1879


OPRACOWANIA PYTAŃ LICENCJACKICH 2011

Gr. V

(na dzień 21.04.2011 )

MSP

1. Jaką rolę odgrywa państwo we współczesnych stosunkach międzynarodowych?

Państwa należą do głównych uczestników stosunków międzynarodowych. Wynika to z ich długiej genezy, skomplikowanej struktury organizacyjnej, zróżnicowanych funkcji jakie pełnią. Uzasadniane jest to także tym, że państwo jest najwyżej zorganizowaną grupą społeczną, ponadto jest najbardziej dynamicznym uczestnikiem stosunków międzynarodowych, gdyż sprawuje bezpośrednio lub pośrednio kontrolę i nadzór nad innymi uczestnikami, a także trwale na nich oddziałuje. Poza tym w stosunkach międzynarodowych to właśnie stosunki międzypaństwowe odgrywają najważniejszą rolę. Ważne jest to, że państwo jest złożonym bytem, na który muszą składać się cztery podstawowe elementy: ludność, terytorium, władza oraz zdolność do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

W odróżnieniu od innych uczestników stosunków międzynarodowych państwo posiada nie tylko podmiotowość polityczno-międzynarodową, lecz także prawno-międzynarodową, co za tym idzie utrzymuje stosunki dyplomatyczne z innymi aktorami, zawiera umowy i ponosi odpowiedzialność międzynarodową.

Zwłaszcza dla realistów państwo jest najważniejszym aktorem stosunków międzynarodowych i zajmuje w ich poglądach centralne miejsce. Jest podmiotem suwerennym i ma spójny zbiór celów - interes narodowy, definiowany w kategoriach siły.

Państwa inicjują umowy międzynarodowe, układy, pakty. Decydują o stanie stosunków międzynarodowych. Podnoszona jest w ostatnim czasie opinia, że państwa tracą suwerenność na skutek organizacji międzynarodowych, których są członkami, i dlatego że pojawienie się innych aktorów, w tym w głównej mierze korporacji transnarodowych, przynosi zmierzch suwerenności państwa. Nie odpowiada to jednak rzeczywistości międzynarodowej. Z pewnością postępujący wzrost współzależności państw oraz globalizacji może ograniczać w niektórych zakresach suwerenność poszczególnych państw, jednak z reguły dzieje się to za ich wyraźnym przyzwoleniem. Jednak z drugiej strony, że w ramach swych kompetencji administracyjnych oraz zwierzchnictwa terytorialnego rządy poszczególnych państw mają duże możliwości kontroli zarówno macierzystych siedzib koncernów, jak i działających tam innych trans granicznych uczestników stosunków międzynarodowych.

Najważniejsze:

Źródło : Erhard Cziomer, Lubomir W. Zyblikiewicz Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych

2. Opisz materialne i niematerialne źródła siły państw we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Państwa dysponują siłą, czyli mają zdolność oddziaływania na innych i wpływania na wyniki - uzyskiwania rezultatów, które nie pojawiłyby się w sposób naturalny. Wykorzystują siłę w relacjach z innymi państwami oraz z podmiotami wewnętrznymi. To, w jakim stopniu zostanie użyta siła lub nadużyta, określa po części potencjał siły każdej ze stron. Szczególnie ważna jest siła państw dla realistów, uważają oni, że ma decydujące znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Jest środkiem, za pomocą którego podmioty międzynarodowe utrzymują ze sobą stosunki.

Materialne i niematerialne źródła siły państwa najbardziej wpływają na jego stosunki z innymi podmiotami.

Do najważniejszych materialnych źródeł siły zalicza się uprzemysłowienie. Przy zaawansowanych możliwościach przemysłowych zalety i wady pozycji geograficznej tracą na znaczeniu. Komunikacja lotnicza sprawia, że odległość geograficzna przestaje być barierą handlową. Jeśli państwo ma wiele ośrodków badawczych, wykwalifikowanych specjalistów, fabryki, to równocześnie znaczenie w handlu międzynarodowym rośnie, a firmy zagraniczne chętnie tam inwestują. Uprzemysłowienie zmienia też znaczenie ludności. Nawet niewielkie armie, które dysponują najnowocześniejszym sprzętem mogą okazać się silniejsze niż wielkie armie, z krajów słabo rozwiniętych. W uprzemysłowionych państwach poziom wykształcenia ludności jest wyższy, technologia jest bardziej zaawansowana, takie państwa z reguły są stabilniejsze i można powiedzieć, że rzadko dochodzi w nich do obalenia władzy czy jakichkolwiek rewolucji. Państwa takie posiadają nowoczesną komunikację, drogi są wciąż modernizowane, a w przestrzeni powietrznej takiego państwa codziennie lata mnóstwo samolotów. Ułatwia to wymianę handlową czy spotkania rządowe między państwami. Wysoko uprzemysłowione państwo dysponuje na pewno ogromną siłą w stosunkach międzynarodowych.

Niematerialne źródła siły - wizerunek państwa, publiczne wsparcie dla niego i jego przywództwo - mogą być równie ważne jak źródła materialne.

Ludzie w różnych państwach mają pewne wyobrażenie o potencjale siły własnego państwa, a ten wizerunek przekłada się na niematerialny element siły. Dostrzegane przez innych publiczne wsparcie dla państwa i jego spójność stanowią kolejne niematerialne źródło siły. Gdy brakuje tego rodzaju wsparcia publicznego - zwłaszcza w krajach demokratycznych - potencjał siły państwa maleje.

Kolejnym niematerialnym źródłem siły jest przywództwo. Wizjonerzy i charyzmatyczni przywódcy, tacy jak np. Mahatma Gandhi w Indiach, Otto von Bismarck w Niemczech czy Winston Churchill w Wielkiej Brytanii, potrafili podnieść potencjał siły swych państw, podejmując śmiałe inicjatywy. Kiepscy liderzy, którzy nadużywają publicznego zaufania i marnują zasoby publiczne, zmniejszają potencjał siły państwa i jego zdolność wykorzystywania siły. Przywództwo w silnym stopniu decyduje o sile państw. To, jakie cechy charakteru dany przywódca posiada, czy jest uznany w środowisku międzynarodowych, skłonny do rozmów międzynarodowych na wielu płaszczyznach, a także jak jest postrzegany przez swoich obywateli, w znacznym stopniu determinuje potencjał siły państwa.

Najważniejsze:

Materialne źródła siły :

Niematerialne źródła siły :

Źródło : Karen Mingst, Podstawy stosunków międzynarodowych.

3. Porównaj ekonomiczne i militarne instrumenty w polityce zagranicznej państw.

Polityka zagraniczna każdego państwa realizuje wiele funkcji, w tym funkcję ochronną, reprezentacyjno-informacyjną, integrująco-adaptacyjną oraz negocjacyjno-organizatorską. Do realizacji celów polityki zagranicznej służą środki lub instrumenty, którymi dysponuje państwo. Wśród nich najważniejsze są instrumenty ekonomiczne i militarne.

Środki ekonomiczne zawierają wiele elementów : zasoby i surowce, wszelkie urządzenia przemysłowe, handel zagraniczny, usługi, kapitały itp. Mogą one być wykorzystane, by wzmocnić lub ochronić pozycję swojego państwa w sposób legalny i zgodnie z umowami międzynarodowymi, i wtedy mówimy o metodach stosowania środków ekonomicznych pozytywnych, do czego można zaliczyć pomoc gospodarczą, różne formy doradztwa. Negatywne środki ekonomiczne narażają na straty partnerów poprzez różne formy nacisku, np. poprzez embargo na eksport lub import towarów, różne praktyki dyskryminacyjne.

Środki militarne zależą od wielu czynników. Jednymi z najważniejszych są położenie geopolityczne, potencjał wojskowy i przynależność do sojuszy militarnych. Są stosowane bezpośrednio i wtedy prowadzą do interwencji lub innej formy działań zbrojnych, wliczając w to wojnę. Gdy państwo wspiera siły innego państwa podczas wojny domowej, nielegalnie dostarcza broń lub inną pomoc wojskową, mamy do czynienia ze stosowaniem pośrednim. Środki militarne najczęściej występują wspólnie z politycznymi.

Najważniejsze:

Środki ekonomiczne :

Środki militarne :

Źródło : Erhard Cziomer, Lubomir W. Zyblikiewicz, Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych

4. Opisz funkcje organizacji międzynarodowych we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe na trwałe wpisały się w system stosunków międzynarodowych i stały się jednym z jego podstawowych elementów. We współczesnym świecie odgrywają bardzo ważną rolę i spełniają wielorakie funkcje. Istnieją jako uczestnicy i partnerzy w stosunkach międzynarodowych. Organizacje międzynarodowe pojawiły się w strukturze systemu międzynarodowego w drugiej połowie XVIII wieku. W porównaniu do czasów współczesnych cel działania i liczebność organizacji były wtedy bardzo ograniczone. Obecnie są one jedną z najbardziej znaczących i dynamicznie rozwijających się form stosunków międzynarodowych. Ponadto są ważnym instrumentem polityki zagranicznej państwa, zacieśniają współpracę w systemie międzynarodowym, dzięki nim zachodzą między państwami regularne interakcje. Ze względu na ogromną liczbę organizacji we współczesnym świecie, są one podzielone na dwie podstawowe grupy :

  1. międzynarodowe organizacje rządowe,

  2. międzynarodowe organizacje pozarządowe.

Organizacje międzynarodowe postrzegane są przez państwa przynajmniej w trojakim wymiarze : jako instrument polityki zagranicznej, forma organizacyjna stosunków międzynarodowych oraz autonomiczny uczestnik tych stosunków. Organizacje wpływają na funkcjonowanie określonych elementów systemu międzynarodowego czy polityki światowej. Niektóre organizacje, np. ONZ sprawują swe funkcje w maksymalnie szerokim zakresie i dysponują określonymi sankcjami w przypadku niestosowania się do ich zaleceń, a inne mają zawężone spektrum oddziaływania na środowisko międzynarodowe. Poza tym starsze organizacje z tradycjami z reguły odgrywają większą rolę w stosunkach międzynarodowych niż nowe organizacje, o słabo rozwiniętej strukturze i małym doświadczeniu.

Wyróżniane są trzy główne typy funkcji organizacji międzynarodowych :

Funkcje regulacyjne polegają na procesie tworzenia norm, wzorców o charakterze moralnym, politycznym lub prawnym, które mają kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych odpowiednio do przyjętych regulaminów. Ten typ funkcji obejmuje głównie działalność kodyfikacyjną organizacji międzynarodowych. Oznacza to tworzenie tzw. prawa wewnętrznego. Są to wszystkie przepisy, które określają :

Jeśli chodzi o sferę zewnętrzną to te funkcje odnoszą się do następujących kwestii :

Funkcje operacyjne, czyli bezpośrednie świadczenie przez organizację międzynarodową różnych usług na podstawie jej decyzji i przy pomocy zasobów ludzkich i materialnych będących w jej dyspozycji. W sferze wewnętrznej jest to utrzymanie porządku, zarządzanie majątkiem, prace badawcze. Funkcje zewnętrzne świadczone są państwom lub instytucjom, ew. osobom fizycznym. Są to np. operacje NZ na rzecz utrzymania pokoju, wszelkie akcje humanitarne w sytuacji klęsk żywiołowych lub wojny.

Funkcje kontrolne polegają na ustalaniu stanu faktycznego stosunków międzynarodowych oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców, tak by przystosować do nich postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych. W sferze wewnętrznej może to być np. kontrola o charakterze nadzoru administracyjnego, którą sprawują jednostki występujące wyżej w hierarchii. W dziedzinie finansów często powoływane są specjalne komitety, które sprawują taką kontrolę w tej sprawie. W przypadku realizowania tych funkcji w sferze zewnętrznej, organizacja ocenia postępowanie państw i podejmuje próby ich dostosowania do przyjętych norm międzynarodowych. Ocena ta musi być oparta o solidne normy prawne, gdyż państwa nie życzą sobie w żaden sposób naruszenia ich suwerenności. Źródłem oceny postępowania państw mogą być :

Organizacje międzynarodowe spełniają rozmaite funkcje i na pewno wyodrębniają się w wyraźny sposób w środowisku międzynarodowym. Nie sposób sobie wyobrazić funkcjonowania systemu międzynarodowego bez organizacji, które mają wielki wkład w utrzymanie pokoju na świecie, współpracę między państwami, łagodzą spory między nimi i strzegą norm prawa międzynarodowego, stosując sankcje wobec państw gdy zachodzi taka potrzeba.

Najważniejsze:

Źródło : Ewa Latoszek, Magdalena Proczek, Organizacje mi ędzynarodowe we współczesnym świecie.

Teresa Łoś - Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg.

Pytanie 6. Opisz funkcję i rolę organizacji pozarządowych w stosunkach międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe pozarządowe powstają w wyniku porozumień a nie umowy międzynarodowej osób fizycznych lub prawnych, czyli instytucji i stowarzyszeń o charakterze publicznym. Pod względem statusu zrzeszają członków z różnych krajów, a w swej działalności wykraczają poza granice jednego państwa. Ich powstanie i działalność opiera się na aktach wewnętrznych, czyli statutach i regulaminach, natomiast nie ma przymusu ich stosowania i są one dobrowolnie przestrzegane przez członków. Ważnym kryterium wyróżniającym INGOs z systemu organizacji międzynarodowych jest ich fakt nieorientowania się na zysk, więc inaczej nazywane są non-profit organisations. Przykłady : Amnesty International, Międzynarodowy Czerwony Krzyż, Greenpeace. W grupie międzynarodowych organizacji pozarządowych miejsce szczególne zajmują organizacje transnarodowe, a ich rola rośnie. Są to głównie wielkie korporacje przemysłowe i handlowe, których działalność przekracza granice państw. Wywierają coraz większy wpływ na politykę gospodarczo-finansową wielu państw.

Odgrywają niezmiernie ważną rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych, ponieważ w swych działaniach wychodzą poza krąg interesów państw i rządów, oferują alternatywne metody uczestnictwa w polityce, mobilizują publiczność masową. Dobrym przykładem jest Greenpeace. W 2007r. aktywiści Greenpeace, biorący udział w kampanii na rzecz ochrony zagrożonej wyginięciem populacji dorsza wskoczyli do morza, 40 mil morskich od brzegu, żeby powstrzymać szkocki kuter przed prowadzeniem połowów tej ryby. Organizacja wzywa nie tylko do ochrony zasobów dorsza, ale także do utworzenia sieci rezerwatów morskich na Morzu Północnym oraz na Bałtyku. Organizacje te zapewniają pomoc ofiarom katastrof i uchodźcom, są też głównymi obserwatorami przestrzegania praw człowieka i przepisów dotyczących ochrony środowiska. Organizacje pozarządowe mobilizują jednostki do działania na najniższym szczeblu. Wywierają presję na politykę poszczególnych państw, kreują nowe wzory aktywności międzynarodowej i wymuszają zachowania zgodne z prawem międzynarodowym, prawami człowieka czy troską o środowisko naturalne. Dzięki tym organizacjom opinia publiczna zdaje sobie sprawę z problemów i zagrożeń, a organizacje zorientowane na zysk wolą unikać takich tematów. Organizacje pozarządowe pojawiają się, jeśli to tylko możliwe, w miejscach szczytów państw, dotyczących sytuacji klimatycznej na świecie i innych kwestii ważnych dla całego globu, i próbują wywrzeć wpływ na decyzje państw czy też dodatkowo uświadomić przywódców o rosnącym zagrożeniu. Reprezentują cele nie tylko własnych członków, ale również niezrzeszonych, a ich decyzje są odczuwalne w różnych sferach stosunków międzynarodowych. Są ważnym czynnikiem współtworzącym programy działania na forum międzynarodowym. Niekiedy ONZ lub inna organizacja rządowa może zwrócić się do INGOs w sprawie realizacji określonego zadania, np. w celu opracowania profesjonalnej ekspertyzy bądź też kiedy strony konfliktu są w stanie zaakceptować jedynie obecność tych organizacji.

Podsumowanie

Źródło : Ewa Latoszek, Magdalena Proczek, Organizacje mi ędzynarodowe we współczesnym świecie.

Teresa Łoś - Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota, mechanizmy działania, zasięg.

Pytanie 7. Omów przyczyny wojen odwołując się do koncepcji poziomów analizy w stosunkach międzynarodowych.

Konflikty międzynarodowe mają najczęściej charakter złożony i wielopłaszczyznowy, a ich źródłem są różnorodne czynniki. Mówiąc o przyczynach, mamy na myśli fakty, zdarzenia, które bezpośrednio doprowadziły do wybuchu konfliktu, jednak niezbędne jest rozgraniczenie pomiędzy pretekstem, który może być całkowicie przypadkowy a rzeczywistymi przyczynami. Te przyczyny są przedmiotem analiz na trzech poziomach badawczych. Dylemat bezpieczeństwa może służyć jako wyjaśnienie, dlaczego państwa nie czują się bezpiecznie, lecz nie stanowi to wyjaśnienia, dlaczego wojny wybuchają. Kenneth Waltz uważa, że system międzynarodowy jest pierwotnym fundamentem dla stosunków międzynarodowych. Fundament ten istnieje cały czas, więc aby wyjaśnić, dlaczego wojny wybuchają, trzeba wziąć pod uwagę inne poziomy analizy. Jest on zdania, że wszystkie trzy poziomy analizy mogą być pomocne przy wyjaśnianiu przyczyn wojen.

1. poziom analizy : jednostka. Opiera się na założeniu, że wojny między państwami są rezultatem decyzji przywódców (to oni ostatecznie decydują o rozpoczęciu konfliktu zbrojnego), i centralne miejsce zajmuje pytanie o charakter natury ludzkiej. Zygmunt Freud twierdził, że agresja - uwarunkowana genetycznie i psychologicznie - jest jej instynktowną częścią. Za przyczyny wojen uważane są wiec cechy charakterystyczne poszczególnych przywódców, jak i ogólne cechy gatunku ludzkiego. Zwłaszcza według niektórych realistów i liberałów, to cechy przywódców są przyczyną wojen. Nie do końca jest to jednak wiarygodne, bo można spekulować, że jeśli w przeszłości przy władzy byliby inny przywódcy, nastawieni bardziej pacyfistycznie, to wojny by nie wybuchały. Liberałowie uważają, że przywódcy mylnie postrzegają rzeczywistość - zauważają agresywność tam, gdzie może nie być zamierzona, wyolbrzymiają wrogość przeciwnika, są przekonani, że przeciwnik jest bardziej wrogi, niż może to być w rzeczywistości, bądź posiada większy potencjał militarny i ekonomiczny, niż jest naprawdę. Takie błędne oceny mogą prowadzić do rozpoczęcia przez państwa rozbudowy arsenału, a to z kolei zostanie odebrane przez inne państwa jako przejaw wrogości. Jest również stanowisko, że za przyczyny wojen odpowiadają cechy charakterystyczne mas ludzkich, twierdził tak np. św. Augustyn. Uważał, że każde działanie jednostki jest aktem samozachowawczym. Socjobiolodzy stoją na stanowisku, że wszyscy przejawiamy zachowania agresywne. Są pesymistyczne i optymistyczne wypowiedzi na temat tego. Pesymiści są zdania, że skoro wojna jest produktem wrodzonych cech ludzkich, bądź defektu natury ludzkiej, to nie ma ratunku i wojny będą się pojawiać ciągle. Optymiści sądzą, że skoro wojna lub agresja są wrodzone, jedyną nadzieją na ich wyeliminowanie, jest diametralna zmiana natury ludzkiej. Tak naprawdę mało prawdopodobne jest, by jednostkowy poziom analizy dostarczył odpowiedzi na pytanie, co stanowi jedyną przyczynę wojen.

2. poziom analizy : państwo i społeczeństwo. Ten poziom wyjaśniania sugeruje, że wojny pojawiają się z powodu wewnętrznej struktury państw, które różnią się między sobą rozmiarami, geografią, preferencjami gospodarczymi i politycznymi. Wyjaśnienia mówiące o roli państwa i społeczeństwa należą do najstarszych. Platon uważał, że wojna jest mniej prawdopodobna, gdy państwo jest spójne i cieszy się uwarunkowanym dobrobytem. Kiedy będzie w stanie odeprzeć atak, wtedy prawdopodobnie wróg powstrzyma się od działań zbrojnych. Wielu myślicieli oświecenia, wśród nich Kant, uważało, że wojny są bardziej prawdopodobne w państwach arystokratycznych. Idąc za Kantem, liberałowie uważają, że najmniej prawdopodobne jest prowadzenie wojen przez rządy republikańskie, posiadające reprezentatywny rząd i zachowujące rozdział władzy. Demokracje są pokojowo nastawione, ponieważ kultura i normy demokratyczne powstrzymują przywódców przed podejmowaniem działań zmierzających do wojny. Państwa demokratyczne umożliwiają swoim obywatelom wyrażanie poglądów opozycyjnych w stosunku do władz, obywatele mogą też w pewien sposób doprowadzić do zmiany rządzących, którzy są podatni na wojnę a ich działania cechuje agresja. Żyjąc w takich państwach, jednostki uczą się sztuki kompromisu. W konsekwencji decyzja o prowadzeniu wojny, jest konieczna tylko w wypadku, kiedy trzeba bronić własnej demokracji. Niektórzy liberałowie są zdania, że bogate państwa, gdzie obywatele żyją w dobrobycie, będą jak najbardziej unikać wojny, gdyż wojna przeszkadza handlowi i uniemożliwia osiąganie zysku.

Radykałowie są całkowicie odmiennego zdania. Krytykują państwa liberalne i kapitalizm, i dowodzą, że kapitalistyczno - liberalne środki produkcji prowadzą nieuchronnie do rywalizacji między dwiema głównymi klasami ekonomicznymi w ramach państwa : burżuazji i proletariatu, o ekonomiczną dominację i polityczne przywództwo. Ich zmagania wywołują wojny wewnętrzne i zewnętrzne. W ramach tego stanowiska konflikt i wojna są przypisane wewnętrznej dynamice kapitalistycznych systemów ekonomicznych.

Innym wytłumaczeniem wybuchu wojen są przyczyny w sporach o to, jaka ma być struktura państwa. Wiele wojen domowych prowadzono o to, które grupy, ideologie czy przywódcy mają kontrolować rząd danego kraju. W wielu z tych przypadków walka między rywalizującymi ze sobą systemami ekonomicznymi i rozmaitymi grupami o ograniczone zasoby stanowi uzasadnienie dla stanowiska zakładającego, że wewnętrzna dynamika państw jest odpowiedzialna za wybuch wojen.

3.poziom analizy : system międzynarodowy. Analizuje się tu interakcje między państwami i uczestnikami niepaństwowymi oraz wpływ ich zachowań na kształt systemu międzynarodowego, poszukuje się m.in. przyczyn sprawczych konfliktów zbrojnych. Przedmiotem rozważań jest zjawisko anarchii międzynarodowej, gdzie państwa same w sobie stanowią ostatni szczebel władzy i są ostatecznym sędzią w sytuacjach konfliktowych, to stanowi o ich suwerenności. Taki stan rzeczy bywa często porównywany, za Hobbesem, do stanu naturalnego. System międzynarodowy odpowiada stanowi wojny, w którym nie istnieją instrumenty, które mogłyby sprawić, że państwa współdziałałaby ze sobą. Dlatego też państwa, kiedy czują się zagrożone, wyruszają na wojnę przeciwko innym państwom, które znajdują się w podobnej do nich sytuacji, a logika dylematu bezpieczeństwa sprawia, że interpretacje zakładające stan zagrożenia są jeszcze bardziej prawdopodobne. Zdaniem realistów, wojny wybuchają więc z powodu anarchicznej struktury systemu międzynarodowego.

W systemie anarchicznym istnieje kilka sposobów rozstrzygania spraw spornych. Jedną z głównych kategorii, która często stanowi przedmiot sporu, jest terytorium. Według wyjaśnień na poziomie systemu międzynarodowego, nie istnieją arbitrzy posiadający władzę i legitymację do rozstrzygania w sprawach dotyczących sprzecznych roszczeń terytorialnych.

Nie ma też skutecznego arbitra, który rozstrzygałby o spornych kwestiach dotyczących samostanowienia.

Kolejną przyczyną wojny, jest teoria przemiany sił. Nie tylko nierówności w potencjałach poszczególnych państw prowadzą do wojen, ale też zmiany ich potencjałów. Do wojny dochodzi, gdy niezadowolone państwo rywalizujące z hegemonem osiąga równy jemu potencjał. Wszczyna wtedy wojnę w celu umocnienia swojej pozycji.

Przyczynę wojen może też stanowić zmieniający się rozkład sił między państwami, wynikający z różnych poziomów ich rozwoju ekonomicznego.

Radykałowie też widzą przyczyny wojen w strukturze systemu międzynarodowego. Dominujące państwa kapitalistyczne muszą poszerzać strefę swoich wpływów ekonomicznych, co prowadzi do wojen z regionami rozwijającymi się o kontrolę nad zasobami naturalnymi i rynkami pracy albo z innymi państwami kapitalistycznymi o kontrolę nad regionami rozwijającymi się.

Jednak wojny są zazwyczaj wynikiem współwystępowania kilku czynników właściwych dla trzech poziomów analizy.

Podsumowanie

Poziom : Jednostka, przyczyny wojen :

Poziom : Państwo/Społeczeństwo, przyczyny :

Poziom : System międzynarodowy, przyczyny :

Źródło : Karen Mingst Podstawy stosunków międzynarodowych,

Erhard Cziomer Lubomir W. Zyblikiewicz Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych

Pytanie 9. Omów podstawowe zagadnienia ochrony zdrowia w stosunkach międzynarodowych.

Sytuacja zdrowotna ludzi jest wypadkową wielu czynników, z których najistotniejszą rolę odgrywają między innymi poziom i jakość życia, które odzwierciedlają, np. położenie ekonomiczno - społeczne, bliższe i dalsze otoczenie, w tym również stan środowiska naturalnego, opiekę lekarską. Ze względu na zróżnicowanie naszej planety, w bardzo zróżnicowany sposób kształtuje się sytuacja zdrowotna ludzi.

Jednym z zagadnień ochrony zdrowia jest długość życia, bo świadczy ona o kraju wysoko bądź słabo uprzemysłowionym, o stanie opieki lekarskiej itd. Przeciętna długość życia na świecie nieprzerwanie się zwiększa od 170 lat. Natomiast postępująca otyłość wśród dzieci i nastolatków może wkrótce sprawić, że tzw. przeciętna oczekiwana długość życia przestanie się wydłużać i zacznie się skracać. Najnowsze dane demograficzne w Japonii sugerują, że średnia długość życia Japonek zwiększyła się do 86,5 lat, a tzw. przeciętna oczekiwana długość ich życia sięgnęła 100 lat. Podobnie jest w innych krajach uprzemysłowionych, gdzie. Nawet dożycie stu lat przestaje być fenomenem. Najkrócej kobiety żyją w krajach Czarnej Afryki - w Zimbabwe 38 lat, w Angoli i Zambii 39 lat. Mężczyźni najdłużej żyją w wysoko rozwiniętych państwach azjatyckich i europejskich - w Japonii, Singapurze, Szwecji, Szwajcarii, około 79 lat. Najkrócej mężczyźni żyją w Afryce - w Angoli 37 lat a w Zambii i Sierra Leone 38 lat. Generalnie poza Nepalem i Bangladeszem kobiety żyją na całym świecie nieco dłużej niż mężczyźni. Rosja to przykład państwa odznaczającego się największą w skali globu dysproporcją trwania życia pomiędzy przedstawicielami obu płci - kobiety (73 lata), a mężczyźni zaledwie 59 lat. W Polsce przeciętne trwanie życia mężczyzn to 71 lat, a kobiety żyją średnio o 8 lat dłużej.

Zła sytuacja zdrowotna krajów rozwijających się wynika w dużej mierze ze złych warunków higieniczno - sanitarnych. Bardzo duży odsetek ludzi z tych krajów nie ma dostępu do służby zdrowia, wody pitnej i urządzeń sanitarnych. Poza tym sytuacja ludności zamieszkującej tam na obszarach wiejskich jest o wiele gorsza niż w skupiskach i aglomeracjach miejskich. Widać to dobrze na przykładzie Indii, gdyż wielkie miasta nieustannie się rozwijają, ludzie się bogacą, podczas gdy rejony wiejskie pozostawione są zupełnie same sobie i sytuacja nie zmienia się tam od stuleci. W związku z tym mieszkańcy krajów rozwijających się najczęściej zapadają na choroby zakaźne, które są też najczęściej przyczyną zgonów. Kilka milionów ludzi w tych krajach choruje na malarię, która w ostatnich latach rozszerza się głównie w Azji. Na kontynentach : afrykańskim, azjatyckim i latynoamerykańskim duże zagrożenie dla życia stwarzają różne choroby tropikalne głównie dlatego, że poszkodowanym nie można w porę udzielić pomocy lekarskiej.

W odróżnieniu od krajów rozwijających się problemem w państwach wysoko uprzemysłowionych są choroby cywilizacyjne, a więc choroby serca oraz niewydolność układu krążenia. Do najpoważniejszych przyczyn zgonów zalicza się raka złośliwego, w tym na pierwszym miejscu raka żołądka, a po nim raka płuc. W coraz większym stopniu ludzie cierpią na różne choroby nerwowe.

Bardzo poważne zagrożenie zdrowia ludzkości stanowi AIDS oraz wzrastające uzależnienie od używek i narkotyków. Stwarzają one poważne zagrożenia dla życia i zdrowia na wszystkich kontynentach. Według danych WHO z 2009 roku, 33,3 miliony osób było zarażonych HIV, a na AIDS umarło 1,8 miliona osób. Przy zwalczaniu choroby AIDS największym problemem jest bardzo kosztowne i nie zawsze skuteczne leczenie. AIDS najbardziej dotyka biedne kraje afrykańskie i inne regiony Trzeciego Świata, ponieważ atakuje ludzi zwłaszcza w wieku produkcyjnym.

Poważnym zagrożeniem dla zdrowia ludzi jest wzrastająca konsumpcja alkoholu oraz palenie papierosów. Około 2,5 miliona osób umiera co roku z powodu nadużycia alkoholu. Palenie papierosów natomiast jest w pewnym stopniu główną przyczyną zachorowań na raka. Wzrost palenia tytoniu odnotowywany jest głównie w krajach rozwijających się. Nadmierna konsumpcja alkoholu staje się stopniowo w coraz większym stopniu zagrożeniem dla zdrowia człowieka i życia społecznego. Choroby będące tego następstwem obejmują według szacunków WHO ok. 5 % całej ludności świata. Największe schorzenia poalkoholowe dotyczą z reguły marskości wątroby i raka wątroby.

Podsumowanie

Nie wypracowano spójnej i długofalowej strategii na rzecz poprawy i ochrony zdrowia w skali globalnej bądź regionalnej. To zagadnienie to z reguły ważny element polityki poszczególnych państw w zakresie ochrony zdrowia.

Pytanie 10. Jaką rolę odgrywają ekologiczne organizacje pozarządowe w stosunkach międzynarodowych?

Rozwój ruchów społecznych jest charakterystyczną cechą lat powojennych. Ruch ekologiczny jest jednym z najważniejszych obecnie ruchów protestu. Zagrożenie środowiska naturalnego nabrało wyraźnego wymiaru w ciągu ostatnich kilku lat. Problemy ekologiczne dziś uważa się za globalne, gdyż są obiektywnym następstwem rozwoju gospodarczego a zagrożenia związane z ich występowaniem mogą doprowadzić do zahamowania rozwoju gospodarczego, czy jak to już się teraz dzieje, do poważnych zmian klimatycznych. Dotyczą każdej części świata i ich rozwiązanie wymaga objęcia odpowiednimi regulacjami wielu dziedzin życia społecznego i gospodarczego. W połowie lat 50. wśród społeczności międzynarodowej wzrastało poczucie zagrożenia klęskami ekologicznymi, a następstwem był rozwój ruchu ekologicznego. Na przełomie lat 60. i 70. objął on wszystkie kraje Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone i Kanadę. Powstało wtedy wiele stowarzyszeń i organizacji proekologicznych i ekologiczne organizacje pozarządowe stały się istotnym elementem w strukturze środowiska naturalnego.

Ekologiczne organizacje pozarządowe odgrywają rolę łącznika między społeczeństwami różnych państw, między społeczeństwami a państwami oraz między społeczeństwami a organizacjami międzynarodowymi, występując w roli proekologicznych grup nacisku. Organizacje te są systemem wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami ekologicznymi, przyczyniają się w znacznym stopniu do badań naukowych dotyczących ochrony środowiska. Wywierają wpływ na proces tworzenia międzynarodowego prawa ochrony środowiska oraz przestrzegania międzynarodowych konwencji ekologicznych. Środki stosowane przez te organizacje to edukacja poprzez prowokację i różnego rodzaju kampanie, pikiety. Umożliwiają opinii publicznej możliwości oddziaływania na decyzje sfer politycznych. Propagują ideę świata bez przemocy i z poszanowaniem środowiska naturalnego, zapobieganie katastrofom nuklearnym, zachowanie równowagi ekosystemu. Próbują chronić ginące gatunki i lasy tropikalne. Ich ważną rolą jest kształtowanie świadomości ekologicznej. Niektóre organizacje ekologiczne, jak np. Przyjaciele Ziemi, to grupa nacisku, usiłująca wywierać wpływ na rządy oraz organizacje międzynarodowe. Większość organizacji gromadzi różne dane dotyczące stanu czy degradacji środowiska naturalnego, dane te przekazuje często rządom czy opinii publicznej, by uświadomić wagę problemu.

Najbardziej znaną i najszerzej działającą organizacją ekologiczną jest bez wątpienia Greenpeace. Działacze tej organizacji walczą o wyeliminowanie działań, które przyczyniają się do degradacji środowiska naturalnego i stwarzają zagrożenia ekologiczne o charakterze globalnym. Greenpeace organizuje pokojowe demonstracje i kampanie edukacyjne, lansuje obywatelskie nieposłuszeństwo. Demonstracje odbywają się masowo przed obiektami rządowymi lub siedzibami przedsiębiorstw, także na publikacji badań naukowych. Do istotnych elementów należy lobbing wśród klas politycznych, propagowanie akcji bojkotu produktów przedsiębiorstw dewastujących środowisko naturalne.

Podsumowanie

OPRACOWANE WEDŁUG LITERATURY PODANEJ DO ZAGADNIEŃ- NIEKTÓRE RZECZY WYDAJĄ SIĘ BEZSENSOWNE, ALE TO SŁOWA SAMEGO CZIOMERA, MOŻECIE SPRAWDZIĆ SOBIE.

11. Opisz i przesłanki i następstwa międzynarodowe rozpadu ZSRR.

Rozpad ZSRR pod koniec 1991 roku stworzył nową sytuację geopolityczną- przestał już istnieć podział świata na dwa wrogie obozy. Państwa te, które już istniały i nowopowstałe musiały sprostać nowym wyzwaniom, które pojawiły się nie tylko w ich polityce zagranicznej, ale i wewnętrznej. Przesłanki załamania się ZSRR jako określonej formy państwa oraz supermocarstwa i głównego partnera międzynarodowego USA były wielorakie i posiadały skomplikowany charakter.

Jedną z głównych przesłanek rozpadu ZSRR była swoista niereformowalność ukształtowanego totalitarnego systemu politycznego oraz nieefektywnej gospodarki planowanej, która nie była w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb społecznych. Kumulacja niekorzystnych procesów i zjawisk uwidoczniła się z całą ostrością na przełomie lat 70. i 80. - tzw. „okres zastoju”. Charakteryzował się on zarzuceniem jakichkolwiek reform, nadmierną centralizacją władzy w rękach Biura Politycznego KC KPZR, narastającymi represjami wobec intelektualistów o odmiennych poglądach oraz pogłębiającą się stagnacją społeczno- gospodarczą. Widoczną oznaką nieobliczalności decyzji wąskiej i przestarzałej elity w polityce zagranicznej była podjęta w grudniu 1979r. interwencja zbrojna w Afganistanie, która przyczyniła się do pewnego stopnia izolacji oraz spadku prestiżu międzynarodowego ZSRR. Podjęte od 1985 roku przez sekretarza generalnego KC KPZR Michaiła Gorbaczowa odgórne reformy pod hasłem „przebudowy i nowego myślenia” były spóźnione oraz niespójne. Przyczyniły się one do większej jawności oraz ożywienia życia politycznego, ale nie były w stanie doprowadzić do gruntownej przebudowy i demokratyzacji instytucji państwowych oraz mechanizmów decyzyjnych, a przede wszystkim poprawić warunków życia społeczeństwa. Ujawniły się także liczne napięcia i konflikty etniczno- narodowościowe (np. Górny Karabach od 1987) oraz szereg innych tendencji odśrodkowych, zwłaszcza w krajach bałtyckich, które już od końca lat 80. stawiały na porządku dziennym sprawę oderwania się od ZSRR oraz uzyskania niepodległości.

Trudności wewnętrzne zmusiły przywódców radzieckich na czele z Gorbaczowem do znacznej modyfikacji polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ZSRR. Wiązało się to zarówno z koniecznością ograniczenia nadmiernego wyścigu zbrojeń, jako jednego z ważnych czynników kryzysu wewnętrznego. ZSRR nie było w stanie bowiem sprostać ogromnym kosztom zbrojeń, które narzuciły USA i NATO w drugiej połowie lat 70. Zmusiło go to m.in. do podpisania z USA w 1987 układu o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu oraz wycofania wojsk z Afganistanu w 1988r. Z drugiej strony doprowadziło do wzrostu popularności Gorbaczowa oraz stworzyło dla ZSRR możliwości rozbudowy Współpracy dwu- i wielostronnej z czołowymi krajami zachodnimi, łącznie z uzyskiwaniem kredytów dla niewydolnej gospodarki radzieckiej. Zachowanie wiarygodności nowej polityki odprężenia wymagało od ZSRR także zmiany podejścia do współpracy w ramach Układu Warszawskiego. Chodziło przede wszystkim o odcięcie się od tzw. doktryny Breżniewa z 1968 dopuszczającej możliwość jego interwencji zbrojnej na wypadek zagrożenia interesów ZSRR oraz całego bloku wschodniego. W miejsce hegemonii ZSRR miała w koncepcjach Gorbaczowa obowiązywać pod koniec lat 80. zasada „swobody wyboru”, która została podporządkowana przyszłościowej wizji „wspólnego domu europejskiego” z udziałem wszystkich krajów europejskich. Praktycznym następstwem tej polityki było zaakceptowanie przez ZSRR przejęcia władzy w tych krajach przez opozycję polityczną w wyniku tzw. Jesieni Ludów 1989r oraz pokojowego zjednoczenia Niemiec. ZSRR zgodził się także na pozostanie zjednoczonych Niemiec w NATO oraz wycofanie z obszaru byłej NRD swoich wojsk, uzyskując w zamian za to od RFN szereg koncesji gospodarczych oraz znaczną pomoc finansową.

Na przełomie 1989/90 nastąpiła koncentracja władzy w rękach Gorbaczowa, który pełnił nie tylko funkcję sekretarza generalnego KC KPZR, ale dodatkowo prezydenta ZSRR. Centralizacja władzy w jednym ręku miała zapewnić z jednej strony przyspieszenia reform, a z drugiej przeciwstawić się narastającym tendencjom odśrodkowym. W rzeczywistości jednak jego pozycja w latach 1990-1991 stawała się coraz słabsza. Wynikało to przede wszystkim z faktu, iż pogarszała się systematycznie sytuacja gospodarcza, co nie przysparzało reformom szerszego poparcia społecznego, a polityka wewnętrzna i zagraniczna budziły coraz więcej zastrzeżeń ze strony czynników konserwatywno- dogmatycznych w partii, wojsku oraz służbach specjalnych. Obserwowano z niepokojem proces stopniowego odrywania się republik bałtyckich, gdzie wyrosłe na fali „jawności i przebudowy” fronty ludowe jeszcze w latach 1988-1989 wydały oświadczenia suwerenności , a po brutalnych represjach radzieckich sił bezpieczeństwa 1990/91 oraz po przeprowadzonych referendach zimą 1991r Rady Najwyższej Litwy, Łotwy i Estonii podjęły formalne kroki w kierunku opuszczenia ZSRR. Gorbaczowowi i jego współpracownikom nie udało się bowiem w porę wynegocjować nowego układu związkowego, który zapobiegłby oderwaniu się , przekształcając jednocześnie ZSRR w konfederację wolnych państw bądź tez formę pośrednią między federacją a konfederacją. Miało to duży wpływ na usamodzielnienie się poszczególnych republik związkowych na czele z RFSRR.

Punktem przełomowym w pogłębieniu kryzysu polityczno ustrojowego był nieudany pucz na czele z wiceprezydentem ZSRR G. Janajewem 19-21 sierpnia 1991r. Został on szybko opanowany, ponieważ nie miał akceptacji społecznej ani poparcia w armii. Ważną rolę w jego zdławieniu odegrał prezydent RFSRR Borys Jelcyn, który od 1987 znajdował się w opozycji wobec Gorbaczowa. Wykorzystał, po zdławieniu puczu, swą silną pozycję polityczną, jako prezydent RFSRR, do odsunięcia na dalszy plan Gorbaczowa, doprowadzając m.in. do rozwiązania KPZR na terenie Rosji jako części składowej ZSRR, co jesienią 1991 umocniło tendencje odśrodkowe w skali całego imperium radzieckiego. Po nieudanym puczu Moskwa uznała niezależność trzech krajów bałtyckich, które 17 IX 1991 zostały formalnie przyjęte do ONZ. Od tej pory nie była to już sprawa wewnętrzna ZSRR. Było tylko sprawą czasu, kiedy uczynią to pozostałe republiki, które również, na wzór krajów bałtyckich, przeprowadziły z pewnym opóźnieniem procedurę ogłaszania niepodległości- w większości przypadków nie było to jednak równoznaczne z wystąpieniem z ZSRR. Na gruzach ZSRR powstało więc 15państw. Zmieniło to sytuację geopolityczną świata- nie istniał już podział na dwa wrogie bloki (koniec z światem dwubiegunowym), nowopowstałe państwa musiały od nowa zaprojektować swoją politykę wewnętrzna i zewnętrzną.

