zagadnienia egzamin, studia, oligo, logopedia


  1. Przedmiot i zadania logopedii.

Pomoce naukowe i środki dydaktyczne w pracy logopedycznej.

Dokumentacja logopedyczna.

Logopedia to nauka o kształtowaniu prawidłowej mowy i usuwaniu jej wad oraz nauczaniu mowy w wypadku jej braku lub utraty.

Zadania logopedii

  1. Kształtowanie prawidłowej mowy w przedszkolu i w szkole, dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy rozwój fonetyczny, leksykalny i gramatyczny. Doskonalenie mowy już ukształtowanej.

  2. Usuwanie wad wymowy

Zadania wymienione w punkcie 1 zaliczane są do logopedii ogólnej (normalnej)- dotyczą ogółu dzieci w przedszkolach i szkołach- ćwiczenia doskonalące rozwijającą się mowę są jednakowe dla całej grupy( dostosowane do wieku)

Logopedia specjalna - zajmuje się odchyleniami od normy w zakresie mówienia i rozumienia mowy, tzn. usuwanie wad wymowy itp. Punkt 2. Stosowane ćwiczenia są różne w zależności do rodzaju wady, stopnia jej nasilania i od ogólnych możliwości psychofizycznych dziecka. Prowadzone są w szkołach lub specjalnych ośrodkach indywidualnie lub grupowo przez logopedów.

Gabinet logopedyczny

    1. lustro takiej wielkości, aby były w nim widoczne duże twarze

    2. szpatułki, sondy do ustawiania narządów mowy

    3. wata, spirytus, sterylizator

    4. magnetofon do nagrywania mowy ucznia, w celu kontrolowania jego postępów i do odsłuchiwania różnych tekstów, służących do badania słuchu.

    5. Dwa komplety instrumentów perkusyjnych (bębenki, cymbałki)

    6. pomoce do ćwiczeń oddechowych- baloniki, wiatraki, świece

    7. pomoce do nauczania słownictwa, gramatyki i wymowy, a także ułatwiające nawiązanie kontaktu z dzieckiem:

        • komplety rysunków, obrazy, historyjki obrazkowe, układanki, gry, loteryjki, tablica magnetyczna, flanelowa.

Dokumentacja logopedyczna

Diagnoza

Warunkiem prawidłowego przebiegu korekcji jest właściwa diagnoza od ustalenia której rozpoczynamy pracę z dzieckiem. Badania prowadzone z dzieckiem powinny dostarczyć logopedzie informacji dotyczących:

  1. stanu ogólnej motoryki dziecka ze szczególnym uwzględnieniem motoryki narządów artykulacyjnych

  2. stanu słuchu fonetyczno- fonematycznego, który w korelacji wad artykulacyjnych posiada istotne znaczenie

  3. aktualnego stanu mowy dziecka (dźwięki artykułowane, budowanie tekstu, mówienie- nadawanie, zdolności rozumienia- odbioru)

Badanie te pozwalają logopedzie ustalić rodzaj dominującej wady, czy zespołu wad. Pozwalają także na ustalenie przyczyn występujących u dziecka zaburzeń mowy.

  1. Wywiad środowiskowy- powinien dostarczyć informacji o rozwoju psychofizycznym dziecka ( o przebytych chorobach, zaburzeniach i wadach rozwojowych mogących mieć wpływ na powstanie zaburzeń mowy, oraz o rozwoju mowy dziecka od urodzenia)

  2. Lista osób zakwalifikowanych do ćwiczeń logopedycznych

  3. Ramowy plan pracy logoterapeutycznej

  4. Karty mowy (diagnostyczne) do których notuje się wyniki badań oraz rodzaje ćwiczeń.

  5. Dzienniczek lub zeszyt prowadzony przez każde dziecko, w którym logopeda notuje ćwiczenia zalecane do utrwalenia w domu- co jest ważnym ogniwem współpracy z rodzicami dziennik zajęć

  6. Taśmoteka- ważna dla kontroli postępów dziecka , nagrania stanowią wartość dokumentu

  1. Karta logopedyczna

  2. Ankieta- wywiad

  3. Karta diagnostyczna

  4. Karta badania motoryki artykulacyjnej

  5. Układanka do karty logopedycznej przeznaczona do dzieci dyslalicznych

  6. układanka do karty logopedycznej dla dzieci z wadą słuchu.

  7. teksty do pisania ze słuchu i badania technik czytania

  8. karta wymowy

Pomoce do zajęć:

Pomoce do ćwiczeń oddechowych

2. Mowa- jej składniki i mechanizmy. Wskaż różnice między mową a językiem.

Mówienie jako nadawanie i odbiór jako rozumienie uwarunkowane są pracą mózgu, narządów mownych, oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych, narządu słuchu.

Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi.

Wyodrębniamy:

Ze stanowiska społecznego „mowa” jest aktem w procesie słownego porozumiewania się, w którym uczestniczą jednocześnie co najmniej 2 osoby ( nadawca i odbiorca)

Warunki porozumiewania się osób:

Definicja mowy w ujęciu indywidualnym podaje, że jest to budowa i odbiór wypowiedzi( tekstu) na podstawie języka.

Istotne dla procesu mowy składniki:

Mówienie- czynność wykonywana przez człowieka, w wyniku, której powstaje wypowiedź ( tekst słowny)

Cebracja- myślenie dla mowy. Polega na organizowaniu w obszarach myślowych, mózgu człowiekowi informacji - myślowej konstrukcji wypowiedzi, która może przybierać formę:

Wypowiedź to wytwór indywidualny posiadający subst, foniczną zbudowaną z dwu płaszczyzn:

Odpowiedni układ głosek umożliwia budowanie sylab i wyrazów. W procesie mówienia informacji przekazywana jest kanałem artykulacyjno- słuchowym, a w procesie pisania kanałem ruchowo- optycznym. W efekcie sygnalizacji są palcami, dźwiękiem, światłem, powstaje tekst sygnalizacyjny.

Rozumienie odbiór wypowiedzi. Jest on możliwy, gdy słuchacz( rozmówca) usłyszy nasza wypowiedź: uświadomi sobie, co ona znaczy, jakie zawiera informacje. To uświadomienie oparte jest na podstawowych procesach myślowych: analizie i syntezie słuchowej

Jest wytworem społecz., jest systemem dwuklasoweym, na który składają cię

Język jest zespołem znaków- KODEM- , którym posługuje się dana społeczność.

3. Aparat oddechowy, fonacyjny, artykulacyjne - budowa i funkcjonowanie. Jakie zaburzenia mowy powstają na tle wad zgryzu? Podaj przykłady ćwiczenia usprawniające narządy mowy.

W skład narządów uczestniczących w wytwarzaniu dźwięków mowy wchodzą:
1. układ oddechowy
2. układ fonacyjny
3. układ artykulacyjny

ad. 1. Narządy oddechowe przygotowujące surowiec, czyli powietrze oddechowe, z którego dopiero potem powstanie dźwięk [płuca, mięśnie oddechowe klatki piersiowej i brzucha, przepona]. Przepona to obszerny mięsień położony między klatką piersiową a jamą brzuszną, opadający ku dołowi podczas wdechu, a unoszący się ku górze podczas wydechu. Jest to mięsień szeroki, płasko położony, silny. Podczas wydechu ma postać kopuły skierowanej wypukłością ku górze. Podczas wdechu, [gdy przyjmuje wsączające się powietrze] wykonuje skurcz, obniżając swą środkową część, za nią podążają w dół podstawy płuc i dzięki temu zwiększa się ich objętość [przy głębokim wdechu ilość powietrza może wzrastać do dwóch i pół litra].

ad. 2
. Krtań, w której tworzy się półfabrykat w postaci samego dźwięku jest ośrodkiem wydającym głos, warunkującym czynność głosotwórczą i odpowiedzialnym za prawidłowość wydawania głosu.

ad. 3. Nasada - zespół komór rezonacyjnych leżących ponad krtanią [gardło, jama ustna, nos, zatoki czołowe, sitowe]. Dzięki swoim akustycznym właściwościom formułuje ostateczny materiał dźwiękowy, nadaje barwę i ostateczny kształt głoski. Warunkiem prawidłowej mowy i śpiewu jest harmonijna współpraca wszystkich narządów i koordynacja poszczególnych czynności. Istotą mowy głośnej jest, więc wywoływanie fal powietrznych przekształcanych w dźwiękowe.

Oddychanie

Prawidłowe oddychanie jest podstawą dobrej wymowy i silnego, dobrze
postawionego głosu.
Niezbędnym warunkiem prawidłowej czynności oddechowej jest drożność i czystość dróg oddechowych, a przede wszystkim nosa. W czynności oddychania wyróżniamy fazę wdechu i wydechu. Przy wdechu przepona brzuszna obniża się i zwiększa się objętość klatki piersiowej. Przy wydechu przepona unosi się do góry, a żebra opadają [klatka piersiowa zmniejsza swoją objętość].
Wyróżniamy trzy typy oddychania:

  1. szczytowy [obojczykowy] -rozszerzenie się górnych partii mięśni klatki

piersiowej, lekkie unoszenie się obojczyków i górnych żeber, przy względnym spokoju mięśni żeber i brzucha oraz przy ograniczonym ruchu przepony [ częściowe napełnianie się płuc i niedostateczna praca mięśni oddechowych -nie stosuje się w mowie zawodowej i śpiewie, nieekonomiczne].

  1. piersiowy -rozsuwanie na boki żeber w środkowej części klatki piersiowej.

Możliwe jest oddychanie z przewagą sektora piersiowego [żebrowego] nad pracą mięsni brzucha lub z przewagą sektora brzusznego -w momencie wdechu ruch dolnych żeber jest minimalny, ściana brzuszna ku przodowi.

  1. przeponowy lub żebrowo -brzuszny -pełny, uważany za najgłębszy, z wydatną pracą

mięsni żeber i silnym udziałem przepony. W tym oddechu klatka piersiowa unosi się również podczas wdechu ku górze, ale -i to jest niezmiernie ważne -rozszerza się na boki w swojej dolnej części, przez co zwiększa się obszar powietrzny. Jest to oddychanie racjonalne, nieodzowne w sztuce mówienia, gdyż daje możliwość spożytkowania największej ilości powietrza w jednym odetchnięciu i osiągnięcia maksymalnej pojemności głosu, łatwości operowania nim wreszcie -przeciwdziała zmęczeniu. Przez to, że umożliwia dostanie się do płuc większej porcji powietrza, lepiej zaopatruje organizm w tlen, poprawia krążenie, a więc tym samym lepiej pracuje serce, mózg, mniej się męczymy.
Samo oddychanie to czynność odruchowa, niezależna od naszej woli, lecz mięśnie oddechowe są podległe naszej woli, toteż możemy dowolnie wykonywać ruchy wdechowe i wydechowe o różnym nasileniu, zatrzymać oddech, wydłużać fazę wydechową, modyfikować tor oddechowy. W czasie spoczynku wdech jest prawie równy wydechowi, w czasie mówienia i śpiewania wdech jest szybki i głęboki, wydech długi, równomierny, płynny. W mowie i śpiewie pobieramy powietrze ustami, gdyż chodzi o jak najszybsze uzupełnienie go.

W toku ćwiczeń staramy się wypracować nawyk podparcia oddechowego. Jest to taki sposób oddychania, przy którym w czasie wdechu klatka piersiowa w pozycji ok. 6 -8 sekund, a przepona brzuszna traci swoje napięcie i powoli unosi się ku górze. Podparcie umożliwia przedłużanie fazy wydechowej, co z kolei umożliwia wypowiadanie dłuższych fraz bez specjalnego wysiłku, bez zmniejszenia wyrazistości wypowiedzi. W czasie podparcia ciśnienie powietrza znajdujące się poniżej wiązadeł głosowych zwiększa się, wiązadła są dobrze napięte, dzięki czemu głos staje się silniejszy, równiejszy, pełniejszy.
A oto kilka rad dotyczących sposobu wykonywania ćwiczeń oddechowych
i dysponowania oddechem w czasie mówienia:
1. Ćwiczenia oddechowe należy wykonywać rano i wieczorem w przewietrzonym pokoju lub przy otwartym oknie.
2. Ćwiczymy ok. 2 -3godzin po jedzeniu, gdyż bezpośrednio po jedzeniu praca narządów oddechowych jest utrudniona
3. W czasie milczenia oddychamy przez nos, podczas mówienia przez usta [ilość powietrza przez usta większa, droga jego krótsza]
4. Ćwiczymy oddychanie systematycznie, 1 lub 2 razy w ciągu dnia ok. 5 min.
5. Ćwiczymy w różnych pozycjach [leżącej, siedzącej, stojącej].
6. Mięśnie szyi, rąk, tułowia muszą być rozluźnione a postawa ciała swobodna.
7. We wszystkich ćwiczeniach oddechowych i w praktyce mówienia nie wolno dopuszczać, by z chwilą skończenia wydechu płuca zostały zbytnio opróżnione. Trzeba zawsze zostawiać trochę powietrza, stającego się niejako kapitałem zaczątkowym dla następnego wdechu. Zdarza się jednak, że dla osiągnięcia efektu dynamicznego i ekspresyjnego, zmuszeni jesteśmy do wypowiedzenia dłuższego tekstu na jednej fali wydechowej. Możemy sobie na to pozwolić wówczas, gdy rozporządzamy dostateczną wytrzymałością techniczną. Powinniśmy nauczyć się szybkiego odczuwania, że jeszcze taka a taka ilość tekstu pozostała do wypowiedzenia i wobec tego posiadane w tej chwili powietrze trzeba oszczędnie spożytkować, tak by odrobina zawsze jednak została w naszym aparacie oddechowym.
8. Dobre mówienie polega nie na długim i z rzadka zaczerpywanym wdechu, ale na oddychaniu możliwie częstym.
9. Następna zasada to oddychać często, ale tylko w tych momentach, kiedy odetchnąć trzeba. Nie zaczerpywać powietrza wtedy, gdy to przeszkadza ciągłości frazy. Częstotliwość oddechów musi być ściśle związana z potrzebami interpretacyjnymi.
10. Nie należy również rozpoczynać mowy zanim aparat oddechowy nie ukończy czynności wdechu, by nie mącić czystości zaczęcia. Widzialność i słyszalność wdychania jest rzeczą niedopuszczalną, a zaczęcie mowy nie może być poprzedzone przypadkowym dźwiękiem nieartykułowanym.
Celem ćwiczeń oddechowych jest:
1. wyrobienie prawidłowego oddechu przeponowego lub pełnego
2. wyrobienie szybkiego, głębokiego wdechu, a możliwie najdłużej trwającego wydechu, czyli wyrabianie długiej fazy wydechowej
3. wypowiadanie dłuższych fraz, [jeśli jest taka konieczność] bez wysiłku, bez zmniejszania wyrazistości, głośności elementów końcowych i bez zwiększania tempa mowy
4. wyćwiczenie równomierności siły oddechu
5. świadomego i oszczędnego gospodarowania zasobem powietrza, czyli ekonomicznego zużywania go [ćwiczenia wydechowe z pauzami]
6. umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi, czyli odpowiednie frazowanie

Fonacja

Aparatem służącym do wytwarzania głosu jest krtań umiejscowiona w górnym
odcinku dróg oddechowych. Zbudowana jest z chrząstek, które połączone są stawami, błonami i wiązadłami. Od dołu krtań spoczywa na tchawicy, od góry łączy się z dolnym gardłem.

