osiągać, jakie są cele)

2. Teoria wychowania ( w jaki sposób to osiągać, jakie wykorzystać zależności)

3. Metodyka wychowania (jakimi środkami osiągać zamierzone cele)

Ad. 7 Profilaktyka społeczna

Profilaktyka jest to kompleks działań, służących niedopuszczeniu do ujemnych zjawisk społecznych. Jest to działanie uprzedzające zagrożenie rozwoju sytuacji wymagających opieki lub kompensacji. Może dotyczyć sytuacji gdy negatywne stany nie wystąpiły, ale istnieje tendencja do pojawienia się ich, lub takich sytuacji, gdy stany negatywne wystąpiły lecz nie chce się by uległy pogłębieniu. W zależności od stopnia zagrożenia wyróżniamy:

1. Profilaktykę pierwszorzędową - skierowana do grupy niskiego ryzyka, czyli osób u których nie wystąpiły zachowania ryzykowne, działania profilaktyczne obejmują szeroką, niezdefiniowaną populację.

2. Profilaktykę drugorzędową - skierowana do osób podwyższonego ryzyka (osoby, u których pojawiło się minimum jedno zachowanie ryzykowne i obserwuje się liczne czynniki ryzyka). Jej celem jest ograniczenie czasu trwania i głębokości dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych.

3. Profilaktykę trzeciorzędową - adresowana do grupy wysokiego ryzyka (osób, u których zachowania ryzykowne są głęboko osadzone). Jej celem jest przeciwdziałanie pogłębienia się procesu chorobowego, degradacji społecznej oraz umożliwienie powrotu do społeczeństwa.

Profilaktyka społeczna to zespół metod i środków, mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych oraz tworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju i funkcjonowania jednostek i grup społecznych.

Funkcje profilaktyki społecznej:

1. Diagnostyczna,

2. Interpretacyjna,

3. Terapeutyczna,

4. Edukacyjna,

5. Prognostyczna,

6. Integrująca,

7. Koordynująca.

Strategie działalności profilaktycznej:

1. Informacyjne (informacje o skutkach zachowań ryzykownych, umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów),

2. Edukacyjne (pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych),

3. Alternatyw (pomoc w zaspokajaniu ważnych potrzeb, osiągnięciu satysfakcji życiowej poprzez aktywność pozytywną),

4. Interwencyjne (pomoc osobom z trudnościami w rozwiązywaniu swoich problemów, wspieranie w sytuacjach kryzysowych),

5. Zmniejszania szkód (skierowane do grupy najwyższego ryzyka, wobec których zawiodła wczesna profilaktyka).

Ad.8 Profilaktyka w szkole

Wprowadzenie

Szkolny program profilaktyki opracowuje się na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół, (Dz. U. nr 10, poz. 96).

Budowanie programu należy poprzedzić diagnozą potrzeb i problemów środowiska uczniów, rodziców, nauczycieli i społeczności lokalnej. Na podstawie obserwacji zachowań dzieci, rozmów i informacji płynących ze środowiska dokonujemy następnie identyfikacji problemów występujących w szkole. W celu określenia stopnia ich natężenia dobieramy narzędzia badawcze oraz korzystamy z powszechnie stosowanych metod diagnostycznych.

Projektując działania profilaktyczne opieramy się na statucie szkoły, programie wychowawczym i przepisach prawnych dotyczących profilaktyki. Nadrzędnym celem programu jest promocja zdrowego i bezpiecznego stylu życia oraz wspieranie uczniów w radzeniu sobie z trudnościami.

Program profilaktyki w szkole obejmuje działania podejmowane w czasie realizacji programów nauczania, klasowych programów wychowania, zajęć pozalekcyjnych oraz ogólnych zadań szkoły. Program opracowuje na ogół zespół do spraw profilaktyki środowiska szkolnego.

Profilaktyka w szkole.

1. Zadania profilaktyki w szkole:

♦ wychowanie do wartości i podejmowania odpowiedzialnych decyzji,

♦ tworzenie prawdziwych i pozytywnych norm oraz przekonań,

♦ pomoc w osiąganiu sukcesów,

♦ planowanie przyszłości,

♦ informacja o zagrożeniach,

♦ wspomaganie w rozwoju.

2. Poziomy profilaktyki w szkole:

♦ profilaktyka pierwszorzędowa - „Poczekaj do dorosłości!"

• promocja zdrowego stylu życia,

• opóźnienie wieku inicjacji,

♦ profilaktyka drugorzędowa - „Wycofaj się dopóki jeszcze możesz!"

• ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji,

• umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych

3. Strategie profilaktyczne w szkole:

♦ strategie informacyjne

• dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań

problemowych,

• umożliwienie dokonywania racjonalnego wyboru,

♦ strategie edukacyjne:

o pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych (umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom itp.),

♦ strategie alternatywne:

• pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb (np. sukcesu, przynależności),

• stwarzanie możliwości zaangażowania się w pozytywną działalność

• stwarzanie alternatyw dla zachowań ryzykownych (np. koła zainteresowań).

♦ Strategie interwencyjne:

• wspieranie w sytuacjach kryzysowych,

• korzystanie z pomocy specjalistów i instytucji wspierających szkołę.

Podstawy prawne do działań profilaktycznych:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, art.72.

