Grzegorczyk Tomasz, Jankowski Wojciech, Zbrojewska Monika

komentarz

LEX 2010

Komentarz do ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (Dz.U.10.46.275), [w:] T. Grzegorczyk, W. Jankowski, M. Zbrojewska, Kodeks wykroczeń. Komentarz, LEX, 2010.

Stan prawny: 2010.03.25

WYKAZ SKRÓTÓW

ŹRÓDŁA PRAWA

k.c. - ustawa z dnia 24 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.)

k.k.s. - ustawa z dnia 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765 z późn. zm.)

Konstytucja RP - ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.)

k.p. - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)

k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)

k.p.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.)

k.p.w. - ustawa z dnia 28 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.)

k.r.o. - ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.)

k.w. - ustawa z dnia 20 maja 1971 r. - Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275)

p.o.w. - Rozporządzenie Prezydenta z dnia 11 lipca 1932 r. - Prawo o wykroczeniach (Dz. U. Nr 60, poz. 572 z późn. zm.)

u.p.n. - ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178)

CZASOPISMA, PUBLIKATORY I INNE

aprob. - aprobująco

art. - artykuł

jw. - jak wyżej

krytycz. - krytycznie

KZS - Krakowskie Zeszyty Sądowe

NP - Nowe Prawo

NSA - Naczelny Sąd Administracyjny

OSA - Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

OSNKW - Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa

OSNPG - Orzecznictwo Sądu Najwyższego - wydanie Prokuratury Generalnej

OSN Prok. i Prawo - Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Sądów Apelacyjnych i Trybunału Konstytucyjnego, dodatek do czasopisma Prokuratura i Prawo

OSNwSK-R - Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach karnych. Pełny urzędowy zbiór orzeczeń Izby Karnej i Izby Wojskowej Sądu Najwyższego. Rocznik.

OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich

OSPiKA - Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych

OTK - Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

Pal. - Palestra

PiP - Państwo i Prawo

PP - Problemy Praworządności

PPK - Problemy Prawa Karnego

por. - porównaj

post. - postanowienie

Prok. i Prawo - Prokuratura i Prawo

PS - Przegląd Sądowy

RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny

SA - Sąd Apelacyjny

SMO - Służba MO

SN - Sąd Najwyższy

tekst jedn. - tekst jednolity

tj. - to jest

TK - Trybunał Konstytucyjny

tzn. - to znaczy

uch. - uchwała

ust. - ustęp

uw. - uwaga

WPP - Wojskowy Przegląd Prawniczy

wyr. - wyrok

w zw. - w związku

ZKA - Zagadnienia Karno-Administracyjne

ZN UMK - Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu

z późn. zm. - z późniejszymi zmianami

ZW - Zagadnienia Wykroczeń

WYKAZ LITERATURY POWOŁYWANEJ ZAPISEM SKRÓTOWYM

Bafia i in., Kodeks - J. Bafia, D. Egierska, I. Śmietanka. Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1980

Bojarski, Radecki, Kodeks - M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2006

Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem - M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń z komentarzem, Warszawa 1992

Bojarski, Świda, Podstawy - M. Bojarski, Z. Świda, Podstawy materialnego i procesowego prawa wykroczeń, Wrocław 2002

T. Bojarski, Polskie prawo - T. Bojarski, Polskie prawo wykroczeń. Zarys wykładu, Warszawa 2003

Gostyński, Prawo o wykroczeniach - Z. Gostyński, Prawo o wykroczeniach i prawo karne skarbowe. Część I. Prawo o wykroczeniach , Katowice 1982

Gostyński, Prawo wykroczeń - Z. Gostyński, Prawo wykroczeń w zarysie, Katowice 1987

Grzegorczyk, Nowela - T. Grzegorczyk, Nowela do prawa wykroczeń. Komentarz, Kraków 1999

Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń - T. Grzegorczyk, A. Gubiński, Prawo wykroczeń, Warszawa 1996

Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach - T. Grzegorczyk, M. Olszewski. Prawo o wykroczeniach. Zarys, Łódź 1987

Gubiński, Prawo wykroczeń - A. Gubiński, Prawo wykroczeń, Warszawa 1985

Kasicki, Wiśniewski, Kodeks - G. Kasicki, A. Wiśniewski, Kodeks wykroczeń z komentarzem, Warszawa 2002

Kotowski, Kodeks - W. Kotowski, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Kraków 2003

Marek, Prawo wykroczeń - A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe), Warszawa 2008

Mozgawa i in., Kodeks - M. Budyn-Kulik, P. Kozłowska-Kalisz, M. Kulik, M. Mozgawa (red.), Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2007

Wojciechowski, Kodeks wykroczeń - J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2005

Rozdział I

Wybrana literatura

J. Bafia, D. Egierska, J. Śmietanka, Kodeks wykroczeń, Komentarz, Warszawa 1980; A. Błachnio-Parzych, Pozorny zbieg przestępstwai wykroczenia a zasada ne bis in idem w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Pal. 2008, nr 9-10; M. Bojarski, W sprawie społecznego niebezpieczeństwa wykroczeń , ZW 1986, nr 3; M. Bojarski, Problemy pogranicza prawa wykroczeń i prawa karnego (w:) Problemy współczesnego prawa wykroczeń, Wrocław 1989; M. Bojarski, Zasady odpowiedzialności za wykroczenia (w:) Wybrane zagadnienia materialnego i procesowego prawa wykroczeń, ZW 1986, nr 4-5 (wkładka); M. Bojarski, W. Radecki, Oceny prawne obszarów stycznych wykroczeń i przestępstw, Wrocław 1989; M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń z komentarzem, Warszawa 1992; M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2006; M. Bojarski, Z. Świda, Podstawy materialnego i procesowego prawa wykroczeń, Wrocław 2002; T. Bojarski, Ewolucja polskiego systemu prawa wykroczeń (w:) Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996; T. Bojarski, Polskie prawo wykroczeń. Zarys wykładu, Warszawa 2003; T. Bojarski, J. Michalska-Warius, J. Piórkowska-Flieger, M. Szwarczyk, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2007; Z Gostyński, Prawo wykroczeń w zarysie, Katowice 1987; T. Grzegorczyk, Nowela do prawa wykroczeń. Komentarz, Kraków 1999; T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia materialnego i procesowego prawa wykroczeń (w:) Kodeks wykroczeń. Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Przepisy wprowadzające, Warszawa 2010; T. Grzegorczyk, A. Gubiński, Prawo wykroczeń, Warszawa 1996; T. Grzegorczyk, M. Olszewski, Prawo wykroczeń (Zarys), Łódź 1987; A. Gubiński, Wyłączenie bezprawności czynu, Warszawa 1961; A. Gubiński, Wykroczenia ciągłe i trwałe, ZKA 1962, nr 5; A. Gubiński, Zjawiskowe postacie wykroczenia, ZW 1972, nr 4-5; A. Gubiński, W kwestii ustawy względniejszej dla sprawcy, ZW 1973, nr 2; A. Gubiński, Zasady odpowiedzialności za wykroczenie (postacie popełnienia wykroczenia), ZW 1976, nr 2; A. Gubiński, Odpowiedzialność za usiłowanie dokonania wykroczenia, ZW 1976 nr 3; A. Gubiński, Stany konieczności, ZW 1976, nr 4-5; A. Gubiński , Okoliczności wyłączające winę, ZW 1976, nr 6 i ZW 1977, nr 1; A. Gubiński, Wielość czynów a jedność wykroczenia, ZW 1977, nr 2; A. Gubiński, Formy i postacie winy w kodeksie wykroczeń, ZW 1977, nr 3; A. Gubiński, Podmiotowa strona wykroczenia, ZW 1977, nr 4-5; A. Gubiński, Przedmiotowe znamiona wykroczenia, ZW 1977, nr 6 i ZW 1977, nr 1; A. Gubiński Zasady odpowiedzialności w prawie wykroczeń, ZW 1980, nr 5; A. Gubiński, Prawo wykroczeń, Warszawa 1985; W. Kotowski, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Kraków 2003; E. Kunze, Przygotowanie a usiłowanie, WPP 1900, nr 3; B. Kurzępa, Kodeks wykroczeń. Komentarz, Warszawa 2007; W. Łuniewski, Stan wyższej konieczności, a zasada proporcjonalności dóbr, Pal. 2002, nr 3-4; W. Marcinkowski, Materialnoprawna i procesowa problematyka idealnego zbiegu przestępstwa i wykroczenia, WPP 2003, nr 3; W. Marcinkowski, Zbieg przestępstw i wykroczeń drogowych, WPP 2004, nr 1; A. Marek, Zbieg przestępstw i wykroczeń , NP 1970, nr 9; A. Marek, Materialna definicja wykroczenia, ZN UMK, Prawo X, Toruń 1973; A. Marek, Regulacje prawne dotyczące drobnych czynów karalnych (wykroczeń) w państwach Europy Zachodniej i Stanach Zjednoczonych Ameryki, ZW 1988, nr 5; A. Marek, Prawo wykroczeń (materialne i procesowe) , Warszawa 2008; A. Marek, J. Satko, Okoliczności wyłączające bezprawność czynu. Orzecznictwo i piśmiennictwo, Kraków 2004; M. Olszewski, Jednoczynowy zbieg przestępstwa i wykroczenia, NP 1972; M. Olszewski, Wykroczenia trwałe, ZW 1989, nr 3; W. Radecki, Zbieg wykroczeń i zbieg przepisów, ZW 1977, nr 1; W. Radecki, Zbieg przestępstwa i wykroczenia, ZW 1977, nr 2; W. Radecki, Normatywne ujęcie wykroczenia, Prok. i Prawo 2003, nr 2; J. Skupiński, Model polskiego prawa o wykroczeniach, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974; K. Szmidt, Zbieg przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości z niektórymi typami wykroczeń, Prok. i Prawo 2001, nr 11; D. Szumiłło-Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004; S. Waltoś, Konsekwencje prawne zbiegu przestępstwa i wykroczenia w czynie społecznie niebezpiecznym, PiP 1970, z. 11; Z. Wiernikowski, Działanie w granicach uprawnień lub obowiązku prawnego, jako okoliczność wyłączająca bezprawność czynu, PiP 1987, z. 3; J. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 2005.

Art. 1. Warunki odpowiedzialności za wykroczenie

1. Wykroczenia, to najogólniej ujmując, drobne naruszenia prawa. Mogą to być przy tym naruszenia nakazów lub zakazów administracyjnoprawnych albo także charakter deliktów kryminalnych. W niektórych systemach prawnych nie są one w ogóle wyodrębniane jako kategoria odrębnych czynów zabronionych i w zakresie deliktów kryminalnych oznaczają wówczas najdrobniejszą postać określonego występku (tak np. w systemie anglo-amerykańskim), w innych stanowią, obok zbrodni i występków, trzecią kategorię przestępstw (tak np. w systemie francuskim; zob. też np. J. Pradel, Wykroczenia w prawie francuskim (w:) Rozwój polskiego prawa wykroczeń, s. 184-190) lub uznawane są jedynie za naruszenia administracyjne (porządkowe) i ścigane w systemie karnoadministracyjnym (np. w Austrii, a obecnie także np. w Niemczech, gdzie po 1968 r. ograniczono je do tzw. przekroczeń porządkowych, zwanych Ordnungswidrichkeiten, czy w Portugalii, w której reformy w tym kierunku dokonano w latach 1979-2006; zob. też A. Światłowski, Jedna czy wiele procedur karnych. Z zagadnień wewnętrznego zróżnicowania postępowania karnego rozpoznawczego, Sopot 2008, s. 148-150).

W Polsce po 1918 r. przyjęto model karno-administracyjny (orzekanie przez organy administracji "w zastępstwie sądów", czyli z możliwością żądania przez ukaranego skierowania sprawy do sądu; zob. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnym, Dz. U. Nr 38, poz. 365 z późn. zm.), a wśród wykroczeń - normowało je następnie Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Prawo o wykroczeniach (Dz. U. Nr 60, poz. 572 z późn. zm.) dominowały wówczas naruszenia administracyjne (zob. T. Bojarski, Ewolucja , s. 14-15; tenże Polskie prawo, s. 22-24; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 15-19). Po II wojnie światowej w 1951 r. do orzekania w tym zakresie powołano kolegia karno-administracyjne, jako organy społeczne usytuowane przy organach ówczesnej władzy terenowej, a stan ten zaakceptował także Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 1971 r. Dopiero po 1990 r. kolegia te, jako tzw. kolegia do spraw wykroczeń, usytuowano przy sądach rejonowych (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 1995, s. 48), co potwierdzono jeszcze w noweli z dnia 28 sierpnia 1998 r. (Dz. U. Nr 113, poz. 717), dostosowującej kodeksy wykroczeniowe do nowych kodyfikacji karnych z 1997 r. (zob. art. 2 pkt 1 tej noweli i np. Grzegorczyk, Nowela, s. 53-54), zaś nowy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r. zniósł je i przekazał orzecznictwo w sprawach o wykroczenia sądom (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2008; J. Lewiński, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz , Warszawa 2009), doprowadzając do usądowienia tej sfery prawa. Dostrzegalna jest jednak od pewnego czasu tendencja przekazywania niektórych wykroczeń do sfery karmo-administracyjnej, a więc wyjmowania ich spod orzecznictwa sądów powszechnych (zob. szerzej D. Szumiłło-Kulczycka, Prawo administracyjno-karne, Kraków 2004, s. 110 i n.), których procedura zapewnia większe gwarancje procesowe.

W okresie powojennym wprowadzono jednak do prawa wykroczeń szereg czynów o charakterze naruszeń kryminalnych, co następowało na drodze rozwarstwiania dotychczasowych przestępstw, czyli depenalizacji niektórych zachowań przez kontrawencjonalizację, czyli przesuwanie ich do sfery prawa wykroczeń (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 13). Doszło w ten sposób do tzw. przepołowienia czynów karalnych, w efekcie czego formalnie spadała wówczas liczba popełnianych przestępstw. Nastąpiło to zwłaszcza ustawą z dnia 17 czerwca 1966 r. o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego (Dz. U. Nr 23, poz. 149), przesuwającą do tej sfery m.in. drobne czyny przeciwko mieniu czy drobne oszustwa w handlu, ale stan ten przejął także, utrzymał i utrwalił Kodeks wykroczeń z 1971 r. Zmian tego typu dokonywano zresztą i później, w tym i po 1990 r. Przepołowienie następowało tu bądź przez wprowadzanie znamion ocennych, wyodrębniających w ten sposób określone zachowania ze sfery prawa karnego (np. "znieważanie" Narodu lub Rzeczypospolitej Polskiej jest przestępstwem z art. 133 k.k., ale "okazywanie lekceważenia" Narodowi lub Rzeczypospolitej Polskiej - tylko wykroczeniem z art. 49 § 1 k.w., zaś publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub pochwalanie go przestaje być przestępstwem z art. 255 k.k. i staje się wykroczeniem z art. 52a, gdy "zasięg czynu lub jego skutki nie były znaczne"), bądź też przez - co budzi większe kontrowersje - wyrażoną w kwocie pieniężnej wartość przedmiotu czynu lub wysokość wyrządzonej szkody (w ten sposób wyodrębniono już w 1966 r. z grona przestępstw m.in. wykroczenia kradzieży, kradzieży drzewa z lasu, paserstwa, uszkodzenia cudzego mienia czy oszustwa w handlu - zob. art. 119, 120, 122, 124 i 133 k.w.).

2. W konsekwencji, wykroczenia w Polsce w aktualnym stanie prawnym obejmują zarówno naruszenia o charakterze administracyjnym, jak i w szerszym niż ongiś zakresie naruszenia o charakterze kryminalnym. Wykroczenia pozostają jednak nadal odrębną od przestępstw kategorią czynów zabronionych. Są to czyny zabronione przez ustawę, cechujące się jednak generalnie mniejszą szkodliwością społeczną niż przestępstwa , co nie oznacza, że niektórych z nich nie może cechować szkodliwość wyższa niż szkodliwość niektórych przestępstw. Jednakże, jeśli uwzględni się, że w obu tych sferach prawa, czyli karnym i wykroczeń, penalizuje się zarówno naruszenia administracyjno-prawne (przeważające jednak w prawie wykroczeń), jak i kryminalne (przeważające, co naturalne, w prawie karnym), to nie powinno budzić wątpliwości, że w każdej z tych grup, naruszenia ujęte jako przestępstwa są czynami o wyższym stopniu szkodliwości społecznej, niż naruszenia z tejże grupy będące wykroczeniami (por. np. sprowadzenie niebezpieczeństwa pożaru - art. 164 § 1 w zw. z art. 163 § 1 pkt 1 k.k., a nieostrożne obchodzenie się z ogniem lub naruszanie przepisów przeciwpożarowych - art. 82 k.w., czy spowodowanie wypadku drogowego w wyniku naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu - art. 177 k.k., a spowodowanie jedynie zagrożenia w ruchu, w tym i kolizji niebędącej wypadkiem, przez naruszenie zasad ostrożności - art. 86 § 1 k.w., albo kradzież lub przywłaszczenie - art. 278 § 1 i art. 284 § 1 k.k., a kradzież bądź przywłaszczenie rzeczy o wartości jedynie niemajątkowej - art. 126 k.w., itd.). Odpowiedzialność za wykroczenia, normowana w Kodeksie wykroczeń, opiera się przy tym na podobnych, ale nie na tych samych, zasadach, jakie rządzą odpowiedzialnością karną za przestępstwa. Nie jest to zatem odpowiedzialność karna sensu stricto, lecz odpowiedzialność za wykroczenia, którą można uznać ewentualnie za odpowiedzialność karną sensu largo. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat funkcjonowania w Polsce wykroczeń doszło przy tym z pewnością do zbliżenia zasad tej odpowiedzialności do reguł odpowiedzialności za przestępstwa.

Wykroczenia, jakich dotyczy prawo wykroczeń, a więc powszechne (pospolite), nie obejmują wykroczeń skarbowych, podobnie zresztą jak przestępstwa skarbowe, są na gruncie prawa karnego sensu largo odrębną od przestępstw powszechnych kategorią czynów zabronionych. Przestępstwa i wykroczenia skarbowe uregulowane są w Kodeksie karnym skarbowym z 1999 r. Do odpowiedzialności za wykroczenia skarbowe nie stosuje się przy tym Kodeksu wykroczeń (art. 46 k.k.s.), lecz odrębną regulację zawartą w k.k.s., a także w recypowanych przez ten Kodeks niektórych przepisach k.k., przez co jest ona bardziej zbliżona do odpowiedzialności za przestępstwa niż do odpowiedzialności za wykroczenia powszechne; do postępowania w sprawach o wykroczenia skarbowe stosuje się zresztą odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego z 1997 r. (art. 113 § 1 k.k.s.), a nie przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r. Szerzej zob. np. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2009.

3. Kodeks wykroczeń nie definiuje wykroczenia, jednak w art. 1 określa, kiedy ponosi się odpowiedzialność za wykroczenie, wskazując na wszystkie elementy struktury samego wykroczenia. Uczyniono to w sposób zbliżony (choć nie taki sam) do rozwiązania przyjętego w art. 1 k.k. w odniesieniu do przestępstw. Odmienne podejście funkcjonuje natomiast na gruncie czynów skarbowych, gdzie, poza podobną normą określającą warunki odpowiedzialności za te czyny (art. 1 k.k.s.), znajdujemy wyraźne definicje przestępstwa skarbowego (art. 53 § 2 k.k.s.) i wykroczenia skarbowego (art. 53 § 3 k.k.s.).

Z art. 1 k.w. wynika, że odpowiedzialność za wykroczenie dotyczy popełnienia czynu:

a) bezprawnego, czyli zabronionego przez ustawę w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany, a przy tym

b) społecznie szkodliwego (§ 1) oraz

c) zawinionego (§ 2).

Pierwszym wymogiem jest tu popełnienie "czynu", zatem karalność przewidziana w prawie wykroczeń odnosi się jedynie do zachowania się człowieka (osoby fizycznej). Tym samym, jeżeli określony skutek, przewidziany w przepisach prawa wykroczeń, np. uszkodzenie lub zniszczenie cudzego mienia do określonej wartości (art. 124 k.w.), choćby pojazdu, jest efektem np. upadku nań łamiącej się samoistnie gałęzi drzewa przynależnego do jakiejś osoby lub podrapanie go przez jej zwierzę, to w grę wchodzić może jedynie odpowiedzialność cywilna za zaistniałą szkodę, ale nie odpowiedzialność za wykroczenie, gdyż takowe nie miało miejsca, a szkoda nie była następstwem czynu, czyli zachowania się człowieka. Prawo wykroczeń nie dotyczy zatem także naruszeń prawa dokonanych przez osoby prawne; jeżeli zatem wykroczenia dopuszczono się w ramach działania osoby prawnej, np. spółdzielni będącej właścicielem budynku, która nie dopełniła obowiązku umieszczenia i utrzymania w należytym stanie tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości (art. 64 § 1 k.w.), to odpowiadać za nie może osoba fizyczna, na której in concreto leżał obowiązek dopełnienia tych wymogów, gdyż ich niedopełnienie jest jej czynem.

Czynem na gruncie prawa wykroczeń, tak jak i w prawie karnym, jest uzewnętrznione zachowanie się człowieka (działanie lub zaniechanie), będące przejawem jego woli. Nie jest tym samym czynem zachowanie odruchowe, jak i działanie pod wpływem przymusu fizycznego oddziałującego na mięśnie danej osoby (vis absoluta); zob. np. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz , t. 1, Kraków 2004, s. 31. Nie jest więc w ogóle czynem np. uszkodzenie cudzego mienia (art. 124 k.w.) w postaci płotu w wyniku oparcia się na nim dla ochrony przed upadkiem w związku z poślizgnięciem się na oblodzonym chodniku, czy oderwanie rękawa marynarki innej osoby na skutek złapania jej za rękę dla ochrony przed upadkiem na takim chodniku, są to bowiem działania odruchowe; nie można też mówić o czynie, jeżeli na płocie umieszczono nieprzyzwoity napis (art. 124 i 141 k.w.), ale w wyniku zmuszenia fizycznego do tego określonej osoby przez inną osobę, która wymusza na nie wzięcie np. farby w sprayu i trzymając ją za rękę zmusza do umieszczenia tam owego napisu. Nie znosi natomiast bytu czynu przymus psychiczny (vis compulsiva), a więc działanie pod wpływem przemocy lub groźby jej użycia ze strony innej osoby, gdyż wola wymuszona pozostaje także wolą (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 68-69); może tu jednak być zniesiona bezprawność takiego zachowania z racji działania w stanie wyższej konieczności.

4. Jeżeli zachowanie jest czynem, to warunkiem odpowiedzialności zań jako za wykroczenie jest, aby był to czyn bezprawny, czyli zabroniony przez ustawę (zasada nullum crimen sine lege), obowiązującą w czasie jego popełnienia (zasada lex retro non agit). Ma on oczywiście być zabroniony jako wykroczenia, a nie jako inny czyn karalny. Chodzi zatem o takie zachowanie, które jest zabronione przez prawo wykroczeń, a więc wypełnia znamiona zachowania zabronionego, określonego w tej dziedzinie prawa, czyli w Kodeksie wykroczeń lub w innej szczególnej ustawie, statuującej wykroczenia powszechne. Jeżeli brak jest takiego przepisu, czyn - choćby był naganny - nie jest czynem bezprawnym w rozumieniu prawa wykroczeń. Wymóg bezprawności oznacza przy tym, że dane zachowanie musi wypełniać wszystkie znamiona ujęte w danym przepisie prawa wykroczeń. Jeżeli tego nie czyni, czyn nie jest bezprawnym, np. skoro zabronione jest umieszczanie nieprzyzwoitych napisów lub rysunków w miejscu publicznym (art. 141 k.w.), a więc dostępnym dla nieokreślonej liczby osób, to umieszczanie takiego napisu bądź rysunku w miejscu niebędącym publicznym (np. na terenie własnej, odgrodzonej od innych w sposób uniemożliwiający wgląd w nią z zewnątrz, posesji czy w swoim mieszkaniu) nie jest zabronione, podobnie jak skłanianie do żebractwa osoby, która nie jest ani małoletnia, ani bezradna, ani pozostająca ze skłaniającym w stosunku zależności lub pod jego opieką (zob. art. 104 k.w.).

Wymóg, aby czyn był zabroniony "przez ustawę", oznacza, że znamiona tego czynu winny wynikać z ustawy (tzw. ustawowa określoność znamion czynu zabronionego), a w sytuacji, gdy przepis karny jest reakcją na naruszenia obowiązków określonych poza ustawą, w której jest on umieszczony, również owe nakazy lub zakazy, których naruszenia on dotyczy, powinny wynikać z ustawy. Problem ten jest akcentowany w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który już w wyroku z dnia 25 kwietnia 1995 r., K 11/04 (OTK 1995, nr 1, poz. 12) podkreślił, że: "Ustawowe sformułowania przepisów karnych (represyjnych) musi w sposób zupełny odpowiadać zasadzie określoności. Oznacza to, że sama ustawa musi w sposób kompletny, precyzyjny i jednoznaczny definiować wszystkie znamiona czynów zagrożonych karą. Obejmuje to oczywiście i element podmiotowy, to znaczy określenie zakresu osób, które są adresatami przepisu karnego". Nie oznacza to jednak, iżby nie można było doprecyzowywać ustawowo określonego obowiązku, którego naruszenie jest następnie uznawane za czyn zabroniony, w akcie wykonawczym. W orzecznictwie Sądu Najwyższego na gruncie prawa karnego wskazuje się więc zasadnie, że jest dopuszczalne, a niekiedy wręcz konieczne, doprecyzowanie znamion ustawowych niektórych czynów zabronionych w aktach rangi podustawowej, czyli w rozporządzeniach, i nie narusza to zasady nullum crimen sine lege (zob. post. SN z dnia 29 stycznia 2009 r., I KZP 29/08, OSNKW 2009, nr 2, poz. 15), co zachowuje aktualność także na gruncie prawa wykroczeń. Rzecz bowiem w tym, że w ustawach szczególnych czyn zabroniony może niekiedy wiązać się z naruszeniem określonych norm np. technicznych, a te na podstawie delegacji ustawowej doprecyzowywane są w aktach wykonawczych; istotne jest wówczas, aby obowiązek zachowania norm określonego typu wynikał z ustawy, a akt wykonawczy ustalał jedynie wielkości owych norm czy inne wymogi natury technicznej. Zresztą i na gruncie prawa wykroczeń, Trybunał Konstytucyjny uznał np., że art. 54 k.w., przewidujący karalność wykroczenia przeciwko wydanym z upoważnienia ustawy przepisom porządkowym o zachowaniu się w miejscach publicznych, a więc przeciwko przepisom aktów normatywnych samorządu terytorialnego (uchwały rady gminy, powiatu), wydawanych z upoważnienia ustaw, które to akty statuują dopiero znamiona owego wykroczenia, nie jest sprzeczny z art. 42 Konstytucji RP (zasada nullum crimen sine lege poenali), z tym że Trybunał Konstytucyjny przyjął słusznie, iż wymierzenie kary na podstawie art. 54 jest możliwe tylko wtedy, gdy naruszone przepisy porządkowe nie wykraczają poza granice upoważnienia ustawowego do ich wydania i wyraźnie zastrzeżono w nich odpowiedzialność z Kodeksu wykroczeń za naruszenie zakazów i nakazów z nich wynikających (zob. wyr. TK z dnia 8 lipca 2003 r., P 10/02, OTK - A 2003, nr 6, poz. 62). Zasadnie zatem wskazuje się, że nie jest możliwe karanie osoby naruszającej takie zakazy czy nakazy na podstawie przepisów samej uchwały organu samorządu terytorialnego ani gdy w uchwale tej brak jest zastrzeżenia o odpowiedzialności z Kodeksu wykroczeń za ich naruszenie (zob. wyr. SN z dnia 20 października 2009 r., III KK 249/09, OSN Prok. i Prawo 2010, nr 3, poz. 6).

5. Bezprawność zachowania, w świetle samego Kodeksu uchyla obrona konieczna (art. 15) i stan wyższej konieczności (art. 16); zob. uwagi do tych przepisów. W doktrynie wskazuje się jednak (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 49-50; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 105-106 i 111-113; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 92; Bojarski, Świda, Podstawy, s. 58-59), że wyłączają ją także inne, niewskazane w Kodeksie okoliczności, np. dopuszczalna przez prawo cywilne samopomoc (zob. np. art. 432 k.c. o zajęciu cudzego zwierzęcia, które wyrządza szkodę, czy art. 670 k.c. odnośnie do zajęcia w ramach ustawowego zastawu na rzeczach lokatora zalegającego z czynszem, a wykroczenia z art. 119 czy 127 k.w.), zgoda pokrzywdzonego, uczyniona - co oczywiste - przed danym zachowaniem (np. przed zaborem kwiatów z cudzego ogrodu - art. 123), działanie w granicach dozwolonego ryzyka, czy w ramach uprawnień (np. wjazd kierowcy pojazdu uprawnionego w ulicę wyłączoną z ruchu dla innych pojazdów, czy interwencja Policji dla przywrócenia spokoju publicznego zakłóconego zbiegowiskiem, w ramach której może dojść np. do uszkodzenia cudzej rzeczy), a także - mający tu większe niż w prawie karnym znaczenie - zwyczaj. To z tego ostatniego powodu nie jest bezprawne np. zakłócanie spoczynku nocnego (art. 51 § 1) powodowane biciem dzwonów kościelnych na Pasterkę w noc Wigilii Bożego Narodzenia, lub na rezurekcję o świcie w Wielkanoc albo strzelanie z ogni sztucznych w noc sylwestrową o północy. Obyczaje mają przy tym tendencję do zmian, powolnego kształtowania się, co wpływa na zmianę rozumienia przepisu, mimo że on sam nie uległ w tym czasie zmianie, ma więc cały czas tę samą treść. Jeszcze więc np. w latach 60. i 70. XX wieku karano całujące się na ulicy pary lub idące obejmując się - za wybryk nieobyczajny (obecnie art. 140), które to zachowania dziś są obyczajowo dopuszczalne, a to samo odnieść należy np. do opalania się pań w stroju toples, oczywiście w miejscu służącym do opalania, a nie np. na centralnym placu miasta.

6. W świetle art. 1 § 1 wykroczeniem jest jedynie taki czyn, który jest zabroniony przez ustawę pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 zł lub nagany. Pierwsza z tych kar, czyli kara aresztu, jest charakterystyczna tylko dla prawa wykroczeń (w Kodeksie karnym, jego części wojskowej, występuje wprawdzie także areszt, ale z dookreśleniem "wojskowy" - art. 322 k.k. - zatem nie jest to "kara aresztu", lecz "kara aresztu wojskowego"), a tym samym, jeżeli ustawa wymienia w sankcji za dany czyn zabroniony karę aresztu, czyn ten stanowi wykroczenie. To samo odnieść należy do ostatniej z kar, tzn. nagany. I tu wskazanie tej kary w sankcji przepisu karnego, wskazuje, że chodzi o czyn będący wykroczeniem. Kara ograniczenia wolności jest już karą, która występuje także w prawie karnym, z tym że w art. 20 k.w. zastrzeżono, iż trwa tu ona miesiąc (w k.k. do roku). Zatem zagrożenie czynu tą właśnie karą będzie oznaczało, że czyn jest wykroczeniem tylko wtedy, gdy wystąpi ona alternatywnie z karą aresztu lub będzie dookreślona jako kara 1 miesiąca albo wystąpi obok kary grzywny w rozmiarze wskazującym, że jest to grzywna za wykroczenie, bądź gdy ustawodawca w inny sposób wskaże, że traktuje dany czyn zabroniony jako wykroczenie.

To samo odnieść należy do grzywny. Wprawdzie w art. 1 § 1 określono ją jako grzywnę "do 5000 złotych", ale już w art. 24 § 1 wskazano, że wymierza się ją "od 20 do 5000 złotych, chyba że ustawa stanowi inaczej". Ten ostatni zwrot wskazuje, że nie chodzi tylko o kwestię dolnej, ale i górnej jej granicy, zatem każda z nich może być także wyższa niż wynika to z tego przepisu Kodeksu. W konsekwencji jest możliwe, że ustawa szczególna może za wykroczenie przewidzieć karę wyższą niż 5000 zł, i tak też się dzieje. Przykładem może być choćby: art. 34 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.), gdzie przewidziano za wskazane tam wykroczenie grzywnę do 100 000 zł, czy podobne rozwiązanie odnośnie do tej kary w przepisach art. 15-18 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o wyposażeniu morskim (Dz. U. Nr 93, poz. 899), a także art. 281-283 Kodeksu pracy, które - po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.) - przewidują za wykroczenia przeciwko prawom pracownika grzywnę od 1000 do 30 000 zł. W takich sytuacjach podana w przepisie wysokość grożącej kary grzywny bynajmniej nie wskazuje, że czyn, za który ona grozi, jest wykroczeniem i ustawodawca musi tu, jeżeli tak właśnie chce to zachowanie potraktować, użyć innej techniki legislacyjnej. Można zatem wymienić tę karę jako alternatywna obok kary aresztu, można też, jeżeli jest to kara wyłączna wyraźnie wskazać, że naruszenia dotyczą odpowiedzialności za wykroczenia (tak np. w tytule działu 13 k.p. obejmującego wskazane art. 281-283 k.p.), czy też - co najczęściej się zdarza - wskazać w odrębnym przepisie danej ustawy, że "orzekanie w sprawach" w niej określonych "następuje na podstawie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia" (tak np. we wspominanych wyżej ustawach z 2004 r.). W takich sytuacjach, mimo że grożąca grzywna jest wyższa, niż wskazane w art. 1 § 1 k.w., 5000 zł, czyn jest wykroczeniem. Zasadnie zatem przyjęto w post. SN z dnia 24 lutego 2006 r., I KZP 52/05 (OSNKW 2006, nr 3, poz. 23), że jeżeli w ustawie wskazano, iż orzekanie co do określonego czynu następuje na podstawie przepisów k.p.w., to czyn taki zawsze jest wykroczeniem, a więc także wówczas, gdy jest on zagrożony karą grzywny wyższą niż 5000 zł (zob. też T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia..., s. XIII-XIX). De lege ferenda należy jednak opowiedzieć się za podniesieniem górnej granicy grzywny w prawie wykroczeń (w art. 1 § 1 i art. 24 § 1 k.w.) i zakazem wprowadzania przez ustawy szczególne do tej sfery prawa czynów, które z uwagi na swoją szkodliwość społeczną muszą być zagrożone surowszymi grzywnami.

7. Kolejnym warunkiem odpowiedzialności za wykroczenie (zob. uw. 3) jest dopuszczenie się takiego czynu, uznawanego za wykroczenie, który jest szkodliwy społecznie. Aż do wspomnianej już nowelizacji Kodeksu dokonanej ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. (Dz. U. Nr 113, poz. 717), która dostosowywała ten Kodeks do nowej kodyfikacji karnej, wchodzącej w życie 1 września 1998 r. (o tej noweli zob. Grzegorczyk, Nowela), w art. 1 mówiono o czynie "społecznie niebezpiecznym" (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 13), które to pojęcie przejęto do ustawodawstwa PRL z prawa radzieckiego. Kodeks wykroczeń zatem zarówno przed 1998 r., jak i obecnie przyjmuje tzw. materialne ujęcie wykroczenia uznając, że ma to być czyn zabroniony przez ustawę i szkodliwy społecznie. Podobne ujęcie przyjęto w 1999 r. w Kodeksie karnym skarbowym, i to zarówno do przestępstw skarbowych, jak i do wykroczeń skarbowych (art. 1 § 1 k.k.s.). Odmienne podejście występuje natomiast na gruncie Kodeksu karnego, gdzie odpowiedzialność za przestępstwo ponosi ten, kto popełnia czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary (art. 1 § 1 k.k.), ale też i tu zastrzega się, że nie stanowi przestępstwa czyn, którego szkodliwość społeczna jest znikoma (art. 1 § 2 k.k.), zatem bierze się też pod uwagę materialny element przestępstwa i w istocie mamy tu mieszaną definicję przestępstwa, nakazującą uwzględniać społeczną szkodliwość czynu w procesie stosowania prawa (zob. np. J. Warylewski, Społeczna szkodliwość czynu w nowym Kodeksie karnym, PS 1998, nr 7-8; zob. też A. Wąsek (w:) O. Górniok, S. Hoc, M. Kalinowski, S. Przyjemski, Z. Sienkiewicz, J. Szumski, L. Tyszkiewicz, A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, t. 1, Gdańsk 2005, s. 23-30, dalej powoływane jako O. Górniok i in., Kodeks karny...).

Społeczna szkodliwość czynu to jego materialna cecha, materialny substrat, w tym wypadku wykroczenia, czyli jego ujemna społecznie treść. Wprawdzie ustawodawca formując przepisy karne, obejmuje nim, co do zasady, czyny o ujemnym ładunku społecznym, ale skoro mimo to obok wymogu bezprawności, żąda dla odpowiedzialności prawnej jeszcze szkodliwości społecznej danego zachowania, to jedyne, co wynika w tej materii z art. 1 § 1, to to, że wykazanie bezprawności oznacza z założenia także społeczną szkodliwość danego zachowania, której nie trzeba odrębnie wykazywać, ale skoro ta społeczna szkodliwość może jednak być różna, in concreto nie można wykluczyć jej braku mimo bezprawności zachowania, z tym że należy to już wykazać w oparciu o okoliczności danego zdarzenia. Jak wspomniano, Kodeks karny eliminuje przestępność czynu w razie znikomości szkodliwości społecznej (art. 1 § 2 k.k.), a podobnie czyni Kodeks karny skarbowy, ale ten także w odniesieniu do wykroczeń skarbowych uznając, że: "Nie jest (...) wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego szkodliwość społeczna jest znikoma" (art. 1 § 2 k.k.s.). Na gruncie Kodeksu wykroczeń takiego zastrzeżenia brak. Niemniej i tutaj szkodliwość społeczna czynu jest stopniowalna, a art. 47 § 6 wskazuje, jakie elementy strony przedmiotowej i podmiotowej należy uwzględniać przy ocenie tego stopnia (zob. uwagi do tego przepisu). Na gruncie prawa wykroczeń jednak, odmiennie niż przy przestępstwach oraz przy przestępstwach i wykroczeniach skarbowych, jedynie przy wykazaniu w ogóle braku szkodliwości danego zachowania w określonych okolicznościach, można mówić o niezaistnieniu samego wykroczenia mimo naruszenia określonego przepisu tej dziedziny prawa. Przy niewielkiej (nikłej) szkodliwości czynu możliwe jest zaś ograniczenie reakcji prawnej do środków oddziaływania wychowawczego (zob. art. 41 i uwagi do niego), a w postępowaniu przez sądem do odstąpienia od ukarania i zastosowania jedynie środków oddziaływania społecznego (zob. art. 39 i uwagi do niego).

Ustawodawca, jak wskazano penalizuje, także w prawie wykroczeń, z założenia jedynie zachowania mające ujemny ładunek społeczny, ale czyni to ogólnie i in abstracto . Jeżeli zatem uwzględni się tu ratio legis danej normy karnej i przedmiot ochrony danego przepisu, to może in concreto okazać się, że określone zachowanie, z uwagi na okoliczności, w jakich nastąpiło, albo nie godzi bynajmniej w ów chroniony przepisem przedmiot, a więc nie może też być społecznie szkodliwe, albo godząc w niego jest jednak, z uwagi na te okoliczności, pozbawione jednak owej szkodliwości. Jeżeli zatem np. prowadzący pojazd, wracając w późnych godzinach nocnych do domu zatrzymuje się, aby nabyć produkty żywnościowe na posiłek, przy sklepie całodobowym, mimo że umieszczono tam zakaz zatrzymywania się, to narusza art. 92 § 1 k.w., ale na czym ma polegać szkodliwość społeczna jego zachowania? Przepis art. 92 umieszczony jest wśród przepisów przeciwko porządkowi i bezpieczeństwu w komunikacji, zatem to one są tu przedmiotem ochrony, jednak podane okoliczności wskazują, że ani porządek, ani bezpieczeństwo w komunikacji, z uwagi na porę, w jakiej nastąpiło zatrzymanie pojazdu, nie doznają tu żadnego uszczerbku, a nie można szkodliwości społecznej czynu sprowadzić jedynie do faktu samego naruszenia przez daną osobę przepisu, skoro sens tej normy, jej ratio legis i dobra, które ma ona chronić, nie zostały naruszone, a naruszenie przepisu to bezprawność zachowania, zaś art. 1 § 1 k.w. żąda jeszcze szkodliwości społecznej tego konkretnego zachowania. Trudno też mówić o szkodliwości społecznej np. czynu polegającego na prowadzeniu pojazdu na drodze publicznej bez wymaganego oświetlenia (art. 88) w sytuacji, gdy prowadzącemu zepsuły się nagle światła obu kierunkowskazów, a posiadany przez niego zapas żarówek umożliwił mu naprawę tylko jednego, musi zaś dojechać do pracy czy do domu, gdzie dokona naprawy drugiego z zepsutych świateł. Przepis art. 88 k.w. został naruszony, kierujący jest świadomy braku wymaganego oświetlenia, ale jest też w stanie, przy zachowaniu wymaganej i tak zawsze należytej ostrożności, nie naruszyć bezpieczeństwa w komunikacji, któremu przepis ów służy. Trudno zatem dopatrzeć się szkodliwości społecznej w kontynuowaniu przez niego, w omawianej sytuacji, jazdy przy niedziałającym świetle kierunkowskazu. Gdyby w takim wypadku doszło do reakcji na czyn w postaci np. mandatu karnego i dalszej jazdy bez wymaganego oświetlenia w celu jego naprawienia, to rodziłoby to pytanie, czyżby jazda bez owego oświetlenia po ukaraniu w drodze mandatu nie była już szkodliwa społecznie, a przed tym ukaraniem cechę taką miała, czy nadal jest szkodliwa i kierującemu grozi (grożą) kolejny (-e) mandat (-y), a może powinien on pozostawić pojazd i pofatygować się pieszo np. 2-3 km, aby kupić żarówkę i wrócić do pojazdu w celu naprawienia jednego ze świateł? Czy takie jest ratio legis tego przepisu? Wątpliwe. Inny przykład. Przepis art. 129 k.w. w pkt 1 zabrania m.in. nabywania wytrychów przez osobę, która nie trudni się zawodem, w jakim są one potrzebne (ślusarstwem). Czy zatem nabycie wytrycha przez osobę, która - co nie budzi wątpliwości - je kolekcjonuje, ale nie trudni się ślusarstwem, więc formalnie przez takie nabycie narusza wskazany przepis, jest społecznie szkodliwe? Nie można przyjąć, iżby nie doszło tu do czynu, przepis nie różnicuje bowiem celu nabycia wytrychu. Jest on jednak umieszczony wśród norm dotyczących wykroczeń przeciwko mieniu i w taki przedmiot ochrony nabywca bynajmniej nie godzi, nie narusza zatem dobra chronionego przez omawiany przepis, a w konsekwencji nie można też tu mówić o szkodliwości społecznej takiego zachowania. Zatem nie jest wykluczone ustalenie, że czyn będący formalnie bezprawnym, jako naruszający normy prawa wykroczeń, wypełniający znamiona określonego wykroczenia, może być pozbawiony cechy społecznej szkodliwości, a tym samym nie stanowić jednak wykroczenia.

Zauważyć należy, że także na gruncie przestępstw w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, iż jest tu możliwy in concreto całkowity brak szkodliwości społecznej czynu, co powinno prowadzić do przyjęcia zaistnienia przesłanki "niepopełnienia przestępstwa" (zob. wyr. SN z dnia 25 stycznia 2000 r., WKN 45/99, OSNKW 2000, nr 5-6, poz. 47 i aprob. P. Jakubski, Glosa, OSP 2001, nr 708, s. 405). Krytyczne stanowisku zajął jednał wobec tego poglądu np. A. Zoll (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 26-27), według którego przy braku szkodliwości społecznej czyn nie jest zabroniony i nie zawiera wtedy znamion czynu zabronionego, podobnie A. Wąsek (zob. A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., t. 1, s. 29), ale odmiennie w tej materii - a więc w sytuacjach, gdy czyn spełnia jednak warunek bezprawności zachowania, wypełnia bowiem znamiona danego przepisu - za oceną właśnie od strony szkodliwości społecznej czynu np. już w wyr. SN z dnia 22 lipca 1997 r., III KRN 222/96 (Prok. i Prawo 1998, nr 4, poz. 18, s. 12). Powyższe stanowisko Sądu Najwyższego można odnieść również do wykroczeń. Także jednak przyjęcie poglądu o braku w takim wypadku znamion "czynu zabronionego", aktualnego też na gruncie prawa wykroczeń, musi prowadzić do odmowy wszczęcia lub umorzenia wszczętego postępowania, a w razie ustalenia tego dopiero na przewodzie sądowym do uniewinnienia obwinionego (art. 63 § 2 k.p.w.).