Głos powstaje w wyniku oporu stawianego powietrzu, które wydychamy, przez struny głosowe [wiązadła, fałdy]. Są to mięśnie [kobiety do 18 mm., mężczyźni do 23 mm.], leżące poziomo po obu stronach krtani. Między nimi jest szpara, zwana głośnią, która przez zbliżanie i oddalanie się strun zwiera się lub rozwiera. Powietrze przepływając przez głośnię wzbudza drganie strun, które przejmują zgęszczone cząstki powietrza i wytwarzają głośny ruch fal powietrznych [brzmienie]. Tutaj zdobywa ono swoje pierwsze wartości. Masyw tych cząstek brzmiących wpływa do jamy ustnej, a w pewnych sytuacjach także do nosowej. Ćwiczenia głosowe prowadzi się po przerobieniu ćwiczeń oddechowych i nie powinny trwać zbyt długo, żeby nie zmęczyć mięśni krtani.

Zwarcie wiązadeł głosowych podczas fonacji może być wykonane z różną siłą. Od siły Zwarcia uzależnione jest tzw. "atakowanie głosu". Wyróżniamy trzy sposoby atakowania:

  1. atak twardy -całkowite zwarcie wiązadeł głosowych, np. przy nagłym krzyku,

zbliżenie wiązadeł głosowych następuje przed początkiem wydechu i powietrze natrafiając na zwarte wiązadła rozwiera je gwałtownie, wywołując szmer i ostrym strumieniem niszczy narząd głosu; może to być przyczyną różnych dolegliwości krtaniowych; częstych chrypek;

  1. atak przydechowy [chuchający] -niepełne zwarcie wiązadeł głosowych podczas fonacji; powietrze wydechowe zaczyna się przedostawać przez szczelinę i dopiero potem wiązadła zaczynają drgać; początek fonacji poprzedzony jest szmerem przydechu; czasem to nastawienie jest zamierzone [np. u aktorów -dla wywołania na scenie odpowiedniego nastroju tajemniczości], często jednak występuje przy głosach źle szkolonych, przy zmęczeniu krtani;

  2. atak miękki -strumień wydychanego powietrza nie napotykając na swej drodze zbyt mocnego zwarcia wiązadeł głosowych, delikatnie wprawia je w drgania nie uszkadzając ich; atak miękki jest uważany w mowie polskiej za prawidłowy; ćwiczenia można rozpocząć od wymawiania samogłoski a na jednym wydechu z przerwami [chuchanie].

    Szczególne znaczenie w śpiewie i mowie ma kierowanie głosu na "maskę’, tzn. na sklepienie podniebienia twardego, w celu uzyskania maksimum rezonansu. W ten sposób głos ma pełniejszą barwę, jest mocny i wydobywany bez wysiłku. Słowem fonacja nie powinna odbywać się w gardle, lecz jak najbardziej na przodzie, to w jamie ustnej a nie gardłowej powinniśmy wyczuwać efekt dźwięków. Doskonalenie tej umiejętności można zacząć od cichego mruczenia. Przy prawidłowym mruczeniu wyczuwa się palcem drgania na wargach i skrzydełkach nosa. Potem łączymy m z samogłoskami.
    Niedopuszczalne jest wszelkie odchrząkiwanie, albowiem jest to szkodliwe dla strun.

    Należy natomiast wziąć wdech i rozchyliwszy nieco wargi wydychać głos uderzając nim w górę. Jedną z zasad, którą należy sobie dobrze uzmysłowić polega na tym, że wszelkie natężanie, wysilanie głosu jest szkodliwe i może prowadzić nawet do bezgłosia. Trzeba, więc poznać granice siły swego głosu i tylko w tym swoim zakresie operować. Kiedy męczy się mówiący, męczy się i słuchający. Niezwykle szkodliwe dla krtani jest głośne, męczące mówienie, nagły krzyk, powodujący gwałtowne zwarcie wiązadeł głosowych. Efekt skutecznego mówienia polega na rozpiętości własnej głosu. Można więc stopniowo zwiększać siłę głosu, przede wszystkim przez ćwiczenia przepony i prawidłowego oddychania.

    Celem ćwiczeń głosowych jest:
    1. wyrobienie miękkiego nastawienia głosu
    2. kierowanie głosu na maskę
    3. wyrabianie umiejętności modulowania siły i wysokości głosu.

    Parametry mikroklimatu wpływające na komfort mówienia:

Artykulacja

Jest to przekształcanie dźwięku tworzonego w jamie krtaniowej na zrozumiałą mowę
-efekt przeszkód, jakie falom dźwięczącego powietrza idącego z krtani stawiają podniebienie, język, zęby i wargi. Tutaj dźwięk otrzymuje ostateczne ukształtowanie.
Ćwiczenia dykcji mają na celu osiągnięcie wyrazistej wymowy samogłosek i
spółgłosek oraz odpowiedniego tempa mowy. Należy dążyć do właściwej lokalizacji narządów mowy, szkoląc ich układy ruchowe i równocześnie ćwicząc słuchowe odczuwanie ich brzmienia. Charakter głoski różniący ją od innych uzyskuje się przez odpowiednie ukształtowanie naszego rezonatora, tj. stopień opuszczenia szczęki, położenie języka, właściwe ukształtowanie warg. Przed przystąpieniem do ćwiczeń dykcyjnych warto dobrze opanować mechanikę rozwijającą sprawność narządów mownych.
Przez mówienie wyraziste rozumiemy, ogólnie rzecz biorąc, taką mowę, która
przekazuje treść bez wątpliwości, potrafi budzić zainteresowanie przez swą formę dykcyjną i utrzymywać czynną uwagę słuchacza. (Z. H. Szeletyńscy 1975).
Warunki dobrej dykcji to:
1. właściwości fizyczne i fizjologiczne (naturalne właściwości aparatu mówienia)
2. postawa -ma związek z właściwym funkcjonowaniem przepony oraz mięśni brzusznych i żebrowych -fundament dobrego mówienia (prawidłowość procesu oddechowego)
3. posiadanie dobrego słuchu
4. brak wad organicznych
5. dobre wzorce w dzieciństwie
By osiągnąć czystość i wyraźność artykulacji przestrzegać należy kilku podstawowych zasad
1. Nie wprowadzać przydźwięków w rodzaju ee... lub yy... na początku frazy i między wyrazami.
2. Przeciwdziałać "połykaniu" głosek (w rodzaju se zamiast sobie, pedział
zamiast powiedział.
3. Przeciwdziałać "zjadaniu" końcówek słów i zdania (frazy). Nie opuszczać głoski:
a. w wygłosie np. blas (-k), przyjaź (-ń),
b. w śródgłosie: odaj (oddaj), mie (mnie), wszysko (wszystko),
4. Nie zastępować głosek t i d innymi: oczczytać, porząnny, powieczsze, oć cioci.
5. Nie spajać ze sobą sąsiadujących głosek:
a. identycznych: człowiek kradnie, przed domem, sklep podziemny,
b. sąsiadujących ze sobą w wyrazie samogłosek: oaza, aorta,
c. przyimków w i z z rzeczownikiem, któremu służą, kiedy rozpoczyna się on
od samogłoski: wagonii (w agonii), wistocie (w istocie), zuwagą (z uwagą),
Sumując, chciałabym zebrać wszystkie czynniki potrzebne do doskonalenia sposobu
wymowy, którym posługujemy się w życiu codziennym. Są to:
- prawidłowe oddychanie
- dobrze postawiony głos
- dobra dykcja, czyli wymowa
- odpowiednie tempo mówienia
- prawidłowe frazowanie
- odpowiednie akcentowanie (modulowanie siły głosu)
- odpowiednia intonacja (modulowanie wysokości głosu).

  1. Klasyfikacja samogłosek i spółgłosek polskich

Określ cechy dystynktywne wybranych przez siebie glosek: wargowych/dwuwargowych i wargowo-zębowych/, przedniojęzykowych/ przedniojęzykowo-zebowych i przedniojęzykowo-dziąsłowych/, środkowqojęzykowych, tylkojęzykowych

  1. Sposoby badania słuchu fizykalnego. Słuch fonemowy i fonetyczny oraz możliwości badania, kształtowania i rozwijania.

  1. Sposoby badania mowy. Co oznacza i kiedy stosuje się termin „opóźnienie rozwoju mowy”?

Badanie mowy:

Badanie mowy rozpoczynamy zawsze od swobodnej rozmowy. Można zapytać gdzie dziecko mieszka, jakie ma zabawki itp. Następnie przystępujemy do badania systematycznego. Powinniśmy przebadać każdą głoskę w nagłosie, śródgłosie, wygłosie. Obok umiejętności różnicowanie głosek ważne jest rozumienie znaczenia wyrazów i zwrotów. Sprawdzamy zasób słownictwa, oddychanie, fonację ( głos), tempo mowy , formy gramatyczne.

Badanie rozumienia wyrazów prowadzi się w formie pokazywania przez dziecko rysunków lub przedmiotów, które wymienia badający ( np. pokaż szafę, sowę itp.,). Przy różnicowaniu głosek polecamy dziecku aby pokazało odpowiedni obrazek np. bułka, półka, góra, kura, koza, kosa. Sprawdzamy czy dziecko potrafi powtórzyć sekwencje złożone z dwóch, trzech wyrazów.

Badając sprawność narządów artykulacyjnych polecamy dziecku wysunąć język do przodu, unieść go na górną wargę, skierować w kącik ust, unieść za górne zęby. Badamy też sprawność języka i warg.

Karta badania mowy

Mowa spontaniczna: powtarzanie wyrazów i zdań ( czy dziecko umie powtórzyć wyraz, zdanie z zachowaniem podanej kolejności czy różnicuje wyrazy)

Formy gramatyczne: ( prawidłowe czy nieprawidłowe)

Głos: cichy, głośny

Oddech: krótki, przerywany, prawidłowy

Słuch: normalny, osłabiony

Sprawność narządów artykulacyjnych:

    1. język: sprawny , ruchy ograniczone, gruby

    2. wargi: sprawne, ruchy ograniczone, blizny

    3. podniebienie: wysoko wysklepione, niskie, rozszczep

    4. zgryz: prawidłowy, nieprawidłowy

G. Jastrzębowska: Podstawy logopedii

Opóźnienie rozwoju mowy:

Pojęcie „opóźniony rozwój mowy” jest mało precyzyjne. Często różnice indywidualne w tempie i rytmie rozwoju mowy poszczególnych dzieci są przejawem dysharmonii rozwoju ( mówimy wtedy o nierównomiernym rozwoju mowy) a nie patologii czyli opóźnionego rozwoju mowy.

Z lingwistycznego punktu widzenia w opóźnionym rozwoju mowy- w różnym stopniu- zaburzeniu ulegają 4 poziomy mowy:

  1. fonetyczno- fonologiczny (dyslalie)

  2. syntaktyczno- morfologiczny (dysgramatyzm)

  3. semantyczno- leksykalny ( ograniczony słownik bierny i czynny)

  4. zdaniowo- semantyczny

W ujęciu medycznym opóźnienie rozwoju mowy obejmuje różne niejednolite zaburzenia, w których stwierdza się albo zupełny brak rozwoju mowy albo rozwój bardzo wolny, ubogi, opóźniony lub nieprawidłowy.

O opóźnionym rozwoju mowy świadczą:

  1. Późniejsze pojawienie się gaworzenia

  2. Późniejsze pojawienie się pierwszych słów

  3. Ubóstwo czynnego i biernego słownika, a także brak niektórych części mowy

  4. Późniejsze pojawienie się zdań prostych i złożonych

  5. Zbyt długo utrzymujące się w wypowiedziach dziecka nieprawidłowe struktury gramatyczne

  6. Zbyt długo utrzymująca się wadliwa wymowa różnych dźwięków mowy

H.Spionek wyróżnia 3 grupy dzieci, u których rozwój mowy przebiega nieprawidłowo:

I grupa dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem, ale ich wymowa od razu była prawidłowa

II grupa dzieci, które zaczęły mówić we właściwym czasie, ale ich wymowa długo była nieprawidłowa

III grupa dzieci, które zaczęły mówić z opóźnieniem i długo wymawiały różne dźwięki nieprawidłowo.

Wg. H.Spionek o poważnym opóźnieniu rozwoju mowy można mówić wówczas, gdy mowa dziecka 2 letniego jest na poziomie mowy dziecka rocznego, lub gdy dziecko 7 letnie wykazuje poziom rozwoju mowy charakterystyczny dla 3,6 latka.

O lekkim opóźnieniu mowy mówimy wtedy, gdy mowa dziecka 2 letniego jest na poziomie rozwoju dziecka półtorarocznego lub gdy u 7-8 latka stwierdzimy rozwój mowy charakterystyczny dla dzieci 5-6 letnich.

Charakterystyczne cechy mowy opóźnionej:

Ograniczenie zasobu dźwięków:

zniekształcenia fonetycznej budowy wyrazów:

Przyczyny opóźnionego rozwoju mowy

Egzogenne:

Endogenne:

W oparciu o kryterium etiologiczne wyróżnia się:

    1. proste opóźnienie rozwoju mowy- przy którym nie stwierdza się zmian anatomiczno- fizjologicznych mogących wywołać to zjawisko. Wyklucza się również działanie czynników środowiskowych. Jest ono przejawem dysharmonii rozwojowej. Mowa pojawia się z opóźnieniem, dalszy jej rozwój przebiega prawidłowo.