2. Konwencja o Prawach Dziecka, art.3, 19, 33.

3. Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego, (Dz. U. nr 51, poz. 458).

4. Rozporządzenie MEN z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkól. (Dz. U. nr 61. poz. 624).

5. Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkól. (Dz. U. nr 10. poz. 96)

6. Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, (Dz. U. nr 11, poz. 114).

7. Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, (Dz. U. nr 26, poz. 226).

8. Ustawa o systemie oświaty.

9. Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 24 kwietnia 1997 roku, (Dz. U. nr 75, poz. 468, z późn. zm.).

10. Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 roku, (Dz. U. nr 35, poz. 230, z późn. zm.).

11. Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 roku, (Dz. U. nr 98, poz. 472).

12. Ustawa o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych z dnia 9 listopada 1995 roku, (Dz. U. nr 10, poz. 55).

Ad. 9 Reorganizacja środowisk lokalnych jako warunek skuteczności oddziaływań resocjalizacyjnych

W procesie resocjalizacji po opuszczeniu placówki przez dewianta bardzo dużą rolę odgrywa wsparcie, pomoc postpenitencjarna, społeczeństwo które służy konstruowaniu przez byłego przestępcę nowych ról, stosunków, przynależności społecznych a także reorganizacji środowiska życia w związku z jego potrzebami a także społecznym uczestnictwem.

Objecie osób opuszczających palcówki resocjalizacyjne stosowna opieką i wsparciem ze strony społeczności i działających w niej struktur spełniających funkcje postpenitencjarną jest sprawą najważniejszą i pierwszoplanową. Działalność ta powinna koncentrować się przede wszystkim wokół spraw związanych z zatrudnieniem, zagwarantowaniem jego ciągłości i należnych świadczeń wynikających ze stosunku pracy oraz wokół odbudowywania harmonijnych stosunków rodzinnych. Wynikające z zatrudnienia bezpieczeństwo socjalne a także zadomowienie w życiu rodzinnym są gwarancją harmonijnego powrotu do normalnego życia i uczestnictwa społecznego. Społeczeństwo musi w jakimś sensie przystosować się do problemów ludzi zmarginalizowanych, mniej lub bardziej wykluczonych, mających trudności w odnalezieniu się w zmieniających się warunkach życia społecznego, nie potrafiących przystosować się do egzystencji w społeczeństwie.

Owe społeczeństwo musi stwarzać zupełnie nowe schematy zachowania, normy postępowania, instytucje, które zastąpią lub zmodyfikują dawne i będą bardziej odpowiadały zmienianym postawom, stwarzając nowe dziedziny współpracy społecznej. Nie powinno się opierać jedynie na tworzeniu ściśle wydzielonych systemów pomocy społecznej i resocjalizacji. Utrzymujące się tendencyjne postawy, instytucje i schematy działania są nastawione raczej na stwarzanie rozmaitych zabezpieczeń społeczeństwa przez rozprzestrzenianie się patologii społecznej i publicznej, niż na opanowanie i przezwyciężenie tych zjawisk.

Istnieje potrzeba rekonstruowania stygmatyzujących, marginalizujących i piętnujących postaw społeczeństwa i zastąpienia ich postawami tolerancji, racjonalnego wsparcia itp. Warunkiem powodzenia reorganizacji jest wykreowanie odpowiedniego przewodnictwa indywidualnego lub grupowego, których funkcje powinny sprawować osoby profesjonalnie wykształcone, cieszące się niekwestionowanym autorytetem w skali lokalnej lub ogólnospołecznej, posiadające zwarta koncepcję działania oraz zaplecze organizacyjne. W kształtowaniu nowego wymiaru postaw społeczeństwa ważna jest też wiedza przeciętnych obywateli na temat ludzi zmarginalizowanych. Reorganizacja społeczeństwa w omawianym zakresie to budowanie wobec problemów środowisk dewiacyjnych społecznego ruchu wsparcia osób gotowych z tymi jednostkami pracować.

Ad. 10 Resocjalizacja w środowisku otwartym i formach instytucjonalnych.

1. KURATELA SĄDOWA DLA NIELETNICH*

Model kurateli sądowej obowiązujący w Polsce to model zawodowo- społeczny.

Wg Z. Tyszki kuratela sądowa to metoda indywidualnego i społecznego oddziaływania wychowawczego na nieletnich w warunkach naturalnego środowiska społecznego ( np.: dom, szkoła itp.) w celu doprowadzenia do poprawy i ukształtowania u podopiecznego prawidłowych cech charakteru.

Funkcje kurateli sądowej:

1. Diagnostyczna ( konieczność rozpoznania środowiska podopiecznego i sporządzenia diagnozy wychowanka; pełne informacje o tym jakie ma deficyty, jakie ma problemy itd.);

2. Wychowawcza;

3. Profilaktyczna.

Kuratorów sądowych dzielimy na:

a) zawodowych(etatowi pracownicy sądu):

- dla dorosłych

- dla nieletnich (rodzinny)

- kurator rodziców ( kontrolowanie, czy rodzice właściwie wypełniają swoje obowiązki rodzicielskie)

b) społecznych(osoby, które funkcje tę pełnią dodatkowo):

- dla dorosłych

- dla nieletnich (rodzinny)

Kuratorzy rodzinni pełnią nadzory (nad nieletnimi) a kuratorzy dla dorosłych pełnią dozory (nad dorosłymi).

