ROZDZIAŁ 6- STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE I OTWARTOŚĆ POLITYCZNA PAŃSTW

Społeczność międzynarodowa- ogół państw suwerennych, utrzymujących wzajemne stosunki regulowane przez prawo międzynarodowe.

W procesie rozwoju stos. M.nar. ogromne znaczenie miał pokój wetsfalski w 1648 - kres zwierzchnictwa cesarstwa, a stosunki w Europie od tego czasu oparto na zasadzie równości. Konferencje w Osnabruck i Munster (nie umiem „umlałtu” zrobić) zapoczątkowały powstanie swoistej „rodziny narodów”.

Otwartość państw- na stopień otwartości składają się relacje międzynarodowe między państwami, które należy rozpatrywać w aspektach: politycznym, gospodarczym i społecznym.

Otwartość polityczna- aktywność państwa na forum miedzynar. Zarówno w kontaktach dwustronnych jak i w uczestnictwie w pracach organizacji międzynarodowych obejmujących cały świat bądź jego części. Aktywność związana z dbałością o interesy własnego kraju, zainteresowaniem losami świata oraz możliwością wpływania na nie.

Otwartość gospodarcza- określana przez relacje zachodzące między państwami na polu gospodarczym. O stopniu tej otwartości świadczy poziom wymiany z zagranicą

Otwartość społeczna- wymiana naukowa, kontakty kulturalne, sportowe i turystyczne, przyczyniające się do likwidacji wzajemnych uprzedzeń, wpływające na stosunki polityczne i gospodarcze.

Izolacjonizm- zjawisko o długich tradycjach. Koncepcja izolacjonizmu , w skrajnej postaci zbliżonej do ksenofobii była jedną z podstaw polityki starożytnych Chin. XVII- Japonia, USA- oficjalnie- 1823- doktryna Monroe, Wielka Brytania- przełom XIX i XX wieku. Kres tej polityki to I wojna światowa. Jej kolejne pojawienie się to druga połowa XX wieku- ze względów ideologicznych np. Chiny, Albania, Kambodża, Korea Płn.

Otwartość państw można określić na podstawie:

• Przynależności do organizacji międzynarodowych

• Liczby ratyfikowanych konwencji międzynar.

• Liczby przedstawicielstw dyplomatycznych

• Wizyt dyplomatycznych w roku badanym

• Udział eksportu w tworzeniu dochodu narodowego

• Liczby turystów zagranicznych w stosunku do liczby mieszkańców

Do określenia stopnia otwartości polit. Gosp. I społ służy wskaźnik systetyczny (SI), natomiast do oceny rozkładu przestrzennego państw o zbliżonej wartości SI wskaźnik autokorelacji przestrzennej.

SI- ustala się według wzoru:

Gdzie:

p- liczba mierników otwartości

yi- wartość standaryzowana dla jednostki y

analizę autokorelacji przestrzennej dokonuje się za pomocą równania:

gdzie:

xij- wartość obserwowana zmiennej x w jednostkach j,

y - liczba odcinków granicznych

• średnia arytmetyczna wartości

przykład wartości maks. I min. Poszczególnych wskaźników otwartości dla 183 państw w latach 1983-1990.

Charakterystyka i rozkład przestrzenny wskaźników otwartości

1. Przynależność do organizacji międzynarodowych

Państwa mające aspiracje do pełnienia roli znaczącego członka społeczności m.nar., dbające o prestiż, za zarazem o korzyści dla włąsnego kraju uczestniczą w wielu oraganizacjach. Takie uczestnictwo zależy od wielkości i potencjału państwa oraz od jego histroycznej przesłości oraz wkłądu w kulturę światową.

Wśród państw należących do ponad 1000 organizacjni zaliczamy: Francja, Niemcy ,USA, W. Brytania, Włochy, Holandia, Kanada, Szwajcaria,

POLSKA- 825

W mniej niż 100 organizacjach są: Watykan, Andora, Albania, San Marino, Lichtenstein + wszystkie słabo rozwinięte borykąjce się z problemami finansowymi. Państwa Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej, należącej do najmniejszej liczby organizacji m.nar. tworzą regiony o wyraźnej zwartości terytorialnej. W Afryce ani jedno państwo nie należy do ponad 1000 organizacji, RPA- 650. Podobnie w Azji- oprócz Indii, Izraela, Japonii należących do ponad 950. Państwa Europy ŚR- WSCH. Mieszczą się w przedziale wielkości powyżej 500.

2. Liczba ratyfikowanych konwencji międzynarodowych

Do państw, które ratyfikowały ponad 200 konwencji zaliczamy: Francja, Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Wielka Brytania i Włochy

Od 100 do 200- my (138) i 16 innych państw europejskich. Pozostałe państwa eur. Są w przedziale od 34 do 100.