    2. zespół opóźnienia mowy czynnej - efekt niedojrzałości aparatu artykulacyjnego

    3. opóźnienie rozwoju mowy będące następstwem zaburzeń o określonej etiologii- np. zaburzeń słuchu, upośledzenia umysłowego


w oparciu o rozległość

    1. globalny- obejmuje mówienie i rozumienie

    2. parcjalny- dotyczy tylko niektórych aspektów mówienia i rozumienia

Ze względu na głębokość

              1. równomierne

              2. nierównomierne

  1. Zaburzenia rozwoju mowy i wady wymowy - omów kryteria klasyfikacji zaburzeń mowy. Wskaż różnice miedzy klasyfikacją symptomatologiczną a etiologiczną.

Istnieją rozmaite podziały zaburzeń mowy- można to tłumaczyć niezwykłą trudnością stworzenia jedną, uniwersalną- uwzględniającą wszystkie aspekty zaburzeń i wszelkie kryteria podziałów- kategoryzację.

B.Sawa twierdzi że na złożoność podziału zaburzeń mowy wpływają różne sposoby ujęcia tych zjawisk oraz skomplikowany układ wywołujących je czynników zarówno biologicznych jaki i społecznych. Uważa że kategoryzacji dokonuje się częściej na podstawie objawów. Uważa, że łatwiej uchwycić jest czynnik syptomatologiczny niż etiologiczny.

I.Styczek uważa że te klasyfikacje, które uwzględniają jedynie objawy, są mało konsekwentne gdy chodzi o przyczyny i odwrotnie- podziały stworzone w oparciu o przyczyny niezbyt logicznie porządkują zaburzenia mowy ze względu na ich objawy. Jej zdaniem wskazane nieścisłości w poszczególnych typach klasyfikacji utrudniają działania diagnostyczne. I.Styczek uważa, że najlepsza byłaby klasyfikacja, w której uwzględniałoby obok objawów przyczyny wywołujące dane zaburzenie. Nie jest to jednak możliwe, gdyż nie zawsze są one w pełni rozpoznane oraz dlatego, że jedna przyczyna może wywołać różne objawy, a ten sam objaw może być następstwem wielu przyczyn.

Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium przyczynowe.

Kategorie oparte na kryterium etiologicznym i mechanizmach prowadzących do zaburzeń mowy mają na celu ustalenie, jakie jest źródło powstałych nieprawidłowości.

A) Wg. I. Styczek- wyróżnia zaburzenia pochodzenia:

Przy zaburzeniach mowy pochodzenia egzogennego nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za ich przyczynę. Podłożem zaburzęń są ujemne wpływy środowiska w postaci: złych wzorców językowych, nieprawidłowych postaw, niewłaściwej atmosfery i stylu wychowawczego.

  1. Postawy. Mogą być:

  1. Styl wychowawczy. Jednolity styl wychowawczy korzystnie wpływa na rozwój dziecka ( w tym i jego mowy). Brak jednomyślności może spowodować zachwianie równowagi emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania.

  1. Atmosfera wychowawcza. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami dziecka aktywizuje je do mówienia, zachęca do relacjonowania swoich przeżyć, inspiruje do formułowania myśli i przekazywania ich, stanowiąc cenne ćwiczenia językowe.

  1. Wzorzec językowy. Najważniejsze jest otoczenie i to ono wpływa na język dziecka. Niedobory dziecka mogą być spwodowane niedbałą, bądź wadliwą wymową dorosłych, które z czasem- przy braku odpowiedniej opieki mogą się utrwalić.

Do zaburzeń mowy pochodzenia endogennego I.Styczek zalicza się:

B) W klasyfikacji przyczynowej może być również uwzględnione, czy występujące zaburzenie wynika z uszkodzeń obwodowych czy ośrodkowych.

  1. Zaburzenia obwodowe- ich przyczyna leży na obwodzie- w obrębie analizatora słuchowego, w narządach, które wykonują ruchy mowne i odbierają czucie tych ruchów ( nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego: wadliwy zgryz, rozległe ubytki w uzębieniu, rozszczep podniebienia, wargi, niedrożność nosa). Powstałe niezależnie od przyczyn mózgowych.

  1. Zaburzenia pochodzenia ośrodkowego- ich przyczyna tkwi w nieprawidłowej strukturze i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, to jest ośrodkach mowy w mózgu: odbiorczych ( czuciowych), nadawczych ( ruchowych). Nieprawidłowa budowa bądź dysfunkcja OUN może prowadzić do zaburzeń analizy i syntezy zarówno w sferze odbioru(percepcji mowy) jak i jej przetwarzania(aktu mowy). Mogą być również utrudnione: różnicowanie dźwięków mowy i kinestetyczne różnicowanie wykonanych ruchów artykulacyjnych.

Zaburzenia mowy pochodzenia organicznego i czynnościowego.

  1. Organicznego- gdy stwierdza się brak anatomicznych warunków do poprawnej wymowy( np. wady zgryzu, rozszczepu podniebienia czy wadliwej budowy podniebienia oraz defektów słuchu lub zmian organicznych w mózgu).

  2. Czynnościowego- wystęują, gdy narządy mowy są zbudowane prawidłowo, a mimo to wymowa odbiega od normy ( np. na skutek porażeń, obniżonego napięcia mięśni realizujących akt mowy) bądź przy zaburzeniach rozwoju emocjonalnego.

Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium objawowe.

Zaburzenia te mogą być spowodowane uszkodzeniem różnych mechanizmów mowy.

Każda z wymienionych przyczyn może wywołać dyslalię.

  1. Różnica między zaburzeniami mowy, wadą mowy i wadą wymowy. Na czym polega różnica między wadą wymowy a błędem wymowy a przejęzyczeniem?

Mowa jest nieprawidłowa wówczas, gdy różni się od tej, która jest w użyciu danej grupy społecznej- u ludzi dorosłych, gdy mowa jest ukształtowana. Natomiast u dzieci 7 letnich do wad nie zalicza się okresowo występujących nieprawidłowości w rozwoju ich mowy.

Rozwój wskazuje na fakt, że zaburzenia rozwoju mowy i języka nie występują jedynie u dzieci, gdyż proces nabywania językowej sprawności systemowej trwa do 6-7 roku życia.

Zniekształcenia wynikające z nieukończonego rozwoju mowy nie są wadami wymowy. Dziecko stopniowo uczy się form gramatycznych, przyswaja słownictwo i wymowę poszczególnych głosek- i zanim je opanuje- jego wymowa przechodzi przez różne stadia.

W zakresie wymowy do wadliwych zalicza się tylko te dźwięki, które należą do zasobu fonetycznego języka polskiego. Przypadki zastępowania jednych głosek przez inne (substytucja), nie wymawianie głosek w ogóle (elizja) czy mylenie głosek brzmiących podobnie, występujące do 7 roku życia, mogą być przejawem nieukończonego rozwoju mowy a nie jej wadą.

Zaburzenia rozwoju mowy i języka to-zaburzenia rozwoju sprawności językowych ( systemowej lub/ i komunikacyjnej). Są to rozmaite zaburzenia zachowania językowego u dzieci w okresie kształtowania i rozwoju mowy ( występujące do 6-7 roku życia), o różnej etiologii.

Zaburzenia rozwoju komunikacji językowej mogą wystąpić jako:

W zależności od przyczyny i wieku dziecka mogą się one przejawiać w postaci długotrwałego braku rozwoju mowy, jego zahamowania czy regresu do wcześniejszych etapów rozwojowych, lub w postaci częściowej lub całkowitej utraty wykształconych zdolności ekspresyjno- percepcyjnych. Jeżeli stany te się utrzymują może dojść do opóźnienia rozwoju mowy. Zjawisko to wyprzedza pojawienie się różnych form zaburzeń mowy.

Zaburzenia języka-wynikają z braku kompetencji językowej ( fonologicznej, semantycznej, syntaktycznej). W wyniku uszkodzenia obszarów w korze mózgowej, które są odpowiedzialne z językową organizację informacji, czyli z programowanie mowy, za właściwe ukształtowanie treści i formy wypowiedzi, zaburzenia języka powstają w wyniku rozpadu systemu komunikacyjnego, a u małych dzieci są następstwem opóźnienia lub braku możliwości wykształcenia się kompetencji językowej.

Zaburzenia mowy- obejmują swoim zasięgiem wszelkie nieprawidłowości mowy- bez względu na ich stopień, objawy i etiologię- które prowadzą do zaburzeń komunikacji językowej. Tego terminu używa się do określenia wszystkich patologicznych zaburzeń zachowań językowych, począwszy od prostych wad wymowy kończąc na całkowitej niemożności mówienia i rozumienia wyłącznie.

Przejawiają się w różny sposób. Mogą dotyczyć artykulacji niektórych głosek ( reranie, seplenienie itp.) lub całkowitej niemożności mówienia ( afazja, głuchoniemota).

Zaburzenia mowy u dzieci mogą mieć postać zaburzeń rozwojowych lub nabytych, u dorosłych są nabyte, ale mogą być konsekwencją zaburzeń rozwojowych powstałych w dzieciństwie.

L. Kaczmarek twierdzi że, zaburzenia mowy polegają na tym, że nie potrafimy właściwie zbudować wypowiedzi lub też jej percypować. Wypowiedź w różnym stopniu ulega zniekształceniu.

Określenia zaburzenie, zakłócenie mowy odnoszą się do czynności, a zniekształcenie, wada do wytworu.

I. Styczek twierdzi że zniekształcenie mowy jest konsekwencją zaburzeń mowy.

Wada mowy- jest spowodowana czynnikiem biologicznym. Wada mowy stanowi odchylenie od normy językowej, spowodowane zmianami w budowie narządów mowy ( nadawczych, odbiorczych) lub dysfunkcją mechanizmów mowy na poziomie centralnym i obwodowym (I. Styczek)

Wada wymowy- występuje w przypadku zaburzeń mowy polegających na niemożności prawidłowego wymawiania jednego lub kilku czy nawet kilkunastu dźwięków tj. gdy zaburzona jest dźwiękowa strona języka.

Przejęzyczenie-

1. przypadkowa, doraźna deformacja wyrazu, niezamierzone odstępstwo od normy wymawianej, powstałe niezależnie od stopnia opanowania mowy.

2. pomyłka, doraźny błąd, jest jednym z objawów zniekształceń syntagmatycznych formy wyrazu, występujących jako:

Na czym polega różnica między wadą wymowy a błędem wymowy?

Przy wadzie wymowy najczęściej nie ma warunków do prawidłowej wymowy

( nieprawidłowa budowa bądź niepełna sprawności narządów owy czy słuchu)

i zazwyczaj człowiek ma świadomość zaburzenia. Przy błędzie wymowy istnieją wszelkie podstawy, by mówić prawidłowo, jednakże na skutek braku świadomości popełnianych błędów wymowa odbiega od normy

Na czym polega różnica między błędem wymowy a przejęzyczeniem?

Błędy wymowy są zjawiskiem powtarzającym się, natomiast przejęzyczenie jest jednorazowe. Przejęzyczenie jest natychmiast korygowane.

Jaka jest różnica pomiędzy zaburzeniem mowy, wadą mowy i wadą wymowy?

Zaburzeniami mowy są wszelkie nieprawidłowości mowy, wywołane czynnikami endogennymi( od prostej wady wymowy do niemożności mówienia włącznie) i egzogennymi( środowiskowymi) natomiast wada wymowy określa tylko zniekształcenia wywołane czynnikami endogennymi. Różnicuje je więc czynnik etiologiczny. Ponieważ u podłoża wad leżą różne defekty anatomiczne lub psychoneurologiczne, natomiast zaburzenia mowy mogą być również wywołane przez przyczyny zewnętrzne, takie jak: niewłaściwe postawy, wzorce językowe, styl wychowawczy. Zaburzenia mogą dotyczyć wszystkich aspektów mowy tj, leksykalnego, gramatycznego, syntaktycznego, fonetycznego i ekspersyjnego, natomiast wad wymowy odnosi się do aspekty fonetycznego.

Zaburzenia i wady mowy mogą się manifestować zarówno zaburzeniami w treści wypowiedzi, formy, jak i jej substancji, natomiast wady wymowy- jedynie zaburzeniami poziomu organizacji wypowiedzi- czyli substancji.

  1. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka. Porównaj stan mowy dziecka trzy-, cztero- lub pięcioletniego prawidłowo słyszącego. W normie intelektualnej oraz wybranego dzeicka z przedszkola specjalnego lub przedszkola dla dzieci z wadą słuchu.

Kształtowanie się i rozwój mowy dziecka.

Rozwój mowy uwarunkowany jest genetycznie, ale zależy nie tylko od wrodzonych właściwości organizmu, ale także od warunków społecznych.

Na rozwój mowy wpływają 3 grupy czynników:

Etapy kształtowania się mowy:

OKRES PRZYGOTOWAWCZY- okres życia płodowego. Wykształcają się narządy mowne, rozpoczyna się ich funkcjonowanie.

OKRES MELODII- od urodzenia do 1 roku życia ( sygnału apelu)

Natychmiast po urodzeniu dziecko wydaje krzyk spowodowany pierwszym oddechem. Krzyk i płacz to symptomy diagnostyczne ( reakcja na ból, zimno, głód, zadowolenie, niezadowolenie) (Dźwięki nieartykułowane zbliżone do a, o, u) i ćwiczenie narządu odechowego( rytm oddechu jest kierowany pracą mózgu i impulsami mózgowymi). Jest to etap prewokaliczny- zaczątek mowy.

W 2-3 miesiącu dziecko zaczyna głużyć tzn. wytwarza dźwięki najczęściej gardłowe, tylnojęzykowe i pojedyncze lub w połączeniu z samogłoską. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym i treningiem narządów artykulacyjnych. Głużą także dzieci głuche.

OK. 6 miesiąca głużenie przekształca się w gawożenie, które charakteryzuje się powtarzaniem przez dziecko dźwięków wydawanych przez nie przypadkowo lub posłyszanych od otoczenia. Dziecko, bawiąc się wytwarzaniem dźwięków, wymawia prawie wszystkie samogłoski i wiele spółgłosek najczęściej : p, b, t, d, z, g, n, l, ł oraz dźwięki nie należące do systemu języka polskiego jak mlaski, dźwięki wymawiane na wdechu lub na wydechu.

