N e r w t w a r z o w y

(nervus facialis, n. VII)

Spis treści 1 Źródła włókien 2 Przebieg i gałęzie 3 Pozostałe unerwienie 4 Zespolenia nerwu twarzowego 5 Unaczynienie nerwu twarzowego 6 Porażenie nerwu twarzowego 7 Bibliografia

Ryc. 1: Schemat gałęzi i zespoleń n. twarzowego prawego

Szacuje się, że na 10000 zawartych w nerwie twarzowym włókien, 58% stanowią włókna ruchowe, 24% włókna wydzielnicze i 18% czuciowe.

Nerw twarzowy (łac. nervus facialis) - VII nerw czaszkowy wchodzący w skład obwodowego układu nerwowego, Jest nerwem drugiego łuku skrzelowego. Nerw ma charakter mieszany - przeważają w nim włókna ruchowe. Zawiera także włókna czuciowe, i przywspółczulne- wydzielnicze (autonomiczne).

Źródła włókien

• włókna czuciowe - komórki pseudojednobiegunowe zwoju kolanka; ich aksony tworzą nerw pośredni (łac. nervus intermedius) i wnikają do jąder czuciowych tyłomózgowia:

• jądra pasma samotnego (w śródmózgowiu)

• jądra pasma rdzeniowego nerwu trójdzielnego

• włókna ruchowe - jądro początkowe nerwu twarzowego ruchowe (w moście). Ich neuryty kierują się do dna dołu równoległobocznego. Otaczają one jądro nerwu odwodzącego tworząc kolano nerwu twarzowego.

• włókna przywspółczulne - znajdują się w jądrze przywspółczulnym n. twarzowego (jądro ślinowe górne). Ich aksony biegną wraz z włóknami czuciowymi w nerwie pośrednim a dalej drogą nerwu skalistego większego i struny bębenkowej do zwoju podżuchwowego i skrzydłowo-podniebiennego.

Przebieg i gałęzie

Nerw wychodzi z mózgowia w kącie mostowo-móżdżkowym dwoma korzeniami. Korzeń grubszy (ruchowy) tworzy właściwy nerw twarzowy, zaś korzeń leżący bocznie, zwany nerwem pośrednim, cieńszy od poprzedniego zawiera włókna wydzielnicze i czuciowe. Nerw wchodzi następnie do otworu słuchowego wewnętrznego biegnąc razem z nerwem przedsionkowo- ślimakowym. Do tego miejsca oba nerwu otoczone są wypustką opon mózgowia. Nerw twarzowy towarzyszy nerw przedsionkowo-ślimakowy|nerwowi przedsionkowo-ślimakowemu]] dochodząc z nim do dna przewodu słuchowego wewnętrznego. Następnie oddziela sie od niego i wraz z nerwem pośrednim przechodzi przez pole nerwu twarzowego (łac. area nervi facialis) w dnie przewodu do kanału nerwu twarzowego w piramidzie kości skroniowej, gdzie zawraca ku tyłowi i tworzy kolanko nerwu twarzowego (łac. geniculum n. facialis)(ryc.2). Tu znajduje się zwój kolanka (ganglion geniculi). Następnie biegnie ku tyłowi i dołowi w ścianie błędnikowej (przyśrodkowej) jamy bębenkowej. Przechodzi tam pomiędzy wyniosłością kanału półkolistego bocznego a okienkiem przedsionka. Na tym odcinku nerw twarzowy jest oddzielony od jamy bębenkowej cienką blaszką kostną grubości 1-2mm. Powoduje to, że jest on często wciągany w procesy chorobowe dziejące się w uchu środkowym. Opuszcza jamę czaszki przez otwór rylcowo-sutkowy wychodząc na zewnętrzną powierzchnię podstawy czaszki. Tutaj rozgałęzia się w 3 kierunkach: ku dołowi oddając gałąź do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, ku tyłowi oddając nerw uszny tylny i ku przodowi zakręcając i wnikając prawie poziomo do ślinianki przyusznej, tuż poniżej otworu słuchowego zewnętrznego i bocznie do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego, leżąc na powierzchni bocznej gałęzi żuchwy. W śliniance przyusznej początkowo (zwykle) dzieli się na 2 gałęzie a następnie rozkrzewia tworząc splot przyuszniczy. Oddaje następujące gałęzie:

Ryc. 2:Kolanko nerwu twarzowego prawego w odcinku wewnątrzskroniowym wraz z odchodzącymi gałęziami

• nerw skalisty większy (łac. nervus petrosus major) - Odchodzi od kolanka n. twarzowego wychodząc na przednią powierzchnię części skalistej kości skroniowej. Następnie układa się w swojej bruździe (sulcus n. petrosi majoris) i zdąża do szczytu piramidy. Przebijając chrząstkozrost klinowo-skalisty otworu poszarpanego przechodzi do kanału skrzydłowego towarzysząc nerwowi skalistemu głębokiemu, następnie łączy się z nim tworząc nerw Widiusza, który dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

Prowadzi włókna wydzielnicze przywspółczulne przedzwojowe do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. Uważa się, że może prowadzić także włókna ruchowe dla mięśnia dźwigacza podniebienia miękkiego

• nerw strzemiączkowy (łac. nervus stapedius) - odchodzi od części zstępującej n. twarzowego i wnika do jamy bębenkowej unerwiając najmniejszy mięsień organizmu ludzkiego- mięsień strzemiączkowy. (Jego skurcz zmniejsza wrażliwość na dźwięki)

• struna bębenkowa (łac. chorda tympani)- unerwia smakowo i protopatycznie (czuciowo) 2/3 przednie języka oraz podniebienia miękkiego; prowadzi włókna przywspółczulne przedzwojowe do zwoju podżuchwowego

