Porównanie krajów
Autor:
Literatura:
„Atlas Polityczny Świata” (2000) - praca zbiorowa
„Wielka Encyklopedia Geograficzna” (1997) - praca zbiorowa wyd. w jęz. ang.
„Encyklopedia Popularna PWN” (1995) - praca zbiorowa
Zdjęcia:
„Multimedialna Encyklopedia PWN” (2001)
Źródła własne
Iran
Położenie:
Iran, İrān, Islamska Republika Iranu, JomhūrĪ-ye EslāmĪ-ye İrān państwo w południowo- zachodniej części kontynentu azjatyckiego, Bliski Wschód, nad Zatoką Perską, pomiędzy Irakiem, a Pakistanem. Graniczy na północnym zachodzie z Turcją, na północy z Armenią, Azerbejdżanem i Turkmenistanem, na wschodzie z Afganistanem i Pakistanem, na zachodzie z Irakiem.
Na północy do Iranu należy odcinek wybrzeża Morza Kaspijskiego, na południu Zatoki Perskiej, Cieśniny Ormuz i Zatoki Omańskiej.
Warunki Naturalne:
Na północy kraju, wzdłuż wybrzeży Morza Kaspijskiego, położone są niziny Gilan i Mazandaran, przechodzące ku wschodowi w równinę Gorgan. Sprzyjające warunki naturalne tego regionu, łagodny klimat, urodzajne gleby sprzyjają rozwojowi rolnictwa. Na północnym zachodzie Iranu, wzdłuż granicy z Turcją, Azerbejdżanem i Turkmenistanem ciągną się potężne łańcuchy górskie Elbursu i Kopet-dagu. Góry Elburs, osiągają w wygasłym wulkanie Demawend 5671 m n.p.m. Wierzchołek ten jest najwyżej położonym punktem kraju.
Pasmo gór Elburs oddziela wilgotną krainę nadkaspijską od suchego wnętrza Iranu.
W centralnej części kraju znajduje się rozległa wyżyna. Jej północno-zachodni skraj zwany jest Wyżyną Armeńską, pozostała zaś część Wyżyną Irańską. W zachodniej części Wyżyny Armeńskiej, w kotlinie śródgórskiej, znajduje się wielkie słone Jezioro Urmia. Na wschód od niego wznoszą się stożki wygasłych wulkanów: Sahand (3596 m n.p.m.) i Sawalan (4812 m n.p.m.).
Północną krawędzią Wyżyny przepływa Araks wyznaczający granicę z Armenią i Azerbejdżanem. Obszar ten pozostaje pod wpływem klimatu o cechach skrajnie kontynentalnych z dużymi rocznymi amplitudami temperatur, upalnymi latami i surowymi zimami. Wnętrze Wyżyny Irańskiej tworzą rozległe depresje tektoniczne. Niewielkie opady, jakie tu występują, doprowadziły do powstania wielkich obszarów o charakterze pustyń. Największe z nich: Wielka Pustynia Słona (Deszt-e Kawir), Pustynia Lota (Daszt-e Lut), obszar pustynny w zapadlisku Dżasmurian.
Charakterystycznym elementem krajobrazu tych regionów jest występowanie słonych jezior i solnisk. W zachodniej części Iranu, wzdłuż granicy z Irakiem, ku południowemu wschodowi rozpościera się rozległe pasmo gór Zagros. Najwyższymi szczytami tego systemu są: Zard Kuh (4547 m n.p.m.),
Kuh-e Dinar (4276 m n.p.m.). Na południe od Zagrosu, nad rzekami Szatt al-Arab i Karun rozciąga się nizina Chuzestanu. Karun jest jedyną irańską rzeką nadającą się do żeglugi. Ku południowemu wschodowi nadbrzeżna nizina zwęża się, by na południe od portowego miasta Buszir zaniknąć niemal całkowicie. Średnia temperatura stycznia notowana w stolicy kraju (Teheran) wynosi 2°C, lipca zaś 30°C. Średnia roczna suma opadów 250 mm, pora sucha przypada na miesiące od czerwca do października.