8. Odpowiedzialność za wykroczenie aktualizuje się jedynie przy spełnieniu jeszcze trzeciego warunku, jakim jest zawinienie, a więc możliwość przypisania sprawcy czynu zabronionego przez prawo wykroczeń i społecznie szkodliwego - winy (art. 1 § 2). Przepis § 2 art. 1 wprowadzono do Kodeksu wspominaną już nowelą z dnia 28 sierpnia 1998 r. dostosowującą go do rozwiązań Kodeksu karnego z 1997 r. (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 12). Przed tą zmianą kwestie winy normował art. 5 zakładający, podobnie jak Kodeks karny z 1969 r., winę umyślną i nieumyślną.

Obecna kodyfikacja karna oddziela winę od umyślności i nieumyślności (art. 1 § 3 i art. 8 k.k.), które są traktowane jako elementy strony podmiotowej i takie podejście przejął w 1998 r. także Kodeks wykroczeń. Mimo to często, tradycyjnie niejako, nadal niekiedy używa się określeń "wina umyślna" i "wina nieumyślna" (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń , s. 55), choć tak naprawdę umyślne lub nieumyślne są same wykroczenia (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 81-84), a nie wina. Obecnie bowiem Kodeks pozostając przy zasadzie nullum crimen sine lege przyjmuje, że wina to nieusprawiedliwiona wadliwość procesu decyzyjnego sprawcy i w istocie swej możliwość zarzucenia mu (zarzucalność) wadliwego ukształtowania swej woli, czyli możliwość postawienia mu zarzutu, że w czasie swego bezprawnego, karalnego i karygodnego czynu nie dostosował się do zabraniającej danego zachowania normy prawnej, a więc personalna zarzucalność popełnionego czynu (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 64-67; L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2008, s. 52-55; Marek, Prawo wykroczeń, s. 54). Dotyczy to zarówno wadliwości ukształtowania woli sprawy przy popełnianiu czynu charakteryzującego się umyślnością, jak i czynu nieumyślnego. Istota winy w obu wypadkach jest taka sama, a jest nią zarzucalność odnośnie do procesu decyzyjnego, z tym że przy wykroczeniach umyślnych co do treści decyzji, a przy nieumyślnych opiera się ona na okolicznościach towarzyszących jej podejmowaniu (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 65-66).

Wina może być stopniowalna, a na stopień winy wpływają te okoliczności, które mogą (mogły) decydować o zakresie swobody sprawcy w wyborze i realizacji zachowania zgodnego z prawem, a więc o możności rozpoznania znaczenia czynu z uwzględnieniem jego poziomu intelektualnego i emocjonalnego, stanu wiedzy, doświadczenia życiowego itd., a także o możności podjęcia przez sprawcę decyzji odnośnie do zachowania zgodnego z prawem w określonej sytuacji zewnętrznej, przy uwzględnieniu normalnej sytuacji motywacyjnej, poziomu przyswojenia przez niego norm moralnych, posiadania umiejętności dokonywania wyboru, stopnia odporności na bodźce zewnętrzne itp., jak i o możliwości faktycznego kierowania przez niego swoim postępowaniem w danym zdarzeniu (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 811-812).

Przesłanki przypisania winy określa Kodeks wymagając, aby: a) sprawca był zdolny do przypisania mu winy, co jest warunkowane jego dojrzałością z uwagi na osiągnięty już wiek (art. 8) oraz poczytalność, co najmniej ograniczoną (art. 17 § 1 i 2) i b) miał możliwość rozpoznania bezprawności zachowania (art. 7 § 1) i znamion czynu zabronionego (art. 7 § 2), a przy tym c) wymagalność zgodnego z prawem zachowania odnoszono do określonej, konkretnej sytuacji (zob. np. T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia..., s. XIII). Winę eliminuje tym samym wiek (nieletniość), błąd (w określonym zakresie - art. 7) oraz niepoczytalność; zob. uwagi do art. 7, 8 i 17. Odnośnie do umyślności i nieumyślności - zob. uwagi do art. 5.

9. Z uwagi na ustawowy kształt czynu zabronionego można wyróżnić kilka rodzajów wykroczeń. Mogą to być zatem wykroczenia z działania i wykroczenia z zaniechania. Przy tych pierwszych sprawca nie uwzględnia zakazu określonego zachowania się i działa wbrew niemu, przy drugich nie dopełnia obowiązku określonego zachowania, a więc nie czyni tego, co powinien uczynić. Obowiązek określonego zachowania (nakaz, zakaz) musi wynikać z ustawy, z tym że możne nią być zarówno sam Kodeks wykroczeń (np. przy wykroczeniach z art. 50, 51, 65, 66, 107, 108, czy w odniesieniu do wykroczeń kradzieży, przywłaszczenia, oszustwa, paserstwa itd.), jak i inna ustawa, tak ze sfery administracyjnoprawnej (np. ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym, tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm., przy wykroczeniach w zakresie porządku i bezpieczeństwa w ruchu z rozdziału XI k.w., czy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej lub ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne, Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm. - w odniesieniu do prowadzeniu tej działalności, w tym zakresie telekomunikacji bez stosownego wpisu - zob. art. 60¹ i 63 k.w.), jak i innej, np. Kodeksu pracy, gdy chodzi o wykroczenia przeciwko prawom pracownika z tegoż Kodeksu, Kodeksu cywilny (np. odnośnie do obowiązków znalazcy rzeczy - art. 183 § 1 k.c. - a art. 125 k.w.), ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego z 1986 r. (np. odnośnie do zgłoszenia urodzenia lub zgonu - zob. art. 38 i 64 tej ustawy, tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm. - a art. 146 k.w.) czy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (np. odnośnie do wykroczeń z art. 105 czy 106, związanych z niedopełnieniem obowiązku opieki rodzicielskiej nad nieletnim). Wykroczeniami z działania (delicta commissiva) są np. bezprawne przekroczenie granicy (art. 49a), zakłócanie porządku i spokoju publicznego (art. 51), naruszenie przepisów o zgromadzeniach w sposób opisany w art. 52, nawoływanie do przestępstwa lub pochwalanie go (art. 52a), żebranie (art. 58), nielegalna zbiórka ofiar (art. 56-57), prowadzenie działalności gospodarczej bez zgłoszenia (art. 60¹), uszkadzanie ogłoszeń lub różnych znaków (art. 67, 69, 74), wałów przeciwpowodziowych, czy urządzeń ochrony brzegów (art. 60, 61) lub cudzego mienia (art. 124), bezprawny wyrób pieczęci (art. 68), wywołanie fałszywego alarmu (art. 66), rzucanie kamieniami w pojazd (art. 76), kierowanie pojazdem po użyciu alkoholu (art. 87), kradzież i przywłaszczenie (art. 119, 120 i 126) itd. Wykroczeniami z zaniechania (delicta ommissiva) będą z kolei m.in. nieopuszczenie zbiegowiska (art. 50), niedopełnienie obowiązku oznaczenia nieruchomości (art. 64) lub miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia (art. 72) albo przeszkody w ruchu drogowym (art. 84), niestosowanie do znaku lub sygnału drogowego (art. 92), nieudzielenie pomocy ofierze wypadku przez prowadzącego pojazd będącego uczestnikiem takiego wypadku (art. 93), niezawiadomienie o znalezieniu rzeczy (art. 125) itd. Nie jest jednak wykluczone istnienie wykroczeń, które można popełnić zarówno przez działanie, jak i w wyniku zaniechania. I tak, np. art. 49 penalizuje okazywanie w miejscu publicznym lekceważenia Narodowi Polskiemu, Rzeczpospolitej Polskiej lub jej konstytucyjnym organom (§ 1), co może nastąpić w jakikolwiek sposób, czynem, słowem lub gestem, w tym i zaniechaniem wskazującym na owe lekceważenie, ale także naruszenie przepisów m.in. o hymnie RP (§ 2), co może nastąpić np. przez niepowstanie (zaniechanie) w czasie publicznego jego wykonywania dla okazania lekceważenia dla Narodu i Państwa. Z kolei art. 138 zakłada karalność zachowania świadczącego usługi, który żąda lub pobiera za nie opłatę wyższą niż obowiązująca (działanie) albo bez uzasadnionej przyczyny odmawia (zaniechanie) jej świadczenia, a więc wyraźnie dopuszcza obie formy zachowania jako sposoby dokonania tego wykroczenia. To samo można zauważyć np. w art. 82 odnośnie do naruszenia przepisów przeciwpożarowych, które mogą nastąpić przez działanie (np. niewłaściwe eksploatowanie urządzeń energetycznych czy rozniecanie ogniska w pobliżu drewnianego mostu - § 1 pkt 4 i 8), jak i przez zaniechanie (np. niewyposażenie budynku w odpowiedni sprzęt przeciwpożarowy, niezabezpieczenie urządzeń lub materiałów stwarzających niebezpieczeństwo powstania pożaru czy niezachowanie należytej odległości od budynków przy ustawianiu stert i stogów - § 1 pkt 1, 3 i 5).

10. Inny podział wykroczeń, to wyróżnianie wykroczeń skutkowych (materialnych) i bezskutkowych (formalnych). Przy tych pierwszych dokonanie uzależnione jest od wystąpienia określonego w przepisie skutku, czyli zaistnienia określonej zmiany w świecie zewnętrznym. Może to być szkoda (np. przy wykroczeniach zniszczenia znaków, kradzieży zwykłej i ogrodowej, wyrębu drzewa w cudzym lesie, uszkodzeniu cudzej rzeczy, szkodnictwa leśnego lub ogrodowego, czy niszczenia zasiewów - zob. art. 69, 74, 119, 120, 123, 124, 148, 150, 156), wywołanie zakłócenia urządzeń użyteczności publicznej (art. 143), spowodowanie stanu zagrożenia (np. ze strony zwierzęcia przez drażnienie go - art. 78 lub w ruchu przez nieostrożną jazdę - art. 86), wywołanie zgorszenia (art. 51 czy 140) czy dopuszczenie, przez brak należytej opieki, do popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego (art. 105). Przy wykroczeniach formalnych nie warunkuje się już bytu wykroczenia i odpowiedzialności za nie, od zaistnienia jakiegokolwiek skutku; jego nastąpienie lub brak nie ma znaczenia dla bytu wykroczenia (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 75). Penalizacja ich ma na celu swoiste działanie profilaktyczne, służy także przeciwdziałaniu przekształcenia się, w wyniku rozwoju sytuacji, danego zachowania w dalsze o poważniejszych a niepożądanych następstwach. Do takich wykroczeń należą np. nieopuszczenie zbiegowiska wbrew wezwaniu właściwego organu (art. 50), nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub nieposłuszeństwa prawu albo pochwalanie przestępstwa (art. 52a), kąpiel w miejscu niedozwolonym (art. 55), niezachowanie ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia (art. 77), nieoświetlenie miejsc dostępnych dla publiczności (art. 79), prowadzenie pojazdu w staniu po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka (art. 87), prowadzenie pojazdu bez wymaganych przepisami świateł (art. 88), niestosowanie się do znaku lub sygnału drogowego (art. 92), prowadzenie pojazdu bez posiadanie przy sobie wymaganych dokumentu (art. 95) lub bez uprawnień (art. 94), bezprawne posiadanie w pojeździe urządzeń stanowiących wyposażenie pojazdu uprzywilejowanego (art. 96a), zatrudnianie chorego przy pracy wymagającej bezpośredniego kontaktu ze środkami spożywczymi (art. 110), czy niedopełnienie obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego przy produkcji i obrocie, a także w handlu obwoźnymi, takimi środkami (art. 111) itd.

11. Wyróżnia się również wykroczenia z naruszenia dobra oraz z narażenia go jedynie na niebezpieczeństwo. Przy tych pierwszych dochodzi do uszczerbku odnośnie do określonego dobra, np. kradzież czy przywłaszczenie cudzej rzeczy (art. 119, 120, 123, 126), uszkodzenie lub zniszczenie znaków (art. 74, 85), lub urządzeń ochronnych (art. 80, 81) albo cudzej rzeczy (art. 124) lub ogrodu (art. 150), czy zabór z cudzego lasu gałęzi, korzeni lub krzewów (art. 148) albo wydobywanie na cudzym gruncie margla, piasku lub żwiru czy kopanie tam dołów lub rowów (art. 154), czy zanieczyszczanie lasu (art. 162) itd. Przy wykroczeniach z narażenia chodzi najczęściej o narażenie na niebezpieczeństwo abstrakcyjne (hipotetyczne, jeszcze realnie nieistniejące), np. jazda bez wymaganych przepisami świateł (art. 88) lub bez uprawnień (art. 94), karalna niezależnie od umiejętności prowadzącego pojazd, wspominane już niezachowanie należytego stanu sanitarnego przy produkcji i obrocie środkami spożywczymi (art. 111) czy nieprzestrzeganie zarządzeń leczniczych przez osoby dotknięte chorobą zakaźną (art. 116) itp.; chodzi tu o przeciwdziałanie potencjalnemu niebezpieczeństwu, czy to np. w ruchu, czy to w zakresie ochrony zdrowia, i zapobieżeniu możliwości rozprzestrzeniania się chorób. Zdarzają się wszak także wykroczenia z narażenia konkretnego, jak choćby czyn z art. 86 § 1, czyli spowodowanie zagrożenia w ruchu drogowym przez niezachowanie należytej ostrożności; zagrożenie musi tu być realne i konkretne, choć nie musi być bezpośrednie.

12. Z punktu widzenia ujęcia w przepisie sposobu zachowania sprawcy można wyróżnić wykroczenia dokonywane jednorazowym zachowaniem, np. nieopuszczenie zbiegowiska (art. 50), kąpiel w miejscu niedozwolonym (art. 55), wprowadzenie w błąd organu odnośnie do swej tożsamości (art. 65), wywołanie fałszywego alarmu (art. 66), zniszczenie lub uszkodzenie znaku (art. 74), jazda w stanie po użyciu alkoholu (art. 87), czy kradzież (art. 119) oraz wykroczenia o zbiorowo oznaczonym zachowaniu, czyli zakładające wielokrotność określonych czynności, która dopiero warunkuje zaistnienie wykroczenia. Skoro zatem art. 58 przewiduje karalność osoby, która "żebrze" w miejscu publicznym, to nie dotyczy to jednorazowej prośby o wsparcie, ale zakłada wielokrotność takich działań. Również przewidziane w art. 107 karalne dokuczanie innej osobie m.in. przez złośliwe jej "niepokojenie" zakłada, że nie chodzi tu o jednorazowe takie zachowanie (np. złośliwe dzwonienie w nocy do drzwi czy takie telefonowanie, przekazywanie nieprawdziwych, a denerwujących informacji itd.), lecz ich powtarzalność, tylko bowiem wtedy można mówić o dokuczaniu przez niepokojenie. Jeżeli zaś art. 105 penalizuje dopuszczenie do popełnienia przez nieletniego przestępstwa przez "rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej", to nie odnosi się do jednorazowego zaniedbania takich obowiązków, chodzi tu bowiem o pewien proces demoralizacji dziecka (zob. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 73), a więc wielokrotne uprzednie naruszanie tych obowiązków (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 635). Inaczej wygląda już sytuacja np. na gruncie art. 89, czyli dopuszczenia do przebywania dziecka do lat 7 na drodze publicznej przez osobę mającą obowiązek opieki nad nim, czy na gruncie art. 82 § 2, tzn. zostawienia dziecka do lat 7 w okolicznościach umożliwiających mu wzniecenie pożaru, gdyż w tych sytuacjach wystarczające jest jednorazowe niedochowanie obowiązku opieki.

Wyróżnia się także tzw. wykroczenia trwałe, istniejące dotąd dopóki istnieje wywołany stan niezgodny z prawem (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 68-69; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 72-73). Chodzi o czyny z zaniechania, kiedy sprawca wywołuje określonym zachowaniem stan przeciwprawny utrzymujący się jednak aż dotąd, dopóki obowiązek ten nie zostanie dopełniony, np. prowadzenie działalności gospodarczej bez zgłoszenia (art. 60¹ i 63), zaniechanie oznakowania nieruchomości numerem porządkowym (art. 64), niezabezpieczenie miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia (art. 72), zaniechanie oświetlenia miejsc dostępnych dla publiczności (art. 73), nieoznaczenie przeszkody w ruchu drogowym (art. 84), niedopełnienie obowiązku szczepienia lub poddania się obowiązkowemu badaniu (art. 115), czy niedopełnienie obowiązku meldunkowego (art. 147). W takich wypadkach zachodzi jedność prawna czynu i nie powinien on być dzielony na poszczególne odcinki w czasie trwania wywołanego stanu. Jednakże stan ten może być przerwany także ingerencją właściwego organu, w tym i ścigania, a więc w razie ukarania sprawcy, np. w drodze mandatu za to zaniechanie i jeżeli nadal nie dopełnia on ciążącego na nim obowiązku, można mówić już o kolejnym wykroczeniu tej osoby, ukaranie nie oznacza bowiem zwolnienia sprawcy z wywiązania się z ciążącego na nim nadal obowiązku prawnego. Jeżeli obowiązek wobec określonej osoby przestał już istnieć, ale nie dopełniła go ona wówczas, gdy obowiązywał, np. prowadzący działalność bez zgłoszenia zaprzestał ją w ogóle prowadzić, ale nigdy nie zgłosił owego prowadzenia, a mający obowiązek meldunkowy wybył z danego miejsca pobytu i w innym miejscu zameldował się, to wykroczenie jednak popełniono, trwało ono jakiś czas, może zatem być ścigane, o ile nie upłynie termin jego karalności (zob. art. 45 § 1).

13. Na gruncie Kodeksu karnego przewiduje się tzw. przestępstwo ciągłe (art. 12 k.k.), a w Kodeksie karnym skarbowym - także ciągłe wykroczenie skarbowe (art. 6 § 2 k.k.s.). Ich istotą jest uznanie za jeden czyn dopuszczenia się w krótkich odstępach czasu dwu lub więcej zachowań, ale w wykonaniu z góry powziętego zamiaru (tak w k.k.) lub także jedynie z wykorzystaniem takiej samej sposobności (tak w k.k.s.).

Kodeks wykroczeń nie normuje jednak kwestii wykroczenia ciągłego, ale doktryna mając na uwadze samą koncepcję podmiotową czynu ciągłego (ten sam z góry powzięty zamian odnośnie do kilku zachowań), dopuszcza zastosowanie tej konstrukcji także w odniesieniu do wykroczeń powszechnych (np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 74-75; Marek, Prawo wykroczeń, s. 67-68; Bojarski, Świda, Podstawy, s. 76-77). Trzeba jednak zauważyć, że aktualnie na gruncie prawa karnego sensu largo występują dwie, różniące się od siebie, konstrukcje czynu ciągłego. Jedna powiązana nadal jedynie z wymogiem istnienia z góry powziętego zamiaru co do tzw. czynu na raty (tak w k.k.) i druga uwzględniająca też podejmowanie poszczególnych zachowań tylko z uwagi na taką samą sposobność, przy wielokrotnym i odrębnym podejmowaniu zamiaru co do ich popełnienia (tak w k.k.s.); zob. o tym np. T. Grzegorczyk, Czyn ciągły i ciąg przestępstw w znowelizowanym kodeksie karnym skarbowym, Pal. 2006, nr 3-4, s. 9-13. Jeżeli uwzględnić ściślejsze powiązania prawa wykroczeń z powszechnym prawem karnym, należałoby mieć na uwadze konstrukcję tam przyjętą. W piśmiennictwie wskazuje się jednak także, iż na gruncie wykroczenia ciągłego "najważniejsze jest ustalenie, że zostało ono popełnione w wyniku trwale nadarzającej się sposobności" (Bojarski, Świda, Podstawy, s. 77) albo że chodzi też o zamiar "aktualizujący się pod wpływem powtarzającej się sposobności", a więc jednak podejmowany ponownie, choć taki sam (zob. Marek, Prawo wykroczeń, s. 67-68), a to oznacza już aprobatę dla koncepcji przyjętej w prawie karnym skarbowym.

Brak wyraźnej regulacji w Kodeksie wykroczeń powoduje też rozbieżności odnośnie do konsekwencji prawnych w razie przekroczenia, w wyniku wielokrotności zachowań, wartości przedmiotu czynu będącej kryterium rozgraniczającym wykroczenie od przestępstwa. Jedni autorzy uznają, że przestępstwo ciągłe winno składać się z zachowań, które zawsze i z osobna spełniają wymogi przestępstwa, zatem i przy przekroczeniu owej wartości, jeżeli poszczególne zachowania były wykroczeniami, mamy do czynienia z wykroczeniem ciągłym (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 74). Inni natomiast przyjmują, że ma miejsce wówczas jednak przestępstwo, a nie wykroczenie ciągłe (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 68); takie też stanowisko prezentowane jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego (tak już w uch. SN z dnia 3 września 1972 r., VI KZP 44/72 OSNKW 1973, nr 2-3, poz. 20).

Należy uznać, że przy przyjmowaniu konstrukcji wykroczenia ciągłego winno się jednak mieć na uwadze rozwiązania Kodeksu karnego, a nie karnego skarbowego, a wykroczeniem tym, skoro ma to być jeden czyn, nie można także przekroczyć wartości przedmiotu, jeżeli jest to wyznacznik rozgraniczający wykroczenie od przestępstwa, gdyż takie przekroczenie oznacza jednak popełnienie, tyle że na raty, ale już przestępstwa. Kwestie te powinny jednak być unormowane w samym Kodeksie wykroczeń. Trzeba też zauważyć, że również przy potraktowaniu każdego z takich zachowań jako odrębnego czynu (wykroczenia), przepis art. 9 § 2 nakazuje wymierzyć łącznie karę, ale w granicach zagrożenia z naruszonego przepisu, a więc jak na gruncie czynu ciągłego w prawie karnym, a nie z obostrzeniem, jak przy tzw. ciągu przestępstw (art. 91 k.k. i art. 38 § 1 w zw. z art. 37 § 1 pkt 3 k.k.s.).

14. Z uwagi na sposób określenia w przepisie podmiotu danego wykroczenia, czyli osoby, która może je popełnić, wyróżnia się wykroczenia powszechne, których dopuścić się może każdy i wykroczenia indywidualne (zob. np. Gostyński, Prawo wykroczeń, s. 64-65; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 81-82; Marek, Prawo wykroczeń, s. 52-53). Przy tych pierwszych podmiot określany jest jedynie zaimkiem "kto", bez dalszego dookreślenia tej osoby, i taki charakter ma większość wykroczeń. Niekiedy jednak zaimek ten może doznać ograniczenia płynącego z dalszego fragmentu hipotezy danego przepisu przez użycie np. zwrotu "Kto, będąc..." i tu z określeniem indywidualnych właściwości wymaganych od sprawcy, np. "właścicielem lub administratorem, dozorcą lub użytkownikiem" (art. 64) lub "niezdolny do czynności" (art. 70 § 1), "mając obowiązek opieki" (art. 89 i 106), "nie będąc do tego uprawniony" (art. 96a), "przez rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej" (art. 105 § 1), "wiedząc o tym, że jest chory" (art. 116 § 1), "sprawując pieczę nad osobą małoletnią" (art. 116 § 2), albo kto "mając obowiązek utrzymania czystości" (art. 117), "zajmując się sprzedażą" (art. 135), "będąc zobowiązany na mocy orzeczenia sądu" (art. 138b) czy "wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi" (art. 153) albo bardziej ogólnie, ale jednak z dookreśleniem - "wbrew swemu obowiązkowi" (np. art. 72, 73, 79) czy "wbrew obowiązkowi" (np. art. 84). W tego typu sytuacjach wykroczenia dopuścić się musi już tylko osoba mająca właściwości wskazane w przepisie, a nie każdy. Są to zatem wykroczenia indywidualne. To samo dotyczy wypadków, gdy ustawodawca dookreśla zaimek "kto" czynnością czasownikową, np. "Kto (...) prowadzi pojazd" (art. 87, 88, 94 czy 95) lub wskazaniem na stosunek do osoby, wobec której czyn ma być dokonywany, np. "Kto (...) osobę bezradną albo pozostającą w stosunku zależności od niego lub oddaną pod jego opiekę" (art. 104), bądź nie używa w ogóle określenia "kto", lecz inaczej opisuje podmiot danego czynu, np. "prowadzący pojazd" (art. 93) "właściciel, posiadacz, użytkownik lub prowadzący pojazd" (art. 96 § 1), "dyspozytor pojazdu" (art. 96 § 2), "właściciel lub posiadacz" (art. 158) czy "kierownik punktu sprzedaży detalicznej lub zakładu gastronomicznego" (art. 137 § 2). I w tych bowiem wypadkach wskazuje się na właściwości, jakich wymaga się od sprawcy wykroczenia, nie może zatem być nim każdy.

Ponieważ podmiotem wykroczenia może być jedynie osoba fizyczna, Kodeks niekiedy - tam, gdzie czynu można się dopuścić w ramach i w imieniu podmiotu niebędącego taką osobą, lecz osobą prawną lub inną jednostką organizacyjną - precyzuje, że sprawcą jest wówczas określona osoba fizyczna. Tak uczyniono np. w art. 138b § 2 (odnośnie do karalności niedozwolonych postanowień umownych w stosunku z konsumentem) i art. 138c § 4 (co do naruszeń w zakresie umów o kredyt konsumencki), gdzie zastrzeżono, że jeżeli czynu dopuszcza się przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, odpowiedzialność ponosi osoba kierująca przedsiębiorstwem lub upoważniona do zawierania umów.

15. W nauce i doktrynie wyodrębnia się przedmiot wykroczenia i jego stronę przedmiotową oraz podmiot (zob. o tym uw. 14) oraz stronę podmiotową wykroczenia. Wykroczenie, najogólniej ujmując godzi w określony układ stosunków społecznych. Jego ogólnym przedmiotem ochrony jest zatem określone dobro prawne chronione przez normy tej dziedziny prawa. Wyróżnia się w związku z tym także rodzajowe dobra prawne (rodzajowy przedmiot ochrony), chronione przez zespół określonych przepisów, ujętych np. w Kodeksie wykroczeń w poszczególne rozdziały w jego części szczególnej, takie jak: porządek i spokój publiczny, prawidłowe funkcjonowanie instytucji państwowych, samorządowych i społecznych, bezpieczeństwo osób i mienia, bezpieczeństwo i porządek w komunikacji, ochrona osoby, zdrowie, mienie, interesy konsumenta, obyczajność publiczna, funkcjonowanie urządzeń użytku publicznego, prawidłowe funkcjonowanie niektórych ewidencji czy prawidłowość gospodarki leśnej, polnej i ogrodowej; odnieść to też należy do przepisów statuujących wykroczenia w ustawach szczególnych dotyczących określonych sfer życia społecznego lub gospodarki, gdzie rodzajowych przedmiotem ochrony stają się określone elementy tej sfery, jaką normuje owa ustawa. Dobro prawne chronione przez konkretny przepis prawa wykroczeń stanowi indywidualny przedmiot danego wykroczenia (np. ochrona granicy w art. 49a, prawidłowe funkcjonowanie określonej instytucji publicznej, której dotyka czyn, w art. 65 lub 66, ochrona dziecka w wieku do 7 lat w art. 89 i 106, czy ochrona rzeczy o wartości niemajątkowej w art. 126).

Strona przedmiotowa wykroczenia obejmuje z kolei te jego znamiona, które określają karalne przez przepis zachowanie sprawcy (np. "przekracza granicę wbrew przepisom" - art. 49a, "niszczy, uszkadza lub usuwa znaki" ostrzegawcze - art. 74 § 1 czy "niszczy zasiewy, sadzonki lub trawę" na cudzym gruncie leśnym lub rolnym" - art. 156 § 1), w tym także jego okoliczności (np. "wbrew żądaniu uprawnionej osoby nie opuszcza" lasu, pola czy ogrodu - art. 157 § 1, "pomimo nieuiszczenia dwukrotnie nałożonej na niego kary pieniężnej określonej w taryfie, po raz trzeci" wyłudza przejazd koleją - art. 121 § 1, wyrabia wytrychy, mimo że "nie trudni się zawodem, w którym są one potrzebne" - art. 130 § 1 pkt 1), a w szczególności: czas (np. zakłócenie "spoczynku nocnego" w art. 51, niezawiadomienie o znalezieniu cudzej rzeczy "w ciągu dwóch tygodni od znalezienia" - art. 125, wyłudzenie przejazdu "po raz trzeci w ciągu roku" - art. 121 § 1), miejsce (np. wywołanie zgorszenia "w miejscu publicznym" - art. 51, kąpiel "w miejscu, w którym jest to zabronione" - art. 55, prowadzenie pojazdu "na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania" - art. 87, 88, pozostawienie dziecka do lat 7 "na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego" - art. 89), sposób działania (np. "publiczne" nawoływanie do nieposłuszeństwa prawu - art. 52a, przeprowadzanie "publicznej" zbiórki ofiar - art. 56, 57), czy sytuację bądź skutek, jaki następuje lub może nastąpić (np. zostawienie małoletniego "w okolicznościach umożliwiających mu wzniecenie pożaru" - art. 82 § 2, od 8 czerwca 2010 r. - "w okolicznościach, w których istnieje prawdopodobieństwo wzniecenia przez niego pożaru" - nowy art. 82 § 6, czy dopuszczanie do przebywania dziecka "w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka" - art. 106, albo doprowadzenie zwierzęcia przez straszenie go do tego, "że staje się niebezpieczne" - art. 78).

Natomiast strona podmiotowa obejmuje te elementy, które wiążą się z podmiotem wykroczenia, czyli osobą fizyczną dopuszczającą się zabronionego zachowania. Obejmuje ona zatem te znamiona wykroczenia, które dookreślają podmiot wykroczeń indywidualnych (zob. uw. 14), a także umyślność i nieumyślność, jako warunkujące odpowiedzialność sprawcy i możliwość przypisania mu winy (zob. uw. 8 oraz uwagi do art. 5 i 6). Chodzi tu także o te znamiona wykroczenia, które wskazują na wymagane niekiedy dla karalności: cel, motyw lub pobudkę działania sprawcy (np. "w celu dokuczenia [...] złośliwie niepokoi" - art. 107, "ze złośliwości lub swawoli" uszkadza urządzenie użytku publicznego - 143 lub wywołuje fałszywy alarm - art. 66, organizuje publiczną zbiórkę ofiar "na uiszczenie grzywny" za inną osobę - art. 57 itd.).

Art. 2. Zmiana ustawy

1. Przepis ten nie był modyfikowany w czasie obowiązywania Kodeksu, a wyraża on normę intertemporalną określającą, którą z ustaw należy stosować, w razie gdy w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełniania czynu. Podobna regulacja zawarta jest w art. 4 k.k. i w art. 2 § 2-6 k.k.s.; na ten temat zob. np. W. Wróbel, Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w prawie karnym, Kraków 2003. Przepis nie dotyczy jednak sytuacji, gdy to nowa, obecna ustawa wprowadza karalność danego zachowania dotąd niepenalizowanego. Tę materię rozstrzyga bowiem art. 1 § 1 wymagając, aby czyn był zabroniony w czasie jego popełniania, zgodnie z zasadą nullum crimen sine lege poenali anteriori. Przepis art. 2 dotyczy zatem jedynie takiej sytuacji, gdy w czasie orzekania obowiązuje inna ustawa niż w czasie popełniania czynu, ale w chwili jego popełniania był to czyn zabroniony. Przyjmuje on jako zasadę stosowanie ustawy nowej, aktualnie obowiązującej, a w orzecznictwie TK przyjęto wręcz domniemanie w tym zakresie wskazując, że "domniemanie stosowania tej zasady wynika m.in. z faktu, iż nowa ustawa powinna pełniej odpowiadać woli ustawodawcy (zob. wyr. TK z dnia 31 stycznia 1996 r., OTK ZU 1996, nr 1, poz. 2; zob. też A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 102).

Przez obowiązywanie innej ustawy w czasie orzekania należy rozumieć nie tylko całkiem nową ustawę odnośnie do karalności danych zachowań, a więc nowy Kodeks wykroczeń, czy nową ustawę szczególną obejmującą także wykroczenia odnośnie do sfery, jaką ona normuje, ale także zmianę w tej samej nadal ustawie np. odnośnie do określeń definiujących znamiona czynu zabronionego, w tym i w tzw. słowniczku (zob. np. art. 47), czy przepisu penalizującego dane zachowanie (np. modyfikacja znamion takiego wykroczenia lub zagrożenia czy wręcz skreślenie go, a więc depenalizacja) albo zmiany w części "niekarnej" ustawy szczególnej obowiązków, których naruszenie penalizuje następnie jej przepis karny, co oddziałuje na zakres karalności określonych zachowań.

2. W końcowym fragmencie art. 2 § 2 pojawia się jednak wyjątek od zasady stosowania ustawy nowej, który w konsekwencji oznacza, że ustawa nowa, obowiązująca w czasie orzekania, jest stosowana zawsze wtedy, gdy przewiduje ona uchylenie karalności danego zachowania, a także gdy łagodzi ona taką odpowiedzialność albo ją stabilizuje, a więc tak samo wartościuje i normuje karalność tego zachowania. Ustawę poprzednio obowiązującą stosuje się bowiem jedynie wtedy, gdy w stosunku do obecnej jest ona "względniejsza" dla sprawcy. Ustawą poprzednio obowiązującą jest zarówno ustawa, która funkcjonowała w czasie popełniania czynu, jak i ustawa późniejsza, która nastąpiła po niej, ale już nieobowiązująca w czasie orzekania. Na gruncie spraw o przestępstwa, co - z uwagi na podobne unormowanie omawianej tu kwestii - ma zastosowanie także do wykroczeń, w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że przy ocenie, która z ustaw jest względniejsza dla sprawcy, należy wziąć pod uwagę całą ustawę, a nie poszczególne jej przepisy (tak już w wyr. SN z dnia 13 stycznia 1970 r., V KRN 402/69, OSNKW 1970, nr 4-5, poz. 37), a przy tym należy uwzględniać okoliczności konkretnej sprawy (zob. np. uch. SN z dnia 12 marca 1996 r., I KZP 2/1996, OSNKW 1996, nr 3-4, poz. 16). Zatem nawet surowsza sankcja ustawy nowej nie musi oznaczać, że poprzednia ustawa jest względniejsza dla sprawcy, jeżeli obecna ustawa stwarza in concreto np. szersze możliwości zawieszenia wykonania kary, jej nadzwyczajnego złagodzenia czy odstąpienia od jej wymierzenia. Nie chodzi bowiem w art. 2 § 1 o ustawę łagodniejszą dla sprawcy, czyli zakładającą łagodniejsze sankcje za dane wykroczenie, ale o ustawę względniejszą w całym jej aspekcie odnoszonym do zarzuconego naruszenia.

3. Przepis art. 2 § 1 dając jedynie wybór między ustawą obecną a poprzednio obowiązującą, gdy jest ona względniejsza dla sprawcy, wyklucza możliwość jednoczesnego stosowania , przy rozstrzyganiu różnych kwestii w danej sprawie, obu tych ustaw, a więc ustawy obecnej i poprzednio obowiązującej. Równoczesne ich stosowanie będzie jednak możliwe, gdy w określonych sytuacjach ustawodawca tak postanowi. Taka sytuacja miała np. miejsce przy wprowadzaniu w życie Kodeksu karnego z 1997 r., gdzie w oparciu o art. 15 przepisów wprowadzających ten Kodeks należało do czynów popełnionych przed jego wejściem w życie stosować już jego przepisy o przedawnieniu karalności, o ile przedawnienie to, w oparciu o dotychczasowe przepisy, jeszcze nie nastąpiło, i to także wtedy, gdy do oceny prawnej czynu stosowano przepisy poprzedniej ustawy jako względniejszej dla sprawcy (zob. post. SN z dnia 19 sierpnia 1999 r., I KZP 25/99, OSNKW 1999, nr 9-10, poz. 53).

4. Według § 2 art. 2w razie depenalizacji przez nową ustawę zachowania objętego orzeczeniem, a więc takiego, za które doszło już pod rządem poprzedniej ustawy do prawomocnego ukarania, ukaranie to uważa się z mocy prawa za niebyłe. Nie może ono być zatem dalej wykonywane, nie można też podejmować jego wykonania, jeżeli dotąd ono nie nastąpiło. Uznanie za niebyłe oznacza przyjęcie, że sprawca tego zachowania nie był nigdy (za nie) karany.

Jeżeli ustawa nowa weszła w życie w toku postępowania, w tym gdy zaczęła obowiązywać po nieprawomocnym ukaraniu, powinna być, jako ustawa aktualnie obowiązująca, uwzględniona przez sąd odwoławczy (art. 2 § 1). Omawiany przepis dotyczy także np. sytuacji, gdy czyn miał charakter trwały (zob. uw. 12 do art. 1), a wywołany nim stan, niezgodny dotąd z prawem i nieprzerwany, nadal istnieje, ale zachowanie to nie jest już bezprawne i zagrożone karą, albo gdy dotychczasowa ustawa uzależniała karalność od powstania skutku, który nastąpił dopiero po wejściu w życie nowej ustawy, według której jednak czyn ten nie jest już zagrożony karą.

Jeżeli nowa ustawa łagodzi tylko sankcje karne za dane, zabronione nadal czyny, to z założenia zawiera też przepisy normujące kwestię wykonywania kar surowszych orzeczonych prawomocnie pod rządem poprzedniej ustawy. Tak uczyniono np. we wspominanej już noweli z dnia 28 sierpnia 1998 r. (zob. uw. 1 do art. 1), mocą której ograniczono karę aresztu do maksimum 30 dni (przed tą zmianą była to kara do 3 miesięcy) oraz karę ograniczenia wolności, ustalając ją na miesiąc (poprzednio od 1 do 3 miesięcy), kiedy to w art. 12 omawianej ustawy zastrzeżono, że nie wykonuje się tych kar orzeczonych w rozmiarze wyższym niż przewidują to nowe przepisy (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 139-140).

W wypadku określonym w art. 2 § 2, a więc przy prawomocnym ukaraniu za wykroczenia, które dopiero po takim ukaraniu zostało na skutek nowej ustawy zdepenalizowane, zakłada się skutek podobny do zatarcia ukarania (zob. art. 46 § 1). Osoba, której to ukaranie dotyczy, może zatem, z chwilą wejścia w życie nowej ustawy, bez potrzeby wydawania przez organ procesowy jakiegokolwiek orzeczenia, twierdzić, że nie była ukarana, i to także, gdy okres zatarcia tego ukarania jeszcze nie upłynął. Uznanie ukarania za niebyłe oznacza swoistą fikcję prawną, jakoby sprawca czynu nigdy nie był karany za swoje zachowanie.

Art. 3. Zasada terytorialności

1. Przepis normuje zasadę terytorialności, uznając, że odpowiedzialność za wykroczenia według tego Kodeksu ponosi się tylko w razie popełnienia ich na terytorium Polski oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym. Zmiana przepisu dokonana w 1998 r. ograniczyła się tu tylko do zmiany oficjalnej nazwy państwa, uprzednio bowiem przepis mówił o terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Terytorium Rzeczypospolitej Polskiej określaustawa z dnia 12 grudnia 1990 r. o ochronie granicy państwowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 67), w myśl której do terytorium tego należy obszar oddzielony polskim granicami państwowymi od państw sąsiednich i pełnego morza oraz morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, a także przestrzeń powietrzną na tym obszarem i wnętrze ziemi. Do wód wewnętrznych należą: część Zatoki Nowowarpieńskiej i Zalewu Szczecińskiego oraz część Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego, a także wody portów i red, zaś morzem wewnętrznym - stosownie do ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502 z późn. zm.) - jest pas wód morskich o szerokości 12 mil morskich przyległy do brzegu morskiego lub do linii podstawowej zamykającej polskie morskie wody wewnętrzne.

Odpowiedzialność ponosi się jednak także w razie popełnienia wykroczenia na polskim statku wodnym lub powietrznym, który jest tu traktowany jak terytorium Polski (§ 1in fine). W świetle ustawy z dnia 18 września 2001 r. - Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689) - statkiem wodnym jest "każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej" (art. 2 § 1 tej ustawy), zaś statkiem powietrznym - według ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696) - "urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża" (art. 2 pkt 1 tej ustawy).

2. Stosownie do art. 3 § 2 za wykroczenia popełnione za granicą ponosi się odpowiedzialność w Polsce tylko wtedy, gdy przepis szczególny przewiduje taką odpowiedzialność. Do przepisów takich należy art. 131 zakładający odpowiedzialność za popełnione za granicą wykroczenia kradzieży i przywłaszczenia (art. 119), paserstwa (art. 122) oraz uszkodzenia lub zniszczenia cudzej rzeczy (art. 124). Ponadto od 1 stycznia 2009 r., stosownie do nowego brzmienia art. 10 § 1 pkt 1 lit. c k.p.w., żołnierze ponoszą odpowiedzialność za wykroczenia przed sądem wojskowym także w odniesieniu do czynów popełnionych podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami kraju w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117 z późn. zm.). Chodzi tu zatem o wszelkie wykroczenia żołnierzy popełnione poza granicami kraju (a nie tylko takie, za które odpowiadają przed sądem wojskowym w razie popełnienia ich w kraju - art. 10 § 1 pkt 1 lit. a i b k.p.w.), w ramach pobytu tam lub użycia polskich Sił Zbrojnych zgodnie z przywołaną ustawą, czyli zarówno z Kodeksu wykroczeń (np. kradzież, przywłaszczenie, jazda w stanie po użyciu alkoholu, naruszeniem przepisów przeciwpożarowych itd.), jak i z ustaw szczególnych (np. z ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.). Trzeba zauważyć, że już wcześniej Sąd Najwyższy wskazał, iż art. 7 ustawy o zasadach użycia Sił Zbrojnych poza granicami państwa, zakładający, że: "Osoby wchodzące w skład jednostek wojskowych wykonujących zadania poza granicami państwa podlegają na terytorium państwa obcego przepisom dyscyplinarnym, karnym i porządkowym obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej", dotyczy także wykroczeń, za które odpowiedzialność jest w szerokim znaczeniu odpowiedzialnością karną, a więc przepisy karne obejmują tu także przepisy prawa wykroczeń, a tym samym art. 7 tej ustawy jest przepisem szczególnym w rozumieniu art. 3 § 2 k.w. i może stanowić podstawę do odpowiedzialności żołnierza za wykroczenie popełnione przez niego podczas pobytu jego jednostki wojskowej za granicą dla wykonywania tam stosownych zadań (zob. uch. SN z dnia 25 maja 2004 r., WZP 1/04, OSNKW 2004, nr 5, poz. 50).

Należy jednak dodać, że w wyniku zmian wprowadzonych z dniem 1 stycznia 2010 r. przez nową ustawę z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. Nr 190, poz. 1474), ściganie żołnierzy za wykroczenia następuje jedynie na żądanie dowódcy, z tym że gdy odstępuje on od złożenia takiego żądania, musi wszcząć postępowanie dyscyplinarne wobec żołnierza, zaś przy wykroczeniach popełnionych przez żołnierza podczas stanów nadzwyczajnych oraz w razie użycia wojska za granicą, odpowiedzialność za taki czyn ogranicza się jedynie do odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 86a k.p.w.).

