Spis treści

1. Jak używane słownictwo może kształtować nasze myślenie o osobach niepełnosprawnych?

Człowiek myśląc operuje pojęciami. Każde pojęcie ma swoje charakterystyki. Nasze myślenie o niepełnosprawności może być inne, gdy nasze charakterystyki będą inne.

Zmiana mentalności zmiana charakterystyk pojęcia; zmiana mentalności wymaga aktywności i wysiłku.

Niepełnosprawność jest nam znana (ma określone charakterystyki) - wytwarzamy schemat/skrypt osoby niepełnosprawnej

Refleksja nad naszymi charakterystkami niepełnosprawności stanowi początek zmiany pojęcia niepełnosprawności.

Dysonans poznawczy:

• postawa pozytywna wobec osób podobnych

• postawa negatywna wobec osób innych,

patrząc na os. niepełnosprawną trudno jest zobaczyć coś podobnego, łatwiej widać różnice

skrypty/schematy/obrazy/stereotypy (skrypt -konotacja negatywna, ale ten skrót myślowy jest nam potrzebny)

zmiana stereotypu w kontakcie z osobą zmiana charakterystyk opisujących stereotyp (utworzenie pozytywnego opisu sterotypu).

Terminy np.: inwalida fałszują rzeczywistość, wiemy to z przyrostu wiedzy. Kiedyś rozumienie niepełnosprawności było inne niż dzisiaj.

Inwalida vale (łac.) zdrów; in vale = nie zdrów

Sugeruje to rozumienie niepełnosprawności w kategoriach zdrowia i choroby. Choroba może być przyczyną niepełnosprawności, ale niepełnosprawność nie jest chorobą.

Rehabilitacja jako proces przywracania zdrowia skupiała się na aspektach medycznych - „leczeniu tej choroby”. Współcześnie osoba w procesie rehabilitacji nie jest leczona tylko usprawniana. Leczenie jest jednym z aspektów, elementów rehabilitacji.

Termniny niepożądane do stosowania:

• Ułomność (bardzo szeroki termin)

• Defrktologia

• b. mocno wyróżnia człowieka niepełnosprawnego od innych

• odbiór społeczny terminu jest negatywny

• lata 60' Katedry Psychologii/Pedagogiki Defektologii

• Upośledzenie

• w PL termin upośledzenie jest kojarzony z upośledzeniem umysłowym

• Sprawny inaczej

• zaczęto nazywać ludzi np. uczciwy inaczej, kochający inaczej

• Muminki

• infantylizowanie ludzi

Pojęcia opisujące działania rehabilitacyjne/terapeutyczne:

• rewalidacja

• re vale = przywracanie zdrowia

• funkcjonuje w systemie edukacji

• 80' Katedra Ps. Rewalidacji Katedra Ps.Rehabilitacji

• Rehabilitacja

• W latach 60' utożsamiana tylko z działaniami medycznymi

1992 - I regulacja prawna w PL porządkująca status społeczny i zawodowy osób niepełnosprawnych

2007 - książka prof. Kowalika (prekursora ps. reh.) pt.: „Psychologia rehabilitacji”

Rehabilitacja-źródłosłów (łac.) habilis=sprawny; Re + habilitacja = przywracanie sprawności

Współcześnie pożądane określenia osoby niepełnosprawnej i zjawiska niepełnosprawności:

• osoba niepełnosprawna

• osoba z niepełnosprawnością

Punktem wyjścia jest szukanie podobieństwa w tym, że jesteśmy osobami. Niepełnosprawność jako ubogacenie społeczności. Różnorodność jest bogactwem, a nie problemem.

2. Zróżnicowanie grupy osób niepełnosprawnych - kryteria statystyczne.

14% Polaków to osoby niepełnosprawne (5,5 mln). W tej grupie 53% stanowią kobiety a 47% mężczyźni.

	Osoby sprawne	Osoby niepełnosprawne prawnie
15 - 17 lat	4,5%	0,4%
Wiek produkcyjny 18-44	52,7%	13,2%
Wiek produkcyjny nie mobilny 45-59k/64m	26,9%	45%
Wiek poprodukcyjny od 60k i 65m	16%	41,4%

Rodzaje niepełnosprawności - ogólny rozkład:

• Schorzenia układu krążenia: 43,9%

• Schorzenia neurologiczne: 25,2%

• Inne schorzenia: 13,1%

• Schorzenia psychiczne: 5,3%

• Uszkodzenie narządów:

• Ruchu - 42,7%

• Wzroku - 16,9%

• Słuchu - 6,3%

• Upośledzenie umysłowe 3%

W wieku 15 - 39 lat w rozkładzie jest większy udział upośledzenia umysłowego.

W wieku 40 - 59 lat rozkład zbliżony do ogólnego.

Powyżej 60 lat przeważają schorzenia układu krążenia i ruchu.

Stopień niepełnosprawności ze względu na wiek:

	Znaczny	umiarkowany	Lekki
15 lat i więcej	22,5%	36%	41,5%
w wieku produkcyjnym (razem)	14,2%	35,3%	50,5%
w wieku produkcyjnym (pracujący)	5,9%	26,8%	62,6%

Wykształcenie:

	Wyższe	Policealne i średnie zawodowe	Średnie ogólnokształcące	Poniżej średniego
Osoby SPRAWNE w wieku powyżej 15 lat	13,9%	23,8%	10,2%	52,1%
Osoby NIEPEŁNOSPRAWNE w wieku powyżej 15 lat	5,3%	16,5%	6,7%	71,6%
Osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym	4,3%	20,5%	6,8%	68,4%

17% - wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce jest najniższy w Europie.

3. Czynniki psychospołeczne warunkujące zmiany stosunku do osób niepełnosprawnych i możliwość kształtowania pozytywnych postaw wobec nich

Niepełnosprawność:

-tj. nienormalność, kt. się nie wybiera, kt. jest człowiekowi zadana; to inność , którą człowiek bardzo chętnie by oddał.

-odczuwanie tej syt. nienormalności jest syt. b.trudną i niekorzystną, generuje negatywne konsekwencje dla

• grupy społecznej

• jednostki - doświadczenie nienormalności powoduje u czł. pewien bunt, kt. może się ujawniać jako:

• niechęć, agresja wobec tego kto stygmatyzuje ( na zewnątrz)

• agresja wobec siebie jako sp. radzenia sobie (depresja, próby samobójcze, izolacja, próby wycofania się)

Mechanizm błędnego koła

Osoba niepełnosprawna stygmatyzacja

Bunt potwierdzenie nienormalności

Elementy przerwania błędnego koła:

1)Przede wszystkim należy nie naznaczać osoby niepełnosprawnej jako nienormalnej. W każdym człowieku należy odnajdywać obszar jego normalności, a resztę traktujemy jako obszar różnic indywidualnych.

2) Reakcja otoczenia- jeśli osoba widziała obszary normalności , to nie będzie miała poczucia nienormalności i nie będzie musiała reagować obronnie.

Postrzeganie osoby niepełnosprawnej należy zmienić poprzez zmianę własnych pojęć, sposobu myślenia, zmianę mentalności.

Należy szukać podobieństw między człowiekiem pełnosprawnym, a osobą z niepełnosprawnością. Można zacząć szukać, od samej istoty tego , że jesteśmy wszyscy osobami. Nie ma takiego ograniczenia w funkcjonowaniu które naruszałoby w jakiś sposób wyznaczniki bytu osobowego. Bez względu na to jak bardzo zdeformowane jest ciało, dana osoba nadal pozostaje człowiekiem.

Niepełnosprawność osoby to ubogacenie dla nas jako społeczeństwa, a nie problem.

Pierwszym przełomem w podejściu do osób niepełnosprawnych była konceptualizacja pojęcia.

Początkowo z godnie z wizją koncepcji biologicznej uszkodzenie i niepełnosprawność funkcjonalna jest przyczyną ograniczenia lub utrudnienia funkcjonowaniu w życiu społecznym. Oczekuje się od osoby niepełnosprawnej naprawienia swojego organizmu , co umożliwi jej uzyskanie akceptacji społecznej.

Duża świadomość praw jednostki i człowieka przyczyniła się do wykształcenia koncepcji społecznej niepełnosprawności.

Niepełnosprawność nie może być traktowana jako osobisty problem medyczny, jest ona raczej efektem relacji między człowiekiem z niepełnosprawnością, a nieprzystosowaniem fizycznym środowiskiem i negatywnymi stereotypami postawy. Widoczna jest tu zmiana w rozumieniu przyczyn. Rozwiązanie problemów osób niepełnosprawnych wymaga akcji społecznych, w celu likwidacji barier fizycznych.

Z kolei koncepcja biopsychospoleczna wiąże się z postrzeganiem człowieka jako:

- istoty biologicznej

- osoby, jednostki działającej i wypełniającej określone czynności i zadania życiowe

- człowieka określonej grupy społecznej dodo której przynależy i w której życiu uczestniczy. Niepełnosprawność ma 3 wymiary ,a odchylenie w każdym z nich może przyjąć następujące formy:

• na poziomie biologicznym- zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organizmu

• na poziomie jednostkowym ( osobowym) będzie to ograniczenie aktywności i działania , rozwoju

• na poziomie społecznym -o graniczenie uczestniczenia w życiu społecznym.

Informacje poza wykładowe:

Pozytywne postawy charakteryzują się:

• obiektywną i realną oceną wpływu kalectwa na psychikę i funkcjonowanie człowieka, ograniczeń i możliwości osoby niepełnosprawnej,

• pozytywnym nastawieniem poznawczym (przedmiotem zainteresowania jest człowiek, a nie tylko jego inwalidztwo): znajomością potrzeb inwalidy i poziomu ich zaspokojenia, obiektywnym dostrzeganiem zalet i możliwości inwalidy oraz jego osiągnięć,

• pozytywnymi zachowaniami społecznymi: społeczną akceptacją i szacunkiem dla osoby niepełnosprawnej, przeciwdziałaniem izolacji, naturalnym i życzliwym kontaktem z osobami niepełnosprawnymi, podejmowaniem kontaktów interpersonalnych i współpracy z osobami niepełnosprawnymi, integrowaniem osób niepełnosprawnych.

Pozytywne postawy otoczenia społecznego i najbliższych, zawierające krytyczną, lecz obiektywną i życzliwą ocenę osoby niepełnosprawnej, stanowią warunek konieczny dla rozwoju poczucia bezpieczeństwa, a tym samym dla prawidłowego przystosowania społecznego (Larkowa 1985). Szacunek i akceptacja wyrażane przez otoczenie społeczne oraz wynikające z nich poczucie bezpieczeństwa i własnej wartości, samoakceptacja i pogoda ducha wyzwalają subiektywne poczucie dodatniej jakości życia pomimo niepełnosprawności, rozwijają mechanizmy radzenia sobie ze stresem i kryzysem oraz pobudzają mechanizmy kompensacyjne, pozwalające na prze zwyciężanie własnych ograniczeń. Kształtują przy tym właściwy, życzliwy stosunek osób niepełnosprawnych wobec osób pełnosprawnych (Minczakiewicz 1996).

Negatywne postawy wobec niepełnosprawnych wynikają z braku doświadczeń i osobistych kontaktów osób sprawnych, braku treningu w zakresie wzajemnej komunikacji, niewykształconych umiejętności zachowania się wobec osób niepełnosprawnych lub też z dezinformacji. Mogą być także uwarunkowane wiekiem i niskim poziomem wykształcenia: spostrzeganie niepełnosprawnych przez pryzmat słabości występuje częściej wśród osób starszych i niżej wykształconych, natomiast spostrzeganie przez pryzmat cech utrudniających relacje interpersonalne częstsze jest wśród osób młodszych i lepiej wykształconych (Ostrowska 1997).

4. Definicje (rodzaje), kategorie i stopnie niepełnosprawności - wyjaśnij.

Definicja ogólna niepełnosprawności - niepełnosprawny to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powoduje utrudnienie, ograniczenie czy uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i wypełnianie ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki społeczne, środowiskowe i kulturowe.

3 rodzaje definicji:

1. Def ogólne

2. Def dla ściśle określonych celów:

1. Niepełnosprawność prawna, biologiczna

2. Niepełnosprawny bezrobotny, poszukujący pracy

3. Niepełnosprawny w stopniu…

4. Niepełnosprawny wymagający rehabilitacji społecznej, zawodowej

3. Def poszczególnych kategorii osób niepełnosprawnych np. ze względu na lokalizację przyczyny.

Kategorie niepełnosprawności:

1. Niepełnosprawność fizyczna :

• Uszkodzenia, zaburzenia, choroby narządu ruchu

• Zaburzenia mowy

Przyczyną dysfunkcjonalności jest uszkodzenie, zaburzenie, choroba narządu ruchu(to wszystko co bierze udział w wykonywaniu czynności motorycznych). W zależności od fragmentu uszkodzenia narządu ruchu mamy bardziej szczegółowe niepełnosprawności. Oddziaływania psychologiczne bez względu na fragment uszkodzenia będą bardzo podobne.

Zaburzenia mowy są spowodowane uszkodzeniami w każdym z 3 układów: artykulacyjnym, fonacyjnym, oddechowym.

2. Niepełnosprawność zmysłowa (sensoryczna):

• Niewidomi

• Niedowidzący

• Niesłyszący

• Niedosłyszący

Dotyczy wzroku i słuchu ponieważ są to najważniejsze zmysły.

3. Niepełnosprawności psychiczne i umysłowe:

• Upośledzenie umysłowe - to stan, nie można go leczyć bo nie ma na to lekarstwa, ale nie oznacza to że nie ma rozwoju, chociaż rozwój ten jest specyficzny

• Zaburzenia i choroby psychiczne - to proces, ze względu na specyficzny przebieg tej choroby wyróżnia się ją w osobnej kategorii.

Zaburzenia te są razem ponieważ dotyczą tego samego miejsca uszkodzenia.

PODKATEGORIE

1) Niepełnosprawność sprzężona

Jest to współwystępowanie więcej niż 1 niepełnosprawności.

Sprzężenia mogą występować wewnątrz kategorii oraz między kategoriami. Sprzężenie nie oznacza prostej sumy zaburzeń. Sprzężenie tworzy nową niepełnosprawność z powodu mechanizmu kompensacji. Stosuje się metody diagnostyki i terapii adekwatne do sprzężeń.

2) Choroby przewlekłe i terminalne

Choroby przewlekłe - wyróżnia ją czas trwania, nieuleczalność i skutki po chorobie. Jest to współwystępowanie choroby i stanu (np. cukrzycy). Choroba trwa i powoduje takie spustoszenie w organizmie, że pojawia się dysfunkcjonalność. Stan tej niepełnosprawności ma charakter nieustabilizowany, gdyż trudno jest przewidzieć skutki choroby. Dynamika zmian powoduje, że ustalenie programu rehabilitacji jest bardzo trudne, bo wymaga ciągłej zmiany programu terapii i rehabilitacji (pr. diagnostyczny się nie kończy).

Choroby terminalne - nie prowadzi się leczenia ponieważ stan jest tak rozległy, że z medycznego punktu widzenia nie ma sensu leczenie. Wiadomo, że osoba w wyniku tej choroby umrze. Celem rehabilitacji jest jakościowa zmiana funkcjonowania (uśmierzanie bólu).

…

W Pl mamy 2 systemy klasyfikacji poziomu dysfunkcji (różnią się zakresem dostępności i wiodącym kryterium klasyfikacji):

I - System orzekania o zdolności/niezdolności do pracy

Poziomy:

a) całkowita niezdolność do pracy

b) ograniczona zdolność do pracy chronione zakłady pracy (miejsca specjalnie przystosowane)

c) lekkie ograniczenie wykonywania pewnych prac, ale całkowita zdolność wykonywania innych prac

orzeczenie - przyznawane jest okresowo, świadczenia w postaci renty pracowniczej min. 5 lat trzeba być pracownikiem

II - System orzekania o stopniu niepełnosprawności Powiatowe Zespoły ds. Orzekania O Stopniu Niepełnosprawności

a) znaczny b)umiarkowany c)lekki (nie mają nic wspólnego ze stopniami uu)

3 stopnie niepełnosprawności:

1. Znaczny - wymaga, niezbędnej w celu pełnienia ról, stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji; zdolna do zatrudnienia w zakładzie pracy chronionej

2. Umiarkowany - częściowa lub okresowa pomoc innej osoby w związku z ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji; zdolna do wykonywania pracy, ale dostosowanie warunków pracy do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności.

3. Lekki - nie wymagają innej osoby w celu pełnienia ról; naruszona sprawność organizmu, zdolne do wykonywania zatrudnienia.

• system przeznaczony dla wszystkich bez ograniczeń wiekowych

• dla dz. i mł. (pon. 16 r.ż) orzeka się jedynie o niepełnosprawności (bez podawania stopnia) na czas określony, na wniosek rodzica lub opiekuna prawnego; zasiłek pielęgnacyjny

• powyżej 16 r.ż orzeka się o stopniu niepełnosprawności; przyznanie stopnia niepełnosprawności nie wiąze się automatycznie ze świadczeniem pieniężnym;

• kryterium wyznaczania stopnia: zdolność do samodzielnej egzystencji +zdolność do pracy

orzeczenie

• refundowany fundusz świadczeń zdrowotnych, korzystanie z miejsc parkingowych, odliczanie ulgi rehabilitacyjnej, renta socjalna (przed 18 r.ż.)

5. Koncepcje niepełnosprawności - specyfika organizacji i przebiegu procesu rehabilitacji w każdej z nich

Koncepcje niepełnosprawności:

→ KONCEPCJA BIOLOGICZNA - określona wada wrodzona, choroba lub uraz powoduje uszkodzenie narządów organizmu (defekt).