PODSUMOWANIE:

Przesłanki załamania się:

wewnętrzne:

-niereformowalność ukształtowanego totalitarnego systemu politycznego oraz nieefektywnej gospodarki planowej, nie była w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb społecznych;

-nadmierna centralizacja władzy w rękach Biura Politycznego KC KPZR; centralizacja władzy w jednym ręku miała zapewnić z jednej strony przyspieszenie reform, a z drugiej przeciwstawić się narastającym tendencjom odśrodkowym;

-narastające represje wobec intelektualistów;

- XII 1979 r. interwencja zbrojna w Afganistanie- izolacja oraz spadek prestiżu międzynarodowego ZSRR;

-podjęte od 1985 r. przez sekretarza generalnego KC KPZR Michaiła Gorbaczowa odgórne reformy pod hasłem „przebudowy i nowego myślenia” były spóźnione i niespójne;

-konflikty etniczno-narodowościowe (np. Górny Karabach od 1987 r.);

-tendencje odśrodkowe w krajach bałtyckich, które od końca lat 80. stawiały sprawę oderwania się od ZSRR oraz uzyskania niepodległości;

- nieudany pucz na czele z wiceprezydentem ZSRR Gennadijem Janajewem 19-21 sierpnia 1991 r.

zewnętrzne:

-konieczność ograniczenia nadmiernego wyścigu zbrojeń. ZSRR nie był bowiem w stanie podołać ogromnym kosztom zbrojeń;

-zmiany podejścia do współpracy w ramach Układu Warszawskiego. W miejsce hegemonii ZSRR miała w koncepcjach Gorbaczowa obowiązywać pod koniec lat 80. zasada „swobody wyboru”;

-zaakceptowanie przez ZSRR przejęcia władzy w krajach EŚW przez opozycję polityczną w wyniku Jesieni ludów 1989 r. oraz pokojowego zjednoczenia Niemiec.

Skutki:
- rozpad ZSRR na samodzielne państwa,

- zmiana sytuacji geopolitycznej świata- koniec podziału Wschód- Zachód,

- konieczność ukształtowania przez państwa nowopowstałe i te już istniejące nowych polityk wewnętrznych i zagranicznych,

- wstąpienie nowych państw do ONZ,

- wzrost współpracy międzynarodowej z nowopowstałymi państwami,

- zmiany społeczne w państwach nowopowstałych.

12. Przedstaw genezę i ewolucję współpracy w ramach KBWE /OBWE.

Poszukiwania systemu bezpieczeństwa ogólnoeuropejskiego sięgają okresu międzywojennego. Wiążą się z inicjatywami dyplomacji Francji i ZSRR tzw. Paktu Wschodniego (1933-34), zmierzającymi do utrwalenia w ramach Ligi Narodów terytorialnego status quo w Europie. Próba ta jednak się nie powiodła ze względu na coraz poważniejsze różnice interesów między poszczególnymi państwami europejskimi, co w powiązaniu z zaborczą polityką III Rzeszy przyczyniło się w 1939r do wybuchu II wojny światowej. Po 1945r w warunkach narastającego konfliktu Wschód- Zachód oraz rywalizacji wielkich mocarstw (USA- ZSRR), nie było obiektywnych przesłanek do urzeczywistnienia idei bezpieczeństwa Na przełomie lat 40. i 50. nastąpiło ukształtowanie się dwóch przeciwstawnych bloków polityczno-militarnych - NATO (1949 r.) oraz Układ Warszawski (1955 r.), co przyczyniło się do dalszego utrwalenia podziału Europy. Przejawami tego było m.in. powstanie w 1949 na obszarze okupowanych Niemiec dwóch odrębnych państw- RFN i NRD, podzielone 13 sierpnia 1961 r. murem Berlina na część wschodnią i część zachodnią. Miasto to stało się jednym z najbardziej zapalnych punktów między Wschodem a Zachodem w Europie.

Pierwsze propozycje radzieckie w kwestii zawarcia układu o bezpieczeństwie ogólnoeuropejskim pojawiły się już po śmierci Stalina w czasie „odwilży” w latach 1954-55. Nie miały one jednak szans powodzenia, ponieważ mocarstwa zachodnie i ZSRR różniły się, obok różnic ideologicznych i systemowych, także w wielu kwestiach międzynarodowych na temat warunków przezwyciężenia podziału i pokojowego zjednoczenia Niemiec. Koncepcje odnośnie do bezpieczeństwa ogólnoeuropejskiego odżyły po okresie przejściowego zaostrzenia się konfliktu Wschód- Zachód na początku lat 60. (kryzys berliński 1961 r. oraz kryzys kubański 1962 r.). Sytuacja zmierzała wyraźnie do załagodzenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej. W czasie XIX sesji ZO ONZ 16 grudnia 1964 r. została zgłoszona propozycja Polski odnośnie zwołania ogólnoeuropejskiej konferencji bezpieczeństwa z udziałem przedstawicieli państw NATO i UW oraz nie należących do tych ugrupowań. Innymi inicjatywami była m.in. tzw. raport Pierra Harmela, belgijskiego ministra spraw zagranicznych, z 16 grudnia 1967 r., postulował on przyjęcie przez NATO podwójnej strategii, podkreślając konieczność podniesienia gotowości obronnej sojuszu zachodniego oraz jego gotowości do dialogu z ZSRR oraz państwami UW w celu osiągnięcia „odprężenia” w stosunkach Wschód-Zachód. Państwa UW w tzw. apelu budapeszteńskim z 16 marca 1969 r. wyraziły zainteresowanie i gotowość do zwołania stosownej konferencji ogólnoeuropejskiej w celu omówienia problematyki bezpieczeństwa.

U podstaw wzrostu zainteresowania zwołaniem ogólnoeuropejskiej konferencji bezpieczeństwa leżały:

-wyrównanie się potencjałów nuklearnych między USA a ZSRR oraz dążenie obu supermocarstw do ograniczenia wyścigu zbrojeń;

-dążenie ZSRR do zaakceptowania przez Zachód polityczno-terytorialnego statusu quo w Europie, czyli uznania nowych granic i narzuconego ustroju (tzw. porządku jałtańsko-poczdamskiego);

-zainteresowanie zachodnich kół gospodarczych i bankowych ożywieniem kontaktów handlowo-gospodarczych z blokiem wschodnim w celu uzyskania dodatkowych rynków zbytu dla swoich urządzeń i towarów;

-oczekiwanie ZSRR, iż ogólnoeuropejska konferencja bezpieczeństwa może przyspieszyć wycofanie wojsk amerykańskich z Europy, wzmacniając jego dominację nad tym kontynentem;

-załagodzenie napięć w Europie ze względu na uwikłanie się USA w wojnę wietnamską, a ZSRR w interwencję w Czechosłowacji w 1968 r. oraz narastający konflikt z Chinami Ludowymi (konflikty graniczne 1969-70).

Powyższe przesłanki oraz inne dodatkowe czynniki przyczyniły się do poprawy klimatu politycznego oraz podjęcia 1969/1970 przez rząd Finlandii działań i konsultacji zmierzających do zwołania ogólnoeuropejskiej konferencji bezpieczeństwa. Finlandia oferowała także gotowość przejęcia na siebie funkcji gospodarza. Konsultacje przeciągnęły się do połowy lat 70., ale w międzyczasie ujawnił się w stosunkach Wschód-Zachód szereg korzystnych tendencji, z których najistotniejsze znaczenie miały przede wszystkim:

Powyższe układy i porozumienia przyczyniły się do znacznej poprawy atmosfery politycznej oraz stosunków wzajemnych między państwami NATO i UW, pozwalając także na przyspieszenie przygotowań oraz zwołanei ogólnoeuropejskiej konferencji bezpieczeństwa.

Etap prac przygotowawczych do powyższej konferencji na szczeblu ambasadorów i przedstawicieli ministrów spraw zagranicznych z udziałem wszystkich 33 państw europejskich (bez Albanii pozostającej w samoizolacji) oraz USA i Kanady zakończono w połowie 1973 r., w trakcie uzgodniono ogólne kwestie proceduralne i merytoryczne. Konferencja przebiegała w trzech etapach:

- pierwszy: spotkania ministrów spraw zagranicznych - Helsinki 3-7 lipca 1973 r.,

- drugi: rokowania na szczeblu ekspertów - Genewa 18 września 1973 r. do 21 lipca 1975 r.,

- trzeci: spotkanie szefów państw i rządów - Helsinki 30 lipca do 1 sierpnia 1975 r.

Efektem powyższych prac i spotkań było uzgodnienie wielu kwestii szczegółowych oraz przyjęcie nazwy - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) oraz uzgodnienie wspólnego dokumentu o nazwie Akt Końcowy KBWE.

Podpisany 1 sierpnia 1975 r. Akt Końcowy KBWE składał się z czterech części:

Pierwsza część odzwierciedlała interesy ZSRR i jego sojuszników, ponieważ legalizowała polityczno-terytorialny status quo, ustanowiony na konferencjach w Jałcie i Poczdamie w 1945 r. Akt przyjmował zgodnie z powszechnym katalogiem zasad stosunków międzynarodowych, uchwalonych przez ZO ONZ 24 października 1970 r., 10 zasad w odniesieniu do sygnatariuszy Aktu Końcowego:

1) suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenności,

2) powstrzymanie się od groźby użycia siły lub jej użycia,

3) nienaruszalność granic,

4) integralność terytorialna państw,

5) pokojowe załatwianie sporów,

6) nieingerencja w sprawy wewnętrzne,

7) poszanowanie praw i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii lub przekonań,

8) równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia,

9) współpraca między państwami,

10) wykonywanie w dobrej wierze wynikających z Aktu zobowiązań.

W stosunku do wspomnianego wyżej Katalogu ONZ, Akt Końcowy dodaje 3 zasady o dużym znaczeniu regionalnym dla Europy, a więc 3.)nienaruszalność granic, 4.)integralność terytorialna, które znalazły już odzwierciedlenie w układach normalizacyjnych RFN z krajami bloku wschodniego 1970-73, w tym także z Polską. Zasada 7.)przestrzeganie praw człowieka miała istotne znaczenie dla całokształtu kontrowersji Wschód- Zachód oraz jako uzasadnienie dla działalności grup opozycyjnych w bloku wschodnim.

W drugiej części precyzowano zasady współpracy w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki, handlu, kooperacji przemysłowej, ochrony środowiska naturalnego, transportu, turystyki oraz aspekty migracji siły roboczej.

W trzeciej części uzgodniono współpracę w dziedzinie humanitarnej i innych, w tym rozwoju kontaktów międzyludzkich, przepływu informacji, wymiany kulturowej oraz w zakresie oświaty. Postanowienia 3.koszyka należy ściśle łączyć z zasadą 7 1.koszyka, a więc przestrzeganiem praw człowieka przez wszystkich sygnatariuszy, co w intencji państw zachodnich miało oddziaływać na ewolucję wewnętrzną krajów bloku wschodniego w kierunku zwiększenia sfery demokracji dla jednostki i grup społecznych.

W drugiej części Aktu Końcowego znalazły się w postaci załączników dwa dokumenty:

- „Dokument w sprawie środków budowania zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia” zmierzający do zwiększenia informacji i kontaktów, w tym także wojskowych, w celu uniknięcia eskalacji napięcia i konfliktów między obydwoma blokami,

- działania w kierunku zwiększania bezpieczeństwa w rejonie Morza Śródziemnego.

W czwartej części przewidziano realizację Aktu Końcowego w formie jednostronnej, dwustronnej oraz wielostronnej. Ze stosownymi inicjatywami mogły tutaj występować rządy poszczególnych państw poprzez samodzielne decyzje, a także zawieranie umów dwustronnych. Istotne znaczenie mialo jednak organizowanie spotkań wielostronnych państw, reprezentowanych przez przedstawicieli ministrów spraw zagranicznych. Wśród nich najistotniejsze znaczenie miały tzw. konferencje przeglądowe, na których miano dokonywać oceny realizacji postanowień Akty Końcowego przez poszczególnych sygnatariuszy. Pierwsza taka konferencja była w 1977 r. w Belgradzie.

Akt Końcowy KBWE posiadał jednak tylko znaczenie polityczne, a nie prawno-międzynarodowe. Na sygnatariuszach istniała polityczna odpowiedzialność za przyjęte zobowiązania, ale nei prawna. Konsekwencją nieprzestrzegania ich była krytyka ze strony innych państw- uczestników. Decyzje podejmowano na zasadzie konsensusu czyli uzgodnienia jednolitego stanowiska przez wszystkich sygnatariuszy. Prowadziło to do znacznego skomplikowania procesu decyzyjnego oraz wydłużenia spotkań.

Proces KBWE przebiegał w niekorzystnych warunkach międzynarodowych, ponieważ po euforii odprężenia w pierwszej połowie lat 70. doszło do wzrostu rywalizacji Wschód- Zachód, w tym głównei między USA- ZSRR na tle różnic interesów oraz forsowania przez Moskwę wyścigu zbrojeń, co przyczyniło się w latach 1980-85 do wzrostu napięcia międzynarodowego.

Na pierwszym spotkaniu przeglądowym w Belgradzie (4 października 1977 r. do 9 marca 1978 r.) doszło do kontrowersji między Wschodem a Zachodem wokół przestrzegania praw człowieka w krajach bloku wschodniego. Destrukcyjna postawa Malty, wysuwającej szczegółowe żądania w odniesieniu do bezpieczeństwa w rejonie Morza Śródziemnego oraz odmawiającej podpisania komunikatu końcowego, groziła załamaniem się całego procesu KBWE. W rezultacie ograniczono się do krótkiego komunikatu końcowego, którego najistotniejszym elementem było postanowienie o kontynuacji procesu KBWE.

Drugie spotkanie przeglądowe KBWE w Madrycie 11 listopada 1980 r. do 9 września 1983 r. odbyło się w niekorzystnych warunkach międzynarodowych (interwencja ZSRR w Afganistanie, wprowadzenie stanu wojennego w Polsce). Doszło jednak do podpisania dokumentu końcowego, którego najistotniejszymi elementami były: wyrażenie zgody na poszerzenie procesu KBWE o sferę wojskową i zapowiedź zwołania do Sztokholmu specjalnej konferencji w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa i rozbrojenia w Europie (KVAE) w latach 1984-86, ponadto zobowiązano się do współpracy w dziedzinie nauki i techniki, kultury, wymiany informacji, ochrony środowiska naturalnego, akcji łączenia rodzin itp. Następstwem uchwał konferencji było podjęcie dyskusji na spotkaniach roboczych wokół problemów: pokojowe uregulowanie sporów (Ateny 1984 r.), współpraca w rejonie Morza Śródziemnego (Wenecja 1984 r.), prawa człowieka (Ottawa 1985 r.), kontakty między ludźmi (Berno 1986 r.). Przyczyniły się one, podobnie jak spotkanie KVAE, do zbliżenia stanowisk w wielu dziedzinach.

Kolejna konferencja przeglądowa KBWE odbyła się w Wiedniu od 4 listopada 1986 r. do 19 stycznia 1989 r. Osiągnięcie porozumień rozbrojeniowych USA-ZSRR w sprawie likwidacji broni eurostrategicznych średniego zasięgu w latach 1987-1988 przyczyniło się nie tylko do powodzenia konferencji KVAE i wprowadzenia w życie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa z dniem 1 stycznia 1987 r., lecz przyniosło znaczny postęp także w koszykach 1., 2. i 3. Uchwały konferencji przeglądowej KBWE w Wiedniu z 1989 r. odzwierciedlały dokonywający się przełom w stosunkach Wschód-Zachód. Ułatwiły także „Jesień ludów” oraz upadek „realnego socjalizmu” w EŚ.

Już podczas spotkań ekspertów państw członkowskich KBWE w Bonn (od 19 marca do 11 kwietnia 1990 r.) przyjęto dokument końcowy, w którym wszyscy uczestnicy, w obliczu załamania się gospodarczego „realnego socjalizmu”, opowiedzieli się za gospodarką rynkową, własnością prywatną jako ważnymi elementami nadchodzącej w krajach byłego bloku wschodniego transformacji systemowej. Podczas spotkania ekspertów państw KBWE w Kopenhadze (5-29 czerwca 1990 r.) stwierdzono, iż demokracja i państwo prawa są ważną przesłanką pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Kraje członkowskie z bloku wschodniego winny wdrożyć takie zasady ustrojowe jak: swoboda tworzenia partii politycznych, powszechne, tajne, wolne i regularne wybory rozdział między państwem a partiami, niezależne sądownictwo.

Kulminacyjnym punktem nowego stylu i jakości działania było spotkanie w Paryżu 19-21 listopada 1990 r. 34 szefów państw i rządów w czasie którego przyjęto dokument pt. „Paryska Karta Nowej Europy”. Najważniejsze postanowienia tej Karty to:

- stwierdzenie o zakończeniu ery konfrontacji i podziału w Europie,

- zapoczątkowanie nowej ery demokracji, pokoju i jedności w Europie,

- potwierdzenie 10 zasad stosunków między państwami, zawartych w koszyku 1. Akty Końcowego KBWE,

- podpisanie w dniu otwarcia konferencji między 22 państwami NATO i UW traktatu o siłach konwencjonalnych w Europie (CFE-1) oraz deklaracji stwierdzającej, iż zaprzestały się wzajemnie traktować jako przeciwnicy,

- zapowiedź rozpoczęcia procesu instytucjonalizacji KBWE.

Pojawiła się koncepcja powołania w ramach KBWE stałych organów międzyrządowych. Jako pierwszy organ ustanowiono Radę Ministrów Spraw Zagranicznych. Pierwsze jej posiedzenie odbyło się 19-20 czerwca 1991 r. w Berlinie. Ministrowie spraw zagranicznych przyjęli wówczas dokument „Mechanizm konsultacji i współpracy w sytuacjach pilnych”, w którym ograniczono zasadę konsensusu przy podejmowaniu decyzji oraz dopuszczono możliwość wypowiadania się na temat sytuacji wewnętrznej w odniesieniu do konkretnego państwa członkowskiego. Zmiana dopuszczała możliwość podejmowania decyzji na temat sytuacji wewnętrznej konkretnego państwa członkowskiego, które nie mogło w powyższym procesie uczestniczyć. W tym przypadku chodziło o Jugosławię.

Kolejne spotkanie ekspertów odbyło się w Genewie 1-19 lipca 1991 r. i dotyczyło mniejszości narodowych. Skonstatowano, że kwestia ta nie może być traktowana tylko i wyłącznie jako sprawa wewnętrzna. W tym samym duchu odbyło się spotkanie ekspertów KBWE w Moskwie od 10 września do 4 października 1991 r., które poświęcone było tematowi praw człowieka. Stwierdzono, że KBWE może tworzyć specjalne grupy ekspertów, które winny zajmować się analizą naruszania praw człowieka w poszczególnych państwach członkowskich nawet bez zgody ich rządów.

Na kolejnym spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w Pradze 30-31 stycznia 1992 r. przyjęto na nowych członków wszystkie byłe republiki ZSRR. Postanowiono także, że przy poważnych naruszeniach praw człowieka eksperci KBWE mogą podąć badania bez zgody danego państwa członkowskiego.

Podczas konferencji przeglądowej KBWE w Helsinkach (od 24 marca do 8 lipca 1992 r.) 9-10 lipca 1992 r. doszło też do spotkania szefów państw i rządów powiększonego KBWE. Miało tam miejsce podsumowanie dotychczasowych zmian funkcjonowania oraz wytyczanie nowych zadań dla procesu KBWE. W przyjętym dokumencie „Wyzwania czasu przemian” (tzw. Helsinki II) znalazły się: deklaracja polityczna oraz postanowienie o wzmożeniu instytucjonalizacji procesu KBWE. Ważniejsze postanowienia to przede wszystkim: wprowadzenie mechanizmu wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i postępowania na wypadek kryzysów oraz potwierdzenie zobowiązań do pokojowego rozwiązywania sporów oraz zapowiedź wynegocjowania określonego zestawu środków. Uchwały Helsinek II miały istotne znaczenie dla przyspieszenia procesu instytucjonalizacji KBWE. Ważnymi etapami były kolejne spotkania przeglądowe KBWE w Budapeszcie (4-5 grudnia 1994 r.) i Lizbonie (2-3 grudnia 1996 r.). Po spotkaniu w Budapeszcie od 1 stycznia 1995 r. KBWE przekształcono w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Pod koniec lat 90. OBWE nabierała cech i funkcji specyficznej organizacji międzynarodowej, która nie została jednak ostatecznie skrystalizowana. Posiada cechy ugrupowania regionalnego w Europie które 2 maja 1993 r. podpisało ramowe porozumienie z sekretariatem ONZ o koordynacji i współpracy między KBWE i ONZ. OBWE posiada jednak czynne i bierne prawo legacji, a przy jej sekretariacie w Wiedniu wszystkie kraje uczestniczące w tej wspólnocie akredytowały swoje „misje”, „przedstawicielstwa” albo „delegacje” na szczeblu ambasadorów. Między krajami członkowskimi OBWE istniała poważna różnica stanowisk w odniesieniu do jej przekształcenia w organizację międzynarodową. Zdecydowana większość państw członkowskich OBWE była w większym stopniu zainteresowana tym, aby OBWE miała wyłącznie charakter polityczny, a nie prawny.

Najwyższą instancją procesu OBWE jest Konferencja Przeglądowa jako kontynuacja wprowadzonych w 1990 r. Spotkań Przedstawicieli Państw Uczestniczących w KBWE. Obejmuje ona całokształt działalności OBWE i odbywa się co 2 lata. Spotkania na szczycie przywódców państw i szefów rządów, jako instytucję wprowadzono na szczycie KBWE w Paryżu w listopadzie 1990 r., a na konferencji Helsinki II w 1992 r. uzgodniono odbywanie takich spotkań, co dwa lata. Podczas spotkań dokonuje się oceny całokształtu sytuacji OWE, ustalając także zasadnicze priorytety jej działania. Organem decyzyjnym i zarządzającym jest Rada Ministerialna OBWE z udziałem ministrów państw członkowskich. Zbiera się ona na sesjach raz do roku, a przewodniczy jej każdorazowy szef MSZ państwa sprawującego w danym roku przewodnictwo. Wysoka Rada jest zaś organem zajmującym się nadzorowaniem, kierowaniem i koordynowaniem działalności OBWE. W jej skład wchodzą przedstawiciele państw uczestniczących w randze dyrektorów departamentów MSZ, zbierający się dwa razy do roku w Pradze. Dodatkowo zaś raz do roku jako Forum Gospodarcze. Ciałem konsultacyjnym i decyzyjnym jest utworzona w 1994 r. Rada Stała. W jej skład wchodzą ambasadorzy państw członkowskich, spotykający się raz w tygodniu w Centrum Konferencyjnym Zapobiegania Konfliktom OBWE w Wiedniu (Pałac Hofburg). Forum Współpracy na Rzecz Bezpieczeństwa składa się z członków przedstawicielstw państw przy OBWE w Wiedniu, którzy zbierają się raz w tygodniu w Hofburgu. Do zadań forum należy: prowadzenie negocjacji na temat kontroli zbrojeń, rozbrojenia oraz środków budowy zaufania i bezpieczeństwa, regularne konsultacje i intensywna współpraca w sprawach bezpieczeństwa oraz działanie na rzecz zmniejszenia ryzyka wybuchu konfliktów. Zadania powyższe realizowane są w wielu formach. Ważna rolę odgrywa Urzędujący Przewodniczący, czyli minister spraw zagranicznych państwa sprawującego w ciągu jednego roku przewodnictwo w OBWE. Wspomaga go tzw. Trójka, czyli ubiegłoroczny, obecny i przyszłoroczny przewodniczący. Szefem administracji OBWE jest Sekretarz Generalny, funkcjonujący od 1992 r. Jest on szefem administracji OBWE i przygotowuje spotkania, zapewniając wykonanie podjętych przez poszczególne organa i ciała OBWE uchwał, współpracując ściśle z Urzędującym Przewodniczącym. Sekretariat, utworzony w 1990 r. w Pradze i przeniesiony w 1993 r. do Wiednia, koncentruje się na obsłudze organizacyjno-administracyjnej organów i placówek OBWE. Składa się z pięciu departamentów:

Wspierania Urzędującego Przewodniczącego, Centrum Zapobiegania Konfliktom, Służb Konferencyjnych, Administracji i Budżetu, Działalności Ekonomicznej i Ekologicznej. Do ważnych ogniw procesu OBWE należą instytucje i urzędy:

Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (1990-1992 funkcjonowało jako Biuro Wolnych Wyborów) gromadzące informacje na temat wolnych wyborów i ochrony praw człowieka, przygotowujące liczne seminaria i konferencje ekspertów, itp.,

Urząd Wysokiego Komisarza do spraw Mniejszości Narodowych działający od 1992 r. oraz zajmujący się kompleksem kwestii etniczno-narodowych i ochroną praw mniejszości, zmierzając do wczesnego wykrywania źródeł napięć i konfliktów oraz ich rozwiązywania,

Przedstawiciel do spraw Wolności Mediów powołany w 1997 r. do analizy sytuacji w mediach oraz podniesienia skuteczności oddziaływania OBWE na media,

Zgromadzenie Parlamentarne powstałe w 1991 r. i posiadające własny sekretariat w Kopenhadze, działające jako przedstawicielstwo parlamentarzystów i omawiające całokształt spraw na sesjach raz do roku,

Trybunał Koncyliacji i Arbitrażu utworzony w 1994 r. w Genewie i zajmujący się kwestiami prawnymi,

Wspólna Grupa Konsultacyjna utworzona w 1990 r. w Wiedniu i czuwająca nad problemami technicznymi rozbrojenia (CFE),

Komisja Konsultacyjna do spraw Otwartych Przestworzy powołana w 1992 r. dla kontroli zbrojeń sił zbrojnych, monitoringu rozbrojenia, rozwiązywania kryzysów w ramach OBWE.

Decyzje OBWE podejmowane są na zasadzie konsensusu, ale mechanizm ten uległ modyfikacji. Polegała ona na tym, że państwo podlegające ocenie nie może uczestniczyć w podejmowaniu decyzji oraz jej blokować.

Upowszechniła się zasada konsensus minus jeden, zastosowana po raz pierwszy 1 maja 1991 r. wobec Nowej Jugosławii.

Dopuszczane jest w wielu wypadkach głosowanie większościowe. Zasada konsensusu jest natomiast zawężona do decyzji o znaczeniu podstawowym dla całej OBWE.

W latach 90. liczba uczestników procesu OBWE zwiększyła się z 35 do 55, głównie z EŚW oraz WNP. Współcześnie OBWE jest mało znaczącą organizacją, bo państwa skupiają się na współpracy w ramach NATO, ONZ czy UE.

PODSUMOWANIE:

U podstaw wzrostu zainteresowania zwołaniem konferencji bezpieczeństwa leżały:

-wyrównanie się potencjałów nuklearnych między USA a ZSRR oraz dążenie obu supermocarstw do ograniczenia wyścigu zbrojeń;

-dążenie ZSRR do zaakceptowania przez Zachód polityczno-terytorialnego statusu quo w Europie, czyli uznania nowych granic i narzuconego ustroju (tzw. porządku jałtańsko-poczdamskiego);

-zainteresowanie zachodnich kół gospodarczych i bankowych ożywieniem kontaktów handlowo-gospodarczych z blokiem wschodnim w celu uzyskania dodatkowych rynków zbytu dla swoich urządzeń i towarów;

-oczekiwanie ZSRR, iż ogólnoeuropejska konferencja bezpieczeństwa może przyspieszyć wycofanie wojsk amerykańskich z Europy, wzmacniając jego dominację nad tym kontynentem;

-załagodzenie napięć w Europie ze względu na uwikłanie się USA w wojnę wietnamską, a ZSRR w interwencję w Czechosłowacji w 1968 r. oraz narastający konflikt z Chinami Ludowymi (konflikty graniczne 1969-70).

(uzgodnienie wielu kwestii szczegółowych oraz przyjęcie nazwy - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) oraz uzgodnienie wspólnego dokumentu o nazwie Akt Końcowy KBWE)

(1 sierpnia 1975 r. Akt Końcowy KBWE- 4 części:

(Pierwsza część odzwierciedlała interesy ZSRR i jego sojuszników. Akt przyjmował zgodnie z powszechnym katalogiem zasad stosunków międzynarodowych 10 zasad w odniesieniu do sygnatariuszy Aktu Końcowego:1) suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenności, 2) powstrzymanie się od groźby użycia siły lub jej użycia, 3) nienaruszalność granic, 4) integralność terytorialna państw, 5) pokojowe załatwianie sporów, 6) nieingerencja w sprawy wewnętrzne, 7) poszanowanie praw i podstawowych wolności łącznie z wolnością myśli, sumienia, religii lub przekonań, 8) równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia, 9) współpraca między państwami, 10) wykonywanie w dobrej wierze wynikających z Aktu zobowiązań.

W drugiej części precyzowano zasady współpracy w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki, handlu, kooperacji przemysłowej, ochrony środowiska naturalnego, transportu, turystyki oraz aspekty migracji siły roboczej.

W trzeciej części uzgodniono współpracę w dziedzinie humanitarnej i innych, w tym rozwoju kontaktów międzyludzkich, przepływu informacji, wymiany kulturowej oraz w zakresie oświaty.

W drugiej części Aktu Końcowego znalazły się w postaci załączników dwa dokumenty:

- „Dokument w sprawie środków budowania zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia” zmierzający do zwiększenia informacji i kontaktów, w tym także wojskowych, w celu uniknięcia eskalacji napięcia i konfliktów między obydwoma blokami,

- działania w kierunku zwiększania bezpieczeństwa w rejonie Morza Śródziemnego.

W czwartej części przewidziano realizację Aktu Końcowego w formie jednostronnej, dwustronnej oraz wielostronnej. Ze stosownymi inicjatywami mogły tutaj występować rządy poszczególnych państw poprzez samodzielne decyzje, a także zawieranie umów dwustronnych. Istotne znaczenie miało jednak organizowanie spotkań wielostronnych państw, reprezentowanych przez przedstawicieli ministrów spraw zagranicznych. Wśród nich najistotniejsze znaczenie miały tzw. konferencje przeglądowe, na których miano dokonywać oceny realizacji postanowień Akty Końcowego przez poszczególnych sygnatariuszy. Akt Końcowy KBWE posiadał jednak tylko znaczenie polityczne, a nie prawno-międzynarodowe.)

(Doszło do kontrowersji między Wschodem a Zachodem wokół przestrzegania praw człowieka w krajach bloku wschodniego. W rezultacie ograniczono się do krótkiego komunikatu końcowego, którego najistotniejszym elementem było postanowienie o kontynuacji procesu KBWE.)

( Doszło do podpisania dokumentu końcowego, którego najistotniejszymi elementami były: wyrażenie zgody na poszerzenie procesu KBWE o sferę wojskową i zapowiedź zwołania do Sztokholmu specjalnej konferencji w sprawie środków budowy zaufania i bezpieczeństwa i rozbrojenia w Europie (KVAE) w latach 1984-86, ponadto zobowiązano się do współpracy w dziedzinie nauki i techniki, kultury, wymiany informacji, ochrony środowiska naturalnego, akcji łączenia rodzin itp.)

( Przyjęto dokument pt. „Paryska Karta Nowej Europy”. Najważniejsze postanowienia tej Karty to:

- stwierdzenie o zakończeniu ery konfrontacji i podziału w Europie,

- zapoczątkowanie nowej ery demokracji, pokoju i jedności w Europie,

- potwierdzenie 10 zasad stosunków między państwami, zawartych w koszyku 1. Akty Końcowego KBWE,

- podpisanie w dniu otwarcia konferencji między 22 państwami NATO i UW traktatu o siłach konwencjonalnych w Europie (CFE-1) oraz deklaracji stwierdzającej, iż zaprzestały się wzajemnie traktować jako przeciwnicy,

- zapowiedź rozpoczęcia procesu instytucjonalizacji KBWE.)

( Stwierdzono, iż demokracja i państwo prawa są ważną przesłanką pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Kraje członkowskie z bloku wschodniego winny wdrożyć takie zasady ustrojowe jak: swoboda tworzenia partii politycznych, powszechne, tajne, wolne i regularne wybory rozdział między państwem a partiami, niezależne sądownictwo.)

Podczas konferencji przeglądowej KBWE w Helsinkach (od 24 marca do 8 lipca 1992 r.) 9-10 lipca 1992 r. doszło też do spotkania szefów państw i rządów powiększonego KBWE. Podsumowano dotychczasowe zmiany funkcjonowania oraz wytyczono nowe zadania dla procesu KBWE. W przyjętym dokumencie „Wyzwania czasu przemian” (tzw. Helsinki II) znalazły się: deklaracja polityczna oraz postanowienie o wzmożeniu instytucjonalizacji procesu KBWE. Ważniejsze postanowienia to przede wszystkim: wprowadzenie mechanizmu wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i postępowania na wypadek kryzysów oraz potwierdzenie zobowiązań do pokojowego rozwiązywania sporów oraz zapowiedź wynegocjowania określonego zestawu środków. Uchwały Helsinek II miały istotne znaczenie dla przyspieszenia procesu instytucjonalizacji KBWE. Ważnymi etapami były kolejne spotkania przeglądowe KBWE w Budapeszcie (4-5 grudnia 1994 r.) i Lizbonie (2-3 grudnia 1996 r.). Po spotkaniu w Budapeszcie od 1 stycznia 1995 r. KBWE przekształcono w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE).

Najważniejsze instytucje:

13. Opisz formy współpracy międzynarodowej państw współczesnych.

Pierwszoplanowym zadaniem działalności międzynarodowej państw jest współpraca z innymi państwami lub uczestnikami stosunków międzynarodowych. Z punktu widzenia liczby podmiotów uczestniczących we współpracy można ją rozpatrywać w aspekcie dwu- lub wielostronnym. Natomiast pod względem rodzaju współpraca obejmuje różne płaszczyzny, m.in. polityczną, prawną, gospodarczą, militarną, społeczną, kulturalną. Istnieje wyraźna tendencja do rozbudowy i łączenia płaszczyzn oraz rodzajów współpracy międzypaństwowej, które obejmują praktycznie wszystkie dziedziny życia społeczno-gospodarczego i politycznego.

Państwa utrzymują oficjalne kontakty prawnopolityczne, głównie dzięki pomocy dyplomacji - utrzymywanie stałych oraz zinstytucjonalizowanych więzi przez suwerenne państwa za pośrednictwem swych przedstawicieli. Początki dyplomacji sięgają antyku (słowo „diploma” oznaczało tabliczki wręczane w starożytnej Grecji posłańcom), ulegając doskonaleniu na przestrzeni tysiącleci, a szczególnie od schyłku czasów nowożytnych. Istotne znaczenie dla uzgodnienia zasad i zwyczajów oraz kontaktów dyplomatycznych miały uchwały kongresu wiedeńskiego 1814-1815. Zagadnienia charakteru współczesnych stosunków między państwami regulują konwencje wiedeńskie z 18 kwietnia 1961 o stosunkach dyplomatycznych oraz 24 kwietnia 1963 o stosunkach konsularnych. Określają one status oraz obowiązki i przywileje przedstawicieli oficjalnych w stosunkach międzypaństwowych.

Pod względem praktycznym istotę dyplomacji można sprowadzić do dwóch zasadniczych zadań:

- prowadzenia systematycznych rozmów i rokowań między państwami w celu zawarcia określonych traktatów, umów, porozumień oraz innych regulacji prawnych,

- sztuki umiejętnego prowadzenia rokowań poprzez dobór odpowiednich środków i metod.

Dyplomacja tworzy podstawy współpracy z innymi państwami zgodnie z prawem międzynarodowym.

Na tle przemian roli i funkcji zewnętrznych państwa ukształtowały się następujące tendencje rozwoju etapów oraz form i metod dyplomacji:

a.) pojawienie się w celu rozwiązywania określonych zadań doraźnych misji dyplomatycznych, które stopniowo pod koniec średniowiecza przekształciły się w misje stałe;

b.) rozwój misji stałych w kierunku dyplomacji konferencyjnej w czasach nowożytnych;

c.) uzupełnienie kontaktów bilateralnych oraz dyplomacji konferencyjnej w czasach współczesnych tworzeniem stałych organizacji międzynarodowych w celu rozwiązywania konkretnych oraz często wyspecjalizowanych spraw;

d.) nasilenie się u schyłku XX stulecia tzw. spotkań na szczycie jako metody szybkiego podejmowania trudnych decyzji kierunkowych dla zainteresowanych państw, regionu lub nawet w skali globalnej.

Misje doraźne powoływano już u zarania państw w celu rozwiązywania konkretnych, często jednostkowych zadań (poselstwa, delegacje, itp.). Misje stałe pojawiły się najwcześniej w Watykanie oraz państwach-miastach włoskich, upowszechniając się następnie od poł. XVII w. całej Europie. Miały one siedzibę przy dworach panujących sąsiednich, a czasem także bardziej odległych państw, zajmując się szczegółową obserwacją oraz informowaniem o wszystkich ważniejszych wydarzeniach własnych monarchów lub ich urzędników. Były one też potrzebne do prowadzenia negocjacji, rozwiązywania wielu problemów praktycznych w zakresie gospodarki i handlu itp. Zakres podejmowanych spraw wykraczał jednak często poza interesy dwóch państw, zmuszając do organizowania stałych spotkań i negocjacji, co spowodowało pojawienie się konferencji międzynarodowych. Jedną z pierwszych wielkich konferencji międzynarodowych był kongres westfalski z 1648 r., który zakończył wojnę 30-letnią i wprowadził nowy porządek europejski. Później konferencje międzynarodowe ulegały doskonaleniu równolegle do polityki zagranicznej państw. Pojawili się ministrowie spraw zagranicznych, a po kongresie wiedeńskim z 1814-15 r. rozbudowano i uzgodniono zasady funkcjonowania służby dyplomatycznej państw. Konferencje międzynarodowe stały się ważnym forum uzgadniania współpracy oraz rozwiązywania sporów i zawierania porozumień pokojowych (np. kongres berliński - 1878, kończący wojnę mocarstw europejskich z Turcją). W XIX i XX w. pojawiła się nowa tendencja, zmierzająca do przekształcenia konferencji w stałe organizacje międzynarodowe, które zostały powołane do systematycznego zajmowania się określonymi zagadnieniami międzynarodowymi. Pojawienie się organizacji międzynarodowych wynikało zarówno ze zwiększenia się liczby państw oraz innych uczestników stosunków międzynarodowych oraz komplikowania się współpracy międzynarodowej. Wymagało to dużej wiedzy specjalistycznej oraz utrzymania ciągłych kontaktów i prowadzenia negocjacji przez wielu uczestników stosunków międzynarodowych równocześnie. Spowodowało to m.in. powołanie do życia Ligi Narodów (1919) oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych (1945).

Charakterystyczną cechą dyplomacji po 1945 r. jest dynamiczny oraz elastyczny rozwój różnych form współpracy międzynarodowej. Rozbudowie uległa zarówno tradycyjna współpraca dwustronna, jak też wielostronna w formie konferencji i organizacji międzynarodowych. W ramach stosunków dwu- i wielostronnych coraz większego znaczenia nabrały tzw. spotkania na szczycie. Odbywały się one już wcześniej w formie zjazdów monarchów (np. cara Aleksandra I i cesarza Francuzów Napoleona w Tylży - 1807), ale znaczenie ogólnoświatowe osiągnęły podczas II wojny światowej spotkania na szczycie między USA, Wielką Brytanią i ZSRR (Teheran - 1943, Jałta i Poczdam - 1945), które wpływały na strategię i taktykę koalicji antyhitlerowskiej wobec III Rzeszy i kształt nowego ładu międzynarodowego w Europie po 1945 r. Spotkania na szczycie są z reguły starannie przygotowane oraz poprzedzane konsultacjami na różnych szczeblach politycznych i dyplomatycznych. Po 1945 r. największą rangę miały spotkania na szczycie między USA a ZSRR jako supermocarstwami. Spotkania na szczycie można rozpatrywać z jednej strony jako pewnego rodzaju racjonalizację podejmowania skomplikowanych decyzji, a z drugiej, jako dążenie do oddziaływania na własną i międzynarodową opinię publiczną. Spotkania takie są nagłaśniane przez media i przysparzają przywódcom prestiżu, co nie jest dla nich obojętne w rywalizacji wewnętrznej o władzę oraz realizacji interesów polityki zagranicznej poszczególnych państw.

Ważną formą współpracy państw były tradycyjnie wizyty oficjalne i robocze, podczas których na różnych szczeblach (prezydenci, szefowie rządów, ministrowie, itd.) rozwiązywano problemy istotne w stosunkach bilateralnych. Wizyty często posiadają wymiar protokolarny i wymagają przestrzegania zasad ceremoniału dyplomatycznego. Zostały one później nieco rozbudowane poprzez dodatkowe wprowadzenie tzw. regularnych konsultacji międzyrządowych na różnych szczeblach. Są one regulowane w specjalnych umowach lub porozumieniach międzynarodowych, które precyzują formę i zakres oraz częstotliwość konsultacji. Przykładem najbardziej rozbudowanych konsultacji są konsultacje między Francją a RFN toczone w duchu układu elizejskiego z 22 stycznia 1963 r. W latach 90. konsultacje międzyrządowe objęły współpracę między krajami Europy Zachodniej oraz Europy Środkowo-Wschodniej. Zacieśnianie kontakty międzynarodowych następuje poprzez instytucjonalizację współpracy międzyrządowej. Konferencje na najwyższym szczeblu służą przede wszystkim uzgadnianiu wspólnych stanowisk wobec istotnych problemów międzynarodowych. Uczestniczą w nich z reguły przywódcy, a więc najczęściej prezydenci lub szefowie rządów poszczególnych państw. Przykładem mogą być coroczne spotkania na najwyższym szczeblu najbardziej uprzemysłowionych i wpływowych państw zachodnich (USA, Francji, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Japonii, Włoch oraz Kanady), tzw. G-7. Od 1991 r. na spotkania te w części politycznej zapraszani są także przywódcy ZSRR, a następnie Rosji. Taka strategia ma zachęcić Rosję do zacieśniania współpracy z Zachodem po przezwyciężeniu konfliktu Wschód-Zachód. Innym przykładem konferencji na najwyższym szczeblu jest Trójkąt Weimarski (Francja, Niemcy, Polska od 1991 r.), który co dwa lata na szczeblu przywódców dokonuje przeglądu najważniejszych problemów trójstronnych. Można uznać, że państwa dostosowały się do wzrostu liczby uczestników oraz interakcji międzynarodowych, systematycznie udoskonalając formy i zakres współpracy wzajemnej.

