POSTĘPOWANIE CYWILNE I wykład (II)

1. POSTĘPOWANIE CYWILNE I SPRAWA CYWILNA

Postępowanie - to pewnego rodzaju działanie określonych instytucji.

Można wyróżnić kryterium:

- podmiotowe - czyli jaki podmiot (organ) prowadzi postępowanie - jeżeli organ administracji to będzie postępowanie administracyjne, jeżeli organ wymiaru sprawiedliwości, to będzie to postępowanie sądowe.

- przedmiotowe - jakie sprawy (rodzaje spraw) np. postępowanie cywilne - sprawy cywilne, celne, sprawy administracyjne

7*\ Definicja

Postępowanie cywilne - jest to prowadzona w określonych prawem formach działalność sądów i innych właściwych organów oraz występujących przed tymi organami stron i innych zainteresowanych osób zmierzająca do urzeczywistnienia stosunków prawa cywilnego, rodzinnego i prawa pracy (a także innych spraw objętych postępowaniem cywilnym na mocy przepisów szczególnych np. sprawa gospodarcza) oraz do ochrony wynikających z tych stosunków praw podmiotowych.

Zakres postępowania cywilnego - to nie tylko działalność sądów, ale też innych organów np. komornik (organ egzekucyjny), notariusz.

Postępowanie cywilne działa w dwóch kierunkach:

Po pierwsze w kierunku rozpoznania sprawy (postępowanie rozpoznawcze)

Po drugie w kierunku wykonania rozstrzygnięcia w rozpoznanej sprawie (postępowanie egzekucyjne)

Przepis art.1 kpc (7*) definiuje zakres postępowania cywilnego: „Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne).”

Wyróżnienie spraw cywilnych opiera się o kryterium materialne - pr cywilne, rodzinne i opiekuńcze , pr pracy.

Kryterium formalne - na podstawie szczególnych przepisów. Te inne sprawy są zbliżone do spraw cywilnych swoją naturą prawną i dlatego powinny być rozpatrywane przez sądy cywilne.

Istnieje wątpliwość - czy wszystkie sprawy z zakresu prawa pracy to sprawy cywilne - to tylko te, które są oparte na równorzędności podmiotów stosunku.

(3*) Zbiorcze określenie prawa procesowego cywilnego - jest to ogół norm regulujących właściwość sądów i innych organów oraz formy działalności tych organów i występujących przed nimi stron i zainteresowanych osób przy rozpoznaniu i rozstrzyganiu spraw cywilnych oraz przy przymusowym wykonaniu orzeczeń.

Istnieje istotne powiązanie między normami postępowania cywilnego (kompetencyjnymi) a normami prawa materialnego albowiem rozpoznawanie i rozstrzygnięcie spraw cywilnych wymaga zastosowania norm prawa materialnego.

Prawo materialne w procesie (jego rola) -stanowi podstawę prawną rozstrzygnięcia /może to być pytanie na egz./ W naszym systemie prawnym normy materialno-prawne możemy znaleźć w procesie (KPC), a normy proceduralne - w przepisach materialnych.

W teorii prawa istnieje podział norm na:

- substancjalne (normatywne)

- i instrumentalne (konstruktywne)

Normy normatywne - są normami określającymi pewne zasady - są to normy prawa materialnego.

Normy instrumentalne - wskazują sposób postępowania w celu urzeczywistnienia tych zasad.

Normy procesowe są normami instrumentalnymi.

W prawie cywilnym materialnym , czyli w tych normach normatywnych, większość przepisów ma charakter dyspozytywny, czyli strony mogą sobie regulować w sposób dowolny stosunek prawny.

Normy prawa materialnego niekiedy (bardzo rzadko) mają charakter kogenny (bezwzględnie obowiązujący) np. przedawnienie roszczeń

W procesie większość norm ma charakter bezwzględny ( imperatywny, kogenny).

W procesie bardzo rzadko są normy dyspozytywne np. właściwość przemienna sądu.

2. FUNKCJE POSTĘPOWANIA CYWILNEGO

Postępowanie cywilne jest ulokowane w zakresie władzy sądowniczej działalności jurysdykcyjnej,(czyli działalności orzeczniczej).

Wymiar sprawiedliwości - jest to działalność sądów polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony zasad praworządności.

Postępowanie cywilne jest częścią wymiaru sprawiedliwości.

Funkcje postępowania cywilnego:

1. konkretyzuje i realizuje normy prawne z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych

2. wydaje zarządzenia, zwolnienia i zezwolenia mające znaczenia prawne

3. dokonuje czynności dokumentacyjno-rejestrowe

4. inne czynności przekazane sądowi na postawie przepisów szczególnych

3. RODZAJE POSTĘPOWAŃ CYWILNYCH

A. ze względu na kryterium organu przed którym się toczy mamy:

1) postępowanie sądowe

a. postępowanie rozpoznawcze -

-postępowanie procesowe (sporne )

- postępowanie nieprocesowe ( niesporne)

b. postępowanie egzekucyjne

2) postępowanie pozasądowe

Poza tymi wszystkimi postępowaniami są postępowania pomocnicze - jego rola polega na zabezpieczeniu właściwego przebiegu postępowania rozpoznawczego ale również i egzekucyjnego.

np. jak świadek mieszka w Rzeszowie a postępowanie toczy się w Olsztynie to świadka przesłuchuje się w Rzeszowie, odtworzenie dokumentów.

Ponadto mówimy o międzynarodowym postępowaniu cywilnym - w nim występuje element obcy ( w rozumieniu zagraniczny).

Poza kpc uregulowane zostało postępowanie naprawcze i upadłościowe, ale mają tutaj też zastosowanie przepisy kpc; możemy mówić o postępowaniu naprawczym i o postępowaniu upadłościowym.

Postępowanie naprawcze - tylko w pewnym zakresie toczy się przed sądem a w większości poza nim. Jego celem jest doprowadzenie przez przedsiębiorcę zagrożonego niewypłacalnością do układu z wierzycielami, w którym zrestrukturyzowane zostaną zobowiązania przedsiębiorcy.

Postępowanie upadłościowe - jest rodzajem postępowania sądowego.

Postępowanie naprawcze i upadłościowe zawiera bardzo liczną grupę przepisów prawa materialnego, które zmieniają reguły prawa cywilnego materialnego co do zobowiązań.

Kwestia postępowania polubownego - budzi spór w doktrynie. Co do zasady sąd polubowny musi się kierować regułami procesu cywilnego, ale jeżeli podmioty poddają spór takiemu rozpoznaniu, to mogą wskazać odchylenia od reguł podstawowych procesu cywilnego.

PROCES CYWILNY - jest to postępowanie, w którym sąd rozpoznaje istniejący między stronami spór prawny w drodze rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu - stosunku prawnym i wynikających z niego prawach podmiotowych i obowiązkach.

Proces cywilny, spór cywilny, DOMINUJE w postępowaniu cywilnym. W związku z tym przepisy tego postępowania mają charakter modelowy, czyli pełnią funkcję legi generali co oznacza, że jeżeli w przepisach dotyczących szczególnych postępowań nie ma regulacji to sięgamy do modelu procesu cywilnego np. postępowanie dotyczące zniesienia współwłasności.

W ramach procesu wyróżniamy postępowania odrębne, których jest sporo.

Mają one charakter równorzędny (pytanie na egz - wymień postępowania odrębne)

1. postępowanie w sprawach małżeńskich

2. postępowanie w sprawach między rodzicami a dziećmi,

3. postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,

4. postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania

5. postępowanie w sprawach gospodarczych

6. postępowanie nakazowe

7. postępowanie upominawcze

8. postępowanie uproszczone.

Postępowanie nieprocesowe - w niektórych sytuacjach nie ma sporu na tle stosunków prawnych, które wymagają jednak rozstrzygnięcia.

wnioskodawca - wskazuje uczestników postępowania (osoby, które powinny wziąć w nim udział) np. postępowanie spadkowe, postępowanie o ubezwłasnowolnienie

W postępowaniu nieprocesowym - rozpoznawane i załatwiane są sprawy:

1. zakresu prawa osobowego: o ubezwłasnowolnienie, o uznanie za zmarłego, o stwierdzenie zgonu

2. sprawy z zakresu prawa rzeczowego: o stwierdzenie zasiedzenia, o przepadek rzeczy, o zarząd rzeczą wspólną, o zniesienie współwłasności, o ustanowienie drogi koniecznej i postępowanie wieczystoksięgowe

3. z zakresu prawa spadkowego: zabezpieczenie spadku i spis inwentarza, przyjęcie lub odrzucenie spadku

,ogłoszenie testamentu, wyjawienie przedmiotów spadkowych, przesłuchanie świadków testamentu ustnego, sprawy dotyczące wykonawcy testamentu, zarząd spadku nie objętego, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku, inne sprawy spadkowe.

4. z zakresu zobowiązań: złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

5. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego

6. z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych

7. postępowanie rejestrowe

W przepisach szczególnych, poza kpc są jeszcze inne postępowania nieprocesowe np.:

- sprawy o sprostowanie, unieważnienie i ustalenie treści aktu stanu cywilnego,

- sprawy o zmianę nazwiska lub imienia małoletniego dziecka w razie braku porozumienia między rodzicami.

Mówi się, że w postępowaniu nieprocesowym nie powstaje spór o prawo, który stanowi istotę procesu cywilnego. Postępowanie nieprocesowe staje się sporne wtedy gdy ktoś wnosi APELACJĘ.

* W doktrynie wyróżnia się specyficzne funkcje sądu w postępowaniu nieprocesowym:

1. ochrona praw osobistych i majątkowych

2. ustalanie faktów mających znaczenie dla stosunków prawnych

3. współdziałanie w kształtowaniu stosunków prawnych

4. ustalanie praw i stosunków prawnych np. stwierdzenie zasiedzenia

5. rejestracja zdarzeń i przyjmowanie oświadczeń rodzących skutki prawne np. prowadzenie rejestrów.

6. rozpoznawanie sporów o roszczenia przekazane przez ustawę do nieprocesu np. dział spadku.

* W nieprocesie toczy się postępowanie w przypadku wyboru prezydenta!!!!!!

*** Różnice między procesem a nieprocesem:

1. Postępowanie nieprocesowe nie opiera się na zasadzie dwustronności. Dopuszcza się do udziału w tym postępowaniu jako uczestnika każdą osobę zainteresowaną

2. Co do zasady proces może być wszczęty tylko z inicjatywy stron. W nieprocesie może nastąpić wszczęcie postępowania z urzędu.

3. W nieprocesie nie ma kontradyktoryjności, zatem formuła sporu nie musi być zachowana. ale są wyjątki np. o ubezwłasnowolnienie jest sprawa przed sądem

7* POSTĘPOWANIA POMOCNICZE - mają na celu pomoc w postępowaniu głównym o ochronę praw.

1. postępowanie o zwolnienie od kosztów sądowych - można wystąpić w każdym stadium sprawy albo przed jej wszczęciem

2. postępowanie o oznaczenie sądu do rozpoznania sprawy (rozstrzyga SN) np., bezpaństwowiec

3. postępowanie pojednawcze

4. postępowanie o zabezpieczenie dowodu

5. postępowanie rekwizycyjne (np. pomoc sądowa w przesłuchaniu świadka)

6. postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt

7. postępowanie przed sądem państwowym w związku z postępowaniem przed sądem polubownym

8. postępowanie zabezpieczające

9. postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności

PRZESŁANKI(warunki) PROCESOWE

Dopuszczalność wszczęcia postępowania cywilnego i rozstrzygnięcia przez sąd sprawy merytorycznie w tym postępowaniu uwarunkowana jest przez istnienie lub nieistnienie wymaganych przez prawo okoliczności nazywanych przesłankami procesowymi.

7* Przesłanki pozytywne (dodatnie)

1. przynależność sprawy do drogi sądowej

2. jurysdykcja krajowa sądów polskich

3. zdolność sądowa stron

4. zdolność procesowa stron

5. należyte zastępstwo strony procesowej nieposiadającej zdolności procesowej.

7* Przesłanki negatywne (ujemne)

1. powaga rzeczy osądzonej (res iudicata)

2. zawisłość sporu

3. istnienie zapisu na sąd polubowny

Poza tym wymienia się WZGLĘDNE I BEZWZGLĘDNE przesłanki procesowe.

Przesłanki procesowe BEZWZGLĘDNE to te okoliczności, których istnienie lub nieistnienie powoduje bezwzględną niedopuszczalność wszczęcia jak i kontynuowania sprawy.

Przeszkody można usunąć przez konwalidację - np. zapis na sąd polubowny

BEZWZGLĘDNE przesłanki procesowe:

1. przynależność sprawy do drogi sądowej

2. jurysdykcja krajowa (sądów polskich)

3. powaga rzeczy osądzonej

4. zawisłość sporu

5. zdolność sądowa stron o ile nie da się jej uzupełnić.

* Przesłanki bezwzględne sąd bierze z URZĘDU pod uwagę w każdym stanie sprawy. Wszystkie one powodują odrzucenie pozwu (sąd nierozpoznaje sprawy).

Pyt. na egz. - Co to jest odrzucenie pozwu a oddalenie powództwa?

Jeżeli postępowanie zostało wszczęte mimo braku przesłanki bezwzględnej lub istnienia przesłanki bezwzględnej negatywnej, to takie postępowanie jest nieważne w całości.

WZGLĘDNE przesłanki procesowe:

1. istnienie zapisu na sąd polubowny

2. zdolność sądowa strony o ile da się ją uzupełnić

3. zdolność procesowa strony

4. należyte zastępstwo strony nieposiadającej zdolności procesowej

5. brak jurysdykcji krajowej przy jurysdykcji przemiennej

(art. 1105 kpc: „ § 1. W zakresie zobowiązań z umów podmioty prowadzące działalność gospodarczą mogą umówić się na piśmie o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich na rzecz sądów państwa obcego, jeżeli zmiana taka jest skuteczna według prawa tego państwa. Nie dotyczy to spraw należących do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich.

§ 2. W zakresie przewidzianym w art. 697 § 1 strony mogą umówić się na piśmie o wyłączenie jurysdykcji sądów polskich na rzecz działającego za granicą sądu polubownego, jeżeli przynajmniej jedna ze stron ma zamieszkanie lub siedzibę za granicą albo prowadzi za granicą przedsiębiorstwo, którego sprawa dotyczy, oraz jeżeli umowa taka jest skuteczna według prawa mającego do niej zastosowanie w państwie, w którym działać ma sąd polubowny.

§ 3. Umowę o jurysdykcji sądów państwa obcego oraz umowę o zagraniczny sąd polubowny sąd polski bierze pod rozwagę tylko na zarzut strony zgłoszony i należycie uzasadniony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.”)

7* Nieważność postępowania może wynikać nie tylko z istnienia bezwzględnej negatywnej przesłanki procesowej, lecz również wynikać z uchybień procesowych

art. 379 kpc: „Nieważność postępowania zachodzi:

1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,

2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,

3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,

4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,

5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,

6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.”)

ON podyktował to::

1. skład sądu orzekającego sprzeczny z przepisami prawa

2. w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy

3. strona została pozbawiona możności obrony swych praw

4. brak było upoważnienia do prowadzenia sprawy

5. jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy (jako sąd I instancji) bez względu na wartość przedmiotu sporu np. o ochronę dóbr osobistych, ochronę praw autorskich, art.17 kpc: „Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy:

1) o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o unieważnienie uznania dziecka oraz o rozwiązanie przysposobienia,

2) o ochronę praw autorskich i pokrewnych, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych,

3) o roszczenia wynikające z Prawa prasowego,

4) o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania i o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,

41) o wydanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale spółdzielni.

5) 6) „

Obok przesłanek formalnych procesowych istnieją przesłanki materialne, czyli okoliczności uzasadniające i usprawiedliwiające poszukiwania ochrony prawnej w drodze sądowej.

7* art. 189 kpc - Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Przesłanką jest tu posiadanie interesu prawnego (jego def. w kpa)

ŹRÓDŁA postępowania cywilnego

Głównym źródłem jest kpc - ustawa z 17 listopada 1964 roku z licznymi zmianami (weszła w życie 1 stycznia 1965 roku).

Oprócz tego są przepisy szczegółowe (np. prawo upadłościowe i naprawcze ustawa z 28 lutego 2003r. Dz. U. nr 60 Poz. 535 z późn. zm.).

* DROGA sądowa w sprawach cywilnych - jest to droga postępowania przed sądami powszechnymi i SN lub przed innym organem specjalnym.

SN nie jest sądem powszechnym.

Przepis art. 2 kpc formułuje domniemanie drogi sądów powszechnych w sprawach cywilnych .

Roszczenie naturalne - np. zobowiązanie z gry lub zakładu

Często sąd musi badać czy dana sprawa należy do drogi sądowej z uwagi na te wszystkie okoliczności, które o tym decydują , to są tzw. kwestie prejudycjalne

Z uwagi na to, że dopuszczalność drogi sądowej jest bazową przesłanką, czyli jest to przesłanka pozytywna o charakterze bezwzględnym, funkcjonuje w momencie rodzenia się procesu art. 199 kpc: „. § 1. Sąd odrzuci pozew:

1) jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna;

2) jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona;

3) jeżeli jedna ze stron nie ma zdolności sądowej albo jeżeli powód nie ma zdolności procesowej, a nie działa za niego przedstawiciel ustawowy albo jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;

4) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy należy do sądu polubownego.

§ 2. Z powodu braku zdolności sądowej jednej ze stron albo zdolności procesowej powoda i niedziałania przedstawiciela ustawowego lub braku w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej powodem, uniemożliwiającego jej działanie, sąd odrzuci pozew dopiero wówczas, gdy brak nie będzie uzupełniony zgodnie z przepisami kodeksu.

§ 3. Odrzucenie pozwu może nastąpić na posiedzeniu niejawnym.”

Niedopuszczalność drogi sądowej wymaga odrzucenia pozwu. Jeżeli niedopuszczalność powstanie w trakcie trwania procesu ( tzw. brak następczy) sąd musi umorzyć postępowanie - art.355 § 1 kpc: „§ 1. Sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.”