• Defekt ten powoduje, że sprawność organizmu jest obniżona, czyli powoduje niepełnosprawność funkcjonalną - co daje uniemożliwienie pełnienia funkcji społecznych (ograniczenie ról społecznych).

• Rehabilitacja jako działania skupiające się na naprawieniu organizmu (przywracanie do prawidłowego funkcjonowania), np. protezy w wyniku braku kończyn.

• Uszkodzenie i niepełnosprawność funkcjonalna jest przyczyną niekorzystnej sytuacji społecznej danej osoby, tzn. odczuwania przez nią utrudnienia, ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania w życiu społecznym.

• Osoba niepełnosprawna będzie odpowiedzialna za to, by ten organizm naprawić, by być uważana za normalną.

→ KONCEPCJA SPOŁECZNA - niepełnosprawność nie może być traktowana tylko jako osobisty (jednostkowy) problem medyczny; jest ona raczej efektem relacji między człowiekiem z niepełnosprawnością a nieprzystosowanym fizycznie środowiskiem i negatywnymi, stereotypowymi postawami.

• Rehabilitacja jako oddziaływanie na środowisko społeczne i fizyczne.

• Akcent na zmianę myślenia, tzn. środowisko musi się zmienić, a nie osoba niepełnosprawna.

→ KONCEPCJA BIOPSYCHOSPOŁECZNA - opiera się na 3 założeniach:

1. Człowiek jest istotą biologiczną. Stanowi ją organizm o określonej strukturze i spełniający określone funkcje.

2. Człowiek jest osobą, jednostką działającą i wypełniającą określone czynności i zadania życiowe.

3. Człowiek jest także członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w życiu której uczestniczy (pełni określone role).

• Każdy człowiek więc funkcjonuje na 3 poziomach: biologicznym, jednostkowym (osobowym) i społecznym, a istotę niepełnosprawności według koncepcji biopsychospołecznej stanowi odchylenie od normalnego funkcjonowania na wymienionych 3 poziomach lub na niektórych z nich.

• Niepełnosprawność ma 3 wymiary, a odchylenie w każdym z nich może przyjąć następujące formy:

- na poziomie biologicznym: to zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu,

- na poziomie jednostkowym (osobowym): to ograniczenie aktywności i działania, rozwoju,

- na poziomie społecznym: to ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym pełnienia ról; funkcjonowania społecznego.

Specyfika rehabilitacji

----- kompleksowość (wieloaspektowość)

Elementy dookreślające koncepcję biopsychospołeczną:

a). pomoc, wsparcie

-- charakter osobowy (ludzki) - pomoc świadczona przez inne osoby przy wykonywaniu danego działania

-- pomoc techniczna - polega na zorganizowaniu i wykorzystywaniu dobrodziejstw i dorobku techniki (np. wyposażenie mieszkania, protezy, wózki, adaptacja miejsca pracy, pomoce szkolne, itp.)

b). czynniki kontekstowe

-- środowiskowe - obejmujące m. in. cechy fizyczne środowiska naturalnego i sztucznego

-- indywidualne (osobowe) - obejmujące m. in. wiek, płeć, wykształcenie, predyspozycje genetyczne, zawód, itp.

Organizacja procesu rehabilitacji

BIOLOGICZNA:

-- Akcentowanie roli uszkodzenia

-- Interwencja medyczna

-- Rehabilitacja lecznicza

-- Głównie osoba ponosi trud rehabilitacji

-- `'Naprawianie'' osoby

SPOŁECZNA/ŚRODOWISKOWA:

-- Organizacja środowiska `'uniesprawnia'' osobę

-- `'Naprawianie'' środowiska: likwidacja barier, zmiana postaw/ mentalności

BIOPSYCHOSPOŁECZNA:

-- Złożony, dynamiczny, interdyscyplinarny proces obejmujący działania wobec jednostki i grupy społecznej

-- Mający charakter powszechny, ciągły, wczesny, kompleksowy

-- Traktujący osobę niepełnosprawną jako podmiot działań rehabilitacyjnych, a nie jako przedmiot procesu rehabilitacji (model integracji społecznej/ model instytucjonalny)

-- Wykorzystujący w realizacji zadań rehabilitacji wszystkie zasoby formalne i nieformalne społeczności

6. Rehabilitacja (wyjaśnij pojęcie, cel, warunki efektywności, miejsce psychologii)

definicja rehabilitacji- konceptualizacja

Rehabilitacja- złożony proces obejmujący oddziaływania lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczne i zawodowe zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwiania samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który takich możliwości nie miał, lub z powodu przebytego urazu czy choroby i je utracił

Praktyka rehabilitacyjna to

Proces złożony dynamiczny wieloaspektowy obejmujący działania wobec jednostki i grupy społecznej mający charakter powszechny, wczesny, ciągły, kompleksowy, gdzie osoba niepełnosprawna to podmiot a nie przedmiot procesu rehabilitacji (model integracji społecznej), którego celem jest jakościowa zmiana funkcjonowania osoby niepełnosprawnej i jej środowiska

Teoria rehabilitacji: warunki efektywności

1. wczesność- działania rehabilitacyjne są proponowane tak szybko, jak szybko pojawi się potrzeba w zakresie rehabilitacji. Nie musi być to małe dziecko, które się urodziło z niepełnosprawnością. Równie dobrze może być to osoba starsza, u której ujawnia się to w wieku późniejszym

Wczesność związana ze wczesnym okresem życia- niepełnosprawność nabyta, We wczesnym okresie życia dziecka mówi się o rozwoju psychomotorycznym- naturalny i spontaniczny przebieg rozwoju bazuje na występowaniu czynności motorycznych, poznawczych/umysłowych i emocjonalnych. Zaburzenie czynności motorycznych ograniczając dziecko w eksploracji otoczenia/ środowiska zaburza zakres bodźców stymulujących jego rozwój poznawczy/emocjonalny i społeczny.

Rozwój poznawczy i motorycznym wzajemnie się wspierają. Nieprawidłowości w rozwoju poznawczym zaburzają z kolei spontanicznie naturalne zaciekawienie światem i potrzebę mobilności (motoryki). Wczesność działań rehabilitacyjnych w tym okresie może spowodować, że ten deficyt naturalności i spontaniczności zostanie wyrównany. Jest to niesamowicie ważny proces. Brak takich działań sprawia, że zaobserwować można wtórną niepełnosprawność- skutek niemocy motorycznej jest znacznie bardziej rozległy niż mógłby być gdyby takie wczesne działania rehabilitacyjne byłyby obecne. Im dziecko jest młodsze tym więcej da się zrobić.

2. kompleksowość- Psychologia rehabilitacji traktuje człowieka całościowo. Widzi go w różnych wymiarach funkcjonowania. Błędnie się sądzi, że rehabilitacja powinna być prowadzona we wszystkich wymiarach. Kompleksowość oznacza tu adekwatnie do potrzeb, ale nie zawsze tak samo, ponieważ potrzeby w zakresie rehabilitacji mają swoją dynamikę, zmieniają się, podobnie jak zmienia się życie i niepełnosprawność człowieka. Inne są potrzeby, kiedy jest to małe dziecko, kiedy jest to młodzieniec, a zupełnie inne, gdy jest to już osoba która zaczyna stabilizować swoje życie. Chodzi tu też o okres nabycia niepełnosprawności. W zależności od tego czy jest to niepełnosprawność wrodzona czy nabyta. Wraz ze zmianą potrzeb zmienia się zakres działań rehabilitacyjnych. Nie we wszystkich środowiskach, w których mieszkają osoby niepełnosprawne możliwe jest prowadzenie rehabilitacji we wszystkich potrzebnych obszarach.

3. ciągłość- Działania rehabilitacyjne są prowadzone tak długo, jak długo ujawniają się potrzeby rehabilitacyjne. Nie mogą być to działania doraźne, w charakterze od przypadku do przypadku, ale też nie zawsze tak samo (uwzględnia dynamikę potrzeb podobnie jak kompleksowość). Należy tu wziąć do uwagę, że niektóre osoby niepełnosprawne będą wymagały takich działań w niektórych aspektach przez całe swoje życie.

4. powszechność- Działania rehabilitacyjne należy prowadzić u wszystkich, u których występują potrzeby rehabilitacyjne. Druga rzecz która to warunkuje to rodzaj niepełnosprawności. W przypadku niektórych jest możliwość pomocy jest bogatsza, a w innych mniej zróżnicowania. Wiąże się to bezpośrednio z kosztem tych działań i możliwościami finansowymi.(często podział środków na rehabilitacji nie jest do końca powszechny - odbywa się wewnątrz środowisk osób niepełnosprawnych, nie zawsze jest to podział sprawiedliwy. Środki unijne w ostatnich latach znacznie zwiększyły te środki i możliwości.

7. Model interakcyjny w rehabilitacji osób niepełnosprawnych (analiza schematu).

Kontekst teoretyczny- paradygmat interakcyjny w rehabilitacji

J. Brzeziński (1989) dokonał przeglądu koncepcji psychologicznych wyjaśniających czynniki warunkujące ludzkie zachowanie, podzielił je na 3 klasy:

• teorie, które kładą nacisk na sytuację (środowisko) będące głównym źródłem zmienności ludzkiego zachowania. uniesprawniającego środowiska

• Teorie kładące nacisk na czynniki podmiotowe (personalne)

• teorie wysuwające na plan pierwszy interakcję czynników sytuacyjnych i podmiotowych (interakcjonistyczne)

• Stwierdził jednocześnie, że podejście interakcyjne jest bardziej właściwe w analizie i badaniach prowadzonych na gruncie psychologii rehabilitacji (Kowalik).

Założenia teoretyczne z teorii rehabilitacji:

• kompensowanie braków fizycznych i funkcjonalnych powstałych w wyniku trwałego uszkodzenia organizmu

• rehabilitacja adaptacyjna- holistyczne podejście (integrujące)

• rehabilitacja integracyjna- potencjał rehabilitacyjny naturalnego środowiska- ograniczenie

• rehabilitacja podmiotowa (personalna)- osoba niepełnosprawna bierze sprawy w swoje ręce

Kontekst teoretyczny: paradygmat interakcyjny w rehabilitacji:

Paradygmat integracyjny w rehabilitacji zawodowej osób upośledzonych umysłowo

Teoria rehabilitacji- def. Rehabilitacji

Rehabilitację definiuje się jako złożony, dynamczny proces obejmujący oddziaływania lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczne i zawodowe zmierzające do przywrócenia sprawności i umożliwiania samodzielnego życia w społeczeństwie człowiekowi, który tych możliwości nie miał, lub z powodu przebytej choroby lub urazu je utracił.

Praktyka rehabilitacyjna to:

złożony, dynamiczny proces obejmujący działania wobec jednostki i grupy społecznej, mający charakter: powszechny, wczesny, ciagły, kompleksowy, gdzie osoby niepełnosprawne to podmiot a nie przedmiot procesu rehabilitacji(model interakcji społecznej). Celem jest jakość zmian funkcjonowania osoby niepełnosprawnej i jej środowiska.

Rehabilitacja- rozumiana jest tu jako proces zachodzący między ludźmi- gdzie jedną z osób uczestniczących jest jednostka poszkodowania na zdrowiu-w którym działania pozostałych osób wywołują takie zmiany w jednostce, które w efekcie upodabniającą jej sposób funkcjonowania do funkcjonowania osób pełnosprawnych (Kowalik 1989, s.78) nieaktualne

Model interpersonalny- ujęcie rehabilitacji osoby niepełnosprawnej

REHABILITUJĄCY ŚRODOWISKO (sytuacja)

Prototyp

Autoprezentacja

Autoprezentacja

Prototyp

OSOBA NIEPEŁNOSPRAWNA

Elementy od których zależy rehabilitacja:

• osoba rehabilitująca

• rehabilitujący

• środowisko

Autoprezentacja- tto jak osoba wyraża siebie w charakterze wewnętrznym i zewnętrznych

Prototyp- recepcja, percepcja drugiej osoby nas tzn. reprezentacja poznawcza osoby.

Środowisko, lub sytuacja- to wszystko co jest otoczeniem oddziałujących na siebie jednostek, istniało ono przed rehabilitacją będzie istniało po zakończeniu. W zależności od tego jakie to środowisko jest, decyduje sytuacja (ujmuje też element ludzki) bezpośrednie oddziaływanie

4 możliwe typy środowiska:

A środowisko bogate, które generuje dużą liczbę zdarzeń, którym można przypisać dużą liczbę znaczeń. Może ono wygenerować dużą liczbę zdarzeń pozytywnych dla procesu rehabilitacji i można przypisać wiele znaczeń.

B. środowisko niezorganizowane- mała liczba zdarzeń i wielość znaczeń np.w sytuacji edukacji w środowisku nieprzystosowanym

C. środowisko redundantne- charakteryzuje się dużą liczbą zdarzeń, ale niewiele możliwych znaczeń.

D. środowisko ubogie- mało zdarzeń i znaczeń

Czynnik ludzki nadaje zdarzeniom znaczenie i może wpływać w sposób właściwy lub niewłaściwy na proces rehabilitacji.

Teoria społęczno-poznawcza

zachowanie

(kompetencje)

jeśli rehabilitacja ma być skuteczna to nie można zaniechać żadnego składnika

czynniki osobowe: czynniki środowiskowe

poznawcze, emocjonalne,

motywacyjne, biologiczne

Zmiana jakości funkcjonowania osoby może być osiągnięta poprzez poprawę tych czynników.

Uwarunkowania uczenia się obserwacyjnego:

Wzmocnienie	Atrybuty modela	Obserwator- osoba niepełnosprawna
1. Zewnętrzne- bezpośrednie (materialnie) 2. Zastępcze (pośrednio obserwowane u modela) 3. wewnętrzne (samowzmacnianie) ↑ zależy od zakresu możliwości jaką osoba posiada, samodzielnie zwłaszcza mentalna	1. Aprobata społeczna 2. Osiągnięcia 3. Pozycja społeczna 4. Kompetencja 5. Stosunek do obserwatora 6. Zgodność płci 7. Bycie nagradzanym	1. przekonanie o własnej skuteczności 2. spostrzegana wartość zachowania 3. kompetencje 4. cele 5. Samokontrola poznawcza

Teorie rehabilitacji

Warunki efektywności rehabilitacji powtórka….

1. wczesność

a) gdy niepełnosprawność występuje w młodym wieku

b) działanie rehabilitacyjne są tak szybko podejmowane jak tylko wystąpią objawy niepełnosprawności

• naturalny i spontaniczny przebieg rozwoju bazuje na występowaniu czynności motorycznych, poznawczych/umysłowych i emocjonalnych- rozwój psychomotoryczny dotyczy zwłaszcza pierwszych miesiącach życia

• zaburzenia czynności motorycznych ograniczając dziecko w ekspresji otoczenie/środowisko zubaża zakres bodźców stymulujących jego rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny

MOTORYKA STYMULUJE ROZWÓJ POZNAWCZY I ODWROTNIE

• niepełnosprawności w rozwoju poznawczym zubażają z kolei spontaniczne, naturalne zaciekawienie światem i potrzebą mobilności (motoryki)

• Skutkiem braku wczesnych działań rehabilitacyjnych jest wtórna niepełnosprawność-czyli pogarsza się funkcjonowanie, wzrasta obciążenie w kolejnych etapach rozwoju w stosunku do tego co można by uzyskać przy wczesnej rehabilitacji

2. kompletność

- oznacza adekwatne do potrzeb ale nie zawsze tak samo, gdyż potrzeby w rehabilitacji zmieniają sie, mają dynamikę tj zmieniają się w życiu człowieka

rozwój emocjonalny rozwój społeczny

komplementarność

rozwój umysłowy rozwój ruchowy

zmiana potrzeb osoby zmiana działań rehabilitacyjnych

3. ciągłość

nawet od okresu prenatalnego tak długo jak ujawniają się potrzeby rehabilitacyjne-trzeba wziąć pod uwagę dynamikę potrzeb

to nie mogą być doraźne akcje, tylko w sposób ciągły, ale nie zawsze tak samo (komplementarny)

4. powszechność

działania rehabilitacyjne trzeba prowadzić wobec wszystkich u których występują potrzeby

dostępność warunkuje:

- dostępność infrastruktury w małych miastach i wsiach

- rodzaj niepełnosprawności- w stosowaniu do niektórych rodzajów niepełnosprawnych sprzężonych- rola finansów.

8. Przedmiot psychologii reh. - wyjaśnij zakres

Psychologia rehabilitacji dotyczy związków między sferami:

-somatyczną i psychiczną.

Zaburzenia psychosomatyczne - zaburzenia psychiczne są podłożem zaburzeń somatycznych.

Zaburzenia somatopsychiczne - zaburzenia somatyczne są przyczyną ujawnienia zaburzeń psychicznych. Zaburz. somat. mogą mieć pochodzenie:

• egzogenne (uszkodzenia tkanek lub narządów uzewnętrzniają się bezpośrednimi zmianami w funkcjonowaniu psychicznym osoby - zaburzenia układu hormonalnego, nerwowego);

• psychogenne: uszkodzenie somatycznego funkcjonowania organizmu rejestracja psychiczna istniejącego uszkodzenia (jego obraz)  reakcja psychologiczna na uszkodzenie somatyczne powodująca zmiany funkcji psychicznych  ewentualne dalsze/ wtórne zaburzenia psychosomatyczne.

Pogrubienia - to są etapy które dotyczą przedmiotu psychologii rehabilitacji.

Przedmiot psychologii rehabilitacji to:

-działania, które możemy podejmować wspierając osobę, oddziałujemy na wypracowanie obrazu siebie jako osoby niepełnosprawnej

-działania dotyczące reakcji psychologicznej.

9. Pojęcia, które należy odróżnić od upośledzenia umysłowego

○ Demencja (otępienie)

Można mówić, gdy:

- ogólny rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu mniej lub bardziej prawidłowo

- w wyniku określonego procesu chorobowego badania wykazują regresję tj. postępujące (ciągłe) obniżanie się poziomu funkcjonowania intelektualnego.

