Spis treści.

Hodowla lasu i jej zadania. 1

Kategorie lasu 2

1. Las pierwotny 2

2. Las naturalny. 3

3. Las zagospodarowany. 3

4. Przemysłowe: 3

Formy /rodzaje/ lasu: 3

Sposób zagospodarowania lasu. 4

Rębnia. 4

Przegląd rębni. 7

Rębnie zupełne. 7

1.Rębnia zupełna wielkopowierzchniowa skoncentrowana 7

2.Rębnia zupełna pasowa /zręby znormalizowane/ /wg. ZHL rębnia zupełna wielkopowierzchniowa 1a/ 7

3.Rębnia zupełna pasowa /zrębami zwężonymi / /wg ZHL1b/ 9

Warianty rębni zupełnej pasowej. 10

Rębnia zupełna smugowa (ZHL 1c) 11

Rębnia gniazdowa zupełna (kolistoosłonowa) (ZHL 1d). 12

Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa.(ZHL II a) 13

Rębnie częściowe. 16

Rębnia częściowa pasowa (ZHL IIb). 17

Rębnia częściowa smugowa (ZHL IIc). 17

Rębnia gniazdowa częściowa. 17

Rębnia częściowa gniazdowa ( ZHL II d) . 19

Rębnia gniazdowo częściowa.(ZHL II e). 19

Rębnie stopniowe. 19

Rębnia stopniowa gniazdowa Karla Gayera - bawarska (ZHL IIIa). 19

Rębnia bawarska kombinowana (stopniowa gniazdowo-pasowa). 20

Rębnia stopniowa brzegowo-smugowa (ZHL IIIc). 21

Rębnia stopniowa klinowo-osłonowa Eberharda. 23

Rębnia stopniowa udoskonalona (III d). 23

Rębnia przerębowa (ciągła). 25

Rębnie przerębową 25

Rębnia ciągła pielęgnacyjno-przyrostowa 25

Las przerębowy 28

Las zrębowoprzerębowy 28

Postać drzewostanu. 29

Odnowienie sztuczne. 31

Prace przygotowawcze do zalesień i odnowień. 31

I. Przygotowanie terenu pod uprawy. 31

Melioracje wodne. 32

Agromelioracje (melioracje agrotechniczne). 33

Fitomelioracje. 33

II. Przygotowanie gleby (uprawa gleby). 34

Sztuczne odnowienie lasu. 35

Siew 35

Sadzenie. 36

Systemy korzeniowe drzew leśnych. 37

Sposoby sadzenia: 38

Ocena udatności upraw lub odnowień. 39

Cykl życiowy drzewostanów. 39

Okres młodociany. 40

Faza nalotu i uprawy młodszej. 40

Nalot starszy i uprawy starsze 40

Podrost. 41

Młodnik. 41

Tyczkowina. 42

Okres dojrzewania (przedrębny). 43

Żerdziowina. 43

Drągowina. 43

Drzewostan cienki (dojrzewający). 43

Drzewostan dojrzały (rębny). 43

Obejmuje drzewostan średni i gruby. 43

Drzewostan starzejący się (przeszłorębny, starodrzew). 44

Drzewostan gruby. 44

Pielęgnowanie drzewostanów. 44

Czyszczenia wczesne. 45

Trzebieże. 51

Kształtowanie się poszczególnych rodzajów trzebieży. 51

Przegląd trzebieży. 52

Trzebież francuska(1650). 52

Trzebież duńska (1826, w Reventlor). 52

Stara dolna trzebież niemiecka Hartiga (1806). 52

Trzebież Krafta(1884). 53

Trzebież Schwappacha (Trzebież Niemieckich Leśnych Zakładów Doświadczalnych) (1902). 53

Trzebież szwajcarska Schodelina. 54

Jakościowa trzebież grupowa. 55

Trzebież bramwaldzka Michaelisa (1913) 55

Trzebież grupowa Langa. 56

Trzebieże wobec zmian zachodzących w środowisku. 57

Trzebieże a szkody od emisji przemysłowych. 57

Herbicydy i arborecydy. 57

Zagospodarowanie obiektów specjalnych. 59

Zalesianie gruntów porolnych i innych nieużytków. 59

Charakterystyka gruntów porolnych. 59

Ocieplenie klimatu a grunty porolne. 59

Zasady przy zalesieniach. 60

Zasady postępowania hodowlanego na gruntach porolnych. 60

Przebudowa drzewostanów w strefie oddziaływania przemysłu. 61

Kolejność przebudowy. 61

Sposoby przebudowy: 62

Zasady zagospodarowania lasów ustawowo chronionych. 63

Obszary częściowej ochrony. 63

Unatruralnienie zniekształconych drzewostanów. 64

Więźba. 64

Cięcia pielęgnacyjne. 64

Zabiegi specjalne w rezerwatach częściowych. 64

Zasady postępowania dla szczególnie cennych obiektów szczególnie dookoła rezerwatów ścisłych. 65

Rezerwaty nieleśne. 65

Pomniki przyrody. 65

Wielkość pozyskania na terenach podlegających ochronie. 65

Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu. 65

Zasady zalesiania wyższych położeń górskich i odtwarzanie górnej granicy lasu. 66

Charakteryctyka górnej granicy lasu. 66

Zalesienia terenów wysokogórskich. 66

Warunki siedliskowe. 66

Wybór powierzchni do zalesienia. 67

Gatunki 67

Materiał sadzeniowy. 68

Pora zalesień. 68

Przygotowanie sadzonek do zalesień. 68

Sposób przygotowania gleby i sadzenia. 68

Zakładanie rot. 69

Wielkość rot. 69

Budowa roty. 69

Więżba. 69

Odstęp między grupami i rotami. 70

Inne zalecenia. 70

Organizacja pracy. 70

Rębnia przerębowa w borze świerkowym regla górnego. 70

Lasy górskie w strefie skażeń przemysłowych. 71

Rekonstrukcja górnej granicy lasu. 71

Regiel górny. 71

Regiel dolny. 72

Pielęgnacja świerka w strefach emisji przemysłowych. 72

Charakterystyka hodowlana głównych gatunków lasotwórczych. 73

Sosna pospolita (Pinus silvestris L.) 73

Zasięgi. 73

Zmienność sosny. 73

Ogólne zasady odnawiania i pielęgnacji sosny. 75

Świerk pospolity (Picea abies L.) 76

Kształtowanie się zasięgu gatunku. 76

Zmienność klimatypowa świerka. 77

Typy ugałęzienia u świerka. 78

Świerk grzebieniasty i jego modyfikacje (krzyżówki). 78

Świerk szczotkowy i jego krzyżówki. 78

Świerk płaskogałęźny i jego modyfikacje. 79

Właściwości biologiczne świerka. 79

Typu ugałęzienia w terenach niżowych. 79

Warunki klimatu a występowanie świerka. 79

Wnioski praktyczne. 79

Hodowla świerka. 80

Odnawianie. 80

Pielęgnacja. 80

Szczegółowe zalecenia co do trzebieży. 80

Pielęgnowanie brzegu drzewostanu. 81

Modele przestrzennej budowy lasu. 81

Jodła pospolita (Abies alba L.) 83

Kształtowanie refugiów jodły. 83

Klimatypy jodły pospolitej. 83

Zmienność jodły. 84

Odporność na niska temperaturę. 85

Odporność na suszę. 85

Wymagania świetlne. 85

Odporność na mszyce. 85

Cechy ilościowe. 85

Odporność na emisje przemysłowe. 85

Zmienność klinarna (ciągła). 85

Produkcja. 85

Zmienność morfologiczna. 85

Obumieranie i regresja jodły. 86

Hodowla jodły. 86

Buk pospolity Fagus silvatica L. 87

Kształtowanie się zasięgu gatunku. 87

Klimatypy buka. 87

Zmienność morfologiczna. 88

Cechy zmienności fizjologicznej: 89

Cechy dziedziczne. 89

Hodowla buka. 89

Dąb Quercus 89

Kształtowanie się zasięgu. 89

Klimatypy dęba. 90

Zmienność cech. 91

Hodowla dębu. 91

Hodowla lasu i jej zadania.

Na kuli ziemskiej istnieją cztery główne ekosystemy które dostarczają pożywienia oraz dostarczają surowce potrzebne przemysłowi. Są to:

1.oceany i wody śródlądowe,

2.pastwiska,

3.uprawy rolne,

4.lasy.

Są one samoodnawialne i samoregulujące się lub też wymagają interwencji człowieka. W przypadku lasu zjawiska homeostazy i autoregulacji są charakterystyczne tylko dla lasów pierwotnych - pozostających poza bezpośrednim i pośrednim wpływem oddziaływania człowieka.W lasach pozostających pod wpływem działalności człowieka konieczna jest ingerencja świadoma i celowa.Działalność ta to hodowla lasu która:

- zapewnia powstanie nowej generacji lasu (odtworzeniem układu biologicznego );

-jest szeregiem zabiegów pielęgnacyjnych (utrzymanie ekosystemu leśnego w stanie zapewniającym spełnianie przez niego określonych funkcji ).

Lasy dolnoreglowe pierwotne przejawiają te cechy na obszarze powyżej 40 ha, zaś lasy zagospodarowane nie przejawiają tych cech bez ingerencji człowieka w ramach hodowli lasu.

Model lasu wielofunkcyjnego

Dwie funkcje lasu:

1. Produkcyjne.

a) dostarczenie drewna (użytek główny);

b) użytki uboczne.

2. Pozaprodukcyjne.

a) ochronne (fizjotaktyczne);

b) socjalne.

Hodowla lasu jako:

-dyscyplina nauk leśnych - daje podstawy do poznania biologicznych procesów zachodzących w lesie oraz związku między lasem a warunkami klimatycznymi, wodnymi, glebowymi w oparciu o doświadczenia praktyki zawodowej , na podstawie prac badawczych określa zasady i technikę odnowienia lasu wraz z kształtowaniem jego struktury,

-działalność gospodarcza-decyduje o utrzymaniu, odtworzeniu i doskonaleniu lasu w charakterze bazy produkcyjnej ,ochronnej, socjalnej, rozszerzonej bazy leśnej pod zalesienia, wykorzystanie nieużytków gospodarczych, zakładanie plantacji drzew szybkorosnących oraz zakładanie zadrzewień.

Są to zadania klasyczne hodowli lasu. W dobie obecnych zmian w środowisku (imisje przemysłowe, zmiana klimatu), stwarzane są nowe zadania przed hodowlą lasu określane jako kształtowanie lasu wielofunkcyjnego.W takiej sytuacji postępowanie hodowlano-leśne jest obciążone ryzykiem, że przyjęty cel nie zostanie osiągnięty. W związku z tym należy realizować następujące zasady hodowli lasu:

- Zasada rozpraszenia ryzyka hodowlanego poprzez kształtowanie drzewostanów o możliwie bogatym składzie gatunkowym; zróżnicowanych powierzchniowo i małopowierzchniowo fragmentów lasu.

- Zasada zmniejszania ryzyka hodowlanego poprzez zachowanie pełnego bogactwa genetycznego naszych drzew leśnych przez max. wykorzystanie naturalnego odnowienia, dobór składu gatunkowego zgodnego z siedliskiem oraz właściwą pielęgnację drzewostanu.

Hodowla korzysta ze zdobyczy między innymi: botaniki, gleboznawstwa, fizjologii, meteorologii, jest ogólnie nauką stosowaną.

Zakres hodowli lasu:

- ekologiczne podstawy hodowli lasu,

- szkółkarstwo, nasiennictwo i selekcja drzew leśnych,

- szczegółowa hodowla lasu.

Zakres szczegółowej hodowli lasu stanowi kontynuację ekologicznych podstaw hodowli lasu i opiera się na jej wskazaniach.Najważniejszym elementem praktyki hodowlanej jest zachowanie i odnawianie zasobów leśnych.

Hodowla lasu a uprawa lasu - hodowla grupuje w sobie działania dążące do doskonalenia cech roślin i uzyskania form korzystnych dla człowieka. Czysta uprawa roślin jest reprodukcją roślin o cechach niezmiennych i nieulepszonych.Dlatego określenie "hodowla lasu" jest wtedy uzasadnione gdy pracom w lesie towarzyszy stałe dążenie do doskonalenia i uzyskiwania drewna lepszej jakości , niezmienionego składu genotypowego i fenotypowego lasu.

Kategorie lasu

Podstawą podziału na kategorie są:

-stopień ingerencji człowieka w dany las,

-rola w zaspokajaniu potrzeb produkcyjnych i pozaprodukcyjnych społeczeństwa.

Na świecie występuje pięć kategorii lasu:

1. Las pierwotny.

2. Las naturalny.

3. Las ochronny.

4. Las gospodarczy.

5. Las przemysłowy.

Biorąc pod uwagę, iż praktycznie każdy las pełni funkcje ochronne, podział można zmodyfikować:

1. Las pierwotny.

2. Las naturalny.

3. Las zagospodarowany:

- użytkowy,

- ochronny.

4. Las przemysłowy.

1. Las pierwotny

Ekosystem nienaruszony przez człowieka, w którym rządzą odwieczne prawa przyrody. Formy oddziaływania człowieka na ekosystem leśny:

-bezpośrednie,

-pośrednie(działalność okołoleśna).

Należy w tym miejscu wyraźnie oddzielić pojęcie tzw. pseudopierwotnego lasu będącego jedynie namiastką lasu pierwotnego , lasu o charakterze pierwotnym jedynie, czego jest w naszych czasach synonimem określenie "puszcza".Zachowane w Amazonii, Tajdze syberyjskiej i kanadyjskiej. W Polsce fragmenty lasów będących zbliżonymi do lasu pierwotnego należy szukać w wyższych i małodostępnych partiach Tatr w reglu górnym, w masywie Babiej Góry , Gorcach (Łopuszne), Bieszczadach, oraz fragmentach Puszczy Białowieskiej.Ingerencja ma najczęściej charakter oddziaływania pośredniego (imisje, melioracje). Z lasu pierwotnego wywodzą się wszystkie kategorie lasów. Stabilność lasu związana jest z minimalną wielkością kompleksu, i która nie powinna być mniejsza niż: dla świerka 60 ha, buka 20 ha, lasu mieszanego 30 ha.

2. Las naturalny.

Pozyskanie obejmuje tylko te drzewa, które w lesie pierwotnym uległyby obumarciu na skutek osiągnięcia maksymalnego wieku i rozmiarów w najbliższej przyszłości.

3. Las zagospodarowany.

Człowiek ingeruje w ciągu całego cyklu życiowego drzewostanu. Lasy tej kategorii spełniają równocześnie funkcje produkcyjne, ochronne i pozagospodarcze. Objęte są ingerencją ludzką przez użytkowanie, odnowienie, pielęgnację i ochronę. Kiedy na pierwszy plan wsuwają się względy przyrodnicze związane z charakterem lasu oraz spełnianie zadań pozaprodukcyjnych,a produkcja drewna i innych dóbr schodzi na plan dalszy , mamy do czynienia z lasami ochronnymi - lasy grupy I. Lasy o charakterze produkcyjnym (gospodarczym), są lasami grupy II.

Forma ochrony decyduje o zaliczeniu lasu do kategorii lasu ochronnego:

-glebochronny - chronią glebę przed erozją na wydmach nadmorskich, śródlądowych, na stromych stokach;

-wodochronny -u żródeł rzek, wzdłóż rzek, na wododziałach, nad jeziorami;

-w strefie górnej granicy lasu - ochrona niżej położonych drzewostanów przed działalnością lawin, wiatru, unieruchamiają masy śniegu oraz stanowią przyczółki;

-uzdrowiskowo-klimatyczne - wokół uzdrowisk mikroklimat, olejki eteryczne):

-masowego wypoczynku dla ludzi - w pobliżu dużych aglomeracji;

-zieleni wysokiej - otaczają miasta, osiedla, zakłady (wyłapywanie imisji przemysłowych);

-krajobrazowe - rosnące na terenach atrakcyjnych turystycznie;

-o dużym znaczeniu dla nauki - parki narodowe , rezerwaty .

W lasach grupy I muszą być wykonywane zabiegi hodowlane sprzyjające i podnoszące walory i funkcje ochronne tych lasów.

4. Przemysłowe:

Duże kompleksy leśne położone daleko od rynków zbytu , charakterystyczne dla lasów północnych (Szwecja, Norwegia, Rosja, Kanada, USA), oraz strefy równikowej (Amazonia, środkowa Afryka). Charakteryzują się dużym zapasem lub wieloma pojedyńczymi drzewami o cennym drewnie których eksploatację prowadzi się na dużą skałę.

Formy /rodzaje/ lasu:

Zależnie od sposobu powstania drzewostanu wyróżnia się:

Las niskopienny - powstały z odrośli, wegetatywny.

Ta forma stanowi tzw. odnowienie naturalne, obok samosiewu. Stosowane są najczęściej w gospodarce drobnymi sortymentami np:wiklina, odroślowe drzewostany dębowe, drobnica opałowa i użytkowa. Jest to forma szeroko stosowana w drzewostanach olszowych. W związku z tym, że odrośla starszych drzew nie są długożywotne, konieczne jest prowadzenie takich drzewostanów niską koleją rębności. Stosowane są jedynie na szerszą skalę odrośla osiki z młodych korzeni, które są stosunkowo odporne na zgniliznę i szybko przyrastają. Odrośla pniakowe są stosowane w odnowieniu dębu, w wypadku usuwania źle ukształtowanego drzewka . Po usunięciu tego drzewka otrzymuje się pęk odrośli z których usuwa się wszystkie poza jednym najlepiej wykształconym. Powierzchnia ścięcia powinna być gładka i lekko nachylona ku północy, co ma zapobiec szybkiemu wysychaniu i pękaniu pniaka. Jest to wykonywane wczesną wiosną i jesienią. Cięcie wykonywane latem jest cięciem osłabiającym siłę odroślową , dlatego jest wykorzystywane dla eliminacji niepotrzebnych egzemplarzy.

Las wysokopienny - generatywne, czyli powstałe z nasion (nasienne). Są korzystniejsze i częstsze od poprzednich.

Las połączony - stanowi przejście lasu odroślowego w wysokopienny. W ten sposób powstał las połączony o piętrowej budowie: niższe piętro tworzą odrośla, wyższe ziarniaki.

Sposób zagospodarowania lasu.

Definicja starsza: ogół czynności gospodarczych z zakresu odnowienia, pielęgnowania i użytkowania lasu tworzacych powtarzalny cykl zabiegów gospodarczych których celem jest osiągnięcie wyższej produkcji drewna oraz kształtowanie budowy lasu.

Definicja współczesna: Obejmuje ogólne zasady użytkowania i odnawiania lasu oraz wskazuje rozmiar tych czynności w czasie i przestrzeni, w celu osiągnięcia zamierzonego celu produkcyjnego i pozaprodukcyjnego. Oddaje ogólne prawidła dotyczące przede wszystkim użytkowania lasu, odnowienia w czasie i przestrzeni z uwzględnieniem podstawowych zasad ochrony lasu. Nie wnika jednak w technikę tych czynności. Wyróżnienie 3 sposobów zagospodarowania lasu jest istotna dla urządzania lasu (metody regulacji użytkowania rębnego w różnych sposobach zagospodarowania).

Sposób zrębowy:

Stosowany dla pewnych gatunków i dla pewnych warunków drzewostanowych, jak np..: -odnowienie sosny na dużych powierzchniach,

-odnowienie świerka na smugach,

-odnowienie buka pod osłoną (w ramach zrębowoprzerębowego, pośredniego sposobu).

Sposób przerębowy:

Stosowany w zasadzie głównie dla:

-odnowienia jodły na gniazdach poszerzanych (pośrednich),

-grupowoprzerębowy,

-jednostkowoprzerębowy.

Rębnia.

Sposoby postępowania w ramach sposobów zagospodarowania lasu. Po raz pierwszy wprowadził to pojęcie w roku 1930 prof.Sokołowski w swoim podręczniku, którego pierwsze wydanie było w roku 1912. Powstały w ciągu wielu lat modyfikacji sposobów zagospodarowania ciążących w kierunku kolejnych sposobów podstawowych bądz pośrednich. Definicja rębni sformułowana przez prof.Chodzickiego brzmi "sposób prowadzenia cięć w użytkowaniu rębnym drzewostanu połączony ze swoistym sposobem pielęgnacji i odnowienia lasu."

Rębnie modyfikują czynniki siedliskowe w drzewostanie, wpływają na jego piętrowość, zapewniają też porządany skład gatunkowy, formę zmieszania i strukturę wiekowa drzewostanu. Modyfikacja dotyczy małych fragmentów lasu.

Sposób zagospodarowania kształtuje cały las i nadaje mu pożądaną budowę.

Stosunek hodowli lasu do innych dyscyplin leśnych.

Zakres szczegółowej hodowli lasu obejmuje zasady, metody i technikę odnowienia oraz pielęgnacji drzewostanu. Otrzymuje ona pewne informacje z innych dyscyplin i gałęzi gospodarki leśnej i ze swej strony wysuwa określone postulaty w kierunku innych dyscyplin. Zarysowuje się to we wspólnym dążeniu do uzyskania trwałych i jak najlepszych efektów (wyników) produkcyjnych.

-z ekonomiki-hodowla czerpie informacje co do kierunku rozwoju gospodarstwa leśnego. Są one pomocą w ustaleniu składu gatunkowego i struktury drzewostanu uzgodnionego z siedliskiem i odpowiednimi perspektywicznymi celami produkcji leśnej. Hodowla ze swej strony naświetla zagadnienia ekonomiczne co do racjonalnych sposobów gospodarowania lasem.

- z urządzania lasu-pomaga hodowli w przestrzennym i czasowym porządkowaniu czynności odnowienia i pielęgnowania lasu , układa okresowe i perspektywiczne plany hodowli lasu na podstawie typlogicznej klasyfikacji lasu , dokonuje analizy warunków drzewostanowych , siedliskowych przygotowuje całość materiałów potrzebnych do podejmowania konkretnych decyzji w zakresie hodowli lasu. Urządzanie zaś kieruje się hodowlą w ustalaniu planu czynności hodowlanych.

-z dendrometrii- hodowla wykorzystuje metody oceniania efektów przyrostowych uzyskiwanych w wyniku stosowania określonych zabiegów hodowlanych , wyjaśnia i analizuje przebieg procesów przyrostowych poszczególnych drzew i drzewostanów w konkretnych warunkach siedliskowych przez określenie dla hodowli zasobów środków i informacji pozwala na precyzyjne regulowanie jej czynności w celu osiągnięcia wytyczonych planów i celów produkcyjnych.

-z ochrony lasu-wraz entomologią i fitopatologią wspiera hodowlę lasu zaleceniami dotyczącymi sposobów prowadzenia gospodarki hodowlanej, które zmierzają do wzmożenia naturalnej odporności drzewostanów i poprawy ich stanu sanitarnego. Hodowla zaś opracowuje racjonalne zasady odnowienia i pielęgnacji lasu , zakłada prowadzenie lasu składem gat. i strukturą odpowiednią dla warunków siedliskowych i biocenotycznego zrównoważenia oraz ułatwienia zadania ochronie lasu.

-z użytkowania lasu-stanowi ono odbiorcę dóbr wytworzonych w toku zabiegów hodowlanych, a po ich odpowiednim przygotowaniu przekazuje je do konsumentów, którzy wysuwają pewne wymagania co do jakości i ilości produktu. Do hodowli lasu należy baczenie by użytki przedrębne nie uszczupliły nadmiernie możliwych do pobrania użytków w przyszłości . Techniczne prace w użytkowaniu nie mogą być sprzeczne z hodowlą lasu. Hodowla lasu w sposobach odnowienia i pielęgnacji musi wyjść naprzeciw postulatom użytkowania lasu, aby umożliwić racjonalne użytkowanie - pozyskanie drewna , uprościć organizację pracy i obniżyć koszty pozyskania.

- z mechanizacji - sposoby doskonalenia prac hodowlanych przy wyraźnym ograniczeniu robocizny ręcznej , ścisła współpraca dla zapewnienia postępu technicznego,

- melioracje-zabiegi związane z zalesianiem nieużytków, regulacja stosunków wodnych muszą być prowadzone tak by nie wpływały niekorzystnie na gospodarkę leśną i las.

Kryteria podziału rębni Alfreda Denglera.

Za przewodnią ideę podziału przyjoł koncepcję Wappesa wg. której o konkretnym sposobie zagospodarowania świadczy: sposób cięć i forma zrębu.Na podstawie sposobu cięć dokonał on podziału na cięcia zupełne, częściowe, przerębowe i przerzedzające nierównomiernie, ze względu na formę zrębu (kształt powierzchni zrębowej) podzielił on na: grupy, pasy, smugi, szerokie pasy, większe smugi, gniazda.

A. Zrębowy sposób zagospodarowania cięciami zupełnymi na dużych powierzchniach.

Gospodarstwo to prowadzone na dużych powierzchniach z formami o zbliżonym charakterze, obejmuje wielkopowierzchniowe zręby zupełne w formie:

-pasy o szerokości od 50 do 60 m, czyli około dwóch wysokości dojrzałego drzewostanu (So),

-smugi-o szerokości od 20 do 30 m, dla świerka jest około jednej wysokości drzewa,

-gniazda zupełne i zręby zupełne rozmieszczone w szachownicę,

-pasy (smugi) z pozostawieniem tzw. kulis o szerokości równej zrębowi (20 m drzewo-stanu i 20 m zrębu).

B. Gospodarstwo wielkoobszarowe z cięciami częściowymi.

Cięcia częściowe wykonane w jednym roku nasiennym, prowadzone na dużych powierzchniach. Optymalne dla drzewostanów Db i Bk.

C.Gospodarstwo wykorzystujące kombinowane sposoby cięć (gospodarstwo zrębowoprzerębowe).

Stosuje się cięcia zupełne i częściowe z poszerzeniem gniazd (cięcia brzegowe) należą tu min: rębnia bawarska Karla Gayera dla Jd i Bk oraz bawarska kombinowana dla świerka ( z domieszką Jd i Bk ).

D. Gospodarstwo zrębami zupełnymi i częściowymi z prześwietleniem i przestojami.

W drzewostanie pozostawia się najcenniejsze drzewa dla odłożenia się na nich przyrostów z prześwietlenia oraz uzyskania odnowienia samosiewem.Drzewostan użytkuje się cięciami zupełnymi lub częściowymi.Pozostawione drzewa (przestoje) są użytkowane dopiero w następnej generacji (następnej kolei rebności). Obecnie wraca się do tych gospodarstw.

E. Cięcia brzegowoosłonowe (smugowoprzerębowe).

Odnowienie następuje pod osłoną brzegu drzewostanu, wykorzystywane były w rębniach Wagnera i Eberharda.

F. Przerębowego lasu trwałego.

Pochodzą od tego rębnie przerębowe, będące formą lasu trwałego. W tych rębniach odnowienie następuje pod trwałą osłoną drzewostanu.

Klasyfikacje rębni innych autorów:

Karl Vaselow

Zwolennik odnowienia naturalnego. Podstawą jego klasyfikacji były warunki wytworzone przez cięcia w poszczególnych sposobach cięć.

1.Pod osłoną górną (r.częściowe i przerębowe),

2.Na powierzchni odsłoniętej (r.zupełne),

3.Pod osłoną brzegu drzewostanu (r. Wagnera),

4.Różne rodzaje osłony (r. stopniowe).

Stanisław Sokołowski

Była to pierwsza polska klasyfikacja rębni (1930 r).

1.sposób zrębowy (r.smugowa, r. zupełna, r. częściowa),

2.sp. przerębowy (r.ciągła, r. dzielnicowa, r. gniazdowa).

Rębnia dzielnicowa-drzewostany są dzielone na tzw. dzielnice. Na poszczególnych dzielnicach cięcia są prowadzone przez 30 lat , czyli do czasu , gdy nie można pozyskać już cennych sortymentów. Okres użytkowania w poszczególnych dzielnicach określa się na podstawie stosunku czasu całkowitego użytkowania drzewostanu do liczby wszystkich dzielnic. Prowadzone są zasadniczo w drzewostanach różnowiekowych.

Tadeusz Włoczewski

1.r.zupełne - odnowienie na pow. otwartej,

2.częściowo- początkowo pod osłoną drzewostanu, potem na powierzchni otwartej,

3.r. przerębowe- trwała osłona dla odnowienia.

Edward Chodzicki

1.sp. zrębowy- wielkopowierzchniowa, pasowa, smugowa, gniazdowa.

2.zrębowoprzerębowy - częściowa i stopniowa,

3.przerębowy-ciągła i przerębowa.

SYSTEMATYKA EDWARDA CHODZICKIEGO.

Podstawą podziału jest prowadnia leśnohodowlana. Podstawą wyróżnienia prowadni była struktura wiekowa i budowa drzewostanu.

-budowa jednopiętrowa i jednowiekowa -prowadnia jednogeneracyjna,

-budowa kilkupiętrowa i różnowiekowa - prowadnia kilkugeneracyjna,

-budowa przerębowa i trwale różnowiekowa - prowadnia wszechgeneracyjna.

Prowadania - obejmuje zespół określonych rębni i zabiegów pielęgnacyjnych zmierzających do zachowania lub osiągnięcia pożądanej struktury wiekowej i budowy drzewostanu w przestrzeni i czasie . Pojęcie to oparte jest na skutkach i wynikach prowadzenia pewnych zabiegów w odróżnieniu od sposobu zagospodarowania, a pojęcie sposobu zagospodarowania oparte jest na charakterystycznych czynnościach (postępowaniu).Prowadnia jednogeneracyjna przyjmuje okres odnowienia do 20 lat. Prowadnia kilkugeneracyjna powyżej 20 lat, do około 60 - 70 lat (od 1/5 do 3/5 wieku rębności). W prowadni wszechgeneracyjnej proces odnowienia trwa ciągle.

Jednostki systematyki rębni:

rodzaj rębni

/

odmiana

/

forma

/

wariant

Odmiana rębni - pojęcie wynikające z podziału rębni na podstawie różnic osłony młodego pokolenia lasu w sp. zrębowym, a sposobie przerębowym w zasadach i przesłankach cięć.

Forma - jednostka podstawowa w swojej nazwie określa bliżej sposób cięć, wielkość i kształt powierzchni użytkowania w sposobie zrębowym, a w przerębowym określa postępowanie hodowlano-pielęgnacyjne.

Wariant - uwzględnia drobniejsze różnice w ramach form rębni, tworzy się na podstawie kryterium zróżnicowania pod względem wzajemnych układów zrębów czy postępowania odnowieniowego.

1.rębnie zupełne, r. częściowe, r. stopniowe (schematyczne i udoskonalone),

2.rębnie ciągłe (przerębowa i ciągła przyrostowopielęgnacyjna).

Przegląd rębni.

Rębnie są prowadzone w drzewostanach dojrzałych.

Rębnie zupełne.

Cech charakterystyczną jest cykl prac: ... ścinka, uprzątnięcie zrębu, odnowienie, pielęgnacje upraw, czyszczenia, trzebieże, ścinka ... .

1.Rębnia zupełna wielkopowierzchniowa skoncentrowana

-z pozostawieniem nasienników lub kurtyn,

-bez pozostawienia nasienników lub kurtyn.

Cechy:

-użytkowanie na znacznych powierzchniach,

-w dużych kompleksach leśnych, odległych od rynków zbytu, w terenach trudno dostępnych (lasach przemysłowych Kanady, USA, Rosji i w Skandynwii).

Podstawowe wymiary powierzchni zrębowej (dane Rosyjskie):

-szerokość powyżej 200 m,

-powierzchnia powyżej 50 ha,

Szerokość zrębu może ulegać zmianie w zależności od składu gatunkowego i dróg wywozowych. Dla Os, Brz, Ol 500-1000 m, dla borów iglastych 200-500 m.Pozostawienie nasienników i kurtyn w ilości 20-30% liczby użytkowanych drzew w celu odnowienia powierzchni. Charakter wielkopowierzchniowy nabierają cięcia powyżej 80-100 m szerokości i powyżej 6 ha powierzchni zrębu. W warunkach polskich takie powierzchnie są jedynie dopuszczalne w warunkach klęsk żywiołowych, owadzich. itp.

Zaczęto ją stosować przed 200 laty jako przeciwdziałanie panującym od XVI do XVIII wieku pustoszeniom lasów Europy. Odnowienie w jednym roku powoduje, że otrzymuje się drzewostany jednogatunkowe, jednopiętrowe oraz jednowiekowe. Stosowana w Polsce rębnia zupełna wielkopowierzchniowa nie jest rębnią skoncentrowaną.

2.Rębnia zupełna pasowa /zręby znormalizowane/ /wg. ZHL rębnia zupełna wielkopowierzchniowa 1a/

jest rębnią bezosłonową , posiada szereg wariantów.

-. Zasadniczy pas to 60-80 m o powierzchni do 6 ha. Nawroty co 3 lata. Dopuszcza się do 2 zrębów w dziesięcioleciu. Stosowana dla siedlisk Bśw dla drzewostanów o składzie So 80-95%, domieszki 5-10% złożone głównie z gatunków światłożądnych jak: Brz, Ol ,Db czerwony, Św, oraz cienioznośnych jak: Bk, Gb, Lp , Jd i Jrz, wyjątkowo w BMśw. Prowadzi się odnowienie sztuczne.

Gdy powierzchnia manipulacyjna osiąga szerokość strefy rębnia ma charakter rębni zupełnej wielkopowierzchniowej. Zręby zupełne o szerokości ponad 80 m lub o powierzchni powyżej 6 ha, mogą być zakładane wyjątkowo.

Jest to rębnia na przejściu do rębni zupełnej wielkopowierzchniowej. Nadleśniczy i leśniczy nie decyduje o jej założeniu.

Najczęściej stosowana w drzewostanach gdzie nie przewiduje się odnowienia samosiewem. Po wykonaniu cięć zupełnych i uprzątnięciu zrębu przygotowywuje się glebę w bruzdy. Pełne przygotowanie gleby zasadniczo nie wchodzi w rachubę (niszczy strukturę gleby), i korzystne efekty początkowo dobrego wzrostu sadzonek już po kilku latach zmniejszają się. Na zrębie zachowuje się gatunki lekkonasienne oraz krzewy (także to co pojawi się na uprawie).W miejscach żyźniejszych i wilgotniejszych wysadza się gatunki domieszkowe (wymagają opalikowania). Między tak zaznaczonymi poletkami wprowadzamy gatunek główny (So) i inne lekkonasienne, które stanową tło dla odnowienia gatunków cienioznośnych. Gdy gatunek główny jest światłożądny, to gatunki domieszkowe powinny być cienioznośne.

Metody wprowadzania gatunków cienioznośnych.

1.Pod osłoną drzewostanu przed użytkowaniem - powstają szkody.

2.Wysadzać równocześnie z So wykorzystując osłonę boczną starodrzewiu - występują nierównomierne warunki ekologiczne dla domieszek na powierzchni zrębu.

3.Wykorzystując osłonę pojawiających się gatunków lekkonasiennych.

4.W ramach poprawek - w miejscach gdzie wypadła So.

5.W uzupełnieniach - zakładanie tzw. upraw niekompletnych (pozostawienie miejsc nieobsadzonych) czyli zakłada się późniejsze uzupełniane przez gatunki domieszkowe.

6.Na BMśw gatunek domieszkowy (Bk ) wprowadza się pod sosnę po pierwszych trzebieżach, w fazie drągowiny ( w wieku 20-30 lat).

W uprawie należy dążyć do wykorzystania mikrosiedlisk przez gatunki cieniolubne(mają na ogół większe wymagania niż So).Przy zróżnicowaniu mikrosiedliskowym do 20% miejsc wilgotniejszych przeznaczamy dla domieszek.W przypadku jednorodnych siedlisk gatunki domieszkowe są wprowadzane równomiernie na całej powierzchni, aby oddziaływaniem pielęgnacyjnym objąć całą uprawę. Powierzchnia zajmowana przez gatunki domieszkowe powinna być dostosowana do ich udziału i funkcji jaka pełnią w drzewostanie, w fazie uprawy.

Skład gatunkowy:

1.gatunek główny a)współpanujacy,

b)panujący,

2.gatunki domieszkowe:

c)uszlachetniające(produkcyjne),

d)pomocnicze (pielęgnacyjne i biocenotyczne).

Domieszki uszlachetniające (produkcyjne)-wprowadza się w takim udziale by dotrwały do końca produkcji (wieku rębności) lub dały cenne sortymenty.

Domieszki pomocnicze (fitomelioracyjne i pielęgnacyjne)- mniejszy skupiskowy udział, ale ich wpływ musi objąć całą powierzchnię . Pełnia swoje role w stosunku do gatunków głównych i gleby.

Domieszki trwałe-aby dotrwały do wieku rębności,

Domieszki czasowe-wprowadzane w mniejszych skupieniach tak by po ich obumarciu lub usunięciu (w ciągu 70-80 lat) nie powstały duże luki lub gniazda. przykładem takiej domieszki jest Brz ,która po około 60 latach obumiera.Wprowadza się ją jednostkowo lub w skupieniach odpowiadających powierzchni 2-3 dojrzałych drzew w wieku rębności. Poletko zajmowane przez 1 drzewo w wieku rębności /stoisko/, nie jest rzutem korony.

Gatunek główny panujący powinien mieć swoją domieszkę pielęgnacyjną. Gatunek współpanujący zasadniczo też, co zależy jednak od wielkości płatu jaki będzie zajmował w drzewostanie.

a) w GTL So, musi być domieszka gatunków cienioznośnych Bk i Gb,

b) w drzewostanie Bk-So (Bk 20%, So 70%, inne 10%), SO jako datunek główny panujący musi mieć swoą domieszkę, Bk wprowadzony w skupieniach 2 ar nie musi, ale w skupieniach 10 ar powinien mieć domieszkę.

Zasadniczo domieszkę należy wprowadzać gdy skupienia jednego gatunku przekraczają 2H. Gdy skupienia są mniejsze wprowadzanie domieszki pomocniczej zależy od:

- gatunku,

- ekotypu (cech jakościowych pnia),

- siedliska.

/Mowa o gatunku współpanującym do którego chcemy wprowadzić domieszkioraz celu jaki chcemy osiągnąć przez ich wprowadzenie./

Przykład 1) BMśw 7So 2Bk 1Gb Lp

Jeżeli Bk stanowi skupienia wielkości 1H wśród So, to nie ma potrzeby wysadzać wśród niego So jako domieszki pielęgnującej glebę. Całe skupienie Bk jest pod wpływem światła i igliwia z otaczającego drzewostanu.

Przykład 2) LMśw 5Bk 3So 2LpMdGb przy takim STL nie stosujemy rębni zupełnej,chodzi owybór formy zmieszania.

a) Gdy skupienia So będą małe (ok 5 ar, średnica ok 25 m), to liście Bk będą przenikały do kępy So, i w tek sytuacji nie ma potrzeby wprowadzania Bk ani innych gatunków domieszkowych.Gdy po pewnym czasie zobaczymy, że jakość So jest słaba, co wynika z niekorzystnego zwarcia dla tego gatunku, to trzeba będzie wprowadzić domieszki pielęgnujące po pierwszych trzebieżach (ok 20 lat) tworząc podszyt lub dolne piętro. W przypadku gdy spodziewamy się niekorzystnej jakości pnia, to do takich skupień wprowadzamy czy to przy zakładaniu upraw czy też w formie poprawek i uzupełnień domieszki pielęgnujące pień So.

b) Gdy skupienia So będą duże (ok 10 ar, średnica 36 m), to należy przy zakładaniu uprawy uwzględnić potrzebę wprowadzania domieszek Gb i Lp (pielęgnacja gleby), obserwując w podobnych sytuacjach (innych drzewostanach) proces mineralizacji ścioły. Wprowadzamy także domieszki pielęgnujące pień jeżeli So wykazuje tendencję do kształtowania złej jakości pnia.

Do dużych kęp Bk (10-20 ar) wprowadzamy domieszkę gatunków światłożądnych (Md, So). Do takich samych kęp Db wprowadzamy Lp i Gb (pielęgnacja gleby i pnia), oraz Bk (pielęgnacja pnia).

Domieszki pomocnicze można wprowadzać w ciągu całego cyklu rozwojowego drzewostanu (uprawy, młodniki, póżniej po pierwszych trzebieżach).

Rola domieszki:

-zwiększenie udziału wapnia w wierzchnich warstwach gleby,

-utrudnienie gromadzenia ścioły na dnie lasu (Lp w drzewostanach Md),

-utrudnienie rozwoju chwastów (Bk w sośninach),

-kształtowanie sprawności gleby, oczyszczanie pni (Gb i Lp w dąbrowach),

-zwiększanie odporności wiatrowej (So w Św., Jd w Św.),

-poprawa warunków świetlnych (db w bk, so w bk, so i md w jd),

-kształtowanie zróżnicowania w budowie (jd w św, so w jd, db i md w bk),

-poprawa warunków przestrzennego rozmieszczenia korzeni (jd w św, kl i lp w tp),

-zwiększenie udziału użytków przedrębnych (św jako przejściowa domieszka w bk i db),

-zwiększenie produkcji końcowej (so i md w jd, św i bk),

-ułatwienie odnowienia (św, so i md w jd).

Forma zmieszania:

Szczególnie istotna w przypadku niewielkiego udziału gatunku domieszkowego 10-20% (30%). Dla uzyskania jednego drzewa w wieku rębności należy nim obsadzić w fazie uprawy stoisko jednego drzewa w wieku rębności.(przykłady na kartkach).

3.Rębnia zupełna pasowa /zrębami zwężonymi / /wg ZHL1b/

Powierzchnia manipulacyjna do 4 ha, szerokość 2 H, czyli około 40-60 m. Nawrót co 3 lata. Stosowana dla siedlisk Bs, Bw, BMw i BMśw, dla składów gatunkowych So 50-90 % gatunki domieszkowe (brz. db, św, ol, kl i lp). Przy dolnej granicy szerokości zrębu odnowienie następuje przez samosiew boczny i odnowienie sztuczne.Stosowana w trudniejszych warunkach siedliskowych w porównaniu do rębni zupełnej wielkopowierzchniowej /wg ZHL, wg klasyfikacji Chodzickiego - r. z. pasowej znormalizowanej/.

Warunki uzyskania odnowienia naturalnego:

-najwyżej umiarkowane zachwaszczająca się gleba,

-świeże piaski gliniaste ze słaba pokrywą borówki czernicy i wrzosu oraz mchów - która będzie usunięta - często wystarczą prace zrywkowe (niszczą pokrywę gleby),

-niekorzystne warunki siedliskowe dla tego celu to Bs i Bw jako skrajne warunki rozwojowe drzew, oraz gleby mokre, silnie się zachwaszczające,

-szerokość strefy 30-40 m, może być 60 metrów pod warunkiem, ze z obu stron jest drzewostan,

-gleba sprawna, czyli gleba na która opadnie nasiono, wykiełkuje i powstanie siewka,

-konieczne są wcześniejsze zabiegi usprawniające glebę (usunięcie żywej i martwej pokrywy gleby),

-przygotowanie gleby przed opadem nasion,

-obfity lub średni urodzaj nasion,

-odnowienie naturalne gatunku głównego musi być uzupełnione odnowieniem sztucznym gatunków domieszkowych,

-wszędzie tam gdzie brak odnowienia naturalnego musi być ono zastąpione odnowieniem sztucznym.

Modyfikacja rębni: dla uzyskania odnowienia naturalnego db czy bk należy na kilka lat przed wykonaniem rębni uwolnić korony tych drzew.

Warianty rębni zupełnej pasowej.

1.Z pozostawieniem nasienników

Drzewa pozostawione na zrębie w celu uzyskania osiewu całej powierzchni drzewostanu. Cechy nasienników:

1. Muszą być to drzewa żywotne, o dobrze rozwiniętej symetrycznej koronie (gatunki światłożądne - 30% wysokości drzewa),o dobrych i najlepszych cechach jakościowych.

2. Dobrze ukorzenione, bez przypowierzchniowych korzeni (zależy to od gatunku i rodzaju gleby).

3.Drzewa w optymalnym wieku obradzania nasion.

4.Drzewa z I i II klasy Krafta (ewentualnie III).

W naszych warunkach można pozostawiać nasienniki So i Md, oraz Św -żadko- pod warunkiem, że jest głęboko ukorzeniony. Zalecane gleby: dyluwialne niezdegradowane, piaszczystych z domieszką części gliniastych, głębokich piaskach na glinie, narzutowych świerzych, z dużą ilością związków zasadowych i części spławialnych oraz niegrubą warstwą próchnicy.

Rozmieszczenie nasienników: pojedyńczo lub grupowo. W grupach jednogatunkowych lub mieszanych, są stabilniejsze ze względu na dużą odporność przeciw wiatrom, ułatwiają zapylenie krzyżowe drzew. Dla Md zaleca się grupy po 3-5 drzew. Św w grupach z Brz - stabilizuje grupy.

Liczba nasienników zależy od:

1. Gatunku -Św 5-15 szt./ha, gdy nie ma zagrożenia od wiatru,

So patrz niżej.

2. Warunków siedliskowych - gdy niebezpieczeństwo zadarnienia gleby jest małe - pozostawiamy mniej nasienników, gdy gleba jest lekko zadarniona - więcej.

Stosowanie nasienników So.

STL	Rodzaj pokrywy	LIczba nasienników szt./ha
Bs	Mszysto-chrobotkowa	20
Bśw	Brusznicowa	15
BMśw	Brusznicowo-konwaliowa	15
Bum wil.	Czernicowa	20
BMum wil.	Czernicowo-konwaliowa	20
Bs	Płonnikowa	25
BMwil.	Płonnikowo-skrzypowa	25
LMum wil.,LMśw	Szczawikowa	15

3. Innych możliwości obsiewu - np. samosiewem bocznym. Przy ścianie lasu nie pozostawia się nasienników, dopiero w odległości 10 -15 m. Nie pozostawia się takrze w miejscach gdzie odnowiła się So.

4. Jakości drzew - na lokalnych wzniesieniach pozostawiać najcenniejsze okay.

5. Szerokości zrębu - do 50 m szerokości wystarczy 10-20 szt./ha, zrąb do 100 m to25 szt./ha.

Zalecenia: na 4 lata przed cięciami zupełnymi uwolnić przyszłe nasienniki, wcześniej pielęgnować je trzebieżami (So obradza na 4 rok po uwolnieniu korony). So obficie obsiewa się w promieniu 50-100 m od drzewa, dając z jednego nasiennika 20-30 tyś. nasion. Niekiedy zachodzi potrzeba przygotowania gleby. Po 3-5 latach od osiewu nasion następuje usuwanie pewnej liczby drzew (dla BM usuwa się około 20-30 drzew/ha, Bśw i BW 30-40 szt./ha, na 100 m szerokości usuwa się średnio 20 drzew).

2.Z pozostawieniem przestojów:

pozostawienie do kolejnego wieku rębności przestojów (50 szt. na 1 ha), czyli drzew o szczególnie korzystnych cechach jakościowych dla uzyskania przyrostu z prześwietlenia (cennych sortymentów). Jest to stosunkowo rzadko stosowany wariant w naszych warunkach.

Rębnia zupełna smugowa (ZHL 1c)

Szerokość 15-30 m, powierzchnia do 2 ha. Nawrót co 4-5 lat. Stosowana jest w świerczynach narażonych na wiatry wywalające. Wykorzystywany jest samosiew boczny, górny dla Jd i Bk oraz górny i boczny dla Md. Gatunki domieszkowe muszą stanowić do 10-20 (30)%. Stosuje się głównie dla następujących składów gatunkowych:

1.Św 80 Jd 20,

2.Św 70 Bk 20 Jd 10,

3.Św 70 Jd 20 Md 10.

Szeroko stosowane jest odnowienie naturalne lasu. W górach ma zastosowanie w terenach nienarażonych na erozję,wiatr i niewystawionych na przymrozki. Najkorzystniejsze są położenia równe i porośnięte przez trawę. Kierunek cięć koniecznie musi uwzględniać kierunek panujących wiatrów, również lokalnych. Linia zrębowa musi być równa. Szerokość zrębu do 1 wysokości drzewostanu. Jeżeli występuje gróba warstwa próchnicy, to należy przygotować glebę na placówkach, talerzach, lub zdzierać pasy równolegle do warstwic (można poniżej układać gałęzie). Nawrót cięć jest zależny do tego czy wykorzystywany będzie naturalne odnowienie czy też odnowienie sztuczne lasu: odnowienie sztuczne- 4-5 lat (zalecane przez ZHL), odnowienie naturalne 6-8 lat. Dla uzyskania domieszki gatunków występujących w drzewostanie należy uwolnić ich korony na 15-20 lat dla Jd, 10 lat dla Bk wcześniej niż Św czy So, lub też przeprowadzić ich odnowienie sztuczne (podsianie lub podsadzenie) z takim samym wyprzedzeniem. Md należy odnawiać sztucznie w trakcie uzupełnień lub przez pozostawienie nasienników na zrębie (12-15 szt./ha).