Art. 4. Czas i miejsce wykroczenia

1. Przepis ten nie był modyfikowany przez cały czas obowiązywania Kodeksu. Określa zaś czas popełnienia wykroczenia (§ 1) oraz miejsce jego popełnienia (§ 2). Jeżeli chodzi o czas, to Kodeks przyjmuje tu w § 1, że wykroczenie popełnione jest w czasie, gdy sprawca działał (czyny z działania) lub zaniechał działania, do którego był obowiązany (czyny z zaniechania). Przyjmuje się przy tym w dalszych przepisach, że przedawnienie karalności liczone jest od czasu popełnienia czynu (art. 45 § 1), nie wprowadzając regulacji, jak to czynią Kodeks karny czy karny skarbowy (ten także co do wykroczeń skarbowych), że przy czynach skutkowych liczony jest on od momentu nastąpienia skutku (zob. art. 101 § 3 k.k. i art. 51 § 1 w zw. z art. 44 § 4 k.k.s.). Nie ma też w tym Kodeksie zastrzeżeń, że przepisu mogą modyfikować czas popełnienia czynu, jak to postąpiono w Kodeksie karnym skarbowym, gdzie po przyjęciu podobnej jak § 1 art. 4 zasady użyto jeszcze zwrotu "chyba że kodeks stanowi inaczej" (art. 2 § 1 k.k.s.). Na gruncie prawa wykroczeń moment wystąpienia skutku nie ma znaczenia dla ustalenia czasu popełnienia wykroczenia. Wszędzie jednak tam, gdzie do znamion czynu należy stworzenie określonego stanu zagrożenia, dopóki stan taki nie nastąpi, nie można mówić o popełnieniu wykroczenia. Jeżeli zatem art. 74 penalizuje m.in. wadliwe wykonanie urządzenia i wywołanie tym stanu zagrożenia dla życia lub zdrowia, to dla bytu wykroczenia nie wystarczy stwierdzić wadliwości wykonania, ale niezbędne jest też ustalenie zaistnienie przez to stanu wskazanego zagrożenia, co nie musi być czasowo zbieżne.

Przy wykroczeniach trwałych (zob. uw. 12 do art. 1) czyn jest popełniony dopóki sprawca nie dokona obowiązku, do którego jest obowiązany, a więc gdy prowadzi działalność gospodarczą bez wymaganego wpisu lub zgłoszenia (art. 60¹ i 63), to dopóki ją tak prowadzi, dopuszcza się cały czas tego wykroczenia, gdyby jednak jej zaniechał, to przedawnienie karalności winno być liczone od momentu, kiedy obowiązek ten przestał na nim ciążyć. To samo odnieść można np. do zaniechania obowiązku meldunkowego (art. 147 § 1), gdy jego sprawca wyprowadził się następnie z miejsca, gdzie nie dopełnił tego obowiązku.

Czas popełnienia czynu zabronionego jako wykroczenia ma istotne znaczenie dla odpowiedzialności za nie, gdyż to on jest ważny z punktu widzenia odpowiedzialności z uwagi na wiek sprawcy (art. 8) czy jego poczytalność, odnoszoną od momentu popełnienia czynu (art. 17).

2. Za miejsce popełnienia czynu Kodeks uznaje miejsce, gdzie: a) sprawca działał lub b) zaniechał działania, do którego był zobowiązany, albo c) gdzie skutek nastąpił, lub d) miał on nastąpić (§ 2). Podobne, choć bardziej doprecyzowane, rozwiązanie zawierają art. 6 k.k. i art. 3 § 1 k.k.s. Przy wykroczeniach formalnych (zob. uw. 10 do art. 1) miejscem ich popełnienia będzie zawsze miejsce gdzie sprawca działał (np. bezprawnie przekroczył granicę, kąpał się w miejscu niedozwolonym) lub gdzie zaniechał wymaganego działania (np. nie dopełnił obowiązku meldunkowego, nie zgłosił do ewidencji prowadzonej działalności, nie dopełnił obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego przy produkcji środków spożywczych), przy materialnych umyślnych, może nim być także miejsce, gdzie nastąpił skutek lub gdzie miał on - według zamiaru sprawcy - nastąpić, a gdyby był to czyn nieumyślny - gdzie sprawca działał lub gdzie nastąpił skutek jego działania (np. przy wadliwym wykonaniu urządzeń, o czym mowa w art. 71, w miejscu wykonania X i wywołaniu tym stanu niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia, stwierdzonego w miejscu Y, jako miejscu użytkowania tego urządzenia).

Miejsce popełnienia wykroczenia ma znaczenie dla właściwości sądu orzekającego w sprawach o te czyny, gdyż właściwym miejscowo jest sąd, w okręgu którego popełniono wykroczenie (zob. art. 11 § 1 k.p.w. i recypowane tam art. 31-32 k.p.k.). Z uwagi na to, że możliwych jest, jak widać, kilka miejsc popełnienia wykroczenia, co rodzić może właściwość kilku sądów, przyjmuje się, że właściwym jest wówczas ten sąd, do którego wcześniej złożono wniosek o ukaranie (art. 31 § 3 k.p.k. w zw. z art. 11 § 1 k.p.w.), a więc z natury, gdzie wcześniej podjęto czynności wyjaśniające (art. 54 k.p.w.), ewentualnie dochodzenie karne, traktując początkowo czyn jako przestępstwo.

Art. 5. Zasada ekwiwalencji umyślności i nieumyślności

1. Przepis ten ma treść nadaną mu przez nowelę z dnia 28 sierpnia 1998 r. Poprzednio zakładał on, że: "Wykroczenie można popełnić zarówno z winy umyślnej, jak i nieumyślnej, chyba że ustawa przewiduje odpowiedzialność tylko z winy umyślnej" (zob. o tym ujęciu np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 24; Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 107 i n.). Zmiana dokonana w 1998 r. związana była przejęciem, z rozwiązań Kodeksu karnego z 1997 r., odmiennego podejścia do kwestii winny. Uznania bowiem i na gruncie wykroczeń, że winę w aspekcie normatywnym, stanowi zarzucalność sprawcy czynu zabronionego, nieusprawiedliwionego, wadliwego, procesu decyzyjnego przy podejmowaniu aktu woli, a w konsekwencji przyjęto, że umyślność i nieumyślność to jedynie elementy strony podmiotowej tak przestępstwa, jak i wykroczenia, a nie postacie winy (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 14). Przy umyślności (wykroczeniach umyślnych) kwestia winy wiąże się z zarzucalnością co do wadliwości treści decyzji woli, a przy nieumyślności (wykroczeniach nieumyślnych) - odnośnie do okoliczności towarzyszących podejmowaniu przez sprawcę aktu woli. Mimo tych zmian niektórzy autorzy nadal na gruncie art. 5 - niejako tradycyjnie - mówią o winie umyślnej i nieumyślnej oraz zasadzie jej ekwiwalencji (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 104-107; Marek, Prawo wykroczeń, s. 56-57) albo o równowartości form winy (tak np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 84-86), a nie o ekwiwalencji (równowartości) umyślności i nieumyślności, jak to wyraźnie wynika z przepisu, choć jednocześnie wskazują oni na istotę zmian dokonanych ustawą z 1998 r.

Samo pojęcie wykroczenia umyślnego i nieumyślnego określa art. 6 (zob. uwagi do tego przepisu).

2. Przepis art. 5 zakłada tzw. ekwiwalencję umyślności i nieumyślności uznając, że wykroczenie można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, z zastrzeżeniem wskazanym w końcowym jego fragmencie. W prawie karnym powszechnym przyjmuje się, że zbrodnię można popełnić jedynie umyślnie, a występek także nieumyślnie, ale tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 8 k.k.). Natomiast w prawie karnym skarbowym zakłada się, że zarówno przestępstwo skarbowe, jak i wykroczenie skarbowe można popełnić jedynie umyślnie, a nie nieumyślnie, wyłącznie jeżeli ustawa tak stanowi (art. 4 § 1 k.k.s.); tu zatem do wykroczeń skarbowych odniesiono zasadę dotyczącą w prawie karnym powszechnym występków. Prawo wykroczeń odbiega zatem wyraźnie w omawianej materii od rozwiązań prawa karnego tak powszechnego, jak i skarbowego.

W doktrynie wskazuje się, że zasada przyjęta w art. 5 wiąże się z uproszczonym rozstrzyganiem spraw o wykroczenia, w tym i - tak przed 2001 r., jak i obecnie - przez organy niebędące orzekającymi, jak w trybie mandatowym, od których nie można wymagać precyzyjnego rozróżniania umyślności i nieumyślności (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 86; Marek, Prawo wykroczeń, s. 56), choć jednocześnie dostrzega się mankamenty tego rozwiązania, gdyż daje ono możliwość poszerzania penalizacji, np. przy naruszeniach formalnych, na takie przypadki, w których stosowanie kar nie wydaje się wcale zasadne (zob. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń , s. 90), a ponadto w praktyce prowadzić może także u organów orzekających przykładanie mniejszej wagi do "formy winy" (Marek, Prawo wykroczeń, s. 56; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 106) czy ściślej postaci umyślności lub nieumyślności. Trzeba w tym miejscu zauważyć, że aktualnie postępowanie mandatowe, a więc stosowane przez organy inne niż orzekające, występuje też w sprawach o wykroczenia skarbowe, a jednak w Kodeksie karnym skarbowym przyjęto w stosunku do nich, że znikoma szkodliwość zachowania eliminuje jego byt jako wykroczenia oraz, że popełnia się je z zasady jedynie umyślnie, a nieumyślnie, tylko gdy ustawa tak stanowi. Ma to jednak pewne uzasadnienie w charakterze wykroczeń skarbowych, gdyż z zasady są to czyny przepołowione, wyodrębniane z przestępstw skarbowych przez kryterium mniejszej wagi czynu lub wartość uszczuplonej należności publicznoprawnej, a ponadto stosuje się do nich przepisy procedury karnej i prowadzi dochodzenie karne, w ramach którego można także nałożyć grzywnę mandatem, co z kolei sprzyja bardziej dokładnemu ustaleniu postaci umyślności (lub wyjątkowej nieumyślności) zachowania.

3. Z zasady wskazanej w art. 5 wynika, że dla bytu zachowania jako wykroczenia nie ma znaczenia, czy dopuszczono się go umyślnie, czy też jedynie nieumyślnie. Tylko tam, gdzie ustawa wyraźnie wymaga umyślności, niezbędne jest wykazanie jej zaistnienia, a przy jej braku sprawca nie ponosi odpowiedzialności. Jeżeli zatem z przepisu statuującego dane wykroczenie nie wynika, aby wymagano tu umyślności zachowania sprawcy, ustalenie, że czynu dopuszczono się umyślnie lub że popełniono go nieumyślnie, ma znaczenie dla samego przypisywania winy (zarzucalność co do treści aktu woli, czy jedynie do okoliczności podejmowania go - zob. uw. 8 do art. 1 i wyżej uw. 1) oraz przy wymiarze kary, jako że z założenia za czyny popełnione nieumyślnie winna ona być łagodniejsza, a przy tym tylko przy umyślności sięgać można po karę aresztu (art. 35). Konsekwencją zasady przyjętej przez art. 5 jest, że wykroczenia mogą występować jedynie jako takie, które można popełnić tak umyślnie, jak i nieumyślnie oraz jako popełniane tylko umyślnie, nie ma zaś wykroczeń popełnianych jedynie nieumyślnie . Jednakże niekiedy ustawodawca rozdziela określone wykroczenie na postać umyślną i nieumyślną różnie normując konsekwencje prawne każdej z nich; tak uczyniono np. przy wykroczeniu paserstwa (zob. art. 122 § 1 i 2).

4. Przewidziany w końcowym fragmencie przepisu wyjątek sprowadza się do możliwości zastrzeżenia w ustawie, że określonego zachowania można dopuścić tylko umyślnie. Ustawodawca nie czyni tego jednak w jednolity sposób. W doktrynie wskazuje się (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 89-91; Marek, Prawo wykroczeń, s. 56-57), że analiza przepisów wskazuje, iż ograniczenie karalności zachowania do zachowań jedynie umyślnych następuje w prawie wykroczeń w następujący sposób.

Po pierwsze przez wyraźnie użycie w przepisie zwrotu: "Kto umyślnie", tak np. postąpiono w art. 65, 67, 69 czy 124 k.w. Po wtóre przez określenie danego wykroczenia jako tzw. czynu kierunkowego znamiennego celem, a więc przez użycie sformułowania: "Kto w celu", jak np. w art. 56, 107, 126, 128, 133 k.w., w tym także, gdy bez posłużenia się wyrażeniem "w celu", nastąpi odwołanie się do określeń prawnych ze sfery prawa karnego, które są tam wyjaśnione i zakładają umyślność zachowania jako działania kierunkowego, jak choćby: "Kto kradnie" cudzą rzecz lub drzewo z cudzego lasu (art. 119 i 120 k.w.), gdyż jest kradzież jest działanie "w celu" przywłaszczenia (zob. art. 278 k.k.), czy "kto oszukuje" nabywcę lub dostawcę (art. 134 k.w.), jako że jest to działanie "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej" (zob. art. 286 k.k.). Po trzecie przez wskazanie na wymagane dla karalności zachowania pobudki lub motywy działania sprawcy, które wymagają wtedy odrębnego ustalenia, gdyż bez nich nie można mówić o popełnieniu danego czynu zabronionego jako wykroczenia; chodzi tu o "złośliwość" lub "swawolę" cechujące zachowanie sprawcy, np. złośliwe niepokojenie (art. 107), tzw. wszczynanie fałszywego alarmu "ze złośliwości lub swawoli" (art. 67), czy gaszenie oświetlenia w miejscach dostępnych dla publiczności (art. 79 § 2) lub niszczenie lub uszkadzanie urządzeń użytku publicznego (art. 143 § 1), gdzie też wymaga się "złośliwości lub swawoli". Po czwarte wreszcie, przez użycie takich określeń, które także w języku potocznym oznaczają, że tak ujęte zachowanie jest umyślne i nie można dopuścić się go nieumyślne. Nie można więc np. nieumyślnie "skłaniać" kogoś do czegoś (np. do żebractwa - art. 104), "ukrywać" czegoś przed kimś (np. towaru przed nabywcą - art. 135), "szczuć" kogoś zwierzęciem (np. szczucie psem - art. 108), "samowolnie" coś używać (np. cudzą rzecz - art. 128), "uchylać się" od czegoś (np. od obowiązków w zakresie utrzymania dróg - art. 101-103), ale już nie "nie dopełniać" czegoś, w tym obowiązków, gdyż to może nastąpić także nieumyślnie, np. niezachowanie należytej ostrożności w ruchu (art. 86), czy obowiązku posiadania przez kierującego pojazdem przy sobie wymaganych dokumentów (art. 95). Nie można też nieumyślnie - "demonstracyjnie okazywać" czegoś (np. lekceważenia dla Narodu i Państwa - art. 49), "przywłaszczać sobie" coś" (np. stanowisko, tytuł czy stopień - art. 61 § 1 lub cudzą rzecz - art. 119 i 126), "nawoływać" do czegoś (np. do nieposłuszeństwa prawu - art. 52a pkt 2) czy "pochwalać" coś (np. popełnienie przestępstwa - art. 52a pkt 1; od 8 czerwca 2010 r. - art. 52a pkt 3). Wszystkie te zachowania wymagają umyślności po stronie sprawcy.

Umyślność cechuje też podżeganie i pomocnictwo jako formy zjawiskowe wykroczenia, gdyż dopuszczający się ich działają bądź "chcąc", aby inna osoba popełniła wykroczenie (art. 12), bądź działają "w zamiarze", aby dokonała ona takiego czynu (art. 13). Dotyczy to także usiłowania jako postaci stadialnej wykroczenia, gdyż usiłujący też działa "w zamiarze" popełnienia czynu (art. 11 § 1). Zob. też uwagi do art. 6.

Art. 6. Umyślność i nieumyślność

1. Przepis określa na czym polega umyślność (§ 1) i nieumyślność (§ 2) wykroczenia. Jedynie § 2 uległ zmianie w drodze nowelizacji z dnia 28 sierpnia 1998 r. Wiązało się to z innym podejściem do kwestii nieumyślności wykroczenia (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 15). Przed tą zmianą przyjmowano, że nieumyślność (wina nieumyślna) zachodzi, gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie (lekkomyślność) oraz wtedy, gdy możliwości takiej nie przewiduje, choć powinien i może ją przewidywać (niedbalstwo); zob. o tym np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 27-28; Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 100-106; Gostyński, Prawo wykroczeń, s. 66-68; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 85-89. W obecnym ujęciu, przyjętym wzorem Kodeksu karnego z 1997 r. (art. 9 § 2 k.k.), akcentuje się niezachowanie należytej ostrożności wymaganej w danych okolicznościach wyróżniając tzw. nieumyślność świadomą i nieświadomą (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 154-156; T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia..., t. XIII-XIV). Podstawowa różnica między umyślnością i nieumyślnością pozostaje taka sama. Przy tej pierwszej istnieje zamiar popełnienia czynu zabronionego, przy tej drugiej popełnienie następuje mimo braku zamiaru.

2. Istota umyślności wskazana w § 1 nie uległa zmianie w toku całego obowiązywania Kodeksu. Sprowadza się ona do istnienia po stronie sprawcy zamiaru popełnienia czynu zabronionego, który występuje pod postacią zamiaru bezpośredniego (dolus directus) lub ewentualnego (dolus eventualis). Ten pierwszy ustawodawca wyraża zwrotem: "chce go popełnić", ten drugi określeniem: "przewidując możliwości jego popełnienia na to się godzi". Spójnik "albo", łączący oba te wyrażenia wskazuje, iż oba one wyrażają zamiar popełnienia czynu. W przypadku zamiaru bezpośredniego sprawca ma wolę popełnienia czynu, gdyż "chce" go popełnić, przy zamiarze ewentualnym, woli takiej nie ma, ale akceptuje przewidywaną możliwość jego popełnienia.

Jeżeli sprawca wydobywa żwir lub piasek na gruncie, o którym wie, że do niego nie należy (art. 154 § 1 pkt 1), albo dokonuje wypasu zwierząt na gruntach do niego nienależących (art. 151 § 1) lub wyrzuca śmieci z własnej posesji do lasu zaśmiecając las (art. 162 § 1), lub kradnie cudzą rzecz (art. 119 § 1) albo zrywa plakat wystawiony publicznie przez instytucję artystyczną, bo mu się nie podoba (art. 67 § 2) lub zawiadamia o rzekomym pożarze, którego nie ma, gdyż chce zobaczyć straż w akcji (art. 66 § 1), albo prowadzący pojazd, widząc sygnał osoby uprawnionej do kontroli ruchu do zatrzymania się, nie czyni tego i przyspiesza, aby uniknąć kontroli (art. 92 § 2), to w każdej z tych sytuacji sprawca ma wolę popełnienia czynu, chce naruszyć obowiązujące przepisy i czyni to. Jeżeli natomiast np. właściciel pojazdu dopuszcza do prowadzenia go na drodze publicznej przez inną osobę, choć przewiduje możliwość, że jest ona w pełni fizycznie sprawna do jego prowadzenia (art. 96 § 1 pkt 1) albo posiadacz działki letniskowej, który mimo późnej pory odtwarza głośno muzykę, choć może zakładać, iż może w ten sposób naruszyć spoczynek nocny innych osób przebywających na tych działkach (art. 51 § 1), czy osoba, która przewidując, iż w danym miejscu kąpiel jest zabroniona, mimo to decyduje się na nią (art. 55), albo prowadzący pojazd, który zorientowawszy się wkrótce po rozpoczęciu jazdy, że niedawno wypił piwo i może być pod wpływem alkoholu (art. 87 § 1) kontynuuje ją uznając, że jej cel (np. sklep, w którym ma zrobić zakupy) jest niedaleko, to w żadnym z tych przypadków sprawca nie chce popełnić wykroczenia, ale przewidując możliwość jego popełnienia, godzi się na nie, działa zatem w zamiarze ewentualnym. W orzecznictwie i doktrynie wskazuje się, że zamiar ewentualny wiąże się z reguły z jakimś innym zamiarem, "chceniem" sprawcy, tyle że niedotyczącym samego czynu zabronionego, lecz z realizacją innego celu; mamy tu zatem do czynienia z zamiarem bezpośrednim, ale dotyczącym zachowania prawnie obojętnego (np. jak wyżej, chęcią kąpieli, dojazdu do pobliskiego sklepu czy słuchania głośnej muzyki), który prowadzi jednak osobę chcącą osiągnąć ów cel do godzenia się na popełnienie wykroczenia (zob. np. wyr. SN z dnia 2 lutego 1982 r., III KR 251/82, LEX nr 21958; zob. też np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 112; Marek, Prawo wykroczeń , s. 54).

Ocena postaci umyślności powinna być dokonywana w oparciu o całokształt dokonanych ustaleń (w trybie mandatowym na podstawie spostrzeżeń funkcjonariusza organu mandatowego, w tym dokonanych urządzeniami kontrolnymi, i oświadczeń sprawcy oraz innych uczestników lub obserwatorów zdarzenia). Samo bowiem zachowanie się sprawcy, jak i spowodowanie określonego prawem skutku nie dowodzi jeszcze jego umyślności, nie można bowiem domniemywać zgody sprawcy lub godzenia się przez niego na powstały skutek czynu, lecz należy wykazać, że stanowiły one efekt jego procesu decyzyjnego, a to wynikać może jedynie z ustalonych okoliczności jego zachowania się, z których może płynąć logiczny wniosek chcenia lub godzenia się przez sprawcę na popełnienie wykroczenia, bądź jedynie, że było to zachowanie nieumyślne.

3. Nieumyślność (art. 6 § 2) zachodzi wówczas, gdy sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego jako wykroczenie (w tym i ewentualnego), ale popełnia je na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach i to, mimo że popełnienie tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć. Przybiera ona postać nieumyślności świadomej, gdy sprawca przewidywał możliwość popełnienia czynu zabronionego oraz nieświadomej, gdy możliwości takiej nie przewidywał, choć było ona obiektywnie przewidywalna (zob. np. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 154-156; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 83; Marek, Prawo wykroczeń, s. 55); tę pierwszą niektórzy autorzy określają nadal mianem lekkomyślności, a tę drugą - niedbalstwa (zob. np. A. Marek, T. Bojarski).

Podobieństwo między zamiarem ewentualnym a nieumyślnością świadomą polega na tym, że w obu wypadkach sprawca ma świadomość możliwości popełnienia czynu. Różnica między nimi sprowadza się zaś do tego, że przy zamiarze ewentualnym sprawca godzi się jednak na popełnienie tego czynu, choć nie chce go popełnić, natomiast przy nieumyślności świadomej brak jest jego woli odnośnie do godzenia się na czyn, a sprawca w istocie zakłada, tyle że niesłusznie (bezzasadnie), iż uniknie popełnienia czynu, zatem zaistnienie wykroczenia następuje tu w wyniku błędnej oceny sprawcy. Przyznać trzeba, że linia rozgraniczająca te postacie umyślności i nieumyślności jest dość "cienka". Przy nieumyślności nieświadomej sprawca w ogóle nie dokonuje błędnej oceny swego zachowania, jako że nie przewiduje określonej powinności, którą narusza, z tym jednak, że mógł ją przewidzieć.

Jeżeli zatem prowadzący pojazd zaabsorbowany muzyką lub wiadomościami z radia samochodowego nie zauważa znaku ograniczenia szybkości i jedzie dalej z szybkością już nadmierną, dopuszcza się czynu z art. 92 § 1 (niestosowanie się do znaku drogowego) przy nieświadomej nieumyślności, gdyż wprawdzie nie przewidywał swego obowiązku ograniczenia szybkości, ale mógł to przewidzieć, gdyby nie naruszył zasad ostrożności wymaganych w ruchu drogowym. Jeżeli natomiast prowadzący pojazd wyprzedza inny pojazd, mimo że widzi z daleka pojazd jadący z przeciwka, ale zakłada, że z uwagi na odległość i możliwości techniczne swego pojazdu dokonana wyprzedzenia, ale z uwagi na błędną ocenę sytuacji zmuszony jest do manewru, w którego wyniku dochodzi do kolizji z pojazdem wyprzedzanym lub jej niebezpieczeństwa, to trudno mówić o godzeniu się sprawcy na popełnienie czynu z art. 86 § 1 (spowodowanie zagrożenia w ruchu drogowym w tym kolizji niebędącej wypadkiem w rozumieniu prawa karnego - zob. art. 177 k.k.), ale można tu mówić o uświadamianej nieumyślności, gdyż prowadzący pojazd świadomie naruszył reguły ostrożności w ruchu odnośnie do wyprzedzania, wadliwie oceniając, że uniknie popełnienia wykroczenia.

4. W obu wypadkach nieumyślności chodzi o niezachowanie zasad ostrożności wymaganych w danych okolicznościach. Same reguły ostrożności, bez względu na źródło ich pochodzenia, mają charakter obiektywny, a więc mają zastosowanie w określonej sytuacji, niezależnie indywidualnych właściwości podmiotu danego zachowania. To samo dotyczy powinności przewidywania, gdyż ocenia się ją od strony zachowania typowego dla rozważnej osoby, dysponującej właściwościami niezbędnymi dla dokonywania danych czynności, np. lekarza, kierowcy, prowadzącego określoną działalność gospodarczą itd., ale niekiedy każdego niebędącego już nieletnim np. co do wymogów ostrożności w poruszaniu się także jako pieszego na drogach. Nie może się więc osoba prowadząca pojazd bez uprawnień (art. 94 § 1), która doprowadziła do kolizji, tłumaczyć odnośnie do tego ostatniego wykroczenia (art. 86 § 1) brakiem umiejętności jego prowadzenia. Chodzi przy tym o powinność przewidywania sytuacji niejako naturalnych, a nie anormalnych. Stąd, jak wskazano np. w wyr. SN z dnia 17 czerwca 1999 r., IV KKN 740/98 (PiP 2000, z. 2, poz. 110, z glosą aprob. R.A. Stefańskiego), dostrzeżenie spokojnie zachowującej się grupy dzieci nie nakłada na kierowcę obowiązku przewidywania możliwości wtargnięcia na drogę jakiegoś innego, anonimowego w tym momencie, dziecka z zabudowań po przeciwnej stronie tej drogi, gdyż możliwość taka ma w istocie charakter abstrakcyjny i nie można oczekiwać od kierowcy jej uwzględnienia przy poruszaniu się po drodze publicznej. Prowadziłoby to bowiem do konieczności ograniczenia szybkości do szybkości zupełnie sprzecznej z założeniami płynności i celowości ruchu drogowego.

Inną kwestią jest natomiast możliwość samego przewidywania, w ramach powinności przewidywania. którą odnieść już należy do określonego sprawcy i jego właściwości, wiedzy i umiejętności. Możliwość przewidywania jest bowiem cechą subiektywną i musi uwzględniać zarówno konkretną sytuację, w jakiej zdarzenie miało miejsce, jak i konkretną osobę, sprawcę tego zdarzenia. W odróżnieniu od powinności przewidywania, opartej na wzorcu "przeciętnego" obywatela lub członka określonej grupy zawodowej czy wykonującej określone funkcje, w tym wypadku chodzi o możliwości przewidywania przez określoną osobę, z uwzględnieniem, w zależności od sytuacji, także jej doświadczenia życiowego lub zawodowego, przegotowania zawodowego itd. Możliwość przewidywania musi mieść się w granicach wyznaczonych samą powinnością przewidywania. Nie ma zatem odpowiedzialności zarówno wtedy, gdy dana osoba, z uwagi na swe subiektywne cechy, nie miała faktycznie możliwości przewidzenia czynu zabronionego w ramach powinności zachowania wymaganej ostrożności, jak i wówczas, gdy nie miała w ogóle obowiązku określonej powinności (przewidywania) np. odnośnie do anormalnej sytuacji, ale dzięki swej wyjątkowej wiedzy czy doświadczeniu mogła to przewidzieć. W tym ostatnim wypadku nie mieści się to już bowiem w ramach nieumyślności, a więc w sferze prawa, lecz ewentualnie w płaszczyźnie moralnej (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 89).

Art. 7. Nieświadomość karalności; błąd co do znamion czynu

1. Przepis normuje sytuacje, które obok niepoczytalności (art. 15) wyłączają winę sprawcy. Początkowo ograniczał się tylko treści obecnego § 1, a § 2 pojawił się w wyniku nowelizacji sierpniowej z 1998 r. (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 16). Zdecydowano się wówczas poszerzyć ustawowy zakres wyłączeń odpowiedzialności w prawie wykroczeń z uwagi na błąd, który obejmował dotąd tylko nieświadomość karalności czynu, także na błąd co do okoliczności faktycznych stanowiących znamię czynu, które to rozwiązanie funkcjonowało już w Kodeksie karnym z 1969 r. (art. 24 § 1) i zostało przyjęte także w Kodeksie z 1997 r., a w prawie wykroczeń błąd ten miał charakter pozaustawowy (zob. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń , s. 120).

Błąd to niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem (wyobrażeniem) w świadomości człowieka, tu sprawcy czynu zabronionego, czyli rozbieżność między świadomością sprawcy o rzeczywistości a tą rzeczywistością (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 59; Bojarski, Świda, Podstawy , s. 70; A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 530). W doktrynie wskazuje się, że błąd odnosić się może do bezprawności zachowania, mylnego wyobrażenia o znamionach popełnianego czynu oraz co do społecznej szkodliwości danego zachowania, czyli odnośnie do świadomości o ujemnym ładunku społecznym, społecznej negatywnej oceny danego rodzaju zachowania (zob. Grzegorczyk, Gubiński , Prawo wykroczeń, s. 119-122); ten ostatni pozostaje nadal okolicznością pozaustawową.

2. W § 1 ujęto błąd co do karnej bezprawności czynu przyjmując, iż nieświadomość tego, że czyn jest zagrożony karą, nie wyłącza jeszcze odpowiedzialności, chyba że nieświadomość ta była usprawiedliwiona. Ujęcie to odbiega od konstrukcji przyjętej w tej materii w prawie karnym, gdzie przyjęto, że: "Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności", z tym że jeżeli błąd był nieusprawiedliwiony, sąd może jednak zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 30 k.k.). Do karalności, a nie bezprawności, odwołano się natomiast w Kodeksie karnym skarbowym uznając, że: "Nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego karalności (art. 10 § 4 k.k.s.).

We wszystkich tych sytuacjach widać, że następuje odejście od rygorystycznego trzymania się zasady, iż nieznajomość prawa szkodzi (ignorantia iuris nocet), na rzecz uwzględniania usprawiedliwionej nieświadomości obowiązywania określonej normy prawnej. O ile jednak Kodeks karny mówi o nieświadomości "bezprawności" czynu, to art. 7 § 1 (podobnie jak k.k.s.) - o nieświadomości jego "zagrożenia karą", czyli "karalności" lub "karnej bezprawności. Nie chodzi zatem o brak świadomość co do samej niezgodności z prawem danego zachowania, lecz o usprawiedliwioną nieświadomość, że zachowanie takie stanowi czyn zagrożony karą; są to zatem zdecydowanie mniejsze wymagania niż na gruncie powszechnego prawa karnego (zob. Grzegorczyk, Gubiński , Prawo wykroczeń, s. 121). Należy zauważyć, że szereg zachowań stanowiących wykroczenia, także ujęte w Kodeksie wykroczeń, ma swoje źródło, odnośnie do nakazów i zakazów tu penalizowanych, w ustawach dotyczących określonych sfer życia. Sama zatem świadomość, że ustawa taka wprowadziła nowe nakazy lub zakazy nie eliminuje jeszcze możliwości zaistnienia błędu, o jaki chodzi w art. 7 § 1, gdyż przepis ten dotyczy nieświadomości, że określone zachowanie jest karalne, czyli zagrożone karą, a nie jedynie, że jest ono obecnie bezprawne, a więc niezgodne z przepisami. Podobnie jest na gruncie prawa karnego skarbowego ściśle powiązanego z kolei z prawem ze sfery finansowej, stąd i tam przyjęcie podobnej konstrukcji (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2009). Nie chodzi przy tym o wiedzę (świadomość) o karach grożących za dany czyn, czy o konkretnym przepisie karnym obejmującym dane zachowanie, ale ogólnie o tym, że za dany czyn grozi przewidziana przez prawo kara.

Samo odwołanie się sprawcy do nieświadomości karalności danego zachowania nie stwarza jednak powodów do przyjęcia błędu, o jakim mowa w art. 7 § 1, gdyż musi to wynikać z ustalonych okoliczności, a więc być wykazane, a nie oparte na gołosłownym twierdzeniu obwinionego, niemającym odzwierciedlenia w dowodach i poczynionych na ich podstawie ustaleniach. Jak wskazuje się przy tym w orzecznictwie, "nie można powoływać się na niezawinioną nieznajomość prawa [karalności - T.G.], jeżeli z ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się zapoznać z obowiązującym uregulowaniem (...), ale wręcz z takiej możliwości wyraźnie zrezygnował" (zob. wyr. SN z dnia 3 lutego 1997 r., II KKN 124/96, OSNKW 1997, nr 5-6, poz. 46) i choć orzeczenie to zapadło w sprawie karnej skarbowej, to pozostaje aktualne także na gruncie prawa wykroczeń.

3. Przepis art. 7 § 2 dotyczy błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu, a więc mylnego wyobrażenia sprawcy o znamionach popełnionego prze niego czynu zabronionego. Pozostawanie w takim błędzie eliminuje jedynie umyślność, a więc odpowiedzialność za wykroczenie umyślne (zob. uw. 4 do art. 5 i uw. 2 do art. 6). Przepis zakłada bowiem, że w takiej sytuacji sprawca nie popełnia wykroczenia umyślnego. Sprawca może zatem odpowiadać wówczas za wykroczenie nieumyślne, o ile ustawa przewiduje też odpowiedzialność za takie wykroczenie. Rozwiązanie to różni się w swej stylizacji od przyjętego w tej materii w prawie karnym, tak powszechnym, jak i skarbowym, gdyż tam zakłada się że: "Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej znamię czynu" (zob. art. 28 § 1 k.k. i art. 10 § 1 k.k.s.), ale istota konstrukcji pozostaje podobna.

W doktrynie podnosi się trafnie, że w istocie funkcją błędu co do znamion czynu, tak w prawie karnym, jak i wykroczeń, staje się nie wyłączenie winy, lecz umyślności (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 120) akcentując, że błąd ten dekompletuje stronę podmiotową czynu, ale tylko charakteryzującego się umyślnością (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny... , t. 1, s. 530). Błąd co do znamion jest bowiem zaprzeczeniem umyślności. W doktrynie prawa karnego - co wszak zachowuje swą aktualność także na gruncie wykroczeń - wskazuje się zaś, że gdy chodzi o czyny nieumyślne, to zawierają one już same w sobie element zawinionego błędu w postaci nieświadomości pewnych okoliczności lub błędnego przewidywania następstw działania, co sprowadza się do tego, że nieumyślność w istocie polega na błędzie (zob. I. Andrejew, Ustawowe znamiona przestępstwa, Warszawa 1978, s. 225; M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2004, s. 168). Tym samym ewentualne zwolnienie sprawcy od wszelkiej odpowiedzialności, a więc i wykroczenie nieumyślne, nie zależy od błędu, lecz od stwierdzenia braku obiektywnie wymaganej w danych okoliczności należytej ostrożności (niedopełnienia jej) oraz możliwości postawienia mu zarzutu.

Jeżeli zatem np. sprawca nabył rzecz pochodzącą z kradzieży, ale nie wiedział o takim pochodzeniu rzeczy, to wyklucza to odpowiedzialność za paserstwo umyślne (art. 7 § 2 i art. 122 § 1), ale jeżeli ustalono, iż na podstawie towarzyszących okoliczności nie mógł też przypuszczać, że pochodzi ona z kradzieży (np. nabył rzecz w lombardzie lub komisie), to nie można też mówić o niezachowaniu przez niego należytej ostrożności (art. 6 § 2), zatem odpada także odpowiedzialność za paserstwo nieumyślne (art. 122 § 2). Gdyby natomiast nabył ją w okolicznościach, na podstawie których powinien i mógł przypuszczać o takim pochodzeniu rzeczy (np. na bazarze, w bramie, po cenie znacznie odbiegającej od normalnie stosowanej wobec takich przedmiotów), to można mu postawić zarzut popełnienia wykroczenia z art. 122 § 2. Tam, gdzie dane wykroczenie może być popełnione jedynie umyślnie, błąd co do znamion czynu eliminuje w ogóle odpowiedzialność przewidzianą w prawie wykroczeń. Jeżeli zatem np. sprawca zrywa w niewielkiej ilości kwiaty w cudzym ogródku, działając w błędnym przekonaniu, że czyni do o ogródku działkowym swej babki, która uprzednio mu na to pozwoliła, a faktycznie, z uwagi na podobieństwo tych ogródków, czyni to w ogródku działkowym jej sąsiadów, to przy takich ustaleniach można mówić o błędzie co do znamienia czynu, gdyż normujący to zachowanie art. 122 § 1 zakłada odpowiedzialność jedynie za "bezprawne" zabieranie m.in. kwiatów, a w zakresie tego znamienia owego czynu sprawca działał w błędzie. Jeżeli zaś nabywa się np. na targowisku roślin krzewy leśne od osoby nimi tam handlującej dla posadzenia ich w swoim ogrodzie, nie wiedząc o tym, że krzewy te są efektem szkodnictwa leśnego, czyli wyrąbania ich w cudzym lesie (art. 148), to nie można mu zarzucić paserstwa, o jakim mowa w art. 149, gdyż przepis ten wymaga wiedzy nabywcy o pochodzeniu towaru, a więc umyślności, a co do tego znamienia nabywca działał tu w błędzie, brak zaś przy tym paserstwie - odmiennie niż przy paserstwie zwykłym (art. 122) - nieumyślnej jego postaci. Nie można też np. zarzucić popełnienia wykroczenia uszkodzenia cudzej rzeczy, czyli wykroczenia z art. 124 § 1, osobie, która uczyniła to, ale w ramach naprawiania tej rzeczy przekazanej jej do naprawy jako fachowcowi, na skutek - jak się następnie okazało - braku jednak należytej umiejętności w naprawianiu takich przedmiotów, czy osobie niszczącej rzecz w przekonaniu, że jest to rzecz niczyja, porzucona, jako że wskazany art. 124 wymaga wyraźnie umyślności działania, a osoba taka działa w błędzie co do owego znamienia wykroczenia (oczywiście inną kwestią będzie tu odpowiedzialność cywilna za wyrządzą innej osobie szkodę).

4. Błąd, o jakim mowa w art. 7 § 2, jako dotyczący znamion czynu, jest tzw. błędem istotnym. W zachowaniu sprawcy może jednak nastąpić także tzw. błąd nieistotny, a więc dotyczący okoliczności nienależących do znamion danego wykroczenia, np. w przekonaniu, że niszczy rzecz należącą do X, sprawca niszczy przedmiot przynależny do Y, ale w obu wypadkach jest to rzecz cudza (art. 124), dokonuje wypasu swoich zwierząt na gruncie osoby A w przekonaniu, że są to grunty osoby B, na których chciał je bezprawnie paść, ale czyni to i tak na nienależących do niego gruntach (art. 154), czy użycza w celu osiągnięcia korzyści majątkowej innej osobie środków na prowadzenie przez nią gry hazardowej, w przekonaniu, że będzie to gra X, a faktycznie była to gra hazardowa Y, istotne jest tu wszak, aby użyczenie nastąpiło dla gry hazardowej (art. 128). Błąd taki nie ma wpływu na odpowiedzialność za wykroczenie.

5. Na gruncie prawa karnego, poza błędem co do bezprawności i co do znamion czynu występuje także błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność (co do kontratypu) oraz odnośnie do okoliczności wyłączającej winę (art. 29 k.k.). Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność zna też prawo karne skarbowe, w tym także w odniesieniu do wykroczeń skarbowych (art. 10 § 3 k.k.s.). Ten ostatni błąd dotyczy wadliwego przekonania, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię kontratypu, czyli urojenia jej istnienia, natomiast błąd co do okoliczności wyłączającej winę nie odnosi się bynajmniej do tych okoliczności, które dotyczą zdolności podmiotu do bycia winnym (wiek czy poczytalność, lecz do tych, w których określona sytuacja nie stanowi już kontratypu, ale staje się okolicznością wyłączającą winę i jej właśnie dotyczy ów błąd, np. co do kolizji dóbr czy obowiązków, które dezaktualizują stan wyższej konieczność (art. 26 § 2 i 5 k.k.); zob. M. Bojarski, J. Giezek. Z. Sienkiewicz, Prawo karne..., s. 179; A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 543-544. Takie sytuacje są też zakładane na gruncie prawa wykroczeń (zob. art. 16 § 1in fine i § 2 k.w.), jednak konstrukcje owych błędów nie są przewidziane w Kodeksie wykroczeń. W doktrynie wskazuje się w związku z tym, że należałoby je traktować w kategorii błędu określonego w art. 7 § 2 (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 123).

Art. 8. Wiek jako warunek odpowiedzialności

1. Przepis ten został zmodyfikowany nowelą z dnia 28 sierpnia 1998 r., ale jedynie w ten sposób, że w miejsce wyrażenia "dopuszcza się czynu" pojawił się - wzorem Kodeksu karnego z 1997 r. - zwrot "popełnia czyn" (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 16). Kodeks przyjmuje w nim sztywną granicę 17 lat jako wieku, od którego ponosi się odpowiedzialność za wykroczenia. Nie przewiduje się od niej - odmiennie niż w Kodeksie karnym (zob. art. 10 k.k.) - żadnych odstępstw; podobne rozwiązanie przyjęto w 1999 r. w Kodeksie karnym skarbowym (zob. art. 5 § 1 k.k.s.). Wiek 17 lat osiąga się z początkiem dnia, który swą datą odpowiada dniowi urodzenia (zob. art. 112 k.c.). Jeżeli czyn rozpoczęto przed ukończeniem 17 roku życia, ale zakończono go już po uzyskaniu tego wielu (np. przed północą poprzedzającą 17 urodziny sprawca rozpoczął ze swawoli niszczenie ławek w miejscowym parku, ale został ujęty na popełnianiu nadal tego czynu już po północy, a więc gdy ukończył lat 17), sprawca ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń. Jak wskazuje się w doktrynie i orzecznictwie, jeżeli sprawca rozpoczął swe działania jeszcze przed ukończeniem 17 roku życia, ale zakończył je już po ukończeniu tego wieku, to ponosi on odpowiedzialność za to zachowanie, z tym że gdyby był to czyn ciągły, to poniesie odpowiedzialność tylko za te z zachowań, które nastąpiły po ukończeniu 17 lat (zob. wyr. SN z dnia 29 września 2009 r., III KK 105/09, OSNKW 2009, nr 12, poz. 106 i powołane tam piśmiennictwo).

2. Wobec osób, które w chwili popełniania czynu nie osiągnęły jeszcze 17 lat, aktualizuje się odpowiedzialność prawną, na zasadach określonych w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 z późn. zm.); szerzej o tej ustawie i przewidzianym w niej postępowaniu zob. np. M. Korcyl-Wolska, Postępowanie w sprawach nieletnich, Warszawa 2008; E. Bieńkowska, A. Walczak-Żochowska, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2003; P. Górecki, S. Stachowiak, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2007; A. Gaberle, M. Korcyl-Wolska, Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Gdańsk 2002, T. Bojarski, E. Skrętowcz, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z komentarzem, Lublin 2002.

3. W świetle ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich jedynie popełnienie niektórych wykroczeń stanowi w jej rozumieniu tzw. czyn karalny dający podstawę do wszczęcia wobec nieletniego postępowania przewidzianego w tej ustawie (art. 21 w zw. z art. 2 i art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.). W innych wypadkach popełnienie przez osobę poniżej 17 roku życia czynu wypełniającego znamiona wykroczenia daje powód do wszczęcia tego postępowania jedynie wtedy, gdy zachowanie takie jest przejawem demoralizacji nieletniego (art. 21 w zw. z art. 2 i art. 4 § 1 u.p.n.). Do wykroczeń zaliczanych przez ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich do tzw. czynów karanych (są nimi też wszystkie przestępstwa i przestępstwa skarbowe - art. 1 § 2 pkt 2 lit. a u.p.n. - ale nie przynależy do tej kategorii żadne z wykroczeń skarbowych) należą: zakłócanie porządku i spokoju publicznego (art. 51 k.w.), umyślne uszkadzanie znaków (art. 69 i 74 k.w.), rzucanie kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazdy mechaniczne będące w ruchu (art. 76 k.w.), samowolna zmiana lub uszkodzenie znaków i sygnałów ostrzegawczych (art. 85 k.w.), prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka (art. 87 k.w.), kradzież i przywłaszczenie (art. 119 k.w.), paserstwo (art. 122 k.w.), uszkodzenie lub zniszczenie cudzej rzeczy (art. 124 k.w.), spekulacja biletami wstępu na imprezy (art. 133 k.w.) oraz uszkadzanie lub usuwanie urządzeń użytku publicznego (art. 143 k.w.).