USA-118, Kanada-80.W Ameryce Łacińskiej liczba waha się od 121-180-8 państw, reszta od 1-118.

Afryka- najwięcej Tunezja- 100. Kraje Bilskiego Wschodu, Azji Pld.- Wsch., Afryki- poniżej 60.

Dość wysoką liczbę konwencji wśród państw Azji i Afryki ratyfikowały państwa należące do ruchu państw niezaangażowanych- Maroko- 83, Ghana- 81, Indie- 80, Irak- 77, Algieria- 70.

Australia - 96, Nowa Zelandia- 90.

3. Liczba przedstawicielstw dyplomatycznych

Państwa są reprezentowane przez ambasady, konsulaty, misje lub wysokie komisje. Najwięcej ich mają: USA- 142, W. Brytania- 138, Francja- 126, Belgia- 125, Niemcy- 120, Japonia- 109, Chiny- 103, Włochy- 101, Egipt- 101

45 państw ma od 50 do 100 np.: Nigeria- 81, Etiopia-68, Brazylia- 77, Kanada- 96, Liban- 66, Indie-90, Hiszpania- 77, Austria- 70, MY- 83- TROCHE STARE TE DANE...,

niektóre ze słabo rozwiniętych państw nie mogą sobie pozwolić na utrzymanie dużej liczby przedstawicielstw, ograniczając się do ambasad w krajach o największej międzynarodowej randze.

4. Wizyty dyplomatyczne

Liczba wizyt dyplomatycznych świadczy o aktywności państw w okresie badanym. Badając stopień otwartości państwa za pomocą liczby wizyt na najwyższym szczeblu można wziąć pod uwagę zarówno wizytujące osobistości jak i wizytowane państw. Średnia roczna wartość wskaźnika wynosi 2 wizyty na rok. Jednakże USA-16, Francja- 14, RP- 12, Angolia- 11, W. Brytania- 10, Austria- 9, ZSRR- 10, my- 5

5. udział handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego

Odziwo zależy od rozwoju gospodarczego poszczególnych państw. Struktura obrotów towarowych państw, nasilenie i kierunki handlu oraz udział w ogólnej produkcji decydują o stopniu otwartości państwa. Natomiast geograficzne ukierunkowanie obrotów międzynarodowych i ich struktura towarów ukazują układ sił na rynku światowym i znaczenie poszczególnych państw.

Wskaźnikiem oceniającym znaczenie handlu zagr. Jest wielkość eksportu i importu na jednego mieszkańca. Drugim wskaźnikiem jest udział handlu zagr. W tworzeniu dochodu narodowego - dla poszczególnych państw waha się on od 96% dla Wybrzeża Kości Słoniowej do 9.8% dla USA.(bo ma rozległy rynek wew. Tak jak ZSRR, występują u nich niemal wszystkie surowce min, rolnictwo jest hugggge,)

Państwa eksportujące surowce mineralne i roślinne mają ten udział w granicy 50%. Także państwa Azii Południowo- Wschodniej mają duży udział eksportu w dochodzie nar. Na podobnym poziomie są państwa wysoko rozwinięte ok. 13-35%, my -13,1, wyjątek Belgia -75% i Holandia- 63% bo mają ograniczony rynek we. Mało ludu.

6. liczba turystów zagranicznych w odniesieniu do liczby mieszkańców.

O atrakcyjności turystycznej państwa decydują: położenie geogr., atrakcyjność krajobrazowa, walory kulturowe, dostępność turystyczna (baza hotelowa, transport, restauracje zróżnicowane cenowo),nastawienie lokal people(otwartość na turystykę) polityka rządu, moda i reklama.

Największy wskaźnik turystyki zagranicznej jest w Europie... i w Ameryce Monako- 7,9, Szwajcaria- 3, Austria- 2,4 Hiszpania- 1,1 Francja- 1. Bahamy- 10,2 Jamajka- 2,5.

Klasyfikacja państw ze względu na stopień otwartości

Po długim bełkocie matematycznym, którego i tak nie zrozumiemy i tym bardziej nie jest nam on potrzebny, otrzymaliśmy 4 grupy państw o różnym stopniu otwartości (SI- to wskaźnik syntetyczny, który posłuży nam do wyodrębnienia tych grup).