W wyniku stosowania tej rębni uzyskujemy drzewostany jednowiekowe, jednogatunkowe z domieszką Jd, Bk i Md. Związana z siedliskami BMG i BG. Obecnie zastępowana kożystniejszą dla Św rębnią częściową smugową.

Modyfikacje:

1.rębnia zupełna smugowo-schodkowa.

Schodki w zasadzie 15-30 m. Stanowią one pewna osłonę dwustronna.Załamania lini brzegowej stwarzają szczególnie korzystne warunki dla odnowienia - zwiększa się ocienienie, mikroklimat staje się wilgotniejszy i chłodniejszy. W zależności od wysokości schodka kształtują się różne warunki mikrosiedliskowe. Dłuższa ściana płn korzystniejsza dla Św, krótsza dla So. Rębnia stosowana w drzewostanach Św i So z domieszką gat. cienioznośnych.

2.rębnia zupełna smugowo-zatokowo-falista.

Osłona trójstronna. Cieplejsza ściana płd jest odpowiednia dla odnowienia So, ściana płn jest odpowiednia dla Jd i Bk, płd-wsch dla Db i Gb. Stosowana głównie w drzewostanach świerkowych, w terenach o dużych potrzebach urozmaicenia krajobrazu, czyli w parkach narodowych i parkach krajobrazowych.

Rębnia zupełna kulisowa.

Składa się z kulisy samosiewnej przerzedzanej dla uzyskania samosiewu naturalnego górnego, na powierzchniach między kulisami prowadzone jest odnowienie naturalne samosiewem bocznym. Szerokość kulis i pasa zrębu to 10-30 m. Kulisy przerzedza się lekko dla uzyskania samosiewu bocznego na zrębie i górnego na kulisie. Wady:

trudności z uzyskaniem odnowienia naturalnego,

następuje przerwanie zwarcia poziomego w przerzedzeniach co pogarsza ogólne warunki środowiskowe,

kulisy są silnie narażone na wiatr,

niedostateczna wartość odnowienia naturalnego co związane jest konkurencją korzeniową drzewostanu macierzystego w kulisach,

trudności techniczne.

Stosowana jest w zasadzie do przebudowy litych sośnin w okręgach przemysłowych, w celu uniknięcia dużych zrębów.

Rębnia gniazdowa zupełna (kolistoosłonowa) (ZHL 1d).

Jej zastosowanie powinno objąć około 1/3 powierzchni leśnej Polski. Wywodzi się z rębni Morlzfolda (1895 r.) Dla odnowienia wycina się cięciem zupełnym gniazda o powierzchni 6-10 arów stanowiących do 1/3-1/4 powierzchni pasa (Morlzfold rozmieszczał je równomiernie). Gniazda odnawia się Db (Morlzfold wprowadzał także: So wejmutkę, Db czerwony,jd poza zasięgiem naturalnym - ok. Królewca).

Wariant 1: Po 10 latach (po uzyskaniu odnowienia), usuniecie drzewostanu na powierzchni miedzygniazdowej wprowadza się sztucznie So dla otrzymania drzewostanu sosnowo-dębowego. Stosowany także do przebudowy d-stanów Św, Brz i Gb.

Wariant 2.Na gniazdach przez wykonanie cięcia częściowego wprowadza się Bk pod okapem So. Otrzymuje się drzewostan Bk-So.

Podstawowe wymiary powierzchni zrębowej: pow. do 6 ha, szerokość do 100-150 m. Czasami użytkuje się całe niewielkie wydzielenia. Gniazda do 2-20 arów.

Etap 1.cięcia zupełne na gniazdach i wprowadzanie na nich db, jd i bk (mają osłonę boczną oraz wyprzedzenie w stosunku do światłożądnych). Etap 2 .Po wyrośnięciu ze strefy przymrozków (ok 10-20 lat), ciecia zupełne na powierzchni między gniazdami i wprowadzanie so jako gat. głównego. Cięcia zupełne na powierzchni międzygniazdowej na jednej strefie zbiegają się z cięciami zupełnymi na gniazdach drugiej strefy. W zasadzie stosowana dla litych sośnin na siedliskach BMśw, LMśw oraz przy przebudowie częściowej litych sośnin na drzewostany o udziale so 70 i domieszką bk 30% lub db 30% albo jd 30%. Rębnia zupełna gniazdowa jest jednym z wariantów tej rębni.

Rębnia zupełna gniazd - technika postępowania:

Etap 1 Dokładne poznanie terenu, sporządzenie planu luk i przerzedzeń, naniesienie na nim również grup podrostów i odnowienia, zaprojektowanie gniazd (ich rozmieszczenia i wielkości).Sposób rozmieszczenia gniazd zależy od: budowy przestrzennej drzewostanu, zwarcia, występowania odnowienia. Rozmieszczenie gniazd: schematyczne (w drzewostanie zwartym), elastyczne (drzewostan lukowaty) oraz kombinowane. Wielkość gniazd: 2-15 arów, wyjątkowo do 20 arów. Przy projektowaniu tej wielkości należy kierować się głównie wysokością otaczającego drzewostanu. Łączna powierzchnia tych gniazd nie powinna przekraczać 20-25%(30) powierzchni strefy. Gniazda koliste lub eliptyczne , dłuższa oś gniazda na linii panujących wiatrów. Odległość gniazd minimalna to 1H. Gniazda zakładane jako naprzemianległe i jednogatunkowe. Dla gatunków domieszkowych stosuje się wyprzedzenie w stosunku do sosny : db 8-12 lat bk 8-15 lat, jd 20 lat.

Wielkość gniazda (ar)	Liczba gniazd na 1 ha
20	1,2
15	1,5
10	2,5
7	3,5

Etap 2 Cięcie zupełne między gniazdami i wprowadzenie So jako gatunku głównego oraz innych domieszek.

Modyfikacja :dla drzewostanu bk-so. Cięcia częściowe z zachowaniem osłony na gniazdach. Odnowienie bk cięciami częściowymi na gniazdach. Wielkość gniazd w tych warunkach może być większa od typowej. Łączna powierzchnia gniazd może być większa niż 30%, może dochodzić do 40 i więcej %, co związane jest z zachowaniem osłony na gniazdach, nie wykonaniem przerwania zwarcia dla bk. Wykonywane są cięcia uprzątające lub dwa cięcia odsłaniające i jedno uprzątające. Istnieje możliwość poszerzania gniazd w trosce o kształtowanie stożka odnowieniowego. Gdy bk osiągnie wysokość około 1m wykonuje się cięcie zupełne na powierzchni między gniazdami. Gniazda mogą stanowić do 50%, gdy bk 50 i so 50%. Cięcia zupełne i uprzątające są wykonywane jednocześnie. Jeśli suma założonych gniazd przekroczy 30% powierzchni pasa należy zachować szczególna uwagę w związku z niemożliwością zachowania minimalnego odstępu 1 H między gniazdami. Zasadniczo znajduje zastosowanie do odnowienia :bk-so, db-so, jd-so ( jd 20-30%).

Rębnia gniazdowa zupełna
rębnia gniazdowa zupełna (ZHL Id)	rębnia częściowa gniazdowa (ZHL IId)
1 ETAP
cięcia zupełne na gniazdach i wprowadzenie Db	cięcia częściowe (osłona na gniazdach i odnowienie naturalne lub podsadzanie)
2 ETAP
c.zupełne między gniazdami i wprowadzenie So oraz domieszek światłożądnych	c.zupełne między gniazdami i odnowienie sztuczne So
ZASTOSOWANIE
przebudowa litych So na siedliskach BMśw na: DB-So, Bk-So, Jd-So	dla d-stanów: Db-So, Bk-So, Jd-So

Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa.(ZHL II a)

Była stosowana w Europie Zachodniej około 400-500 lat temu. Ostateczna forma tej rębni została nadana przez Sarauw 'a w roku 1801, który określił rozmiar cięć i wielkość powierzchni. Zwrócił on uwagę na konieczność wykonywania cięć przygotowawczych i wykonywanie cięć obsiewnych w roku nasiennym. Hartig w roku 1791 przedstawił wytyczne jak postępować dla zachowania odnowienia tak by dało ono początek nowemu pokoleniu. Heyer w 1854 roku określił 4 fazy postępowania w ramach rębni częściowej lasu.

Rębnia Hartiga- Heyera:

Cięcia przygotowawcze :

Zadania : - wytwarza warunki do obfitego urodzaju nasion dobrej jakości przez systematyczne i wczesne formowanie koron.

przysposobienie gleby do przyjęcia nasion tak by kiełki już w pierwszym roku dotarły do gleby mineralnej,

uodpornienie drzewostanu przez rozbudowę koron przeciw wiatrom i okiści, aby wytrzymały dalsze przerzedzanie,

usuwanie fenotypów niekorzystnych i niepożądanych gatunków w przyszłym drzewostanie,

W związku ze zmieniającymi się warunkami środowiska (imisje przemysłowe, ocieplenie klimatu), należy dążyć do pełnej zmienności (różnorodności biologicznej, w tym genetycznej) powstającego odnowienia.Wśród tej pełnej zmienności mogą występować okazy mniej wrażliwe na emisje czy lepiej znoszące ocieplenie.

w drzewostanie racjonalnie użytkowanym (zagospodarowaniu) te zadania spełniają trzebieże, a przerwy powstałe w zwarciu nie mogą być trwałe.

Usuwa się drzewa: chore , osłabione , źle ukształtowane , z wątłymi koronami , słabym przyroście, niepożądane domieszki.

Oparte na zasadach selekcji negatywnej i pozytywnej. Przygotowanie odpowiednich warunków świetlnych , termicznych , wilgotnościowych w drzewostanie niepielęgnowanym silnie zwartym , trzeba cięcia przygotowawcze wykonać kilkakrotnie ( co 2-3 lata). Drzewa wycina się równomiernie dla spowodowania lekkiego zazielenienia gleby (z dala- zielona, z bliska -brunatna). Szlaki zrywkowe co 2 H i obalanie drzew w kierunku śladów zrywkowych. Nie usuwa się drzew grubych, tworzących szkielet drzewostanu oraz drzewostanu podrzędnego. Pozostawiane są drzewa o dobrej koronie i pniu. Stadium przygotowania: trwa powyżej 10 lat. Intensywne jak trzebieże czyli drzewostany powinny się szybko zwierać, a czynnik zadrzewienia do 0,8. W razie niemożności uzyskania naturalnego przygotowania gleby: sprzężajne, mechaniczne lub ręczne.

Cięcia obsiewne.

Zadania : - zapewnienie osłony nalotowi na 2-3 lata (3-5) dostarczanie światła rozproszonego, deszczu.

- zapewnienie ochrony przed przymrozkami , posuchą i chwastami przez pozostawienie starodrzewiu.

- wykonywane w roku obfitego urodzaju nasion (u gatunków ciężkonasiennych po , a u lekkonasiennych przed opadem nasion , najkorzystniejsza jest zima).

Obsiew powinien nastąpić na całej powierzchni odnawianej. Usuwać powinno się drzewa o wąskich i rzadkich koronach z tendencją do niskiego jej sadzenia. Usuwa się drzewa największe i najgorsze z drzewostanu głównego i część drzewostanu podrzędnego (drzewa chore i uszkodzone). Zaleca się pozostawienie kilku drzew opanowanych z drzewostanu podrzędnego dla osłony gleby, w razie gdyby obsiew się nie udał, dla ochrony przed zachwaszczeniem. W drzewostanie bk i db usuwa się pojedyncze przedrosty i podrosty lub grupy złej jakości i z tendencją do tworzenia rozpieraczy. Odnowienie w lukach i gniazdach. Dobrej jakości odnowienie pozostawia się. Intensywność cięć: cieniowytrzymałe - do 25%V , obniżenie wskaźnika zadrzewienia tylko do 0,7. Światłorządne - 30-35%V , wskaźnik zadrzewienia 0,6. Powinien być tak intensywny jak jedno cięcie przygotowawcze (gałęzie sąsiednich drzew mogą się delikatnie stykać). Dla jd i bk wykonuje się cięcia ciemne, dla św jaśniejsze, dla md i so jasne (dla so konieczne jest przygotowanie gleby). Na glebach żyźniejszych, od strony pól i upraw wykonuje się cięcia słabsze dla zachowania ciemniejszych fragmentów.

Ciecia odsłaniające.

Wykonywane dla poprawy warunków świetlnych, na 2-4 zimę po obsiewie, co zależy od gatunku i dotychczasowych przerzedzeń drzewostanu ,dla uwalniania nalotu i podrostu od osłony drzewostanu macierzystego przy utrzymaniu przejściowej jego osłony, wykonywane dla uzupełnienia luk obsiewem lub sadzeniem, dla wykorzystania też przyrostu z prześwietlenia. Kolejne cięcia co 2-3(5) lat. Wygląd koron może wskazywać na jakość warunków świetlnych:

u iglastych - na korzystne warunki wskazuje korona o stożkowatym kształcie, podobnym do trójkąta równoramiennego, nisko osadzona ,na warunki niekorzystne wskazują min. korona skrócona o kształcie trójkąta równobocznego. Czynnik świetlny jest ilorazem wielkości średniego przyrostu kilku pędów bocznych do przyrostu pędu wierzchołkowego. Jeśli ten stosunek jest : mniejszy od 1, to warunki świetlne są bardzo dobre, równy lub większy od 1 to warunki są dobre, większy lub równy 2 to warunki są złe i konieczne jest odsłonięcie.

u liściastych - wyrażny przebieg pędu głównego - korzystne warunki świetlne, pęd dąży do poziomu, liście "mozaikowe" - mało światła.

Liczba cięć odsłaniających zależy od gatunku. W przypadku tych cięć przestaje obowiązywać zasada równomierności cięć przerzedzających. Cięcia pojedyncze mogą przechodzić w cięcia grupowe. Dla so wykonuje się głównie jedno cięcie obsiewne, jedno odsłaniające (usuwane jest do 50% aktualnej miąższości), po 2 latach wykonuje się cięcie uprzątające. Dla db wykonuje się dwa cięcia odsłaniające (okres odnowienia 8-10 lat), a dla bk 3 cięcia odsłaniające przy 15-letnim okresie odnowienia (góry), lub 4 (5) gdy okres odnowienia 20-25 lat, cięcia wykonywane co 3-5 lat.

Cięcia uprzątające.

Ostatnie cięcie odsłaniające. Usuwane są resztki drzewostanu macierzystego (Wz 0,3-0,4) oraz uszkodzone okazy z podrostu. Można w pewnych warunkach pozostawić przestoje (zdrowe, żywotne, stabilne, najlepsze jakościowe, długowieczne - Db, Jd, Wz, Js). Nieodnowione miejsca wymagają uzupełnień gatunkami domieszkowymi (db, js, kl, md, dg). Szczególnie korzystne dla db i bk.

Uwagi o cięciach obsiewnych.

Wykorzystanie tzw. przyrostu z prześwietlenia może być rozumiane jako każda reakcja drzew na zmiany oświetlenia bez trwałego przerwania zwarcia lub też jako celowe postępowanie dla uzyskania przyrostu z prześwietlenia z trwałym przerwaniem zwarcia. Ten przyrost jest celowy do uzyskania na najlepszych drzewach. Z poprawą warunków świetlnych następuje również poprawa warunków glebowych. Najlepszy przyrost z prześwietlenia odkłada się na drzewach o średnich koronach (So, Gk 1/3 wys. drzewa, Md 30-40% wys.). Pod względem reakcji na odsłonięcie drzew kolejność kształtuje się tak: tp czarna ,brz, js, ol cz, md, so, db, dg, św, jd, bk. Najlepsze warunki do wykorzystania tego przyrostu są w rębniach stopniowych. Głównym celem rębni częściowych jest uzyskanie odnowienia ,a podnoszenie wartości następuje przez pielęgnację zapasu. Wg.Hegera pielęgnacja zapasu zmierza do wyhodowania zapasu o możliwie najwyższej odporności na szkody, możliwie najwyższym podniesieniu wartości zapasu pozostałego. Należy to realizować przez cięcia drzew najmniej produkcyjnych. Krutz wysunął zasadę by najpierw użytkować najmniej produktywne składniki drzewostanu. Bauer wskazał, że po okresie trzebieży, w drzewostanie dojrzałym, kiedy przez selekcję pozytywną nie można zasadniczo wpłynąć na wartość drzewostanu wraca się do selekcji negatywnej. Usuwa się okazy najgorszej jakości z drzewostanu górnego, oświetla się korony drzew najcenniejszych (min. nasienników) i cały przyrost warunki przenosi się na drzewa najlepsze aż do wyrębu.

Elementy przestrzenne.

Wielkość powierzchni manipulacyjnej 10 ha, zalecana jest jednak 6 ha. Przejście na kolejną strefę następuje, gdy na poprzedniej wykonuje się cięcia odsłaniające a odnowienie jest zabezpieczone biologicznie na 70% powierzchni. Dopuszczalne są cięcia w całych wydzieleniach w ramach tzw. rębni częściowej nielimitowanej.

Wg. ZHL jest to rębnia II a. Szerokość strefy do 150 m, a powierzchnia do 6 ha. Zalecana dla db i bk na siedliskach Lśw, Lwyż i LG.

Modyfikacje dla jd:

Ogólnie rębnia częściowa jest nieodpowiednia dla jd. Dopuszcza się jedynie kontynuowanie tej rębni w wypadku, gdy występuje silne zaawansowane odnowienie powstałe w wyniku stosowania tej rębni. W ramach tej rębni wykorzystywany jest w zasadzie tylko jeden rok nasienny, podczas gdy dla jd koniecznym jest wykorzystanie kilku lat nasiennych. W jej wyniku otrzymuje się drzewostany jednogatunkowe, wyrównane pod względem wysokości i wieku ,o zwarciu poziomym, co jest bardzo niekorzystne dla rozwoju jd, co prowadzi do skracania koron i obniżania żywotności jd. Dla jd jest konieczne kształtowanie tzw. stożków odnowieniowych o zróżnicowanej wysokości i wieku, o zwarciu skośnym. Okres odnowienia dla jd to conajmniej 30 lat. Modyfikacja polega na cięciach grupowych przez cały okres odnowienia. Odnowienie miejsc nieodnowionych w jednym roku staramy się uzyskać w kolejnych latach nasiennych. Należy nawiązywać do rębni stopniowych. Dla db i bk, odmiennie niż dla jd, należy wykształcać wyrównany pułap lasu co ma na celu niedopuszczenie do powstania form rozpieraczy. Ta rębnia jest też wykorzystywana do prze-budowy drzewostanów przedplonowych złożonych z ol szarej dla otrzymania drzewostanów bk -jd (jd do 30%).

Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa w d-stanach mieszanych z udziałem Db iBk.

całkowity okr. odnow. = cząstkowy okr. odnow. dla Bk

Rębnie częściowe.

Wykorzystuje samosiew górny. Wyróżnione są dwa okresy:

1.okres przygotowawczy - powinien być realizowany przez trzebieże (trwają 50-80 lat) lub w drzewostanach rębnych lub bliskorębnych niepielęgnowanych lub źle pielęgnowanych przez cięcia przygotowawcze r. cz.. Zadaniem tego okresu jest przygotowanie drzewostanu i gleby oraz odpowiedniego mikroklimatu do przyjęcia nasion i ich rozwoju w pierwszych latach po obsiewie. Najlepsze warunki wytwarzają trzebieże. Cięcia przygotowawcze są zawsze krótsze od pierwszego przypadku, i nigdy tak dobrze nie przygotowują d-stanu. jak trzebieże.

2.okres odnowienia - rozpoczynany jest przez cięcia obsiewne, stwarza swoista opiekę dla młodego odnowienia ze strony starodrzewiu. Kończy się cięciem uprzątającym, w czasie gdy starodrzew przestaje kształtować warunki rozwojowe dla nowego pokolenia drzewostanu w wyniku silnego przerzedzenia dachu lasu.

Cięcia częściowe:

Równomierne rozluźnienie zwarcia drzewostanu, sprzyjające odnowieniu przy pomocy cięć cz. o charakterze jednostkowym. Wyjątkowo małych gniazd lub grup w ciągu okresu odnowienia do 20 lat. Otrzymuje się w ich wyniku drzewostan zasadniczo jednowiekowy. Wytwarzane warunki świetlne są zasadniczo odpowiednie dla jednego gatunku, wyjątkowo dla 2-3 gatunków. Stosowane jest dla odnowienia jednego gatunku w drzewostanie jednogatunkowym. Kolejne cięcia prowadzą do stopniowego zwiększanie dostępu światła do odnowienia aż do całkowitego jego odsłonięcia. W drzewostanie niepielęgnowanym cięcia te składają się z dwóch zasadniczych części:

-cięcia przygotowawcze,

-cięcia odnowienia (obsiewne, odsłaniające i uprzątające).

Umożliwia zasadniczo odnowienie jednogatunkowych drzewostanów złożonych z wrażliwych gatunków cienioznośnych i ciężkonasiennych ale i innych.Wchodzą tu przede wszystkim gat. dobrze ukorzeniających się jak bk, db, jd dla której konieczne jest przedłużanie okresu odnowienia. Nie wyklucza się Św, ale konieczne jest zachowanie ostrożnoości ze względu na zagrożenie od wiatrów wywalających. Długość okresu odnowienia jest zależna od warunków ekologicznych, zwarcia drzewostanu oraz wymagań gatunkowych drzew. Skrócenie okresu odnowienia nasila cięcia częściowe. Jego długość dla: db to 8-15, dla bk 10-20 (25), dla św 10-15, a dla so i md 3-5 lat (nawet 10 lat, w zależności od ekotypu So). Otrzymywane są w zasadzie drzewostany jednogatunkowe i jednowiekowe, oraz jednopiętrowe.

Rębnia częściowa pasowa (ZHL IIb).

Postępowanie i cięcia jak w poprzedniej. Szerokość pasa do 2 H (40-60 m), powierzchnia do 3-4 ha. Stosowana dla św i św-so. Na podgórzu i Mazurach. POdział na pasy ma ułatwić pozyskanie.

Rębnia częściowa smugowa (ZHL IIc).

Różnią ją od poprzednich elementy przestrzenne oraz wykorzystanie kombinowanego samo-siewu (górnego i bocznego) w ramach rębni częściowej kombinowanej. Wykożystuje kombinowaną osłonę, początkowo górną, póżniej boczną. Okresy cząstkowe mogą na siebie zachodzić. Linia zrębowa może być falista lub schodkowa. Zalecana dla św i św - jd, bk i md. Szerokość smugi do 30 m, a powierzchnia do 3 ha. Odległość między smugami do 150 (80-150)m. Wzdłóż smug kształtujemy główne szlaki zrywkowe, drzewa obalamy zawsze w kierunku starodrzewu. Udział gatunków domieszkowych do 20% (trzy gatunki ,domieszka do 30%). Wykonywane są na siedliskach BMG i BG.

Zmodyfikowana:

Dla drzewostanów św z domieszką jd, bk i md. Postępowanie: w czasie ostatnich trzebieży przerzedzamy drzewostan dokoła jd dla uzyskania obsiewu, cięcia te muszą być prowadzone ostrożnie tak by nie nastąpił w tej fazie obsiew św, dla bk wykonuje się cięcia obsiewne na 5 lat przed św, odnowienie św może nastąpić po 10 latach od odnowienia jd, gdy osiągnie ona około 0,5 m wysokości. Celowe jest przygotowanie gleby dla uzyskania samosiewu. Odnowienie bk i jd musi być dokonane sztucznie w razie braku ich w składzie obecnym świerczyny. Md jest wprowadzany na powierzchni otwartej po cięciu uprzątającym na smudze poza zasięgiem cienia, w lukach w świetle (2-3 ary), Jw w bezpośrednim sąsiedztwie d-stanu. Konieczne jest zachowanie właściwych form zmieszania gatunków. Jd podnosi produkcyjność i stabilność świerczyn, bk zwiększa rozkład butwiny, uodpornia na wiatry, choć w mniejszym stopniu niż jd ,md sprzyja rozkładowi ścioły (wprowadzony jednostkowo), jw podnosi stabilność i wzmaga procesy mineralizacyjne.

Rębnia gniazdowa częściowa.

Realizowana jest w dwóch etapach: 1.odnowienie gniazd cięciami częściowymi, które można zakładać w dwóch nawrotach, 2.uzyskanie odnowienia na powierzchni międzygniazdowej przez wykonywanie cięć częściowych. Powierzchnia manipulacyjna obejmuje strefę lub całe wydzielenie. Postępowanie hodowlane rozpoczyna się od inicjowania odnowienia na gniazdach o średnicy do 1-2 H. Gniazda mogą być większe niż w rębni gniazdowej zupełnej ze względu na zachowanie osłony górnej. Zabiegi na gniazdach są ograniczone do cięć obsiewnych, cięć odsłaniających i uprzątających lub do obsiewnych i uprzątających, wyjątkowo ograniczone do cięć uprzątających. Odnowienie na wykonanych gniazdach korzysta z osłony bocznej drzewostanu macierzystego. Dwa nawroty zakładania gniazd stosuje się w przypadku odnowienia dwóch gatunków o różnych okresach cząstkowych i wyprzedzeniu w stosunku do gatunku głównego np. jd przed db. Drzewostan między gniazdami odnawia się cięciami częściowymi. Na kolejną strefę przechodzi się , gdy na poprzedniej powstało odnowienie w 70%.

Okres odnowienia w d-stanie: 3Db 7Bk

Schematy okresu odnowienia w d-stanach Db-Bk

Rębnia częściowa gniazdowa ( ZHL II d) .

Szerokość strefy to 150 m, powierzchnia do 6-9 ha, lub całe wydzielenie. Stosowana jest do drzewostanów db-so, bk-so, jd-so (jd do 30%). 1 etap: na gniazdach prowadzi się cięcia częściowe i odnawia db, bk, jd. 2 etap: cięcia zupełne między gniazdami, i odnowienie sztuczne gat. głównego (So).

Rębnia gniazdowo częściowa.(ZHL II e).

Elementy przestrzenne jak wyżej. 1 etap: cięcia zupełne na gniazdach i odnowienie sztuczne. 2 etap: po kilku latach cięcia częściowe na powierzchni międzygniazdowej, dopuszczalne jest zachowanie osłony na gniazdach co jest odpowiednikiem rębni gniazdowej częściowej. Stosowane jest do przebudowy w litych buczyn i dąbrów na db-bk, bk-db, jd-db, jd-bk (jd do 30%). Jeżeli jd powyżej 40% należy stosować rębnie stopniowe.

Rębnia częściowa skrócona jest ograniczona do cięcia uprzątającego.

Rębnie stopniowe.

Udział jd powyżej 30%, odnowienie jd następuje za pomocą cięć gniazdowych i poszerzanych brzegowo.

Rębnia stopniowa gniazdowa Karla Gayera - bawarska (ZHL IIIa).

Gayer był pierwszym leśnikiem, który uważał, że należy dążyć do uzyskania drzewostanów wielogatunkowych, w których odnowienie będzie kształtowało się w formie grup i kęp. W roku 1844 Gayer opracował swoje zasady określające wszystkie postulaty tego autora co do postępowania w ramach uzyskania drzewostanów wielogatunkowych. W takich drzewostanach zapewniona jest stała ochrona i kształtowanie fitoklimatu, dobre wykorzystanie warunków siedliskowych i ich zróżnicowania. Kształtuje się w nich struktura wielogeneracyjna. Takie postępowanie było zalecane dla drzewostanów jd, św-bk-jd z domieszka so i md. Może być stosowana w drzewostanach jednogatunkowych gdzie nie może być wykorzystana rębnia stopniowa udoskonalona. Porządek przestrzenny tej rębni jest jej wadą. Może być stosowana w terenach nizinnych, pagórkowatych i górskich do spadku 30o oraz w terenach nie narażonych na wiatry wywalające. Podstawowym elementem przestrzennym jest strefa o szerokości do 70-200 m (wg ZHL 100-200 m). W przypadku pojedynczych wydzieleń wyznacza się strefę i fragment osłaniający szerokości 80-100 m (wg ZHL 60-80 m). W wypadku większych oddziałów las dzieli się na strefy. Granice stref to lokalne wzniesienia, grzbiety górskie i drogi. W wypadku równowiekowych, dojrzałych do wyrębu drzewostanów w całym oddziale lub wydzieleniu cięcia można wykonywać równocześnie, inaczej jest w drzewostanach zróżnicowanych wiekowo. Układ stref na nizinach jest prostopadły do kierunku panujących wiatrów, w górach strefy równoległe lub prostopadłe do warstwic, zależy to od spadku terenu i panujących wiatrów. W górach należy cięcia prowadzić od najwyższej strefy. Odnowienie na strefach można prowadzić od brzegu tej strefy lub od jej wnętrza. W pierwotnych założeniach rębnia Gayera zalecała wykorzystać ład naturalny, czyli wykorzystywać naturalnie powstałe gniazda i ośrodki odnowieniowe. Obecnie dąży się do narzuconego ładu sztucznego. Ośrodki odnowieniowe zakłada się przy granicy transportowej. Należy pamiętać o kolejności zakładania gniazd oraz o sposobie przerzedzania. W górach można też odnowienie inicjować od środka strefy w przypadku gdy przebiega ona prostopadle do warstwic. Technika postępowania:

1.Zakładanie ośrodków odnowienia z przerzedzoną osłona górną. Cięcia te spełniają funkcję cięć obsiewnych dla jd i bk oraz dla św. Dla dwóch pierwszych gatunków wykonuje się cięcia ciemne, a dla ostatniego cięcia jasne. Liczba ośrodków odnowieniowych zależy od: długości okresu odnowienia, budowy drzewostanu, możliwości transportowych i częstości lat nasiennych. Drzewostany jednopiętrowe wymagają szczególnie ostrożnego postępowania, co wiąże się z mniejszą ilością ośrodków odnowieniowych. W drzewostanach mieszanych liczba ośrodków odnowienia może być większa. D-stany zwarte obligują do wolniejszego postępu, natomiast zróżnicowane pod względem budowy piętrowej, jako odporniejsze mogą być odnawiane szybciej (więcej ośrodków odnowieniowych). Ważna jest w tej rębni kwestia możliwości transportu drewna, dobra sieć dróg umożliwia założenie jednorazowe większej liczby ośrodków odnowieniowych. Wielkość ośrodków odnowienia zależy od gatunku drzewa, który będzie na nich wysadzany, tak dla jd i bk jest to: 1-2 arów, dla św 3-4 arów. Wielkość gniazda nie może przekraczać 0,6 H w sklepieniu drzewostanu. W terenach równinnych ośrodki najczęściej są koliste lub eliptyczne. W górach mają kształt pół elipsy lub tępego klina, dłuższa oś elipsy prostopadła do warstwic, poszerzana w kierunku płd.-wsch.. Przy spadku do ok. 22o, ośrodki mogą przyjmować postać trójkątów. Można też stosować poszerzanie ekscentryczne dla jd i bk, by przedłużyć czas wzrastania dla tych gatunków po północnej stronie gniazda. W grupach lub kępach, gdzie występuje już nalot, cięcia mogą mieć charakter cięć uprzątających lub odsłaniających.

2.Pielęgnowanie i kształtowanie ośrodków odnowienia przez cięcia odsłaniające. W zależności od potrzeb, następne cięcia wykonuje się po 3-4 latach. Odnowienie so i md należy przeprowadzić na gniazdach z nasienników lub przez odnowienie sztuczne. Powstające odnowienie jd należy kształtować w stożki odnowieniowe. Następnie następuje poszerzanie pierwotnych ośrodków odnowieniowych, w których jest wykorzystywana powstająca smuga brzegowa na obwodzie stożków odnowieniowych. Poszerzanie polega na różnicowaniu intensywności cięć, przez zmniejszanie jej w miarę oddalania się od centrum stożka. Może polegać na wycinaniu 1-3 szeregów drzew na obwodzie gniazd (15-30 m szer.). Może być prowadzone koncentrycznie (głównie na niżu, gdy występują odpowiednie warunki do odnowienia przez odpowiednia wilgotność wokół gniazd oraz brak jest zagrożenia zachwaszczeniem) lub ekscentrycznie (warunki niekorzystne dla odnowienia, sucho i zachwaszczenie).Poszerzanie powinno następować w kierunku południowym lub południowo-wschodnim. Jednocześnie zakłada się nowe ośrodki odnowieniowe obok istniejących dla stopniowego wypełnienia powierzchni przewidzianej do odnowienia. Grupy odnowienia z czasem łączą się w kępy. Wymienione trzy zadania wypełniane są równocześnie na danej powierzchni. Stopień zróżnicowanie przyszłych drzewostanów jest zależny od długości okresu odnowienia (ok. 40 lat). W pewnych warunkach strefy dla większego porządku przestrzennego dzieli się na działki robocze (pasy) o szerokości 40-60 m. Sieć szlaków i ścieżek zrywkowych powinna być ukształtowana przez wyznaczenie ich w trakcie zabiegów w młodszych klasach wieku drzewostanów, w trzebieżach. Pojazdy transportowe poruszają się jedynie po szlakach zrywkowych.

Rębnia bawarska kombinowana (stopniowa gniazdowo-pasowa).

Prowadzona jest na strefach o szerokości 100-300 (100-150) m. Jako pierwsze odnawia się jd i bk w formie grup i kęp. Dopiero gdy te ostatnie osiągną wysokość 50-75 cm, po 10-15 latach następuje odnowienie św cięciami pasowymi lub smugowymi. Mogą być zastosowane cięcia zupełne smugowe, lecz należy tak powstałą powierzchnię odnowić sztucznie. W zasięgu lub poza zasięgiem cienia odnawia się sztucznie so i md.

R.b.kombinowana jes to grupa rębni.

Rębnia stopniowa gniazdowo-pasowa - odpowiada r. bawarskiej kombinowanej.

Strefa na której zakłada się gniazda - 100-150 m.

Cięcia częściowe prowadzi się na pasie 1-2 H.

Gniazda poszerza się.

Okres odnowienia 15-30 lat.

Rębnia stopniowa gniazdowo-smugowa (ZHL IIIb).

Strefa -60-90 m (wyjątkowo 100 m) - 2-3 H.

Cięcia dla Św na smugach do 1H.

Gniazd nie poszerza się (jedynie w przypadku kształtowania ośrodków odnowieniowych).

Okres odnowienia 20-50 lat.

Technika postępowania:

1.Odnowienie jd i bk na smugach.

2.Odnowienie św na smugach lub pasach cięciami częściowymi oraz brzegowymi na obwodzie gniazd. Cięcia zupełne stosuje się na smudze o szerokości 10-20 m i obsadza się je św, wraz z domieszką jw, dg i md. Rozpoczyna się, gdy jd i bk osiągną 0,5-0,75 m.

3.Odnowienie md i so stosuje się na zewnętrznej smudze.

Usytuowanie stref jest zależne od nachylenia stoku, dla 13-20o przy zrywce końmi lub ciągnikiem smugi sytuuje się wzdłuż warstwic, dla spadku powyżej 30o zrywka musi być prowadzona kolejkami linowymi, strefy i smugi muszą być prostopadłe do warstwic, a kierunek cięć przeciwny do panujących wiatrów, takie same postępowanie dla św przy spadkach 13-20o na stokach zawietrznych. W małych wydzieleniach nie ma potrzeby wyznaczania dwóch stref i można w nich uczynić strefę i smugi ruchomymi. Tempo cięć jest uwarunkowane wielkością etatu rybnego, celem odnowienia i stanem drzewostanu, i gleby. Odnowienie na gniazdach musi być tak kształtowane by mogło być włączone łagodnie do odnowienia na smugach lub pasach. Linia zrębowa może być falista, karbowana i schodkowa, co jest uzależnione głównie od rzeźby terenu i dróg. Pierwotnie prosta forma linii zrębowej przyjmuje postać schodkową lub falistą przy obejmowaniu grup i kęp odnowienia jd i bk.

Początkowo wykorzystuje się grupy istniejącego dobrej jakości nalotu by włączyć je do przyszłego drzewostanu. Grupy mniejszej jakości mogą być wykorzystane po przerzedzeniu jako osłona nowego pokolenia lasu. Zadarnione fragmenty obsadza się niezwłocznie sadzonkami bk , jd i św w zależności od żyzności siedliska. Wybór planowanych grup odnowienia jest zależny od istniejących okazów macierzystych tego gatunku w drzewostanie. Korony starych drzew powinne być odsłonięte dla wzmożenia owocowania. Pierwsze ośrodki zakłada się w pobliżu frontu cięć i zmniejsza się ich ilość w miarę oddalania się od niego. Ośrodki zakłada się na taka głębokość w drzewostanie by zachować odpowiednie wyprzedzenie w stosunku do odnowienia na smudze lub pasie. Wyprzedzenie to ma zabezpieczyć jd przed przymrozkami, przed nadmierną insolacja oraz przed przerośnięciem przez szybciej rosnący św oraz wydłużyć okres odnowienia dla tego gatunku. Gniazda poszerza się częściowo, zasadniczo do wysokości 2/3 H. ,nie może być to wielkość jak w rębni Gayera. Jeśli odnowienie na gniazdach zawiedzie wysadzamy na nich głównie bk i jd. W zależności od potrzeb duże wydzielenia dzielimy na strefy. Z reguły cięcia obsiewne na danym pasie są powiązane z cięciem na kolejnym pasie co ma na celu przygotowanie powierzchni pod odnowienie. Jeśli odnowienie samosiewne św nie nastąpi można wykonać wąskie smugi i na nich wysadzić św. Należy wystrzegać się chaotycznego dziurawienie pułapu lasu. Drzewostany nie objęte jeszcze odnowieniem należy utrzymywać w zwarciu i odpowiednio przygotowywac przez trzebieże. Im dalej od frontu cięć wykonujemy cięcia trzebieżowe tym bardziej ostrożne powinne być nasze postępowanie. Gniazda założone zbyt blisko frontu cięć lub zbyt daleko mogą zatrzymać postęp odnowienia na 10-15 lat.

Stosuje się dla drzewostanów w których gatunkiem głównym jest św, a współpanującymi są jd i bk. Rębnię tą charakteryzuje duża ruchliwość i elastyczność cięć. Wykonany wcześniej podział powierzchniowy w dużym stopniu ogranicza szkody od wiatru, ścinki, zrywki oraz zwiększa porządek przestrzenny odnowienia. Istnieje w niej również możliwość uzupełniania samosiewów w odpowiednim czasie. Posiada duża możliwość przystosowania się do różnych gatunków odnowienia pod względem siedliskowym i drzewostanowym. Rębnia ta miała wiele modyfikacji polegających między innymi na stosowaniu cięć częściowych i zupełnych na różnej szerokości strefach. Istnieje w niej możliwość wykorzystania odnowienia naturalnego i sztucznego.

Rębnia stopniowa brzegowo-smugowa (ZHL IIIc).

Określana jest też jako rębnia Wagnera trzeci najmłodszy wariant. Była stosowana w warunkach małych opadów, małej wilgotności. Generalną zasadą tej rębni jest rozpoczynanie odnowienia od ściany północnej drzewostanu. W naszych warunkach odnowienie rozpoczyna się w zależności od ogólnych zasad, niekoniecznie od ściany północnej. Najstarszy wariant tej rębni był typową rębnią zupełną smugową. W starszych wariantach wyróżniano smugę zewnętrzną i wewnętrzną o szerokości do 1/2 H. Nowszy wariant kształtował te wielkości w odmienny sposób: smuga zewnętrzna od szerokości do 1/2 H, smuga wewnętrzna - 7/4 H. Mogą być stosowane wszystkie sposoby cięć (nierównomierne cięcia częściowe, przerębowe, gniazdowe zupełne). Na gniazdach wykonuje się nieregularne cięcia. Gatunki cienioznośne odnawia się za pomocą cięć brzegowych. Gatunki światłożądne odnawia się za pomocą cięć przeradzających. Stosowana od roku 1902 w warunkach Wittembergii. Stanowi odrębny sposób zagospodarowania - kształtuje cały las. Wytwarzała najlepsze warunki dla Św. Cięcia rozpoczynane są od północnych i północno-zachodnich partii drzewostanu. Cięcia wykonuje się od brzegu i są prowadzone według następujących zasad;

1.W miejscach do odnowienia powinno być wykonywane nierównomierne przerzedzenie zwartego drzewostanu,

2.Kolejne cięcia powinne być wykonywane stale i łagodnie, tak aby proces przesuwał się w głąb drzewostanu.

Zasady powyższe były specyficzne dla miejsca powstania rębni. Najlepsze efekty Wagner uzyskał przy zastosowaniu cięć częściowych. W wyniku postępowania na strefie powstają cztery smugi (najwęższa w pobliżu drzewostanu):

"pierwsza", najciemniejsza, najbliżej zwartego d-stanu, dla odpowiedniego postępu odnowienia konieczna jest sprawna gleba, kiełkujące nasiona (część a), i powstający nalot (część b).

"druga", jaśniejsza, przeznaczona do wyhodowania z nalotu silnego podrostu.

"trzecia", jeszcze jaśniejsza, podrost osiąga zwarcie, przygotowujemy go do wzrastania w warunkach powierzchni pozbawionej osłony górnej.

"czwarta", na powierzchni otwartej, bez osłony górnej.

Wszystkie cztery smugi tworzą strefę odnowienia, zaś szereg stref odnowienia kończących się drzewostanem rębnym nazywamy szeregiem cięć lub jednostkę zrębową. Szereg cięć jest więc powierzchnią leżącą między najmłodszą i najstarszą strefą odnowienia, czyli kompleks między liniami zrębowymi. W każdym szeregu cięć występują wszystkie klasy wieku które następują po sobie w postaci wąskich, równoległych pasków bez wyrażnych granic. Ostęp to 3-4 szeregi cięć o powierzchni 15-25 ha. Są one od południa i zachodu otoczone ścianami ochronnymi dla osłony przed wiatrami i nadmierną insolacją. Istniejący w naszych lasach podział przestrzenny przyjmujemy jako sieć ostępów, przez co każdy oddział staje się ostępem. Długość szeregu cięć wyznacza granica oddziału, a głębokość wynosi 200-300 m (200-500 m) . Bardzo wolne tempo cięć - 2-3 m / rok, a w kożystnych warunkach 3-5 m/rok, decyduje, że w ciągu 100 lat odnawia się 200-500 m d-stanu. Dla przyspieszenia odnowienia powierzchni wykonuje się tzw. wręby. Charakterystyczne jest to, że wzdłuż linii zrębowych drzewostany są jednowiekowe, a między nimi są wszechgeneracyjne. Brzeg o szerokości 5 m odpowiada w zasadzie odnowieniu litych św oraz jedlin na siedliskach na których jd obficie i często owocuje.

Technika postępowania polega na słabym przerzedzaniu brzegu drzewostanu i posuwaniu się wgłąb drzewostanu w miarę pojawu odnowienia św lub jd. O szerokości smugi zewnętrznej decyduje granica cienia drzewostanu macierzystego. O szerokości smugi wewnętrznej decyduje głębokość na jaką wnika światło rozproszone wgłąb drzewostanu. Szerokość powierzchni manipulacyjnej wynosi od 1-3 H. Na stanowiskach gdzie bk nie powinien być gatunkiem głównym należy cięcia prowadzić tak by umożliwić św dogonienie bk wzrastającego na odsłanianych smugach zewnętrznych, czyni się to przez wnikanie na małą głębokość w drzewostan. W warunkach górskich odejście od postępowania z odnowieniem od strony północnej drzewostanu jest związane z większym zapotrzebowaniem na ciepło i kierunkiem zrywki w dół stoku. Zarówno rodzaj cięć, ich kierunek i natężenie powinne być dostosowane do konkretnych warunków siedliskowych, stanu zadrzewienia i gatunku drzew oraz celu odnowienia. Wykonywane są cięcia regularne i nieregularne oraz cięcia zupełne na wąskich zrębach bez wcześniejszego przerzedzenia drzewostanu. Wymagania co do kierunku cięć są mniej bezwzględne od wymagań co do kształtu powierzchni manipulacyjnej. Nawet najmniejszy zwrot kierunku cięć w strone wschodnia powoduje silny spadek warunków siedliskowych i klimatycznych. Ważne jest by brzeg był w ciągłym ruchu, by nie pozostawał w bezruchu co mogłoby doprowadzić do wytworzenia gałęzistych brzegów i korzeni drzewostanu macierzystego wnikających w smugę zewnętrzną. Obowiązuje tu zasada, że cięcie powinno postępować za naturalnym postępem odnowienia. Przy wyznaczaniu drzew do usunięcia w pierwszym rzędzie kierujemy się potrzebami odnowienia i zagrożeniem od chwastów. Na smudze wewnętrznej powstają optymalne warunki do powstania odnowienia jd i bk, na zewnętrznej gatunków światłożądnych, a na granicy tych smug do powstania odnowienia św. Szczególne znaczenie ma w tej rębni światło rozproszone, można w niej operować światłem górnym i bocznym. W razie braku nalotów pierwsze cięcie wykonuje się na brzegu północnym przez ostrożne wniknięcie w głąb drzewostanu. Powinno się ono ograniczyć na tym etapie do przerzedenia skupień starych jd i bk, a nawet oświetlenia pojedynczych osobników w celu pobudzenia ich do wzmożonego owocowania. Korzystne jest wzruszenie gleby. Grupy jd i bk są obejmowane odnowieniem św na smudze przed ich poszerzeniem. W razie braku w drzewostanie macierzystym jd i bk należy je wprowadzać w formie podsadzeń na małych gniazdach o powierzchni do 1 ara. Szerokość przerębu na północy powinna być większa od 30 m. Drzewostan na brzegu może być usunięty, gdy odnowienie osiągnie wysokość biologicznego zabezpieczenia przed szkodami od warunków powierzchni otwartej.

Rębnia stopniowa klinowo-osłonowa Eberharda.

Jest rębnią schematyczną. Opracowana dla warunków silnych opadów, dla jd i św, przy chłodnym , górskim klimacie, gdzie wytwarza się surowa próchnica. Stosowana w drzewostanach narażonych na wiatry wywalające i zapewniające uzyskanie samosiewu. Rozpoczyna się od cięć odsłaniających będących kontynuacją cięć trzebieżowych, czyli tzw. cięć łaskoczących lub pobudzających. W ich wyniku otrzymuje się odnowienie gatunków cienioznośnych, głównie jd i bk. W warunkach trudnych należy przygotowywać glebę w talerze przez okres 10-15 lat. Z chwilą pojawu odnowienia rozpoczyna się drugi etap cięć odsłaniających przybierających początkowo postać wąskich smug lub wydłużonych klinów o szerokości do 30 m, a długości do 3/4 wydzielenia. Nie powinne być one długości całego wydzielenia, lecz jedynie opierać się na jednym z jego boków, o drogi wywozowe.Cięcia te maja charakter cięć odsłaniających i uprzątających. Klin jest z czasem poszerzany. Wyrażnie występuje granica transportowa. W górach ostrze klina w dół stoku.

Rębnia stopniowa udoskonalona (III d).

Wprowadzona w roku 1897 w Szwajcarii rębnia Gayera przez Englera była modyfikowana w kierunku idei lasu przerębowego z późniejszym uwzględnieniem zasady wychowania, wyboru, selekcji i uszlachetniania, pielęgnacji zapasu , zasady ładu przestrzennego.

1). Rozwój zasady wychowania, wyboru, selekcji i uszlachetniania jest związany z Schodelinem, który te ideę realizował od roku 1925. Zabiegi zostały w niej dostosowane do form rozwojowych drzewostanu przez rezygnację z poglądu o izolowanych zabiegach pielęgnacyjnych na rzecz wykonywania różnych zabiegów obok siebie.

2). Zasada pielęgnacji zapasu była charakterystyczna dla rębni przerębowych. Chodziło w niej o wykorzystanie indywidualnych możliwości przyrostowych drzew oraz biologicznego utrzymania produkcji przez odnowienie naturalne i w ten sposób osiągnięcie zróżnicowanej budowy drzewostanu względem składu gatunkowego i struktury. Tak powstały drzewostan powinien istnieć stale i zapewniać stałą produkcję. 3). Zasada ładu przestrzennego została określona dla zminimalizowania szkód powstałych w odnowieniu i drzewostanie macierzystym w ramach rozwijającej się początkowo nieuporządkowanej r.s.u., które to postępowanie było bliskie rębni przerębowej.