Zadania kuratora sądowego mają charakter:

1. kontrolny( czy wykonywane są wszystkie zalecenia sądu);

2. wychowawczo- resocjalizacyjny ( działania ukierunkowane na korekcję i zmniejszenie demoralizacji);

3. opiekuńczy ( zapewnienie odzieży, środków higienicznych czy pracy poprzez wskazanie odpowiednich instytucji do tego przystosowanych).

Czynności kuratora sądowego (wg Pytki):

a) wspomagające prace sądu- wywiady środowiskowe jednorazowe, wszystkie czynności zlecane przez sąd;

b) organizacyjne- organizacja pracy kuratorów sądowych, szkoleń dla kuratorów sądowych;

c) resocjalizacyjne- dozory i nadzory;

d) profilaktyczne- współpraca z instytucjami i organizacjami, które zajmują się szeroko rozumianą profilaktyką i resocjalizacją.

*Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych (Dz. U. z dnia 12 września 2001 r.).

2. KURATORSKI OŚRODEK PRACY Z MŁODZIEŻĄ

Działalność kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą obejmuje takie funkcje jak:

- terapeutyczna,

-opiekuńczo-wychowawcza,

- dydaktyczna,

- profilaktyczno-kompensacyjna,

- resocjalizacyjna,

- integracyjno-społeczna [Pytka „Pedagogika resocjalizacyjna”].

Do zadań kuratorskich ośrodków pracy z młodzieżą należy:

- wdrażanie do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego

- kształtowanie właściwego stosunku do nauki i pracy

- pobudzanie zainteresowań i rozwijanie uzdolnień przez udzielanie pomocy w usuwaniu zaniedbań wychowawczych, - podnoszenie poziomu kultury osobistej,

- wyrabianie i utrwalanie nawyków pracy społecznie użytecznej,

- udzielanie pomocy w nauce przy zdobywaniu przygotowanie zawodowego,

- organizowanie czasu wolnego,

- udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności życiowych,

- udzielanie pomocy materialnej.

3. OCHOTNICZE HUFCE PRACY

Ochotnicze Hufce Pracy na mocy ustawy są instytucjami rynku pracy. Są to państwowe jednostki budżetowe, nad którymi nadzór sprawuje minister właściwy do spraw pracy.

Podstawowym celem działalności OHP jest:

- stwarzanie młodzieży warunków prawidłowego rozwoju społecznego i zawodowego poprzez aktywne budowanie systemu pomocy dla grup najsłabszych,

- organizowanie i wspieranie form wychodzenia z ubóstwa, bezrobocia i patologii społecznych.

OHP wykonują zadaniapaństwa na rzecz młodzieży powyżej 15 roku życia i bezrobotnych do 25 roku życia w zakresie:

1. zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży,

2. kształcenia i wychowania młodzieży.

Ad. 1.

W zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży Ochotnicze Hufce Pracy, w szczególności:

1) organizują zatrudnianie:

a) młodzieży w wieku powyżej 15 lat, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół,

b) bezrobotnych do 25 roku życia,

c) uczniów i studentów;

2) prowadzą poradnictwo zawodowe dla młodzieży oraz mobilne centra informacji zawodowej;

3) inicjują międzynarodową współpracę i wymianę młodzieży;

4) prowadzą agencje zatrudnienia bez konieczności uzyskania wpisu do rejestru zatrudnienia;

5) refundują koszty poniesione przez pracodawcę na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne młodocianych pracowników, zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego w ramach szkoleń ogólnych.

Ad. 2

W zakresie kształcenia i wychowania młodzieży Ochotnicze Hufce Pracy w szczególności prowadzą działania mające na celu:

1) umożliwienie młodzieży, która nie ukończyła szkoły podstawowej lub gimnazjum albo nie kontynuuje nauki po ukończeniu tych szkół, zdobycie kwalifikacji zawodowych oraz uzupełnienie wykształcenia podstawowego lub gimnazjalnego;

2) umożliwienie młodzieży uzupełniania ponadgimnazjalnego wykształcenia ogólnego i zawodowego.

W szczególności OHP zajmują się:

1) nawiązywaniem współpracy z pracodawcami i organizacjami zrzeszającymi pracodawców w celu pozyskiwania ofert pracy dla młodzieży bezrobotnej oraz uczniów i studentów;

2) prowadzeniem pośrednictwa pracy dla młodzieży;

3) przygotowaniem młodzieży do aktywnego zachowania na rynku pracy;

4) podejmowaniem i wspieraniem inicjatyw służących przeciwdziałaniu bezrobociu i wychowaniu w procesie pracy;

5) rozwijaniem współpracy z organizacjami i instytucjami zagranicznymi oraz organizowanie międzynarodowej wymiany młodzieży.

4. RODZINY ZASTĘPCZE

Rodzina zastępcza to forma prawna sprawowania opieki nad dziećmi pozbawionymi całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej, a także dziećmi niedostosowanymi społecznie. Chodzi w szczególności o dzieci osierocone lub takie, których biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej ewentualnie którym ograniczono władzę rodzicielską.