• nerw uszny tylny (łac.nervus auricularis posterior)- odchodzi od n. twarzowego tuż po jego wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego, zmierza ku tyłowi i ku górze przebiegając na przedniej powierzchni wyrostka sutkowatego. Dzieli się na 2 gałęzie:

• gałąź uszna (łac. ramus auricularis), ruchowa, do mięśni małżowiny usznej

• gałąź potyliczna (łac. ramus occipitalis), także ruchowa do brzuśca potylicznego mięśnia potyliczno-czołowego i do mięśnia poprzecznego karku

N. uszny tylny łączy się z nerwami splotu szyjnego (nerwem usznym tylnym i nerwem potylicznym mniejszym). Za ich pośrednictwem unerwia czuciowo skórę przewodu słuchowego zewnętrznego, tylna powierzchnie małżowiny usznej i niewielki obszar skóry położony za małżowiną uszną.

• gałąź dwubrzuścowa (łac. ramus digastricus), ruchowa, do tylnego brzuśca mięśnia dwubrzuścowego. Gałąź ta dzieli się także na gałąź rylcowo-gnykową, unerwiającą jednoimienny mięsień i gałąź łączącą z n. językowo-gardłowym.

Ryc. 3: Przebieg i gałęzie nerwu twarzowego lewego w odcinku zewnątrzczaszkowym widoczny splot przyusznicy

• splot przyuszniczy (łac. plexus parotideus)- po rozpadzie głównego pnia na 2 gałęzie (górną i dolną) w miąższu ślinianki przyusznej, dzielą się one dalej wachlarzowato tworząc opisywany splot a dalej giną w zaopatrywanych odpowiednio mięśniach mimicznych. Splot przyuszniczy dzieli śliniankę przyuszna na dwa płaty: powierzchowny i głęboki. Liczne rozgałęzienia w przyusznicy nazywano dawniej gęsią stopką większą (łac. pes anserinus major).

Zasadnicze gałęzie splotu przyuszniczego:

• gałęzie skroniowe (łac. rami temporales) dochodzą do następujących mięśni mimicznych:

• m. usznego przedniego (i częściowo górnego)

• mm. małżowiny usznej

• mm. czoła i otoczenia oczodołu

• brzuśca czołowego m. potyliczno-czołowego

• m. okrężny oka (część górna)

• m. marszczącego brwi

• gałęzie jarzmowe (łac. rr. zygomatici dochodzą do:

• m. okrężnego oka (część boczna i dolna)

• m. jarzmowego większego i mniejszego

• gałęzie policzkowe (łac. rr. buccales) dochodzą do:

• m. policzkowego

• mm. nosa

• mm. wargi górnej

• gałąź brzeżna żuchwy (łac. r. marginalis mandibulae) dochodzi do:

• m. obniżacz wargi górnej

• m. bródkowy

Gałąź ta jest szczególnie ważna podczas operacji laryngologicznych w tym obszarze (np. resekcja ślinianki podżuchwowej), gdyż można ją łatwo uszkodzić co może skutkować opadnięciem kącika ust i asymetrią dolnej części twarzy.

• gałąź szyi (łac. r. colli) zaopatruje mięsień szeroki szyi a następnie zespala się z gałęzią splotu szyjnego- nerwem poprzecznym szyi.

Pozostałe unerwienie

• ruchowo - mięśnie mimiczne twarzy czyli odpowiadające za mimikę twarzy, tj. ekspresję emocji, grymasy, ruchy ust, powiek

• przywspółczulnie - unerwia gruczoły łzowe (przez zwój skrzydłowo-podniebienny), ślinianki - podżuchwową i językową (przez zwój podżuchowowy)

Gałęzie n. VII		Unerwiane mięśnie
GAŁĄŹ GÓRNA	gałęzie skroniowe	m. uszny przedni m. uszny górny
		gałęzie jarzmowe	m. okrężny oka m. potyliczno czołowy
		gałęzie policzkowe	m. policzkowy m. wargi górnej/ m. nosa
	GAŁĄŹ DOLNA	gałąź brzeżna żuchwy	m. wargi dolnej m. bródki
		gałąź szyi	m. szeroki szyi

Zespolenia nerwu twarzowego

• z n. trójdzielnym poprzez n. skalisty większy, strunę bębenkową i gałęzie splotu przyuszniczego

• z n. przedsionkowo-ślimakowym podczas wspólnego przebiegu w przewodzie słuchowym wewnętrznym

• z n. językowo-gardłowym przez n. skalisty mniejszy i splot bębenkowy

• z n. błędnym przez n. Arnolda (gałąź uszną n. błędnego)

• ze splotem szyjnym przez n. potyliczny mniejszy, n. poprzeczny szyi i n. uszny wielki

Unaczynienie nerwu twarzowego

• tętnica błędnikowa (arteria labyrinthi)- jego początkowy odcinek

• tętnica oponowa środkowa (a. meningea media)- jej gałąź skalista (ramus petrosus)

• tętnica rylcowo sutkowa (a. stylomastoidea) odchodząca od t. usznej tylnej.

Porażenie nerwu twarzowego (więcej w porażenia n. twarzowego.doc)

Porażenie Bella należy do najczęstszych porażeń nerwów czaszkowych. Charakterystycznymi objawami jest obniżenie kącika ust i niemożność zamknięcia oka po stronie uszkodzenia.

Bibliografia

• Witold Woźniak (red.), Anatomia człowieka, Wydanie II, Urban & Partner, Wrocław 2003 ISBN 83-87944-22-X

• A. Bochenek, M. Reicher. Anatomia człowieka tom V. wyd. PZWL, Warszawa 1989. ISBN 83-200-1230-9

5

[e-mail]

---