W roku 1917 Schodelin wskazał na granicę transportową jako podstawę ładu przestrzennego lasu. W ramach tej rębni granica transportowa pełni rolę techniczną i hodowlana. Powyższe zasady doprowadziły do opracowania przez Leibunguta postępowania hodowlanego zmienionego w stosunku do rębni przerębowej. Rębnia ta jest stosowana wraz z metodą kontroli zapasu. Nazwę polską tej rębni nadał Chodzicki. Na wygląd tej rębni miały wpływ: idea cięć przerębowych oraz ładu przestrzennego.

Ogólna charakterystyka:

Wg. Leibunguta odnowienie drzewostanu właściwego włączone jest do schodelinowskiego systemu wychowania w logicznej kolejności w stosunku do faz rozwojowych i następstwa przestrzennego na danej powierzchni. Następuje ono w ramach stosowanych czyszczeń, trzebieży oraz cięć prześwietlających i odnowieniowych. Odnowienie rozpoczyna się od powolnego przygotowania gleby w sąsiedztwie granicy transportowej na tworzonych ośrodkach odnowienia w formie grup i kęp. Sposób cięć służący do rozpoczęcia i prowadzenia odnowienia jest zależny od siedliska, drzewostanu macierzystego (skład gatunkowy i budowa) i mieści się w ramach tzw. elastyczności cięć. Poszczególne części drzewostanu odnawia się obok siebie jedną po drugiej, przeważnie grupowo i kępowo. Stosowany jest możliwie długi okres odnowienia. W rębni tej wykorzystywany jest potencjalny przyrost poszczególnych drzew i prowadzone jest użytkowanie posztuczne. Rębnia ta charakteryzuje się brakiem określonego z góry wieku i kolei rębności oraz długości okresu odnowienia, który jednak nie może być krótszy od 50 lat, co wiąże się z wyzyskaniem naturalnych zdolności przyrostowych drzewostanów.

Zasady stosowania:

Drzewostan do prowadzenia tej rębni musi być odpowiednio przygotowany cięciami trzebieżowymi lub okresem przygotowawczym. Jako pierwsze przeprowadza się tzw. prace adaptacyjne związane z wyznaczeniem granicy transportowej i jednostek kontrolnych. Najmniejsza jednostka kontrolna jest uzależniona od szybkości odnowienia, rośnie z szybkością odnowienia. Dla bk, św i jd ta wielkość waha się między 5 a 10 ha, dla js i jw to 10-15 ha, dla so i md to 20-40 ha, a dla db 20-30 ha, przeciętnie wyznacza się o powierzchni 20-30 ha. Ich odległość od siebie na początku okresu odnowienia nie powinna być mniejsza od 2H. Przed przystąpieniem do planowo zakładanych ośrodków odnowienia należy zorientować się istniejących grupach odnowienia, w możliwości ich włączenia w skład odnowienia jeśli są dobrej jakości. Gniazda powinne być o kształcie eliptycznym ustawione w odpowiedni sposób w stosunku do panujących wiatrów. Na pasach narażonych na wiatry stosuje się cięcia częściowe. Wielkość grup odnowieniowych powinna zapewniać uzyskanie w wieku rębności po 1-2 drzewa z każdego z nich. Postępowanie na gniazdach może być prowadzone w kierunku dostosowania ich do wymagań świetlnych w tym względzie gatunków na nich rosnących, przez skracanie lub wydłużanie okresu odnowienia. Wydłużanie okresów cząstkowych odnowienia służy różnicowaniu budowy przestrzennej lasu. Prowadzone cięcia są ograniczone jedynie przez wielkość zapasu i przyrostu drzewostanu. Dojrzałość pojedynczych drzew związana jest z ich zdrowotnościa, jakością, przyrostem miąższości i wartości oraz według jego stosunków z innymi drzewami i odnowieniem. Pojęcie wieku rębności nie jest używane poza celem orientacji do porównania przy obliczeniach etatu cięć. Nawroty cięć 3-6 lat, są uzależnione od stanu odnowienia, dla jd i św należy się kierować współczynnikiem świetlnym.

Ważnym pojęciem w ramach tej rębni jest tzw “czas inicjowania odnowienia”, czyli czas ustalony na podstawie obiektywnych czynników, a nie jak dotychczas szacunkowo. Co w pewnym względzie jest zbliżone do pojęcia dojrzałość rębna drzewostanu, przeciwnego do pojęcia konieczność wyrębu pojedynczego drzewa w rębni ciągłej. Wiek ten jest ustalany dla każdego drzewostanu osobno na podstawie min. jakości, zdrowotności ,przeciętnego przyrostu, celu produkcji oraz usytuowania w stosunku do innych drzewostanów. Stosowane w niej jest zasadniczo odrzucenie cięć na smugach, na korzyść rozproszenia cięć na całej powierzchni stref.

Od rębni ciągłej odróżnia ją:

przestrzeganie porządku przestrzennego,

czasowe następstwo cięć,

poszerzanie gniazd,

wyraźne odgraniczenie części drzewostanów odnowionych od zwartych,

znaczne wahania wielkości zapasu na powierzchni,

zróżnicowanie budowy drzewostanów w zależności od gatunku, długości okresu odnowienia oraz zmienności warunków siedliskowych.

Granice jednostek kontrolnych są dostosowane do konfiguracji terenu. Granice transportowe są najczęściej umieszczane na grzbietach górskich, co decyduje o zbieżności ich z granicami wododziałów (zlewni). Szlaki zrywkowe powinne być rozmieszczone co 50-60 m, trwale oznaczone w terenie, a ich długość do 100-200 m. Przebieg szlaków zrywkowych zmienia się w toku prac odnowieniowych. W ramach udostępniania powierzchni do odnowienia dla prac konieczna jest inwestycja drogowa. Odnowienie ogranicza się do stref rzadko do całych wydzieleń.

Rębnia ta charakteryzuje się nieskrępowanym podejściem do odnowienia dlatego jest stosowana dla:

1. Drzewostanów wielogatunkowych o udziale gatunków cienioznośnych i światłożądnych, kilkugeneracyjnych, kilkupiętrowych o zwarciu bocznym i schodkowym.Cięcia rozpoczynamy przy granicy transportowej i stosujemy różne cięcia.

2. Drzewostanów jednopiętrowych mniej lub bardziej zróżnicowanych pod względem wieku, z gat. cienioznośnymi i światłożądnymi.Sposoby cięć zależnie od gat. i celu jaki obierzemy.

3. Kilkugeneracyjne d-stany Jd. W formie grup i kęp występują obok siebieróżne fazy rozwojowe: od nalotu i podrostu do d-stanu dojrzałego.

4. Jednopiętrowe ale zasadniczo kilkugeneracyjne, żywotne, stabilne i wysokoprodukcyjne d-stany Jd. Stosujemy długi okres odnowienia, aby wykożystać możliwości przyrostowe drzew.

Rębnia ta umiejętnie prowadzona pozwala odnowić wszystkie drzewostany. Należy ją jednak stosować w drzewostanach wysokoprodukcyjnych w których można uzyskać najwyższe rezultaty połączone z pełna realizacją procesu produkcyjnego. Może być tez stosowana w drzewostanach mniej produkcyjnych, lecz będzie to się odbywać kosztem zalet tej rębni. W praktyce może sprawdzić się w ramach postępowania o względnie szybkim okresie odnowienia bez możliwości prowadzenia elastycznego. Jej zastosowanie będzie celowe w wypadku drzewostanów w których składzie jest przewaga jd. W wysokoprodukcyjnych d-stanach Św, odnowienie rozpoczynamy od granicy transportowej oraz luk i przerzedzeń, rębnia przyjmuje formę nieuporządkowaną.

W tej rębni istnieją dwa modele cięć: uporządkowany (podstawowy), odnowienie prowadzone jest od granicy transportowej oraz nieuporządkowany (związany z ładem naturalnym, odstąpiono od jego wykorzystania). W logicznej kolejności następują cięcia w młodnikach i tyczkowinie, po nich trzebieże selekcyjne i cięcia odnowieniowe. Wykorzystywane są wszystkie rodzaje samosiewów i uprawy sztucznej. Drzewostan macierzysty jest usuwany po pełnym wykorzystaniu jego możliwości produkcyjnych. Odnowienie jd koniecznie musi być prowadzone w formie stożków odnowieniowych.

Rębnia przerębowa(ciągła).

W ramach przerębowego sposobu cięć Chodzicki wyróżniał dwa rodzaje rębni:

Rębnie przerębową

- cięcia przerębowe wykonuje się na całej powierzchni drzewostanu w nieregularnych odstępach czasu. Warunkiem stosowania tej rębni jest struktura przerębowa lasu. Nie zapewnia zasadniczo stałej ciągłości użytkowania lasu. Wykształca zwarcie pionowe, różnowiekowa strukturę zapasu. Brak jest w niej pielęgnacji lasu. Nie stosuje się w niej oparcia rozmiaru użytkowania na wielkości przyrostu bieżącego. Nie wykonuje się w niej również inwentaryzacji zapasu. Prowadzi do nadmiernych przerębów lasu. Reprezentuje gospodarstwo ekstensywne , o charakterze eksploatacyjnym , bez uwzględniania postępowania pielęgnacyjnego. W zasadzie nie powinna być stosowana.

Rębnia ciągła pielęgnacyjno-przyrostowa

- zapewnia stałą ciągłość użytkowania lasu, wykształca również zwarcie schodkowe i pionowe ,różnowiekową strukturę zapasu. W ramach tej rębni prowadzony jest stała pielęgnacja drzewostanów. Stosowane jest oparcie wielkości rozmiaru użytkowania na znajomości przyrostu bieżącego. Wymagana jest inwentaryzacja zapasu. Jest bardziej postępowa od poprzedniej rębni, uwzględnia na pierwszym miejscu aspekty hodowlane i przyrostowo-pielęgnacyjne.

Rębnia ciągła przyrostowo-pielęgnacyjna.

W praktyce nazwę rębnia przerębowa traktuje się jako synonim nazwy rębnia ciągła ale w znaczeniu rębni ciągłej.

Jej celem jest osiągnięcie możliwie najwyższych wartości produkcyjnych z jednostki kontrolnej przy optymalnym zapasie z zachowaniem lub dążeniem do kształtowania struktury przerębowej. Jej geneza wywodzi się z użytkowania plądrowniczego. Odróżnia się troska o odnowienie, strukturę i pielęgnację zapasu. Jest prowadzona w drzewostanach jd i jd z domieszką św i bk. W jej przypadku praktyka wpłynęła na teoretyczna (ideową) podbudowę postępowania. W roku 1876 F.Gurnaud opracował metodę kontroli gospodarstwa przerębowego, którą do praktyki wprowadził Boilley.

Wymagania stawiane drzewostanom w których miałaby być użyta rębnia ciągła:

1. Względem budowy drzewostanu - struktura wszechgeneracyjna o zróżnicowanej budowie warstwowej, gdzie wyróżnia się conajmniej trzy wewnętrznie zróżnicowane warstwy. Klasyczna rębnia ciągła jest związana z drzewostanami złożonymi z gatunków cienioznośnych, głównie z jd., a w mniejszym stopniu z bk i św. Jest ona stosowana również w świerczynach górnoreglowych w formie grupowo-przerębowej. Postępowanie w sośninach na siedlisku boru bagiennego niektórzy autorzy przyjmują za ten typ rębni, lecz jest to błędem, gdyż nie ma to nić wspólnego z cięciami przerębowymi ze względu min. na budowę jednopiętrową drzewostanów o luźnym zwarciu, gdzie brak jest miejsca na cięcia przerębowe, a jedynie na cięcia jednostkowe.

2.Struktura rozkładu pierśnic zbieżna z krzywą wykładniczą Liocourta-Meyera, struktura ta nie jest jednak najbardziej charakterystyczną cecha lasu przerębowego, dlatego czasami konieczne jest dokładne zlustrowanie drzewostanu przed zakwalifikowaniem go jako las przerębowy. (struktura rozkładu pierśnic patrz wykres)

gdzie: Ni - liczba drzew w stopniu grubości o numerze "i",

xi - średnia wartość pierśnicy w tym stopniu,

e - podstawa ln,

k i - parametry obliczone dla każdego d-stanu.

3.Zgodność z regułą Assmana, mówiącą, iż warunkiem istnienia struktury przerębowej jest odpowiednie zróżnicowanie drzewostanu wyrażające się zmieszaniem na powierzchni o średnicy równej wysokości najwyższego drzewa osobników trzech klas wieku i odpowiadających im różnych pierśnic.

Nie ma pojęcia kolei rębności, lasu nigdy nie usuwa się całkowicie, a określoną masę drzewną pozyskuje się na drodze cięć selekcyjnych. Zapas na pniu jest rozmieszczony równomiernie na całej powierzchni. Drzewostan ma budowę piętrową. Ponieważ odnowienie odbywa się przez cały czas nie ma też pojęcia okresu odnowienia, a także brak jest powierzchni odnowieniowych i frontów cięć, granic między zwartym młodnikiem i starodrzewiem. Powierzchnią manipulacyjna jest cały drzewostan, w którym cięcia wykonuje się nieregularnie, a wszystkie klasy wieku występują w zmieszaniu jednostkowym i grupowym. Wiek zmienia się od grupy do grupy, nierzadko od drzewa do drzewa i jest wyższy od wieku w sposobie zrębowym. Waha się od 160 do 200 lat. Są to przyczyny zwarcia pionowego i struktury wszechgeneracyjnej. Znamienne dla drzewa wyrosłego w ocienieniu jest drewno o wąskich przyrostach w strefie okołordzeniowej sąsiadujących z szerszymi słojami na zewnątrz pnia. Ponieważ istnienie lasu przerębowego jest zależne od odnowienia naturalnego konieczne jest by las taki charakteryzował się brakiem próchnicy surowej ,dostateczną dla rozwoju ścioły ilością ciepła i opadów. Z takim gospodarstwem związana jest produkcja grubego drewna. W piętrze górnym rosną najgrubsze drzewa pojedynczo lub grupowo. Są one w stadium pełni sił rozwojowych oraz w stadium starzenia. Drzewa w warstwie środkowej są w stadium szybkiego rozwoju lub w fazie przejścia do stadium dojrzałości, zaś drzewa z najniższej warstwy są w stadium minimalnego przyrostu pod naciskiem wyższych pięter i siebie nawzajem. Podstawowym zadaniem tej rębni jest więc pielęgnowanie zapasu i wzmożenie przyrostu drzew, w myśl zasady najpierw użytkować najgorsze, a najlepsze pozostawić. Wielkość pozyskania jest w każdym roku dostosowana do wielkości zapasu i potrzeb hodowlanych drzewostanu. Charakterystyczne jest bardzo bierne nastawienie do problemu odnowienia, nie są stosowane specjalne zabiegi odnowieniowe. Samosiew następuje samorzutnie w ramach ogólnego użytkowania, które stanowi jednocześnie czynność z zakresu użytkowania i pielęgnacji. Nalot powstaje w lukach po usunięciu drzew z wyższych pięter. Jego utrzymanie jest zależne od warunków świetlnych. Jeśli nalot nie utrzyma się na danej powierzchni, obsiew może nastąpić przy kolejnych zabiegach na danej powierzchni. W lesie przerębowym panuje całkowite zespolenie zabiegów użytkowania i pielęgnacji, brak jest nim typowego stadium czyszczeń i trzebieży. Użytkowanie, pielęgnacja i odnowienie stanowią nierozerwalną całość. W piętrze górnym popiera się drzewa o regularnych koronach, o dobrym przyroście z prześwietlenia i obficie się odnawiające. W piętrze środkowym popiera się drzewa opanowane, lecz rokujące na przyszłość korzystne cechy związane z jakością pnia i korony. Ogólnie w toku zabiegów popiera się naturalne odnowienie .Główny cel związany z pielęgnowaniem drzewostanu osiąga się przez usuwanie drzew stojących temu celowi na przeszkodzie. Wszelkie cięcia odbywają się w granicy etatu określonego w taki sposób by w przyszłości uzyskać pożądana i maksymalna wielkość zapasu na pniu. Choć cięcia teoretycznie powinne być prowadzone corocznie na danej powierzchni wykonuje się je co 5-10 (Fleury 4-6) lat. Jest to zależne od ogólnego charakteru powierzchni i bonitacji. Zapewnia ona ciągłą osłonę dla młodego pokolenia lasu przez cięcia jednostkowe i grupowe. Cięcia pojedyncze są wykonywane w drzewostanach jd charakteryzujących się dużym zapasem a rzadkim odnowieniem, gdyż rozwija się ono w niewielkich lukach po pojedynczych drzewach, zaś w drzewostanach z domieszką św i bk cięcia grupowe kształtują silniejsze i liczniejsze odnowienie przy niskim zapasie. Przejścia między grupami odnowienia są strome i grup nie poszerza się. Wahanie zapasu na powierzchni jest stosunkowo niewielkie (10-20%) w porównaniu z rębniami stopniowymi (ok. 50%). W tej rębni przyrost jest wielkością stałą zarówno ze względu na jego wielkość i rozdział na sortymenty, a w rębniach stopniowych jest on funkcja wieku. Wadami tej rębni są min. trudność w prowadzeniu ścinki bez wyrządzania szkód w odnowieniu i drzewostanie, przypadkowe powstawanie odnowienia, brak przejrzystości postępowania ze względu na obejmowanie zabiegami dużych powierzchni oraz jednostronne popieranie gatunków cienioznośnych.Powinne być wykonywane równocześnie. Praktycznie są jednak wykonywane w dwóch etapach niezwłocznie jeden po drugim:

Zabiegi hodowlane w rębni ciągłej.

1.Zabiegi wykonywane w górnej części drzewostanu czyli w piętrze górnym i górnej części piętra środkowego.

2.Zabiegi wykonywane w dolnej części drzewostanu czyli w dolnej części piętra środkowego oraz w piętrze dolnym.

Taki podział stał się koniecznością w związku z możliwością poczynienia pewnych szkód w niższych warstwach w czasie prac w wyższych piętrach oraz z uwagi na łatwiejsze określanie koniecznych zabiegów w piętrze dolnym po wykonaniu ich w piętrach wyższych.

Czynności wykonywane w górnej części drzewostanu.

Powinien spełniać zadania związane z pozyskaniem plonu ,ciągłym odnowieniem ,selekcją i wychowaniem, utrzymaniem i poprawa struktury oraz z względami sanitarnymi. Dąży się w nich do osiągnięcia tymi zabiegami kilku celów. Ich głównym zadaniem jest takie rozmieszczenie drzew, a zwłaszcza ich koron by miały one optymalne warunki do pełnego rozwoju zdolności przyrostowych. Chodzi tu o całkowite uwolnienie koron. Punkt ciężkości w postępowaniu leży na wyborze drzew dojrzałych w węższym znaczeniu czyli drzew w pełni rozwojowo dojrzałych do wyrębu. Świadczy o tym zahamowanie przyrostu, wymiary zbliżone do max na danym siedlisku, rzędnąca i kopulasta korona, gruba kora. Przy większej liczbie takich drzew najpierw usuwane są najgrubsze okazy, które przeszkadzają słabiej rozwiniętym drzewom przyszłościowym. Następnie drzewa pod których koronami istnieje dobrej jakości obfite odnowienie lub podrost. Należy jednak pozostawiać doborowej jakości drzewa o dobrze ukształtowanej koronie nadające się na nasienniki i jako źródło cennych i grubych sortymentów. Do tego celu najlepiej nadają się drzewa mniej dojrzałe. Zabiegi związane z selekcja wykonuje się we wszystkich piętrach i jest to zasadniczo selekcja pozytywna. Bez zabiegów utrzymujących strukturę drzewostany takie po pewnym czasie przyjęły by postać drzewostanu jednopiętrowego i to tym szybciej im żyźniejsze było by to siedlisko. Drzewa z dolnych warstw są w stanie pewnego uśpienia, co decyduje o ich powolnym rozwoju w cieniu wyższych drzew oraz o tym, że bardzo silnie reagują na odsłonięcie. Okres przetrzymywania tych drzewek w takim stanie nie powinien być dłuższy od granicy fizjologicznej po przekroczeniu której drzewka te tracą trwale zdolności przyrostowe. Dojrzałość drzew w niższych warstwach jest pojmowana szerzej. Wszelkie zabiegi nie powinne być tak intensywne jak w sposobie zrębowym. W czasie tych zabiegów korona drzew nie powinna być zbytnio zwiększona ,jej powiększenie powinno odbyć się w kierunku w górę, a w mniejszym stopniu na boki. Taka sytuacja jest korzystna dla ukształtowania jakościowo dobrej korony i strzały drzew oraz zachodzi lepsze wykorzystanie przyrostu przez to, że delikatniejsze ugałęzienie nie powoduje konieczności przyspieszenia oczyszczania strzały przez zwiększanie zwarcia. Wybór uszlachetniający powinien być przeprowadzony równocześnie w piętrze górnym i niższych, dla jak najbardziej pełnego kształtowania właściwej struktury i wyglądu drzewostanu. Jednocześnie z innymi zabiegami wykonuje się cięcia sanitarne.

Zabiegi wykonywane w dolnych warstwach lasu przerębowego.

Jest to warstwa drzew jeszcze nierozwiniętych o które należy dbać w kierunku wyhodowania drzew które zajmą miejsca opróżnione przez usuwane drzewa z warstw wyższych. Rozwoju tych drzew nie należy przyspieszać, lecz ograniczać tym bardziej im niżej wzrasta dane drzewko. Ocienienie w tych warunkach jest ważnym czynnikiem ochronnym i selekcyjnym. Prace w tym piętrze obejmują dwie pierwsze fazy rozwojowe drzewostanu czyli młodnik i młodszą drągowiną. Potrzebną przestrzeń dla młodszych drzew udostępnia się przez czynności w wyższych piętrach drzewostanu , toteż czynności w tej warstwie są silnie ograniczone. Chwasty mogą być wykorzystane do ochrony młodszych drzewek przed szkodami od przymrozków i zwierzyny. W ramach tych cięć można kształtować skład gatunkowy, usuwać źle ukształtowane okazy, uszkodzone podczas ścinki i zrywki. Miejsca przerzedzone można uzupełniać samosiewkami lub sztucznie, co pozwala wprowadzać domieszki. Należy się wystrzegać nadmiernej drobiazgowości i nie uzupełniać najmniejsze luki. Grupy nalotów powinne zajmować powierzchnię bliską rzutowi pojedynczego drzewa dojrzałego czyli 1-2 ary, co wiąże się z możliwością selekcji dla otrzymania z każdej grupy jednego wybranego dorodnego drzewa w wieku rębności, co powinno nastąpić nie wcześniej niż w wieku gdy drzewa oczyszczą się do wysokości 10-14 m na dobrych siedliskach.

Rębnia przerębowa może przyjąć postać jednostkowo-przerębowej lub grupowo-przerębowej. O nazwie tej decyduje forma występowania odnowienia, a nie sposób prowadzenia cięć.

Różnice w formach rębni przerębowej polegają na tym, że w formie jednostkowo-przerębowej należy analizować wzajemne zależności między drzewkami różnych klas wieku, a w formie grupowo-przerębowej między drzewami nie tak bardzo różniącymi się wiekiem w poszczególnych grupach.

Uwagi o zasobności.

D-stany Szwajcarskie charakteryzują się zasobnością 984,6 m3/ha, przyrost roczny wynosi 13,9 m3/ha; dane dla d-stanów Św-Jd z przewagą Jd (492 szt./ha). Rezerwat "Dobrocz" na Słowacji - las pierwotny o zasobności 1366 m3/ha (przewaga Jd).D-stan Bukowiec ze świerkiem istebniańskim 1200 m3/ha (wiek: 120-130 lat), 20 lat temu zasobność wynosiła 1400 m3/ha. Zasobność polskich!lasów przerębowych - 320-600 m3/ha.

Formy lasu przerębowego związane z jego zapasem i odnowieniem:

1.Charakteryzująca się dużym zapasem i słabym odnowieniem (500-1000 m3/ha),związana z budową d-stanu i żyznymi siedliskami. Silnie rozwinięte górne piętro, dolne i środkowe tworzą grupy lub pojedyńcze drzewa, odnowienie nieliczne, jednostkowe.

2.Charakteryzująca się małym zapasem i silnym odnowieniem (300-400 m3 /ha), górne piętro nieliczne,tworzą je swobodnie stojące, najgrubsze drzewa, środkowe i dolne piętro dobrze rozwinięte, podrost obfity.

Podejście do drzew przy określaniu ich dojrzałości jest indywidualne i może być:

-wĄskie-usuwane są drzewa najwyższe i najwartościowsze, kierujemy się głównie ich wyglądem i stosunkiem długości przyrostu pędu głównego do pędów bocznych.

-szerokie-mogą być to drzewa ze wszystkich warstw, ich usunięcie może być związane z eliminacją przeszkody dla rozwoju drzewa sąsiedniego, wprowadzaniem drzew w piętro wyższe.

Optymalny zapas jest to taki zapas przy którym:

występuje maksymalny przyrost miąższości,

pozyskiwane są cenne i grube sortymenty,

istnieje ciągły proces odnowienia, co pozwala utrwalić strukturę przerębową lasu.

Zapas większy od optymalnego utrudnia odnowienie, zaś zbyt mały zapas sprzyja szybkiemu wzrostowi odnowienia i jednocześnie prowadzi do zaniku struktury przerębowej. Optymalny zapas jest kształtowany dzięki kontroli zapasu. Praktycznie dla każdego drzewostanu optymalny zapas należy ustalić doświadczalnie, gdyż istnieje dowolnie dużo stanów równowagi zależnie od siedliska i celów produkcyjnych. Dla przykładu zapasy docelowe dla lasów szwajcarskich są następujące: przedgórze Alp 400 m3/ha, Alpy Bernieńskie 400-460 m3/ha, Jura Szwajcarska 220-250 m3/ha, lasy Lb-Md 330 m3/ha.Dla lasów karpackich przyjmuje się 400-450 m3/ha. Z optymalnego zapasu można wnioskować o punkcie równowagi, czyli o takiej zasobności, która zapewnia możliwie wysoką produkcyjność, ciągłość procesu odnowienia i zachowanie struktury przerębowej.

Porównanie jakości sortymentów drewna w lesie przerębowym i zrębowoprzerębowym.

Część pnia	Las przerębowy	Las zrębowoprzerębowy
górna część	zarośnięte żywe gałęzie sęki nie wypadają	zarośnięte martwe gałęzie sęki wypadają
odziomek	grube sortymenty dobrej jakości	cieńsze sortymenty gorszej jakości
Żywe gaŁęzie	cieńsze	grubsze
dolna częŚć	gałęzie cienkie, łatwo odpadają, drewno bezsęczne	gałęzie grubsze, łatwo odpadają

Kształt korony drzew w lesie przerębowym jest stożkowaty bliski trójkątowi równo-ramiennemu o wierzchołku ostrym, zajmuje około 70% H wynika z tego korzystny współczynnik stabilności 80-90, a w drzewostanie zrębowoprzerębowym to jedynie 30% H i korona jest zbliżona kształtem do trójkąta równobocznego. Las przerębowy umożliwia trwałe gospodarowanie i w większym stopniu reguluje stosunki wodne .Zauważalny jest związek między czasem wzrastania w ocienieniu o wzrostem korzeni drzew. Struktura lasu przerębowego działa korzystnie na żywotność jd. Proces ustępowania jd nastąpił najpóźniej w lasach przerębowych. Emisje przemysłowe nad zwartym pułapem lasu zrębowego przenoszą się nie wnikając w jego wnętrze, zaś las przerębowy wyczesuje szorstkim pułapem te zanieczyszczenia. Ten stan jd rekompensuje sobie korzystnymi warunkami rozwoju oraz wykształcaniem długich koron. Las przerębowy charakteryzuje się specyficznym hyloklimatem z większą wilgotnością i zawartością dwutlenku węgla w powietrzu oraz mniejszymi wahaniami temperatury. Pełni on w pełniejszy sposób rolę krajobrazową i ochronną. Jest mniej narażony na ataki mszyc jodłowych.

Cechy lasu przerębowego wg. Amonna.

-las przerębowy nie ma wieku rębności,

-drzewostan jest stale różnowiekowy (wszechgeneracyjny),

-zapas w zmieszanym i piętrowym układzie jest równomiernie rozmieszczony na całej powierzchni,

-przeważa piętrowa wykształcona budowa drzewostanu o zwarciu pionowym i schodkowym, przestrzeń wypełniona jest równomiernie masą asymilacyjną igieł i liści,

-w tym samym drzewostanie występują wszystkie fazy rozwojowe drzew, wszystkie lub prawie wszystkie klasy wieku, grubości i warstwy drzew,

-proces odnowienia nigdzie nie jest celowo przerywany na czas dłuższy,

-drzewostan egzystuje stale, nigdy nie jest całkowicie wyrąbywany,

-przyrost jest pobierany głównie na drodze selekcji związanej z poprawą jakości,

-nie ma frontu cięć tj. granicy między odsłoniętym podrostem (młodnikiem) i starodrzewiem oraz kierunku cięć,

-granica transportowa ma znaczenie techniczne związane z pobieraniem plonu i zrywką, a nie hodowlane,

-na jednostce kontrolnej następują jedynie niewielkie wahania zapasu,

-las przerębowy jest formacja dynamiczną i mimo jego pozornej stałości stale zmieniają się jego składniki.

Gospodarstwo bezzrębowe.

Kierunek ideowy lasu trwałego był bliski celom i zadaniom lasu przerębowego w zastosowaniu do lasu sosnowego. Idea ta została podjęta przez właściciela lasów w Barenthoren. Idea ta dąży do osiągnięcia następujących celów: zapewnienie równowagi w działaniu wszystkich czynników właściwych dla środowiska leśnego, utrzymanie dobrej sprawności i produkcyjności gleby leśnej, hodowanie drzewostanów wielogatunkowych, dążenie do wytworzenia drzewostanów różnowiekowych, utrzymanie w całym lesie równowagi zapasu z czym wiąże się uzyskanie cennych sortymentów. Dla osiągnięcia tych celów zaniechano wykonywania zrębów zupełnych, stosowano pielęgnację zapasu przez staranne trzebieże, które przeciętnie powtarzano co trzy lata w danym drzewostanie, polepszano warunki rozwojowe dla drzew doborowych o szczególnie pożądanych cechach, a wycinano drzewa przeszkadzające im, drzewa mniej wartościowe, wadliwe. Gleba była stale pielęgnowana przez ocienienie i przykrywanie gałązkami, zaniechano również grabienia ściółki i karczowania pniaków. Takie zabiegi stosowano do wieku 90 lat. Przygotowanie do odnowienia podejmowanego dopiero w drzewostanach starszych klas wieku. Dążono do wyzyskania samosiewu so , a miejsca nie objęte nim obsadzono sadzonkami gatunków domieszkowych (bk, gb, db, lp, kl, robinia, gat. owocowe). Błędne było jednak zaliczanie tego typu gospodarstwa do lasu przerębowego, gdyż las trwały nie jest lasem przerębowym, choć las przerębowy nim jest. Osiągnięcia gospodarstwa w Berenthoren było uzyskanie: udanego odnowienie samosiewnego sosny, bez cięcia zupełnego, przywrócenie naturalnego zdrowego stanu i podniesienie sprawności gleby leśnej, powstanie możliwości wprowadzenia gatunków liściastych jak bk, db, w miejsce drzewostanów jednogatunkowych , podniesienie jakości drzewostanów przez ich pielęgnowanie. Powstała jednak związku z tym gospodarstwem wątpliwość czy podniesienie jakości drzewostanu i gleby nie jest związane z warunkami w których prowadzono to gospodarstwo, w porównaniu z innymi sposobami gospodarowania. Idea ta została w praktyce zniwelowana do nowego sposobu gospodarowania i naturalnego odnowienia lasu miast podjąć ją jako nową ideę w prowadzeniu gospodarstwa leśnego.

Postać drzewostanu.

Wyraża sumę określonych cech drzewostanu nabytych drogą naturalną ,bądz w wyniku zabiegów hodowlanych, które łącznie decydują o aktualnym wyglądzie i pokroju zewnętrznym drzewostanu, decyduja również o produkcji drewna i użytków niedrzewnych oraz spełnianiu przez ten drzewostan funkcji ochronnych i socjalnych. Ma to również wpływ na sposoby odnowienia i pielęgnacji drzewostanu. Pojęcie wprowadzone przez Chodzickiego. Na postać składają się następujące cechy drzewostanu:

I.Ustrój czyli piętrowość:

1) jednowarstwowe (jednopiętrowe),

2) kilkuwarstwowe (kilkupiętrowe),

3) wielowarstwowe (wielopiętrowe).

Wg. innych autorów, piętrowość wyrażają:

a) jednopiętrowe - składają się z 1-go piętra o niewielkim zróżnicowaniu wysokości, podrost do 1/3 H, w praktyce przyjmuje się, że dolne piętro tworzą fazy od drągowiny o pierśnicy powyżej 7 cm.

b)dwupiętrowe - drzewostan złożony z gatunków cienioznośnych (Bk) w dolnym piętrze oraz gatunków światłożądnych (So) w piętrze górnym. Forma związana z przebudowa drzewostanów. Dolne piętro powinno stanowić conajmniej 15% grubizny, oraz sięgać powyżej 1/3 wysokości d-stanu.

c) wielopiętrowe - warstwa drzew składa się z więcej niż dwóch pięter, różnej wysokości, wierzchołki drzew jednego gat. mogą występować w różnych piętrach. Różni się od struktury przerębowej tym, że drzewa wykazują wyrażne zwarcie boczne. Typowym przykladem jest d-stan powstały w wyniku rębni stopniowej z długim okresem odnowienia.

d) d-stan o strukturze przerębowej - w budowie biorą udział pojedyńcze drzewa, grupy i kępy o różnej wysokości i wieku, przenikające się nawzajem - zwarcie pionowe. Przestrzeń wypełniona masą asymilacyjną.

II. Rodzaj zwarcia towarzyszący danej piętrowości:

1) zwarcie poziome,

2) " pionowe,

3) " schodkowe,

4) " skośne.

III.Struktura wieku:

1) równowiekowe (jednowiekowe) - wiek w granicy jednej klasy wieku,

2) kilkugegenracyjne - rozpiętość wieku powyżej 20 lat,

3) wszechgeneracyjne (wielogeneracyjne).

IV.Skład gatunkowy (z uwzględnieniem formy zmieszania):

1) jednogatunkowy (lity),

2) wielogatunkowy.

Postacie drzewostanu wg. Chodzickiego.

POSTAĆ drzewostanu	ustrój (piętrowość)	rodzaj zwarcia	struktura wieku	skład gatunkowy
prosta	jednowarstwowy (jednopiętrowy)	poziome	równowiekowa (jednowiekowa)	jednogatunkowy (lity)
mieszana	jednowarstwowy (jednopiętrowy)	poziome	równowiekowa (jednowiekowa)	wielogatunkowy
kilkugeneracyjna prosta	jednowarstwowy (jednopiętrowy)	poziome	kilkugeneracyjna	jednogatunkowy (lity)
kilkugeneracyjna mieszana	jednowarstwowy (jednopiętrowy)	poziome	kilkugeneracyjna	wielogatunkowy
piętrowa lita	kilkuwarstwowy (kilkupiętrowy)	schodkowe	równowiekowa (jednowiekowa)	jednogatunkowy
piętrowa mieszana	kilkuwarstwowy (kilkupiętrowy)	schodkowe	równowiekowa (jednowiekowa)	wielogatunkowy
warstwowa lita	kilkuwarstwowy (kilkupiętrowy)	schodkowe	kilkugeneracyjna	jednogatunkowy
warstwowa mieszana	kilkuwarstwowy (kilkupiętrowy)	schodkowe	kilkugeneracyjna	wielogatunkowy
różnowiekowa grupowa (skupinowa)	wielowarstwowy (wielopiętrowy)	pionowe	wielogeneracyjna (wszechgeneracyjna)	jednogatunkowy (lity)
różnowiekowa jednostkowa lub kępowa	wielowarstwowy (wielopiętrowy)	pionowe	wielogeneracyjna (wszechgeneracyjna)	jednogatunkowy (lity)
złożona grupowa (skupinowa)	wielowarstwowy (wielopiętrowy)	pionowe	wielogeneracyjna (wszechgeneracyjna)
złożona jednostkowa lub kępowa	wielowarstwowy (wielopiętrowy)	pionowe	wielogeneracyjna (wszechgeneracyjna)	wielogatunkowy

Budowa warstwowa i rozmieszczenie przestrzenne różnych grup i kęp różniących się wiekiem i składem gat. to tekstura drzewostanu.Pogrupowanie drzew wg. różnych kryteriów to struktura drzewostanu.

Odnowienie sztuczne.

Prace przygotowawcze do zalesień i odnowień.

I. Przygotowanie terenu pod uprawy.

Obejmuje czynności:

Usunięcie odpadów zrębowych

Zasadniczo wchodzi to w zakres użytkowania lasu, lecz ważne jest z punktu widzenia hodowcy ocenienie czy dana ilość odpadów będzie przeszkodą w przygotowaniu gleby oraz czy nie będzie ona walorem nawożeniowym w danych warunkach (decyzja co zostawić na zrębie). Odpady zrębowe pozostawiamy na glebach suchych i jałowych oraz w górach. W warunkach górskich odpady zrębowe ułożone w wały mogą w znacznym stopniu ograniczyć erozję (spływ powierzchniowy). Usuwanie odpadów w terenach niżowych stało się regułą z uwagi na powszechne dość przygotowanie mechaniczne powierzchni pod odnowienia. Wykonywane jest zasadniczo za pomocą spalania lub przenoszenia tych odpadów poza powierzchnię zrębowa. Często popiół ze spalonych odpadów jest używany na danej powierzchni jako nawóz mineralny, lecz jego wartość w tym względzie jest mniejsza niż świeżych odpadów.

Karczowanie pniaków i korzeni drzew

Usuwanie tych przeszkód jest znacznie ograniczone z uwagi na możliwość uruchomienia piasków, zmywania gleby. Jest niedopuszczalne na terenach gdzie może dojść do erozji eolitycznej i wodnej. Ma głównie na celu umożliwienie pełnego mechanicznego przygotowania gleby oraz użytkowanie ich jako źródło żywicy ekstrakcyjnej. Takie obiekty spełniają bardzo szeroką rolę związana z kształtowaniem właściwości fizycznych i biologicznych gleb (drenują je i kształtują strukturę), kształtują stosunki wodne i powietrzne. Po ich usunięciu gleba w pewnym stopniu traci charakter gleby leśnej, co odbija się na późniejszym rozwoju założonych na takich wykarczowanych powierzchniach uprawach. Dlatego na karczunek decydujemy się jedynie w wypadku zmiany kategorii użytkowania gruntu na nieleśną lub dla celów plantacyjnej uprawy drzew takich jak tp , md czy wb.

Oczyszczanie powierzchni ze zbędnych podrostów i krzewów.

Jest organiczne do koniecznych wypadków związanych z ich nadmiernym rozwojem, gdyż są to prace bardzo pracochłonne i drogie. Obecność na powierzchni przedplonu powinna być wykorzystana do wprowadzania gatunków cienioznośnych przed gatunkami światłożądnymi. Jednak nadmiernie rozwinięte zarośla krzewów na siedliskach żyznych stanowią poważną przeszkodę jak np. osika wśród So czy odrośla Gb i leszcz w grądach. Istnieje szereg metod postępowania mogących umożliwić przejściowe wykorzystanie tych zarośli do hodowli gatunków cennych jak np. metoda Mołcznowa i Ogijewskiego dla Db wśród zarośli Gb i Lp .

Metoda korytarzowa Mołczanowa.

Opracowana dla odnowienia Db na zrębie gdzie rozwineły się odrośla.

Przygotowanie gleby na placówkach w kilka lat po usunięciu drzewostanu; odstępyplacówek w rzędzie: przy sadzeniu 1m, przy siewie 0,75 m; między rzędami 4 m.

Co 2 lata powtarza się czyszczenia usuwając głuszące pędy odroślowe.W miarę wzrostu odnowienia Db i ich pielęgnacji powstają kręgi wokół Db łączące się następnie w korytarze wzdłóż rzędów.W chwili gdy db osiągnie wysokość odrośli można wkroczyć z zabiegami w międzyrzędy, gdzie należy wyłapywać Db które przeżyły. Wykonujemy przecinanie korytarzy dla Db wśród domieszki Os, Lp, Gb, Brz, leszcz i innych drzew i krzewów. Szerokość korytarzy 0,5-1,5 m, odstępy między nimi 2-10 m. Przerosty gatunków “rozpieraczy” należy usuwać lub unieszkodliwiać i wykorzystywać jako osłonę gatunków wrażliwych.

Metoda Mołczanowa.

Usuwanie szkodliwej pokrywy gleby.

Ma to na celu usunięcie nadmiernie rozwiniętej martwej i żywej pokrywy gleby (trawy i próchnica nadkładowa). Wybór metody usuwania martwej pokrywy i żywej jest uzależniony od właściwości biologicznych tych roślin i charakteru gleby, mogą być:

-mechaniczne,

-chemiczne,

-biologiczne.

Obecność próchnicy nadkładowej świadczy o złej gospodarce na danej powierzchni związanej ze złym składem gatunkowym, oraz złymi zabiegami hodowlanymi lub ich brakiem. Próchnica nadkładowa ulega rozkładowi pod wpływem światła, ciepła i powietrza. Rozkład nie powinien być zbyt szybki aby nie powstawały związki lotne. Powolny rozkład sprzyja wykorzystaniu jej przez d-stan, a nie przez rośliny zielne. W krajach północnych do usuwania martwej pokrywy stosowane jest wypalanie - do gleby dostają się składniki mineralne (popiół), a nie organiczne. Stosowane dawniej grabienie ścioły jest obecnie niedopuszczalne.

W skład żywej pokrywy glebowej wchodzą min. chwasty. Wybór sposobu zwalczania chwastów zależy od ich uciążliwości i właściwości biologicznych. Wyróżnia się 3 grupy:

1. Dla usunięcia lub unieszkodliwienia min. trzcinnika piaskowego, śmiałka darniowego, trześlicy jednokolankowej i orlicy należy sięgnąć po herbicydy.

2. Dla mniej uporczywych, słabokorzeniących się roślin nie tworzących zwartych darni takich jak zioła , trawy , janowce , osty , jeżyny i maliny wystarczą normalne zabiegi przed założeniem uprawy (zabiegi mechaniczne).

3. Dla wyjątkowo szkodliwych i uciążliwych takich jak perz i turzyca drżączkowata należy sięgnąć po kombinacją chemicznych z mechanicznymi.

Prace melioracyjne.

Melioracje wodne.

wodne - podstawowe - regulowanie obiegu wody w całej zlewni przez zabudowę potoków, regulację większych cieków nieżeglownych i niespławnych, utrzymanie rowów głównych w terenie meliorowanym.

wodne - szczegółowe - budowanie urządzeń, regulowanie wilgotności gleby i

podglebia z zakresie lokalnym.

Szczegółowe zabiegi melioracyjne wymagają analizy glebow - hydrologicznej. Musimy określić co decyduje o niekorzystnych stosunkach wodnych. Jeżeli są to warunki ukształtowane naturalnie to odnowienie tej powierzchni powinno następować w wyniku naturalnej sukcesji.Sposoby odprowadzania nadmiaru wody:

1. drenowanie,

2. drenowanie krecie - dobrze założone dreny działają przez okres 5-7 lat. Sączki wykonuje się na głębokości 45-90 cm, nadając spadek 1-2%, średnica kanalików

5-8 cm. Woda odprowadzana do rowu zbiorczego.

4. dreny kamienne,

5. rowy otwarte - na glebach glejowych i pseudoglejowych podlegających okresowemu zalewaniu,

6. przebicie podglebia - gdy istnieje niezbyt gróba warstwa nieprzepuszczalna.

7. rabaty przy odnowieniu.

Nawadnianie jest rzadkie i ograniczone jedynie do terenów pod plantacje drzew szybkorosnących, szkółek oraz zagospodarowywania nieużytków. Najczęściej nawadnianie przyjmuje postać:

1. nawadnianie powierzchniowe, obejmuje min.: nasiąkowe (woda zebrana w bruzdach), stokowe (woda rozlewa się po stoku), zalewowe (woda na kwaterach otoczonych groblami),

2. nawadnianie wgłębne (dreny ceramiczne lub drenowanie krecie),

3. deszczowanie w szkółkach,

4. nawożenie ściekami komunalnymi - konieczne jest wcześniejsze przebadanie stosunków pokarmowych w glebie, a ścieki nie mogą zawierać składników chorobotwórczych. Nie wprowadzamy ścieków do naturalnych zbiorowisk leśnych, tylko na tereny zdegradowane, zniszczone,przeznaczone do rekultywacji oraz pod uprawy plantacyjne.

Agromelioracje (melioracje agrotechniczne).

Tak określamy zabiegi mające na celu polepszenie warunków glebowych. Jest to pojęcie szerokie, jednak w leśnictwie przyjęto tym terminem określać czynności które swym charakterem odbiegają od tradycyjnych sposobów przygotowania gleby pod odnowienia i zalesienia. Najczęściej stosowane zabiegi to: karczowanie pniaków, związane z potrzebami hodowlanymi, pełna orka lub inne zabiegi przygotowywające glebę ,nawożenie mineralne i organiczne, ustalanie gleb podatnych na uruchomienie, nieszczenie chwastów, likwidacja warstwy rudawca, regulacja stosunków wodnopowietrznych, stosowanie środków zmierzających do usunięcia właściwości toksycznych gleb (np.hałdy), mineralizacja nieczynnej warstwy ścioły i stosowanie podsypki glebowej przy sadzeniu w górach na glebach silnie szkieletowych, nie zalicza się tu usuwania odpadów zrębowych, zasypywania dołów po karczunku i niszczenia pędraków.

Surową próchnicę można zniszczyć przez wapnowanie, które jednocześnie poprawia strukturę i kształtuje korzystne warunki dla mikoryz przez neutralizację nadmiernej kwasowości gleby, zapobiega też niekorzystnemu oddziaływaniu na rośliny toksycznych związków akumulowanych w glebie przywraca dobre próchnicowanie szczątków organicznych. Dawki powinny ustalać zawsze stacje gleboznawcze. Orientacyjnie:1-2 t/ha CaCO3, wysiew o każdej porze roku, CaO wysiew jesienią, nawozy przyorujemy. Wapnuje się gleby oodczynie pH < 5,5. Zabieg wykonuje się po usunięciu przeszkadzającej pokrywy glebowej, a przy gróbych warstwach próchnicy stosujemy wapno palone. Na glebach leśnych nie stosujemy siarczanów wapnia (powstaje gips). Węglan wapnia w większym stopniu jest przydatne jako czynnik poprawiający strukturę gleby niż składnik pokarmowy. Nadmierne wapnowanie jednak stymuluje rozwój flory bakteryjnej i dlatego musi być połączone ze stałą kontrola stanu mikoryz. Na terenach wapnowanych należy bezwzględnie używać sadzonek mikoryzowanych.

Fitomelioracje.

Jest związana z poprawa warunków wzrostu drzew leśnych przez korzystny wpływ na glebę i mikroklimat pewnych gatunków roślin drzewiastych i zielnych. Szczególnie dobre rezultaty zabiegi te dają na glebach zdegradowanych tj. sprowadzonych do stanu obniżonej produktywności przez błędną gospodarkę, w wyniku np. długotrwałej uprawy drzewostanów niedostosowanych składem do siedliska lub stałe grabienie ściółki. Może nastąpić obniżenie produkcyjności od jednej do trzech klas bonitacji. Np. Św na siedliskach buczyn, w pierwszym pokoleniu są wysokoprodukcyjne, w następnych produkcja gwałtownie spada.

1.Na glebach głębokich piaszczystych o słabym udziale części próchniczych, niekorzystających z wody podsiąkającej należy przeprowadzić:

wzbogacenie jej w związki próchniczne i części spławialne,

zaniechać grabienia ścioły, karczowania pniaków i usuwania gałęzi,

nawozić powierzchnię miałem torfowym i marglem, przerobiać glebę i wysiewać łubin żółty i saradelę,

należy też zwiększyć udział gatunków liściastych pionierskich: Ol, Wrz, Brz,

prowadzić pełne nawożenie (wapnowanie, mineralne i organiczne),

w lasach drobnych właścicieli nawozić organicznymi odpadami gospodarskimi.