OK. 7 - 8 miesiąca dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną rolę odgrywa melodia, znaczenie wyrazu nie jest rozumiane. Na ton ostry dziecko reaguje płaczem, uśmiecha się zaś, gdy przemawia się do niego pieszczotliwie.

W 3 kwartale- naśladownictwo sylab- echolalia

W 4 kwartale rozwija się rozumienie, które znacznie wyprzedza mowę samodzielną. Dziecko jest w stanie zidentyfikować kilka wyrazów tzn. skojarzyć posłyszane nazwy z odpowiednimi przedmiotami. Rozumie swoje imię oraz proste polecenie związane z sytuacją.

Pod koniec 1 roku życia dziecko zaczyna wymawiać pierwsze wyrazy, jak da, na, mama

OKRES WYRAZU- od 1 do 2 roku życia. ( sygnału jednoklasowego)

Dziecko w tym czasie wymawia wszystkie samogłoski za wyjątkiem nosowych, a ze spółgłosek: p, b, m, t, d, n, ś, ć, dź. Pierwsze wyrazy nie są początkowo kojarzone z żadnym desygnatem, ale w następnym etapie rozwoju mowy wyraz tata może oznaczać każdego mężczyznę podobnie jak hau- hau każde zwierzę.

Echolalia - powtarzanie za dorosłymi prostych wyrazów.

Substytucje- głoski trudniejsze dziecko zastępuje łatwiejszymi, upraszcza grupy spółgłoskowe.

Początkowo każde słowo kojarzy się ściśle z konkretnym przedmiotem. Nowe zastosowanie danego wyrazu dla oznaczenia innego przedmiotu wymaga wytworzenia się pojęcia, które wykształca się u dziecka dosyć szybko. Większość dzieci półtorarocznych potrafi już spełniać proste polecenia, a także można zaobserwować u niech początki mowy spontanicznej. Wyrazy zaczynają zastępować gesty, którymi dziecko posługiwało się dotychczas, wyrażając swoje życzenia. Wyraz pełni funkcje całej wypowiedzi. Dziecko zaczyna używać słów dla oznaczenia przedmiotów, które są nieobecne. Przy końcu 2 r.ż dziecko próbuje wypowiadać swoje doznania.

W 24 miesiącu dziecko wypowiada 300 słów, w 28 miesiącu 900 słów. Większość z nich stanowią rzeczowniki, używane w mianowniku i będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.

OKRES ZDANIA- od 2 do 3 roku życia ( sygnał dwuklasowy)

Dziecko wymawia wszystkie samogłoski oprócz nosowych oraz spółgłoski: p, b, m, pi, bi, mi, wi, fi, w, f, k, g, h, ki, gi, hi, ś, ź, ć, dź, ń, t, d, n, l, mogą pojawić się głoski s, z, c, dz, rzadko sz, rz, cz, dż- zamieniane na ś, ź, ć, dź. Trudniejsze głoski są nadal zastępowane łatwiejszymi. Zdarza się, ze dziecko w izolacji głoskę wypowie, ale w wyrazie nie.

Pojawia się świadomość wymawianiowa, dziecko zauważa, że ktoś powiedział źle: nie mówi się jowej tylko jowej.

Dziecko zaczyna rozumieć rozmowę rodziców dotyczącą członków rodziny, przedmiotów interesujących je lub aktualnych wydarzeń.

Dziecko wymawia już 800-1500 wyrazów. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dosyć szybko jednak pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy najczęściej używane są rzeczowniki będące nazwami konkretnych przedmiotów występujących w otoczeniu dziecka. Czasowniki, oznaczające czynności fizjologiczne, ruch, pozycje używane są początkowo w formie bezokolicznika ale wkrótce pojawiają się w czasie teraźniejszym, przeszłym , przyszłym w formie strony czynnej, biernej, zwrotnej, ale nie zawsze poprawnie. Użycie przypadków często jest także niewłaściwe. Dzieci 2 letnie używają kilkunastu przymiotników i zaczynają posługiwać się spójnikami.

Dzieko mówi o sobie „ja”

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ- od 3 do 7 roku życia.

Trzylatek potrafi się porozumieć z otoczeniem, artykulacja coraz bardziej zbliża się do prawidłowej. Głoski s, z, c, dz, sz, rz, cz, dż są zastępowane łatwiejszymi lub mylone, r- w ogóle nie wymawiane, upraszcza grupy spółgłoskowe

4 latek powinien wypowiadać głosko s, z, c, dz, głoski sz, rz, cz, dż zamieniane są na s, z, c, dz, lub ś, ź, ć, dź. Czasami pojawia się prawidłowa głoska r. Czasami upraszcza grupy spółgłoskowe.

U 5 latka pojawia się głoska r, pojawiają i utrwalają się głoski sz, rz, cz, dż. Bardzo rzadko upraszcza grupy spółgłoskowe.

6 latek powinien już wymawiać wszystkie głoski.

7 latek powinien mieć już mowę w pełni ukształtowaną, dysponować dużym zasobem słownictwa, poprawnie budować zdania pod względem składniowym.

W tym okresie występują zjawiska:
metateza- przestawianie głosek i sylab'

Asymilacja- upodobnienie np. chlebek- bebek

Kontaminacja- połączenie dwóch

Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływów środowiska, zdolności pedagogicznych rodziców i psychofizycznego rozwoju dziecka.

Wstęp. Swoiste formy językowe u dzieci od 1-go do 7-go roku życia, które nie słyszy wad wymowy.

Według badań przeprowadzonych w Polsce (T. Bartkowska) zaledwie 2,9% dzieci 5-letnich mówi poprawnie w stosunku do właściwej formy mowy dorosłych, a 37% dzieci 5-letnich nie wymawia jeszcze głosek najtrudniejszych: sz, ż, cz, dż oraz r. Jest to właściwy moment, aby wspomóc rozwój mowy poprzez ćwiczenia artykulacyjne.

I.Przełom pierwszego i drugiego roku życia dziecka to okres mowy bezfleksyjnej.

Dziecko posługuje się kilkoma wyrazami z natury nieodmiennymi. Zalążki fleksji zaczynają się około półtora roku. Rozwój fleksji zaczyna się, gdy następuje przeciwstawienie trybu rozkazującego oznajmującemu. Druga droga to dystynkcja czasów teraźniejszy - przeszły. Jedną z najtrudniejszych opozycji fleksyjnych jest dystynkcja osób jako kategorii gramatycznej. Zdanie kształtuje się od początku rozwoju językowego, ponieważ dziecko ma wzorce zdania, gdyż otoczenie posługuje się tymi formami wypowiedzi.

II.Dziecko w wieku 3 lat mając już spory zasób głoskowy powinno posługiwać się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowymi. Jednak układ zasad ich budowania nie jest jeszcze w pełni utrwalony, stąd dziecko kształtuje drogą analogii, kontaminacji, przestawek głoskowych liczne twory językowe. W tym okresie utrwalają się jeszcze przedniojęzykowe zębowe s, z, c, dz.

III.Dziecko 4-letnie powinno już wymawiać w mowie potocznej s, z, c, dz. Często między 4 a 5 rokiem życia pojawia się głoska r, a jej opanowanie jest dla dziecka takim sukcesem, że nadużywa jej zamieniając l w r np. lalka = rarka, korale = korare. Jest to typowy objaw hiperpoprawności, który samoczynnie zanika gdy nastąpi pełna automatyzacja tego dźwięku w mowie dziecka. Głoski sz, ź, cz, dż są zastępowane przez s, z, c, dz lub ś, ź, ć, dź i jest to seplenienie fizjologiczne. Tylko 5% dzieci w tym wieku mówi całkiem poprawnie.

IV.Mowa dziecka 5-letniego jest już właściwie zrozumiała. Pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, chociaż w mowie potocznej mogą być jeszcze zamieniane na: s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

    Ważnym czynnikiem komunikatywności żywej mowy jest płynność wypowiedzi, regulowana prawidłowym, szybkim wdechem i długim, możliwie równomiernym wydechem, po którym odbywa się proces udźwiękowienia całości myślowej. Dzieci w wieku przedszkolnym (3-4- letnie) najczęściej nie wykazują jeszcze w dłuższych wypowiedziach całkowitego zautomatyzowania tego procesu, stąd obserwujemy jak "zachłystują się powietrzem" podczas recytacji wierszy lub w czasie wypowiadania dłuższych zdań, zanikają końcówki wyrazów lub sylaby początkowe. U dzieci starszych, nawet 7-letnich, widoczne są błędy i zniekształcenia w tym zakresie, jak np.:

1.opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej (zupa pomidorowa = zupa midolowa, lokomotywa = komotywa, parasol = palas);

2.przestawianie głosek (elementarz = emelemtasz, ławka = wałka);

3.tworzenie nowych wyrazów na podstawie dwóch, tzw. neologizmy dziecięce (zadzwonić + telefonować = zatelefonić),

4. tworzenie nowych wyrazów na podstawie ich funkcji (żelazko = prasowaczka, fontanna = tryskawica, nabiorę na widelec = zawidelcuję, pracownicy na budowie = budowniki)

Jeżeli dziecko do 5 r. ż. nie przejawia zainteresowania poprawnym sposobem mówienia , a widoczne są jakieś wady wymowy, należy zgłosić się do logopedy.

V.Dzieci 6 - 7-letnie powinny wymawiać wszystkie poszczególne dźwięki mowy prawidłowo. Jednak duży procent dzieci nie wymawia prawidłowo w wyrazach spółgłosek: s, z, c, dz , sz, ż, cz, dż, r. Różnice w poziomie poprawności wymowy dzieci powodowane sątakże wpływami środowiska (gwary środowiskowe). Błędy wymowy charakterystyczne dla tego wieku i środowiska dziecka są dowodem jego normalnego rozwoju, a dają się usunąć w toku nauczania w przedszkolu i szkole przez rozwijanie wrażliwości słuchowej i odpowiednie ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne lub zabawy ortofoniczne. Jeśli więc rozwój mowy jest opóźniony należy niezwłocznie skontaktować się z logopedą.

Porównanie dziecka 5-letniego prawidłowo słyszącego z dzieckiem z zespołem Downa.

Istnieje wielka zależność rozwoju mowy od rozwoju czynności umysłowych i odwrotnie. Mowa wywiera wpływ na powstawanie i kształtowanie się takich czynności umysłowych jak: -spostrzeganie,

-wyobrażanie, porównywanie,

- wnioskowanie.

Mowę słusznie nazywa się -narzędziem myślenia”, gdyż właśnie w słowach krystalizują się myśli.

Mowa , jako jeden z procesów istotnych dla rozwoju człoweka, odgrywa ważną rolę w komunikacji międzyludzkiej.

Stan mowy dziecka 5-letniego prawidłowo słyszącego, w normie intelektualnej.     Od dziecka 6-letniego możemy oczekiwać

Stan mowy dziecka z przedszkola specjalnego- zespół Downa

•poprawnej wymowy wszystkich głosek i grup spółgłoskowych, ( ale z  praktyki wynika, że duża grupa dzieci ma jeszcze problemy z głoskami pojawiającymi się najpóźniej - sz, ż, cz, dż, r;

•dość bogatego słownictwa, poprawnego budowania zdań, wyrażania swoich myśli;

•umiejętności samorzutnego wypowiedzenia się na temat obrazka (co i kogo przedstawia, co tam się dzieje - nazywanie czynności);

•sprawnego rozróżniania i nazywania kształtów (np. przedmiotów z otoczenia), znajomości figur geometrycznych, takich jak: kwadrat, prostokąt, trójkąt, koło;

•umiejętności porównywania (odnajdywania różnic i podobieństw) oraz klasyfikowania przedmiotów pod względem: wielkości, koloru, kształtu, czy funkcji użytkowej wskazanego przedmiotu;

•umiejętności analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania);

•umiejętnego wyodrębniania głosek na początku, na końcu i w środku wyrazu , oraz samodzielnego wymyślania wyrazów rozpoczynających się daną głoską, wyklaskiwania wyrazu sylabami;

•umiejętności określania i nazywania: położenia przedmiotu w stosunku do innych przedmiotów: blisko, daleko, między, wewnątrz, na zewnątrz, na brzegu, obok, nad i pod;

•kierunku: w tył, do przodu, do góry, w dół, przed siebie, w bok, na wprost

•wielkości przedmiotu: mały - większy - największy, taki sam, gruby - chudy, długi, dłuższy, najdłuższy, krótki, •ciężaru: ciężki, lekki, lżejszy, taki sam •czasu i jego upływu: rano, południe, wieczór, długo, dłużej, krótko, teraz, przedtem, potem, najpierw dzisiaj, wczoraj, jutro;

•umiejętności rozpoznawania wielkich i małych liter drukowanych (ale bez dwuznaków: sz, cz, rz, ch, bez -±” i -ę”, -j”, bez zmiękczeń) oraz cyfr;

•umiejętności czytania wyrazów, zdań, krótkich tekstów;

•umiejętności uważnego słuchania opowiadania, śpiewu;

•umiejętnego używania podstawowych zwrotów grzecznościowych (przepraszam, do widzenia...).

*mowa często niewyraźna, bełkotliwa, zamazana.

*głos często bywa chrypiący, zniekształcony.

*niektóre dzieci z tym zespołem nie potrafią mówić, wykorzystują wtedy sygnały mimiczne, pokazują ruchem.

*okresy kształtowania się mowy nie przebiegają równolegle z wiekiem i nie nadążają za nim.

I. Okres melodii(sygnału-apelu)

-głużenie - 4-13m.ż.

-gaworzenie-7m.z. - 6 r. ż.

II. Okres wyrazu(sygnału jednoklasowego)

W ten okres wchodzą między 18m.ż-10r.ż.

Pierwsze wyrazy przez nich wypowiedziane to: nazwy osób(mama, tata, baba, dada, dzidzi, itd.),przedmiotów lub części ciała (oko, kot, lala, mi, miś, itd.),czynności(je, pije, śpi, daj, ma, itd.)

III. Okres zdania(sygnału dwuklasowego) i okres swoistej mowy dziecięcej(swoistych form językowych)

Dzieci te w ten okres wchodzą z bardzo dużym opóźnieniem, czasem nawet kilkunastoletnim, a niektórym z nich nigdy prawdopodobnie nie uda się dojść do tego etapu rozwoju.

*Dzwięki: s, z, c, ,r ; - ich wymowa jest opanowana.