Sąd uwzględnia dopuszczalność drogi sądowej z urzędu (przesłanka bezwzględna). Może być powodem wzruszenia prawomocnego orzeczenia, czyli jego likwidację.

Skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia art. 424¹¹§3 kpc: „ Jeżeli sprawa ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, Sąd Najwyższy - stwierdzając niezgodność orzeczenia z prawem - uchyla zaskarżone orzeczenie oraz orzeczenie sądu pierwszej instancji i odrzuca pozew albo umarza postępowanie.”

( ustawa o SN z 2002r. przepis art. 64)

Niedopuszczalność drogi sądowej może być :

- względna - kiedy sprawę może rozpoznać sąd powszechny i inny organ np. sprawy z prawa pracy

- bezwzględna - w żadnym wypadku sprawa przed sądem powszechnym rozpoznającym sprawy cywilne, toczyć się nie może

- czasowa - jest przesłanką wstępną; rozpoznanie sprawy przez sąd zależy od wcześniejszego orzeczenia przez inny organ

RELACJE MIĘDZY POSTĘPOWANIAMI

- administracyjnym

- karnym

Postępowania karne w procesie nie wpływają na postępowanie cywilne—ale w jednym przypadku wiążą sąd cywilny.

W sprawach które z formalnego punktu widzenia zostały przekazane do postępowania cywilnego

np. regulacja telekomunikacji , poczta, transport kolejowy, ochrona konkurencji i konsumentów. Są to sprawy z których większość rozpoznaje się przed organami administracji w postępowaniu administracyjnym. Jeżeli jednak na podstawie KPA organ administracyjny uzna się za niewłaściwy, sąd nie może odmówić rozpoznania.

Wpływ postępowania cywilnego oraz wydawanych w nich orzeczeń sądowych na postępowanie administracyjne oraz wpływ postępowania administracyjnego i wydawanych w nim decyzji na postępowanie cywilne bardzo często ma miejsce. Takie sprawy pozostają ze sobą w związku prawnym lub faktycznym., który uzasadnia prejudycjalne znaczenie jednego postępowania dla drugiego.

Gdy postępowanie cywilne jeszcze nie zostało wszczęte, albo toczy się równolegle z administracyjnym w grę wchodzi zawieszenie postępowania administracyjnego w przypadku gdyby orzeczenie sądowe miało znaczenie prejudycjalne dla rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej.

Patrz - art. 97 kpa.

Gdy postępowanie cywilne jest prawomocnie zakończone, to czy ma to wpływ na postępowanie administracyjne?

Kpc rozstrzyga to mówiąc, że prawomocne orzeczenie sądowe wiąże nie tylko sąd i strony lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej.

Prawomocne orzeczenie sądowe może być WZRUSZONE.

W ramach wpływu postępowania administracyjnego i jego decyzji na postępowanie cywilne są 3 sytuacje:

1. postępowanie cywilne zostało wszczęte przed postępowaniem administracyjnym

2. postępowania toczą się równolegle

3. postępowanie cywilne toczy się po ostatecznej decyzji organu administracyjnego

1,2 - wtedy postępowanie cywilne powinno być zawieszone art. 177 kpc: „ . § 1. Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

1) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;

2) jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;

3) jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej,

4) jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;

5) w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;

6) jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

§ 2. Jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania, w innych wypadkach może zwrócić się do właściwego organu.

Decyzja administracyjna ostateczna w postępowaniu cywilnym ma to znaczenie,

że determinuje stan prawny będący efektem wydanej decyzji.

7* Decyzje ostateczne - nie podlegają żadnym środkom zaskarżenia (ani zwyczajnym ani nadzwyczajnym)

STOSUNEK postępowania CYWILNEGO do postępowania KARNEGO.

Postępowanie karne toczy się również przed sądami powszechnymi (tożsamość organów).

Pierwsze kryterium odróżniające sprawy cywilne od karnych to jest,

kryterium materialnoprawne.

Dla rozgraniczenia procesu cywilnego i karnego decydującym jest bezpośredni cel tego procesu:

- w procesie cywilnym tym celem jest uzyskanie ochrony praw podmiotowych

- w procesie karnym celem jest - ukaranie osoby, która naruszyła porządek prawny.

Ten sam stan faktyczny może wywołać postępowanie cywilne i postępowanie karne.

Pomiędzy sprawą karną a cywilną mogą występować dwojakie związki:

1. tworzy odpowiedzialność cywilną za szkodę

2. ustalenie stanu faktycznego może mieć znaczenie na rozstrzygnięcie w jednym z postępowań.

W postępowaniu karnym możliwe jest połączenie tego postępowania z postępowaniem cywilnym o odszkodowanie, o naprawienie szkody, o zadośćuczynienie - mamy do czynienia z tzw. procesem adhezyjnym.

Powód może przystąpić do sprawy karnej z powództwem cywilnym. Pokrzywdzony występkiem, może też zgłosić roszczenia o naprawienie krzywdy w postępowaniu karnym, może to nastąpić na pierwszej rozprawie, do chwili wniesienia aktu oskarżenia, potem już nie można zgłosić roszczenia cywilnego.

Relacje między postępowaniem karnym i cywilnym dotyczą również mocy wiążącej prawomocnych orzeczeń, które mogą rozstrzygnąć kwestie prejudycjalną przed rozpoznaniem sprawy.

Najściślejszy związek uzewnętrznia się, uprzedmiotowia się w postępowaniu adhezyjnym. Przepis art. 12 kpc pozwala na dochodzenie roszczenia wynikającego z przestępstwa w postępowaniu cywilnym albo w postępowaniu karnym.

Mamy wtedy do czynienia z podwójną ochroną .

Dochodzenie roszczeń cywilnych przed sądem karnym ma charakter fakultatywny.

Dochodzenie ich w procesie karnym, ma właściwie formę zastępczą w stosunku do procesu cywilnego.

Wytoczenie powództwa w jednym z tych postępowań zamyka drogę sądową drugiemu postępowaniu.

Istnieje sytuacja, kiedy sąd karny może orzec o odszkodowaniu na rzecz pokrzywdzonego z urzędu mimo, że nie było powództwa cywilnego (chyba że procedury stanowią inaczej np. obowiązek naprawienia szkody - nie orzeka się wtedy o odszkodowaniu).

Istnieje sytuacja, kiedy sąd karny może orzec o roszczeniach majątkowych z tytułu czynów niedozwolonych, również o odszkodowaniu cywilnym, mimo że nie było powództwa cywilnego.

Sąd karny nie może z urzędu zasądzić odszkodowania jeżeli o to odszkodowanie toczy się proces cywilny.

Generalnie dominuje zapatrywanie, że orzeczenia sądów cywilnych wiążą sąd karny, ale karne orzeczenia rzadko wiążą sąd cywilny. Jest przewaga postępowania cywilnego , ono dominuje nad postępowaniem karnym.

Istnieje możliwość, że sąd w postępowaniu karnym orzeknie w przedmiocie roszczeń cywilnoprawnych wynikających z popełnienia przestępstwa w ramach środków karnych np. orzeknie nawiązkę, która jak gdyby odpowiada zadośćuczynieniu lub orzeknie obowiązek naprawienia szkody.

Nie może tego orzec jeśli by było rozstrzygnięcie cywilne do tej kwestii lub gdy toczy się postępowanie cywilne o te roszczenia.

*Sama możliwość orzeczenia z urzędu przez sąd karny nawiązki lub obowiązku naprawienia szkody nie stanowi przeszkody dla wszczęcia procesu cywilnego. (nie ma sporu cywilnego przed sądem karnym i to nie przerywa biegu przedawnienia)

WZAJEMNY wpływ wyroku i procesu karnego na postępowanie cywilne oraz wyroku i postępowania cywilnego na proces karny.

Jaka jest relacja: moc wiążąca wyroków karnych a wyroków cywilnych.

Moc wiążąca wyroku karnego w sprawie cywilnej oznacza, że ustalenie faktyczne wyroku karnego obowiązuje sąd cywilny i nie może być w postępowaniu cywilnym obalone ani pominięte - jest to tzw. prejudycjalność wyroków karnych.

Art.11 kpc mówi - „Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną”, ale tylko co do popełnienia przestępstwa.

Ustalenia stanu faktycznego inne niż te, które dotyczą faktu popełnienia przestępstwa sądu cywilnego nie wiążą. Fakt popełnienia przestępstwa ma znaczenia w sądzie cywilnym wtedy, kiedy przedmiotowe znamiona przestępstwa decydują o tym czy to jest przestępstwo albo nie.

Sąd karny jest związany orzeczeniami sądu cywilnego.

Postępowanie cywilne - wykład II 30.10.2005 r.

Istnieje możliwość, że sąd w postępowaniu karnym orzeknie w przedmiocie roszczeń cywilnoprawnych, wynikających z popełnienia przestępstwa stosując środki karne - nawiązkę („pełni rolę” zadośćuczynienia - naprawienia krzywdy) lub nałoży na skazanego obowiązek naprawienia szkody.

Sąd nie może tego zrobić, jeśli wcześniejsze postępowanie cywilne to rozstrzygnęło.

Jeśli te postępowania toczą się równolegle, to sąd cywilny może (ale nie musi) wstrzymać postępowanie, jeśli uzna, że orzeczenie sądu karnego ma charakter prejudycjalny.

Jeżeli toczy się postępowanie karne, a poszkodowany występkiem wystąpi na drogę cywilną, może się spotkać z zarzutem zawisłości spory.

Możliwość orzeczenia przez są karny nawiązki i obowiązku naprawienia szkody, nie jest zawiśnięciem sporu cywilnego, do chwili orzeczenia w I instancji o nawiązce lub obowiązku naprawienia szkody.

Sąd karny zazwyczaj nie poświęca wiele czasu i uwagi sporowi cywilnemu, gdy nie ma postępowania adhezyjnego, bo nie zna rozmiaru doznanej szkody. Jeżeli karny zasądzi zbyt niską nawiązkę, można reszty dochodzić na drodze cywilnej.

Jeśli obowiązek naprawienia szkody nie kompensuje szkody w pełnych rozmiarach, wówczas można w procesie cywilnym domagać się kompensacji w części pozostałej.

Wpływ wyroku i procesu karnego na postępowanie cywilne oraz wyroku postępowania cywilnego na proces karny.

Nie zawsze można prowadzić postępowanie adhezyjne.

Jeśli w procesie karnym nie dochodzi się roszczeń cywilnych - wtedy pojawia się pytanie o rolę wyroku karnego w procesie cywilnym.

Prawo procesowe przyznaje niektórym kategoriom wyroków, wydanym w jednym postępowaniu, moc wiążącą w innym postępowaniu. Może to wynikać z przepisów.

Moc wiążąca wyroku karnego w procesie cywilnym określana jest w nauce jako prejudycjalność wyroków karnych.

Art. 11 KPC - moc wiążącą w postępowaniu cywilnym mają jedynie ustalenia co do popełnienia przestępstwa zawarte w prawomocnym wyroku skazującym.

Nie wiążą zatem sądu cywilnego ustalenia wyroków karnych uniewinniających, bo może chodzić tylko o czyn niedozwolony wg prawa cywilnego, a nie o przestępstwo. Nie wiążą sądu cywilnego wyroki umarzające postępowanie karne bezwarunkowo, jak i warunkowo (dlatego, że nie są wyrokami skazującymi). Wyrok karny w I instancji tez nie ma mocy wiążącej dla postępowania cywilnego, bo może być zaskarżony.

Moc wiążącą dla sądu cywilnego mają jedynie zawarte w wyroku karnym ustalenia co do popełnienia przestępstwa.

Sąd cywilny wiążą zawarte w sentencji wyroku karnego ustalenia wszystkich okoliczności składających się na stan faktyczny przestępstwa:

1. podmiot - sprawca

2. czyn przypisany oskarżonemu np. przywłaszczenie, uszkodzenie ciała

3. przedmiot

Moc wiążąca narusza regułę bezpośredniości. Sprawę cywilny powinien rozpoznać sąd cywilny.

Ustalenia sądu karnego co do wysokości szkody, mogą wiązać sąd cywilny wyłącznie wówczas, gdy wysokość szkody jest przesłanką przedmiotowego przestępstwa.

Te rozwiązania są aktualne również dla nieprocesu (np. stwierdzenie praw do spadku - stwierdzenie fałszerstwa testamentu). Wyroki karne mają moc bezwzględnie obowiązującą i wiążącą, gdy wywołują skutki prawotwórcze i oddziaływają na sytuację prawną pewnych osób (chodzi o pozbawienie pewnych praw przez sąd karny - np. prawo wykonywania zawodu, pozbawienie praw publicznych)

Zasada mocy obowiązującej w postępowaniu cywilnym ustaleń co do popełnienia przestępstwa ma charakter bezwzględny w stosunku do sprawcy przestępstwa.

Prawo procesowe cywilne dopuszcza jednak pewne odstępstwo, które dotyczy osoby będącej stroną w procesie cywilnym, a która nie była oskarżona w procesie karnym - odpowiedzialność na zasadzie ryzyka - wyrok sądu karnego nie wiąże sądu cywilnego w sprawie odpowiedzialności za szkodę.

Rozpatrując wpływ postępowania karnego na postępowanie cywilne, należy rozróżnić trzy sytuacje:

1. proces cywilny toczy się po prawomocnym zakończeniu postępowania karnego

2. postępowanie cywilne i karne toczą się równocześnie - czy jest, czy nie ma adhezji

3. postępowanie cywilne zostało wszczęte przed wszczęciem postępowania karnego i w toku postępowania cywilnego ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej, wówczas sąd może spowodować wszczęcie postępowania karnego i zawiesić postępowanie cywilne.

Moc wiążąca orzeczeń cywilnych w postępowaniu karnym.

Mają ją tylko orzeczenia konstytutywne, tzn, takie, które kształtują prawo lub stosunek prawny.

Postępowanie cywilne ze względu na merytoryczną odrębność sprawy cywilnej, nie ma wpływu na postępowanie karne - w praktyce.

Zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości i postępowania cywilnego.

Naczelne zasady wymiaru sprawiedliwości:

1. zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości i prawo do sądu - wynika z Konstytucji

2. zasada rzetelnego postępowania i prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki

3. zasada niezależności sądu i niezawisłości sędziowskiej

4. zasada nadzoru judykacyjnego Sadu Najwyższego

5. zasada kolegialności

6. zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

7. zasada instancyjności

8. zasada jawności

Prawo do sądu tłumaczy się w ten sposób, że każdy ma prawo domagania się rozstrzygnięcia jego sprawy przez sąd, jeżeli twierdzi, że przysługuje mu określone roszczenie lub prawo podmiotowe kształtujące.

Na prawo do sadu składa się w szczególności:

1. prawo dostępu do sądu, tzn. prawo uruchomienia procedury przed sądem - organem o określonej charakterystyce: niezależnym, bezstronnym, niezawisłym.

2. prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymaganiami sprawiedliwości i jawności

3. prawo do wyroku sadowego - prawo do wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (przepisy materialnoprawne o przedawnieniu roszczeń z tytułu czynu niedozwolonego, którym wyrządzono krzywdę lub szkodę małoletniemu, zamykają mu drogę do dostępu do sądu, jeżeli małoletni w chwili doznania szkody miał mniej niż 8 lat. Gdzieniegdzie przedłuż asię ten termin do 30 lat. Ale tak naprawdę powonno być tak, że bieg przedawnienia powinien biec od chwili osiągnięcia pełnoletności prze małoletniego)

Prawo do rzetelnego postępowania i do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie ma miejsce wtedy, gdy sąd wykonuje wszystkie czynności zgodnie z prawem.

Nie należy nadużywać praw procesowych.

Prekluzja dowodowa - niezgłoszenie dowodu w terminie uniemożliwia złożenie go w terminie późniejszym - art. 479 ^12,14.

Nowa ustawa z 17.06.2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. 179/2004 poz. 1843) ma zastosowanie do sądowego postępowania cywilnego, karnego, sądowoadministracyjnego i do postępowania egzekucyjnego. Przewlekłość postępowania ma miejsce wtedy, gdy postępowanie w sprawie trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, albo innej, dotyczącej wykonania postępowania sądowego.

Kryteria dotyczące przewlekłości postępowania kształtuje w sposób zupełny orzecznictwo ETSP. W postępowaniu karnym ETSP uznaje, że przewlekłość postępowania zaczyna się po trzech latach.

Skargę na przewlekłość postępowania można wnieść w czasie trwania postępowania.

Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie w sprawie. Jeżeli sprawa przewlekła toczy się przez Sądem Najwyższym lub sądem apelacyjnym, sadem właściwym do rozpoznania skargi jest Sąd Najwyższy. Skarga powinna spełniać warunki pisma procesowego (wymogi formalne), powinna zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających to żądanie. Skarżący może domagać się także wydania sądowi rozpoznającemu sprawę może domagać się także wydania sądowi rozpoznającemu sprawę zlecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy od Skarbu Państwa - ale nie więcej niż 10 000 złotych. Sądy rozpoznają te skargi w podobnym składzie, jak zażalenia. Przymus adwokacki w Sądzie Najwyższym.

W postępowaniu egzekucyjnym - przy stwierdzeniu przewlekłości postępowania strona może dochodzić odszkodowania solidarnie od Skarbu Państwa i od komornika.

Prawo cywilne materialne dopuszcza roszczenie o naprawienie szkody popełnionej przez funkcjonariusza państwowego - art. 417§1 KC

Niezależność i niezawisłość - wynika z trójpodziału władzy.

Sędziowie w sprawach swego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko ustawom i Konstytucji.

Żeby uniknąć stronniczości, KPC przewiduje instytucję wyłączenia sędziego - art. 48 i następne KPC.

Sędzia powinien kierować się prawem, logiką rozumowania, regułami wykładni.