Kolejną forma współpracy międzynarodowej państw jest dyplomacja. W uproszczeniu zadania dyplomacji każdego państwa współcześnie można sprowadzić do dwóch zasadniczych celów:

  1. prezentowania w kraju pobytu polityki własnego rządu i pozyskiwania dla niego zrozumienia w łonie elit oraz społeczeństwa,

  2. informowania własnego rządu o sytuacji w kraju pobytu, uczestniczenie przy podejmowaniu określonych decyzji lub działań.

Realizacja tych celów następuje za pomocą określonych metod i środków, z których najistotniejsze znaczenie posiadają:

- przekazywanie regularnych sprawozdań w formie depesz, notatek, szyfrogramów, itp. relacji w zależności od wagi i charakteru sprawy,

- reprezentowanie interesów własnego państwa,

- prowadzenie działalności publicznej w kraju oraz dla kraju pobytu (składanie wizyt w różnych miejscowościach i grupach społeczno-zawodowych, oddziaływanie na środowiska opiniotwórcze, upowszechnianie informacji o osiągnięciach własnego kraju, włączanie się do różnych imprez, obchodów, itp.),

- pielęgnacja różnych form kontaktów gospodarczych, naukowych, kulturalnych itp.,

- rozwiązywanie problemów prawnych, wojskowych oraz w zakresie bezpieczeństwa,

- opieka nad wizytami oficjalnymi lub prywatnymi w zależności od interesów, potrzeb oraz zaleceń i instrukcji z kraju delegującego.

Dla wypełnienia naszkicowanych wyżej zadań dyplomacja państwa musi się posługiwać rozbudowanym aparatem w przedstawicielstwach lub misjach dyplomatycznych na terenie innych państw. Rozpoczynają swoja działalność od nawiązania lub wznowienia stosunków dyplomatycznych, co wiąże się z wymogiem akceptacji (agreement) szefa misji lub przedstawicielstwa przez państwo przyjmujące oraz założenia u głowy tegoż państwa listów uwierzytelniających. Rozróżnia się następujące klasy szefów misji dyplomatycznych:

- ambasadorowie i nuncjusze (w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej), akredytowani przy głowie państwa,

- posłowie lub internuncjusze (także w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej), akredytowani przy głowie państwa,

- charge d'affaires akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych.

Personel dyplomatyczny korzysta z różnych przywilejów przyznawanych na zasadach wzajemności (np. „eksterytorialność”, nietykalność osobista, przywileje skarbowe, sądowe). Poza personelem dyplomatycznym każda stała misja zatrudnia personel administracyjny i techniczny oraz służbę, którą czasem rekrutuje się w zależności od potrzeb z obywateli krajów urzędowania.

Poza misjami stałymi wyróżnia się misje specjalne oraz misje ad hoc, stanowiace doraźne delegacje dyplomatyczne w celu rozwiązania ściśle sprecyzowanych spraw. Mają one charakter tymczasowy i mogą być wysyłane do jednego lub kilku państw. Wyróżnia się też misje specjalne wysokiej rangi, którym z reguły przewodzą czołowi politycy lub upoważnieni przez głowę państwa wysokiej rangi dyplomaci. Mają one za zadanie rozwiązać szczególnie drażliwe lub skomplikowane problemy stosunków dwu- lub wielostronnych. Inne przedstawicielstwa zewnętrzne państwa (handlowe, gospodarcze, finansowe, instytuty kulturalno-naukowe, misje woskowe, itp.) nie posiadają zasadniczo statusu przedstawicielstwa dyplomatycznego, jeśli zainteresowane państwa nie uzgodnią inaczej. Mogą one się jednak cieszyć licznymi przywilejami na zasadzie wzajemności obu stron.

Ważną rolę w kontaktach międzypaństwowych odgrywają także misje wojskowe, powoływane do oceny realizacji umów międzynarodowych bądź rozwiązywania innych zadań (pełnienie funkcji doradczych podczas rozmów, wymiana świadczeń, itp.). Zadania te muszą być ściśle sprecyzowane. Państwa akredytują także swoje stałe przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych (np. ONZ lub NATO i UE), których rola i funkcje zbliżone są do stałych misji dyplomatycznych. Śledzą one na bieżąco działalność tych organizacji przez oraz reprezentują tam interesy swoich państw, informując także ich organy o ważnych wydarzeniach i decyzjach. Na sesje i konferencje organizacji międzynarodowy państwa wysyłają oficjalne delegacje w składzie stosownym do ich rangi i znaczenia. Wizyty głów państw w organizacjach międzynarodowych zwykło się także określać jako misje specjalne o tymczasowym charakterze.

Ważnym aspektem współpracy międzypaństwowej są także stosunki konsularne. Obejmują one określone zadania administracyjne w odniesieniu do ochrony interesów własnego państwa i obywateli na obszarze urzędowania. Tradycje konsulatów są bogate i sięgają wieków średnich. Wówczas to konsulowie reprezentowali interesy kupców cudzoziemskich przed władzami państwa ich pobytu. Nawiązanie stosunków konsularnych następuje za zgodą zainteresowanych państw, które udzielają zezwolenia (exequatur) wytypowanej osobie na działalność w obrębie wyznaczonego obszaru administracyjnego danego państwa. Konsulowie dzielą się na honorowych i zawodowych. Pierwsi działają w ośrodkach miejskich lub na innych obszarach, gdzie nie opłaca się organizować konsulatu zawodowego. Rekrutują się oni często z obywateli państwa obcych w miejscu urzędowania, którzy pod względem zawodowym i społecznym są przygotowani do rozwiązywania powierzonych im zadań. Występują trzy klasy konsulów: konsulowie generalni, konsulowie i wicekonsulowie.

Funkcje urzędów konsularnych można syntetycznie ująć następująco (zgodnie z konwencja z 1963r.)

- ochrona interesów własnego państwa oraz jego obywateli,

- aktywizacja stosunków gospodarczo-handlowych, naukowych, kulturalnych itp.,

- udzielanie pomocy prawnej (sprawy spadkowe, sądowe, wydawanie wiz pobytowych oraz różnych zezwoleń, itp.).

Stosunki konsularne odzwierciedlają zawsze istniejący stan stosunków międzypaństwowych oraz uzupełniają oficjalne stosunki dyplomatyczne. Działalność dyplomatów regulują wspomniane wcześniej konwencje, które określają także zakres ich przywilejów oraz obowiązków. Nie mogą oni przekroczyć obowiązujących zasad i przepisów prawnych w poszukiwaniu źródeł informacji oraz oddziaływania na wybrane grupy i obywateli, aby nie narazić się na zarzut działalności wywiadowczej, ponieważ może to doprowadzić do uznania ich za osoby niepożądane (persona non grata) oraz wydalenia z kraju urzędowania. Często wydalenie odbywa się automatycznie na zasadzie retorsji za podobne wypadki w krajach macierzystych dyplomatów- wiele zależy od zdolności, sprytu oraz cech osobistych poszczególnych dyplomatów. Dyplomacja współcześnie ulega znacznym przeobrażeniom ze względu na coraz bardziej skomplikowane i zróżnicowane kontakty międzypaństwowe. Nie posiada ona wyłączności na informowanie swoich rządów o sytuacji w krajach urzędowania chociażby ze względu na upowszechnienie się mass mediów i bezpośrednie kontakty wlasnej centrali z ośrodkiem decyzyjnym państwa przyjmującego. Wymaga to od dyplomatów odejścia od rutyny oraz dokonywania pogłębionych analiz i prognoz, które mogą w istotny sposób usprawnić proces przygotowania i podejmowania decyzji przez kraje delegujące.

Kolejną z form współpracy międzynarodowej państw jest zawieranie umów- jest to jedna z ważniejszych funkcji dyplomacji. Umowy międzynarodowe- wspólne oświadczenia podmiotów prawa międzynarodowego, z których dla kontrahentów, czyli stron umowy wynikają uprawnienia i obowiązki. Głównymi kontrahentami umów międzynarodowych są państwa oraz nieliczne inne podmioty, posiadające zdolność traktatową (międzynarodowe organizacje międzyrządowe, strony konfliktów zbrojnych itp.). Strony muszą wyraźnie określić charakter umowy międzynarodowej, ponieważ nie wszystkie wspólne oświadczenia spełniają jej kryteria.

Umowy można podzielić z punktu widzenia różnych kryteriów, z których najistotniejsze posiadają:

  1. liczbę stron (kontrahentów) - dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne),

  2. treść (prawne, polityczne, gospodarcze, wojskowe, kulturalne, itp.), która jest z reguły określona w nazwie (np. układ sojuszniczy, traktat graniczny, traktat o dobrym sąsiedztwie i współpracy),

  3. skalę otwartości (otwarte lub zamknięte przy precyzyjnym określeniu charakteru otwarcia za lub bez zgody kontrahentów),

  4. okres trwania (terminowe i bezterminowe),

  5. rangę w odniesieniu do organów państwa: państwowe (traktaty pokoju, układy lub traktaty o dobrym sąsiedztwie i współpracy oraz inne wyraźnie sprecyzowane lub zawierające postanowienia odmienne od obowiązującego ustawodawstwa), rządowe (odnoszące się do dwóch lub więcej resortów i nieposiadające znamion umów państwowych), resortowe (odnoszące się do kompetencji jednego ministra oraz niestanowiące ani umów państwowych, ani tez rządowych).

W zależności od tradycji i ważności, umowy międzynarodowe mogą mieć różne nazwy:


układ, traktat, pakt, deklaracja, protokół, konkordat, co jednak z punktu widzenia prawa międzynarodowego nie posiada znaczenia prawnego. Ważna jest natomiast forma, treść oraz tryb

zawierania umów.


PODSUMOWANIE:

Państwa utrzymują oficjalne kontakty prawnopolityczne, głównie dzięki pomocy dyplomacji - utrzymywanie stałych oraz zinstytucjonalizowanych więzi przez suwerenne państwa za pośrednictwem swych przedstawicieli.

2 zasadnicze zadania to:

- prowadzenie systematycznych rozmów i rokowań między państwami w celu zawarcia określonych traktatów, umów, porozumień oraz innych regulacji prawnych,

- sztuka umiejętnego prowadzenia rokowań poprzez dobór odpowiednich środków i metod.

Ważną formą współpracy państw były tradycyjnie wizyty oficjalne i robocze, podczas których na różnych szczeblach (prezydenci, szefowie rządów, ministrowie, itd.) rozwiązywano problemy istotne w stosunkach bilateralnych.

Zacieśnianie kontakty międzynarodowych następuje poprzez instytucjonalizację współpracy międzyrządowej. Konferencje na najwyższym szczeblu służą przede wszystkim uzgadnianiu wspólnych stanowisk wobec istotnych problemów międzynarodowych. Uczestniczą w nich z reguły przywódcy, a więc najczęściej prezydenci lub szefowie rządów poszczególnych państw.

Wysyłanie swoich przedstawicieli (ambasadorów, konsuli itp.) których zadaniem jest:

-prezentowanie w kraju pobytu polityki własnego rządu i pozyskiwania dla niego zrozumienia w łonie elit oraz społeczeństwa,

-informowanie własnego rządu o sytuacji w kraju pobytu, uczestniczenie przy podejmowaniu określonych decyzji lub działań

Realizacja tych celów następuje za pomocą określonych metod i środków, z których najistotniejsze znaczenie posiadają:

- przekazywanie regularnych sprawozdań w formie depesz, notatek, szyfrogramów, itp. relacji w zależności od wagi i charakteru sprawy,

- reprezentowanie interesów własnego państwa,

- prowadzenie działalności publicznej w kraju oraz dla kraju pobytu (składanie wizyt w różnych miejscowościach i grupach społeczno-zawodowych, oddziaływanie na środowiska opiniotwórcze, upowszechnianie informacji o osiągnięciach własnego kraju, włączanie się do różnych imprez, obchodów, itp.),

- pielęgnacja różnych form kontaktów gospodarczych, naukowych, kulturalnych itp.,

- rozwiązywanie problemów prawnych, wojskowych oraz w zakresie bezpieczeństwa,

- opieka nad wizytami oficjalnymi lub prywatnymi w zależności od interesów, potrzeb oraz zaleceń i instrukcji z kraju delegującego.

Rozróżnia się następujące klasy szefów misji dyplomatycznych:

- ambasadorowie i nuncjusze (w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej), akredytowani przy głowie państwa,

- posłowie lub internuncjusze (także w odniesieniu do Stolicy Apostolskiej), akredytowani przy głowie państwa,

- charge d'affaires akredytowani przy ministrze spraw zagranicznych.

Poza misjami stałymi wyróżnia się misje specjalne oraz misje ad hoc, stanowiace doraźne delegacje dyplomatyczne w celu rozwiązania ściśle sprecyzowanych spraw. Mają one charakter tymczasowy i mogą być wysyłane do jednego lub kilku państw. Wyróżnia się też misje specjalne wysokiej rangi, którym z reguły przewodzą czołowi politycy lub upoważnieni przez głowę państwa wysokiej rangi dyplomaci. Mają one za zadanie rozwiązać szczególnie drażliwe lub skomplikowane problemy stosunków dwu- lub wielostronnych.

Ważną rolę w kontaktach międzypaństwowych odgrywają także misje wojskowe, powoływane do oceny realizacji umów międzynarodowych bądź rozwiązywania innych zadań (pełnienie funkcji doradczych podczas rozmów, wymiana świadczeń, itp.).

Ważnym aspektem współpracy międzypaństwowej są także stosunki konsularne. Obejmują one określone zadania administracyjne w odniesieniu do ochrony interesów własnego państwa i obywateli na obszarze urzędowania.

Funkcje urzędów konsularnych można syntetycznie ująć następująco (zgodnie z konwencja z 1963r.)

- ochrona interesów własnego państwa oraz jego obywateli,

- aktywizacja stosunków gospodarczo-handlowych, naukowych, kulturalnych itp.,

- udzielanie pomocy prawnej (sprawy spadkowe, sądowe, wydawanie wiz pobytowych oraz różnych zezwoleń, itp.).

Kolejną z form współpracy międzynarodowej państw jest zawieranie umów- jest to jedna z ważniejszych funkcji dyplomacji. Umowy międzynarodowe- wspólne oświadczenia podmiotów prawa międzynarodowego, z których dla kontrahentów, czyli stron umowy wynikają uprawnienia i obowiązki. Głównymi kontrahentami umów międzynarodowych są państwa oraz nieliczne inne podmioty, posiadające zdolność traktatową (międzynarodowe organizacje międzyrządowe, strony konfliktów zbrojnych itp.). Strony muszą wyraźnie określić charakter umowy międzynarodowej, ponieważ nie wszystkie wspólne oświadczenia spełniają jej kryteria.

14. Opisz klasyfikację i funkcje organizacji międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe można klasyfikować według różnych kryteriów, z których najważniejsze to: status międzynarodowy członków, zasięg podmiotowy, kompetencja i kryterium przedmiotowe.

Pierwszoplanowe znaczenie ma podział ze względu na STATUS MIĘDZYNARODOWY CZŁONKÓW. Z tego punktu widzenia można je podzielić na 3 zasadnicze grupy członków:

-międzynarodowe organizacje rządowe (IGOs- International Government Organisations),

-międzynarodowe organizacje pozarządowe (INGOs- International Non- Governmental Organisations),

- organizacje transnarodowe(TNOs- Transnational Non- Government Organisations).

IGOs powstają w wyniku porozumień co najmniej dwóch lub więcej państw, reprezentowanych przez ich rządy, dla osiągnięcia zamierzonych zadań i na podstawie umowy międzynarodowej, która z reguły bywa także aktem stanowiącym. Zawiera ona również postanowieia odnośnie do celów, zadań, funkcji i struktury organizacyjnej- np.: ONZ, NATO. W stosunku do IGOs zastosowanie posiadają wspomniane wyżej kryteria.

Z punktu widzenia kryterium PODMIOTOWEGO można je z kolei podzielić na:
a.) organizacje powszechne/uniwersalne obejmujące w działalności swoim zasięgiem świat, np. ONZ,

b.) organizacje grupowe/regionalne-np.: Organizacja Jedności Afrykańskiej(OJA).

Według kryterium PRZEDMIOTOWEGO organizacje międzynarodowe można podzielić z tytułu na charakter działalności (przykładowo):

organizacje polityczno- wojskowe: Liga Państw Arabskich, Organizacja Państw Amerykńskich, Organizacja Jedności Afrykańskiej,

organizacje gospodarcze: Stowarzyszenie Azji Południowo- Wschodniej (ASEAN), Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA), Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA),

organizacje kulturalne: Światowa Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),

organizacje ochrony zdrowia: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).

Organizacje wyspecjalizowane w pkt a i b można podzielić dodatkowo jako zrzeszające poszczególne grupy krajów:

- uprzemysłowione państwa zachodnie,

- kraje rozwijające się,

- byłe kraje socjalistyczne.

Organizacje wymienione w pkt c i d, określane są także jako wyspecjalizowane lub funkcjonalne, ponieważ stanowią wyspecjalizowane agendy ONZ i dlatego można je także klasyfikować według kryterium kompetencyjnego.

Nietypową organizacją jest Międzynarodowy Czerwony Krzyż(1864r). Obecnie- jako instytucja- zrzesza na swoich konferencjach zarówno towarzystwa krajowe, jak też delegatów z poszczególnych państw, prowadząc szeroko zakrojoną w skali światowej działalność humanitarną.

INGOs powstają w wyniku porozumień os.fizycznych lub prawnych. Pod względme statusu zrzeszają one członków z różnych krajów, a w swej działalności wykraczają poza granice jednego państwa. Spełniają one bardzo różne funkcje: społeczno-zawodowe, religijne, humanitarne, gospodarcze itp., których nie można w sposób jednoznaczny usystematyzować. Mogą bowiem wykonywać niektóre zadania bezpośrednio bądź też odzialywać na rządy lub opinię publiczną. Mogą to być również określone grupy interesów, grupujące ludzi według zainteresowań (np. Klub Rzymski).

INGOs odnotowały w ostatnim 10-leciu znaczny wzrost liczebności tak pod względem organizacyjnym, jak też bazy członkowskiej. Wzrost znaczenia międzynarodowego INGOs przypisuje się takim procesom jak: postępujący spadek zdolności tradycyjnych uczestników stosunków międzynarodowych, zwłaszcza zaś państw, do rozwiązania problemów globalnych; dynamika rozwojowa tzw. nowych ruchów społecznych; zdolność nagłaśniania różnych akcji przez media.

W wielu wypadkach INGOs pracują nad rozwiązaniami alternatywnymi, krytykują IGOs oraz mobilizują opinię publiczną poprzez spektakularne akcje. Dlatego też znajdują sie w stadium ostrego konfliktu lub konkurencji z rządami lub IGOs, choć z drugiej strony są skazane na współpracę z nimi.

TNOs różnią się zasadniczo od IGOs oraz INGOs. Powstanie ich wiąże się przede wszystkim z postępującą globalizacją oraz instytucjonalizacją współczesnych stosunków międzynarodowych. TNOs dzielą się z kolei na:

Korporacje Transnarodowe (TCO), Organizacje Transnarodowe (TGO) oraz Transnarodowe Nie Zrzeszone Korporacje (TNCO). Są to głównie wielkie korporacje przemysłowe i handlowe stowarzysenia, których działalność przekracza granice państw w zróżnicowanym wymiarze, zmierzając do osiągnięcia założonych, ale istotnych dla ich funkcjonowania celów. Wywierają one coraz większy wpływ nie tylko na podział pracy w skali globalnej, ale także na politykę gospodarczo- finansową wielu państw.

Zarówno IGOs, INGOs, jak też TNOs odgrywają ważną rolę w przekształceniu współczesnego świata. Należy jednak podkreślić, iż mimo dużego zaangażowania w działanie na wielką skalę stanowią one jedynie grupę jednych z wolu uczestników współczesnych stosunków międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe spełniają wielorakie funkcje, koncentrując się na oddziaływaniu na określone zakresy współpracy międzynarodowej. Większość autorów wyodrębnia 3 zasadnicze funkcje: regulacyjne, kontrolne, operacyjne.

Funkcje regulacyjne zmierzają do kształtowania postępowania państw lub innych uczestników stosunków międzynarodowych odpowiednio do przyjętych regulacji. Odnosi się to przykładowo do kodyfikacji prawa międzynarodowego (Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ) oraz innych aktów lub konwencji globalnych i regionalnych. Funkcje kontrolne polegają na ustalaniu stanu faktycznego stosunków międzynarodowych w stosunku do określonych norm lub wzorców postępowania. Rozróżnai się przy tym kontrolę polityczną od sądowniczej, która zawsze musi opierać się na konkretnej podstawie prawnej. Funkcje operayjne sprowadzają się do świadczenia przez daną organizację różnych usług, przekazywanych dobrowolnie lub zgodnie z umową. Mogą to przykładowo być: wspomaganie akcji humanitarnych, programów pomocy i misji pokojowych ONZ stsownie do zasobów i możliwości danej organizacji.

Rozpatrując łączne funkcje IGOs oraz INGOs w szerszym kontekście ewolucji współpracy międzynarodowej po 1945r, można je usystematyzować następująco:

a.) przejmowanie licznych zadań dyplomacji i konferencji międzynarodowych w celu rozwiązywania problemów systematycznych i konkretnych o charakterze długofalowym,

b.) spełnianie roli wielostronnych i ponadnarodowych instytucji wczesnego ostrzegania różnorodnych interesów, wykraczających poza ramy i kompetencje suwerennych państw,

c.) pośredniczenie jako rozjemca w sytuacjach konfliktowych w celu załagodzenia lub przezwyciężenia danego konfliktu lub sporu międzynarodowego (ONZ, OBWE, UE, itp.),

d.) możliwość tworzenia forum dla koordynacji i współdziałania dla małych państw, które nie zawsze mogą efektywnie oddziaływać na rozwój stosunków międzynarodowych,

e.) możliwość dodatkowego i szerszego oddziaływania na opinię publiczną w sprawach globalnych i regionalnych (np. bezpieczeństwo, pokój, rozbrojenie, ochrona środowiska naturalnego).

PODSUMOWANIE:

Organizacje międzynarodowe można klasyfikować według różnych kryteriów, z których najważniejsze to:

- status międzynarodowy członków,

- zasięg podmiotowy,

- kompetencja,

- kryterium przedmiotowe.

Ze względu na status międzynarodowy członków organizacje międzynarodowe można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

- międzynarodowe organizacje rządowe (International Government Organisations - IGOs),

- międzynarodowe organizacje pozarządowe (International Non-Government Organisations - INGOs), powstają w wyniku porozumień co najmniej dwóch lub więcej państw, reprezentowanych przez ich rządy, w celu osiągnięcia zamierzonych zadań;

organizacje transnarodowe (Transnational Non-Government Organisations - TNOs).

Z punktu widzenia kryterium podmiotowego można z kolei podzielić na:

organizacje powszechne lub uniwersalne,

organizacje grupowe lub regionalne.

Według kryterium przedmiotowego organizacje międzynarodowe można podzielić z tytułu na charakter działalności:

- organizacje polityczno-wojskowe,

- organizacje gospodarcze,

- organizacje kulturalne,

- organizacje ochrony zdrowia.

Organizacje polityczno-wojskowe (a) i gospodarcze (b) można dodatkowo podzielić na:

organizacje uprzemysłowionych państw zachodnich,

organizacje krajów rozwijających się,

organizacje byłych krajów socjalistycznych.

Organizacje kulturalne (c) i ochrony zdrowia (d) określa się jako wyspecjalizowane lub funkcjonalne. Można je też klasyfikować według kryterium kompetencyjnego.

Organizacje wg statusu międzynarodowego:

IGOs powstają w wyniku porozumień co najmniej dwóch lub więcej państw, reprezentowanych przez ich rządy, dla osiągnięcia zamierzonych zadań i na podstawie umowy międzynarodowej, która z reguły bywa także aktem stanowiącym. Zawiera ona również postanowieia odnośnie do celów, zadań, funkcji i struktury organizacyjnej- np.: ONZ, NATO.

INGOs powstają w wyniku porozumień osób fizycznych lub prawnych, a więc instytucji i stowarzyszeń o charakterze publicznym. Pod względem statusu zrzeszają one członków z różnych krajów, a więc w swej działalności wykraczają poza granice jednego państwa. Mogą wykonywać niektóre zadania bezpośrednio bądź też oddziaływać na rządy lub opinię publiczną. INGOs odnotowały w ostatnim dziesięcioleciu znaczny wzrost liczebności. Np. Greenpeace, Amnesty International.

TNOs różnią się zasadniczo od IGOs. Są one zjawiskiem nowym i trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. Powstanie ich wiąże się przede wszystkim z postępującą globalizacją oraz instytucjonalizacją współczesnych stosunków międzynarodowych. Dzielą się na:

Korporacje Transnarodowe,

Organizacje Transnarodowe,

Transnarodowe Niezrzeszone Korporacje.

Są to korporacje przemysłowe i handlowe, których działalność przekracza granice państw w wymiarze globalnym, regionalnym. Wywierają one coraz większy wpływ nie tylko na podział pracy w skali globalnej, ale także na politykę gospodarczo-finansową wielu państw.

IGOs oraz INGOs można usystematyzować następująco:

a.) przejmowanie licznych zadań dyplomacji i konferencji międzynarodowych w celu rozwiązywania problemów systematycznych i konkretnych o charakterze długofalowym,

b.) spełnianie roli wielostronnych i ponadnarodowych instytucji wczesnego ostrzegania różnorodnych interesów, wykraczających poza ramy i kompetencje suwerennych państw,

c.) pośredniczenie jako rozjemca w sytuacjach konfliktowych w celu załagodzenia lub przezwyciężenia danego konfliktu lub sporu międzynarodowego (ONZ, OBWE, UE, itp.),

d.) możliwość tworzenia forum dla koordynacji i współdziałania dla małych państw, które nie zawsze mogą efektywnie oddziaływać na rozwój stosunków międzynarodowych,

e.) możliwość dodatkowego i szerszego oddziaływania na opinię publiczną w sprawach globalnych i regionalnych (np. bezpieczeństwo, pokój, rozbrojenie, ochrona środowiska naturalnego).

15. Czym jest równowaga sił w stosunkach międzynarodowych?

Już David Hume zauważył, że chociaż określenie „równowaga sił” (balance of power) może być nowożytne, to „maksyma o zachowaniu równowagi sił jest oparta tak bardzo na zdrowym rozsądku i oczywistym rozumowaniu, iż jest niemożliwe, by mogła całkowicie umknąć starożytności”.

Ernst B. Haas znalazł 8 odmiennych interpretacji określenia „równowaga sił”. Są to:

- jakikolwiek układ sił,

- równowaga lub proces równoważenia się,

- hegemonia lub dążenie do hegemonii,

- stabilność i pokój w koncercie mocarstw,

- niestabilność i wojna,

- polityka mocarstwowa w ogóle,

- uniwersalne prawo historii,

- system i wskazówka dla tworzących politykę.

Z kolei Inis L. Claude stwierdził, że „kłopot z równowagą sił tkwi nie w tym, iż nie ma swego znaczenia, lecz w tym, iż posiada zbyt wiele znaczeń”. Znaleźć można użycie określenia zarówno dla równowagi sił, jak i nierównowagi, dla polityki, lecz i dla systemu bądź automatycznego i samoregulującego się, bądź też całkowicie zależnego od manipulacji przez zręcznych polityków.

Dougherty i Pualtzgraff proponują widzieć w równowadze sił:

- sytuację lub stan,

- uniwersalną tendencję lub prawo zachowania państw,

- wskazówkę do prowadzenia polityki państwa,

- sposób utrzymania systemu charakterystyczny dla pewnego rodzaju systemów międzynarodowych.

Można się zgodzić, iż tak długo, jak pozostawiamy na uboczu myślenie o przewadze, mamy do czynienia z różnymi, ale nie wykluczającymi się wzajemnie, poziomami myślenia o równowadze sił. Sytuacja lub stan to obiektywne uporządkowanie, któremu towarzyszy względne powszechne zadowolenie. Tendencja lub prawo opisują prawdopodobieństwo, pozwalając przewidywać, iż członkowie systemu, zagrożonego pojawieniem się „zakłócającego równowagę”, stworzą przeciwważącą się koalicję. Z kolei wskazówka zaleca politykom, chcącym działać „racjonalnie”, by stale byli czujni i gotowi do zorganizowania przeciwważącej koalicji w przypadku zakłócenia równowagi. System opiera się na tym, iż wszyscy główni aktorzy zachowują tożsamość, integralność i niezależność dzięki procesowi równoważenia się.

Klasyczna koncepcja równowagi sił, przypisana najczęściej takim politykom, jak Henry St. John Bolingbroke,


Friedrich Gentz, Klemens von Metternich czy wicehrabia Robert Stewart Castlereagh, miała cztery podstawowe cele:

- zapobiegać stworzeniu uniwersalnej hegemonii,

- zachować składowe części systemu i sam system,

- zapewnić stabilność i wzajemne bezpieczeństwo w systemie międzynarodowym,

- wzmocnić i utrwalić pokój poprzez groźbę wojny.

Tradycyjnymi metodami i technikami utrzymywania lub przywracania równowagi sił były:


- polityka dzielenia i rządzenia (divide et impera),

- terytorialne kompensaty,

- państwa buforowe,

- sojusze,

- sfery wpływów,

- interwencje,

- dyplomatyczne przetargi,

- prawne i pokojowe rozstrzyganie sporów,

- redukcja zbrojeń,

- wyścig zbrojeń,

- wojna.

Rolę „utrzymującego równowagę” pełniła w europejskim systemie Wielka Brytania.

Nicholas J. Spykman należy do pierwszych krytyków, wskazując na nieprzystawalność teorii i praktyki. Twierdził on, że istotą sprawy jest to, że państwa są zainteresowane jedynie równowagą (nierównowagą), która jest na ich korzyść. Nie równowaga, lecz znaczny margines jest ich celem. Nie daje rzeczywistego bezpieczeństwa bycie równie silnym jak potencjalny wróg; bezpieczeństwo daje jedynie bycie trochę silniejszym. Nie istniej natomiast możliwość działania jeśli czyjaś siła jest w pełni hamowana; istnieje szansa pozytywnej polityki zagranicznej tylko wtedy, gdy istnieje margines siły, z którego można swobodnie skorzystać.

Krytyczny jest też Hans Morgenthau, wskazując zarówno na niepowodzenia, jak i cenę, w postaci częstych i kosztownych wojen. Trzy jego podstawowe zarzuty to:

- niepewność, gdyż nie istnieją godne zaufania sposoby mierzenia, oceniania i porównywania władzy,

- nierzeczywistość, gdyż politycy próbują zrekompensować sobie niepewność dążeniem do osiągnięcia przewagi,

- niewystarczalność w wyjaśnianiu wstrzemięźliwości wykazywanej przez większą część okresu od 1648 do 1914, gdyż nie uwzględnia się miarkującego wpływu zasadniczej jedności intelektualnej i moralnego konsensusu przeważających wtedy w Europie.

Współcześnie najbardziej spójną teorię równowagi sił przedstawił Kenneth Waltz, uniezależniając ją od działań poszczególnych państw czy polityków, a wiążąc ją nierozerwalnie z istotą anarchicznego systemu międzynarodowego, opartego na zasadzie polegania, tworzących go jednostek, na sobie.Jego teoria jest teorią należącą do sfery polityki międzynarodowej , tak jak ją interpretuje strukturalny realizm, w oderwaniu od polityki zagranicznej.

Teoria równowagi sił nie jest przedmiotem uwagi jedynie realistów czy tradycjonalistów. Dużo miejsca poświęca jej, jako jednemu ze swych sześciu modeli heurystycznych, pionier nurtu modernistycznego, Morton Kaplan.

Równowaga sił stanowi jednocześnie dla wielu swoisty symbol anachronizmu, spuścizny przeszłości, wymagającej zdecydowanego przezwyciężenia i odrzucenia. Wydaje się, że u podstawy takiego podejścia leżą jednak przede wszystkim względy ideowe i emocjonalne.

PODSUMOWANIE:
Ernst B. Haas 8 odmiennych interpretacji określenia „równowaga sił”:

- jakikolwiek układ sił,

- równowaga lub proces równoważenia się,

- hegemonia lub dążenie do hegemonii,

- stabilność i pokój w koncercie mocarstw,

- niestabilność i wojna,

- polityka mocarstwowa w ogóle,

- uniwersalne prawo historii,

- system i wskazówka dla tworzących politykę.

Dougherty i Pualtzgraff równowaga sił:

- sytuacja lub stan,

- uniwersalna tendencja lub prawo zachowania państw,

- wskazówka do prowadzenia polityki państwa,

- sposób utrzymania systemu charakterystyczny dla pewnego rodzaju systemów międzynarodowych.

Klasyczna koncepcja równowagi sił( Henry St. John Bolingbroke,


Friedrich Gentz, Klemens von Metternich czy wicehrabia Robert Stewart Castlereagh) cztery podstawowe cele:

- zapobiegać stworzeniu uniwersalnej hegemonii,

- zachować składowe części systemu i sam system,

- zapewnić stabilność i wzajemne bezpieczeństwo w systemie międzynarodowym,

- wzmocnić i utrwalić pokój poprzez groźbę wojny.

Tradycyjnymi metodami i technikami utrzymywania lub przywracania równowagi sił były:


- polityka dzielenia i rządzenia (divide et impera),

- terytorialne kompensaty,

- państwa buforowe,

- sojusze,

- sfery wpływów,

- interwencje,

- dyplomatyczne przetargi,

- prawne i pokojowe rozstrzyganie sporów,

- redukcja zbrojeń,

- wyścig zbrojeń,

- wojna.

Nicholas J. Spykman jeden z pierwszych krytyków- istotą sprawy jest to, że państwa są zainteresowane jedynie równowagą (nierównowagą), która jest na ich korzyść. Nie równowaga, lecz znaczny margines jest ich celem. Nie daje rzeczywistego bezpieczeństwa bycie równie silnym jak potencjalny wróg; bezpieczeństwo daje jedynie bycie trochę silniejszym. Nie istniej natomiast możliwość działania jeśli czyjaś siła jest w pełni hamowana; istnieje szansa pozytywnej polityki zagranicznej tylko wtedy, gdy istnieje margines siły, z którego można swobodnie skorzystać.

Hans Morgenthau i trzy jego podstawowe zarzuty to:

- niepewność, gdyż nie istnieją godne zaufania sposoby mierzenia, oceniania i porównywania władzy,

- nierzeczywistość, gdyż politycy próbują zrekompensować sobie niepewność dążeniem do osiągnięcia przewagi,

- niewystarczalność w wyjaśnianiu wstrzemięźliwości wykazywanej przez większą część okresu od 1648 do 1914, gdyż nie uwzględnia się miarkującego wpływu zasadniczej jedności intelektualnej i moralnego konsensusu przeważających wtedy w Europie.

Kenneth Waltz, uniezależnia ją od działań poszczególnych państw czy polityków, a wiąże ją nierozerwalnie z istotą anarchicznego systemu międzynarodowego, opartego na zasadzie polegania, tworzących go jednostek, na sobie. Jego teoria jest teorią należącą do sfery polityki międzynarodowej , tak jak ją interpretuje strukturalny realizm, w oderwaniu od polityki zagranicznej.

18. Opisz istotę i rodzaje konfliktów międzynarodowych.

Konflikty międzynarodowe stanowią niezwykle rozległą kategorię stosunków międzynarodowych. Zrozumienie ich istoty, elementów składowych oraz sposobów rozwiązywania posiada znaczenie teoretyczne i praktyczne, pozwalające na lepsze poznanie skomplikowanej rzeczywistości międzynarodowej. Do konfliktu dochodzi w różnych sytuacjach. Może on występować zarówno w relacjach między jednostkami jak i w rodzinie, jak również między poszczególnymi państwami. Istota konfliktu określa określone sprzeczności, występujące między dwoma lub większą liczbą stron, które z reguły wynikają z różnicy interesów. W ujęciu wielu autorów ważne jest też to, aby strony nie tylko posiadały sprzeczne interesy, ale żeby sobie to uświadamiały. Taka sprzeczność interesów występuje z kolei zarówno w łonie poszczególnych państw, jak też między nimi. W pierwszym wypadku jest to konflikt wewnątrzpaństwowy, a w drugim konflikt międzynarodowy.

Sprzeczność interesów odnosi się w relacjach międzypaństwowych do takich wartości narodowych i politycznych jak: niezależność, suwerenność, integralność terytorialna, samostanowienie, wyłączność podejmowania decyzji, itp. O konflikcie międzynarodowym można mówić zatem dopiero wtedy, gdy uczestniczące w nim zwaśnione strony nie tylko posiadają sprzeczne interesy, lecz je sobie także uświadamiają, co znajduje z kolei odzwierciedlenie w ich zachowaniu, postępowaniu oraz działaniu. Należy odróżniać konflikt od występujących w normalnych relacjach międzypaństwowych rywalizacji. Wymaga to powstania określonej sytuacji, nazywanej krytycznym napięciem, w której sprzeczne interesy się wykluczają i dochodzi o powstania rdzenia lub jądra konfliktu międzynarodowego. Musi to prędzej czy później doprowadzić do eskalacji, przyczyniając się do konfliktu międzynarodowego. Kryterium odróżniającym kryzys międzynarodowy od innych kryzysów jest także jego czas trwania. Musi on trwać dłużej niż przykładowo pucze czy przewroty, które trwają niekiedy kilka godzin i doprowadzają, z reguły, tylko do wymiany elit. Ponadto konflikt międzynarodowy winien posiadać duży zasięg oraz obejmować szersze kręgi społeczne. W tym sensie nie mogą nimi być zamachy terrorystyczne oraz inne akty przemocy, w których uczestniczą znikome grupy ludzi.

Konflikty międzynarodowe należy także odróżniać od sporów międzynarodowych, które występują wtedy, gdy państwa lub inne podmioty w sensie prawa międzynarodowego, wyrażają wobec siebie sprzeczne stanowiska i roszczenia odnośnie do tych samych kwestii. Cechą sporu międzynarodowego jest zatem to, że może on potencjalnie stanowić jedno ze źródeł konfliktu, ale jego uregulowanie może w większości wypadków nastąpić przy użyciu środków prawnych.

Niektórzy autorzy wyróżniają:

- konflikty werbalne (protest, sprzeciw, ostrzeżenie groźba),

- akcje konfliktowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata mienia, blokada, demonstracja siły i użycie siły).

Większość autorów odnosi konflikty międzynarodowe do rozciągniętej w czasie walki dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, zakładając również możliwość powstania sytuacji, w której tylko jedna strona ma pełną zdolność międzynarodową. Współcześnie w praktyce znaczna liczba konfliktów pierwotnie wewnętrznych ulega umiędzynarodowieniu poprzez włączenie się do nich strony trzeciej. Następuje to z reguły w formie wsparcia finansowego, materialnego lub posredniej pomocy wojskowej. W ostatnim wypadku jest to konflikt zbrojny.

Poważnym zagadnieniem jest przekształcanie się konfliktów wewnątrzpaństwowych w konflikty międzynarodowe. Przyjmuje się generalnie, że do umiędzynarodowienia konfliktów wewnątrzpaństwowych dochodzi w następujących okolicznościach:

- eskalacja poprzez zewnętrzne dostawy broni,

- wywieranie różnorodnych presji, w tym także dyplomatycznych, przez państwo lub mocarstwo zewnętrzne,

- uzgadnianie wspólnych akcji,

- bezpośrednia interwencja zbrojna jednego z państw ościennych lub mocarstw zewnętrznych.

Stopień umiędzynarodowienia konfliktu wewnątrzpaństwowego można ocenić przez liczbę i charakter interweniujących państw oraz rodzaj zastosowanych środków zewnętrznych.

Bardzo często używane są wymiennie pojęcia wojna i konflikt zbrojny. Wojna to gwałtowny konflikt masowy, który charakteryzuje się następującymi cechami:

- w walkach biorą udział dwie lub więcej zorganizowanych sił zbrojnych, z których co najmniej po jednej stronie biorą udział regularne oddziały wojskowe, oddziały paramilitarne itp.,

- obie strony walczące muszą być zorganizowane według jakiegoś określonego schematu; istnieje planowana i zorganizowana struktura działań zbrojnych- nawet jeśli ogranicza się tylko do obrony,

- istnieje ustalona chronologicznie kontynuacja konfliktu zbrojnego bądź korelacja strategicznych i taktycznych zamierzeń szczebla dowodzenia.

Natomiast cechy wyróżniające konflikt zbrojny to:

- istnienie co najmniej dwóch podmiotów wojujących,

- używanie przez podmioty wojujące zorganizowanych sił zbrojnych przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika,

- stosowanie metod i środków walki zbrojnej.

Można założyć, że pojęcie „konflikt zbrojny” zyskało na znaczeniu po delegalizacji wojny po 1945r. O ile „wojna” jest zakazana, to „konflikt zbrojny” nie podlega formalnie takiemu zakazowi, choć z drugiej strony Karta NZ nie pozwala na „użycie siły”. Dlatego też w praktyce między obydwoma pojęciami nie występuje poważniejsza różnica. Na podstawie międzynarodowego prawa zwyczajowego wykształciło się stopniowo prawo konfliktów zbrojnych, które stara się unormować zasady prowadzenia działań zbrojnych przez wojujące strony. Jej najistotniejszymi elementami są:

1) w międzynarodowym prawie przeciwwojennym:

a) zakaz agresji i uznania jej za niedozwolony sposób załatwiania sporów międzynarodowych,

2) w międzynarodowych regułach prowadzenia walki zbrojnej:

a) nakaz wyodrębnienia sił zbrojnych w walce zbrojnej,

b) istnienie ograniczeń we wzajemnym szkodzeniu sobie przez wojujące strony,

c) powinność zachowania „rycerskości” w walce przez strony wojujące,

3) w międzynarodowym prawie humanitarnym - nakaz ludzkiego obchodzenia się z osobami wyłączonymi z walki i ludnością cywilną,

4) w międzynarodowym prawie karnym - odpowiedzialność karna sprawców za zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciw pokojowi,

5) konieczność ochrony praw człowieka.