Dzieci te czasem niepoprawnie artykułują poszczególne dźwięki, stąd zbudowane z nich wyrazy ( wypowiedzenia) są niewyraźne, bełkotliwe, nieczytelne. Czasem pojedyńcze dźwięki wypowiadają prawidłowo, natomiast w potoku fonicznym ( wypowiadanym wyrazie, zdaniu) bywają one zniekształcone.

Często statyczne, mało elastyczne wargi uniemożliwiają artykulację głosek wargowych (p,b,m) i wargowo - zębowych(w,f).Wymawiane dźwięki, a w ślad za tym wyrazy mogą być również zniekształcone przez dziecko na skutek nieprawidłowo funkcjonującego aparatu słuchowego( dysfunkcje narządu słuchu, obniżenie progu słyszenia,...)

*Forma wypowiedzi: Pełna umiejętność budowania wypowiedzi i posługiwanie się formami, które obowiązują.

Wypowiedzi na ogół mało komunikatywne, nie zrozumiałe dla osób spoza kręgu najbliższej rodziny

*Słownictwo: 3500-7000 wyrazów ( w zależności od środowiska wychowawczego)

*Najczęściej wystąpić mogą trudności w czasie :

-głoskowania (dzielenia wyrazu na głoski i scalania wyrazów z wypowiadanych głosek), -dzielenia wyrazów na sylaby,

- rozpoznawaniu liter o podobnym wzorze graficznym i w pisaniu.

*Wadliwej wymowie dość często towarzyszą również zaburzenia słuchu fonematycznego, tzn., że dziecko słyszy dobrze (ma sprawny narząd słuchu), ale wykazuje trudności w identyfikowaniu głosek w niektórych opozycjach (np. myli wyrazy mające głoski dźwięczne z bezdźwięcznymi: półka bułka, buty - budy).

  1. Metodyka logoterapii- diagnostyka i dydaktyka. Przedstaw zasady oraz etapy badania i postępowania logopedycznego.

Terapia logopedyczna- ( postępowanie logopedyczne)

  1. indywidualna

  2. grupowa

  3. ćwiczenia ortofoniczne- kultura żywego słowa np. ćwiczenia wyrazistej artykulacji, akcentu, płynności mowy, rozwijania słownictwa biernego i czynnego, prawidłowego kształtowania zdań, rozwijające słuch- fonetyczno- fonemowy.

Ćwiczenia prawidłowego oddychania i poczucia rytmu.

W terapii logopedycznej duże znaczenie ma zabawa- realizowane są tutaj sytuacje werbalno- dydaktyczne i rozhamowujące ( relaksacyjne). W tym logorytmika ( elementy gimnastyki- usprawnianie motoryki ogólnej i koordynacji ruchowo- przestrzennej oraz rytmiki i żywego słowa, uwrażliwianie na czynniki prozodyczne i pośrednie usprawnianie narządów mowy).

Ćwieczenia logorytmiczne przyczyniają się do obniżenia napięcia mięśniowego.

Działania logorytmiczne to:

    1. kompensacja - zastępowanie uszkodzonego elementu innymi zachowanymi anatomicznie i funkcjonalnie

    2. korekcja- typ działań wykorzystujących różnych technik w celu usunięcia logopatii.

    3. rytmizowanie-

    4. usprawnianie- zastosowanie działań logopedycznych mających na celu kształtowanie pozytywnych zjawisk paralingwistycznych.

Dydaktyka logopedyczna - metody

Materiał do analizowania zaburzeń może być lingwistyczny i obejmuje płaszczyznę gramatyczną i literacką)

    1. materiał fonetyczny

    2. materiał leksykalny

    3. materiał syntaktyczny

    4. płaszczyzna literacka

    5. materiał paralingwistyczny

Materiał paralingwistyczny

  1. zaburzenia oddychania

  2. zaburzenia głosu

Usprawnia się te zaburzenia przez:

ćwiczenia oddechowe

ćwiczenia fonacyjne

ćwiczenia logorytmiczne

ćwiczenia motoryki oralnej

środki dydaktyczne: naturalne

techniczne

symboliczne

Echokorektor, urządzenia elektroakustyczne dla dzieci z wadami słuchu

  1. Analizator mowy

  2. wzmacniacz korekcyjny z analizatorem

  3. indywidualny trener słuchu

  4. korektor mowy- w jąkaniu korekcji zaburzeń dźwięczności, w korygowaniu mowy nosowej

  5. stymulator logopedyczny ( w korekcji mowy w stanach niedosłuchu i głuchoty, w reedukacji chorych z afazją)

  6. relaksator ( badanie napięcia mięśniowego)

  7. zeszyty logopedyczne

Funkcja rysunku: emocjonalna

relaksacyjna

aktywizująca

System kontroli i oceny:

Logopeda obserwuje postępy dziecka, oraz swoją pracę, którą następnie ocenia obserwacja dziecka musi dotyczyć dodatkowych potrzeb odnośnie jego innych zmysłów.

Metody pracy

  1. Werbalno- słowno- lingiwstyczne na materiale

  2. Filologiczne- na materiale literackim

  3. Psychologiczne- oparte na empatii

  4. Pedagogiczne

Badania mowy

Reedukacja powinna być poprzedzona przeprowadzeniem:

  1. anamneza

  2. badania słuchu

  3. Badaniem budowy sprawności narządów mowy

  4. badaniem mowy ( mówienia i rozumienia)

  5. innych badań w zależności od potrzeby.

Zarówno wywiad, jak badanie mowy zostały tak opracowane, aby można było je dostosować do osób w różnym wieku i zaburzeń różnego typu.

Badanie mowy nie powinno męczyć badanego: prowadzi się je z przerwami( czasami kilkudniowymi)

Badanie należy rozpocząć do rzeczy najłatwiejszych, każdą instrukcję można powtarzać dwa razy.

Reakcje badanego należy dokładnie zapisywać, zwracając uwagę na ich czas.

Materiał uznawany do badania powinien być stały co umożliwia porównanie wyników różnych osób lub u jednej osoby w różnym czasie.

Badania rozumienia mowy

Nie można zbadać rozumienia wszystkich słów danego języka, czy wyeliminować czynnika zgadywania.

Badanie to prowadzi się w czasie wszystkich kontaktów słownych z badanymi. Jego reakcje na stawiane mu pytania powinny być notowane- jest to materiał informujący o stopniu rozumienia mowy i o umiejętności mówienia. Badający powinien zasłaniać swoja twarz, aby wykluczyć możliwość czytania z ust. Badając dzieci należy ustalić stopień rozumienia mowy i stwierdzić czy odpowiada on wiekowi dziecka, jego rozwojowi umysłowemu.

Badanie rozumienia znaczenia wyrazów.

Należy zwrócić uwagę czy występuje dysocjacja niemożności przypomnienia sobie co dany zespół dźwięków oznacza

Poleca się pokazywać konkretne przedmioty lub obrazki,. Nazwy wymienia się pojedynczo, potem po dwie, trzy. Niemożność utrzymania w pamięci słuchowo kilku elementów świadczy o nietrwałości śladów słuchowych.( nietrwałość pamięci- amnezja słuchowa).

Oko zapałki- okulary

Ucho wazon- książka

Nos

Zapałki okno- drzwi- dywan

Gazeta- klucz- ściana

Poleca się pokazywać na tablicy z barwami te, które wymienia badający.

Poleca się pokazywać u siebie i na tablicy części ciała, wymieniane przez badającego.

Badanie rozumienia zdań

  1. krótkich zdań- podawanych w formie poleceń:

  1. proszę wstać

  2. zapal światło

  3. spójrz na sufit

Dając tablicę z rysunkami tego samego desygnatu w różnych sytuacjach, wydaje się polecenia: proszę pokazać dziewczynkę stojącą z lewej strony, dziewczynkę, która skacze, która siedzi i trzyma książkę itd.,

2. dłuższych zdań - podawanych w formie poleceń

  1. proszę otworzyć drzwi i zapalić światło,

  2. proszę położyć pudełko zapałek na stole, a książkę na krześle itp.

  3. Dając tablicę z rycinami tego samego przedmiotu w kilku różnych sytuacjach, wydaje się polecenia:

  4. proszę pokazać psa uwiązanego na łańcuchu i siedzącego przed budą.

  5. Psa, który leży na ulicy pod drzewem

3. Umiejętności rozpoznawania zdań nielogicznych. Prosi się o podniesienie ręki, gdy usłyszane zdanie jest nielogiczne.

Drzewa rosną w lesie

Podłoga stoi na stole

Czy konie piją wodę?

Czy sól jest słodka?

4. Rozróżnianie zdań podobnych

Wybrać spośród trzech zdań jedno, które wyraża podobną myśl co zdanie wzorcowe

Nie mogę się uczyć, bo jestem zmęczony

Nie chcę się dłużej uczyć, chociaż nie jestem zmęczony. Zmęczenie nie pozwala mi się dłużej uczyć.

Nie wiem dlaczego zmęczyłem się

Badanie rozumienia form fleksyjnych

Można je przeprowadzać w różnej formie np., opisuje się pewne czynności, badany pokazuje odpowiednie rysunki lub wykonuje te czynności, posługując się dwiema kukiełkami.

Jest ojciec i syn. Na ojca patrzy syn. Syn bierze kapelusz ojcu. Ojciec z synem idą ulicą.

Badanie rozumienia form wyrażających stosunki przestrzenne.

Badany pokazuje odpowiedni obrazek lub wykonuje daną czynność.

Książka leży obok teczki

Książka leży pod teczką

Książka leży przed teczką\

Badanie rozumienia treści opowiadania

Badający opowiada jakąś historię, następnie prosi o powtórzenie jej.

Badanie rozumienia przysłów

Badany wyjaśnia znacznie przysłów:

„ co nagle to po diable”

„ nie wszystko złoto, co się świeci”

Badanie słuchu fonematycznego

Pokazywać na tablicy przedstawiającej 2-5 rysunków , którego nazwę wypowiada badający.

  1. nazwy zbliżone są pod względem brzmienia np. wrota, broda.

  2. Nazwy różnią się tylko głoskami ( dźwięczną i bezdźwięczną)

Bułka - pułka nosze- noże

Kosa- koza biruko- piórko

  1. Ustną i nosową

Kosa- kąsa

  1. o różnym miejscu artykulacji

fala- sala

ryje- wije

wór- wiór

  1. o różnym stopniu zbliżenia narządów mowy

pieje- pije

kot- koc

kora- kura

noc- nos

Podnieś rękę gdy usłyszysz sylabę

Da- ba, ga, da

Pa- ba, da , pa

Ta- da, ta, da

Cza- ca, cza, cia

  1. pokazywać na tablicy litery odczytywane przez badającego w różnej kolejności.

I, a, u, p, r, t, w, m itd.

Małe dzieci można badać za pomocą obrazków, przedstawiających np. pociąg, traktor, oraz nagranych na taśmie magnetofonowej dźwięków przez nie wydawanych.

Badanie analizy słuchowej wyrazów

  1. podać liczbę głosek w wyrazie : rak, lato, lampa

  2. określić pierwszą głoskę w wyrazie: dam, sala ....

  3. określić ostatnią głoskę w wyrazie: kot, stolik.....

  4. określić trzecią głoskę w wyrazie: luka, masło...

  5. podać liczbę sylab w wyrazie: kawa, stolica.....

Badanie umiejętności odczytywania mowy z ust

Poleca się pokazywać konkretne przedmioty lub ich obrazki, nazwy „wprowadza się” wykonując ruchy narządami mownymi bez wytwarznia głosu

Umiejętność tę sprawdza się u źle słyszących i głuchych.

Badanie czynności nadawania mowy

Powtarzanie.

  1. samogłosek, ich grup oraz spółgłosek a, o, u, e, y, i, ą, ę - ao, ei, aou,

s, z, cz, dź, ś, ź, f, w, ch, m, n, l, r

  1. sylab, połączeń sylabowych nie mających znaczenia:

da, dza, mada, kadapu, ba- bi- bo

  1. wyrazów, trudnych w znaczeniu fonetycznie abstrakcyjnym:

las, kura, ołówek, kaloryfer, umiejętności

  1. dwóch i trzech wyrazów

nos- rak sól- but- dym

woda- ręka zegar- las- dom

  1. zestawień wyrazowych i krótkich zdań

przynieś kawy kobieta- pierze- bieliznę

gorąca zupa kwiaty stoją w wazonie.

  1. długich zdań

Wczoraj byłam w teatrze na dobrej sztuce.

  1. cyfr

4-7, 6-8, 10-9, itp.

2-7-9, 4-5-3-6, 3-2-1-4-10

Mowa samodzielna- ( spontaniczna)

do jej badania może być wykorzystana każda rozmowa z badanym, którego należy prowokować do mówienia, stwarzając łatwe pytania na bliski mu temat ( nazwiska, adres, szkoła, rodzeństwo itp.) początkowo pytanie formułuje się tak aby można było odpowiedzieć na nie jednym tak - nie.

Notuje się pytania z odpowiedzi ( fonetycznie)

Sprawdza się umiejętność nazywania desygnatów rzeczywistych lub przedstawionych na obrazkach,. W wypadku trudności podpowiada się pierwszą sylabę nazwy:

  1. przedmiotów i ich cech

  2. czynności

  3. kolorów

  4. części ciała ( np., u siebie)

  1. Podawanie wyrazów o przeciwnym znaczeniu

ciepło-

dobroć-

gruby-

tępy-

  1. kończenie zaczętego wyrazu: ołó......

para.......

szcza..........

  1. układanie zdań na podane wyrazy: dom, las, silny

wymienianie ( jak najwięcej) nazw zwierząt, mebli, wyrazów, zaczynających się od głoski „p”

sprawdza się umiejętność budowania zdań. Poleca się opisywać obrazki, historyjki obrazkowe. W wypadku trudności pomaga się pytaniami.

Sprawdza się umiejętności opowiadania. Poleca się opowiedzieć film, bajkę, książkę itp.

Należy opisać nieprawidłową artykulację samogłosek, spółgłosek, sylab, wyrazów, zwrócić uwagę na akcentowanie , intonację, płynność mowy, tempo, oddychanie, fonację.

Badanie kinastezji - umiejętności artykułowania poszczególnych głosek w wyrazach.

Kinastezja- zaburzona jest wówczas gdy głoski mylone są w mowie, w piśmie,( zaburzone jest czucie narządów mowy właściwe poszczególnym głokom)

Badanie przeprowadza się podobnie jak badanie słuchu fonematycznego.