4. W razie wszczęcia wobec nieletniego postępowania z powodu popełnienia przez niego któregoś z powyższych wykroczeń, a także w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania w trybie omawianej ustawy z racji demoralizacji przejawiającej się w popełnieniu innego niż wskazane wyżej wykroczenia (np. złośliwego niepokojenia innej osoby, szczucia psem człowieka, doprowadzenia przez drażnienie zwierzęcia to tego, że staje się niebezpieczne, jazdy bez uprawnień, niszczenia wałów przeciwpowodziowych, niszczenia gniazd w lesie itd.), sąd rodziny może zastosować wobec nieletniego jedynie: a) środki wychowawcze (art. 6 pkt 6-9 i 11 u.p.n.), do których zalicza się upomnienie, zobowiązanie do określonego zachowania, w tym np. do przeproszenia pokrzywdzonego lub naprawienia szkody albo wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, a także dozór odpowiedzialny rodziców, nadzór organizacji społecznej lub osoby godnej zaufania oraz nadzór kuratora, skierowanie do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, zakaz prowadzenia pojazdów, umieszenie w rodzinie zastępczej oraz środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym lub b) środki lecznicze, czyli umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym (art. 12 u.p.n.); środek poprawczy (art. 6 pkt 10 u.p.n.), czyli umieszczenie z zakładzie poprawczym, można orzec już tylko w razie popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego jako przestępstwo powszechne lub skarbowe (art. 10 u.p.n.).

Art. 9. Zbieg przepisów i zbieg wykroczeń

1. Kodeks wykroczeń nie zna wprawdzie przepisu na wzór art. 11 § 1 k.k. czy art. 6 § 1 k.k.s. głoszących, że "ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo" (k.k.) lub "tylko jedno przestępstwo skarbowe albo tylko jedno wykroczenie skarbowe" (k.k.s.), ale treść art. 9 daje powód do stwierdzenia, że także na gruncie tego Kodeksu ten sam (jeden) czyn może stanowić może stanowić tylko jedno wykroczenie. Przepis ten ma treść nadaną mu przez nowelę sierpniową 1998 r., z tym że zmiana ta sprowadziła się jedynie do zastąpienia w obu paragrafach określeń "najsurowszą karą zasadniczą" i "kar dodatkowych oraz nawiązki" wyrażeniami " najsurowszą karą" i "środków karnych", a wiązało się to ze zmianami w systemie środków reakcji prawnej na wykroczenie (zob. uwagi do art. 18 i 28).

Tym samym zachowaniem jako jednym czynem można jednak naruszyć jednocześnie dwa lub więcej przepisów ustawy, a nie tylko jeden taki przepis. W § 1 art. 9 ustawodawca rozstrzyga właśnie kwestię zbiegu przepisów ustawy naruszonych tym samym czynem sprawcy, z tym że jedynie, gdy jest to zbieg przepisów ze sfery prawa wykroczeń; kwestie zbiegu przepisów prawa wykroczeń i prawa karnego normuje art. 10. Przepis art. 9 § 1 dotyczy przy tym jedynie rzeczywistego (realnego) zbiegu przepisów, a nie zbiegu będącego tylko zbiegiem pozornym. Ten ostatni zachodzi wówczas, gdy przy pomocy tzw. reguł kolizyjnych można wyeliminować rzekomą wielość ocen (kwalifikacji) prawnych danego zachowania.

Do kolizyjnych należą tu:

a) reguła specjalności przyjmująca, że przepis szczególny wyłącza przepis ogólny (lex specialis derogat legi generali); przepisem szczególnym jest przepis, który poza znamionami występującymi w przepisie ogólnym zawiera inne jeszcze dodatkowe znamiona szczególne, np. przepisem szczególnym wobec przepisu ogólnego o kradzieży (art. 119) będą przepisy art. 120 (kradzież drzewa z lasu), art. 123 (kradzież ogrodowa), czy art. 148 (szkodnictwo leśnie w postaci wyrębu i zbierania w cudzym lesie korzeni, gałęzi i korzeni lub krzewów), zaś wobec np. art. 124 (o niszczeniu lub uszkadzaniu cudzej rzeczy) - przepisy art. 74 (niszczenie lub uszkadzanie znaków lub napisów ostrzegających o niebezpieczeństwie), art. 144 (niszczenie lub uszkadzanie roślinności na terenach przeznaczonych do użytku publicznego), art. 150 (uszkadzanie cudzego ogrodu) czy art. 155 (uszkadzanie lub niszczenie urządzeń melioracyjnych), przepisem szczególnym wobec art. 51 § 1 będzie też jego § 2, zaś w stosunku do art. 58 § 1 przepis § 2 tego przepisu;

b) reguła pochłaniania (konsumpcji), zgodnie z którą przepis pochłaniający wyłącza przepis pochłaniany ( lex consumens derogat lego consumptae), co ma miejsce wówczas, gdy określony przepis zawiera w sobie okoliczności ujęte w znamionach jeszcze innego przepisu, np. przepis art. 94 § 1 (prowadzenie pojazdu bez uprawnień) pochłania zachowanie wskazane w art. 95 (prowadzenie pojazdu bez dokumentów), zaś art. 88 (prowadzenie pojazdu bez wymaganych świateł) w razie spowodowania przez to kolizji lub zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu zostanie pochłonięty przez art. 86 § 1 (spowodowanie zagrożenia w ruchu), a pozostawienie na drodze publicznej pojazdu w okolicznościach mogących stanowić utrudnienie w ruchu (art. 91) w razie spowodowania utrudnienia będzie pochłonięte przez art. 90 oraz

c) reguła subsydiarności, według której przepis pierwotny wyłącza przepis dopełniający (lex primaria derogat legi subsydiariae); chodzi tu o sytuacje, gdy określony przepis ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy zachowanie nie wypełnia znamion innego przepisu; przykładem może tu być art. 165, który zakłada karalność płoszenia, ścigania, ranienia lub zabijania dziko żyjących zwierząt poza czynnościami związanymi z polowaniem lub ochroną zwierząt, ale pod warunkiem, że czyn z mocy innego przepisu nie jest zagrożony karą surowszą. Takimi przepisami surowszymi mogą tu być art. 51 ust. 1 pkt 3 (przetrzymywanie zwierzyny, np. schwytanej, bez zezwolenia) czy art. 53 pkt 4 i 5 (polowanie bez uprawnień i wchodzenie w posiadanie zwierzyny m.in. za pomocą środków wybuchowych trucizn, wnyków, dołów czy karmy o właściwościach odurzających) Prawa łowieckiego z 1995 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) albo art. 27a ustawy o rybactwie śródlądowym z 1985 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) o zabijaniu i ranieniu ryb za pomocą środków kaleczących lub wybuchowych.

2. Jeżeli czyn narusza dwa lub więcej przepisów prawa wykroczeń, a żadna ze wskazanych reguł nie ma zastosowania, mamy do czynienia rzeczywistym zbiegiem przepisów. Jeżeli zatem np. nocą sprawca rozbija kamieniami latarnię uliczną, a jednocześnie wywołanym tym hałasem (hukiem rozbijanego klosza) zakłóca spoczynek nocy mieszkańców pobliskich domów, to jego czyn wypełnia znamiona art. 124 § 1 i art. 51 § 1 (art. 51 § 2, gdy czyn był chuligański lub sprawca działał pod wpływem alkoholu), gdyby zaś prowadzący pojazd jechał bez wymaganych przepisami świateł, a nie miał też przy sobie wymaganych dokumentów, to dochodzi do naruszenia jednocześnie art. 88 i 95, jeżeli zaś przy tym prowadził on ten pojazd w stanie po użyciu alkoholu, w grę wchodzi także naruszenie art. 87 § 1. Natomiast gdy sprawca jeżdżąc w stanie po użyciu alkoholu rowerem w strefie zamieszkania jednocześnie niszczy taką jazdą cudze rzeczy np. wystawione przed domami, najeżdżając na nie, to narusza art. 87 § 2 oraz art. 124 § 1.

W przypadku zaistnienia realnego zbiegu przepisów art. 9 § 1 nakazuje stosowanie do sprawcy przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi jednak na przeszkodzie orzeczeniu środków karnych także na podstawie innych naruszonych przez sprawcę przepisów. Jest to konstrukcja tzw. eliminacyjnego zbiegu przepisów, z kwalifikacji prawnej i podstawy ukarania eliminuje się bowiem przepisy inne niż najsurowszy z przepisów. Odmienne rozwiązanie przewidują Kodeks karny (art. 11 § 2 k.k.) i Kodeks karny skarbowy (art. 7 § 2 k.k.s. - tu także w odniesieniu do wykroczeń skarbowych), zakładając tzw. kumulatywny zbieg przepisów, według którego skazanie następuje w takich sytuacjach na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów i jedynie do wymierzenia kary dochodzi na podstawie tego z nich, który przewiduje karę najsurowszą, co też nie przeszkadza orzekaniu środków karnych w oparciu o inne naruszone normy (art. 11 § 3 k.k. i art. 7 § 2 k.k.s.); w tych wypadkach w kwalifikacji prawnej podaje się więc wszystkie naruszone przepisy, a przy podstawie skazania (wymierzenia kary) już tylko ten z nich, który przewiduje karę najsurowszą i ewentualnie odrębnie inne naruszone przepisy, przy orzekaniu w oparciu o nie środków karnych. Rozwiązanie Kodeksu wykroczeń jest prostsze, ale trzeba przyznać, że kwalifikacja czynu nie odzwierciedla tu w pełni prawnego obrazu zachowania sprawcy. Sam opis wykroczenia, jako czyn zarzucany i przypisany, powinien bowiem i tak obejmować znamiona wszystkich wykroczeń, które zachowaniem swym sprawca popełniał.

Przez przepis przewidujący karę najsurowszą rozumieć należy ten z naruszonych przepisów, w którym sankcje karne są najbardziej surowe. Tak więc przy wskazanym wcześniej naruszeniu jednocześnie art. 88 i 95, podstawą orzekania winien być art. 88, a gdy naruszono nadto i art. 87 § 1, najsurowszy będzie ten właśnie przepis, zaś w przywołanym wcześniej przykładzie zbiegu art. 87 § 2 i art. 124 § 1 - także ten ostatni przepis. W sytuacjach, gdy sankcje karne przewidziane w dwu lub więcej naruszonych przepisach są takie same (np. jak w przywołanym wcześniej przypadku zbiegu art. 124 § 1 i art. 51 § 1), należy przyjąć ten z nich, który najpełniej charakteryzuje istotę zachowania sprawcy (w opisanym wcześniej przypadku - art. 124 § 1).

Niezależnie od powyższego, jak już wskazano, środki karne można przy zbiegu przepisów orzekać na podstawie każdego z naruszonych przez sprawcę przepisów, a więc także takiego, który nie stał się podstawą wymierzenia samej kary. Zatem przy wspomnianym zbiegu art. 87 § 2 i art. 124 § 1 i orzekaniu na podstawie art. 124 § 1, jako tu surowszym, możliwe jest orzeczenie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody na podstawie art. 124 § 4, ale nadto, już obowiązkowo, środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów w oparciu o art. 87 § 3, nieprzywołany w kwalifikacji prawnej.

3. Zbieg przepisów ustawy ogranicza możliwość stosowania trybu mandatowego, gdyż w art. 96 § 2 zdanie drugie k.p.w. wyraźnie zastrzega się, iż w sytuacji określonej w art. 9 § 1 k.w. nałożenie grzywny mandatem jest możliwe jedynie wtedy, gdy w zakresie wszystkich naruszonych przepisów postępowanie mandatowe jest dopuszczalne. Ponieważ przy tym nie wszystkie organy mandatowe mogą stosować ten tryb wobec każdego wykroczenia, przeto w sytuacji zbiegu przepisów ustawy może okazać się, że dany organ, jako niebędący uprawnionym do jego stosowania odnośnie do jednego z naruszonych przepisów (np. w razie ujawnienia przez straż miejską zachowania oznaczającego zbieg art. 86 § 1, czyli spowodowanie zagrożenia w ruchu oraz art. 94 § 1, tzn. prowadzenia przez sprawcę zagrożenia pojazdu bez uprawnień, w sytuacji gdy uprawnienia tej straży nie obejmują wykroczenia z art. 94), nie może nałożyć grzywny mandatem, a sprawa musi trafić do sądu i to z wniosku innego organu, w gestii którego leży ściganie także wykroczenia z tego przepisu, który uniemożliwił innemu organowi reakcję w trybie mandatowym. Należy też pamiętać, że przy zbiegu przepisów, nawet gdy organ mandatowy jest uprawniony do nakładania grzywny mandatem, to mandat jest wykluczony, jeżeli za czyn ten należałoby orzec środek karny, choćby tylko w oparciu o jeden z naruszonych przez sprawcę przepisów (art. 96 § 2 zdanie pierwsze k.p.w.).

4. Przepis art. 9 § 2 dotyczy zbiegu wykroczeń, a więc sytuacji gdy orzeka się jednocześnie o ukaraniu tej samej osoby za dwa lub więcej wykroczeń, a zatem, gdy w jednym postępowaniu określona osoba odpowiada za więcej niż jedno wykroczenie. Może to być zbieg jednorodzajowy (np. sprawca dopuścił się kilku kradzieży ogrodowych - art. 123) lub wielorodzajowy (np. sprawcy zarzucono kradzież, wydobywanie żwiru na cudzym gruncie i zniszczenie cudzych zasiewów - art. 119 § 1, art. 154 § 1 pkt 1 i art. 156 § 1). W takich sytuacjach Kodeks przyjmuje, że sprawcy wymierza się łącznie karę w granicach zagrożenia określonego w przepisie przewidującym najsurowszą karę, co - podobnie jak przy zbiegu przepisów ustawy w § 1 - nie przeszkadza orzekaniu też środków karnych już na podstawie pozostałych naruszonych przepisów. Jest to rozwiązanie odmienne od przyjętego w prawie karnym powszechnym i skarbowym. Kodeks karny zakłada bowiem w takich sytuacjach odrębne rozstrzygnięcia o skazaniu za każde z przestępstw, a następnie orzeczenie kary łącznej w granicach od najsurowszej z wymierzonych kar jednostkowych do ich sumy (art. 85-86 k.k.), a Kodeks karny skarbowy w odniesieniu do przestępstw skarbowych recypuje tę konstrukcję (art. 20 § 2 k.k.s.), modyfikując nieco rozmiar kary łącznej (art. 39 k.k.s.), zaś w wobec wykroczeń skarbowych przyjmuje wprawdzie także karę wymierzaną łącznie, jak w k.w., ale do wysokości górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (art. 50 § 1 k.k.s.). Na gruncie prawa wykroczeń zaś sąd uznając sprawcę winnym dwóch lub więcej wykroczeń nie orzeka kar jednostkowych za poszczególne wykroczenia, a następnie karę łączną, lecz orzeka raz, łącznie, jedną karę na podstawie najsurowszego z naruszonych przepisów i tylko w granicach przewidzianych tam kar. Poza tym, już na podstawie każdego z naruszonych przepisów, orzekać można środki karne, jeżeli są one tam przewidziane.

5. Przepis art. 9 § 2 wyraźnie mówi o jednoczesnym "orzekaniu". W świetle zaś art. 2 § 1 k.p.w. orzekanie następuje jedynie w postępowaniach przed sądem. Poza tym jednak możliwe jest także nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego (art. 2 § 2 k.p.w.), które już orzekaniem nie jest, choć mandat karny jest obok orzeczeń i zarządzeń zaliczany do rozstrzygnięć w sprawach o wykroczenia (art. 32 § 1 k.p.w.). Tym samym jednak art. 9 § 2 k.w. nie dotyczy nakładania grzywny mandatem karnym, gdy do ukarania w tym trybie dochodzi za kilka wykroczeń, np. sprawca zaparkował (pozostawił) pojazd na drodze w taki sposób, że tamuje to ruch (art. 90), przy tym w wyniku niezabezpieczenia ładunku spadły z niego przewożone przedmioty i zanieczyściły drogę (art. 91), a okazuje się też, że jego kierowca nie ma przy sobie wymaganych dokumentów (art. 95). W takich wypadkach organ mandatowy wystawia sprawcy tyle mandatów, ile jego wykroczeń ujawnił, każdy na kwotę grzywny możliwą w tym postępowaniu, z tym wszak, że gdyby sprawca odmówił ich przyjęcia, po skierowaniu sprawy do sądu, sąd będzie już musiał dostosować się do wymogów art. 9 § 2 (zob. np. J. Lewiński, Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2009, s. 292-293; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2008, s. 386).

Art. 10. Zbieg wykroczenia z przestępstwem

1. Przepis dotyczy także zbiegu przepisów ustawy, z tym że w odróżnieniu od art. 9 § 1 chodzi tu zbieg przepisu prawa wykroczeń i prawa karnego, a więc o sytuacje, gdy ten sam (jeden) czyn wyczerpuje zarazem znamiona wykroczenia i przestępstwa. Zbieg ten musi być przy tym rzeczywisty (realny), a nie jedynie pozorny, a wyeliminowaniu owej pozornej wielości ocen prawnych czynu służą reguły kolizyjne, o których była już mowa (zob. uw. 1 do art. 9). Zbieg będzie pozorny, jeżeli czyn wypełnia znamiona przestępstwa, w którego opisie zawierają, się wszystkie znamiona wykroczenia, a nadto jeszcze inne znamiona, czyli przestępstwa (sprawca winien tu odpowiadać tylko za przestępstwo), i nie będzie nim, jeżeli część znamion wykroczenia w jego zachowaniu nie wchodzi w sferę znamion przestępstwa, które zachowaniem tym także popełnia.

Jeżeli zatem np. prowadzący pojazd, nie zachowując należytej ostrożności powoduje zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu (art. 86 § 1 k.w.), ale doprowadza w ten sposób do wypadku drogowego (art. 177 k.k.), to skoro znamieniem przestępstwa wypadku jest naruszenie zasad bezpieczeństwa ruchu, wykroczenie z art. 86 § 1 uznać należy za pochłonięte przez spowodowanie tego wypadku (odmiennie jednak, acz nietrafnie, że nic nie stoi na przeszkodzie ukarania sprawcy wypadku drogowego za wykroczenie z art. 86 § 1 k.w., w post. SN z dnia 12 stycznia 2001 r., III KKN 504/98, OSP 2001, nr 9, poz. 126, z krytyczną wszak glosą R.A. Stefańskiego, tamże, s. 424-426; zob. też A. Błachnio-Parzych, Pozorny zbieg..., s. 63-64). Z kolei sprawca drobnej kradzieży rzeczy o wartości do 250 zł (art. 119 k.w.) dopuszcza się jednak przestępstwa kradzieży z art. 279 § 1 k.k., jeżeli dokonał zaboru tego mienia z włamaniem (art. 130 § 2 k.w.), a przestępstwa rozboju lub kradzieży rozbójniczej (art. 280 § 1 i art. 281 k.k.), gdy przy owej drobnej kradzieży użył gwałtu na osobie albo groził jego użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia lub doprowadził inną osobę do stanu nieprzytomności lub bezbronności (art. 130 § 3 k.w.).

Zbieg wykroczenia i przestępstwa będzie realny, jeżeli np. sprawca w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoity rysunek (art. 141 k.w.), który jednocześnie oznacza znieważenie innej określonej osoby (art. 216 k.k.), czego nie obejmuje już wykroczenia z art. 141, albo zakłócając krzykiem i głośnym zachowaniem spokój publiczny (art. 51 § 1 k.w.) jednocześnie treścią swoich okrzyków (wypowiedzi) publicznie znieważa grupę osób lub określoną osobę z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej lub wyznaniowej albo jej bezwyznaniowości (art. 257 k.k.) lub jeżeli prowadzący pojazd w stanie nietrzeźwości (art. 178a § 1 k.k.), prowadzi go jednocześnie nie mając uprawnień do prowadzenia pojazdów (art. 94 § 1 k.w.), albo bez wymaganych dokumentów (art. 95 k.w.), czy jeżeli prowadzący pojazd w stanie po użyciu alkoholu (art. 87 § 1 k.w.) powoduje przez naruszenie zasad bezpieczeństwa ruchu wypadek drogowy (art. 177 k.k.); w tej ostatniej sytuacji należy zauważyć, że o ile naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu jest znamieniem przestępstwa z art. 177 § 1 k.k., to sam stan po użyciu alkoholu u prowadzącego pojazd, który przestępstwo wypadku popełnił, nie stanowi już znamienia przestępstwa wypadku drogowego, nie dochodzi tym samym do pochłonięcia wykroczenia z art. 87 § 1 k.w. przez popełnienie przestępstwa art. 177 § 1 k.k. W orzecznictwie wskazano też np., że żołnierz, który po wyznaczeniu do służby lub w służbie, wbrew zakazowi przewidzianemu w art. 43¹ ust. 1 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982 r., spożywa napoje alkoholowe na terenie jednostki wojskowej i w następstwie tego wprawia się w stan nietrzeźwości, popełnia jeden czyn wyczerpujący znamiona wykroczenia, o jakim mowa tym przepisie (tj. spożywania alkoholu wbrew zakazom wskazanym w art. 14 ustawy z 1982 r.), oraz przestępstwa z art. 357 § 1 k.k., czyli wprawienia się w stan nietrzeźwości po wyznaczeniu do służby lub w służbie (zob. uch. SN z dnia 13 listopada 2003 r., WZP 2/03, OSNKW 2003, nr 11-12, poz. 91).

2. Aktualne brzmienie nadała art. 10 Kodeksu ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 106, poz. 1149 z późn. zm.); zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2008, s. 450-451. Wyraża on jednak co do zasady tę samą ideę, funkcjonującą w prawie wykroczeń już od międzywojnia, poprzez okres PRL, a mianowicie - możliwość ponoszenia przy zbiegu wykroczenia z przestępstwem odrębnej odpowiedzialności za wykroczenie i za przestępstwo (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 74; Gubiński, Prawo wykroczeń , s. 234-236; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 195-197). Trzeba jednak zauważyć, że rozwiązanie to było i bywa też krytycznie oceniane w doktrynie jako naruszające zasadę ne bis in idem (zob. np. S. Waltoś, Konsekwencje prawne zbiegu..., s. 702; A. Błachnio-Parzych, Pozorny zbieg..., s. 68). W orzecznictwie jednak wskazuje się, że skoro art. 17 § 1-7 k.p.k. zakazuje jedynie prowadzenia postępowania karnego, jeżeli o ten sam czyn tej samej osoby zostało uprzednio prawomocnie zakończone "postępowanie karne", a takowym nie jest postępowanie w sprawach o wykroczenia, to wcześniejsze zakończenie takiego niekarnego postępowania o ten sam czyn przy idealnym zbiegu przestępstwa z wykroczeniem, nie stanowi przesłanki rzeczy osądzonej (zob. post. SN z dnia 29 stycznia 2004 r., I KZP 40/03, OSNKW 2004, nr 2, poz. 22 i aprob. np. K. Sychta, Glosa, PS 2006, nr 3, s. 118-131; R.A. Stefański, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego procesowego za 2004 r., WPP 2005, nr 2, s. 67-68; krytycz. np. A. Błachnio-Parzych , Pozorny zbieg..., s. 65-69).

3. Obecna regulacja eliminuje jednak szereg ujemnych następstw podwójnego ukarania, wynikającego z realnego zbiegu wykroczenia i przestępstwa tak, aby wobec sprawcy nie wykonywano podwójnie orzeczonych środków represji prawnej. Już z § 1 art. 10 wynika, że jeżeli orzeczono za wykroczenie i za przestępstwo kary lub środki karne tego samego rodzaju, np. grzywny w obu wypadkach, czy dwukrotnie zakaz prowadzenia pojazdów, to wykonuje się tylko karę lub środek surowszy. Jeżeli środki karne są różne, np. obowiązek naprawienia szkody za wykroczenie i zakaz prowadzenia pojazdów za przestępstwo, to każdy z nich podlega już jednak wykonaniu. Gdyby uprzednio - np. za wykroczenie wcześniej osądzone prawomocnie - już wykonano karę (niekoniecznie już tego samego rodzaju co orzeczona następnie za przestępstwo) lub środek łagodniejszy (tu tego samego rodzaju, gdyż nie można ich inaczej zaliczyć), to zalicza się je na poczet kary i środka surowszego . Przyjmuje się przy tym, że kara aresztu za wkroczenie jest karą tego samego rodzaju co kara pozbawienia wolności za przestępstwo (§ 3) i przy zaliczaniu jest ona równoważna jednemu dniowi pozbawienia wolności, dwóm dniom ograniczenia wolności i grzywnie od 20 do 150 zł (§ 2), gdyby to takie kary orzeczono za przestępstwo, a kara aresztu za wykroczenie została uprzednio już wykonana.

Jedynie w odniesieniu do środków karnych nawiązki i obowiązku naprawienia szkody zastrzeżono, że gdyby orzeczono je i za wykroczenie i za przestępstwo, to nie podlegają one jednak zaliczeniu, ale tylko wówczas , gdy nawiązkę w obu procedurach orzeczono na rzecz różnych podmiotów, a obowiązek naprawienia szkody w związku z różnym rodzajem szkód (§ 4), np. odszkodowanie właścicielowi posesji, na której umieszczono nieprzyzwoity napis, z racji wykroczenia za uszkodzenie ściany budynku wymagającej naprawy, czyli malowania (art. 124 § 4 k.w. w zw. z art. 141 k.w.), a mieszkającemu tam pokrzywdzonemu, znieważonemu tym napisem, nawiązki z racji przestępstwa i pokrzywdzenia tą zniewagą (art. 216 § 1 zdanie pierwsze k.k.).

W orzecznictwie wskazuje się, że przywoływanie w podstawie prawnej skazania art. 10 k.w. nie jest zasadne, gdyż przepis ten określa jedynie negatywne przesłanki dla postępowania wykonawczego po prawomocnym skazaniu za dany czyn odrębnie za wykroczenie i odrębnie za przestępstwo (zob. wyr. SN z dnia 21 września 2000 r., WZP 2/00, OSNKW 2000, nr 11-12, poz. 105).

4. Z uwagi na rozwiązania przyjęte w art. 10 przepisy procedury wykroczeniowej zakładają, że można odmówić wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć, w sprawie o czyn mający jednocześnie znamiona wykroczenia i przestępstwa, jeżeli postępowanie karne o ten czyn zostało już prawomocnie zakończone orzeczeniem skazującym lub toczy się jeszcze, ale z oskarżenia publicznego (art. 61 § 1 pkt 1 k.p.w.). Fakultatywność decyzji wiąże się tu z faktem, że odnosi się ona zarówno do sytuacji, gdy postępowanie karne już zakończono, jak i gdy trwa ono jeszcze, a przy tym i orzeczenie skazujące za dany czyn jako za przestępstwo może być różne, w tym i np. być skazaniem z odstąpieniem od wymierzenia kary lub z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, co przy orzeczeniu za wykroczenie kary bezwzględnie wykonywanej nie powoduje jej pochłonięcia czy zakazu wykonywania, o jakich mowa w art. 10.

5. Przepis art. 10 mówi o sytuacji, gdy czyn będący wykroczeniem wyczerpuje jednocześnie znamiona "przestępstwa", co - po wejściu w życie Kodeksu karnego skarbowego, wyodrębniającego przestępstwa i wykroczenia skarbowe - należy rozumieć jako regulację zbiegu wykroczenia z przestępstwem prawa powszechnego, a nie skarbowego. Kwestie zbiegu wykroczenia z czynem skarbowym unormowano w art. 8 k.k.s., według którego, jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określone w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów. Jako przykład może tu posłużyć niewpłacenie przez inkasenta, pobranego od podatnika, podatku i przywłaszczenie jej sobie, gdy nie przekracza to kwoty 250 zł, co stanowi wykroczenie skarbowe z art. 77 § 3 k.k.s. i wykroczenie z art. 119 § 1 k.w. Powyższe oznacza, że także w takich sytuacjach ustawodawca dopuszcza, aby za jeden (ten sam) czyn sprawca ponosił odrębną odpowiedzialność za czyn skarbowy i odrębną za wykroczenie lub przestępstwo prawa powszechnego. Pewne problemy stwarzać tu może kwestia zbiegu wykroczenia z art. 52b k.w. i czynu skarbowego z art. 73a k.k.s. Ten pierwszy normuje karalność używania oleju opałowego do celów napędowych, ten drugi - zmianę w użyciu wyroku akcyzowego jego przeznaczenia, w szczególności używanie oleju opałowego jako napędowego, jeżeli przez to naraża się podatek akcyzowy na uszczuplenie. Podmiotem czynu z art. 73a k.k.s. jest zatem jedynie ten, kto jest zobowiązany do uiszczania podatku akcyzowego, i przez wskazane używanie oleju opałowego niezgodnie z jego przeznaczeniem uszczupla podatek akcyzowy. W wypadku art. 52b k.w. chodzi zaś o każdego, kto używa oleju opałowego jako napędowego, bez względu na to, czy jest podatnikiem akcyzy, i naraża podatek akcyzowy na uszczuplenie. Przy wprowadzaniu w 2005 r. do k.k.s. art. 73a sugerowano ograniczenie penalizacji art. 52b k.w. do "użytkownika pojazdu mechanicznego lub innego urządzenia", jak i skreślenie tego przepisu w Kodeksie wykroczeń uznając, że wystarczający dla penalizacji może być nowy art. 73a k.k.s., ale ostatecznie nie doszło w ogóle do zmiany art. 52b k.w. (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, s. 373-375).

6. Zbieg wykroczenia z przestępstwem eliminuje możliwość stosowania trybu mandatowego za dany czyn jako wykroczenie (art. 96 § 2 k.p.w.), czyniąc niezbędnym wystąpienie z wnioskiem o ukaranie za ten czyn do sądu.

Art. 11. Usiłowanie

1. Przepis dotyczy jednej z możliwych postaci stadialnych wykroczenia, jaką jest usiłowanie, czyli działanie w zamiarze popełnienia czynu zabronionego bezpośrednio zmierzające do jego dokonania, które jednak nie następuje (§ 1). Obecna treść tego przepisu ustaliła nowela sierpniowa 1998 r. (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 18-19). Istota usiłowania sprowadza się do tego, że sprawca zmierza swoim zachowaniem bezpośrednio do dokonania czynu, którego popełnienie obejmuje swoim zamiarem, ale dokonanie tego czynu jednak nie następuje. Wymóg działania "w zamiarze popełnienia czynu" wskazuje, że usiłowanie ma charakter umyślny, ale w grę wchodzi tu także zamiar ewentualny, a nie tylko bezpośredni (tak już w wyr. SN z dnia 5 sierpnia 1971 r., IV KR 82/71, OSNKW 1971, nr 12, poz. 189). Nienastąpienie dokonania czynu może przy tym mieć miejsce zarówno z przyczyn zależnych, jak i niezależnych od sprawcy. Brak dokonania czynu zabronionego objętego zamiarem sprawcy jest tu znamieniem negatywnym charakteryzującym usiłowanie i odróżnia go od dokonania tego czynu (wykroczenia). Przy wykroczeniach materialnych (skutkowych) oznacza to, że sprawca nie zrealizował tego ze znamion wykroczenia, które dotyczy skutku, czyli nie osiągnął tego skutku, np. usiłował dokonać kradzieży (art. 119 § 1), ale ostatecznie nie zabrał cudzego mienia w celu przywłaszczenia, przy formalnych, że nie zrealizował jedynie wszystkich znamion wykroczenia, np. rozebrał się i przygotował do kąpieli w miejscu niedozwolonym (art. 55), ale po sprawdzeniu ciepłoty wody z kąpieli zrezygnował.

2. Generalnie wyróżnia się cztery stadia popełniania czynu, a to: zamiar, przygotowanie, usiłowanie i dokonanie. Odpowiedzialność za wykroczenia uzależniona jest spełnienia wszystkich ustawowych znamion określonego czynu zabronionego, a więc z wchodzi w rachubę w razie jego dokonania i to ta postać stadialna jest objęta karalnością. Przy czynach materialnych wykroczenie jest dokonanie z chwilą nastąpienia opisanego w ustawie skutku, przy formalnych, kiedy znamię czasownikowe użyte w ustawie dla określenia czynu zabronionego może być dla opisu zachowania sprawcy użyte w czasie przeszłym (zob. np. wyr. SA w Łodzi z dnia 4 kwietnia 1996 r., II AKa 55/96, OSN Prok. i Prawo 1996, z. 11, poz. 16), np. "prowadzi" bez uprawnień - "prowadził" bez uprawnień, "nie dopełnia" obowiązku zgłoszenia - "nie dopełnił" obowiązku zgłoszenia, "proponuje" innej osobie - zaproponował" innej osobie, "kąpie się" - "kąpał się" itd. Z założenia nie jest natomiast karalny sam zamiar popełnienia wykroczenia, nawet gdyby został on ujawniony. Jeżeli chodzi zaś o przygotowanie, to polega ono na podejmowaniu, w celu popełnienia czynu zabronionego, czynności mających dopiero stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzające do bezpośredniego jego dokonania np. przez przysposobienie środków, zbieranie informacji czy sporządzanie planów. Różni je zatem od kolejnego stadium to, że usiłowanie jest działaniem, które zmierzają już bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, zaś przygotowanie ma stworzyć dopiero warunki do podjęcia usiłowania (zob. wyr. SN z dnia 18 lutego 1997 r., III KKN 132/96, OSN Prok. i Prawo 1997, z. 9, poz. 1). W prawie karnym przyjmuje się karalność przygotowania, ale jedynie to ustawa tak stanowi (art. 16 k.k.). Prawo karne skarbowe nie recypuje tego rozwiązania, zatem z założenia przygotowanie nie jest tam karalne, zarówno przy wykroczeniach jak i przestępstwach skarbowych, ale zna ono rozwiązania traktujące czynności mające charakter przygotowania jako odrębny czyn dokonany. I tak, np. w art. 67 § 1 k.k.s. spenalizowano podrabianie lub przerabianie znaków akcyzy, które w zależności od wagi czynu jest tu przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym (art. 67 § 1 i 4 k.k.s.), ale już w § 2 tego przepisu założono karalność tego, kto "w celu popełnienia" takiego czynu "uzyskuje lub przysposabia środki", co wskazuje na przygotowanie, ale jest traktowane przez ustawodawcę jako odrębny czyn dokonany. Także w prawie wykroczeń przygotowanie nie jest karalne, ale wskazana wyżej konstrukcja jest tu również wykorzystywana. Jako przykład mogą posłużyć takie wykroczenia, jak wyrabianie wytrychów przez osobę nietrudniącą się zawodem, w którym są one potrzebne (art. 130 § 1 k.w.), czy umyślne usuwanie z towarów przeznaczonych do sprzedaży oznaczenia ich ceny, terminu przydatności do spożycia, daty produkcji, gatunku lub pochodzenia (art. 136 § 1 k.w.). W istocie są to czynności przygotowania się do kradzieży lub oszustwa konsumenta, ale uznano je jako odrębnie dokonane wykroczenia.

3. Jeżeli chodzi o karalność trzeciej postaci stadialnej, czyli usiłowania (zob. uw. 1), to w prawie karnym jest ona karalna zawsze (art. 14 k.k.). W prawie karnym skarbowym jedynie przy przestępstwach skarbowych i to z ograniczeniem do czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności powyżej roku, a przy innych już tylko gdy ustawa tak stanowi i to z możliwością wymierzenia kary jedynie do 2/3 górnej granicy zagrożenia (art. 21 k.k.s.), przy niekaralności w odniesieniu do wykroczeń skarbowych. W prawie wykroczeń art. 11 zakłada jego karalność, ale tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (§ 2). Ogranicza przy tym karalność tylko do usiłowania udolnego, nie zawiera bowiem rozwiązania na wzór art. 14 § 2 k.k. o usiłowaniu nieudolnym, czyli w sytuacji, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do jego popełnienia lub z uwagi na środek nienadający się do popełnienia tego czynu.

W Kodeksie wykroczeń zastrzeżenie odnośnie do karalności usiłowania funkcjonuje w przepisach:art. 119 § 3 (do kradzieży i przywłaszczenia), art. 120 § 2 (do kradzieży drzewa z lasu), art. 122 § 3 (do paserstwa umyślnego), art. 124 § 2 (do uszkodzenia lub zniszczenia cudzej rzeczy), art. 133 § 2 (do spekulacji biletami wstępu na imprezy), art. 134 § 3 (do oszustwa w handlu) i w art. 136 § 3 (do usuwania oznaczeń z towarów i przeznaczania takich towarów do sprzedaży). Przy pozostałych wykroczeniach kodeksowych usiłowanie nie jest karalne.

Karę za usiłowanie wymierza się - podobnie jak w prawie karnym (art. 14 § 1) - w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego czynu, czyli tu - wykroczenia, które usiłowano dokonać (art. 11 § 3). Nie ma tu zatem prawnego ograniczenia rozmiaru reakcji karnej, jak np. w prawie karnym skarbowym i granice wymiary kary za usiłowanie pokrywają się ustawowym wymiarem kary za dokonanie, choć w praktyce, i słusznie, kary orzekanie za dokonanie są z zasady wyższe niż za usiłowanie wykroczenia.

4. Przepis art. 11 § 4 wyłącza karalność usiłowania: a) w razie dobrowolnego odstąpienia sprawcy od czynu oraz w b) w razie zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię usiłowanego czynu zabronionego. Przed zmianą dokonaną nowelą sierpniową 1998 r. przepis ten zakładał, że dobrowolne odstąpienie lub zapobieżenie skutkowi powoduje, iż sprawca "nie ponosi odpowiedzialności, obecnie nie podlega on jedynie karze, co oznacza, że w sytuacji takiej odmawia się wszczęcia postępowania (art. 5 § 1 pkt 3 i art. 59 § 2 k.p.w.), a w razie wszczęcia i ujawnienia się dopiero w toku procesu, że zachodzą okoliczności z art. 11 § 4 - umarza się postępowania (art. 62 § 1 i 2 k.p.w.).

Karalność usiłowania wyłącza jedynie dobrowolne odstąpienie od usiłowania. Decyzja musi tu zatem nastąpić z własnej woli sprawcy, a nie z powodów jakiejkolwiek przyczyny zewnętrznej wymuszającej od niego rezygnację z dalszej realizacji znamion czynu (zob. np. wyr. SN z dnia 3 stycznia 1980 r., I KR 329/79, OSNKW 1980, nr 9, poz. 73 czy z dnia 5 czerwca 1980 r., III KR 172/80, OSNPG 1980, nr 12, poz. 143), np. z uwagi na ujęcie go przez osobę trzecią przed dokonaniem czynu czy ingerencję organu ścigania. U podstaw decyzji o dobrowolnym odstąpieniu nie muszą jednak leżeć jedynie pobudki zasługujące na pozytywną oceną moralną (np. wyrzuty sumienia), mogą być nimi i inne względy (np. obawa przed karą, czy ujawnieniem sprawcy zanim dokona czynu); zob. np. wyr. SN z dnia 13 czerwca 1989 r., I KR 114/80, OSNPG 1980, nr 12, poz. 145 czy z dnia 20 lutego 1987 r., III KR 15/87, OSNPG 1987, nr 8, poz. 97. Nie traci jednak cechy dobrowolności odstąpienie od usiłowania pod wpływem dezaprobaty dla czynu wyrażonej przez osobę trzecią, jeżeli sprawca nie musiał poddać się temu, a dezaprobata ta stwarzała tylko jeden z bodźców do rezygnacji z zamiaru dokonania czynu (zob. wyr. SN z dnia 5 stycznia 1973 r., III KR 258/72, OSNKW 1973, nr 7-8, poz. 92). W orzecznictwie wskazuje się przy tym, że warunek dobrowolności należy wiązać z rezygnacja ostateczną od dokonania czynu (zob. wyr. SN z dnia 24 listopada 1975 r., I KR 209/75, LEX nr 21693), zatem odstąpienie od usiłowania dla przeniesienia dokonania czynu na termin bardziej dogodny dla sprawcy, nie skutkuje niekaralnością tego usiłowania.

Natomiast zapobieżenie skutkowi oznacza czynny żal ze strony sprawcy. Wchodzi ono w rachubę, gdy zachowanie sprawcy osiągnie fazę usiłowania ukończonego, a więc wykonał on już wszystkie czynności prowadzące do realizacji znamion czynu zabronionego, ale zapobiega skutkowi tego czynu, będącego jego znamieniem. Musi ono mieć też charakter dobrowolny, chodzi bowiem o to, że sprawca zdaje sobie sprawę z możliwości dopuszczenia do powstania skutku, obecnie nie chce już, aby skutek ten nastąpił, np. sprawca po rozkopaniu wału przeciwpowodziowy (art. 80 § 1 pkt 3), doprowadza jednak ten wał do stanu poprzedniego tak, że nie jest on już rozkopany, czy zobaczywszy, że inna osoba pozostawiła na ławce na chwilę książkę odchodząc np. do płaczącego dziecka, zabiera ją w celu przywłaszczenia (art. 119 § 1), po czym jednak wraca i zostawia książkę na miejscu, zanim właściciel jej wrócił na ławkę lub zwraca ją właścicielowi albo właściciel sklepu, który usuwa z towaru utrwalone na nim oznaczenie przydatności do spożycia (art. 138 § 1), decyduje się jednak na wycofanie przeterminowanego towaru z obrotu i np. przekazuje do utylizacji. Kodeks nie wymaga przy tym, aby zapobieżenie skutkowi było wyłącznie wynikiem zachowania samego tylko sprawcy, może on więc także posłużyć się inną osobą czy osobami. Jak wskazuje się w orzecznictwie, każde zachowanie się sprawcy usiłowania czynu znamiennego skutkiem, które uruchomiło proces odwracania tego skutku i doprowadziło do tego, że skutek ten nie nastąpił, jest zapobieżeniem skutkowi stanowiącemu znamię czynu, niezależnie od tego, czy w tym procesie brał udział tylko sprawca, czy także, z jego inicjatywy, inne osoby (zob. np. wyr. SA w Białymstoku z dnia 23 października 2001 r., II AKa 243/2001, OSA 2002, z. 7, poz. 55; zob. też A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 268).

5. Niekaralność usiłowania z racji dobrowolnego od niego odstąpienia lub zapobieżenia skutkowi dotyczy tylko tego czynu, który był objęty zamiarem sprawcy podejmującego usiłowanie popełnienia określonego wykroczenia. Nie obejmuje ona zatem innych czynów, jakie, niejako po drodze, sprawca ów popełnił. Jeżeli zatem dostrzegając rower w cudzym ogrodzie, sprawca w zamiarze jego kradzieży wyłamał sztachety w ogrodzeniu i w ten sposób dostał się do owego ogrodu, po czym jednak odstąpił dobrowolnie od samej kradzieży, to i tak powinien on ponosić odpowiedzialność za umyślne uszkodzenie cudzej rzeczy (art. 124 § 1 k.w.).

Art. 12. Podżeganie

1. Podżeganie jest jedną z form (postaci) zjawiskowych wykroczenia. Postacią podstawową, w jakiej może nastąpić dokonanie wykroczenia jest sprawstwo, obok niego zaś funkcjonuje podżeganie oraz pomocnictwo, o którym mowa w art. 13. Obecną treść przepisowi art. 12 nadała nowela sierpniowa 1998 r., która zwrot "dopuszcza się podżegania, kto" zastąpiła zwrotem "odpowiada za podżeganie, kto", podkreślając tym samym ponoszenie odpowiedzialność za dokonanie wykroczenia w tej postaci zjawiskowej. Nie uległo natomiast zmianie podejście do samej istoty podżegania. Sprowadza się ono do nakłaniania innej osoby do popełnienia czynu zabronionego chcąc, aby osoba ta czyn ów popełniła.

2. Podżegacz działa umyślnie i tylko w zamiarze bezpośrednim, jako że ustawa wymaga, żeby była to osoba, która "chce", by inna osoba popełniła wykroczenie. O podżeganiu można przy tym mówić tylko wtedy, gdy działa on wobec osoby, która nie ma jeszcze zamiaru popełnienia wykroczenia, a to podżegacz ją do tego nakłania, aby podjęła decyzję dokonania czynu zabronionego. Jeżeli podżegacz nakładania osobę, która ma już zamiar popełnienia czynu, odpowiada on za pomocnictwo psychiczne jako podtrzymujący (utwierdzający) ją w tym zamiarze (zob. np. wyr. SN z dnia 10 maja 1982 r., Rw 317/82, OSNKW 1982, nr 10-11, poz. 72). Samo nakłanianie może polegać zaś na argumentacji słownej, jak i w każdy inny sposób, a więc i pismem, gestem, mimiką, w postaci prośby, propozycji czy sugestii. Może mieć ono jedynie postać działania.