Najczęściej spotykanym kryterium klasyfikacji współczesnych konfliktów zbrojnych są:

Sprawiedliwość, wzgląd na podmioty wojujące, cele działań, stopień zorganizowania lub prowadzenia walki, aspekty prawne i moralne.

Kryterium sprawiedliwości należy do najstarszych i zawiera subiektywną ocenę postępowania państw lub stron wojujących. Stara się ono odpowiedzieć na pytanie: czy wojna była sprawiedliwa (bellum iustum), czy niesprawiedliwa (bellum iniustum) i wywołana bez powodu (sine causa). Kryterium to stosowane jest po dzień dzisiejszy, lecz jest wyraźnie podporządkowane wartościom ideologicznym zwaśnionych stron.

W wypadku kryterium wglądu na podmioty wojujące wyróżnia się konflikty międzypaństwowe, określane jako międzynarodowe i konflikty niepaństwowe. W pierwszych uczestniczą głównie państwa lub zorganizowane siły, a w drugich ugrupowania polityczne o charakterze wewnątrzpaństwowym, które z czasem mogą korzystać z pomocy zewnętrznej.

Według kryterium sposobu prowadzenia wojny można wyróżnić działania lądowe, morskie i powietrzne, bądź też rodzaj użytej broni- atomowej, chemicznej, biologicznej itp.

W kryterium prawnym istotne znaczenie posiada określenie prawnego charakteru konfliktów zbrojnych- czy są one legalne, czy też nie? Sprawa ta jest jednak niezwykle skomplikowana, ponieważ konflikt zbrojny czy wojna, mogą być legalne, mimo że są prowadzone niezgodnie z prawem międzynarodowym. Natomiast konflikty nielegalne mogą być prowadzone zgodnie z prawem wojen, choć sa sprzeczne z prawem międzynarodowym. Niezmiernie trudna jest ocena moralna konfliktów zbrojnych, ponieważ dokonywana jest subiektywna z punktu widzenia interesów i celów wszystkich wojujących stron. Bardzo skomplikowana jest klasyfikacja konfliktów zbrojnych według celów przyświecających zwaśnionym stronym. Mogą to zatem być konflikty lub wojny: zaborcze, kolonialne, imperialistyczne, obronne, antykolonialne, narodowo- wyzwoleńcze, skierowane przeciwko pomocy lub dominacji innego państwa w aspekcie politycznym, ekonomicznym, religijnym itp. Również w tym wypadku krzyżują się w zależności od różnych sytuacji i okoliczności kryteria ocen subiektywnych i obiektywnych.

Konflikty międzynarodowe mają złożony charakter. Rozgrywają się one z reguły w skomplikowanym środowisku politycznym, które uwarunkowane jest wieloma czynnikami (ekonomicznymi, politycznymi, społecznymi, kulturowymi itp). Ponadto przebiegają one w wielu płaszczyznach (narodowej, państwowej, międzynarodowej, lokalnej, regionalnej, globalnej) oraz angażują różnych uczestników (rządy poszczególnych państw, kierownictwa organizacji zbrojnych lub partyzanckich, zarządy organizacji międzynarodowych i wiele innych). Mimo tak ogromnego zróżnicowania konflikty mają określone cechy wspólne, ponieważ:

- odbywają sie zawsze między konkretnymi uczestnikamu,

- rozpoczynają się i kończą w określonym czasie,

- przechodzą różne fazy,

- obejmują określone obszary,

- koncentrują się na zdobywaniu określonych wartości i dóbr.

PODSUMOWANIE:
Do konfliktu dochodzi w różnych sytuacjach. Może on występować zarówno w relacjach między jednostkami jak i w rodzinie, jak również między poszczególnymi państwami. Istota konfliktu określa określone sprzeczności, występujące między dwoma lub większą liczbą stron, które z reguły wynikają z różnicy interesów. W ujęciu wielu autorów ważne jest też to, aby strony nie tylko posiadały sprzeczne interesy, ale żeby sobie to uświadamiały. Taka sprzeczność interesów występuje z kolei zarówno w łonie poszczególnych państw (wewnątrzpaństwowy), jak też między nimi (międzynarodowy).

O konflikcie międzynarodowym można mówić dopiero wtedy, gdy uczestniczące w nim zwaśnione strony nie tylko posiadają sprzeczne interesy, lecz je sobie także uświadamiają, co znajduje z kolei odzwierciedlenie w ich zachowaniu, postępowaniu oraz działaniu. Należy odróżniać konflikt od występujących w normalnych relacjach międzypaństwowych rywalizacji. Należy odróżniać konflikt od występujących w normalnych relacjach międzypaństwowych rywalizacji. Wymaga to powstania określonej sytuacji, nazywanej krytycznym napięciem, w której sprzeczne interesy się wykluczają i dochodzi o powstania rdzenia lub jądra konfliktu międzynarodowego. Musi to prędzej czy później doprowadzić do eskalacji, przyczyniając się do konfliktu międzynarodowego. Kryterium odróżniającym kryzys międzynarodowy od innych kryzysów jest także jego czas trwania. Musi on trwać dłużej niż przykładowo pucze czy przewroty, które trwają niekiedy kilka godzin i doprowadzają, z reguły, tylko do wymiany elit. Ponadto konflikt międzynarodowy winien posiadać duży zasięg oraz obejmować szersze kręgi społeczne.

Konflikty międzynarodowe należy także odróżniać od sporów międzynarodowych, które występują wtedy, gdy państwa lub inne podmioty w sensie prawa międzynarodowego, wyrażają wobec siebie sprzeczne stanowiska i roszczenia odnośnie do tych samych kwestii.

Przekształcanie się konfliktów wewnątrzpaństwowych w konflikty międzynarodowe. Przyjmuje się generalnie, że do umiędzynarodowienia konfliktów wewnątrzpaństwowych dochodzi w następujących okolicznościach:

- eskalacja poprzez zewnętrzne dostawy broni,

- wywieranie różnorodnych presji, w tym także dyplomatycznych, przez państwo lub mocarstwo zewnętrzne,

- uzgadnianie wspólnych akcji,

- bezpośrednia interwencja zbrojna jednego z państw ościennych lub mocarstw zewnętrznych.

Wojna to gwałtowny konflikt masowy, który charakteryzuje się następującymi cechami:

- w walkach biorą udział dwie lub więcej zorganizowanych sił zbrojnych, z których co najmniej po jednej stronie biorą udział regularne oddziały wojskowe, oddziały paramilitarne itp.,

- obie strony walczące muszą być zorganizowane według jakiegoś określonego schematu; istnieje planowana i zorganizowana struktura działań zbrojnych- nawet jeśli ogranicza się tylko do obrony,

- istnieje ustalona chronologicznie kontynuacja konfliktu zbrojnego bądź korelacja strategicznych i taktycznych zamierzeń szczebla dowodzenia.

Natomiast cechy wyróżniające konflikt zbrojny to:

- istnienie co najmniej dwóch podmiotów wojujących,

- używanie przez podmioty wojujące zorganizowanych sił zbrojnych przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika,

- stosowanie metod i środków walki zbrojnej.

Najczęściej spotykanym kryterium klasyfikacji współczesnych konfliktów zbrojnych są:

Sprawiedliwość, wzgląd na podmioty wojujące, cele działań, stopień zorganizowania lub prowadzenia walki, aspekty prawne i moralne.

Kryterium sprawiedliwości należy do najstarszych i zawiera subiektywną ocenę postępowania państw lub stron wojujących. Kryterium to stosowane jest po dzień dzisiejszy, lecz jest wyraźnie podporządkowane wartościom ideologicznym zwaśnionych stron.

Kryterium wglądu na podmioty wojujące: wyróżnia się konflikty międzypaństwowe, określane jako międzynarodowe i konflikty niepaństwowe. W pierwszych uczestniczą głównie państwa lub zorganizowane siły, a w drugich ugrupowania polityczne o charakterze wewnątrzpaństwowym, które z czasem mogą korzystać z pomocy zewnętrznej.

Według kryterium sposobu prowadzenia wojny można wyróżnić działania lądowe, morskie i powietrzne, bądź też rodzaj użytej broni- atomowej, chemicznej, biologicznej itp.

W kryterium prawnym istotne znaczenie posiada określenie prawnego charakteru konfliktów zbrojnych- czy są one legalne, czy też nie?

Niezmiernie trudna jest ocena moralna konfliktów zbrojnych, ponieważ dokonywana jest subiektywna z punktu widzenia interesów i celów wszystkich wojujących stron.

Bardzo skomplikowana jest klasyfikacja konfliktów zbrojnych według celów przyświecających zwaśnionym stronom. Mogą to zatem być konflikty lub wojny: zaborcze, kolonialne, imperialistyczne, obronne, antykolonialne, narodowo- wyzwoleńcze, skierowane przeciwko pomocy lub dominacji innego państwa w aspekcie politycznym, ekonomicznym, religijnym itp. Również w tym wypadku krzyżują się w zależności od różnych sytuacji i okoliczności kryteria ocen subiektywnych i obiektywnych.

Konflikty mają określone cechy wspólne, ponieważ:

- odbywają sie zawsze między konkretnymi uczestnikami,

- rozpoczynają się i kończą w określonym czasie,

- przechodzą różne fazy,

- obejmują określone obszary,

- koncentrują się na zdobywaniu określonych wartości i dóbr.

  1. Przedstaw genezę i charakter sojuszu Anglii i Rosji na początku XX wieku.

Główną przyczyną zawiązania sojuszu między Rosją a Wielką brytanią był wzrost potęgi militarnej i morskiej Niemiec oraz błędna polityka zagraniczna Niemiec.

Oficjalnie sojusz brytyjsko-rosyjski został zawarty porozumieniem z 31 sierpnia 1907 roku. Porozumienie to ostatecznie zakończyło „Wielką Grę” (rywalizację o wpływy w Azji środkowej pomiędzy Anglią a Rosją), ustalono strefy wpływów dotyczące Persji Afganistanu oraz Tybetu, zacieśniło współpracę ekonomiczną oraz co najważniejsze doprowadziło do zachowania równowagi sił wobec rosnącej pozycji Niemiec. Porozumienie powyższych dwóch krajów po wcześniejszym sojuszu francusko-rosyjskim (1892r) oraz francusko-brytyjskim (8 kwietnia 1904) doprowadziło do powstania trójporozumienia.

W ostatnim dwudziestoleciu 20 wieku doszło do gwałtownych zmian w stosunkach między mocarstwowych. Wypracowane przez Bismarcka dobre stosunki z Rosją uległy załamaniu w 1890 roku kiedy to Wilhelm II odrzucił propozycję Rosji na przedłużenie traktatu reasekuracyjnego (Gwarantował neutralność obu krajów w wypadku rozpoczęcia wojny z państwem trzecim. Neutralność nie obowiązuję Rosji w chwili ataku Niemiec na Francję a także Niemiec w sytuacji kiedy Rosja znajdzie się w stanie wojny z Austro-Węgrami.) Nowe partnerstwo Niemiec z Austrią spowodowało niepokój Rosyjski o swą strefę wpływów na Bałkanach, wymusiło zbliżenie Rosji do Francji jako przeciwwagę, zbliżenie spotęgowane porozumieniem kolonialnym Brytyjsko - Niemieckim( odebranym przez rosję jako pierwszy krok Angli do zawarcia sojuszu).

Niemieckie nadzieje na sojusz z Wielką Brytanią okazały się niemożliwe do zrealizowania, dążenia do zawarcia formalnego sojuszu były niemożliwe ze względu na tradycyjną politykę „splendid isolation” a coraz mocniejsze naciski niemiec w pewnym momencie opierajace się na demonstracji sily oraz dynamiczna rozbudowa floty niemieckiej całkowicię zniechęciły Wielką Brytanie do jakiejkolwiek współpracy .

Przytoczę kilka fragmentów z Kissingera ,które powinny wyjaśnić to zagadnienie.

„Poprzez Układy śródziemnomorskie z 1887r, Wielka Brytania związała się pośrednio z trójprzymierzem(...) w nadziei ,że Włochy i Austria mogą wzmocnić swoje pozycje w stosunkach z Fracją w Afryce Północnej i z Rosją na Bałkanach.(...)

Nowe imperium Niemieckie nie bardzo wiedziało co począć z nadarzającą się sposobnością. Geopolityczna rzeczywistość powoli wyciągała Wielką Brytanię z jej splendid isolation(...) Niemieccy twórcy polityki - przekonani, że Rosja i Wielka Brytania desperacko potrzebują Niemiec- sądzili, że uda im się targować nieustępliwie z obiema stronami, nie określając w zasadzie o co i nie wyobrażając sobie nawet, że popychają w ten sposób Rosję i Wielką Brytanie ku sobie."

„Gwałtowne i władcze poszukiwanie przymierza przez cesarza jedynie nasiliło brytyjskie podejrzenia. Niemiecki program morski połączony z nękaniem Wielkiej Brytanii podczas wojny Burskiej w 1899-1902r. Doprowadziły do całkowitego przewartościowania brytyjskiej polityki zagranicznej. Przez półtora wieku Wielka Brytania uważała Francję za główne zagrożenie równowagi europejskiej, któremu należy przeciwstawiać się z pomocą jednego z państw niemieckich, raczej Austrii ale czasami także Prus. Rosję postrzegała jako największe zagrożenie swojego imperium. Mając jednak w ręku przymierze z Japonią, Wielka Brytania zainicjowała systematyczne wysiłki zmierzające do uregulowania nie załatwionych kwestii kolonialnych z Francją, doprowadzając do tak zwanej Entente Cordiale w 1904r.; był to właśnie tego rodzaju układ dotyczący nieformalnego współdziałania, jaki Niemcy konsekwentnie odrzucały. Niemal natychmiast Wielka Brytania zaczęła szukać możliwości zawarcia podobnego układu z Rosją.

Ponieważ Entente była formalnie porozumieniem kolonialnym, technicznie nie stanowiła odejścia od tradycyjnej polityki brytyjskiej „splendid isolation”. Praktycznym jej efektem było porzucenie przez Wielką Brytanię pozycji czynnika równoważącego i przyłączenie się do jednego z dwóch przeciwstawnych przymierzy.”

„W ciągu dekady Rosja, uprzednio związana Traktatem Reasekuracyjnym z Niemcami, stała się wojskowym sprzymierzeńcem Francji, podczas gdy Wielka Brytania- ubiegająca się od czasu do czasu o względy Niemiec- weszła do francuskiego obozu dyplomatycznego. Niemcy dokonały niezwykłego dzieła: siebie wyizolowały, a jednocześnie doprowadziły do zbliżenia trzech byłych wrogów i utworzenia przez nich wrogiej koalicji skierowanej przeciwko Niemcom.”

„Podobnie jak porozumienie anglo-francuskie, brytyjskie porozumienie z Rosją rozpoczęło się od ugody w sprawach kolonialnych. Przez kilka lat Wielka Brytania i Rosja powoli załatwiały swoje spory kolonialne. Zwycięstwo Japonii nad Rosją w 1905r. Skutecznie ukróciło dalekowschodnie ambicje Rosji. W lecie 1907r. Wielka Brytania mogła bezpiecznie zaoferować Rosji wspaniałomyślne warunki w Afganistanie i Persji, dzieląc Persję na trzy strefy wpływów(...) Anglo- rosyjskie stosunki, na które dziesięć lat wcześniej padał cień sporów obejmujących jedną trzecią globu(...) wreszcie się spokojnie ułożyły. O stopniu zaprzątnięcia brytyjskiej uwagi Niemcami dobitnie świadczy fakt, że Wielka Brytania skłonna była nawet porzucić swoją determinację, by nie dopuścić Rosji do Dardaneli, tylko po to, żeby uzyskać współdziałanie Rosji.”

Najważniejsze informacje:

formalne porozumienie: 31 sierpnia 1907

Ustala podział strefy wpływów na Bliskim Wschodzie (zakończenie „Wielkiej Gry”)

Współpraca ekonomiczna

Doprowadzenie do równowagi sił w chwili rosnącej pozycji Niemiec

  1. Omów główne cechy ładu wersalskiego w Europie.

Ład wersalski wyznaczał nowe granice państwowe i wprowadził nowy ład polityczny w Europie. Podczas konferencji wersalskiej ustalono niekorzystne warunki dla Niemiec . Utracili kolonie w Afryce i w Azji zostali poddani demilitaryzacji musieli zapłacić ogromne odszkodowania za rozpoczęcie wojny. W Wersalu ustalono również prawo do samostanowienia i powstały nowe państwa między innymi: Austria, Węgry, Czechosłowacja, Polska. Twórcami ładu wersalskiego były państwa zwycięskie, surowe warunki kapitulacji Niemiec oraz brak Rosji w kształtowaniu nowego ładu przyczyniły się do rewizjonistycznych działań tych państw oraz wybuchu 2 wojny światowej.

Twórcami nowego ładu kierowały różne idee I interesy.

Francja najbardziej doświadczona przez wojnę, z nieufnością patrzyła na dopiero co pokonanego przeciwnika. Jej głównymi priorytetami było największe osłabienie Niemiec. Koncepcje Francji były stale temperowane przez rządy Wielkiej Brytanii oraz USA. Głównymi celami Francji było odebranie zagłębia Saary jako część zadośćuczynienia za wyniszczenie kraju, odzyskanie Alzacji I Lotaryngii, utworzenie buforowego państwa bądź szeregu państewek pod zbrojnym zwierzchnictwem aliantów, po lewej stronie Renu, wysokie odszkodowania do zapłacenia przez Niemcy względem Francji oraz bezpośrednio do obywateli poprzez renty itp I przede wszystkim gruntowne rozbrojenie.

Propozycje wystosowane względem Niemiec pozostałym dwom sojusznikom wydawaly się zdecydowanie zbyt drastyczne, prezydent Wilson stanowczo przeciwstawiał się żądaniom Francji, premier David Lloyd George w swym przemówieniu w Fontainbleau wyraził opinie ,że upokorzone Niemcy będą stanowiły dużo większe zagrożenie.

Wielka Brytania zdawała sobie sprawę z tego iż dotychczasowy główny partner handlowy jakim były Niemcy nie powinien być zbytnio obciążony reparacjami wojennymi gdyż może to doprowadzić do kryzysu gospodarczego dla całej europy. Głównymi postulatami GB było rozbrojenie armii niemieckiej w szczególności floty oraz odebranie terytoriów zamorskich. Na obawy Francji zaproponowała pakt pomiędzy GB USA FR.

Ameryka swoje działania opierała na 14 punktach Wilsona, suwerenności narodów oraz konieczności stworzenia Ligi Narodów- cudownej instytucji która miała by zapobiec dalszym wojnom. Wilson był wielkim krytykiem propozycji wysuwanych przez Francji.

Włosi bardziej zainteresowani byli otrzymaniem konkretnych „łupów” jako nagrodę za przyłączenie się do koalicji niż opracowaniem trwałego systemu bezpieczeństwa.

Japonia praktycznie nie brała udziału w decyzjach dotyczących Europy- totalnie nie była tym zainteresowana.

Ostatecznie Niemcy utracili na rzecz Francji Alzację i Lotaryngię , zagłębie węglowe Saary zostało umiędzynarodowione i poddane pod kontrolę Ligii Narodów,kopalnie na 15 lat trafiły w ręce Francji, przeprowadzono korekte granicy z Belgią, na rzecz nowopowstałego państwa polskiego utracili Pomorze Gdańskie , Wielkopolskę, Górny Śląsk, miasto Gdańsk zostało przekształcone w Wolne Miasto poddane kontroli Ligii Narodów.

Nowa Europa opierająca się na idealistycznych dotychczas zasadach samostanowienia narodów oraz bezpieczeństwie zbiorowym nie przetrwała. Idee głoszone przez Wilsona spowodowały utworzenie wielu słabych państw do ziem których rościły sobie prawa upokorzone Niemcy.

Sytuacja była niestabilna, system bezpieczeństwa zbiorowego okazał się fikcją, USA wycofało się z Europy popadając w izolacjonizm. Stworzona przez nich Liga Narodów nie funkcjonowała należycie. Na Wschodzie wyrastał silny przeciwnik totalnie pominięty w decyzjach dotyczących europy którym była Rosja Sowiecka. Sowieci uznali traktat wersalski za „orgie kapitalistów” i podważali go od samego początku. Wkrótce Francja oraz Wielka Brytania musiały wesprzeć dopiero odrodzoną Polskę by rewolucja bolszewicka nie dotarła na zachód pochłaniając całą Europę.

Anglo-amerykańskie obietnice dotyczące bezpieczeństwa Francji zostały porzucone. Francji brakowało silnego sojusznika przeciwko Niemcom którym niegdyś była carska Rosja. Mimo Francuskich starań i wsparcia Polska nie była na tyle silna by w razie konfliktu wspomóc Francję a dawny sojusznik- Rosja przestał graniczyć z Niemcami.

Kisinger: „Paradoksem było to, że Traktat Wersalski, mimo swego represyjnego

charakteru, powiększał słabość Francji i strategiczną przewagę Niemiec.

Przed wojną Niemcy na Wschodzie i na Zachodzie miały potężnych

sąsiadów. Nie mogły prowadzić ekspansji w żadnym kierunku, nie natykając

się na jakąś potęgę, na Francję, na Austro-Węgry czy na Rosję. Po

Traktacie Wersalskim Niemcy nie miały już na Wschodzie równorzędnego

partnera. Wobec osłabienia Francji, rozpadu Austro-Węgier i rewolucji

w Rosji, przywrócenie dawnej równowagi sił nie było możliwe,

szczególnie że kraje anglosaskie odmówiły udzielenia gwarancji porozumieniu

wersalskiemu.”

„Tak więc pokój kończący wojnę, która miała położyć kres

wszystkim wojnom, powstał bez udziału dwóch najsilniejszych krajów Europy,

Niemiec i Rosji, które obejmowały łącznie ponad połowę ludności

Kontynentu i reprezentowały największy potencjał militarny. Już ten sam

fakt wystarczał do skazania ustaleń wersalskich na niepowodzenie.”

Cechy Europy Powersalskiej:

-upokorzone Niemcy

-rewizjonizm

-pominięcie Rosji sowieckiej w planowaniu europy

-rozpad mocarstw, powstanie wielu młodych pastw

-Zachwianie równowagi sił

-wycofanie Ameryki z polityki Europejskiej

-nieskuteczny system bezpieczeństwa zbiorowego oparty na Lidze Narodów

42.Omów podstawowe dokumenty Rady Europy w zakresie ochrony mniejszości narodowych.

Rada Europy jako jedna z trzech międynarodowych organizacji(obok KBWE/OBWE i UE) ,zapewnia ochronę praw mniejszości narodowych.Opracowała ona dwie umowy międzynarodowe dotyczące tej kwestii- Kartę języków mniejszościowych i regionalnych oraz Konwencję ramową o ochronie mniejszości narodowych.

Pierwszy z tych dokumentów,pochodzący z 5 listopada 1992 roku powstał w celu ochrony języka narodowego jak i promocji języków regionalnych oraz mniejszości narodowych w Europie.

Dokument ten przdstawia tylko definicję

zawartego w tytule,bowiem :"języki regionalne lub mniejszościowe " oznaczają:

1.języki tradycyjnie używane na terytorium danego państwa przez jego obywateli, które stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa

2.różnią się od oficjalnego języka tego państwa,nie obejmuje to dialektów jęyzyka oficjalnego państwa ani języka migrantów.

Państwa podpisujące te kartę ,same ustalają jakie języki zostaną uznane za regionalne i mniejszościowe w danym państwie.

Dokument ten jednak nic nie wspomina o znaczeniu terminu

"mniejszości narodowych i etnicznych".

Cele postawione w tym dokumencie okresla jej artykuł 7,są nimi:

-uznanie języka regionalnego i mniejszościowego za przejaw bogactwa kulturowego

-zapewnienie ochrony języka w razie istniejących ,bądź nowo wprowadzonych podziałów administracyjnych

-konieczność stanowczych działań na rzecz ochrony języków regionalnych i mniejszościowych

-prowadzenie badań nad tymi językami

-ułatwienie posługiwania się tymi językami w mowie i piśmie, w życiu zarówno publicznym jak i prywatnym.

Państwo przyjmujące dokument nie jest zobowiązane uwzględnić go całego ,minimum to 35 przyjętych punktów lub ustępów.Państwo musi w określonych odstępach czasu przedstawić Sekretarzowi Generalnemu sprawozdania ze swych działań,jest także zobowiązane do podania go do wiadomości opinii publicnej.

Jeśli chodzi o Polske Karta ta ostała podpisana 12 maja 2003 roku ,a językami uznanymi za mniejszościowe i regionalne są:

białoruski,czeski,hebrajski,jidysz,karaimski,kaszubski,litewski,łemkowski ,niemiecki,ormiański,romski,rosyjski,słowacki,tatarski oraz ukraiński.

Drugim dokumentem Rady Europy jest

Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych, sporządzona

w Strasburgu dnia 1 lutego 1995 roku.Celem jej jest zapewnienie mniejszościom narodowym równości w każdej dziedzinie życia(gospodarczego, społecznego, politycznego i

kulturalnego) przy ciągłym rozwoju ich własnej tożsamości.Jest to pierwszy dokument międzynarodowy wiążący jego strony.

Dokument ten jednak znów nie zawiera definicji mniejszości narodowej, te kwestie pozostawia do samodzielnego ustalenia przez państwo.

Państwo po pdopisaniu tej konwencji zobowiązuje się do ochrony kultury i języka mniejszości narodowych, nie może dokonywać prób asymilacji takiej ludności wbrew jej woli, musi zadbać o prężną współpracę w dziedzinie kultury,a także ma obowiązek ochrony tych osób ,które mogą paść ofiarą dyskryminacji.

-Dwa dokumenty RE:

1.KARTA JĘZYKÓW MNIEJSZOŚCIOWYCH LUB REGIONALNYCH(1992); ochrona j.narodowego ,promocja j.regionalnych;

definicja języków regionalnych i mniejszościowych;

to państwo decyduje ,kt j.uzna za j.mniejszościowy lub regionalny;

nie jest zobowiązane do przyjęcia go w całości;

Polska- 12 maja 2003

2.KONWENCJA RAMOWA O OCHRONIE MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH(1 LUTY 1995);

równość mniejszości narodowych w każdej dziedzinie;

rozwój ich tożsamości;

brak def. mn. narodowej, określenie jej naley do państwa;

ochrona kultury i języka mn.narodowych

zakaz prób asymilacji

walka z dyskryminacją

43.Omów podstawowy dokument KBWE/OBWE w zakresie ochrony mniejsości narodowych.

Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie ,która rozpoczęła się 22 listopada 1972 roku w Helsinkach to ważny krok ku budowaniu jedności Europy, już wtedy zdawano sobie sprawę ,iż kwestia mniejszości narodowych na starym kontynencie została zaniechana, dlatego też nie można było dalej jej lekceważyć co zaznaczono już w Akcie Końcowym KBWE.Akt ten przyjęto 1 sierpnia 1975 roku i zawarto w nim tylko ogólnikowe zapisy dotyczące mniejszości, zawierały się one w tzw. koszykach: I.,dotyczącym bezpieczeństwa (""Państwa uczestniczące, na których terytorium znajdują się mniejszości narodowe, będą szanować prawo osób należących do takich mniejszości do równości wobec prawa, dadzą im pełną możliwość rzeczywistego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności, i w ten sposób będą chronić ich uzasadnione interesy w tej dziedzinie.") i w koszyku III.(tzw.koszyku praw człowieka),gdzie rozdziały o współpracy i wymianie w dziedzinie kultury i oświaty były zamkane akapitami o tytule: "Mniejszości narodowe lub kultury regionalne"

Kolejnym etapem poruszającym sprawę mniejszości narodowych było spotkanie KBWE w Wiedniu, odbywające się w dniach 4 listopada 1986 - 19 stycznia 1989 ,w końcowym dokumencie zawarto w punktach 18 i 19 te kwestie,zobowiązwał on bowiem państwa do ochrony mniejszości narodowych na ich terytorium,walki z dyskryminacją oraz pomocy w realizacji ich interesów,tworzeniu warunków sprzyjających ich rozwojowi jak i zapewnieniu równouprawnienia.

Już w kolejnym roku-1990 odbyła sie konferencja kopenhaska w sprawie ludzkiego wymiaru KBWE, jej końcowy dokument jest swojego rodzaju Europejską Kartą Mniejszości gdyż ustala polityczne zasday chroniące mniejszości narodowe i etniczne,ma jednak charakter wyłacznie zobowiązań i deklaracji czyli nie jest prawnie wiążący.Oreśla on zasady i prawa mniejszości narodowych.

Dokument ten jest gwarantem praw ochrony i rozwoju świadomości religijnej,językowej,kulturowej czy etnicznej.Pozwala na posługiwanie się własnym językiem jak ; tworzenie własnych instytucji,a także zapewnia wolność wyznania .

Niestety w dokumencie tym brakuje definicji mniejszości narodowej czy etnicznej,jednak artykuł 32 mówi,iż przynależność jest subiektywnym i indywidualnym odczuciem i wyborem każdego człowieka.

To rozdział IV dokumentu (art 30-39) ściśle odnoszą się do mniejszości narodowych ,natomiast art 40 mówi o walce z dyskriminacją mniejszości( tu wspomniana jest szczególnie sytuacja Cyganów w Europie).

Problem ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych znalazł odzwierciedlenie w kolejnych fazach obrad: Paryskiej Karcie Nowej Europy (21 listopada 1990 r.), Raporcie Genewskiego Spotkania Ekspertów KBWE na temat Mniejszości Narodowych(19 lipca 1991 r.), Dokumencie Moskiewskiego Spotkania Konferencji na temat ludzkiego wymiaru KBWE (3 października 1991 r.).

Następnym KBWE/OBWE krokiem ku zapewnieniu bezpieczeństwa i swobody mniejszościom narodowym w Europie był szczyt w Helsinkach w 1992 roku(Dokument końcowy nosił tytuł "Wyzwania czasu przemian").To właśnie tam utworzono urząd Wysokiego Komisarza ds Mniejszości Narodowych,którego zadaniem zostało zbieranie informacji i tworzenie raportów na temat sytuacji mniejszości narodowych w Europie.Jego obowiązkiem jest także wczesne ostrzeganie i reagowanie na potencjalne konflikty o charakterze etnicznym na starym kontynencie.Zostaje on wybierany przez Radę Ministerialną na 3letnią kadencję ,a swe zastrzeżenia musi zgłaszać Wysokiej Radzie.

W helsinskim dokumencie także zawarto inne postanowienia dotyczące mniejszości ,na skutek bardzo dużej dyskryminacji oraz ksenofobii w Europie,zaznaczono konieczność walki z tymi zjawiskami po przez skuteczniejszą pracę w dziedzinie zapewnienia mniejszościom narodowym pełnego rozwoju i swobód wynikających z podstawowych praw człowieka.

-KBWE -22 LISTOPAD 1972-1975

-Akt końcowy KBWE - ogólne zasady dotyczące mniejszości narodowych( koszyk l i lll)

-spotkanie w Wiedniu (1986-89), pkt 18 i 19 -walka z dyskryminacją;realizacja ich interesów;przestrzeganie ich praw wynikających z pr.człowieka

-Kopenhaga (1990)- "Europejska Karta Mniejszości" - polityczne zasady ochrony mn.narodowych; brak powiązań prawnych; możność posługiwania się własnym językiem i tworzenia własnych instytucji;brak definicji mniejszosci narodowej(tu swoboda w jej określeniu przez państwo)

-Helsinki (1992) -"wyzwania czasu przemian";powst. urzędu Wysokiego Komisarza ds MN.Narodowych; konieczność walki z ksenofobią i dyskryminacją

-

46.Omów strukturę narodowościową Polski wg spisu powszechnego z 2002 roku.

Spis przeprowadzony ww dniach 21 maja do 8 czerwca 2002 roku był ważnym wydarzeniem w Polsce,jako jedyny spis powszechny po ll wojnie światowej(bowiem wcześniej odbyły się cztery takie spisy po wojnie) uwględnił zrónicowanie językowe i narodowe polskiego społeczeństwA.Jednakże jeszcze wtedy w polskim ustawodawstwie nie istniala regulacja dotycząca definicji mniejszości narodowej i etnicznej.Takowa ustawa powstała dopiero 6 stycznia 2005 roku, wg niej mniejszości wyodrebnia się na podstawie 6 kryteriów, m.in.musi to być mniejsza liczebność niż pozostała część ludności i zamieszkująca przez jej członków teren przez conajmniej 100 lat.Także na podstawie tej ustawy można odróżnić mniejszość etniczną od narodowej ,a mianowicie mn.etniczna to grupa ,która nie utożsamia się z innym narodem posiadającym własne państwo np. mniejszość karaimska,łemkowska czy romska,za mniejszośći narodowe w świetle powyższej ustawy uznaje sie natomiast m.in. takie grupy jak białoruska,czeska,litewska czy niemiecka.

Zważywszy na to iż jak wczesniej wspomniałam ustawa ta jeszcze nie istniała nalezy brać poprawki na wyniki spisu powszechnego z 2002 roku, gdyż ankietowani mogli wskazać wtedy zarówno narodowość fikcyjną jak i taką ,która już dziś nie spełnia kryteriów ustawowych.

Jesze do 2 wojny światowej w Polsce żyło ok 10 mln osób innej narodowości niż polska, dziś już jednak jak potwierdzil także spis powszechny z 2002 roku polska to kraj etnicznie jednolity( ).

Ponad 95% ankietowanych zadeklarowało narodowość polską, 1,23 % opowiedziało się za inną,natomiast 2,03% badanych nie wskazało swej narodowości.Wyniki spisu kolejno wskazują następujące narodowości zamieszkujące Rzeczpospolitą:Polacy (95.63%), Ślązacy (0,45%),Niemcy (0,40%), Białorusini (0,13%),Ukraińcy (0.08%), Romowie (0.03%), Rosjanie, Litwini i Łemkowie (0.01%).

Jak wiadomo spis powszechny ma na celu dostraczenie informacji o liczbie ludności, jej terytorialnym rozmieszczeniu, strukturze demograficzno-społecznej i zawodowej, a także o społeczno-ekonomicznej charakterystyce gospodarstw domowych i rodzin oraz o ich zasobach i warunkach mieszkaniowych na wszystkich szczeblach podziału terytorialnego kraju: ogólnokrajowym, regionalnym i lokalnym.

Dziś doczekaliśmy sie kolejnego spisu ludności, który potrwa do 30 czerwca tego roku ,w poprzednim spisie pojawiły się głosy iż liczba osób deklarujących inna narodowość niż polska jest zaniżana,jest to zapewne spowodowane tym iż NSP z 2002 roku nie pozwolił na wybór podwójnej tożsamości ,jako że nie rozróżniał przynależności etnicznej od narodowej,ale jak już wspomniałam wyżej ta kwetsia została uregulowana ustawą.

- nsp z 2002 -jedyny po 2.wojnie swiatowej uwgledniający zróznicowanie jęykowe i narodowe

-w 2002 roku brak ustawy określającą definicję mniejszosci narodowej i etnicznej( ust z 6stycznia 2005 roku)- rozróżnienie mn.etnicznej od narodowe

-nsp z 2002-narodowości ,które dziś nie są uznawane za narodowości w świetle ustawy z 6 stycznia 2005 roku

-nsp 2002-potwierdzeniem jednolitości Polski

-informacje o zaniżonej liczbie osób innnej narodowości,przez niemożność wybrania podwójnej tożsamości(brak wówczas rozróżnienia etnicznego i narodowościowego)

45.Scharakteryzuj politykę etniczną Polski w latach 1945 - 1989.

LATA 1944-50

Nowe władze chcąc ostatecznie zakończyć wszystkie przyczyny konfliktów narodowościowych postanowiły stowrzyć granice etniczne, wysiedlić Niemców oraz wymienić ludność z ZSRR.

Wysiedlenia Niemców odbywały się trzema etapami: ewakuacja i ucieczka przed frontem; prymusowe presiedlenia prowadzone przez wojsko polskie oraz przesiedlenia prowadone już przez władzę administracyjną.Mówi się ze w roku 1945 (od sierpnia do grudnia) nieformalnie doszlo do przesiedlenia ok 500 tysiecy Niemców ,natomiast do końca lipca 1946 roku plan prowadzony przez Międysojuszniczą Radę Kontroli zakładał tych przesiedleń 3,5 mln(do strefy radzieckiej i brytyjskiej)-w rzeczywistości taką liczbę osiągnieto w 1950 roku.

Konflikty etniczne na Wołyniu i Ukrainie Zachodniej trwały jeszcze w latach 1943-44, PKWN już we wrzesniu 1944 zawarł układy "o wzajemnej ewakuacji" z Ukrainą ,Białorusią i Litwą, co uregulowała ostatecznie umowa 6 sierpnia 1945 roku- prawo powrotu do Polski mieli:żolnierze Armii Polskiej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ,jeńcy wojenni ,wywiezieni na przymusowe roboty oraz wywodzący się z mniejszości narodowych.( prawa do repatriacji do PL nie uzykała ludność ukraińska ,litewska i białoruska- do końca 1946 wysiedlono ponad 480 tys Ukraińców, 36 tys Białorusinów oraz ponad 1000 Litwinów.

Jednak konflikt pol-ukraiński nadal trwal gdyż w Polsce istniał drugi co do wielkości związek wyznaniowy - Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny. W roku 947 w kwietniu doszło do przeprowadzeniu akcji "Wisła" w której do sierpnia 1947 przesiedlono 140 tysięcy ukraińców.

Jeśli chodzi o inne narodowości działania miały charakter o wiele łagodniejszy, do przesiedleń ludności czeskiej doszło tylko w kilku tysiącach , na przełomie lat 1944/45 pozwolono na szkoły publiczne,gdzie językiem nauczania był język białoruski a także na skoły prywatne ,gdzie wykkładowym był hebrajski i jidysz.Jednak pozytywne nastawienie do ludności Żydowskiej trwało tylko do momentu powstania państwa Izrael ,potem zlikwidowano prawie wszystkie stowarzyszenia żydowskie ,władze umożliwiły emigrację do Izraela a w 1950 roku powstało Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów reprezentujące interesy całej ludności żydowskiej zamieskującej PL.

Do roku 1947 zniesiono religie w szkołach oraz uregulowano stany prawne wspolnot ludności niepolskiej np.Kościoła ewangelicko-augsbusrkiego czy ew-refomowanego,jednak już w nastepnym roku władze ograniczyły możliwość działań wszystkich wyznań

LATA 1950-89

W roku 1950 Ministerstwo Oświaty pozwoliło na powstanie szkół podstawowych z językiem mniejsoszci narodowych(" wychowanie młodzieży w duchu socjalistycznego internacjonalimu oraz patriotycznego prywiązania do Polski Ludowej ;pry uwzględnieniu zarówno w pracy wychowawczej, jak i w programie nauki,elementówkultury narodowej odpowiednich środowisk").

Jednak ta polityka w dużym stopniu różniła się od polityki wyznaniowej ,bowiem już w 1949 roku ograniczono prawo do zgromadeń,zbiórek i pielgrzymek, w roku 1950 roku utworzono Urząd ds Wyznań , w 1953 roku to juz władze obsadzały stanowiska kościelne.

Pewną liberaliację w polityce władz wobec mniejszości przyniósł "polski październik"(1956).Ograniczono politykę asymilacji,mniejszościom zapewniono opiekę prawną oraz zrekompensowano niektóre krzywdy.

Take same mniejszości zaczęły prowadzić aktywniejsze życie, powstawały różne towarzystwa społeczno-kulturalne ,zespoły amatorskie czy biblioteki.

Pojawiła się zgoda na powstanie szkół publicznych z językiem ukraińskim , myślano o wprowadzeniu dwujęzyczności w woj.białostockim.

Jednak "odwilż" w tej polityce trwal b. krótko ,juz w 1957 roku powstała Komisja KC PZPR ds Narodowościowych , która była aparatem kontrolującym struktury mniejszości.

W latach 50 doszło także do akcji "łączenia rodzin" na skutek czego w latach 1952-59 wyjechało z Polski ok 275 tysięcy Niemców a w latach 1959-70 - 132 tysiące.

Od początku lat 60 władze utrzymywały iż przyświeca im zasada internacjonalizmu,dlatego też nie prowadziły raczej polityki mniejszościowej. Na te lata przypada jednak liberalizacja polityki wobec mn.wyznaniowej - w 1961 zarejstrowany został Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego ,a w latach 1965,1968,1970 i 1971 kolejno doszło do zatwierdzenia statutów Kościoła ewngelicko-augsbusrkiego ,ewangelicko-reformowanego,prawosławnego i Muzułmańskiego Zw.Religijnego.

Od roku 1968 mniejszości narodowe znów poczuły strach ,antysemickie wydarzenia marcowe wzbudziły lęk nie tylko w Żydach.W latach 70 znów powrócono do idei socjalistycznego państwa jednolitego.od 1971 języki mniejszości w szkołach należały do programu nadobowiązkowego,odcięto środki finansowe przeznaczone na działalności kulturalno-oświatowe czy wydawnicze, a także doszło do polonizacji nazw geograficznych i topograficznych na terenach mieszanych narodowościowo. W lutym 1976 doszło do powstania uchwały na III Plenum KC PZPR " O pogłebieniu patriotycznej jedności narodu ,o wzmocnieniu państwa i demokracji scojalistycznej " (istnienie "jednorodnej narodowo państwowości polskiej).