Ludność:
Dominującą religią wśród ludności Iranu jest islam szyicki. Wyznaje go 89% społeczeństwa. Muzułmanie sunniccy (8%) to głównie Kurdowie. Ponadto w Iranie spotyka się chrześcijanizm, wyznawców starożytnej religii - zaoroastyryzmu (Gwebrów) i zakazanego bahaizmu.
Analfabetyzm jest zjawiskiem stosunkowo powszechnym, czytać i pisać nie potrafi niemal połowa obywateli kraju (37,9 %).
Nazwa Miasta |
Liczebność (tys.) |
Teheran |
6750 |
Meszhed |
1964 |
Isfahan |
1220 |
Tabriz |
1166 |
Sziraz |
1042 |
Ahwaz |
828 |
Kom |
780 |
Bakhtaran |
561 |
Karaj |
527 |
Orumiyeh |
301 |
Reszt |
291 |
Kerman |
257 |
Yazd |
230 |
Bandar 'Abbas |
202 |
Sieć miejska:
Teheran, Tehran, stolica Iranu, w północnej części kraju, u stóp gór Elburs, ośrodek administracyjny prowincji (ostanu) Największe miasto Iranu - 6,7 mln, zespół miejski 8,1 mln. Centrum polityczno-administracyjne i gospodarcze kraju.
Silnie rozwinięty przemysł włókienniczy, odzieżowy, skórzany, elektrotechniczny i środków transportu, a także metalowy, materiałów budowlanych, ceramiczny, szklarski, poligraficzny, spożywczy. Rafinerie ropy naftowej (połączone rurociągami z polami naftowymi w południowo-zachodniej części kraju) i huta miedzi. Zakłady zbrojeniowe. Ośrodek handlu i rzemiosła (wyroby tkackie i z metalu). Ważny węzeł komunikacyjny. Port lotniczy Mehrabad o międzynarodowym znaczeniu. Ośrodek kulturalno-naukowy. Szkoły wyższe - w tym 4 uniwersytety, instytuty badawcze.
System telefonii |
system łączności krajowej: w 1996 roku powołano 25 regionalnych urzędów telekomunikacyjnych |
Telefony |
8,991 milionów |
Stacje radiowe |
83 |
Stacje telewizyjne |
10 |
Sieć kolejowa |
7 286 km |
Sieć drogowa |
162 000 km |
Drogi wodne |
904 km |
Flota handlowa |
5 658 259 DWT |
Porty lotnicze |
288 |
Flota handlowa |
statków ponad 1000 GRT: 132, w tym: masowców 46, drobnicowców 35, chemikaliowców 4, masowców uniwersalnych 1, kontenerowców 5, zbiornikowców do gazu |
(1.3) Tabela komunikacji i łączności (wiadomości podst.)
Teheran - Plac Palestyny
Teheran - Uniwersytet Chomeiniego
Teheran - Tu spoczywa wódz Rewolucji Islamskiej
Rolnictwo:
Rolnictwo w Iranie jest stosunkowo słabo rozwinięte. Dużą konkurencją dla krajowych produktów rolnych są tanie towary sprowadzane z zagranicy. Ok. 1/3 areału stanowią ziemie sztucznie nawadniane. W okolicach dużych miast i na obszarze oaz rozwija się intensywne ogrodnictwo i sadownictwo, uprawa migdałów, daktyli, owoców cytrusowych. Podstawowymi roślinami uprawnymi są jęczmień, pszenica, ryż, bawełna, buraki cukrowe, oliwki, winorośl.