Demencji może ulec dziecko, które uprzednio było w pełni sprawne intelektualne, jak też dzieci upośledzone umysłowo, u których demencja upośledziła jeszcze bardziej ich ogólny poziom funkcjonowania.

W przypadku otępienia globalnego wszystkie funkcje ulegną równomiernemu uszkodzeniu (np.: otępienie starcze).

W przypadku otępienia wysepkowatego ma miejsce uszkodzenie niektórych funkcji, dotąd mniej lub bardziej sprawnych (np.: pamięci a inne są sprawne jak dotąd).

○ Zahamowanie rozwoju umysłowego

Można o nim mówić, gdy :

- zaobserwowano u dziecka mniej lub bardziej systematyczny rozwój intelektualny tj. jego wiek inteligencji wzrastał mniej lub bardziej systematycznie z jednego poziomu wieku na drugi

- gdy wskutek określonego czynnika chorobowego lub braku stymulacji nastąpiło zatrzymanie się rozwoju na tym samym poziomie przez krótszy lub dłuższy okres czasu.

Może być okresowe (badania inteligencji wskazują ten sam wiek inteligencji w następujących po sobie latach, ale po okresie zastoju wskazują na dalszy wzrost) lub trwałe (przez dalszy ciąg życia obserwuje się ten sam wiek inteligencji lub minimalnie wyższy).

○ Obniżenie sprawności intelektualnych

Można o nim mówić, gdy:

- rozwój intelektualny dziecka do pewnego czasu przebiegał prawidłowo

- w wyniku określonego czynnika chorobowego rozwój umysłowy uległ zahamowaniu, bądź nastąpiła regresja, a dziecko funkcjonuje o jedno odchylenie standardowe poniżej normy

○ Opóźnianie rozwoju umysłowego

- aktualny ogólny rozwój intelektualny dziecka nie odpowiada jego wiekowi i jego środowisku, czyli wiek inteligencji jest mniejszy od wieku życia

- ogólny poziom sprawności intelektualnej niewiele odbiega od normy tj. pozostaje w granicach między 1 a 2 odchyleniem standardowym, czyli jest w pograniczu upośledzenia

- dziecko jest za małe, aby zdiagnozować upośledzenie i wymaga dalszej obserwacji, bądź jest tak zaniedbane, że nie można dokładnie określić czy mamy do czynienia z upośledzeniem czy z zaniedbaniem

- dziecko niedawno przeżyło ciężką chorobę uszkadzającą OUN i nie wiadomo czy wystąpi trwałe czy okresowe zahamowanie rozwoju, obniżenie czy otępienie

- wstępne badania wykazują istotne odchylenie od normy, choć nie pozwalają jeszcze na określenie stopnia upośledzenia, dziecko zaś nie może być poddane dalszym, bardziej dokładnym badaniom, bo jest zmęczone, senne, miało atak epileptyczny, tymczasem już dziś trzeba podjąć decyzję co do leczenia farmakologicznego, rozpocząć stymulację bądź rehabilitację dziecka; rozpoznanie ma charakter wstępny.

10. Model ekologiczny w rozumieniu i wyjaśnianiu upośledzenia umysłowego (rok 1992/2002)

Model ekologiczny upośledzenia umysłowego opiera się na paradygmacie interakcyjnym w rehabilitacji osoby upośledzonej umysłowo. Jest to próba w sposób zasadniczy zaprzestania myślenia, że upośledzenie umysłowe wyznacza tylko poziom IQ.

MODEL EKOLOGICZNY (1992-istniał przez 10 lat)

Konstytuacja psycho-fizyczna osoby ŚRODOWISKO -określona przestrzeń

OSOBA Z U. U. fizyczna i społeczna, obie zależą

(kompetencje, zdolności i deficyty) od człowieka

zawiera w sobie wymagania i standardy kierowane do człowieka przez społeczeństwo

↑↑↑↑↑↑↑↑↑↑

WSPARCIE

Gdy postawimy naprzeciw siebie osobę i środowisko to mamy "zderzenie" na ile osoba pasuje do środowiska, jak realizuje wymagania i standardy. To co wymaga środowisko i może osoba to się "rozjeżdża" im bardziej się to nie pokrywa tym głębiej osoba jest upośledzona.

Wsparcie jest kierowane zarówno w stronę osoby i środowiska-dysproporcje pomiędzy możliwościami osoby i wymogami środowiska się zmniejszają, a mogą i zniknąć.

"Upośledzenie umysłowe- definicja, klasyfikacja i system wsparcia"- książka ATUU z 1992 r.

Klasyfikacja w oparciu o system wsparcia

Twórcy modelu ekologicznego po 10 latach stworzyli 2 narzędzia wystandaryzowanie w USA:

• dotyczące funkcji adaptacyjnych

• dotyczące zapotrzebowania na wsparcie

Upośledzenie umysłowe charakteryzuje się :

1. - istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego

2. występowaniem 2 lub więcej istotnych ograniczeń w umiejętnościach adaptacyjnych (z 10)

3. powstaje w okresie rozwojowym (do 18 r. Życia)

Diagnoza upośledzenia umysłowego jest wielowymiarowa

1. funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne

2. charakterystyka psychologiczna- emocjonalna

3. zdrowie fizyczne i etiologia

4. charakterystyka środowiskowa

w roku 2002 w 10 wydaniu podręcznika podano nowy model ekologiczny

1. 
   zdolności intelektualne

2. zdolności adaptacyjne

3. uczestnictwo, interakcje, role społeczne

4. zdrowie

1. kontekst - rozumienie środowiska na 3 poziomach OSOBA→WSPARCIE→funkcjonowanie

2. mikro- system społeczny, najbliższy i

3. mezo- przestrzeń fizyczna, społeczna, życiowa ŚROD.

4. makro- sytuacja związana z polityką państwa,

czyli rehabilitacja, finansowanie, edukacja...

11. Definicja (elementy składowe) i różne klasyfikacje upośledzenia umysłowego - model tradycyjny/model ekologiczny.

Upośledzenie umysłowe

Pierwsza próba wyjaśnienia niepełnosprawności umysłowej pojawia się równolegle z pierwszymi próbami pomiaru zdolności intelektualnych. Jest to z jednej strony pozytywne, ale z drugiej strony jest to pewna skaza, która ciągnie się za tym pojęciem. W poszczególnych krajach na przełomie wieku XIX i XX miało miejsce upowszechnianie szkolnictwa, gdzie zauważono, że w klasach pojawiali się uczniowie, którzy nie radzili sobie z nauką, w porównaniu do innych dzieci. Zaczęto dokonywać selekcji tych dzieci. Dokonywano podziału na inteligentnych i nieinteligentnych (niewyuczalnych- dzisiaj mówi się tu o osobach niepełnosprawnych umysłowo).

Organizacją, która jako pierwsza podjęła się konceptualizacji tego pojęcia było Amerykańskie Towarzystwo Upośledzenia Umysłowego(dziś upośledzenia intelektualnego). Próbowali oni definiować to pojęcie poprzez wydawanie podręczników.

1921- pierwsza edycja podręcznika

Upośledzenia umysłowe- osoby posiadające niską inteligencję

Pod koniec lat 50-tych po raz pierwszy oficjalnie pojawia się, jako element wyjaśniający upośledzenie umysłowe obok funkcjonowania intelektualnego(niższy o 2 odchylenia standardowe II) również zaburzenie zachowań adaptacyjnych

Zachowania adaptacyjne wyjaśnia się, jako dojrzewanie, uczenie się i przystosowanie społeczne.

Późniejsze teorie opisujące inteligentne zachowania zupełnie zmienia wyjaśnienie funkcjonowanie intelektualnego. W praktyce ta zmiana myślenia i działania była bardzo oporna

1992 rok- pojawia się model ekologiczny (w 9 edycji podręcznika). W między czasie pojawiały się DSM. W pewnych aspektach podręczniki te były sprzeczne ze sobą. W 1992 roku zespoły opracowujące DSM i podręcznik wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Upośledzenia Intelektualnego porozumiewają się. Model ekologiczny stara się zmusić osoby zajmujące się upośledzeniem umysłowym, że diagnozowanie go może się ograniczać jedynie do diagnozy ilorazu inteligencji.

Funkcjonowanie osoby jest funkcją osoby i środowiska, które nie zawsze są adekwatne względem siebie. Wsparcie może być kierowane zarówno w stronę osoby jak i w stronę środowiska. Dysproporcja pomiędzy oczekiwaniami osoby i środowiska zmniejsza się. Osoba staje się lżej upośledzona, a może nawet wcale nie będzie upośledzona. Nowa klasyfikacja osób niepełnosprawnych mówi o poziomie wsparcia, jakiego potrzebuje osoba jako podstawowe kryterium.

Powstały dwa nowe narzędzia psychometryczne pozwalające określić poziom rozwoju i funkcji adaptacyjnych i poziomu wsparcia. Niestety nie mamy ich jeszcze w użytku w Polsce.

Aspekt wielowątkowości w procesie diagnozy upośledzenia umysłowego. Jeżeli mamy rozstrzygnąć czy osoba prawidłowo czy nieprawidłowo realizuje funkcje adaptacyjne to nie możemy się jedynie opierać na mierzeniu inteligencji.

Zaproponowano wymiary:

Wymiar 1. Funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne

Wymiar 2. Charakterystyka psychologiczno- emocjonalna(Zaczęto brać pod uwagę to, że osoby upośledzone podobnie jak wszyscy inni mają swoje upodobania, mogą coś lubić i nie lubić.)

Wymiar 3. Zdrowie fizyczne i etiologia

Wymiar 4. Charakterystyka środowiska

2002 r. - model ten nie bierze już pod uwagę trójkąta, ale mówi, że wszystkie wymiary dotyczące funkcjonowania osoby i środowiska są po jednej stronie

Upośledzenia umysłowe jest to stan charakteryzujący się:

- istotnie niższym poziomem funkcjonowania intelektualnego (poniżej dwóch odchyleń standardowych)

- występowaniem dwu lub więcej istotnych ograniczeń w umiejętnościach adaptacyjnych

- powstały w okresie rozwojowym (do 18 roku życia)

Stopień niepełnosprawności podajemy wówczas, gdy jest to konieczne, gdy może to pomóc dziecku, ale nie powinien on być głównym wyznacznikiem procesu rehabilitacji i edukacji. Wszędzie tam, gdzie nie można zastosować żadnego, z dostępnych narzędzi nasze opinie muszą bazować na obserwacji. Im mniej możliwości stosowania standardowych technik, tym bardziej ostrożnie traktujemy klasyfikacje.

Ważne jest w definicji słowo stan. Nie należy go jednak rozumieć, jako stałość, niezmienność, ponieważ oznaczałoby to, te osoby się nie rozwijają. Słowo stan oznacza tu, że rozwój przebiega w pewien specyficzny sposób, ale przebiega, nie stoi. Skoro osoba się rozwija oznacza, że stan en będzie się zmieniać. Kompetencyjnie osoba będzie wzrastała. Być może w którymś momencie osoba wejdzie wynikowo w obszar normy, mimo iż pierwotnie osoba była klasyfikowana, jako osoba upośledzona, jednak zazwyczaj zwiększają się jedynie zakresy kompetencji osoby.

Umiejętności adaptacyjne to:

• Porozumiewanie się (komunikacja)- obejmuje umiejętność rozumienia i przekazywania informacji poprzez zachowania symboliczne (np. mowa dźwiękowa, pismo, symbole graficzne, język migowy, alfabet palcowy), jak i nie symboliczne (np. mimika twarzy, język ciała, dotyk, postawa). Dotyczy to również zdolności do rozumienia i przyjmowania poleceń, pozdrowień, protesty i odrzucenia, emocji.
  Bardzo ważne są te alternatywne sposoby komunikowania się. W obecnych czasach niewielka ilość wychowawców je zna i stosuje. Jest to obecnie jeden z najbardziej zaniedbanych obszarów rehabilitacji osób niekomunikujących się werbalnie.

• Obsługiwanie siebie- umiejętności, związane z toaletą, jedzeniem, ubieraniem się, higieną, dbałością o wygląd.
  Tu należy rozstrzygnąć, co jest problemem wynikającym z faktycznej niepełnosprawności osoby, a co wynika z nadopiekuńczości środowiska, które nie pozwala osobie na osiągnięcie kolejnego poziomu funkcjonowania.

• Życie domowe- umiejętności, konieczne do funkcjonowania w domu: dbałość o brania, utrzymywanie porządku, przygotowanie posiłków i gotowanie, planowanie zakupów i wydatków zachowanie bezpieczeństwa. Poza tym orientacja w rozkładzie domu/mieszkania i najbliższym sąsiedztwie, komunikowanie swoich potrzeb i preferencji i integracja społeczna

• Umiejętności społeczne- umiejętności ważne, przy nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji z innymi; adekwatność zachowań i reakcji do negatywnych informacji zwrotnych; korekta własnych zachowań, relacji z innymi; pomaganie innym; wchodzenie i podtrzymywanie przyjaźni i miłości; radzenie sobie z wymaganiami innych; dokonywanie wyborów; dawanie innym siebie; rozumienie uczciwości i zasad; kontrolowanie impulsów; przestrzeganie prawa; adekwatne zachowania społeczno- seksualne.
  (Osoby upośledzone nie rozumieją relacji społecznych, nie mają oni wrodzonej zdolności obserwacji i rozumienia zachowań, rozumienia, ze osoba może mówić jedno, a myśleć drugie, bardzo łatwo można zdobyć ich zaufanie i wykorzystać je. W kontekście sytuacji nie potrafią dostrzec elementów, które zafałszowują tą relacje, które osoby zdrowe widzą spontanicznie).

• Zaangażowanie w życie społeczne- umiejętności związane z funkcjonowaniem w społeczności i odpowiednim wykorzystaniem jej zasobów; podróżowanie; robienie zakupów w sklepach i supermarketach; korzystanie z dostępnych usług (stacja benzynowa, warsztaty naprawcze, przychodnie lekarskie i dentystyczne); chodzenie do kościoła; wykorzystywanie transportu publicznego i korzystanie ze szkół, bibliotek, parków, miejsc wypoczynku i rekreacji, ulic, chodników; chodzenie do teatru i innych miejsc związanych z kulturą.

• Kierowanie sobą- umiejętność dokonywanie wyboru; przyswojenia i przestrzegania planu; podejmowanie działań adekwatnych do miejsca, warunków, czasu i osobistych zainteresowań; wykonywanie obowiązków; poszukiwanie pomocy kiedy konieczne; rozwiązywanie problemów konfrontując nową sytuację z już znanymi; umiejętność bronienia swoich praw.
  Jest to umiejętność, którą człowiek nabywa w trakcie życia na podstawie doświadczenia. Jeżeli osoba upośledzona nie miała takich możliwości dokonywania wyboru i środowisko nie stymulowało tego, to osoba nie wykształci tej umiejętności.

• Zdrowie i bezpieczeństwo- umiejętności związane z dbaniem o własne zdrowie i związane z tym właściwe odżywiania, rozpoznanie choroby, podejmowane leczenie i profilaktyka; udzielenie sobie pierwszej pomocy; dbanie o kondycję fizyczną; seksualność; regularne kontrole lekarskie i dentystyczne. Dodatkowo związane z tym są umiejętność odpowiedniego zachowania w społeczności, unikanie zachowań przestępczych, komunikowanie potrzeb i wyborów wchodzenie w relacje społeczne. Są to też umiejętności bezpiecznego korzystania z dorobku cywilizacji takich jak wanna, ciepła woda, żelazko.

• Funkcjonowanie akademickie- zdolności poznawcze i umiejętności związane z uczeniem się w szkole i mające bezpośrednio aplikację w życiu (pisanie, czytanie, liczenie, wiadomości dające orientację w środowisku i życie człowieka). Nie chodzi tutaj o poziom ocen, ale o umiejętność wykorzystania tej wiedzy w niezależnym życiu.

• Wypoczynek- umiejętności związane z organizacją własnego czasu wolnego i wypoczynku; wykorzystaniem zasobów własnych i tych istniejących w społeczności; włączaniem się w aktywność podejmowane przez innych; respektowanie norm, zasad i ról przeznaczonych dla każdej z osób, czekanie na swoją kolejkę. Poza tym związane z tym są właściwe zachowanie w miejscach przeznaczonych do wypoczynku, komunikowanie własnych potrzeb i wyborów.

Osoby z upośledzeniem zazwyczaj nie mają zbyt wielu aktywności. Nie zawsze, więc osoba rozumie, czym jest wypoczynek- dla niej nic nie robienie to coś normalnego, a nie sytuacja wyjątkowa

• Praca- chodzi tu nie tylko o pracę rozumianą, jako aktywność zarobkową, ale po prostu jako wykonywanie różnych czynności. W tym również czynności związanych z wykonywaniem określonej pracy.
  Są to umiejętności ważne przy podejmowaniu zatrudnienia w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin w otwartej społeczności (związane z wykonywaną pracą, relacjami społecznymi); kończenie podjętego zadania, świadomość czasu, zdolność do proszenia o pomoc, przyjmowanie uwag i podnoszenie umiejętności, zarządzanie pieniędzmi przechodzenie do i powrót z pracy, przygotowanie stanowiska, interakcja ze współpracownikami. Mówi się tu o różnych kompetencjach, które musi posiadać osoba. Kompetencje społeczne- dotyczy jakości relacji; umiejętność zwracania się do osób znaczących, zachowanie hierarchii osób w miejscu pracy

12. Model tradycyjny/ model ekologiczny w wyjaśnianiu etiologii upośledzenia umysłowego (z uwzględnieniem nowych zespołów)

UJĘCIE TRADYCYJNE

Przyczyny dzielimy na genetyczne (endogenne) i egzogenne.