2.Na glebach gliniastych, które potencjalnie odpowiadają drzewostanom mieszanym, ale które w wyniku złej gospodarki utraciły żyzność co objawia się niekorzystną struktura i małą sprawnością gleby,dużym stopniem zbicia i trudnością w uprawie, słabym wzrostem i niską jakością drzewostanów oraz gleby które po wykonaniu zabiegów podobnych jak na glebach piaszczystych , po krótkotrwałej pozornie korzystnej zmianie ulegają zleżeniu i pokrywają się wrzosem. Należy wykonać pełne przygotowanie gleby, wysiew i przeoranie łubinu żółtego. Następnie założyć uprawę so i wysiać głębokokorzeniące się rośliny motylkowe (łubin trwały) na międzyrzędach. Należy tez wprowadzać w ramach dolnego piętra ol szarą i czarną w co 3-4 rzędzie. Olsze przycina się w celu uzyskania dużej ilości liści z odrośli. Gatunki docelowe np. Db szypułkowy i bezszypułkowy należy wprowadzać jako dolne piętro w okresie pierwszych trzebieży pod okapem przerzedzonego d-stanu So.

3.Na glebach dwuwarstwowych głównym zadaniem prac jest udostępnienie dla roślin zasobniejszej warstwy gliniastej co ma doprowadzić do poprawy wzrostu drzew oraz podwyższenia klasy bonitacji (z V do III). Zadaniem zabiegu jest stworzonie korzystnych warunków wzrostu w górnej warstwie gleby dla gatunków liściastych głębokokorzeniących się i o dużych wymaganiach w stosunku do gleby, tak aby przedostały się do głębiej leżącej żyznej warstwy gliny. Przy zbyt raptownym przejściu z warstwy "a" do "b" , korzenie drzew nie zapuszczają się w głąb lecz rozprzestrzeniają się w poziomie "a" (ryc.2.). Dla zapewnienia im jak najlepszych warunków rozwoju przeprowadza się przerobienie gleby, nawożenie miałem torfowym i bazaltowym oraz wprowadzanie domieszki Brz ,Ol. Ponadto stosuje się zabiegi dla gleb piaszczystych. Db wprowadza się póżniej pod przerzedzonym drzewostanem (ryc.3.), a jd w miejscach wilgotniejszych, z uwagi na ich duża siłę rostową korzeni . 10-letni Db dociera do głębokich poziomów gleby.

Inne zabiegi fitomelioracyjne wykonywane w ciągu całego cyklu rozwojowego d-stanu:.

-wprowadzanie podszytu,

-zakładanie drzewostanów przedplonowych,

-przebudowa drzewostanów,

-wprowadzanie gatunków domieszkowych do monokultur,

-wprowadzanie łubinu do drzewostanów So.

Przez zabiegi fitomelioracyjne połączone z innymi środkami można skutecznie i w szerokim zakresie oddziaływać na gospodarkę wodną. W górach możemy stosować zabudowę biologiczną i biotechniczną cieków wodnych.

II. Przygotowanie gleby (uprawa gleby).

Zadania przygotowania gleby.

Zadania są związane ze stworzeniem korzystnych warunków wzrostu dla odnawianych gatunków w pierwszych latach istnienia uprawy. Wykonujemy czynności:

A. Usunięcie pokrywy gleby co sprzyja kiełkowaniu, stwarza korzystne warunki dla wzrostu siewek i sadzonek, zmniejsza konkurencję, usuwa niekorzystne formy oddziaływania allelopatycznego, zapobiega niekorzystnym zmianom w glebie, sprzyja rozwojowi korzystnych gatunków grzybów w glebie, usuwa mechaniczne i fizyczne przeszkody w ściśle dla sadzonek. Żywej pokrywy nie usuwa się na siedliskach o słabo wykształconej warstwie mchów i borowych na zrębach sosnowych.

B. Spulchnainie gleby na siedliskach z glebami zlewnymi, zbitymi i zwięzłymi o dużej wilgotności o warstwie nieprzepuszczalnej i nieprzewiewnej dobre ukorzenianie się sadzonek zwiększa się przez dostęp powietrza i przesiąkanie wody opadowej. Spulchniania nie wykonuje się na glebach pod drzewostanami wielogatunkowymi, które są dostosowane do siedliska, pulchnych, świeżych i przewiewnych glebach, na piaskach luźnych i przewiewnych zabagnionych płytkich i skalistych glebach górskich.

C. Przemieszanie warstwy próchnicznej z mineralną w celu uzyskania trwałej struktury gruzełkowatej oraz lepszego wykorzystania związków pokarmowych z próchnicy. Najczęściej wykonywane jednocześnie ze spulchnianiem gleby oraz ze zwalczaniem chwastów, powiązane jest też z regulówką (niszczenie rudawca i chwastów).

D. Stwarzanie odpowiednich warunków otoczenia dla sadzonek, np. na glebach wilgotnych sadzenie na kopczyku (zaliczamy to do sposobów sadzenia).

Główne sposoby przygotowania gleby.

Przygotowanie gleby: ręczne i mechaniczne.

Mechaniczne: orka pełna i częściowa (ciągła i przerywana).

Ciągła: - wyoranie bruzd ze spulchnianiem dna,

- spulchnianie dna bez wyorania bruzd,

- wyoranie bruzd z wywyższeniem dna,

-ręczne zdarcie pasów (warunki górskie, z samosiewem w rębniach częściowych).

- rabaty (teren zabagniony, woda na wysokości 0,6-1,0m),

- rabatowałki (nieużytki, szerokość 3-5 m ,odstęp 2,5 m ,wysokość 0,4-0,5 m)

- wyoranie bruzd.

Przerywane: talerze, tarcze, talerze wywyższone, kopczyki.

Rabaty utrzymują wodę, nie ma żadnych środków do odprowadzania wody.

Regulówka-sposób niszczenia chwastów, sposób przerobienia chwastów i zwalczania warstwy rudawca.

Sztuczne odnowienie lasu.

Siew

Z punktu widzenia ekonomiki - niekożystny. Z punktu widzenia zmienności gat. jest kożystny - lepszy od sadzenia.

Rodzaje siewu:

pełny - równomierne rozsypanie nasion po całej powierzchni (rzadko stosowany),

częściowy - w miejscach uprawy gleby (powszechny), wyróżniamy siew częściowy:

-rzędowy,

-przerywany,

-kupkowy,

-rzutem na pasach lub tarczach,

-kopertowy,

Głębokość siewu zależy od :

-charakteru gleby,

-zwięzłości i wilgotności gleby,

-położenia terenu (ekspozycja terenu, spadek)

-wielkości nasion,

-właściwości danego gatunku.

Metody siewu: - mechaniczny - za pomocą siewników,

- ręczny (przerywany i ciągły) - stosowany najczęściej w miejscach niedostępnych. Siew przerywany polega na wyciśnięciu listwą rowka (30 cm dla So) i pozostawienie jednakowej długości przerwy, także na talerzach i tarczach siew kupkowy lub rzutowy. Siew ciągły polega na wyciskaniu ciągłego rowka znacznikiem obrotowym.Nasiona przykrywamy glebą jednakowej grubości.

W praktyce najczęściej stosowany jest siew (podsiew) Db i Bk "pod motykę", w ramach wprowadzania dolnego piętra lub podszytu. Niektóre nasiona wysiewamy pełnym rzutem i nie przykrywamy np: Tp, Os, Ol i Wrz.

W krajach skandynawskich, USA i Kanadzie stosuje się coraz częściej do osłony wysiewanych nasion plastykowe kapturki oraz stożki osłonowe dla So i Św. Stożki siewne: - systemu Cerkona - przeżroczyste, rozkładają się, stwarzają warunki mikroszklarni, zabezpieczają nasiona przed ptakami; - systemu Cerbel - stożek z częścią podziemną, wys. 6-8 cm, śred. 3 i 6 cm, osłania 3-4 nasiona. Lejki typu Cerbel - wys. 13 cm, śred. 5 cm, chroni 6 nasion, dolna część lejka osiąga poziom gleby mineralnej. Materiał osłonowy rozkłada się w ciągu kilku lat na wodę i dwutlenek węgla. Stosujemy 2200-2800 szt./ha lejków.

Sadzenie.

Stosujemy wszędzie tam gdzie nie można uzyskać odnowienia naturalnego, a siew nie daje odpowiednich rezultatów, więc:

- na glebach lekkich o skąpych opadach,

- na glebach lużnych podlegających erozji wietrznej,

- na stromych stokach podlegających erozji wietrznej i wodnej,

- na glebach spoistych, zalewanych i terenach zalewowych,

- na glebach silnie zachwaszczanych.

Warunki udania się sadzenia:

-odpowiednio przygotowana gleba,

-odpowiednia pora roku,

-odpowiedni materiał sadzeniowy.

Materiał sadzeniowy.

Im trudniejsze warunki tym ważniejsze jest żeby sadzonki były dobrej jakości. System korzeniowy mosi adaptować się do niekożystnych warunków glebowych, i nie zawsze silnie rozwinięty system korzeniowy poradzi sobie z tym.

Najważniejsze cechy sadzonek:

-pełna zdrowotność i żywotność,

-brak uszkodzeń i zmrożeń,

-właściwie ukształtowane sadzonki,

-odpowiednia proporcja długości korzeni do części nadziemnej,

-brak wad rozwojowych.

Większe wymagania w stosunku do sadzonek iglastych niż do liściastych. Jd łatwo regeneruje przycinane gałązki.

Cechy niedopuszczalne u sadzonek iglastych:

- silne skrzywienia, rozwidlenia lub dwoistość strzałki,

- krzaczastość wzrostu, słabo zaznaczający się pęd główny i pączek szczytowy,

- niezdrewnienie pędów,

- przebarwienia i skrócenie igieł,

- skręt i zagięcie korzeni,

- słabo rozwinięty system korzeniowy,

- nadmiernie wybujała strzałka.

Na glebach lekkich system korzeniowy powinien być dwukrotnie dłuższy od części nadziemnej. U gatunków liściastych: rodzaj i wartość materiału sadzeniowego zależy od celu wprowadzania gatunku (dopuszczalne jest rozwidlenie i niepowtarzające się rozdwojenie pędu, wadliwy system korzeniowy u Bk spowodowany czynnikami środowiska i genetycznymi). Materiał podszytowy - jakość nieważna, zwracamy uwagę na żywotność. Materiał liściasty możemy pielęgnować cięciami - formowanie części nadziemnej i korzeni. Nie można usunąć dziedzicznej skłonności do rozwidleń u Bk i Js. Wpływ genotypu na wzrost Bk jest mniejszy od wpływu jaki wywiera środowisko. Na otwartej przestrzeni lub żyznych siedliskach Bk wykształca dwójki co jest związane z przemarzaniem pączków wierzchołkowych. W luźnym zwarciu samosiewów należy usuwać pojedyncze okazy Bk. Dopuszczalne są tez rozwidlenia mechaniczne i termiczne, redukcja systemu korzeniowego, co może być związane z infekcją. Wiek sadzonek zależy od gatunku: jednoroczne u Db, Os, So i Md, dwulatki u Św. i Bk, trzy lub czterolatki u Jd. Konieczna jest selekcja materiału sadzeniowego

Ocena materiału sadzeniowego.

Pochodzenie a wartość materiału sadzeniowego:

ze szkółek (otwarte, osłonięte, podokapowe),

- okres produkcji kilka lat,

- szkółki małe - zależnie od gatunku,

- charakter powierzchni leśnej.

namioty foliowe, skrzynki, doniczki, kontenery, nalot i inne.

Szok sadzonki przy przesadzaniu jej na powierzchni odnawianej związany z gwałtowna zmiana warunków ekologicznych , uszkodzeniem włośników , troficzności, ze zmiana warunków szkółki na warunki powierzchni leśnej. Produkcja w warunkach kontrolowanych prowadzi do nienaturalnego wzrostu, zachwiania biologii wzrostu zakodowanej w genotypie. Wady powstałe na skutki niewłaściwej produkcji materiału sadzeniowego: zakręt korzeni przy produkcji w doniczkach wykonanych z materiałów nierozkładających się w glebie, niewłaściwy dobór doniczek pod względem kształtu. System korzeniowy jest sferycznie zwinięty (kolisty lub szczudłowy), po wyjęciu z doniczki nie rozwija się lecz zagęszcza. Zmniejszyć te wady można przez:

- właściwe opracowanie materiałow, które mogą być przerastane przez korzenie sadzonek,

- stosowanie doniczek o kształcie trójkątnym lub kwadratów nigdy zaś okrągłych, bez dna,

- odpowiednia długość produkcji,

- dobór pojemników do właściwości gat. i przyszłej uprawy.

Baloty Nisuli: powodują przejściowe spłaszczenie systemów korzeniowych, które po 10 latach wracają do właściwych kształtów, deformacje mniejsze niż w doniczkach okrągłych, gdyż skręceniu ulegają korzenie dalszych rzędów, a nie korzeń główny. Pierścienie foliowe deformują tylko korzenie wyższych rzędów rosnące przy folii. Inne: Jiffy-pot (torfowocelulzowe), Paper-pot (papierowe dla jednolatek), styropianowe.

Technika sadzenia.

Wybór techniki sadzenia zależy od:

- warunków terenowych,

- warunków siedliskowych,

- sposobu przygotowania gleby,

- gatunku i wielkości sadzonek,

- warunków ekonomicznych.

Warunki udatności sadzenia.

A. Naturalnie rozmieszczony system korzeniowy, jak w szkółce, rozrost korzeni nie jest hamowany po wysadzeniu na powierzchni (im większy system korzeniowy tym ważniejszy jest ten warunek), im sadzonka starsza tym bardziej wrażliwa na niewłaściwe rozłożenie korzeni, system korzeniowy ma dostęp do wody:

B. Sadzonka ma taka sama pozycję jak w szkółce, z poprawką na osiadanie gleby, wysadzona zbyt głęboko ma trudności z oddychaniem i gnije.

C. Sposób sadzenia dostosowany do systemu korzeniowego.

Systemy korzeniowe drzew leśnych.

Palowe.

Jodła ma genetycznie zakodowany system korzeniowy palowy, 1 główny i 3-4 korzenie boczne.

Sosna ma system korzeniowy w formie siatki korzeni poziomych i pionowych na różnych poziomach. W warunkach niehamowanego wzrostu typowy system palowy. Na glebach piaszczystych cecha ta jest zachowana, na ciężkich korzenie płytkie.

Dąb system palowy,z czasem ulegający modyfikacją, bardzo duża siła mechaniczna korzeni.

Sercowate.

Modrzew z czasem wykształca system sercowaty, dostosowany do gleb przewietrzonych silnie szkieletowych.

Daglezja posiada dwa wianki korzeni bocznych (ukośnych).

Buk system sercowaty, bardzo intensywny w warunkach optymalnych, gatunek korzeniący się do 80-100 cm. Tworzy zwartą bryłę gleby zapełnioną korzeniami, system korzeniowy nie podchodzi pod inne drzewa.

Grab system sercowaty.

Brzoza system sercowaty.

Wiąz sercowato - palowy, młody palowy.

Lipa sercowaty, dość intensywny.

Klon i jawor sercowato - poziomy.

Olsza sercowaty, zachowuje poduszkę powietrzną, jej system korzeniowy jest w dużym stopniu modyfikowany przez glebę.

Poziome.

Świerk system korzeniowy poziomy - "talerzowy" - (korzenie główne) z korzeniami pogłąbiaczami - "kotwiącymi" - drugiego rzędu, system korzeniowy nie jest płytki, zależy to od gleby która w większym stopniu go modyfikuje niż inne czynniki.

Jesion system podobny do Os iDg.

Wejmutka system typu "świerka".

Osika poziomy system, z licznymi genetycznymi modyfikacjami, w kanaliki po Os wnikają korzenie So i Św.

System korzeniowy intensywny-w masie systemu korzeniowego znajduje się dużo korzeni,

System korzeniowy ekstensywny-mało korzeni.

Rodzaj gleby i troficzność w dużym stopniu modyfikują wielkość systemu korzeniowego. Na rodzaj systemu korzeniowego większy wpływ ma gleba niż gatunek.

Pod względem głębokości systemy korzeniowe dzielimy na :

- głębokie: Db, Md, Lp, Tp, Rb, Jd, Ka, aljant,

- średnio głębokie: Bk, Brz, Os, Wb, Wz, Jw, Kl, Ol, So,Dg, jabłoń, grusza, trzmiel, trójiglicznia,

- płytkie: Św, Js,paklon,Jrz,czeremcha.

W wyjątkowych warunkach db sięga na głębokość 10 m, tp do 8 m. Korzenie ssące u gatunków głębokokorzeniących się są umiejscowione w 35-40% w wierzchniej części profilu glebowego, u gatunków płytkokorzniących się w 76%. Gatunki bielmowe wytwarzają głębokie systemy korzeniowe.

Sposoby sadzenia:

a) w szparę - stosowane na glebach lekkich i dla młodych sadzonek z małym systemem korzeniowym np.: dla So, Db, Md i Bk (dla Md i Bk tylko dla jednolatek),.Za pomocą kostura, dołownika Szejkowskiego, łopata, na ukos, motyka katowa Reissingera, mechaniczne sposoby sadzenia bazują na sadzeniu w szparę.

b) w jamkę - przy pomocy motyki, łopaty, świdra, sadzenie sadzonek z rozwiniętym systemem korzeniowym sadzonek starszych. Glebę przygotowujemy na talerzach.

c)z bryłką - najstarszy system sadzeni

sadzonka nie doznaje szoku po przesadzeniu, wada: transport, świder Heyera.

d)pod darń - w wysokich położeniach górskich, na stokach, zapobiega erozji.

e)w doniczkach - doniczki rozkładają się.

W uprawach podokapowych i na stokach sadzimy pod pniaczkiem.a,

Pora sadzenia.

Z nagim systemem na wiosnę, przed rozpoczęciem okresu wegatacji. Najlepszy system korzeniowy maja sadzonki produkowane w szkółkach.

Wybór sposobu sadzenia zależy od rodzaju systemu korzeniowego sadzonek i dojrzałych drzew. Każdy gatunek w młodości wykształca system korzeniowy palowy, lecz z czasem przybiera on rodzaj jaki będzie miało drzewo dojrzałe. Gatunki bielmowe mają to szczególnie wyraźne.

Pora wzrostu systemu korzeniowego.

Najwcześniej budzi się modrzew,osika,grab,brzoza. Najlepszą pogodę jest pochmurna i bezwietrzna. Warunkiem przyjęcia w sezonie jesiennym jest później wzrastający system korzeniowy.

Letnie sadzenie sosny wg. Spechty.

Związane z letnią przerwą we wzroście korzeni sadzonek i późniejszym jesiennym wzrostem korzeni po okresie tego spoczynku (około VIII).

Ocena udatności upraw lub odnowień.

Różne wady sadzenia oraz pielęnacji i ochrony odnowień decydują o różnym procencie wypadów w uprawach (niedostateczne pokrycie), nieodpowiednim składzie gat., lub złej jakości i żywotności młodych drzewek. Ten stan jest dobrym momentem do wprowadzania sadzonek gatunków domieszkowych.

Poprawka jest czynnością polegającą na dosadzaniu sadzonek lub dosiewie nasion w miejscach gdzie sadzonki nie wyrosły lub gdzie nie wzeszły siewki oraz gdy siewki są złej jakości. Dotyczy to w zasadzie upraw pochodzenie sztucznego (na pow. otwartej oraz pod okapem) na 5 lat od założenia uprawy.

Uzupełnienie wykonuje się tam gdzie odnowienie naturalne nie nastąpiło lub gdzie jest ono złej jakości pod względem pokrycia lub składu gatunkowego, dotyczy też upraw pochodzenia sztucznego, gdy były one zakładane częściowo złożone z jednego gatunku (rzadziej kilku) w starszych niż 5 lat oraz w młodnikach do 20 lat, jeśli powstały luki.

Dolesienia wprowadzane sadzonek do d-stanu w wieku powyżej 20 lat.

Cykl życiowy drzewostanów.

Każdy drzewostan od chwili powstania do starości przechodzi szereg zmian (na nie składają się okresy i fazy).

Okresy odpowiadają charakterystycznym stadiom w cyklu rozwojowym drzew i drzewostanów i zostały wyróżniony na podstawie cech jakościowych (biologicznych, fizjologicznych). Odnosi się do całych drzewostanów w zrębowym sposobie zagospodarowania lub do ich fragmentów w zrębowoprzerębowym, a w sposobie przerębowym drzewa reprezentujące różne okresy są rozrzucone po całym d-stanie i stosownie do budowy lasu przerębowego różne okresy rozwoju d-stanu występują obok siebie lub pod sobą.

Faza (etap) odcinek w życiu drzewostanu wyróżniony w ramach okresu rozwojowego na podstawie charakterystycznych procesów i cech biologicznych jakim podlega d-stan oraz cech ilościowych. Nazwy faz w młodym wieku pochodzą od wysokości (nalot i podrost), a w następnych od grubości sortymentów jakie wykształcają się w danej fazie (wysokość i pierśnica).

Okres młodociany.

Faza nalotu i uprawy młodszej.

Nalot jest najmłodszym pokoleniem drzewostanu nie przekraczającym średniej wysokości runa i nie tworzącym skupień. Powstaje w wyniku odnowienia naturalnego, i trwa od momentu pojawu siewek do chwili uzyskania zwarcia ich koronek. Może powstać pod osłona górną starodrzewiu - jako samosiew górny, lub obok d-stanu macierzystego - jako samosiew boczny /zapust/. Występuje masowo lub sporadycznie (decyduje o tym: obfitość nasion, zdolność kiełkowania, sprawność gleby), rozmieszczony nierównomiernie.Charakterystycznym zjawiskiem w lasach mieszanych jest częstsze występowanie nalotu i łatwiejszy obsiew gatunku pod innym niż macierzysty, np. Jd obficiej pod Św i So. Te korzystne warunki odnowienia pod innymi gat. wiążą się z: odziaływaniem allelopatycznym (autotoksyczność ) lub zmęczeniem gleby, pozytywnym oddziaływaniem próchnicy innych gatunków (np.: u jd odnowienie jest szczególnie udane pod so, gdyż ta wytwarza próchnicę typu moder, w odróżnieniu od próchnicy jodłowej- mull), aktywnym manganem, korzystnym składem flory grzybowej, nie rozwija się w takich miejscach Cylindrocarpus destructans (Korzeniowiec wieloletni) ,gdyż jest to odpowiednie środowisko dla grzyba antagonistycznego do tego ostatniego (min. Phlebia gigantea),światłem rozproszonym, brakiem obrazków świetlnych, korzystnym pasmem światła niebieskiego. Cechą pierwszych etapów życia jest walka o przetrwanie, konkurencja i allelopatia. Zmiana liczebności sadzonek poszczególnych gatunków z czasem: bk :

trzy miesiące po skiełkowaniu - 7 mln siewek,

cztery - 4,6 mln ,

drugi rok - 3,7 mln,

piąty rok - 1,75 mln,

120 lat - 120-170 szt./ha

W przypadku Jd obumieranie może mieć charakter cykliczny, z 3 etapami życia:

0-1 rok życia siewki,

2-4 rok " " ,

6-8 rok " " .

Najobfitsze obumieranie ma miejsce w 1 roku, 4-5 roku i 8-9 roku.

Szczotki to silnie zwarte naloty w pierwszym roku życia. Obumieranie nalotu zmniejsza się gdy drzewka osiągają wysokość biologicznego zabezpieczenia, nalot wówczas lepiej znosi już konkurencję, przymrozki i insolację, następuje to w wieku około 2-7(10) lat. Gatunki o częstszych latach nasiennych i szybciej rosnące wcześniej osiągają wysokość biologicznego zabezpieczenia niż gatunki cienioznośne i o rzadkich latach nasiennych.

Uprawa młodsza to młodsze pokolenie powstałe z siewu lub sadzenia, odpowiada nalotowi, ale pochodzi ze sztucznej uprawy. Trwa od momentu wysadzenia do chwili zetknięcia się skarajnych gałązek koronek. Czas ten jest zależny od sposobu sadzenia, sposobu odnowienia, pochodzenia, więźby, np.: na Bs So styka się po około 10 latach, a na BMśw po 7 latach. Bardziej gęste więźby powodują silniejsze różnicowanie się wschodów ,oraz silniejsze wydzielanie się sadzonek w młodniku. Wypady mają miejsce przed osiągnięciem zwarcia i związane są ze złym sadzeniem i złą jakością materiału sadzeniowego. Wydzielanie ma charakter falowy (skokowy) i jest związane ze zwarciem czyli konkurencjom. Proces wydzielania i wypadania prowadzi bez względu na sposób odnowienia do zjawiska agregacji czyli do tworzenia się biogrup i luk. Równocześnie ma miejsce proces segregacji czyli różnicowania się wysokości.

Uprawy podokapowe rosną pod osłoną starodzewiu, powstają z siewu lub sadzenia, zakładane są w drzewostanach rębnych lub przedrębnych (bliskorębnych). Zakładane też w ramach przebudowy drzewostanów (wprowadzanie 2-go piętra) np.. na siedlisku LMśw w wieku 20-40 lat wprowadzamy uprawy po pierwszych trzebieżach. w drzewostanach św-bk-jd w ten sposób zakłada się uprawy na 50 lat przed wyrębem drzewostanów. Mogą też służyć odnowieniu drzewostanu.

Nalot starszy i uprawy starsze

Występują wśród roślinności zielnej wysokiej, jest to pierwszy etap zbiorowego życia drzew. Zajmują one coraz większą powierzchnię i zaczynają się stykać.

Starsza uprawa trwa od momentu gdy koronki drzewek zaczynają się stykać do chwili gdy nastąpi silne zwarcie i wystąpi silne oddziaływanie w młodniku, jest to okres przejściowy gdy drzewostan przestaje być uprawą a zaczyna być młodnikiem. Jeszcze nie nastąpiło silne zwarcie na dużej powierzchni. Przedrosty czyli okazy danego gatunku które obsiały się wcześniej i górują nad resztą okazów. Szybkość wzrostu: Jd,Św, Bk, (Jd, Bk, Św w Polsce płn.-wsch.), Db, So, Brz, Ol - niż polski.

Podrost.

Młode pokolenie drzew rosnące pod osłoną d-stanu, znajdujące się w warstwie krzewów, a ze względu na stan i skład gatunkowy rokuje nadzieje na utworzenie w przyszłości drzewostanu wysokopiennego. Pochodzi z nalotu starszego lub uprawy podokapowej. Odpowiednikiem podrostu w przypadku wzrastania na powierzchni otwartej jest młodnik. Podrost ma zazwyczaj bardziej niekorzystne warunki rozwoju od młodnika min. przez konkurencję innych drzew oraz starodrzewiu.

Cechy odróżniające podrost od młodnika (rosnące w warunkach porównywalnych):

- wolniejszy wzrost (Jd pod osłoną - 100-180 cm w wieku 27 lat, bez oslony 100 cm w kilka lat),

- słabiej rozwinięte i mniej liczne pączki,

- igliwie krótsze i bledsze,

- korona krótsza i mniejsza, w skrajnie niekorzystnych warunkach korona parasolowana.

- system korzeniowy słabszy (wyj. jd u której system korzeniowy rośnie relatywnie szybciej niż część nadziemna).

Silniej przygłuszone podrosty wymagają stopniowego odsłaniania, ze względu na szok nagłej zmiany warunków świetlnych, wynika to z niedostatecznego przystosowania do światła bezpośredniego. U św po nagłym odsłonięciu następuje wzrost transpiracji, której nie może podołać słaby system korzeniowy, co prowadzi do zamierania drzewka. Podrost w miarę wzrostu przechodzi w dolne piętro po osiągnięciu wymiarów żerdziowiny, co stanowi 1/3 wysokości d-stanu dojrzałego i 20% miąższości grubizny. Odsłonięty podrost przechodzi w młodnik.

Młodnik.

W nim następują kolejne zmiany ekologiczne związane ze zwiększeniem zwarcia. Podrost złożony z gatunków cienioznośnych jest dwuwarstwowy, zaś powstały z niego młodnik jest trzywarstwowy. Młodniki złożone z gatunków cienioznośnych oraz z cienioznośnych i światłóżądnych wykazują silne zróżnicowanie piętrowe. W górnej warstwie młodników powstają często niższe rozpieracze, przedrosty i przerosty.

Charakterystyka przerostów i rozpieraczy sosnowych wg. Szymańskiego i Szczerbińskiego.

Cechą wspólną jest to, że są to drzewa o prawidłowej budowie morfologicznej, ale o zbyt wybujałym wzroście.

Przerost wyróżniany zasadniczo tylko w początkowym okresie wzrostu d-stanu, cechą charakterystyczną jest poziomy przebieg gałęzi oraz dominacją nad otoczeniem przez co najmniej kilka lat. Jego wpływ jest zdeterminowany przez wielkość jego dominacji nad sąsiednimi drzewami, od odległości od innych drzew oraz kierunku stron świata od której sąsiaduje z innymi drzewami. W pierwszych latach fazy młodnika przerost zapewnia sobie pozycję dominującą gdy jego ostatni okółek położony jest powyżej wierzchołków drzew sąsiednich. Gdy w wieku 6 lat przewyższa sąsiadów o 30-40 cm to po następnych 6 latach przewaga potraja się.

Rozpieracze charakteryzują je: kierunek przebiegu gałęzi i ich długość, w mniejszym stopniu jego wysokość, gdyż w niewielkim stopniu przewyższa otoczenie. Gałęzie wykazują stromy przebieg wzrostu mimo niezbyt ostrych kątów pachwinowych. Przez działanie na inne drzewa zapewnia swojemu pączkowi wierzchołkowemu stały dostęp światła, stały dobry wzrost, żywotność gałęzi. Stale tez przedłuża grube gałęzie wrastające w przestrzeń życiową innych drzew, przez co ograniczają ich wzrost i z czasem powodują ich wydzielanie. Cechy rozpieraczy są cechami fenotypowymi, związanymi z środowiskiem, wyrastają najczęściej z sadzonek najsilniejszych rosnących obok sadzonek słabych.

Wspólne cechy negatywne rozpieraczy i przedrostów:

- mało wartościowe drewno (szerokosłoiste),

- pnie zbyt zbierzyste,

- grubokononarzyste,

- trudno oczyszczają się.

Przerostorozpieracze okazy o cechach pośrednich, w praktyce przedrosty z czasem kształtują się w rozpieracze, dlatego zazwyczaj wyróżnia się jedynie rozpieracze bez wyróżniania wśród nich przedrostów. Powinny być ogławiane.

Wg. Innych (Valenknecht, Heinel) omówione powyżej formy drzew wykazują cechy:

Rozpieracz jest okazem, który dzięki cechom genetycznym i ekologicznym osiągnął dominacje nad innymi drzewami w wysokości i grubości, ta wyrażna dominacja (na wysokość) prowadzi do tworzenia grubych gałęzi, które głuszą sąsiednie drzewa, i prowadzą do ich wydzielenia.

Przerost jest drzewem które na gruncie genetycznym i ekologicznym uzyskało szybszy wzrost niż warstwa średnia i pośrednia. Grubość drzewka i gałęzi jest mniejsza niż u rozpieraczy, nie wykazuje też cech powiększania korony oraz głuszenia innych osobników. Układ gałęzi jest najczęściej stromy.

Synonimem młodnika jest gąszcz, główne cechy:

silne zwarcie,

silna konkurencja, prowadzAca do silnego wydzielania się drzewek,

silne oddziaływanie mechaniczne,

rozpoczyna się oczyszczanie pni z gałęzi dolnych, na skutek ocienienia,

silny wzrost na wysokość, co prowadzi do zróżnicowania wysokości drzewek na 2-3 warstwy.

Tyczkowina.

Określana też jako wyrośnięty młodnik. Kończy ona okres młodociany. W tym okresie w użytkowaniu uzyskuje się głównie tyczki o pierśnicy 2-6 cm ,długości do 5 m.Cechy tyczkowiny:

- wzmożony wzrost na wysokość,

- wzmożony proces wydzielania się osobników słabszych,

- rozpoczyna się proces oczyszczania się strzał,

- wzmożony proces biologicznego różnicowania,

- formowanie koron.

W okresie tyczkowiny następuje zmiana wymagań ekologicznych gatunków. Gatunki światłożądne zwiększają wymagania świetlne, podobnie u drzew wzrastających na ubogich siedliskach oraz w samosiewnych tyczkowinach.

Współczynnik smukłości a stabilność drzewostanów.

Samosiewne tyczkowiny wykazują dużą wysokość i małą pierśnicę. Ważne jest określenie współczynnika smukłości czyli ilorau H/d. Współczynnik ten decyduje o stabilności d-stanów wg. kryteriów zamieszczonych w tabeli:

stopień stabilności	H/d dla świerka	H/d dla pozostałych gat.
bardzo stabilny	< 60	< 45
stabilny	60-80	<80
niestabilny	80-100	80-100
bardzo niestabilny	> 100	> 100

Okres dojrzewania (przedrębny).

Żerdziowina.

Cechy żerdziowiny:

1. Pnie drzew oczyszczone do wysokości człowieka (2 m).

2. Średnia pierśnica osiąga wymiary grubizny (7-14 cm).

3. Drzewostan zróżnicowany na główny i podrzędny (można stosować klasyfikację Krafta).

4. Maleje proces intensywnego wydzielania (zapoczątkowany w młodniku).

5. Intensywny proces oczyszczania.

6. Kulminacja przyrostu wysokości u gatunków światłóżądnych, według niektórych autorów ta kulminacja następuje już na przejściu z okresu młodocianego do dojrzewania.

7. W wartościach bezwzględnych przyrost na wysokość przewyższa przyrost na grubość.

8. Kulminacja wielu cech jest uzależniona od warunków siedliskowych, właściwości i gatunku drzewa oraz od wykonywanych zabiegów. Na żyźniejszych siedliskach kulminacja następuje wcześniej niż na uboższych. Zabiegi w zasadzie przyspieszają kulminacje cechy.

Drągowina.

Nazywana jest żerdziowiną grubą, często też jest łączona z żerdziowiną. Grubośc drzew do 15-20 cm. Cechy:

1. Zmniejsza się przyrost na wysokość gatunków światłożądnych.

2. Kulminacja przyrostu na wysokość u gatunków cienioznośnych.

3. Wzmaga się przyrost na grubość, a bieżący przyrost miąższości grubość drzewostanów kulminuje.

4. Silny wzrost gałęzi, liści i korzeni wzmaga zapotrzebowanie na składniki pokarmowe i wodę, zaostrza się deficyt na wodę i sole mineralne na siedliskach ubogich. Druga najwrażliwsza faza po tyczkowinie.

5. W d-stanach sztucznego pochodzenia szczególnie na niewłaściwych siedliskach wyraźnie zwiększa się podatność na choroby grzybowe i owadzie.

6. W świerczynach nasilają się szkody wietrzne i śniegowe.

7. Następuje spadek zdolności adjastatycznych (plastycznych) u drzew, jeśli dotychczas nie zakończyliśmy zabiegów mających na celu poprawienie jakości drzew to straciliśmy możliwość wpływania na nią.

8. Wykonywane są trzebieże wczesne mające na celu przyspieszenie kulminacji przyrostu.

Drzewostan cienki (dojrzewający).

Pierśnica od 21 do 35 cm. Cechy:

1. Następuje wkroczenie w generatywna fazę rozwoju, kwitnie i owocuje. Została osiągnięta kulminacja bieżącego wzrostu na wysokość, następuje jej stabilizacja, czyli drzewo osiąga ostateczne swe wymiary.

2. Ograniczeniu ulega rozrost korony. Kończy się proces różnicowania na klasy biologiczne.

3. Wydzieleniu ulegają jedynie drzewa słabe i chore, jest to proces mniej intensywny.

4. Następuje rozluźnienie zwarcia, poprawiają się warunki świetlne, ograniczeniu ulega konkurencja i inne formy oddziaływania drzew na siebie, co prowadzi do wzmożonego przyrostu z prześwietlenia, wzmaga się obieg składników pokarmowych.

Drzewostan dojrzały (rębny).

Obejmuje drzewostan średni i gruby.

Pierśnica 36-50 cm. Cechy:

1. Następuje kulminacja przeciętnego przyrostu miąższości d-stanu.

2. Występuje intensywny przyrost grubości.

3. Powoli wygasa przyrost na wysokość.

4. Drzewostan osiągnął dojrzałość rębną najwyższej wydajności miąższościowej, jest on więc dojrzały do wyrębu.

5. Następuje stabilizacja niektórych cech drzewostanu.

6. Korzenie, pnie i gałęzie osiągają wymiary drzew dojrzałych.

7. Niewielkie zmiany liczebności drzew.

8. Pojawiają się luki i odnowienie.

9. Rozpoczynamy cięcia odnowieniowe.

10.Biorąc pod uwagę wiek i wymiary d-stan pokrywa zapotrzebowanie na surowiec drzewny.

Osiągnięcie okresu dojrzałości zależy od gatunku: Ol osiąga dojrzałość w wieku 60 lat, So i Św w wieku 100 lat, Jd 100-150, Db 120-140. Na żyźniejszych siedliskach następuje to wcześniej.

Drzewostan starzejący się (przeszłorębny, starodrzew).

Drzewostan gruby.

Pierśnica powyżej 50 cm (ew. d-stan średniej gróbości). Cechy:

1. Okres stopniowego obumierania.

2. Stopniowo zmniejsza się miąższość drzewostanu, przyrost staje się mniejszy od ubytków.

3. Osiągnięta jest naturalna dojrzałość rębna (na dobrych siedliskach So 200 lat, Db 300, Św 180, na słabych siedliskach So II bonitacii 125 lat, V 115 lat).

4. Miąższość pojedynczych drzew stale wzrasta, przyrost grubości stale następuje, prawie ustał przyrost na wysokość.

Drzewostany jednogatunkowe jednowiekowe osiągają wiek dojrzałości naturalnej, gdy przyrost spada poniżej ubytku, co związane jest z nadmiernym zamieraniem drzew. Drzewostan taki przekroczył już wiek w którym byłby najlepiej użytkowany. Odnowienie wypełnia przestrzeń między drzewami, objawem tego okresu jest zamieranie i starzenie się drzew. So (II bonitacja, wiek 120lat) ma zasobność 403 m3 /ha, w wieku 125 lat już tylko 402 m3 /ha.

Pielęgnowanie drzewostanów.

Właściwa podstawą hodowli lasu jest jego odnowienie i pielęgnowania. Celem pielęgnowania jest osiągnięcie wysokiej produkcyjności i jakości, poprawy biologicznej odporności drzewostanów, podniesienie stabilności, poprawa stanu sanitarnego lasu. Są to czynności hodowlane wykonywane od założenia uprawy lub powstania samosiewu (wyłączając poprawki i uzupełnienia), do osiągnięcia przez drzewostan dojrzałości rębnej i służące wzmożeniu produkcji pod względem ilościowym i jakościowym. Obejmuje wszystkie zabiegi związane z pielęgnacją ekosystemu leśnego. Pielęgnacja obejmuje pielęgnację siedliska (klimatu i gleby), całości biocenozy i drzewostanu.

1. Pielęgnacja siedliska: kształtowanie takiej struktury gatunkowej i warstwowej, która miałaby wpływ na modyfikację klimatu oraz zachowanie lub polepszenie warunków glebowych i usprawnienie obiegu pierwiastków.

2. Pielęgnacja biocenozy: stworzenie warunków do rozwoju organizmów zwierzęcych i roślinnych tak aby las funkcjonował jako system ekologicznie zrównoważony. Obejmuje: czynności związane z wzbogacaniem składu drzew i krzewów, oraz runa o charakterze biocenotycznym, wprowadzanie podszytów i dolnego piętra.

3. Pielęgnacja drzewostanu: cięcia pielęgnacyjne poprawiają formę drzew (kształt korony w młodnikach, wykonywane głównie jako podkrzesywanie drzewek, pielęgnowanie pnia i strzały).

Okresy i fazy rozwojowe a pielęgnacja.

Uprawa i nalot - pielęgnowanie młodszych upraw i nalotów, czyszczenia wczesne.

Młodnik - czyszczenia późne ,formowanie strzał poszczególnych drzew.

Drzewostan dojrzewający - podkrzesywanie drzew, wprowadzanie dolnego piętra, trzebieże wczesne i późne.

Drzewostan dojrzały - przerabianie i spulchnianie szkodliwej pokrywy gleby, wysiew łubinu, pielęgnowanie zapasu.

Pielęgnowanie młodszych upraw i nalotów.

- niszczenie chwastów,

- pielęgnowanie gleby,

- nawożenie mineralne, organiczne i zielone,

- przerzedzanie siewów i samosiewów,

- usuwanie zbędnych odrośli i nalotów.

Zasobność drzewostanów trzebionych nigdy nie jest większa i równa zasobności drzewostanów nietrzebionych. Zadania cięć pielęgnacyjnych (+ zad. w mat.):

- poprawa jakości drzew - zachowanie zmienności genetycznej i jakościowej przez min wykorzystanie wielu lat nasiennych,

- polepszenie stanu lasu - obecnie pozostawianie okazów osłabionych,

- zmniejszanie ryzyka gospodarczego i hodowlanego.

Cięcia pielęgnacyjne:

A) Cięcia schematyczne - usuwa się pas lub rzędy drzew. Powinne być stosowane w warunkach małej zmienności, optymalne warunki do tego są na plantacjach topolowych (jednogatunkowe i jednoklonowe) oraz na plantacjach drzew szybkorosnących. Nazywane są cięciami rozluźniającymi. Podobnie jest w uprawach św w wieku choinkowym.

B) Cięcia indywidualne (selekcyjne):

- selekcja negatywna,

- selekcja pozytywna.

C) Cięcia kombinowane - łączą w sobie cięcia schematyczne i selekcyjne.

Czyszczenia wczesne.

4 zadania czyszczeń realizowane przez 6 czynności (materiały).

Zawsze przed przystąpieniem do zabiegów należy ustalić siedliskowy typ lasu, zaproponować GTD, porównać rzeczywisty skład z proponowanym i ustalić zasady osiągnięcia pożądanego składu.

pkt 1. So jest ogławiana przez cięcie między 2-3 okółkiem, można też przyciąć na bezpieńkę,

pkt 4.

pkt 5. Zabieg ten wystarcza często na całą pielęgnację.

pkt 6. Gdy odnowienie jest słabe (przewaga słabych okazów) to stosujemy selekcję pozytywną oraz popieranie domieszek i pielęgnację pojedyńczego drzewa. Selekcja negatywna - pozostałe zabiegi czyszczeń.

a ) O wzroście decyduje nagromadzenie asymilatów:

typ Db - w roku poprzednim,

typ Tp - danego roku.

b ) Właściwe cięcie korony (stosowane w d-stanach negatywnych).

Przedrosty usuwamy lub unieszkodliwiamy u db. bk i so. Pozostawiamy je u jd i św. Przerzedzanie następuje w kilku nawrotach (intensywnie przerzedzamy na głębokość 0,5-1 H). Samosiew po przerzedzeniu pozostawiamy w więźbie czterokrotnie silniejszej niż po sadzeniu, przy powstałych z siewu dwukrotnie. Cięcia koron rozpieraczy wykonuje się wówczas gdy brak jest w składzie innych wartościowych okazów danego gatunku. Zgryzana jd odbija pączkami bocznymi, które przejmują role pączka wierzchołkowego, dlatego nie jest to dla niej tak szkodliwe jak dla innych gatunków.

Nawroty czyszczeń.

W drzewostanach jednogatunkowych rzadziej,w wielogatunkowych częściej,wcześnie i umiarkowanie(wg. zasady Hayera).Najczęściej zabiegi wyznaczone dla czyszczeń wczesnych są wykonywane dopiero w cz. późnych. Pielęgnacja so jest ograniczona w zasadzie jedynie do wyszukiwania i usuwania rozpieraczy. Przycinanie gałązki muszą być wykonywane z pozostawieniem tylczyka.

Pielęgnacja jodły.

Jodła uważana jest za mimozę naszych lasów, gdyż jest gatunkiem bardzo wrażliwym. Od ponad 200 lat następuje zjawisko stopniowej regresji jodły z naszych lasów, której przyczyną są niewłaściwe zabiegi pielęgnacyjne, stosowanie zbyt krótkiego okresu odnowienia w rębniach częściowych, zaniedbania we wczesnych zabiegach pielęgnacyjnych, niezmniejszone zwarcie, niekorzystna budowa warstwowa, znaczna powierzchnia drzewostanów jednogatunkowych, jednowiekowych i jednopiętrowych o zwarciu poziomym, redukcja korony, niewłaściwe zabiegi trzebieżowe (trzebieże dolne, usuwanie najgrubszych drzew w ramach użytkowania lasu nakierowanego na najwyższe pozyskanie) i częste śniegołomy.

Właściwości biologiczne i ekologiczne.

Najważniejszym czynnikiem regulującym wzrost w młodości są czynniki ekologiczne związane ze światłem. Siewki pojawiają się przy względnym natężeniu światła 1-5%, dla przeżycia do drugiego roku siewka potrzebuje conajmniej 5% (konieczne jest wytworzenie przez siewkę tzw.pierwoigieł). W miarę wzrostu optymalne warunki świetlne wahają się między 10 a 30%, najkorzystniejsze jest 15-25% światła pełnego. Na korzystne warunki świetlne wskazuje wytworzona korona stożkowata, duże pączki, dużo pączków bocznych w ostatnich okółkach. Jest gatunkiem czasoprzestrzennym, czyli dla zajęcia powierzchni potrzebuje dużego okresu czasu. Jodły tzw. świetliste podawane z terenu Niemiec są jedynie formą ekotypowa tego gatunku, o odmiennych wymaganiach do całego gatunku. Jodła odnawiana w krótkich okresach czasu na powierzchni otwartej, obumiera już w wieku 60-80 lat. Analiza pniowa jodeł z lasu pierwotnego wskazuje na to, że wolny wzrost jd w młodości jest dla niej korzystny. Jd wymaga długiego okresu odnowienia połączonego z długim okresem odsłaniania, co nie prowadzi do jej obumierania. W Karpatach ten okres jest 30-40 (50-70) letni. Odpowiednie warunki wilgotnościowe są dla jd ważniejsze od troficzności gleb. Nalot jodłowy silniej transpiruje od drzewostanu dojrzałego. Najkorzystniejszy dla jd jest hyloklimat lasu przerębowego, związany ze zróżnicowana budowa odnowień. Podrost jodłowy znosi przygłuszenie przez okres do 100-120 lat. Jodła kulminuje przyrost wysokości przez okres 30-40 lat. Przyrost utrzymuje się do wieku 100 lat, lecz jest coraz mniejszy. W wieku 10-15 lat jest najwolniej rosnącym drzewem leśnym. W lesie te wartości przesuwają się najczęściej na wiek 30-70 lat, czasami jeszcze dalej. Mimo przygłuszenia jd regeneruje wzrost przez rozbudowę systemu korzeniowego. Po uwolnieniu jd reaguje bardzo dobrym wzrostem i przyrostem.

Charakterystyka wartości kulminacji przyrostu wysokości i grubości.

rodzaj przyrostu	w wieku (lat)	wielkość przyrostu (na 1 rok)
(kulminacje)	wg. Gerharda/ wg. Schwapacha	wg. Gehrharda/ wg. Schwapacha
Przyrost wysokości	40/30-40	45/66 m3 /ha
Przyrost bieżący miąższości	55/50	23,3/29,4 m3 /ha
Przyrost przeciętny miąższości	100/85	14,9/15,4 m3 /ha

Występuje wyprzedzenie wzrost korzeni w stosunku do wzrostu części nadziemnej, powoduje to, że jd dobrze regeneruje uszkodzenia i reaguje na odsłonięcie. Jodła posiada genetycznie zakodowany system korzeniowy palowy, co zapewnia jej przebicie nawet gleb warstwowych. Część nadziemna reaguje przyrostem wierzchołka, przy zachowaniu prostego pnia i symetrycznej korony, podczas gdy db , bk i so rozbudowują koronę na szerokość. U bk zwiększenie kąta rozstawu gałęzi prowadzi do powstania rozpieraczy. Strzała jd przy mniejszej zbierzystości jest pełniejsza od strzały np. św. Wykształca krepa sylwetkę co decyduje o dużej odporności na śniegołomy. Słaby punkt na wysokości 1/3 H u jd jest stosunkowo mało zagrożony. Bardzo szkodliwe jest natomiast zgryzanie i spałowanie na biało przez zwierzynę. Jd wcześniej wykształca pączki boczne przed pączkiem wierzchołkowym, co zmniejsza skalę szkód od przymrozków.

Cel zabiegów pielęgnacyjnych.