3. Podżeganie może dotyczyć także czynów nieumyślnych, nieumyślność dotyczy tu bowiem świadomości i woli osoby nakłanianej. Podżeganie z zamiarem bezpośrednim po stronie nakłaniającego może zaś w takich wypadkach prowadzić do wywołania u nakłanianego decyzji odnośnie jedynie do zachowania stanowiącego naruszenie wymaganych w danych okolicznościach reguł ostrożności, bez wywołania u niego zamiaru, o jakim mowa w art. 6 § 1 (np. podwożony z grzeczności pasażer prosi kierowcę, aby skręcił teraz w prawo wiedząc, że jest zakaz takiego manewru, ale nie chce nadkładać drogi, a sam kierujący, nieznający tego terenu i zajęty dotąd jednocześnie rozmową z pasażerem, nie obserwował drogi i nie zauważył zakazu skrętu w prawo, a więc nie zachował wymaganej ostrożności, a mimo to dokonuje owego skrętu i doprowadza do kolizji z innym pojazdem, działając jednak nieumyślnie). Jeżeli natomiast nakłaniający nie mając zamiaru nakłonienia innej osoby do popełnienia czynu nieumyślnego, nakłania ją jednak do podjęcia czynności stanowiących naruszenia reguł ostrożności, działając bez świadomości normatywnego znaczenia czynu na popełnienie którego nakierowane są te czynności, np. pasażer nakłania kierowcę do szybszej jazdy, czy nieostrożnego wyprzedzenia innego pojazdu, to zachodzi tu tzw. niewłaściwe podżeganie do czynu nieumyślnego. W takiej sytuacji, skoro samo nakłanianie nie było związane z "chceniem" podżegacza, aby nakłaniany popełnił wykroczenie, nie można mówić o odpowiedzialności za podżeganie, Kodeks nie zna bowiem podżegania nieumyślnego. Nie wyklucza to jednak ewentualnej jego odpowiedzialności za współsprawstwo w zależności od tego, czy istnieje obiektywnie możliwość przypisania skutku (np. za spowodowanie zagrożenia w ruchu i tzw. kolizji drogowej - art. 86 § 1) także "nakłaniającemu"; zob. też A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny... , t. 1, s. 354-356 i np. post. SN z dnia 30 września 1977 r., VII KZP 35/77 (OSNKW 1977, nr 12, poz. 121), w którym przy nieumyślnych przestępstwach drogowych nie wykluczono takiej odpowiedzialności.

4. Podżeganie jako formę zjawiskową czynu odróżnić należy od tych sytuacji, w których nakłanianie jest znamieniem czynu (wykroczenia) dokonywanego w formie sprawczej, np. nawoływanie do popełnienia przestępstwa (art. 52 § 1 pkt 1), skłanianie do żebractwa (art. 104 k.w.), czy - poprzez natarczywe proponowanie - do dokonania z proponującym czynu nierządnego (art. 142 k.w.), który sam w sobie nie jest karalny.

5. O zasadach odpowiedzialności za podżeganie zob. też uwagi do art. 14.

Art. 13. Pomocnictwo

1. Przepis dotyczy trzeciej formy zjawiskowej wykroczenia, jaką jest pomocnictwo. I jego obecną treść ustalono nowelą sierpniową 1998 r. Do tej zmiany przepis zakładał, że: "Dopuszcza się pomocnictwa, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, dostarcza jej środków, udziela rady lub informacji lub też w inny sposób ułatwia popełnienie tego czynu" (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 41). W wyniku tej zmiany wyraźnie dopuszczono pomocnictwo w zamiarze ewentualnym, a nie tylko, jak uprzednio, tylko bezpośrednim, a także pomocnictwo przez zaniechanie swemu prawnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu, doprecyzowano wskazane w przepisie przykładowo czynności pomocnicze, stylizując przy tym go tak, aby wskazywał, kto ponosi odpowiedzialność za te formę zjawiskową, a nie, jak uprzednio, tylko na czym ona polega (zob. też np. Grzegorczyk, Nowela, s. 19-20, a o poprzedniej regulacji - np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 98-103; Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 41-42).

2. Pomocnik udziela bezpośredniemu wykonawcy wykroczenia pomocy w zamiarze, aby dokonał on czynu zabronionego, umożliwia mu zatem lub ułatwia jego dokonanie. Działa, w odróżnieniu od podżegacza, wobec osoby, która sama ma już zamiar popełnienia tego czynu, a przy tym, nie jak podżegacz, jedynie "chcąc", by go popełniła, ale "w zamiarze", aby tak uczyniła, zatem także godząc się jedynie na to, by dokonała owego czynu, czyli również, gdy udziela pomocy w zamiarze wynikowym (ewentualnym). Pomoc ma być udzielona każdym "zachowaniem" ułatwiającym dokonanie czynu samemu sprawcy, może to być zatem pomoc tak psychiczna, jak i fizyczna.

Pomoc psychiczna, wskazana w Kodeksie jako "w szczególności" udzielanie rady lub informacji, oznacza - jak podnosi się w orzecznictwie, na gruncie wprawdzie prawa karnego, ale z aktualnością także w prawie wykroczeń - "nie tylko udzielanie rad i wskazówek, mających ułatwić popełnienie czynu", ale także każde takie zachowanie, "które w sposób szczególnie sugestywny manifestuje całkowite solidaryzowanie się z zamiarem sprawcy" (zob. np. wyr. SN z dnia 28 września 1970 r., IV KR 191/70, OSNKW 1971, nr 1, poz. 3 czy z dnia 9 sierpnia 1973 r., I KR 178/73, OSNKW 1974, nr 3, poz. 43), które może stworzyć atmosferę, jaka "utwierdza lub umacnia sprawcę w powziętym postanowieniu popełnienia" tego czynu (zob. np. wyr. SA w Lublinie z dnia 28 grudnia 2000 r., II AKa 250/00, OSA 2001, z. 6, poz. 33). Za pomocnictwo może być uznana także np. obietnica nabycia rzeczy skradzionych od sprawcy, udzielona przed czynem lub najpóźniej w trakcie jego dokonywania, upewnia to bowiem sprawcy w jego zamiarze dokonania drobnej kradzieży, natomiast samo późniejsze paserstwo jest już czynem odrębnym, popełnionym w formie sprawstwa przez uprzedniego pomocnika do kradzieży. Samo, nawet systematyczne nabywanie rzeczy uzyskanych z czynu zabronionego, nie wyczerpuje jednak znamion pomocnictwa, jeżeli nie jest poprzedzane uprzednim zapewnianiem ich nabycia, zanim sprawca dokona kradzieży (zob. np. wyr. SN z dnia 24 sierpnia 1977 r., V KR 111/77, OSNKW 1977, nr 12, poz. 131). Nie stanowi pomocnictwa sama obecność danej osoby w miejscu popełniania czynu, jeżeli nie podejmuje ona żadnego postrzegalnego oddziaływania na psychikę bezpośredniego wykonawcy, chyba że jest to osoba, na której ciąży prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego, która nie podejmuje działań dla realizacji tego obowiązku (zob. wyr. SN z dnia 28 czerwca 2002 r., III KKN 473/99, LEX nr 55184; zob. też A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 371).

Z kolei pomocnictwo fizyczne to, znów tylko "w szczególności", dostarczanie narzędzi lub środka przewozowego. Przez dostarczenie rozumieć należy każdy sposób udostępnienia, a więc użyczenie, darowanie czy sprzedaż, jeżeli tylko dana osoba działa w zamiarze, aby inna osoba dokonała wykroczenia. Narzędziem jest tu każdy przedmiot mogący służyć do dokonania wykroczenia (ułatwiający to dokonanie), zaś środkiem przewozowym każde urządzenie służące do transportu i przemieszczania rzeczy lub osób (zob. np. T. Grzegorczyk, Nowela, s. 19). W doktrynie wskazuje się, że możliwe jest także ułatwienie dokonania czynu przez pozostawienie narzędzi lub środka przewozowego w miejscu, w którym ma nastąpić realizacja czynu, nawet bez świadomości bezpośredniego wykonawczy, że zostały one tu dostarczone przez pomocnika (zob. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 369).

3. W końcowym fragmencie art. 13 Kodeks wprowadza (od nowelizacji sierpniowej 1998 r.), wzorem art. 18 § 3in fine k.k., pomocnictwo z zaniechania. Dotyczy to osoby, na której ciąży prawny szczególny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego, a która swoim zaniechaniem w zakresie tego obowiązku ułatwia sprawcy jego dokonanie (np. strażnik obiektu, który mimo obowiązku nie zamknie wejścia na jego teren, aby inna osoba mogła tam w określonym czasie się dostać, aby dokonać np. drobnego zaboru mienia). Zatem ono "nieczynienie" przez zobowiązanego, by mogło być uznane za pomocnictwo, musi oznaczać stworzenie - i to w sensie obiektywnym, a nie tylko w przekonaniu dopuszczającego się zaniechania - okoliczności ułatwiających popełnienie czynu zabronionego. Można go więc przypisać, gdy da się przyjąć, że wykonanie przez daną osobę ciążącego na niej obowiązku, spowodowałoby obiektywnie sytuacje, w której dokonanie danego czynu przez sprawcę było co najmniej trudniejsze.

4. O zasadach odpowiedzialności za pomocnictwo zob. uwagi do art. 14.

Art. 14. Odpowiedzialność współdziałających

1. Przepis normuje trzy kwestie, po pierwsze wskazuje regułę odnośnie do tego, kiedy ponosi się odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo (§ 1), po wtóre granice zagrożenia karą tych form zjawiskowych, jeżeli wchodzi w grę odpowiedzialność za nie (§ 3) oraz po trzecie, indywidualizację odpowiedzialności współdziałających w popełnieniu wykroczenia (§ 2).

2. W prawie karnym powszechnym przyjmuje się zawsze odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo, ze złagodzeniem jej jedynie w sytuacji, gdy czyn usiłowano tylko lub nawet nie usiłowano dokonać (art. 22 k.k.) lub zapobieżono bądź starano się zapobiec jego skutkowi (art. 23 k.k.). W Kodeksie wykroczeń przyjęto inną regułę, według której odpowiedzialność za te postacie zjawiskowe wykroczenia ponosi się tylko wtedy, gdy: a) ustawa tak stanowi i tylko pod warunkiem, b) że sprawca dokonał wówczas czynu zabronionego (art. 14 § 1). Nie zaś przy każdym zatem wykroczeniu ponosi się odpowiedzialność za podżeganie lub pomocnictwo do niego, choćby faktycznie takie zachowania miały miejsce. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika jest przy tym wprawdzie z założenia odpowiedzialnością samoistną, czyli za swój własny czyn, w tych właśnie postaciach zjawiskowych, a nie za udział w cudzym czynie, ale niecałkowicie oderwaną jednak od czynu bezpośredniego wykonawcy (sprawcy) wykroczenia, jako że wchodzi ona w grę tylko wtedy, gdy nakłaniany lub któremu pomagano sam dokonana czynu, do którego był podżegany lub dla dokonania którego udzielono mu pomocy. Istotne tu jest wszak jedynie dokonanie czynu przez sprawcę, czyli zrealizowanie przez niego znamion czasownikowych danego przepisu, nie ma natomiast znaczenia, czy sprawca ten będzie ponosił odpowiedzialność swój czyn (zob. uw. 3). Warto jednak zauważyć, że w Kodeksie karnym skarbowym w ogóle nie przewiduje się odpowiedzialności za te formy zjawiskowe przy wykroczeniach skarbowych, ograniczając tu ją jedynie do sprawstwa.

3. W Kodeksie wykroczeń przewidziano odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo w następujących tylko przepisach: art. 51 § 3 (zakłócanie porządku), art. 52 § 2 (naruszenie przepisów o zgromadzeniach), art. 56 § 2 i art. 57 § 2 (publiczna zbiórka ofiar i zbiórka ofiar na zapłacenie grzywny za inną osobę), art. 119 § 2 (kradzież), art. 120 § 2 (kradzież drzewa z lasu), art. 124 § 2 (niszczenie cudzej rzeczy), art. 134 § 3 (oszustwo w handlu) oraz art. 136 § 3 (usuwanie oznaczeń z towarów). Pomocnictwo jest nadto karalne przy wykroczeniu z art. 49a (nielegalne przekroczenie granicy).

Przy kwalifikowaniu czynu będącego podżeganiem lub pomocnictwem do takich wykroczeń należy zatem podać odpowiednio art. 12 lub 13 k.w. w związku z tym przepisem prawa wykroczeń (w tym ustawy szczególnej, gdy przewiduje ona odpowiedzialność za owe formy zjawiskowe), który statuuje wykroczenie, odnośnie do którego nastąpiło to podżeganie lub pomocnictwo. Zgodnie z art. 14 § 3karę za podżeganie lub pomocnictwo wymierza się już w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego wykroczenia, a więc - jak za sprawstwo. Jest to wyraz równorzędnego traktowania przez ustawodawcę wszystkich form współdziałania w popełnianiu wykroczenia, czyli jego postaci zjawiskowych, ale odrębna i wyraźna regulacja zawarta w art. 14 § 3, wskazuje też na niezależność wskazanych w nim postaci od samego sprawstwa. Przy wymiarze za nie kary należy już kierować się ogólnymi zasadami wymiaru kar (art. 33, 34) i rolą podżegacza i pomocnika w popełnieniu danego wykroczenia, ale też mieć na uwadze, że bez podżegacza sprawca wykroczenia nie podjąłby zamiaru jego popełnienia, np. może uzasadniać surowszą dla niego niż dla samego sprawcy karę, podczas gdy pomocnik ułatwił sprawcy jedynie dokonanie tego wykroczenia, można go więc "z reguły" (choć nie zawsze, w zależności od rzeczywistej roli w konkretnym wypadku) traktować łagodniej niż sprawcę czy podżegacza.

4. Przepis § 2 art. 14, wzorem art. 20 k.k., zakłada, że odpowiedzialność współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego jest nieakcesoryjna, każdy z nich bowiem odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności, niezależnie odpowiedzialności pozostałych współdziałających; odpowiedzialność ta jest zatem zindywidualizowana. Aktualną treść przepisu ukształtowała nowela sierpniowa 1998 r. (zob. np. Grzegorczyk, Nowela, s. 20). Poprzednio zakładał on, że: "Podżegacz i pomocnik odpowiadają w granicach swego zamiaru, chociażby osoba, która czynu zabronionego dokonała, nie ponosiła odpowiedzialności". Obecnie przepis, mimo że umiejscowiony w art. 14, który w § 1 i 3 dotyczy podżegacza i pomocnika, odnosi się do każdego ze współdziałających, a więc do sprawcy i współsprawcy, jak i do podżegacza i pomocnika (podobnie np. Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 156). Już bowiem odwołanie się w nim do odpowiedzialności w granicach "umyślności lub nieumyślności" wskazuje, iż nie może chodzić tylko o podżegacza i pomocnika, a poza tym używa się tu określenia: "każdy ze współdziałających", podczas gdy poprzednio przepis wyraźnie wskazywał jedynie na podżegacza i pomocnika.

Jeżeli chodzi o sprawców, to poza sprawstwem samodzielnym, kiedy to jedna osoba popełnia wykroczenia, pojawia się też współsprawstwo, a więc sytuacja, gdy czynią to dwie lub więcej osób wspólnie i w porozumieniu, czyli wspólnie realizują one znamiona ustawowe danego wykroczenia (np. dwie lub więcej osób wspólnie niszczy wystawione publicznie plakaty - art. 67 § 2, czy okrada śpiącą, po odurzeniu alkoholem, na ławce w parku osobę - art. 119 § 1) albo porozumienie to zakłada, że każda z nich realizuje tylko część jego znamion (np. jedna osoba zrywa kwiaty w cudzym ogrodzie, a druga odbiera go od niego i składa na taczce, którą mają je stąd zabrać (zob. art. 123 § 1 i art. 119 § 1). Wszystkie te osoby stają się wówczas współdziałającym w popełnieniu wykroczenia jako jego współsprawcy, co nie wyklucza współdziałania nadto i podżegacza i pomocnika. Niezbędnym warunkiem przyjęcia współsprawstwa jest porozumienie dwóch lub więcej osób, z których każda musi obejmować swoim zamiarem urzeczywistnienie wszystkich znamion danego wykroczenia. W aspekcie subiektywnym obejmuje ono uzgodnienie woli wszystkich współsprawców popełnienia wykroczenia i świadome ich w nim współdziałanie, w aspekcie obiektywnym jest zarówno wspólna realizacja znamion określonego czynu zabronionego, jak i takie ich zachowanie, że czyn jednego stanowi dopełnienie czynu drugiego lub popełnione wykroczenie stanowi wynik czynności podjętych w ramach podziału ról (zob. też np. wyr. SN z dnia 24 maja 1976 r., Rw 189/76, OSNKW 1976, nr 9, poz. 117, czy z dnia 22 listopada 1971 r., Rw 1202/71, OSNKW 1972, nr 3, poz. 54). Nie ma zatem współsprawstwa, jeżeli dwie lub więcej osób, bez porozumienia, każda na własną rękę, popełnia wykroczenie w tym samym czasie i miejscu; jest to wówczas tzw. sprawstwo równoległe.

5. W świetle § 2 art. 14 sprawca i każdy ze współsprawców, jak i podżegacz i pomocnik, jako współdziałający odpowiadają każdy indywidualnie za swoje zachowanie, w granicach swej umyślności lub nieumyślności. Zatem np. brak możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności jednego ze współdziałających (np. był on nieletni lub niepoczytalny) nie wyklucza możliwości pociągnięcia do niej innych współdziałających, a fakt pociągnięcia do niej współdziałającego nie przesądza jeszcze sam w sobie i samoistnie o odpowiedzialności pozostałych z nich.

Wyrażona w tym przepisie zasada indywidualizacji odpowiedzialności na płaszczyźnie podmiotowej nie daje jednak powodów do modyfikacji podstaw odpowiedzialności przez znamiona poszczególnych typów czynów, co oznacza, iż rozciągnięcie § 2 art. 14 na wykroczenia nieumyślne ma zastosowanie tylko do sprawczych postaci współdziałania, a nie do podżegania czy pomocnictwa, które oparte są wyłącznie na umyślności (zob. też na gruncie przestępstw np. P. Kardas (w:) A Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 393-394). Daje on natomiast podstawy do rozwiązywania kwestii tzw. ekscesu jednego ze współdziałających, np. w wyniku uprzedniego podżegania i pomocnictwa do kradzieży ogrodowej (art. 123 § 1), dwaj sprawcy dokonują jej wspólnie, ale jeden z nich dodatkowo uszkadza ten ogród, np. jego rabaty czy krzewy itp. (art. 150 § 1) albo umyślnie niszczy cudze narzędzie ogrodnicze tak zostawione (art. 124 § 1). Eksces bezpośredniego wykonawcy nie może wpływać na odpowiedzialność innych takich wykonawców ani podżegacza i pomocnika, gdyż nie jest wtedy spełniony wymóg umyślności (zamiaru) tych współdziałających odnośnie do tej właśnie części zachowania bezpośredniego wykonawcy ; odpowiadają oni zatem tylko w granicach swojej umyślności za współsprawstwo, podżeganie lub pomocnictwo odnośnie do tego wykroczenia i w takiej jego postaci, które(ą) obejmowali swą umyślnością (zamiarem) jako współsprawca, podżegacz czy pomocnik. Jeżeli jednak współsprawca w trakcie popełniania wykroczenia akceptuje eksces innego współdziałającego czy wręcz przyłącza się do takiego działania, to będzie on odpowiadał także za takie swoje zachowanie.

Na gruncie prawa karnego wypowiadany jest wprawdzie też odmienny pogląd, przyjmujący generalnie odpowiedzialność współdziałającego także za eksces, jeżeli przewidywał on lub mógł go przewidzieć, ale bazuje on na nieistniejącej w Kodeksie wkroczeń konstrukcji surowszej odpowiedzialności sprawcy, gdy ustawa uzależnia ją od następstwa czynu, jeżeli przewidywał on lub mógł przewidzieć takie następstwo (art. 9 § 3 k.k.) i traktowanie określenia "sprawca", jako obejmującego wówczas wszystkie formy współdziałania (szerzej o tym zob. np. P. Kardas (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 397-398).

6. W odróżnieniu od Kodeksu karnego, w prawie wykroczeń brak jest regulacji na wzór art. 23 k.k., zakładającej niekaralność współdziałającego (np. podżegacza czy pomocnika), który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu lub nadzwyczajne złagodzenie mu kary, jeżeli starał się on zapobiec temu dokonaniu. W doktrynie sugeruje się jednak, aby odwoływać się i tu do owych konstrukcji prawa karnego (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 104-105), z tym że byłoby to jednak działanie wbrew woli ustawodawcy, który w 1998 r. nowelizując Kodeks właśnie pod kątem nowych kodyfikacji karnych, nie uwzględnił, choć mógł, tych rozwiązań w prawie wykroczeń. Poza tym można zawsze, stosownie do art. 39 k.w., uznać takie przypadki za zasługujące na szczególne uwzględnienie, co daje podstawę do nadzwyczajnego złagodzenia kary, aczkolwiek zgodzić się należy, że nie jest to może wystarczające, a na pewno nie jest tym samym co ustawowa niekaralność współdziałającego (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 63). Wydaje się wszak, że sugestie zmian w tej materii mogą być wysuwane tylko de lege ferenda.

7. Uzupełnieniem art. 14 § 2 w zakresie indywidualizacji kary jest art. 34; zob. uwagi do tego przepisu.

Art. 15. Obrona konieczna

1. Przepis otwiera grupę norm Kodeksu dotyczących okoliczności wyłączających bezprawność (art. 15 i 16), czyli tzw. kontratypów oraz winę (art. 17). Należy tu nie mieć jednak na uwadze także wcześniejszą regulację odnośnie do błędu (zob. art. 7 i uwagi do niego); zob. też uw. 5 do art. 1.

Przepis art. 15 zakłada niepopełnienie wykroczenia, mimo wypełnienia przez sprawcę znamion określonego czynu stanowiącego wykroczenie, jeżeli było to efektem działania w obronie koniecznej. Obrona konieczna służy każdemu człowiekowi i oznacza przeciwstawienie się bezprawiu. W świetle art. 15 k.w. zachodzi ona, gdy dana osoba działa odpierając bezpośredni bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Obecną treść przepisu ustaliła nowela z dnia 28 sierpnia 1998 r., skreślając w art. 15 jego ówczesny § 2, który głosił, że: "Działa w obronie koniecznej w szczególności ten, kto występuje w celu przywrócenia porządku lub spokoju publicznego, chociażby to nie wynikało z obowiązku służbowego" oraz zastępując, w określanym dotąd jako § 1, zwrot "na jakiekolwiek dobro społeczne lub jakiekolwiek dobro jednostki" zwrotem "jakiekolwiek dobro chronione prawem". Ta ostatnia zmiana uzasadniona była z przyjęciem równej ochrony dla wszelkich prawem chronionych dóbr, zaś skreślenie dawnego § 2 nie oznacza bynajmniej, iżby podejmujący działania poza swymi obowiązkami służbowymi nie działał w obronie koniecznej. Działa on bowiem w ramach tego kontratypu, jeżeli tylko spełnione są warunki obrony koniecznej wskazane w art. 15. Natomiast osoba, która w ramach swoich obowiązków służbowych (np. policjant, strażnik gminny, komornik itd.) występuje np. w celu przywrócenia spokoju lub porządku publicznego, wyegzekwowania obowiązującego prawa czy zapobieżenia jego naruszaniu, działa z racji swych obowiązków i sprzężonych z nimi uprawnień, czyli legalnie w ramach tych uprawnień, a tym samym działanie takie uchyla bezprawność naruszeń, jeżeli odbywa się zgodzie z przepisami (zob. uw. 5 do art. 1), ale nie jest obroną konieczną (tak już np. w wyr. SN z dnia 27 października 1994 r., III KRN 144/94, OSNKW 1995, nr 1-2, poz. 31).

2. Warunkiem działania w obronie koniecznej jest, aby: a) zaistniał zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem, b) zamach ten był bezpośredni, c) był to przy tym zamach bezprawny, a d) sprawca odpierał taki zamach, popełniając swoim zachowaniem czyn wypełniający znamiona wykroczenia.

Zamachem jest zachowanie się człowieka, które godzi lub zagraża dobru chronionemu prawem; dobrem takim jest np. mienie, zdrowie, godność, bezpieczeństwo osoby, bezpieczeństwo publiczne, spokój i porządek publiczny, prawidłowe funkcjonowanie urządzeń użyteczności publicznej itd. Nie musi to być dobro chronione przez prawo wykroczeń, jego ochrona może też wynikać z innych dziedzin prawa (np. z prawa karnego), a w art. 15 chodzi o to, że reakcja na ów zamach przybiera postać wypełniającą znamiona wykroczenia. Nie musi to być także dobro danej osoby, może być to zatem także zamach na dobro innej osoby lub dobro ogólnospołeczne, przepis mówi bowiem o zamachu "na jakiekolwiek dobro", a nie dobro reagującego na zamach na nie.

Zamach musi być jednak rzeczywisty, realny, obiektywnie zaistniały, a nie urojony (o tym zob. uw. 4 do art. 7), a przy tym bezpośredni. Musi to być zatem takie zachowanie, które obiektywnie stwarza też wysokie prawdopodobieństwo niezwłocznego (natychmiastowego, w najbliższej chwili, najbliższym czasie) naruszenia dobra (zob. np. wyr. SN z dnia 11 grudnia 1978 r., II KR 266/78, OSNKW 1979, nr 6, poz. 65, czy z dnia 4 lutego 2002 r., V KKN 507/99, OSNKW 2002, nr 5-6, poz. 38), np. dostrzeżenie osoby, która przez otwarte okno wchodzi do cudzego domu, lub obcej osoby we własnym ogrodzie z sekatorem do ścinania kwiatów albo wyciągającej rękę w celu ich zerwania lub biorącej właśnie stojący tam rower lub wznoszącej w górę rękę z metalowym przedmiotem, aby uderzyć w ten rower czy napotkanie na uliczce osoby, która nagle żąda oddania jej portfela lub dostrzeżenie, że żąda ona tego od innej osoby, itd. Stan bezpośredniości zamachu trwa przy tym dopóty, dopóki utrzymuje się zagrożenie dla danego dobra, np. odebranie ujętemu złodziejowi siłą zabranej przez niego rzeczy, także z uszkodzeniem jego własnej rzeczy (np. torby, do której schował skradziony przedmiot).

Działanie obronne, aby uznać je za obronę konieczną, nie może zatem wyprzedzać podjęcia przez naruszyciela realizacji zamachu (tzw. obrona przedwczesna), będzie ono bowiem pozbawione wówczas elementu bezpośredniości zamachu (będzie takim wyprzedzeniem np. sytuacja, gdy właściciel ogrodu, z którego uprzednio skradziono kwiaty, widząc kręcącego się koło tego ogrodu młodego człowieka, którego zauważył już wcześniej w dniu, w którym skradziono mu kwiaty, wypuszcza psa poza ogród, a ten rzuca się na owego "intruza" i urywa mu kawałek spodni, dochodzi zatem do uszkodzenia cudzego mienia - art. 124 § 1 k.w.). Nie może też być realizowane, gdy zamach ten już minął (np. dostrzeżony złodziej kwiatów porzucił je i ucieka, a właściciel ogrodu puszcza teraz za nim psa, z podobnym jak wyżej skutkiem), gdyż nie stanowi ono już odpierania zamachu. Jest to wówczas tzw. eksces ekstensywny, który tym samym nie oznacza zaistnienia kontratypu, a czyn rzekomo "broniącego się" pozostaje bezprawny i stanowi wykroczenie. W doktrynie niektórzy autorzy wskazują, że powinno się doń per analogiam stosować wtedy przepis art. 25 § 3 k.k. o łagodniejszym traktowaniu takiego ekscesu w określonych sytuacjach, tj. z uwagi na strach lub wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami (zob. np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 90), co od 8 czerwca 2010 r. oznaczałoby wręcz niekaralność sprawcy - zob. nowy § 3 art. 25 k.k., inni natomiast, nie bez racji, wskazują, że można wówczas uznać to za wypadek zasługujący na szczególne uwzględnienie i zastosować do sprawcy art. 39 k.w., a więc nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 159; Marek, Prawo wykroczeń , s. 48).

3. Prawo do obrony koniecznej nie przysługuje osobie, która celowo sprowokowała inną do określonego zachowania, aby następnie podjąć przed nim "obronę", np. wydzwania nocą kilkakrotnie do cudzego domu, aż właściciel, za kolejnym razem, wypuszcza z domu psa, aby odgonił dzwoniącego, a ten wówczas, uderza zwierzę posiadanym przedmiotem (np. laską czy kijem) i rani je lub zabija. Obrona konieczna zakłada bowiem subiektywne odpieranie bezprawnego ataku, celowe prowokowanie innej osoby do zachowania dla stworzenia sobie możliwości wykorzystania go dla własnego zabronionego działania, nie spełnia powyższego warunku i byłoby akceptowaniem swoistej osłony dla popełnienia czynu zabronionego (zob. np. G. Rejman (red.) Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 695; A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 679; W. Grzeszczyk, Zamach uzasadniający prawo do obrony koniecznej, Prok. i Prawo 2000, nr 5, s. 131).

4. Zamach, odnośnie do którego można realizować obronę konieczną, musi być nadto zamachem bezprawnym, a więc zachowaniem, do którego określona osoba nie ma prawa, nie jest zatem uprawniona do dokonania danej czynności godzącej w określone dobro. Nie stanowi więc bezprawnej czynności np. działanie właściciela lokalu realizującego ustawowe prawo zastawu na rzeczach lokatora zalegającego z czynszem (zob. art. 670 i 671 § 2 k.c.) czy komornika zajmującego cudzą rzecz w ramach egzekwowania niewykonanego orzeczenia lub funkcjonariuszy policji, którzy po bezskutecznym wezwaniu do rozejścia się uczestników zbiegowiska publicznego przeciwdziałają siłą takiemu zbiegowisku, w tym i niszcząc np. cudze rzeczy jego uczestników, bądź policjanta zatrzymującego osobę podejrzaną o popełnienie czynu zabronionego albo dokonującego przeszukania pomieszczeń i rzeczy, zgodnie z przepisami k.p.k. lub np. dokonującego kontroli bagażu na dworcu (zob. art. 15 ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji z 1990 r., tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.). Jeżeli jednak działanie takiego podmiotu jest bezprawne (np. strażnik gminny/miejski dostrzegając, że określona osoba wystawia na chodniku pojemnik z kwiatami, którymi zamierza handlować w miejscu, w którym nie jest to dozwolone, zabiera jej te kwiaty albo policjant kradnie drobną rzecz podczas przeszukania lub zatrzymując sprawcę wykroczenia zabiera mu portfel z dokumentami i po wystawieniu mandatu karnego zatrzymuje go z żądaniem, aby ten wrócił po niego z dowodem wpłaty w pobliskim banku lub urzędzie pocztowym grzywny nałożonej tym mandatem), to można, już w obronie koniecznej, podjąć działanie w celu odparcia takiego bezprawnego zamachu na mienie, czyli odebrania wskazanych wyżej rzeczy. Nie można bowiem żądać, aby z uwagi na osobę naruszyciela (np. funkcjonariusz publiczny), obywatel podporządkowywał się także bezprawnym jego działaniom, a dopiero po tym bezprawiu występował ze stosowną skargą do odpowiedniego organu. W razie więc np. naderwania wówczas rękawa munduru funkcjonariusza, w celu odebrania bezprawnie zabranej przez niego rzeczy, z uwagi na obronę konieczną, nie będzie to przestępstwo naruszenia jego nietykalności (art. 222 k.k.) ani wykroczenie uszkodzenia cudzej rzeczy (art. 124 k.w.).

5. Obrona konieczna powinna mieścić się w graniach niezbędnych dla odparcia zamachu, z tym że naturalne jest, iż broniący musi tu użyć środków, które pozwolą mu skutecznie zamach ten odeprzeć, a więc poważniejszych niż używane przez zamachowca. Obrona konieczna nie wymaga więc zachowania umiarkowania względem możliwości wyrządzenia szkody napastnikowi, ale jest relatywizowana względem zamachu zarówno co do sposobu, jak i środka obrony, a jej granice wyznacza potrzeba odparcia zamachu, a nie wyrządzenie szkody atakującemu .

Jeżeli zatem dana osoba, widząc złodzieja zabierającego z ogrodu jego rower (o wartości np. 200 zł), dobiega doń i szarpiąc się, wyciąga finkę, którą posługuje się do prac w ogrodzenie, by nią go odstraszyć i zmusić, aby zostawił zabraną rzecz, a w efekcie dalszej szamotaniny rozcina (a więc uszkadza) mu kurtkę czy bluzę, to nie można mówić o nieadekwatości sposobu obrony do zamachu, a tym samym o popełnieniu przez nią wykroczenia z art. 124 § 1 k.w. Działa też w obronie koniecznej, kto widząc np. jak inna osoba drażni przez płot, określonym przedmiotem (np. laską), jego psa, który staje się agresywny, i osoba ta nie reaguje na jego żądania zaprzestania tego, uderza innym przedmiotem w jej narzędzie i niszczy je lub kto widząc np. złodzieja opuszczającego przez okno z wypchaną torbą dom sąsiada, szczuje nań psa (art. 108), a ten, nie wyrządzając złodziejowi szkody materialnej ani na zdrowiu fizycznym, lub czyniąc mu tylko niewielkie szkody np. na ubraniu, skutecznie uniemożliwia mu ucieczkę aż do przybycia policji.

Jeżeli jednak korzystający z prawa do obrony koniecznej używa niewspółmiernie intensywnego w stosunku do zamachu sposobu lub środka obrony, np. odpiera zamach kosztem dobra napastnika, choć in concreto były inne racjonalne sposoby jego odparcia, bez jego naruszenia lub używa nadmiernych środków obrony prowadzących do zbytecznego rozmiaru naruszeń u zamachowca. Zatem kto, np. natykając się na osobę rozpoczynającą naklejanie na ogrodzeniu jego posesji, bez jego zgody, plakatów (art. 63a § 1 k.w.) nie tylko zrywa naklejony już plakat, ale niszczy też pozostałe plakaty będące w dyspozycji tej osoby (art. 124 § 1), czy dostrzegając kradnącego kwiatki lub owoce w jego ogrodzie (art. 123 k.w.) albo niszczącego jego zasiewy (art. 156 k.w.), łapie kij i krzycząc czyni zamach w kierunku sprawcy, rozrywając mu bluzę i niszczy inne, upuszczone przez zaskoczonego sprawcę, przedmioty, ten wykracza poza granice niezbędne dla obrony koniecznej, czyli odparcia bezprawnego zamachu. Jest to tzw. eksces intensywny, który w prawie karnym stwarza możliwość łagodniejszego potraktowania sprawcy (art. 25 § 2 k.k.), ale w Kodeksie wykroczeń brak jest regulacji w tej materii. W doktrynie, podobnie jak przy ekscesie ekstensywnym, jedni autorzy sugerują tu stosowanie analogii do prawa karnego, inni zaś wskazują na możliwość sięgania po art. 39 (zob. uw. 2).

Odpieranie zamachu nie może też prowadzić do działań wyrządzających szkodę osobom trzecim, gdyż jako takie może godzić jedynie w osobę napastnika (zamachowca) i jego dobra; naruszanie zatem sfery dóbr osób trzecich nie jest już objęte obroną konieczną. Jeżeli zatem odpierając zamach, goniąc złodzieja kradzieży ogrodowej aby odebrać mu zabrane kwiaty czy owoce wkracza się na teren cudzego ogrodu i go uszkadza (art. 150 § 1) lub goniąc między budynkami złodzieja roweru, aby odebrać mu skradzioną rzecz, rzuca się np. za nim zebranymi kamieniami i w ten sposób wybija szybę w oknie jednego z tych budynków, to godzi się tym samym w cudze, a nie sprawcy wykroczenia dobro, i wykracza poza granice obrony koniecznej. I tym razem jednak można in concreto rozważać zastosowanie wobec takiej osoby art. 39 k.w.

6. Na temat obrony koniecznej zob. też np. M. Filar, Wyłączenie odpowiedzialności karnej (w:) Nowa kodyfikacja karna. Kodeks karny. Krótkie komentarze, Warszawa 1998, z. 18; L. Gardocki, Granice obrony koniecznej, Pal. 1993, nr 7-8; tenże, Sprowokowana obrona konieczna i stan wyższej konieczności w polskim prawie karnym, SP 1998, nr 1-2; W. Grzeszczyk, Odparcie zamachu w ramach obrony koniecznej, Prok. i Prawo 2000, nr 6; A. Marek, Obrona konieczna w prawie karnym. Teoria i orzecznicwto, Warszawa 2008; T. Kaczmarek, Z problematyki przekroczenia granic obrony koniecznej (w:) Rzetelny proces karny. Księga jubileuszowa prof. Zofii Świdy, Warszawa 2009, s. 709-717.

Art. 16. Stan wyższej konieczności

1. W odróżnieniu od obrony koniecznej stan wyższej konieczności nie polega już na odpieranie bezpośredniego bezprawnego zamachu, ale sprowadza się do działania w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącemu dobru chronionemu prawem. Obecna treść § 1 została ustalona przez nowelę sierpniową 1998 r., która zastąpiła tu określenie "dobru społecznemu lub jakiemukolwiek dobru jednostki" wyrażeniem "dobru chronionemu prawem". Na gruncie art. 16 nie jest istotne, co jest powodem zaistnienia niebezpieczeństwa, może ono bowiem być wprawdzie wynikiem jakichś wcześniejszych zachowań ludzkich, ale także działania przyrody (np. w wyniku nagłych silnych wiatrów, ogień z niezgaszonego przez kogoś ogniska przeniósł się na pobliski drewniany most i istnieje groźba jego spalenia, czy w wyniku uderzenia pioruna zapaliła się stara szopa, a wiatr grozi rozprzestrzenieniem się ognia na pobliską altanę) lub od zwierzęcia (np. rozdrażnione przez inną osobę zwierzę stało się niebezpieczne i atakuje ludzi) albo od rzeczy (np. silne wiatry stwarzają groźbę upadku na ogrodzenie posesji danej osoby, nadłamanego uprzednio przez nie wysokiego drzewa z działki sąsiedniej, której właściciele wyjechali na urlop). Niebezpieczeństwo to musi być, podobnie jak przy obronie koniecznej, realne i bezpośrednie, a więc chodzi o sytuacje, gdy grozi ono już, natychmiast, niezwłocznie (np. atak niebezpiecznego zwierzęcia), zatem zwłoka mogłaby uczynić działania ochronne bezprzedmiotowymi, ale także o takie przypadki, gdy sam uszczerbek dla danego dobra jest nieuchronny w najbliższej przyszłości, a zwłoka w działaniu może tylko pogłębić to niebezpieczeństwo, np. w wyniku wbitego przez inną osobę w wał powodziowy pala (art. 80 § 1 pkt 4 k.w.) istnieje niebezpieczeństwo przerwania tego wału w związku z obfitymi opadami (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 107; Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 167; A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 499; A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny. Komentarz , t. 1, Gdańsk 2005, s. 356). Nie stanowi niebezpieczeństwa, o jakim mowa na gruncie stanu wyższej konieczności, działanie innej osoby dokonywane w ramach jej uprawnień, nawet jeżeli grozi to poważną dolegliwością dla sprawcy (zob. np. wyr. SN z dnia 10 września 1962 r., Rw 893/62, WPP 1963, nr 1, s. 125; zob. też A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., s. 354, 357 i przywołane tam podobne judykaty jeszcze z okresu międzywojnia).

2. Stan wyższej konieczności wymaga jednak, inaczej przy obronie koniecznej, zachowania współmierności dobra ratowanego wobec dobra poświęcanego (zasada proporcjonalności dóbr). Zachowanie polega tu bowiem na tym, że dla odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem poświęca się inne dobro także prawem chronione, np. niszczy się (ścina) wspomniany wyżej pal wbity w wał przeciwpowodziowy, a następnie jego reszki wydobywa z wału i zasypuje wał, gasząc rozprzestrzeniający się pożar używa się do tego będących w pobliżu cudzych rzeczy, powodując ich uszkodzenie lub zniszczenie, broniąc siebie lub innych od ataków niebezpiecznego zwierzęcia rani się to zwierzę lub wręcz powoduje jego śmierć itd. Wypełnia się w ten sposób znamiona wykroczeń przeciwko cudzemu mieniu, ale z uwagi na działanie w stanie wyższej konieczności, bezprawność tego zachowania jest zniesiona, dlatego sprawca "nie popełnia wykroczenia" (§ 1in principio).

Chodzi zatem o kolizję dóbr i ustawa wymaga w związku z tym, aby dobro poświęcone nie przedstawiało wartości "oczywiście większej" niż dobro ratowane (§ 1in fine). W języku powszechnym "oczywisty" oznacza "nie budzący wątpliwości", "rozumiejący się w sposób wyraźny", "jasny" (zob. np. Słownik języka polskiego , R. Szymczaka (red.), t. 2, Warszawa 1998, s. 44; L. Drabik, E. Sobol, Słownik języka polskiego PWN, t. 1, Warszawa 2007, s. 314). Wykracza zatem, według tego kryterium, poza granice stanu wyższej konieczności jedynie ten, kto ratuje dobro przedstawiające obiektywnie (a contrario) wartość "oczywiście" mniejszą od dobra poświęconego (eksces intensywny). Jeżeli bowiem dobro ratowane przedstawia wartość równą dobru poświęcanemu albo wprawdzie mniejszą, ale niepowodującą, że dobro poświęcane jest "oczywiście większej" od niego wartości, to zachowanie sprawcy mieści w ramach stanu wyższej konieczności. W doktrynie trafnie jednak zwraca się uwagę, że wartość poszczególnych dóbr i proporcje zachodzące miedzy nimi zależą w istocie od założeń aksjologicznych, na których oparty jest system prawny (zob. np. A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 503), a z tych wynika np., że dobra osobiste stawiane są wyżej niż dobra majątkowe, a wśród tych pierwszych najważniejszym jest życie, a następnie zdrowie człowieka. Można zatem stwierdzić, że np. zabicie rozjuszonego psa atakującego ludzi (stwarzającego niebezpieczeństwo, co najmniej dla ich zdrowia) jest poświęceniem dobra oczywiście mniejszej wartości (bez względu na rasę i wartość rynkową takiego psa). Przy poświęcaniu rzeczy dla odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego innym rzeczom należy już mieć na względzie wartość majątkową tych dóbr.

3. Stan wyższej konieczności ma jednak nadto charakter subsydiarny . Wymaga się tu bowiem, aby grożącego tu bezpośredniego niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć. Dopóki zatem istnieje możliwość uniknięcia ujemnych następstw tego niebezpieczeństwa w postaci naruszenia danego dobra bez poświęcania innego dobra także chronionego prawem, dopóty poświęcanie go nie będzie działaniem w stanie wyższej konieczności. Jeżeli zatem istnieje możliwość np. ugaszenia ogniska, z którego w wyniku wiatru rozprzestrzenia się ogień, leżącym niedaleko ogrodowym wężem wodnym podłączonym do źródła wody lub które to źródło podłączenia jest widoczne, a podłączenie możliwe, to nie można dla jego ugaszenia używać innych przedmiotów, np. cudzej suszącej się niedaleko bielizny, pościeli, chodników czy dywanów itd. Wynika z tego także nakaz wyboru takiego z środków i sposobów uchylenia grożącego niebezpieczeństwa, które spowodują najmniejszą szkodę, jeżeli zatem np. owo niebezpiecznie rozprzestrzeniające się źródło ognia (ognisko) można ugasić bądź wodą po podłączeniu lezącego węża ogrodowego, bądź zasypując je paskiem, zwiezionym przez nieobecnego właściciela posesji w związku z rozbudową domu, to wybrać należałby wodę, gdyż szkoda wywołana zużyciem pisaku budowlanego i potrzeba ponownego jego nabycia jest poważniejsza niż zużycie wody.

4. Przepis § 2 art. 16 ogranicza krąg podmiotów, które mogą powoływać się na stan wyższej konieczności. Przyjmuje on bowiem, że § 1 nie odnosi się do osób, które mają obowiązek chronić, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste, dobra, jakie miałoby być poświęcone dla uchylenia zaistniałego niebezpieczeństwa (np. policjant, strażak, ratownik, lekarz). Obowiązek ten może wynikać z ustawy albo z umowy.