Przyczyny genetyczne:

1. szkodliwe geny

2. aberracje chromosomalne

Ad.a - szkodliwe geny

• Dominujące
  - stwardnienie guzowate
  - nerwiakowłokniakowatość

-zespół Aperta

• Recesywne
  - fenyloketonuria

-choroba syropu klonowego

-galaktozemia

-matołectwo (kretynizm)

-małogłowie

• Sprzężone z płcią
  - zespół Lowego
  - moczówka prosta nerkopochodna
  - wodogłowie

Ad.b - aberacje chromosmoalne

• Dotyczące autosomów
  - Zespół Downa (trisomia 21 pary)
  - Trisomia 14-15
  - Trisomia 17-18

• Dotyczące chromosomów płciowych
  - Zespół XXX
  - Zespół Klinefeltera (XXY)
  - Zespół Turnera (X) - brak jednego chromosomu X u kobiet

Przyczyny egzogenne:
a) przed urodzeniem
b) w trakcie porodu
c) po urodzeniu

Ad. a - przed urodzeniem
- kiła wrodzona
- różyczka
- napromieniowanie
- konflikt Rh
- zakażenia
- zatrucia

Ad. b - w trakcie porodu
- uraz porodowy
- niedotlenienie
- zamartwica

Ad. c - po urodzeniu

- uraz mechaniczny
- zapalenie opon mózgowych
- encefalopatia po krztuścu
- zatrucia
- choroby zakaźne

W UJĘCIU MODELU EKOLOGICZNEGO:

Dwa kierunki poszukiwania przyczyn:

1. Analiza kategorii czynnika ryzyka
2. Analiza czasu jego działania

Ad. 1. Analiza kategorii czynnika ryzyka

4 kategorie:

a) czynniki biomedyczne (okoliczności genetyczne i sytuacje obecności zw. chem. w org. matki i w śr.)
b) czynniki społeczne (interakcje rodzinne, poziom stymulacji, zaangażowanie w rozwój dziecka itp.)
c) sytuacje zachowaniowe (głównie zachowania matki np. jej uzależnienia, ale i emocjonalność matki np. odrzucenie dziecka, przemoc wobec dziecka)

d) czynniki edukacyjne: poziom edukacji rodziców, wczesność diagnozy, wczesność i adekwatność interwencji

Zazwyczaj przyczyną jest jednak interakcja tych kryteriów.

Ad. 2. Analiza czasu jego działania

Analiza tego, na które pokolenie czynnik oddziaływuje:

• dziecko

• rodzic

• dziecko i rodzic

tzw. intergeneracyjność - oddziaływanie czynnika na 1 generacje skutkuje oddziaływaniami na inną generację (rodzic na dziecko)

W modelu ekologicznym sugeruje się 3 rodzaje prewencji:

1. działania zmierzające do tego, aby czynnik się nie pojawił np. unikanie chorób czy zewnętrznej stymulacji
2. działania ograniczające wpływ już istniejących czynników - wczesna interwencja

3. działania ograniczające zakres, głębokość zaburzeń

13. Deprywacja środowiskowa jako przyczyna upośledzenia umysłowego i działania psychologiczne przeciwdziałające temu zjawisku (koncepcja wspomaganego uczenia się Feuersteina)

Środowisko odzyskuje ważność jako przyczyna UU. Dzieci z różnych środowisk mają różne pozycje startowe. Dom z bogatą biblioteka lepiej rozumie sposoby myślenia dziecka.

Teoria deprywacji kulturowej -Wysocki (był jednym z pierwszych, którzy zajęli się dziećmi niepełnosprawnymi).

NIEPEŁNOSPRAENOŚĆ ma podwójna naturę:

1. kondycja psychiczna:

- może mieć charakter wrodzony, ale też nabyty

- różna od normalnej

2) środowisko kulturowe, społeczne, w którym dziecko przychodzi na świat rozwija się . Środowisko może stosować określone metody, sposoby oddziaływania prowadzące do wypracowania mechanizmów kompensacyjnych.

Deprywacja środowiska

- gdy dziecko nie będzie mieć szans rozwoju;

-jako nieadekwatność oddziaływań środowiskowych

KONCEPCJA WSPOMAGANEGO UCZENIA SIĘ -Feuerstein ( MLE)

Wcześniej określana jako upośrednione uczenie się doświadczenia.

Koncepcja ta odwołuje się do teorii modyfikacji poznawczej, która mówi, że każda jednostka jest modyfikowalna w sposób strukturalny, pomimo barier wynikających z rodzaju i rozległości niepełnosprawności. Szczególnie takie sfery kognitywne jak zbieranie, opracowanie i tworzenie informacji.

Wspomagane uczenie się jest to proces w którym każda osoba bardziej „doświadczona”, „wtajemniczona” (mediator) działa jako mediator pomiędzy bodźcami ze środowiska zewnętrznego, a dzieckiem/ os. rehabilitowaną ukierunkowując te bodźce z jednej strony, a z drugiej strony osobę czyli jej spostrzeganie, obrazowanie, odpowiedzi.

Mediator uczy daną osobę zbierania, opracowywania, tworzenia informacji w oparciu o kolejne działania.

Mediator →S bodziec →Mediator →Reakcja

14. Diagnoza psychologiczna w rehabilitacji: nozologiczna/funkcjonalna; pozytywna/negatywna

DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA - diagnozowanie w psychologii (klinicznej), wychowawczej, rehabilitacji, penitencjarnej itp. można określić jako to proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego człowieka (Paluchowski, 1995).

DIAGNOZA REHABILITACYJNA:

• całościowa (wszystkie obszary funkcjonowania)

• nie tylko poznajemy deficyty, ale i mocne i słabe strony osoby badanej (funkcjonalna)

• dzięki niej zdobywamy wszelkie przydatne informacje dla procesu diagnostycznego

• indywidualna - dostosowana do potrzeb konkretnej osoby

MODELE DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ

1. Diagnoza nozologiczna (różnicowa) - diagnoza w tym ujęciu jest rozpoznaniem i integrowaniem pewnej liczby symptomów, jej celem jest wybór jednej z możliwych jednostek nozologicznych i przypisanie jej pacjentowi.

Diagnoza postępuje tu według z góry określonego algorytmu, odwołując się do swej wiedzy o wskaźnikach zaburzenia. Wnioski nie są zindywidualizowane, a tym samym niezbyt skuteczne z punktu widzenia terapii.

2. Diagnoza funkcjonalna - celem diagnozy jest nie tylko opis i klasyfikacja zaburzeń. Poza wglądem w zaburzone funkcje, następuje rozpoznanie na jakich właściwościach i procesach psychicznych można się oprzeć w postępowaniu korekcyjnym, rewalidacji, terapii oraz zaprojektowanie oddziaływań.

• Diagnoza negatywna - polega na rozpoznawaniu zaburzeń

• Diagnoza pozytywna - polega na wyszukaniu właściwości psychicznych i elementów środowiska mających pozytywne znaczenie dla jednostki.

Równocześnie z procesem diagnozy negatywnej trzeba stosować diagnozę pozytywną - mają występować razem. 

15. przebieg procesu diagnostyczno-rehabilitacyjnego (model 3 kroków/wymiary).

Kroki:

1. Diagnoza (różnicowa)

2. Klasyfikacja i opis (mocnych i słabych stron)- diagnoza pozytywna. Nie ma skuteczności działań rehabilitacyjnych jeśli terapeuta widzi tylko zaburzenia a nie widzi mocnych stron.

3. Profil i określenie intensywności pomocy.

Ad 1 Diagnoza

Diagnoza psychologiczna - diagnozowanie w psychologii to proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego człowieka.

Celem rehabilitacji jest jakościowa zmiana działania.

Modele diagnozy psychologicznej:

• Diagnoza nozologiczna (różnicowa)- rozpoznanie i integrowanie pewnej liczby symptomów. Jej celem jest wybór 1 z możliwych jednostek nozologicznych i przypisanie jej pacjentowi. Diagnosta działa tu zgodnie z algorytmem, odwołując się do swej wiedzy. Wnioski nie są zindywidualizowane, a tym samym nie wystarczające z punktu widzenia terapii.

• Diagnoza funkcjonalna - celem diagnozy jest nie tylko opis i klasyfikacja zaburzenia. Poza wglądem w zaburzone funkcje, następuje rozpoznanie, na jakich właściwościach i procesach psychicznych można się oprzeć w postępowaniu korekcyjnym, rewalidacji, terapii oraz zaprojektowanie oddziaływań.

Ad 2 Klasyfikacja i opis

Wymiar I Funkcjonowanie intelektualne i funkcje adaptacyjne

Funkcjonowanie intelektualne (spostrzeganie, pamięć, uwaga, mowa, myślenie)

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

Źródło mówi o tym od jakiego specjalisty pochodzi informacja o mocnej i słabej stronie.

Trzeba tu uwzględnić kryterium rozwojowe- czyli okres, wiek pojawiania się niektórych funkcji (może być np. mocną stroną spostrzeganie bo wg jest, ale może też być słabą stroną bo dziecko potrzebuje dużego kontrastu, żeby dostrzegać, a więc jest ono nieadekwatne do wieku).

Działanie trans dyscyplinarne - wszyscy specjaliści zajmujący się diagnozą i rehabilitacją dziecka piszą wspólną diagnozę.

Funkcjonowanie adaptacyjne

Porozumiewanie się

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

Obsługiwanie siebie

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

I tak dalej wszystkie 10 obszarów funkcjonowania adaptacyjnego (należy uważać żeby informacje w słabych stronach mocnych nie wykluczały się).

Wymiar II charakterystyka psychologiczno - emocjonalna

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

Całkowita koncentracja na osobie.

Wymiar III zdrowie fizyczne i etiologia

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

Kondycja zdrowotna osoby, czy to pochodne choroby, czy np. niezdrowy tryb życia np. otyłość.

Wymiar IV charakterystyka środowiska

Nie dotyczy bezpośrednio osoby, ale pośrednio. Jest to miejsce przebywania - szkoła, dom, internat, praca.

Mocne strony	Źródło informacji
Słabe strony	Źródło informacji

Ad 3 Profil i określenie intensywności pomocy.

Poziomy intensywności wsparcia:

SP - sporadyczne

OK - okresowe

SW - stale w wielu obszarach

Każdy wymiar zostaje zanalizowany wg tabelki:

Przykładowo wymiar I: funkcjonowanie intelektualne i umiejętności adaptacyjne.

OBSZAR	FUNKCJA	PROPONOWANA FORMA POMOCY	POZIOM INTENSYWNOŚCI WSPARCIA
Funkcje intelektualne	Bardzo konkretnie (np. pamięć - ale co w tej pamięci)	-musi być podana bardzo konkretnie, -wpisujemy tu konkretne ćwiczenia np. na spostrzeganie -podajemy tu nie tylko co, ale i jak.	Należy oderwać się od kryterium ilorazu inteligencji (ale brać pod uwagę II).

16. Diagnoza psychospołecznego funkcjonowania osób z upośledzeniem umysłowym - cel, obszary, metody i ich kryteria doboru.

Cele diagnozy:

• dla potrzeb selekcji

a)podejście psychometryczne (badanie za pomocą testów, uzyskujemy wskaźniki psychometryczne)

b)kliniczne ( badanie o charakterze jakościowym, orientacja w mocnych i słabych stronach badanego)

• dla potrzeb rehabilitacji (całościowa, indywidualna, funkcjonalna)

Obszary diagnozy:

• funkcjonowanie intelektualne (iloraz inteligencji, ale też jakościowy opis sfery)

• funkcje adaptacyjne

• inne procesy poznawcze, w tym zdolności i tempo uczenia się

• kontakty społeczne

• sfera ruchowa

• cechy osobowości

Kryteria doboru metod:

• obszar diagnozy

• czynniki związane z osobą badaną (wiek życia, wiek umysłowy, poziom sprawności sensorycznej i motorycznej)

• jakość diagnozy przy uwzględnieniu ograniczeń metody

Rola wywiadu w diagnozie:

• informacja o dynamice rozwoju, ewentualnych czynnikach patologicznych, funkcjonowaniu środowiska

• odróżnienie od otępienia, zahamowania, zaniedbania

Rola obserwacji w diagnozie:

• samodzielne źródło informacji o osobie

• uzupełnienie metod, uwierzytelnienie testów inteligencji

Rola analizy dokumentacji:

• informacja o dynamice rozwoju, ewentualnych czynnikach patologicznych

• źródło informacji służące sformułowaniu hipotez

• dane o osobie badanej pomocne przy planowaniu diagnozy

• materiał pomocniczy przy formułowaniu diagnozy końcowej, będącej opisem całościowego funkcjonowania osoby badanej

Etapy procesu diagnostycznego (miejsce metod):

1. wstęp - zbieranie informacji służących sformułowaniu hipotez (głównie wywiad, analiza dostępnej dokumentacji)

2. zasadniczy - gromadzenie zasadniczych informacji w celu weryfikacji hipotez za pomocą różnych metod (głównie wywiad, obserwacja oraz dostępne i adekwatne testy psychometryczne)

3. końcowy - sformułowanie diagnozy (opisu funkcjonowania) w oparciu o informacje zgromadzone we wstępnych i zasadniczym etapie procesu diagnostycznego, z uwzględnieniem słabych i mocnych stron w diagnozowanych obszarach funkcjonowania osoby badanej

Wybrane metody testowe w diagnozie osób z upośledzeniem umysłowym:

1.Metody pomiaru inteligencji

• Skale Wechslera

• Skala do badania inteligencji Termann-Merrill (według Stanford-Binet Intelligence Scale)

• Skala inteligencji dla małych dzieci Psyche Cattell w opr. Janusza Kostrzewskiego

Przy dodatkowych ograniczeniach:

• Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia

• Skala Grace Arthur

• Bezsłowny Test Inteligencji Snijders-Oomen

• Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera

•Test Matryc Ravena

2.Metody badania funkcji adaptacyjcnych:

• Skala Zachowania Przystosowawczego K. Nihira i in.

• Skale PAC i PAS Gunzberga

3Metody pomiaru innych procesów psychicznych

• Próby integracji wzrokowo - ruchowo - słuchowej

• Test 15 słów Reya

•Test Rozwoju Percepcji Wzrokowej M. Frostig

•Test uczenia się wzrokowo - słuchowego „Pismo chińskie”

4.Metody pomiaru rozwoju motorycznego i lateralizacji

• Skala Metryczna Oziereckiego

• Test Rene Zazzo

• Test Z. Matejcek, Z. Zlab

5.Metody badania osobowości I relacji społecznych

• Arkusz Zachowania się Ucznia B. Markowskiej

• II cz. Skali Nihiry i in.

w odpowiedniej sytuacji

• Kwestionariusz Postaw Rodzicielskich

• Test Stosunków Rodzinnych

• Scenotest (Pracownia Testów Psychologicznych)

Wątpliwości odnośnie metod opartych o grafomotorykę i zdolności językowe, np.

• Test Rysunku Człowieka

• Test Piramid Barwnych

• Test Rorschacha

• Test Zadań Niedokończonych

• Test Bajek

.

17. Psychospołeczne funkcjonowanie osób z upośledzeniem umysłowym - rola ogólnego opisu grupy i zróżnicowania indywidualnego dla rehabilitacji

Nie wiem czy oto chodzi…..

1) Rola ogólnego opisu funkcjonowania w poszczególnych sferach („spis treści”)

1. daje OGÓLNY OBRAZ FUNKCJONOWANIA osoby z uu

2. (jeśli mamy do reh. diagnozę) wstępne planowanie pr. rhabilitacji

3. Pomoc w gromadzeniu inf. (na co zwrócić uwagę w diagnozie)

4. Opis jest obrazem mocnych i słabych stron osoby z danym stopniem uu

2) Rola zróżnicowania w funkcjonowaniu dla rehabilitacji (pomiędzy grupami wg stopni oraz w ramach grup wg stopni)

A. znaczenie zróżnicowania pomiędzy stopniami

1. daje pewną orientację, czego możemy spodziewać się w ramach diagnozy i rehabilitacji

2. pomoc w planowaniu diagnozy i rehabilitacji

3. porządkuje inf. dot. funkcjonowania os.

4. stanowi pewne źródło inf. o os.

5. w ograniczonym zakresie pozwala nam przypuszczać w jakim zakresie osoba będzie potrzebowała wsparcia

6. daje możliwość komunikowania się ze specjalistami, którzy zajmują się daną osobą

7. ograniczenie: osoba z danym stopniem uu może opanować umiejętności z wyższego stopnia

B. znaczenie zróżnicowania w ramach jednego stopnia

1. podkreśla INDYWIDUALNE i ELASTYCZNE podejście do os. z uu w zakresie diagnozy i rehabilitacji

2. podkreśla znaczenie czynników środowiskowych

3. pokazuje pewną ograniczoność tej klasyfikacji i tylko pomocniczy jej charakter

18. Procesy poznawcze a stopień upośledzenia umysłowego:

Lekki

• Spostrzeganie - brak precyzji, trudności w wyodrębnieniu drobnych szczegółów.

• Uwaga - trudności w koncentracji na jednym przedmiocie przez dłuższy czas.

• Pamięć logiczna i dowolna słaba, uczenie się bez zrozumienia, w wolnym tempie. Pojawia się konfabulacyjne zapełnianie luk pamięciowych.

• Mowa - opóźniony rozwój mowy. Trudności w uzewnętrznianiu swoich myśli.

• Myślenie - wg Inhelder - osoby lekko upośledzone przechodzą te same stadia rozwoju intelektualnego, tylko, że w wolniej, nie osiągając ostatniego- stadium myślenia formalnego. Myślenie najczęściej pozostaje w fazie operacji konkretnych. Nie występuje u nich myślenie abstrakcyjne. Wnioskowanie utrudnione i charakteryzuje je obniżony krytycyzm.