Przemysł:
Gospodarka Iranu opiera się na eksploatacji bogatych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Pod względem wydobycia ropy naftowej Iran zajmował w 1990 trzecie miejsce w świecie. Wskutek wojny z Irakiem zniszczeniu uległa znaczna część irańskich instalacji naftowych, m.in. zaprzestał produkcji nowoczesny kompleks rafineryjny w Abadanie nad Szatt al-Arab. W związku z tym relatywnie zyskało na znaczeniu wydobycie, przetwórstwo i eksport gazu ziemnego. Sytuacja ta miała jednak charakter przejściowy. W chwili obecnej ropa naftowa dostarcza ponad 90% wpływów z eksportu, podczas gdy gaz ziemny jedynie ok. 2%.
Górnictwo irańskie poza ropą i gazem dostarcza węgla kamiennego, rud żelaza, ołowiu, chromu, antymonu, niklu, a także siarkę, krzem, mikę. Pieniądze pochodzące z sektora naftowego rząd stara się lokować w rozwój nowych gałęzi przemysłu. Jak w każdym kraju nowo uprzemysłowionym w Iranie obok stojących na światowym poziomie kombinatów funkcjonują znacznie mniejsze zakłady, produkujące w oparciu o przestarzałe wzorce i technologie. Przemysł przetwórczy skupił się w większych ośrodkach miejskich. Jedynym wyjątkiem od tej reguły są zakłady przetwórstwa ropy naftowej, które rozwinęły się w mniejszych ośrodkach na wybrzeżach Zatoki Perskiej, głównie w miastach Bandar-e Chomejni, Ahwaz i na wyspie Kharg.
W Iranie produkuje się duże ilości stali, cementu, nawozów sztucznych, a także tekstylia, odzież, produkty spożywcze. Dobrze rozwinął się przemysł środków transportu, elektrotechniczny. Wielowiekowe tradycje posiada irańskie rzemiosło, produkujące m.in. cenione na całym świecie perskie dywany.
W 1999 dochód narodowy na 1 mieszkańca wynosił 5 300 USD. Średnia stopa inflacji w latach 1980-1992: 16,2%, obecnie wynosi ona ok. 24%. Do największych partnerów handlowych kraju należą: Niemcy, Japonia, Włochy, Holandia, Brazylia. Zadłużenie zagraniczne w 1999: 21,9 mld USD.
Opis ekonomii kraju |
Centralnie planowaną gospodarkę Iranu współtworzą duże przedsiębiorstwa państwowe (zwłaszcza w sektorze naftowym), małoskalowe rolnictwo |
PKB |
339 miliardów USD |
PKB na 1 mieszkańca |
5 tysięcy USD |
Inflacja |
24% |
Zatrudnienie |
rolnictwo 33%, przemysł 25%, usługi 42% |
Bezrobocie |
30% |
Produkcja energii elektrycznej |
95 310 mln. kWh |
Źródła energii |
paliwa kopalne 90,57%; energia wodna 9,43% |
Rolnictwo - uprawy |
pszenica, ryż, inne zboża, buraki cukrowe, owoce, orzechy, bawełna |
Rolnictwo - hodowla |
nabiał, wełna, kawior |
Eksport - surowce i produkty |
ropa naftowa 80%, dywany, owoce, orzechy, skóry, żelazo, stal |
Import - surowce i produkty |
maszyny, sprzęt wojskowy, wyroby metalowe, żywność, leki, produkty petrochemiczne |
Eksport - najważniejsi partnerzy |
Japonia, Włochy, Grecja, Francja, Hiszpania, Korea Południowa |
Import - najważniejsi partnerzy |
Niemcy, Włochy, Japonia, Emiraty, Wielka Brytania, Belgia |
Ustrój polityczny:
Islamska republika prezydencka. Prezydent sprawuje jednocześnie funkcję szefa rządu. Jednoizbowy parlament - Zgromadzenie Rady Islamskiej (Madżlis) - liczy 270 członków, wybierane na okres czterech lat. Funkcjonuje dwunastoosobowa Rada Konstytucyjna, kontrolująca zgodność ustaw z prawem islamskim.