1. SI> 0,5 20 państw z Europy, 2 z Azji, 4 z Ameryki, 1 z Afryki

2. 0,5>SI> 0 10 państw z Europy, 15 z Azji, 13 z Ameryki, 16 z Afryki, 2 z Oceanii

3. 0> SI > -0,5 2 państwa z Europy, 22 z Azji, 15 z Ameryki, 29 z Afryki,

4. -0,5> SI 2 państwa z Europy, 13 z Azji, 5 z Ameryki, 10 z Afryki, 2 z Oceanii

grupę o najwyższym wskaźniku stanowią państwa europejskie, ma na to wpływ ich siła polityczna, pozycja jaką zajmują w gospodarce światowej i waga jaką przywiązują do utrzymywania wielostronnych kontaktów z innymi państwami.

Do najmniej otwartych państw należą kraje ubogie o bardzo niskim dochodzie narodowym oraz państwa niedawno powstałe , małe leżące na uboczu np. Tonga, Nauru lub Bhutan. Zaliczamy tu też państwa prowadzące politykę izolacji jak Albania czy Afganistan.

Przestrzenne aspekty otwartości państw

Otwartość jako cecha polityki może być przedmiotem dyfuzji. Jednym ze zjawisk związanych z dyfuzją przestrzenną jest tzw. Efekt sąsiedztwa, który mówi o tym, że prawdopodobieństwo stania się nowym użytkownikiem innowacji jest większe w przypadku pozostania w bezpośredniej bliskości z dotychczasowym nosicielem innowacyjności niż w przypadku potencjalnych użytkowników znajdujących się daleko od niego.

Podział państw na otwarte i zamknięte nie uwzględnia geograficznego aspektu tego podziału czyli sąsiedztwa państw i ich powiązań przestrzennych. Zatem mamy pytanie czy istnieje zróżnicowanie regionalne państw według stopnia otwartości, czy też jest to tylko zróżnicowanie typologiczne. Do zbadania tego wykorzystuje się zjawisko autokorelacji przestrzennej(jeśli występowanie jakiegoś zjawiska w jednym państwie, zwiększa lub zmniejsza prawdopodobieństwo występowania tego zjawiska u sąsiada to mamy do czynienia z autokorelacją przestrzenną). Według niej stopień otwartości danego państwa wpływa przez sąsiedztwo przestrzenne na wzrost lub spadek otwartości w innym państwie.

I tak...

W Ameryce Północnej mamy do czynienia z autokorelacją przestrzenną (a.p)wartości 3 państwa (USA, Kanada, Meksyk) mają SI> 0,5 , czyli należą do najwyższego przedziału (str. poprzednia), a wartość wskaźnika autokorelacji przestrzennej Ix wynosi 0,23 , a więc jest większy od zera.

W Ameryce Południowej autokorelacja przestrzenna otwartości nie występuje gdyż jest 7 państw z drugiej grupy otwartości (0,5>SI>0), 5 z trzeciej i 3 z 4 grupy, a Ix jest ujemny i wynosi= - 0,2

W Afryce odziwo występuje a.p. państwa z Afryki Płd. Płd.- Zach. i Zach. Są w drugiej grupie otwartości a Afryka Wschodnia w 3. Ix wynosi 0,48.

W Europie a.p. oczywiście występuje, większość państw jest w pierwszej grupie otwartości oprócz Norwegii, Islandii, Finlandii Grecji i Malty, które są w drugiej grupie, a Ix wynosi 0,6.

W Azji i Oceanii a.p nie występuje. Jest to teren dość zróżnicowany, bo Chiny i Japonia są w pierwszej grupie otwartości Azja Płd. i Płd.- Zach. W grupie drugiej, a u pozostałych państw trudno mówić o ciągłości terytorialnej państw jednakowo otwartych (cokolwiek to znaczy), Ix wynosi 0,02

Stopień otwartości państw, a ich miejsce w polityce światowej

Pozycja państw w świecie zależy od takich czynników jak: potencjał ludnościowy, ekonomiczny i militarny, położenie geograficzne, sytuacja wew. Oraz stopień otwartości , który wpływa też na rangę państwa i prestiż międzynarodowy.

Świadczy o tym fakt, że w pierwszej grupie otwartości znajdują się:

• wszystkie państwa o statusie mocarstwa, będące stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa

• 7 najbardziej rozwiniętych państw (USA, JAPONIA, FRANCJA, NEIMCY, W. BRYTANIA, KANADA, WŁOCHY)

• 10 z 27 państw UE

• 12 z 26 należących do NATO

• 4 z 5 mocarstw atomowych

W grupie najniższej są 32 państwa. W śród 20 z nich nie ma ani jednej linii kolejowej (za to na pewno mnóstwo bydła zaprzęgowego) i tylko 10 z nich liczy ponad 1 mln. mieszkańców.