  1. Dyslalia. Omów objawy, przyczyny i rodzaje postępowania logoterapeutycznego w poszczególnych przypadkach.

Dyslalia- to nieprawidłowość w wymawianiu jednej głoski, wielu głosek, a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu ( bełkot). Zachowane są rytm, melodia i akcent, sama wymowa jest jednak zatarta, mało zrozumiała lub zupełnie niezrozumiała. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek k, g, bezdźwięczność i inne odchylenia od normalnej artykulacji. ( G. Demelowa)

Dyslalia - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego wykształcenia się pewnych struktur mózgowych (I. Styczek)

  1. Podział dyslalii w oparciu o kryterium przyczynowe.

W oparciu o powyższe rozróżnienia powstała klasyfikacja B.Sawy ( dyslalie motoryczne, sensoryczne, pochodzenia ośrodkowego i obwodowego).

Klasyfikacja dyslalii według E.Minczakiewicz- wyróżnia ona sześć grup czynników wywołujących dyslalię:

  1. Czynniki środowiskowe ( społeczne), takie jak: nieodpowiednie wzorce wymowy, brak tych wzorców, brak zainteresowania otoczenia mową dziecka, czyli brak świadomego stymulowania i kierowania procesem rozwojowym- dyslalia funkcjonalna

  2. uszkodzenia struktur korowych wywołujące dyslalię centralną

  3. uszkodzenia struktur obwodowych prowadzące do dyslalii mechanicznej

  4. uszkodzenia narządów mowy

  5. zaburzenia i wady słuchu- powodujące dyslalię audiogenną , uwarunkowana jest ona zaburzeniami słuchu fonemowego, bełkotanie z powodu upośledzenia słuchu. To brak umiejętności wyodrębniania z otaczających zjawisk akustycznych wypowiedzi słownych i rozróżniania w wypowiedziach cudzych i własnych poszczególnych głosek oraz ich poprawnego wymawiania.

  6. Przyczyny wywołujące dyslalię sprzężoną- dyslalia sprzężona- to wadliwa wymowa sprzężona z innymi defektami rozwojowymi, np. upośledzeniem umysłowym, głuchotą.

Podział dyslalii w oparciu o kryterium objawowe.

Podział J.T. Kani:

Wymowa głosek zbliżona do właściwej, zastępowanie ich innymi, opuszczane.

L. Kaczmarek wyróżnia trzy rodzaje dyslalii:

Przyczyny Dyslalii

Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego, czyli:

  1. nieprawidłowa budowa języka ( język zbyt długi , za krótki, krótkie wędzidełko podjęzykowe)

  2. nieprawidłowa budowa podniebienia ( zbyt mocno wysklepione podniebienie twarde tzw” gotyckie podniebienie”, rozszczepy

  3. zniekształcenia zgryzu ( zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz)

  4. anomalie zębowe ( trwałe i przejściowe)

  5. przerost trzeciego migdałka

  6. polipy

  7. skrzywienie przegrody nosowej

  8. przerost śluzówki nosa.

Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy:

  1. niska sprawność języka, warg

  2. zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących wiązadła głosowe

  3. trudności koordynacji pracy wiązadeł głosowych z artykulacją nasady

  4. nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego

  5. brak pionizacji języka, co prowadzi do tzw. „infantylnego połykania” i w efekcie do wysuwania języka między zęby

Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu:

  1. zaburzenie analizy i syntezy słuchowej

  2. wybiórcze upośledzenie słuchu

  3. obniżenie słyszalności ( niedosłuch, głuchota)

  4. zaburzenia słuchu fonematycznego

Niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym ( uwarunkowania środowiskowe)

nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców

Uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narżdy mowne ( dyslalia centralna, anartria, dysartria.)

Nieprawidłowe funkcjonowanie OUN ( dyslalia ośrodkowa)

Istnieją także psychiczne przyczyny dyslalii ( brak zainteresowań mową innych, własne wypowiedzi odczuwane są jako coś trudnego, męczącego i dlatego są ograniczane- dyslalia asocjacyjna).

Na powstawanie dyslalii może mieć również wpływ opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Dyslalia jako zespół objawowy, przejawiający się zniekształceniem tylko jednego aspektu mowy- aspektu artykulacyjnego często towarzyszy innym poważnym zaburzeniom mowy, takim jak dysartria, przy której obok zaburzeń oddechowo - fonacyjnych obserwuje się również zaburzenia artykulacji. Jest jednym z symptomów wyróżnionych w afazji, jąkaniu, mowie niedosłyszących, upośledzonych umysłowo. Może ona być zjawiskiem występującym samoistnie ( dyslalia uwarunkowana ograniczonymi, obwodowymi uszkodzeniami narządów mowy i słuchu) i niesamoistnie będąc następstwem innych zaburzeń o określonej etiologii.

Do dyslalii zalicza się następujące wady wymowy:

  1. Sygmatyzm, czyli nieprawidłową realizację głosek dentalizowanych ( ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż).

  2. Rotacyzm, czyli nieprawidłową realizację głoski r

  3. kappacyzm, nieprawidłowa realizacja głoski k.

  4. Gammacyzm , głoska g

  5. Lambdacyzm, głoska l

  6. betacyzm- głoska b

  7. mowę bezdźwięczną- wymawianie głosek dźwięcznych bezdźwięcznie

  8. inne odchylenia od normalnej artykulacji

  9. Z dyslalii wyodrębniły się oddzielnie jednostki: rynolalia- nosowanie, dysartria.

Formy realizacji dźwięków wyraóżniane w dyslalii.

Podział wad wymowy, uwzględniający podstawowe sposoby realizacji dźwięków: są to:

  1. mogilalia- elizja

  2. paralalia- substytucja

  3. deformacja- zniekształcenie dźwięku

Elizja

Elizja- forma wadliwej wymowy, przy której brak realizacji jakiegoś fonemu w postaci osobnego segmentu ( głoski). Forma ta występuje przede wszystkim przy zniekształeniach fonemów spółgłoskowych.

Elizja pełna- gdy brak realizacji jakiegoś fonemu jest we wszystkich pozycjach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Elizja ograniczona- gdy dotyczy tylko niektórych pozycji.

Elizja całkowita- gdy fonem spółgłoskowy realizowany jest jako „zero fonetyczne”

Elizja częściowa- gdy zmianie ulega sąsiedni segment wokaliczny lub, gdy w miejsce fonemu pojawi się segment bezszmerowy.

Substytucja

Substytucja- występuje wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu mieści się w polu realizacji innego fonemu. Występuje ona częściej od elizjii i: charakteryzuje się większym bogactwem form.

Deformacja

Deformacja- zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe pole realizacji tego fonemu, a zarazem nie mieści się w polu realizacji innych fonemów. Należy do nich zaliczać głoski nietypowe dla danego systemu fonetycznego, na przykład głoski międzyzębowe, boczne, spiranty, różnie zlokalizowane dźwięki wibracyjne itp.

Wady wymowy zaliczane do dyslalii

  1. Sygmatyzm- seplenienie

To nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych, jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów ( tj. s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ,rz, cz, dż). Zaburzona może być artykulacja jednej, kilku lub nawet kilkunastu głosek.

W sygmatyźmie można wyróżnić następujące sposoby realizacji dźwięków:

  1. Deformacje( mówimy wtedy o sygmatyzmie właściwym). Polegające na nieprawidłowej wymowie spółgłosek: zębowych( s, z, c, dz,), dziąsłowych ( sz, rz, cz, dż), palatalnych (ś, ź, ć, dź).

Deformacje są wynikiem zmiany miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja, można wyróżnić różne typy seplenienia np. międzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo- zębowe)

  1. Substytucje ( parasygmatyzm), czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo. Jest to zjawisko rozwojowe w okresie kształtowania i rozwoju mowy, jednakże gdy utrzymuje się dłużej , należy je uznać za patologię. Najczęściej:

Substytucja występuje przy zaburzeniu słuchu fonematycznego i niepełnosprawności narządów artykulacyjnych ( za krótkie wędzidełko), zaburzona kinestezja artykulacyjna.

  1. Elizje ( mogisygmatyzm),czyli opuszczanie dźwięku. Głoski dentalizowane mogą być opuszczane bądź w ogóle nie realizowane. Podobnie jak w wypadku substytucji: jest to zjawisko rozwojowe do pewnego momentu, gdy utrzymuje się dłużej- należy je uznać za patologię. Np. maszyna- mayna.

Rodzaje sygmatyzmu właściwego:

Seplenienie międzyzębowe- jest to forma występująca najczęściej. Charakteryzuje się tym, że język znajdujący się w linii środkowej lub z boku jamy ustnej wysuwa się między zęby. Jest spłaszczony, brak rowka i dlatego powietrze rozprasza się po całej jego powierzchni. Dolna szczęka jest mniej lub bardziej opuszczona, co powoduje brak dentalizacji ( zbliżenia dolnych i górnych zębów). Brzmienie jest tępe, podobne do angielskiego th. Obejmuje jeden lub kilka szeregów. W wymowie osób sepleniących międzyzębowa pozycja języka może pojawiać się również przy artykulacji innych głosek bocznych takich jak, t, d, n.

Czasem spotyka się:

Seplenienie międzyzębowe boczne: charakteryzuje się tym, że brzeg języka jednostronnie wsuwa się pomiędzy zęby trzonowe. Spelenienie międzyzębowe pojawia się często u małych dzieci w okresie wypadania mlecznych siekaczy jako zjawisko przejściowe. Należy dbać wtedy o to, aby nie utrwaliło się i nie pozostało po wyrośnięciu nowych zębów.

Korektę zaczynamy od głosek sz, rz, cz, dż- żeby utrwalić trzymanie języka u góry.

Seplenienie przyzębowe. Charakteryzuje się płaskim ułożeniem przodu języka, który zbyt mocna przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Nie tworzy się rowek i dlatego powietrze przechodzi szerokim strumieniem. W efekcie brzmienie głosek jest przytępione, szmer powstający na krawędziach dolnych siekaczy jest osłabiony lub w ogóle się nie pojawia.

Najczęstszą przyczyną seplenienia przyzębowego jest utrwalenie nieprawidłowych wzorców. Są to bardzo uporczywe przypadki-zwłaszcza u dorosłych. Korekta polega na odsunięciu języka od zębów.

Seplenienie wargowo- zębowe. Bardzo wąska szczelina tworzy się między dolną wargą a górnymi siekaczami lub między górną wargą a dolnymi siekaczami. Język nie bierze udziału w artykulacji( jest bierny). Wytworzony dźwięk podobny jest do ostro brzmiącego f. Warga zbliżając się do zębów powoduje zniekształcenie głosek dentalizowanych, gdyż układ narządów artykulacyjnych charakterystyczny jest dla wymowy głosek: s, f. Korekta tej wady wymaga wielu ćwiczeń i powtórzeń, gdyż bardzo trudno zlikwidować ten nawyk.

Seplenienie boczne. Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej, lecz z boku- przy kłach, zębach przedtrzonowych lub trzonowych. Szczelina może być poprzedzona zwarciem. Wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza.

Rozróżnia się seplenienie boczne: prawostronne, lewostronne.

Można także wyróżnić seplenienie boczne:

Seplenienie nosowe. W zależności od stopnia przechodzenia powietrza przez nos rozróżnia się seplenienie nosowe częściowe i całkowite.

Przy seplenieniu nosowym częściowym układ języka jest prawidłowy, podniebienie miękkie nie jest zupełnie opuszczone, co powoduje, że w czasie artykulacji głosek dentalizowanych powietrze wydychane jednocześnie wydostaje przez nos i usta. Brzmienie głosek dodatkowo zniekształca rezonans nosowy.

Przy seplenieniu nosowym całkowitym układ języka jest nieprawidłowy, gdyż zwiera się z podniebieniem. Powietrze wydychane przedostaje się do jamy nosowej szczeliną powstałą przez zbliżenie obsady języka do tylnej ściany gardła, wytwarzając poszum nosowy.

Seplenienie krtaniowe- głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytworzony w krtani ( tzw. Zwarcie krtaniowe). Pod naciskiem wydychanego powietrza głośnia zostaje rozsunięta i prąd powietrza, który się przez nią wydostaje, wytwarza szmer. Powstaje w przypadku rozszczepu podniebienia oraz wiotkości mięśni krtani i nagłośni.

Seplenienie świszczące- cechuje je bardzo ostre brzmienie głosek dentalizowanych, które powoduje silny prąd powietrza powstały w wyniku utworzenia się głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka. Powstające głoski dentalizowane charakteryzują się ostrym, świszczącym brzmieniem.

Seplenienie wargowe- szczelina tworzy się między wargami, a język pozostaje bierny.

Seplenienie podniebienne- w wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Wymowa głosek: sz, rz, cz, dż, zbliżona do wymowy miękkich: ś, ź, ć, dź.

Seplenienie szumiące- wymowa głosek dentalizowanych szmerowa i charcząca.

Seplenienie gardłowe- głoski dentalizowane są wymawiane gardłowo w wyniku rozszczepów podniebienia i nieaktywnego podniebienia.

Postępowanie Korekcyjne

Parasygmatyzm( subsytucja)

Mogisygmatyzm( elizja)

Sposoby nauczania wymowy spółgłosek: s, z, c, dz

  1. Jeżeli spółgłoski s, z, c, dz, są zastępowane przez ś, ź, ć, dź z reguły wystarcza polecenie przyciśnięcia mocno czubka języka do dolnych siekaczy. Podobna wskazówka pozwala osiągnąć dobre rezultaty, jeżeli s, z, c, dz, zastępowane są przez spółgłoski: sz, rz, cz, dż.

Przy seplenieniu międzyzębowym czy wargowo- zębowym, poleca się zbliżyć dolne siekacze do siekaczy górnych. Przy usuwaniu seplenienia wargowo- zębowego, należy jednocześnie odciągnąć dolną wargę w dół.

  1. głoskę c można otrzymać przez odpowiednie modyfikacje artykulacji t. Poleca się zbliżyć siekacze i wymawiać t nieco dłużej. Kąciki ust można palcami rozciągnąć do tyłu lub polecić wyszczerzyć zęby. Głoska t, wymawiana mocno, przeciągle i z dentalizacją przekształca się w c. Wytworzony dźwięk ćwiczy się w sylabach et, yt, it, at, ot, ut, a następnie te, ty, ta, to, tu.