Zgodnie z polskim prawem rodziną zastępczą może zostać małżeństwo lub osoba samotna (również mężczyzna!). Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jedno z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej. Rodzina zastępcza otrzymuje pomoc pieniężną na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka.

Podstawowym zadaniem rodziny zastępczej jest zapewnienie dziecku warunków odpowiednich do jego stanu zdrowia, wieku i poziomu rozwoju. Szczególnie chodzi o:

· należyte warunki bytowe;

· możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego;

· możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka;

· możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań;

· odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Typy rodzin zastępczych:

1. Rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem - rodzina, którą łączy stosunek pokrewieństwa z dzieckiem (np. dziadkowie, pełnoletnie rodzeństwo itp.) Ustanowiony przez sąd rodzinny krewny jako rodzina zastępcza, zobowiązany jest do składania sprawozdań z opieki nad dzieckiem. Rodzinie przysługuje pomoc finansowa w związku ze sprawowaniem opieki.

2. Rodzina zastępcza niespokrewniona z dzieckiem -rodzina, której z dzieckiem nie wiąże żaden stosunek pokrewieństwa. Jest ustanawiana przez sąd rodzinny, przed którym składa sprawozdania z opieki nad dzieckiem. Otrzymuje pomoc finansową z tytułu tej opieki. Opiekuje się maksimum trojgiem dzieci.

3. Rodzina zastępcza zawodowa niespokrewniona z dzieckiem:

a) wielodzietna - umieszcza się w niej w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa liczba dzieci w wielodzietnej rodzinie zastępczej może się zwiększyć

b) specjalistyczna -umieszcza się w niej dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż troje dzieci.

c) o charakterze pogotowia rodzinnego - umieszcza się nie więcej niż 3 dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące.

5. OGNISKA WYCHOWAWCZE

Ognisko wychowawczejest placówką środowiskową mającą na celu zapobieganie niedostosowaniu i sieroctwu społecznemu dzieci i młodzieży oraz pomoc rodzicom mającym poważne trudności w ich wychowaniu, jak również tworzenie właściwych dla prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży warunków wychowawczych, materialnych i zdrowotnych.

- Ze względu na organizację, zakres i rodzaj opieki jest placówką wsparcia dziennego.

- Ogniska tworzy się dla dzieci w wieku od 6 do 17 lat z utrudnioną socjalizacją, z zaburzeniami zachowania, mających trudności w nauce, wychowujących się w trudnych warunkach materialnych i wychowawczych.

- Ognisko jest czynne w ciągu całego roku kalendarzowego, nie mniej niż 5 dni w tygodniu, nie krócej niż 4 godziny dziennie.

- Praca z wychowankami i jego rodziną opiera się na zasadzie dobrowolności.

Organizacja Ogniska Wychowawczego:

1) zajęcia opiekuńcze i pomoc w nauce ,

2) zajęcia rozwojowe w zespołach zainteresowań, reedukacyjnych i terapeutycznych,

3) wycieczki, biwaki, kolonie i obozy,

4) żywienie, w zakresie uzależnionym od pozyskanych środków,

5) poradnictwo życiowe i rodzinne dla wychowanków i rodziców.

Główne cele Ogniska:

- wsparcie rodzin poprzez pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i bytowych, podtrzymywanie emocjonalnych więzi dziecka z rodziną,

- wspieranie rozwoju dziecka, rozwijanie zainteresowań i uzdolnień,

- kształtowanie właściwych postaw, zachowań u wychowanków, podnoszenie ich kultury osobistej,

- wdrażanie wychowanków do przestrzegania zasad współżycia w społeczeństwie,

- wyrabianie u wychowanków właściwego stosunku do nauki i pracy,

- eliminowanie zaburzeń zachowania, agresji, przemocy, wulgarności,

- pomoc w nauce.

6. MODEL ŚRODOWISKOWEJ POMOCY RODZINIE

Cel:

- pomoc rodzinie w realizacji wszystkich funkcji: wychowawczych i opiekuńczych itd.;

- likwidacja patologii występujących w rodzinie dziecka;

- odejście od instytucjonalnych form wychowania (dziecko nie zawsze musi być umieszczone w placówce).

Instytucje funkcjonujące w ramach Modelu Środowiskowej Pomocy Rodzinie:

1. Instytucja Pedagoga Rodzinnego

2. Instytucja Wychowawcy Podwórkowego (Streetworker)

3. Instytucja Przyjaciela Dzieci Ulicy

Ad.1

Celem Instytucji Pedagoga Rodzinnego jest usuwanie przeszkód tkwiących w rodzinie, mających negatywny wpływ na rozwój i socjalizację dziecka.

Zadania Pedagoga:

- poprawa komunikacji i więzi w rodzinie,

- poprawa komunikacji między rodziną, a innymi instytucjami wspierającymi rodzinę (rodzina - szkoła),

- pozytywna zmiana wadliwych postaw występujących w rodzinie,

- zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów członków rodziny,

- ukierunkowanie celów i dążeń na istotne wartości (wzrost aspiracji życiowych rodziny),

- podniesienie poziomu członków rodziny,

- poprawa wizerunku rodziny w środowisku,

- pomoc w postaci wskazania odpowiednich ośrodków pomocy rodzinie (np. pod względem uzależnień).