• Uczenie się - opanowany materiał jest zawężony, proces uczenia jest spowolniony, dzieci potrzebują ciągłej stymulacji. Potrzebują też większej liczby prób by wytworzyło się u nich nastawienie się na uczenie się. Najefektywniejsza: instrukcja słowno- pokazowa. Zazwyczaj pełne opanowanie zdolności czytania, pisania, liczenia.

• Problemy z planowaniem, organizacją, podejmowaniem decyzji.

Umiarkowany

• Spostrzeganie - obniżona sprawność, spostrzegane są tylko cechy konkretne, zwł. ruch, dynamika, światło, co daje zubożony obraz świata.

• Uwaga- znaczne trudności w koncentracji uwagi dowolnej i wąski jej zakres.

• Pamięć logiczna i dowolna słaba, uczenie się bez zrozumienia, w wolnym tempie. Pojawia się konfabulacyjne zapełnianie luk pamięciowych.

• Znacznie opóźniony rozwój mowy. Posługują się zdaniami, choć zazwyczaj mało wyraźną. Utrudnione rozumienie innych ludzi, gdy nie ma z nimi bezpośredniego kontaktu np. z taśmy, płyty.

• Myślenie - pozostają w okresie myślenia przedoperacyjnego w fazie konkretno- -obrazowego.

Znaczny

• Myślenie - pozostają w okresie myślenia przedoperacyjnego w fazie myślenia intuicyjnego.

• Często występują zaburzenia sensoryczne. Np. deficyty percepcji słuchowej, wzrokowej.

• Spostrzeganie zaburzone- dotyczy to tempa, dokładności i zakresu tego procesu.

• Uzupełnianie luk pamięci konfabulacjami.

• Komunikacja pozawerbalna, choć często występuje też posługiwanie się wyrazami.

• Zaburzenia uwagi- dominuje uwaga mimowolna

• Proces uczenia się i wnioskowani ściśle związany z czynnościami praktycznymi i naśladowaniem. Nie są w stanie przyswoić umiejętności pisania i czytania.

Głęboki

• Często sprzężony z innymi schorzeniami i wadami rozwoju ograniczającymi aktywność życiową. Zwł. uszkodzenia telereceptorów. Możliwość eksploracji otoczenia zdobywania materiału poznawczego bardzo ograniczona.

• Ubogi materiał poznawczy (wrażenia, spostrzeżenia) z trudnością porządkowany na skutek osłabionej zdolności integracji sensorycznej.

• Brak uwagi dowolnej, mimowolna aktywizowana przez bardzo silne bodźce.

• Niektóre osoby mają zdolność wykonywania prostych kombinacji myślowych w celu rozwiązania problemu praktycznego.

• Uczenie się ma charakter sytuacyjny - podstawowy mechanizm to naśladowanie i wytwarzanie odruchów. Najlepiej jest zachowana pamięć ruchów i uczuć.

• Zdolność komunikowania się jest b. zróżnicowana - od osób, które nie posługują się mową dźwiękową, po takie, których poziom rozwoju mowy pozostaje n etapie wyrazu.

• Myślenie - rozwój w fazie myślenia sensoryczno - motorycznego.

MOCNE STRONY.

1.Poziom analizy i syntezy wzrokowej (spostrzeganie) w sytuacjach prostych, wymagających wyćwiczenia - mogą oni osiągnąć wyniki lepsze niż dzieci normalne o takim samym wieku inteligencji.

2. Bardzo dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się wypadki wybitnie dobrej pamięci fotograficznej.

ROLA ZDOBYWANEGO DOŚWIADCZENIA:

1. Obraz świata (często zubożony)- jego jakość zależy od doświadczenia osoby.

2. Proces analizy i syntezy wzrokowej ściśle zależy od doświadczenia osoby.

3. Wraz z nauczaniem wzrasta trwałość uwagi.

4. Niezwykle istotne w ich zdobywaniu wiedzy są powtórzenia i stymulacja. W sytuacjach nowych wykazują stereotypowość i brak plastyczności- stąd rola doświadczenia!

5. Wraz z doświadczeniem nabywają poczucia kompetencji.

6. W sytuacji zadaniowej wykazują orientację unikową, której celem jest uniknięcie porażki, tu także istotna rola zdobytego doświadczenia.

7. U osób z upośledzeniem w stopniu lekkim w wyniku bogatego doświadczenia i stymulacji może nastąpić zacieranie się wymienionych powyżej różnic. Np. w przypadku zdolności matematycznych, rozumienia pojęć liczbowych i innych.

19. Mocne i słabe strony procesów emocjonalno-motywacyjnych u osób z upośledzeniem umysłowym - opis, przyczyny i znaczenie dla rehabilitacji

Mocne strony

• wysoki poziom empatii, bardzo zbliżony do tego, jaki występuje u osób sprawnych intelektualnie

Słabe strony

• słaba zdolność do samokontroli i panowania nad sobą

• pewna sztywność zachowań, poglądów i uczuć przy jednocześnie wzmożonej podatności na sugestie

• ograniczone przeżywanie uczuć wyższych: patriotycznych, moralnych społecznych, estetycznych

• słaby krytycyzm w stosunku do otoczenia i w stosunku do siebie

Przebieg procesów emocjonalnych osób z uu zależy od zdolności spostrzegania przez te osoby ekspresji emocjonalnej ciała i twarzy. Ważna jest umiejętność adekwatnego rozróżniania stanów emocjonalnych jednostki (ekspresja ciała) w różnych sytuacjach społecznych, a co za tym idzie - adekwatne korygowanie swoich zachowań i reakcji przez osoby z uu.

• wolniejsze tempo rozwoju ocen moralnych u osób z uu w porównaniu z normalnymi;

Nie można jednoznacznie powiedzieć czy osoby uu osiągają ostateczny poziom rozwoju moralnego charakterystyczny dla osób normalnych.

Przyczyny

Istnieje zgoda wśród badaczy, że osoby z uu kochają, boją się, nienawidzą, odczuwają ból, samotność, a zaburzenia sfery emocjonalnej obserwowane u nich mogą:

1. wypływać z tych samych przyczyn co uu, do których należą trwałe zmiany w OUN

2. być spowodowane niewłaściwą postawą otoczenia, błędami wychowawczymi, wyuczeniem się reakcji agresywnych w określonych sytuacjach życiowych

Ogólna prawidłowość: sposób postępowania i reagowania osób z uu zależy w dużym stopniu od ich temperamentu. Tradycyjnie wyróżnia się wśród nich osoby aktywne i pobudliwe oraz apatyczne i zamknięte w sobie. Ci upośledzeni, którzy nie są dotknięci jednocześnie psychozą lub zaburzeniami zachowania, reprezentują taki sam zakres cech tempera mentalnych jak osoby normalne.

Wg Kościelskiej w powstawaniu uu prym wiodą czynniki psychiczne: emocje lęku, smutku rozpaczy oraz winy i małej wartości.

Znaczenie dla rehabilitacji

Przebieg procesów emocjonalnych i motywacyjnych u osób uu, nie powinien być rozpatrywany jedynie pod kątem wpływu na te procesy faktu uu i wynikających stąd konsekwencji. Warunki zew. równie silnie kształtują ich przebieg. Chodzi tu o oddziaływanie różnego typu wzmocnień oraz najbliższego otoczenia, jego organizacji i jakości.

* determinanty przystosowania emocjonalnego osób z uu (badania dorosłych mieszkańców DPS-ów)

a) aktywność zawodowa (a.z.)

-brak a.z. najgorzej znoszą młodzi mężczyźni częściej wchodzą w konflikty z innymi i nie przestrzegają regulaminów

-brak a.z. u młodych kobiet wzrasta natężenie reakcji somatycznych i obniża się funkcjonowanie emocjonalne

b) adekwatna ocena swoich możliwości w kontekście aktywności zawodowej

Uczestnicząc w różnego rodzaju działaniach, osoby z uu mają możliwość oceny sowich możliwości pozwala to na bardziej adekwatne dostosowanie do nich podejmowanej aktywności zawodowej, która pozostając w zgodzie z ich umiejętnościami przyczynia się do lepszego przystosowania emocjonalnego tych osób

wpływ środowiska w jakim os. z uu przebywa na jego motywację - wnioski ważne dla praktyki rehabilitacji zawodowej:

1. osoby z uu, przebywając w instytucjach lub środowiskach, które nie zaspokajają ich potrzeb, są bardziej zaangażowane i silniej motywowane powykonywania zadań monotonnych niż osoby mieszkające w domach rodzinnych i wywodzące się ze środowisk zaspokajających ich potrzeby;

2. wykazywanie zainteresowania wykonaniem zadania przez os. uu staje się dla niej czynnikiem wzmacniającym motywację;

3. obawa przed wykonaniem zadania jest związana z wcześniej doświadczanymi przez osobę sukcesami i porażkami;

4. wzmocnienia konkretne (namacalne) jest czynnikiem silniej motywującym niż wzmocnienia abstrakcyjne;

5. nastawienie na sukces jest czynnikiem silnie motywującym;

1. jeżeli osoba wierzy, że może osiągnąć sukces, jej działanie staje się bardziej adekwatne, poszukuje najlepszego rozwiązania dla danego zadania;

2. jeżeli nie wierzy w osiągnięcie sukcesu- koncentruje się na tym, aby zrobić bardzo dużo, ale niekoniecznie poprawnie

źródło: Otrębski, W. ( 2001), Osoby z upośledzeniem umysłowym w sytuacji pracy. Lublin: TN KUL, 31-36. [Specyfika pr. em.-mot. u osób z lekkim i umiarkowanym uu]

Stopnie uu	Lekki	umiarkowany	znaczny	głęboki
Procesy emocjonalno-motywacyjne	+generalnie funkcjonują w granicach normy; -zaburzenia em. (etiologia śr.), mogą być skutkiem trudności w radzeniu sobie z nieadekwatnymi wymaganiami albo reakcją obronną w syt. deprywacji potrzeb w śr. życia; -większe nasilenie nieprawidłowości takich jak: niestałość em., impulsywność, agresywność, niepokój, zahamowanie lub nadpobudliwość, głód emocjonalny, osłabienie mechanizmów kontroli, podatność na sugestie, stwierdza się głównie w młodszym wieku, ale mogą one utrzymywać się w ciągu całego życia jednostki; -cechy negat. skorelowane z prawidłowym funkcjonowaniem społ.: zmniejszone poczucie wrażliwości i powinności moralnej, niedorozwój uczuć wyższych, obniżenie poziomu aspiracji i motywacji do działania.	+Wzrasta zróżnicowanie reakcji emocjonalnych i sposobów ich wyrażania.		+Rozwój sfery emocjonalnej silnie jest związany z realizacją podstawowych potrzeb w śr. społ. Postawanie w bezpiecznym i stymulującym otoczeniu, kontakty z ludźmi pozwalają ujawnić się możliwościom rozwojowym sfery em. +Wyrażają potrzebę kontaktu emocjonalnego z innymi, mogą przejawiać bardziej zróżnicowane emocje, a nawet rozpoznawać je u innych. -zaburzenia o etiologii organicznej i środowiskowej: wahania nastroju, nieadekwatność reakcji emocjonalnych, brak kontroli emocji; -zachowania agresywne o charakterze autodestrukcyjnym i skierowane na otoczenie; -stwierdza się również przypadki autyzmu
					+Obserwuje się wiele potrzeb, które sprzyjają funkcjonowaniu w społ.:
					p.bepzieczeńtwa, przynależności i miłości	p.przywiązania, sympatii, antypatii;
					+przejawy intuicyjnego poczucia moralności -nieadekwatność reakcji emocjonalnych, labilność em., brak kontroli em.; -wiele zaburzeń i chorób: schizofrenia, depresja, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia w zachowaniu - agresja, izolacja (ich przyczyny mają charakter zarówno organiczny jak i środowiskowy)

Źródło: Kirenko, J. i Parchomiuk, M. (2006). Edukacja i rehabilitacja osób z uu. Lublin: Wyd. Akad. WSSP, 26-34

20.  Mocne i słabe strony funkcjonowania społecznego osób z upośledzeniem umysłowym - opis, przyczyny i znaczenie dla rehabilitacji.]

Przyczyny:

- ograniczenia w czynnościach orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, motywacyjnych, emocjonalnych i innych

- wolniejsze uczenie się w sytuacjach społecznych

- złe podejście rodziny, otoczenia, y wychowawcze

Charakterystyka w podejściu społecznym:

- łatwowierność, podatność na sugestie

- transparentność uczuciowa

- wysoka emocjonalność, uczuciowość

Lekkie	Umiarkowane	Znaczne	Głębokie
+ mogą uczęszczać na zajęcia w szkole + ich rozwój społeczny jest często wyższy niż intelektualny + funkcjonują normalnie w kontaktach społecznych	+ widoczna potrzeba kontaktów społecznych + samodzielność w obsłudze + są zdolni do pracy zarobkowej + nie mają większych problemów z czynnościami codziennymi w domu + dbają o własne bezpieczeństwo + rozumieją sytuacje społeczne + potrafią wyrazić swoje potrzeby + potrafią porozumiewać się i współpracować z innymi	- wymagają opieki ze strony rodziny, opiekunów + osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, samoobsługi i poruszania się w bliskiej okolicy + rozumieją proste sytuacje + wykonują proste prace domowe	- uzależnienie od motoryki i stymulacji - wymagają stałej opieki - nie troszczą się o własne bezpieczeństwo, zdrowie - nie mają orientacji poza domem + mogą nauczyć się prostych nawyków

Mocne i słabe strony w zależności od poziomu upośledzenia umysłowego

21.Jąkanie - pojęcie, objawy, problemy psychologiczne, program rehabilitacji

Jąkanie jest niepłynnością mówienia (zaburzenie płynności mowy- rytmu i tempa), spowodowaną nadmiernymi skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, której to niepłynności towarzyszą różnorodne reakcje indywidualne lub społeczne, zakłócające komunikację międzyludzką.

Epidemiologia

Jąkanie występuje u około 1% populacji, przy czym czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewcząt. Najczęściej pojawia się około 3 r.ż., następnie około 7 r.ż. oraz w okresie adolescencji (13 r.ż.).

Jąkanie jest funkcją niepłynności mówienia i reakcji jej towarzyszących, co wyraża następujący wzór:

J = f (N + R)

J - jąkanie

N - niepłynność mówienia

R - reakcje towarzyszące

J- jąkanie

Rodzaje jąkania

• Kryterium fizjologiczne

Filologia jąkania próbuje ustalić jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:

• jąkanie kloniczne, w którym przeważają skurcze kloniczne, powodujące powtarzanie dźwięku np. pa...pa...palto. Uważa się, że jest to łagodniejsza i często nieuświadomiona forma jąkania,

• jąkanie toniczne, w którym przeważają skurcze toniczne powodując tzw. bloki w czasie mówienia. Jest to bardziej zaawansowana forma jąkania i odczuwana jako bardzo przykra,

• jąkanie kloniczno- toniczne, w którym nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane.

Wymienione skurcze mogą lokalizować się w :

• układzie oddechowym i wówczas rozpoznajemy jąkanie oddechowe,

• układzie fonacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie fonacyjne,

• układzie artykulacyjnym i wówczas rozpoznajemy jąkanie artykulacyjne.

• Kryterium lingwistyczne

Na płaszczyźnie lingwistycznej bierzemy pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia.

Bluemel jako pierwszy wyróżnił:

• jąkanie pierwotne, w którym dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi,

• jąkanie wtórne, w którym - poza powtarzaniem - pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi.

• Kryterium psychologiczne

Zdaniem psychologów oraz terapeutów mowy pojawienie się lęku przed mówieniem (logofobia) stanowi kluczowy moment w rozwoju jąkania. Dlatego wyróżniają oni:

• jąkanie preneurotyczne (bez logofobii),

• jąkanie neurotyczne (z logofobią).

Problem sprawia ustalenie momentu uświadomienia sobie niepłynności mówienia, które może wystąpić już u bardzo małych dzieci, rozpoznających błędy językowe. W związku z tym z dużą ostrożnością należy przyjąć podział jąkania na:

• jąkanie nieuświadomione,

• jąkanie uświadomione.

Logofobia jest zawsze uświadomiona i należy ją odróżnić od lęku, którego źródła są nieznane. Strach przed mówieniem jest procesem rozwijającym się stopniowo. Dziecko wie, że jąka się, ale przez pewien okres może mówić bez obaw. Mogą pojawić się one na skutek nieprawidłowych reakcji indywidualnych i społecznych.

N- niepłynność mówienia

Van Riper i Wintage są przekonani, że jąkanie zawiera więcej niż jeden typ niepłynności mówienia.

Niepłynność mówienia jest traktowana najczęściej jako objaw lub zespół objawów, można ją podzielić według 4 kryteriów, umownie określanych jako: lingwistyczne, fizjologiczne, psychologiczne i socjologiczne.

• Stosując kryterium lingwistyczne można wyróżnić:

• niepłynność prostą, kiedy występuje jeden objaw niepłynności mówienia,

• niepłynność złożoną, kiedy występuje kilka objawów niepłynności mówienia.

Podstawowe objawy niepłynności mówienia:

• powtarzanie głosek (m-m-m-mama), sylab (ma-ma- mama), słów (mama- mama poszła), części zdań (mama poszła- mama poszła do sklepu),

• przeciąganie głosek (mmmmmama),

• blokowanie (m…ama poszła),

• embolofazje (yyyy, eeee),

• pauzy (momenty ciszy),

• rewizje (mama poszedł… szła do sklepu),

• tachylalia (zbyt szybkie mówienie),

• bradylalia (zbyt wolne mówienie),

• dysrytmia (nierytmiczne mówienie).