Wyjątkowo sędzia jest związany wykładnią prawa: *******

1. gdy sąd II instancji uchyli wyrok, przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi I instancji. Sąd I instancji jest wówczas związany oceną prawną zawartą w uzasadnieniu orzeczenia sądu II instancji.

2. gdy Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej uchyli wyrok sądu II instancji lub także sądu I instancji, przekaże sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I lub II instancji, wtedy sąd, któremu sprawa została przekazana związany jest wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy.

3. jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przekazać to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, odraczając rozpoznanie sprawy. Uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygające zagadnienie prawne, wiąże sąd w danej sprawie

4. sędziowie Sądu Najwyższego związani są uchwałami, które zyskały moc zasad prawnych , wydanymi w składzie 7 sędziów całej izby, połączonych izb i pełnego składu Sadu Najwyższego.

Nad niezawisłością i niezależnością sądów i sędziów czuwa Krajowa rada Sadownictwa, która może występować do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustaw, które by ta niezależność i niezawisłość naruszały.

Gwarancje niezawisłości i niezależności sędziów:

1. słuszne wynagrodzenie

2. wysokie kwalifikacje

3. nie mogą należeć do partii i związków zawodowych

4. są praktycznie nieusuwalni

Nadzór jurydykacyjny - sprawuje go Sąd najwyższy w zakresie orzekania. Stara się ujednolicić orzecznictwo poprzez orzekanie kasacji oraz uchwalanie uchwał w sprawie mocy wiążącej przepisów.

Art. 398⁹ KPC - Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli:

1. w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne,

2. istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sadów

3. zachodzi nieważność postępowania lub

4. skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona

Zasada udziału czynnika społecznego - dotyczy tylko I instancji

Zasada kolegialności.

W II instancji sędziowie orzekają w składzie przynajmniej dwuosobowym

Zasada instancyjności.

Nasze postępowanie jest dwuinstancyjne.

Zasada jawności.

Co do zasady, wszystkie posiedzenia są jawne. Sąd może wyłączyć jawność części lub całej rozprawy. Wyroki muszą być ogłaszane jawnie,. Sąd może uchylić jawność uzasadnienia.

Przy wyłączeniu jawności strony mogą mieć dwie osoby zaufane, które mogą uczestniczyć w procesie.

Wszystkie zasady naczelne wymiaru sprawiedliwości dotyczą także postępowania cywilnego.

Zasady naczelne postępowania cywilnego:

1. zasada prawdy materialnej

2. zasada równości stron

3. zasada dyspozycyjności

4. zasada kontradyktoryjności

5. zasada ustności (Piszczek nie uważa tego za zasadę - to jest rewers zasady)

6. zasada bezpośredniości

7. zasada koncentracji materiału dowodowego

Są ideami przewodnimi i podstawowymi założeniami procesu cywilnego.

Zasady naczelne są uzupełniane o zasady konstrukcyjne - odnoszą się do procedur procesowych

Zasada prawdy materialnej.

Oznacza, że orzeczenie sądu powinno być zawsze oparte na ustaleniach co do stanu faktycznego i prawnego sprawy, zgodnych z rzeczywistością (Piszczek - pobożne życzenie!). Bliżej nam jest do zasady prawdy formalnej, czyli prawdy sądowej. Sąd opiera swoje orzeczenie na ustaleniach zgodnych jedynie z materiałem procesowym, przedstawionym przez strony bez konieczności uzupełniania tego materiału z urzędu. Co więcej, prekluzja dowodowa pozwala sądowi na uwzględnienie dowodów przedstawionych przez strony.

Jest to idealny cel procesu - ale tylko idea.

Zasadę tę zabezpiecza pośrednio zasada kontradyktoryjności i bezpośredniości.

Zasada równości stron.

Ma dwa aspekty:

1. możliwość korzystania przez każdą ze stron z takich samych środków

2. konieczność wysłuchania obu stron w procesie.

Równość stron zagwarantować ma także instytucja zwolnienia z kosztów sądowych (np. roszczenia alimentacyjne, roszczenia ze stosunku pracy) oraz możliwość korzystania z pełnomocnika procesowego z urzędu.

Sąd teraz tylko może (ale nie musi) pouczyć strony bez adwokata o czynnościach procesowych.

Zasada dyspozycyjności.

Strona może w trakcie procesu dysponować swoimi prawami. Procesowy odpowiednik zasady autonomii woli stron. Dyspozycyjność może być:

1. materialna

2. formalna (procesowa)

Przejawy dyspozycyjności materialnej *******

1. po stronie powoda:

1. możność żądania ochrony prawnej

2. wytoczenie powództwa i oznaczenie zakresu żądanej ochrony

3. zmiana, cofnięcie i ograniczenie żądanej ochrony

4. zrzeczenie się roszczenia

2. po stronie pozwanego:

1. uznanie powództwa (częściowe uznanie powództwa)

2. zgłoszenie zarzutów materialno-prawnych (zarzut potrącenia, zarzut przedawnienia)

3. wytoczenie powództwa wzajemnego

Postępowanie procesowe nie może być wszczęte z urzędu tylko na wnioske stron. A nieproces może być wszczęty z urzędu.

Sąd nie może wykroczyć poza żądanie pozwu (poza jednym artykułem z prawa pracy) - zakaz orzekania ponad żądanie: sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać poza żądnie powoda. Zatem tylko powód oznacza zakres, w jakim sąd może rozstrzygać.

Przejawem dyspozycyjności materialnej jest też przysługująca powodowi możność zmiany swego powództwa w toku procesu. Może być ona podmiotowa i przedmiotowa. Przedmiotowa sensu stricte polega na zgłoszeniu żądania innego przedmiotu świadczenia zamiast żądanego pierwotnie albo zmiana żądania na zupełnie nowe żądanie w całości (zamiana roszczenia restytucyjnego na roszczenie kompensacyjne - odszkodowawcze, wyrównujące szkodę).

Zmiana podmiotowa powództwa może polegać na tym, że powód zgłosi wniosek o wezwanie innej osoby, zamiast pierwotnie pozwanej albo wezwanie innych osób jako dalszych pozwanych obok pierwotnie pozwanego, a może także wskazać osobę, która powinna występować w sprawie jako powód i zajmować jego miejsce.

Jeżeli powód skutecznie cofnie pozew, sąd musi umorzyć postępowanie.

Istnieją inne skutki:

1. do chwili złożenia odpowiedzi na pozew, bez zrzeczenia się roszczenia - tylko skutki procesowe; ze zrzeczeniem się roszczenia - także skutki materialne

2. zrzeczenie się roszczenia można złożyć w każdym stadium procesu

Uznanie powództwa

Wyraz zasady dyspozycyjności. Pozwany może uznać powództwo. Jeżeli przez pozwem powód nie wezwie do zapłaty, a pozwany uznał powództwo, powód poniesie koszty procesu.

Ugoda sądowa może nastąpić:

1. w trakcie procesu

2. w postępowaniu pojednawczym (nie mylić z posiedzeniem pojednawczym w procesie rozwodowym)

1. postępowanie pojednawcze rozpoczyna się wezwaniem strony do zawarcia ugody przed rozpoczęciem procesu

2. posiedzenie pojednawcze jest częścią rozprawy rozwodowej - policja nie ma prawa doprowadzić stron na posiedzenie pojednawcze, sąd może tylko nałożyć grzywnę.

Dyspozycyjność formalna.

Oznacza możliwość korzystania w procesie ze wszystkich instytucji procesowych przewidzianych dla obrony praw stron. Oraz do dokonywania w tym zakresie odpowiednich czynności procesowych

Pewnego ograniczenia dyspozycyjności formalnej możemy doszukać się w tym, że poza przypadkami wskazanymi w ustawie, strony i uczestnicy postępowania nie mogą się zrzekać swojego prawa do dokonywania czynności procesowych (np. termin do wniesienia apelacji - tego nie możemy się zrzec)

Zasada kontradyktoryjności.

Toczenie przez strony sporu o prawo przed sądem.

Konstrukcja zasady oparta jest na założeniu, że w każdym procesie cywilnym występuje spór o prawo, zakładający istnienie dwóch przeciwstawnych stron procesowych. Praktyczny przejaw kontradyktoryjności: jedna strona przedstawia swoje twierdzenia i dowody, druga przedstawia swoje kontrtwierdzenia i kontrdowody; jedna strona przedstawia swoje prawa i podstawy tych praw, a druga strona przedstawia swoje zarzuty do tych praw..

Twierdzenia faktyczne stron i dowody przez strony wskazane stanowią podstawowy człon materiału dowodowego. Sąd ma minimalny obowiązek dowodzenia z urzędu - w sprawach między rodzicami a dziećmi

Sąd dysponuje możliwością oparcia się na faktach znanych mu urzędowo, ale musi o tym poinformować strony. Nie może ignorować ”notorii” - fakty powszechnie znane

Zasada bezpośredniości.

Przebieg procesu oraz normy go regulujące zawierają takie reguły, które zapewniają sędziemu orzekającemu zetknięcie się osobiście i bezpośrednio z całym materiałem sprawy, mającym stanowić podstawę orzekania (sprawa musi się toczyć przed tym samym sądem, ale nie przed tym samym sędzią. Orzekać musi sędzia, który prowadził ostatnią sprawę przed jej zamknięciem).

Nie wszystkie czynności procesowe toczą się przed tym samym sędzią. Wynika to z zasady ekonomii procesu. Pomoc prawna - np. wizja lokalna dokonana przez wyznaczonego sędziego lub wezwany sąd.

Zasada bezpośredniości doznaje ograniczenia w sądzie II instancji. Nie jest to sąd rewizyjny, lecz sąd orzekający. Oznacza to, że orzeczenie swoje opiera on na materiale dowodowym zebranym w sądzie I instancji, ale również zebranym przed sądem apelacyjnym. Sąd apelacyjny może prowadzić postępowanie dowodowe w sprawie.

Postępowanie cywilne

Wykład 13.11.2005

Zasada ustności.

Wiąże się z zasadą bezpośredniości, ponieważ sąd podczas wysłuchania świadków i stron może odnosić subiektywne odczucia, czy strona mówi prawdę, czy kłamie.

Zasada ta wpływa na uproszczenie i odformalizowanie procesu.

Koresponduje z jawnością postępowania.

Ale nie cały proces toczy się ustnie. Są czynności wykonywane pisemnie. A więc zasadę ustności często zastępuje zasada pisemności.

Zasada ustności wyraża się tym, że rozprawa odbywa się ustnie. Strony zgłaszają ustnie swoje żądania i wnioski, przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strona może składać wnioski pisemnie lub ustnie do protokołu.

Wyjątki od zasady ustności o charakterze bezwzględnym - muszą być obowiązkowo złożone na piśmie:

1. pozew i odpowiedź na pozew interwencja uboczna

2. przypozwanie

3. sprzeciw od wyroku zaocznego

4. apelacja

5. zażalenie

6. kasacja

7. skarga o wznowienie postępowania

8. skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

9. zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty

10. wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego

Kiedy można ustnie złożyć pozew?

W zasadzie nigdy, ale:

Jeśli pracownik działa bez pełnomocnika procesowego, może złożyć ustnie do protokołu pozew oraz treść środka odwoławczego ****

Zasada ta pozwala kontrolować zapisy do protokołu:

- gdy sąd głośno dyktuje do protokołu - można w trakcie wnosić o zmianę zapisu lub jego uzupełnienie

- gdy sąd nie dyktuje głośno, ma obowiązek odczytania protokołu - jeżeli tego nie uczyni, można żądać odczytania protokołu.

Zasada koncentracji materiału procesowego.

Ma przyspieszać postępowanie.

Wyraża się w instytucji prekluzji dowodowej.

W procesach gospodarczych wnioski dowodowe można składać w pozwie, odpowiedzi na pozew oraz odpowiedzi na odpowiedź na pozew.

Poza prekluzją dowodową sąd ma możliwość dyscyplinowania stron do przytaczania faktów i dowodów oraz dysponuje możliwością niedopuszczenia niektórych dowodów.

Art. 207§2 - W sprawach zawiłych lub rozrachunkowych, przewodniczący może zarządzić prze I rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew lub także, w miarę potrzeby, wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składanych pism, termin, w którym pisma należy złożyć i okoliczności, które mają być wyjaśnione.

W toku rozprawy wymianę pism może zarządzić sąd.

Art. 207§3 - Jeżeli stronę reprezentuje adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy lub Prokuratoria Generalne Państwa, przewodniczący może ją zobowiązać do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym jest ona obowiązana do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów. Pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania..

Wniosek praktyczny:

Pozew powinna składać sama strona, nie pełnomocnik.

Podaj przykłady zasady koncentracji materiału procesowego w postępowaniu nakazowym, upominawczym, uproszczonym ****

W postępowaniu nakazowym:

1. Art. 495§3 - Okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe niezgłoszone w pozwie albo w piśmie zawierającym zarzuty od nakazu zapłaty mogą być rozpoznawane jedynie wtedy, gdy strona wykaże, że nie mogła z nich skorzystać wcześniej lub, gdy potrzeba ich powołania wynikła później. Powód może powołać nowe fakty i dowody w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu pisma pozwanego zawierającego zarzuty.

W postępowaniu upominawczym:

1. Art. 503§1 - Pismo zawierające sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty, a w przypadku nakazu wydanego przez referendarza sądowego - do sądu, przed którym wytoczono powództwo. W piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części, przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, a także pozostałe zarzuty przeciwko żądaniu pozwu oraz wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na ich potwierdzenie.

W postępowaniu uproszczonym:

1. Art. 505⁵§1 - Okoliczności faktyczne, zarzuty i wnioski dowodowe nie zgłoszone w pozwie, odpowiedzi na pozew, na pierwszym posiedzeniu przeznaczonym na rozprawę lub w sprzeciwie od wyroku zaocznego mogą być rozpoznawane tylko wtedy, gdy strona wykaże, że nie mogła ich powołać wcześniej lub gdy potrzeba ich powołania wynikła później

2. Art. 505⁵§2 - Powód może przytoczyć nowe okoliczności faktyczne i wnioski dowodowe nie później niż w terminie tygodnia od dnia doręczenia mu pism pozwanego wymienionych w paragrafie poprzedzającym.

W sprawach gospodarczych:

1. Art. 479¹²§1 - W pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdz4enia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później.

2. Art. 479¹⁴§2 - W odpowiedzi na pozew pozwany jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia, zarzuty oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w odpowiedzi na pozew nie było możliwe, albo że potrzeba powołania wynikła później.

3. Art. 479¹⁸§3 - Do sprzeciwu od wyroku zaocznego przepis art. 479¹⁴§2 stosuje się odpowiednio.

W postępowaniach gospodarczych obowiązuje bezwzględna prekluzja dowodowa.

Podmioty postępowania cywilnego.

Organizacja i skład sądu.

Zgodnie z Konstytucją w RP wymiar sprawiedliwości sprawują:

- Sąd Najwyższy

- sądy powszechne

- sądy administracyjne

- sądy wojskowe

Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane SA sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych oraz Sąd Najwyższy.

Organizację sądów powszechnych reguluje Ustawa z 2001 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Sądy powszechne dzielą się na:

- sądy rejonowe

- sądy okręgowe

- sądy apelacyjne

Sąd Najwyższy uregulowany jest w ustawie z 2002 roku o Sądzie Najwyższym.

Sądy rejonowe tworzy się dla jednej lub kilku gmin.

Dzieli się je na wydziały:

1. wydzial cywilny

2. wydział karny

3. wydział rodzinny i nieletnich

4. wydział prawy (sąd pracy)

5. wydział ksiąg wieczystych

Pewne wydziały są związane z tym, że mieści się on w mieście siedziby sądu okręgowego. Wtedy w sądzie rejonowym są dodatkowo wydziały:

6. wydział ubezpieczen społecznych

7. wydział gospodarczy

W siedzibie sądu rejonowego lub poza jego siedzibą mogą być tworzone sądy grodzkie, jako wydziały zamiejscowe sądów rejonowych do rozpoznawania w szczególności spraw cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym oraz spraw dotyczących depozytów sądowych i przepadków rzeczy.

Sądy okręgowe dzielą się na wydziały:

1. wydział cywilny

2. wydział karny

3. wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych

4. wydział pracy

5. wydział ubezpieczeń społecznych

6. wydział gospodarczy

Szczególna rola Sądu Okręgowego w Warszawie - działają tam dodatkowo jako wydziały:

1. jednostka organizacyjna ds. z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego (sąd ochrony konkurencji i konsumentów)

2. jednostka ds. rejestrowych powierzonych temu sądowi na podstawie odrębnych przepisów (znać przykłady) ****

1. rejestracja tytułów dzienników i czasopism

2. rejestracja fundacji

3. jednostka ds. z zakresu ochrony wspólnotowych znaków towarowych i wspólnotowych wzorów przemysłowych (sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych)

Sądy apelacyjne dzielą się na wydziały:

1. wydział cywilny

2. wydział karny

3. wydział pracy i ubezpieczeń społecznych

Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych oraz wykonuje inne czynności

W jaki sposób Sąd Najwyższy sprawuje wymiar sprawiedliwości? ****

Sprawuje przez:

1. zapewnienie w ramach nadzoru zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych przez rozpoznawanie ich kasacji oraz innych środków odwoławczych, a także skargi na sprzeczność z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego

2. podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne

3. inne funkcje wynikające z Konstytucji

Sąd Najwyższy ma siedzibę w Warszawie przy Placu Krasińskich. Pierwszym Prezesem SN jest Lech Gardocki.

SN składa się z następujących izb:

1. Izba Cywilna

2. Izba Karna

3. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

4. Izba Wojskowa

Są w nim także jednostki pomocnicze np. Biuro Studiów i Analiz

Skład organów sądowych w postępowaniu cywilnym.

Ogranicza się w tej chwili udział czynnika społecznego - ławników

Generalnie rozstrzygają sędziowie zawodowi.