Lata 80 znów przyniosły zmianę sytuacji mniejszości narodowej ,chociażby dzięki powstaniu "Solidarności",może i na początku budziła lek swym narodowym i katolickim charakterem ,ale już na pierwsym zjeździe stworzyła uchwałew sprawie mniejszości( "podkreślenie prawa do nieskrępowanego bytu i kultywowania własnej tosamości").Stan wojenny przyczynił się do zaiweszenia działalności stowarzyszeń mniejszości do jesieni 1982 roku. W następnych latach władzy zależało już na zjednaniu sobie mniejszości narodowych np . ostateczne uregulowanie sytuacji prawnej Zw.Religijnego Wyznania Mojżesowego (1984) czy w związku z polepszeniem stosunków z RFN tworzenie na Śląsku stowarzyszeń niemieckich społeczno-kulturalnych.

Polska zawsze była krajem wielonarodowościowym, do ll. wojny światowej ponad 30% ludności zamieszkującej tereny polskie należało do mniejszości narodowych.Jednak jak wiadomo po wojnie Rzeczpospolita stała się krajem jednolitym narodowościowo i etnicznie, przyczyną takiego stanu rzeczy były na pewno zmiany granic, eksterminacja grup etnicznych dokonanych podczas wojny oraz masowe migracje ludności.

Polityka etniczna Polski w latach 1945- 1989 nie była jednolita , w poszczególnych latach inaczej podchodzono do kwestii mniejszości narodowych.W 1952 roku została przyjęta konstytucja PRL, wg której suwerenem państwa jest lud pracujący miast i wsi, miała być ona gwarantem równości wsystkich obwyateli wobec prawa ,a kwestie narodowościowe były uznane za sprawę indywidualną.Jednak w rzeczywistości od początku władze komunistyczne dążyły do asymilacji mniejszości narodowych ,uznając je za niebepzieczne.

-po ll wojnie światowej władze chcą by PL znów stała się jednolita dlatego tez powstaje granica etniczna ,a władze doprowadzają do przesiedleń- do końca 1950 roku - np.3,5 mln Niemców; do końca 1946roku- 480 tysięcy Ukraińców, 36 tysięcy Białorusinów i 1000 Litwinów( na mocy układów o "wzajemnej ewakucji" z 1944roku)

-1947- akcja "Wisła"

-łagodniejsza polityka wobec in.narodowości ( np czeskiej lub żydowskiej-do momentu powstania państwa Irael)

-1947-regulacja prawna wspolnot ludności niepolskiej np.k. ewangelicko-augsburski

-1949- ograniczenie prawa do zgromadzeń ,zbiórek i pielgrzymek

-1950- decyzja Mn.Oświaty:szkoły z językiem nauczania mniejszości

-1956 "polski październik" -pewien przełom w polityce mniejszościowej("odwilż")

-1957(od 1952),pozniej do 1970 -akcja "łączenia rodzin"

-l. 60 -raczej brak polityki mniejszościowej(idea internacjonalizmu)

-1968- marcowe wydarzanie antysemickie

-l 70- idea państwa jednolitego

-l.80-pewna liberalizacja polityki(zastój do 1982 przez stan wojenny)

46.Omów najważniejsze problemy mniejszości w Polsce po 1989roku.

Wraz ze zmianami jakie przyniósł nam rok 1989 ,polskie władze zmieniły swą politykę narodowościową ,zrezygnowały z polityki asymilacji,a wrecz pomagały w rozwoju ich własnych tożsamości.

Sprawy dotyczące mniejszości narodowych nie należały już do MSW a do Ministerstwa Kultury i Sztuki, stworzono system dofinanoswania inicjatyw mniejszości ,a także pozwolono przedstawicielom uczestniczyć w obradach parlamentu.Wszystkie układy Polski z sąsiadami zawierały odpowiednie klzuzule mniejszościowe.

Jeśli chodzi o wspólnoty wyznaniowe to w 1989 roku powstała ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania,zapewniająca oddzielenie państwa od Kościoła.

Ważnym problemem dla polskich władz było uregulowanie sytuacji mniejszości niemieckiej,podczas spotkania kanclerza H.Khola i premiera T.Mazowieckiego mimo nie wprost użytego sformułowania "mniejszości narodowe" zapewniono sobie wzajemnie możliwość rozwoju tożsamości kulturowej obu nacji.Potwierdzeniem dobrych zamiarów wobec mniejszości niemieckiej był także traktat o dobrym sąsiedztwie z Bonn (17.VI.1991).

HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH I PRAWNYCH

49. Sofistyka - idea, metoda, kierunki rozwoju, zastosowanie polityczne.

Sofiści, będący kolejnym pokoleniem greckich filozofów (V-IV w.p.n.e.) szerzej nawiązywali do problemów politycznych, byli nauczycielami głoszącymi wszechstronność wiedzy oraz jej praktyczną przydatność. Jan Baszkiewicz określił ich jako kontynuatorów filozofii przyrody. „Greckim oświeceniem” Hegel określił ruch umysłowy w sprawach politycznych, społecznych i moralnych, jaki sofiści zapoczątkowali. Dociekali oni prawd poprzez dyskusję i obalanie lub obronę argumentów. Naukę traktowali jako jedność przemyśleń, wraz z umiejętnościami praktycznymi, przy podkreślaniu roli sztuki. Głosili, iż nie ma prawd wiecznych i niepodważalnych, a że wiedza jest względna i zależna od okoliczności, odrzucali wszelką mitologię, w tym religijną, działali w zaufaniu do wartości uzyskanych drogą racjonalności. Propagowali śmiały sceptycyzm religijny; doczesną sławę przyjęli jako zastępstwo odrzuconej nieśmiertelności.

Uważali się oni za wychowawców swoich współobywateli (za co pobierali spore opłaty swoją drogą). Nauczali sztuk i rzemiosł, kładąc jednak nacisk na retorykę oraz umiejętność zbliżania się do tłumu i panowania nad nim. Związane to było ze zmianami ustrojowymi w V w., z utwierdzaniem demokratycznych form rządzenia. Sofistyka uczyła, jak zrobić polityczną karierę, jak w społeczeństwie zorganizowanym w tę formę ustroju wybić się, narzucając swą wolę i zdanie współobywatelom na zgromadzeniu ludowym. Istotą ich metody nauczania przemawiania było umiejętne zestawianie argumentów pro i contra. Oddziaływanie sofistyki było silne i wielokierunkowe. Jej nauki mogły służyć sprawie różnych partii i programów. Co więcej, sofiści mimo swojego poczucia misji wychowywania współobywateli, nie wychowywali mas. Większość sofistów była synami rodzin szlacheckich i bogatej burżuazji. Wybitny sofista kształcił elitę (tutaj ponownie akcent na wysokie sumy, jakie pobierali za nauki). Ale w końcu cechą demokracji ateńskiej było właśnie dobieranie wodzów spośród ludzi zamożnych i dobrze urodzonych.

Sofiści nie udzielali jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jaka forma rządów jest dobra, a jaka zła, jednakże w ich poglądach mieściły się wyrazy aprobaty dla rządów demokracyjnych, a także chwilami dla arystokratycznych. Dokonali oni wielkiego dzieła zlaicyzowania podstawowych pojęć politycznych, przeciwstawiali się „schematycznemu konserwatyzmowi politycznemu”. Państwo, według sofistów, nie jest tworem sił pozaziemskich - powstało ono z woli ludzi, jego zadania są doczesne.

Szkoła ta, wydała kilku bardzo znaczących sofistów. Przytoczę poglądy Protagorasa, nazywanego ojcem sofistów, twórcę relatywizmu społecznego. Uważał, że człowiek - obywatel jest jedyną miarą instytucji społecznych. Wartości społeczne są zaś wspólnym dobrem ludzi, to ich porozumienie decyduje o biegu rzeczy, nie natura. Wspólnota polis powinna być zorganizowana w sposób służący jednostce. Sensowność praw należy oceniać w świetle ich przydatności dla rozwoju jednostki, a w ślad za tym zbiorowości. Indywidualizm Protagorasa zatem, prowadzi do sugestii obowiązywania praw, na jakie wyrażą zgodę obywatele (czyli były to pierwsza postać teorii umowy społecznej). Zakładał iż natura ludzka jest zła, a dopiero ludzi na pewnym etapie zdobyli zdolności polityczne jednocząc się w zbiorowości i kształcąc poczucie przebywania w państwie. Uważał, że prawo i sprawiedliwość są rzeczą ludzką i tak samą względną, jak kryteria dobra i zła. Prawa należy się uczyć oraz pracować nad osiągnięciem lepszych jego form, głównie poprzez dyskusję nad zastanymi instytucjami.

Najważniejsze:

- człowiek - obywatel jest jedyną miarą instytucji społecznych

- wartości społeczne są zaś wspólnym dobrem ludzi, to ich porozumienie decyduje o biegu rzeczy, nie natura

- polis powinna być zorganizowana w sposób służący jednostce

- sensowność praw należy oceniać w świetle ich przydatności dla rozwoju jednostki, a w ślad za tym zbiorowości

- obowiązywanie praw, na jakie wyrażą zgodę obywatele

- człowiek z natury jest zły

- zdolności polityczne ludzie nabyli gromadząc się w zbiorowości i kształcąc poczucie życia w państwie

- prawo i sprawiedliwość względna, jak dobro i zło

Źrodła: Sylwestrzak, Baszkiewicz i Olszewski - Zmierczak , 3X Historia doktryn politycznych (wszystkie 3 książki z polecanych na stronie ismu) + konsultacje

50. Omów model państwa idealnego wg Platona.

Platon był twórcą systemu idealizmu obiektywnego. Konserwatysta. Jego poglądy były związane kryzysem państwa - miasta, ostrej walki politycznej, ścierania się różnych światopoglądów i systemów filozoficznych. Na jego przemyślenia i życie wielki wpływ miała śmierć Sokratesa, u którego uczył się około 8 lat. Był on wrogo nastawiony do demokracji ateńskiej i uważał, że świat ulega ewolucji wstecznej, a rządy demokratyczne prowadzą do upadku Aten. Był twórcą modelu państwa (polis) idealnego.

Polis idealna była tym, co stanowiłoby kres niepożądanej ewolucji ustrojów. Tylko ona jest gwarancją cnotliwości obywateli. Struktura jednostki i państwa odpowiadają sobie (państwo jest organizmem). Zły ustrój psuje ludzi, dobry wychowuje dobrych obywateli . Polis idealna oparta jest na zasadzie hierarchii, nierówności i segregacji klas. Najniżej znajdują się niewolnicy, którzy to nie interesują w ogóle Platona. Niższe klasy obywateli to rzemieślnicy i chłopi tworzący grupę producentów (demiurgów). Ich najważniejszym zadaniem jest praca, oni utrzymują materialnie polis. Ich cnotą jest umiar, poskromienie pożądań ciała.

Najważniejszym co interesuje Platona, to kwestia doboru, wychowania i działań „strażników”, tj. władza polis, zarówno cywilna jak i wojskowa. Ich rola jest najdonioślejsza, ponieważ prowadzą sprawy polis, stąd muszą być uwolnieni od kwestii materialnych. Należy im też wpoić szczególne umiejętności. Od dziecka należy wychowywać ich wg wzorów honoru, cnoty i męstwa (stąd postulat Platona, aby ocenzurować mity i poezję i nie demoralizować młodych ludzi). Platona zaleca rozwój ducha i umysłu poprzez gimnastykę i muzykę, co gwarantuje harmonię ciała i umysłu. I tak właśnie wychowani wojownicy, żyjący w ciągłym pogotowiu, są pomocnikami najwyższej władzy, tj. filozofów. Tę elitę należy dobierać spośród najzdolniejszych. Od 17 do 20 roku życia strażnicy otrzymują wychowanie fizyczne, w 20 roku następuje ściślejsza selekcja i kolejnych 10 lat studiów ogólnych. Dopiero od 30 roku życia należy ich uczyć filozofii. Między 35 a 50 rokiem życia mogą oni piastowac funkcje publiczne, a dopiero po 50 roku życia rozum i doświadczenie łączą się w idealnym wzorcu „króla-filozofa” i to dopiero uprawnia i zobowiązuje do wykonywania władzy najwyższej.

Co więcej, nie ma powodów, wg Platona, aby kobiety nie mogły służyć państwu. Strażnicy żyją natomiast w wielkiej komunie: łączą się w luźne związki między kobietami a mężczyznami regulowane losowaniem, wychowują dzieci wspólnie (żadna matka nie powinna rozpoznawać swoich dzieci) aby uniknąć nepotyzmu, oddać się dobru publicznemu, a nie być targanym rodzicielskimi afektami.

Platon sądził, że szczęście osobiste i rodzinne rządzących to rzecz obojętna, liczy się szczęście polis. Hierarchia polis jest równa hierarchii wiedzy, właściwej różnym klasom społecznym. Każda klasa w polis reprezentuje jedną stronę ludzkiej duszy: mądrość (filozofowie), odwagę (wojownicy) i potrzeby naturalne (lud). Żadna klasa nie osiąga pełnej doskonałości, perfekcja jest cechą całej wspólnoty, która hierarchizuje w należytym porządku wszystkie cnoty: mądrość, odwagę, umiar w zaspokajaniu potrzeb. Na tym polega sprawiedliwość w państwie.

Najważniejsze:

Źródła: Głównie Baszkiewicz, pobocznie Olszewski - Zmierczak, notatki z zajęc i materiały na zajęcia (fragment rozmowy Sokratesa z Glaukonem nt. państwa idealnego) + konsultacje

51. Omów typologię ustrojów politycznych wg Arystotelesa.

Arystoteles był realistą, jako metodę swoich badań stosował komparatystykę (jego uczniowie jeździli po różnych polis i spisywali konstytucje) . Stał się prekursorem empiryzmu. Uznawał on, że państwo jest tworem natury, a społeczeństwo zhierarchizowane, nierówne.

Arystoteles odrzucił platońskie założenie o degeneracji państwa przyjmując stanowisko obserwatora, starającego się z dużą wnikliwością odnalezienie cech i kryteriów umożliwiających klasyfikację różnych form politycznych. Proponuje w zamian własną koncepcję tej ewolucji przyjmując dwa kryteria: w zależności do tego kto rządzi (jednostka, grupa, lud) istnieją trzy dobre ustroje i trzy złe.

Ustroje dobre stawiają sobie za cel dobro powszechne, ustroje zdegenerowane korzyści rządzących. I tak dobrymi jest monarchia, rządy arystokracji i politea, a do zdegenerowanych odpowiednio tyranię, oligarchię i demokrację. W praktyce dominują oligarchia bądź demokracja, chociaż kryterium liczebności biorących udział we władzy nie jest takie oczywiste (stąd wzięcie pod uwagę kryterium społecznego), ponieważ z oligarchią mamy do czynienia gdy panują bogaci, choćby stanowili nawet większość społeczeństwa. Demokracja zaś, to rządy ubogich, nawet jeśli byliby w mniejszości. Te dwa ustroje są najczęstsze, bo w społeczeństwach zawsze toczy się walka między bogatymi, a biednymi - formy te więc są wynikiem walki klas i słabości klasy średniej. Najbardziej popieranym ustrojem przez Arystotelesa jest politea, czyli sytuacja w której klasa średnia jest najsilniejsza. Największą zaletą tego ustroju jest trwałość i wykluczenie nieustannych konfliktów między obywatelami. W rzeczywistości ustrój ten jest mieszaniną oligarchii i demokracji (trzeba dbać o prawidłowe wymieszanie ustrojów!).Ustrój ten nie jest bezwzględnie najlepszy, inne państwa mogą dobrze funkcjonować w innym ustroju. Arystoteles przeciwstawia monarchii (tutaj wylicza w sumie 5 rodzajów monarchii, jako ostatnią ustanawia absolutną) tyranię na zasadzie dobrych i zdegenerowanych rządów jednostki. Monarcha powinien zagwarantować poszanowanie praw i godności poddanych. Zaznacza, że może pojawić się człowiek, czy nawet cały ród o wybitnej moralności, rozumie czy cnotach obywatelskich, dzięki którym pozytywny rozwój polis będzie zagwarantowany. Tyrania natomiast wykształciła się z nadużywania i degeneracji władzy monarszej bądź z jej przejęcia przez demagogów, tj byłych wojskowych umiejących wpływać na lud swoimi wątpieniami, by w konsekwencji objąć nieograniczoną władzę. Ustrój ten nie odpowiada naturze człowieka, stwarza możliwość pogwałcenia prawa oraz rządów dalekich od umiarkowania i rozsądku. Arystoteles uważa, że tyrania jest ustrojem najgorszym. Arystokracja występuje wówczas, gdy rządy należą do grupy wybitnych obywateli wyróżniających się nie tylko majątkiem i urodzeniem, lecz wykształceniem i ogólną gotowością do służenia polis. Jest to jedna z odpowiadających rozsądkowi i naturze człowieka form rządów, w praktyce ciężka do wystąpienia ze względu na występowanie w niej oligarchii. Gdy w arystokracji przewagę uzyskują najbogatsi lub zdominuje ją chęć zdobycia bogactwa, wówczas przekształca się w oligarchię. Ten typ ustroju należy do zdegenerowanych, głównie przez nietrwałość rządów, brak rozsądku i umiaru oraz stwarzania podstaw do organizowania dalszych zamachów na władzę. Również wiele wad Arystoteles widzi w demokracji, gdzie władza należąca do ludu, nie zawsze prowadzi do rezultatów służących ludowi. Ogól zazwyczaj widzi doraźny swój interes, chcąc uzyskać nawet drobne korzyści pomijając przy tym prowadzenie polityki długofalowej, mającej zapewnić zabezpieczenie polis. W demokracji istnieje możliwość sprawowania władzy przez lud mający większość lub władzę, często z pominięciem lub naruszeniem prawa. Najbardziej prawidłowa formą rządów jest politea, gdzie przy równowadze bogatych i ludu dominują klasy średnie, wraz z całym rozsądkiem i umiarkowaniem rządów odpowiadających postawie i osobowości stanu średniego. Przy takiej równowadze w polis przeważały będą cnoty obywatelskie. Ustrój ten gwarantuje pewną stabilizację rządów, obok ich rozsądku oraz należyte zabieganie o polis, jako całości, co może służyć rozwojowi każdego obywatela. Politea charakteryzuje się także najwyższym poszanowaniem prawa, godności jednostki i zbiorowości, przy jednoczesnym poszanowaniu sprawiedliwości i stabilności ich rozwoju.

Sam Arystoteles poddaje wątpliwości, czy takie formy rządów w ogóle mogły istnieć w czystej postaci i zasadniczo dochodzi się do wniosku, że przedstawioną analizę można traktować jako zarys rozumowania.

Najważniejsze:

Źródła: Sylwestrzak i Baszkiewicz, materiały z ćwiczeń (Arystotelesa Polityka - Księga III i IV)i notatki z zajęć + konsultacje

52. Scharakteryzuj doktrynę polityczno - społeczną św. Tomasza.

Tomasz z Akwinu (1225 - 1274). Żył w czasach politycznych sukcesów kościoła, jednakże były to również czasy trudne dla jego ideologii. Odbudowa autorytetu państwa, rozwój państwowej ideologii, rozwojowi technologii i urbanizacji towarzyszył postęp wiedzy empirycznej - to wszystko podważało monopol ideologiczny kościoła. Ambicją Tomasza stało się zrewidowanie dotychczasowej tradycji filozoficznej chrystianizmu, pogodzenia poglądów Arystotelesa z chrześcijaństwem ( był uczniem arystotelika Alberta Wielkiego) i stworzenie wielkiej syntezy doktrynalnej, łączącej postępy wiedzy teoretycznej i empirycznej z nauką kościoła. Syntezą tą stała się Summa teologiczna Tomasza.

Źródłem powstania społeczności ludzkiej jest natura ludzka, tak samo władza państwowa pochodzi bezpośrednio od Stwórcy. Boska jest tylko zasada władzy, ustrój tworzą ludzie. Państwo ma prowadzić ludzi ku wiecznej szczęśliwości, ma im tworzyć warunki potrzebne do zbawienia: pokój, porządek (tutaj hierarchiczna struktura społeczeństwa) oraz sprawiedliwość. Tomasz uważał, że nierówność jest koniecznym składnikiem doskonałej całości. Hierarchia musi istnieć zawsze i wszędzie - istnieje w niebie, w Kościele i też w państwie. Jedni ludzie muszą być względem drugich niżsi, być ich sługami, ponieważ są „z natury gorsi”. Bardziej rozumni panowali, „rozumem ułomni” służyli. Tomasz podzielił społeczeństwo, odstępując od anachronicznego podziału stanowego, podziałem wedle majątku. I tak w społeczeństwie istnieją trzy grupy - optymaci (optimates) czyli najwięksi feudałowie, duchowni, świeccy, czerpiący największe zyski, drudzy to ludzie honoru (populus honorabilis) czyli posiadający własny majątek, żyjący z pracy innych lub pracujący w swoim majątku oraz ludzie biedni (vilis populus) czyli Ci, którzy nie posiadają majątku, pracująca rzecz dwóch poprzednich grup. Istotą społeczności jest nie tylko umiłowanie i oddanie wybranym celom, lecz czynne działanie w ich urzeczywistnieniu. Życie społeczne tworzone jest przez aktywną postawę jednostek. Celem wewnętrznym społeczeństwa jest dobro jednostek, zaś zewnętrznym dobro ludzkości. Porządek społeczności jest następujący: rodzina - wieś - miasto - społeczność państwowa. Jeśli zbiorowośc narusza dobro jednostki, oznacz to przyjęcie złych wzorców organizacyjnych.

Ciekawym i ważnym aspektem poglądów Tomasza są te skierowane na własność - aby dotrzymać idei porządku w państwie nieodzownym staje się utrzymanie własności prywatnej na stałe. Stanowi to konsekwencję prawa natury i warunek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Bóg dał człowiekowi władzę nad swoimi tworami, a więc i dał prawo do przywłaszczania. W stosunku własnościowym występują dwa aspekty - samo posiadanie i użytkowanie danej rzeczy. Użytkowanie nie oznacza absolutnego władztwa nad rzeczą, właściciel powinien mieć na uwadze dobro ogólne. Pogląd ten wyrażał demokratyczną wizję społeczeństwa oraz zrozumienie dla potrzeb współczesnego rozwoju gospodarczego. Tomasz godził się na uzyskiwanie zysku z handlu - byleby ten był „społecznie użyteczny”. Mogło to służyć idei rozluźnienia feudalnych kryteriów urodzenia.

Hierarchiczna budowa społeczeństwa oraz hierarchia celów ludzkości określana była przez stosunek jednostki a państwa oraz państwa a kościoła. Na człowieka składają się dwie różne natury - istoty ziemskiej, jako cząstko społeczeństwa zorganizowanego w państwie, podlegającego władzy świeckiej w lojalności i posłuszeństwie będącymi jego celem oraz istoty obdarzonej nieśmiertelną duszą, podlegającej Bogu, a bezpośrednio władzy duchownej, wyższej od doczesnej, mające cele ostateczne. Tak więc człowiek ciałem pozostaje i łączy się z ziemią, doczesnością, a duszą ze światem niebieskim. Obydwa elementy muszą jednak trwać w jedności, harmonii. Tomasz opowiadał się za rządem monarchicznym, chociaż i ten może się zdegenerować. Stąd uznawał on pilną potrzebę istnienia dyrektyw na wypadek rządów tyrana. Tyranem jest nie tylko ten, który nielegalnie zdobył władzę, lecz też ten, który źle używa władzy. Mógł to robić naruszając zasady prawa bożego i naturalnego, jak i naruszając zasady konstytucyjne państwa. Poddani mogą zareagować dwojako - gdy naruszone są prawa boże i naturalne, są zwolnieni z lojalności obywatelskiej, a wręcz mogą wypowiedzieć posłuszeństwo tyranowi, w przypadku naruszenia konstytucji, mogą albo ją znosić, gdyż skutki powstania mogłyby się okazać gorsze (tym bardziej, że tyrania jest karą bożą za grzechy poddanych) oraz wystąpić przeciwko władcy, lecz wówczas należy się przekonać czy nie taki był zamysł boży, co należy do duchowieństwa, z resztą jak sama inicjatywa.

Tomasz stawia też na prymat kościoła i papiestwa. Papież mógł kontrolować władzę świecką i interweniować w sferze polityki, ponieważ połączył on w swojej instytucji najwyższą władzę doczesną i duchowną. Organizacja państwowa mając stworzyć jednostkom warunki ułatwiające uzyskanie odpuszczenia grzechu i prowadząca do bram raju jest zobowiązania do aktywnej walki z heretykami i wolnomyślicielami, burzycielami porządku. Kościół najpierw okazuje miłosierdzie i pragnie nawrócenia „zbłąkanych”, lecz jeśli Ci są uparci, wyklucza ich z Kościoła wyrokiem ekskomuniki i oddaje sądowi świeckiemu, który skazuje go na śmierć. Wszystko to w imię dobra społeczeństwa.

Najważniejsze:

Źródła: W głównej mierze Olszewski - Zmierczak, w mniejszym stopniu Sylwestrzak i Baszkiewicz, notatki plus materiały z zajęć + konsultacje

53. Moskiewskie „państwo stanu wyjątkowego” - opriczina Iwana IV- go.

W roku 1547 na moskiewski tron carów wstąpił Iwan IV nazwany Groźnym. Panował 37 lat. W tym okresie, wprawdzie jako przedostatni Rurykowicz ale też już niewątpliwie słowiański car, wymyślił i zrealizował to wszystko co później jedynie udoskonalano lub powielano zwielokrotniając skutki dzięki postępowi technicznemu. Wszystkie pomysły Trockiego, Lenina i Stalina mają początek w pomysłach tego słowiańskiego cara jakie ów zrealizował w latach 1565 - 1572.

Car Iwan IV wymyślił równolegle istniejący obok oficjalnego, ustrój „państwa stanu wyjątkowego” nazwany opricziną. Polegał on na stworzeniu paralelnego dworu i paralelnego, podległego tylko carowi wojska. Ów dwór i wojsko tworzyło kilka tysięcy zaprzysiężonych carowi tzw. opriczników . Umundurowani w czarne uniformy, na czarnych koniach, na czaprakach umieszczali oznaki swej służby: miotły (dla oczyszczania kraju od zdrady) i czarne zasuszone psie łby (oznaka wierności, służalczości i bezlitości dla tych, których pan-car uznał za wrogów). Terytorialnie do opricziny włączono; Możajsk, Suzdal, Wiaźmę, Jarosław, Moskwę, część Nowogrodu, Chołmogory, tereny nad Morzem Białym, Kostromę i Staricę. Z terenów tych wysiedlano rodziny bojarskie a ich majętności nadawano opricznikom. Wysiedleni (zesłani) osadzani byli na innych terenach gdzie gospodarzyli z tym, że majętności nie podlegały dziedziczeniu. Władza i praktyka realizowana przez opriczników sprowadzała się do terroru i dawaniu upustu najdzikszym instynktom. Chęć zawładnięcia cudzymi majątkami wywołała lawinę fałszywych oskarżeń o zdradę. Gdy przerażona cerkiew jako jedyna instytucja zaprotestowała przeciw okrucieństwu jako metodzie rządzenia, car natychmiast zesłał metropolitę Filipa do Tweru, gdzie uduszono go w jednym z klasztorów. Obłęd zdrady spowodował masakry całych obszarów gdyż obok bojarstwa mordowano i palono należące do szlachty wsie. Metoda prowokacji i zastraszania wydała się nazbyt łagodna więc dla ostatecznego „przykładu” (znajtie naszych- tak komentowali sowieccy partyzanci po krwawych igrach i pożodze w polskich wioskach w Puszczy Nalibockiej) Iwan IV postanowił w styczniu 1570 roku zmiażdżyć bogaty i w miarę normalny w tym nienormalnym słowiańskim reżymie Nowogród. Miasto oskarżono o współpracę z królem polskim.

Hordy opriczników otoczyły miasto a w jego okolicy aresztowali wszystkich duchownych, zagarnęli cerkiewne kosztowności. Zakutych w kajdany popów i zakonników oraz ujętych patrycjuszy Nowogrodu trzymano tygodniami na gołych placach (rosyjska zima!) a następnie gdy przybył car - zatłuczono kijami. Następnie miasto ograbione wydano na hulankę opriczników - wymordowano lub potopiono w rzece niemal wszystkich od niemowląt do starców. Ograbione miasto doszczętnie spalono. Dopiero wówczas gdy system stał się zabójczy dla egzystencji państwowości w ogóle, opriczinę około roku 1572-go car zlikwidował. Bo zniknęło niemal państwo gdy na wyniszczoną słowiańską Ruś najechał chan krymski Dewlet-Girej, który w 1571 roku spustoszył kraj łącznie z Moskwą, którą z wyjątkiem Kremla spalił doszczętnie.

Najważniejsze:

Źródła: Materiały w całości dostarczone przez prof. Winnickiego tj. fragment wykładu, opracowanie dotyczące tematu i fragment książki Seidlera

54. Omów typologię ustrojów politycznych wg Monteskiusza.

Charles Louis Montesquieu (1685 - 1755) związany z arystokracją, pełnił ważne funkcje w państwie jak np. prezes parlamentu w Bordeaux, jednak praktyka prawnicza go nie pociągała. Przez szereg lat podróżował po Europie studiując prawo, obyczaje i ustroje polityczne. Jego dzieło O duchu praw stało się najmodniejszą książką połowy XVIII wieku w Europie Zachodniej, a sam cieszył się sporym uznaniem wśród opinii publicznej.

Kryterium systematyki znanych mu ustrojów była „natura rządu” czyli to, co określa istotę państwa oraz „zasada” czyli to, co określa jego działanie. Istnieją trzy rodzaje ustroju politycznego: republikański, monarchistyczny i despotyczny. Rozróżnienie despocji i monarchii było wynikiem krytycyzmu skierowanego na absolutyzm, który wedle autora był identyczny z tyranią. Republika to zaś ustrój, w którym władza należy do ludu lub do jego części. W pierwszym przypadku przybiera ona postać demokracji, w drugim - arystokracji. Demokracja jest strukturą nierealną ze względy na jej zasady - cnotę i skromność, które są bardzo rzadkie i nie mogą stać się podstawą władzy suwerennego ludu. Forma ta zakłada również równość praw, która nie istnieje chociażby z samej natury ustroju, w którym istnieje potrzeba ustanowienia cenzusu majątkowego. Więcej walorów ma republika arystokratyczna, której zasadą jest umiarkowanie. Jest doskonała, gdy opiera się na szerokiej podstawie społecznej tj. kiedy ludzie bez władzy są na tyle małą grupą, że rządzący nie mają powodu by ją uciskać. I niestety forma ta daje się urzeczywistniać tylko w państwach małych, a także wymaga znacznie wyższego poziomu moralności od elity, aniżeli ten, który reprezentują ówcześni arystokraci francuscy, stąd jej nierealny charakter. Wszystko to tłumaczy dlaczego Monteskiusz zainteresował się szerzej dwoma pozostałymi ustrojami - monarchią i despocją - obydwa były reprezentowane wówczas w świecie. Natura monarchii są rządy zgodne z prawem, a jej zasadą jest honor. Natomiast naturą despocji są arbitralne rządy jednostki, a cechę stanowi to, że prawem jest wola suwerena, a zasadą działania państwa strach. Ustrój lekceważący prawo i wychowanie to zaprzeczanie życia społecznego i indywidualnego. Opiera się on na podsycaniu uczucia lęku wśród poddanych oraz na ciemnocie i nietolerancji. Pod rządami despoty nie ma wolności politycznej, należy go zwalczać. Tak więc najlepszym ustrojem jest monarchia, która jest najpewniejszą gwarancją zwróconą przeciwko despotyzmowi. Jest ona synonimem umiarkowania, a w konsekwencji miarą wolności i praworządności. W monarchii w sposób naturalny jedna władza powściąga drugą, umożliwia respektowanie praw stanowych. Tamą dla despotyzmu jest parlament, a także prerogatywy innych ciał pośredniczących. Monarcha, dzięki swej zasadzie honoru, najlepiej strzeże interesów narodowych. Obronę przed despotyzmem miał stanowić podział władzy, która przyniosła Monteskiuszowi największą sławę.

Najważniejsze:

Źródła: Sylwestrzak, Olszewski - Zmierczak + konsultacje

55. Omów konstrukcję i cel umowy społecznej Johna Locke'a.

John Locke (1632 - 1704) pochodził z londyńskiego zamożnego środowiska, jego rodzina w czasie wojny związana była z obozem independencjo - purytańskim, skończył studia na Oxfordzie. Jego poglądy zaczęły dojrzewać, gdy znalazł się w pobliżu lorda Ashleya (jednego z przywódcy partii wigów). Locke podzielał jego liberalną koncepcję ustrojową. Piastował on kilka ważniejszych urzędów w państwie lecz po utracie wpływów przez partię w państwie i aresztowaniu Ashleya zbiegł do Holandii. Kilka lat spędził w Rotterdamie, co sprzyjało ostatecznemu pogłębieniu liberalistycznych poglądów politycznych. Wrócił do Anglii po zwycięstwie „chwalebnej rewolucji” i staje się prekursorem dojrzewającego wówczas liberalizmu politycznego, a w ślad za tym ekonomicznego.

Umowa społeczna różni się od Hobbes'owskiej koncepcji, jest wyrazem burżuazyjnego indywidualizmu. U jej podstaw leży historyczny priorytet jednostki przed państwem. Państwo pojawia się dopiero w wyniku dobrowolnego porozumienia wolnych jednostek, dla zaspokojenia potrzeb wspólnych dla wszystkich; jest sztucznym tworem. Fundamentem państwa jest więc indywidualna natura człowieka, jej potrzeby. Ludzie sami tworzą państwo i dostosowują je do swych potrzeb. Ludzie z natury są wolni, równi i niezależni, więc nikt nie powinien być pod czyjąś władzą bez swojej zgody. Prawa naturalne jednostki Locke uznał za niezbywalne, stąd umowa społeczna nie może ich odrzucać. Absolutyzm władzy uznawał za znacznie gorszy, aniżeli sytuacje w stanie natury.

Tak więc ludzie łączą się dobrowolnie w społeczność celem zachowania prawa do życia, wolności i majątku, a umowa społeczna jest umocnieniem tych praw. Zadaniem państwa jest gwarantowanie tych praw siłą przymusu, przetworzenie Natural Rights w Legal Rights - system uprawnień pozytywnych. Obywatele oddają w umowie tylko jedno swoje prawo - represjonowania gwałcicieli prawa. Po to państwo tworzy policję, sądy, wojsko. To realistyczne akcentowanie roli przymusu państwowego będzie później punktem wyjścia dla klasycznej doktryny liberalizmu, aby ograniczyć państwo jedynie do roli „nocnego stróża”, który chroni bezpieczeństwo i mienie swych obywateli, nie wtrącając się przy tym do wolności osobistej i ekonomicznej jednostki.

Sama konstrukcja umowy różni się między Hobbes'em i Locke'm. U Locke'a umowa jest dwupiętrowa, składa się z dwóch aktów. Pierwszy - umowa między jednostkami - powołuje społeczeństwo, drugi - umowa między społeczeństwem i władzą - tworzy państwo. W konsekwencji należy różnie traktować rozwiązanie społeczeństwa i rozwiązanie rządu. Obalenie władzy nie musi oznaczać zburzenia całego życia społecznego i powrotu do prymitywnego stanu natury. Tak więc jeśli rząd narusza postanowienia umowy, społeczeństwo może mu wypowiedzieć posłuszeństwo a nawet wywołać rewolucję.

Najważniejsze:

Źródła: Sylwestrzak, Baszkiewicz i Olszewski - Zmierczak, notatki z zajęć + konsultacje

56. Omów koncepcję stanu natury i przyczyny narodzin społeczeństwa wg J.J. Rousseau.

Jean Jacques Rousseau (1712 - 1788) samouk o wybitnym talencie pisarskim. Rousseau był przedstawicielem radykalnego skrzydła myśli oświeceniowej, głosząc konieczność otwartej walki z despotyzmie. Postulował oparcie zasad ustrojowych na demokracji bezpośredniej zabezpieczającej autentyczne rządy suwerena, jakim był naród.

Rousseau zakładał, że w stanie natury człowiek, dysponując wolnością naturalną, żył zdobywając pożywienie w zakresie jego potrzeb, tak więc siłą rzeczy nie targały nim namiętności związane z pychą, własnością czy egoizmem. Był to czas spokoju, harmonii, żyjących w odizolowaniu jednostek cieszących się z naturalnym szczęściem kontaktu z przyrodą. Rousseau wyprowadza z tego wniosek, że człowiek cieszył się wówczas naturalną wolnością i równością, zatem przymioty te stają się ponadpaństwowymi i ponadczasowymi naturalnymi prawami człowieka.

Ludzie zaczęli łączyć się w grupy ponieważ musieli przeciwstawić się klęskom żywiołowym., aby naprawiać ich skutki i zapobiegać im. Pierwszym stadium życia społecznego okazuje się rodzina, stwarzając warunki będące prapoczątkiem cech rozwiniętych później przez społeczeństwo. Poczucie władzy, zazdrości, egoizm narodziło się w warunkach życia rodzinnego, chociaż przy tym Rousseau ocenia to stadium jako najwyższej szczęśliwości. Po tym nastąpił szybki rozwój cywilizacji - człowiek nauczył się krzesać ogień, rozwinął rybołówstwo, łowiectwo. Coraz lepiej zapewniał sobie egzystencję, stawał się coraz bardziej wygodny. Decydujące stały się rozwój metalurgii i rolnictwa, to dzięki nim tak ważna stała się własność prywatna, która dała początek „pierwszej epoce nierówności”, podziałowi na bogatych i biednych, a to zaś dało racje bytu konfliktom. Powstanie prywatnej własności i jego następstwa spowodowało stworzenie społeczności politycznej. Powstało państwo. Rousseau uważał, że rozwój cywilizacji jest nieodwracalny, a powrót do stanu natury niemożliwy.

Najważniejsze:

Żródła: Sylwestrzak i Olszewski - Baszkiewicz + konsultacje

58.Omów genezę oraz treść konwencji haskiej o ochronie dóbr kultutralnych w razie konfliktu zbrojnego z 1954 roku.

Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego została stworzona na konferencji w Hadze zwołanej prez ONZ w dniach 21 kwietnia do 14 maja 1954 roku.Jak zapewne wiadomo przyczyną powstania tej konwencji były doświadczenia po dwóch wojnach światowych - ogromne zniszczenia jakie przyniosły,sama Polska podczas ll wojny światowej poniosła najwieksze w swych dziejach straty dóbr kulturalnych (zniszczone lub zrabowane -43% dóbr).W końcu władze uświadomiły sobie ,że prawo zwyczajowe na danym terenie to o wiele za mało na ochorone takowych dóbr,dlatego by zapewnić bezpieczeństwo dziedzictwu kulturalnemu poszczególnych państw jak i całej ludzkości konieczna była powyższa konwencja, określająca ścisłą współpracę państw w razie konfliktu zbrojnego.Zobowiązuje ona państwa do utworzenia własnych jednostek sił zbrojnych ,dbających o bezpieczeństwo dóbr kulturalnych,także zawarte w podpisanym dokumencie postanowienia muszą zostać włączone do prawa krajowego.Strony dokumentu są także zobowiązani do przestrzegania pewnych zasad współpracy tj niemożność odewtu wymierzonego w dobra kulturalne czy działań na szkode innego sygnatariusza pod pretekstem jego niedostosował środków zabepieczających dobra( artukł 3.)Strony zobowiązały się do zakazania wszelkich aktów kradzieży, rabunku lub bezprawnego przywłaszczania oraz aktów wandalizmu wobec dóbr kulturalnych i do zapobiegania takim aktom, do niestosowania rekwizycji wobec tych dóbr, jak również do niestosowania wobec nich aktów odwetu.

Konwencja haska zwraca także uwagę na konieczność ochrony dóbr już w okresie poprzedzającym konflikt zbrojny, przewiduje ona ściganie oraz ukaranie osób ,które naruszyly postanowienia dokumentu.

Na jej potrzeby został utworzony specjlany międzynarodowy znak ,którym sygnuje się zabytki ,jest to tarcza skierowana ostrzem w dół, przedzieloną po przekątnych na dwa pola białe i dwa pola niebieskie.Znak ten jest wykorzystywany w czasie pokoju i konfliktu,pojedyncza oznacza ochronę zwyczajną ,natomiast namalowany potrójnie (układ trójkątny) ochronę specjlaną.

Konwencja ta definiuje nam również pojęcie dobra kulturalnego.(rozdz l. art.l. - "

W rozumieniu niniejszej Konwencji uważa się za dobra kulturalne, bez względu na ich

pochodzenie oraz na osobę ich właściciela:

a) dobra ruchome lub nieruchome, które posiadają wielką wagę dla dziedzictwa

kulturalnego narodu, na przykład zabytki architektury, sztuki lub historii, zarówno

religijne, jak świeckie; stanowiska archeologiczne; zespoły budowlane posiadające jako

takie znaczenie historyczne lub artystyczne; dzieła sztuki, rękopisy, książki i inne

przedmioty o znaczeniu artystycznym, historycznym lub archeologicznym, jak również

zbiory naukowe i poważne zbiory książek, archiwaliów lub reprodukcji wyżej określonych

dóbr;

b) gmachy, których zasadniczym i stosowanym w praktyce przeznaczeniem jest

przechowywanie lub wystawianie dóbr kulturalnych ruchomych, określonych pod lit. a), na

przykład muzea, wielkie biblioteki, składnice archiwalne, jak również schrony mające na

celu przechowywanie w razie konfliktu zbrojnego, dóbr kulturalnych ruchomych, określonych pod lit. a);

c) ośrodki obejmujące znaczną ilość dóbr kulturalnych określonych pod lit. a) i b),

zwane w dalszym ciągu „ośrodkami zabytkowymi”)

Rejstrację obiektów chronionych ta konwencją czyli schronów ,gdzie przechowywane są dobra kultury czy wszelkie nieruchomości o statusie zabytku prowadzi UNESCO - Międzynarodowy Rejestr Dóbr Kultury Objętych Ochroną Specjalną.