Niepłynność mówienia nie jest zjawiskiem jednorodnym. Można wyróżnić jej następujące rodzaje (nadal do kryterium lingwistycznego!) :

• niepłynność semantyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej informacji do drugiej. Główne objawy to pauzy, powtarzanie i embolofazje,

• niepłynność syntaktyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej struktury składniowej do drugiej. Główne objawy: rewizje oraz powtarzanie spójników,

• niepłynność artykulacyjną, czyli trudności w swobodnym przejściu od jednej artykulacji do drugiej. Objawy to: powtarzanie, przeciąganie, blokowanie, dysrytmia.

• Zgodnie z kryterium fizjologicznym niepłynność mówienia można podzielić na:

• niepłynność spastyczną - występuje na skutek nadmiernych skurczów mięśni aparatu mowy,

• niepłynność niespastyczną - nie towarzyszą jej takie skurcze.

• Kryterium psychologiczne uwzględnia przede wszystkim świadomość niepłynności mówienia i logofobię. Można wyróżnić:

• niepłynność nieuświadomioną i nielogofobiczną,

• niepłynność uświadomioną, ale nie logofobiczną,

• niepłynność uświadomioną i logofobiczną.

• Stosując kryterium socjologiczne niepłynność mówienia można podzielić na:

• niepłynność społecznie stałą występującą w każdej sytuacji i wobec każdej osoby,

• niepłynność społecznie zmienną, która pojawia się w niektórych sytuacjach i wobec niektórych osób.

!!! Podstawowym kryterium różnicującym niepłynność mówienia zwykła i patologiczną jest kryterium fizjologiczne. Niepłynność zwykła jest niespastyczna, natomiast niepłynność patologiczna jest spastyczna.

R- reakcje towarzyszące

• Reakcje fizjologiczne

Reakcje te obserwuje się w:

• aparacie oddechowym (oddychanie asymetryczne, zwiększona liczba oddechów, skrócenie fazy wydechowej, brak regulacji ilości powietrza wychodzącego z płuc),

• aparacie fonacyjnym (silne zaciskanie strun głosowych, gwałtowne ruchy krtani, zaciskanie się tzw. strun rzekomych, wydłużenie początku i zakończenia fonacji, dysfonia),

• aparacie artykulacyjnym- te reakcje mają postać:

• klonusa tj. krótkiego, powtarzającego się skurczu mięśni języka, warg lub podniebienia miękkiego,

• tonusa tj. wzmożonego, przedłużającego się skurczu języka, warg i podniebienia miękkiego,

• tremoru tj. wzmożonego drgania języka, warg, podniebienia miękkiego lub podbródka,

• nadmiernego napięcia wszystkich mięśni artykulacyjnych.

Opisanym patologicznym reakcjom oddechowym, fonacyjnym i artykulacyjnym towarzyszyć mogą współruchy. Są to ruchy niezaangażowane bezpośrednio w akt mówienia np. odwracanie głowy, marszczenie czoła, brwi, drganie policzków, zaciskanie warg, napinanie mięśni szyi, zbędne ruchy torsu, potrząsanie ramionami, przebieranie palcami, tupanie, kołysanie się.

Do wymienionych reakcji neuromięśniowych dochodzą często reakcje wegetatywne, takie jak: czerwienienie się, blednięcie, pocenie się, oziębienie dłoni, przyśpieszone bicie serca.

• Reakcje psychospołeczne

Psychospołeczne reakcje na niepłynność mówienia są różne. Można je podzielić w zależności od tego, kto i jak na nią reaguje.

Kto reaguje:

• reakcje indywidualne

• reakcje społeczne

Jak reaguje:

• reakcje pozytywne

• reakcje negatywne.

Uwaga

!!! Jąkanie nie jest jednostką chorobową, ale zespołem wielu objawów.

Jąkanie to zjawisko:

• indywidualne, gdyż każdy jąkający się ma typowy dla siebie wzór jąkania,

• społeczne, gdyż pozwala opisywać i wyjaśniać interakcję werbalną i pozawerbalną z udziałem jąkającego się,

• dynamiczne, gdyż zmiana niepłynności mówienia lub zmiana reakcji jej towarzyszących powoduje zmianę samego jąkania,

• interdyscyplinarne, gdyż pozwala opisywać i wyjaśnić jąkanie jednocześnie na 4 płaszczyznach: fizjologicznej, lingwistycznej, psychologicznej i społecznej.

Cechy jąkania:

Jąkanie jest zaburzeniem:

• dynamicznym (zmieniającym się w czasie),

• sytuacyjnym (występuje w jednych sytuacjach, a nie pojawia się w innych),

• okresowym (pojawia się i znika, co dezorientuje otoczenie).

Problemy psychologiczne osób jąkających się

• zaniżona samoocena i poczucie własnej wartości,

• przygnębienie, smutek,

• zwiększony poziom lęku, napięcie, małe poczucie bezpieczeństwa,

• drażliwość, agresja, impulsywność,

• apatia, obniżona motywacja do działania,

• potrzeba uległości, podporządkowania się,

• konflikt potrzeb psychicznych,

• powściągliwość, dystans,

• nieśmiałość, samotność, unikanie kontaktów społecznych,

• silne mechanizmy obronne, np. tłumienie,

• tłumienie, wypieranie swoich potrzeb,

• a zarazem ciekawość świata

Program rehabilitacji

I etap

14 dni- milczenie, nauka oddechu, ćwiczenia relaksacyjne, nauka sylab, wyrazów, zdań, wprowadzenie dominującej ręki, obrazowanie.

II etap

1 rok- utrwalanie poznanych technik, stopniowe przyspieszanie tempa mowy.

III etap

2 lata- utrwalanie nawyków „nowej mowy” w celu ich zautomatyzowania, cel- świadoma kontrola mowy.

Zajęcia w trakcie terapii jąkania prowadzone są  przez cały dzień w kilkuosobowych grupach. Jest to terapia rodzinna, więc pacjenci uczestniczą  w niej z najbliższymi osobami.  Po powrocie do domu  opiekun staje się dla pacjenta "domowym logopedą", wspierającym  go w terapii.

W pierwszych dniach terapii pacjenci uczą się  jak pozbyć się napięcia mięśni towarzyszącego mowie. Dla osiągnięcia tego celu przez kilka dni milczą, aby  zapomnieć o jąkaniu i strachu przed nim. Jest  to trudny element terapii. Dzięki milczeniu przygotowuje się psychikę do połączenia mowy ze spokojem, a nie z napięciem. Stanowi to podstawę terapii, gdyż jąkający nie wyobrażają  sobie aktu mowy w rozluźnieniu.

Kolejne dni terapii to - nauka prawidłowego oddechu. Dalszy przebieg - to "wzorcowe" wybrzmiewanie podstawowych dźwięków mowy (spółgłosek i samogłosek).  Tylko jąkający wiedzą  ile problemów sprawia im prawidłowe, bez napięcia, wypowiedzenie wyrazów na: p, b, k, g, itp. Podczas artykulacji tych głosek najczęściej powstają  silne zwarcia (bloki toniczne).Następny etap to nauka: sylab, wyrazów, zdań. Połączonych z  wcześniej poznanymi elementami. Po kilku dniach terapii, jej uczestnicy są  już gotowi, aby pokonać strach przed mową i przed ludźmi. Znając doskonale, zasady chroniące ich przed jąkaniem, idą i pytają  ludzi na ulicy i w sklepach o co chcą, np. "Jak dojść do apteki?". Przechodzą  pierwszy ważny egzamin z "płynnej mowy". Intensywne ćwiczenia werbalne przeplatane są  ćwiczeniami relaksacyjnymi i ćwiczeniami  fizycznymi ciała. Bardzo ważnym elementem jest też psychoterapia; danie pacjentowi poczucia własnej wartości, nauka walki ze stresem, zrzucenie agresji, odblokowanie psychiki. Każdy z wielu elementów metody, pozostaje w związku przyczynowo - skutkowym tworząc tym samym logiczną  całość.  Istotnym elementem metody jest wprowadzenie ręki dominującej, która pomaga w przekazywaniu impulsów do ośrodka mowy, koordynując całym aktem mowy.

Po pierwszych zmaganiach, każdy z pacjentów  wie co robić, aby się nie jąkać - ma już odpowiednie "narzędzia". Czas, aby sprawdzić swoją  nową  mowę w trudniejszych sytuacjach, czy funkcjonuje i spełnia swoje zadania. Szczególnie w miejscach, gdzie przedtem były obawy pytać się o cokolwiek. Uczestnicy idą  się sprawdzić do banków, urzędów, instytucji i innych "białych plam" swojej mowy. Niektórzy z nich, po raz pierwszy dzwonią  do swoich domów. Przedtem telefon był dla nich koszmarem. Chętnie rozmawiają  z ludźmi na ulicy, kupują  bilety. Bez bloków i strachu, sprawdzają  swoje nieograniczone możliwości płynnej mowy.

Po raz pierwszy nie myśli, że "dopadnie" go blok. Właśnie to potrzebne jest psychice! Koduje się nowa informacja w mózgu: "Myślę o mowie a nie o jąkaniu"!

Przez ostatnie dni terapii pacjenci doskonalą "nową  mowę". Ostatecznie zostają skorygowane błędy, które zautomatyzowały się przez lata. Wreszcie, bawią  się mową,, obrazowaniem, intonacją, gestem i głosem. Po czternastu dniach wszyscy pacjenci mówią  płynnie - nikt się nie jąka. Przez krótki czas mowa jest nieco wolniejsza. Muszą być wdrożone wzorce nowej mowy.

Przez pierwszy rok terapii grupa terapeutyczna spotyka się na comiesięcznych, jednodniowch sesjach terapeutycznych, czyli tzw. "maratonach", podczas których utrwala poznany wcześniej program oraz zgłębia tajniki "nowej - płynnej mowy". W tym czasie następuje stopniowe przyspieszanie tempa mowy tak, aby po 12 miesiącach terapii pacjent mógł posługiwać się tempem mowy, które społecznie określane jest jako "normalne".

Kolejne 2 lata terapii to czas utrwalania nawyku posługiwania się "nową mową". Jest czas, który potrzebny jest pacjentowi dla "zautomatyzowania" tego nawyku. W tym okresie pacjenci w dalszym ciągu uczestniczą w jednodniowych sesjach terapeutycznych z tym, że odbywają się one z mniejszą częstotliwością.

Po upływie trzech lat można mówić o wyleczeniu jąkania.

22.  Autyzm dziecięcy - określenie pojęcia i kryteria diagnostyczne

wg DSM-IV-TR

A. Ogółem sześć (lub więcej) objawów z grup (1), (2) i (3), z czego przynajmniej dwa z grupy (1) i po jednym z (2) i (3).

1. Jakościowe zaburzenie interakcji społecznych, przejawiające się na przynajmniej dwa spośród następujących sposobów: 
a) wyraźne zaburzenie w posługiwaniu się zachowaniami niewerbalnymi w regulowaniu interakcji społecznych: kontakt wzrokowy, wyraz twarzy (ekspresje mimiczne), pozycje ciała oraz gesty,
b) nieumiejętność rozwijania relacji z rówieśnikami, adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka,
c) brak spontanicznego poszukiwania kontaktów, w celu dzielenia się z innymi swoją radością, zainteresowaniami lub osiągnięciami (np. brak takich zachowań jak pokazywanie, przynoszenie, wskazywanie obiektów, którymi dziecko jest zainteresowane),
d) brak społecznego lub emocjonalnego odwzajemniania.
 
2. Jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się, objawiające się przynajmniej poprzez jedno z następujących:
 
a) opóźnienie lub całkowity brak rozwoju mowy (którym nie towarzyszą próby skompensowania braków mowy za pośrednictwem alternatywnych sposobów (kanałów) komunikowania się jak np. mimika lub gesty),
b) u osób posługujących się mową - wyraźne zaburzenie zdolności do inicjowania i podtrzymywania rozmowy,
c) używanie języka w sposób stereotypowy (schematyczny), z powtórzeniami lub idiosynkratyczny (niesłużący komunikacji, np. osoba mówi „mamo” ,a patrzy na lampę),
d) brak zróżnicowanego, spontanicznego udawania w trakcie zabawy, lub społecznych zabaw naśladowczych, adekwatnych do poziomu rozwoju.

 
3. Ograniczone, powtarzające i stereotypowe wzory zachowania, zainteresowań i działań (czynności):
 
a) pochłaniające dziecko zaabsorbowanie jednym (lub więcej) stereotypowym i ograniczonym wzorem zainteresowań, które są nieprawidłowe ze względu na intensywność bądź swój przedmiot,

b) dostrzegalne sztywne trzymanie się specyficznych, dysfunkcjonalnych rytuałów lub ustalonych form,

c) stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie lub kręcenie palcem, ręką, lub złożone ruchy całego ciała),

d) uporczywe zaabsorbowanie częściami obiektów (przedmiotów, istot żywych).

 

B. Opóźnienia lub zaburzenia funkcjonowania w co najmniej jednym z następujących obszarów przed ukończeniem 3 roku życia:
1. interakcje społeczne,
2. używanie języka do komunikowania się z ludźmi,
3. zabawa symboliczna lub oparta na wyobraźni.

 

C. Zaburzenia tego nie tłumaczy lepiej zespół Retta (Rett"s Disorder) lub dziecięce zaburzenie dezintegracyjne (Childhood Disintegrative Disorder).

!!! Pamiętaj

Główne kryteria autyzmu:

• objawowe (6 obecnych spośród 12 objawów),

• kryterium czasu (przed ukończeniem 3 r. ż.),

• kryterium różnicowe.

Osiowe obszary zaburzeń:

• kontakty społeczne,

• komunikacja,

• wzorce zachowań.

!!! Ważne

• Autyzm nie jest psychozą.

Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwoju powstałym przed ukończeniem 3 r. ż., o charakterze neurobiologicznym, objawiającym się w zaburzeniach trzech sfer osiowych.

• Autyzm ma / nie ma określonych objawów- objawy są wypisane, ale nie ma takiego objawu, który występuje u wszystkich.

Dodatkowo wszystkie objawy autystyczne występują w innych zaburzeniach.

23. Rehabilitacja osób z autyzmem - cele, metody i ich dobór

CELE:

• zredukowanie lęku

• pocz. akceptacji

• pocz. bezpieczeństwa

DOBÓR METOD:

• podejście do terapii dzieci z autyzmem powinno być zindywidualizowane.

• metody i formy pracy powinny być odpowiednio dobrane do możliwości konkretnego dziecka oraz do stopnia zaburzenia.

• częstym pomiarem efektywności terapii jest pomiar inteligencji

• na skuteczność wczesnych oddziaływań wpływa wiek, w jakim było dziecko w momencie ich rozpoczęcia

• narzędzia stosowane do pomiaru zdolności dziecka istotnie wpływają na uzyskane rezultaty

• na efektywność terapii wpływa intensywność oddziaływań

• terapia dzieci z autyzmem wymaga złożonych i kompleksowych oddziaływań

• etapowość:

1. niedyrektywne

2. behawioralne

3. teorie umysłu

METODY:

1.Terapia behawioralna -(metoda TEACCH)

Ma na celu kształtowanie w dziecku zachowań adaptacyjnych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku.

ETAPY:

1. Eliminacja zachowań niebezpiecznych

2. Problemy zagrażające życiu dziecka w rodzinie- czynności samoobsługowe, sytuacje trudne

3. Umiejętności konieczne do nauki szkolnej- komunikacja i nawiązywanie kontaktu

4. Maksymalne usamodzielnienie dziecka

• indywidualny plan, cele krótko i długoterminowe -opracowanie dla każdego dziecka indywidualnych celów kształcenia, w zależności od jego „słabych” i „mocnych stron”

• konsekwencja

• krótkie i proste polecenia, powtarzane

• zabawa interakcyjna

• edukacją treściową i uczeniem konkretnych umiejętności poznawczych,

• poprawa jakości kontaktu, relacji i współpracy, kształtowanie pragmatyki porozumiewania się i sposobów komunikacji, rozwijanie ciekawości poznawczej i motywacji wewnętrznej.

2. Metoda Integracji Sensorycznej

Jest to neurobiologiczna czynność, która zachodzi w obrębie ludzkiego ciała. Informacje docierające do mózgu są niewłaściwie przetwarzane, w wyniku czego pojawiają się zaburzenia percepcji, zdolności ruchowych, umiejętności bawienia się, zachowań, uczenia się i samoobsługi. Występuje też duża niepewność grawitacyjna, osoba broni się przed dotykiem, zbyt jaskrawym światłem.

Celem jest udrażniania tych kanałów, które są odpowiedzialne za integrowanie wrażeń na najniższym poziomie. Zintegrowane sygnały z tych kanałów umożliwiają bardziej ukierunkowany proces gromadzenia impulsów wzorkowych i słuchowych. Integracja doznań z wszystkich kanałów umożliwia praksję, a więc działania nastawione na cel.

3. Metoda Knillów z Elementami Stymulacji Polisensorycznej

Terapia ta polega na stymulacji zmysłów dziecka, którego przyczyna autyzmu upatruje się w uszkodzeniu mózgu powodującym zaburzenia w funkcjonowaniu kanałów sensorycznych prowadzących z narządów zmysłu do mózgu.

Dziecko cechuje nadwrażliwość zmysłowa, gdyż do jego mózgu napływa zbyt duża ilość bodźców danego rodzaju którego nie jest w stanie zintegrować. Autystyczne zachowania rozumiane są tutaj jako rodzaj samouleczenia. Metoda polega na odwrażliwieniu lub uwrażliwieniu danego kanału sensorycznego poprzez dostarczanie dziecku bodźców odpowiednio o słabym i silnym natężeniu następnie stopniowej zmianie tego natężenia. Stymulacja polisensoryczna odbywa się zawsze ściśle według określonego schematu.

4. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne.