Oficjalna nazwa |
Islamska Republika Iranu |
Oficjalna nazwa w języku lokalnym |
Jomhuri-ye Eslami-ye Iran |
Ustrój |
republika teokratyczna |
Stolica |
Tehran (Teheran) |
Język urzędowy |
perski |
Prawo głosu |
15 lat; powszechne |
Święta narodowe |
Dzień Republiki Islamskiej, 1 kwietnia (1979) |
Podział administracyjny |
25 prowincji (ostanha, l. poj. - ostan) |
Spory i kwestie międzynarodowe |
Iran i Irak w 1990 roku wznowiły stosunki dyplomatyczne, nadal jednak nie rozwiązano części kwestii spornych np.: wytyczenia granicy oraz wymiany jeńców |
Zagrożenie narkotykowe |
kluczowy punkt przerzutowy heroiny z Azji Południowej do Europy; narkomania jest dużym problemem społecznym, irańska prasa szacuje liczbę uzależnionych na co najmniej 1,2 mln |
Słowacja
Położenie:
Słowacja, Slovensko, Republika Słowacka, Slovenská republika, państwo w Europie Środkowej. Na północy graniczy z Polską, na wschodzie z Ukrainą, na południu z Węgrami, na południowym zachodzie z Austrią, a na północnym zachodzie z Republiką Czeską. Brak dostępu do morza.
Warunki Naturalne:
Znaczną część powierzchni kraju zajmują góry: Karpaty Zachodnie (z najwyższym szczytem w Tatrach - Gierlach 2655 m n.p.m.), Niżne Tatry (Dziumbier, 2043 m n.p.m.), Rudawy Słowackie (Stolica, 1477 m n.p.m.). Niziny występują jedynie na południu, w dolinie Dunaju, oraz na wschodzie przy granicy z Ukrainą.
Klimat umiarkowany, kontynentalny, w górach chłodniejszy z większymi opadami. Średnia temperatura powietrza dla stolicy kraju wynosi: w styczniu 0,7°C, w lipcu 19,1°C, a suma roczna opadów 649 mm. Większość rzek należy do zlewiska Morza Czarnego, m.in.: Wag z Nitrą, Hron, Ipola, Hornád, Ondava. Naturalną szatę roślinną kraju stanowią lasy iglaste (ok. 60%), głównie świerkowe, oraz liściaste (z przewagą bukowo-dębowych).
Gierlach Štrbské Pleso
Ludność:
Ludność |
5 407 956 |
Przyrost naturalny |
0,12% |
Liczba urodzeń na 1000 osób |
10 |
Liczba urodzeń na 1000 osób |
9,29 |
Kobiety/Mężczyźni |
51,4% / 48,6% |
Śmiertelność niemowląt (liczba zgonów na 1000 urodzeń) |
9,18 |
Średnia życia całej populacji |
73,74 lat |
Średnia życia kobiet |
77,98 lat |
Średnia życia mężczyzn |
69,71 lat |
Grupy etniczne |
Słowacy 85,7%, Węgrzy 10,6%, Romowie 1,6% Czesi, Morawianie, Ślązacy 1,1%, Rusini i Ukraińcy 0,6%, Niemcy 0,1%, Polacy 0,1%, inni 0,2% |
Grupy wyznaniowe |
katolicy 60,3%, ateiści 9,7%, protestanci 8,4%, prawosławni 4,1%, inni 17,5% |
Sieć miejska:
System telefonii |
system łączności krajowej: głównie system analogowy, obecnie zamieniany na cyfrowy, powiększany o światłowod, zwłaszcza w dużych miastach |
Telefony |
1,557 milionów |
Stacje radiowe |
95 |
Stacje telewizyjne |
23 plus około 400 stacji przekaźnikowych |
Sieć kolejowa |
3 660 km 1505 km zelektryfikowanych; 1011 km dwutorowych |
Sieć drogowa |
17 710 km utwardzonych 17533 km(w tym 288 km autostrad), nieutwardzonych 177 km |
Drogi wodne |
172 km |
Flota handlowa |
19 517 DWT |
Porty lotnicze |
36 w tym 18 o nawierzchni utwardzonej i 18 nieutwardzonej; |
Flota handlowa |
statków ponad 1000 GRT: 3, w tym: drobnicowców 3 |
Bratysława
Stolica Słowacji, Bratysława, to miasto o dwóch obliczach: o charakterze jednego decydują stare dzielnice - pełna ciepła i bujnej architektury wiedeńskiego baroku. Drugie oblicze kształtują dzielnice o zabudowie typowej dla wielkich miast Europy Środkowej.