-konferencja Hadze zwołana przez ONZ w -21kwietnia- 14 maja 1954rok

-przyczyna powstania konwencji: ogromne zniszczenia po 2 wojnie światowej

-konwencja zawiera zobowiązanie odpowidnich jednostek sił zbrojnych

-wprowadza postanowienia do prawa krajowego

-powstanie specjlanego znaku - międzynarodowy znak ,którym sygnuje się zabytki -tarcza skierowana ostrzem w dół, przedzieloną po przekątnych na dwa pola białe i dwa pola niebieskie.

-rejestr zabytków prowadony przez UNESCO

59.Programy UE dotyczące kultury w latach 90 XX wieku.

Na lata 90 XX wieku przypadaja 3 znane programy dotyczące kultury.

Pierwszy z nich to "Kalejdoskop" , został on swtorzony przez Radę Europejska i Parlament E. na okres od 1 stycznia 1996 roku do 31 grudnia 1998 roku, budżet tego projektu wynosił 26,5 mln euro, jednak ostatecznie został on prtzedłżony o rok z budżetem wynoszącym 10,2ml euro.Nazwa kojedoskop pochodzi od różnorodności wzorów("zawiera w sobie motto UE - "jedność w różnorodność").Podstawowymi celemi tego programu: było wsparcie projektów upowszechniających zarówno kulturę jak i życie kulturalne narodów europejskich,pomoc w rozwoju artystów jak i udostępnienie kultury wszystkim obywatelom Europy.Sektory ,które to zostały objęte tym programem to : Performing Arts (taniec, teatr, muzyka, opera, itp.), sztuki plastyczne i wizualne (malarstwo, rzeźba, architektura, rzeźba), sztuka (fotografia, design),projekty z udziałem multimedialnym jako formy artystycznego wyrau.

Drugim programem UE był program ARIANE ,jego realizacja prypadała na datę 1 stycznia 1997 do 31 grudnia 1998, a głównym założeniem było promowanie czytelnictwa wraz z tłumaczeniem.Budżet przeznaczony na ten projekt wynosił początkowo 7 mln euro ,jednak znów po jego przedłużeniu na rok budżet zwiększyl się o kolejne 4,1 mln.Wspieranie literatury europejskiej jest jednym z celów Unii Europejskiej gwarantowanych w traktacie z Maastricht.

Głównymi celami programu ARIANE było zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi w dziedzinie czytelnictwa z uwzględnieniem różnorodności kultur oraz szerzenie literatury i historii Europy ,szczególnie za pomocą tłumaczeń dzieł literackich czy sztuk teatralnych.

Kolejnym programem lat 90 wprowadzonym przez Komisję Europejską na lata 1995-2000 był program Raphael,jego celem była promocja i wsparcie dziedzictwa kulturalnego państw Unii Europejskiej,jednak Komisja Europejska nie mogła dojść ostatecznie do porozumienia w sprawach finansowych ,dlatego też zorganizowano akcje zastępcze na lata 1996-1997 tj ochrona dziedzictwa kulturowego i archeologicznego czy wymiana profesjonalistów,zajmujących się konserwacją europejskiego dziedzictwa kulturowego.Dzięki dużemu budżetowi,w wysokości 30 mln euro dofinansowano renowacje wielu zabytków i miejsc historycznych,przede wszystkim o znaczeniu europejskim np Akropol w Atenach.By uzyskać pomoc z programu należało żłożyć wniosek, a mogły tego dokonać zarówno osoby fizycne jak i prawne z krajów członkowskich UE.

Już rok 1993 był dla UE rokiem na pewno przełomowym bo właśnie wtedy został uchwalony traktat z Maastricht,a to właśnie tam zawarto artykuł dotyczący kultury,powzięto sobie za cel doprowadzenie do prężnej współpracy kulturalnej opartej o podstawy prawne.

- 1993,traktat z Maastricht,artykuł dotyczący współpracy w dziedzinie kultury państw europejskich

-na lata 90 XX wieku przypadają 3 programy UE:

1.KALEJDOSKOP:1996-98; wsparcie dla projektów upowszechnijących kulturę poszczególnych krajów,pomoc dla młodych artystów;łatwy dostęp do kultury dla wsystkich

2.ARIANE:1997-98; promocja czytelnictwa i tłumaczenia uwzględnieniem róznorodności kultur

3.RAPHAEL;1995-2000 ; promocja dziedzictwa kulturalnego całej Europy

Pytanie 68. Model dwustopniowego przepływu informacji oraz jego zastosowanie w praktyce
życia politycznego.

Model rozwinięty przez Paula Lazarsfelda i Eliu Katza w 1955 roku.

Podstawowe założenia:

-jednostki nie są wyizolowane w społeczeństwie, ale tworzą różne grupy pierwotne i wtórne,

-media nie wpływają na jednostki w sposób bezpośredni - ich wpływ jest zmediatyzowany przez relacje społeczne,

-w społeczeństwach lokalnych występują pewne jednostki, które korzystają z mediów w znacznie wyższym stopniu niż inne, pełnią one rolę liderów opinii filtrujących przekazy przed ich transmisją do pozostałych członków danej społeczności


Komunikowanie masowe jest procesem złożonym i odbywa się w dwóch etapach:

1. od mediów (środków masowego przekazu) do liderów opinii

2. od liderów do publiczności (tu rola liderów opinii jest decydująca)

`Dwustopniowość' nie musi oznaczać manipulowania faktami podczas drugiego etapu!
Chodzi jedynie o przekazywanie informacji.


PRZYKŁAD: Wójt czyta informacje zamieszczone w Internecie dotyczące dofinansowania dla rolników, następnie przekazuje je mieszkańcom wsi/gminy, do których wiadomość nie dotarła bezpośrednio z mediów. Wójt jest osobą, która przekazuje informacje.

Pytanie 69. Rola stereotypów i uprzedzeń w komunikowaniu międzynarodowym.
Pochodzenie słowa `stereotyp' STEREÓS /j. grecki/ - stężały, twardy; TYPOS /j. grecki/ - wzorzec, odcisk;

Od XVIII w. słowo STEREOTYP używano w rzemiośle drukarskim (oznacza rodzaj matrycy, odlew składu drukarskiego do powielania).

PAWŁOW wprowadził pojęcie `stereotypu dynamicznego' - jako zespół skojarzonych i następujących po sobie w określonym porządku czynności odruchowo warunkowych składających się na złożony nawyk.

Do socjologii termin STEREOTYP wprowadził Lippmann (w 1921r.)

Pojęcie stereotypu wprowadził Walter Lippmann, rozumiejąc pod tym hasłem „obrazy w naszych głowach”. Według niego stereotypy są tworami świadomościowymi, które pozwalają człowiekowi porządkować rzeczywistość przed odpowiednim doświadczeniem.
Podobną myśl wyrażają w swej pracy Daniel Katz i K. Braly

Cechy stereotypu: niezmienność, standaryzacja, czyli zbytnie uogólnienie, a także automatyzm i przesada.
Schaff rozwija stwierdzenia, pisząc: „Stereotyp jest wynikiem procesu myślowego, który jest powierzchowny, pośpieszny, opiera się z reguły na błędnej generalizacji; jest dogmatyczny, jest skłonny do sądzenia na podstawie pozorów, jest typem myślenia potocznego, jest często wynikiem tak zwanego wishful thinking, jest nieelastyczny i odporny na zmiany”.

Stereotypy nabywamy w procesie socjalizacji, są nam przekazywane w różny sposób, często niezależnie od naszego własnego doświadczenia w tym zakresie, a nawet w warunkach kompletnego jego braku. W swych zasadniczych cechach są zazwyczaj podzielane przez dużą liczbę ludzi. „Powstawanie stereotypów w świadomości członków danej zbiorowości jest rezultatem wielokrotnie powtarzanego kojarzenia określonych symboli z określoną kategorią zjawisk i odbywa się w procesach interakcji społecznych poprzez powielanie reakcji na dane słowo-nazwę. Każda zbiorowość kumuluje wiedzę i doświadczenie odziedziczone po poprzednich pokoleniach, wzbogacając je o nowe elementy”. Obiektem stereotypizowania „nie jest grupa rzeczywista, lecz jej model tkwiący w świadomości grupy wyrażającej stereotyp”. „Stereotyp jest zawsze prawdziwy dla podmiotów go wyrażających (...), lecz jest to prawdziwość nie natury logicznej, a psychologicznej, subiektywnej”.

Nie można jednak utożsamiać stereotypu z uprzedzeniem.

Stereotypy są jednostronnymi generalizacjami, które poprzez swoją nieelastyczność i odporność na zmiany, a także nacechowanie wartościujące, tworzą fałszywy obraz przedmiotu stereotypizowania. Jest nim najczęściej grupa zewnętrzna, przede wszystkim taka, która reprezentuje „jakąś oczywistą cechę inności, np. rasowej, religijnej, narodowej, a nawet płci czy pokolenia”.



Stereotypy narodowe:


Czynniki wpływające na postawy:

Uprzedzenie - rodzaj postawy polegający na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek.

Uprzedzenie do kogoś lub czegoś występuje wówczas, gdy jednostka podejmuję ocenę, wyraża negatywny osąd bez wcześniejszego doświadczenia z daną osobą, czy zjawiskiem, najczęściej na podstawie plotek lub ocen znaczących innych. Uprzedzenia wynikają także z utrwalonych w danych społeczeństwach czy społecznościach stereotypów. W przypadku osób do czegoś uprzedzonych trudno je przekonać do pozbycia się uprzedzeń poprzez racjonalną argumentację.

Uprzedzenia stają się groźne dla funkcjonowania społeczeństwa lub pewnych kategorii społecznych, gdy przybierają charakter instytucjonalny i stają się częścią określonych ideologii, np.: rasizmu, szowinizmu czy seksizmu.

Źródła powstawania uprzedzeń:

Podobieństwa - zarówno stereotypy jak i uprzedzenia mają zbieżne źródła pochodzenia.

Stereotypy/ uprzedzenia możemy określić jako sądy, które funkcjonują w społeczeństwach jako zdania oznajmujące.
Wpływ komunikowania na tworzenie stereotypów:
·    upowszechnienie i umacnianie stereotypów w danej zbiorowości przez rozmowy, komentarze, przysłowia, plotki i całą sferę kultury symbolicznej,
·    organizowanie informacji dotyczących stereotypowo ujmowanego obiektu czyli selekcję polegającą na podkreślaniu tych informacji, które stereotyp potwierdzają, i przemilczanie tych, które stereotypowi zaprzeczają,
·    interpretowanie informacji czyli ich dostosowywanie (nie jest ważna wiarygodność ani stopień prawdziwości) do „obowiązującego” jednostkowego i zbiorowego stereotypowego obrazu świata,
·    podtrzymywanie pojmowania danego stereotypu przez jego językowe utrwalenie, które często nie zmienia się mimo zmieniających się okoliczności, mimo zmian w samych obiektach, a nawet mimo zmiany pokolenia osób posługujących się danym stereotypem.

Wypowiedzi zawierające stereotypy są wykorzystywanymi społecznie mechanizmami utrwalenia pewnych postaw, opinii, fobii (ale też aprobaty czy sympatii). Stereotypy są też czynnikami inspirującymi do określonych, przewidywalnych zachowań. Mogą funkcjonować obok doświadczeń i obiektywnych faktów odnoszących się do obiektu stereotypu. Stereotypowa reakcja ma charakter mentalny i emocjonalny na wypowiedzenie pewnego słowa, a mniej (lub w ogóle) na postrzegany obiekt i na własne doświadczenia wynikające z tego postrzeżenia.

Celem komunikacji międzynarodowej jest wpływanie na politykę, gospodarkę i obronność innych narodów. Uprzedzenia czy stereotypy mogą kształtować określone postawy osób zaangażowanych na przykład w politykę, co z kolei może pozytywnie lub negatywnie wpływać na całokształt relacji międzyludzkich, prezentowanych postaw. Może mieć konsekwencje na rokowania, które prowadzone są między państwami.

Pytanie 70. Koncepcja kodów rozwiniętych i ograniczonych w komunikacji społecznej.

Klasyfikacja została dokonana przez socjolingwistę Basila Bernsteina, który zajmował się językiem dzieci.
Odkrył, że istnieją zasadnicze różnice w mowie dzieci z klas robotniczych i klas średnich. Stwierdził, że dzieci z klas pracujących stosowały w swojej mowie kod ograniczony, a dzieci z klas średnich - kod rozwinięty.
W toku badań ustalił, że czynnikiem, który w rzeczywistości decyduje o tym, jaki kod zostanie użyty, jest tym istniejących stosunków społecznych - ścisła, zamknięta i tradycyjna społeczność używa kodów ograniczonych (np. klasa pracująca, instytucje klasy średniej takie jak kasyno wojskowe, męska szkoła średnia). Im bardziej zmienny, ruchomy i bezosobowy typ stosunków społecznych tym kod jest bardziej rozwinięty.

Cechy obu kodów:

Kod ograniczony

Kod rozwinięty

jest uproszczony, mniej złożony niż kod rozwinięty; ma uboższe słownictwo, prostszą składnię;

to raczej kod ustny

jego przekazy w dużym stopniu przewidywalne

wyraża relacje społeczne, podobieństwa między mówiącym a daną grupą, zależy od lokalnej tożsamości kulturowej

opiera się na interakcjach z kodami niewerbalnymi

opisuje to, co konkretne, specyficzne, to, co jest tu i teraz;

zależą od doświadczenia kulturowego

może być pisany i mówiony - jest lepszy do przekazywania reprezentujących, symbolicznych komunikatów

w tym kodzie trudniej przewidzieć warianty wypowiedzi werbalnej

ułatwia przekazywanie ukrytych intencji i zamierzeń, jest skierowany do pojedynczej osoby, a nie do osoby jako członka grupy, ułatwia wyrażanie tego, co różni daną osobę od pozostałych

opisuje to, co abstrakcyjne, ogólne, to, czego nie ma;

zależą od wykształcenia i stopnia wyćwiczenia- trzeba się ich nauczyć

PRZYKŁAD: Różnice w sposobie użycia języka ojczystego przez mieszkańców miast vs mieszkańców wsi. Można zauważyć, że mieszkańcy (większych) miast korzystają z szerokiego zasobu słownictwa, ich język jest bardziej rozbudowany. Wynika to przede wszystkim z dostępu to wiedzy na wysokim poziomie, obycia. Mieszkańcy wsi natomiast korzystają zazwyczaj z kodu ograniczonego - prostota słownictwa, mniej skomplikowane formuły.


Pytanie 71. Model spirali milczenia i jego zastosowanie w praktyce życia politycznego.

Teoria spirali milczenia została przedstawiona przez Elizabeth Noelle- Neumann w 1974 r. Wg niej większość ludzi czując lęk przed izolacją prezentuje poglądy zgodne z opinią większości. Jednostki, które uważają, że ich opinia jest opinią mniejszości starają się ukryć swoje rzeczywiste poglądy lub zmieniają je na opinie uważane za opinie większości. Powoduje to nakręcanie spirali milczenia. Dużą rolę w tym procesie odgrywają środki masowego przekazu, które preferują opinię większości i ją nagłaśniają. Tym sposobem opinia, która została uznana za dominującą staje się jeszcze bardziej widoczna i powszechnie znana. Osoby, których poglądy się różnią, zamykają się jeszcze bardziej w swoim milczeniu, nie wyrażają swoich opinii za zewnątrz. Jednostka dostrzega, że opinie prezentowane przez media nie odzwierciedlają jej poglądów- opuszcza sferę publiczną, zaszywając się w prywatnej.
Media ponoszą część odpowiedzialności za proces kreowania opinii dominującej w społeczeństwie, która wcale nie musi być opinią większości.
Ten model nie wyjaśnia w pełni czy zmiana postaw, reprezentowana przez spiralę, wyraża rzeczywiste zmiany, czy tylko ukazuje chwilową sytuację.

*Ilustracja tego modelu

0x08 graphic







0x01 graphic
PRZYKŁAD: 0x01 graphic
Tuż przed spodziewanym stworzeniem koalicji rządowej w 2006 roku , PBS DGA na zamówienie "Gazety Wyborczej" przeprowadził sondaż telefoniczny, w którym pytano, kto byłby najlepszym premierem.

0x08 graphic
Pytanie 1. Kto według Pan(a/i) byłby najlepszym premierem? Może Pan(/i) wymienić dowolna osobę (pytanie otwarte).

0x01 graphic

Pytanie 2. Ostatnio w mediach sporo mówi się o zmianach w rządzie. Kto Pan(/i) zdaniem byłby lepszym premierem?

0x01 graphic

(Premierem został wtedy Jarosław Kaczyński.)


PRZYKŁAD2: LPR prezentuje stanowisko potępiające aborcję i wszelki przejawy zabijania nienarodzonego życia. Jeden z posłów tej partii prywatnie ma inne poglądy na ten temat, ale oficjalne stanowisko partii, do której przynależy powstrzymuje go przed wyrażaniem własnych poglądów.

Pytanie 72. Ujęcie systemowe w analizie mediów.

Model systemowy (DeFleur, 1966)

73. 76. Teorie szkoły empirycznej/ krytycznej w medioznawstwie.

Szkoła empiryczna wywodzi swoje założenia i metody z psychologii oraz socjologii. W badaniach nad komunikowaniem masowym reprezentowana jest między innymi przez funkcjonalizm amerykański na bazie, którego rozwinęły się takie koncepcje jak podejście użytkowania i korzyści, hipoteza porządku dziennego, spirala milczenia, teoria uzależnienia od mediów, teoria kultywowania postaw. W badaniach nad komunikowaniem interpersonalnym szkoła amerykańska zainspirowana tradycja cybernetyczną, antropologią, interakcjonizmem symbolicznym zaowocowała badaniami szkoły Palo Alto w ramach, których rozwinęło się podejście psychoterapeutyczne, antropologiczne i interakcyjne.

NAUKA O KOMUNIKOWANIU

SZKOŁA EMPIRYCZNA

SZKOŁA KRYTYCZNA

INNE TEORIE

FUNKCJONALIZM(H. Laswell, P. Lazarsfeld, Robert Merton, Charles Wright, B. Berelson)

TEORIA UZYTKOWANIA(J. Blumler, E. Katz)

SZKOŁA PALO ALTO:

NURT ANTROPOLOGICZNY(G. Bateson, R. Birdwhistell, E. Hall)

NURT PSYCHOLOGICZNY- PSYCHOTERAPIA(P. Watzlawick, J. Beavin, D. Jackson)

INTERAKCJONIZM(E. Goffman)

TEORIA PORZĄDKU DZIENNEGO( AGENDA SETTING) (M. McCombs, D. Show)

TEORIA KULTURY GERBNERA

SZKOŁA FRANKFURCKA(M. Horkheimer, T. Adorno, E. Fromm, H. Marcuse, L. Lowental, F. Neuman, W. Benjamin)

TEORIA DZIAŁANIA KOMUNIKACYJNEGO HABERMASA

EKONOMIA POLITYCZNA KOMUNIKOWANIA(D. Smyth, H. Schiller)

TEORIE HEGEMONICZNE ( A. Gramsci, L. Althusser, N. Poulantzas, S. Hall, R. Williams)

TEORIE IMPERIALIZMU KULTUROWEGO(H. Schiller, T. Guback)

CULTURAL STUDIES(R. Hoggart, R. Williams, E. Thompson, S. Hall)

STRUKTURALIZM I SEMIOLOGIA( F. de Saussure, R. Bartes, M. Foucault, A. Moles, U. Eco)

DETERMINIZM TECHNOLOGICZNY

HIPOTEZY SPIRALI MILCZENIA

1. Szkoła empiryczna zwana też szkołą amerykańską. W pojęciu tym zwiera się kilka różnych teorii, jak:

- funkcjonalizm, wskazujący na trzy funkcje komunikacji: utrwalanie relacji, podtrzymywanie relacji człowiek - społeczeństwo i przekazywanie dziedzictwa wytworzonego.

- Uses and gratifications - nie należy zwracać uwagi na to, co media robią z ludźmi, ale na to, co ludzie robią mediami, korzyści jakie mogą czerpać z kontaktu z mediami.

- Teoria porządku dziennego (agenda setting1) - jej autorami są McCombs, Shaw, teoria opracowana w 1972 roku. Media w poważny sposób wpływają na kreowanie opinii publicznej. Zwraca się uwagę na jedne części zdarzeń, a inne się ignoruje. Ma to szczególne znaczenie w kampanii wyborczej.

- Spirala milczenia - Noelle-Noeumann, teoria z 1974 roku. Ludzie odczuwając lęk przed izolacją,

podporządkowują się opinii większości.

- Teoria uzależnienia od mediów - opracowana w 1986 roku. Staje się użyteczna przede wszystkim wtedy, gdy w społeczeństwie powstaje jakiś konflikt. W takiej sytuacji media stają się moderatorem wymiany myśli.

- Teoria kultywowania postaw - telewizja przez wywieranie długofalowego wpływu na odbiorcę może robić krzywdę.

Szkoła empiryczna - teoria użytkowania i korzyści

Przedstawiciele - J. Blumler i Eliu Katz, uważali, że ważniejsze jest nie to co media robią z ludźmi, ale co ludzie robią z mediami. Podejście to koncentruje się więc przede wszystkim na motywacji odbiorców, których w przeciwieństwie do H. Lasswella traktują jako aktywne podmioty procesu komunikowania.

Inni znaczący przedstawiciele nurtu to; W. Schramm, D. McQuail, M. Gurevich, P. Palmgeen L. Wenner, K. Rosengren.

Szkoła empiryczna - szkoła Palo Alto

Nazwa pochodzi od miasteczka na przedmieściach San Francisco. Współpraca G. Batesona, R. Birdwhistella, E. Halla i P. Watzlawicka zaowocowała odejściem od linearnego modelu komunikowania. Stworzyli model zawierający sprzężenie zwrotne. Ich teoria komunikowania to wynik interakcji.

Uważali, że;

Odbiorca ma ważniejszą role w procesie komunikowania niż nadawca,

Należy analizować całość sytuacji, a nie kilka wyizolowanych przypadków

Istota komunikowania znajduje się w procesie reakcji i interakcji

Wszystkie zachowania ludzkie mają walor komunikacyjny

Problemy psychiczne jednostki mogą zakłócić proces komunikowania miedzy nią i otoczeniem

Szkoła empiryczna - szkoła Palo Alto - orientacja antropologiczna

Reprezentanci; G. Bateson, R. Bridwhisell, E. Hall. Stworzyli oni teorie komunikowania niewerbalnego.

R. Bridwhisell - twórca teorii kinezjetyki. Uważał, że komunikowanie jest procesem kompleksowym, a jednym z elementów komunikowania jest ruch ciała (gesty, postawa, mimika, gestykulacja zdradzają prawdziwe przekonania i myśli człowieka) na nim skoncentrował swoje zainteresowania.

E. Hall. - twórca teorii proksemiki. Interesuje go przestrzeń komunikowania, interpersonalny dystans, relacje przestrzenne między uczestnikami procesu. Czynniki odgrywajace role w procesie komunikowania to;

Postawa i płeć uczestników rozmowy

Dośrodkowa lub odśrodkowa oś interakcji

Czynnik kinezjetyczny

Zachowania dotykowe

Kontakt wzrokowy lub jego brak

Kod termiczny

Kod zapachowy

Wysokość głosu

Szkoła empiryczna - szkoła Palo Alto - orientacja psychologiczna

Reprezentowana przez badania psychoterapeutyczne. P. Watzlawick, J. Beavin i d. Jackson odwoływali się do podejścia cybernetycznego w komunikowaniu. Uwagę koncentrowali na efektach komunikowania - zachowaniach jednostek, oraz zaburzeniach w zachowaniach.

Uważali że;

Każdy misi się komunikować

Każde komunikowanie ma zawartość (treść werbalną i niewerbalną)

Proces komunikowania podzielony jest na sekwencje, które są oddzielone i występują w określonej kolejności. Wymagają traktowania w całości, a nie jako odizolowane elementy

Człowiek komunikuje się digitalny - za pomocą dźwięków, słów, zdań i analogowy - niewerbalny

Komunikowanie jest symetryczne, kiedy stosunki uczestników procesu są partnerskie oraz komplementarne w sytuacji nierówności

Szkoła empiryczna - interakcjonizm

Jest kierunkiem zaliczanym do orientacji psychologicznej w komunikologii. Związany z nazwiskiem Erwina Goffmana. Uczestników procesu komunikowania traktował jak aktorów, którzy w sposób świadomy lub nie odgrywają role, chcąc osiągnąć dramaturgiczny efekt. Koncentrował się na informacjach drugiego rzędu, o charakterze niewerbalnym, takich jak wiek, płeć, cechy rasowe, wzrost, postawa, sposób mówienia, akcent, wyraz twarzy gesty, ubiór itp. Cechy te stanowią fasadę, przez którą człowiek komunikuje innym ludziom pewne treści. Publiczność ogląda jedynie samo przedstawienie, które jest efektem długiego procesu przygotowań poza kulisami.

Szkoła empiryczna - teoria porządku dziennego

Funkcja „agendy” została sformułowana po raz pierwszy przez W. Lippmanna. Uważał on, że publiczność nie reaguje na rzeczywiste wydarzenia w ich otoczeniu, ale na wymyślone, istniejące w głowie odbiorców obrazy. Stwierdzono, że media rzadko decydują o tym co odbiorcy myślą, ale mają duży wpływ na to o czym myślą. Ostatecznie „teorie porządku dziennego” sprecyzowali Maxwell McCombs i Donald Show. Stworzyli (1977) model procesu agenda-setting.

Przyjęli założenia:

Media w poważnym stopniu wpływają na formowanie opinii publicznej

Ukierunkowują uwagę odbiorców na pewne wydarzenia, ignorując inne

Nadawcy medialni promują hierarchiczna listę najważniejszych tematów dnia, które najlepiej się sprzedają (wypadki, katastrofy, wojny, rewolucje, wielkie osobistości)

Wynika to z faktu, że informacji jest dużo, a czasu mało i trzeba dokonać selekcji

Hipoteza porządku dziennego zyskała rozgłos i aprobatę. Taka strukturalizacja informacji ma ogromne znaczenie, szczególnie w kampanii wyborczej.

Szkoła empiryczna - teoria kultury Gerbnera

Odwołuje się do związków między zawartością komunikowania masowego, a jego efektami i wpływem zarówno na jednostki, jak i na społeczeństwo. Zdaniem badaczy media przyczyniają się do kreowania wyobrażeń odbiorców o rzeczywistości. Zwolennicy tej teorii twierdzą, że media, a zwłaszcza telewizja wywierają długotrwały efekt na kształtowanie postaw, gustów i preferencji. Ale świat prezentowany przez telewizję jest światem iluzorycznym, wymyślonym i tylko w niewielkim stopniu odzwierciedla prawdziwe życie. Badacze poświęcili wiele uwagi analizie przemocy, braku równouprawnienia płci, mniejszości narodowych. Koncentrują się na rozbieżności, jaka powstaje między światem rzeczywistym, a światem telewizyjnym. Jest krytykowana i wywołuje wiele dyskusji.

Szkoła krytyczna - Frankfurcka

Nazwa grupy niemieckich uczonych, którzy od 1923 r pracowali w Instytucie Badań Społecznych. Reprezentanci to; Theodor Adorno (1903-1969), Erich Fromm (1900-1980), Herbert Marcuse (1898-1979), Leo Lowental (ur.1900), W szkole pojawiły się dwa wątki badawcze; Max Horkheimer rozwinął krytykę rozumu instrumentalnego (zastąpienie krytyki społeczeństwa przez krytykę jego świadomości); Adorno i Fromm wyjaśniali zachowania ludzkie, uwzględniając nie tylko czynniki ideologiczne, ale i psychologiczne. W połowie lat 40-tych Adorno i Horkheimer wystąpili z koncepcją „przemysłu kulturalnego”. Uznawali produkcję dóbr kulturalnych jako towar. Uważali, że produkty kultury, takie jak filmy, programy radiowe, magazyny i gazety stały się wytworem instytucji. Kultura masowa stała się dziełem przemysłu kulturalnego, w którym mamy do czynienia z seryjną produkcją, standaryzacją i podziałem pracy.

Szkoła krytyczna - teoria działania komunikacyjnego Habermasa

Kontynuatorem teorii krytycznej stał się Jurgen Habermas. Teoria Habermasa odnosi się do takich sytuacji, w których następuje współpraca nadawcy i odbiorcy. Jego teoria opisuje mechanizmy koordynacji działania komunikacyjnego. Buduje modele działania strategicznego - nastawionego na cel i niestrategicznego - nastawionego na porozumienie.

Szkoła krytyczna - ekonomia polityczna komunikowania

Perspektywa ekonomiczno-polityczna komunikowania się stanowi jeden z nurtów szkoły krytycznej. Inspirowana przez marksizm, pojawiła się w latach 60-tych. Zwolennicy teorii przypisują pierwszoplanową rolę czynnikom ekonomicznym ze szkodą dla pozostałych, w tym ideologicznych. Podkreślają zależność ideologii od bazy ekonomicznej. Podkreślają, że środki masowego przekazu muszą być rozpatrywane jako część systemu ekonomicznego, są związane z systemem politycznym. Teoria zwraca uwagę na koncentrację środków komunikowania masowego w rękach wielkich kooperacji, a tym samym na koncentrację władzy w świecie mediów.

Szkoła krytyczna - teoria hegemoniczna

Antonio Gramsci (1891-1937), włoski działacz komunikacyjny, wprowadził pojęcie „hegemonii”, oznaczające dominację klasy na poziomie nadbudowy. Stworzona przez niego teoria akceptuje przede wszystkim czynniki ideologiczne, pozostawiając na uboczu analizę czynników ekonomicznych. Opisuje formy ekspresji ideologii dominującej i mechanizmy, dzięki którym może ona trwać. Zwolennicy tej koncepcji zgadzają się, że ideologia może być relatywnie niezależna od bazy ekonomicznej. Świadczy o porzuceniu przez myślicieli zainteresowań determinantami ekonomicznymi i podkreśla wagę masowych środków przekazu wśród innych narzędzi ideologicznego oddziaływania. Jest to odejście od tradycji marksowskiej, wg której prymat wiodą czynniki ekonomiczne

Szkoła krytyczna - imperializmu kulturalnego

Teoria ta jest bardzo blisko związana z ekonomią polityczną komunikowania. Twórcą jest Herbert Schiller, prof. Uniwersytetu Kalifornijskiego. Jego zainteresowania koncentrowały się na nakładaniu się kompleksu militarno-przemysłowego i przemysłu komunikacyjnego.

Głównym obszarem zainteresowań zwolenników tej koncepcji jest analiza dysfunkcji komunikowania masowego. Poddają oni analizie problem inwazji lub dominacji kulturalnej w krajach trzeciego Świata dokonującej się przez transplantację kultury zachodniej

Cultural studies

Podejście badawcze związane ze studiami kulturalnymi. Przedstawiciele to; R. Hoggart, R. Wiliams, E. Thompson, S. Hall. Jak wszystkie teorie krytyczne, także i ten nurt był inspirowany myślą marksistowską. Twórcy koncepcji kładli nacisk na produkcję kultury masowej oraz próbowali wyjaśnić znaczenie i miejsce kultury masowej w doświadczeniu kulturalnym całego społeczeństwa. Cultural Studies zajmują się zarówno przekazem, jak i publicznością. Największe zainteresowanie wzbudziła teoria przeciwstawnego dekodowania Halla. Autor zaproponował, aby proces komunikowania rozpatrywać wg. Produkcji, cyrkulacji, dystrybucji/konsumpcji, reprodukcji.

Uważał, że publiczność środków masowego przekazu jest nie tylko odbiorcą, ale także źródłem przekazu. Są trzy modele dekodowania;

Dekodowanie dominujące, polegające na interpretowaniu przekazu zgodnie z intencjami nadawcy,

Dekodowanie negocjowane, próba dostosowania przekazu do kodów osobistych odbiorcy

Dekodowanie opozycyjne, w którym intencje nadawcy i sam przekaz interpretuje się niezgodnie z intencjami nadawcy.

Szkoła krytyczna - semiologia i strukturalizm

Strukturalizm to orientacja kładąca nacisk na analizę struktury badanych zjawisk, a nie na ich genezę lub funkcje. Strukturalizm rozwinął się pod wpływem lingwistyki Ferdynanda de Saussure (1857-1913). Stwierdził, że lingwistyka nie ogranicza się jedynie do języka werbalnego, ale obejmuje cały system znaków mających własne odbicie w mowie. Nauka koncentruje się w mniejszym stopniu na systemie znaków, a bardziej na ich znaczeniu. Na bazie lingwistyki de Saussure stworzył semiologię. Definiował ją jako naukę o znakach, badającą ich życie wewnątrz społeczeństwa, ich miejsce i prawa nimi rządzące. Semiologia, za podstawowy obszar badawczy przyjmuje znaki werbalne i niewerbalne, dążąc do odkrywania ich znaczenia. Znaczenie znaku jest procesem aktywnym, interakcyjnym. Każda kategoria tekstu (literacka, filmowa, teatralna, inna) posiada własną mowę, która należy odczytać.

Inne nazwiska związane z tym nurtem to; Claude Levi-Strauss, M. Foucault, R. Jakobson, A. Moles, Umberto Eco.

Determinizm technologiczny

Oryginalna koncepcja nie należąca ani do nurtu empirycznego, ani do krytycznego. Związana z kanadyjską szkołą badawczą - Harold Innis, Marshall McLuhan, Derrick de Kerckhove. Opiera się na założeniu, że wszelkie zjawiska społeczne, w tym komunikowanie warunkują czynniki technologiczne. Przypisywano znaczącą rolę mediom masowym i organizacji społeczeństwa. Uważano, że z rozwojem mediów elektronicznych, a przede wszystkim telewizji świat stanie się globalną wioską, przesiąknięty tymi samymi wartościami, treściami, gdzie ludzie powielają te same wzorce kulturowe. McLuhan wprowadził termin media „gorące i zimne”. Kryterium rozróżnienia to liczba informacji zawartych w przekazie i zaangażowanie odbiorcy. Im więcej, tym bardziej gorące. Książka, radio to media gorące, a telewizja zimne

Teoria spirali milczenia

Zaprezentowana przez Elizabeth Noelle-Neumann. Interesował ją problem kształtowania opinii publicznej. Uważała, że w społeczeństwie istnieje pewna zależność między komunikowaniem masowym, interpersonalnym, a percepcją jednostki w stosunku do opinii innych. Zakładała, że większość ludzi cechuje lęk przed izolacją. Wyrażają więc opinie zgodne z tymi, które uznaje się za opinie większości. Ci, którzy myślą inaczej usiłują to ukryć. Taki stan nakręca spiralę milczenia. W tym procesie dużą role odgrywają media, które preferują opinię większości i ją nagłaśniają. Osoby różniące się w swoich poglądach zamykają się w swoim milczeniu.

74. Pojęcie systemu medialnego

Wiesław Sonczyk w „Media studies” traktuje system medialny jako wewnętrznie złożoną, autonomiczną całość będącą elementem składowym znacznie większej całości, jaką jest państwo, też traktowane jako system. Na strukturę systemu medialnego składają się zarówno instytucje, z wytworami pracy, których odbiorcy mediów korzystają bezpośrednio i często, bo są do nich adresowane (dzienniki, czasopisma, programy radiowe i telewizyjne), jak i te, które nie są im wprawdzie dokładniej znane (agencje prasowe, firmy kolportażowe itd.), ale z punktu widzenia sprawności funkcjonowania systemu medialnego ich działalność jest bardzo ważna.

Mechanizm funkcjonowania systemu medialnego jest zależny od systemu politycznego i opiera się o trzy podstawowe elementy jego funkcjonowania:

  1. przepisy prawne a dokładniej ustawy medialne i ustawa o prawie prasowym, które są w stanie w większości przypadków regulować poczynania zawarte w tym systemie,

  2. zasady organizacyjne uchwalone przez samych zainteresowanych, czyli uczestników systemu medialnego, wewnętrzne ustalenia poszczególnych zainteresowanych jednostek.

  3. normy etyczne, kodeksy etyczne, które pozostają spisane przez instytucje zajmujące się etyką poszczególnych branż i same w sobie stają się wytycznymi funkcjonowania systemu medialnego

75. Pojęcie komunikacji międzykulturowej, typy komunikacji międzykulturowej omówione na wybranych przykładach.

Komunikacja międzykulturowa(porozumiewanie się różnych kultur)

Komunikacja międzykulturowa jest definiowana jako „akt rozumienia i bycia rozumianym przez audytorium o innej kulturze”. Komunikacja międzykulturowa będzie tutaj traktowana w dwojakim znaczeniu. Po pierwsze jako pewne zjawisko ze sfery porozumiewania się ludzi, po drugie zaś jako wiedza o tym zjawisku.

Komunikacja międzykulturowa jest analizowana pod kątem biorących w niej udział partnerów oraz kontekstu, w jakim ma ona miejsce. Biorąc pod uwagę jej rodzaje, uwzględniamy również warunki i nośniki komunikacji. Typy komunikacji m. nie są całkowicie rozdzielne, ponieważ mogą dotyczyć tych samych zjawisk, ale będą ujmowane we właściwy dla danego rodzaju sposób. W komunikacji międzykulturowej wyróżniamy 4 jej typy. Są to:

-komunikacja poprzezkulturowa, tj. komunikacja różnych grup wewnętrznych jednej kultury narodowej (cross-cultural communication),

- komunikacja pomiędzykulturowa, zachodząca pomiędzy uczestnikami różnych kultur narodowych (inter-cultural communication),

- komunikacja międzynarodowa (international communication),

- komunikacja globalna, która jest pewnym aspektem poprzedniej (global communication).

Komunikacja różnych grup wewnątrz jednej kultury narodowej

Przedmiotem badań jest przebieg procesu komunikacyjnego, zachodzącego między różnymi grupami istniejącymi wewnątrz jednej kultury narodowej. Doczyczy różnic, które dzielą wspólnotę narodową, dzięki temu, że wykształciły się w niej pewne wielkie zbiorowości. Przykład mogą stanowić Kaszubi w Polsce. Grupa kieruje się własną hierarchią wartości, mają własne sposoby postępowania, zwane też podkulturą. Prezentowany typ pozwala badać proces komunikowania w różnych kulturach. Opisuje co dzieje się wewnątrz kultury, bada jej praktyki komunikacyjne, symbolizm, technologię, język itd. Badania nad tym typem komunikacji dotyczą różnic pomiędzy Kaszubami a pozostałą częścią ludności Polski. Do komunikacji poprzezkulturowej zaliczają się ludzie podkultur klasowych, lokalnych, pokoleniowych, organizacyjnych czy grupowych. Kontakty między tymi kulturami często kształtowane są przez specjalne instytucje, a także przebiegają na określonych instytucjach. Komunikacja ta dokonuje się zwykle na poziomie interpersonalnym.

Komunikacja pomiędzykulturowa

Skrót:

Komunikacja pomiędzykulturowa to komunikowanie się między przedstawicielami odmiennych kultur narodowych lub etnicznych np. Polak - Niemiec (interpersonalna). Dokonuje się pomiędzy członkami różnych kultur narodowych czy etnicznych. Dotyczy kontaktów na poziomie interpersonalnym. Zwykle są to jednostki lub małe grupy, lecz mogą też mieć wymiar organizacji, której polityka wpływa na zachowanie jej członków w stosunkach o charakterze kulturowym. Mogą to być, np. biznesmeni, misjonarze, instytucje edukacyjne lub nawet rządy. Przykładem takich kontaktów może być także turystyka międzykulturowa, kiedy mamy czynienia z komunikowaniem pomiędzy ludźmi pochodzącymi z różnych krajów, który reprezentują inne kultury, język, obyczaje itd. Kiedyś ten typ kontaktów był mniej rozpowszechniony, obecnie ciągle wzrasta w dużej mierze dzięki organizacjom międzynarodowym.

Komunikacja międzynarodowa

Przykładem tego typu komunikacji są rządy państw czy agendy realizujące politykę komunikacyjną państwa. Celem tej komunikacji jest wpływanie na politykę, gospodarkę i obronność innych narodów. Szczególnym przypadkiem tej komunikacji są zagraniczne media, które niosąc wartości obcej kultury docierają do danego społeczeństwa, a ich treści stykają się z wartościami jego kultury. Ten typ komunikacji zajmuje się technologią komunikowania oraz międzynarodowymi regulacjami, dotyczącymi komunikacji i komunikowania.

Komunikacja globalna

Jest ona pewnym przypadkiem komunikacji międzynarodowej i zajmuje się napływem komunikatów, a także konsekwencjami tego procesu dla kultury narodowej. Dotyczy zagadnień autonomii komunikacyjnej, konfliktów ideologicznych oraz interesów ekonomicznych państw lub wielkich konglomeratów. Przeważenie odbywa się na poziomie instytucji.

77. Orientacje badawcze w zakresie negocjacji.

78. Propaganda polityczna.

Propaganda (perswazja, manipulacja) jest formą komunikowania wpływającą na przekonania i sposób postępowania ludzi. Zawiera w sobie czynnik wartościująco-moralny co pozwala na ocenianie jej za pomocą kryteriów etycznych. Lasswell pisał, iż „propaganda to technika wpływania na ludzkie działanie przez wybiórcze manipulowanie...”.
Dla T.Smith'a propaganda to „ świadoma i otwarta próba wpływania na przekonania jednostek lub grup, prowadzona według określonego planu, charakteryzująca się systematycznością, irracjonalnością i często wykorzystująca techniki nieetyczne”. Istnieje wiele definicji, ale we wszystkich z nich istotną rolę odgrywają 4 aspekty: określenie komunikatora (kto manipuluje i w czyim interesie?), określenie treści (jak się manipuluje?), określenie stopnia jednostronności komunikatów i przez to stopnia zniekształcenia rzeczywistości oraz określenie stopnia zmian przekonań i postępowania odbiorców. Środkami komunikacyjnymi wykorzystywanymi przez propagandę są: silne oddziaływanie, częste powtarzanie, operowanie stereotypami. Realizuje ona 3 główne cele. Po pierwsze jest to kształtowanie nowych opinii i poglądów, następnym celem jest wzmacnianie istniejących opinii i zachowań, a po trzecie jest to zmiana istniejących dotąd postaw. Wykorzystuje do tego następujące mechanizmy:
1. Mechanizm strachu- strach w sensie psychicznym jest źródłem stresu, niepokoju i prowadzi do sytuacji dostosowawczych. Propaganda wykorzystuje to dając wskazówki i propozycje rozwiązania problemu.
2. Mechanizm obronny- dostarczanie negatywnych ocen i opisów polityki lub partii w imię „ja jestem dobry”, „inni są źli” itp.
3. Mechanizm dyskredytacji- obniżanie wartości przeciwników politycznych i kreowanie w ten sposób lepszego, własnego obrazu.
4. Mechanizm solidarnościowy- wykazywanie związków między interesem jednostki, a grupy.