Podstawowym celem jest wyhodowanie żywotnych drzew będących producentami dużej masy drzewnej dobrej jakości oraz spełnianie postulatów ochronnych i społecznych. Jest gatunkiem stabilizującym warunki glebowe. W odróżnieniu od św w dużym stopniu reguluje warunki wodne gleby. Tworzy drzewostany wielofunkcyjne. Osiągnięcie odpowiedniej żywotności jest związane z odpowiednią pielęgnacją korony która jest głównym celem biologicznym. Długość powinna być do 2/3 H, w drągowinach 1/2 H, w drzewostanach starszych do 35-40%. Osiągnięcie tego jest możliwe tylko w ramach kształtowania budowy grupowej i kępowej, o dużym stopniu zróżnicowania wiekowego i wysokościowego. Odnowienie jd powinno tworzyć zwarcie skośne lub schodkowe. Drzewostany kilku- lub wszechgeneracyjne. Takie zróżnicowanie jest krokiem do stosowania w przyszłości rębni przerębowej. Cięcia pielęgnacyjne mają za zadanie niedopuszczenie do powstania budowy jednopiętrowej i zwascia poziomego.

Założenia ogólne pielęgnacji jodły.

Podrost Jd otrzymany w wyniku rębni stopniowych i częściowych zmodyfikowanych są kilkuwarstwowe i różnowiekowe. Podrost jd jest wyraźnie zróżnicowany warstwowo. Warstwa dolna podrostu to 60-70%, po odsłonięciu część przechodzi do warstwy górnej ale w warstwie dolnej pozostaje ok. 50% okazów. Młodnik jest trójwarstwowy, a podrost dwuwarstwowy. W górnej warstwie młodnika jest 75-80% drzew dobrej jakości, w środkowej 70-85%. Często w wyniku szkód abiotycznych np.: wygniecenia poerostu następuje zróżnicowanie lokalne budowy. W zbyt gęstych młodnikach Jd skraca korony, szczególnie gdy pulap koron jest wyrównany, następuje redukcja koron, osłabienie systemu korzeniowego, i w konsekwencji wydzielanie okazów z dolnych warstw młodnika. Zanika struktura wielowarstwowa.

Warstwa	Podrost	Młodnik
Dolna	60-70%	40-50%
Górna	5-7%	15-25%

Forma i struktura występowania odnowień.

Biorąc pod uwagę sposoby wykonywanych cięć i liczbę wykorzystywanych lat nasiennych w ramach okresu odnowienia oraz zabiegi pielęgnacyjne można wyróżnić:

Kategoria 1.

Podrost i młodnik ukształtowany w formie grupowej i kępowej z występowaniem luk, wykazujący zróżnicowanie wieku i wysokości. Przyjmują postać typowych stożków odnowieniowych.

Kategoria 2.

Naloty i podrosty o wyrównanym pułapie wysokości (lukowate). Powstałe pod osłoną zwartego lasu (zwarcie 60-70%). Osiągnięcie odpowiedniego zróżnicowania jest możliwe przez cięcia odsłaniające (brzegowe i gniazdowe), a następnie przez odpowiednie cięcia pielęgnacyjne.

Kategoria 3.

Podrosty i młodniki zwarte i wyrównane wysokościowo, w ich przypadku osiągnięcie odpowiedniego zróżnicowania jest niemożliwe przez cięcia odsłaniające ze względu na małą osłonę drzewostanu macierzystego (20-40% zwarcie). Istnieje natomiast możliwość osiągnięcia stożków przez cięcia pielęgnacyjne.

Okres odnowieniowy cząstkowy w 1,2 i 3 kategorii jest conajmniej 30-40 lat (zasadniczo jest to okres cząstkowy). W praktyce występują najczęściej mozaiki tych kategorii odnowień. Zawsze te kategorie są lukowate, i można wprowadzać domieszki.

Kategoria 4.

Podrosty i naloty rosną pod krótkotrwałą osłoną. Okres odnowieniowy wynosi 10-20 lat. Zazwyczaj jednowiekowe, wyrównane wysokościowo, o zróżnicowanym stopniu zwarcia. Młodnik powstaje w wyniku krótkiego lub średniego okresu odnowienia. Jest wyrównany wysokościowo. Cechuje je różny stopień zwarcia. Należą tutaj również młodniki. Nieprzydatny do hodowli ze względu na jej wymagania ekologiczne.

Termin przystąpienia do zabiegów.

Następuje to jeszcze pod osłoną drzewostanu, z chwila osiągnięcia przez odnowienie wysokości biologicznego zabezpieczenia, czyli wysokości 0,5 m (gdy sadzonki mają 3 gałązki boczne + ostrogę i 2 okółki - co najmniej 5 lat). Już w fazie nalotu należy dążyć do zróżnicowania wysokości przez cięcia odsłaniające w d-stanie macierzystym. Liczba nalotu na glebie o odczynie kwaśnym wynosi 50-100 tysięcy szt./ ha, na odczynie zasadowym jest do 50 tysięcy / ha. Silnie zwarte szczotki należy przerzedzać. Nieusuwane są w tym momencie przedrosty i przerosty dobrej jakości, gdyż podnoszą one stabilność i decydują o zróżnicowaniu budowy drzewostanu. Zabiegi wykonujemy w miejscach gdzie ostatnio prowadzone były cięcia w d-stanie - przez kilka lat nie będzie szkód (tereny nie narażone na szkody przy ścince i zrywce drewna). W terenach narażonych na szkody powodowane przez zwierzynę płowa z zabiegami wkraczamy wcześniej, (najpóźniej, gdy jd osiągnie wysokość 1 m), czyli w wieku około 20 lat. W zaniedbanych i niepielęgnowanych młodnikach o silnym zagęszczeniu, możliwe jest jeszcze w ich początkowej fazie wyhodowanie stabilnych i żywotnych drzewostanów dobrej jakości. Zwarte żerdziowiny nie nadają się do osiągnięcia zróżnicowanej budowy czyszczeniami - jedynie bardzo długimi trzebieżami. W odnowieniach sztucznych zabiegi związane z przerzedzaniem nie są konieczne.

Umiejscowienie zabiegów.

Wykonuje się je głównie w warstwach: górnej i środkowej. Z warstwy górnej usuwamy okazy złej jakości i żywotności oraz niepożądane domieszki. Przedrosty i przerosty dobrej jakości pozostawiamy, rola ich jest związana z podniesieniem stabilności drzewostanów, choć ich potencjalna wartość jest niepewna. Nie wolno dążyć do wyrównania wysokości (dążymy u So, Bk, Db).

Przedrosty są starsze i dłużej rosły w ocienieniu, są bardzo wartościowymi z punktu widzenia żywotności drzewostanu, stanowią główny składnik młodników jd, ocieniają młodsze drzewka. Przerosty mogą być mniej wartościowym składnikiem drzewostanów z uwagi na ich szybki wzrost, gdy okres odnowienia jest długości 30-40 lat, jeśli okres odnowienia do 20 lat ich rola jest niekorzystna. Jeśli są to okazy wzrastające w dobrych warunkach to stanowią one bardzo cenny składnik drzewostanu. Ich rola jest szczególnie ważna w 4 kategorii odnowienia. W grupach złożonych z Jd dobrej jakości i z wyrażnie wykształconą warstwą dolną można usuwać przedrosty i przerosty o grubych gałęziach, kiepskiej jakości.

Zbyt rozrośniete, starsze jodły należy podkrzesywać z pozostawieniem tylca o długości 10-30 cm bez igieł.

Najintensywniejsze zabiegi są w warstwie środkowej.

Drzewa w warstwie dolnej nie powinne być zasadniczo ruszane, gdyż kształtują mikroklimat (stabilizują ciepłotę ,wilgotność i zawartość dwutlenku węgla w drzewostanie). Z cięciami wkraczamy, gdy w dolnej warstwie wykształciło się zbyt silne zwarcie, gdy w warstwie górnej mamy silne uszkodzenia, gdy chcemy wprowadzić młode drzewka, gdy chcemy ochronić jd w drzewostanach odnawianych jd i bk z św. Podobnie ma to się wówczas ,gdy chcemy zmniejszyć presję dolnej warstwy na skracanie koron warstw wyższych. Warstwa dolna jest szczególnie ważna w odnowieniu powstałym w krótkim okresie odnowienia. W zaniedbanych odnowieniach dobrze kształtuje się warstwa górna, słabo zaś warstwa środkowa, a warstwa dolna wydziela się. Dla stworzenie sztucznej warstwy środkowej wysoko ogławia się drzewa z warstwy górnej, od warunkiem, że korona tak ukształtowanego okazu nie wchodzi w korone innych drzew w warstwie górnej czyli tzw. jodeł popieranych.

Intensywność zabiegów.

Pod osłoną d-stanu w wieku ok. 20 lat należy tak przerzedzać aby odległość między okazami po przerzedzeniu nie była mniejsza niż 0,5 m. Jeśli regulujemy zwarcie jedynie na drodze selekcji negatywnej to jest to zbyt słabe dla odnowień naturalnych, gdyż należy usuwać 15-20% całkowitej liczby drzew. W zabiegach spóźnionych (w tyczkowinie) możemy usuwać do 50% liczby i 30% masy drzew, w tym przypadku wkraczamy tez do warstwy dolnej. W terenach zagrożonych spałowaniem i zgryzaniem nie przerzedzamy zwarcia lecz uwalniamy korony popieranych drzew przez wysokie ogławianie lub podkrzesywanie z pozostawieniem długich tylców. Przy zabiegach w odnowieniach naturalnych z długim okresem odnowienia zbyt silne zabiegi nie są niebezpieczne dla odnowień, lecz nie mogą one być równomiernie powierzchniowo intensywne. Nie obowiązuje przy Jd zasada, że cięcia powinne być wykonywane często i delikatnie. Niedopuszczalne są równomierne przerzedzenia na całej, dużej powierzchni.

Sposoby wyboru drzew do usunięcia.

W nalotach obowiązuje zasada selekcji negatywnej. W fazie podrostów i młodnika kryteria ulęgają złagodzeniu, większą wagę przywiązuje się do żywotności drzew niż do ich jakości. Jest to zasada umiarkowanego doboru naturalnego - wyłapywanie okazów żywotnych i o długich koronach, które powinny stanowić centra grup i kęp. W zaniedbanych młodnikach opieramy się tylko na selekcji pozytywnej, również w podrostach i młodnikach innych gatunków. Rzadkie, luźne grupy i kępy jd pielęgnowane są według zasad selekcji negatywnej, z czasem jednak, gdy osiągamy zróżnicowanie wracamy do selekcji pozytywnej.

Technika pielęgnacji poszczególnych kategorii odnowień jodłowych.

Kategoria 1.

Cel: utrzymanie budowy stożkowej.

Podrosty - pierwsze zabiegi to cięcia grupowe gniazdowe w d-stanie, ze zmniejszaniem natężenia od środka grupy, zachowana jest nierównomierność cięć. Po uprzątnięciu drzew przystępujemy do

zasadniczej pielęgnacji w ramach selekcji pozytywnej. Na granicy grup selekcja pozytywna. W środku grup intensywność zabiegów dwa razy większa niż na ich brzegu. Im mniejsze grupy, a większe zróżnicowanie wysokościowe tym bardziej udane odnowienie jodłowe. Młodniki - grupy od 0,5 do 1 ara, uwolnienie najżywotniejszych osobników, umiarkowany dobór pozytywny i selekcja negatywna. Określając intensywność kierujemy się przyrostem gałęzi bocznych.

Kategoria 2.

Cel: doprowadzenie do kategorii 1 przez cięcia grupowe, gniazdowe i brzegowe (LMG, BMG z udziałem Św; LM, BM z udziałem So na niżu i pogórzu).

Po ukształtowaniu gniazda wybieramy w jego środku okazy najżywotniejsze (ew. przedrosty i przerosty) i najwyższe, ażeby stały się centrum stożka odnowieniowego. Intensywność na brzegu grup lub kęp mniejsza niż w centrum. Intensywność cięć w d-stanie nie większa od 20%. W miarę kształtowania się kategorii zabiegi przyjmują charakter kat. 1.

Kategoria 3.

Nie jesteśmy w stanie cięciami w d-stanie ukształtować stożków odnowieniowych (zbyt luźne zwarcie dla kształtowania struktury). Strukturę stożków możemy kształtować przez cięcia pielęgnacyjne. Pielęgnacja opiera się na selekcji pozytywnej, popierane i uwalniane są okazy lepsze. Gdy półap wyrównany wybieramy 500-700 centrów na 1 ha, (co 4-5 m) i uwalniamy je. W młodnikach zabiegi koncentrują się dookoła przedrostów i przerostów, równomiernie rozmieszczonych na powierzchni, gdyż one stanowią centra grup i kęp. Liczba ośrodków pielęgnacyjnych zróżnicowana. O intensywności można decydować na podstawie rozwoju gałęzi bocznych.

Kategoria 4.

Wymagają szczególnej troski, powstały przy stosunkowo krótkim okresie odnowienia 10-20 lat, osłona zostaje zapewniona przez wysadzanie gatunków szybkorosnących i lekkonasiennych, przedrostów i przerostów co ma na celu przedłużenie okresu odnowienia. Większa uwaga jest przywiązywana do pielęgnacji dolnego i środkowego piętra, gdyż rośnie ono wolniej i w ocienieniu. Przyrost na wysokość musi ulec osłabieniu. Zabiegi prowadzące do delikatnego równomiernego przerwania zwarcia w warstwie górnej dla stworzenia dobrych warunków dla rozwoju pięter niższych. Potem nierównomiernie przerzedzamy zwarcie. Wybieramy centra pielęgnacji. Dużą uwagę przywiązujemy do przedrostów.

Drzewostany mieszane.

Dążymy do wykształcenia jednogatunkowych grup i kęp, w nich gatunek główny i jego domieszki. Na powierzchni do 2 arów nie mogą być dwa gatunki główne. W pewnych sytuacjach wskazane jest pozostawianie cennych okazów górujących nad okazem głównym w grópie lub kępie z kyórego w ciągu kilkudziesięciu lat pozyskamy cenne sortymenty. Gatunki lekkonasienne wymagają często podkrzesania.

Grupowe odnowienie wykonuje się dla Św z Jd. Świerk zniekształca koronę Jd. Cięcia odnowieniowe przez swa długość mogą zablokować rozwój Św, po jego ponownym odsłonięciu Św ponowienie konkuruje z Jd. Zmieszanie jednostkowe (pojedyńcze) Jd w Św jest pracochłonne ale wymaga tego stabilność d-stanu. W odniesieniu do gatunku głównego obowiązuje zasada selekcji pozytywnej.

W młodym wieku Bk głuszy Jd, czego ograniczenie jest trudne ze względu na cienioznośność Bk. Bk przez swoje silne sprężyste gałęzie oddziałowuje mechanicznie na Jd. Wykonuje się przeciw temu ogławianie lub usuwanie Bk. Niedopuszczalne jest występowanie 2-3 okazów Bk w grupach Jd. Po wykonaniu pielęgnacji na etapie cięć odsłaniających należy wprowadzać gatunki domieszkowe (dla zachowania ciągłości istnienia lasu na niżu i na pogórzu wprowadzane są So i Md, w reglu dolnym zaś sosna wdziarowa). Są to gatunki warunkujące dobre odnowienie dla Jd. Dla Md konieczne są 2-3 arowe grupy.

Trzebieże.

W sensie historycznym trzebieże rozwinęły się już w średniowieczu. W XI i XII w stosowano odpowiedniki trzebieży, z XV w znane są tzw. tulskie zasieki. Pietro Cranscenzi w roku 1305 w “Księgach o gospodarstwie” tomie VII “Leśnictwo” zalecał usuwanie drzew wadliwych, oraz tzw. cierni które tłumiły inne drzewa, co miało zmniejszyć liczbę drzew i sprzyjać rozkładowi ścioły. W XVII-XVIII wieku zalecano usuwanie posuszu, drzew obumarłych, obumierających i uszkodzonych. W 1788 ks. Kluk pisze dzieło, w którym tom II poświęcony jest lasom - "O drzewach, krzewach, ziołachdzikich i lasach" - tam min. moralne względy trzebienia lasów. Celowe pielęgnowanie rozpoczęło się na przełomie wieku XIX i XX co miało służyć zwiększeniu efektów przy nakładach w litych So i Św w ramach tzw. renty gruntowej.

Kształtowanie się poszczególnych rodzajów trzebieży.

- Trzebież francuska (trzebież górna) - usuwane są najpierw drzewa źle ukształtowane z drzewostanu głównego. Zachowuje się zasadniczo drzewostan podrzędny w celu pielęgnowania gleby i strzał najlepszych drzew (dorodnych). Tak pielęgnowane drzewostany mają budowę dwu lub wielopiętrową o zwarciu pionowym. Trzebież ta ma charakter doboru sztucznego. Rozwinęła się w drzewostanach wielogatunkowych, złożonych z gatunków cienistych (Bk). Należy przyjąć, że wszystkie metody trzebieży wnikające z cięciami w drzewostan główny i przeprowadzające dobór sztuczny tzn. eliminujące okazy negatywne, wadliwe (selekcja negatywna), czy tez okazy szkodzące okazom najlepszym (selekcja pozytywna) zalicza się do trzebieży górnych. Wkraczanie do warstwy górnej uszczupla zapas produkcyjny lecz drzewa lepiej procentują.

- Trzebież niemiecka (trzebież dolna) - usuwane drzew niezależnie od autora klasyfikacji rozpoczynało się zawsze od dolnej części d-stanu (drzew najsłabszych) i posuwało się ku silniejszym. Są to zasadniczo okazy z drzewostanu podrzędnego, i w skutek tego rozdział drzew przesuwa się wyraźnie na korzyść najwyższych klas wzrostu. Powstają drzewostany jednopiętrowe o zwarciu poziomym. Realizowana jest zasada doboru naturalnego (usuwanie tego co prawdopodobnie i tak samo się wydzieli). Rozwinęła się w drzewostanach jednogatunkowych i jednowiekowych odnawianych sztucznie (monokultury). Prowadzi się selekcję fenotypowa na podstawie stanowiska biosocjalnego i zdolności przyrostowych, dlatego zbliżona jest do procesu naturalnego wydzielania drzew. Trzebież ta w małym zakresie zmniejsza zapas drzewostanu. Jest stosowana dla Św i dla drzewostanów typu świerkowego, czyli mało zróżnicowanych morfologicznie oraz w drzewostanach, gdzie chcemy osiągnąć jak najwyższą miąższość. Drzewostan trzebiony ma grubsze sortymenty, lepsza jakość, jest biologicznie stabilniejszy, ma większa wartość ekonomiczną.

Wyróżnia się również tzw. trzebież kombinowana,, która łączy elementy dwóch powyższych trzebieży. Z trzebieży górnej wyodrębniała się trzebież selekcyjna ,korzystająca z selekcji pozytywnej (polska, szwajcarska, francuska i duńska).

Trzebieże schematyczne (cięcia rozluźniające) są ograniczone do form plantacyjnej uprawy drzew leśnych, schematyczne podejście do cięcia.

Przy regulowaniu intensywności tych cięć kierujemy się wskaźnikiem selekcyjności, czyli ilorazem liczby drzew obecnie wzrastających na danej powierzchni do liczby drzew jaką mamy pozostawić po wykonaniu zabiegu trzebieżowego. Dla zapobieżenia nioopacznemu usuwaniu wartościowych drzew na równi z mniej wartościowymi, należy stosować pozostawianie najlepszych drzew na międzyrzędach.

Cechy trzebieży:

1. Trzebież ma usuwać.

2. Tworzenie drzewom najlepszych warunków wzrostu.

3. Po wykonaniu trzebieży d-stan powinien się zewrzeć.

4. (-) Zmniejszają zawsze końcową produkcyjność d-stanu. [Miąższość i wartość w zł większa w d-stanach nietrzebionych].

5. (+) Podnoszą odporność d-stanu, zdrowotność, produkcja grubszych i wartościowszych sortymentów, większe walory estetyczne.

Przegląd trzebieży.

Klasy drzew (kryteria): - założenia biosocjalne (wysokość),

- energia życiowa (stadialny rozwój),

- założenia gospodarcze (wartość pnia, korony, możliwości hodowlano-produkcyjne).

Trzebież francuska(1650).

Dla d-stanów:Db i Db-Bk .

Celem było otrzymanie kłód do budowy okrętów. Zmodyfikowana dla So ,Św, Jd.

Klasyfikacja: 1. główne (przyszłościowe) z nich wybiera się elitę, która dotrwa do wieku rębności,

2. podrzędne - szkodliwe (usuwane),

- pożyteczne (pozostawiane).

Zasady postępowanie: I okres: do 40-50 roku życia - trzebież dolna z nawrotem co 6-12 lat, w wyniku jej stosowania otrzymano zadowalający wzrost i dobrze oczyszczony pień.

II okres: trzebież górna co 12-20 lat. w jej wyniku maksymalny przyrost na wybranych drzewach.

Pojaw wilków jest świadectwem zbyt intensywnych trzebieży. Regułą jest założenie, że korona w słońcu, pień w cieniu, a stopa w wilgoci (pielęgnacja Db) .

Trzebież duńska (1826, w Reventlor).

Opracowana dla buczyn.

Cel: dążono do otrzymania w wieku 100-120 lat możliwie grubych sortymentów (pierśnica co najmniej 40-50 cm), kłody oczyszczone na odcinku 10-15 m, a d-stany odporne na wiatry.

Klasyfikacja gospodarcza:

A - drzewa główne - proste i rozwinięte korony,

B - drzewa szkodliwe - ścieśniają korony drzew głównych,

C - drzewa pożyteczne - oczyszczają pnie drzew głównych,

D - drzewa obojętne - nie przynoszą żadnej szkody, a przez opad ścioły przynoszą korzyści.

Zasady postępowania: I wersja: liczba nawrotów powinna odpowiadać dziesiątkom lat jakie liczy d-stan (np. 30-40 lat - nawrót cięć co 3-4 lata).

II wersja: pierwsze cięcia w wieku 20 lat przy wysokości 7 m, do 40 roku życia cięcia co 3 lata, między 40-60 rokiem co 5-7 lat, powyżej 60 roku co 7-10 lat. W tym wieku (60 lat) wybierane jest na 1 ha 200-300 drzew elitarnych, trwale oznaczonych pierścieniem z farby. Po oczyszczeniu do wysokości 15 m zaleca się usuwać drzewostan podrzędny. Drugi nawrót cięć wynosi tyle ile dziesiątków lat ma wiek drzewostanu.

Jest to trzebież selekcyjna. Przestrzegana jest zasada selekcji pozytywnej, należy zwracać uwagę na drzewa najlepsze, nie zaś na negatywne lub przygłuszone. Dążono do tego by korona drzewa stanowiła 1/3-1/2 H. Na jej podstawie opracowano PTS.

Stara dolna trzebież niemiecka Hartiga (1806).

Od 1792 r obowiązek wykonywania trzebieży w lasach Prus.

Stosowana w:

- buczynach - w wieku 25 lat usuwano po raz pierwszy drzewa obumarłe, w drugim cięciu po 30-40 latach usuwano drzewa obumarłe i opanowane nie naruszając górnego d-stanu.

- d-stanach iglastych - zabiegi rozpoczynano w wieku 30 lat, nawrót cięć wynosił 20-30 lat, w pierwszym cięciu usuwano drzewa najsłabsze nie naruszając zwarcia.

Miała liczne modyfikacje. W poł. XIX w nawrót cięć 10-20 lat, co nie wywarło żadnego wpływu na las. Miała licznych przeciwników. Cotta - "po trzebieży drzewa powinny lekko stykać się koronami", w 1909 Heyer popierał zasadę Cotty i głosił: "trzebić wcześnie, umiarkowanie, często".

Trzebież Krafta(1884).

Klasyfikacja oparta na cechach biosocjalnych, może być stosowana w drzewostanach jednogatunkowych, jednowiekowych i jednopiętrowych. Klasyfikacje inne przed Kraftem:

Burckhardt (1847/48, 6 klas):

1. drzewa panujące,

2. " współpanujące,

3. " umiarkowanie panujące,

4. " słabo panujące,

5. " z opanowanym wierzchołkiem,

6. " wcześnie obumarłe.

Seebach (1843, 4 klasy):

1. drzewa dominujące,

2. " opanowane,

3. " wydzielone,

4. " zagłuszone.

Klasyfikacja drzew wg. Krafta.

Drzewostan panujący:

Klasa I.

Zalicza się do niej drzewa najwyższe, górujące, z silnie rozwiniętymi koronami, niekiedy szerokorozpostartymi,

Klasa II.

Zalicza się do niej drzewa tworzące właściwy drzewostan główny zwane drzewami panującymi, są one prawie tej samej

wysokości co drzewa I klasy ,maja dobrze rozwinięte i prawidłowe korooy.

Klasa III.

Są to drzewa niższe od drzew poprzednich klas, korony słabo rozwinięte, choć dość dobrze ukształtowane, czasami

zacieśnione, często z suchymi gałązkami na brzegu korony lub z początkami obumierania.

Drzewostan podrzędny.

Klasa IV.

Drzewa o koronach bardziej ścieśnionych z dwóch stron albo nawet jednostronnie chorągiewkowato rozwinięte.

IV a. Korony między koronami drzew II i III klasy, ścieśnione w dolnej części, jednak z wolnym wierzchołkiem, ale poniżej wierzchołków tych ostatnich, ich usunięcie może spowodować powstanie niewielkiej luki.

IV b. Korony silnie ścieśnione lub nawet obumierające i położone poniżej koron poprzedniej podklasy, jednak również

z wolnym wierzchołkiem, ich usunięcie nie spowoduje powstania luki.

Klasa V.

Drzewa stojące pod koronami poprzednich klas, tzw. drzewa przygłuszone.

V a. Z koronami mającymi jeszcze żywe igły lub liście.

V b. Z wyraźnie zamierającymi lub zamarłymi koronami.

Typowa trzebież dolna.

Stopnie intensywności trzebieży Krafta:

1) słaba - usuwana jest V klasa,

2) umiarkowana - usuwamy drzewa klasy V i IVb,

3) silna - usuwamy klasy: V, IV a i b.

Kraft dopuszczał usuwanie drzew z otoczenia wartościowych okazów należących do I i II klasy Krafta - zauważalne symptony selekcji pozytywnej.

Trzebież Schwappacha (Trzebież Niemieckich Leśnych Zakładów Doświadczalnych) (1902).

Klasyfikacja Schwappacha.

Drzewostan główny.

1.Drzewa panujące o normalnie rozwiniętymi koronami i dobra strzałą.

2.Drzewa panujące w niedorozwiniętymi koronami i wadliwą strzała.

a. korony ścieśnione,

b. źle ukształtowane przerosty i rozpieracze,

c. bliźniaki i dwójki,

d. bicze,

e. chore.

Drzewostan podrzędny.

3.Drzewa opóźnione w przyroście.

4.Drzewa przygłuszone.

5.Drzewa obumarłe i obumierające.

Schwappach wyróżniał:

trzebież dolna - ich intensywność określał jako:

A dolna słaba - usuwane są drzewa V klasy,

B dolna umiarkowana - usuwa się tylko V i IV oraz część II - rozpieracze),

C dolna silna - usuwa się V, IV, III , II oraz niektóre z klasy I z miejsc silnie zagęszczonych).

trzebież górna - o intensywności:

D górna umiarkowana - usuwamy klasę V, większość II oraz niektóre z I,

E górna silna - usuwamy: V, oraz te z I i II, które uszczuplają przestrzeń życiową wybranych drzew przyszłościowych).

Trzebieże mają charakter kombinowany za wyjątkiem A, nosi cech t. selekcyjnej. W Polsce obowiązywała w latach międzywojennych, do roku 1962.

Trzebież szwajcarska Schodelina.

Zwrócono uwagę na to, że trzebież powinna następować po wcześniej wykonanych czyszczeniach w ramach selekcji negatywnej. Powstała początkowo dla Bk, potem przysposobiono ją dla innych gatunków. Przejście od czyszczeń powinno być płynne. Do selekcji pozytywnej przystępujemy już w czyszczeniach, po zauważeniu drzew o wybitnych cechach (popieranie domieszki Jd).

Klasyfikacja Schodelina (dotyczyła drzewostanów mieszanych):

Drzewostan główny: 100 drzewa panujące,

200 " współpanujące,

Drzewostan opanowany: 300 " ustępujące,

400 " przygłuszone.

Jakość pnia: 10 dobra,

20 średnia,

30 zła.

Jakość korony: 1 dobra,

2 średnia,

3 zła.

Obowiązuje zasada selekcji pozytywnej.

W pierwszej trzebieży wybiera się drzewa nazywane kandydatami (111,211,311). Wybiera się je w różnych warstwach. Spośród nich wybiera się najdorodniejsze tzw. aspirantów. Powinno być ich wielokrotnie więcej niż ma być drzew w wieku rębności. Każdy aspirant z drzewami na niego odziaływującymi tworzy tzw. komórkę trzebieżową. W komórce powinno być kilku kandydatów na wypadek gdyby jeden z nich nie spełnił wymagań, wówczas jego role przejmuje jeden z kandydatów. Grupy bez aspirantów to komórki bezjądrowe, które wypełniają zwarcie. Aspirantom udostępnia się lepsze warunki wzrostu i rozwoju przez usunięcie jednego, rzadziej dwóch drzew. Kolejne nawroty związane z wyborem aspirantów są pewną weryfikacją trafności wcześniejszego wyboru, dlatego nie jest to wybór na stałe. Czynność wyboru aspirantów kontynuujemy do wieku 40-50 lat. W Polsce ten etap jest nazywany trzebieżą wczesną. Po 40-50 roku życia wybiera się drzewa elitarne, które mogą być oznaczone na trwałe. Wybór drzew do elity kończy pierwszy etap trzebieży, w którym starano się podnieść jakość przez kryteria wyboru aspirantów i utrzymanie silniejszego zwarcia. Drugi etap zaliczany jest do prześwietleń. W górnych warstwach drzewostan jest silniej przerzedzany dla poprawy przyrostu elity. Drzewostanu podrzędnego nie ruszamy, gdyż uzupełnia on zwarcie i osłania glebę. Usuwa się drzewa wadliwe ze względu na ich wpływ na aspirantów. Nie poluje się na drzewa wadliwe, lecz na drzewa najdorodniejsze przez co unika się schematów, podobnie jest przez powtarzanie wyboru aspirantów. Trzebież ta z pewnymi modyfikacjami została szeroko przyjęta w Europie.

Jakościowa trzebież grupowa.

Uwagi wstępne: z badań lasów pierwotnych i naturalnych wynika, że drzewa najczęściej występują w formie skupień (biogrup). Drzewa w biogrupie oddziaływują na siebie (np. homoplastyczne zrastanie korzeni), wzrost ich korzeni jest bardziej intensywny niż pojedyńczego drzewa, stykają się częściami odziomkowymi pomimo oddalenia koron. Często biogrupę tworzą dwa różne gatunki. Busse wysunoł w latach '80 koncepcję popierania naturalnych biogrup w d-stanie, a stosowaną wcześniej trzebież niemiecką uznał za działalność rzemieślniczą (schematyczną).

Ocena trzebieży Szchdelina. Trzebież Schadelina zakłada reguralne rozmieszczenie aspirantów i kandydatów. Aby osiągnąć równomierny rozwój koron zalecano ich uwolnienie przez usuwanie drzew sąsiadujących, tworzących naturalne skupienia. Drzewa te często nie różniły się pod względem wymiarów i jakości od aspirantów. Zatem trzebież Schadelina w trosce o równomierne rozmieszczenie aspirantów eliminowała drzewa konkurencyjne bez względu czy były dobre czy złe. Zalecenia te są szczególnie niebezpieczne w starszych zaniedbanych d-stanach gdzie jest mało drzew dobrej jakości. Postępując wg. zasad Schadelina zubożało się wówczas i tak słabej jakości d-stan. Busse uważał, że naturalne biogrupy, nazwane przez niego jednostkami trzebieżowymi należy utrzymać (szczególnie najlepsze nośniki przyrostu) zarówno gdy rosną w pożądanej czy niepożądanej odległości, jak i wtedy gdy rosną w grupach. Symetria koron ma znaczenie drugorzędne (u Bk asymetria korony nie wpływa na przekrój pnia).

Założenia JTG w d-stanach Bk.

Opracowana w Getyndze (1972-83), przez Kato i Mlldona, dla buczyn z wyraźnym nieregularnym rozmieszczeniem drzew odpowiednich na drzewa dorodne.

W buczynach grupowe rozmieszczenie drzew jest bardzo częste, jako wynik cięć górnoosłonowych, zróżnicowanych warunków glebowych, chorób (śluzotok), czy prac zrywkowych. Naturalne rozmieszczenie grupowe należy utrzymać w procesie tzw. biologicznej racjonalizacji zabiegów, w celu zwiększenia produkcyjności. Zasady tej trzebieży pozwalają wykorzystywać nierównomiernie rozmieszczone drzewa, często rosnące w bliskim kontakcie ze sobą, na drzewa dorodne. Stosując zasady selekcji indywidualnej można 2-4 najlepszym drzewom w grupie formować korony. Gdy drzewa te będą miały wolne korony od zewnętrznej części grupy to nie wykażą strat rosnąc oddalone od siebie o 0,5 do 2,0 m. W wyniku JTG udział miąższościowy drzew najlepszych zwiększa się z 34% do 59% , a w trzebieży Schadelina z 34% do 39% (w ciągu 15 lat). Po 25 latach przewaga ta utrzymuje się. Wartość 140 letniego d-stanu Bk prowadzonego JTG może być o 25% większa niż przy zastosowaniu trzebieży Schadelina.

Wyznaczanie JTG.

Wybiera się 2-4 drzewa dorodne rosnące na zewnętrznej części biogrupy, bez względu na odległości między nimi. Przestrzeń życiowa pojedyńczego Bk nie musi być rozłożona symetrycznie wokół ich podstaw gdyż nie powoduje to eliptycznego przekroju drzew. Każde drzewo dorodne musi posiadać od zewnątrz biogrupy wolną przestrzeń. Za drzewa przyszłościowe uznaje się te kyóre mają dobrze ukształtowany pień na odcinku 4 m. Zabieg rozpoczynamy gdy średnia wysokość d-stanu Bk wynosi ok. 13 m, a górna 14 m, co następuje w wieku (zależnie od bonitacji) 40-60 lat. W przypadku pojedyńczo rozmieszczonych drzew również możemy wybierać je jako przyszłościowe.

Trzebież bramwaldzka Michaelisa (1913)

Wykonywana wśród drzew panujących. Jest trzebieżą górna. Wykazuje symptomy trzebieży selekcyjnej. Stosowana w d-stanach z Bk i Db.

Klasyfikacja Michaelisa.

A) pożyteczne:

1. pełnowartościowe - drzewa panujące zwane drzewami przyszłości,

2. podrzędne - nie dorastają do drzew panujących, ale osłaniają glebę i przyśpieszają oczyszczanie pni drzew przyszłościowych,

B) szkodliwe konkurują z drzewami przyszłościowymi, a przy tym są małowartościowe,

C) ustępujące do następnej trzebieży same by się wydzieliły.

Zasady postępowania.

Wyszukiwane są drzewa najwartościowsze. Zrywa się z polowaniem “na drzewa małowartościowe. Pomaga się drzewom najwartościowszym. Panuje zasada, że w drzewostanie głównym promuje się drzewa o wierzchołkach ostrych, w drzewostanie podrzędnym zaś drzewa o wierzchołku zaokrąglonym. Ważna w tych warunkach jest tendencja wzrostu na wysokość. Zwraca się uwagę na biogrupy, zaleca się usuwać conajwyżej jedno drzewo w obrębie biogrupy, jedynie z korzyścią dla drzew przyszłościowych. Przerwanie zwarcia nie może być trwałe, gdyż korzystne zmiany w drzewostanie należy osiągnąć przez wycięcie jak najmniejszej liczby drzew. Wraz z trzebieżami: Schodelina, duńską i grupą trzebieży rosyjskich stała się podstawą do opracowania polskiej trzebieży selekcyjnej.

Trzebież grupowa Langa.

Powstała w latach 1970-80 w Niemczech. Zapoczątkowana w drzewostanach świerkowych, obecnie przystosowana do drzewostanów mieszanych i liściastych. Polega na zasadniczym utworzeniu grupy, w której wyznacza się trzebieże, sztucznie wytworzone grupy są jednostkami poglądowymi (przeglądowymi). Nastąpiło w niej zasadnicze odejście od selekcji pozytywnej, w grupie nie wyznacza się drzew przyszłościowych, ale jedną grupę o pełnej wartości hodowlanej, grupę drzew pożytecznych i drzewa nie nadające się do dalszej hodowli.

Tworzenie grup.

Rozpoczyna się już w czyszczeniach. O ich tworzeniu decyduje elastyczne podejście do rzeźby terenu, planowanego kierunku zrywki, formy zmieszania. W drzewostanie zakłada się trzy scieżki, w odległości od siebie ok. 18 m. To postępowanie udostępnia teren i umożliwia schematyczne cięcia pielęgnacyjne orientowane wzdłuż spadku terenu, dla tworzenia się okrajka. W liściastych osiąga się to przez stosownie na tych ścieżkach arborecydów, które powodują powolne obumieranie drzew, co nie powoduje deformacji koron sąsiednich drzew. Przy pierwszych trzebieżach wykonuje się ścieżki prostopadłe do poprzednich, co 3 m. Przy zakładaniu początkowych ścieżek szukano naturalnych przerzedzeń, miejsc z rozpieraczami, dlatego odległość między nimi była regulowana w miarę potrzeb między 16 a 22 m. W drzewostanach mieszanych zakładano je między grupami różnych gatunków, w strefie przejściowej. Tworzono grupy jednogatunkowe. Grupy ok. 4 ar.

Pielęgnacja w grupach.

Drzewa pojedyncze nie mają żadnej roli we wstępnych zabiegach. Podstawą jest grupa. Nie stawiane jest pytanie” gdzie najlepsze, gdzie najgorsze ? “. Szukamy nieprzydatnych okazów w górnej i dolnej warstwie. Są to drzewa, które bez ryzyka można usunąć. Im tych drzew jest więcej tym lepiej. Ważne jest wyrobienie jak najkorzystniejszych sortymentów z usuwanych drzew. W świerczynach nie usuwa się tych drzew, zaś w drzewostanach liściastych i mieszanych pielęgnacja dolnego pietra jest równie ważna jak pielęgnacja pięter górnego i środkowego. W grupach zaznacza się wyraźny podział na drzewa wartościowe i złe. Ścinka i zrywka może odbywa się na cztery strony świata. W wyniku takiego postępowania związanego z wkraczanie do wszystkich warstw, kształtuja się korzystne warunki świetlne, pożądana budowa. Pożyteczny drzewostan podrzędny pozostaje dłużej na pniu niż w innych trzebieżach. W tej trzebieży nie mówi się o jednym drzewie pożytecznym, lecz o grupie 15-25 drzew o pełnej wartości hodowlanej i takiej samej liczbie drzew pożytecznych potrzebnych dla pielęgnacji i ostatecznego efektu produkcji. Stosowana jest selekcja negatywna, zarówno w drzewostanie głównym, jak i podrzędnym (w każdej warstwie). Nie zwraca się uwagi na drzewa obumarłe, obumierające i inne drzewa niepowodujące szkód w warstwowości drzewostanu.

Cele trzebieży grupowych:

1. Podział drzewostanu na grupy - ułatwia prace, początkowo wymaga znacznego nakładu pracy związanego z założeniem odpowiedniego podziału powierzchniowego, co stanowi wadę tej metody, łatwy dozór, łatwa ścinka i zrywka drewna bez powodowania szkód w drzewostanie.

2. Ukierunkowanie na celowe zabiegi trzebieżowe oraz na poprawienie i ułatwienie innych zabiegów hodowlanych w drzewostanie.

3. Zabezpieczenie trwałości obiektu leśnego dzięki powiększaniu jego stabilności przez podział na grupy. Konieczne jest zakończenie tego podziału powierzchniowego przed osiągnięciem przez drzewostan średniej wysokości 18 m, co umożliwia utrwalenie się okrajków. Błędnym jest wykonywanie tego podziału dopiero przy pierwszych trzebieżach.

4. Daleko idące zmniejszenie szkód przy zrywce i ścince drzew.

5. Zwiększenie przyrostu drzew dzięki silnej selekcji negatywnej. Następuje optymalne zwiększenie przyrostu najwydatniejszych drzew w biogrupie, co tworzy podstawy do zwiększenia przyrostu. Poprawia współczynnik smukłości (w świerczynach kształtuje się najkorzystniejszy współczynnik smukłości ok. 79.

6. Drugi zabieg w wieku ok. 40 lat - przez dłuższy okres nie są wykonywane żadne zabiegi.

Wnioski: Intensywne zabiegi w czyszczeniach oraz trzebieże muszą być poprzedzone czyszczeniami.

Trzebieże wobec zmian zachodzących w środowisku.

Trzebieże a szkody od emisji przemysłowych.

W buczynach pod wpływem trzebieży górnych następuje osłabienie aparatu asymilacyjnego. W związku z tym są one bardziej uszkadzane niż drzewostany zagospodarowane trzebieżą dolną. Stwierdzono tez, że drzewostany regularnie i prawidłowo pielęgnowane oraz trzebione są uszkadzane w większym stopniu niż drzewostany nietrzebione. Stare d-stany trzebione są bardziej osłabione niż d-stany nie trzebione.

W wyniku trzebieży dolnej wykształca się pułap drzewostanu bardziej zwarty niż w trzebieżach górnych i selekcyjnych, które różnicują budowę pionową i zwiększają szorstkość pułapu koron (dach lasu jest wyraźnie szorstki). Drzewa dorodne wyłapują imisje przemysłowe. Bilans przyrostu z prześwietlenia jest mniejszy niż szkody spowodowane przez zanieczyszczenie powietrza.

Wskaźnik zwarcia też może wskazywać na zagrożenie od szkód. Drzewa stanowią dla siebie osłonę, która usuwamy, gdy wkraczamy z cięciami do warstwy górnej. Dlatego usuwanie drzew szkodliwych musi być w trzebieżach górnych ograniczone w terenach zagrożonych emisjami przemysłowymi. Trzebieże dolne nie wykazują takiego wpływu na drzewostan.

Trzebieże późne nie powinne być w tych warunkach nigdy trzebieżami górnymi selekcyjnymi, gdyż w tych trzebieżach, w tych warunkach szkody od nie usunięcia konkurencji są mniejsze niż stworzenie warunków do wyłapywania emisji przemysłowych. Stwierdzono, że 80-letnie Jd i Św są mniej uiglone od 70-letnich, z tego wynika, że w tym wieku należy tworzyć osłonę drzewostanu panującego i współpanującego. W młodości należy trzebić intensywniej, podnosić stabilność i symetryczność koron, dążyć do zwiększenia pierśnicy i jakości. Pielęgnacja i wybór drzew musza być zakończone w drzewostanie średnich klas wieku, czyli około 60 roku życia i wówczas musi być zaniechana trzebież górna.

Herbicydy i arborecydy.

W 1887 roku we Francji zastosowano siarczan żelazawy i siarczan miedzi do zwalczania chwastów na łąkach. W 1928 roku zastosowano w leśnictwie chlorek sodu. Dopiero w 1942 roku wprowadzono do produkcji 2-nitro-O-krezol i odkryto działanie kwasu dwuchlorofenoksy-octowego 2-4-D, co dało początek właściwym badaniom nad herbicydami. W roku 1956 zastosowano triazyny.

Podział ze względu na sposób działania na rośliny:

Kontaktowe - niszczą tkanki roślinne w miejscu zetknięcia i najbliższym sąsiedztwie.

Systemowe - (układowe) - wnikają przez części nadziemne lub korzenie a następnie przemieszczają się w roślinie z wodą lub asymilatami. Wpływają na procesy biochemiczne, powodują zaburzenia asymilacji, oddychania i transpiracji co doprowadza do osłabienia i zamierania roślin.

Podział pod względem sposobu ich stosowania:

- doglebne,

- dolistne,

- dopędne,

- posiewne,

- przedwschodowe,

- powschodowe.

Podział ze względu na rozmiar działania:

- totalne (nieselektywne) - niszczą wszystkie rośliny,

- selektywne - niszczą tylko pewne grupy roślin.

Ostatni podział jest zależny od wielkości zastosowanej dawki. Selektywność herbicydu wynika z zależności pomiędzy rośliną a środkiem chemicznym i sposobem ich stosowania. Niekóre z nich gromadzą się w wierzchnich warstwach gleby, gdzie niszczą wschody chwastów, lecz nie wchodzą w głębsze warstwy profilu glebowego, gdzie korzenią się rośliny uprawiane. Wybiórczość środka chemicznego jest w dużym stopniu zależna od pewnych właściwości gleby, jej związłości, przepuszczalności, zwartości próchnicy i części ilastych.

Rodzaje wybiórczości:

Fizyczna - wynika z cech anatomicznych i morfologicznych rośliny, takich jak pokrój, kształt i ustawienie liści, wykształcenie kutikuli lub wosku.

Biochemiczna - wynika z różnic w metaboliźmie roślin wrażliwych i niewrażliwych. U niewrażliwych herbicydy rozkładają się do form nietoksycznych, pod wpływem detoksykacji, przez usuwanie herbicydu lub jego toksycznych produktów rozkładu.

Charakterystyka związków chemicznych wchodzących w skład herbicydów.

Pochodne kwasu alkanokarboksylowego (soli sodowych kwasu trójchloroostowego TCA 9) -pobierany jest przez korzenie i transportowany do liści, gdzie zakłóca asymilację. Prowadzi do całkowitego odbarwienia ,jest bardzo ruchliwym związkiem w obrębie profilu glebowego, szybko przenika do głębszych warstw profilu. Rozkład TCA zależy od składu mechanicznego gleby (na ciężkich glebach dłużej zalega w wierzchnich warstwach gleby).Dawki stosowane w leśnictwie zanikają w wierzchnich warstwach po około trzech miesiącach. Zastosowany w polskim Antyperzu (38%,płyn).

Glyfast pobierany przez zielone części roślin, jest transportowana wewnątrz nich. Hamuje fotosyntezę. Objawy widoczne po około 20 dniach od zastosowania. Spełniają rolę zarówno herbicydu jak i arborecydu. Może być stosowany dla gatunków liściastych i gatunków iglastych (dla pierwszych z nich po zakończeniu tegorocznego przyrostu i wykształceniu pączka wierzchołkowego).Zwalczane są nim chwasty na międzyrzędach upraw. Zastosowany w amerykańskim Roundapie (36%,emulsja wodna).Konieczne jest wykonywanie nacięć dla dostarczenia środka do wiązek przewodzących, ich liczba jest uzależniona od grubości drzewa.

Pochodne azyny (pirydyny).

Dicwat zastosowany w polskim środku Reglone (20%).Nieselektywny dla części zielonych roślin wystawionych na światło. Powoduje odwodnienie i usychanie roślin. Najwrażliwsze są młode rośliny po wschodach. Nie działa na chwasty wieloletnie, gdyż uszkadza jedynie części nadziemne. Szybko absorbowany przez związki mineralne, koloidy glebowe i staje się niedostępny dla roślin, ale jeszcze po roku jest wykrywalny w niezmienionej formie w glebie.

Tridopyr pobierany przez korzenie, w mniejszym stopniu przez korzenie. Powoduje zahamowanie wzrostu. Objawy po kilku dniach od zastosowania. Pełen efekt w stosunku do roślin drzewiastych i chwastów wieloletnich jest widoczny po 1-3 miesiącach. Zastosowany w amerykańskim preparacie Garlon (48%,płyn).

Pochodne triazyn- pobierane przez korzenie i liście. Hamuje fazę świetlna fotosyntezy, blokuje powrót elektronu do chlorofilu z wody, powoduje też utlenianie chlorofilu. Niszczy jednoroczne jednoliścienne i dwuliścienne oraz wschody wieloletnich. zastsosowany w preparatach Azoprim (polski) i Gesaprim (szwajcarski).Dawniej był składnikiem Simazinu i Atrazinie.

Heksazynon- zastosowany w amerykańskim preparacie Velpar. Herbicyd oraz arborecyd totalny w niższych dawkach selektywny dla so, jd i dg. Pobierany jest przez korzenie i liście. Najszybciej działa w okresie intensywnego wzrostu. Stosowany do zwalczania odrośli. Hamuje wzrost roślin.

Pochodne imidazolowe.

Imazpyr - zastosowany w Arsenalu (USA, 25%)Zawiera kwas 2-nikotynowy. Pobierany jest przez liście i korzenie. Hamuje wzrost roślin. Pełen efekt po 1-2 miesiącach. Najlepszy w okresie intensywnego wzrostu.

Przykłady zastosowania herbicydów:

- zwalczanie chwastów na szkółkach, na zrębach, w zalesieniach oraz w plantacjach,

- zwalczanie drzew i krzewów liściastych o wysokości do 2 m przez spryskanie w pełni zielonych liści, wyższe należy zwalczać przez wykonanie nacięć na odziomku (śred. do 25 cm - 2 ml roztworu na każde nacięcie; pow. 25 cm - 4 ml na nacięcie). Iglaste odporne po wykształceniu pączka szczytowego.