Ad.2

- praca w konkretnych miejscach ( na podwórkach),

- bezpośrednie i niesformalizowane kontakty z dziećmi

- Wychowawca jest łącznikiem miedzy środowiskiem, a placówką wychowawczą,

Zadanie realizowane w 3 płaszczyznach:

A. oddziaływanie w sposób bezpośredni w interakcjach z wychowankiem

B. socjotechnika wewnątrzgrupowa stosowana przez Wychowawcę

C. lobbing środowiskowy prowadzony przez Wychowawcę (zyskanie zaufania dzieci)

Orgaznizowane działania mają charakter:

- wychowawczy (normy i zasady),

- korekcyjny (eliminowanie zaburzeń),

- kulturotwórczy (wychowanie kulturalne),

-wzmocnienie pozytywnych nastawień u dzieci,

-rozwijanie aspiracji życiowych,

-rozwijanie potrzeby akceptacji,

-budowanie pozytywnych więzi ze społeczeństwem.

Ad. 3

CelemInstytucji Przyjaciela Dzieci Ulicy jest:

- współpraca z dziećmi w wieku 3-23 lat,które znaczną część czasu spędzają na ulicach bez żadnej opieki dorosłych,

-eliminacja tych wszystkich zagrożeń, które dzieci spotykają na ulicy (np. prostytucja, narkomania itd.),

-udzielanie wsparcia i pomocy dzieciom ulicy,

-realizacja środowiskowego programu społeczno - wychowawczego,

- interwencja w sytuacjach kryzysowych (np. kiedydzieckudzieje się krzywda),

- współpraca z rożnymi organizacjami (efekt: kompleksowa pomoc).

Formy kontaktu i działań:

-jednorazowe rozmowy,

-systematyczne spotkania (indywidualne i grupowe),

-wspólnewyjścia na różneimprezy,

- pomoc w rozwiazywaniu problemów szkolnych oraz nakłanianie do niezaniedbywania obowiązku szkolnego,

- pomoc w rozwiązywaniu problemów osobistych (by nie czuły się wyrzutkami w społeczeństwie), prawnych

związanych z uzależnieniami (pomoc w odnalezieniu odpowiedniego ośrodka w celu podjęcia leczenia),

-organizacja czasu wolnego (np. wyjście do kina, wycieczka),

- rozwijanie zainteresowań,

- dostarczenie żywności, ubrań, środków higienicznych itp.

Ad.11 Socjoterapia jako forma pracy z dziećmi i młodzieżą przejawiającymi zaburzone zachowanie

Wg. ,,Słownik Psychologii” ( ,,Scholar” 2000) SOCJOTERAPIA to,, Termin zbiorczy na określenie każdej formy terapii, w której nacisk kładzie się w większym stopniu na czynniki społeczno - środowiskowe i interpersonalne niż na czynniki intrapersonalne. Zalicza się do niej różne formy psychoterapii grupowej”

Metoda realizuje trzy zasadnicze cele ( K. Sawicka) :

1. Rozwojowy: treści, metody i sposoby ich realizacji muszą być ściśle powiązane a wiekiem uczestników; realizacja celów rozwojowych musi przebić się przez emocjonalne blokady.

2. Edukacyjny - poznawanie przez dzieci i młodzież różnorodnych zagadnień pozwalających im lepiej funkcjonować społecznie, radzić sobie z problemami.

3. Terapeutyczny: korekta sądów o rzeczywistości i sobie, postawy wobec siebie, ludzi i świata, kompensowanie ;;pustki emocjonalnej” - odtrącenia przez rodziców i braku oparcia w nich, braku satysfakcjonujących kontaktów z ludźmi, stwarzanie warunków do ,, zapominania” doświadczeń stresowych

METODY SOCJOTERAPII

1. DIALOG TERAPEUTYCZNY. Jest to określona zakresem i celem relacja psychoterapeutyczna. Warunkiem stosowania tej techniki jest więź emocjonalna łącząca terapeutę z dzieckiem ( zaufanie, poczucie bezpieczeństwa) oraz wzajemne rozumienie gestów, sposobów wyrażania się.

2. PSYCHODRAMA/DRAMA. Jej istotą jest przeżycie danej sytuacji czy roli w warunkach symulacyjnych. Drama opiera się na improwizacji inspirowanej przeżyciami bohaterów literackich, natomiast psychodrama buduje swoje treści na przeżyciach i problemach obserwowanych w danej grupie terapeutycznej.

3. ARTETERAPIA. Zapewnia kontakt ze sztuką na poziomie twórcy, poziomie emocjonalnym. Pozwala to dziecku na osiągnięcie sukcesu, jakim jest zakończenie dzieła. Arterterapia to także wspólny taniec, śpiew czy muzykowanie. Stwarzają one szanse na budzenie odpowiedzialności za wspólną pracę. Arteterapia rozwija przede wszystkim zmysły, poczucie estetyki i kreatywność.