Tętniąca życiem stolica Słowacji, licząca 500 tys.mieszkańców, jest dość skomplikowanym tworem administracyjnym, który składa się z pięciu części: Bratysławy I (serce miasta - śródmieście i okolice), Bratysławy II (południowo-wschodnia część z dzielnicami Podunajské Biskupice, Ružinov, Vrakuňa), Bratysławy III (północno-wschodnia część: Nové Mesto, Rača, Vajnory), Bratysławy IV (zachodnia część: Devín, Devínska Nová Ves, Dúbravka, Karlova Ves, Lamač, Záhorská Bystrica) i Bratysławy V (południowo-zachodnia część: Čunovo, Jarovce, Petržalka i Rusovce). Miasto przecina Dunaj, a niemal u jego bram przebiegają granice Słowacji.
PKB |
45,900 miliardów USD |
Wzrost PKB |
1,9% |
PKB na 1 mieszkańca |
8 500 USD |
Inflacja |
14% |
Zatrudnienie |
przemysł 29,3%, rolnictwo 8,9%, budownictwo 8%, transport i łączność 8,2%, usługi 45,6% |
Bezrobocie |
20% |
Produkcja energii elektrycznej |
20 035 mln. kWh |
Źródła energii |
paliwa kopalne 24%; energia wodna 20%; energia atomowa 56% |
Rolnictwo - uprawy |
zboża, ziemniaki, buraki cukrowe, chmiel, owoce, produkty leśne |
Rolnictwo - hodowla |
trzoda chlewna, bydło, drób |
Eksport - surowce i produkty |
maszyny i pojazdy 37%; półprodukty przemysłowe 30%, inne wyroby przemysłowe 13%; chemikalia 9%; surowce 4% |
Import - surowce i produkty |
maszyny i pojazdy 40%; półprodukty przemysłowe 18%; paliwa 11%; chemikalia 11%; inne wyroby przemysłowe 10% |
Waluta |
1 korona słowacka(Sk) = 100 halerzy |
Eksport - najważniejsi partnerzy |
UE 56% (Niemcy 29%, Austria 7%), Czechy 20%, Polska 7% |
Import - najważniejsi partnerzy |
UE 50% (Niemcy 26%, Włochy 6%), Czechy 18%, Rosja 10% |
Gospodarka:
Słowacja jest najsłabiej uprzemysłowionym regionem byłej Czechosłowacji. Grunty orne zajmują jedynie ok. 1/3 powierzchni kraju, ale rolnictwo jest nadal ważnym działem gospodarki. Uprawia się głównie: pszenicę, buraki cukrowe, jęczmień, ziemniaki. Rozwinięta hodowla owiec, trzody chlewnej, bydła, drobiu. Duże znaczenie ma leśnictwo. Słowacja posiada liczne bogactwa naturalne, ale o niewielkich złożach, do najważniejszych należą: rudy żelaza, miedzi, cynku, ołowiu, magnezu oraz węgiel brunatny (niskiej jakości). Główne ośrodki przemysłowe skupione są w okolicy Koszyc i Bratysławy. Liczne zakłady przemysłu hutniczego, maszynowego, elektrotechnicznego, włókienniczego, spożywczego, drzewnego. Ważnym źródłem energii są elektrownie wodne.