Sąd I instancji w składzie 1 sędziego jako przewodniczącego i 2 ławników rozpoznaje sprawy:

- z zakresu prawa pracy

- ze stosunków rodzinnych ( z wyjątkiem spraw o alimenty)

Pozostałe sprawy rozpoznaje w składzie 1-osobowym.

Sprawy szczególnie trudne są rozpatrywane, po decyzji prezesa sądu - w składzie 3-osobowym.

Zarządzenia i ustalenia poza rozprawą dokonywane są przez przewodniczącego.

W postępowaniu nieprocesowym zasadą jest, że we wszystkich sprawach rozstrzyga 1 sędzia (bez ławników).

Z ławnikami rozstrzyga się w sprawach:

- o przysposobienie

- o pozbawienie i

- o ograniczenie władzy rodzicielskiej

3 sędziów zawodowych rozstrzyga w sprawach o ubezwłasnowolnienie.

Apelację rozpoznaje sąd w składzie 3 sędziów zawodowych. Wyjątki dotyczą zwłaszcza postępowania niejawnego.

Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym oraz postępowaniu e skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, rozpoznaje sprawy w składzie 3 sędziów.

W przesądzie - rozstrzygając o przyjęciu lub nieprzyjęci skargi kasacyjnej - sąd orzeka w składzie 1-osobowym.

Skład sądu niezgodny z prawem powoduje nieważność postępowania, która może być zarzutem apelacyjnym oraz którą sąd II instancji i Sąd Najwyższy w granicach zaskarżenia biorą pod uwagę z urzędu.

Wyłączenie osób wchodzących w skład organów sądowych.

Wyłączenie sędziów.

Ma na celu zapewnienie bezstronności sędziów. Gwarantuje to też Konstytucja (cechy sędziego, wykształcenie). Gwarancją w procesie jest instytucja wyłączenia sędziego. W przeważającej mierze wyłączenia mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Dwie grupy przyczyn uzasadniających wyłączenie:

1. ex lege - wyłączenie bezwzględne z mocy ustawy

2. na wniosek strony - wyłączenie względne

Ex lege:

Wiąże się z tym, że w przypadku zaistnienia tej przyczyny i orzekania sędziego mimo tego faktu, postępowanie jest nieważne.

**** Art. 48:

§1. Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy:

1. w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki

2. w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia,

3. w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli,

4. w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron,

5. w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator.

§2. Powody wyłaczenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

§3. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie, nie może orzekać co do tej skargi.

Na wniosek strony:

Nie ma katalogu tych wy…łączeń, jest ogólne ich określenie. Zasadność wniosku zależy od układu okoliczności faktycznych w każdym indywidualnym przypadku.

Ogólna reguły:

1. sąd wyłącza sędziego na wniosek strony, jeżeli pomiędzy sędzią a jedną ze stron lub pełnomocnikiem zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, że mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności orzeczenia. Te wątpliwości mogą dotyczyć również pewnych sympatii lub antypatii sądu, nie muszą dotyczyć tylko stosunku osobistego. Istnienie takiej wątpliwości może wynikać ze spontanicznego zachowania sędziego.

2. Wniosek może złożyć także interwenient uboczny

3. Sędzia ma obowiązek powiadomić sąd o istnieniu przyczyn wyłączenia i wstrzymać się od orzekania.

4. O wyłączeniu decyduje sąd, w którym sprawa się toczy, a jeśli nie ma tam wystarczającej ilości sędziów - sąd nad nim przełożony.

5. Jeżeli wpłynie wniosek o wyłączenia, sędzia powinien wstrzymać się od czynności, poza dokonywaniem czynności niecierpiących zwłoki, np. orzeczenie o zabezpieczeniu.

6. O wyłączeniu rozstrzyga sąd w składzie 3 sędziów zawodowych, po wysłuchaniu sędziego

W ten sam sposób następuje wyłączenie ławników, prokuratora, protokolantów i tłumaczy. Można także żądać wyłączenia biegłego !

Właściwość sądów w sprawach cywilnych.

Właściwość sądu - to rozgraniczenie kompetencji poszczególnych sądów.

Określa, jakie sprawy mają być rozpoznawane i jakie czynności dokonywane przez sądy różnego rzędu, ponadto wskazują zasady podziału spraw i czynności pomiędzy sądami równorzędnymi.

Przez właściwość konkretnego sądu rozumie się zakres jego kompetencji do rozpoznawania i rozstrzygania spraw oraz dokonywania czynności w postępowaniu sądowym.

Właściwość sądu ustala się w oparciu o pewne kryteria:

1. rodzaj czynności procesowych

2. rodzaj spraw

3. zasięg terytorialny oceniany podmiotowo (kto bierze udział) i przedmiotowo (o co chodzi w procesie)

Rozróżnia się:

1. właściwość funkcjonalną

2. właściwość miejscową

3. właściwość rzeczową

Właściwość funkcjonalna.

Polega na podziale funkcji oraz poszczególnych czynności8 procesowych w postępowaniu cywilnym pomiędzy sądami różnych instancji lub też sądami równorzędnymi.

Właściwość miejscowa.

Oparta jest na podziale terytorialnym państwa na okręgi sądowe i polega na podziale spraw i czynności procesowych pomiędzy sądy równorzędne ze względu na terytorialny zakres działalności.

Właściwość rzeczowa.

Wyraża się w podziale spraw pomiędzy sady różnego rodzaju rozpoznające sprawę w I instancji (u nas na okręgowe i rejonowe)

Inne rodzaje właściwości sądowej:

1. ustawowa

2. umowna

3. delegacyjna

Właściwość ustawowa - przypisana bezpośrednio w ustawie.

Co do zasady dominuje właściwość ustawowa.

Właściwość umowna - wynika z umowy stron. Pojawia się, gdy jest zapis na sąd polubowny oraz w umowach zobowiązaniowych.

Umowa stron dotycząca właściwości ma bardzo wąskie ramy. Może dotyczyć tylko właściwości miejscowej.

Umowa stron o właściwość miejscową zwie się umową prorogacyjną. Na skutek takiej umowy sąd wybrany przez strony staje się wyłącznie właściwy dla wynikłego między nimi sporu. Przy czym strony mogą umówić się, że np. sąd wskaże pozwany, a jeżeli nie wskaże - to zastosowanie będzie miała właściwość prorogacyjna.

Jeżeli strona wytoczy proces według właściwości ogólnej, a nie prorogacyjnej, zarzut właściwości można podnieść do I rozprawy. Podobnie, niepodniesienie zarzutu zapisu na sąd polubowny przed wdaniem się w spór, niweczy ten zapis.

Umowa derogacyjna - umowa o wyłączeniu jurysdykcji sądów powszechnych na rzecz sądów polubownych, lub sądów polskich. Będzie ją rozpatrywał arbitraż w Wiedniu, Genewie lub Hadze.

Właściwość delegacyjna - płynie z przydzielenia sądowi przez sąd wyższej instancji, zazwyczaj na tle sporu o właściwość.

Przy oznaczaniu właściwości sądu istotne jest, jaki moment czasowy o niej decyduje. KPC stanowi, że sąd właściwy w chwili wniesienia pozwu pozostaje nim nadal, mimo późniejszych zmian podstaw jego właściwości.

Peretuatio fori - ciągłość sądu

Sąd choćby w chwili wytoczenia powództwa, ale przed orzeczeniem stał się właściwy, nie może uznać się za niewłaściwy.

Stadia badania właściwości sądu:

1. wpływa pozew - sąd bada swoją właściwość z urzędu. Jeżeli uzna się za niewłaściwy, przekazuje sprawę sądowi właściwemu.

2. w dalszych stadiach - badanie niewłaściwości zależy od tego, o jaką niewłaściwość chodzi

Niewłaściwość może być nieusuwalna lub usuwalna.

Wymaga uwzględnienia jej z urzędu w każdym stadium sprawy w I instancji. Sąd wydaje postanowienie o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu. Sąd wskazany jest związany tym postanowieniem. Jeżeli sąd niższego rzędu przekaże sprawę sądowi wyższego rzędu - strony nie mogą się żalić. Jeżeli sąd wyższego rzędu przekaż sprawę sądowi niższego rzędu lub sadowi równorzędnemu - stronom przysługuje prawo zażalenia.

W II instancji - tylko nieważność postępowania, jeżeli sprawę rozpoznawał sad rejonowy, gdy należała ona do sądu okręgowego bez względu na wysokość przedmiotu sporu, w sprawach o ochronę dóbr osobistych, o prawa autorskie, o ubezwłasnowolnienie.

Właściwość rzeczowa.

Sądem I instancji jest sąd rejonowy - zasada ogólna.

Do właściwości sądu rejonowego należą wszystkie sparwy, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych dla sadów okręgowych.

Do właściwość sądu okręgowego należą sprawy wg kryteriów:

1. ze względu na przedmiot sporu

2. ze względu na wartość przedmiotu sporu.

Do właściwości sądów okręgowych należą sprawy: ****

1. o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzono prawa majątkowe ( o ochronę dóbr osobistych, o ochronę dóbr intelektualnych) oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa (lub macierzyństwa), o unieważnienie uznania dziecka oraz zaprzeczenie przysposobienia,

2. o ochronę praw autorskich i praw pokrewnych (prawa artystów, jak również dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych

3. o roszczenia wynikające z prawa prasowego

4. o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa 75 000 złotych oprócz spraw o alimenty, naruszenie posiadania i zniesienia wspólności majątkowej między małżonkami oraz spraw o uzgodnienie treści KW z rzeczywistym stanem prawnym.

Sprawy należące do postępowania nieprocesowego rozpatruje sądy rejonowe, z wyjątkiem:

- spraw o ubezwłasnowolnienie

- spraw o rozstrzygnięcie sporu między rada pracowniczą a dyrektorem przedsiębiorstwa (przykład sprawy spornej toczącej się w nieprocesie)

Nie ma przeszkód, aby każda sprawa należąca do właściwości sądu rejonowego została przejęta do rozpoznania prze sąd okręgowy. Jeżeli bowiem, przy rozpoznawaniu sprawy w sadzie rejonowym (art. 18) powstanie zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd ten może przekazać sądowi okręgowemu do rozpoznania, postanowieniem wymagającym uzasadnienia. Sąd okręgowy może odmówić przyjęcia i oddać sadowi rejonowemu. Ten musi w takim wypadku sprawę rozpoznawać.

Wartość przedmiotu sporu - nie budzi wątpliwości, gdy jest wyrażona kwota pieniężną. Jeżeli nie jest, powstaje kłopot z określeniem wartości przedmiotu sporu. Wtedy powód ma obowiązek określenia wartości przedmiotu sporu. Od tego zależy bowiem właściwość rzeczowa i wysokość wpisu sadowego.

Do wysokości przedmiotu sporu nie wlicza się:

- odsetek

- pożytków

- kosztów żądanych obok roszczenia głównego

Jeżeli powód dochodzi kilku roszczeń jednym pozwem - następuje sumowanie wartości przedmiotu sporu.

W sprawach o prawo do świadczeń okresowych - sumuje się świadczenia wypłacane w ciągu 1 roku, jeżeli stosunek trwa krócej - sumuje się wszystkie wypłacone świadczenia.

W sprawach o istnienie, unieważnienie albo rozwiązanie umowy najmu lub dzierżawy - sumuje się czynsz za czas sporny, max. za 1 rok, przy umowach zawartych na czas nieoznaczony - suma czynszu za okres trzech miesięcy

W sprawach o zabezpieczenie. Zastaw lub hipotekę - suma wierzytelności. Jeżeli jednak przedmiot zabezpieczenia ma mniejsza wartość niż wierzytelność - rozstrzyga wartość mniejsza.

Sąd może sprawdzić wartość przedmiotu sporu na posiedzeniu niejawnym i może zarządzić dochodzenie w sprawie.

Gdy sąd zarządził doręczenie pozwu, pozwany może podnieść zarzut dotyczący wysokość przedmiotu sporu przed wdaniem się w spór. Potem już sąd nie bada.

Jeżeli nie można ustalić wartości przedmiotu sporu - sąd może zarządzić wpis tymczasowy. Ale najczęściej sąd zwraca pozew z powodu nieusunięci braków formalnych

Właściwość miejscowa.

Właściwy miejscowo jest sąd właściwy dla pozwanego - zasada.

Do tego sądu ze swoim żądaniem powinien zwrócić się powód. Właściwość miejscowa oznaczona jest wg miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego - art. 27

Zakład karny nie jest miejscem zamieszkania (bo jest korpus, a nie ma animusu), może być tylko adresem do doręczeń.

Rodzaje właściwości miejscowej:

1. właściwość ogólna

2. właściwość przemienna

3. właściwość wyłączna

Właściwość miejscowa przemienna.

Polega na tym, że ustawa zezwala powodowi w pewnych granicach na wybór sądu - art. 31. Dopuszczalna jest w wypadkach, gdy charakter dochłodzonego roszczenia uzasadnia umożliwienie mu wytoczenia sprawy przez sąd dla niego dogodniejszy, np. powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz ustalenie ojcostwa można wytoczyć wg miejsc zamieszkania osoby uprawnionej

Podać 4 przykłady właściwości przemiennej: ****

1. powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia - według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej - art. 32

2. powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy - przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału - art. 33

3. powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, jak też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy - przed sąd miejsca jej wykonania - art. 34

4. powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego - przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę - art. 35

5. powództwo o zapłatę należności za prowadzenie sprawy - przed sad miejsca, gdzie pełnomocnik procesowy sprawę prowadził - art. 36

6. powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości - przed sąd miejsca położenia nieruchomości

7. powództwo przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku - przed sąd miejsca płatności - art. 37¹. Kilku zobowiązanych z weksla lub czeku można łącznie pozwać przed sąd miejsca płatności lub sąd właściwości ogólnej dla akceptanta albo wystawcy weksla własnego lub czeku - art. 37²

8. w sprawach wze stosunku pracy powództwo można wytoczyć bądź przed sąd właściwości ogólnej pozwanego, bądź przed są, w którego okręgu praca jest, była lub maiła być wykonywana, bądź tez przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład pracy

9. w przypadku zbiegu właściwości miejscowej kilku sadów. Jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których właściwe są różne sąd, wybór między tymi sądami należy do powoda - art. 43§1. gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, jest położona w kilku okręgach sądowych - art. 43§2.

Właściwość miejscowa wyłączna.

Nie można jej zmieniać i stanowi wyjątek od właściwości ogólnej - art. 38-42.

Trzeba znać trzy przykłady właściwości miejscowej wyłącznej

1. powództwo o własność lub inne prawo rzeczowe na nieruchomości można wnieść tylko przed sąd miejsca położenia nieruchomości - bardzo często stosowane kryterium - art. 38§1 i 2

2. powództwo z dziedziczenia, zachowku, zapisu, polecenia i innych rozporządzeń testamentowych - przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy - art. 39

3. powództwo ze stosunku członkostwa spółdzielni, spółki lub stowarzyszenia - według miejsca jej siedziby - art. 40

4. powództwo ze stosunku małżeństwa - sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich stale w okręgu tym przebywa. W braku takiej podstawy - sad miejsca zamieszkania powoda - art. 41

5. powództwo ze stosunku między rodzicami i dziećmi oraz miedzy przysposabiającymi a przysposabianymi - przed sąd miejsca zamieszkania powoda - art. 42

6. w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych - sąd, w którego okręgu ma miejsce zamieszkania strona odwołująca się od decyzji wydanej przez organ rentowy - art. 461§2

Kolizja właściwości miejscowej - art. 43-46

Art. 43.

§1. Jeżeli uzasadniona jest właściwość kilku sądów, albo jeżeli powództwo wytacza się przeciwko kilku osobom, dla których według przepisów o właściwości ogólnej właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda.

§2. To samo dotyczy wypadku, gdy nieruchomość, której położenie jest podstawą oznaczenia właściwości sądu, jest położona w kilku okręgach sądowych.

Art. 44

Jeżeli sąd właściwy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy lub podjąć innej czynności, sąd nad nim przełożony wyznaczy na posiedzeniu niejawnym inny sąd.

Art. 45

Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo

Art. 46

§1. Strony mogą się umówić na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego, lub sporów mogących wyniknąć w przyszłości z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów.
§2. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej.

Właściwość funkcjonalna.

Polega na podziale funkcji oraz poszczególnych czynności procesowych w postępowaniu cywilnym pomiędzy sądami różnego szczebla lub sądami równorzędnymi.