Pojęcie zostało sformułowane w latach '30 XX wieku.

Początkowo propaganda miała charakter bezpośredni, po raz pierwszy forma pośrednia pojawiła się wraz z początkiem drukowania gazet. Na rozwój propagandy w kolejnych latach miały wpływ czynniki ekonomiczne, rozwój technologicznych form komunikowania, tworzenie się partii politycznych i rozwój parlamentaryzmu, rozwój oświaty, pojawianie się nowych nauk, pojawienie się marketingu politycznego. Rozwój propagandy wspierały wynalazki technologiczne takie jak: druk, maszyna parowa, radio, telefon, kino i telewizja. Na przestrzeni lat pojawiało się wiele definicji propagandy. Definicja Bidelle'a z 1931 roku zwracała uwagę na brak świadomości odbiorcy o wywieranym na niego wpływie. Krech i Krutchfield w 1948 roku zwracali uwagę na pobudzenia mające dawać w wyniku sugestię. W 1954 roku W. Schramm określał propagandę jako modyfikowanie postaw i opinii. L. Fraser (rok 1957) nazwał propagandę sztuką zmuszania ludzi do działania. Jowett i O'Donnell (1986)

definiowali propagandę jako celowy i systematyczny wpływ na percepcję wiedzy i zachowania, który ma być zgodny z intencjami propagandzisty. Istotna jest jeszcze definicja Ellul'a z 1965 roku. Zwracał on uwagę na to, że jest to zespół metod, które mają wytwarzać jedność psychologiczną. Według niego propaganda jest stosowana przez zorganizowane podmioty. Wśród metod wyróżnił: akcję psychologiczną, wojnę psychologiczną, reedukację i budowanie relacji publicznych i interpersonalnych. W zasadzie propagandę należy rozumieć jako rodzaj komunikowania politycznego, który ma wpływać na postawy ludzi tak, aby odpowiadały one interesom nadawcy. Wyróżniamy cztery funkcje propagandy:

• integracyjna - skierowana do wewnątrz. Ma ona wzmacniać strukturę społeczną i stabilizować istniejący system polityczny,

• agitacyjna - polega na nawoływaniu odbiorców do podjęcia określonej akcji,

• informacyjno - interpretacyjna - przeplata informację z interpretacją tak, aby odbiorca się pogubił.

• dezinformacyjna i demaskatorska - skierowana jest bezpośrednio przeciw przeciwnikowi politycznemu i określana mianem czarnej propagandy. Ma na celu dyskredytację przeciwnika.

Propagandę możemy klasyfikować ze względu na różne czynniki:

Propaganda nie polega na przemocy i przekupstwie!

79. Rola mediów masowych w kampaniach wyborczych.

Selektywna ekspozycja to skłonność ludzi do kontaktu tylko z tymi komunikatami medialnymi, które uznają za zgodne ze swoimi postawami i interesami, także unikanie tych, które mogą spowodować dysonans. I tak na przykład w USA zwolennicy demokratów obejrzą w telewizji krajowy kongres tej partii unikając jednocześnie emisji kongresu republikanów. Badanie wyborców przeprowadzone przez Bernarda Berelsona i Hazela Gaudeta pokazało, że im dana osoba jest bardziej zaangażowana w poparcie dla partii, tym bardziej prawdopodobne jest, że nie będzie dopuszczać do siebie innych punktów widzenia.

Media zawsze nadają specyficzne znaczenie każdemu wydarzeniu, o którym informują. W tym sensie ograniczają odbiorcę do zaproponowanej interpretacji i kształtują jego wizję świata.

Jeden z najstarszych poglądów na temat wpływu mediów na swoich odbiorców pochodzi z lat 50. i 60. ubiegłego stulecia. Został on wyłożony w ramach teorii tzw. magicznego pocisku lub inaczej, teorii bezpośrednich wpływów. „Magiczny pocisk” to perswazyjny komunikat medialny wystrzelony przez kandydata określonej partii politycznej w kierunku wyborców.
U podłoża tej teorii kryje się głęboka wiara w niemal nieograniczony wpływ mediów na psychikę i zachowania odbiorców. Pod warunkiem, że forma i zawartość komunikatu, a także czas jego emisji są właściwie do nich dopasowane.

Niektóre kłopoty związane z aplikacją teorii bezpośredniego wpływu próbowano rozwiązywać na gruncie teorii ograniczonych wpływów i modelu rezonansu. Dostrzeżono, że potencjalny wyborca to nie maszyna do głosowania, ale człowiek aktywny, osobiście zaangażowany w proces podejmowania decyzji.

Zauważono również, że z każdym rokiem potencjalny wyborca ma coraz większy dostęp do informacji pochodzących z różnych mediów. Ze względu na to, że każde środowisko dziennikarskie w różny sposób relacjonuje te same wydarzenia, podczas kampanii wyborca znajduje się w centrum chaosu informacyjnego, który z dnia na dzień zmienia swoją konfigurację.

Dostrzeżono ponadto, że media, a zwłaszcza telewizja, nie mogą radykalnie zmieniać postaw wyborców, co najwyżej mogą je nieco modyfikować, lub tylko wzmacniać i tak już ukształtowane przekonania.

Rosnąca liczba partii politycznych zaangażowanych w wybory, wielość idei i interesów, a także rozwarstwienie społeczne i stale rosnąca w siłę liczba komercyjnych centrów medialnych spowodowały, że lista potencjalnych i aktualnych czynników determinujących ostateczną decyzję wyborcy przestała być możliwa do uchwycenia.

Kampania wyborcza to rodzaj wojny, której stawką jest zdobycie przychylności wyborców. Jak zauważa Ralph Negrine, w kampanii prowadzonej strategicznie media odgrywają kluczową rolę zaś ich wpływ na jej przebieg jest ogromny. W wielu sytuacjach dominujący wpływ na przebieg kampanii mają politycy, np. kreując pewne wydarzenia, jednak niezależnie od tego ostateczny kształt przekazu i opinie w nim wyrażone są przejawem aktywności ludzi związanych z mediami.

Jak zauważa John B. Thompson, media nie są ani władza ekonomiczną, ani polityczną, ani opartą na jakimkolwiek fizycznym przymusie. Jest to władza symboliczna. Wykorzystuje ona informacje, aby interweniować i wpływać na przebieg wydarzeń.

Denis McQuail stwierdza, iż władza w coraz większym stopniu koncentruje się w rękach tzw. magnatów medialnych. Dysponując ogromnym kapitałem, mają oni wystarczające narzędzia skutecznego promowania w zasadzie dowolnej opcji politycznej. Stanowią przez to poważne zagrożenie dla wolności i demokracji współczesnych społeczeństw. Monopolizując rynek medialny mogą zagłuszyć każdy komunikat, który nie został przez nich nadany. Jednocześnie, ze względów komercyjnych, obniżają jakość prezentacji wydarzeń. Nadmiernie akcentują sensację, i jeśli trzeba, nie unikają nawet tworzenia fikcyjnych wydarzeń. Tylko po to, by zatrzymać przy sobie odbiorców.

„Magnaci” medialni coraz częściej wchodzą w bardziej lub mniej oficjalne relacje z władzą państwową. Dobrym przykadem jest Silvio Berlusconi, a na gruncie polskim- Lew Rywin. Problemem społecznym, którego wciąż nie udaje się systemowo rozwiązać, jest trudność kontroli treści przekazu w zakresie moralności i dobrych obyczajów, a także promocji patologii społecznych.

1. Budowanie przez dziennikarzy medialnego wizerunku kandydata.

Maxwell E. McCombs i Donald L. Shaw postanowili sprawdzić, jaki związek zachodzi między programami politycznymi wysuwanymi przez poszczególne ugrupowania, a listą zagadnień proponowaną przez środki masowego przekazu. Okazało się, że różne stacje radiowe i telewizyjne, a także wydawcy gazet, arbitralnie ustalają listy tzw. najważniejszych problemów, które stają się wiodącymi tematami podejmowanymi podczas kampanii.. Chociaż kandydaci starali się zaakcentować inne problemy niż te, które za ważne uznały media, to i tak wyborcy przede wszystkim zauważyli te medialne. Narzucenie określonych tematów przez dziennikarzy spowodowało, że wyborcy poświęcali swoją uwagę nie tyle poszczególnym kandydatom, ale całej kampanii wyborczej.

Można więc stwierdzić, że media, dziennikarze, mają znacznie większą szansę na modyfikowanie postaw wyborców wobec kandydatów i ich programów, niż sami kandydaci.


McCombs i Shaw dodają, że im większe jest zainteresowanie odbiorców przekazem medialnym (powodowane np. jego atrakcyjnością) i im mniejsza jest ich wiedza dotycząca problematyki poruszanej podczas kampanii (np. w wyniku podejmowania tematów, które są obce lub niezrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy), tym większy jest wpływ mediów na opinie wyborców.

Udział mediów w modyfikowaniu postaw i opinii wyborców podczas kampanii może również polegać na torowaniu pewnych treści, które nie odnoszą się bezpośrednio do kampanii.
Media mogą podkreślać jakiś, niezależny od wyborów, temat, który stanie się pryzmatem, przez który będą oceniani kandydaci biorący udział w kampanii.

Prezentacja kandydata w mediach wiąże się z jeszcze jednym czynnikiem, tzw. ramą interpretacyjną (framing). Wyznacza ona ogólniejszą perspektywę prezentacji kandydatów, przyjętą przez sztaby wyborcze. Rama definiuje figurę i tło komunikatu perswazyjnego.

5 ram interpretacyjnych, które najczęściej były wówczas przyjmowane przez dziennikarzy (wg Holi Semetko i Patti Valkenburg)

1. Prowokowanie konfliktu, którego celem jest zwiększenie zainteresowania odbiorców. Często towarzyszy mu nadmierne upraszczanie omawianej problematyki i podkreślanie różnic między „walczącymi” stronami. Jest to najchętniej przyjmowana postawa wobec rywalizujących o tron polityków.

2. Koncentracja na człowieku, wyrażająca się poprzez wiązanie problemów poruszanych w kampanii z kandydatem lub wyborcą, a zwłaszcza z ich emocjami. Zwolennicy tej ramy interpretacyjnej chętnie eksponują zbliżenia twarzy i ekspresję emocjonalną w materiale wizualnym oraz podkreślają personalny związek wydarzeń z konkretnymi ludźmi.

3. Konsekwencje ekonomiczne, czyli sprowadzenie wszystkich promowanych w wyborach posunięć politycznych do zagadnień korzyści lub strat finansowych jednostek, grup czy też całego społeczeństwa.

4. Moralność, określa ramę interpretacyjną prezentowanych wydarzeń przede wszystkim w świetle wartości moralnych, religijnych lub patriotycznych. Przykładami stosowania są np. debaty w sprawie lustracji, aborcji czy eutanazji. W wymiarach politycznych, ta perspektywa najchętniej bywa podejmowana przez dziennikarzy o narodowych i zarazem populistycznych tendencjach.

5. Odpowiedzialność, pozwala oceniać skutki promowanych pomysłów politycznych podczas kampanii. Przyjęcie tej ramy interpretacyjnej prowadzi do publicznej dyskusji nad odpowiedzialnością za przewidywane, najczęściej negatywne, skutki przyjęcia polityki kontrkandydatów. Ta perspektywa stanowi fundament tzw. negatywnej kampanii wyborczej, czyli takiej, w której jawnie dyskredytuje się innego kandydata.

2. Tendencyjność w relacjonowaniu przebiegu kampanii

Niewątpliwy wpływ na tendencyjność przekazu ma zasada selekcji materiałów przeznaczonych do rozpowszechniania. Ten rodzaj aktywności bezpośrednio wiąże się z tzw. gatekeepers, czyli interpretatorami informacji. Najczęściej tę rolę pełnią właśnie dziennikarze i wydawcy. Centra medialne coraz chętniej poszukują ludzi, którzy przede wszystkim są reprezentantami stacji telewizyjnej lub gazety niż po prostu rzetelnymi dziennikarzami.

Przychylność lub nieprzychylność wobec prezentowanego kandydata może być wyrażana przez dziennikarzy werbalnie, ale znacznie częściej jest niewerbalnie.

Obok aktów zniekształcania przez dziennikarzy treści przekazów politycznych, media dysponują wieloma innymi środkami formalnymi, które również mogą istotnie wpłynąć na tendencyjność w relacjonowaniu kampanii wyborczej. Jednym z nich jest nierównomierna ilość czasu czy też miejsca przeznaczanego na różnych kandydatów. W radiu i w telewizji sprowadza się ona do liczby wystąpień i czasu prezentacji, w prasie - do powierzchni przeznaczonej na przedstawienie kandydata i jego programu oraz liczby zdjęć i nagłówków.

Poza prostymi środkami manipulacji informacją, takimi jak częstotliwość, długość lub pora emisji, istnieją takie, które wykorzystują fakt, iż interpretacja każdego nadanego komunikatu jest wypadkową zarówno jego treści, jak i kontekstu, w którym został odebrany. W zależności od emocjonalnego nacechowania wiadomości poprzedzających lub następujących po informacji krytycznej (np. dotyczącej relacji z wyborów), informacja ta może być całkowicie inaczej zinterpretowana i zapamiętana przez odbiorców. Bardziej rozbudowane formy komunikatu (np. telewizyjny news ze stendaperem i kilkoma wypowiedziami różnych osób), w większym stopniu przykują uwagę widzów, niż prosta informacja przeczytana przez lektora ze studia.

3. Wpływ sondaży opinii społecznej na zachowania wyborcze

Antoni Sułek wymienia trzy funkcje sondaży społecznych:


Mamy tym silniejszą tendencję do modyfikacji własnych poglądów na jakąś sprawę, im mniej jesteśmy pewni swojej opinii oraz im więcej osób ma inny pogląd na tę sprawę niż my.

Wyniki opinii publicznej są chętnie cytowane podczas kampanii wyborczej przez polityków zwłaszcza, gdy są zgodne z ich poglądami. Stanowią wtedy ważne narzędzie walki wyborczej, mogą powodować zmiany w opinii publicznej.

Według Antoniego Sułka sondaże pełnią również ważne funkcje praktyczne w procesie demokratyzacji społeczeństwa. Zwłaszcza w systemach społecznych, w których na scenie politycznej występuje wiele słabych partii. Wtedy sondaże mogą pełnić funkcje polityczne, być platformą komunikowania się ze sobą poszczególnych partii w zakresie ustalania wpływów społecznych, a także stanowić źródło prognostyczne np. dotyczące nastrojów społeczeństwa.

Podczas kampanii sztaby wyborcze mają dostęp do trzech rodzajów sondaży:

Badania Darrella M. Westa dotyczące przebiegu wyborów prezydenckich ujawniły, że nie ma bezpośredniego związku między wiedzą o tym, który kandydat wygrywa w sondażach a jego późniejszym wyborem. Z drugiej jednak strony, Stephen J. Ceci i Edward L. Kain zauważyli, że wyniki sondaży wpływają przede wszystkim na decyzje tych wyborców, którzy nie mają sprecyzowanych preferencji politycznych. Robert Navazio, również stwierdził wpływ sondaży na zachowania wyborców, ale dopiero wtedy, gdy w analizie danych uwzględnił taką zmienną, jak zawód wykonywany przez wyborcę. Okazało się, że pracownicy fizyczni mają silniejszą tendencję do przerzucania swoich głosów na przegrywających, zaś urzędnicy - na wygrywających w sondażach.

Istotnym czynnikiem modyfikującym wrażliwość na wyniki sondaży jest również poziom przeżywania dysonansu poznawczego, wyznaczony przez zakres zgodności między własnymi preferencjami a wynikiem badania opinii społecznej. Vicki G. Morowitz i Carol Pluziński stwierdzili np., że jeśli ktoś popiera kandydata i jest przekonany, że ma on największe szanse w wyborach, ale aktualnie jego pozycja w sondażach jest raczej słaba, to pojawia się tendencja do odrzucania danych z sondaży. Jeżeli natomiast ktoś popiera kandydata, ale jednocześnie sądzi, że ma on niewielką szansę na wybór, to wynik sondażu może istotnie wpłynąć na poparcie innego kandydata.

Inny efekt wpływu wyników badań opinii społecznej na zachowania wyborcze, polega na przenoszeniu głosów na tę partię, dla której poparcie w sondażach zaczyna szybko rosnąć. Najczęściej dochodzi do tego w sytuacji, gdy obywatele stają przed dylematem wyboru mniejszego zła, np. przeciwko innej partii, której zwycięstwo uznaje się za najmniej pożądane.

Podsumowując iluzją jest przekonanie, że media są lub kiedykolwiek mogą być obiektywne, ponieważ relacjonują coś „na żywo”, z zapewnieniem „bez komentarza”. Zawsze są komentarzem dla swoich przekazów. Uwikłanie mediów we wszystkie konteksty społeczne, które towarzyszą kampaniom wyborczym, komplikuje sieć możliwych powiązań i wpływów różnych zmiennych na siebie.

80. Proszę wyjaśnić pojęcie dyplomacji publicznej i jej rolę we współczesnych stosunkach

międzynarodowych.

Głównie na podstawie książek Beaty Ociepki „Dyplomacja publiczna” i Josepha S. Nye'a „Soft Power”

  1. Pojęcie `dyplomacji publicznej' i dwie definicje

Za twórcę pojęcia `dyplomacji publicznej' uważa się Deana Edmunda Guilliona. Po raz pierwszy użyto tego terminu w 1965 roku przez Deana Edmunda Gulliona. Termin ten powstał wraz z utworzeniem Centrum Edwarda E. Murrowa ds. Dyplomacji Publicznej przy Fletcher School of Law and Diplomacy na Uniwersytecie w Tufts.

Ówcześnie termin ten został zdefiniowany następująco:

„Dyplomacja publiczna zajmuje się wpływem, jaki postawy

społeczne wywierają na formowanie i realizację polityki zagranicznej.

Obejmuje ona aspekty stosunków międzynarodowych wykraczające poza

tradycyjną dyplomację; formowanie przez rząd opinii publicznej w innych

krajach; wzajemne oddziaływanie prywatnych grup i interesów w jednym

państwie na te w drugim; relacjonowanie wydarzeń zagranicznych i ich

wpływu na politykę; komunikowanie pomiędzy tymi, których pracą jest

komunikacja, między dyplomatami i korespondentami zagranicznymi; oraz

proces międzykulturowej komunikacji”

Definicja z książki Beaty Ociepki „Dyplomacja publiczna'

Dyplomacja publiczna jest dwustronną, dialogową formą politycznego komunikowania międzynarodowego, skierowaną do publiczności za granicą, realizowaną dzięki pośrednictwu środków przekazu i poprzez kanały bezpośrednie. Jej celem jest kształtowanie lub wspieranie pozytywnego wizerunku kraju i społeczeństwa za granicą.

  1. Opis i rola dyplomacji publicznej w stosunkach międzynarodowych

Dyplomacja publiczna została spopularyzowana głównie dzięki mechanizmowi zapoczątkowanemu przez postęp technologiczny; rozwój mediów takich jak telewizja, radio czy Internet. Możliwość swobodnej wymiany informacji pomiędzy społeczeństwami różnych państw pociąga za sobą wpływ na opinię publiczną i kształtuje wizerunek państw na całym świecie. Równocześnie należy liczyć się z możliwością weryfikacji dostarczonych danych przez odbiorców - społeczność międzynarodową. Komórki zajmujące się promocją w rządach

poszczególnych państw coraz częściej podejmowały wyzwanie i odchodziły

stopniowo od zasad dyplomacji tradycyjnej w stronę rozwiązań angażujących szerszą publiczność. Tym samym głównym podmiotem dyplomacji publicznej są ludzie, a szerzej, całe społeczeństwa. Dyplomacja publiczna próbuje wzbudzać zainteresowanie poprzez zwracanie uwagi na trzy potencjalne zasoby: kulturę, wartości polityczne i politykę zagraniczną. Czyni to głównie poprzez telewizję, wspieranie finansowe eksportu kultury i organizowanie wymian. Czwartym wymiarem dyplomacji publicznej jest rozwijanie trwałych relacji międzyludzkich z kluczowymi jednostkami, co odbywa się w procesie wieloletnim poprzez praktyki, wymiany, szkolenia, konferencje i dostęp do kanałów medialnych. Są to właśnie kanały bezpośrednie realizowania dyplomacji publicznej, na które wskazuje uwagę Ociepka w definicji przytoczonej powyżej. Oczywiście pozytywny wizerunek, którego stworzenie ma być owocem stosowania dyplomacji publicznej, nie jest celem samym w sobie. Celem ostatecznym, który osiąga się dzięki jego posiadaniu, jest łatwiejsze osiąganie celów polityki zagranicznej. Te efekty dyplomacji publicznej, czyli oddziaływanie na stosunki międzynarodowe poprzez atrakcyjność, wiążą się z wprowadzonym przez Josepha S. Nye'a w książce „Soft Power” terminem soft power (wiem, `soft power' dwa razy pod rząd dziwnie brzmi no ale…). Soft power jest przeciwieństwem hard power, która oznacza osiąganie celów poprzez działania militarne i ekonomiczne. Według Nye'a, posiadanie soft power daje danemu podmiotowi stosunków międzynarodowych olbrzymie możliwości. W związku z tym, iż jest „lubiany” nie tylko przez przywódców innych podmiotów, ale także wśród obywateli tych podmiotów, stosunki z nim rozwijane mają pełną akceptację społeczną.

Dyplomacja publiczna opiera się na przekonaniu, że obywatele mają wpływ na politykę zagraniczną państwa. Wpływ ten ma rodzaj bezpośredni, kiedy na przykład obecny polityk czy urzędnik państwa A miał styczność z działaniami dyplomacji publicznej państwa B i dzięki nim postrzega kraj B za atrakcyjny. Może być to też wpływ pośredni, kiedy pozytywna opinia o kraju B wśród obywateli kraju A sprawia, że stosunki państwa A z państwem B posiadają akceptację społeczną.

Ciężko jest wymienić wszystkie metody działania dyplomacji publicznej ze względu na ich bardzo dużą liczbę i szerokie możliwości. Mogą to być zachęcające akcje promocyjne na terenie innego państwa, nauczanie ojczystego języka na terenie innego państwa, udostępnianie za darmo przetłumaczonych rodzimych książek historycznych bądź beletrystycznych, wymiana osobowa, programy edukacyjne oferowane przez rząd, promująca działalność artystów, sportowców, czy powszechnie szanowanych osób itp. itd., czyli wszystko co ślina na język przyniesie i przypasuje klimatem do pojęcia `dyplomacji publicznej'.

  1. Dyplomacja tradycyjna a dyplomacja publiczna

    2. Dyplomacja tradycyjna

    Dyplomacja publiczna

    Kluczowi aktorzy

    Państwa

    Ludzie

    Źródła władzy

    Przymus

    Przyciąganie

    Strategia

    Gra sił

    Współpraca

    Cele

    Narzucanie idei

    Kształtowanie preferencji

    Komunikacja

    Propaganda/autopromocja

    Współpraca

    Rola rządu

    Kierowanie

    Ułatwianie

    Podejście do informacji

    Tajność/handel sekretami

    Otwartość/budowanie zaufania

    Struktury

    Dwustronne

    Wielostronne

    Nastawienie

    Wygrany/przegrany

    Wygrany/wygrany

    Wojna

    O terytorium i korzyści ekonomiczne

    O wartości i międzynarodową stabilność

    81. Proszę wymienić i opisać przyczyny nieważności umowy międzynarodowej (w świetle

    konwencji o prawie traktatów).

    Na podstawie tekstu „Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów”.

    1. Wstęp

    Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie, należy ustalić o jakiej konwencji mowa. Jej tytuł to „Konwencja wiedeńska o prawie traktatów”. Została sporządzona w Wiedniu dnia 23 maja 1969r. Dla zainteresowanych, oznaczenie w Polskim systemie prawnym to Dz.U.1990.74.439 (Dz. U. z dnia 2 listopada 1990 r.).

     

    1. Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej - tekst konwencji

    Dział 2. Nieważność traktatów

    Artykuł 46

    Postanowienia prawa wewnętrznego dotyczące kompetencji do zawierania traktatów

    1. Państwo nie może powoływać się na to, że jego zgoda na związanie się traktatem jest nieważna, ponieważ została wyrażona z pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego dotyczącego kompetencji do zawierania traktatów, chyba że to pogwałcenie było oczywiste i dotyczyło normy jego prawa wewnętrznego o zasadniczym znaczeniu.

    2. Pogwałcenie jest oczywiste, jeżeli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze.

    Artykuł 47

    Szczególne ograniczenia upoważnienia do wyrażenia zgody państwa

    Jeżeli upoważnienie przedstawiciela do wyrażenia zgody państwa na związanie się określonym traktatem zostało poddane szczególnemu ograniczeniu, to zaniechanie przez przedstawiciela przestrzegania tego ograniczenia nie może być powołane jako unieważniające zgodę przez niego wyrażoną, chyba że ograniczenie to zostało notyfikowane pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem przez niego takiej zgody.

    Artykuł 48

    Błąd

    1. Państwo może powoływać się na błąd w traktacie dla unieważnienia swojej zgody na związanie się traktatem, jeżeli błąd ten dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo to przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany, i które stanowiły zarazem istotną podstawę jego zgody na związanie się traktatem.

    2. Ustęp 1 nie ma zastosowania, jeżeli dane państwo swoim własnym zachowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub jeżeli okoliczności były tego rodzaju, że zwracały uwagę tego państwa na możliwość błędu.

    3. Błąd dotyczący tylko sformułowań tekstu traktatu nie wpływa na jego ważność; wówczas stosuje się artykuł 79.

    Artykuł 49

    Oszustwo

    Jeżeli państwo zostało nakłonione do zawarcia traktatu drogą oszukańczego postępowania innego państwa negocjującego, państwo to może powołać się na oszustwo jako unieważniające jego zgodę na związanie się traktatem.

    Artykuł 50

    Przekupstwo przedstawiciela państwa

    Jeżeli wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem zostało spowodowane w drodze przekupienia jego przedstawiciela - bezpośrednio lub pośrednio - przez inne państwo negocjujące, państwo to może powołać się na takie przekupstwo jako na czynnik unieważniający jego zgodę na związanie się traktatem.

    Artykuł 51

    Przymus wobec przedstawiciela państwa

    Wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem, które zostało spowodowane w drodze przymusu wobec jego przedstawiciela przez czyny lub groźby skierowane przeciwko niemu, nie ma żadnego skutku prawnego.

    Artykuł 52

    Przymus wobec państwa w postaci groźby lub użycia siły

    Traktat jest nieważny, jeżeli jego zawarcie zostało spowodowane przez groźbę lub użycie siły z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, wyrażonych w Karcie Narodów Zjednoczonych.

    Artykuł 53

    Traktaty sprzeczne z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego (ius cogens)

    Traktat jest nieważny, jeżeli w chwili jego zawarcia jest sprzeczny z imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego. W rozumieniu niniejszej konwencji imperatywną normą powszechnego prawa międzynarodowego jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę postępowania prawa międzynarodowego o tym samym charakterze.

    1. Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej - opis zagadnień wyciągniętych z tekstu konwencji.

    Zgodnie z konwencją wiedeńską o prawie traktatów z 1969, przesłanki (przyczyny) nieważności umów międzynarodowych można podzielić na trzy grupy:

    I. związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów - konwencja dopuszcza powołanie się na tę okoliczność wyłącznie w sytuacji, gdy pogwałcona norma prawa wewnętrznego ma zasadnicze znaczenie, zaś pogwałcenie było oczywiste, tj. obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie ze zwyczajną praktyką i w dobrej wierze;

    II. związane z wadami oświadczenia woli:

    a) przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienie do wyrażenia zgody - przy czym na przesłankę tę można się powoływać tylko gdy ograniczenia upoważnienia były podane do wiadomości pozostałym państwom przed wyrażeniem zgody

    b) błąd - jeżeli dotyczy faktu lub sytuacji, która istniała w czasie zawierania umowy i stanowiła istotną podstawę zgody państwa na zawarcie umowy. Nie może się na tę przesłankę powoływać państwo, które swoim postępowaniem przyczyniło się do powstania błędu lub okoliczności były takie, że powinno się liczyć z możliwością jego zaistnienia.

    c) podstęp - przez co należy rozumieć umyślne wprowadzenie w błąd ze strony innego państwa negocjującego

    d) przekupstwo

    e) przymus wobec przedstawiciela państwa

    f) przymus wobec państwa - chodzi tu wyłącznie o przymus polegający na groźbie lub użyciu siły. Nie dotyczy to jednak traktatów pokoju narzucanych państwu, które dopuściło się agresji, a następnie zostało pokonane. Pewnie kontrowersje budzi kwestia użycia przymusu ekonomicznego, ale przeważa stanowisko, iż on także nie mieści się w tym pojęciu.

    III. związane ze sprzecznością z normą ius cogens - nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia jest niezgodna z bezwzględnie obowiązującą normą powszechnego prawa międzynarodowego (czyli normą ius cogens).

    OBJAŚNIENIE CZYM JEST IUS COGENS

    Ius cogens (łac., dopełniacz: iuris cogentis, stąd niekiedy używane pol. "norma kogentna" lub "norma kogentalna") - norma prawna bezwzględnie wiążąca.

    Normy prawne bezwzględnie obowiązujące znamionuje to, że ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone - w przeciwieństwie do norm względnie obowiązujących (ius dispositivum).

    W prawie międzynarodowym

    W stosunkach międzynarodowych obowiązują pewne normy prawne o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego (zarówno umowną jak i zwyczajową) nie mającą charakteru ius cogens. Normy też zwane są: bezwzględnie obowiązującymi, imperatywnymi bądź peremptoryjnymi normami prawa międzynarodowego.

    Brak jest wyczerpującego katalogu takich norm. Niektóre z nich są kwestionowane co do swego charakteru bezwzględnie wiążącego. Ze swej istoty wszelkie normy typu ius cogens mają charakter zwyczaju międzynarodowego i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w umowach międzynarodowych, np. Karcie Narodów Zjednoczonych. Do najczęściej podawanych przykładów norm iuris cogentis należą:

    Normy iuris cogentis ograniczają swobodę państw, ale jednocześnie chronią państwa słabsze w negocjacjach z silniejszymi, obowiązuje w nich bowiem zasada suwerennej równości.

    Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 uznaje ius cogens za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z ius cogens. Jeżeli zaś powstanie nowa norma ius cogens w trakcie obowiązywanie umowy następnie z nią sprzecznej, to taka umowa wygasa.

    82. Państwa trwale neutralne - proszę opisać ich status w prawie międzynarodowym.

    Na podstawie „Prawa międzynarodowego publicznego” Bierzanka i Symonidesa oraz notatek z zajęć.

    1. Krótki komentarz do tego co powyżej.

    Państwo wieczyście neutralne, to państwo, którego neutralność jest stanem trwałym. Do uzyskania statusu państwa wieczyście neutralnego nie wystarcza jednostronna deklaracja państwa. Musi ona zostać uznana przez inne państwa (innych członków społeczności międzynarodowej). Trwała neutralność wynika z umowy międzynarodowej lub decyzji samego państwa, ale akceptowanej przez społeczność międzynarodową.

    Państwo wieczyście neutralne deklaruje nieuczestniczenie w konfliktach zbrojnych prowadzonych przez inne państwa oraz faktycznie nie używa siły zbrojnej wobec innych państw, nie przystępuje do toczących się działań zbrojnych prowadzonych przez inne państwa, a także nie udostępniania swojego terytorium i swoich zasobów państwom pozostającym w konflikcie zbrojnym.

    Niepodległość oraz integralność terytorialna państwa wieczyście neutralnego podlega gwarancjom i ochronie ze strony innych państw. Posiadanie statusu państwa wieczyście neutralnego nie stanowi jednak przeszkody dla zorganizowania i utrzymywania infrastruktury wojskowej oraz sił zbrojnych przez nie. Państwo neutralne ma prawo do bronienia swojej niepodległości i terytorium (prawo do samoobrony). Jednak państwo to nie powinno przystępować do sojuszy wojskowych (np. NATO, dawniej też Układ Warszawski, itp.). Państwa trwale neutralne mogą jednak uczestniczyć w innych organizacjach międzynarodowych, np. ONZ, Unia Europejska, Rada Europy, itd.

    Współcześnie państwami neutralnymi są Szwajcaria od 1815 roku oraz Austria od 1955 roku. Neutralność Szwajcarii została uznana podczas Kongresu wiedeńskiego i podtrzymana przez Traktat wersalski. 26 października 1955 roku parlament Austrii uchwalił konstytucję oraz deklarację o wieczystej neutralności.

    83. Proszę wymienić i scharakteryzować zakresy obowiązywania umów międzynarodowych.

    Na podstawie „Prawa międzynarodowego publicznego” Bierzanka i Symonidesa oraz notatek z zajęć. Najlepiej wszystko wypunktować.

    1. Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni

  1. Zastrzeżenia

  1. Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich

84. Proszę opisać kryteria, przedmiot i konsekwencje prawne uznania państwa w prawie

międzynarodowym.

Na podstawie „Prawa międzynarodowego publicznego” Bierzanka i Symonidesa oraz notatek z zajęć. Zagadnienie rozszerzone o uznanie rządu, uznanie za stronę wojującą i powstańców oraz uznanie za naród. Wolałem to dodać dla pewności.

  1. Pojęcie i formy uznania

  1. Uznanie państwa

  1. Uznanie rządu

  1. Uznanie za stronę wojującą i za powstańców

  1. Uznanie za naród

  1. Proszę porównać teorie Mackindera i Hauhofera.

Zarówno Mackinder jak i Haushofer reprezentowali (choć ze skrajnie rożnych pozycji) tezę o schyłku dominacji nad światem potęg morskich na korzyść potęgi kontynentalnej kontrolującej masę Euroazjatycką.(co Mackinder chciał powstrzymać a Haushofer przyspieszyć z oczywistych względów) w obu spojrzeniach istotne miejsce zajmował sojusz niiemiecko-rosyjski (poszerzony ewentualnie o Japonię) Jako element determinujący kontrolę nad tzw heartlandem (o czym dalej) a w konsekwencji nad światem. Haushofer popierał oczywiście politykę mogącą do takiego sojuszu doprowadzi Mackinder natomiast całym sobą popierał politykę mogącą takowy sojusz powstrzymać gdyż mógłby on powalić na kolana Brytyjskie Imperium (wedle jego własnych przewidywań.)

Sir Halford Mackinder zakładał istnienie rejonu określanego w polskiej literaturze jako sworzeń świata („pivot area”) strefę tą zaczęto później nazywać sercem kontynentu (heartland) kontrola nad tą sferą dawała panowanie nad masą kontynentalną a w konsekwencji światem. W zależności od momentu historycznego w jakim pojawiały się jego publikacje na temat (1904, 1919, 1943 za każdym razem nieco zmieniał położenie heartlandu) wskazywał, że niebezpieczeństwo hegemoni nadciąga (odpowiednio) z: Rosji, Niemiec i znów Rosji. Jednak niezależnie od tego wskazywał iż dla zachowania równowagi w obrębie kontynentu a co za tym idzie utrzymanie przewagi po stronie potęg morskich należy te dwa państwa oddzielić od siebie. Uważał iż historia zawsze kręci się wokół konfliktu pomiędzy potęgami morskimi a kontynentalnymi oraz, że potęga kontynentalna zawsze rodzi się w sercu Eurazji (wspomniany wcześniej pivot area/heartland). Była to naturalna forteca znajdująca się poza zasięgiem potęg morskich, z której do XVI w. Promieniście wyruszały inwazje w kierunku tzw. Wewnętrznego półksiężyca tzn. Chin, Indii, Bliskiego Wschodu oraz Europy. Układ sił zmienił się po odkryciu i opanowaniu tzw. Półksiężyca zewnętrznego (obie Ameryki, Australię oraz Afrykę subsaharyjską) Rozpoczął się okres dominacji potęg morskich. Sytuacja zaczęła zmieniać się ponownie na skutek kilku czynników po pierwsze: budowy linii kolejowych w Rosji oraz ekspansji przemysłowej i zjednoczenia Niemiec. Jeśli chodzi o Rosję uzyskała ona możliwość swobodnego (czy przynajmniej swobodniejszego) przerzucania sił zbrojnych wewnątrz swojego terytorium od centrum w kierunku peryferii Niemcy natomiast zapewniali masie kontynentalnej zdolność przemysłową. Dla wielkiej Brytanii oznaczało to konieczność porzucenia polityki „splendid isolation” Haushofer przejął Mackinderowską ideę o kluczowym znaczeniu Europy środkowo-wschodniej (teza z 1919) oczywiście odwracając ich polityczne konkluzje. Mackinder widział ją jako zabezpieczaną przez ligę narodów strefę buforową pomiędzy Niemcami a Rosją w konsekwencji uniemożliwiając zaistnienie jedności kontynentalnej, Haushofer natomiast rozpatrywał ją jako strefę kontrolowaną przez Niemców i stanowiącą przestrzeń życiową dla narodu Niemieckiego, rejon niejako zbiegu interesów Niemiec i Rosji gwarantujący trwałość sojuszu między nimi, oraz dający Niemcom możliwość wpływania na wewnętrzne sprawy Rosji. (tzw. Mitteleuropa). w jego mniemaniu wrogiem Niemiec były potęgi morskie nie Rosja. Świat miałby zostać zreorganizowany na zasadzie południkowo biegnących pan-regionów zrównoważonych pod względem gospodarczym, kulturowym, politycznym etc. Który to porządek mogłoby zostać zrealizowane wyłącznie w porozumieniu z Rosją aby przełamać opór anglosaskich potęg morskich. Wcześniejsze konflikty między nimi (Niemcami a Rosją) były powodem uzyskania hegemoni przez mocarstwa anglosaskie a zaistnienie sojuszu odwróciło by tę sytuację. Porozumienie (o ile nie dało by się go uzyskać drogą dyplomatyczną) należało narzucić Rosji przez pokonanie jej zbrojne. Było to niezbędne w celu (nieuniknionego jego zdaniem z powodu zbytniego rozciągnięcia terytorialnego, bezbronność terytorium na ataki lotnicze z Europy i brak centrum barycznego) imperium brytyjskiego. Co z kolei było warunkiem utworzenia przez Niemcy nowego ładu Europejskiego a potem światowego. W 1941 jego koncepcja zakładała istnienie 4 pan-regionów: Pan-Europa obejmująca basen morza Śródziemnego Afrykę subsaharyjską i bliski wschód, do zatoki Perskiej. Pan Ameryka składająca się z obu Ameryk Pan-Rosja, rozciągająca się na południe i zajmująca Indie (przynajmniej we wcześniejszych wersjach w tej z '41 nie wymieniona) Pan- pacyfika rejon obejmujący Chiny Australię i Indonezję znajdujący się pod hegemonią japońską.

W 1943 roku Makinder twierdził iż jego teoria jest dalej aktualna ze względu na rozwój lotnictwa, dającego możliwość potęgom kontynentalnym bezpiecznego bombardowania przyczółków lądowych stworzonych przez potęgi morskie bez ryzyka skutecznego odwetu z ich strony. Choć w związku z tym przesunął heartland na wschód. (jego najdalej wysunięta na zachód cześć pokrywała się z linią Leningrad-Moskwa-Stalingrad). Zaczął również przypisywać znaczącą wagę „środkowemu oceanowi” (midland ocean- północny Atlantyk) gdzie stykały się wpływy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz generalnie kontynentu europy. Sojusz USA i ZSRR miał gwarantować pokój światowy równoważąc jednocześnie rosnącą wagę Chin i Indii przeżywających w owym czasie bum demograficzny. Układ Ląd-Morze zastąpiono przeciwstawieniem na lino N-S.

Koncepcje które determinowały spojrzenie ichmościów;p

Mackinder:

Znajdował się pod wpływem determinizmu środowiskowego (ratzel lebensraum, koncepcja o tym że naród na pewnym etapie rozwoju wyrasta ze swoich granic i potrzebuje coraz więcej surowców, z których najistotniejszym jest przestrzeń życiowa, rywalizacja na tym polu prowadzi do konfliktów i rywalizacji. fascynował się ideą regionów naturalnych Jego koncepcja wzbudziła najwięcej sprzeciwu w Stanach, które były w tej koncepcji niedoceniane choć zaczęły już w tamtym okresie odgrywać rolę mocarstwa światowego.

Haushofer:

Polityka państwa jest uzależniona od jego sytuacji przestrzennej, choć głównym motorem działań na przestrzeni dziejów (co podkreślał) był element ludzkiej woli jako czynnika zdolnego przekroczyć ograniczenia naturalne. Doceniał rolę przestrzeni jednak nie degradował człowieka włącznie do roli jej użytkownika. Geopolityka miała być środkiem uświadamiania rządzących jak osiągać polityczne cele w określonej przestrzeni geograficznej. Należy dbać aby masy zostały uświadomione co do celów ( w ostatecznym rozrachunku naród realizuje cele polityczne). Postulował aby zastąpić historię geopolityką jako element wychowawczy narodu. Podstawowe zadanie podważenie dyktatu wersalskiego. Przekonanie o tym iż państwa dzielą się na statyczne (skazane na upadek) i dynamiczne (jak Niemcy rozwijające się, potrzebujące przestrzeni). Opowiadał się za ekspansją kolonialną (szczególnie w afryce, tworząc zaplecze dla rasy białej duszącej się w Europie oraz zagrożonej przewagą demograficzną ze strony rasy czarnej) dla równoważenia i wywierania nacisku na G.B Przeciwnik narzucania swojej woli gwałtem państwom podległym należy zagwarantować pewną wewnętrzną autonomię, ograniczając możliwości samostanowienia w sprawach zagranicznych (powstały wtedy układ geopolityczny jest trwalszy).