- zwalczanie wilków na pniu Db przez zamgławianie od połowy czerwca do końca lipca,

- podkrzesywanie cienkich żywych gałęzi u Bk w okresie czerwiec-lipiec (gałęzie w ciągu 2-3 lat obumierają), są to tzw. trzebieże chemiczne.

Każda dawka powinna być sprawdzona, nie wolno stosować dawek zbyt dużych!

Herbicydy oparte na pochodnych kwasów fenoksyctowych triazyny zawarte w atrazynie, chlorowcopochodne kwasów tłuszczowych DCA oraz inne preparaty nie wpływają na globalną ilość mikroorganizmów glebowych. Bardziej niebezpieczne są herbicydy rozpuszczane w oleju Diesla. Sprzęt stosowany do wprowadzania herbicydów jest zależny od wielkości powierzchni na której mamy wykonać zabieg: na małych szkółkach gospodarczych należy stosować opryskiwacze plecakowe, na dużych szkółkach, kwaterach siewnych i w uprawach leśnych stosowane są opryskiwacze zawieszane na ciągnikach, bez osłony można je stosować gdy drzewka są oczyszczone do wysokości 40-50 cm.

Zagospodarowanie obiektów specjalnych.

Zalesianie gruntów porolnych i innych nieużytków.

Charakterystyka gruntów porolnych.

Ta kategoria gruntów zajmuje największa powierzchnię wśród gruntów nieleśnych przeznaczonych do zalesień. Stanowią one w większości grunty o małej żyzności gleb: 47% Bśw, 35% BMśw, 5% Bs, 16% siedliska żyźniejsze. Na tych gruntach dużym problemem jest zagrożenie fitopatologiczne drzew ze strony grzybów pasożytniczych, głównie: Gremmeniella abietina, Heterobasidion annosum, Armillaria ssp. Huba korzeniowa atakuje I i II generację So wskutek zniekształcenia warunków glebowych i mikroklimatycznych.

Głównie są to piaski luźne, słabo gliniaste, czasami żwirowe, rzadko gleby gliniaste, głównie siedliska Bs,Bśw,BMśw. Są to gleby silnie wyjałowione, zawieraja do 3 mg N/100 g gleby, 3-12 mg K2O/100 g gleby oraz 7-20 mg P2O5 /100 g gleby. Często jest to na granicy wartości minimalnych. Odczyn pH 3,5 -7,0. Substancji organicznej jest około 1%.Występuje niedostatek wilgoci. Poważną przeszkoda w rozwoju roślin leśnych jest tzw. podeszwa płużna czyli warstwa ugniecionej i trudno przepuszczalnej gleby, która stanowi dużą przeszkodę dla rozwoju fizjologicznego. Zaznacza się tez brak flory mikoryzowej, duże zachwaszczenie i zapędraczenie gleby.

Ocieplenie klimatu a grunty porolne.

Obecnie przy zalesieniach uwzględniamy prawdopodobne ocieplenie klimatu w najbliższym okresie. Obserwuje się zwiększanie udziału gazów szklarniowych (CO2 353 ppm, metan, podtlenek azotu) w atmosferze. Następuje to min. na skutek wycinania wielkich połaci lasu, bez dbałości o odnowienie. Jako przeciwdziałanie efektowi szklarniowemu w ramach leśnictwa można wymienić: zalesiania, wprowadzanie podszytów, przedłużenie wieku rębności. Zakłada się, że gdy zawartość CO2 w atmosferze wzrośnie do 600 ppm, to w XXI w nastąpi gwałtowne ocieplenie klimatu charakteryzujące się:

- wzrostem temp. zimy o 3-4 oC, a lata o 2,5-4 oC, na terenie Polski (temp. stycznia zbliżona do obecnych temp. na przełomie lutego i marca),

- wzrostem długości okresu wegetacyjnego o 2 msc. na wsch. kraju, i o 3 msc. na zach.,

- wzrośnie zmienność opadów, okresy dużych ulew i wiatrów,

- długookresowe susze i upały,

- rozwój owadów i grzybów cieplejszych stref klimatycznych,

- przesunięcie północnej granicy lasu,

- w Karpatach przesunięcie pięter o 500 m przy ociepleniu o 2 oC, a o 200 m przy zmianie temp. o 1 oC,

- ustępowaniem borów iglastych z Św i Jd, wzrost znaczenia takich gat. jak Gb, Lp, Bk i Db, a w górach Bk.

Obserwowane zmiany od lat '30:

1. W Puszczy Białowieskiej - zmniejszanie się udziału: So, Św, Db, Brz, wzrost Os, Gb.

2. W Rogowie - naturalne zastępowanie lasów So lasami Db.

3. Znikają siedliska Bśw i BMśw.

Inne zjawiska wpływające na zmiany lasu:

A/ Zwiększa się dopływ energii słonecznej do lasu co powoduje wzrost sumy efektywnych temperatur - kożystne dla gat. liściastych.

B/ Utrzymanie się emisji SO2 i NOx powodujące zamieranie lasu - szczególnie wrażliwych gat. iglastych.

C/ Nawożenie lasu przez osiadające pyły i gazy. D-stany So zwiększyły przyrosty od lat '60 o 20-100% względem tablic, drzewa dolnego piętra charakteryzują się lepszą bonitacją.

Zasady przy zalesieniach.

Rozproszenie ryzyka hodowlanego - bogaty skład gatunkowy dostosowany do siedliska, zróżnicowanie budowy przestrzennej i małopowierzchniowe formy zmieszania.

Zmniejszenie ryzyka hodowlanego - zachowanie pełnego bogactwa genetycznego drzew leśnych, odpowiednia pielęgnacja d-stanu i siedliska.

W okresie przedłużającego się ocieplenia na gruntach porolnych główna rolę powinne spełniać gatunki eutrofowe, z gatunków liściastych to Db szyp., Db czerwony, Js, Kl, Lp, Gb a z iglastych Md. W okresie ocieplenia na siedliskach borowych oraz suchszych niż optymalne dla tych gatunków pojawiają się Js i Db o czym świadczy występowania ich na siedlisku Bśw w piętrze górnym (występuje ich odnowienie i korzystny układ warunków do wzrostu). Pochodzenie Św przestaje być obce, gdy występuje w danych warunkach jego odnowienie i rozwija się ono w prawidłowym kierunku. W obecnych warunkach na szczególną uwagę zasługują Brz, Ol,Os. Gatunki nadal powinne być wprowadzane w warunki siedliskowe optymalne dla siebie. Ogólną zasadą jest tworzenie drzewostanów zróżnicowanych przestrzennie i warstwowo. Pierwsze piętro powinne stanowić gatunki światłóżądne i szybkorosnące jak Brz, Os, Ol i Md. Powinne być one wprowadzone z wyprzedzenie lub równocześnie z gatunkami cienioznośnymi. Jest to skrócenie naturalnej sukcesji. Swoista hodowla Md wymaga tworzenia dolnego piętra. Zauważalne są pewne zmiany w siedliskach BM, które grądowieją. Możliwość wzbogacania składu gat. w Db burgundzkiego, kasztana jadalnego, złotokap lub inne gat. introdukowane. Szeroki zakładanie zadrzewień.

Efekty tego stanu to:

- zwiększenie pochłaniania dwutlenku węgla,

- izolacja wnętrza lasu,

- stwarzanie specyficznego mikroklimatu,

- zmniejszenie ewaporacji glebowej,

- przyspieszenie rozkładu materii organicznej,

- poprawa żyzności gleby,

- zwiększenie przyrostu.

Zasady postępowania hodowlanego na gruntach porolnych.

Na gruntach porolnych uprawy takie powinne być prowadzone w luźniejszej więźbie. Dla zmniejszenia ryzyka hodowlanego należy wprowadzać dane gatunki w płatach (jeśli nastąpią warunki niszczące z każdego płatu pozostanie chociaż jedno drzewo do wieku rębności).

- zakładanie upraw dla stworzenia pierwszego pokolenia roślin leśnych,

- częściowa przebudowa drzewostanów zaatakowanych przez grzyby pasożytnicze,

- odnowienie lasu na powierzchniach, gdzie drzewostan przepadł, pod działaniem chorób grzybowych.

Zasady przygotowania gleby do zakładania drzewostanu.

- pełna orka pługiem talerzowym do głębokości około 20 cm, spulchnianie w rzędach co 40 cm, zabiegiem jest objęte około 70% powierzchni,

- spulchnianie gleby użytkowanej do ostatniego roku na rzędach do sadzenia, objęta jest tylko 1/5 powierzchni,

- ręczne przygotowanie gleby w miejscach do sadzenia so i gatunków domieszkowych z wykorzystaniem samosiewu roślin pionierskich (brz, os i ol).

Równocześnie z przygotowaniem gleby przeprowadza się również dezynsekcję gleby przeciw pędrakom za pomocą środków chemicznych. CaCO3 ogranicza rozwój huby korzeni.

Skład gatunkowy, więźba i liczba sadzonek na 1 ha.

1. gleby klasy VI i VI b - stanowią około 60% gleb do odnowienia, piaski luźne, wprowadzasię głównie brz, so z domieszką db czerwonego, ol, rb, jrz, krzewy. Forma zmieszania dla brz i so grupowa, gatunki domieszkowe rozmieszczone jednostkowo.

So 3,3 tys. sadzonek w więźbie 1,5 x 1,0 m.

Brz 4 tys. szt. w więźbie 1,5 x 0,8 m.

Db i md 200 szt./ha.

Krzewy w kępach so 1500 szt. w więźbie 1,5 x 2,0 m.

2. gleby klasy V stanowią około 20%,bardziej urozmaicony skład gatunkowy z udziałem gatunków liściastych (db,lp,bk,brz,ol) oraz iglastych (so i md).

Forma zmieszania kępowa dla so, db, bk.

Forma grupowa pozostałe gatunki. W kępach so konieczne są gatunki buforowe oraz fitomelora cyjne.

Db 4 tys.szt. w więźbie 1,5 x 1,0 m.

So 2 tys.szt. w więźbie 1,5 x 1,0 m.

Domieszka 1,5 x 1,0 m.

3. gleby żyźniejsze IV klasa w terenach erodowanych, wododziałowe, skażone, db szypułkowy oraz gatunki domieszkowe 6-7 tys. szt. na 1 ha. Więźba 1,5 x 1,0 m. Dobre tereny pod plantacje gatunków szybkorosnących (md,brz,dg,tp).

Materiał sadzeniowy i sposoby sadzenia.

Generalne zasady zalesień:

- wyłącznie 1 klasa materiału sadzeniowego,

- konieczne jest mikoryzowanie sadzonek,

Używa się sadzonek so 1/0 z odkrytym systemem korzeniowym z sadzeniem ręcznym, 2/0 z odkrytym systemem korzeniowym przyciętym przy sadzeniu mechanicznym oraz 2 i 3 latki wszystkich gatunków szkółkowane z podcinanym systemem korzeniowym, korzeniem nagim.

W szczególnie trudnych warunkach zaleca się wprowadzać sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym. Ważne jest wcześniejsze przestrzenne zaplanowanie grup i kęp. Unikane jest określenie gatunku jako tła odnowienia.

Sadzenie głównie ręczne w rzędach w odstępach między nimi 1,5 m. Przy ocenie udatności upraw dokonuje się poprawek i uzupełnień. Muszą być one bardzo dokładnie wykonane w nich można modyfikować skład gatunkowy.

Zabiegi ochronne przeciwko zwierzynie.

- repelentowanie sadzonek,

- palikowanie,

- sadzenie obok gatunku głównego ol czarnej, która jest unikana przez zwierzynę,

- zaleca się grodzić powierzchnię za pomocą tzw. trzebionki czyli drewna pochodzącego z trzebieży.

Zabiegi pielęgnacyjne na gruntach porolnych.

- pielęgnacja głównie gleby przez płytkie spulchnianie,

- niszczenie chwastów na międzyrzędach przez zastosowanie rotacyjnych bron talerzowych,

- w zależności od ilości opadów należy zwrócić szczególną uwagę na 2-3 letnie uprawy,

- czyszczenia wczesne w uprawach 3 i straszych ręczne, polegają na usuwaniu głuszących odrośli i okazów zainfekowanych,

- wprowadzanie domieszek ol i brz,

- nawożenie mineralne.

Nawożenie dokonywane jest 4-5 razy w roku istnienia uprawy, zaleca się NPK i Mg po dokonaniu wcześniejszym analizy zawartości składników pokarmowych w liściach. N i P po 50 kg czystego składnika na 1 ha, K 60 kg/ha, Mg 20 kg /ha.

Przebudowa drzewostanów w strefie oddziaływania przemysłu.

Zamieranie drzewostanów iglastych wiązane było od dawna z oddziaływaniem przemysłu i dotyczy to szczególnie monokultur. Przed przystąpieniem konieczne są odpowiedzi na następujące pytania związane z :

- typowaniem kolejności drzewostanów do przebudowy,

- doborem odpowiednich gatunków i pochodzeń,

- stosowaniem różnych metod przebudowy (wykorzystanie różnych form rębni, wykonywanie różnych zabiegów agro i fitomelioracyjnych).

W zależności od stopnia zagrożenia od emisji przemysłowych wyróżniamy:

Strefę zagrożeń “0” - brak zagrożeń, “1” - słabe,2” - średnie,“3” - silne,

“4” - zarośla industriogenne, “5” - murawy industriogenne, “6” - pustynie industriogenne.

Kolejność przebudowy.

Drzewostany iglaste z domieszka gatunków liściastych do 20% w strefach zagrożeń 1,2 i 3 wykazujące cechy uszkodzeń idustriogennych, a w dalszej kolejności drzewostany objęte użytkowaniem w strefie 0. Do przebudowy przeznacza się według następującej kolejności:

- drzewostany rębne,

- drzewostany bliskorębne,

- uprawy i młodniki,

- drzewostany średniowiekowe,

- d-stany z domieszką liściastych powyżej 20%,

- d-stany w KO i wyższych klas wieku w których pełnowartościowe odnowienie gat. docelowego występuje pod osłoną negatywnego d-stanu, a powierzchnia tego odnowienia zajmuje co najmniej 50%.

Kolejność przebudowy w 10-leciu:

Kategoria R1 - drzewostany iglaste w III i II strefie zagrożenia w których ponad 70% drzew wykazuje cechy:

- silne przerzedzenie igliwia,

- deformacje koron,

- zahamowaie przyrostu na wysokość oraz na grubość,

- przyspieszony proces wydzielania,

- opanowanie przez szkodniki nękające lub wtórne.

W I kolejności: drzewostany rębne i bliskorębne IV i wyższych klas wieku, o zadrzewieniu 0,5 i mniej; uprawy i młodniki I klasy wieku o pokryciu 0,7 i mniej; średniowiekowe d-stany II i III klasy wieku o zadrzewieniu poniżej 0,6.

Kategoria R2 - d-stany rębne i bliskorębne IV i wyższych klas wieku o zniekształceniach jak R1, ale o stopniu uszkodzenia 50-70% i wskażniku zadrzewienia 0,6 i niżej; d-stany II i III klasy wieku uszkodzone w 50-70% i wskażniku zadrzewienia 0,7 i mniej; d-stany I klasy wieku uszkodzone na powierzchni 50-70% i wskażniku zadrzewienia 0,8 i mniej.

Sposoby przebudowy:

Zależy od: siedliska, stanu zagrożenia, stopnia uszkodzenia d-stanu. W strefach silnych zagrożeń, etat użytkowania opieramy na cięciach sanitarnych i pielęgnacyjnych, a nie na cięciach rębnych, które są ograniczone do minimum. Cięcia zupełne są ograniczone jedynie do drzewostanów śmiertelnie uszkodzonych. Przy typowaniu drzewostanów do przebudowy należy zachować dużą ostrożność i wnikliwość, ze względów nie tylko leśnych ale tez ogólnospołecznych. Nie należy dopuszczać do powstania dużych kompleksów upraw i młodników, nadmiernego zakłócenia struktury wiekowej drzewostanów (różnorodności klas wieku), konieczne jest utrzymanie ciągłości produkcji przy jednoczesnym niedopuszczeniu do deprecjacji surowca, należy wykorzystywać starodrzew do pełnienia w okresie jak najdłuższym funkcji ochronnych, uniemożliwiającego rozprzestrzenianie się gazów i pyłów, należy też dbać o kształtowanie i ochrone krajobrazu, istnieje potrzeba utrzymania lasu w stopnium spełnającym funkcje pozaprodukcyjne.

Przebudowa całkowita związana jest z wykonywaniem rębni zupełnych i następuje w niej całkowita zmiana składu gatunkowego, w jej zakres wchodzi też odnowienie halizn i płazowin. Rębnia Ia stosowana jest w drzewostanach zamierających nierokujących utrzymania się na kilka następnych lat, bez względu na siedlisko i ich wiek, przyjmuje się dolne limity przestrzenne. Jedynie w warunkach katastrofalnych można stosować zręby podwójne lub objąć użytkowaniem całe oddziały. Rebnie Ib i wyjątkowo Ia mogą być stosowane we wszystkich, ale głównie w starszych d-stanach we wszystkich strefach uszkodzeń, na ubogich siedliskach borowych. Dopuszczalne jest stosowanie wyrębów dla przyspieszenia przebudowy. Ic i Ib z wrębami zalecane dla młodszych klas wieku. W drzewostanach negatywnych w warunkach szczególnego zagrożenia można stosować rębnię kulisowa (szer. kulis 30 m) obejmującą jednocześnie cały pododdział (kulisy usuwa się po 5-7latach).

Przebudowa częściowa stosowane są rębnie częściowe z krótkim okresem odnowienia lub z średnim oraz rębnia Id ze średnim okresem odnowienia, zaleca się też dolesienia w II i dalszych klasach wieku przerzedzonych d-stanach. Odnosi się do drzewostanów niewymagających zbyt szybkiego usunięcia szczególnie starszych klas wieku na żyznych siedliskach we wszystkich strefach zagrożeń zwłaszcza jednak w 1. Stosuje się to również na siedliskach borowych, na których ponad 30% powierzchni zajmuje odnowienie gatunków docelowych. W drzewostanach lukowatych, przerze- dzonych na skutek cięć sanitarnych zakłada się uprawy podokapowe (podrostowe, podosłonowe). W pierwszym rzędzie wprowadza się gatunki cienioznośne, po nich gatunki światłożądne.

Przebudowa drzewostanów jednopiętrowych na dwupiętrowe.

- starsze drzewostany iglaste,

- żyźniejsze siedliska,

- w strefie słabszych i silniejszych zagrożeń,

Dolne piętro powinno składać się z gatunków takich jak: Db, Bk, Kl oraz w przypadku silnego zaawnowanego przerzedzenia Brz.

Skład gatunkowy.

Należy wprowadzać gatunki ekotypu mniej wrażliwe na dwutlenek siarki jak: Md, So wej, So czarną, choinę kanadyjską, żywotnik wschodni, a z gatunków liściastych: Db, Os, Tp, Kl, Iwa, Brz, Gb, Js, Lp, Ol, Rb,bez cz, czeremcha amer, Jrz, Wb kaspijska, kruszyna. Podobnie gatunki mniej wrażliwe na związki fluoru: Os, Tp, Db, Bk, kasztanowiec, Wb, Rb, Md, choina, So czar, żywotnik, Ol i bez lilak.

Sposoby przygotowania gleby.

Zalecana jest intensywna mechaniczna pielęgnacja gleby, jesienią przed założeniem uprawy. Przy przebudowie całkowitej na glebach skażonych emisjami zalecana jest pełna orka głęboka, lecz ze względu na możliwość przeniknięcia skażeń do wód gruntowych powinna być wykonywana rozważnie. Przy przebudowie częściowej należy wykonywać bruzdy i talerze.

Forma zmieszania.

Nie istnieje pojęcie drzew doborowych i GTD w warunkach zagrożenia emisjami przemysłowymi. Gatunki docelowe poza Md wprowadza się drobnokępowo lub kępowo, a przy małym udziale grupowo, So i Św w 2-3 strefach, Md jednostkowo. Gatunki pomocnicze i fitomelioracyjne jednostkowo lub grupowo.

Więźba.

Na siedliskach słabych i przy silniejszych emisjach należy stworzyć gęstsze więźby.Pielęgnacja gleby przez odchwaszczanie do wieku 3 lat od założenia uprawy wykonywana dwukrotnie w okresie wegetacji. Umiarkowane czyszczenia wczesne dla szybszego sięgnięcia zwarcia. Popiera się okazy najżywotniejsze, nie wyróżnia się rozpieraczy. Gatunki fitomelioracyjne są ogławiane na pewnym stadium rozwoju. Wprowadza się podszyt w starszych klasach wieku. Część powierzchni w czasie przebudowy można przeznaczyć na plantacje wierzbową, topolową lub modrzewiową. W najbliższej bliskości zakładów azotowych i hut należy stosować zadrzewienia i zakrzewienia.

Zasady zagospodarowania lasów ustawowo chronionych.

W szczególnych przypadkach naruszenia stanu elementarnego lasu (klęski elementarne oraz gradacje owadzie) w tych obszarach mogą być przeprowadzone z zabiegi za zgoda MOŚZNiL i Państwowej Rady Ochrony Przyrody lub też mogą być one wyłączone z ochrony na czas zabiegów.

Obszary częściowej ochrony.

W wypadku częściowo zniekształconych drzewostanów zaleca się przebudowę. W przypadku podjęcia przebudowy należy pozostawić fragment na którym będzie obserwowana sukcesja dla weryfikacji metod przebudowy oraz jej kierunki. Można też stosować doświadczalne rębnie oraz inne zabiegi doświadczalne. Powinne być one oparte na naturalnym kierunku przebudowy, należy też wprowadzać naturalne ekotypy i gatunki drzew, wykorzystywać zróżnicowanie mikrosiedliskowe, stosować rębnie najodpowiedniejsze ze względów hodowlanych. W parkach narodowych należy przywiązywać najwyższą uwagę do przebudowy ekotypowej So na niżu i Św w górach. W Bs i Bśw należy stosować rębnie Ic i Ib zamiast Ia. Należy też wydłużać nawroty cięć, stosować falowy przebieg linii zrębowych, pozostawiać grupy nasienników, przestoje, grupy a nie pojedyncze drzewa, należy też wrócić do gospodarstwa przestojowego. Na żyźniejszych siedliskach należy stosować rębnię stopniowa gniazdowa udoskonaloną, a przy prostszych składach rębnie częściowe gniazdowe, a na niżu Id. Zalecane są też IIc i IIa. Wykorzystuje się kilka lat nasiennych. Rębnie te powinne być stosowane z pewnymi modyfikacjami przez:

- ograniczenie powierzchni manipulacyjnej w rębniach częściowych,

- różnicowanie osłony powierzchni,

- wydłużenie okresu odnowienia,

- wydłużenie okresu rębności,

- przewidywane powinno być poszerzanie wielkości gniazd we wszystkich rębniach gniazdowych.

Unatruralnienie zniekształconych drzewostanów.

1. Wykorzystać wyniki badań na stałych powierzchniach obserwacji naturalnej sukcesji (regeneracji).

2. Wykorzystanie doświadczeń z wcześniejszej przebudowy podobnych drzewostanów (pod względem typu i składu).

3. Wykorzystanie stałych powierzchni inwentaryzacyjnych.

4. Dobór gatunków powinien być poprzedzony dokładną analizą mikrosiedliskową (powinne być to gatunki które w pełni wykorzystują warunki mikrosiedliskowe,należy zwracać uwagę na ekotypy).

Więźba.

W ustaleniu tej wielkości należy brać oprócz zaleceń Zasad Hodowli Lasu również wyniki własnych obserwacji np: dla Jd najoptymalniejsza jest 1,5 x 1,5 m. Należy stosować zasadę różnicowania odległości między sadzonkami w grupach odnowienia, najczęściej w stożkach odnowieniowych Jd, polega to na zwiększaniu odległości między nimi w centrum ośrodka dla opóźnienia wkraczania w nie z zabiegami, a należy brzeg sadzić w więźbie gęstszej. Dla Św należy stosować więźby luźniejsze w miejscach silnie narażonych na wiatry wywalające. Obowiązuje grupowa lub kępowa forma zmieszania gatunków, pomiędzy grupami należy zachować pewne odstępy dla uzyskania w tych miejscach odnowienia naturalnego.

Cięcia pielęgnacyjne.

- troska o urozmaicenie składu gatunkowego w ramach dostosowania do siedliska,

- utrzymanie cennej struktury drzewostanu,

- troszczenie się o zdrowotność i żywotność drzew przez zapewnienie koronom tych drzew odpowiedniej przestrzeni życiowej,

- należy popierać zmienność fenotypową (np.: przez włączenie rozpieracza w miejscach lukowatych miast podsadzania),

- nie należy usuwać gatunków zgryzanych lecz pozostawić je w miejscach oddalonych od miejsc penetracji ludzkiej,

Zabiegi specjalne w rezerwatach częściowych.

- zabezpieczenie celu dla jakiego powołano dany obiekt ochrony,

- zabiegi o charakterze nieszablonowym, tę zasadę należy przenosić na obiekty normalnej gospodarki leśnej.

Metoda (swobodnej gospodarki) swobodnego stylu hodowli lasu.

W pewnym stopniu jest zbliżonym pojęciem do elastyczności (dostosowana do faz rozwojowych oraz do celu gospodarki):

- pielęgnacyjne podejście do drzewostanu,

- zabiegi mogą się przeplatać,

- pozwala na optymalne realizowanie celu dla jakiego powołano rezerwat,

- należy dążyć do odnowienia naturalnego (gleba powinna być przygotowana jedynie dla So i Md),

- nie przewiduje się stosowania jakichkolwiek zabiegów chemicznych (nawożenia,wapnowania czy zwalczania chwastów),

- zabezpieczenie celu ochrony przez zachowanie różnych form pokrojowych,zmienności feno- i genotypowej.

Problem udostępniania lasów.

Dodatkowe udostępnienie powierzchni ścisłej ochrony nie jest celowe. Istniejąca w PN i rezerwatach sieć dróg jest wystarczajaca. W drzewostanach przebudowywanych, w rezerwatach częściowych konieczną jest sieć dróg należy ograniczyć do minimum. Ta sieć dróg powinna być stosowana do kierowania ruchem turystycznym i jego kontroli. Ważna jest otulina czyli strefa ochronna dla ośrodków ochrony ścisłej i częsciowej. Szerokość tej strefy to minimum 2H (optymalne jest 100 m). Zasady zagospodarowania w takich obiektach powinne być tak określone by zachować cel ochrony i obiekt, co jest zapewnione przez rębnie stopniowe. Użytkowanie jedynie posztuczne i selekcyjne podejście do drzewostanów.

Zasady postępowania dla szczególnie cennych obiektów szczególnie dookoła rezerwatów ścisłych.

1) Tworzenie otuliny.

2) Rozsądne ograniczenie dostępności i możliwości nadmiernej penetracji terenu tego obiektu przez zmniejszenie do koniecznego minimum ilości dróg,ścieżek i ruchu turystycznego.

3) Stała opieka ze strony opiekunów, którzy są poinformowani o celu ochrony.

4) Wybór i tworzenie obiektów odciążających (alpinaria, ogrody botaniczne, parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu) pozwala to na sterowanie ruchem turystycznym w regionach o szczególnie cennych wartościach.

5) Należy tez stosować zabiegi o charakterze psychologicznym: tworzenie obiektów przyciągających, miejsc wypoczynku i stwarzanie przeszkód o charakterze naturalnym przez nie usuwanie zwalonych drzew zagradzających ścieżki.

6) Zmniejszenie wizualnej atrakcyjności dróg do miejsc szczególnie cennych.

Rezerwaty nieleśne.

A) Zagospodarowanie sąsiednich lasów w celu przyczynienia się do utrzymania tych obiektów.

B) Stworzenie im odpowiedniej oprawy podkreślającej ich przyrodnicze wartości.

Pomniki przyrody.

* Zagospodarowanie otaczających drzewostanów jest zależne od obiektu ochrony.

* Należy im zapewnić odpowiednie warunki wzrostu,oprawe i ochronę przed klęskami elementarnymi.

* Zabiegi konserwatorskie.

Wielkość pozyskania na terenach podlegających ochronie.

& Kierujemy się jedynie potrzebami ochronnymi i hodowlanymi,wiąże się to z zakresem przebudowy, zabezpieczeniem celów dla których został powołany ten obiekt.

& Niedopuszczalne jest kierowanie się jakimiś innymi potrzebami gospodarczymi.

Parki krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu.

Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturalne, celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzowanie i upowszechnianie tych wartości w warunkach racjonalnego gospodarowania.

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje obszary wyróżniające się krajobrazem, tereny o różnym rodzaju ekosystemu, zagospodarowanie ich ma na celu zapewnianie stanu względnej równowagi ekologicznej systemów ekologicznych.

W planowaniu przestrzennym należy zaznaczać obszary chronionego krajobrazu.

Zalecenia gospodarki w tych obszarach:

- podobnie jak dla lasów ochronnych grupy 1,

- wzmożenie funkcji ochronnych,

- przy pracach związanych z użytkowaniem i odnowieniem należy brać pod uwage wartość estetyczną,

- przy projektowaniu dróg należy kierować się rzeźba terenu,

- nie zaburzać stosunków wodnych,

- preferować biologiczno-techniczne sposoby zabudowy potoków górskich,

- przy prowadzeniu zabiegów użytkowania i odnowienia należy przyjąć odpowiednie metody gospodarowania (bardziej złożone formy rębni o wydłużonych okresach odnowienia, podnoszenie wieku rębności),

- urozmaicenie składu gatunkowego,struktury i formy zmieszania,

- zwrócenie uwagi na atrakcyjność pokrojową drzew,

- rodzime gatunki,

- gatunki obcego pochodzenia zasadniczo powinne być wprowadzane jedynie w obszarach chronionego krajobrazu (w pobliżu parkingów, pól namiotowych, dla celów dydaktycznych, itp.).

- wprowadzanie gatunków cienioznośnych (wydłużenie okresu odnowienia, mniej gwałtowne zmiany w krajobrazie, ważna jest więźba),

- w cięciach pielęgnacyjnych należy popierać różnorodne formy pokrojowe,

- kształtować atrakcyjność i walory estetyczne,zapewnić zdrowotność i żywotność drzew,

- regulować skład gatunkowy, formę zmieszania i strukturę,

- w trzebieżach dorodne wybierać we wszystkich warstwach drzewostany nie tylko ze względu na jakość, konieczne jest popieranie drzew pomnikowych dla urozmaicenia biocenozy,

- wykonywanie zabiegów specjalnych szczególnie w pobliżu dróg,

- pielęgnacje należy prowadzić bez względu na rozmiar użytków przygodnych, nie powinno to być zmniejszane, gdyż pielęgnacja powinna być prowadzona bez względu na warunki. ("Estetyka lasu “Polansky)

Etat rębny wynika z potrzeb hodowlanych w parkach krajobrazowych, a w obszarach chronionego krajobrazu rozmiar cięć nie powinien przekraczać prawidłowej wielkości wyliczonych etatów cięć.

Zasady zalesiania wyższych położeń górskich i odtwarzanie górnej granicy lasu.

Charakteryctyka górnej granicy lasu.

Granice socjologiczne - drzewa tworzą zbiorowiska:

Empiryczna górna granica lasu - linia łącząca wszystkie krańcowe punkty lasu.

Górna granica lasu - linia łącząca wszystkie najwyższe punkty lasu ciągłego i jego pasków.

Granice pojedyńczych drzew:

Granica drzew właściwych - łączy najwyżej rosnące drzewa obradzające rozwinięte i kiełkujące nasiona.

Granica drzew - linia łącząca najwyżej rosnące okazy o wys. 5 m.

Granica krzywulców (gatunku) - linia łącząca najwyżej rosnące pokrzywione okazy.

W d-stanach Św elementy (wg Fekete i Blattny):

1. Pas zwartego d-stanu.

2. Pas lużnego d-stanu (Św o wys. 8 m).

3. Pas Św pojedyńczych (w Tatrach pas szer. ok. 20 m).

4. Pas grup karłów o wys. <8 m, niepokrzywionych.

5. Pas krzywulców.

Pas lużny uważa się za górną granicę lasu.

Górna granica lasu w Tatrach.

Występują cztery odrębne pionowe granice lasu, tworzone przez Piceatum tatricum:

1: Las zwarty - suma rzutów koron powyżej 70% , dominuje Św, 1260-1390 m n.p.m..

2: Las luźny - zwarcie do 70%, Św tworzy mozaikę ze zbiorowiskiem borówki czarnej, 1420-1525 m n.p.m..

3: Górna granica lasu - Św do 30%, współpanuje ze zbiorowiskiem kosówki, często Lb, Md, Jrz, 1495-1580 m n.p.m..

4: Szpalery świerkowe w kosówce - zespół Św wybitnie zubożony (w regresji), dominuje kosówka, 1560-1675 m n.p.m..

W TPN: ggl - 23 km w lini prostej; 315 km całkowita z tego 70% obniżone przez człowieka msc. o 500 m. Kosówka na 60% siedlisk zniszczona, Lb wyparta z 3/4 naturalnych siedlisk.

Zalesienia terenów wysokogórskich.

Lasy górskie pełnią głównie funkcje ochronne i krajobrazowe. Lasy wielofunkcyjne nie mogą spełniać swoich funkcji w pełnym zakresie ze względu na znaczny stopień zniszczenia tych lasów.

Efekty wylesienia:

- erozja,

- lawiny śnieżne,

- rozwijanie się erozji wodnej w reglu dolnym.

Warunki siedliskowe.

Są niekorzystne. Klimat ostry. Ciepłota i wilgotność decydują o przebiegu wegetacji limitują przebieg wzrostu,decydują o możliwości występowania drzew, inicjują powstanie gleb.Ciepłota decyduje o przebiegu procesów chemicznych i fizycznych oraz o parowaniu gleb. Wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza maleje temperatura, a rośnie wilgotność środowiska. W tych warunkach rośliny cierpią na brak wilgotności na południowych ekspozycjach oraz na przyszczytowych równych partiach gór. Warunki wilgotnościowe są zróżnicowane. Gleby płytkie, szkieletowe, utrudniają odnowienie, teren trudno dostępny.

Wybór powierzchni do zalesienia.

W warunkach wysokogórskich teren do zalesienia dzielimy na następujące grupy:

A. Powierzchnie pod zalesienia:

1. Powierzchnie korzystnie położone i bezpośrednio narażone na erozję.

2. Powierzchnie o niekorzystnym położeniu.

3. Powierzchnie wymagające specjalnych inwestycji, jak zabudowa przeciwlawinowa, penetracja związana z budowa dróg.

B. Powierzchnie wyłączone z zalesień:

1. Powierzchnie, które prawdopodobnie nie zostały sztucznie pozbawione lasów, ich stan jest pierwotny, zalesianie jest niepożądane, a nakłady ekonomiczne poniesione na ich zalesienie są nieopłacalne.

5. Powierzchnie wyłączone z zalesień z powodów ochrony przyrody lub związane z ruchem turystycznym.

Do zalesień przeznacza się miejsca, w których warunki zapewniają maksymalny sukces odnowieniowy. Celowa sukcesja roślinności zmniejsza erozję gleb. Przed przystąpieniem do zalesień należy odpowiedzieć sobie na pytanie : Czy analizowany teren można zalesić?

Przystępując do zalesień regla górnego należy ustalić z jakim pasem borów świerkowych mamy do czynienia. Odtwarzamy przebieg granicy i zbiorowisk.

Pas borów świerkowych decyduje o:

- doborze gatunków,

- pochodzeniu (z uwagi głównie na wysokość nad poziomem morza),

- forma ugałęzienia,

- rodzaje materiału sadzeniowego,

- więźbie (wielkopowierzchniowej lub skupionej w roty ),

- forma zmieszania.

Gatunki

Ich wybór jest ograniczony przez strefy wysokości, należy wprowadzać gatunki fitomelioracyjne przed gatunkami docelowymi, dla złagodzenia mikroklimatu (Jrz, krzewy i rośliny zielne). Pozwala to na wyrównanie warunków termicznych, wodnych oraz zatrzymanie śniegu, sprzyja to retencji wód, zapobiega spływowi powierzchniowemu śniegu. W warunkach niemożności założenia nasadzeń z gatunków fitomelioracyjnych należy wykonać osłony drewniane i kamienne. Wysadzanie gatunków docelowych należy wykonać z pewnym opóźnieniem w stosunku do gatunków fitomelioracyjnych dla spełnienia przez te ostatnie ich funkcji ochronnych. W tych warunkach stosuje się :

Świerk pospolity.

Najczęstszym składnik lasów w położeniach wysokogórskich, naturalne d-stany są lukowate, Św z nisko osadzonymi koronami, silnie zbieżyste, wyżej tworzy roty Św. W tych warunkach należy stosować formy płaskogałęźne lub iglicowe. W tych warunkach Św często rozmnaża się wegetatywnie przez ukorzenienie gałęzi (w takich miejscach rozpoczynamy pracę). Naturalne grupy Św musza być ośrodkami inicjacji odnowienia. Materiał sadzeniowy musi pochodzić z tych samych stref wysokości co miejsce wysadzenia.Zakładanie biogrup powinno być wzorowane na naturalnej budowie biogrup w tej strefie wysokości.

Limba.

Gatunek przydatny do odtwarzania górnej granicy lasu, konieczna zabudowa przeciwlawinowa. Nie jest gatunkiem pionierskim, lecz gatunkiem klimaksowym. Wyprzdza ją Md w ramach zajmowania nowych powierzchni. Nie powinna być wprowadzana na dawne pastwiska, żaden z górskich gatunków nie jest odpowiedni do tych warunków.

Modrzew.

Odnawia się naturalnie jedynie na glebie mineralnej odsłoniętej przez działalność lodowca lub w wykrotach, dlatego często konieczne jest jego odnowienie sztuczne. Jest gat. pionierskim.

Kosówka.

Zarośla kosówki są zróżnicowane ze względu na podłoże skalne na jakim wzrastają:

- Na podłożu węglanowym z Jrz mąkinią, pożeczką skalną, Jrz nieszypułkowym, porzeczką skalną, różą alpejską, czeremchą skalną, wierzbą wykrojoną i jałowcem skalnym.

- Na podłożu bezwęglanowym towarzysza jej gatunki wierzb: S.helvetica, S.silesiaca oraz S. kitaibeliana.

Wprowadzanie kosówki wiąże się z odtwarzaniem zarośli alpejskich. W terenach osuwiskowych kosówka może być wysadzana w małych grupach, pod warunkiem, że są one ustabilozowane. W strefie kosówki należy popierać wszelkie okazy drzewiaste (Św i limba). Za niecelowe uważa się zakładanie sztucznych szpalerów w kosówce złożonych z Św. W warunkach alpejskich przeprowadza częściową przebudowę kosówki przez wprowadzanie Jd i Św w grupach oraz Md w pasach. Kosówka nie jest w stanie zatrzymać śniegu ze względu na swoje silne zwarcie. W takim układzie, nie mogąc wniknąć między kosówkę, śnieg zsuwa się niżej. Drzewa mogą zatrzymać śnieg.

Materiał sadzeniowy.

Musi pochodzić z nasion zebranych na takich samych położeniach jak będzie sadzony, wg. Bałuta różnica między tymi położeniami nie może być większa od 25 do 50 m. Limba 5-6 latki (5-8 latki małe wypady), Md 2-3 latki, Św 4-5 latki, im starszy materiał sadzeniowy tym mniejsze wypady w tych warunkach.

Najodpowiedniejszy jest materiał sadzeniowy z zakrytym systemem korzeniowym, taki materiał może być młodszy: Li 4-5, Md 2,5 , Św 4-5 , kos 5-6 letni. Materiał może być szkółkowany lub nieszkółkowany.

Pora zalesień.

Ogólnie wczesno-wiosenne. Przy sadzeniu Św i Md z odkrytym systemem korzeniowym zachodzi zbyt wczesne ruszanie wzrostu korzeni w warunkach niżej położonych szkółek. Można temu zapobiec przez szkółki wysokogórskie, przechowywanie sadzonek w chłodniach (opóżnienie do 8 m ), lub inne sposoby hartowania sadzonek. Przechowywanie Św może być dłuższe niż Md. Korzystniejsze jest sadzenie wiosenne niż sadzenie jesienne ze względu na większy przyrost korzeni na wiosnę niż na jesień. Sadzenie letnie tylko za pomocą sadzonek z zakrytym systemem korzeniowym, zaczynając od miejsc zacienionych, najpierw limba potem Md. Przy sadzeniu letnim konieczna jest praca związana z przygotowaniem gleby (wykonanie jamek), której należy zaniechać przy dużym zagrożeniu erozja (zagrożenie erozją pogłębiają letnie intensywne opady atmosferyczne). Jesienne sadzenie (IX-X) pod darń. Mozna stosować nieograniczone sposoby sadzenia gdy sadzonki są ze szkółek alpejskich (ekspozycja płn.). Należy uwarzać na tzw. suszę mrozową, powodującą uszkodzenia korzeni i w konsekwencji słabe ukorzenienie. Najlepsze rezultaty daje sadzenie z bryłką.

Mikoryzowanie - należy wykonywać w terenach pod zalesienia (na pow. nie będących lasem). Wykonuje się na pojedyńczych okazach, w chwili wysadzania (kultury in vitro, ściółka).

Przygotowanie sadzonek do zalesień.

Sadzonkom należy zapewnić świeżość w tym celu zanurza się ich systemy korzeniowe w 1% wodnym roztworze "Agricolu" dla zmniejszenia parowania wody i wielkości szoku poprzesadzeniowego, szczególnie ważne jest to dla Md. Można użyć do tego celu "Silvacolu", zmniejszającego transpirację, poprzez zanurzenie w nim części uiglonych rośliny. Największy efekt tego zabiegu przypada na jesień i lato, najmniejszy na wiosnę. Zalecany dla Św i Md. Przed transpiracją zabezpiecza także "Alginur".Oba środki są alginatami, czyli substancjami koloidalnymi opartymi na składnikach ścian komórkowych alg, glonów morskich.

Sposób przygotowania gleby i sadzenia.

Należy unikać przygotowania które możne spowodować erozję gleby. Należy brać pod uwage czynniki biologiczne, ochronne i ekonomiczne. Ręczne przygotowanie gleby jest bardzo pracochłonne (jamki). Zastosowanie nawet najmniej zmechanizowanych prac jest bardzo organiczne w związku z małą miąższością gleby. Sadzenie za pomocą różnego rodzaju kosturków lub pittyputków jest ograniczone dodatkowo do gleb lekkich, gdzie konieczne jest również stosowanie rowków odwadniających. W naszych warunkach odpada użycie metody kątowego sadzenia z wyjątkiem niższych położeń i małych spadków. Ze względu na ukośne ułożenie systemu korzeniowego, ograniczjące rozwój sadzonki w pierwszym szczególnie ważny okresie dla utrzymania się sadzonki w warunkach górskich. Najlepszym wydaje się być sadzenie z bryłka sadzonek 1-2 letnich w niższych położeniach górskich, w wyższych położeniach należy stosować takie sadzonki, ale starsze.

Więźba.

Limba z osłona 1,6 x 1,6 m , bezosłonowe 1,3 x 1,3 m, po kilka w pączku. Md 2,0 x 2,0 do 3,0 x 3,0 m. Św w rotach, w niższych położeniach regla górnego 2 x 2 m, 3 x 1,5 m, 3 x 1 m. Kosówka 1,2 x 0,8 m, 1 x 1 m, 1,2 x 1,2 m.

Austriackie zalecenia dotyczące zalesień.

Wybór na podstawie mikrosiedlisk, najoptymalniejszych dla rozwoju gatunku (płd. i zachodnia ekspozycja, położenia przygrzbietowe, ciepłe gleby, nie duże spadki). Koniecznym jest wprowadzanie rodzimych gatunków, miejscowych pochodzeń, unikać zniekształcenia systemu korzeniowego podczas sadzenia, w warunkach zagrożenia od zwierzyny należy stosować płotki, podobnie na pastwiskach, należy też hartować, adaptować materiał sadzeniowy, należy też przyśpieszyć transport sadzonek ze szkółek w wyższe położenia górskie. Konieczna jest tez należyta pielęgnacja nasadzeń, należy wprowadzać gatunki w formie rot szczególnie na granicy górnej lasu.

Zakładanie rot.

Rota - silnie zwarta biogrupa, położona w wysokich partiach górskich; charakteryzuje się ciasno stojącymi, zróżnicowanymi wysokościowo, jakby przystosowanymi do walki kolektywami drzew, które są jednostronnie i nisko ugałęzione. Przyjmują różną postać. Są stabilne, ukształtowane przez śnieg i wiatr oraz mikororzeźbę. Postać ich jest związana z wysokością nad poziomem morza. W ramach rot zachodzą procesy agregacji i segregacji. Te dwa przeciwstawne procesy warunkują stabilność rot.

Zalety rot.

- szkody w rotach są mało istotne, w porównaniu ze szkodami w zalesieniach rzadszych wynika to z tego, że zwierzyna nie może penetrować wnętrza roty ze względu na silne zwarcie,

- zagrożenie zachwaszczeniem jest ograniczone do przestrzeni między rotami,

- roty zatrzymują śnieg w przestrzeni między sobą a nie wewnątrz siebie i są przez to suchsze.

Dużą uwagę należy przywiązywać do zakładania rot w warunkach optymalnych mikrosiedlisk, najlepiej na mikrowzniesieniach. Roty mogą zahamować erozję jeśli zostaną założone w tych miejscach jako początek odnowienia. Zakładanie rot powinno być procesem, a nie zabiegiem i powinno przebiegać stopniowo, w momencie zakładania roty składają się z grupy drzew z których w przyszłości zamierzamy otrzymać jedno drzewo, brzeg rot powinien być gładki bez pojedynczych wystających drzew. Mogą być źródłem stabilizacji w tym środowisku. Roty powinne być jednogatunkowe.

Zasady zakładania rot.

Wielkość rot.

Idealna średnica to 0,5 -1 H. Wraz ze wzrostem wysokości stają się one coraz bardziej małe, ale jednocześnie coraz liczniejsze w osobniki, najczęściej są owalne lub okrągłe, dłuższa oś zgodnie z kierunkiem spadku, o brzegu gładkim bez wystających pojedynczych osobników.

Budowa roty.

Początek rocie dają grupy o śred. 3-4 m zawierające po 20-30 sadzonek Św, dla Md i kos są to mniejsze i mniej liczne grupy. Tak członowa budowa zapewnia lepsze warunki wzrostu i rozwoju niż gdyby rosły one od początku w większej grupie odpowiadającej rocie.

Więżba.

Więźba w rocie jest taka by w ciągu 5-10 lat drzewa rosnące w małej grupie osiągnęły zwarcie. W wyższych położeniach przyjmuje się odstęp między sadzonkami 50-100 cm. W szczególnie ekstremalnych warunkach, gdzie rosną pojedyńcze drzewa (Św, Lb), odstęp ten można ograniczyć do 50 cm. W niższych położeniach dla gatunków szybkorosnących jak Md więźba może ulec rozluźnieniu. Z małych grup (kolektywów) pozostają w przyszłości pojedyńcze drzewa.

Odstęp między grupami i rotami.

Odległość ta między małymi grupami w chwili wysadzenia to 2-3 m, po kilkudziesięciu latach grupy zwierają się tworząc początki roty. Dla gatunków światłożądnych odstęp między grupami jest większy (większa przestrzeń życiowa). Odstęp między rotami (w momencie wysadzania) powinien być nie mniejszy niż 2 długości gałęzi dojrzałych drzew, czyli 7-8 m. Ta odległość musi zapewnić to, że pomiędzy rotami nie dojdzie w przyszłości do pełnego zwarcia.

Inne zalecenia.

Należy umiejętnie stosować wykorzystanie mikrosiedlisk. Przez stosowanie tego systemu można w przyszłości uzyskać zróżnicowanie gatunkowe w formie rot. Miejsca pomiędzy rotami należy uzupełnić gatunkami przedplonowymi (wb subalpejskie, gatunki liściaste i krzewy), szczególnie jest to istotne w zlewniach potoków górskich, ze względu na regulację stosunków wodnych. W terenach lawinowych wysadza się wb subalpejskie i kosówkę w miejsce gatunków lisciastych. W niższych położeniach stosuje się przedplon Ol szarej. Gatunki przygotowujące glebę pastwisk pod właściwe zalesienia łagodzą mikroklimat, stwarzają różnorodność mikrosiedlisk. Gatunki przedplonowe tworzą kombinację z rotami, w niższych położeniach można stosować trz , Jw, Brz, Ol oraz Os. Trz jest raczej ograniczona do granicy regla dolnego i górnego. Prace należy wykonywać etapowo (proces, a nie zabieg) w okresie kilkudziesiątków lat. Osiąga się w tych warunkach zróżnicowanie budowy, wyjątkową stabilność tych grup. Wolne przestrzenie zostają uzupełnione odnowieniem naturalnym, lub późniejsze podsadzenia. To wszystko zapewnia wysoka odporność na czynniki biotyczne i abiotyczne.