Spółgłoskę dz łatwo jest otrzymać, wymawiając c z udziałem wiązadeł głosowych. Ćwiczenia słuchu fonematycznego polegające na uczeniu rozróżniania obydwu głosek, są konieczne. Głoskę dz utrwala się następnie w sylabach z obustronnym sąsiedztwem samogłosek, gdyż ułatwia to wytwarzanie drgań wiązadeł głosowych również w czasie artykulacji spółgłoski.

Głoskę dz można uzyskać również przez modyfikację artykulacji spółgłoski d ( postępując analogicznie, jak w czasie nauczania artykulacji spółgłoski c. Przedłużając z kolei utrwaloną wymowę spółgłoski c, uzyskuje się łatwo s.

Głoskę z uzyskuje się, wymawiając s z udziałem wiązadeł głosowych, a w wypadku trudności- przedłużając artykulację dz.

  1. INNy sposób korekcji głoske s, z, c, dz, polega na rozpoczynaniu ćwiczeń od spółgłoski s. Poleca się ćwiczącemu wyciągnąć język i dmuchać przeciągle w linii środkowej. W czasie dmuchania język powinien być cofany stopniowo za zęby, a siekacze zbliżone do siebie.

  2. odpowiednia modyfikacja artykulacji f i v pozwala osiągnąć artykulację spółgłosek s i z. Poleca się wymawiać przeciągle f stopniowo zbliżając siekacze i wyszczerzając zęby.

Sposoby nauczania wymowy spółgłosek: sz, rz, cz, dż

  1. do nauczenia artykulacji głosek: sz, rz, cz, dż wystarczające są niekiedy polecenia: zbliżyć zęby, wysunąć i zaokrąglić wargi, podnieść czubek języka do dziąseł górnych i dmuchać przez zęby.

  2. Głoska t wymawiana nieco wyżej, tzn. przy dziąsłach górnych, przekształca się w spółgłoskę cz. Ćwiczenia rozpoczyna się od sylaby tu wymawianej szeptem z zębami zbliżonymi i wargami zaokrąglonymi. Następnie ćwiczy się sylaby oraz wyrazy oraz wyrazy z tą spółgłoską i dopiero przy tych ostatnich wyjaśnia się osobie ćwiczącej, że tworzony dźwięk jest spółgłoską cz.

  3. głoskę uzyskuje się już łatwo wymawiając cz z udziałem wiązadeł głosowych.

  4. Przedłużona artykulacja spółgłosek cz przekształca się w sz. Sz plus drgania wiązadeł głosowych = rz.

  5. Stopniowe unoszenie czubka języka do dziąseł podczas długiego s przekształca ją w spółgłoskę sz.

  6. W celu uzyskania spółgłoski sz , szpatułką lub płaskim końcem łyżeczki unosi się przednią część języka do góry, palcami przyciska się policzki i poleca się dmuchać na czubek języka.

Sposoby nauczania wymowy spółgłoski: ś, ź, ć, dź.

  1. Artykulację głoski: ś można wywołać modyfikując wymowę głoskę środkowojęzykowo- palatalnych szczelinowych, tzn. j lub ch. Poleca się wymawiać szeptem i długo spółgłoskę j i stopniowo zbliżać szczęki, nie zmieniając pozycji języka.

  2. Ćwiczenia wymowy głosek ś, ź, ć, dź można rozpocząć od spółgłoski ń. Zaciska się osobie reedukowanej nos i poleca się wymawiać mocne i długie ń. Otrzymuje się wymówione szeptem przekształca się w ć.

  3. poleca się podczas wymawiania długiego s czubek języka cofnąć jak najdalej od zębów i umieścić na dole jamy ustnej. ( przekształca się w ś).

  4. Przyciska się czubek języka do dołu jamy ustnej szpatułką lub końcem łyżeczki, poleca się zbliżyć zęby oraz dmuchać przez nie. Środek języka wznosi się do podniebienia.

Wymowę głosek dentalizowanych można ćwiczyć w wypadku seplenienia międzyzębowego i przyzębowego z zapałką zagryzioną między siekaczami.

Niektórzy logopedzi przekształcają seplenienie boczne w międzyzębowe, a następnie uczą chować język za zęby w czasie artykulacji spółgłosek dentalizowanych. Prawidłową artykulację przy seplenieniu nosowym uzyskuje się stosując w początkowej fazie ćwiczenia z zaciśniętym nosem.

Przyczyny sygmatyzmu

  1. Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych( głównie język zniekształcenie zgryzu: anomalie zębowe)

  2. Niska sprawność narządów artykulacyjnych ( mięśnie słabo lub zbyt mocno napięte)

  3. Upośledzenie słuchu w zakresie tonów wysokich czyli tych które stanowią o barwie głosek dentalizowanych.

  4. Częste choroby górnych dróg oddechowych

  5. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

  6. Zbyt długie karmienie dziecka smoczkiem.

Rotacyzm

To nieprawidłowa wymowa głoski r.

    1. Deformacja ( rotacyzm właściwy)- to tworzenie dźwięku, nie występującego w systemie fonetycznym danego języka. Na skutek zmiany miejsca artykulacji jej brzmienie jest zdeformowane.

    2. Substytucja- zastępowanie głoski r innymi głoskami, prawidłowo wymawianymi. Jeżeli to zjawisko trwa dłużej niż 6-7 r.ż. staje się patologią.

    3. Elizja- opuszczanie głoski r. Może być rozwojowe lub gdy przedłuża się - patologią.

Rodzaje rotacyzmu właściwego.

Reranie języczkowe- najczęstsza forma. Drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego. Język nie bierze udziału w artykulacji. Terapia polega na usprawnianiu czubka języka.

Reranie wargowe:

  1. dwuwargowe- drgają obie wargi

  2. wargowo- zębowe- dźwięk powstaje w wyniku drgań dolnej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżonej do dolnych siekaczy.

Reranie międzyzębowe- polega na drganiu czubka języka wsuniętego między zęby.

Reranie policzkowe lub boczne- prąd powietrza skierowany jest w bok wprawiając w drgania policzki.

Reranie podniebienne- podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie

Reranie gardłowe- z wibracją języczka i podniebienia miękkiego- „r” francuskie

Reranie nosowe- nosowa artykulacja głoski r swoim brzmieniem zbliżona jest do ng

Reranie krtaniowe:

  1. językowo- wargowe

  2. boczne

  3. świszczące

Przyczyny rotacyzmu:

  1. Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych ( język, krótkie wędzidełko podjęzykowe, anomalie podniebienia twardego, anomalie zgryzowe)

  2. Niska sprawność języka

  3. Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

  4. Niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków.

Korekcja

Z dzieckiem, które w ogóle nie wymawia r lub zastępuje je inną głoską, ćwiczenia rozpoczyna się ok. 6 r.ż. jeżeli dziecko zniekształca r w sposób opisany wyżej, to świadczy o wadzie mowy r. Reedukację rozpoczynamy jak najwcześniej.

  1. Poleca się powtarzać wolno i jak najciszej, bez napięcia mięśni języka, wymawiane przez logopedę ćwiczenia. Logopeda wymawia początkowo sylaby te- de, przy czym d powinna mieć zwarcie delikatne. Korzystne jest wymawianie początkowo sylab z samogłoską U. Ponieważ drgania wiązadeł głosowych przy r pojawiają się jeszcze przed dotknięciem języka do dziąseł, należy przed d wymawiać bardzo krótką głoskę brzmieniem zbliżonego do e, coraz krócej i delikatniej. Po przećwiczeniu różnych sylab, wyrazów, zawierających r w grupach spółgłoskowych, uzyskuje się najczęściej prawidłowe.

  2. Inny sposób- to szybka potrącanie palcem wędzidełka języka w czasie wymawiania spółgłosek. Rz przy rozchylonych szczękach.

  3. Wibracje języka można wywołać- wsuwając czubek języka między wargi w czasie parskania wargami: pru, pru. Jeżeli zacznie drgać czubek języka można przytrzymać palcami wargi, aby drgał tylko czubek języka, następnie należy go stopniowo przesuwać do górnych dziąseł.

  4. Zdmuchiwanie skrawka papieru położonego na czubku wysuniętego języka.

  5. Rozłożyć szeroko język i unieść do dziąseł, jego boki powinny się znajdować przy górnych dziąsłach i mocny strumień powietrza skierować na czubek języka.

Mowa bezdźwięczna

To:

Mowa bezdźwięczna może występować w dwu postaciach:

  1. Mowa bezdźwięczna całkowita- zaburzeniu podlega cała korelacja dźwięczności ( wszystkie spółgłoski zwarte, zwarto- szczelinowe, szczelinowe są wymawiane bezdźwięcznie.

  2. Mowa bezdźwięczna częściowa- w niektórych parach opozycyjnych obserwuje się rozróżnienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Zazwyczaj jest to stan przejściowy pomiędzy mową bezdźwięczną całkowitą a wymową prawidłową.

Mowa bezdźwięczna występuje przeważnie w postaci:

    1. Paralalii ( substytucji dźwięku)- zamiast spółgłosek dźwięcznych wymawiane są odpowiednie bezdźwięczne, lecz może przejawiać się też jako:

    2. Mogilalia ( elizja dźwięku)- opuszczanie odpowiednich głosek dźwięcznych

    3. Deformacja- polegająca na realizowaniu spółgłosek dźwięcznych w postaci głosek półdźwięcznych- z dźwięczną fazą początkową i bezdźwięczną końcową ( bądź odwrotnie).

Przyczyny mowy bezdźwięcznej:

Postępowanie logopedyczne

  1. Polega na ćwiczeniu słuchu fonematycznego w zakresie ubezdźwięcznianych głosek i ćwiczeniach artykulacji mających na celu wykształcenie kinestezji. Często udaje się wywołać dźwięczność w czasie prób wymawiania głoski przy jednoczesnym masowaniu klatki piersiowej wibratorem lub lekkim uderzeniem w nią dłonią.

  2. INNy sposób polega na przekształcaniu odpowiednich głosek dźwięcznych mających to samo miejsce artykulacji. Łatwo jest uzyskać dźwięczność spółgłosek szczelinowych, ponieważ można je przedłużać

  3. Spółgłoskę W można uzyskać przez modyfikację samogłosek U. Przyciska się lekko dolną wargę .....................do brzegu górnych siekaczy w czasie wymowy samogłoski U aż do wytworzenia szczeliny charakterystycznej dla spółgłoski W.

  4. spółgłoskę zi można otrzymać z J przez zbliżenie zębów bez zmiany pozycji języka

  5. Dotykając nos przy spółgłoskę nosowych: mi, m, ni , n , rzymamay: b, bi, d, dź.

Kappacyzm i gammacyzm

To wady wymowy polegajace na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych zwartych: k, g, ki, gi.

Kappacyzm- zaburzona wymowa głoski K, KI.

Deformacja tych głosek polega na zamianie językowo- podniebiennego zwarcia- zwarciem wiązadeł głosowych, co powoduje powstanie brzmienia przypominającego spółgłoski K. Wyraża się również zamianą K głoską t lub jego opuszczaniem.

Formy wadliwej realizacji tych głosek:

  1. Kappacyzm właściwy ( gammacyzm właściwy)- deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, w rezultacie którego powstają brzmienia zbliżone do k, g, ki, gi.

  2. Parakappacyzm ( paragammacyzm)- polega na zamianie zwartych welarnych k, g, ki, gi na zwarte zębowe: t, d, ti, fi lub h.

  3. Mogikappacyzm ( mogigammacyzm)- to opuszczanie głosek tylnojzykowych zwartych, realizacja w postaci tzw. Zera dźwięku.

Przyczyny tych wad:

Korekcja

Rynolalia

Głoski nosowe wymawiane są jak głoski ustne i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie, gdy głoski ustne są wymawiane jak nosowe, co określamy mianem- nosowanie otwarte

Nosowanie mieszane: polegające na braku lub osłabieniu rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych z jednoczesną nasalizacją głosek ustnych.

Nosowanie funkcjonalne: może być spowodowane brakiem kontroli słuchowej.

Nosowanie organiczne- bo wymowa nosowa spowodowana rozszczepem podniebienia, zbyt krótkim podniebieniem miękkim lub jego wrodzonym niedorozwojem.

Przyczyny

Przy nosowaniu zamkniętym- przejścia do jamy nosowej jest zamknięta( niedrożne)na skutek: przerostu śluzówki nosa, obrzęku przy ostrych stronach kataralnych, przerostu trzeciego migdałka. Wszystkie głoski są wymawiane z rezonansem ustnym. Konieczny jest zabieg operacyjny lub leczenie stanów kataralnych.

Przy nosowaniu otwartym - przejście do jamy nosowej cały czas jest otwarte z powodu: rozszczepów podniebienia, krótkiego podniebienia. Nosowanie otwrate powstaje w wyniku niedostatecznego oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej. Przy nosowaniu otwartym największemu zniekształceniu ulegają spółgłoski szczelinowe i zwartoszczelinowe.

Nosowanie mieszane- spowodowane jest niedostateczną drożnością jamy nosowej przy równoczesnej niedoczynności podniebienia miękkiego.

Przy nosowaniu otwartym nie należy usuwać 3 migdałka, ponieważ pojemność gardła powiększy się i nosowanie się nasili.

Jeżeli po zlikwidowaniu przyczyny nosowania zamkniętego głoski nosowe są nadal wymawiane wadliwie, na skutek dawnych przyzwyczajeń, potrzebne są ćwiczenia. Stosuje się je także przy funkcjonalnym nosowaniu zamkniętym.

Mają one na celu nauczenie kierowania powietrza przez nos w czasie wymawiania głosek nosowych. Ćwiczenia rozpoczyna się od swobodnych wdechów, wykonywanych nosem przy zamkniętych ustach.

O dyslalii całkowitej czyli bełkocie, mówimy wtedy, gdy wszystkie lub prawie wszystkie głoski są zniekształcone lub realizowane zastępczo. Wyrazy są zniekształcone, charakterystyczne są przestawienia sylabowe i głoskowe, brak końcówek lub sylab początkowych.

  1. Jąkanie, giełkot- przyczyny i objawy przedstaw metody pracy logopedycznej z dziećmi jąkającymi się.

Definicje jąkania:

Jąkanie: to jedna z najbardziej przykrych wad mowy, której częstość występowania ocenia się na 1- 1,5% ogólnej populacji.