Zwolennik autarkii. Przeciwnik wojny na 2 fronty (przyczyna porażki Niemiec w 1 wojnie.)

Mackinder:

Rosja+Niemcy-fuj

Bufor-Europa Środkowo-Wschodnia

Heartland

Niemcy zagrożeniem dla G.B (na przemian z Rosją)

Półksiężyc zewnętrzny, wewnętrzny

Konflikt ląd- morze (pierwotnie), potem Północ-Południe

Haushofer

Niemcy+Rosja- Popierał

Kontrolować Europę Środkowo-Wschodnią

Wielka Brytania wrogiem

W razie braku możliwości porozumienia podbić Rosję

4 panregiony

86.Proszę scharakteryzować pojęcie i rodzaje granic.

Granica jest podstawowym czynnikiem determinującym terytorium państwa którego posiadanie jest z kolei podstawowym warunkiem jego istnienia, można więc spokojnie powiedzieć iż stanowi jego immanentną część. W pojęciu prawnym jest to powierzchnia prostopadła, do powierzchni ziemi oddzielająca zarówno sferę lądu jak również strefy morskie podziemne i powietrzne. Generalnie jest to linia wewnątrz której państwo wykonuje swoją suwerenność i dysponuje pełną niezawisłością. Rozgranicza dostęp do surowców naturalnych oraz wzajemnych wpływów między państwami ograniczając w pewnym stopniu migracje ludności czy przepływ towarów. Granice można rozpatrywać w kontekście geograficznym, prawnym, gospodarczym, językowym, kulturowym jednak ze względu na postępujący proces globalizacji, panujące tendencje integracyjne etc. kategorie te należy traktować niejako pomocniczo. Najważniejszym aspektem jest jej aspekt polityczny (na którym zresztą skupia się literatura przedmiotu)

Pojęcie granicy definiuje się różnorako najpełniejszą podaje Klafkowski wskazując iż „pojęcie granicy państwa można określić zależnie od kryteriów w następujący sposób: -a) jest to linia na której kończy się władza państwowa, - b) jest to linia która oddziela terytorium jednego państwa od drugiego państwa albo morza otwartego,- c) płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi przecinająca ją w kierunku jej geometrycznego środka oddziela obszary podlegające zwierzchnictwu terytorialnemu sąsiadujących państw określa ona tylko sam przebieg granicy państwowej.- d)linia zetknięcia się terytoriów 2 państw.”

Granice dzieli się najczęściej na : naturalne, mieszane, geometryczne i narodowe

  1. Granica Naturalna- pojęcie ukute w XIX wiecznej Francji oznaczające po prostu oparcie/ ustanowienie granicy o element geomorfologiczny taki jak pasma górskie brzegi jezior, mórz czy też rzeki.

  2. Przez pojęcie granicy narodowej (będące niemiecką odpowiedzią na Francuzki ekspansjonizm) rozumie się granice terytorium na którym przejawia się duża działalność przedstawicieli danego narodu bądź kręgu kulturowego (jak choćby charakterystyczna architektura) i/lub w dużej koncentracji żyją przedstawiciele narodu (jak na przykład mniejszość rosyjska na półwyspie krymskim.)

  3. Granice geometryczne (stanowiące 40% ogółu granic w Afryce) są one wyznaczane wzdłuż równoleżników i południków ignorując kompletnie właściwości przyrodnicze rozkład etniczny i kulturowy dzielonego terytorium.

  4. Granice mieszane jest to rodzaj stanowiący kompromis pomiędzy wymienionymi wcześniej typami (np. rzadko pokrywają się z rzeźbą terenu) ulegają czasem zmianom na skutek ewolucji sytuacji demograficznej, wojny bądź rozpadu organizmu państwowego ( była Jugosławia ZSRR.) jednak generalnie są ustalane za porozumieniem stron-państw zainteresowanych i uzyskują uznanie międzynarodowe., a co za tym idzie nie powodują specjalnych kontrowersji w sensie globalnym.

Osobny zagadnienie stanowią granice morskie dzielące się na 1) śródziemnomorskie jak w przypadku Włoch czy Grecji 2)pomostowe czyli mający podwójny dostęp do mórz jak w przypadku Hiszpanii, Kanady 3)wyspiarskie Japonia G.B. Granicy morskiej nie stanowi brzeg morza a zewnętrzny pas wód terytorialnych(pomiędzy morzem otwartym a wybrzeżem z drugiej strony) szerokość wód terytorialnych nie została dotychczas ujednolicona i uznaje się ze wynosi od 3 do 200 mil morskich. (12 w przypadku Polski) zalicza się do nich także wody wewnętrzne ( nie przekraczające 10 mil szerokości zatoki fiordy wąskie cieśniny) należy jeszcze zwrócić uwagę na pas przyległy (poza morzem terytorialnym, jest to obszar na którym to państwo wykonuje wyspecjalizowane czynności np. fiskalne.)oraz szelf kontynentalny (półka podwodna o szerokości od 5 do 800 mil. Poza wodami terytorialnymi) podczas konwencji genewskiej o prawie morza z 1958 przyjęto iż za szelf uznaje się wszystko do głębokości 200 m jednak niektórzy dalej przyjmują 500. (Bałtyk jest uznawany za szelf na całej powierzchni gdyż nigdzie nie przekracza głębokości 200 metrów.

Granice:

-Lądowe, morskie- najbardziej niejednolite ze wszystkich.

-Naturalne/geometryczne/narodowe/umowne (polityczne)

-Aspekt kulturowy,geograficzny,prawny,gospodarczy NAJISTOTNIEJSZY JEST POLITYCZNY.

Granica=Terytorium=Państwo

Wewnątrz- niezawisłość, suwerenność

Prostopadła do ziemi, obejmuje podziemie i powietrze.

Rozgranicza dostęp do surowców, ogranicza wzajemne wpływy.

W oparciu o:

J.Bohdanowicz, M.Dzięcielski „zarys geografii historycznej i politycznej cywilizacji, podstawy metodologiczne”

Mark Blacksell „Geografia Polityczna”

Carlo Jean „Geopolityka”

Stanisław Otok.”Geografia polityczna geopolityka-państwo-ekopolityka”

87) Proszę opisać założenia antropogeografii:

Antropogeografia- Jej głównym zadaniem jest wyszukiwanie „ścieżek” czy też wzorców wzajemnego oddziaływania pomiędzy człowiekiem a jego środowiskiem. Chociaż genezy tej dziedziny można doszukiwać się już w pracach Arystotelesa, jej początki jako samodzielnej dziedziny nauki umiejscawia się w XIXw. Kiedy to jej wartość została dostrzeżona przy okazji pojawienia się teorii determinizmu środowiskowego (teoria mówiąca o tym iż ludzkie nawyki, konstrukcja fizyczna a także psychiczna stanowią bezpośrednią pochodną środowiska naturalnego właściwego danemu człowiekowi). Ze względu na niejaką interdyscyplinarność geografia człowieka dzieli się na wiele poddziedzin, najważniejsze stanowią: geografia kultury- zajmuje się ona badaniem produktów poszczególnych kultur (takich jak choćby architektura) oraz norm kulturowych w zależności od otoczenia. Geografia rozwoju- bada standardy i jakość życia poszczególnych społeczności, narodów w zależności od ich położenia na kuli ziemskiej jak również sposób zorganizowania rejonów najaktywniejszych ekonomicznie. Jest również nazywana geografią człowieka, jest to jedna z głównych gałęzi geografii zajmująca się badaniem ludzkiej aktywności w świecie, jak również jego zrozumienia i sposobów wykorzystania, otaczającej go przestrzeni. Zakłada ona zależność pomiędzy aktywnością człowieka a otaczającym go środowiskiem naturalnym. Bada również zróżnicowanie jego aktywności oraz jej charakteru i zależności względem otoczenia, próbując ustalić w jakim stopniu oraz w jakiej relacji są one faktycznie od siebie współzależne. W tym miejscu podzieliła się na dwa podstawowe nurty: Determinizm geograficzny którego zwolennikami byli Karl Ritter (jego prekursor),Ratzel, Haushofer. Friderich Ratzel,Sir H.J. Mackinder .Kierunek ten przenosi darwinistyczną teorię doboru naturalnego na grunt geografii, zakładając iż państwo jest organizmem żywym, przechodzi więc przez cykl życiowy począwszy od narodzin, przez dzieciństwo, dojrzałość po śmierć. Podlegają również naturalnej selekcji oraz walce o byt. Tendencje deterministyczne bardzo szeroko rozwijał Monteskiusz oraz I. Kant. Pierwszy twierdził iż geografia określa charakter i postępowanie ludzi, chłodny klimat ludzie silniejsi bystrzejsi mniejsza podejrzliwość (między innymi) klimat bezpośrednio wpływa na fizjologię ludzi., Nie potrafił jednak wyjaśnić w jaki sposób rozsądne prawa powstają w klimacie niesprzyjającym. Ostatecznie przyznał iż człowiekiem żądzą nie tylko klimat ale również religia, prawa. Drugi zakładał iż antropogeografia ma swój początek w geografii fizycznej obyczaje i zasady społeczne a nawet teologiczne zależą od właściwości gleby (niejako bazując na determinizmie arystotelesowskim)jednocześnie twierdząc iż ludzkie postępowanie jest warunkowane moralnością. Drugą ścieżką rozwoju był posybilizm geograficzny zakładający, że człowiek ma zdolność adaptacji do środowiska, ale również dostosowywania środowiska do swoich potrzeb, jego przeobrażanie, przyroda a zatem środowisko nie determinuje postępowania człowieka, daje mu natomiast szereg możliwości z których może on wybierać swobodnie. Jego przedstawicielami byli la Blache i Fabvere. W szerokim ujęciu antropogeografię można uznać za naukę społeczną (ze względu na ilość uwagi poświęcanej aktywności człowieka).Podstawowym założeniem jest to iż można poznać prawidłowości rozwoju środowiska tylko przez analizę rozwoju społecznego człowieka jako, że rozwój społeczny jest przez środowisko determinowany.

Uwaga, nakurwiam!

100. Przedstaw koncepcje integracji europejskiej i podaj przykłady ich zastosowania w pragmatyce europejskiej.

Samo pojęcie integracji oznacza proces tworzenia całości z części lub włączania pewnych elementów w całość. Wyróżnia się integracje gospodarczą, polityczną, społeczną etc, jednak ujęcie, które nas interesuje to integracja europejska - jest formą integracji międzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzącym na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej. Szerzej o samym pojęciu, czynnikach wpływających oraz tym kto, skąd i dlaczego zawarte jest w temacie 101.

W procesach integracyjnych zachodzących w Europie wyszczególniono szereg koncepcji różniących się zakresem, w jakim dane podmioty miały się jednoczyć. Sporne okazały się kwestie przekazywania uprawnień, zakres integracji, forma władzy oraz kształt docelowego tworu jaki miał powstać.
Należały do nich przede wszystkim:

a) federalizm - zakładał koncentrację władzy na płaszczyźnie ponadpaństwowej. Miał prowadzić ostatecznie do powstania federalnego państwa związkowego, co oznaczało oddanie części suwerenności na rzecz wspólnoty ponadnarodowej, utworzenie dwóch izb parlamentu, rządu, prezydenta oraz konstytucji. W skład rządu europejskiego, mającego szerokie uprawnienia wchodziliby funkcjonariusze międzynarodowi. Rząd ten podlegałby kontroli innego organu o charakterze parlamentarnym. Członkowie parlamentu europejskiego, wyłonionego na drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów, mieliby zachować niezależność od swoich krajowych przedstawicielstw i reprezentować interesy europejskie. Zwolennikami tej koncepcji byli Winston Churchill, Paul-Henri Spaak, Konrad Adenauer oraz Walter Hallstein.

Przykłady zastosowania koncepcji federacyjnej:
1. - wizja Winstona Churchilla o powstaniu Stanów Zjednoczonych Europy. Wskrzeszona została w 1999r. przez Vaclava Havela na forum francuskiego senatu. Zaproponowano opracowanie ustawy zasadniczej UE oraz modyfikacja Parlamentu Europejskiego na system dwuizbowy.

2. wizja Jaquesa Delorsa - zakładała utworzenie federacji sześciu państw założycielskich, których funkcjonowanie oparte byłoby na specjalnych uregulowaniach (tak zwany traktat w traktacie). Oznaczałaby federację państw narodowych ze wzmocnioną rolą ponadpaństwowych instytucji - głównie Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. (tutaj niektórzy jego koncepcje przypisują do konfederacji, była rozszerzana o tzw kręgi koncentryczne, czyli ściślejsze integrowanie się państw w różnych kręgach, w pierwszym EFTA + Szwajcaria, Norwegia, Lichtenstein, Islandia, w drugim nowopowstałe państwa Europy Środkowo-Wschodniej, w trzecim państwa OBWE, a potem zacieśni one kręgi miały integrować się ze sobą)

b) konfederalizm - czyli tak zwana koncepcja Europy Ojczyzn. Zakładała przede wszystkim utworzenie konfederacji państw europejskich na zasadzie poszanowania ich odrębności i suwerenności. Zakładała współpracę rządów państw na zasadzie jednomyślności. W myśl tej koncepcji współpraca byłaby realizowana na forum międzynarodowych konferencji. Państwa miały zachować zasadnicze kompetencja oraz wyposażyć wspólne organy w wyraźnie określone kompetencje, delegować część uprawnień na poziom ponadnarodowy a część pozostawić na poziomie narodowym. W przypadku konfliktów, konferencja pełniłaby rolę trybunału arbitrażowego (rozjemczego) Istotny wpływ na rozwój tej koncepji m tej koncepcji miał prezydent Francji Charles de Gaulle.

Przykłady zastosowania koncepcji konfederacyjnej:
1. Leo Tindemans (były premier Belgii) - Koncepcja „Europy dwóch lub różnych prędkości” 1975 - każde z państw powinno móc zdecydować, czy chce się integrować wolniej czy szybciej. Aby ją zastosować wg Traktatu z Maastrich musiało się zebrać 8 państw, w traktacie z Lizbony liczba ta zwiększa się do 9.

2. Ralf Dahrendorf - niemiecki socjolog i historyk - Europa a la carte 1979 - państwa miały wybrać dziedzinę, w której chcą się integrować szybciej. Koncepcja popierana przez Margaret Thatcher.

c) funkcjonalizm - utworzona przez Davida Mitrany'ego. Przeciwstawia ona zatem pragmatyzm ideologii, głosi prymat gospodarki nad polityką. Jego zdaniem, potrzeby międzynarodowej współpracy gospodarczej wywierają presję na zacieśnianie współpracy między narodami, zaś integracja w jednej dziedzinie powoduje samoczynną jej rozciąganie się na inne dziedziny (spill over). Rozwiązania ponadnarodowe winny być konsekwencją integracji, a nie jej impulsem. W skrócie działania integracyjne powinny obejmować struktury i mechanizmy gospodarcze, a za ich pomocą dążyć do praktycznego rozwiązywania problemów.

Przykłady zastosowania koncepcji funkcjonalistycznej:
Tutaj głównie mamy powstawanie organizacji międzynarodowych które wywodzą się lub zakładają współpracę gospodarczą. Przykładowo:
1. 1947 - unia celna pomiędzy Belgią, Holandią i Luksemburgiem
2. Marzec 1948 - Traktat Brukselski - Benelux Francja, Wielka Brytania, Włochy
3. Relizacja Planu Marshalla w kwietniu 1948 roku.
4. Powstanie EWWiS - 1951, EWG i Euratomu w 1958

I teraz zagwostka. W zależności od tego kto będzie sprawdzał egzamin mamy do wyboru, albo pozostawić powyższe trzy i uznać za wystarczające (jako klasyczne koncepcje integracji), albo pobawić się jeszcze z powstałymi później (pomijam już tutaj przykłady):

d) Neofunkcjonalistyczna - Jej podstawy sformułował pod koniec lat 50 XX w. Ernst B Haas, rozwinął ją Leon Lindberg według tej koncepcji uczestnicy procesu integracji najpierw podejmują decyzje o charakterze ekonomiczno-społecznym, a następnie rozszerzają ją o sferę polityczną. Jej twórcy dużą wagę przywiązywali do mechanizmu współpracy regionalnej. Twierdzili, że integracja ekonomiczna i polityczna są ze sobą powiązane na zasadzie efektu rozprzestrzeniania się, integracja jest wynikiem działania sił politycznych, które poprzez współpracę dążą do rozwiązywania sporów - dochodzą do porozumienia i powierzają swoje kompetencje wspólnym organizacjom wyposażonym w ponadnarodowe uprawnienia. Podstawowa różnica między funkcjonalizmem a neofunkcjonalizmem dotyczy poglądu na rozprzestrzenianie się idei integracyjnych, funkcjonaliści uważają, iż jest to proces automatyczny, natomiast neofunckjonaliści twierdzą, iż automatyzm ten jest ograniczony i wymaga decyzji politycznych.

e) Komunikacyjna - sformułowaną na początku lat sześćdziesiątych XX wieku przez K. Deutscha. Zgodnie z nią integracja oznacza pewną wspólnotę państw o wysokim poziomie współpracy międzynarodowej na szczeblu rządowym (dyplomatycznym), gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Głównym jej celem ma być suwerenność państw i bezpieczeństwo integrujących się, utrzymanie pokoju, między innymi poprzez pokojowe rozwiązywanie sporów. Integracja winna rozwijać się na szczeble międzyrządowym, społecznym i jednostkowym.

Szybka powtórka:

Federalizm:

- federalne państwo ponadnarodowe

- oddanie suwerenności na poziom ponadnarodowy

- dwie izby parlamentu, rząd, prezydent, konstytucja

- Stany Zjednoczone Europy (Churchill, Havel)

- kręgi koncentryczne (Delors)

Konfederalizm:

- państwa zachowują suwerenność i odrębność

- przekazują tylko część na poziom ponadnarodowy

- współpraca rządów

- Europa dwóch prędkośći (Tindemans)

- Europa a la carte (Dahrendorf)

Funkcjonalizm:

- spill over!

- pragmatyzm

-integracja polityczna przez gospodarczą, prymat gospodarczej

- tworzenie się organizacji gospodarczych prowadzących do unii politycznych

101. Zdefiniuj pojęcie integracji, wskaż jej rodzaje i omów pięć etapów integracji w ramach UE.

Pojęcie integracji (integratio - odnowienie, uzupełnienie, scalenie) - proces tworzenia całości z części lub włączania pewnych elementów w całość i jest używany w zestawieniu z takimi określeniami jak (rodzaje integracji):

- gospodarcza,

- polityczna,

- społeczna,

- kulturowa,

- militarna/obronna,

- międzynarodowa,

- regionalna

Integracja europejska, pojęcie odnoszące się do idei, historii, formalno-instytucjonalnego stanu współczesnych struktur integracyjnych oraz docelowego rezultatu podejmowanych obecnie działań. Integracja europejska jest formą integracji międzynarodowej, regionalnej, procesem zachodzącym na płaszczyźnie gospodarczej i politycznej. Realizowana współcześnie integracja europejska została oparta na zasadach równości i współpracy jej członków. Ma ona charakter wielopłaszczyznowy - odbywa się ona na różnych poziomach Najbardziej zaawansowana integracja następuje w ramach Unii Europejskiej, gdzie poprzez instytucje ponadpaństwowe realizowana jest wspólna polityka gospodarcza, społeczna, a poprzez współpracę międzyrządową - międzynarodowa, bezpieczeństwa, sądownicza i spraw wewnętrznych.

Integracja gospodarcza realizowana jest przez EFTA, CEFTA a także w ramach EOG.

Inną gałęzią integracji europejskiej jest bezpieczeństwo i obronność realizowane w ramach struktur NATO i KBWE/OBWE.

Integracja europejska wyraża się także od lat 90. w rozwoju form integracji regionalnej w Europie Środkowo-Wschodniej oraz w procesie poszerzania UE o nowe kraje kontynentu.

Pięć etapów integracji w ramach UE:

1. Strefa wolnego handlu - polega na zniesieniu ceł i niekiedy ograniczeń pozataryfowych w stosunkach między państwami tworzącymi strefę. Państwa zachowują swoje własne narodowe taryfy w odniesieniu do państw trzecich;

2. Unia celna - zlikwidowanie ceł i ograniczeń w obrotach handlowych wewnątrz unii i wprowadzeniu jednolitych, wspólnych taryf celnych w obrocie zewnętrznym;

3. Wspólny rynek - obejmuje unię celną i jest ustanawiany dla urzeczywistnienia swobodnego przepływu towarów, usług oraz kapitału

4. Unia gospodarczo-walutowa - ścisła koordynacja polityk gospodarczych państw na rynku wewnętrznym (głównie w zakresie stopy wzrostu gospodarczego, stabilności cen i bilansu płatniczego) oraz polityki budżetowej i fiskalnej, a także centralizacja polityki pieniężnej (dotycząca emisji pieniądza, ustalenia stałych kursów wymiany walut aż do wprowadzenia wspólnej waluty), zgodnie z zasadami gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji;

5. Unia polityczna (pełna integracja) - oznacza połączenie gospodarek państwowych w jeden organizm gospodarczy, kierowany przez wspólny ośrodek władzy oraz powiązanie tego procesu z integracją w innych dziedzinach: polityki zagranicznej, obronnej, sprawiedliwości czy spraw wewnętrznych.

Streszczamy!

Definicja integracji:

- proces!

- tworzenie całości z części lub włączanie części do całości

Rodzaje integracji:

- gospodarcza (EFTA, CEFTA, EOG, wcześniej EWWiS, EWG)

- polityczna

- społeczna

- kulturowa

- militarna/obronna (NATO, KBWE/OBWE)

- międzynarodowa

- regionalna

Etapy integracji:

- strefa wolnego handlu ->

- unia celna ->

- wspólny rynek ->

- unia gospodarczo-walutowa ->

- unia polityczna

102. Przedstaw przyczyny zwołania Konferencji Międzyrządowej do Maastricht i scharakteryzuj postanowienia Traktatu z Maastricht.

Traktat z Maastricht i poprzedzająca go Konferencja Międzyrządowa były kolejnym ogniwem w łańcuchu postępującej integracji europejskiej. Dążenia do powstania jednolitego rynku wewnętrznego zostały sformalizowane we wprowadzonym w życie z dniem 1 lipca 1987 roku Jednolitym Akcie Europejskim. Termin ukończenia projektu swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału przyjęto na koniec 1992 roku.

Jednocześnie w latach 1989-1991 miało miejsce szereg zmian jakościowych w Europie Środkowo-Wschodniej, które wymusiły na członkach Wspólnot Europejskich dostosowanie się do nowych warunków.

Zmiany o których mowach stały się jednocześnie przyczynami zwołania Konferencji Międzyrządowej do Maastricht. A były to:

a) rozpad ZSRR

b) powstanie nowych odrębnych państw w Europie Środkowo-Wschodniej

c) odzyskanie niepodległości przez Polskę, Węgry, Czechy, Słowację, Rumunię oraz Bułgarię

d) powstały grupy państw, które szybciej przystosowywały się i wdrażały pomysły jakościowe (np. Słowenia)

c) połączenie dwóch państw niemieckich co oznaczało wzrost znaczenia Niemiec we Wspólnocie Europejskiej.

Konferencja miała stanowić kontynuację postanowień Jednolitego Aktu Europejskiego a także być kolejnym etapem w procesie integracji europejskiej.

7 luty 1992r. podpisano traktat z Maastricht czyli tzw Traktat o Unii Europejskiej. 1 listopada 1993 wszedł w życie. Powołuje on do życia Unię Europejską. Obok traktatów rzymskich, jakościowo, jest najważniejszy dla funkcjonowania UE. Wprowadza także to określenie jako oficjalną nazwę wspólnoty, przyjęto też symbol UE.

Postanowienia:

Art. 4 Traktatu - Unia może korzystać z 3 instytucji Wspólnot : Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego oraz Komitetu Europejskiego na zasadzie „wypożyczenia”

Model Unii Europejskiej stworzono na wzór greckiej świątyni, a więc:

Dach UE określa główne cele i postanowienia:

Filary UE
Według postanowień traktatowych Unia miała wspierać się na trzech filarach. Każdy z nich dotyczy innych spraw:

 

1. Filar pierwszy - Wspólnoty - unia gospodarczo-walutowa

Pierwszy filar Unii Europejskiej obejmuje bardzo szeroki zakres kompetencji i zawiera:

 

2. Filar drugi - Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB)

 

3. Filar trzeci - współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

Fundament UE:

Traktat o UE uchwala także Komitet Regionów, Komitet Społeczno-Ekonomiczny, Komitety Śledcze, urząd Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Obywatelstwo Unii Europejskiej.

Streszczamy!

Przyczyny zwołania Konferencji Międzyrządowej:

Postanowienia traktatu z Maastricht:

103. Pokaż trudności Konferencji Międzyrządowej w procesie rewizji Traktatu z Maastricht i

rezultaty jej prac z Amsterdamu.

Marcin, spytaj dr. Wróbel o to, gdzie szukać trudności Konferencji Międzyrządowej, jedyne co znalazłem to fragment poniżej, ale to z wikipedii, w źródłach cicho, więc opiszę generalnie Traktat Amsterdamski.

Trudności jakie napotkała Konferencja Międzyrządowa: Traktat amsterdamski w założeniu miał dostosowywać unijne traktaty do planowanego poszerzenia UE oraz zbliżyć Unię do obywateli, jednak konferencja międzyrządowa przygotowująca traktat nie zdołała wypracować dostatecznie daleko idących zmian, w związku z czym postanowiono, że właściwa rewizja traktatów pod kątem przygotowania do akcesji państw Europy Środkowo-Wschodniej przyjęta zostanie w późniejszym terminie (czyli Traktat nicejski). Zmiany uzgodnione w Amsterdamie, choć były mniejsze, niż planowano i tak napotkały problemy z ratyfikacją przez państwa członkowskie (w niektórych krajach musiały odbyć się referenda), co spowodowało przesunięcie o 4 miesiące planowanego początkowo na 1 stycznia 1999 r. terminu wejścia w życie traktatu.

Traktat amsterdamski:

Konferencja Międzyrządowa odbywała się w latach 1996-1997, a jej celem było osiągnięcie dalszego postępu w procesie integracji i dostosowanie instytucji do poszerzenia UE. Jej prace koncentrowały się na trzech głównych problemach: zbliżenia UE do jej obywateli, przeprowadzenia zmian instytucjonalnych oraz zwiększenie efektywności działań zewnętrznych UE

Traktat podpisano 2 października 1997

Postanowienia:

Streszczenie:

Problemy:

Rezultaty prac:

104. Na czym polega Umowa z Schengen.

Tło historyczne:

14 czerwca 1985 podpisany został Układ z Schengen (tzw. Schengen I), który ostatecznie wszedł w życie 26 czerwca 1995 r. Sygnatariuszami tego układu były: Belgia, Holandia, Luksemburg, RFN oraz Francja. Na postawie Układu stopniowe znoszono kontrolę na wspólnych granicach wewnętrznych, realizując swobodę przepływu osób pochodzących z krajów sygnatariuszy, z innych krajów Wspólnoty oraz z krajów trzecich. W następnych latach do Układu dołączyły kolejne państwa członkowskie UE, za wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Irlandii. Obecnie 22 krajów członkowskich UE oraz 2 kraje stowarzyszone spoza UE - Norwegia i Islandia wchodzące w skład Związku Paszportowego Krajów Nordyckich oraz Szwajcaria i Lichtenstein, który jest z grupą Schengen stowarzyszony. Do strefy nie należą: Wielka Brytania, Irlandia, Rumunia, Bułgaria i Cypr.

(Jako, że pytanie dotyczy tylko umowy z Schengen czyli podejrzewam, że Schengen I ten paragraf jest dla ambitnych)
19 czerwca 1990 r. podpisano Konwencję Wykonawczą do Układu z Schengen (zwaną Schengen II lub Konwencją z Schengen), która weszła w życie 26 marca 1995 r. w odniesieniu do Belgii, Niemiec, Francji, Luksemburga, Holandii, Hiszpanii i Portugalii, a dopiero 29 kwietnia 1998 r. wobec Włoch i Austrii, 16 marca 2000 r. wobec Grecji oraz 25 marca 2001 r. w odniesieniu do Danii, Finlandii i Szwecji oraz Islandii i Norwegii. Wielka Brytania oraz Irlandia nie przystąpiły do Schengen II (podobnie jak do Schengen I), jednakże obecnie zacieśniają one współpracę z krajami Schengen w coraz większym zakresie.
(koniec paragrafu dla ambitnych)

Układ z Schengen został uchwalony poza wspólnotowym porządkiem prawnym dopiero Traktat Amsterdamski zawiera postanowienia wprowadzające strefę Schengen (czyli właśnie Schengen II) do prawa europejskiego.

W efekcie powstała Strefa Schengen, która otwarta jest dla osób wszelkiej narodowości i dowolnym obywatelstwie (nie tylko kraje członkowskie UE bądź sygnatariusze).
Przyjęcie przepisów wynikających z Układu w Schengen jest jednym z wymogów uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej.

Układ z Schengen polega na:

Streszczenie:

Postanowienia:

105. Na czym polega obywatelstwo UE (personalny zakres obowiązywania prawa UE).

Na czym polega obywatelstwo UE:

Obywatelstwo Unii Europejskiej to specyficzna konstrukcja prawa wspólnotowego, nie tylko dająca poczucie solidarności z obywatelami innych państw Wspólnoty, ale także nadająca nam pewne prawa.

Obywatelstwo europejskie (obywatelstwo UE) ustanowiono Traktatem z Maastricht, a określa je część II Traktatu o Ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej.

Obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba fizyczna, posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego. Obywatelstwo unijne nie zastępuje obywatelstwa krajowego, lecz stanowi jego uzupełnienie.

Łączą się z tym przywileje:

Personalny zakres obowiązywania prawa Unii Europejskiej: trzeba mieć na względzie, że Unia Europejska nie jest państwem, w szczególności nie ma porównywalnego z państwem zwierzchnictwa personalnego. Obywatelstwo Unii ma jedynie znaczenie pochodne, bowiem uzależnione jest od posiadania przez daną osobę obywatelstwa jednego z państw członkowskich. O ile w II i III filarze podmiotami współpracy i jej adresatami są wyłącznie państwa członkowskie, o tyle działające w I filarze zasady Wspólnot Europejskich od początku swój zakres oddziaływania kierowały nie tylko do państw, ale również do jednostek, czyli osób prawnych i fizycznych.

Tutaj już nie ma co streszczać, wszystko jest ważne, a jest tego mało.

106. Omów strukturę i problemy (tzw. protokół brytyjski+stanowisko Polski) związane z Kartą Praw Podstawowych.

Marcin: Spytaj gdzie można znaleźć więcej informacji o powodach powstania protokołu brytyjskiego.

W razie wątpliwości, bo pytanie jest dziwnie skonstruowane i w pierwszym momencie też się pomyliłem: głównym zagadnieniem jest Karta Praw Podstawowych i jej struktura, problemy z jej akceptacją przez Polskę i Wielką Brytanię są pytaniem dodatkowym.

Karta Praw Podstawowych - została podpisana 7 grudnia 2000r. podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei. Została powtórnie podpisana po wprowadzeniu poprawek podczas szczytu z Lizbonie 12 grudnia 2007. Moc wiążąca dokumentu nadana została przez Traktat Lizboński, który wszedł w życie 1 grudnia 2009r.

Karta składa się z preambuły, 54 artykułów podzielonych na 7 rozdziałów.

Struktura KPP wraz z zawartością(przyznaję się do korzystania z wikipedii, ale to w końcu struktura, więc Ameryki tutaj żadne mądre książki nie odkryją):

  1. Godność człowieka (art. 1-5):
    ochrona godności ludzkiej; prawo do życia (w tym zakaz orzekania i wykonywania kary śmierci); prawo do integralności cielesnej (w tym zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych); zakaz tortur i poniżającego traktowania lub karania; zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej.

  2. Wolności (art. 6-19):
    prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego; prawo do poszanowania prywatności i życia rodzinnego; ochrona danych osobowych; prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny; wolność myśli, sumienia i religii; wolność przepływu informacji i wyrażania opinii; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i badań naukowych; prawo do edukacji; wolność wyboru zawodu i prawo do zatrudniania się w każdym państwie UE; wolność prowadzenia działalności gospodarczej; prawo własności (w tym własności intelektualnej); prawo do azylu; ochrona na wypadek wydalenia i ekstradycji.

  3. Równość (art. 20-26):
    równość wobec prawa; zakaz wszelkiej dyskryminacji; poszanowanie różnorodności kulturowej, religijnej i językowej; równość płci ale przy dopuszczeniu "specyficznych korzyści dla płci niedostatecznie reprezentowanych"; prawa dziecka; prawa osób starszych; integracja osób niepełnosprawnych.

  4. Solidarność (art. 27-38);
    prawo pracowników do informacji i konsultacji; prawo do układów zbiorowych i wspólnych działań; prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej; prawo do ochrony przed nieuzasadnionym zwolnieniem; prawo do dobrych warunków pracy; zakaz pracy dzieci i ochrona pracującej młodzieży; zakaz zwolnień z powodu macierzyństwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego; prawo do pomocy socjalnej; prawo dostępu do służby zdrowia; ochrona środowiska; ochrona konsumenta.

  5. Prawa obywatelskie (art. 39-46):
    prawo do głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego; prawo do głosowania i kandydowania w wyborach samorządowych; prawo do dobrej administracji; prawo dostępu do dokumentów unijnych; prawo składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich; prawo składania petycji do Parlamentu; prawo przemieszczania się i osiedlania; prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej.

  6. Wymiar sprawiedliwości (art. 47-50):
    prawo do rzetelnego procesu sądowego; domniemanie niewinności i prawo do obrony; zasada legalizmu i proporcjonalności w procesie karnym; ne bis in idem procedatur (nikt nie może być ścigany lub skazywany z powodu faktów, co do których został już uniewinniony lub skazany; nie może być sądzony dwa razy o to samo).

  7. Postanowienia ogólne (art. 51-54):
    zakres stosowania Karty (podczas implementacji prawa wspólnotowego przez ciała unijne); zakres gwarantowanych praw (mogą być ograniczone tylko, jeśli jest to konieczne dla ochrony dobra publicznego lub innego z praw, przy uwzględnieniu zasady proporcjonalności); zakaz interpretacji Karty w sposób uszczuplający prawa człowieka gwarantowane przez inne akty prawa międzynarodowego; zakaz nadużycia praw (nie mogą być interpretowane jako uprawnienie do wydania aktu prawnego niweczącego którekolwiek z praw i wolności).

Protokół brytyjski - protokół nr 7 dołączony do Traktatu Lizbońskiego. Jest on klauzulą opt-out dotyczącą ograniczenia stosowania całości przepisów Karty Praw Podstawowych dla obywateli Wielkiej Brytanii i Polski. Powstanie Protokołu spowodowane było brytyjskimi zastrzeżeniami związanymi ze specyfiką anglosaskiego systemu prawnego. Wielka Brytania wyłączyła się z rozdziału „Solidarność”, a konkretniej z części o liberalnym kodeksie pracy.
Polska wyłączyła się z dwóch rozdziałów. O prawach obywateli mówiącym o odszkodowaniach i roszczeniach obywateli państw trzecich, aby uniemożliwić zwrot majątku lub wypłacanie równowartości materialnych, zwłaszcza wobec spraw wysiedlonych Niemców z okresu po II Wojnie Światowej. Drugim rozdziałem do którego Polska miała uwagi były „Wolność i równość”, z części o zakazie dyskryminacji ze względu na orientacje seksualną oraz legalizację związków homoseksualnych, prawa do aborcji i eutanazji oraz klonowania zarodków ludzkich.

Według umów protokół brytyjski obowiązuje do odwołania.

Treść protokołu brytyjskiego:

Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.

Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.

Streszczenie:

Struktura Karty Praw Podstawowych:
I Godność Człowieka
II Wolności
III Równość
IV Solidarność
V Prawo Obywateli
VI Wymiar Sprawiedliwości|
VII Postanowienia ogólne

Protokół brytyjski:
- klauzula opt-out ograniczająca stosowanie całości przepisów KPP dla WB i Polski
- Polska - wyłączenie się z części rozdziałów II, III oraz V, Wielka Brytania z rozdziału IV

0x01 graphic

108. Omów główne przyczyny (społeczne, polityczne i ekonomiczne) odrzucenia Traktatu

ustanawiającego Konstytucję dla Europy we Francji i Holandii.

Francja

Przygotowania do referendum

Data referendum ratyfikacyjnego we Francji została ogłoszona przez urząd prezydencki 4 marca 2005 roku. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że Konstytucja dla Europy jest niezgodna z Konstytucją Republiki Francuskiej. Zaproponowano odpowiednie poprawki mające ujednolicić oba dokumenty. Poprawki zostały przyjęte 28 lutego 2005 roku.

Kampania przedreferendalna

Początkowo sondaże opinii publicznej wyraźnie pokazywały, że zwolennicy konstytucji zwyciężą. Jednak od połowy marca do końca kwietnia sytuacja zaczęła się odwracać. Ostatni sondaż, który sygnalizował przewagę zwolenników traktatu, ukazał się 30 kwietnia 2005 roku.

W kampanię na rzecz konstytucji włączyły się trzy główne siły polityczne czyli partie UMP, UDF i PS oraz prezydent Chirac. Socjaliści podkreślali, że konstytucja włącza do systemu unijnych traktatów Europejską Kartę Praw Podstawowych. Chirac twierdził, że nowy traktat będzie bronił Francję przed "brytyjskim liberalizmem".

Przeciwnicy konstytucji pochodzili zarówno z lewej jak i prawej strony sceny politycznej. Ci z lewicy twierdzili, że nowy traktat zmusi Francuzów do przyjęcia liberalnego modelu gospodarki opartego na wolnym rynku i konkurencji między przedsiębiorcami z całej Europy. Poglądy takie głosiła między innymi część polityków PS, zbuntowanych przeciw proeuropejskiemu stanowisku całej partii.

Na prawicy główne siły przeciwne ratyfikacji traktatu skupiły się wokół gaullistowskiego Ruchu dla Francji (MPF) oraz Frontu Narodowego. Politycy z tego nurtu twierdzili, że Francja nie powinna stawać się częścią europejskiego "superpaństwa". Prawica przekonywała również, że dzięki konstytucji możliwa będzie akcesja Turcji do UE. Ostrzegali przed napływem muzułmańskich imigrantów mających odebrać Francji jej "chrześcijańskie korzenie" oraz "polskim hydraulikiem".

Głosowanie

Wstępne wyniki referendum przeprowadzonego 29 maja 2005 wskazały, że Francuzi odrzucili Konstytucję dla Europy. Z ogółu głosujących 45,13% powiedziało tak, a 54,87% wybrało nie. Frekwencję oszacowano na ponad 69,9% uprawnionych do głosowania. Prezydent Chirac przyznał publicznie, że przegrał to referendum.

Skutki

Według zwolenników konstytucji opowiedzenie się przez Francuzów przeciw traktatowi spowoduje osłabienie roli tego kraju w zjednoczonej Europie. Twierdzili oni, że nie ma żadnego Planu B. Rozwój Europy zostanie zawieszony, a przez najbliższe 10 lat obowiązywać będzie traktat nicejski. Przeciwnicy konstytucji twierdzący równocześnie, że popierają Unię, przekonywali o możliwej renegocjacji traktatu na bardziej dla Francji korzystny. Francuska klasa polityczna będzie miała duży problem z negatywnym wynikiem głosowania. Ogromne zróżnicowanie głosów przeciw oznacza, że nie ma takiej zmiany w Konstytucji dla Europy, która wszystkich może zadowolić. Politycznym skutkiem porażki rządu i prezydenta będzie ich polityczna emerytura.

Holandia

Wynik głosowania z 29 maja stworzył wolnościową atmosferę polityczną. Kilka dni po Francji, czyli 1 czerwca 2005 roku zaplanowano referendum w Holandii. Opozycja przeciwna traktatowi była w tym kraju jeszcze liczniejsza niż nad Sekwaną. Holendrzy czuli się zagrożeni imigracją z krajów islamskich. Rząd był niepopularny, a obywatele czuli się ignorowani. Uwadze nie uszedł fakt, że Holandia - jako mały kraj - będzie miała coraz mniej do powiedzenia. Holendrom nie podobało się, że po wejściu Traktatu Konstytucyjnego w życie o ich losie decydować będą większe państwa. Negatywny wynik referendum spowodowany został również rosnącym niezadowoleniem z powodu coraz wyższych cen - w związku z wprowadzeniem euro. Pojawiły się również głosy, że Holendrzy bali się utraty swych liberalnych zdobyczy, czyli prawa do posiadania "miękkich" narkotyków, eutanazji oraz zalegalizowanych związków homoseksualnych. Trudno jednak wywnioskować, na jakich podstawach opierały się ich obawy, skoro Unia z założenia nie ingeruje w sprawy wewnętrzne danego kraju, chyba że poprosi ono o pomoc. Traktat Konstytucyjny miał natomiast w przyszłości dodatkowo wzmacniać rolę parlamentów narodowych.

W efekcie głosowanie zakończyło klęską konstytucji, przeciw której głosowało 61,6% uprawnionych. Odrzucenie konstytucji oznaczało, że przywódcy Unii musieli zwołać spotkanie, aby ustalić jakiś plan B.

Streszczenie:

Francja:

Holandia

134. W gospodarce rynkowej wielkości takie jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja czy zatrudnienie nie rosną równomiernie. Ich tempo wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu:

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego są określane przez cele tego oddziaływania. Początkowo występuje interwencjonizm antykryzysowy, oznaczający podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków już zaistniałego kryzysu. Interwencjonizm antycykliczny przynosi rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu.




Wyszukiwarka