Najważniejsze funkcje sądów rejonowych - znać 13 dowolnych:

- w postępowaniu rozpoznawczym:

1. rozpoznawanie spraw cywilnych w I instancji w granicach swej właściwości rzeczowej i miejscowej - art. 16

2. przyjmowanie środków odwoławczych (apelacji, zażaleń) od własnych orzeczeń i kontrola tych środków pod kątem zachowania warunków formalnych - art. 370 i 397§2

3. rozpoznawanie zażaleń na własne postanowienia w wypadkach wskazanych w art. 395§2

4. dokonywanie czynności pomocy sądowej na żądanie innych sądów - art. 235, sądów polubownych - art. 1192, innych organów - art., 44§1 i 3 prawa o ustroju sądów powszechnych, oraz sądów zagranicznych - art. 44§2 prawa o ustroju sądów powszechnych, art. 1131-1132

5. wydawania nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym w granicach swojej właściwości rzeczowej i miejscowej - art. 484¹§1, 497¹§1 oraz rozpoznawanie w granicach tejże właściwości sprzeciwów i zarzutów od nakazów zapłaty,

6. prowadzenie postępowania uproszczonego - art. 505¹-505¹⁴

7. funkcje sądu opiekuńczego - art. 568, którego kompetencje określają przepisy KRO i KPC

8. przyjmowanie wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych lub ustanowienia adwokata lub radcy prawnego od strony niemającej miejsca zamieszkania w okręgu sądu, w którym sprawa się toczy lub ma być wytoczona - art. 105.2 ustawy o kosztach sądowych i art.. 117§2

9. przyjmowanie w granicach swej właściwości rzeczowej i miejscowej od pracownika lub ubezpieczonego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych powództw, środków odwoławczych i innych pism procesowych zgłaszanych ustnie do protokołu - art. 466

10. przeprowadzanie postępowania pojednawczego przed wszczęciem procesu - art. 185§1

11. rozpoznawanie skarg o wznowienie postępowania z przyczyn wskazanych w art. 401 i 401¹, jeżeli zaskarżone zostaje orzeczenie, które wydal sąd rejonowy, gdy jednocześnie nie zostaje zaskarżone orzeczenie wyższej instancji; sąd rejonowy jest właściwy także do wznowienia postępowania z innych przyczyn, jeżeli ostatnio orzekał co do istoty sprawy - art. 405

12. przeprowadzenie postępowania o zabezpieczenie dowodów prze wszczęciem procesu i w toku procesu w wypadkach niecierpiacych zwłoki - art. 311

13. powoływanie jedynego arbitra lub arbitrów bądź arbitra przewodniczącego, w przypadku, gdy na sądzie spoczywa ciężar wskazania arbitra sądowi polubownemu - art. 1171§2 i 1172, orzekanie o wyłączeniu arbitra - art. 1176§2 i 4, odwołanie arbitra - art. 1177§2 oraz wyznaczenie zastępczego arbitra - art. 1178§2 - w sprawach, które w braku zapisu na sąd polubowny należałyby do właściwości rzeczowej sądu rejonowego - w zw. z art. 1158§1

14. przyjmowanie na przechowanie akt sądu polubownego - art. 1204§1, uznawanie albo stwierdzanie wykonalności wyroków sądów polubownych lub ugod zawartych przed tymi sądami - art. 1212 oraz rozpoznawanie skarg o uchylenie wyroków sądów polubownych wydanych w Polsce - art. 1205 - w sprawach, które w braku zapisu na sąd polubowny należałyby do właściwości sądu rejonowego - w zw. z art. 1158§1

15. przeprowadzanie postępowania o odtworzenie akt zaginionych lub zniszczonych, gdy sprawa toczyła się w sądzie rejonowym w I instancji - art. 719

- w postępowaniu egzekucyjnym:

16. rozpoznawanie skarg na czynności komornika w postępowaniu egzekucyjnym - art. 767§1 oraz wykonywanie nadzoru nad działalnością komorników - art. 759§2 w zw. z art. 758.

17. sprawowanie funkcji organu egzekucyjnego - art. 759§1 w zw. z art. 758 przy egzekucji świadczeń niepieniężnych - art. 1049-1059, wyjawianie majątku - art. 913-920¹, ustanowienie zarządu zajętej nieruchomości - art. 931-941 i w pewnych stadiach egzekucji z nieruchomości - art. 987-1003 oraz egzekucja przez zarząd przymusowy - art. 1064¹-1064¹³ i egzekucja przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego - art. 1064¹⁴-1064²³.

18. nadawanie klauzuli wykonalności tytułem egzekucyjnym pochodzącym od sądu, gdy sprawa się toczy w sądzie rejonowym jako sądzie I instancji, a także tytułom pochodzącym od sądu okręgowego jako sądu II instancji po zwrocie akt przez ten sąd - art. 781§1

19. nadawanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym niepochodzącym od sądów powszechnych - art. 781§2

- inne funkcje:

20. rozpoznawanie skarg wyborczych na nieprawidlowości w spisach wyborców

21. prowadzenie w systemie informatycznym Krajowego Rejestru Sądowego przez sądy rejestrowe, którymi są sądy rejonowe obejmujące swoją właściwością obszar województwa lub jego część

22. rozpoznawanie skarg na orzeczenia referendarzy sądowych wydane w sądzie rejonowym - art. 398²²§1

23. orzekanie o poddaniu leczeniu osoby uzależnionej od alkoholu w zakładzie lecznictwa odwykowego

24. orzekanie o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego i wypisaniu z niego określonej osoby

Najważniejsze funkcje sądów okręgowych:

1. rozpoznawanie w I instancji spraw cywilnych w granicach swojej właściwości rzeczowej i miejscowej - art. 17

2. rozpoznawanie w II instancji środków odwoławczych od orzeczeń sądów rejonowych,

3. przyjmowanie środków odwoławczych na własne orzeczenia i kontrola tych środków pod kątem zachowania warunków formalnych

4. rozpoznawanie w I instancji spraw należących do właściwości sądu rejonowego przekazanych przez ten sąd - art. 18

5. orzekanie o wyłączeniu sędziego sądu rejonowego, gdy sąd ten z powodu braku dostatecznej liczby sędziów nie może wydać postanowienia - art. 52§1

6. wyznaczanie sądu, gdy właściwy sąd rejonowy nie może z powodu przeszkody rozpoznać sprawy - art. 44

7. wydawanie nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym w granicach swojej właściwości rzeczowej i miejscowej oraz rozpoznawanie w granicach tejże właściwości sprzeciwów i zarzutów od nakazów zapłaty

8. nadawanie klauzuli wykonalności własnym orzeczeniom wydawanym w I instancji oraz w II instancji, dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie okręgowym - art. 781§1

9. przyjmowanie w granicach swej właściwości rzeczowej i miejscowej od pracownika lub ubezpieczonego w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych powództw, środków odwoławczych i innych pism procesowych zgłaszanych ustnie do protokołu - art. 466

10. rozpoznawanie skarg o wznowienie postępowania z przyczyn wskazanych w art. 401 i 401¹, jeżeli zaskarżone zostaje orzeczenie, które wydal sąd okręgowy, gdy jednocześnie nie zostaje zaskarżone orzeczenie sądu wyższej instancji; sąd okręgowy jest właściwy także do wznowienia postępowania z innych przyczyn, jeżeli ostatnio orzekał co do istoty sprawy - art. 405

11. powoływanie jedynego arbitra lub arbitrów bądź arbitra przewodniczącego - art. 1171§2 i 1172, orzekanie o wyłączeniu arbitra - art. 1176§2 i 4, odwołanie arbitra - art. 1177§2, wyznaczanie arbitra zastępczego - art. 1178§2 - w sprawach, które w braku zapisu na sąd polubowny należałyby do właściwości rzeczowej sądu okręgowego - w zw. z art. 1158§1

12. przyjmowanie na przechowanie akt sądu polubownego - art. 1204§1, uznawanie albo stwierdzanie wykonalności wyroków sądów polubownych lub ugod zawartych przed tymi sądami - art. 1212 i nast. oraz rozpoznawanie skarg o uchylenie wyroków sądów polubownych wydanych w Polsce - art. 1205 i nast. - w sprawach, które w braku zapisu na sąd polubowny należałyby do właściwości rzeczowej sadu okręgowego - w zw. z art. 1158§1

13. przeprowadzanie postępowania o uznanie orzeczeń zagranicznych oraz o stwierdzenie wykonalności zagranicznych tytułów egzekucyjnych - art. 1148§1 i 1151§1

14. przeprowadzanie postępowania o odtworzenie akt zaginionych lub zniszczonych, gdy sprawa toczyła się w sadzie okręgowym w I instancji lub gdy chodzi o dotworzenie tylko akt sądu okręgowego jako II instancji - art. 719

15. prowadzenie rejestru dzienników i czasopism; do właściwości funkcyjnej Sądu Okręgowego w Warszawie należy prowadzenie ewidencji partii politycznych

16. rozpoznawanie protestów przeciwko ważności wyborów do danej rady lub wyborów radnego

17. rozpoznawanie skarg na orzeczenia referendarzy sądowych wydane w sądzie okręgowym - art. 398²²§1

Podstawową funkcja sądów okręgowych jest rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądów okręgowych w I instancji - art. 3§2 prawa o ustroju sądów powszechnych.

Najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego:

1. rozpoznawanie środków odwoławczych i środków zaskarżenia od orzeczeń sądowych stosownie do przepisów prawa procesowego, w szczególności skarg kasacyjnych - art. 1.1.a ustawy o Sądzie Najwyższym i art. 398¹§1

2. rozpoznawanie skarg o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń - art. 424¹⁰

3. podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne - art. 1.1.b ustawy o SN

4. rozstrzyganie innych spraw określonych w ustawach - art. 1.1.c ustawy o SN

5. rozpoznawanie protestów wyborczych oraz stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta RP, a także ważności referendum ogólnokrajowego i referendum konstytucyjnego, jak również rozpoznawanie protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego - art. 1.2 i 2a ustawy o SN oraz ordynacje wyborcze

6. oznaczanie sądu do rozpoznania sprawy, gdy nie można ustalić sadu miejscowo właściwego - art. 45

7. przeprowadzanie postępowania o dotworzenie zaginionych lub zniszczonych akt Sądu Najwyższego - art. 719

Referendarze sądowi.

Instytucja znana od 1995 roku. Referendarz może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie. W zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sądu.

Referendarze zatrudnieni są w sądach rejonowych i sądach okręgowych do wykonywania czynności należących do sądu w zakresie ochrony prawnej, w szczególności mogą wykonywać czynności w postępowaniu w sprawach związanych z księgami wieczystymi i rejestrami sądowymi oraz orzekaniem o kosztach sądowych.

Referendarz sądowy może wydać nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Wymogi:

- studia prawnicze

- roczna aplikacja referendarska.

Strony i uczestnicy postępowania.

Proces cywilny oparty jest na zasadzie dwustronności. W każdym procesie muszą występować dwie i tylko dwie strony.

Powód - osoba występująca z powództwem w poszukiwaniu ochrony prawnej

Pozwany - osoba, przeciwko której powództwo jest skierowane.

Strony w procesie są dwie i tylko dwie. Natomiast więcej może być uczestników postępowania. Nie zmienia to zasady dwustronności procesu.

Zasada dwustronności - załamuje się w nieprocesie, gdzie nie ma stron. Tam postępowanie jest oparte na zasadzie uczestnictwa. W postępowaniu cywilnym niekiedy poza stronami mogą występować osoby trzecie (dokonywać czynności procesowych). To instytucja interwencji ubocznej.

Uczestnicy postępowania cywilnego - wszystkie osoby biorące udział w procesie, m.in. rzecznik praw obywatelskich, prokurator, inspektor pracy, organizacje społeczne.

Kogo należy uważać za stronę w procesie? ****

Odpowiedzi szukamy w określeniu tej strony i relacji do stosunku prawa cywilnego materialnego - tu też są dwie strony, ale może być więcej podmiotów stosunku.

Strona czynna i strona bierna - określają usytuowanie strony w procesie.

Stroną powodową w znaczeniu procesowym jest osoba lub inny podmiot, który we własnym imieniu poszukuje przed sądem ochrony prawnej praw podmiotowych własnych lub cudzych.

Strona pozwaną w znaczeniu procesowym jest podmiot, przeciwko któremu żądana jest ochrona prawna; w znaczeniu formalnym - podmiot, który uprawniony jest do przeciwstawienia się żądaniu powództwa.

Kto może być podmiotem postępowania? ****

Tez refleks do zdolności prawnej.

Zdolność sądowa ****

Zdolność do bycia strona w procesie.

Odpowiada na pytanie: kto może brać udział w postępowaniu cywilnym jako jego uczestnik? Konsekwencją tego, że postępowanie cywilne ma na celu ochronę praw podmiotowych wypływających ze stosunków materialno-prawnych, jest dopuszczenie do udziału w postępowaniu w charakterze strony i uczestników podmiotów tych praw i podmiotów odpowiadających im obowiązków. Jest to zdolność do tego, aby w postępowaniu cywilnym występować jako strona lub uczestnik - art. 64.

Wiąże się ściśle z pojęciem zdolności prawnej.

Zdolność sądową mają osoby fizyczne i prawne oraz organizacje społeczne dopuszczone do działania na podstawie obowiązujących przepisów, choćby nie posiadały osobowości prawnej.

Art. 33¹ - do jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej stosuje się przepisy o osobach prawnych.

Art. 64 - kolizja KC i KPC - będzie decydowało następstwo czasowe.

A więc zdolność sądową mają:

- osoby fizyczne

- osoby prawne

- jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym przepisy przyznają podmiotowość prawną.

Nowelizacja KC zdecydowała o wyłączeniu z zasięgu zdolności prawnej (a więc także zdolności sądowej) wiele jednostek organizacyjnych, zwanych uprzednio ułomnymi osobami prawnymi. KC wprowadził pojęcie jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, lecz mającą zdolność prawną. W ten sposób wyłączył inne jednostki z objętych tą regulacją. A więc nie mają one zdolności prawnej, a więc także zdolności sądowej.

Wszystkie podmioty tworzące np. komitet budowy drogi, będą występowały w procesie jako osoby fizyczne, mogą jednak związać się porozumieniem organizacyjnym, w którym udziela pełnomocnictwa jednej osobie.

Zdolność sądowa stanowi przesłankę procesową, której istnienie sąd bada w każdym stadium procesu.

Zdolność sądową można niekiedy uzupełnić, np. gdy organizacja nie została zarejestrowana na czas. Jeśli można zdolność sądową uzupełnić, sąd wyznacza termin do uzupełnienia. Jeżeli nie uzupełnimy jej w terminie - sąd odrzuci pozew, znosząc w tym zakresie postępowanie

Legitymacja procesowa. ****

Uprawnienie do wytoczenia konkretnego powództwa w konkretnej sprawie.

Zdolność procesowa. ****

Zdolność do podejmowania czynności w procesie.

Przymus adwokacki. ****

Zdolność postulacyjna - zdolność pełnomocnika do działania w imieniu strony.

Subrogacja - następstwo podmiotowe w prawie materialnym, np. spadkodawca

W procesie - następstwo procesowe.

Wstąpienie w prawa pozwanego i powoda. ****

Interwencja główna i uboczna. ****

Przypozwanie, dopozwanie. ****

Następstwo procesowe. ****

Roszczenie w procesie przekształca się w pozew.

Powództwo kierujemy przeciwko drugiej stronie korzystając z powagi sądu.

Istnieje szczególne powództwo - powództwo o ustalenie (przepis prawa materialnego, który pomyłkowo znalazł się w KPC) - powód może żądać ustalenia istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego, a więc powód nie chce żadnego konkretnego zachowania, tylko pewnego stwierdzenia. W ten sposób rozwiązuje się stan niepewności. Nie ma sporu co do obowiązku świadczenia, jest ewentualnie spór o istnienie stosunku.

Przesłanką powództwa w tym zakresie jest posiadanie interesu prawnego.

Postępowanie cywilne

Wykład - 20.11.2005

W celu uzyskania ochrony prawnej przez osoby jej się domagające, konieczne jest, aby z żądaniem tym przed sądem wystąpiła osoba, której służą uprawnienia materialne na rzecz innej osoby. Musi to być osoba uprawniona. Uprawnienie do poszukiwania ochrony prawnej w konkretnej sprawie określamy jako legitymacja procesowa. ****

Rozróżnia się:

- legitymację procesową czynną

- legitymację procesową bierną.

Legitymacja procesowa czynna.

Oznacza uprawienie do wszczęcia i prowadzenia procesu (dot. strony powodowej).

Niekiedy uprawnienie płynące z prawa materialnego, np. prawo do zadośćuczynienia nie jest tożsame z możliwością występowania przed sądem w celu dochodzenia tego roszczenia (wystąpić z powództwem). Nie można utożsamiać legitymacji materialnej z legitymacja procesową.

Legitymacja procesowa nie jest tożsama ze zdolnością sądową.

Legitymacja procesowa oznacza bowiem szczególne uprawnienie do prowadzenia konkretnego procesu.

Sąd nie bada generalnie, czy dany podmiot ma zdolność sądową, ale ocenia, czy w konkretnej sprawie może on wystąpić z powództwem.

Legitymacja materialna jest to uprawnienie płynące ze stosunku materialno-prawnego, jest zespolona z legitymacją procesową (jeżeli jest legitymacja materialna, jest zazwyczaj legitymacja procesowa). Ale nie zawsze. W większości spraw legitymacje procesową ma prokurator, a niema on legitymacji materialnej. Występuje na czyjąś rzecz. Podobnie, w postępowaniu egzekucyjnym: wierzyciel egzekwujący może dochodzić wierzytelności przysługującej jego dłużnikowi. Gdy prokurator wystąpi z wnioskiem na czyjąś rzecz, nie oznacza, że ta osoba traci legitymacje procesową. Ona ma ją nadal.

Prokurator nie może wytoczyć powództwa o rozwód.

Może się zdarzyć, że legitymację procesową ma kilka podmiotów. Niektórym przysługuje tylko legitymacja procesowa, innym i jedna i druga.

Legitymacja procesowa bierna.

Najczęściej jest tożsama z legitymacją materialną bierną. Ma ją osoba, na której spoczywa obowiązek świadczenia. Ale zdarza się, że nie ma osoby legitymowanej materialnie biernie. Zastępuje ją wówczas kurator posiadający legitymacje procesową bierną, ale nie ma on legitymacji materialnej.

Źródła legitymacji procesowej.

1. posiadane prawo podmiotowe (roszczenie)

2. przepisy ustawy - gdy pozwala określonemu podmiotowi wszcząć proces mimo, ze nie ma legitymacji materialnej (np. prokurator)

Rozróżnia się:

1. legitymację procesową indywidualną

2. legitymację procesową grupową

3. legitymacje procesową łączną

Legitymacja procesowa indywidualna - gdy prawo wytoczenia powództwa służy jednej określonej osobie, bądź przeciwko tylko jednej osobie.

Legitymacja procesowa grupowa - gdy istnieje kilka, co najmniej dwie osoby, które mogą wytoczyć powództwo niezależnie od pozostałych, np. wierzyciel solidarny, każdy członek spółdzielni przeciwko spółdzielni o unieważnienie uchwały zgromadzenia spółdzielców.

Legitymacja procesowa łączna - gdy z mocy ustawy z powództwem mogą wystąpić tylko wszystkie osoby uprawnione łącznie, np. współwłaściciele nieruchomości przy unieważnieniu umowy sprzedaży.

Skutki braku legitymacji w procesie.