Dochód narodowy wynosi 8 500 USD na jednego mieszkańca.
Inflacja: 14%.
Zadłużenie zagraniczne: 10,6 mld USD. Struktura zatrudnienia: przemysł - 44%, usługi - 42%, rolnictwo - 14%.
Handel zagraniczny: eksportuje się głównie półfabrykaty (43%), maszyny (19%), produkty gotowe (14%),
importuje się natomiast maszyny (32%), paliwa (30%), chemikalia (10%).
Obroty z zagranicą - eksport: 10,1 mld USD, import: 11,2 mld USD .
Ustrój Polityczny:
Oficjalna nazwa |
Republika Słowacka |
Oficjalna nazwa w języku lokalnym |
Slovenská republika |
Nazwa w języku lokalnym |
Slovensko |
Ustrój |
demokracja parlamentarna |
Stolica |
Bratysława |
Język urzędowy |
słowacki |
Używane języki |
słowacki, węgierski |
Prawo głosu |
18 lat; powszechne |
Święta narodowe |
Dzień Słowackiej Konstytucji, 1 września (1992); rocznica Słowackiego Powstania Narodowego, 29 sierpnia (1944) |
Podział administracyjny |
8 krajów |
2
Waluta Irańska - 1000, 2000 Riali Kilka blankietów Riali. 20 000 Riali = ok. 10 zł
Teheran - Mauzoleum Chomeiniego (widok zew.) Teheran - Mauzoleum Chomeiniego (hala główna)
(widok frontalny) Teheran, Shah-en-Shah Monument (łuk triumfalny)
65 179 tys. Mieszkańców (2000), co daje nam średnią gęstość zaludnienia 40 osób/km
. W 1996r. w miastach zamieszkiwało 61 % ludności. Przyrost naturalny w 2000r. wynosił: 1,02 %. Jedynie ok. połowy mieszkańców Iranu stanowią Persowie (46%). Resztę tworzą mniejszości narodowe z których najliczniejsi są: Azerowie(17%), Kurdowie(9%), Gilanie(5%), Lurowie i Mazanderanie (4%).
Ludność |
65 179 752 |
Przyrost naturalny |
1,02% |
Liczba urodzeń na 1000 osób |
20,71 |
Liczba urodzeń na 1000 osób |
5,39 |
Kobiety/Mężczyźni |
49,3% / 50,7% |
Śmiertelność niemowląt (liczba zgonów na 1000 urodzeń) |
29,73 |
Średnia życia całej populacji |
69,76 lat |
Średnia życia kobiet |
71,16 lat |
Średnia życia mężczyzn |
68,43 lat |
Analfabetyzm |
37,9% |
Analfabetyzm kobiet |
34,2% |
Analfabetyzm mężczyzn |
21,6% |
Oficjalna nazwa: Islamska Republika Iranu
Nazwa w jęz. lok.: Jomhuri-ye Eslami-ye Iran
Nazwa lokalna: Iran
Stolica: Tehran (Teheran)
Obszar: 1 648 000 km2
Ludność: 65 179 752
Języki: perski i dialekty perskiego 58%,
azerski i inne języki tureckie 26%,
kurdyjski 9%, lorski 2%, baluchi 1%,
arabski 1%, turecki 1%, inne 2%
Religia: szyici 89%, sunnici 10%, zoroastrianie, Żydzi, chrześcijanie, bahaiści 1%
Waluta: rial irański (IR), ceny są przeważnie podawane w tomanach (1 toman = 10 riali)
Oficjalna nazwa: Republika Słowacka
Nazwa w jęz. lok.: Slovenská republika
Nazwa lokalna: Słowacja
Stolica: Bratysława
Obszar: 49 036 km2
Ludność: 5 407 956
Języki: słowacki
Religia: katolicy 60,3%, ateiści 9,7%, protestanci 8,4%, prawosławni 4,1%,
inni 17,5%
Waluta: korona słowacka
Ustrój: Republika
Wyszukiwarka