Cyt. W niezmiernie zróżnicowanej przestrzeni społeczno- gospodarczej współczesnego świata rysują się dwie równoleżnikowe strefy: bogata i otwarta Północ, oraz ubogie i mniej otwarte Południe (kur.. ile można wałkować ten podział).Na Północy produkt narodowy brutto przekracza 1500 dolarów rocznie (DANE Z 1989!!!), głównym jego źródłem jest przemysł i usługi, a rolnictwo nie przekracza10%. A południe to ciut gorzej nie musze chyba tego pisać bez przesady tej.

Oprócz omówionych wcześniej kryteriów otwartości (str.2-3) należy wspomnieć również o kryteriach geograficznych jak: położenie, zasoby naturalne i potencjał ludnościowy ich siła oddziaływania zależy od miejsca, okoliczności i czasu. W różnych państwach lub regionach świata te same czynniki geograficzne mogą wpływać w odmienny sposób na działania międzynarodowe.

Różnorodność środowiska naturalnego w połączeniu z liczbą państw nie pozwala jednak na wyznaczenie ścisłych zależności pomiędzy polityką otwartości państwa a elementami środowiska takimi jak: ukształtowanie powierzchni kraju, wielkość obszaru kraju, warunki klimatyczne, dostępność do morza, charakter granic, zasoby naturalne lub dostępność komunikacyjna mają znaczenie bardziej modelujące niż determinujące dla polityki otwartości państwa:

dostępność do morza państwa śródlądowe zaliczane są do krajów o niekorzystnym położeniu geograficznym, ale z takich państw 21 ma wskaźnik otwartości powyżej zera, a 4 z nich (Austria, Luksemburg, Szwajcaria i Węgry) są w pierwszej grupie. Więc w połączeniu z innymi czynnikami brak dostępu do morza zmniejsza otwartość państw i może powodować izolacje.

wielkość powierzchni wpływa na potencjał gospodarczy, militarny i polityczny. Z jednej strony mamy (lub mieliśmy) USA i ZSRR i Francji, państw dużych i otwartych, a z drugiej taką Belgie, Holandie małe bobki, ale za to otwarte. Z kolei Afganistan czy Mongolia są huge, ale closed. Wniosek: wielkość nie ma znaczenia, ale każda chce tytanica a tak na serio... wielkość terytorium może odgrywać pozytywną rolę wtedy gdy inne czynniki środowiska (klimat, gleba itp.) są korzystne.

zasoby naturalne większość państw najbardziej otwartych dysponuje cała gamą surowców np. - USA. ale z drugiej strony mamy Japonie drugą potęgę gospodarczą bez żądnych surowców, jej jedynym surowcem są pracowite małe żółte rączki. Natomiast państwa o najniższych wskaźnikach SI są na ogół zasobne w surowce, jednak dostarczają je na rynek nieprzetworzone...

dostępność komunikacyjna państwa E. Zach. Przez które biegnie wiele szlaków komunikacyjnych osiągnęły najwyższe wartości stopnia otwartości. Państwa wyspiarskie nie leżące na głównych szlakach morskich, mają ograniczone kontakty z innymi państwami. W grupie najmniej otwartych państw są np. Nepal, Bhutan, Jemen i Mongolia, które mają niewielką długość dróg i linii kolejowych, a zarazem leżą z dala od największych skupisk ludzkich.

charakter granic dziś już nie odgrywają big roli . granice przebiegające przez obszary trudne do zdobycia mogą w czasie wojny być barierą obronna o tyle w czasie pokoju mogą utrudniać kontakty, a szczególnie współpracę regionów przygranicznych.

problem narodowościowy narody wpływają na otwartość państwa dzięki ich doświadczeniom historycznym, wartościom cywilizacyjno- kulturowym. Jeśli wynika z nich poszanowanie dla innych narodów, równe ich traktowanie i tolerancja wzrasta prestiż państwa. Pozytywny przykład Szwajcaria, negatywny- Jugosławia. Na uwarunkowania narodowe stopnia otwartości wpływają też stany poczucia pewności lub niepewności ich bezpieczeństwa, tradycje sympatii lub uprzedzeń do narodów sąsiedzkich (niech żyją Szwaby), stopień jedności lub różnorodności składu narodowego państwa.

Reasumując ten jakże pasjonujący wywód środowisko geograficzne nie jest czynnikiem ograniczającym stopień otwartości państw, ale może ułatwić lub utrudnić rozwój stosunków międzynarodowych.

Podrozdział pod tyt. Liderzy światowej polityki po głębokiej lekturze pozwoliłam sobie opuścić, bo cenie wasza znajomość i nie chce was narazić na zanudzenie się, jak ktoś nie wierzy niech sobie poczyta

---