4. RYSUNEK TERAPEUTYCZNY wyodrębniany bywa ze względu na jego znaczącą rolę diagnostyczną. O doświadczeniach dziecka, jego stosunku do świata świadczy nie tylko treść rysunku, ale jego geometria, wybór koloru, intensywność barw czy sposób użycia i odczytania symbolu. Najważniejsza staje się ekspresja a nie jakość pracy ( W. Sikorski)

5. TERAPIA ZABAWĄ . Pełni funkcję diagnostyczną, dostarcza wielu informacji na temat sposobów kontaktowania się z innymi, przyjmowania ról w grupie, znoszenia porażki itp. Ponadto ujawnia wzorce, które ,,kierują„ zachowaniem dziecka. Zabawa zapewnia bezpieczne wyrażanie powstrzymywanych emocji. Podejmuje się ją z wolnego wyboru.

6. TERAPIA GESTALT. Jest rozbudowaną metodą postępowania terapeutycznego, którego elementy odnajdujemy w procesie socjoterapeutycznym. Nawiązuje do teorii, że całość jest czymś innym niż suma poszczególnych części. Zawiera próby poszerzania świadomości własnego ,,ja” przy wykorzystaniu wcześniejszych doświadczeń, wspomnień, stanów emocjonalnych.

7. TRENING INTERPERSONALNY. Podnosi samowiedzę dziecka, ćwiczy w bezpiecznych warunkach zachowania i reakcje( uznane za prawidłowe), uczy zachowań grupowych( szczerości, otwartości, asertywności, często negocjacji czy mediacji), uczy dokonywania analizy problemu, samooceny, wyciągania wniosków, ogranicza postawy egocentryczne i uwrażliwia na potrzeby i postawy partnerów

Warunki skutecznej socjoterapii można by ująć w następujących punktach:

• kompetencje i umiejętności wychowawcy p terapeuty

• ścisła współpraca z psychologiem ( diagnoza, pomoc interwencyjna i in.),

• warunki do pracy grupowej ( sala z odpowiednim wyposażeniem)

• odpowiednia liczebność zespołów socjoterapeutycznych (8 - 15 osób)

• wyrównany wiek uczestników (7-9, 10-12, 13-15 lat,)

• znajomość warunków socjalnych, wychowawczych, społecznych, w jakich funkcjonują podopieczni

• możliwość oderwania dzieci od problemów rodzinnych ( wycieczki, imprezy)

Ad.12 Środki probacyjne w praktyce resocjalizacyjnej

Termin probacja z łac. oznacza próbować, testować. Probacja jest to forma sankcji kryminalnych nałożona przez sąd na sprawcę po ogłoszeniu wyroku uznającego go winnym, lecz bez uprzedniego nałożenia na niego kary więzienia. Probacja jest poddaniem sprawcy który pozostaje na wolności, nadzorowi pracownika społecznego. Probacje stosuje się tylko wobec tych przestępców u których istnieje szansa na ich resocjalizację oraz nie do kar ciężkich oraz do osób, które nie były karane i stopień demoralizacji nie jest wysoki. Występuje klasyfikacja tego terminu ze względu na określone kryteria:

• Formalno- prawne: probacja jest wstrzymaniem wykonania wyroku przez sąd. Sprawca pozostaje w społeczeństwie pod nadzorem kuratora na czas określony przez sąd. Jeżeli popełni kolejne przestępstwo dozór kuratorski może być odwołany i sprawcę skazuje się za popełniony czyn.

• Status podopiecznego: wolność przestępcy zostaje częściowo ograniczona, ale jego status pozostaje lepszy niż innych przestępców. Osoby te nie są ani całkowicie wolne, ani uwięzione- mogą pracować, utrzymywać rodzinę, uniknąć efektów więzienia i naprawić wyrządzoną szkodę.

• Podsystem wykonawczy w ramach sądownictwa karnego: tu probacja odnosi się do organu administracji lub organizacji, która zajmuję się świadczeniem usług probacyjnych dla młodocianych lub dorosłych sprawców. Obejmuje ona zastosowanie konkretnych środków mających na celu pomoc, podkreśla rolę kuratora w pilnowaniu, nadzorowaniu i resocjalizacji klienta.

Działalność probacyjna koncentruje się nad problemami z zakresu interakcji pomiędzy jednostkami, a ich środowiskiem fizycznym, materialnym i społecznym. To ukierunkowanie na sferę wzajemnego oddziaływania charakteryzuje pracę probacyjną poprzez analizę wpływu jednostki na samą siebie oraz oddziaływania na nią innych osób, organizacji i instytucji zajmujących się problemami społecznymi. Praca probacyjna prowadzona jest zawsze z uwzględnieniem innych podmiotów, zainteresowanych adaptacją społeczną jednostki.

Zasady działalności probacyjnej:

1. Wewnętrzne wartości jednostki są niezależne od klasy, wyznania, rasy, wieku, i płci, inteligencji, stanu fizycznego i moralności danej osoby.

2. Prawa demokratyczne jednostki stanowią gwarancję zabezpieczenia możliwości jej rozwoju zgodnego z powszechnie uznawanymi przez społeczeństwo wartościami

FUNKCJE: opieka społeczna, kontrola społeczna, zmiana społeczna

ŚRODKI PROBACYJNE

Środek probacyjny stosowany jest przez okres próby, podczas którego zachowanie skazanego sprzeczne z nałożonymi na niego obowiązkami może skutkować zarządzeniem wykonania orzeczonej wobec niego kary (art. 75 k.k.), podjęciem warunkowo umorzonego postępowania karnego (art. 68 k.k.) albo odwołaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia (art. 160 k.k.w.). Probację charakteryzuje duża efektywność, o czym świadczy niski procent powrotność do przestępstw sprawców poddanych tej metodzie. Pod tym względem góruje ona w znacznym stopniu nad karą pozbawienia wolności. Są trzy instytucje: warunkowe umorzenie postępowania, jest to najkorzystniejszy środek probacyjny dla sprawcy, będący reakcją na zawinienie sprawcy. Mimo, że sprawca jest odnotowany w Krajowym Rejestrze Karanych ale uchodzi za osobę niekaralną; warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary; oraz warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbywania reszty kary pozbawienia wolności.