Brak legitymacji materialnej w procesie skutkuje co do zasady oddaleniem powództwa.

Brak legitymacji procesowej w procesie prowadzi do oddalenia powództwa.

Gdy brak zespolenia legitymacji materialnej z legitymacja procesową, a inicjatorem procesu jest podmiot posiadający jedynie legitymację procesową, wówczas ustalenie, że nie miał on tej legitymacji powoduje odrzucenie pozwu 9zobacz dalsza cześć wykładu dotycząca konwalidacji braku legitymacji).

W postępowaniu nieprocesowym legitymację posiada każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania.

W postępowaniu egzekucyjnym podmioty legitymowane wskazuje treść tytułu wykonawczego. Określa on bowiem, na czyją rzecz i przeciwko komu może być prowadzona egzekucja na podstawie tego tytułu.

Zdolność procesowa. ****

Przedstawicielstwo ustawowe ****

Zdolność postulacyjna ****

Zdolność procesowa.

Nie każda osoba posiadająca zdolność prawną może samodzielnie wystąpić w procesie. Nie mogą dokonywać w procesie czynności osoby małoletnie i ubezwłasnowolnione

Możliwość działania w procesie mają tylko te osoby, którym służy zdolność procesowa.

Aby mieć zdolność procesową trzeba mieć przymioty pełnej zdolności do czynności prawnych - osoby pełnoletnie, które nie są ubezwłasnowolnione.

Osoba częściowo ubezwłasnowolnione - różne stanowiska - jeżeli może być pełnoprawnym podmiotem stosunku materialno-prawnego, może być także uczestnikiem procesu.

Zdolność procesowa mają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Osoby mające zdolność sądową, ale brak im zdolności procesowej, mogą podejmować czynności procesowe tylko przez przedstawicieli ustawowych.

Osoby prawne, jednostki organizacyjne posiadające zdolność prawną, mają zawsze pełną zdolność procesową. W sprawach ze stosunku pracy zdolność procesową ma każdy pracodawca, chociażby nie był osobą prawną.

Brak zdolności procesowej może występować tylko u osoby fizycznej. ****

Osoby prawne, jednostki organizacyjne posiadające zdolność prawną czasem nie posiadają organu powołanego do ich reprezentowania - problem zdolności procesowej. Sąd może wyznaczyć termin do konwalidacji tego braku (powołanie organu lub zastąpienie go kuratorem).

Brak zdolności procesowej jest przesłanką procesową, którą sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stadium sprawy. Rozpoznanie sprawy mimo braku zdolności procesowej jednej ze stron i nieustanowienie przedstawiciela ustawowego powoduje nieważność postępowania w tej sprawie.

Brak organu powołanego do reprezentowania osoby prawnej jest odpowiednikiem braku przedstawiciela ustawowego osoby fizycznej.

Jeżeli strona lub uczestnik postępowania straci zdolność procesową w toku postępowania, sąd zawiesza postępowanie, które podejmuje z chwila ustanowienia przedstawiciela ustawowego dla tej strony lub uczestnika.

Zdolność sądową i procesową obywateli państw obcych, zagranicznych osób prawnych oraz zagranicznych jednostek nieposiadających osobowości prawnej ocenia się według przepisów KPC.

Zdolność postulacyjna.

Jest to zdolność do samodzielnego, osobistego dokonywania czynności procesowych bez korzystania z pełnomocnika.

Jej brak może wynikać z:

- przyczyn faktycznych - np. brak znajomości języka, osoba głuchoniema

- przyczyn prawnych - np. prawo ustanawia bezwzględny przymus korzystania z zastępstwa przez pełnomocnika, w szczególności będącego adwokatem lub radcą prawnym, tzw. przymus adwokacki.

Przymus adwokacki obowiązuje w przypadku:

- skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

- skargi kasacyjnej

- wszystkich postępowań przed Sądem Najwyższym

Zastępstwo prze adwokata lub radcę prawnego nie jest obowiązkowe w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również, gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz, albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.

Współuczestnictwo procesowe.

Występuje, gdy w procesie bierze udział więcej niż jeden podmiot po stronie pozwanej lub powodowej. Tak będzie w przypadku zobowiązań solidarnych i współwłasności.

W procesie wielopodmiotowość może być także wynikiem tego, ze spór powstaje na podłożu dwóch lub więcej stosunków prawnych powiązanych ze sobą - jest zasadne, aby wszystkie relacje rozstrzygnięto w jednym procesie.

Wypadki występowania po jednej lub drugiej stronie procesu (albo po obu stronach jednocześnie) kilku podmiotów nazywane są współuczestnictwem procesowym.

Współuczestnictwo po stronie powodowej - czynne

Współuczestnictwo po stronie pozwanej - bierne

Może ono występować do wszczęcia procesu a może nastąpić w trakcie procesu przez zmiany podmiotowe. Mówimy o współuczestnictwie pierwotnym i następczym.

Współuczestnictwo następcze może powstać:

- gdy w miejsce zmarłej strony wejdzie kilku jej następców prawnych

- gdy w miejsce strony, która zbyła rzecz lub prawo wejdzie kilku nabywców

- gdy sąd wezwie do wzięcia udziału w sprawie, na wniosek powoda, osobę przez niego wskazaną

Wyróżnia się współuczestnictwo materialne i formalne oraz konieczne i jednolite

Kilka osób może wziąć udział w sprawie w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią:

- prawa i obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo procesowe materialne)

- jeżeli przedmiot sporu stanowią roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna i dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo procesowe formalne). Ważnym elementem jest ta sama właściwość, zarówno rzeczowa, jak i miejscowa.

Współuczestnictwo procesowe konieczne i jednolite - art. 72§2 i 73§2 - kwalifikowane wypadki współuczestnictwa materialnego.

Współuczestnictwo konieczne - zachodzi, gdy przeciwko kilku osobom sprawa może toczyć się tylko łącznie, np. ustawa o własności lokali - zmiana udziałów w nieruchomości wspólnej.

Współuczestnictwo jednolite - gdy z istoty sporu lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników, a zatem musi być w całości taki sam, a więc zawierać identyczne rozstrzygnięcie w stosunku do wszystkich współuczestników.

Istota współuczestnictwa jednolitego polega na tym, że sprawę traktuje się jako jedną niepodzielną wobec wszystkich współuczestników.

Odmiennie od reguły, ze każdy współuczestnik działa w imieniu własnym, czynności poszczególnych współuczestników jednolitych są skuteczne wobec wszystkich współuczestników, np. wniesienie apelacji prze jednego spowoduje jej rozpoznanie przez sąd apelacyjny wobec wszystkich.

Z istoty tej wynika ponadto, że akty dyspozycji materialnej nie mogą być dokonywane prze poszczególnych współuczestników, lecz tylko łącznie przez wszystkich. Tak więc, do zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia lub uznania powództwa, potrzeba zgody wszystkich współuczestników.

Współuczestnictwo konieczne jest zawsze jednocześnie współuczestnictwem jednolitym. Ta relacja nie zachodzi odwrotnie. Nie każde współuczestnictwo jednolite będzie współuczestnictwem koniecznym.

Współuczestnictwo konkurencyjne.

Wynika z art. 194§1 i 2.

Gdy pozew zostanie wniesiony przeciwko nie tej osobie, co trzeba, osoba wezwana może wziąć udział w sprawie jako pozwany za zgodą stron. W przypadku braku zgody stron lub braku chęci osoby, będzie ona brała udział w procesie obok pozwanego. Po stronie pozwanej wystąpią dwie osoby, których interesy będą sprzeczne. Nie będą się bronić jednolicie. Kością niezgody będzie legitymacja procesowa.. Spór ten rozstrzygnie sąd. W stosunku do osoby, która nie ma legitymacji procesowej, sąd oddali powództwo.

Gdy pozew wniesie nie ten, co trzeba, powód - art.. 196 - zachodzi ta sama sytuacja.

Sens nazwy „konkurencyjna” tkwi w tym, że strony współuczestniczące konkurują między sobą o to, kto nie ma być pozwanym, bądź o to, kto ma być powodem.

Relacje między współuczestnikami.

Każdy działa we własnym imieniu. Wyjątek: współuczestnictwo jednolite.

Współuczestnik jednolity nie może być świadkiem. Współuczestnik konieczny może być świadkiem.

Następstwo procesowe i inne zmiany w procesie.

Następstwo - sytuacja, gdy na miejsce strony lub uczestnika postępowania wchodzi inna osoba, a pierwotna strona lub uczestnik występuje z postępowania. Współuczestnik pozostaje w procesie. Następca nie pozostaje ze stroną - strona wychodzi z procesu. Podobnie, jak w subrogacji.

Subrogacja - zastąpienie jednego podmiotu innym podmiotem. Typowy przykład - dziedziczenie.

Następstwo procesowe jest postacią subrogacji.

Z następstwem procesowym mamy do czynienia w przypadku następstwa prawnego - jest rezultatem zmian zaszłych po stronie podmiotu prawnego.

Następstwo procesowe może mieć charakter:

- sukcesji uniwersalnej - spadkobranie

- sukcesji syngularnej - np. zwalniające przejęcie długu (inne przejecie długu będzie powodowało współuczestnictwo w sporze)

Są przypadki, gdy sukcesja nie powoduje następstwa:

- gdy spór dotyczy prawa ściśle osobistego, nie wchodzącego w skład masy spadkowej

- gdy spór dotyczy związku małżeńskiego - jego nie odziedziczymy.

Następstwo procesowe wynikające z prawa materialnego:

1. mortis causa (na wypadek śmierci) - na skutek śmierci strony procesu, sąd zawiesza postępowanie z urzędu ze skutkiem ex punc (od zgonu), niezależnie od tego, kiedy dowiedział się o tym fakcie. Gdy następcy procesowego nie będzie - sąd umorzy postępowanie. Sąd podejmie postępowanie z urzędu chwilą zgłoszenia lub wskazania następców prawnych zmarłego lub ustanowienia kuratora spadku. Jeżeli sąd zna następców z akt sprawy - może wskazać następcę z urzędu.

2. inter vivos (miedzy żyjącymi) - art. 192.3 - w razie zbycia w toku sprawy prawa lub rzeczy objętych sporem, nabywca może wejść do procesu na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej i to także wówczas, gdy należy do osób, których udział w sprawie uzasadniałby jej rozpoznanie przez sąd gospodarczy. Sąd nie może już rozpoznawać sprawy i musi przekazać sprawę sądowi gospodarczemu.

Następstwo ściśle procesowe.

Następuje w przypadku, gdy za zgoda obu stron interwenient uboczny wchodzi na miejsce strony, do której przystąpił (uwaga praktyczna: jeżeli tym interwenientem jest ubezpieczycie - nie zgadzać się)

Może mieć miejsce w razie zmian podmiotowych w procesie, związanych z wezwaniem osoby niemającej legitymacji procesowej biernej lub wystąpieniem z powództwem przez osobę, której nie służy legitymacja procesowa czynna.

Interwencja uboczna, przypozwanie, interwencja główna. ****

Co do zasady, proces nie ma wpływu na sytuację prawna osób trzecich.

Prawomocne rozstrzygnięcie jest rozstrzygnięciem tylko dla stron: powoda i pozwanego.

Zdarzają się sytuacje, gdy ze względu na stosunki łączące osobę trzecią z jedną ze stron (ubezpieczyciel i sprawca szkody komunikacyjnej) wynik procesu może w sposób pośredni wpłynąć na sytuację prawną tej osoby w sposób korzystny bądź niekorzystne.

Interwencja uboczna.

Oznacza wstąpienie do procesu po jednej lub po drugiej stronie i branie w nim udziału obok strony, do której interwenient uboczny nie zajmuje się swoimi sprawami. Pomaga tylko swojej stronie wygrać proces.

Art. 76

„Kto ma interes prawny w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, może w każdym stanie sprawy aż do zamknięcia rozprawy w drugiej instancji przystąpić do tej strony (interwencja uboczna)”

Z regulacji tej wynika istnienie interesu prawnego w uzyskaniu rozstrzygnięcia korzystnego dla strony.

Interes prawny wyraża się w tym, że rozstrzygnięcie (orzeczenie sądowe) może oddziaływać na sferę praw i obowiązków interwenienta ubocznego. Ten interes prawny trzeba wykazać.

Interwenientem ubocznym może być każdy, kto ma interes prawny i w każdej sprawie.

Przystępując do sprawy interwenient uboczny powinien złożyć pismo procesowe zawierające tytuł „Interwencja uboczna po stronie ….” . W piśmie powinno być oświadczenie o wstąpieniu do sprawy i wskazanie strony, do której się przystępuje.

Do interwencji ubocznej można zgłosić opozycję - każda ze stron. Sąd ocenia wówczas kwestię dopuszczalności interwencji ubocznej i albo dopuści albo nie. Dopóki sąd nie rozstrzygnie opozycji, interwenient może brać udział w sprawie.

Uważa się, że interwenient uboczny pełni dwie funkcje w procesie:

- jest pełnomocnikiem strony, do której przystąpił - wspomaga działania strony w celu uzyskania korzystnego orzeczenia

- kontroluje stronę - patrzy na czynności dokonywane przez stronę, np. zrzeczenie się roszczenia przez stronę, cofnięcie powództwa.

Interwenient uboczny jest uprawniony do wszystkich czynności procesowych dopuszczalnych wg stanu sprawy.

Interwenient nie może dokonywać aktów dyspozycyjnych strony: uznać powództwa, zrzec się roszczenia, zawrzeć ugody.

Nie może przeciwstawić się zawarciu ugody, uznaniu powództwa, zrzeczeniu się roszczenia.

Interwencja samoistna.

Gdy z istoty spornego stosunku prawnego lub z ustawy wynika, że wyrok w sprawie ma odnieść bezpośredni skutek prawny w stosunku między interwenientem a przeciwnikiem strony, do której przystąpił - art. 81

Interwencja samoistna wchodzi w grę wówczas, gdy interwenient jest podmiotem stosunku prawnego, którego spór dotyczy i mógłby uczestniczyć w procesie jako strona, gdyby wystąpił z powództwem łącznie z powodem.

Interwenient uboczny samoistny jest od strony materialno-prawnej stroną. Nie może być więc następstwa procesowego. Sąd oceni konieczność zastosowania interwencji. Przykład: jeden spółdzielca skarży uchwałę spółdzielni - wyrok dotyczyć będzie wszystkich spółdzielców.

Przypozwanie.

Może być z własnej inicjatywy interwenienta, aby wpływać na wynik procesu.

Interwencja uboczna może dojść do skutku także z inicjatywy strony, która jest tym zainteresowana, zwłaszcza, gdy łączy ich stosunek prawny - często bowiem ten stosunek w przypadku przegrania procesu rodzi możliwość roszczeń regresowych.

Inicjatywa strony zmierzająca do wejścia osoby trzeciej do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego znajduje swój wyraz w instytucji przypozwania, polegającej na zawiadomieniu osoby trzeciej o toczącym się procesie i wezwaniu jej przez stronę do wzięcia udziału w sprawie. Samo przypozwanie nie wywiera skutków w postaci interwencji ubocznej. Dopiero przystąpienie interwenienta powoduje jego wejście do procesu i uprawnia do dokonywania czynności procesowych.

Negatywna decyzja przypozwanego co do przystąpienia do procesu z interwencja uboczną wywiera negatywne skutki dla niego, bowiem przypozwany, który nie zgłosi interwencji ubocznej nie będzie mógł podnieść w przyszłym procesie regresowym między nim a stroną, która wezwała go do udziału w sprawie, zarzutu, że sprawa została rozstrzygnięta błędnie, albo że strona ta prowadziła proces wadliwie.

Interwencja główna.

Ma niewiele wspólnego z interwencją uboczną.

Jest to w swej istocie powództwo osoby trzeciej, wytoczonym przeciwko stronom toczącego się już procesu o jakąś rzecz lub prawo.

Art. 75

„Kto występuje z roszczeniem o rzecz lub prawo, o które sprawa toczy się pomiędzy innymi osobami, może aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wytoczyć powództwo o tę rzecz lub prawo przeciwko obu stronom przed sąd, w którym toczy się sprawa (interwencja główna)”

Niekiedy używa się terminu powództwo interwencyjne. W razie wytoczenia interwencji głównej, wywiera ona wpływ na toczące się postępowanie.

Możliwe są dwa rozwiązania:

- sąd może zawiesić postępowanie do rozstrzygnięcia sprawy wywołanej interwencją główną,

- sąd może połączyć obie sprawy pozostające ze sobą w związku do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Pełnomocnictwo procesowe. Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa.

Pełnomocnictwo procesowe.

Może być następstwem:

- woli stron

- wynikać z ustawy (przedstawicielstwo ustawowe, które wchodzi w rachubę, gdy strona lub uczestnik nie Am zdolności procesowej). Uczestnik lub strona mająca zdolność procesową nie musi działać w postępowaniu osobiście i może udzielić pełnomocnictwa dla zastępowania przed sądem lub organem egzekucyjnym

Pełnomocnictwa procesowego może udzielić przedstawiciel ustawowy.

Rodzaje pełnomocnictw procesowych:

1. ogólne

2. rodzajowe

3. szczególne

Pełnomocnictwo ogólne procesowe.

Upoważnia do prowadzenia wszystkich spraw sądowych mocodawcy

Pełnomocnictwo rodzajowe procesowe.

Upoważnia do dokonania określonych czynności procesowych.

Pełnomocnictwo ogólne nie wystarczy do prowadzenia wszystkich typów spraw. Trzeba wtedy mieć pełnomocnictwo szczególne, np. sprawy z zakresu prawa rodzinnego.

Zakres pełnomocnictwa ****

Art. 91

„Pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

1. wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy:

2. wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji,

3. udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu,

4. zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie,

5. odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej.”

Pełnomocnik procesowy może udzielić dalszego pełnomocnictwa, tzw. Substytucja, ale tylko adwokatowi lub radcy prawnemu.

Ma prawo odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej, jednak pełnomocnictwo procesowe nie obejmuje z samego prawa umocowania do odbioru należności zasądzonych na rzecz mocodawcy lub innego świadczenia.