5. Kodeks wykroczeń, odmiennie niż Kodeks karny (zob. art. 26 § 3 k.k.), nie normuje kwestii przekroczenia stanu wyższej konieczności, a więc podjęcia działań przed lub po ustaniu stanu niebezpieczeństwa albo naruszenie zasady subsydiarności lub proporcjonalności w tych działaniach. W doktrynie przeważą pogląd, że możliwe jest jedynie potraktowania takich sytuacji jako wypadków zasługujących na szczególne uwzględnienie, o jakich mowa w art. 39 k.w. (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 168; Marek, Prawo wykroczeń, s. 49; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń , s. 109), choć niektórzy sugerują i tu analogię do prawa karnego (np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 92). Natomiast odnośnie do błędu co do zaistnienia stanu wyższej konieczności jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność - zob. uw. 5 do art. 7.

Art. 17. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona

1. Przepis normuje kwestie niepoczytalności (§ 1) i poczytalności ograniczonej (§ 2) jako wyłączających winę lub ograniczających odpowiedzialność. Jego obecna treść jest wynikiem nowelizacji sierpniowej 1998 r. Wcześniej Kodeks w § 1 mówił o "niedorozwoju umysłowym", obecnie mówi o "upośledzeniu umysłowym", a więc także stanach wywołanych innymi przyczynami niż niedorozwój umysłowy, zastąpiono też w § 1 i 2 poprzednie określenia "w chwili czynu" i "w chwili popełnienia wykroczenia", zwrotami "w czasie czynu" (§ 1) i "w czasie popełnienia czynu" (§ 2), dodając też w § 3 "stan nietrzeźwości", w którego wprawienie się przez sprawcę także wyłącza stosowanie przepisów o konsekwencjach prawnych braku lub ograniczeniu poczytalności (zob. np. Grzegorczyk, Nowela, s. 21-22).

2. Niepoczytalność to stan, w którym z określonych przyczyn (zob. uw. 3) sprawca nie mógł w czasie czynu, czyli w trakcie jego realizowania: a) rozpoznać znaczenia tego czynu, a więc pojąć szkodliwości i skutków społecznych swego zachowania, doszło zatem do zakłócenia świadomości i sprawca nie zdaje sobie sprawy z tego co robi lub b) pokierować swoim postępowaniem , a więc zdawał on sobie wprawdzie sprawę ze znaczenia czynu, ale z uwagi na swój stan psychiczny nie mógł (nie potrafił) postąpić inaczej, a więc adekwatnie do rozpoznającego znaczenia czynu, nastąpiło bowiem zakłócenie w sferze woli. Poczytalność ograniczona to z kolei sytuacja, gdy sprawca w czasie popełniania czynu miał jedynie, ale w znacznym stopniu, ograniczoną możliwość rozumienia swego czynu lub kierowania swym postępowaniem.

Niepoczytalność wyłącza winę, przeto sprawca taki nie popełnia wykroczenia (zob. art. 1 § 2 i art. 16 § 1). Dlatego postępowania wobec niego nie wszczyna się, a wszczęte umarza (art. 5 § 1 pkt 2 k.p.w.), w tym także wtedy, gdy niepoczytalność sprawcy ustalono dopiero przed sądem, na rozprawie, po rozpoczęciu przewodu sądowego (art. 63 § 3in fine k.p.w.). Niepoczytalność nie daje więc podstaw do uniewinnienia sprawcy. Poczytalność ograniczona w stopniu znacznym winy nie wyłącza, nie uchyla więc odpowiedzialności, ale umożliwia odstąpienie od wymierzenia sprawcy wykroczenia kary lub środka karnego. Sąd wydaje wówczas wyrok skazujący, ale z odstąpieniem od kary lub środka karnego albo od obu tych środków reakcji. Jeżeli ograniczenie poczytalności nie miało znacznego stopnia, sprawca odpowiada na zasadach ogólnych.

3. Kodeks określa trzy przyczyny (źródła), które mogą powodować niepoczytalność lub poczytalność ograniczoną. Są to:

a) choroba psychiczna, zalicza się do nich przede wszystkim schizofrenię, paranoję i psychozy maniakalno-depresyjną, ale także psychozy reaktywne i nerwice;

b) upośledzenie umysłowe, obejmujące zarówno wrodzony niedorozwój umysłowy, jak i upośledzenie umysłowe i nabyte w wyniku późniejszych np. urazów mózgu czy chorób naczyń krwionośnych (np. otępienie starcze); objawem upośledzenia jest niski stopień inteligencji i dawniej wyróżniano tu idiotyzm, imbecylizm (głuptactwo) i debilizm (debilitas mentalis, ograniczenie umysłowe), z których pierwszy i drugi mógł oznaczać niepoczytalność, ale drugi także poczytalność ograniczoną, obecnie rozróżnia się tu natomiast, według ilorazu inteligencji upośledzenia: głębokie (poniżej 20 w tej skali), znaczne (20-34), umiarkowane (35-49) i lekkie (50-69) oraz pogranicze upośledzenia (70-84), z których dwa pierwsze odpowiadają poprzedniemu określeniu "idiotyzm", trzeci - pojęciu imbecylizm, a czwarty - debilizmowi, oraz

c) inne zakłócenia czynności psychicznych, mogące być efektem chorób, niekoniecznie o podłożu patologicznym, zakłócających centralny układ nerwowy, w tym np. nowotworów mózgu, jego chorób wywołanych wirusami czy bakteriami, chorób wieku starczego, np. Alzheimera, działaniem leków lub efektem zatruć organizmu itd.

Szerzej zob. zwłaszcza M. Cieślak, K. Spett, A. Szymusik, W. Wolter, Psychiatria w procesie karnym, Warszawa 1991; zob. też np. Bojarski, Polskie prawo, s. 94-95.

4. W razie ujawnienia się wątpliwości odnośnie do poczytalności sprawcy niezbędne jest zasięgnięcie opinii biegłego psychiatry. W toku czynności wyjaśniających (art. 54 k.p.w.), poprzedzających wystąpienie do sądu z wnioskiem o ukaranie i wszczęcie postępowania, powołanie takiego biegłego leży w gestii prokuratora, który czyni to na wniosek prowadzącego te czynności (art. 42 § 2 zdanie pierwsze in medio k.p.w.), a w postępowaniu sądowym - sądu. W odróżnieniu od procedury karnej, która wymaga wówczas powołania dwóch biegłych psychiatrów (art. 202 § 1 k.p.k.), w sprawach o wykroczenia powołuje się tylko jednego takiego biegłego (art. 42 § 2 zdanie pierwsze in fine k.p.w.); nie przewiduje się też w sprawach o wykroczenia, odmiennie niż w procesie karnym, możliwości umieszczenia obwinionego na obserwacji w zakładzie zamkniętym dla wydania opinii (zob. art. 203 k.p.k. i art. 42 § 1 i 2 k.p.w.). W opinii swej biegły powinien wypowiedzieć się odnośnie zarówno do poczytalności obwinionego w czasie popełnienia wykroczenia, jak i do jego aktualnego stanu zdrowia psychicznego i zdolności do udziału w postępowaniu (art. 202 § 4 k.p.k. w zw. z art. 42 § 2 zdanie drugie k.p.w.); to ostanie ma też znaczenie dla istnienia lub nieistnienia w toku postępowania przed sądem tzw. obrony niezbędnej (zob. art. 21 § 1 pkt 2 i § 2 k.p.w.); zob. też np. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2008, s. 148-150 i 213-215).

5. Przepis § 3 art. 17 wyłącza możliwość stosowania konsekwencji wynikających z braku poczytalności lub ograniczenia poczytalności, wobec osoby, która była w czasie czynu w takim stanie, ale w wyniku wprawienia się w stan nietrzeźwości (pojęcie to wyjaśnia art. 46 ust. 3 ustawy 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.; zob. też art. 115 § 16 k.k.) lub odurzenia (tzn. stan zakłócenia funkcji organizmu wywołany użyciem innych niż alkohol środków, np. przez narkotyki czy leki psychotropowe), który spowodował wyłączenie lub odgraniczenie jej poczytalności, ale tylko wtedy, gdy przywidywał to lub mógł przewidzieć, a więc, że spożycie alkoholu lub innego środka odurzającego wprawi go w stan ograniczenia lub wyłączenia poczytalności.. Nie chodzi zatem o przewidywanie lub możność przewidywania przez sprawcę ewentualnych jego ujemnych zachowań w stanie nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem, lecz tego, czy po wprowadzeniu się w ów stan nie rozpoznaje znaczenia podejmowanych zachowań lub nie kieruje swym postępowaniem albo zdolności te ma ograniczone w znacznym stopniu (zob. np. wyr. SN z dnia 26 września 1978 r., VI KRN 195/78, OSN PG 1979, nr 3, poz. 39).

Nie budzi wątpliwości, że stan nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem wyłącza lub ogranicza poczytalność, a więc i winę. Pod rządem Kodeksu karnego z 1932 r. przyjmowano tu w prawie karnym konstrukcję actio libera in causa, doszukując się zawinienia w stanie poprzedzającym wprawienie się w stan zakłócenia czynności psychicznych, wymagając dla wyłączenia niekaralności z racji niepoczytalności, aby "sprawca wprawił się umyślnie w stan zakłócenia czynności psychicznych po to, by dokonać przestępstwa" (art. 17 § 2 k.k. z 1932 r.). W Kodeksie karnym z 1969 r. (art. 25 § 3), jak i w Kodeksie wykroczeń w 1971 r. (art. 17 § 3), przyjęto inne rozwiązanie, stanowiące kompromis między zasadą winy, a koncepcją tzw. ochrony społecznej, lansowaną w prawie ówczesnego ZSRR i zakładającą pełną odpowiedzialność takiego sprawcy z uznawaniem nawet działania w stanie odurzenia za okoliczność obciążającą. Oba wskazane kodeksy uznały wprawdzie niestosowanie wobec sprawcy, który wprawił się w stan odurzenia wywołujący niemożność rozpoznania przez niego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, konsekwencji przyjętych dla niepoczytalności lub ograniczonej poczytalności, a więc jego pełną odpowiedzialność, ale warunkując to, aby przewidywał lub mógł przewidzieć ów konsekwencje tego stanu dla rozpoznawania znaczenia swoich czynów lub pokierowania swym postępowaniem. Konstrukcję tę powtórzono w Kodeksie karnym z 1997 r., uzupełniając ją wyraźnie o wprawienie się także w stan nietrzeźwości, odrębnie od stanu odurzenia (art. 31 § 3 k.k.), co - jak już wskazano (zob. uw. 1) - doprowadziło też do modyfikacji § 3 art. 17 k.w.

6. Kodeks w § 3 art. 17 uzależnia przyjęcie pełnej odpowiedzialności osoby działającej w stanie nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem, mimo że stan ten wyłączył lub ograniczył jej możliwości rozumienia czynu lub pokierowania swym postępowaniem od: a) wprawienia się przez nią w taki stan oraz b) wspomnianego przewidywania lub możności przywidywania jego konsekwencji dla rozumienia znaczenia swego czynu i kierowania swoim postępowaniem.

Wprawienie się oznacza, iż sprawca ma świadomość spożywania alkoholu lub używania środka odurzającego i to w ilościach powodujących stan nietrzeźwości lub odurzenia, i czyni to dobrowolnie, np. spożywa alkohol zwiększając jego ilość, przyjmuje tabletkę wiedząc, że to narkotyk, przyjmuje i zapala papierosa wiedząc, że jego zawartość stanowi narkotyk, itd. O "wprawieniu się" nie może więc być mowy, gdy sprawca nieświadomie wprowadził do organizmu ów środek, np. podstępem dosypano mu go do posiłku czy napoju, podano jako lek na ból głowy nie informując o jego odurzającym charakterze albo gdy zmuszono go siłą jego użycia.

Jeżeli zaś chodzi o kwestię przewidywania lub możliwości przewidywania wyłączenia lub ograniczenia poczytalności, to w zasadzie każdy, kto wie, że spożywa alkohol lub używa środka odurzającego i to w określonej ilości, może co najmniej przewidywać takie konsekwencje, gdyż powszechnie wiadomo, iż większe ich ilości ujemnie oddziałują na organizm ludzki, ograniczając sprawność fizyczną i psychiczną oraz obniżając poziom krytycyzmu. Wymóg przewidywalności może nie być jednak spełniony, jeżeli wyłączenie lub ograniczenie poczytalności było wynikiem nie tylko wprawienia się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, ale i innymi czynnikami, np. sprawca zażył lekarstwo, a później został poczęstowany alkoholem, nie mając wiedzy, że lek ów w połączeniu z alkoholem wywołuje stany odurzenia. Rzecz w tym, że przepis § 3 art. 17 może mieć zastosowanie jedynie wówczas, gdy wskazany tam stan nietrzeźwości lub odurzenia jest wyłączną lub przeważającą przyczyna wyłączenia lub ograniczenia poczytalności (zob. np. wyr. składu siedmiu sędziów SN z dnia 26 września 1978 r., VI KKN 195/78, OSNPG 1979, nr 3, poz. 39). W orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się też np., że omawiana tu konstrukcja nie ma zastosowania, gdy stan nietrzeźwości zaostrza tylko stany patologiczne czy anormalne stany psychiczne, pozostające w bezpośrednim związku z popełnieniem czynu zabronionego (zob. np. wyr. SN z dnia 7 sierpnia 1980 r., I KR 180/80, OSNKW 1980, nr 12, poz. 88), a więc także w przypadku chorób psychicznych związanych z używaniem alkoholu lub narkomanią, np. dipsomanii, choroby Korsakowa, omanicy alkoholowej, paranoi alkoholicznej czy zespołu abstynencji alkoholowej lub narkotykowej oraz wprawienia się w stan odurzenia lub nietrzeźwości pod wpływem tego głodu itd. (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 18-119; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 180; A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., t. 1, s. 421-422; A. Zoll (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 589-590).

Gdy chodzi zaś o tzw. upojenie alkoholowe, to tradycyjnie wyróżnia się trzy jego rodzaje: zwykłe (proste), patologiczne i na podłożu patologicznym. To pierwsze powoduje oszołomienie zazwyczaj proporcjonalne do ilości wypitego alkoholu, a przyspieszać upojenie może np. picie na czczo czy po długotrwałej bezsenności albo przy równoczesnym zażywaniu leków psychotropowych; może ono prowadzić do ograniczonej lub wyłączonej poczytalności, ale należy mieć na uwadze, że dorosły człowiek z założenia powinien znać działanie alkoholu, w tym i na swój organizm. Upojenie na podłożu patologicznym różni od zwykłego to, że stwierdza się tu też zespól zmian psychicznym lub somatycznych, przyjmując zazwyczaj ograniczoną poczytalność sprawcy, a wyjątkowo niepoczytalność. Natomiast przy upojeniu patologicznym, które trwać może od kilkunastu minut do kilku godzin, mimo że osoba robi wrażenie trzeźwej, porusza się swobodnie i ma niezakłócony chód, dochodzi do utraty kontaktu z otoczeniem i rzeczywistością oraz do zniesienia świadomości, a nierzadko do halucynacji wzrokowych i urojonych leków, co kończy się zazwyczaj snem terminalnym, po którym występuje częściowa lub całkowita amnezja. Podłożem tego upojenia mogą być uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego na skutek urazów czaszkowo-mózgowych, zmian miażdżycowych, padaczka czy choroby somatyczne, ale może ono też być powiązane np. z brakiem snu, zmęczeniem, napięciem psychicznym czy zaburzeniami osobowości. Upojeni patologiczne w ocenie psychiatrów może zatem prowadzić do przyjęcia niepoczytalności sprawcy. Szerzej zob. np. M. Cieślak, K. Spett, A. Szymusik, W. Wolter, Psychiatria w procesie karnym, Warszawa 1991, s. 298-305; zob. też A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., t. 1, s. 423-426).

Rozdział II

Wybrana literatura:

Z. Gostyński, Kara aresztu w perspektywie reformy prawa wykroczeń (w:) Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lubin 1996, s. 45-58; T. Grzegorczyk, O systemie kar za wykroczenia (w świetle dyskusji nad reformą prawa wykroczeń), ZW 1982, nr 2, T. Grzegorczyk, O systemie kar za wykroczenia w projekcie kodeksu wykroczeń, ZW 1988, nr 2; A. Gubiński, Nawiązka i odszkodowanie w prawie wykroczeń, ZW 1973, nr 6; A. Gubiński, System kar w prawie wykroczeń, ZW 1975, nr 4-5 i 6; A. Gubiński, Recydywa w prawie o wykroczeniach , ZW 1976, nr 1, A. Gubiński, Dyrektywy wymiaru kary, ZW 1978, nr 4-5; A. Gubiński, Okoliczności obciążające i łagodzące, ZW 1978, nr 6; A. Gubiński, Powrót do wykroczenia, ZW 1979, nr 3; A. Gubiński, Nawiązka , ZW 19779, nr 4-5; A. Gubiński, Warunkowe zawieszenie wykonania kary aresztu, ZW 1980, nr 2; A. Gubiński, Odszkodowanie w kodeksie wykroczeń, ZW 1980, nr 1; A. Gubiński, Katalog środków karnych i zasady ich stosowania (w:) Wybrane zagadnienia materialnego i procesowego prawa o wykroczeniach, dodatek do ZW 1986, nr 4-5; A. Herzog, Zakaz prowadzenia rowerów, motorowerów i pojazdów zaprzęgowych , Prok. i Prawo 2002, nr 5; J. Jakubowska-Hara, Problem stosowania kary aresztu wobec sprawców wykroczeń, PiP 1984, z. 1; J. Jakubowska-Hara, Ustawowy wymiar kary w części szczególnej prawa wykroczeń (kary zasadnicze), PPK 1980, nr 1; J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń. Model ustawowy i praktyka, Warszawa 2004; Z. Kocel-Krekora, Kary i środki karne w kodeksie wykroczeń po nowelizacji, Prok.i Prawo 1999, nr 2; Z. Leoński, Zamiana kary ograniczenia wolności na karę zastępczą, ZW 1972, nr 1; K. Łucarz, A. Muszyńska, Naprawienie szkody według kodeksu wykroczeń, WPP 2006, nr 3; A. Marek, System kar i zasad ich wymiaru - uwagi w związku z reformą prawa wykroczeń, ZW 1989, nr 4-5; M. Olszewski, O racjonalne stosowanie zastępczej kary aresztu, ZW 1979, nr 6; W. Radecki, System kar i innych środków oddziaływania w prawie wykroczeń, SMO 1977, nr 4-5; J. Sawicki, Chuligański charakter czynu w kodeksie wykroczeń, Prok. i Prawo 1996, nr 6; Z. Sienkiewicz, O właściwy wymiar kary grzywny, ZW 1986, nr 2; Z. Sienkiewicz, Z problematyki podania orzeczenia o do publicznej wiadomości w szczególny sposób, ZW 1987, nr 1; Z. Sienkiewicz, Uwagi o systemie kar zasadniczych, ZW 1988, nr 1; M. Siewierski, Sprawiedliwy wymiar kary, ZW 1973, nr 4-5; R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, Warszawa 1990;, R.A. Stefański, Pozbawienie kierowców prawa jazdy, Poznań 1993; R.A. Stefański, Kara dodatkowa zakazu prowadzenia pojazdów w prawie wykroczeń (w:) Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996, s.59-80; J. Szumski, O potrzebie nowego uregulowania instytucji kary zastępczej za niewykonaną grzywnę w prawie wykroczeń, Pal. 1988, nr 4; J. Szumski, Środki penalne w polskim prawie wykroczeń na tle doświadczeń praktyki, Lublin 1995; J. Szumski, Chuligański charakter wykroczenia (w:) Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996, s. 81-94; A. Szwarc, Przyczynek do rozważań nad zasadą celowości, ZW 1973, nr 6; A. Szwarc, Odstąpienie od wymierzenia kary w prawie wykroczeń, RPEiS 1976, nr 4; W. Tomczyk, Orzekanie nawiązki, ZW 1972, nr 3 oraz komentarze, podręczniki i opracowanie zwarte podane w wykazie literatury do rozdziału I.

1. Na gruncie Prawa o wykroczeniach z 1932 r. przewidywano kary zasadnicze, do których zaliczane były areszt (od 1 dnia do 3 miesięcy), grzywna (od 1 do 3000 zł), upomnienie i odebranie koncesji lub licencji oraz kary dodatkowe przepadku przedmiotów i utraty prawa do wykonywania zawodu, nadto występowały też, jako odrębne sposoby reakcji, nawiązka i odszkodowanie, pojawiające się zwłaszcza w ustawach szczególnych; znany był też areszt zastępczy za nieściągalną grzywnę (zob. J. Szumski, Środki penalne..., s. 20-30). Po II wojnie światowej w latach 1951-1958 funkcjonowała też wśród kar, kara pracy poprawczej, obejmująca od ok. 3% do bez mała 12% orzekanych wówczas kar (zob. Szumski, Środki penalne... , s. 53).

Kodeks wykroczeń w 1971 r. przyjął system reakcji na wykroczenia składający się z: a) kar zasadniczych (areszt, ograniczenie wolności, grzywna i nagana), b) kar dodatkowych (zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek rzeczy, podanie orzeczenia do publicznej wiadomości i inne, określone przez przepisy szczególne), c) kar zastępczych (za niewykonaną grzywnę lub ograniczenie wolności), d) środków o charakterze cywilno-karnym (odszkodowanie i nawiązka) oraz e) środków oddziaływania społecznego i f) środków oddziaływania wychowawczego (zob. np. Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach..., s. 105-130; Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 156-230). Wskazywano wówczas jednak, że z norm Kodeksu, jak i ówczesnego Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, wynika tzw. zasada preferencji środków pozakarnych , a więc nakaz sięgania w pierwszej kolejności po środki oddziaływania wychowawczego i społecznego, a w ostateczności dopiero po kary (zob. Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach... , s. 105-106).

2. System ten uległ zmianie w wyniku nowelizacji z dnia 28 sierpnia 1998 r., dostosowującej Kodeks wykroczeń do nowego Kodeksu karnego z 1997 r. Ograniczono tu pojęcie kar do dotychczasowych kar zasadniczych (art. 18), uznając kary dodatkowe i środki cywilno karne za tzw. środki karne, z tym że wyeliminowano z nich w ogóle zakaz prowadzenia określonej działalności (art. 28), utrzymując jednak nadal kary zastępcze (art. 23 i 25 § 2) oraz środki oddziaływania społecznego (art. 39 § 4) i oddziaływania wychowawczego (art. 41), modyfikując też poszczególne kary i środki oraz zasady ich orzekania (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 23-33). Aktualnie zatem obejmuje on: a) kary, b) kary zastępcze, c) środki karne, d) środki oddziaływanie społecznego i e) środki oddziaływania wychowawczego. Prawo wykroczeń, w odróżnieniu od prawa karnego oraz karnego skarbowego (zob. rozdział X k.k. oraz art. 22 § 3 i art. 47 § 4 k.k.s.) nie zna natomiast środków zabezpieczających; podobną do nich rolę pełni tu jednak przepadek w sytuacji określonej w art. 28 § 3 k.w.

3. Pamiętać należy, że w 2001 r. nowy Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.) przekazał orzecznictwo w tych sprawach sądom, likwidując dotychczasowe kolegia ds. wykroczeń. Z przepisów tego Kodeksu wynika m.in., że można odmówić wszczęcia postępowania, jeżeli wobec sprawcy zastosowano już środek oddziaływania wychowawczego, który uznaje się za wystarczającą reakcje na wykroczenie (art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w.), a w sprawach należących do sądów wojskowych można też odmówić wszczęcia i skierować sprawę w do właściwego dowódcy, aby ten zastosował wobec sprawcy środki dyscyplinarne, które sąd uznaje za wystarczające w danej sprawie (art. 87 k.p.w.). Jest to wyraz wspomnianej zasady preferencji środków pozakarnych. W doktrynie formułuje się przy tym zasadę procesową obowiązku organu reakcji na wykroczenie (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia. Komentarz, Warszawa 2008, s. 95), która zastępuje, nieobowiązującą tu zasadę legalizmu, w myśl której organ ma obowiązek ścigania, jeżeli tylko ściganie jest prawnie dopuszczalnie i faktycznie zasadne. Zasada obowiązku reakcji na wykroczenie zakłada natomiast jedynie nakaz prawnego zareagowania organu na zaistniałe wykroczenie. W pierwszej kolejności może to być sięgnięcie po środek oddziaływania wychowawczego lub, gdy to nie jest zasadne, do grzywny, ale nakładanej mandatem karnym, a więc stosunkowo niskiej, a dopiero jeżeli i taka reakcja jest w ocenie organu ścigania niewystarczająca - wystąpienia do sądu z wnioskiem o ukaranie, a więc z oskarżeniem; powyższe także wskazuje na preferencję środków pozakarnych.

4. Stosownie do art. 82 § 2 pkt 2 k.p.w., w wyroku skazującym sąd winien zawrzeć rozstrzygnięcie "co do kary i środków karnych", a to oznacza wymóg podania nie tylko rodzaju kary (środka), ale także jej (jego) rozmiaru (wysokości), chyba że z istoty danej kary lub środka to nie wynika (np. nagana czy ograniczenie wolności, które zawsze trwa miesiąc - art. 20 § 1). Niesprostanie temu wymogowi i orzeczenie np. kary aresztu, bez wskazania tego okresu lub grzywny, bez podania wysokości, czy zakazu prowadzenia pojazdów, bez podania czasu, na jaki go orzeczono, oznacza obrazę prawa materialnego i naruszenie prawa procesowego. Nie jest to jednak tzw. bezwzględny powód do uchylenia takiego wyroku z uwagi na niemożność jego wykonania (art. 104 § 1 pkt 5 k.p.w.), gdyż niemożność ta nie wynika ze sprzeczności orzeczenia, jak tego wymaga wskazany przepis k.p.w., lecz z naruszenia innych wymogów prawa czyniącego rozstrzygnięcie niepełnym, ale nie - wewnętrznie sprzecznym; zob. wyr. SN z dnia 4 lutego 2010 r., V KK 301/09 (niepubl.).

Art. 18. Kary

1. Przepis formuje jedynie katalog kar, obejmując nim dawne kary zasadnicze (zob. uw. 1 do tytułu tego rozdziału). Odmiennie niż w prawie karnym i karnym skarbowym (zob. art. 32 k.k. i art. 22 § 1 k.k.s.), zaczyna się on od kary najsurowszej, a kończy na najłagodniejszej. Każda ze wskazanych w art. 18 kar, z istoty swej jest ujemną, dolegliwą (w większym lub mniejszym stopniu) reakcją na popełnione wykroczenie. Jest ona przy tym, w odróżnieniu od kar np. dyscyplinarnych, państwowym środkiem przymusu, orzekanym przez sądy. Karę grzywny mogą wprawdzie stosować także organy niesądowe w ramach trybu mandatowego, z tym że nie jest to wówczas jej "orzekanie", ale "nakładanie (art. 2 § 2 k.p.w.), a przy tym warunkowe, gdyż uzależnione od zgody sprawcy wykroczenia na przyjęcie mandatu, przy braku której sprawa kierowana jest do sądu (art. 97 § 2 i art. 99 k.p.w.).

2. Zarówno w przepisach części szczególnej Kodeksu wykroczeń, gdzie ujęto poszczególne rodzaje czynów zabronionych jako wykroczenie, jak i w ustawach szczególnych zakładających tego rodzaju czyny, zdecydowanie preferowana jest kara grzywny, występująca w zagrożeniu każdego z wykroczeń. Także w praktyce dominowała i dominuje tu właśnie kara grzywny. Ponieważ dane statystyczne są dokładnie znane jedynie jeszcze z okresu funkcjonowania kolegiów, to wskazuje się w piśmiennictwie, że ostatnim okresie ich działania (1999-2001) kara grzywny była przez nie orzekana w 92-94% (w pierwszych latach obowiązywania Kodeksu - w 90-92%), kara aresztu bezwzględnego w 0,1-0,03% (w latach 70. - 1,4-2%), aresztu z zawieszeniem jego wykonania - w 0-0,002% (na początku lat 70. - 0,3-0,6%), kara ograniczenia wolności - 0,5-1,4% (uprzednio - 1,8-3%), zaś nagana w 2,5-3% (wcześniej - 2-2,5%); zob. J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń..., s. 191. Nic nie wskazuje na to, aby proporcje te uległy, po przekazaniu orzecznictwa sądom, jakiejś zdecydowanej zmianie.

3. Szczegółowe regulacje odnośnie do poszczególnych kar i ich stosowania określają dalsze przepisy Kodeksu. I tak, kary aresztu dotyczą art. 19, 26, 33 i 38, a zawieszenia jej wykonania - art. 42-44, kary ograniczenia wolności art. 20-22, kary grzywny - art. 24-25, a kary nagany - art. 36, zaś zasad (dyrektyw wymiaru) każdej z nich, ogólnie - art. 33 i 34. Odrębnie są też unormowane tzw. kary zastępcze za ograniczenie wolności (art. 23) i za grzywnę (art. 25 § 2) oraz uwalnianie się od nich (art. 27). Zob. dalej uwagi do wszystkich tych przepisów.

Art. 19. Kara aresztu

1. Kara aresztu jest jedyną karą izolacyjną w prawie wykroczeń. Polega ona na pozbawieniu wolności, ale tradycyjnie już od międzywojnia określana jest kara aresztu dla odróżnienia jej od kary pozbawienia wolności za przestępstwa (w tym skarbowe). Jej wykonywanie następuje w trybie przepisów Kodeksu karnego wykonawczego o wykonywaniu kary pozbawienia wolności (zob. art. 99 § 2 k.k.w.). Zresztą sam Kodeks wykroczeń uznaje ją za karę tego samego rodzaju co kara pozbawienia wolności przewidziana w k.k. (zob. art. 10 § 3 k.w.). Kara aresztu (odmiennie niż kara pozbawienia wolności w prawie karnym) nie występuje, jak dotąd, w żadnym przepisie prawa wykroczeń jako jedyna i wyłącza kara za określone wykroczenie. Jest zawsze karą grożącą alternatywną wobec innej kary (grzywny, ograniczenia wolności i grzywny lub grzywny i nagany), a wówczas warunki sięgnięcia po nią określa art. 35 k.w. Niekiedy jednak ustawy szczególne zakładają możliwość jej kumulacji z grzywną (zob. uw. 3).

2. Obecnie, po nowelizacji sierpniowej 1998 r. karę aresztu orzeka się od 5 dni do 30 dni. Poprzednio była to kara od 1 tygodnia do 3 miesięcy. W Rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928 r. o postępowaniu karno-administracyjnem (Dz. U. Nr 38, poz. 365), a następnie w Rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. - Prawo o wykroczeniach (Dz. U. Nr 60, poz. 572 z późn. zm.), a więc poprzedniku Kodeksu wykroczeń, była to kara do 3 miesięcy (art. 1 p.o.w.), orzekana w dniach, tygodniach i miesiącach, co najmniej na przeciąg jednego dnia (art. 7 p.o.w.). Ograniczenie tej kary do miesiąca w 1998 r. wiązało się ze zmianą granic kary pozbawienia wolności w prawie karnym, gdzie obniżono dolną granice tej kary z trzech do jednego miesiąca. W piśmiennictwie krytycznie oceniano takie złagodzenie kary aresztu ponosząc, że naiwne jest liczenie spełnienie przez nią funkcji wychowawczych (zob. np. Z. Gostyński, Kara aresztu w perspektywie..., s. 44), ale wydaje się, że z uwagi także na rzadkie sięganie po nią w praktyce jest to jednak kara wstrząsowa (w więc i wychowawcza) przy drobnych naruszeniach prawa. Przy dokonywaniu zmiany art. 19 zrezygnowano natomiast z sugestii obniżenia dolnej granicy tej kary do 3 dni, jak i by zaczynała się ona od 7 dni (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 24); podobne rozwiązanie przyjęto później dla dolnej granicy kary pozbawienia wolności za przestępstwa skarbowe w k.k.s. (zob. art. 27 § 1 k.k.s.). W prowadzonych do 2004 r. pracach (w Zespole ds. reformy praw wykroczeń, funkcjonującej w ramach Komisji ds. reformy prawa karnego, w którym opracowano projekt Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r.) nad nowym Kodeksem wykroczeń, sugerowano j ednak powrót do kary w rozmiarze do 3 miesięcy, a nawet uznanie jej za karę pozbawienia wolności, a nie aresztu (projekt z 2001 r.).

Ponieważ miesiąc jest górną granicą kary aresztu, to przepisy szczególne mogą tę granicę modyfikować, obniżając ją. Tam, gdzie przepis nie wspomina o rozmiarze grożącego kary aresztu, a więc ogranicza się do stwierdzenia, że czyn jest zagrożony "karą aresztu", oznacza to, iż grozi ona do miesiąca, czego zaznaczać już w takiej sytuacji nie trzeba. Karę aresztu, której górna granica jest niższa niż miesiąc, Kodeks przewiduje obecnie tylko w: art. 52 (naruszenie przepisów o zgromadzeniach), art. 87 § 2 (jazda w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka pojazdem innym niż mechaniczny) oraz art. 96a § 2 (nielegalne używanie w pojeździe niektórych sygnałów); wszędzie jest to areszt do 14 dni, grożący alternatywnie z inną karą (grzywną lub także z ograniczeniem wolności).

Z uwagi na to, że - odmiennie niż przy grzywnie, gdzie w art. 24 wskazując na granice tej kary zastrzeżono jednocześnie, iż ustawa może stanowić inaczej - odnośnie do kary aresztu zastrzeżenia takie brakuje, nie jest możliwe podnoszenie górnej granicy tej kary.

3. Karę aresztu, tak jak każdą karę, można orzec tylko wtedy, gdy jest ona przewidziana w ustawie. Może to nastąpić z założenia przez wskazanie na nią w sankcji przepisu statuującego określone wykroczenie. Jest jednak możliwe także wskazanie podstawy prawnej do orzekania w przepisach części ogólnej, i tak też jest i obecnie. Poza sytuacjami, w których przepisy części szczególnej Kodeksu oraz ustaw szczególnych zakładają karę aresztu jako jedną z kar za dane wykroczenie, możliwość jej orzeczenia przewidziano również w art. 38 k.w. przy tzw. recydywie szczególnej wielokrotnej, a więc powrotności do wykroczenia, gdy w sankcjach swych nie jest ono zagrożone tą karą (zob. uwagi do art. 38).

Sam Kodeks przewiduje karę aresztu w kilkudziesięciu przepisach, a to w: art. 49, 50, 51, 52, 52a, 57, 63 § 1, art. 66 § 1, art. 67 § 1, art. 69, 72, 74 § 1, art. 82 § 1 (od 8 czerwca 2010 r. - w art. 82 § 1-5 i art. 82a § 1-3), art. 83, 84, 85 § 1 i 2, art. 86 § 2, art. 87 § 1 i 2, art. 92 § 2, art. 93, 96 § 2, art. 104, 118 § 2, art. 119, 120, 121 § 1 i 2, art. 122 § 1, art. 124, 128, 129, 133, 134 § 1 i 2, art. 136 § 1, art. 137 § 2, art. 142, 143, 144 § 2 oraz art. 147a § 1 i 2. Wszędzie jest to kara przewidziana alternatywnie z inną (z grzywną - np. art. 49, 50, 57, 70-72, czy 118 § 2 albo z ograniczeniem wolności, np. art. 58 § 2), lub z innymi karami (z ograniczeniem wolności i grzywną, np. art. 51, 52, 74, 76, 119, 120, 124 czy 143, a od 8 czerwca 2010 r. - też w art. 82a § 3 lub z grzywną i naganą, np. art. 82 § 1 - od 8 czerwca 2010 r. - art. 82 § 1-5 i art. 82a § 1 i 2 czy art. 83 § 1).

4. Karę aresztu zakłada również około 40 ustaw szczególnych (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 192-196), z tym że niektóre z nich zakładają już także możliwości kumulacji tej kary z grzywną, np. art. 157 ustawy z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz. U. Nr 25, poz. 219 z późn. zm.), czy art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 13 września 2002 r. o produktach biobójczych (Dz. U. Nr 175, poz. 1433 z późn. zm.). Sam Kodeks możliwość takiej kumulacji przewiduje jedynie w art. 24 § 2, czyli w razie skazania za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (zob. uw. 4 do art. 24). Można jednak zauważyć w ostatnim okresie także odchodzenie w ustawach szczególnych od zagrożenia wykroczeń karą aresztu, czego przykładem może być nowa ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504, obowiązująca od dnia 1 sierpnia 2009 r.), w której - w odróżnieniu od jej poprzedniczki z 1997 r. - ograniczono zagrożenie przewdzianych tam wykroczeń (art. 54-57) do kary grzywny i ograniczenia wolności (choć jeszcze w projekcie zmian poprzedniej ustawy o tym bezpieczeństwie z 1997 r., pochodzącym z 2007 r. - druki Sejmowe nr 638 i 723 - zakładano tu karę aresztu).

5. Jak już wskazano (zob. uw. 1), sam fakt, że kara aresztu jest przewidziana za dane wykroczenie, nie wystarcza jednak do jej orzeczenia. Tam bowiem, gdzie kara ta jest tylko jedną z kar przewidzianych w sankcji danego wykroczenia, a tak jest obecnie zawsze (zob. uw. 3), jej orzeczenie jest uzależnione od spełnienia innych jeszcze dodatkowych przesłanek, o których mowa w art. 35 (zob. uwagi do tego przepisu).

6. Prawomocne ukaranie karą aresztu - i tylko tą karą - podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym (art. 1 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym, Dz. U. Nr 50, poz. 580 z późn. zm.).

Art. 20. Kara ograniczenia wolności

1. Kara ta jest, w ujęciu kodeksowym, drugą co do surowości karą za wkroczenie. Do zmian wprowadzonych nowelą sierpniową 1998 r. była ona orzekana w miesiącach, od jednego do 3 miesięcy. W wyniku wskazanej nowelizacji z dniem 1 września 1998 r. skrócono ją do miesiąca, z uwagi na to, że także w Kodeksie karnym z 1997 r. kara ta za przestępstwa zaczyna się od jednego miesiąca (art. 34 § 1), a nie jak w k.k. z 1969 r. - od 3 miesięcy (art. 33 § 1). Obecnie zatem orzeczona za wykroczenie kara ta trwa zawsze i tylko miesiąc, jest to więc kara bezwzględnie oznaczona. Nie jest zatem potrzebne określanie jej rozmiaru w samym orzeczeniu, gdyż wynika on już z ustawy. Jak już wskazano (zob. uw. 2 do tytułu tego rozdziału), w praktyce była i jest to trzecia, po grzywnie i naganie, co do częstotliwości - kara. Można tu wspomnieć, że w prowadzonych na przełomie XX i XXI wieku pracach nad nowym Kodeksem wykroczeń (zob. uw. 2 do art. 19), sugerowano wręcz zniesienie tej kary jako mało praktycznej (projekt z 2001 r. i jego uzasadnienie, s. 2).

Istota kary ograniczenia wolności sprowadza się do ograniczenia swobody ukaranego, który pozostając na wolności, nie może jednak - jak wynika to z art. 20 § 2 - zmieniać, bez zgody sądu, miejsca swego stałego pobytu, musi też wykonywać prace na cele społeczne, jeżeli sąd je zarządzi lub poddać się ściągnięciu mu z poborów określonej kwoty na cele społeczne (art. 21 § 2), a nadto udzielać, wyjaśnień odnośnie do przebiegu tej kary, czyli realizowania obowiązków nałożonych na niego w ramach tej kary. Sąd może bowiem na ukaranego nałożyć też obowiązki, określone w art. 22 i można żądać wyjaśnień odnośnie do ich realizacji. Nie może on zatem postępować w pełni ze swoją wolą. Naruszenie zaś nałożonych obowiązków (niewywiązywanie się z nich) grozi ukaranemu zastępczą karą grzywny lub aresztu (art. 23).

Zmiana przepisu dokonana nowelą listopadową z 2009 r. wiąże się z przyjęciem, że wszelkie czynności związane z organizowaniem i wykonywaniem tejże mają od 8 czerwca 2010 r. należeć do kuratora sądowego (nowy art. 55 § 2 k.k.w.) i to jemu sąd przesyłać ma prawomocne orzeczenie, którym wymierzono tę karę (nowy art. 55 § 1 k.k.w.). To już kurator, po wysłuchaniu skazanego, określi mu rodzaj, miejsce (spośród określonych przez organ samorządu terytorialnego - art. 56 § 2 k.k.w.) oraz termin rozpoczęcia pracy (art. 57 § 1 k.k.w.). Stąd w paragrafie 2 art. 20 k.w. znika zapis o wykonywaniu pracy wskazanej przez sąd, a pojawia się doprecyzowana charakterystyka tej pracy jako "nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne".

2. Kara ograniczenia wolności występuje zawsze alternatywnie z innymi karami (z aresztem i grzywną, np. art. 51, 52, 52a, 63, 66, 74, 76 czy 119 lub tylko z grzywną, np. art. 60¹, 63a czy 75 § 2, ale nigdy wraz z wszystkimi karami). W Kodeksie wykroczeń przewidują tę karę obecnie przepisy: art. 51, 52, 52a, 58 § 1, art. 60 ¹ § 1, 2, 4 i 5, art. 63 § 1, art. 63a, 66 § 1, art. 74 § 1, art. 75 § 2, art. 76, 85 § 1 i 2, art. 86 § 2, art. 119, 120, 121, 122 § 1, art. 124, 128, 129 § 1 i 2, art. 133, 134 § 1 i 2, art. 136 § 1 i 2, art. 140, 141, 142, 143144 § 2, art. 147 § 1, art. 147a § 1 i 2 i art. 150. Występuje ona też w ponad 20 ustawach szczególnych, m.in. w ustawie o Państwowej Inspekcji Sanitarnej z 1985 r., o Inspekcji Ochrony Środowiska z 1991 r., o Inspekcji Handlowej z 2000 r., o Inspekcji Weterynaryjnej z 2004 r., o wyrobach budowlanych z 2004 r. i w Prawie budowlanym z 1994 r., w ustawie o giełdach towarowych z 2000 r., o funduszach inwestycyjnych z 2004 r., o ochronie zwierząt i zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt z 2004 r., o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r., czy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji z 2006 r. (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 195-196), w tym np. i we - wspominanej już (zob. uw. 3 do art. 19) - nowej ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. (art. 56 i 57).

3. W związku z tą ostatnią ustawą pojawia się jednak pewna kontrowersja, jako że zakłada ona w razie powrotności do wykroczenia w zakresie czynów wskazanych w jej art. 54-57, możliwość orzeczenia kary do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę (art. 62 ustawy), co dotyczy też ograniczenia wolności przewidzianego tam za czyny z art. 56 i 57 ustawy, ale pozostaje w sprzeczności z założeniami Kodeksu wykroczeń. Kodeks ten po pierwsze zakłada w art. 20 § 1, że kara ta zawsze "trwa jeden miesiąc", a po wtóre, nie przewiduje instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary, przez wykroczenia poza górną granicę ustawowego zagrożenia, a tym bardziej poza granicę danego rodzaju kary; wspomniana wcześniej recydywa z art. 38 (zob. uw. 3 do art. 19) pozwala jedynie orzec karę aresztu za czyn niezagrożony taką karą, a więc karę innego rodzaju, ale nie - na wymierzenie kary powyżej granic danego rodzaju kary. Zgodnie zaś z art. 48 k.w. przepisy części ogólnej tego Kodeksu stosuje się także do wykroczeń przewidzianych w ustawach szczególnych. Jednakże w przepisie tym zastrzeżono, iż wyrażona w nim reguła działa jedynie, "jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów odmiennych". Rozwiązanie przyjęte we wspomnianej ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. uznać należy zatem w omawianej kwestii za rozwiązanie szczególne, odmienne, dopuszczające nadzwyczajne obostrzenie kary przez wymierzenie jej powyżej granic przewidzianych w Kodeksie wykroczeń, a więc orzeczenie kary ograniczenia wolności do półtora miesiąca, tzn. do miesiąca i 15 dni.

4. Niezależnie do sytuacji, gdy kara ograniczenia wolności występuje w sankcji danego przepisu, można by ją też orzec w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 39 § 2) za czyn zagrożony karą surowszą, a więc karą aresztu, ale jedynie wtedy, gdyby była to wyłączna kara za dane wykroczenie, co jak dotąd nie ma miejsca (zob. uw. 3 do art. 19). Jeżeli bowiem w sankcji takiej występuje obok aresztu jeszcze grzywna, to w katalogu wskazanym w art. 18 jest ona karą łagodniejszego rodzaju od kary ograniczenia wolności, nie można zatem stosować w takiej sytuacji ograniczenia wolności w oparciu o art. 39, gdyż byłoby to orzeczenie kary surowszej niż grożąca za dany czyn, a nie kary łagodniejszego rodzaju. Praktycznie zatem stosowanie kary ograniczenia wolności, gdy nie jest ona wskazana w sankcji przepisu, w trybie art. 39 nie jest obecnie realne.