Casework jest podstawową strategią i procedurą oddziaływania resocjalizacyjnego w warunkach probacji. Za początek uznaje się rok 1917 w którym opublikowano książkę Mary Richmond pt. „Social Diagnosis”. Richmond określa casework jako społeczną pracę nad przypadkiem. W literaturze casework jest określany jako metoda stosowana przez pewne instytucje społeczne w celu udzielenia pomocy osobom, aby mogły one skutecznie sobie radzić z problemami jakie nastręcza im życie w społeczeństwie. Casework przyczynia się do:

• stwarzaniu wymiernej więzi opartej na akceptacji i zaufaniu między kuratorem sądowym a osoba poddana probacji,

• zapewnieniu związku quasi- rodzicielskiego między kuratorem a skazanym, zawierającego elementy ochrony wychowawczej i kierowania.

Terapia rodziny- jest to metoda stosowana w sytuacjach rodzinnych, w których problemy pochodzą nie tylko ze strony jednostki poddanej probacji ale również z patologicznej interakcji między pozostałymi członkami rodziny.

Terapia grupowa-stwarza bardziej ogólną sytuację podczas oddziaływania, podobna do sytuacji występujących w życiu na wolności, pozwalającą na sformułowanie zrozumiałej diagnozy. Zapewnia zintegrowanie osoby dozorowanej z rówieśnikami oraz stwarza możliwości wyboru kuratora.

Praca środowiskowa w ramach opieki postpenalnej- mocną stroną pracy środowiskowej w okolicznościach, które wymagają działalności zbiorowej przy ogólnie odczuwanej dysfunkcji, jest stwarzanie większej nadziei na sukces działanie przez wspólnie zebrane środki pomocowe, takie jak sposób reagowania, uczucia, działalność, środki materialne, stwarza większe szanse na sfinalizowanie zamierzonego celu niż działający w pojedynkę kurator sądowy.

Praca rezydencjalna w warunkach probacji- jako metoda może być wykorzystywana do rozwiązywania patologii występujących u osoby dozorowanej lub w małych dotkniętych dysfunkcjami. Sytuacje rezydencjalne mogą mieć również charakter rodzinny, grupowy lub środowiskowy i wymagać metod pracy odpowiednich dla nich, a także wspierać pracę z jednostkami dotkniętymi ułomnościami.

Warto tutaj również wspomnieć o nowych środkach probacyjnych jakimi są czytniki elektroniczne potocznie nazywane „obrożami”- dozór elektroniczny Mają one na celu elektroniczne zapisywanie u osoby z próbą, gdzie się znajduje i co w danym momencie robi.

Środki probacyjne w warunkach resocjalizacji mają na celu nie stosowanie kary więzienia ale stosowanie kary, tak by osoba podjęta próbie miała również kontakt ze społeczeństwem.

Ad. 13 Środowiskowe programy pedagogiczne

Przyjaciel rodziny:

• Usuwa tkwiące w rodzinie przeszkody w prawidłowym rozwoju i socjalizacji dziecka,

• Organizuje działania prowadzące do zmiany zaburzonych zachowań i ich modyfikacji u dziecka i rodziny,

• Mediuje w rodzinie,

• Organizuje wszechstronną pomoc w rodzinie (materialna, psychologiczna, terapeutyczne, itp.).

Zadania:

• Poprawa komunikacji i więzi w rodzinie,

• Poprawa komunikacji między rodziną a instytucjami wpierającymi rodzinę,

• Pozytywna zmiana nastawień, wadliwych postaw rodziny, praca nad wyrażaniem emocji,

• Zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów i konfliktów przez członków rodziny,

• Ukierunkowanie celów i dążeń na istotne wartości,

• Wskazanie wartości życia, celów i dążeń, poszukiwanie własnych kompetencji przez członków rodziny, prowadzące do wzrostu aspiracji życiowych rodziny,

• Ukulturalnianie członków rodziny,

• Poprawa wizerunku rodziny w środowisku.

Wychowawca podwórkowy (idea tej instytucji sięga okresu międzywojennego)

• Wykorzystuje własną aktywność dzieci i młodzieży w celach profilaktycznych i resocjalizacyjnych,

• Działa w sposób niesformalizowany,

• Łącznik między środowiskiem a placówką opiekuńczo-wychowawczą,

• Urzeczywistnienie pracy integracyjno-wychowawczej w środowisku otwartym,

• Oddziałuje bezpośrednio na wychowanka,

• Stosuje socjotechnikę wewnątrzgrupową,

• Prowadzi lobbing środowiskowy,

• Prowadzi działania o charakterze wychowawczym, korekcyjnym oraz kulturotwórczym,

Zadania:

• Wzmocnienie pozytywnych nastawień dziecka,

• Rozwijanie aspiracji życiowych,

• Rozwijanie potrzeb psychologiczno-fizycznych

• Budowanie pozytywnych więzi ze społeczeństwem.