Jest ona oparta na założeniach gimnastyki ekspresyjnej opracowanej przez Labana. Głównym założeniem metody jest posługiwanie się ruchem jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka i w terapii jego zaburzeń. Terapia opiera się na ruchu, eksploracji otoczenia, a następnie dążeniu do jego przekształcenia, jako kreatywnego sposobu oddziaływania w procesie nawiązywania interakcji ze środowiskiem. Metoda dzięki swojemu indywidualnemu podejściu pozwala na przejście przez kolejne etapy rozwojowe.

Ma na celu rozwijanie przez ruch świadomości własnego ciała i usprawnienia ruchowego, przestrzeni i działania w niej, dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi oraz nawiązywanie z nimi bliskiego kontaktu (Błeszyński, 2004).

5. Metoda Dobrego Startu opracowana przez Bogdanowicz (Bogdanowicz, Barańska, Jakucka, 1998).

Posiada ona aspekt profilaktyczno - terapeutyczny oraz diagnostyczny. Pierwszy bazuje na założeniach, aby rozwijać jednocześnie funkcje językowe, spostrzeżeniowe oraz koordynować współzależność i współdziałanie tych funkcji między sobą. Te działania mają na celu przygotować dziecko do nauki czytania i pisania. Aspekt diagnostyczny uwzględnia możliwość obserwacji zachowania dziecka, oraz analizy tych obserwacji pod kątem problemów i błędów, jakie popełnia.

Metoda składa się z trzech części:

1. Zajęcia wprowadzające, które dyscyplinują dziecko i koncentrują jego uwagę.

2. Zajęcia właściwe, podzielonych na trzy grupy ćwiczeń: ruchowe, ruchowo - słuchowe oraz ruchowo - słuchowo - wzrokowe.

3. Zajęcia końcowe, które mają na celu ilustrowanie ruchem treści śpiewanej piosenki (Wysocka, 2004).

6. Terapia „holding” Welcha

Ma na celu budowanie więzi emocjonalnej pomiędzy matką a dzieckiem. U podstaw tej terapii leży przekonanie, że dziecko rozwija się prawidłowo, gdy istnieje bezpieczny i bliski związek między nim a matką, gdy istnieje porozumienie, które rozwija się poprzez słowa, mimikę, gesty i dotyk. Wrażenia dotykowe są bowiem odbierane całą powierzchnią skóry przez receptory i jeden miły dotyk wywołuje dużą aktywność mózgu. Ważne przy tej terapii jest utrzymywanie stałego kontaktu wzrokowego. Sesje holdingu powinny odbywać się codziennie, najlepiej wtedy, gdy zachowanie dziecka wyprowadza nas z równowagi. Sesja składa się z trzech faz: 1. konfrontacji, 2.odrzucenia i 3.rozwiązania i może trwać nawet do godziny czasu (Gajda, 2006).

7. Metoda Stymulowanych Seryjnych Powtórzeń Ćwiczeń (SSP) Szota.

Jej głównym celem jest podniesienie liczby bodźców oddziaływujących na korę mózgową. W terapii tej można stymulować każdą cześć ciała osobno. Innym celem jest odreagowanie napięć i obniżenie poziomu agresji dziecka autystycznego, które często charakteryzuje się destruktywnymi zachowaniami. Ukierunkowana aktywność ruchowa pozwala dziecku rozładować napięcie nerwowe. Kolejnym założeniem jest zwiększenie samej wydolności fizycznej dziecka, dążąc do autonomii poprzez wykorzystywanie przez dziecko umiejętności ruchowych (Kucharski, 2004).

8. Metoda Son - Rise  (Barryego Kauffmana i jego żony Samahri)

Metoda ta opiera się na budowaniu więzi przez akceptację. Miłość i akceptacja są bazą tego programu. Niezależnie od tego, jak dziecko się zachowuje, w każdej sekundzie akceptuje się je. Bazuje się na przekonaniu, że wszystko, co dziecko robi jest dobre. Energia, entuzjazm, ekscytacja to trzy założenia których używa się przez cały czas w kontakcie z dzieckiem. Aby dziecko było świadome obecności opiekunów, rodzic, który pełni rolę terapeuty, powinien być tak interesującym, atrakcyjnym, ekscytującym aby zwrócić uwagę dziecka.

Organizacja pokoju zabaw jest ważnym elementem terapii Son - Rise. Jest to miejsce, w którym zminimalizowana jest liczba bodźców, które mogą dekoncentrować dziecko. Pokój jest wyciszony, aby dochodziło tam jak najmniej dźwięków z zewnątrz. W pokoju znajduje się lustro, przez które można „zdobywać” kontakt wzrokowy z dzieckiem. Sesje terapeutyczne mają miejsce w pokoju, codziennie, od poniedziałku do niedzieli, i trwają po 10 godzin. Jedna sesja to przeważnie 2 godziny.

8. Metodę Włączania Dziecka Autystycznego do Terapii Mowy

Składa się z trzech etapów:

1. Akulturacja, która obejmuje absorpcję, słuchanie i gromadzenie dźwięków muzycznych z otoczenia, oraz reagowanie na motywy muzyczne ruchem, reakcją dźwiękową, oraz pierwsze próby dostosowania się do dźwięków muzycznych.

2. Imitacja obejmującą rozumienie faktu dyskoordynacji ruchów i intonowania z muzyką w trakcie naśladownika.

3. Asymilacja, która polega na uświadomieniu niezbędności koordynacji pomiędzy śpiewem a oddychaniem, oraz oddychaniem, recytowaniem śpiewnym a ruchami mięśni. Obejmuje też pierwsze próby tworzenia i improwizacji.

9. Muzykoterapia

Polega na stosowaniu muzyki jako narzędzia terapeutycznego które ma pomóc przywrócić, utrzymać i polepszyć zdrowie psychiczne, psychologiczne i fizyczne. Stwarza ona możliwość przeżycia pozytywnych doświadczeń poprzez przywracanie świadomości siebie, innych i otoczenia, a to z kolei polepsza funkcjonowanie na wszystkich poziomach i wpływa na poziom samozadowolenia i poczucia autonomii (Randall i Parker, 2001).

Działalność muzyczna do której zachęcane jest dziecko, odgrywa bardzo ważną rolę w terapii. Dziecko może doświadczać zewnętrznej strony wykorzystywanych przez nią bodźców muzycznych, ich oddziaływania na inne osoby, podczas gdy sami nie uczestniczą w bezpośrednich kontaktach interpersonalnych. Muzykoterapia w dużym stopniu przyczynia się do rozwoju mowy dziecka autystycznego, likwidacji lub redukcji w tym obszarze zaburzeń.

10. Hipoterapia

Metoda prowadzona w naturalnym środowisku w kontakcie z żywym zwierzęciem. Nastawiona jest głównie na odbiór bodźców czuciowych i kinestetycznych. Ważny jest w niej także aspekt emocjonalny-jazda na koniu wiąże się przyjemnością i mobilizuje do pokonywania własnych ograniczeń. Kontakt ze zwierzęciem motywuje dziecko do pracy, a umiejętności nabywane w opiekowaniu się nim, czy kierowaniu podczas jazdy budują poczucie własnej wartości

24. Specyfika rozwoju dziecka z wrodzoną lub wcześnie nabytą dysfunkcją narządu ruchu w sferze motorycznej, poznawczej i emocjonalno-motywacyjnej.

Sfera motoryczna:

• możliwy brak zdolności lokomocyjnych i pionowej postawy ciała (spotyka się na skutek deformacji narządów ruchu, że aktywność życiowa jest ograniczona do przebywania w pozycji leżącej lub siedzącej na łóżku lub wózku inwalidzkim, osoby takie są w pełni zdane na innych)

• zaburzenia zdolności manualnych

• mogą współwystępować zaburzenia narządów zmysłów (wzrok, słuch)

• słabsza budowa ciała, niższy wzrost, niekiedy deformacje całego ciała

• zaburzona płynność i zręczność ruchów

• obniżone napięcie mięśniowe

Sfera poznawcza:

• osoby z dysfunkcją narządu ruchu (poważne zaburzenia sprawności manualnej) mają ograniczoną możliwość eksploracji otoczenia, a zatem zdobywania materiału poznawczego

• wraz z dysfunkcją motoryczną mogą współwystępować deficyty intelektualne

• tempo spostrzegania jest wolniejsze, mniejsza dokładność

• procesy myślowe może cechować zaburzenie dynamiki, brak elastyczności, sztywność

• możliwy opóźniony rozwój mowy, ubóstwo słownictwa, słownictwo bierne bogatsze od czynnego

• osoby sprawne manualnie mogą opanować umiejętność pisania

Sfera emocjonalno-motywacyjna:

• wyrażają potrzebę kontaktu emocjonalnego z innymi, mogą przejawiać bardziej zróżnicowane emocje, a nawet rozpoznawać je u innych

• mogą występować też skrajne wahania nastroju, nieadekwatność reakcji emocjonalnych, brak kontroli emocji (może to być skutek deprywacji zmysłowej i środowiskowej)

• obecne są potrzeby przywiązania, sympatii, antypatii, bezpieczeństwa, szacunku, miłości

• obniżona motywacja do działania- działania zorientowane na unikanie (by uniknąć porażki) lub działania zorientowane na uzyskanie aprobaty społecznej

• przewaga sukcesów nad doświadczeniami niepowodzenia powoduje wysoki poziom uogólnionego oczekiwania sukcesu

25.  Specyfika rozwoju dziecka z wrodzoną lub wcześnie nabytą dysfunkcją narządu ruchu w sferze społecznej, rodzinnej i zajęciowej.

25.1. okres niemowlęcy i poniemowlęcy

W sferze społecznej i rodzinnej dziecko przejawia zaburzoną więź z matką, przeżywa dużo stresów związanych z hospitalizacją co dodatkowo utrudnia rozwój dziecka.

Ze względu na obecność niepełnosprawności występuje dezorganizacja rodziny. Może pojawić się postawa rodziców: nadopiekuńcza, odrzucająca lub akceptująca. W małżeństwie pojawiają się kłótnie i napięcia, przeciążenie spowodowane opieką niepełnosprawnym dzieckiem. U rodzeństwa może nastąpić regres w rozwoju.

25.2. przedszkolnym

Sfera społeczna

• izolacja, dążenie do braku styczności z innymi

• specyficzne doświadczenia społeczne (lekarze itp.), brak czasu na spontaniczną aktywność

Sfera rodzinna

• dbanie o samodzielność dziecka

• kształtowanie relacji społecznych dziecka

• dbanie o relacja dziecka z rodziną

Zarówno w sferze społecznej jak i rodzinnej należy dbać o kontakty dziecka z innymi dziećmi. Pozwalać dziecku na uczenie się samodzielności, nie wyręczanie go we wszystkich czynnościach. Nadal należy dbać o relacje dziecka z rodziną, w celu kształtowania się w nim poczucia bezpieczeństwa i akceptacji.

25.3 szkolnym

• Sfera społeczna

• Ograniczone współdziałanie z innymi

• Trudności w przystosowaniu się do warunków szkolnych

• Trudności w nawiązywaniu relacji i komunikacji z innymi ludźmi

• Akceptacja/Odrzucenie ze strony rówieśników i zaburzone funkcjonowanie w grupie, z uwagi na ograniczone możliwości poznania chorego dziecka, jego ograniczenia w funkcjonowaniu społecznym (zabawie), odmienność, trudność określenia pozycji w grupie - jej charakteru

• Bariery architektoniczne

• Niemożność uczestnictwa we wszystkich aktywnościach np. wspólnym wyjściu do teatru

• Sfera rodzinna

• Ważne są postawy i wsparcie rodziny - stopniowe wycofywanie wsparcia rodziny

• Stymulowanie niezależności, samodzielności dziecka!

• Może wystąpić problem nadmiernej koncentracji rodziców na chorym dziecku, zazdrości rodzeństwa o zainteresowanie rodziców

• Brak perspektywy na założenia własnej rodziny i nabywania ról np. matki, ojca

25.4 młodzieńczym:

• Sfera rodzinna:

-   rodzina może być w pełni przystosowana do sytuacji choroby dziecka, często jednak pojawia się postawa nadopiekuńcza ze strony rodziców, lub też postawa zaniedbująca.

-  wobec rodziny pojawić się może bunt i negatywizm

-  ze strony rodziców - strach przed wypuszczeniem dziecka w świat

- poczucie bycia ciężarem dla rodziny

- oskarżanie rodziców o swoją niepełnosprawność (szukanie winnego)

- pragnienie usamodzielnienia się bądź podkreślanie zależności

• Sfera społeczna:

-   niezaspokojona potrzeba zrzeszania się

-   obawa przed wchodzeniem w relacje damsko- męskie, często miłość platoniczna lub też, czynne poszukiwanie męża lub żony

-  może pojawić się szukanie winnego za swój stan

- poszerzanie kręgu znajomych bądź zamknięcie się przed innymi

- obawa przed wyśmianiem, odrzuceniem

- poszukiwanie partnera życiowego

26. Problemy w diagnozie i rehabilitacji dzieci z genetycznie uwarunkowanymi zespołami zaburzeń (guzz)

Z pkt. widzenia praktyki rehabilitacyjnej problemy pojawiają się w momencie ujawnienia się u dziecka fenotypu zdecydowanie innego niż oczekiwany. Kiedy rodzice dowiadują się, że u ich dziecka zdiagnozowano guzz, większość przeżywa szok. Nieoczekiwana konieczność rozstania się z obrazem wymarzonego dziecka prowadzi do pojawienia się u rodziców negat. uczuć (zaprzeczenie, gniew, agresja, cierpienie). Brak wsparcia psychologicznego rodziców może doprowadzić do wytworzenia się u dziecka wtórnych zaburzeń rozwojowych.

problemy w diagnozie

1. brak metod - tradycyjne metody diagnostyczne dotyczą zdrowej populacji, do której nie należą dzieci z guzz

2. dotychczasowe metody nie nadają się do badania możliwości i potrzeb dzieci z guzz mechanizm błędnego koła, który ogranicza możliwości rozwojowe dzieci z guzz

3. nie mając sposobu odkrywania potencjału w tkwiącego w tych dzieciach: umniejszamy go, a nawet  zaprzeczamy mu stawiając nikłe oczekiwania + znikome wymagania (np. w pr. edukacji) co powoduje ograniczenie szans rozwojowych dzieci z guzz (samospełniająca się przepowiednia); zdarza się, że dzieci są okaleczane na skutek niewłaściwych programów rehabilitacyjnych

4. w konsekwencji dzieci z guzz:

·           nie są w stanie zapoczątkować pr. samorozwoju

·           stają się rozpieszczone, nieszczęśliwe lub samotne

·           (pomimo doskonałej opieki dot. rozwoju fiz.) mają problemy natury psychicznej i wychowawczej

5. przyczyny trudności są przypisywane zaburzeniom genetycznym, nie dostrzega się, że b. często mają charakter wtórny

istnieje potrzeba jakościowego podejścia do diagnozy dziecka z guzz; metody jakościowe:

1. uwzględniają preferencje, zainteresowania i potrzeby dzieci

2. koncentrują się na pr. indywidualnego rozwoju i czynnikach warunkujących rozwój

3. umożliwiają formułowanie praw naukowych na podstawie badania indywidualnych przypadków (indywidualna obserwacja, wnikliwa interpretacja, ostrożne uogólnienia)

4. pozwalają na skonstruowanie modelu zależności pomiędzy przypuszczeniami obserwatora a możliwymi reakcjami dziecka

problemy rodziców dot. diagnozy i reh. (badania Pileckiej)

1. zbyt mało jest informacji o miejscach specjalistycznej opieki dla dzieci z rzadkimi guzz

2. zbyt mała liczba poradni oraz organizacji wspierających rodziny

3. informacje przekazywane przez specjalistów rodzicom, dot. diagnozy są niepełne

4. zbyt małe przygotowanie specjalistów w zakresie diagnozy i terapii dzieci z guzz

5. potrzebne jest indywidualne wsparcie dziecka i rodziców

27. Zaburzenia uwarunkowane genetycznie jako przyczyna niepełnosprawności- opis wybranych zespołów

choroby genetyczne - mutacje w obrębie genu lub genów, może być dziedziczona lub de nuovo (powstaje samoczynnie) , od urodzenia, nieuleczalne, przewlekłe, chroniczne

5 grup zaburzeń

1. aberracje chromosomowe

- trisomia- dodatkowe chromosomy, zmiana struktury lub liczby chromosomów

np. zespół Downa, Edwardsa, Pataua

2.zaburzenia w liczbie chromosomów płci

np. zespół Klinefertera, Turnera

3. delecje

- mutacje de nuovo, zmiana składu DNA, polega na utracie 3, 4 par nukleotydów w DNA

np. Cr idu Chat, zespół Angelmana, zaspół Fredera-Williego

4. mutacje punktowe

- w konkretnym punkcie DNA

np. hemofilia, zespół Retta, mukowiscydoza

5.mutacja dynamiczna

- ekspansja, powielanie się fragmentu genu

np. zespół kruchego chromosomu X, pląsawica Huntingtona, różne dyzmorfie

CRI DU CHAT

skutek aberracji chromosomowej częściowej, całkowita delecja ramion krótkich chromosomów 5

-obniżone napięcie mięśni

-niska masa urodzeniowa

-mikrocefalia

-owalna twarz

-nisko osadzone uszy

-bruzda poprzeczna dłoni

-wysokie podniebienie

-niedorozwój ruchowy

-nieprawidłowa budowa krtani

-płacz o wysokich tonach

-niepełnosprawność intelektualna różnego stopnia

-opóźnienie lub u.u

-epilepsja

ZESPÓŁ ANGELMANA

Delecja 15 chromosomu

-poruszająca się kukiełka

-szeroko rozstawione kończyny

-mechaniczny chód

-ciągły uśmiech

-nadmierna pobudliwość

-jasna karnacja

-wkładanie wszystkiego do ust

-ślinotok

-napady śmiechu

-zwykle u.u

-słaba mowa czynna

KRUCHY CHROMOSOM X

-dziedziczne zaburzenie konfiguracji ch.X

-u chłopców

-długa wąska twarz

-duże uszy

-niski wzrost

-zagłębiona klatka piersiowa

-opóźniony rozwój Ew. u.u

-autostymulacja

-trzepotanie rękoma

-reakcje unikowe

-od gryzienia zgrubienia na rękach

-czasami zaburzenia o charakterze autyzmu

SYNDROM PRADA-WILLA

-aberracja chromosomowa

-opóźniony poród

-niska waga urodzeniowa

-ospałość

-słaby apetyt

-później opóźnienie rozwoju, słaby rozwój fizyczny

-trudności w nauce

-nadwaga

-wydłużona twarz

-oczy migdały

-w okresie adolescencji zaburzenia zachowania

-norma lub pogranicze u.u.