Art. 21. Obowiązek pracy w ramach ograniczenia wolności

1. Przepis § 1 wiąże się z obowiązkiem, określonym w art. 20 § 2 pkt 2, a należącym do istoty ograniczenia wolności, zamiennie z potrąceniem, o jakim mowa w art. 21 § 2. Przed zmianą z sierpnia 1998 r. zakładał on, iż obowiązek pracy dotyczy "nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele publiczne", która mogła być realizowana tylko w "uspołecznionym zakładzie pracy lub instytucji użyteczności publicznej", w rozmiarze od 20 do 50 godzin miesięczne. Obecnie okres tej pracy jest skrócony do maksimum 40 godzin w okresie funkcjonowania kary, czyli w ciągu miesiąca.

Praca ma być jednak nadal nieodpłatna i kontrolowana, a więc podlegająca kontroli sądu, ale też kierownictwa jednostki, w jakiej ukarany nią obywa. Ma to być praca na cele społeczne, w tym - jak wynika z końcowego fragmentu § 1 - charytatywne, a więc taka, która służy celom określonej społeczności lub celom ogólnospołecznym, a nie jedynie interesom określonego pracodawcy. Zatem także w odczuciu ukaranego winna być ona pracą społecznie użyteczną, która może wpłynąć pozytywnie na jego dotychczasowy sposób życia i postępowania. Praca ma tu bowiem nie tylko stanowić dolegliwość dla ukaranego, ale też uczyć go wartości pracy i potrzeby zmiany swego postępowania. Można zatem uznać za możliwe zastosowanie kary ograniczenia wolności z pracą na cele społeczne np. wobec sprawcy stworzenia niebezpieczeństwa w ruchu (z kolizją) w staniu po użyciu alkoholu (art. 86 § 2), przez skierowanie go pracy w określonej liczbie godzin w miejscowym szpitalu do pomocy przy przyjmowaniu ofiar wypadków drogowych, czy w miejscowym prosektorium.

Praca ma tu być wykonywana: a) w zakładzie pracy (może to być też zakład, w którym pracuje ukarany, np. szpital, jeżeli będzie to praca poza jego czasem pracy, a przy tym spełniająca wymóg pracy na cele społeczne, albo inny zakład pracy), lub b) w placówce służby zdrowia (np. szpital, przychodnia, miejscowe sanatorium), albo c) w placówce opieki społecznej (np. w ramach ośrodka opieki społecznej), albo d) w organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej (zatem tak ogólnopolskich organizacjach, np. w PCK, Caritas czy Polskiej Akcji Humanitarnej i ich oddziałach terenowych, jak i w lokalnych, np. Stowarzyszeniu Łódzkie Hospicjum dla Dzieci, Fundacji Warszawskie Hospicjum dla Dzieci, Fundacji im. Brata Alberta w Krakowie czy Towarzystwie Pomocy im. Św. Brata Alberta we Wrocławiu, w prowadzonych przez nich m.in. miejscowych hospicjach, schroniskach czy kuchniach dla bezdomnych i ubogich albo w np. Towarzystwie Olimpiady Specjalne Polska w Warszawie czy Ursynowskim Towarzystwie Sportowym, zajmującymi się szkoleniem sportowym szkoleniem dzieci, w tym i z niepełnosprawnością intelektualną itd.).

Zmieniony (od 8 czerwca 2010 r.) art. 56 k.k.w. - stosowany także do wykroczeń - zakłada, że praca w ramach kary ograniczenia wolności może być realizowana w placówkach oświatowo-wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i socjoterapii, placówkach służby zdrowia i jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz w fundacjach, stowarzyszeniach lub organizacjach użyteczności publicznej za ich zgodą (art 56 § 3 k.k.w.).

2. Zgodnie z § 3 miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązku pracy określa sąd, ale po wysłuchaniu ukaranego. Z dniem 8 czerwca 2010 r. przepis ten traci moc, a to dlatego, że nowela z dnia 5 listopada 2009 r. przyjmuje, że rodzaj, miejsce i termin pracy określa kurator sądowy spośród miejsc takiej pracy wyznaczonych przez organy gminy (wójta, burmistrza, prezydenta miasta), ale dopiero po wysłuchaniu ukaranego (art. 57 § 1 k.k.w.). Mimo że jest to tylko "wysłuchanie", czyli informacja niewiążąca, to jednak sąd, a od 8 czerwca 2010 r. kurator, powinien mieć na uwadze sugestie i postulaty obwinionego, gdyż praca ta nie może być pracą niemożliwą do wykonania przy jego umiejętnościach, nie może całkowicie burzyć jego życia, zwłaszcza gdy ukarany pracuje, ma też mieć w założeniu pozytywny wpływ na jego przemyślenia co do dalszego postępowania. Zakłada się jednak, że praca ta może być wykonywana również w dni wolne od pracy (art. 57a k.k.w.). W piśmiennictwie wskazuje się zaś, że owo "wysłuchanie" czyni niezasadnym ewentualny zarzut naruszenia tu międzynarodowych, a wiążących Polskę, konwencji odnośnie do zakazu pracy przymusowej (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 203-204; R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1998, s. 65). Czas wykonywania pracy w ramach kary ograniczenia wolności może być także zmniejszony przez sąd uprawniony do jej orzekania w trakcie jej wykonywania (art. 61 § 2 k.k.w.); zob. też wyr. SN z dnia 20 września 2002 r., WK 31/02, OSNKW 2003, nr 1-2, poz. 8. Możliwe jest też dokonanie zmiany rodzaju, miejsca i terminu rozpoczęcia pracy decyzją kuratora sądowego, po wysłuchaniu ukaranego (art. 57 § 4 k.k.w.).

W świetle Kodeksu karnego wykonawczego, kara ograniczenia wolności powinna być wykonywana w miejscu stałego pobytu ukaranego lub zatrudnienia ukaranego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za jej wykonaniem w innym miejscu (art. 54 k.k.w.), przy czym w doktrynie wskazuje się, że owe ważne względy mogą też wynikać z woli ukaranego (zob. Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, Gdańsk 2005, s. 264). Nadzór nad wykonywaniem tej kary oraz orzekanie w sprawach dotyczących jej wykonania należy do sądu rejonowego, w którego okręgu kara ta jest lub ma być wykonana (art. 55 k.k.w.).

3. W świetle § 2 art. 21 możliwa jest nadal inna forma realizacji omawianej kary, czyli orzeczenia, zamiast pracy na cele społeczne, potrącenia z wynagrodzenia ukaranego za pracę od 10 do 25% na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społeczny, wskazany przez sąd. Przed nowelizacją sierpniowa 1998 r. dotyczyło to tylko zatrudnionych w uspołecznionych zakładach pracy, obecnie każdego zatrudnionego. Dodatkową dolegliwością - choć obecnie niewielką, gdyż omawiana kara trwa tylko miesiąc - jest tu niemożność rozwiązania przez ukaranego stosunku pracy bez zgody sądu (§ 2in fine). Po wspomnianej nowelizacji zaniknął natomiast funkcjonujący poprzednio tu również zakaz przenoszenia ukaranego, w czasie wykonywania kary, na wyższe stanowisko. W doktrynie wskazuje się, że po ograniczeniu kary ograniczenia wolności do miesiąca ta jej postać straciła swoje znaczenie wychowawcze, stąd opowiadanie się za obowiązkiem pracy na cele społeczne (np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 203). Zauważyć wszak warto, że przy ograniczeniu jej do jednego miesiąca funkcje wychowawcze samej pracy maleją, a cele wychowawcze można też uzyskać przez sankcję o charakterze majątkowym, zwłaszcza połączoną z innymi obowiązkami; nie chodzi tu zatem o zwykłe niejako pozbawienie sprawcy części dochodu. Jednak dla osoby zarabiających znacznie powyżej średniej krajowej, owe 10-25% wynagrodzenia może oznaczać znacznie więcej niż np. maksymalna grzywna, jaką mogłaby mieć orzeczoną za dane wykroczenie, gdyby sąd ją orzekł, a przez to potrącenie takie stanowi dla niej już poważniejszą (niż grzywna) dolegliwość i daje jej powód do przemyśleń na przyszłość odnośnie do jej zachowań.

W wyroku sąd powinien w omawianej sytuacji określić cel, na jaki nastąpić ma potrącenie, a więc wskazać jako beneficjenta Skarb Państwa lub określoną z nazwy instytucję społeczną (cel społeczny) oraz podać rachunek do przekazania potrącenia, którego dokonuje już zakład pracy, powiadamiając o tym sąd (art. 59 k.k.w.).

Art. 22. Obowiązki dodatkowe przy ograniczeniu wolności

1. Przepis zakłada możliwość nałożenia na karanego karą ograniczenia wolności dwóch dodatkowych, poza wynikającymi z art. 20 § 2, obowiązków, a to: a) naprawienia szkody oraz b) przeproszenia pokrzywdzonego.

Jeżeli chodzi o kwestię naprawienia szkody, to operowanie przez ustawodawcę pojęciem "szkody", a więc pojęciem cywilistycznym, oznacza, iż uwzględnić tu należy normy prawa cywilnego odnośnie do szkody i jej naprawiania. Przez szkodę rozumie uszczerbek na chronionych prawem dobrach, jakiego doznaje poszkodowany, w tym wypadku wyniku zachowania sprawcy wykroczenia. Na gruncie wykroczeń chodzi z założenia o szkodę majątkową, a nie niemajątkową, czyli krzywdę. Szkoda majątkowa obejmuje jednak zarówno stratę (damnum emergens), jak i utracone korzyści, których poszkodowany mógł się spodziewać (lucrum cessans), np. przy uszkodzeniu zasiewów czy sadzonek (art. 156 k.w.) albo uszkodzeniu ogrodu, drzew lub krzewów owocowych (art. 150 k.w.). Przy nakładaniu obowiązku naprawienia szkody sąd musi uwzględniać rozwiązania Kodeksu cywilnego m.in. odnośnie do odpowiedzialności za pełną szkodę, ale tylko w zakresie normalnych następstw danego działania (art. 361 k.c.), miarkowania go w razie przyczynienia się poszkodowanego do szkody (art. 362 k.c.) oraz o prawie poszkodowanego wyboru sposobu jej naprawienia przez restytucję lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej (art. 365 k.c.), co wskazuje na potrzebę wysłuchania w tej materii pokrzywdzonego, jeżeli jest to możliwe. Opowiedzieć się przy tym należałoby, ze względu na wychowawcze oddziaływanie kary, za preferowaniem restytucji, czyli przywracaniem do stanu poprzedniego, chyba że np. są to czynności zbyt skomplikowane i wymagają wiedzy specjalistycznej, lepiej zatem, aby poszkodowany otrzymał określoną sumę pieniędzy i sam dopilnował restytucji. Nakładając omawiany obowiązek, sąd winien zatem określić, czy ukarany ma go zrealizować przez przywrócenie do stanu poprzedniego i w jakim okresie, czy przez zapłacenie na rzecz pokrzywdzonego określonej kwoty, oraz w jakim czasie ma to uczynić.

Przepis art. 22 pkt 1 dotyczy każdej szkody wyrządzonej jakimkolwiek wykroczeniem. Natomiast przepisy części szczególnej Kodeksu oraz innych ustaw mogą przewidywać i przewidują odrębnie, przy określonych wykroczeniach, środek karny obowiązku naprawienia szkody, który realizowany jest wówczas według sposobu określonego w danym przepisie (zob. art. 28 § 1 pkt 4 i § 4 oraz uwagi do tych przepisów).

2. Drugi z możliwych tu obowiązków, czyli przeproszenie pokrzywdzonego, ma charakter moralny. Jest to swoiste zadośćuczynienie za krzywdę (bynajmniej nie tylko w związku z naruszeniem dóbr osobistych, ale także przy krzywdzie zaistniałej przez naruszenie innych dóbr prawem chronionych) wyrządzoną pokrzywdzonemu przez wykroczenie, gdy może ona być w ten sposób zrekompensowana. Nie ma przy tym przeszkód łączenia obu wskazanych w art. 22 obowiązków. Nie ma jednak sensu i potrzeby nakładania obowiązku przeproszenia, jeżeli ustalono, że sprawca wcześniej już to uczynił. Nie należy też go nakładać, jeżeli pokrzywdzony wyraźnie nie życzy sobie przeprosin ze strony sprawcy, gdyż obowiązek ten nie spełnia wówczas swego wychowawczego celu. W orzecznictwie wskazuje się trafnie, że przeproszenie pokrzywdzonego ma wtedy istotne znaczenie, jeżeli zostanie przyjęte, a więc gdy pokrzywdzony wybaczy sprawcy swą krzywdę (zob. np. wyr. SA w Krakowie z dnia 16 sierpnia 2001 r., II AKa 162/2001, KZS 2001, nr 9, poz. 10). Kodeks wykroczeń, podobnie jak Kodeks karny, nie określa formy przeprosin, przeto powinien ją określić sąd, wskazując też - dla kontroli realizacji obowiązków związanych z karą ograniczenia wolności - czas, w jakim winny one nastąpić.

Kodeks wykroczeń zna też instytucję przeproszenia pokrzywdzonego w ramach środków oddziaływania społecznego (art. 39 § 4 k.w.), z tym że tam następuje to w związku z odstąpieniem od wymierzenia kary, a w art. 22 jest obowiązkiem związanym z orzeczoną karą.

Art. 23. Kara zastępcza za ograniczenie wolności

1. Przepis normuje karę zastępczą, jeżeli ukarany "uchyla się" od wykonywania kary ograniczenia wolności. W świetle art. 65 k.k.w. uchylanie się obejmuje przede wszystkim naruszenie rygorów płynących tu z art. 20 § 2, a więc samowolną zmianę miejsca pobytu bez zgody sądu lub niestawienie się do wyznaczonej pracy w zakładzie pracy, placówce służby zdrowia lub opieki społecznej czy w instytucji lub organizacji społecznej, czy porzucenie jej, ale też wykonywanie podjętej pracy niesumiennie, a nadto uporczywe naruszanie ciążących na ukaranym obowiązków (zob. art. 57 § 2 i 3 k.k.w.), a więc np. nieprzestrzeganie ustalonego w miejscu tej pracy porządku i dyscypliny pracy, niewywiązywanie się z obowiązku naprawienia szkody, czy przeproszenia pokrzywdzonego; uporczywość ich naruszenia oznacza, że nie chodzi tu o jednorazowe, incydentalne uchybienie, lecz o świadome, powtarzalne lub dłużej trwające naruszenia. Zgodnie z art. 58 i 59 k.k.w., zakład pracy przyjmujący ukaranego ma obowiązek informowania o niestawieniu się go do wyznaczonej pracy lub porzuceniu przez niego tej pracy, jak i o tym, czy ukarany przestrzegał porządku prawnego i o zakończeniu przez niego pracy, a także o potrąceniu i przekazaniu stosownej kwoty na określony cel społeczny. Sąd, a także kurator sądowy może też w każdym czasie żądać od ukaranego wyjaśnień co do przebiegu odbywania kary i wzywać go w tym celu do osobistego stawiennictwa (art. 60 k.k.w.).

Uchylanie się od kary oznacza jednak tylko zachowanie samego ukaranego, który świadomy ciążących na nim obowiązków, mogąc je zrealizować, wzbrania się przed ich wykonaniem w całości lub w części (zob. np. S. Zimoch, O uchylaniu się od odbywania kary ograniczenia wolności oraz rodzajach i granicach kar zastępczych, NP 1977, nr 2, s. 207), wskazując w ten sposób na swój negatywny, lekceważący stosunek do kary i wynikających z niej dla niego obowiązków. Nie stanowią zatem owego uchylania się sytuacje zaistniałe z przyczyn od niego niezależnych . Stąd w orzecznictwie przyjmuje się, że nie jest takim uchylaniem osadzenie go w czasie wykonywania kary ograniczenia wolności w zakładzie karnym dla odbycia wcześniej orzeczonej kary pozbawienia wolności za inny czyn (zob. np. uch. SN z dnia 20 czerwca 1979 r., VI KZP 67/79, OSNKW 1979, nr 9, poz. 89), co odnieść też można do tymczasowego aresztowania w innej sprawie lub osadzenia dla wykonania kary aresztu za inne wykroczenie; zob. też np. Z. Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy..., s. 278- 280 i 293-295).

2. W razie uchylania się ukaranego od wykonywania kary ograniczenia wolności art. 23 zakłada zamianę przez sąd tej kary na zastępczą karę grzywny lub zastępczą karę aresztu. Zamiana następuje zatem dopiero w postępowaniu wykonawczym, a nie w wyroku orzekającym karę ograniczenia wolności. Od 8 czerwca 2010 r. zamiana następuje na wniosek kuratora sądowego (art. 57 § 2 i 3 k.k.w.). Zasadą jest tu zamiana na zastępczą karę grzywny, a sąd stosuje wówczas przelicznik, przyjmując miesiąc ograniczenia wolności za równoważny grzywnie od 75 do 2250 zł. Rozrzut ten uwzględnia zakres samego uchylania, a więc np. zakres (część) pracy, od jakiej się uchylono, rodzaj i zakres obowiązków, od jakich się uchylono, ale także - ponieważ jest to grzywna - możliwości płatnicze ukaranego (zob. art. 24 § 3). Jeżeli w momencie decydowania o zamianie istniejące okoliczności wskazują, że egzekucja grzywny będzie nieskuteczna, sąd zamienia karę ograniczenia wolności na zastępczą karę aresztu, a miesiąc ograniczenia wolności jest wtedy równoważny 15 dniom aresztu.

Kodeks nie dopuszcza zatem dwustopniowej zamiany, początkowo na grzywnę, a następnie, w razie nieskuteczności jej ściągnięcia, na areszt (odmiennie, acz de lege lata niesłusznie, za dopuszczeniem stosowania obecnie aresztu zastępczego dopiero w razie nieskuteczności egzekucji np. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń, s. 38). Ten ostatni może być bowiem, w świetle art. 23, zastosowany, gdy okoliczności wskazują, że "egzekucja grzywny nie będzie skuteczna", a tym samym ocena musi być dokonana już w momencie decydowania o zastosowaniu kary zastępczej, która może być orzeczona tylko raz i nie może być następnie zmieniana. W razie zatem zastosowania zastępczej grzywny i niemożności później jej wyegzekwowania, postępowanie wykonawcze trzeba będzie umorzyć, w tym z uwagi na przedawnienie wykonania kary (art. 15).

3. Skoro wykonywanie orzeczeń zapadłych w sprawach o wykroczenia odbywa się według przepisów Kodeksu karnego wykonawczego (art. 1 § 1 k.k.w.), to należy zauważyć, że stosownie do art. 65 § 5 k.k.w. sąd może jednak wstrzymać wykonanie kary zastępczej pozbawienia wolności, tu - aresztu, jeżeli skazany podejmie nakazaną pracę i podda się rygorom z nią związanym, a wstrzymanie takie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności; w razie ponownego uchylania się ukaranego od niej dojdzie do zarządzenia wykonania wstrzymanej kary zastępczej.

Art. 24. Kara grzywny

1. Kara grzywny jest w założeniu Kodeksu trzecią co do dolegliwości (surowości) karą, ale w praktyce jest to kara dominująca (znacznie ponad 90% skazań). Nie dziwi to, jeżeli uwzględni się, że grzywna występuje w sankcjach wszystkich przepisów statuujących wykroczenia, tak w tym Kodeksie, jak i w ustawach szczególnych. Często przy tym, zwłaszcza w ustawach pozakodeksowych grzywna jest jedyną karą grożącą za dane wykroczenie (zob. np. art. 281-283 k.p.; art. 119-123 ustawy z dnia 20 kwietnia 2000 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.; art. 12a ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.; art. 93 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm., czy art. 54-57, powoływanej już - zob. uw. 3 do art. 19 - ustawy z dnia 29 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych).

W samym Kodeksie grzywna jako jedyna sankcja za wykroczenie występuje aktualnie w: art. 49a, 52b, 56 § 1, art. 58 § 1, 60¹ § 3 i 6, art. 63 § 3, art. 65, 68, 79 § 2, art. 86 § 1, art. 88, 94, 95a, 96, 96a § 1, art. 110, 111, 112, 113, 118 § 1, art. 135, 138, 138a, 138b, 138c, 148, 149, 155, 158, 159, 160 i 161. W pozostałych wypadkach występuje ona w Kodeksie w sankcji przepisu obok aresztu (np. w art. 49, 50, 57, 61 § 2, 67 § 1, art. 70, 71-73, czy art. 87 § 1 i 2) lub obok aresztu i nagany (np. w art. 69, 82 § 1 (od 8 czerwca 2010 r. - § 1-5, a także art. 82a) czy art. 83 § 1) albo z aresztem i ograniczeniem wolności (np. w art. 51 § 1 i 2, art. 52, 63 § 1, art. 74, 76, 86 § 2, art. 119 § 1, art. 120 § 1, art. 121 § 1 czy w art. 124 § 1) lub obok tylko ograniczenia wolności (np. w art. 60 ¹ § 1, 2, 4 i 5, art. 75 § 2, art. 136 § 1 i 2 czy w art. 150 § 1) albo z ograniczeniem wolności i naganą (np. w art. 58 § 1, art. 105 § 2, art. 107, 141 czy 147 § 1) bądź wreszcie tylko obok nagany (np. w art. 54, 55, 61 § 1, art. 64, 67 § 2, art. 69, 75 § 1, art. 77, 78, 79 § 1, art. 80, 81, 82 § 2 (od 8 czerwca 2010 r. - § 6), art. 83 czy w art. 89, 90, 92 § 1).

2. W art. 24 § 1określono jej dolne i górne granice zastrzegając jednak, że ustawa może stanowić inaczej. Granicę dolną na 20 zł ustaliła tu nowela sierpniowa 1998 r., do tej zmiany było to bowiem 10 zł, a granicę górną - nowela z dnia 12 lipca 1995 r. (Dz. U. Nr 95, poz. 475), z uwzględnieniem ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386 z późn. zm.). We wspominanych już (zob. uw. 2 do art. 19 i uw. 1 do art. 20) pracach nad nowym Kodeksem wykroczeń, przerwanych w 2004 r., projektowano jednak podnieść górą granicę grzywny początkowo do 10 000 zł (projekt z 2001 r.), a następnie do 15 000 zł (projekt z grudnia 2002 r.; zob. o nim np. J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń..., s. 175-179) lub nawet do 20 000-25 000 zł (sugestie z końca 2003 r.). Także podjęte ostatnio prace nad zmianą Kodeksu wykroczeń zakładają podniesienie grzywny do 10 000 zł, a jej dolną granicę - do 50 zł (projekt z 4 grudnia 2008 r.).

W samym Kodeksie dolną granicę grzywny podniesiono w art. 87 § 1 (jazda po użyciu alkoholu) do 50 zł (przewidywał takie rozwiązanie - z karą nie niższą niż 1000 zł - także dodany w 2004 r. przepis art. 60¹ § 7 k.w., uchylony jednak w 2008 r.). Zdecydowanie częściej konstrukcje takie występują w ustawach szczególnych. I tak np. - we wspominanej już (zob. uw. 1) ustawie z 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy - przewiduje się grzywny "nie niższe niż" 500 zł (art. 119 ust. 1) 1000 zł (art. 120 ust. 2) i 3000 zł (art. 119 ust. 1, art. 120 ust. 1 oraz art. 121-123 ustawy), w Kodeksie pracy funkcjonuje grzywna "od 1000 zł" (art. 281-283), w ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. (zob. uw. 3 do art. 19) grzywna "nie niższa" niż 2000 zł (art. 54-57, choć jeszcze w projekcie z 2007 r., odnośnie do zmian w jej poprzedniczce z 1997 r. - druki sejmowe nr 638 i 723 - była to grzywna "od 500 zł"), zaś w ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68 z późn. zm.) "nie niższą" niż 4000 zł. Tam, gdzie górną granicą pozostaje wówczas 5000 zł (z powyższych ustaw nie dotyczy to tylko Kodeksu pracy), sąd jest bardziej ograniczony w zakresie wysokości orzekanej kary grzywny niż na gruncie granic wskazanych w art. 24 § 1, np. na gruncie ostatniej z przywołanych ustaw, o rejestracji i ochronie nazw (...) z 2004 r., orzeka już tylko w granicach od 4000 do 5000 zł, za wykroczenie z art. 119 ust. 1 lub art. 120 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia z 2004 r. - od 3000 do 5000 zł, a za wykroczenia z ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. - od 2000 do 5000 zł.

Jeżeli chodzi o obniżenie górnej granicy grzywny, to w samym Kodeksie spotyka się to dość często. Występuje tu więc grzywna:

a) do 250 zł (art. 55, 64, 77, 79 § 1, art. 95, 123, 146 § 1 i art. 153 § 1);

b) do 500 zł (art. 54, 75 § 1, art. 79 § 2, art. 95a, 125, 144 § 3, art. 145, 151 § 1, art. 156 i 157);

c) do 1000 zł (art. 61 § 1, art. 67 § 2, art. 76, 81, 100, 101, 102, 108, 144 § 1, art. 152 i 154);

d) do 1500 zł (art. 66, 91, 107, 109, 115, 117, 136 § 2, art. 137 § 1, art. 140, 141 i 150) oraz

e) do 3000 zł (art. 97).

Obniżenie takie rzadko występuje natomiast w przepisach ustaw szczególnych, a jako przykład można tu podać ustawę z dnia 7 maja 2009 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. Nr 91, poz. 740), w której przewidziane tam wykroczenie nieprzestrzegania wymagań kontroli wewnętrznej jest tam zagrożone jest grzywną do 1000 zł (art. 33 ustawy). Obniżenia takie mogą jednak wynikać także z przepisów procesowych. I tak, według Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, w postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę jedynie do 500 zł (przy zbiegu przepisów ustawy do 1000 zł), a gdy chodzi o mandaty Inspektora Pracy - do 2000 zł (i przy recydywie do 5000 zł), z tym że wykroczenia podległe ściganiu przez tego inspektora grozi grzywna do 3000 zł, o czym niżej - zob. art. 96 § 1, 1a i 1b k.p.w.).

Natomiast podnoszenie górnej, przewidzianej w Kodeksie, granicy grzywny, czyli kwoty 5000 zł, ma mniejsze rzadko, ale jest spotykanie w ustawach szczególnych (zob. o tym uw. 6 do art. 1). Zakłada je obecnie wspomniany już Kodeks pracy, przyjmujący grzywnę za wykroczenia z tej ustawy do 30 000 zł, a także przytaczane już ustawy z 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881 z późn. zm.) i o wyposażeniu morskim (Dz. U. Nr 93, poz. 899), gdzie przewidziano grzywny do 100 000 zł (zob. uw. 6 do art. 1).

3. Powyższe wskazuje, że sąd orzekając grzywnę powinien zawsze zmieścić się w granicach tej kary wynikających z naruszonego przez sprawcę przepisu, co dotyczy także orzekania przy zbiegu przepisów ustawy lub zbiegu wykroczeń (zob. art. 9). Sam Kodeks nie zna przy tym nadzwyczajnego obostrzenia kary z możliwością wyjścia poza granice zagrożenia, w tym poza granice rodzajowe. Możliwość taką przewiduje natomiast np. wspominana już ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. (zob. uw. 4 do art. 19), zakładająca w swoim art. 62, przy powrotności do wykroczenia, możliwość orzeczenia kary do górnej granicy zwiększonej o połowę, co odnosi się też do grzywny, przewidzianej za wykroczenia z art. 54-57 tej ustawy, zakładanej tam w rozmiarze do 5000 zł. I tutaj, podobnie jak przy karze ograniczenia wolności (zob. uw. 3 do art. 20), należy uznać, że rozwiązanie zawarte w tej ustawie stanowi lex specialis, o jakim mowa w art. 48in fine k.w., tym bardziej że i sam Kodeks w art. 24 § 1 dopuszcza, aby ustawa stanowiła inaczej odnośnie do wskazanych tu granic grzywny, w tym i górnej (zob. uw. 2). Przepis art. 62 omawianej ustawy jest takim przepisem i zakładając obostrzenie kary przez wymierzenie jej do górnej granicy zwiększonej o połowę, pozwala na orzeczenie grzywny powyżej 5000 zł, tzn. do 7500 zł.

W postępowaniu mandatowym organ ścigania będąc związany granicami grzywny, w jakich można ją nałożyć w tym trybie, jest związany także granicami zagrożenia wskazanymi w naruszonym przez sprawcę przepisie statuującym wykroczenie. Zatem gdy będzie to wykroczenie zagrożone np. grzywną do 250 zł, to mimo iż w postępowaniu mandatowym można ją nałożyć z zasady do 500 zł, nie może ona w takich sytuacjach przewyższać 250 zł. W istocie powinna zaś być znacznie niższa od górnej granicy zagrożenia, gdyż chodzi o karę nakładaną bez postępowania sądowego, w sposób uproszczony, za wyjątkowo błahy przy tym (na co wskazuje też zagrożenie) czyn, a grzywna surowa może spotkać się z odmową przyjęcia mandatu i (zbędnie tu wywołaną) potrzebą przeprowadzenia w sprawie procesu.

4. Przepis art. 24 § 2 dopuszcza kumulację kary grzywny z karą aresztu. Jest ona możliwa jedynie w razie skazania na karę aresztu za wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a więc dokonane dla przysporzenia sobie lub innej osobie takiej korzyści, czyli w celu zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów w mieniu własnym lub innej osoby. Do wykroczeń takich można zaliczyć czyny np. z art. 57 (zbiórka ofiar na uiszczenie grzywny przez inną osobę), art. 119, 120, 121 czy 122 (kradzież i przywłaszczenie, kradzież i przywłaszczenie drzewa z lasu, szalbierstwo i paserstwo), art. 128 (urządzanie gry hazardowej), art. 133 (spekulacja biletami na imprezy), art. 134 (oszustwo w handlu), art. 136 § 2 (sprzedaż towarów z usuniętym oznaczeniem terminu przydatności do spożycia lub datą produkcji) czy art. 148 (szkodnictwo leśnie), art. 149 (paserstwo przedmiotami tego szkodnictwa) lub art. 151 (wypas zwierząt na cudzym gruncie). Możliwość kumulacji pojawia się tu jednak dopiero wtedy, gdy: a) za dane wykroczenie przewidziana jest kara aresztu (nie dotyczy to np. wskazanych wyżej czynów z art. 122 § 2, art. 136 § 2, art. 148, 149 i 151 k.w., za które kara ta nie grozi, dotyczy natomiast wykroczeń z art. 57, 119, 120, 121, 122 § 1, art. 128, 133 i 134) oraz b) sąd dojdzie do wniosku, że karę taką in concreto należy można orzec (wyłączy karę aresztu np. art. 26). Przy spełnieniu tych warunków sąd jest już zobligowany, ale jednak względnie, do orzeczenia obok kary aresztu także kary grzywny. Zobowiązany, gdyż ustawa zakłada, że grzywnę w takiej sytuacji "orzeka się", a nie, że "można ją orzec". Względnie, jako że zastrzega się, iż kumulacji kar nie stosuje się, jeżeli "orzeczenie grzywny nie byłoby celowe", np. z uwagi na brak szans wyegzekwowania tej kary albo gdyby grzywna ta, z uwagi na areszt orzeczony też wobec sprawcy, dotknęła w istocie jego rodzinę, zwłaszcza małe dzieci, ograniczają jej (ich) środki do życia, nie jego samego.

5. Przepis art. 24 § 3wskazuje, jakie okoliczności należy mieć na uwadze wymierzając grzywnę. Jest to uzupełnienie, dla potrzeb kary grzywny, okoliczności określonych w art. 33 § 2, do których należą tam m.in. "warunki majątkowe sprawcy" i, "jego stosunki rodzinne", a które bierze się pod uwagę przy każdej z wymierzanych kar, zatem i przy grzywnie. W art. 24 § 3 podkreśla się zaś takie okoliczności, które mają znaczenie dla grzywny. Został on dodany nowelą z dnia 28 sierpnia 1998 r. i jest tu odpowiednikiem art. 33 § 3 k.k. oraz art. 23 § 3 i art. 48 § 4 k.k.s. Jego wprowadzenie zostało pozytywnie ocenione w doktrynie (zob. np. J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń..., s. 150; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 211).

Ponieważ grzywna, jak każda kara ma charakter osobisty, ale jest przy tym dolegliwością finansową, chodzi o to, aby obciążenie nią nie oznaczało przeniesienia jej ciężaru na członków rodziny ukaranego. Nakazuje się więc branie tu pod uwagę: a) dochodów sprawcy, b) jego warunków osobistych i c) warunków rodzinnych oraz d) stosunków majątkowych i e) możliwości zarobkowych. Jeżeli chodzi o "dochody" sprawcy, to należy je rozumieć w sensie ekonomicznym, a nie np. przepisów o podatku dochodowym, a więc uwzględniać wszelkie legalne, a nie tylko poddane temu podatkowi, dochody (w tym zatem np. i otrzymywane alimenty, stypendia itp.), z odliczeniem jednak ciężarów podatkowych i pominięciem dochodów okazjonalnych. Warunki osobiste sprawcy, to jego warunki bytowe, mieszkalne, wykonywanie (lub nie) pracy lub pobieranie jeszcze nauki, warunki socjalne i zdrowotne, które mogą rzutować na zaspokajanie związanych z tym potrzeb życiowych sprawcy, choć (na gruncie prawa karnego) niektórzy autorzy zaliczają do nich także np. wiek, kwalifikacje, wykształcenie czy predyspozycje psychiczne (zob. np. W. Wróbel, Grzywna w nowym kodeksie karnym (w:) Nowa kodyfikacja karna. Kodek karny. Krótkie komentarze, Warszawa 1998, nr 15, s. 11), co raczej należałoby przyporządkować "właściwościom" osobistym, o jakich mowa w art. 53 § 2 k.k. (zob. o tym np. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 617-618), a w prawie wykroczeń - w art. 33 § 3 k.w. (zob. uw. 3 pkt f do art. 33). Natomiast warunki rodzinne, to sytuacja rodzinna sprawcy, a więc czy jest to osoba samotna, czy żonata (zamężna), posiadająca (lub nie) rodzinę (w tym nieformalną), liczebność tej rodziny, potrzeba sprawowania opieki nad jej nieletnimi lub chorymi członkami itd. Z kolei stosunki majątkowe, to położenie sprawcy ukształtowane przez jego prawa majątkowe, a więc własność, prawa rzeczowe, prawa na dobrach niematerialnych (autorskie lub z zakresu własności przemysłowej, np. patentowe) czy wierzytelności, ale też obciążenia tego majątku, np. alimenty. Wreszcie możliwości zarobkowe, to dochody, jakie sprawca może uzyskiwać (choć aktualnie ich nie uzyskuje) przy swoich właściwościach osobistych (wieku, wykształceniu, przygotowaniu zawodowym, umiejętnościach zawodowych nabytych przez praktykę w zawodzie itd.), przez podjęcie i sumienne wykonywanie pracy w szerokim jej rozumieniu (na umowie o prace lub o dzieło albo zlecenie bądź w ramach własnej działalności gospodarczej), ale z uwzględnieniem faktycznej sytuacji na rynku pracy w tym zakresie. Na gruncie prawa karnego trafnie wskazuje się, że twierdzenia jakoby możliwości zarobkowe powinny być uwzględniane tylko wtedy, sprawca celowo uchyla się od pracy lub podejmuje gorzej płatne zatrudnienie, aby obniżyć wymiar grzywny (tak np. J. Szumski, Uwagi o samoistnej karze grzywny, Prok. i Prawo 1999, nr 1, s. 14; J. Kolasiński, Kara grzywny w kodeksie karnym, Prok. i Prawo 1999, nr 3, s. 21), nie mają żadnego oparcia w przepisach prawa i oznaczają pomniejszanie znaczenia tego czynnika dla ustalania wysokości grzywny (zob. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.) Kodeks karny..., t. 1, s. 620). To samo odnieść należy do prawa wykroczeń, którego art. 24 § 3, podobnie jak art. 33 § 3 k.k., nie obwarowuje omawianego wymogu żadnymi dodatkowymi zastrzeżeniami. Należy tu zauważyć, że przepisy procesowe zakładają obecnie, iż we wniosku o ukaranie oskarżyciel publiczny powinien zawrzeć także informacje o miejscu zatrudnienia obwinionego oraz, w miarę możności, dane o jego warunkach materialnych, rodzinnych i osobistych (art. 57 § 2 pkt 2 k.p.w.).

Art. 25. Zamiana grzywny

1. Obecna treść przepisu jest efektem nowelizacji sierpniowej 1998 r. Wcześniej zakładał on, że już przy wymierzaniu kary grzywny w określonej wysokości (po nowelizacji z 1995 r. chodziło tu o grzywnę powyżej 100 zł) można było, na wypadek jej nieuiszczenia, orzec zastępczą karę aresztu według określonego przelicznika (§ 1), początkowo przyjmując też, że może to nastąpić "w szczególności", gdy obwiniony nie ma stałego źródła utrzymania lub stałego miejsca. Przyjmował też, że areszt zastępczy za grzywnę nie może przekroczyć 2 miesięcy, ale przy wykroczeniach zagrożonych karą aresztu może sięgać do 3 miesięcy (§ 2) oraz że łączny wymiar zasadniczej i zastępczej kary aresztu nie może przekraczać 3 miesięcy (§ 3). Zob. np. Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 161-162; Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach, s. 111-112; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 136; Gostyński, Prawo wykroczeń, s. 98; J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń..., s. 154-155. Nowelizacja 1998 r. zmieniła to rozwiązanie, mając na uwadze przepisy Kodeksu karnego wykonawczego z 1997 r. odnośnie do wykonywania kary grzywny (art. 45-46 k.k.w.), modyfikując je przy tym dla potrzeb prawa wykroczeń (zob. T. Grzegorczyk, Nowela, s. 26-27).

2. Przede wszystkim w 1998 r. kwestię zamiany grzywny przeniesiono do sfery wykonywania orzeczenia. Wówczas chodziło też o to, że wykroczenia leżały jeszcze w sferze orzecznictwa kolegiów ds. wykroczeń, a chodziło o orzeczenie zastępczo, ale jednak, kary polegającej na pozbawieniu wolności, którą wykonywano już w trybie k.k.w., a więc poprzez sądy. Stan ten jednak nie zmienił się, co do zasady, po wejściu w życie Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r., czyli po przekazaniu wykroczeń do orzecznictwa sądów, jako że także na gruncie prawa karnego kwestia zamiany grzywny przynależy do postępowania wykonawczego. Kwestia zamiany grzywny na areszt zastępczy została jednak w 2001 r. zmodyfikowana przez przepisy procesowe o tzw. natychmiastowej wykonalności wyroku, możliwej wobec osób czasowo tylko przebywających w Polsce lub niemających tu stałego miejsca zamieszkania lub pobytu, kiedy to karę aresztu zastępczego orzeka się jednak w wyroku "na wypadek nieuiszczenia grzywny w terminie", a termin jej uregulowania wynosi wówczas 3 dni od ogłoszenia wyroku (zob. art. 82 § 4 i 5 pkt 1 i 3 k.p.w.; zob. też T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia..., s. 328-330). Przejęto też w 1998 r. z Kodeksu karnego wykonawczego możliwość zamiany grzywny w pierwszej kolejności, ale zgodą ukaranego, na pracę społeczno-użyteczną, a dopiero gdy przy braku takiej zgody lub niepodjęciu tej pracy na zastępczą karę aresztu (nie dotyczy to jednak natychmiastowej wykonalności orzeczenia).

3. Grzywna powinna być wykonana przez dobrowolną jej zapłatę (art. 44 § 1 k.k.w. i art. 82 § 5 pkt 1 i 3 k.p.w.), w tym po ewentualnym rozłożeniu jej raty lub odroczeniu uiszczenia (art. 49 k.k.w.). Przy braku dobrowolnego uregulowania grzywny chodzi do egzekucji, czyli do wykonania przymusowego (art. 44 § 2 k.k.w.). Przepisy art. 25 § 1 i 2 wchodzą w rachubę dopiero wtedy, gdy egzekucja taka okaże się bezskuteczna, a przy tym jedynie, gdy dotyczyła ona grzywny przekraczającej 500 zł. Nie chodzi przy tym o rozmiar grzywny pozostałej do wyegzekwowania, ale grzywny egzekwowanej, a więc uprzednio prawomocnie orzeczonej. Wówczas dojść może w pierwszej kolejności do jej zamiany na pracę społecznie użyteczną, co wymaga jednak wyrażenia uprzednio (przed zamianą) zgody przez ukaranego; zgoda ta dotyczy zaaprobowania zarówno samej idei pracy społecznie użytecznej za grzywnę, jak i rodzaju danej pracy. O zamianie decyduje sąd rejonowy, w którego okręgu grzywna była wykonywana. Sąd ten powinien wówczas, po uprzedniej zgodzie ukaranego, postanowieniem określić rodzaj tej pracy i czas jej trwania, przy czym praca taka winna trwać co najmniej tydzień, ale też nie dłużej niż 2 miesiące. Stosuje do niej ponadto "odpowiednio" art. 20 § 2 - a więc ukarany nie może w tym czasie zmieniać, bez zgody sądu, miejsca stałego pobytu i ma obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd oraz udzielania sądowi informacji z jej przebiegu - oraz art. 21 § 2, co z kolei oznacza, że chodzi tu - tak jak przy karze ograniczenia wolności - o pracę w odpowiednim zakładzie pracy lub w placówce służby zdrowia albo placówce opieki społecznej bądź w instytucji lub organizacji społecznej niosącej pomoc charytatywną albo na rzecz społeczności lokalnej, w rozmiarze od 20 do 40 godzin tygodniowo, tyle że w innym jednak ogólnym jej rozmiarze. Wymiar pracy społecznie użytecznej powinien generalnie pozostawiać w odpowiedniej proporcji go rozmiaru grzywny (grzywny nieściągniętej). W doktrynie podnosi się jednak, że mankamentem tego rozwiązania jest brak ustawowego przelicznika wysokości grzywny na okres tej pracy (zob. np. J. Jakubowska-Hara, Grzywna w prawie wykroczeń..., s. 158).

4. Dopiero gdy: a) ukarany nie wyrazi zgody na podjęcie pracy społecznie użytecznej albo b) wyraziwszy ją nie wykonuje tej pracy, a więc nie podejmuje jej bądź podjąwszy zaprzestaje wykonywania, ale z przyczyn od niego zależnych (nie można zatem mówić o niewykonywaniu tej pracy, jeżeli ukarany w jej trakcie np. zachoruje), w grę wchodzi sięgnięcie po karę zastępczą aresztu za grzywnę, czyli stosowanie art. 25 § 2. Owa dwustopniowość zamiany oznacza, że areszt zastępczy jest też możliwy tylko przy nieskutecznej egzekucji grzywny wyższej niż 500 zł, tyle że dopiero po zaistnieniu dodatkowo jeszcze wskazanych wyżej warunków. Sama zamiana następuje wówczas przy uwzględnieniu przelicznika, że jeden dzień aresztu zastępczego jest równoważny grzywnie od 20 do 150 zł, ale z zastrzeżeniem, że kara zastępcza nie może jednak przekroczyć 30 dni aresztu (§ 2in fine). Wskazany przelicznik można uznać za wystarczający przy grzywnach wynikających z samego Kodeksu, a więc do 5000 zł, choć i tu, przy przyjęciu najwyższego przelicznika (150 zł), przekracza się już maksymalny czas aresztu zastępczego. Tym bardziej ma to miejsce przy grzywnach wyższych, wynikających z ustaw szczególnych (zob. uw. 2 do art. 23). W takich wypadkach sąd winien mieć na uwadze ograniczenie odnośnie do maksymalnego trwania aresztu zastępczego, a nie rozmiar przelicznika.

Zastępcza kara aresztu orzekania jest jednak odnośnie do każdej z orzeczonych grzywien, zatem jeżeli orzeczono je odrębnymi wyrokami i są nieściągalne, a ukarany np. nie godzi się na pracę społecznie użyteczną, orzeka się areszt zastępczy odnośnie do każdej z grzywien i łączny czas ich trwania może przeczyć 30 dni, gdyż termin ten dotyczy tylko aresztu zastępczego za jedną konkretną karę grzywny.