Przyjaciel dzieci ulicy:

• Celem jego pracy jest eliminacja zagrożeń dzieci ulicy,

• Obserwuje zmianę dynamiki osób na ulicy,

• Udziela wsparcia i pomocy dzieciom ulicy,

• Pracuje z dziećmi od 3 do 20 roku życia,

• Nie zastępuje innych służb,

• Podejmuje interwencje w sytuacjach kryzysowych.

Formy kontaktu i działań:

• Jednorazowe rozmowy,

• Systematyczne spotkania,

• Wspólne wyjścia na imprezy sportowe lub kulturalne,

• Pomoc w rozwiązywaniu problemów (szkolnych, osobistych, prawnych, uzależnień),

• Rozdawanie czystych igieł i strzykawek,

• Organizacja czasu wolnego,

• Rozwój zainteresowań,

• Pomoc rzeczowa.

Ad. 14 Twórcza resocjalizacja

  Twórcza resocjalizacja- to kreatywna działalność resocjalizacyjna prowadzona za pomocą opracowanych metod kulturotechnicznych i metod wspomagających.

 

    Istotą twórczej resocjalizacji jest próba ukazania, że daną sytuację można zmienić w sposób odmienny od utartych schematów resocjalizacyjnych. Można podjąć próbę przemiany młodego przestępcy, a właściwie wykreowania odmiennych od dotychczasowych parametrów jego tożsamości, które decydują o jakości kontaktów z innymi ludzmi.

    Głównym celem praktycznych zabiegów twórczej resocjalizacji jest przemiana tożsamośći indywidualnej i społecznej nieprzystosowanej społecznie młodzieży przez wychowawcze stymulowanie rozwoju jej struktur poznawczych i twórczych oraz wyposażenie jej w nowe indywidualne i społeczne kompetencje.

    Zabiegi te, przybierające metodyczną postać pracy teatralnej, sportowej, doświadczeń dramowych, plastycznych czy muzycznych, mogą wykreować odmienne parametry osobowe młodego człowieka. Pomóc wyposażyć go w nowe umiejętności, umożliwiające mu nawiązanie poprawnych kontaktów międzyludzkich. Osiągnięcie tego celu jest możliwe nie tylko przez zmianę czy korektę jego dotychczasowych dewiacyjnych zachowań i postaw, lecz przede wszystkim przez jego wewnętrzny rozwój. Rozwój ten jest rozumiany nie jako dostarczenie konkretnej wiedzy szkolnej czy dydaktyczne kształtowanie poprawnych społecznie postaw, ale jako odkrycie i rozwijanie jego potencjałów i talentów.

Ad. 15 Prawa nieletnich w Polsce.

Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich mianem nieletnich określa:

a)osoby które nie ukończyły 18 lat w stosunku do których stosuje się środki wychowawcze
w związku z występującą demoralizacją,

b) osoby między 13 a 17 rokiem życia wobec których toczy się postępowanie o czyny karalne wypełniające znamiona przestępstw,

c)osoby do ukończenia 21 roku życia wobec których wykonywane są orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze określone w ustawie.

W postępowaniu w sprawach nieletnich winny mieć zastosowanie te same gwarancje, jakie przysługują osobom dorosłym, wobec których prowadzone jest postępowanie w związku z zarzutem popełnienia przestępstwa. Istnienie specjalnych regulacji dotyczących nieletnich nie oznacza, że w postępowaniu w sprawach nieletnich rezygnuje się z podstawowych praw człowieka, które gwarantują akty prawne wyznaczające standardy europejskie dla wszystkich ludzi.

Minimalny standard modelu postępowania z nieletnimi ustalają reguły minimalne ONZ. A. Grześkowiak nazywa ten model „modelem prawa opieki nad nieletnim”, tzn. prawo powinno nieletnich chronić, gwarantując im spokój, wolność, godność i bezpieczeństwo,

a kompetentne organy zobowiązane są do udzielenia nieletnim pomocy i opieki. Za naczelną zasadę postępowania w sprawie nieletniego uznano dobro dziecka.

Wedle Reguł Minimalnych postępowanie powinno polegać na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy z zagwarantowaniem nieletniemu podstawowych praw. Wśród tych praw na uwagę zasługują w szczególności:

- prawo do udziału rodziców w całym postępowaniu;

- prawo do pomocy obrońcy nieletniego w całym postępowaniu;

- prawo do ochrony prywatności nieletniego;

- prawo do milczenia i swobody wypowiedzi;

- prawo do informacji w sprawie;

- prawo do zadawania pytań i konfrontacji ze świadkami;

- prawo do niejawności postępowania i tajności dokumentacji;

- prawo do sądowej kontroli instancyjnej.

Większość uprawnień dotyczących sytuacji nieletniego w procesie, określonych
w Regułach Minimalnych pokrywa się z tymi, które przewiduje art. Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Dziecka oraz art.40 Konwencji Praw Dziecka. Uprawnienia te zostały,
w pewnym stopniu, wyartykułowane w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, w rozdziale II zatytułowanym: „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”.

1

---