SYNDROM WILLIAMSÓW

-sporadycznie jako mutacja

-szerokie czoło

-obrzęk wokół ust

-zagłębienie w skroniach

-mały, zadarty nos

-szerokie, wydatne usta

-niski wzrost

-mała głowa

-ochrypły głos

-gadatliwość

- lepkość do innych

-nadwrażliwość na niektóre dźwięki

-przeciętne-umiarkowane uu

-trudności w uczeniu się

-szereg komplikacji medycznych

SYNDROM RETTA

sprzężona z płcią (tylko u dziewcząt)

-spowolnienie rozwoju

-mała głowa

-tracenie sprawności kończyn górnych

-tylko połowa zaczyna chodzić

-stereotypowe ruchy rąk

-skolioza

-klaskanie, wkładani do ust

-spastyczniść

-ataksja(bezwład ruchowy)

-hiperwentylacja

-znaczne lub głębokie uu

PŁODOWY ZESPÓŁ ALKOHOLOWY

-mała głowa

-płaskie policzki

-cienka górna warga

-krótki nos

-drobne wady w budowie uszu

-opóźnienie lub uu

-krótka powieka

28. Niepełnosprawność motoryczna - narząd ruchu (struktura, rodzaje ruchów, klasyfikacja uszkodzeń).

Niepełnosprawność motoryczna związana jest z dysfunkcjonalnością narządu ruchu.
Narząd ruchu stanowiony jest przez struktury kostno-stawowo-mięśniowe. Poszczególne elementy sprawują poszczególne funkcje. Złożoność narządu ruchu sugeruje nam też wielość przyczyn, które mogą powodować uszkodzenie narządu ruchu.

Anatomiczna struktura narządu ruchu:

- kręgosłup
- kończyny górne
- kończyny dolne

Reakcja ruchowa jest możliwa w wyniku pobudzenia mięśni określonymi bodźcami, płynącymi z ośrodkowego układu nerwowego. Wysyłanie bodźca powodującego ruch następuje z reguły pod wpływem sygnałów działających na człowieka z jego otoczenia.

Rodzaje ruchów:

1. manipulacyjne: wykonywane są przy pomocy kończyn górnych. Ze względu na budowę anatomiczną mówimy tu o ruchach wykonywanych przy pomocy:
   - palców
   - palców i dłoni
   - przedramienia
   - ramienia (całej kończyny górnej)
   - ramienia wraz z ruchami tułowia

Ruchy te są ściśle związane ze wzrokiem (koordynacja wzrokowo-ruchowa).

2. lokomocyjne: wykonywane przy pomocy kończyn dolnych, czyli przemieszczanie organizmu z jednego miejsca w drugie.
   - stanie
   - bieganie
   - skakanie
   - chodzenie

Ruchy te także są silnie związane ze wzrokiem, który daje orientację w przestrzeni.

Klasyfikacja uszkodzeń narządu ruchu:

1. dysfunkcje pochodzenia nerwowego
   - mózgowe porażenie dziecięce
   - spastyczne i wiotkie porażenia i niedowłady kończyn po udarach
   - zespoły ruchów mimowolnych i zaburzeń koordynacji ruchowej

2. dysfunkcje pochodzenia rdzeniowego - będące następstwem np.
   - choroby Heinego-Mediny
   - rozszczepienia kręgosłupa
   - urazu kręgosłupa i rdzenia kręgowego
   - postępującego zaniku mięśni
   - dysforii mięśniowej

3. dysfunkcje układu kostno-stawowego
   - zwichnięcie stawu biodrowego
   - stopa końsko-szpotawa
   - schorzenia reumatyczne (gościec przewlekły, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa)

4. braki kończyn
   - wrodzone braki kończyn
   - amputacje

29.Mózgowe Porażenie Dziecięce

DEF: Różnorodne, zmieniające się wraz z wiekiem zburzenia ruchu i postawy współwystępujące z innymi objawami trwałymi, uszkodzenie mózgu znajdującego się w stanie niezakończonego rozwoju tz. przed urodzeniem, w trakcie porodu, do 3 roku życia.

MPD - nie jest jednostką chorobową, jest pewnym zespołem, którego konkretne objawy mogą się zmieniać.

Choroba (?) trwała ale niepostępująca, nie ma możliwości wyleczenia.

CHOROBY WSPÓŁWYSTĘPUJĄCE:

zaburzenia słuchu, wzroku, mowy, padaczka, upośledzenie umysłowe, trudności z jedzeniem, pisaniem, chwytaniem itd.

Postacie MPDz

Podział Hadberga

1. Postacie spastyczne (piramidowe)

a) niedowład połowiczny prawo lub lewostronny

b) niedowład 4 kończynowy

c) obustronny niedowład kurczowy

2.Postaci dyskinetyczne (pozapiramidowe)

a) atetotyczno-pląsawiczna

b) ze sztywnością

3.Postać móżdżkowa

4.Postać mieszana

DYSKINETYCZNY- organizm wykonuje nieskoordynowane i niezależne od woli człowieka ruchy, mogą być nawet we śnie

SPASTYCZNY- wzmożone napięcie mięśni, związane ze sztywnością

ATETYCZNY- związane z rodzajem ruchu, ruch dziwaczny (robaczkowy) niezależny od woli

MÓŻDŻEK- odpowiada za równowagę

1. Postacie spastyczne (piramidowe)

a) niedowład połowiczny prawo lub lewostronny

-upośledzone ruchy dowolne

-trudności z czuciem

-może pojawić się uszkodzenie wzroku

-większość dzieci IQ w normie a nawet powyżej

-umiejętność chodzenia

-nieliczne przypadki z padaczką

-dobrze rokująca odmiana

-większe trudności dotyczą kończyn górnych

-ruchy atetotyczne

-niedowład spastyczny

-skrzywienie kręgosłupa powoduje pochylenie ciała w jedną stronę

stopień zaburzeń jest zróżnicowany:

• lekki - kończyna używana na równi ze zdrową, sprawność jest mniejsza

• umiarkowany- niedowładna kończyna tylko pomocniczo

• znaczny- porażona kończyna praktycznie nie jest używana

b) niedowład 4 kończynowy

-najgorzej rokująca postać

-brak zdol. poruszania się

-upośledzenie umysłowe

-padaczka

-małogłowie

-uszkodzenia dotyczące obu półkul

-problemy z mięśniami twarzy

-odruchy toniczne- problemy z równowagą

-silne ściskanie nadgarstka- problemy z chwytaniem

-posługiwanie się językiem obrazkowym jako metoda komunikacji

c) obustronny niedowład kurczowy

- sprawniejsze kończyny górne

-stopień nasilenia różnorodny

-stopy do środka, stawanie na palcach

-nauka chodzenia do 4rż

-prawidłowy rozwój intelektualny

-rzadko padaczka

-najczęściej u wcześniaków

-zaburzania widzenia i słuchu

-dobrze rokująca postać

-uczęszczanie do szkoły masowej

2.Postaci pozapiramidowe

a) atetotyczno-pląsawiczna(dyskinetyczna)

-ruchy mimowolne

-znaczne napięcie mięśni

-ruchy atetotyczne palców

-ruchy pląsawiczne

postać lekka

-nieznaczne utrudnienia w wykonywaniu czynności

umiarkowana

-czynności samoobsługowe możliwe ale duże trudności z ruchami precyzyjnymi

znaczna

-wymaga pomocy z zewnątrz

-zaburzenia wzroku i słuchu

-rzadko padaczka

b)ze sztywnością

-pojedyncze przypadki

-ruchy mimowolne jednej a sztywność drugiej gr mięśni

-upośledzenie umysłowe

-ciężki stan

3.Postać móżdżkowa

-zaburzenie równowagi

-trudności w nauce chodzenia

-ww prowadzą do różnych urazów

-drżenia zamiarowe- trudności w trzymaniu

-niepewność w chodzeniu- drżenie całego ciała

-norma intelektualna

4.Postać mieszana - różne rodzaje nakładają się na siebie

30.  Uszkodzenie rdzenia kręgowego - definicja, przyczyny, typy, epidemiologia, etapy w rehabilitacji osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego - potrzeby osoby, zakres działań psychologa.

Uszkodzenie rdzenia kręgowego- proces rehabilitacji

-budowa kręgosłupa (kręgi, stawy, krążki międzykręgowe, rdzeń)

Lokalizacje uszkodzenia (odcinki kręgosłupa)

Szyjny C - 8; Piersiowy TH - 12; Lędźwiowy L - 5; Krzyżowy S; Guziczny

Uszkodzenie rdzenia kręgowego

Definicja jest to naruszenie struktury rdzenia, które prowadzi do zaburzeń w dośrodkowym i odśrodkowym przewodzeniu impulsów nerwowych między częścią powyżej i poniżej uszkodzonego kręgu

Przyczyny uszkodzenia:

• Choroby- Heinego- Mediny, SM

• Wady wrodzone- skolioza, przepuklina

• Urazy(80-90%)

-upadki z wysokości 60%

-wypadki komunikacyjne 27%

-inne 13%

Typy uszkodzeń rdzenia

• Ze względu na stopień

-całkowite (plegia- porażenie)-dotyczy obszary poniżej uszkodzenia rdzenia, całościowo zaburzone czucie,

-częściowe(pareza-niedowład)-wiąże się z zaburzeniami czucia powierzchniowego i głębokiego, oraz czynnościami mięśniowymi, dotyczy to miejsc poniżej uszkodzenia

• Ze względu na lokalizację

-paraplegia, parapareza- para- objęcie ograniczeniem 2 kończyn dolnych, występuje na poziomie odcinka lędźwiowego, piersiowego, krzyżowego

-tetrapelgia, tetrapareza- tetra- objęcie ograniczeniami 4 kończy, występuje na poziomie odcinka szyjnego,

Epidemiologia

• Rocznie: 1600-1800 nowych osób w PL; 300-400 z tetraplegią

• 5x częściej mężczyźni cierpią na uszkodzenie,

• 78% chorych to osoby przed 40.

Etapy rehabilitacji

1. Ostry

-szok rdzeniowy,

(na skutek przerwania ciągłości przewodzenia: -uszkodzenie mechaniczne, - wtórne zmiany pourazowe;)

-działania medyczne (cel:1) ratowanie życia; 2) minimalizowanie następstw krótko- i długoterminowych):

stabilizacja kręgosłupa, (operacyjna; zachowawcza)

opanowanie objawów szoku rdzeniowego,

zapobieganie powikłaniom krążeniowo- oddechowym, równowaga fizjologiczna

leczenie powikłań i urazów towarzyszących,

- uszkodzenie rdzenia powoduje szok, gdyż jest to centrum funkcjonowanie organizmu, więc cały organizm jest zachwiany, (bezpośrednie zagrożenie życia)

Objawy:

- koncentrują się w obrębie uszkodzonego miejsca

-brak normalnej czynności ruchów, (cisza neurologiczna: brak odruchów, brak czynności mięśni)

-zmiany skórne (obrzęki, odleżyny)

-zniesienie lub upośledzenie czucia,

-dysfunkcje wydalnicze,

W pierwotnym okresie objawy bardziej zgeneralizowane

Powikłania;

-odleżyny

-problemy z krążeniem

Od strony osoby- hospitalizacja

-utrata kontroli nad własnym ciałem

-deprywacja zmysłowa(ograniczenie bodźców zewnętrznych)

-izolacja od bliskich osób i normalnej aktywności

-utrata poczucia tożsamości

-konieczność dostosowania się do rutyny szpitalnej

-ból, poczucie ogólnego zagrożenia, lęk obniżenie nastroju, zaburzenia psychosomatyczne, nawet zaburzenia świadomości,

Psychika

-zespół stresu pourazowego, PTSD

-reakcje psychiczne- gdy wraca świadomość doznaje się szoku psychicznego: brak orientacji, brak poczucia świadomości siebie: gdzie jestem, co się stało, co się ze mną dzieje, depresja, nieprawidłowa percepcja ciała,

-zespoły psychopatologiczne- utrata przytomności, zaburzenia snu czy uwagi, zaburzenia nerwicowe, hipochondryczne, agresja/depresja,

Czynniki wpływające na doznania psychiczne po wypadku

-osobowość przed urazem

-doświadczenie jednostki

-indywidualna odporność układu lękowego,

• Podostry

-w sferze funkcjonalnej-rekonstrukcja podstawowych czynności życiowych

• pionizacja

• uczenie się samoobsługi

• zbiegi medyczne, zabiegi rehabilitacyjne mające na celu przywrócenie sprawności ruchowej człowieka,

-w sferze psychicznej- proces przystosowania do nagłej utraty sprawności fizycznej,

• zaburzenia em. (mamy tu do czynienia z bardzo silnymi często tłumionymi emocjami)

• problemy zw. ze stresem, intensywne przeżywanie em.,

• wegetatywne :silne dolegliwości bólowe, spastyczność, postępująca rekonwalescencja,

• pierwsze przejawy uświadamiania sobie dalszych konsekwencji jakie ma dla chorego doznany uraz

• reakcje obronne - zach. mające na celu poradzenie sobie w nowej sytuacji, z nowymi ograniczeniami. Problem zaakceptowania przyrządów ortopedycznych.

Konsekwencje uszkodzeni kręgosłupa na konkretnej wysokości

-odcinek szyjny: lokomocja na wózku elektrycznym

-odcinek piersiowy: lokomocja na wózku ręcznym

-odcinek lędźwiowy: chodzenie nieużytkowe: balkonik, kule, sznurówka, gorset, aparaty długie

-odcinek lędźwiowy: chodzenie użytkowe: kule, aparaty krótkie

-odcinek krzyżowy: chodzenie jedynie w obuwiu ortopedycznym.

Trzy typy reakcji psychicznych na swój stan niepełnosprawności wg Tarkowskiej

1.zaprzeczanie, niedowierzanie

2.bunt, agresja, negatywizm (zach. samobójcze, opór przed terapią)

3. depresja, apatia, rezygnacja (wycofanie się z relacji, aktywności, myślenia o przyszłości)

Stadia przystosowania się wg Cohn

1. szok

• ograniczona rola psychologa, brak świadomości

2. oczekiwanie wyleczenia,

• niedowierzanie, że uraz będzie nieodwracalny

• psycholog w tym okresie powinien wzmacniać motywację do aktywnego brania udziału w procesach medycznych,

3. opłakiwanie straty (etap żałoby po „sobie pełnosprawnym”)

• gdy os. przyjmuje do wiadomości, że paraliż nie ustąpi i że jej stan jest nieodwracalny; agresja albo wycofanie i depresja

• pomoc psychologiczna powinna opierać się na stworzeniu dogodnych warunków przeżycia żałoby, trzeba pozwolić osobie prze żałować utratę jakiejś części siebie,

5. zachowanie obronne:

a) neurotyczne- regresja, wycofanie się, zachowania obniżające relacje społeczne,

b) zdrowe- z czasem gdy coraz bardziej osoba zaczyna akceptować, godzić się z nową sytuacja, zaczynają pojawiać się zdrowe zachowania takie jak przewartościowanie swoich celów, dostosowanie swoich planów do swoje sytuacji, możliwości,

etap przewlekły (całe życie):

6. końcowe przystosowanie.

• Przewlekły

a)przystosowanie do niepełnosprawności- jeśli osoba postrzega niepełnosprawność jako na jedną z cech osoby, traktowanie niepełnosprawności jako części siebie mów o przepracowaniu problemu

b)powrót do funkcjonowania w społeczeństwie.

W sferze zdrowia fizycznego występują następujące problemy zdrowotne:

- zakażenie dróg moczowych

-zaburzenia oddechowe

-odleżyny

-przykurcze mięśni

- obrzęki

-załamania urazowe i patologiczne

- zmiany w układzie trawienia

-upośledzenie funkcji seksualnych

-ból(w tym fantomowy)

4

Teria społeczno- poznawcza

(modelowanie-

uczenie się przez obserwację)

Konceptualizacja

np. upośledzenia umysłowego

(paradygmat ekologiczny)

Koncepcja niepełnosprawności:

BIOPSYCHOSPOŁECZNA

Rehabilitacja osoby niepełnosprawnej

-paradygmat interakcyjny

(zmiana funkcjonowania (!!!!),

wyższy poziom kompetencji)

Praktyka rehabilitacyjna

upośledzenia umysłowego

(model interpersonalny rehabilitacji)

Teoria rehabilitacji:

POJĘCIE REHABILITACJI

FUNKCJONOWANIE

CZŁOWIEKA

. zdolności intelektualne

. Zdolności adaptacyjne

. Uczestnictwo, role społeczne

. Zdrowie

. Kontekst

Wsparcie

Prawidłowe funkcjonowanie

Wsparcie

Funkcjonowanie

Osoba z upośledzeniem umysłowym (kompetencje, zdolności)

Środowisko- wymagania, standardy

---