Organizacja pracy.

Miejsca pod przyszłe roty należy na początku pracy wyznaczyć tyczkami, aby od początku mieć przegląd całości prac. Początkowo celowym jest też wyznaczenie w ramach grup miejsca sadzenia sadzonek (palikami), czyni się tak do czasu gdy robotnicy zrozumieją zasadę wyznaczania tych miejsc, potem wyznacza się jedynie miejsca stanowiące środki grup. Przy wyznaczaniu grup i rot celowym jest trwałe oznaczenie środków rot oraz prowadzenie dokładnej ewidencji i dokumentacji tych prac przez numerowanie kołków.

Rębnia przerębowa w borze świerkowym regla górnego.

W Polsce regiel górny objęty jest całkowitą ochroną. Przedstawione zabiegi dotyczą tylko niektórych fragmentów objętych ochroną częściową. Górnoreglowe bory Św nie pełnią w ciągu całego swojego cyklu rozwojowego roli ochronnej. W stadium końcowym (rozpadu), ulegają one śniego- i wiatrołomom, co związane jest z jednopiętrową budową kilkugeneracyjnych d-stanów (90-300 lat). Z badań Św pierwotnego wynika, że mimo nawet wolnego przebiegu stadium rozpadu i zróżnicowanego wieku w pasie lasu zwartego wykształca się budowa jednopiętrowa. Piętro dolne stanowi zaledwie 30% liczby drzew.

Zabiegi w tym pasie polegają na wykonywaniu cięć posztucznych we fragmentach starszych niż 150 lat z natychmiastowym odnowieniem luk lub małych gniazd. W miejscach stabilnych można usuwać 2-3 dojrzałe drzewa dążąc do grupowego odnowienia i w konsekwencji do przemiany na budowę złożoną, w formie grup i kęp o zwarciu schodkowym. W d-stanach żywotnych stosujemy selekcję pozytywną, popierając okazy o długich koronach. Prowadzone początkowo zabiegi w jednopiętrowym d-stanie nie mają charakteru rębni przerębowej lecz cięć posztucznych. W terenach zróżnicowanych orograficznie wykształca się w świerczynach budowa jednopiętrowa, o strukturze zbliżonej do lasu przerębowego - las grupowo-przerębowy. W d-stanach takich można prowadzić cięcia przerębowe w formie grupowej - górska rębnia przerębowa. Cięcia posztuczne kształtują stabilną, piętrową, grupowo-kępową budowę d-stanu. W pasie lasu lużnego o bardziej zróżnicowanej budowie, występują biogrupy złożone z 3-8 zróżnicowanych wiekowo drzew. Odnowienie pojawia się głównie w lukach (wykroty) lub na leżących kłodach.

Za drzewa dojrzałe do wyrębu uznaje się: silnie uszkodzone, obumarłe. Nie należy usuwać Św o uschniętych wierzchołkach - efekt cichych wyładowań elektrycznych. Cięcia nie powinny przekraczać 10% zapasu, obieg 10-15 lat. W żywotne biogrupy nie wkraczamy, jedynie w okresie młodości i na początku dojrzewania możliwe są delikatne zabiegi kształtujące koronę, podnoszące stabilność d-stanu.

W pasie górnej granicy lasu, gdzie rzuty koron nie przekraczają 30%, oprócz odnowienia nie wykonuje się żadnych zabiegów.

Lasy górskie w strefie skażeń przemysłowych.

Nie ma możliwości założenia sztucznych ekosystemów odpornych na emisje przemysłowe, nie ma tym bardziej gatunków odpornych w pełni na te emisje w połączeniu ze skrajnymi warunkami górskimi. Stosunkowo odporne są w tych warunkach naturalne ekosystemy leśne. Pomimo zapowiedzi optymistycznych zmniejszenia wielkości emisji ich wpływ będzie jednak długo odczuwalny z uwagi na duży stopień skumulowania tych związków w glebie (przez co najmniej 30-50 lat). W wypadku nie zmniejszenia wielkości emisji koniecznym jest dokumentowania kolejnych prób odnowienia powierzchni, dla opracowania odpowiednich danych na przyszłość, doświadczeń dla nauki na własnych błędach. Celem hodowlanych w takich warunkach jest pokrycie powierzchni przez roślinność drzewiastą dla wypełniania przez nią funkcji środowiskotwórczej i ochronnej.

Rekonstrukcja górnej granicy lasu.

Wszystkie rekonstrukcje ekosystemów leśnych górskich należy rozpocząć od górnej granicy lasu, bowiem tutaj rozpoczyna się proces zamierania lasów. Stosujemy zasady:

1. Wskazane w tych warunkach jest wykorzystywanie osłony martwych drzew,które mogą użyźnić glebę i chronić mechanicznie odnowienie.

2. Wprowadza się rodzime gatunki drzew górskich jak: Św, kos, Jrz, Md, limba. Przy wprowadzaniu ważne jest zachowanie tych samych stref sadzenia sadzonek z jakich pochodzą nasiona.

3. Należy stosować sadzenie w formie biogrup, rot, szczególnie polecana jest to dla warunków bardzo bliskich górnej granicy lasu. Sadzenie pod darń nie powinno dać zaczynu pod erozję gleby.

4. Między sadzonkami Św należy wprowadzać kosówkę, co zapewnia, że po obumarciu Św kosówka zajmie powierzchnię po nim i spełni funkcje ochronne. W wypadku ograniczenia emisji Św przerośnie kosówkę i przez ocienienie wyprze ja spod siebie.

5. W niektórych wypadkach należy liczyć się z koniecznością założenia zabudowy przeciwlawinowej.

6. W razie konieczności wprowadzania w szczególnie niekorzystnych warunkach należy stosować przdplon Jrz.

Wszelka roślinność drzewiasta występująca w tej strefie powinna być chroniona i popierana.

Regiel górny.

Powierzchnie bezleśne - rozpad d-stanów np. w Górach Izerskich - skład gatunkowy : Św, Md, limba, Jw, Brz karpacka i Jrz. W wypadku silnego zakwaszenia koniecznym jest wapnowanie, którego założenia powinne brzmieć: dawki określone na podstawie analiz sprzed i po zabiegu, przeanalizować obecny skład flory glebowej pod względem ilości grzybów i promieniowców. Najsłuszniejsze jest użycie wolno działających nawozów dolomitowych w miejsca sadzenia.

Drzewostany przerzedzone - W tej strefie wszelkie luki należy natychmiast uzupełnić odnowieniem bez względu na wiek. Należy też stosować zasady tzw. odnowienia wyprzedzającego. Wprowadzane gatunki są takie same jak w reglu górnym na powierzchniach otwartych czyli Św, Md, limba, Jrz. Na największych powierzchniach tej strefy koniecznym jest przedplon złożony głównie z Jrz. Tworzymy grupy odnowień.

Regiel dolny.

W reglu dolnym w przypadku monokultur świerkowych przebudowa musi przebiegać w kierunku zgodnym z przebudową drzewostanów w warunkach mniejszego zagrożenia emisjami. Na powierzchniach większych gdzie nastąpił rozpad monokultur świerkowych należy zakładać przedplon modrzewiowy lub z wykorzystaniem naturalnie pojawiającego się przedplonu złożonego z Brz.

W strefach zagrożeń imisjami racjonalny i efektywny system odnowienia powinien uwzględniać:

1. Skrócony lub bardzo krótki okres odnowienia, który jest niestety szczególnie niekorzystny dla odnowienia gatunków cienioznośnych.

2. W takich warunkach należy starać się zminimalizować szkody związane z pogorszeniem się warunków glebowych, ogólnie środowiskowych pod wpływem zmian mikroklimatycznych, ewentualnie glebowych.

Ogólnie im dłuższy czas do dyspozycji dla odnowienia tym odnowienie przebiega łatwiej i jest stabilniejsze. Odnowienie najlepiej rozpoznać przed osiągnięciem przez drzewostan stadium obumierania czyli przez odnowienie wyprzedzające (prewencyjne) - już w d-stanie lekko osłabionym.

Pielęgnacja świerka w strefach emisji przemysłowych.

Obowiązują takie same zasady jak w lasach o małym zagrożeniu ze strony emisji, z następującymi zmianami:

1. W tej strefie w miejsce drzew dorodnych wybiera się drzewa nie na podstawie jakości lecz na podstawie żywotności i stabilności, obowiązują tu zasady popierania drzew górujących i panujących, czyli wkraczamy do drzewostanu głównego oraz podrzędnego. Drzewa współpanujace stanowią rezerwę dla prowadzonych trzebieży.

2. Zasada przejściowego pielęgnowania wolnych koron w młodszych drzewostanach, budowę koron najlepiej kształtuje się przed osiągnięciem przez drzewa kulminacji na wysokość i intensywnego przyrostu gałęzi na długość.

3. Zasada indywidualnej selekcji pozytywnej co oznacza, że przy zabiegach uwalnia się korony na okres przejściowy, musi być przyjęty tok postępowania, które daje pierwszeństwo wzrostu dla drzew o dużej tolerancji wobec emisji przemysłowych oraz charakteryzujące się dobrym wzrostem.

Pielęgnacja młodników.

Muszą być pielęgnowane bardzo intensywnie, jednym głównym zabiegiem, bardzo silnym, którego termin wykonania zależy od stopnia zagęszczenia, stopnia uszkodzeń drzewostanu. Należy przerywać zwarcie koron. Najodpowiedniejszym jest okres silnego wzrostu na wysokość oraz moment zwierania się drzew 20, najpóźniej 25 lat. W wyniku trzebieży wczesnych,w ciągu 15-20 lat, w drągowinach i tyczkowinach, powinne ukształtować się docelowe korony.

Stabilizacja żerdziowin.

Dotąd niedostatecznie pielęgnowanych. Zależy od :

-budowy,

-struktury,

-stopnia zwarcia.

W miarę możliwości należy przez silne i częste trzebieże regulować zwarcie oraz hamować proces zmniejszania się koron.

Drągowiny.

W tym stadium drzewostany niepielęgnowane są już niestabilne. Należy w nich wykonać zabiegi rozluźniające zwarcie na okres 5 lat przez usuwanie wszystkich drzew przygłuszonych, a w ostatnich nawrotach cięć usuwanie drzew o małej stabilności. W większości drągowin trzebieże są już nieskuteczne, a ich celem jest jedynie jak najlepsze wykorzystanie drzew uszkodzonych, te uwagi dotyczą również następnych faz rozwojowych jeśli nie były pielęgnowane.

Pielęgnacja koron jest równie istotna dla innych gatunków Bk i innych. W d-stanach Bk o dużej przeżywalności stwierdzono, że były one wcześnie pielęgnowane - pielęgnacja koron. W d-stanach mieszanych zmierza się do powierzchniowego rozmieszczenia grup i kęp. Bierzemy pod uwagę położenie w stosunku do gat. głównego by nie był eliminowany z jednoczesnym popieraniem domieszki.

Charakterystyka hodowlana głównych gatunków lasotwórczych.

1. Refugia i wędrówki w holocenie.

2. Zagadnienia zmienności ekologicznej.

3. Zasięgi.

4. Wymagania siedliskowe (klimat,swiatło,temperatura,wilgotność,warunki termiczne).

5. Siedliskowe typy lasu.

6. Zagrożenia ze strony czynników abiotycznych.

7. Wzrost i produkcyjnośc.

8. Pielęgnacja w poszczególnych fazach rozwojowych.

Sosna pospolita (Pinus silvestris L.)

Zasięgi.

Wg. danych paleobotanicznych sosna pojawiła się w erze mezozoicznej. W Europie żyje od miocenu (trzeciorzęd). Ojczyzną So był kontynent Beringa. Do Europy przybyła przez Azję. W pleistocenie stała się szeroko rozpowszechniona, od tego momentu możemy mówić o właściwej So pospolitej. To gatunek wielopostaciowy. W okresach glacjałów So przesuwała się na południe. W czasie zlodowacenia Wisły So zajęła swoje refugia w płd. Europie. Refugia pewne to: przedgórze Alp i Karpat, a mniej pewnym jest refugium Apenin. So wędruje od późnego glacjału (Allerod) do Europy środkowej wkroczyła wówczas i zajęła stanowiska na wysokościach do 900-1500 m n.p.m.. Ochłodzenie spowodowało cofnięcie się So, a drzewostany So przybierają przez rozluźnienie zwarcia formę tundry. W okresie preborealnym czyli ok. 10250-9100 lat B.P (BP - przed terażniejszoscią, w stosunku do 1950 r.), w tym czasie następuje ekspansja lasów Brz i So (tzw. okres brzozy). W okresie borealnym So osiągnęła maksymalny zasięg min. w Polsce, także na stanowiskach na których dziś występuje (np. w Anglii, Szkocji, Francji, w Alpach). W okresie atlantyckim (lasów mieszanych z udziałem Db) So cofa się pozostawiając reliktowe stanowiska w szczególnie ekstremalnych warunkach, na glebach piaszczystych. W Polsce niżowej dominująca rola, w Karpatach So stopniowo ustępuje przed Św, Jd, Bk, aby chronić się w niedostępnych miejscach i warunkach. Wyspowe stanowiska So w Karpatach do 1400 m n.p.m. gdzie obecnie występuje jako ekotyp So górskiej. Gleby lepsze zajeła leszcz z Db. W okresie subborealnym na wielu obszarach (min. Wielkopolsce, Pomorzu, G. Świętokrzyskich) następuje wzrost d-stanów So kosztem gat. ciepłolubnych. Ginie wiele z reliktowych stanowisk So atlantyckiej, co staje się na skutek konkurencji z Jd i Bk. Te stanowiska zachowały się jedynie na obszarze strefy klimatu kontynentalnego. W Polsce w warunkach typowo niżowych (opady do 600 mm) obserwowane jest zwiększanie się udziału So, a szczególnie w Polsce północnej. W okresie młodszego subatlantyku od 230 lat BP obserwowana jest protekcja so.

Zmienność sosny.

O tym zadecydowały następujące względy:

- wędrówki i historia gatunku,

- olbrzymi zasięg,

- wrodzona duża plastyczność środowiskowa gatunku,

Wyróżnia się tę zmienność na podstawie cech morfologicznych i właściwości fizjologicznych.

Klimatypy i ekotypy.

Ekotyp - rasa ekologiczna, forma ekologiczna, utrwalona dziedzicznie forma danego gatunku, powstała pod działaniem długotrwałego działania określonych warunków środowiska i wykazująca duży (wysoki) stopień przystosowania do nich.

-klimat-klimatyp

-gleba edafotyp,

-biotop-cenotyp.

Obszary występowania so pospolitej wg.Svobody.

1. Sosny Regionów północnych.

Nizinne ekotypy So, których areał opiera się na południu na Karpatach i Krakonoszach, na północy zaś o północną granicę lasu, na zachodzie ta granicą jest Łaba i Sawa, na wschodzie granica europejskiej i syberyjskiej strefy. Charaktryzuje się bardzo szeroką długością okresu wegetacji (90-200 dni). Wyróżniono tu 16 klimatypów.

2. Sosny górskie.

Rozmieszczenie wyspowe, ograniczone do górskich terenów Europy środkowej i południowej. Nie tworzy zwartego pasa w odróżnieniu od Bk i Św. Występuje od 200 do 2000 m n.p.m.. Często stanowiska reliktowe np.: Tatry i Pieniny. Wyróżniają je cechy fenotypowe i fizjologiczne. Drzewa o wąskich świerkowych koronach o budowie nieregularnej. Ich szyszki mają budowę regularną, najczęściej typu "hamata", w najwyższych położeniach błyszczące tarczki.

3. Sosny stepowe.

Tworzy formy wyspowe, reliktowe, w strefie lasostepu, występuje w warunkach niskich opadów, w dużej zmienności glebowej, wyraźna adaptacja do warunków klimatycznych i glebowych (na piaszczystych, kredowych, sołonczakach). Drewno tej So występującej na czarnoziemach jest bardzo mało żywiczne, łamliwe oraz bardzo łatwo się barwi. Występuje tu tzw. So kolejowa, która charakteryzuje się bardzo trwałym drewnem.

Sosny obszarów północnych.

Obejmuje 16 klimatypów,z których dla naszej gospodarki leśnej najważniejszymi są:

- bałtycka,

- polska,

- pruska,

- ukraińska.

Sosna polska.

Charakterystyczna dla niższych gór (Góry Świętokrzyskie i Pasmo Łysej Góry). Tworzy lasy mieszane z Jd, do wysokości 300-400 mnpm. Na południu przenika wraz z Bk w drzewostany, na zachodzie dochodzi do Dolnego Śląska, na południowym wschodzie dochodzi do Niziny Sandomierskiej. Cechy morfologiczne:

- pełne i bezsęczne strzały,

- duża gęstość drewna,

- bogate w żywicę,

- drewno jasne,

- wytrzymałe i elastyczne.

Sosna bałtycka.

Nazywana też wschodniopruską lub mazurską. Występuje od Mazur przez Estonię i Łotwę do St.Petersburga. Jej zasięg pokrywa się z zasięgiem Św na zachodzie i Gb na wschodzie. Uważana jest za najlepszy klimatyp ze względów biologicznych i technicznych. Najczęściej występuje w formie ostrowierzchołkowej brak form baldachowatych. Wyjątkowo dobrze wzrasta na wysokość (do 48 m). Duży udział miąższości, pnie proste, oczyszczone, wykazujące tendencję do tworzenie cienkich i rzadko rozstawionych gałęzi. Szeroka strefa twardzieli, a wąska bielu. Częsta jest forma smolista (rubra).

Zaliczana jest tu też forma taborska. Jest to drzewo uważane za półcieniste, czyli znosi przejściowe ocienienie. W doświadczeniach prowenienecyjnych wykazuje cechy przewyższające inne pochodzenia (głównie pod względem wzrostu). Występuje na siedliskach Bśw (Dicranum pinateum balticum) oraz w BM i LM oraz w grądach.

Sosna pruska.

Na zachodzie granicą jej występownia jest granica zwartego zasięgu so, na płn. Morze Bałtyckie, na płn.- wsch. So bałtycka, na wschodzie So ukraińska, na płd. So polska, a na południowym zachodzie So hercyńska. 2/3 zasięgu na obszarze Polski. Cechy:

- pnie i korony zmienne,

- szerokobaldachowate korony, formy szerokogałęziste i półkoliste.

Występuje duża zmienność ekologiczna od Bs do BM i LM oraz grądów. Wykazuje również edafotypy.

Sosna ukraińska.

Zajmuje środkowowschodnie obszary Polski. Jest związana z dorzeczem Prypeci, Niziną Dniepru oraz Wyżyną Wołynsko-Podolską. Stanowi wyspowe stanowiska na ubogich glebach piaszczystych, tereny bagienne, na najlepszych siedliskach z Gb tworzy grądy.

Sosny terenów górskich.

Tworzą odmienne zbiorowiska niż So nizinne: Pineto-Ericion (bory wrzosowiskowe), Pinion sylvestris calcicolum (na wapieniech). Występują na skalnych stanowiskach, na glebach szkieletowych, żwirowych, płytkich, na wapieniach i dolomitach. Cechy wyróżniające to: występowanie niezależnie od stref wysokości, duży stopień endemiczności gatunków leśnych i występowanie gatunków alpejskich. Są one pozostałością minionych epok, w warunkach górskich klimatu o charakterze kontynentalnym. Częste są na słonecznych skałach wapiennych. Optimum rozwojowe na stanowiskach Europy środkowej i południowej. Tworzą zbiorowiska Vario-Pinetum. W Tatrach występują na skałkach nad Łysą Polaną, w Koryciskach i w Kotlincu. Wyróżniamy 15 klimatypów sosny górskiej.

Sosna karpacka.

Wyspowe stanowiska. Obejmuje swoim zasięgiem cały łuk Karpat. Cechy charakterystyczne:

- smukły świerkowaty pokrój,

- wąska i mała korona,

- drobne gałęzie,

- wąski biel, drewno gęste, trwałe,

- szyszki typu “hamata”.

Na pewnych położeniach korony są parasolowate (Łysa Polana). Występuje od 900 do 1520 mnpm (najwyżej w 1939r. - 1570 m n.p.m.).

Sosna hercyńska.

W Polsce występuje w regionie Sudetów. Stanowi wyspowe stanowiska, w ekstremalnych warunkach. Obficiej występuje na granicy z kwaśnymi buczynami z lasami Bk-Jd-Św, w warunkach zmiennego uwilgotnienia. Pień prosty, korona smukła, wąska, krótkie i delikatne gałęzie, szczególnie charakterystyczne dla wyższych położeń. W tych i niższych położeniach częste są też korony parasolowate. Występuje w strefie dominacji drzewostanów Bk-Jd, Db-Gb, Bk-Gb, skąd została wyparta na mniej optymalne stanowiska. W tych regionach występuje drzewiasta forma so górskiej (Pinus montana).

Lokalne rasy sosny górskiej w Polsce wg.Staszkiewicza (zaliczanej do So karpackiej).

Cech So górskich: mniejsze szyszki i skrzydełka nasion, korona nisko osadzona wysmukła lub parasolowata, od niżowych różnią się wolniejszym przyrostem krótszym okresem wegetacyjnym, występuje tu:

1. So podhalańska jest rasą związaną z glebami torfowymi, prosta i gonna strzała, dobrze oczyszczająca się, korona zaokraglona, drewno wąskosłoiste, duży udział twardzieli, krótsze igły od So niżowych.

2. So wdziarowa podawana przez Schramma w roku 1913 jako So pojawiająca się w Bieszczadach na wylesionych powierzchniach, także w Beskidzie Sądeckim i Niskim. Wdziera się w dolnoreglowe strefy do wysokości 760 mnpm. Częsta w lasach Bk-Jd. Korona w większości warunków wąska, przystosowana do zrzucania śniegu, lecz wykazuje dość duże zróżnicowania kształtu na różnych stanowiskach. Podaje się, że częściej obradza i dalej rozsiewa nasiona. Wykazuje dużą zdolność do opanowywania terenów górskich. Nie mylić jej z przedplonem.

Badania biometryczne szyszek na terenie Polski wykazały kilka typów morfologicznych So uważanej za odmiany lub rasy:

1. Rasa szwedzka (var. suecica) - ok. łaby,

2. Rasa polska (var. polonica) - niż polski,

3. Rasa południowa (var. meridionalis) - stanowiska reliktowe w Tatrach i Pieninach,

4. Rasa podkarpacka (var. subcarpatica) - Kotlina Nowotarska.

Zmienność ciągła (klinarna): Klin - wzrastający lub malejący stopień częstości występowania różnych genotypów lub fenotypów w obrębie populacji o ciągłym zasięgu, związany ze stopniem zmian warunków ekologicznych (np. zależność między zawartością s.m. igieł lub wys. różnych pochodzeń So, a długością pierwszego dnia roku o średniej temp. 6 oC.

Ogólne zasady odnawiania i pielęgnacji sosny.

1. Dążymy do odnowienia naturalnego wszędzie tam gdzie pozwalają na to warunki siedliskowe i odpowiednie pochodzenie So. Można stosować rębnie częściowe, zupełne z włączaniem nalotu i podrostu ukształtowanego w grupy i kępy, samosiew boczny w rębni zupełnej pasowej, pozostawianie nasienników, stosowanie złożonych rębni w tym nawiązujących do gospodarstwa lasu trwałego w Barenthoren (Gubin). W przypadku odnowienia sztucznego wysadzamy 10-16 tyś. sadzonek na ha.

2. W czasie pielęgnacji utrzymujemy zwarcie do 0,9 , zasadniczo wyrównując pułap koron. Zabieg w warstwie górnej - częściej unieszkodliwiamy niż usuwamy. Prawidłowo wykonany unieszkodliwianie rozpieraczy przesuwa następne zabiegi do pierwszych trzebieży. W trosce o różnorodność genetyczną włączać umiejętnie pojedyńcze rozpieracze.

3. Trzebieże w żerdziowinach słaba górna trzebież selekcyjna, powinne umożliwić pielęgnację koron najlepszych drzew bez odsłaniania gleby. Krytycznym współczynnikiem zadrzewienia jest 0,8-0,85. Drzewostan cienki - na dobrych glebach, trzebieże umiarkowane selekcyjne, należy usuwać drzewa źle ukształtowane i rozluźnić zwarcie w grupach bez większych redukcji liczby drzew na powierzchni. Na glebach słabszych narażonych na okresy posuchy należy zachować luźniejsze zwarcie. W żerdziowinach i tyczkowinach w takich warunkach należy wykonywać silniejsze trzebieże. W dobrze rosnących drzewostanach należy przejść stopniowo do cięć prześwietlających i musi to być połączone z wprowadzaniem dolnego piętra złożonego z Bk, Db bs, Jd, Lp, Św i Dg. Trzebieże są słabe lub umiarkowane. W przeciwieństwie do trzebieży w Bk i Św każda trzebież w So przez dłuższy okres czasu w stopniu większym niż umiarkowany powoduje zmniejszeoie przyrostu powierzchni przekroju oraz przyrostu miąższości. Lity drzewostan w wieku rębnym jest obrazem złego gospodarowania leśnego, gdyż konieczne jest wprowadzanie podszytów i dolnego piętra. Podniesienie wartości produkcji może nastąpić jedynie przez intensyfikację pielęgnacji jakości czyli czyszczenia w okresie młodocianym, gęstą więźba i podkrzesywanie.

4. Jeżeli celem jest drewno wartościowe to przy górnej wysokości 13 m (I i II klasa Krafta) należy podkrzesać 200-300 drzew żywotnych, panujących, równomiernie rozmieszczonych, do wysokości 4 m od ziemi. Trzebież selekcyjna bezpośrednio po podkrzesaniu, należy ją ukończyć po kilkudziesięciu latach. Następnie wykonuje się cięcia prześwietlające, dla zapewnienia odpowiedniej powierzchni wzrostu drzew podkrzesanych. Końcowa liczba drzew powinna być osiągnięta na 20-30 lat przed wyrębem. W tym okresie tylko cięcia sanitarne.

5. Gdy celem jest drewno budowlane podkrzesywanie jest zbędne. W drugiej połowie wieku rębności silna trzebież dolna, liczba drzew 200-250. Należy ją osiągnąć na 10-20 lat przed użytkowaniem rębnym.

6. Metoda produkcji drewna bezsęcznego (metoda Krotkiewicza). Polega na uszczykiwaniu pączków dla niewykształcenia gałęzi. W 5-6 letnich (wykształcone 3-4 żywe okółki) uprawach So należy wybrać 1000-2000 sadzonek najlepszej jakości na 1 ha. Następnie usuwa się corocznie pączki boczne przez okres 3-6 lat. Wzrost drzewka zapewniają dolne okółki oraz igły na pędach. Po 3-6 latach po utworzeniu korony nad miejscem okrzesania następuje stopniowe (po jednym okółku na rok) usuwanie dolnych partii gałęzi. Potem można zacząć okrzesywać górną część korony. Uszczykiwanie pączków należy prowadzić w okresie zimy i jesieni oraz wiosny w okresie spoczynku drzewka. Po 4 latach strzały są wolne od gałęzi na ługości 3,5 do 6,5 m. Pozyskane wyrzynki są prostosłoiste i bezsęczne. Metoda ta pozwala pozyskać drewno bezsęczne z dolnej części strzały w okresie 30-60 lat (w normalnych warunkach 80-100). Zalety: zabieg prosty, wydajny i tani w porównaniu z podkrzesywaniem, strzała pełniejsza, nie wymagane jest smarowanie ran. Wady: każde drzewo należy traktować indywidualnie, ogrodnicze postępowanie, należy też usuwać pojawiające się pączki w pachwinach igieł. Występuje tu nadmierny wzrost dolnych gałęzi, środek ciężkości jest przesunięty w górę, czyli drzewo jest mniej stabilne.

Świerk pospolity (Picea abies L.)

Kształtowanie się zasięgu gatunku.

Podczas ostatniego zlodowacenia bałtyckiego refugia Św położone były na czterech obszarach:

- w środkowej Rosji, pomiędzy północną współarktyczną zimną strefą a od południa stepami lessowymi,

- u podnóża Karpat i Alp Transylwańskich,

- w Górach Dynarskich z wybiegami do wschodnich brzegów Alp,

- oraz na Półwyspie Apenińskim.

Do Polski północno-wschodniej i w region nadbałtycki Św dotarł z refugium środkoworosyjskiego w okresie borealnym, z refugium karpackiego wędrówka rozpoczęła się w glacjale, wędrówka odbywała się położeniami górskimi ku zachodowi. Do Beskidów Św dotarł w okresie 8 tys. lat pne, do Sudetów 6,5 tys. lat pne. W okresie preborealnym nastąpiło zwiększenie zasięgu Św w Europie (w Polsce sięgnął wyżyn). Przyjmuje się, że oba zasięgi spotkały się w okresie atlatyckim, na linii środkowego i południowego Bugu. W tym okresie nie występowała dysjunkcja środkowopolska.

Zmienność klimatypowa świerka.

Wg.Svobody są dwa obszary występowania Św : północny i górski.

Świerki północne.

Z terytorium północnym - 3 klimatypy, i południowym - 5 klimatypów min. Św bałtycki.

Świerk bałtycki.

Najbardziej zachodnie stanowisko Św północnego, związane jest z dominację klimatu kontynentalnego. Zajmuje najdalej na zach. wysuniętą część obszaru północnego. W Polsce występuje w części płn.-wsch., aż po wsch. granicę Gb. Na zach. granicę stanowi obszar bez Św, na pł. dysjunkcja środkowopolska, na wsch. granica nieostra - terytorium kontynentalne zajęte przez Św rosyjskiego. Dominacje forma “acuminata” łusek nasiennych. Niedojrzałe szyszki są zielone. Tworzy drzewostany mieszane z udziałem So (gl. ubogie) i gatunków liściastych : Bk, Js, Lp, Gb. Siedliskowe typy lasu: wszystkie oprócz Bs. Występuje jako gatunek panujący i współpanujący. Cechuje go dobry wzrost.

Świerki górskie.

Występują: Św alpejskie (3 klimatypy) i hercyńskie (5 klimatypów).

Świerk karkonoski (P.a.corcontica ) św sudecki rasa karkonoska

Występuje w Karkonoszach, Górach Izerskich oraz Górach Orlickich, na wysokości 600-1250 (1350) m n.p.m.. We wschodniej części granica ta przebiega o 100-150 m wyżej. Optymalna granica to 600-900 m n.p.m.. Najwyżej sięga na ekspozycjach płd.-zach., najniżej na płn.-wsch., różnica 160 m. Tworzy zbiorowiska Plagiotecium Pinetum harcnianea. Są to wysokie dorodne drzewa, występuje w paśmie buczyn, wykazuje duży stopień zniekształcenia. Są to drzewostany sztuczne, w dużym stopniu nierodzime. Eksploatowany od XVI-XVII w. Za północną granicę tego Św. uważa się linię opadów pow. 600 mm.

Świerk śląski (P.a.silesiaca) sudecki w rasie śląskiej

Występuje w kompleksie Jesioników i Śnieznika Kłodzkiego. Tworzy w tych terenach górną granicę lasu (do 1300-1375 m n.p.m. na Śnieżniku). Optymalne wysokości jak u karkonoskiego. Na północy sięga do równin i Gór Opawskich. Na Śnieżniku bardzo częsta jest forma płaskogałęzista (uważana za pierwotną). Kożystna budowa pnia.

Świerki karpackie.

Świerk beskidzki P.a.beschidiaca

Na zachodzie występuje do Bramy Morawskiej, na wschodzie do dysjunkcji środkowo-karpackiej w Beskidzie Niskim. Otacza wyspowo występującego Św tatrzańskiego. Występuje od pogórza (400-600m n.p.m.), aż do górnej granicy lasu (1300-1400 m n.p.m.). Są to w większości bardzo cenne drzewostany świerkowe. Częściowa nierodzimość pochodzenia. Zachowały się w reglu dolnym w drzewostanach Jd-Św na BMG, na glebach kwaśnych i ubogich.

Należy tu również Św istebniański. Rezerwat Bukowiec w nadleśnictwie Wisła wiek 160 lat ,zasobność na ha wynosi 1209 m3, wysokość drzewostanu głównego 52-56 m. Główne ostoje rodzimego Św beskidzkiego w reglu górnym zachowały się w pasmach Babiej Góry, Baraniej Góry, Skrzycznego, Policy, Pilska, Radziejowej i Gorc. Na pogórzu związany z fliszem. W Małych Pieninach następuje odwrócenie stref i Św występuje niżej niż Bk.

Świerk tatrzański P.a.tatrica.

Występuje na gruchotach skalnych krzemianowych i granitowych w borach dolnoreglowych. Duży udział powierzchni drzewostanów obcego pochodzenia. Stanowi wyspowe stanowiska wśród Św beskidzkiego. Tworzy górne granice lasów w pasmach Tatr. Pojedynczo wchodzi w buczyny w reglu dolnym. Tworzy też świerczyny przypotokowe w reglu dolnym. Najczęstsze formy “acuminata” oraz “vulgaris”, wyjątkowo “fenica”. Zasięg pionowy: 1200-1290 do 1650 (1720) m n.p.m.. Naturalne ostoje Św: ok. 700 ha w reglu górnym (BWG) i 200 ha dolnoreglowych Św na morenach granitowych. Ok. 9 tyś. ha to zniekształcone świerczyny lub złomy i nieużytki leśne.

Świerk wschodniokarpacki

Zasięg zwarty od Rusii zakarpackiej na południe. W Polsce związany z Bieszczadami, a dokładnie z kompleksem Sianki. Wyróżnia się (od tatrzańskiego): szybki wzrost w młodości i szybkie zahamowanie wzrostu, forma “acuminata”, korowina zbliżona do jodłowej (szara), cenne drewno, wybitnie długowieczny, pełna strzała.

Typy ugałęzienia u świerka.

Zostały określone przez Sylvena w roku 1909 i są następujące: grzebieniste, niewłaściwie grzebieniaste, taśmowe (zwarte), szczotkowe i płaskie. Natomist Prehausser wyróżnił w roku 1958 następujące: grzebieniasty, szczotkowy i płaskogałęźny. Typy ugałęzienie tworzone są na podstawie gałęzi II rzędu. W tym czasie zaistniał problem “Czy typ ugałęzienia jest uwarunkowany genetycznie czy nie?”. Zauważono, że niektóre typy ulegają modyfikacjom, szczególnie w dolnej części korony, podejrzewano, że następuje to pod wpływem środowiska. Za genetycznie uwarunkowane typy ugałęzienia uważa się: szczotkowe, płaskogałęźne i grzebieniaste. Ich modyfikacjami są nieregularnie grzebieniaste, wstęgowe i taśmowe. Nawet rozgałęzienia podobne do szczotkowego i plaskogałęźnego uważa się za modyfikacje podstawowych typów ugalęzienia, wówczas genotyp rozgałęzienia jest ukryty. Za typy niestałe uważa się grzebieniaste, a za stałe płaskogałężne. W przypadku grzebieniastego ugałęzienia wraz ze zwiększeniem wpływu czynników modyfikujących np: duże opady śniegu, oblodzenie czy sadz, następuje przeniesienie się typu w kierunku pośrednich, na skutek obrywania gałązek pierwotnych, a tworzenia wtórnych. Typy pośrednie: szczotkowe, szczotkoworurowate, wstęgoworurowate, płaskogałężne. Więc typ grzebieniasty ma dużą możliwość przystosowania się do ekstremalnych warunków i szeroką normę reakcji. Typ płaskogałęźny zachowuje przy wzrastającym nacisku warunków typ podstawowy lub może przejść w typ wstęgowy i w jego wypadku norma reakcji jest mała i wąska zdolność przystosowawcza. Forma ugałęzienia nie zawsze może byćpewną cechą genotypu. Przy zalesieniach wysokogórskich trzeba krytycznie odnosić się do form ugałęzienia. W przypadku Św szczotkowatego, wstęgowego i płaskogałężnego identyfikacja ich genotypów jest możliwa tylko na siedliskach z małą presją modyfikacyjną, ponieważ tylko tam rozgałęzienia genotypowe i fenotypowe są identyczne. Z uwagi na możliwości modyfikacyjne Św grzebieniastego i szczotkowego w formy wstęgowe i płaskogałęziste nie można wykluczyć, że w wysokich położeniach znaczna część Św płaskogałężnych uwarunkowana jest modyfikacjami. Moze to mieć miejsce zwłaszcza na siedliskach na których d-stany pochodzą z materiału siewnego bądż sadzeniowego z niższych położeń.

Fenotypy płaskogałężne mogą tworzyć się przy każdym genotypie odpowiedzialnym za formę ugałęzienia.

Fenotypy szczotkowe mogą tworzyć się przy genotypie szczotkowym i grzebieniastym.

Fenotypy grzebieniaste tylko przy genotypie grzebieniastym.

Formy te mają związek z wpływem środowiska. W miarę pogarszania sie warunków maleje udział drzew grzebieniastych a wzrasta płaskogałężnych. Dzieje się to nie tylko na skutek selekcji genetycznej ale także przez modyfikacyjny wpływ środowiska. Forma ugałęzienia ma wiec znaczenie w pracach hodowlanych lecz nie należy jej przeceniać.

Świerk grzebieniasty i jego modyfikacje (krzyżówki).

Nie posiadają podwiniętych ku górze końców gałęzi I rzędu, choć są od tego twierdzenia wyjątki.

Gałęzie I rzędu są najczęściej poziome lub lekko zagięte ku dołowi.

Gałęzie II rzędu i dalszych zwisają pionowo w dół tworząc grzebień lub kurtynę.

Korona świetlista, ażurowa, prześwituje od dołu, najczęściej szerokostożkowata, podobna do trójkąta równobocznego.

Przystosowana do pobierania światła bocznego.

Narażona na stratę dłuższych gałęzi na skutek sadźi i oblodzenia.

Kora czerwonobrunatna.

Rzadko spotykana czysta forma, krzyżówki ze szczotkowym.

Zasadniczy typ zacisznych położeń regla dolnego Beskidu oraz niższych położeń górskich.

Świerk szczotkowy i jego krzyżówki.

Gałęzie I rzędu zawsze zgięte ku górze, jedynie w dolnej części korony mogą być poziome.

Gałęzie II rzędu tworzą półkoliste zagęszczenia (szczotkę) coraz szersze ku pniowi.

Korona o zarysie trójkąta równoramiennego.

Wychwytuje światło górne i boczne.

Kora czerwonobrązowa, łuski szyszek "var.europea".

Świerk płaskogałęźny i jego modyfikacje.

Gałęzie I rzędu zawsze przegięte ku dołowi.

Gałęzie II rzędu i dalszych zawsze w jednej poziomej płaszczyźnie, skrócone.

Nie wykształca gałęzi zastępczych.

Różne formy pokrojowe: kolumnowa, wrzecionowata, paraboidalna - efekt dziedzicznych skłonności do zwalniania przyrostu wys. i grubości.

Szyszki najmniejsze i cylindryczne.

Kora szarawa, z wiekiem spękana podłużnie, zbliżona do Jd.

Charakterystyczna dla wyższych położeń górskich (regla górnego).

Właściwości biologiczne świerka.

1.Przyrost.

Największy przyrost długości we wszystkich stożkach wzrostu jest u Św grzebieniastego, u szczotkowego największy jest przyrost długości strzały, mniejszy gałęzi, u płaskogałęźne małe przyrosty we wszystkich stożkach wzrostu pnia i gałęzi. W położeniach dolnoreglowych przeważają w Beskidach Św grzebieniaste i szczotkowe.

2.Przyrost grubości.

U Św grzebieniastego jest on w porównaniu do przyrostu na długość słabszy, dla tego Św ten jest zazwyczaj smukły, u szczotkowego jest odwrotnie dla tego jest on zbierzysty, u płaskogałęźnego najsłabszy jest przyrost na grubość.

3.Odporność na skrajne warunki środowiska.

Wg.Prichoisera: grzebieniasty cierpi od sadzi i oblodzenia, wg. Mayera: znosi on suchy opad śniegu, nie ulega wywrotom, mniej cierpi od grzybów niż płaskogałęźny. Szczotkowy jest wrażliwy na grubą pokrywę śniegu, doznaje częstych złamań wierzchołka, uszkadzany przez sadź i oblodzenie. Płaskogałęźny jest burzoodporny, znosi grubą pokrywę śniegu, sadź i oblodzenie, zbierzysty pień jest dodatkowo odporny na dodatkowe obciążenia, krótkie gałęzie zatrzymują dużo śniegu ale są elastyczne i go zrzucają.

4.Produkcyjność.

Przyrost Św grzebieniastego jest w wieku średnim 160% przyrostu Św płaskogałęźego. Św grzebieniasty zajmuje większą powierzchnię niż płaskogałęźny w związku z tym jest go mniej na jednostce powierzchni i produkcja jest nie większa od płaskogałęźnego. Największe rozmiary osiągają się o cechach pośrednich między szczątkowym a grzebieniastym. W naszych Beskidach przeważają Św o cechach grzebieniasto-szczotkowych i sczotkowo-grzebieniastych. W warunkach optymalnych jest to 95%, w zaciszach od 37 do 40%.

Typu ugałęzienia w terenach niżowych.

Św terenów Polski północno-wschodniej jest bardzo zbliżony do Św dolnoreglowego (grzebieniasty i szczotkowy), płaskogałęźne rosną jedynie na glebach torfowych Puszczy Białowieskiej. Na glebach mineralnych w grądach przeważają św grzebieniasto-szczotkowe i szczotkowe.

Warunki klimatu a występowanie świerka.

Św grzebieniasty i o przewadze tego typu: połóżenia o dużej wilgotności powie-trza,zaciszne,z mokrym śniegiem, lecz nie narażone na oblodzenie, niedopuszczalny jest na grzbietach górskich.

Św szczotkowy: opady pozbawione mokrego śniegu, ale narażone na sadź i oblodzenie, łatwo regeneruje utracone pędy i wierzchołki.

Św płaskogałęźny: wykazuje ekspansję w tereny o ekstremalnych warunkach klimatu, w położenia przyszczytowe, narażone na uderzenia silnych wiatrów, nie ma dla nich znaczenia rodzaj i intensywność opadów, jest pionierem tego gatunku w terenach polodowcowych.

Wnioski praktyczne.

Koniecznym jest dostosowanie typu ugałęzienia do warunków klimatycznych środowiska wzrostu, czyli Św grzebieniasty na nizinach i zacisznych niższych położeniach górskich, Św szczotkowy i jego kombinacje z innymi typami jest obecny we wszystkich położeniach za wyjątkiem regla górnego i partii przyszczytowych (narażenia na sadź i oblodzenia), płaskogałęźny oraz Św i jego kombinacje z grzebieniastym-stanowiska wysokogórskie, tereny narażone na sadź i oblodzenie. Charaktrystyczny dla lasów Dalekiej Północy. Św obcego pochodzenia: dobrze przyrastające, obradzajace nasiona i odnawiające się można w d-stanie utrzymać.

Inne formy świerka.

- virigata - wężowy (brak odgałęzień II rzędu),

- columnalis - kolumnowy,

- vimminalis - zwisający,wiciowy,

- pendula - płaczący,

- formy pastwiskowe,

- mamilifera - cycaty.

Hodowla świerka.

Odnawianie.

Zasadniczo naturalne, szczególnie tam gdzie mamy rodzime ekotypy lub adaptowane nieznanego pochodzenia. Najczęściej w d-stanach Św, odnawianych rębnią częściową. Na powierzchniach otwartych możliwe do realizacji w warunkach nie zagrożonych przymrozkami. Unikać rębni zupełnych smugowych w górach.

Pielęgnacja.

Zasady pielęgnacji Św narażonych na wiatr (materiały). Godny polecenia jest model niemiecki Abetza. Polega on na wyborze przy H górnym 15 m, max. 400 drzew dorodnych i usunięcie okazów najbardziej szkodliwych. Te zabiegi selekcyjne prowadzone są, aż do osiągnięcia H górnego 21 m. W następnej fazie życia stosuje się trzebieże dolne - usuwa się wszystkie pozostałe drzewa , oprócz 400 dorodnych. Nawrót cięć określa się na podstawie wysokości górnej. Wynosi on co 2 m (zabieg 5 krotnie) lub 3 m (4 krotnie).

Szczegółowe zalecenia co do trzebieży.

1. Czyszczeniami przed wiekiem 20 lat doprowadzić do 2,5 tyś. Św/ha.

2. D-stany nie zagrożone, odnowiono: > 2,5 tyś./ha.

2.1.D-stany młode, H gór. 15-18 m, warianty:

2.1.1. Gdy d-stan zróżnicował się pod względem grubości, a liczba drzew > 300szt./ha - stosujemy trzebież selekcyjną.

2.1.2. Gdy d-stan nie uległ zróżnicowaniu, drzewa o krótkich koronach, a H/d > 85-90 - stosujemy trzebież górną umiarkowaną (selekcyjną). Doprowadzamy do przeżedzenia pułapu koron stosując nawrót co 3 lata.D-stan podrzędny początkowo pozostaje dla podniesienia stabilności. Po 10-15 latach ostrożnych cięć przejść do silnej trzebieży dolnej, ze zmniejszającą się intensywnością w miarę upływu wieku. Nie zaleca się podkrzesywania.

2.2. D-stany średnich klas wieku, H gór. 18-28 m, warianty:

2.2.1. D-stany stabilne i uformowane, długość korony > 40%, H/d - 80-85. Konsekwętnie realizować raz przyjętą koncepcję pielęgnacji. W tym momencie nie można rozpocząć trzebieży selekcyjnej. Podkrzesywanie nie jest możliwe. Pod koniec tego okresu d-stan złożony tylko z drzew które dotrwają do wieku rębności bez żadnych zabiegów.

2.2.2. D-stany zwarte, nie pielęgnowane, długość korony < 40%, H/d > 85. Wszystkie zabiegi znacznie zwiększają niestabilność d-stanu. Przy H gór. 18-25 m ostrożne usuwanie słabych drzew d-stanu panującego. Zabiegi umiarkowane i krótkie nawroty. Pozostawia się d-stan podrzędny, póżniej przechodzi sie do trzebieży dolnych umiarkowanych.

2.3. D-stany stare, H gór. > 25 m.

2.3.1. D-stany pielęgnowane, długość korony > 33%. W wyniku dotychczas wykonywanych trzebieży selekcyjnych liczba drzew zbliża się do końcowej. Następuje okres zaniechania cięć, brak d-stanu podrzędnego, tylko cięcia sanitarne (głównie drzewa przewrócone).

2.3.2. D-stany zwarte, nie pielęgnowane, długość korony < 33%. Nie ma możliwości cięciami kształtować stabilność d-stanu. Zabiegi słabe lub umiarkowane tylko w dolnym piętrze (nie przerwać pułapu koron), przystępować do odnowienia.

3. D-stany zagrożone wiatrem.

3.1 Odnowienie - sadzenie mniej niż 2 tyś./ha, w innej sytuacji konieczna jest redukcja wczesna i radykalna - potrzebna przede wszystkim w odnowieniu naturalnym. Pod koniec tego okresu korony powinny sięgać ziemi.

3.2. Gdy H gór. > 10-15 m. Pielęgnowane do tej pory d-stany (wg. zasad powyżej), należy stale rozlużniać umiarkowanymi cięciami o częstych nawrotach, aż do osiągnięcia końcowej, pożądanej liczby drzew - przy H gór. 25 m. Rozpoczynamy wcześnie odnowienie lub stosujemy przebudowę.

3.3. Zbyt zwarte do tej pory d-stany nie mogą być już ustabilizowane (każdy zabieg zwiększa zagrożenie od wiatru). Zalecane są ostrożne dolne trzebieże o krótkich nawrotach i przystąpienie do odnowienia lub przebudowy gdy tylko ukształtują się sortymenty pożądanych grubości.

Pielęgnowanie brzegu drzewostanu.