Uprawnienie to musi być wyraźnie przewidziane w pełnomocnictwie lub stanowić przedmiot odrębnego umocowania. Niekiedy pełnomocnictwo wykracza poza czynności wyłącznie procesowe, obejmując np. również czynności formalno-prawne pozaprocesowe. Wówczas zakres tych wykroczeń poza proces oceniamy wg przepisów KC o pełnomocnictwie.

Z treści pełnomocnictwa wynika umocowanie do reprezentowania strony w czynnościach pozaprocesowych, np. ugoda, negocjacje.

Pełnomocnikiem procesowym może być:

- adwokat lub radca prawny

- w sprawach własności przemysłowej - rzecznik patentowy

- osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony

- osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia

- współuczestnik sporu

- rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony

- osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Pełnomocnikiem osoby prawnej lub przedsiębiorcy, w tym jednostki nieposiadającej osobowości prawnej, może być również pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego.

Osoba prawna prowadząca w oparciu o stosowne przepisy obsługę prawną przedsiębiorcy, osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej, może udzielić pełnomocnictwa procesowego w imieniu podmiotu, którego obsługę prowadzi adwokatowi lub radcy prawnemu, jeżeli została do tego upoważniona przez ten podmiot.

W sprawach o ustalenie ojcostwa i o roszczenia alimentacyjne, pełnomocnikiem może być również przedstawiciel właściwego w sprawach z zakresu pomocy społecznej organu jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacji społecznej mającej na celu udzielanie pomocy rodzinie.

W sprawach związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, pełnomocnikiem rolnika może być również przedstawiciel organizacji zrzeszającej rolników indywidualnych, której rolnik jest członkiem.

Pełnomocnictwo procesowe powinno być co do zasady udzielone na piśmie i podpisane przez mocodawcę. Można udzielić pełnomocnictwa ustnie na rozprawie lub innym posiedzeniu sadu - jest ono wciągane do protokołu z posiedzenia.

W przypadku pełnomocnictwa udzielanego przez osobę fizyczną radcy prawnemu, radca prawny powinien oświadczyć, że nie pozostaje w stosunku pracy - nie mógłby bowiem świadczyć pomocy prawnej osobie fizycznej.

Na pierwszej rozprawie należy złożyć pełnomocnictwo lub jego uwierzytelniony odpis.

Czynności pełnomocnika wiążą mocodawcę, chyba że zostały wyłączone w pełnomocnictwie lub pełnomocnictwo nie obejmuje ich z mocy prawa, np. zapis na sąd polubowny

Pełnomocnictwo jest czynnością jednostronną, ale w procesie jednak pełnomocnik powinien o nim wiedzieć.

Pełnomocnictwo jest akcesoryjne w stosunku do zlecenia do dokonywania czynności procesowych.

Pełnomocnictwo procesowe wygasa przez:

- wypowiedzenie (obie strony mogą wypowiedzieć pełnomocnictwo) - w razie wypowiedzenia przez pełnomocnika, winien on jeszcze prze 14 dni od wypowiedzenia działać za mocodawcę w celu ochronienia go od niekorzystnych skutków prawnych. Jest wolny od tego obowiązku, jeśli mocodawca go od tego zwolni.

- śmierć pełnomocnika

- utratę przez pełnomocnika zdolności procesowej lub uprawnień

- śmierć strony albo utratę przez osobę niebędącą osobą fizyczną zdolności prawnej

- przez osiągnięcie celu, dla którego pełnomocnictwo zostało złożone

Brak pełnomocnictwa procesowego sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy i w zasadzie nie powinien dopuścić do sprawy osoby, która nie może wylegitymować się pełnomocnictwem.

Brak należytego umocowania pełnomocnika procesowego strony lub uczestnika stanowi przyczynę nieważności postępowania, która może stanowić zarzut apelacyjny. Wyjątkowo, po wniesieniu pozwu sąd może dopuścić tymczasowo do podjęcia naglącej czynności procesowej osobę niemogącą przedstawić pełnomocnictwa. Sąd wyznacza wówczas termin do uzupełnienia tej usterki procesowej przez złożenie pełnomocnictwa albo przedstawienie zatwierdzenia czynności przez stronę.

Jeżeli termin upłynął bezskutecznie, sąd pominie czynności procesowe tej osoby.

Koszty ustanowienia pełnomocnika zalicza się do kosztów procesu, które strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi.

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa.

Skarb Państwa posiada zdolność sądową i procesową.

Jest osobą prawną, ale nie ma organów.

W obrocie prawnym występują przede wszystkim jednostki organizacyjne Skarbu Państwa mniemające osobowości prawnej (stationes fisci)

Skarb Państwa może być reprezentowany w sposób zcentralizowany i zdecentralizowany.

U nas występuje system mieszany, z przewagą zdecentralizowanego.

W KPC znajdujemy regulację, na mocy której za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzono roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej..

Na mocy przepisów szczególnych, tj. Ustawy z 08.07.2005 roku o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (ustawa ta stanowi nawiązanie do systemu zcentralizowanego) powstała Prokuratoria Generalna, powołana w celu zapewniania ochrony prawnej praw i interesów Skarbu Państwa. Do zadań Prokuratorii Generalnej należy:

1. wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym

2. zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sadami powszechnymi, wojskowymi, administracyjnymi i polubownymi

3. zastępstwo RP przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych

4. wydawanie opinii prawnych

Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przez Prokuratorię Generalną jest obligatoryjne, jeżeli wartość przedmiotu sporu przewyższa kwotę 1 000 000 złotych. W sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przewyższa 1 000 000 złotych oraz w których na mocy przepisów szczególnych prawa lub interesy Skarbu Państwa reprezentują organy lub jednostki organizacyjne, czynności w sprawie podejmują organy tych podmiotów.

Prokuratoria Generalna z urzędu lub na wniosek tych podmiotów może przejąć zastępstwo procesowe, jeżeli wymaga tego ochrona ważnych praw lub interesów Skarbu Państwa.

Właściwym do wykonania zastępstwa procesowego jest oddział Prokuratorii Generalnej, w którego okręgu znajduje się siedziba podmiotu reprezentującego Skarb Państwa, z którego działalnością wiąże się dochodzone roszczenia.

Pracami Prokuratorii Generalnej kieruje Prezes Prokuratorii Generalnej przy pomocy wiceprezesów i dyrektorów oddziałów Prokuratorii Generalnej.

Oddziały są tam, gdzie są siedziby sądów apelacyjnych.

Pracownicy prokuratorii nazywają się radcami i starszymi radcami Prokuratorii generalnej.

W procesie mogą brać udział ponadto:

- prokurator

- Rzecznik Praw Obywatelskich

- rzecznik konsumentów

- pewne organizacje społeczne

- Prezes UOKiK

- kierownik ośrodka pomocy społecznej

- kierownik powiatowego centrum pomocy rodzinie

- inspektor pracy

Udział prokuratora w postępowaniu cywilnym.

Relikt realnego socjalizmu

Prokurator może interweniować w sprawach majątkowych i niemajątkowych niewynikających ze stosunków prawa rodzinnego.

Art. 7

„Prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.”

Prokurator nie może wytaczać powództwa w sprawach o rozwód i separację. Może brać udział w każdym postępowaniu, bez względu na charakter sprawy.

Prokurator może wytoczyć powództwo dwojakiego rodzaju:

1. na rzecz oznaczonej osoby lub Skarbu Państwa

2. jedynie dla ochrony praworządności i interesu publicznego - wówczas nie działa na rzecz oznaczonej osoby

Prokurator wytaczając powództwo na rzecz osoby korzysta z legitymacji procesowej formalnej. W pozostałych przypadkach korzysta z legitymacji procesowej formalnej. W pozostałych przypadkach korzysta z legitymacji materialnej, która w istocie przysługuje państwu, ale prokurator personifikuje w tym wypadku państwo.

Czasem sąd musi zawiadomić prokuratora o toczącym się postępowaniu, głównie o unieważnienie, ustalenie istnienia, bądź nieistnienia małżeństwa oraz o zaprzeczenie ojcostwa lub o unieważnienie uznania dziecka.

Obowiązkowo prokurator musi wziąć udział w sprawach o:

- ubezwłasnowolnienie

- uznanie zagranicznego orzeczenia sądowego

Jeśli prokurator bierze udział w postępowaniu, może zabierać głos w każdym stadium sprawy.

Uprawienia prokuratora wynikające z KPC przysługują Przewodniczącemu Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych - gdy chodzi o spory cywilne z zakresu tworzenia i działania tych funduszy, a także Przewodniczącemu Komisji Papierów Wartościowych i Giełd - w sprawach cywilnych wynikających ze stosunków związanych z uczestniczeniem w obrocie na rynku kapitałowym albo dotyczących podmiotów działających na tym rynku.

Z Ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich wynika, że może on żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi.

Powiatowy lub miejski rzecznik konsumentów może wytaczać powództwa w sprawach z zakresu ochrony konsumentów oraz wstępować do postępowania za zgodą powoda.

W postępowaniu cywilnym jest przewidziany udział organizacji społecznych. Organizacje te, których zadania statutowe nie polegają na prowadzeniu działalności gospodarczej, mogą dla ochrony praw obywateli w wypadkach wskazanych w ustawie, spowodować wszczęcie postępowania, jak również brać udział w toczącym się postępowaniu, ale tylko w wypadkach wskazanych w ustawie, np.:

- w sprawach alimentacyjnych

- w sprawach ochrony konsumentów

- w sprawach ochrony środowiska

- w sprawach ochrony praw własności przemysłowej

- w sprawach ochrony praw równości i niedyskryminacji

Wykaz tych organizacji - Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości - Dz. U. 100 poz. 1080 z 2000 r.

Ta lista jest tylko wskazówką - minister utracił kompetencje do tworzenia list.

Postępowanie cywilne V wykład 27.11.2005 r.

Materialne prawo do powództwa.

Prawo do sądów jako podstawa prawa konstytucyjnego, stanowi ważną dyrektywę interpretacyjną dla wszystkich organów stanowiących prawo, zarówno sadowych, jak i administracyjnych.

Gdy zachodzi wątpliwość, czy na podstawie obowiązujących przepisów dana sprawa należy do drogi sądowej, czy administracyjnej, to wątpliwość taką należy rozstrzygnąć na korzyść drogi sądowej, zgodnie z zasadą in dubio pro curia.

Zamiana roszczenia na powództwo *******

Pojecie powództwa.

Powództwo jest procesowym środkiem ochrony praw podmiotowych przed sądem.

Powodem zawsze jest wierzyciel.

Pozwanym zazwyczaj jest dłużnik.

Treścią powództwa jest treść wniosku skierowanego do sądu oraz treść żądania skierowanego poprzez sąd do pozwanego.

W powództwie powód występuje z żądaniem urzeczywistnienia normy prawnej w drodze orzeczenia sądowego.

Powództwo jest czynnością procesową, zawierającą oświadczenie wiedzy i woli powoda domagającego się od sądu udzielenia ochrony prawnej w stosunku do pozwanego.

Treść tego oświadczenia będzie decydowała o kierunku procesu i o jego ramach, jego zaś zasadność będzie decydowała o wyniku procesu.

Powództwo wytaczane jest przez wniesienie pisma procesowego zwanego pozwem.

Pozew.

Pismo procesowe w celu wszczęcia postępowania, które musi spełniać wymogi formalne pism procesowych, a dodatkowo musi zawierać:

1. petitum

2. jego uzasadnienie

3. powoływać wnioski dowodowe

4. wskazywać załączniki

___________________________________________________________________________________

Schemat pozwu:

Miejscowość, data

Do Sądu Rejonowego w Olsztynie

Wydział Cywilny

Powód: imię i nazwisko

Adres, siedziba

Reprezentowany przez: pełnomocnik

Pozwany: imię i nazwisko

Adres, siedziba

Wartość przedmiotu sporu (bez odsetek)

Pozew o zapłatę

W imieniu własnym (albo w imieniu powoda - pełnomocnik) wnoszę o:

1. zasądzenie

2. rozpoznanie sprawy w nieobecności powoda

3. zasądzenie zwrotu kosztów procesu oraz kosztów zastępstwa procesowego

Ponadto wnoszę o:

1. dopuszczenie zezna świadków

2. dopuszczenie dowodów z dokumentów

3. nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności (np. w sprawie o alimenty)

Uzasadnienie:

W dniu ... (przedstawienie dowodów w trakcie uzasadnienia).

Podpis

Załączniki:

1. dowody

2. pełnomocnictwo

3. odpis dla pozwanego i sądu (przy kasacji odpisy dla RPO i prokuratora)

Powództwo nie zawsze musi odpowiadać treści stosunku prawnego. Sąd rozstrzyga tylko w granicach pozwu. Dlatego ważne jest formułowanie pełnego powództwa.

Każde powództwo składa się z dwóch elementów:

1. żądania - zwanego petitum

2. uzasadnienia żądania

Regułą jest, że petitum jest zwięzłe. Konkretyzujemy żądanie w uzasadnieniu powództwa.

Uzasadnienie zawiera ponadto rezultat stanu faktycznego, przedstawionego przez powoda.

Żądanie obejmuje treść twierdzenia prawnego, na które powód się powołuje i jednocześnie wniosek o udzielenie tak właśnie sformułowanemu twierdzeniu ochrony prawnej.

Przytoczenie podstawy faktycznej powództwa jest konieczne - stanowi obowiązkowy fragment powództwa. Nie jest natomiast konieczne wskazywanie sądowi podstawy prawnej.

Kwalifikacja prawna przedstawionego w powództwie stanu faktycznego należy do sądu.

Sąd cywilny nigdy nie ostrzega, że zastosuje inną kwalifikację prawną niż ta, podana przez powoda.

Możemy domagać się, aby powód wskazał w oparciu o jakie przepisy żąda. Bo zależy od tego sposób naszej obrony.

Kwalifikacja prawna wskazana przez powoda nie wiąże sądu.

Rodzaje powództw.

W zależności od zawartej w żądaniu powództwa treści wniosku o udzielenie ochrony prawnej, rozróżnia się trzy zasadnicze rodzaje powództw:

1. powództwo o zasądzenie świadczenia

2. powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego

3. powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego

Powództwo o zasądzenie świadczenia.

Najczęstsze: o zapłatę, wydanie rzeczy, zaprzestanie lub znoszenie jakiegoś zachowania, o opróżnienie mieszkania.

Wyrok wydany zgodnie z żądaniem pozwu, a więc zasądzający od pozwanego należne świadczenie, nadaje się do egzekucji.

Roszczenie jest wymagalne w chwili, kiedy wierzyciel najwcześniej może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik najpóźniej nie może odmówić spełnienia świadczenia.

W zasadzie w procesie można dochodzić roszczeń już wymagalnych.

Wyjątek:

Polega na tym, że roszczenia, których dochodzimy w sądzie powinny być wymagalne w zasadzie najpóźniej w chwili zamknięcia rozprawy (dot. to roszczeń ze zobowiązań wzajemnych).

Sąd nie rozstrzyga o żądaniu, jeżeli w chwili zamknięcia rozprawy nie było ono wymagalne.

Można domagać się roszczeń przyszłych (np. alimentacyjnych, rentowych).

Zaskarżalne są tylko roszczenia zupełne. Nie są zaskarżalne roszczenia naturalne, a więc wynikające z gier, zakładów oraz roszczenia przedawnione.

Zarzut przedawnienia można wnieść do ogłoszenia wyroku w II instancji. Od chwili zamknięcia rozprawy w II instancji do wyroku, zarzut przedawnienia można zgłosić w ten sposób, że równocześnie z czynnością procesową doręczymy powodowi oświadczenie o zarzucie przedawnienia.

SN uważa, że samo pismo procesowe nie wystarczy. Trzeba złożyć odrębny zarzut powodowi.

Dr Piszczek uważa, że nie, pod warunkiem, że złoży się równocześnie wniosek o otwarcie rozprawy na nowo, w celu umożliwienia powodowi wypowiedzenia się co do zarzutu.

Sąd uwzględnia zarzut przedawnienia, gdy zgłosi go pozwany. Jeżeli pozwany nie zgłosi zarzutu przedawnienia, można przyjąć, że jego zachowanie oznacza zrzeczenie się zarzutu przedawnienia.

Czasem zarzut przedawnienia może być uznany za nadużycie prawa (art. 5 kc) - bo jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. o szkody medyczne). Jest tendencja, aby ten okres wynosił 30 lat.

W powództwach o zasądzenie, żądanie pozwu może być również sformułowane:

1. alternatywnie - gdy chodzi o wypadek zobowiązania przemiennego (albo to, albo to). Jest to alternatywa rozłączna.

2. jako facultas alternativa - upoważnienie przemienne, które zachodzi wówczas, gdy przysługuje uprawnienie do jednostronnego zwolnienia się od długu poprzez wykonanie innego świadczenia niż świadczenie główne. Przykład: zwolnienie z obowiązku renty dla darczyńcy poprzez zwrot darowizny, dożywocie.

3. jako żądanie ewentualne - takie, które zgłasza powód w pozwie, na wypadek nieuwzględnienia przez sąd żądania postawionego na pierwszym miejscu, np. żądamy wydania rzeczy oznaczonej co do tożsamości. Sąd musi najpierw oddalić pierwsze żądanie, potem może rozstrzygnąć co do żądania ewentualnego.

Powództwo o ustalenie prawa lub stosunku prawnego (art. 189 kpc) *******

Powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Powództwo to musi spełniać następujące warunki:

1. w drodze takiego powództwa można żądać tylko ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa

2. powództwo może wytoczyć ten, kto ma interes prawny w tym ustaleniu (interes prawny musi się łączyć z tym ustaleniem)

3. powództwo to może wytoczyć podmiot, który ma czynną legitymację.

Nie można żądać ustalenia okoliczności faktycznych.