Jąkanie: ( wg. Styczek) jest wadą mowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. W przypadku jąkania ważne są towarzyszące mu pewne zmiany psychiczne takie jak: lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów werbalnych

Jąkanie : (wg. Andrws) jest przerwą w normalnym rytmie mowy, podczas której jąkający się wie dokładnie, co chce powiedzieć, ale w tym momencie nie jest zdolny do wypowiedzenia tego w łatwy sposób z powodu mimowolnych powtórzeń, przeciągania lub przerywania wypowiadanej głoski lub sylaby.

Jąkanie(wg.Ch. van Riper ) to niezgodność równoczesnego i stopniowanego programowania ruchów mięśniowych potrzebnych do wytwarzania dźwięków mowy lub ich połączeń z następnymi dźwiękami w wyrazie. Przewidywanie trudności tego programowania może z kolei powodować walkę i reakcje unikania, które są wtórne, niestałe, i wyuczone.

W mowie jąkającego się występują zaburzenia koordynacji pracy mięśni: narządu oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego. Ponadto występuje wzmożone napięcie mięśni biorących bezpośredni lub pośredni udział w akcie mowy. Prowadzi do powstawania skurczów trwających od 0,2 do 15 sekund.

Skurcze maja charakter spazmatyczny, spastyczny- uniemożliwiający wypowiadanie się lub powtarzający się- pozwalający na rozpoczęcie i kontynuowanie wypowiedzi.

Do najczęstszych należą: skurcze mięśni oddechowych.- pacjent mówi na wdechu- prowadzi to do zaburzenia rytmu mowy, arytmii oddechowej lub do zatrzymywania oddechu.

Skurcze mięśni krtani: powodują utrudnienie pracy wiązadeł głosowych.

Skurcze mięśni artykulacyjnych: powodują przerwy w mowie, trudności w artykulacji pewnych głosek, wielokrotne powtarzanie tych głosek: głoski zwarto wybuchowe takie jak: p, b, t, d, k, g, zwłaszcza na początku wypowiedzi. Natomiast inne głoski są najczęściej wydłużane, przeciągane. Trudności w wymawianiu tych dźwięków nie mają charakteru stałego.

Stadia rozwoju jąkania:

Lekki - jąkanie pasywne: jąkający nie przeciwdziała trudnościom w mówieniu, jąkanie występuje w stanach podniecenia emocjonalnego i w mowie szybkiej.( najczęściej występuje jąkanie typu klonicznego i zaleca się bardziej terapię rodziców niż dzieci)

Średni- jąkanie tłumione: jąkający usiłuje przezwyciężać trudności w mowie- tym samym je pogłębiać. Występują już współruchy. Wzmaga się w stanach emocjonalnych ( występuje jąkanie kloniczno- toniczne)

Ciężki- jąkanie złożone: występują skurcze i ruchy towarzyszące utrwalają się i przechodzą w nawyk, a jąkanie występuje w każdej sytuacji i z dużym natężeniem( jąkanie toniczne ze współruchami i tikami)

Stopień II i III wymaga leczenia , występują tendencje do pogłębiania się.

Diagnoza: np. kwestionariusz Z.Tarkowskiego.

W części A osoba badana musi wybrać „ nie jąkam się”. „trochę......”, „często.....”

„ prawie zawsze”, odpowiednio do różnych sytuacji życiowych.

W części B badana jest logofobia w 10 sytuacjach. Osoba ma w nich określić „ nie boję się mówić”. „trochę się boje”, „ boję się”, „bardzo się boję”

W części C logopeda podsumowuje występujące objawy wegetatywne, neuromięśniowe, psychologiczne (unikanie wzroku).

Rodzaje terapii

  1. Echokorekcja- mówienie z echokorektorem opóźniającym mowę

  2. rytmizacja mówienia- rytmiczne mówienie sylabami wyrazów i całych zdań.

  3. terapia oddechowa- celem jest poszerzenie pojemności płuc wypracowanie oddechu przeponowego, zwiększenie fazy wydechowej

  4. technika przedłużonego powolnego mówienia- przeciąganie samogłosek i sylab w czasie

  5. technika jąkania się bardziej płynnego- pozbawienie lęków, naśladowania swojego jąkania się

  6. technika przepływu powietrza- bierze się delikatne westchnienie, potem zaczyna się mówić

  7. metody kompleksowe ( socjoterapia, psychoterapia, relaksacja, psychodramy, ćwiczenia podparcia oddechowego)

Etiologia

  1. Teoria rozwojowa- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy w skutek wielu czynników działających na dziecko np.stres, nadmierne wymania rodziców

  2. teoria organiczna- schorzenie anatomiczne na poziomie mózgowym w następstwie różnych chorób,

  3. teoria neurotyczna- jąknie jako objaw nerwicy

  4. teoria psychologiczna-jąknie jest reakcją nabytą. W wyniku zaburzeń emocjonalnych oraz zmian w osobowości dziecka. To poczucie niepewności dziecka oraz zmian w osobowości dziecka powoduje nadmierną kontrolę mówienia co jest niekorzystne.

kwestionariusz jąkania się dzieci i młodzieży E.C Cooper

Rozwojowa niepłynność mówienia- ( zdaniem A. Grzybowskiej, Z.Tarkowskiego)- jest trudna do zdefiniowania. Dlatego też mówi się że płynność mówienia jest „rezultatem synchronizacji trzech poziomów organizacji wypowiedzi: treści, formy językowej i substancji fonicznej. Możemy zatem wyróżnić:

Synchronizacja tych trzech aspektów jest wskaźnikiem stopnia automatyzacji procesu budowania wypowiedzi słownej. Wg, Tarkowskiego płynność mówienia jest zmienną umiejscowioną między dwiema formami jej zaburzeń: brandylalią ( zbyt wolne, nieregularne, nierytmiczne mówienie) i tachylalią ( zbyt szybkie, nieregularne i nierytmiczne mówienie).

Niepłynność mówienia to zaburznie swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócanie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji formowanie trzech poziomów wypowiedzi: treści, formy językowej, substancji fonicznej.

Objawy: powtarzanie głosek, powtarzanie sylab, powtarzanie wyrazów, powtarzanie części frazy, powtarzanie całej frazy, przedłużanie głosek, pauzy, dysrytmie oddechowe, fonacyjne, nieumotywowane wykrzykniki, rewizje, pauzy, embołofrazje. Objawy te towarzyszą:

Zgodnie z kryterium ilościowym z normalną niepłynnością mówienia mamy do czynienia wówczas, gdy jej obajwy występują rzadko, tak że mogą być niezauważone. Są one natomiast dostrzegane w patologicznej niepłynności mówienia

U podstaw jakościowego kryterium podziału niepłynności mówienia leżą jej przyczyny. Normalna niepłynność mówienia jest kombinacją niepłynności semantycznej i syntaktycznej. Mają więc podłoże psycholingwistyczne. Za kolei patologiczna niepłynność jest równoznaczna z niepłynnością fizjologiczną.

Rozwojową normalną niepłynnością mówienia mamy do czynienia, gdy:

Technika relaksacji wg Jacobsona

Korzystne działanie relaksacji polega na tym, że zmniejsza się nadmierną aktywność nerwową i związane z nią emocje towarzyszące tej fizjologicznej aktywności organizmu. Relaksacja jest więc drogą wyciszania, łagodzenia uczuć negatywnych.

Dzieci leżą wygodnie na kocykach lub dywanie. Nogi wyciągnięte swobodnie. Głowa złożona na małej poduszce. Ramiona wyciągnięte wzdłuż tułowia tak, aby się nie dotykały. Następnie wykonuje się serie ćwiczeń; takich jak:

  1. naprężanie bicepsów i rozluźnianie

  2. naciskanie ręką na klocki i rozluźnianie najpierw prawą potem lewą ręką.

  3. Odpoczywanie i oddychanie spokojnie

  4. Ściskanie klocka między kolanem a łydką prawą i lewą nogą

  5. Napełnianie powietrzem brzucha- napinanie i wypuszczanie powietrza

  6. Naciskanie głową poduszki i odciskanie.

  7. Ćwiczenia mimiki twarzy- napinanie mięśni twarzy- marszczenie czoła, i rozluźnianie.

  8. Zaciskanie i rozluźnianie szczęki

  9. Napinanie i rozluźnianie mięśni ust.

Terapia giełkotu i jąkania:

giełkot

jąkanie

Zwracać uwagę na błędy

Ćwiczenia rytmiczne- uformowanie tempa mowy( nagrywanie na magnetofonową taśmę mowy z giełkotem i poprawnej, sylabizowanie lub sylabizowanie z rytmicznym wystukiwaniem sylab, równoczesne głośne czytanie przez pacjenta i terapeutę,)

osoba musi być skoncentrowana na tym co robi i lepiej czyta tekst nieznany.

Zaburzenia głosu należy usuwać dopiero po przezwyciężeniu jego głównych symptomów.

Zajęcia z logorytmiki- pozwalają na naukę tempa i rytmu mowy- poprawiają mowę dziecka z giełkotem.

Nie wolno zwracać uwagi

Mówienie rytmiczne- pobieranie spontanicznej mowy i nagrywanie jej na taśmie magnetofonowej. Pobieranie jej przed terapią i po terapii - terapia indywidualna dostosowana do każdego dziecka.( wymawianie wyrazów wielosylabowych zgodnie z tempem metronomu od 80 do 120 uderzeń, ćwiczenia z trzysylabowymi wyrażeniami i zdaniami przedstawianymi na obrazkach albo za pomocą list słów, ćwiczenia ze zdaniami liczącymi od 4 do 6 sylab, ćwiczenia konwersacji wprowadzane za pomocą pytań, stopniowe odstawianie metronu podczas ostatnich spotkać terapeutycznych)

Ważne jest aby osoba nie koncetrowała się na tym co robi i lepiej czyta tekst znany.

Metoda cienia- polega na tym, że terapeuta czyta lub mówi tekst liczący od 100- 300 wyrazów, a jąkający się niezwłocznie go powtarza z maksymalnym opóźnieniem

( 1-2 wyrazy). Początkowo ich tempo mówienia jest wolne później przyśpieszone przy zmieniającej się intonacji. Do tego metoda ta jest w formie teatrzyku kukiełkowego.( teatralne scenki były powtarzane w domu, w czasie zabawy matki ( suflera) z dzieckiem( aktorem). W ten sposób prowadzone były codziennie po 15-30 minut ćwiczenia.

Giełkot. Termin ten został zaproponowany przez L. Kaczmarka dla określenia mowy bezładnej. Giełkot jest zaburzeniem interesującym, gdyż jest podobny do rozwojowej niepłynności mówienia jak i do jąkania.

Giełkot to zaburzenie mowy charakteryzujące się nieświadomością, małym zakresem uwagi, zakłóceniem percepcji, artykułowania i formowania wypowiedzi. Jest to zaburzenie procesów myślowych programujących mowę, a bazujących na dziedzicznych predyspozycjach.

Giełkot to mowa manifestująca centralne zaburzenie mowy, które oddziałuje na wszystkie kanały komunikacji, to jest na czytanie, pisanie, rytm, muzykalność i zwykłe zachowanie.

Objawy giełkotu ( symptomatyka)-

Stanowi kombinację najczęściej występujących następujących objawów:

Przyczyny:

Giełkot ma charakter dziedziczny, organiczny, neurotyczny, lub wieloczynnikowy.

  1. Centralne zaburzenie mowy

  2. Dziedziczność- (najczęściej u ojca)

  3. dziedziczenie specyficzne- występuje w rodzinach, w których często pojawiały się giełkot lub jąkanie.

  4. Dziedziczenie niespecyficzne- manifestuje się w postaci niskich zdolności językowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

  5. organiczne podłoże giełkotu- u podstaw tego zaburzenia leży brak dojrzałości centralnego systemu nerwowego. Minimalne uszkodzenia zlokalizowane w okolicy podkorowej.

  6. Wieloczynnikowe podłoże giełkotu- częste zaburzenia lateralizacji i orientacji przestrzennej, wrodzona dyspraksja motoryczna, słaba pamięć słuchowa i jednostronna koncentracja na abstrakcyjnej nauce, słaba koordynacja oralna, nieprecyzyjność ruchów graficznych oraz impulsywnych, gwałtowny temperament.

  7. Arnold uważa że obok

  8. dziedziczności i wrodzonej niezdolności językowej należy postawić

Rodzaje giełkotu:

  1. Dysartria- anartia- przyczyny i objawy. Podaj przykłady usprawniania mowy dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Dysartria- 1. Zaburzenie mowy wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowy. W wyniku tych udzkodzeń powstają zakłócenia w napięciu mięśni biorących udział w akcie mowy, co powoduje zaburzenia kontroli i koordynacji czynności mięśni biorących udział w mowie (I. Styczek).

2 Zespół zaburzeń oddechowo- fonacyjno- artykulacyjnych spowodowanych uszkodzeniem ośrodków i dróg unerwiających aparat mówienia ( skutek porażenia mózgowego, udaru mózgu, choroby Parkinsona) ( Mitrinowicz- Modrzejewska)

Anartria- brak rozwoju mowy lub utrata wcześńiej nabytych umiejętności wytwarzania dźwięków mowy na skutek uszkodzenia układu pozapiramidowego, ośrodka pnia mózgu, dróg nerwowych unerwiających narządy mowy.

Uszkodzenie układu pozapiramidowego wywołujące dysartrię i anartrię u dorosłych- powoduje zaburzenia mowy już ukształtowanej u dzieci- wpływa hamująco na rozwój mowy.

Anartria może się utrzymywać przez kilka lat z czasem przechodzi w dysartrię.

Przy dysartrii ulega zaburzeniu dźwiękowa strona języka i ekspresja mowy, nie narusza mowy w aspekcie leksykalnym, gramatycznym i syntaktycznym.

Podział dysartrii pod względem przyczyn

  1. korowa- uszkodzenie okolicy ruchliwej kory mózgowej powoduje zwiększone napięcie mięśniowe, zaburzenie artykulacji, fonacji, zmiany w tempie mowy, melodii i akcentowaniu. Problemy z dłuższymi wyrazami.

Obustronne porażenie pól ruchowych- porażenie narządów

Jednostronne porażenie pół ruchowych- porażenie sprawności motorycznej

  1. Piramidowa ( rzekomoopuszkowa)- uszkodzenie drogi piramidowej prowadzącej do okolicy ruchowej kory do jąder nerwów w opuszce.