Różne formy występowania brzegu lasu (na podstawie ryc. z materiałów):

Ryc. 1a. Najczęstsza forma zewnętrznego i wewnętrznego brzegu lasu, złożona z jednego rzędu drzew które od strony odsłoniętej są ugałęzione od ziemi (jak drzewa wolnostojące), zaś od strony wnętrza d-stanu korona jest krótka od 1/4 do 1/2 wysokości. Brzeg odporny na wiatr. Bezpośrednio za okrajkiem znajdują się drzewa o krótkichkoronach,niestabilne. W czasie sezonu wegetacyjnego okrajek taki jest trudny do przeniknięcia dla wiatru. W stanie bezlistnym przenikanie wiatru jest osłabione. Taki okrajek powoduje zachamowanie ruchu powierza, jego spiętrzenie i przenoszenie ponad pułapem koron. W górnej części koron i bezpośrednio ponad nimi występują wyrażne przyspieszenia ruchu powietrza co powoduje powstanie zawirowan. Powodują one wywroty lub złomy.

Ryc. 1b. Drzewa rosnące na brzegu d-stanu, powinny być wzmocnione dzięki lużnemu zwarciu - sa stabilniejsze i odporniejsze na wiatr. Uzyskuje się to przez lużniejszą więżbę przy odnowieniu lub intensywniejsze zabiegi pielęgnacyjne w trakcie czyszczeń.

Ryc. 1c. Jeżeli chcemy wzmocnić starsze d-stany przeciw wiatrom to należy otworzyć brzeg d-stanu przez podkrzesanie drzew. Nie będą tworzyły się zawirowania, większość powietrza która dostaje się do d-stanu jest zasysana przez korony do górnego prądu powietrza nad koronami. Wady: silne parowanie z gleby, wywiewanie ściółki, względy estetyczne. Z tego względu podkrzesywanie należy brać pod uwagę wtedy gdy d-stan silnie narażony na wiatr.

Ryc. 2. Brzeg lasu cechuje stopniowy wzrost wysokości. Nie powoduje to zachamowania prądów powietrza, które stopniowo unoszą się nie powodując zawirowań. Szybkość powietrza jest jednakowa. Taki brzeg można ukształtować tylko w odnowieniu. Wada: straty produkcyjne na brzegu.

Ryc. 3. Brzeg bardzo stabilny, wykształcony przez podsadzanie, zwarcie jest takie, że okazy nabierają cech drzew wolnorosnących. Jeżeli brzeg taki jest utworzony z tego samego gat. lub tych samych gat. co w głębi d-stanu to nie powstaje zagrożenie,że bedą różnice wysokości pomiędzy brzegiem a wnętrzem d-stanu. Jeżeli taki przypadek nie ma miejsca, to wtedy ochrona mogła by być zapewniona przez niezbyt wysoki pas stabilnych gat. liściastych (ochrona gat. iglastych rosnących wewnątrz d-stanu).Ta osłona może okazać się niezbyt wystarczająca, ponieważ w strefie przejściowej należy liczyć się z zawirowaniami powietrza. Mimo wszystko takie rozwiązanie zapewnia stabilność. Pożądane jest aby okrajek i brzeg złożony był z kilku gat. (min. względy estetyczne).

Modele przestrzennej budowy lasu.

Kształtowanie przestrzennej budowy lasu ma na celu wytworzenie takiego rozmiestrzenia d-stanów, który zapewni:

1. Trwałość lasu i produkcji.

2. Swobodny dostęp w celu wykonywania zabiegów w każdym d-stanie bez obawy narażenia sąsiedztwa na straty.

3. Określony stopień ładu z punktu widzenia administracyjnego.

Dwie metody kształtowania pbl:

1.Izolacji

Dąży się do tego by każdy drzewostan miał swoją ścianę ochronną. Wadą tej metody jest konieczność wyłączenia z produkcji dużych pasów terenu, praktycznie jest to metoda nierealizowalna, pomimo spełniania powyższych warunków.

2.Kierunku cięć.

Uwzględnione jest działanie czynników meteorologicznych (wiatru). Uporządkowanie lasu (systemizacja) zmierza do takiego uszeregowania sąsiadujących drzewostanów, przy którym każdy byłby cały czas osłonięty od strony najniebezpieczniejszej przez drzewostan nieco młodszy. Jest to wynikiem konsenkwetnego stosowania kierunku cięć przeciwnego do kierunku wiatrów wywalających.

Części składowe przestrzennej budowy lasu.

Obręby - części są niezależne od siebie przez zabezpieczenie własnymi ścianami ochronnymi, są to ostępy.

Rozręby - wąski zrąb zupełny przebiegający wzdłuż całego drzewostanu prostopadle do kierunku cięć dla wytworzenia wewnętrznych ścian ochronnych. Wykonuje się to przy projektowaniu ostępów w dużych kompleksach leśnych. Zaleca się by one od siebie oddalone o 150-200 m. Należy je wykonywać gdy drzewostan osiąga 20-40 lat, a wysokość jest od 10-15 m. Początkowo szerokość jest od 5-6 m. Poszerzenia następują co 5-10 lat,stopniowo do wieku rębności nie może przekroczyć dla Św. 15-20 m, dla innych gatunków 25-30 m.

Oręb - wąski zrąb zupełny wykonywany na zawietrznej części drzewostanu bliskorębnego lub rębnego jeśli sąsiaduje on z drzewostanem młodszym. Po wykonaniu cięcia skrajne drzewa młodszego drzewostanu wzmacniają pnie i korzenie, rozbudowują korony. Cięcia te należy wykonać do czasu nim drzewostan przekroczy wiek 20-40 lat. Na żyznych siedliskach i glebach mokrych przy słabym rozwoju korzeni wiek uwalnianego skraju drzewostanu powinien być niższy. Od wykonania orębu do usunięcia drzewostanu powinno minąć 20-30 lat. Jeżeli istnieje niebezpieczeństwo, że młodszy drzewostan nie będzie zdolny do samodzielnego przeciwstawienia się wiatrom po usunięciu drzewostanu starszego, wówczas oręb należy wykonać w starszych drzewostanach w formie wąskich smug w kilku nawrotach, a zrąb powinien być odnowiony dla ukształtowania się wznoszącego skraju. Skraj ochronny można wytworzyć przy wykorzystaniu podrostu.

Jodła pospolita (Abies alba L.)

Kształtowanie refugiów jodły.

W trzeciorzędzie Jd pojawiła się w paleogenie (starszy trzeciorzęd), ale obficiej występowała dopiero w neogenie. W Polsce ziarno pyłku prawdopodobnie rodzaju Abies znaleziono w dolnej kredzie (era mezozoiczna), co może wskazywać na to, że Jd jako rodzaj ma około 100 milionów lat.

W czwartorzędzie we wczesnym pleistocenie skupiska jd znajdowały się w południowej Europie, w intergalacjale kromeńskim (poprzedzającym zlodowacenie krakowskie) Jd przekroczyła w kierunku północno-zachodnim obszar dzisiejszego zasięgu (dotarła do płd Angli), lecz jej udział był nikły. W interglacjale mazowieckim Jd dotarła do Morza Bałtyckiego i Północnego, jak również po raz ostatni do Wysp Brytyjskich (również Irlandii). Interglacjał mazowiecki uznaje się za tzw. czas jodły - nigdy nie osiągneła już takiegozasięgu. W czasie zlodowacenia środkowopolskiego została wyparta. Interglacjał eemski przynosi z sobą rozdział gatunków zbliżony do obecnego (holoceńskiego), lecz był to zasięg Jd nieco większy niż obecnie (wysunięty na południe). Jd dotarła do Pomorza. Zlodowacenie Wisły z licznymi intergalacjałami Jd spędza w dwóch refugiach w płd.Grecji i Kalabrii.

Na obszar Europy środkowej wkraczała grzbietami górskimi. Drogi wędrówki Jd:

1. przez Jure SzwajcarskA do Wogezów i Czarnego Lasu oraz na Wyżynę Szwabsko-Bawarską (z refugium w płd.-zach. Francji),

2. przez Alpy Allagańskie do Jeziora Bodeńskieg, skąd rozeszła się na wschód i zachód,

3. wschodnioalpejska (z refugium płd.) do Bawarii, Austrii, Czech, Moraw, Gór Kruszczcowych, Turyńskiego Lasu i do południowozachodniej Polski,

4. karpacka do Słowacji, Polski i Ukarainy.

Dla polskiej Jd najważniejsze są drogi wschodnioalpejska i karpacka.

Wędrówka jd w Karpatach.

Dla tego terenu przyjmuje się istnienie jeszcze jednego refugium Jd na południe od Niskich Tatr, w rejonie tzw. Pramatry. W tym terenie przetrwała ona okres klimatu kontynentalnego okresu borealnego. Stąd wędrowała ona w Karpaty Słowackie i na Wyżynę Małopolską. Warunkiem wędrówki Jd w przeważnie suchym i ciepłym klimacie kontynentalnego typu pod koniec okresu atlantyckiego i subborealnym był wilgotny i obfity w opady klimat wyższych położeń górskich, w których Jd wówczas panowała. Jd "kroczyła" na płd. i wsch. położeniach, szczególnie zaś w reglu dolnym na wysokości 500-900 m n.p.m.. Wyjątkowo schodziła niżej. Istniały wówczas rozległe tereny bez Jd. Zeszła niżej dopiero w okresie suatlantyckim, w związku z ochłodzeniem i zwiększeniemopadów, przeniknęła do lasów mieszanych pogórza, gdzie jest reliktem tego okresu. Jodła w Karpatach była notowana w okresie borealnym (efekt dalekiego transportu), choć częstsza była w okresie atlantyckim. U schyłku okresu atlantyckiego Jd występowała w formie rozproszonej na stokach Sudetów oraz na północnych stokach Karpat Zachodnich. W okresie suborealnym Jd w warunkach większej wilgotności dokonała wyraźnej ekspansji w kierunku ku Górom Świętokrzyskim, a nawet do Puszczy Białowieskiej (przez wyżyny Podlasia). Jej wędrówka zakończyła się w starszym subatlantyku. Z roku 1921 pochodzi stanowisko opisane przez Szafera w Puszczy Białowieskiej w rezerwacie "Cisówka" (obecnie Białoruś).

Klimatypy jodły pospolitej.

wg.Svobody: 1.pirenejska,

2.francuska,

3.normandzka,

4.alpejskie (jurajska,austriacka i południowoalpejska),

5.apenińskie (kalabryjska,sycylijska,korsykańska),

6.hercyńska (frankońska, czeska, łużycka),

7.karpacka (śląska,słowacka,polska),

8.wschodniokarpacka,

9.dynarska,

10.bułgarska.

Jodła hercyńska

Jodła łużycka A.a.lusatica.

Obejmuje Góry Łużyckie i Karkonosze oraz Góry Orlickie, G.Odrzańskie i Jesioniki. Na wschodzie dociera do Bramy Morawskiej, na południu do górnych Łużyc k.Szprotawy. Na południowym wschodzie styka się z Jd czeską na Wyżynie Wschodniomorawskiej. Występuje w dwóch głównych zespołach kwaśnej buczyny sudeckiej oraz buczynie sudeckiej. Obficiej występuje w niższych położeniach w grądach. Zachowała się w okolicach Bystrzycy Kłodzkiej, Barda Śląskiego, Jugowa oraz w Górach Bardzkich i Karkonoskim PN. Udział 0,-0,3% w Sudetach. Występuje do 900 m n.p.m., a na stokach płn do 1000 m n.p.m..

Jodła karpacka.

Jodła śląska A.a.silesiaca.

Sięga na zachodzie do Bramy Morawskiej, na południu do Jd słowackiej, na północy do linii Wisły, na wschodzie do Karpat Wschodnich. Występuje w obszarze Beskidów Zachodnich (od Wisły do Sanu). Tworzy min. zespoły buczyny karpackiej, buczyny wyżynnej, borów mieszanych regla dolnego. Na przedgórzu tworzy zbiorowiska przejściowe z So. W Bieszczadach na Babiej Górze i w Tatrach tworzy las jodłowy. W Beskidzie Sądeckim i Wysokim tworzy zbiorowisko Luzulo-Fagetum. Występuje też w zbiorowisku Abietum polonicum, borze jodłowym mieszanym oraz sporadycznie w reglu górnym z Św. W niższych położeniach występuje z Gb i Lp w grądach oraz z Jrz i Jw w Sorbo-Aceretum. W Pieninach występuje w zbiorowiskach kserotermicznych Carci albae Fagetum oraz w Carci fagetum abietosum.

Jodła słowacka A.a. slovacica.

Występuje w Tatrach, bardzo nieliczna. Kompleks d-stanów Jd zgrupowanych w niższych częściach regla dolnego - od doliny Chochołowskiej, Jaszczurówka.

Jodła polska A.a. polonica.

Na zachodzie sięga Odry i Wzgórz Trzebnickich , na północy i wschodzie dochodzi do granicy zasięgu gatunku, na południu styka się z Jd śląską. Główne skupienia to Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (wyparta na ok. 50% stanowisk), Góry Świętokrzyskie (stoki wschodnie i wilgotniejsze) i Roztocze. Występuje we wszystkich zbiorowiskach leśnych za wyjątkiem Bs, a więc w :

- grądy,

- jaworzyny,

- ciepłolubne buczyny Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej,

- buczyny karpackie wyżynne,

- kwaśna buczyna niżowa,

- las jodłowy,

- jodłowy bór mieszany,

- bory mieszane świeże,

- bory sosnowe,

- bory bagienne.

Jodłaa wschodniokarpacka.

Jodła wschodniokarpacka A.a. transylvanica.

Występuje w Bieszczadach i ich przedgórzu, optymalnie do 900 mnpm.Tworzy zbiorowiska: sucha wschodniokarpacka buczyna i bór mieszany regla dolnego. Jej stanowiska to: Baligród, Cisna, Lutowiska, Komańcza, Bircza, Abrłamów, pasmo Otrytu. Optymalne warunki w Karpatach wschodnich (980 m3/ha), Gorgany - 50-60 m wys., 50-60 m3 pojedyńcze drzewo.

Zmienność jodły.

O braku wiadomości o zmienności Jd zadecydowały badania Englera z roku 1905 oraz bardzo mały stopień wymiany nasion między położeniami. Badaniami objęto wówczas jedynie Jd z wysokości 680-1330 m n.p.m., założono istnienie 4 proweniencji reprezentowanych w próbie przez łącznie 10 drzew. Wybrano zarówno drzewa starsze jak i młodsze, drzewa panujące i opanowane. Z dwóch położeń na różnych wysokościach. Nie stwierdzono zależności ciężaru 1000 nasion z wielkością siewek, podobnie wpływu wysokości n.p.m., a rozwojem siewek, jak również wieku drzew macierzystych. Ocena 3-4 letnich Jd pozwoliła na stwierdzenie, że u morfologiczne stałej Jd nie stwierdza się ras fizjologicznych. W roku 1978 Leibengut przeprowadził krytykę tych wyników, na podstawie: pochodzenia drzew z jednakowych zbiorowisk. Po przeprowadzeniu podobnych badań wynikło, że Jd jest zróżnicowana fizjologicznie.

Odporność na niska temperaturę.

W północno-wschodnim zasięgu wykształca szereg ekotypów odpornych na niskie temperatury. Jd z Wołynia znosi temperatury okolic Moskwy (podobnie jak Jd podolska). Wyróżnia się odmianę A. alba var. Wołonca (Jd bukowińska) znosząca temperatury do - 40 oC (różni się od Jd). Jodła z środkowych położeń Apeninów jest bardziej wrażliwa od Jd z terenów alpejskich.

Odporność na suszę.

Zasięg na płn. ogranicza izohieta 600 mm, na płd. Karpat izohieta 700 mm. Jd pochodzeń z środ. i płd. Apeninów wykazują znaczne zróżnicowanie na suszę w porównaniu z pochodzeniami Alpejskimi. Na południu odporne są Jd pirenejskie oraz wschodniokarpackie i z Rudaw słowackich (w porównaniu do innych Jd Karpackich). Jd z Walis (subalpejska) opady poniżej 548 mm rocznie, w okresie wegetacji: kwiecień - wrzesień tylko 269 mm. Stanowisko reliktowe zajęte w okresie atlantyckim. Siewki tego pochodzenia wykazują następujące cechy:

- większa zawartość wody w warunkach większej trudności lub optymalnej do jej adsorpcji,

- lepsza regeneracja po okresie suszy,

- niski stosunek ciężaru łodyżki do korzenia ok.2 : 1,

- niższa transpiracja siewek,

- cechy te są uwarunkowane genetycznie.

Wymagania świetlne.

Jd apeńińskie mają większe wymagania od Jd środkowoeuropejskich. Najbardziej wymagającym polskim pochodzeniem (wg. Gunii) jest Jd ze Starego Sącza, najmniej z Rogowa. Pośrednie wymagania mają pochodzenia z Gór Świętokrzyskich i Skarżyska Kamiennej.

Odporność na mszyce.

Wg. badań duńskich (od 1934 r.) zmienność tej cechy między proweniencjami jest mniejsza niż wewnątrz-prowienencyjna. Najbardziej odporne są pochodzenia rumuńskie, serpskie, włoskie. Najmniej odporne są pochodzenia niemieckie, szwapskie, francuskie i duńskie.

Cechy ilościowe.

Wykazuje duże zróżnicowanie pod względem wysokości i grubości. Najlepszy wzrost wykazuje Jd z Kalabrii (Catanzaro) w wieku 10 lat ma 202 cm wysokości, podczas gdy inne mają tylko: szwajcarska 92%, polska 72% tej wielkości. Pochodzenia polskie są stosunkowo odporne na przymrozki i biotyczne uszkodzenia.

Odporność na emisje przemysłowe.

Najbardziej odporną jest korsykańska (gatunek pionierski w tych warunkach, na glebach kamienistych, wysokośc 30-40 cm, grubośc 150-180 cm, nieformuje “bocianiego gniazda”).

Zmienność klinarna (ciągła).

- ciężar 1000 nasion - rośnie z kierunku płn.na płd.,

- wielkość pączka głównego,

- świeża masa części nadziemnej,

Produkcja.

Największą zasobnością charakteryzuje się: Jd z Catanzaro (695 m3/ha), Perister Planina /Jugosławia/ (551 m3/ha), Lapus /Rumunia/ (535 m3/ha), pochodzenia środkowoeuropejskie charakteryzują się tą wielkością dwa razy mniejszą. Symptomy zamierania po suszy są najwyraźniejsze u pochodzeń zachodnich i wschodnich.

Forma korony a produkcyjność:

Najczęściej gałęzie płaskorozpostarte (horyzontalne) - 67-90% - nie związane z wys. n.p.m.

Forma o gałęziach wznoszących się - 8-30%.

Forma o gałęziach zwisających - sporadycznie.

Najproduktywniejsze są o ugałęzieniu wznoszącym się, dobra produkcja u Jd ugałęzionych horyzontalnie, namniej zaś o zwisającym.

Zmienność morfologiczna.

Barwa skrzydełka nasiona (różowe, ciemnoorchowe, fioletowe).

Forma szyszek (po złamaniu wierzchołka otrzymuje się duże szyszki).

Barwa drewna (Jd biała - delikatna struktura drewna, drewno łupliwe, jasne skrzydełka nasion; Jd różowa - drewno różowe, słabo łupliwe, skrzydełko czerwonofioletowe).

Zarys korony - acutifolia - ostry wierzchołek, nie formuje “bocianiego gniazda”,

- midifolia - gniazdowata.

6.budowa izienzymów (zmienność większa od zmienności So).

Obumieranie i regresja jodły.

Właściwe obumieranie - jest chorobą o periodycznych nawrotach, której przyczyny nie są w pełni wyjaśnione.

Regres Jd jest kurczeniem się zasięgu Jd od 200 lat u jej północnych granic zasięgu, przyczynami są niewłaściwe postępowanie hodowlane, zwierzyna oraz zmiany w środowisku.

Symtomy obumierania jd.

- stopniowe przeświatlanie korony (od dołu do góry, od wewnątrz do zewnątrz),

- zmniejszenie się liczby roczników igieł na pędach (optymalne warunki to dwa roczniki),

- opadanie starych igieł,

- wczesne formowanie ”bocianiego gniazda”,

- większa liczba suchoczubów,

- patologiczne występowanie mokrej twardzieli,

- zaburzenia w mikoryzach, większa liczba martwych zakończeń drobnych korzeni.

Wg. Schutta u progu tych patologicznych procesów leży zaburzenie gospodarki wodnej, a punktem wyjścia jest uszkodzenie drobnych korzeni i brak ich regeneracji. Uszkodzenie mikoryz wpływa na drastyczne ograniczenie pobierania wody, wnikanie pasożytów, drobnoustrojów beztlenowych powodujących powstawanie mokrej twardzieli. Początkowo zasiedlają one tylko stare drewno i są tak długo nieszkodliwe jak długo drzewo jest w stanie wytwarzać strefę ochronną. Gdy osiągną strefę aktywnego przewodzenia wody to powodują zmniejszenie lub zupełne przerwanie transportu wody.Jeżeli nastąpi to w większej części pnia lub korzenia to dochodzi do deficytu wody w koronie, i następnie opadania igieł i śmierci.

Przyczyn szuka się również wg. Urlicha w zakwaszeniu opadów atmosferycznych, zwiększeniu zawartości w glebie wolnych jonów glinu i managanu oraz ociepleniu klimatu, które coraz częściej sprowadza okresy suszy, w których następuje silna koncentracja jonów glinu i manganu w glebie.

Wg. Kantora i Vinsa przyczyna obumierania Jd jest krzyżowanie się osobników bliskorosnących, co powoduje, że zakładano na tej podstawie bardzo małą zmienność Jd (ciężkie nasiona i pyłek), co zostało obalone badaniami nad zmiennością Jd. Wg.Mayera Jd osiągnęła swoją północna granicę zasięgu i jej regresja jest przystosowywaniem się tego gatunku do zmiennych warunków środowiska. Jd jest młodym gatunkiem gdyż ma jedynie 3 tysiące lat, co odpowiada około 10 pokoleniom.

Hodowla jodły.

1. Do jej odnowienia należy używać rębni:

1) stopniowej udoskonalonej lub Gayera - drzewostany lite jednopiętrowe,

2) stopniowej - drzewostany zróżnicowane wiekowo o budowie grupowej i kępowej wielopiętrowe,

3) stopniowa udoskonalona - jedliny z gatunkami światłożądnymi,

4) ciągła przyrostowopielęgnacyjna - wszechgeneracyjne,wielopiętrowe o budowie przerębowej.

2. Pielęgnacja - technika postępowania dostosowana do kategorii odnowień.

3. Trzebieże: przez cały okres życia tego gatunku należy stosować trzebieże górne selekcyjne, trzebież przerębową stosuje się w drzewostanach zróżnicowanych wiekowo i o zróżnicowanej budowie. Nawet w zaniedbanych 70-80 letnich d-stanach istnieje możliwość kształtowania korony, odstęp drzew dorodnych w drągowinie: 4 m (opt. 5-6 m). Przebudowa d-stanów tam gdzie Jd utraciła naturalne stanowiska.Odnowienie sztuczne jest preferowane jedynie tam gdzie brak jest odnowienia naturalnego, podsiewy nasionami jedynie z obfitego roku nasiennego. Należy mieszać nasiona Jd z różnych mikroregionów danego pochodzenia, za wyjątkiem upraw pochodnych. Urozmaicać skład gat. wprowadzając So, Md, Św, Bk.

Buk pospolity Fagus silvatica L.

Kształtowanie się zasięgu gatunku.

W trzeciorzędzie występował w neogenie, w tym okresie znany jest z niżu i Kotliny Nowotarskiej oraz Kotliny Sądeckiej. W pleistocenie w okresach interglacjalnych (środkowy i późny) Bk nie występował na terenie obecnej Polski. W dwóch ostatnich intergalcjałach Bk nie przekroczył Karpat Północnych i Alp. W zlodowaceniu krakowskim Bk przetrwał w refugiach górskich Azji Mniejszej. W miarę ocieplenia klimatu przesuwał swój zasięg na północ. W czasie zlodowacenia Wisły Bk znalazł ostoje w Kalabrii, Bułgarii, Jugosławii, na Półwyspie Apenińskim, w Rumunii i w Grecjii. Przed właściwym holocenem Bk jest podawany z Kotliny Nowotarskiej. We właściwym holocenie Bk zaczął się rozpowszechniać w okresie optimum klimatycznego dla tego gatunku, w okresie atlantyckim. W okresie suborealnym (ochłodzenie i zwilgotnienie klimatu) Bk rozprzestrzenił się na tereny nizinne wraz z Św, Gb i Jd. W subatlantyku (starszym atlantyku) Bk swoim zasięgiem objął obszar większy od obecnego. Wycofanie na skutek spadku żywotności związanej z kontynetalizacja klimatu i ochłodzeniem do obecnych granic nastąpiło w młodszym atlantyku. Na obszar Polski bk dotarł około 5 tysięcy lat temu, a 2 tysiące lat temu uformowały się zbiorowiska z panującym Bk. Wg.Szafera Bk najwcześniej dotarł do Polski z kierunku południowowschodniego oraz przez obniżenia Sudetów i Karpat. Najpóźniej dotarł on na Pomorze. Nie wyklucza się ,że droga południowowschodnia jest drogą Bk podolskiego F.moesiaca.

Klimatypy buka.

Wg.Svobody: 1. Bk nizinnych obszarów północnych Fagus silvatica borealis,

2. Bk podgórskich i górskich obszarów występowania gatunku Fagus s.montana.

bUk obszarów górskich

Charakterystyka: - zwarte drzewostany,

- długie bardzo dobrze oczyszczone pnie,

- korona mniejsza i węższa od pochodzeń nadmorskich.

Bk pochodzeń górskich pełni rolę "matki lasu", przez dobry rozkład ścioły i dobry rozkład drobnych korzeni.

Buk północny

Charakteryzuje się: krótszym pniem, niżej osadzona i mocniejszą korona. Niżowe drzewostany rębne Bk charakteryzują się mniejsza ilością drzew od pochodzeń górskich. Bk północny z Db i Gb tworzy lite buczyny, zwłaszcza dobrze rośnie na siedliskach węglanowych. Na siedliskach uboższych w węglan wapnia obniża właściwości glebowe i nie pełni roli fitomelioracyjnych. Optymalne warunki na terenach niżowych Bk znalazł na Pomorzu.

Buk północny

1. Bk brytyjski F.s.britanica,

2. Bk skandynawski F.s.scandinavica,

3. Bk celtycki F.s.celtica,

4. Bk pomorski F.s.pomeranica.

Buk pomorski

Przypuszcza się, że ten Bk pochodzi z refugium Półwyspu Iberyjskiego. Występuje na terenie Danii, Meklemburgii i Pomorza. Na południu Bk ten graniczy z Nizinami Polskimi i Niemieckimi. Tworzy zbiorowiska: buczyny pomorskiej Melico-Fagetum oraz Fago-Quercetum i Myrculio-Fagetum oraz w Trientalis-Fagetum z Db, lecz bez Jw. Wzrasta na glebach gliniastych, na glebach brunatnych na utworach morenowych w bardzo korzystnych warunkach wzrostu na terenie Puszczy Pomorskiej pod Szczecinkiem oraz na Wysoczyźnie Elbląskiej. Krainą Bk nazywane są tereny między Szczecinkiem a Warmia. Jest związany z siedliskami Lśw i LMśw.

Pochodzenia górskie i podgórskie.

5. Bk pirenajski,

6. Bk francuski,

7. Bk alpejski (jurajski,austriacki i zaalpejski),

8. Bk apeniński,

9. Bk hercyński (niemiecki,czeski),

10. Bk karpacki (śląski,polski,słowacki),

11. Bk wschodniokarpacki,

12. Bk bałkański.

Buk czeski F.s.bohemica.

Występuje w Karkonoszach, Górach Orlickich i Izerskich oraz na Śnieżniku Kłodzkim. Na ogół zajmuje ekspozycje północne, w Górach Orlickich też przygrzbietowe, w niższych partiach występuje z So hercyńską. Na Śnieżniku występuje do wysokości 900 m npm ze Św, a na Jasienikach występuje w drzewostanach mieszanych z Św i Jd. Tworzy uboższe zbiorowiska w porównaniu z Bk karpackimi : głównie buczyna sudecka Dentario eneaphilis-Fagetum.

Buk karpacki.

Występuje w całym łuku Karpat na płd przenika do d-stanów Db, na Matrze i w Górach Bukowych lite d-stany. Na płn. dochodzi do W. Małopolskiej. 5 klimatypów:

Buk śląski F.s.silesiaca

Występuje w Beskidzie Śląsko-Morawskim, aż do Gorców (włącznie), Beskidzie Wysokim, do wysokości - Babia Góra 1250 , Gorce 1000, z Jd i Św do 1150 m n.p.m.. Lasy pierwotne bukowe zachowały się w Babiogórskim PN i Gorczańskim PN (rezerwat Orkana i stoki Łopusznej). Obserwowana jest duża ekspansja tego gatunku w miejsce ustępującej Jd. Tworzy też zbiorowiska z Gb w Beskidzie Cieszyńskim. Intensywna eksploatacja na opał dla hut w latach 1850-70.

Buk polski F.s.polonica.

Występuje na Wyżynie Małopolskiej. Wykazuje mniejsza skalę zmienności ekologicznej w porównaniu z Jd. Graniczy na wsch. z Bk podolskim, na zach. przez Odrę z Bk czeskim, z płd Bk śląski i słowacki, płn. - granica zasięgu. Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej występuje na ciepłym podłożu o dużej wilgotności. Tworzy min. Fagetum carpaticum w Górach Świętokrzyskich na wysokości do 320 m npm. Pochodzi z refugium Karpat Wschodnich lub bałkańskiego.

Buk słowacki

Występuje w Tatrach i Pieninach, aż do Karpat Wschodnich (włącznie), wys. 330-1250 m n.p.m.. W zachodniej części występuje z Jd i Św. W Tatrach tworzy Fagetum carpaticum .W Pieninach występuje we wszystkich wariantach buczyny karpackiej. Najbardziej charakterystyczny jest w Bieszczadach, gdzie tworzy buczynę wschodniokarpacką Festuga drymeii-Fagetum, związany z Jw, tworzy górną granicę lasu. W Słowacji i na Rusi zakarpackiej lite buczyny.

Buk podolski.

Zasięg obejmuje tereny na wschód od Wisły do Zbrucza. Na płd. styka się ze stepami (Mołdawia). Tworzy zespoły buczyny karpackiej na Roztoczu, buczyny podolskiej i zamojskiej.

Zmienność morfologiczna.

Cechy zróżnicowania:

1. Pokrój korony: smukłe, jajowate, stożkowate, szerokie, pośrednie.

2. Typ ugałęzienia: miotlaste, proste. Duża korelacja z jakością drewna, kąt ostry wskazuje na drewno o dużym zagrożeniu fałszywa twardziela i zgnilizną w pniu oraz późny proces oczyszczania.

3. Forma pnia: prosty przebieg lub rozwidlony. Cecha skrętu włókien u bk jest wysoko odziedziczalna.

4. Kora:

- leucodermis - biaława,

- cortica - grubopopękana (drewno twardsze,sfalowane pierścienie przyrostów rocznych),

- quercoides - podobna do Db.

5. Liście.

Formy zabarwienia liści;

- purpurea - purpurowy,

- aurea - złotawy.

Formy kształtu i wielkości liści:

- quercicola - podobne do db,

- rotundifolia - okrągłe,

- makrophylla - wielkolistny,

- grandidentata - gruboząbkowane.

Formy pokrojowe:

- fasigiata,

- pendula,

- piramidalis.

Cechy zmienności fizjologicznej:

Bk wczesny praecox,

Bk późny tarda.

Występują wkażdym d-stanie. Różnice w ulistnieniu 2-25 dni. Cechy te ujawniają się szczególnie silnie na skraju d-stanu. Tereny zmrozowiskowe odpowiednie dla formy póżnej, msc. nie zagrozone obie formy. Przebarwienie i opadanie liści jesienią wcześniej u formy wczesnej. Forma póżna ma większe średnice i miąższość, wczesna rozmiary mniejsze. Z porą ulistniania związana jakość pnia: póżne 90% jakość dobra, wczesne 55% pni dobrej jakości. Forma póżna rożni się od wczesnej:

- mniejszą blaszką liściową,

- mniejszą ilością nerwów bocznych,

- szerszą podstawą liści,

- mniejszymi kwiatami.

Cechy dziedziczne.

U bk występuje wysoka odziedziczalność cech:

- wczesne pędzenie wiosenne,

- skłonność do skrętu włókien,

- szybkość wzrostu.

Badania proweniencyjne potwierdzają istnienie dwóch ekotypów Bk: górskiego i nizinnego. Bk nizinny charakteryzuje się wyższym procentem przeżycia sadzonek na uprawach, późniejszym rozwojem pączków szczytowych, liśćmi o większej powierzchni (szer. i dłuższe), dłuższym ogonkiem i okrągławym kształtem, większym przyrostem grubości i wysokości. W wieku 9 lat najwyższą wysokość osiągnął Bk z Klimontowa z okolic Rzeszowa, najsłabiej rosły pochodzenia górskie z Rytra i Brzegów Górnych.

Hodowla buka.

1. Rębnia najodpowiedniejsza dla odnowienia naturalnego Bk to r.częściowa wielkopowierzchniowa z 20-25 letnim okresem odnowienia. W wypadku ocieplenia klimatu należy w buczynach stosować rębnię stopniową udoskonalona. Dla odnowienia sztucznego ważne jest zachowanie odpowiednio gęstej więźby 1 x 1 m, jak dla So , pod osłoną Bk powinien być hodowany w luźniejszej więźbie, z zachowaniem kontroli przeciw wykształcaniu rozpieraczy. Nie odnawiać na powierzchni otwartej (przedplon).

2. Pielęgnacja - konieczne jest zachowanie umiarkowanego zwarcia, wyrównanego pułapu koron i wkraczanie z zabiegammi do górnego piętra. Istnieje obecnie konieczność włączania wszelkich form pokrojowych w skład drzewostanu.

3. Trzebieże - powinne być górne selekcyjne. Intensywność pierwszych trzebieży taka jak czyszczeń umiarkowana w żerdziowinach. W drzewostanach średniowiekowych stosuje się silne zabiegi i wykorzystuje przyrost z prześwietlenia. W starszych drzewostanach wykonuje się słaba trzebież. Na świeżych i dobrych glebach w drugiej połowie wieku rębności można przejść do cięć prześwietlających przez trwałe przerwanie zwarcia jest to jednak bardziej celowe na żyznych siedliskach i przy rozbudowanym dolnym piętrze. Nie należy trzebić silnie drzewostanu w całym okresie życia drzewostanu gdyż grozi to silnym spadkiem wydajności drzewostanu. W d-stanach pochodzenia naturalnego JTG.

Dąb Quercus

Kształtowanie się zasięgu.

Z okresu pleistoceńskiego jest znany bardzo słabo, co jest być może związane z małą charakterystycznością pyłku tego gatunku. Występował w Polsce w interglacjale eemski i mazowieckim gdzie pełnił większą rolę niż dziś. Refugia z ostatniego zlodowacena: południowo-zachodnia Europa - Półwysep Iberyjski i na południe od Alp. W tych okresach db zawsze był bliżej Polski niż Bk i Jd. W epoce polodowcowej Db wkroczył do Polski jako Db szypułkowy (borealny z Lp), wkrótce po nim Db omszony (wraz z roślinami śródziemnomorskimi), a na końcu Db bezszypułkowy w okresie rozwoju lasów Bk i Gb, czyli suborealnym. Epoka lodowcowa: okres atlantycki był okresem optymalnego klimatu dla Db, od momentu wystąpienia lodowca w holocenie szeroko rozpowszechniają się lasy mieszane i liściaste z gatunkiem przewodnim - Db, był to tzw. okres lasów dębowych. Na glebach żyźniejszych występowały Js, Wz, Lp, Ol, Kl, powoli wkracza Gb, by stać się w końcu ważnym składnikiem dolnego piętra lasów Db. Na piaszczystych glebach dominuje So. Lasy Db objęły swoim zasięgiem południową Polskę i Pomorze (najwięcej Db było nad dolną Wisłą i na Pomorzu Zachodnim).W okresie subborealnym gatunki mieszanego lasu Db zaczynają ustępować (głównie Lp i Wz), rozpoczyna się okres kulminacji leszczyny, zwiększa się rola Gb, Św, Bk, Jd często przyczynę tych zmian widzi się w wyrębach lasów naruszających naturalną sukcesję roślinności. Okres subatlantycki przynosi z sobą zmniejszenie udziału Db, a zwiększenie udziału So, na południu Brz, Jd, Bk. Św panuje w północnowschodniej Polsce. Ważne było wówczas wkraczanie człowieka do ciepłych dąbrów świetlistych.

Klimatypy dęba.

Wg.Svobody (bez rozdzielenia na gatunki Db)

- północne Q. robur et.sesilis borealis.,

- południowe.

Dęby Północne: - obszaru północno-zachodniego,

- obszaru północno-wschodniego.

Obszaru północno-zachodniego:

1. angielski,

2. szwedzki,

3. celtycki,

4. holsztyński.

Obszaru północnowschodniego:

Klimat przejściowy (atlantycki i kontynentalny). Rozciąga się na wschód od Łaby. W odróżnieniu od obszaru północno-zachodniego nizinnego, gdzie Db występuje z gatunkami liściastymi, w tym obszarze db występuje wraz z gatunkami iglastymi. W zachodniej części tego obszaru występują oba rodzime gatunki Db, w północnej części występuje jedynie Db szypułkowy jako gatunek typowy dla północnego obszaru występowania tego rodzaju (klimat bardziej kontynentalny), poza zasięgiem Gb. Charakterystyka zbiorowisk: sosnowo-dębowe PinoQuercetum, świerkowo-dębowe, grądy. Klimatypy: - dąb polski polonica,

- dąb bałtycki baltica,

- dąb rosyjski,

- dąb podolski.

Dąb polski.

Związany z drzewostanami So na Niżu Niemieckim i Polskim. W Karpatach dochodzi do wysokości 600 m n.p.m.. W Polsce brak jest Db na Wyżynie Małopolskiej, i na Wyżynie Lubelskiej. Na zachodzie graniczy z Db podolskim. Pojawia się na obszarze ujścia Sanu do Wisły. Dotyczy w zasadzie Db szypułkowego. Należą tu min: krotoszyński rosnący na glinach i iłach, w dolinach rzek, w łęgach, na glebach ciężkich, głównie db szypułkowy, różowawa barwa drewna i Db rosnący na glebach suchszych, z warstwa gliny, piaszczyste - Db bezszypułkowym.

Zbiorowiska:

Pino-Quercetum,

Quero-Carpinetum,

Tilio-Carpinetum,

Potentillo albae Quercetum,

Galio-Carpinetum.

Obecnie w tym obszarze udział Db znacznie się zmniejszył. Występuje w Dąbrowach Kieleckich, lecz są one bardzo niskiej jakości, wyjątkowo spotykane są okazy lepszej jakości jak np.: Db śląski czy Db boguszowskie.

Dąb bałtycki.

Występuje w północno-wschodniej Polsce i krajach nadbałtyckich. Obejmuje obszar od zachodu i południa graniczący z Św, a od wschodu po granicy zasięgu Gb. Główny obszar jego występowania jest związany z górnym i środkowym Niemnem. Dominuje w nim Db szypułkowy i tylko lokalnie występuje Db bezszypułkowy. Jest klimatypem lepiej znoszącym ocienienie niż Db bardziej południowe (w strefie lasostepów). Na Mazurach występują lite dąbrowy, często z Bk i Gb w BM. Dąb bezszypułkowy osiąga w tym obszarze północno-wschodnią granicę zasięgu.

Dąb podolski.

Zajmuje obszar między Dnieprem a Bugiem, aż po wsch. granicę Gb. Tworzy zbiorowiska:Carpineto-Quercetum podolicum,Pino-Quercetum-Quercetum sesiliflorae wraz z Js. Obejmuje obszar Polesia ukraińskiego, białoruskiego i polskiego. Występuje też na obszarze Wyżyny Lubelskiej, Polesia Lubelskiego i Wołynia. Bardzo korzystne cechy związane z drobnym ugałęzieniem, drewnem wąskosłoistym. Nad Dnieprem tworzy żyzne dąbrowy z Jw, czer, der, perułkowcem podolskim - Carpinetum-Q. podolicum lub Pinetum-Q. podolicum. Udział Js w d-stanach Db do 20% - podnosi produkcyjność. Db wołyński - delikatne ugałęzienie, wąskie przyrosty, duża miąższość.

Dęby Południowe.

- obszar płd.-zach.,

- obszar płd. /Mała Azja i Kaukaz/,

- obszar płd.-wsch..

Dęby obszaru południowo-zachodniego.

Dotyczy Db szypułkowego, bezszypułkowego i omszonego. 4 klimatypy:

- dąb niemiecki,

- dąb hiszpański,

- dąb burgundzki,

- dąb apeniński.

Dąb niemiecki.

Występuje na wyżynach i w średnich górach wschodniej Francji i zachodnich Niemiec, centrum jego występowania to Niziny Środkowego i Górnego Renu. Db ze Spessartu - są to Db bezszypułkowe, wyst. 185-587 m n.p.m., warunki siedliskowe to: suche, piaszczyste gleby,30-40 cm - sterylny piasek. System korzeniowy zmodyfikowany poziomy, narażone na wiatr. Był nadmiernie eksploatowany, obecnie panuję tu Bk. Drewno o barwie złotożółtawej, miękkie, cienkie forniry, dobre w obróbce.

Db obszaru południowo-wschodniego.

Klimatypy: - dąb czeski,

- dąb pannoński,

- dąb slawoński,

- dąb dacki,

- dąb tracki.

Dąb slawoński.

Ekotyp Db szypułkowego. Obecnie występuje w drzewostanach Db-Bk, w rejonie południowo-wschodniej Europy. Jego zasięg rozpoczyna się nad Dunajem i dochodzi do Ilirii. Zajmuje łęgi między Sawą i Drawą. Głównie są to Db szypułkowe (na wapiennych z Bk i kasztanem występuje Db bezszypułkowy), w drzewostanach mieszanych z Q.sessilis i Db burgundzkim oraz z Js, Tp, Ol, Gb, Wz.

Quercus rubra f.slavonica charakteryzuje się dużymi rozmiarami (43m/ 1-3 m), prostym i bezsęcznym pniem, dobrze oczyszczonym do 20 m, korona dobrze wykształconą, dawał doskonałe drewno, o najcenniejszym przyroście 2mm, wąski biel, ciężkie drewno prostowłókniste. Kakość drewna była związana ze specyficzną budową drzewostanów, w których pnie Db były otoczone wianuszkami młodszych drzew Wz, Db, Ol, Brz. W XIX wieku próbowano go wprowadzić na tereny Małopolski. Były silnie eksploatowane.

Zmienność cech.

W obrębie tego rodzaju odmienność wymagań siedliskowych jest tak duża, że koniecznym jest rozróżnienie gatunkowe. Zmienność cech jest tak duża że trudno stwierdzić czy mamy do czynienia z mieszańcami czy ekotypami gatunku. Db bezszypułkowy rośnie wolniej niż szypułkowy. Db bez rozwija się póżniej na wiosne. Mieszańce Q. rosacea.

Formy fenologiczne:

- wczesna precox,

- póżna tarta - rozwija 2-4 tyg. póżniej liście, ma gęstsze drewno,bardziej odporna na przymrozki i zwójki.

Db bałtycki i jego formy pokrojowe: korony miotlaste, korony paraboloidalene, szerokie i rozłożyste, rozwidalace się.

Najlepsze są Db o głęboko, podłużnie spękanej korze - mają ażurową koronę, dobrze oczyszczają pnie, cenne drewno), przeciwnie jest w tafelkowatej korze.

Hodowla dębu.

1. Odnowienie - ze względu na narażenia Db na szkody ze strony przymrozków należy dbać o optymalizację jego ochrony przeciw nim. Db ma “miękki krzyż” czyli lubi się giąć związane jest to z wyraźnym heliotropizmem. Odnawia się w rębni częściowej wielkopowierzchniowej w 10-12 letnim okresie odnowienia. Głównie odnowienie sztuczne przez wysiew lub wysadzanie 7-10 tysięcy sadzonek 2/0. Konieczne jest wysadzanie gatunków pielęgnujących pień równocześnie z Db lub po pierwszych trzebieżach (Gb, Lp, Bk). Starannie należy wykonać poprawki, z usunięciem rozpieraczy i eliminacja gatunków pionierskich i form rozwidlonych.

2. Zalecenia w czyszczeniach:

- jednorazowy zabieg w młodniku,

- usuwanie drzew z górnej warstwy,

- unieszkodliwienie rozpieraczy, gat. pionierskich, biczujących,

- zapobieżenie zbytniemu zagęszczeniu zwarcia dla uodpornienia na wylegiwanie,

- utrzymanie dolnego piętra.

3. Trzebieże rozpoczynamy gdy drzewa oczyszczą się do wysokości 8-10 m, przy wysokości drzewa do 14 m. Wprowadzamy dolne piętro. Pod koniec fazy powinno być ok. 1 tysiąca dobrze ukształtowanych i równomiernie rozmieszczonych drzew w warstwie panującej jako bazy dla dalszej selekcji. Przyjęty sposób postępowania zależy od celu związanego z szerokością słojów rocznych i grubością pnia.

Wariant 1.Hodowla drzew o grubym i wartościowym drewnie.

W stosunkowo krótkim okresie rębności, jeżeli na początku trzebieży dokonuje się mocnych zabiegów tak żeby drzewa panujące rozwijały duże i wysokoprodukcyjne korony. Konieczna warstwa dolna. Zabieg ten jest oparty na górnej trzebieży selekcyjnej. Zakłada się istnienie gęstego dolnego piętra złożonego z gatunków cienistych. Pierśnica do 60 cm, w wieku rębności 120-150 lat. Duże przyrosty, lecz drewno nie osiąga klasy okleiny. Straty przyrostu miąższości które są tu nie do uniknięcia muszą być wyrownane wysoką wartością wyprodukowanego drewna.

Wariant 2 a) Produkcja drewna okleinowego.

Uzyskiwane w terenach o bogatych tradycjach hodowli tego gatunku. Po okresie młodocianym wyprowadza się dużą liczbę drzew i wykonuje się nich ostrożnej trzebieży selekcyjnej, w celu wyhodowania najwartościowszych drzew dorodnych. Następnie przy 30% długość korony w stosunku do wysokości pnia przechodzi się do cięć prześwietlających przez trwałe przerwanie zwarcia .Drzewa które mają dotrwać do wieku rębności są określone co do ich liczby. Zabiegi te mają pobudzić drzewa do rozwoju korony. Model ten zakłada 240-250 lat wieku produkcji, przy liczbie 100 drzew o pierśnicy 60-70 cm na ha. Tak ostrożna pielęgnacja pozwala na osiągnięcie sortymentów o równomiernych i wąskich słojach (< 2 mm). Występują tu niższe przyrosty niż w poprzedniej metodzie.

Wariant 2 b).

Uznana za przeciwną do poprzedniej. Była realizowana w Badenii i Wittembergii. Zastosowano 160-200 letni wiek rębności, dąży się do osiągnięcia pierśnicy drzew do 70 cm. Szerokość słojów rocznych w młodszych latach jest większa od 2 mm. Postępowanie: drzewostany uzyskuje się w wyniku założenia upraw z 5-7 tysięcy sadzonek głównie Db z Gb, Lp i Bk w piętrze dolnym. Czyszczenia doprowadzają na początku trzebieży do niezbyt dużej lecz wystarczającej równomiernie rozłożonej liczby drzew, jako rezerwę pozwalającą na wybór drzew dorodnych. Najlepsze okazy w momencie osiągnięcia przez górny drzewostan wysokości 8 m powinne być uwalniane od konkurencji by mogły rosnąć bez deformacji pnia i tworzyć drobnogałęzistą koronę. Po zakończeniu oczyszczania na odcinku 8-10 m (14-18) wybiera się ostatnie docelowe okazy drzew w liczbie 80-100 na ha. Odległość między nimi a pozostałymi to 7-12 m. Wszystkie zabiegi trzebieżowe powinne polegać na popieraniu drzew docelowych na stwarzaniu dla nich korzystnych warunków przez wycinaniu na ich korzyść 1-2 okazów drzew szkodliwych w każdym zabiegu. Najpierw nie dokonuje się żadnych zabiegów w dużych ostępach między drzewami dorodnymi, drzewostan wypełniający jest stopniowo usuwany dopiero od czasu gdy gatunki docelowe dominują w obrazie lasu. W okresie 40-60 lat przed osiągnięciem pierśnicy docelowej powinno się uzyskać docelową liczbę drzew. Od tego momentu następuje okres bez zabiegów aż do końcowego użytkowania drzew.

---