Zdarzają się sytuacje, kiedy strony wiodą spór co do kształtu łączącego je stosunku prawnego, np. spór o to, czy nawiązać lub zmienić umowę spółki, spór o współwłasność (np. o udziały w gruncie).

Zmierza ono do przekształcenia istniejącego stanu prawnego przez:

1. utworzenie stosunku prawnego lub prawa, np. powództwo o zawarcie umowy przyrzeczonej, powództwo o ustalenie ojcostwa (ustalenie prawa)

2. przez zmianę istniejącego stosunku prawnego lub prawa, np. umowa zawarta z wyzyskiem (można żądać zmniejszenia obowiązku świadczenia lub zwiększenia świadczenia należnego)

3. przez zniesienie stosunku prawnego lub prawa, np. wyrok zawodowy, powództwo o zaprzeczenie ojcostwa.

Wyrok zapadły z powództwa o ukształtowanie wywiera zawsze skutek konstytutywny, który może powstać z chwilą uprawomocnienia się tego wyroku, a zatem ex nunc, np. wyrok rozwodowy, albo z mocą wsteczną ex tunc, np. wyrok unieważniający małżeństwo.

Powództwo o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego.

1. nie zarzuca pozwanemu naruszenia praw powoda

2. nie zmierza w zasadzie do zasądzenia świadczenia - wyrok w takiej sprawie nie podlega egzekucji

3. nie wymaga wykazania interesu prawnego ze strony powoda.

Dr Piszczek radzi: w przypadku możliwości wyboru między powództwem o ustalenie a powództwem o ukształtowanie - wybierać powództwo o ukształtowanie.

Przedmiot procesu cywilnego.

Przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe, zwane roszczeniem formalnym. Inaczej mówiąc, twierdzenie powoda, że przysługuje mu wobec pozwanego roszczenie materialne o określonej treści (twierdzenie złożone w procesie - formalne).

Dr Piszczek: przedmiotem procesu jest pewna sytuacja materialno-prawna obejmująca stosunek cywilnoprawny, co do którego podmioty tego stosunku wiodą spór.

Czynności procesowe.

Definicja Siedleckiego:

Są to takie formalne czynności podmiotu procesu, które wg przepisów ustawy procesowej mogą wywrzeć skutki prawne dla procesu cywilnego.

Rozbudowuje się tą definicję o skutki czynności: powstanie, ustanie lub zmianę stosunku cywilno-procesowego.

Od czynności procesowych należy odróżnić działania procesowe.

Działania procesowe.

Czynności dokonywane przez strony poza procesem, które wywołują skutki procesowe.

Mogą je podejmować tylko strony procesu, np. dokonanie zapisu na sąd polubowny.

Czynności procesowe sądu.

W każdym stosunku prawno-procesowym musi występować organ sądowy. Jest to organ państwowy, któremu podporządkowany jest każdy inny podmiot procesu.

Nie oznacza to, że sąd ma tylko prawa. Ma także obowiązki. Jeśli zwracamy się do sądu, to sąd od tej chwili jest zobligowany do podjęcia czynności.

Czynnościami procesowymi sądu są wszystkie czynności sądu lub jego organów zastępczych lub pomocniczych przewidzianych przez prawo.

Przesłanki ważności czynności procesowej.

Czynność procesowa sądu musi być dokonana:

1. przez organ sądowy w rozumieniu prawa procesowego

2. w formie przypisanej dla takiej czynności

3. w stosunku do istniejących osób fizycznych lub innych podmiotów.

Wśród czynności procesowych sądu wyróżnia się:

1. czynności kierujące postępowaniem i zapewnieniem porządku na sali rozpraw (trzeba podać przykłady z kodeksu)

2. czynności, których celem jest zbadanie wszystkich istotnych okoliczności sprawy

3. czynności kontrolujące akty dyspozycyjne stron

4. czynności sądowe kończące postępowanie w danej sprawie.

Czynności sądowe muszą odpowiadać wymogom ustawy procesowej. Wymogi formalne kpc nie mają charakteru dyspozycyjnego. Są obligatoryjne.

Czynność sądowa jest czynnością wadliwą, gdy nie odpowiada wymaganej formie. Jeśli czynność ma wady lub braki - można uchylić tę wadliwość wskutek ponownej czynności sądowej.

Wadliwa czynność jest tak długo ważna, dopóki jej wadliwość nie zostanie naprawiona. Może to być nawet wadliwe prawomocne orzeczenie - czasami nie można już go naprawić (uchylić).

Czynności procesowe stron.

Są to czynności procesowe stron i uczestników postępowania, podejmowane w celu wywołania skutków prawno-procesowych, jakimi są: powstanie ...

Cechy czynności procesowej stron:

1. powinna być dokonana w formie przewidzianej przez prawo procesowe (cecha formalności)

2. powinny być dokonane w zasadzie w ciągu pewnych okresów, po których upływie ustaje możność skutecznego ich dokonania (cecha prekluzyjności), np.prekluzja dowodowa w postępowaniu uproszczonym w sprawach gospodarczych.

Czynności procesowe stron mają charakter fakultatywny. Strony nie muszą ich podejmować. Nie można ich zmusić.

Stawiennictwo przed sądem nie jest czynnością procesową, jest zachowaniem techniczno-prawnym.

Cecha czynności procesowych stron jest to, że sa one odwołalne (jednak nie wszystkie, np. zrzeczenie się roszczenia przy cofnięciu pozwu - cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia).

Wymogi prawne czynności procesowych stron dotyczyć mogą podmiotu, treści i formy czynności.

Wymogi podmiotowe dotyczą przede wszystkim cech podmiotu, bez których nie może on stać się stroną procesową lub skutecznie dokonywać czynności procesowych (przypomina to wadę oświadczenia woli - brak świadomości).

Sąd w przypadku, gdy poweźmie podejrzenie, że strona nie wie, co robi, zawiesza postępowanie i zawiadamia prokuratora.

Do wymogów podmiotowych zalicza się także legitymację do dokonania określonej czynności procesowej, np. tylko pozwany może wnieść odpowiedź na pozew.

Treść czynności procesowej wynika przede wszystkim z zawartych w niej oświadczeń stron.

Treść czynności procesowej wyraża jej osnowa określająca cel, skutek, jaki ma być przez daną czynność osiągnięty oraz uzasadnienie.

Czynność procesowa powinna być dokonana w formie, miejscu i czasie przewidzianym przez prawo procesowe.

Czynność procesowa, która nie odpowiada wymogom formalnym jest wadliwa. Ocena tej wadliwości należy do sądu.

Wady czynności procesowej. *******

Mogą pociągać za sobą jej niebyłość, nieważność lub bezskuteczność.

Czynność, która ie wykazuje istotnych cech czynności procesowej może być uznana za nieistniejącą (niebyłą).

Czynność procesowa może być uznana za nieważną, jeżeli przewiduje to prawo procesowe - art. 199, 399, 1099 kpc.

Czynność procesowa może być uznana za bezskuteczną, np. dokonana po terminie.

Strona może cofnąć czynność procesową, przy czym skuteczność takiej czynności ocenia sąd.

Czynności innych podmiotów procesu.

Czynności procesowe prokuratora.

Mają charakter obligatoryjny, są pozbawione cechy fakultatywności. Ta obligatoryjność też jest jednak wątpliwa.

Mają charakter formalny i prekluzyjny, tak jak czynności każdej strony.

Sąd udziela prokuratorowi głosu w każdym stadium sprawy. Wszystkie orzeczenia sąd dostarcza prokuratorowi z urzędu. Prokurator nie może samodzielnie rozporządzać przedmiotem sporu.

Pisma procesowe.

Są to pisma stron lub uczestników postępowania kierowane do organów procesowych, a obejmujące swoją treścią wnioski i oświadczenia składane poza posiedzeniem. W naszym prawie wiele czynności wymaga urzędowych formularzy lub elektronicznego nośnika - wtedy jest to wymóg obligatoryjny.

Pisma sądowe.

Są to pisma pochodzące od sądu, a przeznaczone dla stron lub uczestników postępowania (wezwania, zawiadomienia, orzeczenia).

Ogólne wymogi każdego pisma procesowego. *******

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane

2. imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych lub pełnomocników

3. oznaczenie rodzaju pisma

4. osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie

5. odpisy dla stron

6. wymienienie załączników

Jeżeli pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie powinno zawierać:

1. oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron i ich przedstawicieli

2. oznaczenie przedmiotu sporu

Pisma dalsze muszą zawierać sygnaturę akt.

Do pisma należy dołączyć pełnomocnictwo.

Przeczytać wymogi co do wartości przedmiotu sporu - art. 126¹ kpc.

Postępowanie cywilne. VI wykład 17.12.2005 r.

Pisma procesowe - c.d.

W każdym piśmie procesowym należy podać wartość przedmiotu sporu lub wartość przedmiotu zaskarżenia, jeżeli od tej wartości zależy właściwość sądu, wysokość opłaty lub dopuszczalność środka odwoławczego, a przedmiotem sprawy nie jest określona kwota pieniężna.

Przykład: trudno określić wartość przedmiotu sporu w przypadku służebności lub know-how.

Do wszystkich pism należy dołączyć jego odpisy i odpisy załączników.

Składamy oryginały załączników bądź odpisy za zgodność z oryginałem.

Zmiana: nie wystarczy jeden odpis skargi kasacyjnej dla pozwanego, trzeba dołączyć jeszcze dwa: dla prokuratora i RPO.

Pozew - pismo sądowe kwalifikowane. Ta kategoria pism dotyczy zwykle żądania, żeby sąd coś rozstrzygnął.

W pismach przygotowawczych np. konieczne jest zwięzłe przedstawienie stanu sprawy (część historyczna). Musi być wypowiedź co do twierdzeń strony przeciwnej i dowodów przez nią powołanych.

Z reguły, wypowiedzenie się co do roszczeń strony przeciwnej przybiera postać zarzutów i kontrdowodów.

W piśmie powinny być wskazane dowody bądź dołączone dokumenty, z których dowód powinien przeprowadzić sąd.

Jeżeli pismo podlega opłacie, należy dołączyć dowód opłaty. Może to być również opłata w znakach sądowych. Brak opłaty nie jest uchybieniem formalnym, lecz samoistnym.

Niedochowanie wymagań dotyczących pisma procesowego powoduje, że nie może ono otrzymać prawidłowego biegu. Przewodniczący w takim wypadku wzywa stronę , pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia lub uzupełnienia go w terminie tygodnia. Przewodniczący wydaje w tej sprawie zarządzenie, na które nie przysługuje zażalenie.

Jeżeli strona nie usunie braków formalnych w przewidzianym terminie, przewodniczący zwraca pismo stronie i traktuje je jako niebyłe, a więc nie wywołało ono żadnych skutków, ani materialnych (np. termin przedawnienia nie został przerwany), ani formalno-prawnych (np. nie zawisł spór).

Uzupełnienie pisma w terminie wywiera skutki ex tunc, czyli od dnia wniesienia, a nie uzupełnienia.

Pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87¹ kpc (chodzi o przymus adwokacki i radcowski) podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków.

Jest to dolegliwa sankcja, bo:

1. zwrot może nastąpić po upływie terminu do złożenia skargi kasacyjnej

2. sąd powiadamia jednostkę samorządu prawniczego o niestaranności adwokata lub radcy, co może wywołać postępowanie dyscyplinarne.

Jeżeli pismo procesowe ma być sporządzone na urzędowym formularzu i zostało na takim formularzu wniesione, a jest niekompletne, przewodniczący wzywa stronę do jego poprawienia lub uzupełnienia w terminie 7-dniowym, przesyłając złożone pismo (ale najlepiej napisać nowy formularz).

Jeżeli termin 7-dniowy upłynie bezskutecznie, przewodniczący zarządza zwrot pisma, a gdy formularz dotyczy sprzeciwu od wyroku zaocznego, zarzutów na nakazy zapłaty oraz sprzeciwu od nakazów zapłaty, wówczas sąd odrzuca środek zaskarżenia.

Przedstawiona regulacja dotyczy również przypadków dotyczących pism procesowych, wnoszonych na nośnikach elektronicznych.

Doręczenia.

Sąd dokonuje doręczeń pism procesowych i sądowych przez pocztę, komornika, woźnych, a także przez sądową służbę doręczeniową.

W polskim prawie obowiązuje zasada oficjalności doręczeń.

Jeżeli na rozprawie są strony lub pełnomocnicy procesowi, to zwłaszcza w sprawach gospodarczych mogą oni doręczać sobie pisma bezpośrednio za potwierdzeniem odbioru.

W sprawach gospodarczych, w toku sprawy, strona reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego, jest obowiązana doręczać odpisy pism procesowych z załącznikami bezpośrednio stronie przeciwnej.

Do odpisu pisma skierowanego do strony przeciwnej a skierowanego do sądu, należy dołączyć dowód doręczenia pisma stronie przeciwnej lub dowód nadania listem poleconym. Inaczej sąd nie nada biegu sprawie.

W sprawach ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, sąd może zawiadamiać w sposób uproszczony, np. telefonicznie. Ale nie wtedy, gdy pracownik jest stroną pozwaną - wtedy np. telefonicznie wzywa do odbioru pisma w sądzie.

Jeżeli stroną jest osoba fizyczna, doręczenia dokonuje się osobiście, a gdy nie ma ona zdolności procesowej - przedstawicielowi ustawowemu.

W przypadku osób prawnych - doręcza się organom.

W przypadku organizacji posiadających zdolność sądową a nie posiadających osobowości prawnej - doręcza się do rąk uprawnionego pracownika.

Jeżeli w sprawie został ustanowiony pełnomocnik lub osoba do odbioru pism - doręcza się pełnomocnikowi lub tej osobie.

Gdy w sprawie jest ustanowiony pełnomocnik - strona nie otrzymuje pism.

Pismo uznaje się za doręczone po podwójnym awizowaniu (między jednym a drugim musi upłynąć 14 dni).

Doręczenia dokonuje się w mieszkaniu, miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie.

Przykładowy problem: w prawie prasowym trudno jest ustalić miejsce zamieszkania dziennikarzy, a sądy odmawiają doręczenia w miejscu pracy.

Strony i przedstawiciele stron mają obowiązek zawiadamiać sąd o każdej zmianie swego miejsca zamieszkania. Jeśli nie powiadomią, pismo zostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

W przypadku osoby prawnej wpisanej do KRS, która zmienia siedzibę, ale nie wykaże tej zmiany w KRS, sąd wysyła na adres podany w KRS ze skutkiem doręczenia.

Jeżeli strona zamieszkuje zagranicą i nie ustanowiła pełnomocnika, musi wskazać w kraju adres do doręczeń.

W zależności od tego, komu doręcza się pismo, rozróżnia się:

1. doręczenia właściwe - adresatowi

2. doręczenia zastępcze - nie adresatowi. Gdy nie zastanie się adresata, można doręczyć pismo domownikowi, administracji domu, dozorcy, sołtysowi, ale tylko wtedy, gdy podejmą się doręczenia pisma adresatowi.

Posiedzenia sądowe.

Posiedzenia jawne.

1. rozprawy

2. inne posiedzenia

Posiedzenia niejawne.

Tylko wtedy, gdy upoważnia do tego ustawa.

Zasadą procesu jest rozprawa.

W nieprocesie odwrotnie: rozprawa jest tylko wtedy, gdy ustawa tak nakazuje.

W postępowaniu egzekucyjnym - z zasady posiedzenia niejawne, wyjątkowo rozprawa.

Posiedzenie sądowe wyznacza przewodniczący z urzędu.

On też otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenia, udziela głosu, zadaje pytania, upoważnia do zadawania pytań, ogłasza orzeczenia.

Przewodniczący zwołuje tzw. policję sesyjną. Może odebrać głos, uchylić pytanie, zarządzić usunięcie z sali, ukarać grzywną.

Jeżeli sąd uchybi przepisom postępowania, strona ma prawo wnieść zastrzeżenie do protokołu. Jeżeli sąd go nie wniesie, to potem nie można się na to uchybienie powoływać w trakcie procesu.

Z przebiegu posiedzenia jawnego protokolant, pod kierunkiem przewodniczącego, sporządza protokół. Protokół podpisuje przewodniczący i protokolant. Może on być sporządzony odręcznie lub na nośnikach elektronicznych. Można także sporządzić rejestrację obrad za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk - przewodniczący musi uprzedzić o tym wszystkie osoby w procesie.

Protokół musi być kompletny - art. 158 kpc - elementy protokołu.

W toku posiedzenia, wnioski, oświadczenia, uzupełnienia oraz sprostowania wniosków i oświadczeń, można umieścić w załącznikach do protokołu - art. 161 kpc.

Terminy. *******

W postępowaniu cywilnym rozróżnia się następujące terminy:

1. ustawowe

2. sądowe

3. umowne

4. instrukcyjne

Terminy ustawowe.

Są to terminy przewidziane ustawą.

Wśród nich są terminy, przed którymi czynność trzeba wykonać, albo po których czynność trzeba wykonać.

Terminy sądowe.

Są to terminy wyznaczone przez sąd lub przez przewodniczącego.

Terminy ustawowe i sądowe są terminami prekluzyjnymi (zawitymi). Jest to taki termin, którego uchybienie powoduje bezskuteczność danej czynności procesowej.

Terminy ustawowe mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Terminy sądowe przewodniczący może skracać lub przedłużać, ale wyłącznie wówczas, gdy przedłużenie lub skrócenie jest uzasadnione istotną przyczyną i gdy wniosek w tej sprawie zostaje złożony przed upływem terminu sądowego.

Terminy umowne.

Mogą dotyczyć tylko zgodnego wniosku o zawieszenie postępowania (ale tez nie zawsze).

Terminy instrukcyjne.

Obowiązują sąd, mają sąd dyscyplinować, np. termin do ogłoszenia wyroku - 14 dni od zamknięcia rozprawy.

38

postępowania cywilne

sądowe

postępowanie rozpoznawcze

pozasądowe

postępowanie egzekucyjne

postępowanie procesowe (sporne)

postępowanie nieprocesowe (niesporne)

---