5. W art. 25 § 3 przyjęto, że grzywnę nieulegającą zamianie na zastępczą karę aresztu "w myśl § 2", a więc grzywnę inną niż grzywna przekraczająca 500 zł, gdyż tylko taką można zamienić na ów areszt, można umorzyć, tyle że wymaga się tu jeszcze zaistnienia szczególnie uzasadnionego wypadku. Przepis § 3 odnosi się zatem jedynie do grzywien orzeczonych w rozmiarze do 500 zł, a przy tym nieściągalnych. Jeżeli zaś chodzi o grzywnę w wyższym rozmiarze , gdy przy jej niesiągalności nie można jej też zamienić na pracę społecznie użyteczną ani na areszt zastępczy (zob. art. 26), to może one być umorzona, ale w oparciu o art. 51 k.k.w. Przepis ten zakłada, że gdy skazany, z przyczyn od niego niezależnych (np. długotrwała choroba czy utrata pracy), nie może uiścić grzywny (w sposób trwały, gdyż przy czasowej niemożności postępowanie wykonawcze można zawiesić - art. 15 § 2 k.k.w.), sąd może, "w szczególnie uzasadnionych wypadkach", umorzyć grzywnę w całości lub w części. Nie jest więc trafny pogląd, że także grzywna przekraczająca 500 zł, w razie jest nieuiszczenia i nieściągnięcia może być umorzona w oparciu o § 3 art. 25, chyba że będzie zrealizowana przez pracę społecznie użyteczną lub areszt zastępczy (tak np. Wojciechowski, Kodeks wykroczeń, s. 42). Podstawy do umorzenia nie może tu w żadnej mierze stanowić art. 25 § 3 k.w., jako odnoszący się grzywny do 500 zł, lecz jedynie wskazany art. 51 k.k.w. W doktrynie prawa karnego wskazuje się zaś, że przez "szczególnie uzasadniony wypadek" należy rozumieć nowe, nieznane uprzednio okoliczności, które z punktu widzenia celów kary oraz ze względów czysto ludzkich, uzasadniają podjęcie decyzji o umorzeniu grzywny (zob. np. R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1996, s. 112; Z Hołda, K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy..., s. 256). Jest to aktualne także na gruncie art. 25 § 3 k.w.

Art. 26. Zakaz orzekania aresztu

1. Przepis jest wyrazem humanitaryzmu. Zakazuje on stosowania zarówno kary aresztu, jak i zastępczej kary aresztu wobec sprawcy, którego warunki osobiste uniemożliwiają odbycie tej kary. Chodzi przy tym o zastępczą karę aresztu tak za karę ograniczenie wolności (art. 23 in fine), jak i za grzywnę (art. 24 § 2). Warunki osobiste zaś to, jak już wskazano (zob. uw. 5 do art. 24), okoliczności związane z warunkami bytowymi czy zdrowotnymi sprawcy (np. kalectwo, poważna choroba), z tym że wydaje się, iż tutaj chodzi ustawodawcy także o tzw. właściwości osobiste sprawcy, np. wiek (np. podeszły, starczy) czy konieczności wynikające dla niego z jego stosunków rodzinnych, np. z niezbędnej opieki nad obłożnie chorym bliskim, samotnego wychowywania dzieci itd. Wskazuje się zresztą na takie ich rozumienie także w doktrynie prawa wykroczeń (zob. np. Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 163; Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach, s. 111; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 215).

2. W wypadku wskazanym w art. 26 "nie można wymierzyć" aresztu. Jest to zatem zakaz bezwzględny, ale dopiero po ustaleniu, że warunki osobiste "uniemożliwiają", a nie tylko utrudniają skazanemu odbycie kary. Jeżeli zatem np. sprawca z uwagi na liczne schorzenia bierze rozmaite leki i korzysta z częstych porad lekarskich, to może je brać także w zakładzie karnym i tam zasięgać porad lekarza, a osoba niepełnosprawna fizycznie, np. pozbawiona kończyny dolnej, może korzystać z kul także odbywając karę aresztu. Jeżeli zaś samotnie opiekujący się dzieckiem może przekazać je pod opiekę np. dziadków czy swego dorosłego rodzeństwa, a opiekujący się obłożnie chorą matką - oddać ją czasowo pod opiekę innych jej dzieci, to również nie można przyjąć, iżby warunki osobiste uniemożliwiały odbycie aresztu. Warunki osobiste uniemożliwiające odbycie tej kary, gdy chodzi o karę aresztu muszą istnieć w momencie jej orzekania, chodzi bowiem o niewymierzenie tej kary. Przy zastępczej karze aresztu powinny one istnieć w momencie decydowania o jej zastosowaniu w trybie art. 23 lub 24 § 2.

Art. 27. Uwolnienie od aresztu zastępczego za grzywnę

1. Przepis określa możliwości uwolnienia się ukaranego od zastępczej kary aresztu. Wskazuje przy tym, że kara ta ma służyć ewentualnemu wymuszeniu na nim wykonania kary grzywny. Nie stanowi ona zatem wzmocnienia dolegliwości dla sprawcy, a uiszczenie grzywny przypadającej jeszcze do uiszczenia powoduje zwolnienie z kary zastępczej w każdym czasie. W świetle § 1 sprawca jest uwalniany z aresztu "przez wpłacenie" wymaganej grzywny, ale nie oznacza to, iżby miał on osobiście ją wpłacić. Może to uczynić sam np. po wezwaniu go do stawienia się do zakładu karnego w celu odbycia orzeczonej kary zastępczej, ale gdy już ją odbywa, jest też uwalniany od niego przez wpłacenie grzywny, a więc również, gdy wpłata ta będzie dokonana przez inną osobę na poczet wymaganej jeszcze grzywny.

2. Z przepisu § 2wynika, że kara zastępcza ulega proporcjonalnemu pomniejszeniu w razie wpłacenia części grzywny. Artykuł 47 § 1 k.k.w. wskazuje, iż zarządzenia w tym przedmiocie podejmuje prezes sądu lub upoważniony sędzia. Gdyby zatem orzeczono np. areszt zastępczy 25 dni za nieściągniętą grzywnę 2500 zł, przyjmując tym samym jeden dzień aresztu za równoważny kwocie 100 zł, to zapłata 1000 zł grzywny po wezwaniu sprawcy do obycia kary zastępczej, winna spowodować zarządzenie o zmniejszeniu aresztu zastępczego do 15 dni, zaś zapłata po 10 dniach wykonywania tego aresztu np. kwoty 1500 zł - zarządzenie o niezwłocznym zwolnieniu ukaranego od kary zastępczej aresztu.

3. O "uwolnieniu się" ukaranego od aresztu zastępczego za karę ograniczenia wolności - zob. uw. 3 do art. 23.

Art. 28. Środki karne

1. Aktualna treść przepisu jest efektem nowelizacji sierpniowej 1998 r. Poprzednio przepis ten wymieniał tzw. kary dodatkowe, do których zaliczano wówczas zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów, przepadek rzeczy, podanie orzeczenia do publicznej wiadomości i inne kary dodatkowe przewidziane przez ustawę (§ 1), zakładał, że ich orzekanie, poza podaniem orzeczenia do publicznej wiadomości, jest możliwe tylko przepis szczególny tak stanowi (§ 2) oraz że przepadek można orzec także, gdy zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy (§ 3). W wyniku tej nowelizacji kary dodatkowe stały się środkami karnymi, z tym że wyeliminowano z prawa wykroczeń uznając, iż szkodliwość tych czynów tego nie wymaga, możliwość orzekaniu tu zakazu prowadzenia działalności, a włączono do tej kategorii dotychczasowe środki cywilno-karne , czyli odszkodowanie i nawiązkę, przyjęto też że każdy z środków można orzekać jedynie gdy przepis szczególny to przewiduje oraz zaznaczono, iż o sposobie obowiązku naprawienia szkody decyduje każdorazowo przepis przewidujący ten środek karny (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 28-30).

2. Przepis § 1 statuuje katalog środków karnych, z tym że nie jest on zamknięty, gdyż w pkt 6 dopuszcza się środki określone w ustawach szczególnych. Natomiast § 2 wprowadza generalną zasadę, że każdy środek karny można orzec jedynie gdy przepis szczególny go przewiduje, z tym że zastrzega on też, iż przepis takim może wprowadzać także obligatoryjność orzekania danego środka karnego. Zasadnie zatem przyjęto w wyroku SN z dnia 28 sierpnia 2002 r., WK 28/02 (OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 108), że orzeczenie środka karnego za wykroczenie wbrew zasadzie określonej w art. 28 § 2 k.w. nie jest możliwe, nawet wtedy, gdy sam obwiniony o orzeczenie takiego środka wnosi (art. 73 k.p.w.), a oskarżyciel wniosek ów akceptuje (art. 64 k.p.w.). Wola stron nie może bowiem prowadzić do naruszania przepisów ustawy.

Przepisem szczególnym, który wprowadza zagrożenie wykroczenia środkiem karnym, może być zarówno przepis zawarty jeszcze w części ogólnej Kodeksu wykroczeń, jak to uczyniono w art. 37 odnośnie do nawiązki za czyn chuligański, jak i, co jest tu regułą, przepis części szczególnej Kodeksu zastrzegający, czy przy danym wykroczeniu, które on statuuje, wchodzi w grę i jaki (niekiedy więcej niż jeden) środek karny. Tak uczyniono w art. 56 § 3-5, art. 57 § 3-4, art. 61 § 3, art. 63a § 2, art. 66 § 2, art. 68 § 3, art. 70 § 3, art. 74 § 2, art. 80 § 3, art. 83 § 2, art. 85 § 3, art. 86 § 3, art. 87 § 3, art. 92 § 3, art. 93 § 2, art. 96a § 3, art. 105 § 3, art. 118 § 3, art. 119 § 4, art. 120 § 3, art. 121 § 3, art. 123 § 3, art. 124 § 4, art. 128 § 2, art. 129 § 3, art. 143 § 2, art. 144 § 3, art. 148 § 3, art. 150 § 3, art. 151 § 5, art. 152 § 2, art. 155 § 2, art. 156 § 3, art. 158 § 2, art. 160 § 2 i art. 162 § 3 k.w. W samym Kodeksie zatem, jak widać, środki karne przewidziane są obecnie w 36 artykułach tej ustawy. Króluje tu nawiązka (12 przepisów), przed przepadkiem (10) i obowiązkiem naprawienia szkody (9); zakaz prowadzenia pojazdów przewidziany jest tylko w 4 przypadkach, a podanie wyroku do publicznej wiadomości w 2. Przepisem szczególnym będzie tu także norma ustawy szczególnej przewidująca bądź to kodeksowy środek karny, bądź statuująca środek pozakodesowy, o jakim mowa art. 28 § 1 pkt 6.

3. Do owych innych środków karnych, wynikających z ustaw szczególnych , zalicza się aktualnie jedynie:

a zakaz amatorskiego połowu ryb, przywidziany w art. 27 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. rybactwie śródlądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471), za wykroczenia z art. 27 ust. 1 tej ustawy (połów bez uprawnień lub bez zezwolenia albo bez dokumentów lub z naruszeniem zakazów), który orzeka się, ale fakultatywnie, na okres od 6 do 18 miesięcy, oraz

b zakaz wstępu na imprezy przewidziany w art. 65 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. (poprzednio także w art. 22 podobnej ustawy z 1997 r.) w razie skazania za wykroczenia z art. 54-56 tej ustawy oraz z art. 50, 51, 52b, 124 lub 143 k.w. popełnione w związku z imprezą masową, przy czym jest on fakultatywny, gdy wykroczenie wiązało się z masową imprezą artystyczno-rozrywkową (art. 65 ust. 1 ustawy) i obligatoryjny, jeżeli było ono powiązane z masową imprezą sportową, w tym z meczem piłki nożnej (art. 65 ust. 2 ustawy); w obu wypadkach jest on orzekany na okres od 2 do 6 lat i dotyczy także meczu piłki nożnej polskiej kadry narodowej i polskich klubów sportowych poza terytorium Polski (art. 67).

Z zakazem orzeczonym za wykroczenie popełnione w związku z masową imprezą sportową połączony jest tu obowiązek osobistego stawiennictwa w jednostce Policji lub miejscu określonym przez właściwego komendanta powiatowego (rejonowego, miejskiego) Policji, w czasie trwania imprezy masowej (art. 65 ust. 3 ustawy). Sąd orzekając taki zakaz określa także nazwy dyscyplin sportowych i nazwy klubów sportowych oraz zakres terytorialny obowiązywania tego środka (art. 65 ust. 4). Szerzej o tym zakazie zob. R.A. Stefański, Środek karny zakazu wstępu na imprezę masową, Prok. i Pr. 2010, nr 1-2, s. 271-288. Na gruncie omawianej ustawy imprezą masową jest impreza na stadionie, w obiekcie niebędącym budynkiem lub na terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy, jeżeli liczba miejsc udostępnionych przez organizatora, zgodnie z przepisami budowlanymi i przeciwpożarowymi, wynosi nie mniej niż 1000, a w hali sportowej nie mniej niż 500 przy imprezach artystyczno-rozrywkowych i nie mniej niż 300 przy imprezach sportowych, zaś meczem piłki nożnej mecz w tej dziedzinie na stadionie lub innym obiekcie sportowym, na którym liczba miejsc udostępnionych, także zgodnie z powyższymi przepisami, przez organizatora wynosi nie mniej niż 1000 (art. 3 pkt 2-4). Należy przy tym zauważyć, że obecna ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych, w odróżnieniu od swej poprzedniczki, nie przewiduje odrębnej penalizacji niestosowania się przez ukaranego do tego zakazu, a zakaz wstępu na imprezy nie jest objęty znamionami przestępstwa z art. 244 k.k. Słusznie zatem w piśmiennictwie i orzecznictwie wskazuje się, że zachowanie polegające na niezastosowaniu się do tego zakazu, zarówno gdy orzeczono go za przestępstwo, jak i jeżeli orzeczono za wykroczenie - nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 244 k.k. i że jest to luka prawna (zob. post. SN z dnia 24 lutego 2010 r., I KZP 33/09, OSNKW 2010, nr 3, poz. 25; zob. też R.A. Stefański, Środek karny zakazu..., s. 287).

4. Jak wskazano (zob. uw. 2), środek karny, stosownie do art. 28 § 2, może być fakultatywny (ustawa przyjmuje wówczas jedynie, że "można orzec" dany środek, a więc sąd nie ma takiego obowiązku) lub obligatoryjny (zastrzega się wtedy w przepisie, że środek ten "orzeka się" lub że "sąd orzeka" wskazany środek, zatem musi go orzec). Przeważa fakultatywność stosowania środków karnych.

W samym Kodeksie obligatoryjne orzekanie środka karnego przewiduje się obecnie jedynie w 12 (na 36) przypadkach, a to za wykroczenia: z art. 56 (przepadek przedmiotów uzyskanych ze zbiórki ofiar prowadzonej bez zezwolenia), art. 57 (przepadek pieniędzy z nielegalnej zbiórki ofiar na zapłacenie grzywny), art. 68 (przepadek bezprawnie wyrabianych pieczęci, godeł lub znaków), art. 87 i 93 (zakaz prowadzenia pojazdów za jazdę w stanie po użyciu alkoholu i nieudzielenie pomocy ofierze wypadku), art. 96a (przepadek nielegalnych urządzeń świetlnych i dźwiękowych przeznaczonych tylko dla pojazdów uprzywilejowanych), art. 120 (nawiązka i odszkodowanie za kradzież drzewa z lasu), art. 128 (przepadek pieniędzy i innych przedmiotów z gry hazardowej), art. 129 (przepadek wytrychów i nielegalnie posiadanych kluczy), art. 150 (nawiązka za uszkodzenie cudzego ogrodu), art. 158 (przepadek drewna nielegalnie pozyskanego) i art. 162 § 2 (nawiązka za zanieczyszczanie lasu, gleby lub wody przez zakopywanie, zatapianie lub odprowadzanie do gruntu śmieci, złomu, padliny lub innych nieczystości).

Także ustawy szczególne mogą zakładać fakultatywne lub obligatoryjne stosowanie określonego środka karnego, np. ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (Dz. U. Nr 25, poz. 219 z późn. zm.) zakłada w swoim art. 165 ust. 1 obligatoryjny przepadek przedmiotów (bezprawnie umieszczanych plakatów) lub obligatoryjną nawiązkę, a w art. 165 ust. 2 - obligatoryjny przepadek (środków nieprawidłowo przyjmowanych i wydatkowanych na kampanię wyborczą) lub takowe odszkodowanie, a wspomniana ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r. obligatoryjny i fakultatywny zakaz wstępu na takie imprezy (zob. uw. 3). I tu jednak przeważają środki orzekane fakultatywnie.

5. Przepis art. 28 § 3pełni na gruncie prawa wykroczeń dość szczególną rolę. Dopuszcza on bowiem orzekanie, ale jednego tylko z środków uznanych w § 1 za środek karny, czyli przepadku przedmiotów, także gdy zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy. Przepadek jest zatem na gruncie § 3, już nie środkiem karnym stricte, ale środkiem pełniącym funkcje przynależne w prawie karnym środkom zabezpieczającym , których prawo wykroczeń nie zna. Przepadek przedmiotów, i jedynie on, może być bowiem orzeczony, mimo że wobec sprawcy nie może zapaść orzeczenie o ukaraniu. Ten charakter przepisu podkreśla się też w orzecznictwie SN wskazując, że jest to jedyna taka sytuacja w prawie wykroczeń, zatem niedopuszczalne jest stosowanie tytułem środka zabezpieczającego innych środków wskazanych w art. 28 § 1, np. zakazu prowadzenia pojazdów wobec osoby uznanej w postępowaniu za niepoczytalną (zob. post. SN z dnia 25 lutego 2004 r., II KK 393/02, OSNKW 2004, nr 4, poz. 45), co nie oznacza, że de lege ferenda nie byłoby zasadne poszerzenie takich możliwości także np. na ów zakaz (zob. T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia..., s. XXII-XXIII). Przez okoliczności wyłączające ukaranie sprawcy, o jakich mowa w art. 28 § 3, należy rozumieć przedawnienie karalności, śmierć obwinionego oraz okoliczności wyłączające jego winę (np. nieletniość czy niepoczytalność), a przepadek w takich wypadkach pełni funkcję zabezpieczającą społeczeństwo przez sprawcą (pozbawienie go narządzi służących do wykroczenia) oraz pozbawia tego sprawcę (jego rodzinę - w razie śmierci) owoców jego czynu.

Także w dekrecie z dnia 26 kwietnia 1949 r. o ochronie godła i nazwy Światowej Organizacji Zdrowia (Dz. U. Nr 25, poz. 185) wyraźnie założono możliwość orzeczenia przepadku bezprawnie używanych powyższych oznaczeń tej organizacji, w tym stanowiących naśladownictwo jej godła, nawet gdyby nie można było ścigać sprawcy wykroczenia (art. 2 ust. 2 dekretu).

6. Przepis art. 28 § 4 wskazuje, że środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody orzeka się zawsze w sposób określony w przepisie szczególnym. Nie ma bowiem w prawie wykroczeń jednolitej postaci naprawiania szkody. Obowiązek ten można przewidywać jedynie, gdy określonym wykroczeniem można wyrządzić lub z jego natury wynika, że wyrządza się szkodę, a więc powoduje uszczerbek w cudzych dobrach majątkowych..

Obowiązek naprawienia szkody w Kodeksie wykroczeń przewiduje się obecnie w 11 przypadkach, a to w: art. 63a § 2, art. 74 § 2, art. 80 § 3, art. 85 § 2, art. 119 § 4, art. 120 § 2, art. 121 § 3, art. 124 § 4, art. 143 § 2, art. 155 § 2 i w art. 160 § 2. Tylko w art. 80 § 3 (uszkodzenie wału przeciwpowodziowego) i art. 160 § 2 (bezprawna zmiana gruntu leśnego na rolny) przewiduje się obowiązek naprawienia szkody jedynie w formie restytucji, czyli przywrócenia do stanu poprzedniego, a w art. 119 § 4, art. 120 § 3 i art. 121 § 3 (kradzież, przywłaszczenie i szalbierstwo) - tylko w formie "zapłaty równowartości", odpowiednio - skradzionego lub przywłaszczonego mienia (drzewa z lasu) lub wyłudzonego świadczenia. Natomiast w art. 74 § 2, art. 85 § 2, art. 124 § 4, art. 143 § 2 i art. 155 § 2 (uszkodzenia lub zniszczenia znaków, urządzeń ostrzegawczych cudzej rzeczy, urządzeń użytku publicznego lub urządzeń melioracyjnych) zakłada się już "zapłatę równowartości" - odpowiednio zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu lub wyrządzonej szkody - albo "przywrócenie do stanu poprzedniego". Z kolei w art. 63a § 2 zakłada się restytucję albo nawiązkę do 1500 zł, a więc daje wybór między różnymi środkami karnymi, ale sam obowiązek naprawienia szkody ujmuje znów tylko jednopostaciowo, jak w art. 80 § 3 i art. 160 § 2.

W przepisach pozakodeksowych obowiązek ten występuje w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), która w swym art. 111 ust. 2 pkt 3 i art. 112 ust. 3 pkt 3 przewiduje fakultatywny obowiązek naprawienia szkody, ale w formie restytucji lub zapłaty równowartości wyrządzonej szkody (przy bezprawnym poszukiwaniu ukrytych lub porzuconych zabytków oraz naruszeniu ograniczeń i zakazów w parku kulturowym) i w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), która w art. 129 pkt 2 przewiduje fakultatywny obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej wykroczeniem z jej art. 127, czyli przez naruszenie zakazów obowiązujących wobec chronionych terenów, obiektów lub gatunków, ale tylko w formie restytucji, a gdyby nie było to możliwe zakłada orzeczenie nawiązki (a więc podobnie jak w art. 63a § 2 k.w.).

7. Dalsze przepisy części ogólnej Kodeksu w odniesieniu do środków karnych regulują kwestie ogólnych zasad stosowania poszczególnych środków, tzn. zakazu prowadzenia pojazdów (art. 29), przepadku przedmiotów (art. 30), podania orzeczenia do publicznej wiadomości (art. 31) i nawiązki (art. 32 i 37) oraz dyrektyw ich wymiaru (§ 5 art. 33) i indywidualizacji (art. 34), a także odstępowania od ich wymierzenia (art. 39). Zagrożenie wykroczenia także środkiem karnym ma swoje reperkusje również w sferze procesowej Należy bowiem mieć na uwadze, że jeżeli za dane wykroczenie "należałoby orzec środek karny" wykluczone jest stosowanie do sprawcy trybu mandatowego (art. 96 § 2 k.p.w.). Określenie "należałoby orzec" oznacza, że w wypadku, gdy ustawa przewiduje za dany czyn obligatoryjnie środek karny, nałożenie grzywny mandatem jest ex lege niedopuszczalne, tam zaś, gdzie jest on przewidziany fakultatywnie, podmiot uprawniony do stosowania mandatu musi ocenić, czy in concreto należy w tej sprawie orzec także ów środek, a gdy uzna taką potrzebę, nie może już sięgać po mandat, lecz powinien wystąpić z wnioskiem o ukaranie do sądu, co nie przesądza oczywiście, że sąd środek taki orzeknie (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia..., s. 369; J. Lewiński, Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia... , s. 290).

Art. 29. Zakaz prowadzenia pojazdów

1. Zakaz prowadzenia pojazdów jest przewidziany w prawie wykroczeń tylko w 4 przypadkach, a to za wykroczenia z art. 86 § 1 k.w. (spowodowanie zagrożenia w ruchu drogowym w staniu po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka - pojęcie tego stanu - jako stężenie alkoholu we krwi od 0,2 do 0,5‰ lub w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg na 1 dm ³ - definiuje art. 46 ust. 2 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982 r., tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.), art. 87 § 1 i 2 k.w. (prowadzenie w podobnym stanie pojazdy mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym albo innego niż mechaniczny pojazd na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania), art. 92 § 2 k.w. (niezastosowanie się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu w celu uniknięcia tej kontroli) oraz z art. 93 § 1 k.w. (nieudzielenie pomocy ofierze wypadku przez prowadzącego pojazd uczestnika tego wypadku). W dwóch sytuacjach, tzn. przy wykroczeniach z art. 87 i 93 k.w., jest to zakaz przewidziany obligatoryjnie, w dwu pozostałych (art. 86 i 92) jest on fakultatywny.

Zakaz stosuje się bez względu na to, czy dana osoba prowadziła pojazd mając już uprawnienia do jego prowadzenia, czy też ich jeszcze nie posiadała (zob. np. czyn z art. 94 § 1 k.w.); dla tych ostatnich osób będzie to oznaczało niemożność uzyskania uprawnień do prowadzenia pojazdów przez określony zakazem czas. Z kolei prowadzenie pojazdu wbrew orzeczonemu przez sąd zakazowi ich prowadzenia stanowi przestępstwo z art. 244 k.k. Konsekwencja ta dotyczy także tych sytuacji, gdy na prowadzenie danego pojazdu nie trzeba mieć w ogóle dokumentu uprawniającego do jego prowadzenia, np. roweru, motoroweru, wozu konnego czy innego pojazdu zaprzęgowego przez osobę dorosłą (stosowny dokument w postaci karty rowerowej czy motorowerowej jest tu potrzebny, ale dla osoby poniżej lat 18 - art. 96 Prawa o ruchu drogowym). Jak wskazano bowiem trafnie w uch. SN z dnia 26 września 2002 r. , I KZP 20/02 (OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 92) - wprawdzie na gruncie art. 42 k.k., ale z uwagi na treść art. 29 § 2 k.w. zachowuje to aktualność także w prawie wykroczeń - dopuszczalne jest także orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju, kierowanie którymi nie wymaga posiadania uprawnień stwierdzonych dokumentem wydanym przez uprawniony organ.

2. O ile w prawie karnym zakaz prowadzenia pojazdów orzeka się na okres od roku do 10 lat (art. 43 § 1 pkt 1 k.k.), a niekiedy i na zawsze (art. 42 § 3 i 4 k.k.), to Kodeks wykroczeń zakłada orzekanie go na okres od 6 miesięcy do 3 lat, w miesiącach lub w latach (art. 29 § 1). W orzeczeniu należy też określić rodzaj pojazdów, których zakaz dotyczy. Znów bowiem - odmiennie niż w prawie karnym, gdzie zakaz może wyjątkowo objąć wszelkie pojazdy (art. 42 § 3 i 4 k.k.) - w prawie wykroczeń zakaz prowadzenia pojazdów może dotyczyć tylko określonych pojazdów mechanicznych lub innych niż mechaniczne.

Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) nie zna pojęcia pojazdu mechanicznego, ale wyróżnia pojęcie "pojazdu", za który uznaje środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszynę i urządzenie do tego przystosowane (art. 2 pkt 31 Prawa o ruchu drogowym) i wyodrębnia takie pojęcia jak: pojazd silnikowy, pojazd samochodowy, pojazd wolnobieżny (silnikowy z ograniczoną konstrukcyjnie prędkością), pojazd członowy (pojazd silnikowy z naczepą), samochód osobowy, samochód ciężarowy, autobus, ciągnik samochodowy, ciągnik rolniczy, taksówka, motocykl, motorower, rower czy wózek inwalidzki (zob. art. 2 pkt 32-48 Prawa o ruchu drogowym). W doktrynie nie ma zgodności co do rozumienia pojęcia pojazdu mechanicznego; spotkać tu można zwolenników uznających, że są to wszelkie pojazdy napędzane siłą mechaniczną lub pojazdy poruszane energią niepochodzącą z mięśni ludzkich albo że chodzi o pojazdy, których źródłem napędu jest umieszczony w nim silnik bądź pojazdy poruszane przez taki silnik lub pojazdy wprawiane w ruch przez umieszczony w nim silnik (zob. R.A. Stefański, Wykroczenia drogowe. Komentarz, Kraków 2005, s. 252-257). W orzecznictwie w latach 90. XX wieku utrwalił się pogląd, że w ruchu lądowym pojazdem mechanicznym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym w nim sinikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower, ale też że nie jest nim rower zaopatrzony w silnik pomocniczy do pojemności nieprzekraczającej 50 cm³, pod warunkiem że pojazd taki zachowuje wszystkie normalne cechy budowy umożliwiające zwykłą jego eksploatację jako roweru (zob. np. wyr. SN z dnia 4 marca 1993 r., III KRN 254/92, OSP 1993, nr 10, poz. 198 i uch. SN z dnia 12 maja 1993 r., I KZP 9/93, OSNKW 1993, nr 5-6, poz. 27). Do pojazdów niemechanicznych w tym ruchu zaliczyć więc należy wskazane już rowery, wózki inwalidzkie, a także wozy konne, konne dorożki miejskie czy riksze. W ruchu wodnym pojazdem niemechaniczym będą np. kajaki, rowery wodne, łodzie wiosłowe czy żaglówki, a mechanicznym - łodzie z silnikiem, zaś w ruchu powietrznym - odpowiednio pojazdy powietrzne (samoloty) napędzane umieszczonym w nim silnikiem oraz jako niemechaniczne - inne, np. balony, lotnie (ale już nie motolotnie) czy szybowce.

3. Orzekając omawiany zakaz za wykroczenie sąd powinien zatem określić, jakiego rodzaju pojazdów on dotyczy, czy chodzi np. o pojazdy samochodowe, czy może o autobusy, czy szerzej o pojazdy mechaniczne w ruchu lądowym albo rowery i motorowery, lub tylko np. pojazdy konne albo łodzie motorowe; można to też określić ze wskazaniem rodzaju prawa jazdy, który(e) obejmuje zakaz (zob. uw. 5). Zasadą powinno być, aby zakaz dotyczył przede wszystkim pojazdów tego rodzaju, jakim poruszał się sprawca dokonując wykroczenia, za które orzeka się ów zakaz lub w tej sferze ruchu. Nie można zatem rodzaju tego właśnie pojazdu wyłączać spod zakazu, choćby przemawiały za tym jakieś inne względy (np. ujętemu na jeździe po użyciu alkoholu rolnikowi prowadzącemu ciągnik rolniczy, a mającemu także samochód osobowy i motorower, orzec zakaz prowadzenia pojazdów samochodowych i motorowerów, z wyłączeniem ciągników, gdyż pojazd jest mu potrzebny w bieżącym prowadzeniu gospodarstwa rolnego). W przypadku zakazu w związku z jazdą po użyciu alkoholu wydaje się wręcz zasadne objęcie zakazem także pojazdów innego rodzaju niż prowadzony przez sprawcę w tym stanie, zwłaszcza wtedy, gdy dysponuje on także takimi pojazdami (np. jadący po użyciu alkoholu rowerem ma również samochód, motocykl i pojazd zaprzęgowy). Chodzi bowiem o czasowe wyeliminowanie z ruchu osoby prowadzącej pojazd w stanie po użyciu alkoholu, a nie jedynie zakazanie jej jazdy jednym z pojazdów, jakie posiada, i którymi mogłaby wówczas jeździć w podobnym stanie bez naruszania zakazu prowadzenia pojazdów. Zakaz ma być dolegliwością odczuwalną dla sprawcy, a nie nakazującą mu jedynie przesiąść się na inny posiadany pojazd.

4. Zgodnie z art. 29 § 3 zakaz prowadzenia pojazdów obowiązuje od uprawomocnienia się orzeczenia (wyroku). Sąd orzekając zakaz nakłada też odrębnie na sprawcę obowiązek zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu, jeżeli nie został on wcześniej zatrzymany, a do chwili wykonania tego obowiązku okres, na jaki orzeczono zakaz, nie biegnie. Nałożenie tego obowiązku nie wchodzi jednak w rachubę w razie orzeczenia zakazu wobec osoby, która prowadziła pojazd bez uprawnień albo gdy na prowadzenie pojazdu nie trzeba mieć dokumentu uprawniającego do jego prowadzenia (zob. uw. 1). Obowiązek zwrotu dokumentu można bowiem nałożyć jedynie wtedy, gdy ukarany dysponuje takim dokumentem, a nie gdy nie ma w ogóle uprawnień do prowadzenia pojazdu i dlatego go nie posiada lub gdy dokumentu takiego w ogóle się nie wystawia. W takich sytuacjach okres zakazu biegnie od uprawomocnienia się wyroku, którym go orzeczono.

5. Przepis art. 29 § 4 nakazuje zaliczyć na poczet zakazu prowadzenia pojazdów okres zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów.

Prawa jazdy występują w kilku kategoriach: A i A1 - dla prowadzenia motocykli w zależności od pojemności silnika; B, B1, C i C1 dla prowadzenia pojazdów samochodowych o określonej masie oraz ciągników rolniczych i pojazdów wolnobieżnych; D i D1- dla prowadzenia tylko autobusów, ciągników rolniczych i pojazdów wolnobieżnych; T - dla ciągników rolniczych z przyczepą lub pojazdu wolnobieżnego oraz o kategoriach łączonych, w tym +E, odnośnie do kierowania pojazdem lub zespołem pojazdów z przyczepą (art. 88 Prawa o ruchu drogowym). Innymi dokumentami uprawniającym do kierowania pojazdami są: pozwolenia na kierowanie tramwajem (art. 95 Prawa o ruchu drogowym) oraz karta rowerowa i motorowerowa dla osób, które nie ukończyły lat 18, które uprawniają także do prowadzenia pojazdu zaprzęgowego (art. 96 Prawa o ruchu drogowym).

Samo zatrzymanie prawa jazdy jest środkiem przymusu, którego celem jest, z jednej strony natychmiastowe wyłączenie z danego rodzaju ruchu sprawcy wykroczenia, z drugiej zaś zabezpieczenie realności orzeczonego później za to wykroczenie zakazu prowadzenia pojazdów. W świetle Prawa o ruchu drogowym policjant zatrzymuje, za pokwitowaniem, prawo jazdy w razie stwierdzenia, że kierujący pojazdem znajduje się w staniu po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie jak alkohol, co dotyczy czynów z art. 86 § 2 i art. 87 § 1 i 2 k.w., a może je zatrzymać w razie uzasadnionego podejrzenia, ze kierowca popełnił wykroczenie, za które może być orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów, co z kolei odnosi się do wykroczeń z art. 92 § 2 i art. 93 § 1 k.w. (art. 135 ust. 1 pkt 1 lit. a i pkt 2 Prawa o ruchu drogowym); to samo dotyczy zatrzymywania pozwolenia do kierowania tramwajem (art. 139 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym). Podobne uprawnienia w stosunku do kierujących pojazdami, którzy wykonują transport drogowy (krajowy lub międzynarodowy) lub przewóz na potrzeby własne, mają inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego (art. 139 ust. 4 Prawa o ruchu drogowym). Zatrzymanie powyższe jest tzw. zatrzymaniem faktycznym. Zatrzymane prawo jazdy powinno być bowiem niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni, przekazane sądowi właściwemu do rozpoznania sprawy o wykroczenie; w razie jednak prowadzenia badania krwi lub moczu dla oceny trzeźwości kierowcy lub na zawartość w niej (nim) innego środka odurzającego, prawo jazdy przekazuje się sądowi wraz z wynikami tych badań, ale jeżeli wyniku tego nie uzyskano w ciągu 30 dni, należy niezwłocznie zwrócić prawo jazdy kierowcy (art. 136 Prawa o ruchu drogowym). O zatrzymaniu prawnym prawa jazdy decyduje sąd, który powinien postanowienie w tej materii wydać w ciągu 14 dni od otrzymania prawa jazdy; w razie postanowienia o jego zatrzymaniu zainteresowanemu służy zażalenie (art. 137 Prawa o ruchu drogowym); nie przysługuje ono natomiast na odmowę zatrzymania tego dokumentu. Okres zatrzymania liczy się jednak od faktycznego zatrzymania prawa jazdy przez policjanta lub inspektora ITD. I to ten okres podlega zaliczeniu na poczet orzeczonego następnie zakazu prowadzenia pojazdów. Od strony procesowej nakaz taki wynika też z art. 82 § 2 pkt 2 k.p.w., a w razie braku takiego rozstrzygnięcia, lub gdy jest ono wadliwe, można uzupełnić wydany wyrok w drodze postanowienia wydanego na posiedzeniu, na które służy zażalenie (art. 84 k.p.w.). Zob. też R.A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2005, s. 773-795; T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia..., s. 222-223, 323 i 337.

Art. 30. Przepadek przedmiotów

1. Przepadek przedmiotów (do nowelizacji sierpniowej 1998 r. - przepadek rzeczy) jest przewidziany w samym Kodeksie za wykroczenia: z art. 56 i 57 (nielegalna zbiórka ofiar), art. 61 (przywłaszczenie stanowiska, stopnia, tytułu, oznaki czy munduru, a także ich ustanawianie, wytwarzanie, publiczne rozpowszechnianie, noszenie lub używanie), art. 63a (nielegalne umieszczanie ogłoszeń), art. 68 (bezprawny wyrób pieczęci, godeł lub znaków instytucji lub organizacji), art. 83 (nieostrożne obchodzenie się z materiałami wybuchowymi, łatwopalnymi lub promieniotwórczymi), art. 96a (nielegalne posiadanie w pojeździe urządzeń lub oznakowań pojazdów uprzywilejowanych), art. 118 (ubój zwierzęcia bez zezwolenia), art. 128 (gra hazardowa), 129 (nielegalny wyrób, posiadanie, nabywanie i zbywanie wytrychów) i z art. 158 (nielegalne pozyskanie drzewa z lasu). Jeżeli zbiórka ofiar była prowadzona bez zezwolenia lub na zapłacenie grzywny za inna osobę (art. 56 § 3in fine i art. 57 § 3), a także za nielegalne ustanawianie, wytwarzanie, rozpowszechnianie, używanie lub noszenie znaków, odznak, godeł, czy mundurów (art. 63 § 3 w zw. z § 2) oraz za wykroczenia z art. 68, 96a, 128, 129 i 158 k.w. - przepadek jest obligatoryjny. W pozostałych wypadach (art. 56 § 3in principio i § 4, art. 61 § 3 w zw. z § 1, art. 63a, 83 i 118 k.w.) jest on fakultatywny. Przeważa tu zatem nieznacznie przepadek obowiązkowy. Należy przy tym zauważyć, że "przedmiotem" w rozumieniu Kodeksu jest zarówno rzecz ruchoma, jak i pieniądz polski lub obcy oraz dokument upoważniający do otrzymania sumy pieniężnej (np. czek) lub odsetek od kapitału bądź kapitału czy stwierdzający uczestnictwo w spółce (art. 47 § 7), których też może dotyczyć przepadek (zob. np. art. 128 § 2).

Przepadek przedmiotów występuje także w ustawach szczególnych, tu częściej jak dotąd jako środek fakultatywny. Przepadek przewidują więc wspominane już (zob. uw. 3, 4 i 6 do art. 28 i uw. 1 do art. 29) ustawy: z dnia 23 stycznia 2004 r. - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego - obligatoryjnie (art. 165), z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym - fakultatywnie (art. 27 ust. 2), z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi - fakultatywnie (art. 43 ¹ ust. 3), z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody - fakultatywnie (art. 129 pkt 1) i z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - fakultatywnie (art. 111 ust. 2 pkt 1 i 2 i art. 112 ust. 3 pkt 1 i 2), ale także m.in. ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz. U. Nr 33, poz. 289) - fakultatywnie (art. 45 ust. 2), z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.) - fakultatywnie (art. 12 ust. 3), z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach (Dz. U. Nr 42, poz. 473 z późn. zm.) - fakultatywnie (art. 14 ust. 2) czy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.) - obligatoryjnie (art. 69 ust. 2).

2. Przepis art. 30 określa zasady orzekania przepadku przedmiotów. Uznaje więc w § 1, że przepadek, jeżeli jest przewidziany w ustawie, obejmuje:

a przedmioty służące do popełnienia wykroczenia, a więc narzędzia tego czynu, jego środki (instrumenta seleris), w tym jednak także przedmioty będące przedmiotem danego wykroczenia, np. pieczęcie, stemple czy papiery firmowe, jak przy wykroczeniu z art. 61, rozlepiane nielegalnie plakaty, afisze, apele czy ulotki, jak przy czynie z art. 63a, materiały wybuchowe lub łatwopalne, będące przedmiotem czynu z art. 83, urządzenia i sygnalizacje, stanowiące przedmiot czynu z art. 96a k.w., ale też pieniądze i inne przedmioty służące do gry hazardowej, np. karty, sztony, stoliki itp. (art. 128), czy nielegalnie posiadane, nabywane lub dostarczane innym wytrychy (art. 129) oraz

b przedmioty pochodzące z wykroczenia bezpośrednio lub pośrednio (np. po zbyciu i nabyciu na uzyskane środki innej rzeczy lub zamianie przedmiotu pochodzącego z tego czynu na inną rzecz), czyli jego owoce (producta seleris), ale tu tylko gdy ustawa tak stanowi. W Kodeksie tak postanowiono w art. 56 § 3 i 4 oraz art. 57 § 3, gdzie przepadkiem objęto przedmioty uzyskane z nielegalnej zbiórki ofiar, w tym i pieniądze uzyskane w zamian za ofiary zebrane w naturze, w art. 61 § 3, gdzie przepadkiem objęte są także (zob. pkt a) przedmioty tego wykroczenia, tzn. przywłaszczone sobie i publicznie noszone odznaki, odznaczenia, mundury, czy stopnie, w art. 68 § 3, w którym przedmiotem przepadku są nielegalnie wytworzone godła, pieczęcie lub znaki instytucji lub organizacji, w art. 118 § 3, którym obejmuje przepadkiem mięso z nielegalnego uboju, czy w art. 158 § 2, gdzie objęto nim nielegalnie pozyskane drewno z lasu.

Także ustawy szczególne przewidując przepadek, nie zawsze ograniczają się do przepadku przedmiotu czynu, czyli tego co służy do jego popełnienia (tak np. w ustawie o doświadczeniach na zwierzętach z 2005 r., gdzie przepadek - art. 45 ust. 2 - ogranicza się do zwierząt doświadczalnych, w ustawie z 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami palenia tytoniu, gdzie zakłada się - art. 15 - tylko przepadek wyrobów tytoniowych będących przedmiotem sprzedaży wbrew ustawowym zakazom, czy w ustawie o kosmetykach z 2001 r. (Dz. U. Nr 42, poz. 473 z późn. zm.), która obejmuje przepadkiem - art. 14 ust. 6 - tylko kosmetyk bezprawie wprowadzony do obrotu), ale przewidują nierzadko też przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio lub pośrednio z wykroczenia, jak np. ustawy: o rybactwie śródlądowym z 1985 r. (art. 27 ust. 2), o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 129 pkt 1), o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. (art. 69 ust. 2) czy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. (art. 111 ust. 2 i art. 112 ust. 3).

3. W § 5, dodanym tu przez nowelę sierpniową 1998 r., zastrzega się jednak, że przepadku nie orzeka się, jeżeli byłoby to niewspółmierne do wagi popełnionego wykroczenia, chyba że chodzi o przedmiot pochodzący bezpośrednio z wykroczenia, zatem ograniczenie to odnosi się do przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia, a nie do jego owoców. W piśmiennictwie wskazuje się więc np., że wjazd samochodem do rezerwatu przyrody, stanowi wykroczenie naruszenia zakazu wprowadzonego na podstawie ustawy (art. 127 ustawy o ochronie przyrody z 2004 r.), a samochód staje się narzędziem tego czyn, ale mimo że narzędzia i przedmioty służące do popełnienia wykroczenia podlegają tu fakultatywnemu przepadkowi (art. 129 pkt 1 tej ustawy), to właśnie z uwagi na zakaz płynący z art. 30 § 5 nie wolno orzekać jego przepadku (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 233).

4. Przepis § 2 zakłada możliwość orzeczenie przepadku także wobec przedmiotu niebędącego własnością sprawcy, ale pod warunkiem, że ustawa tak stanowi, a więc, że przepis szczególny zakładający przepadek za dane wykroczenie to przewiduje. Nie jest własnością sprawcy zarówno przedmiot, do którego nie dysponuje on w ogóle prawem własności (np. przedmiot użyczony), jak i taki, wobec którego jego prawo ma postać współwłasności. Kodeks wykroczeń nie przewiduje jednak w tej drugiej sytuacji przepadku równowartości udziału we współwłasności, jak czyni to Kodeks karny (art. 44 § 7), ale zakłada przepadek przedmiotu, tyle że jedynie, gdy przewiduje to dany przepis szczególny. W Kodeksie zastrzeżenia takie istnieją w art. 61 § 3, art. 96a § 3, art. 118 § 3, art. 128 § 2 i art. 129 § 3. Funkcjonują one także w ustawach szczególnych, np. w art. 27 ust. 4 ustawy o rybactwie śródlądowym z 1985 r., w art. 165 ust. 3 ustawy - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego z 2004 r., art. 15 ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami palenia tytoniu z 1995 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55 z późn. zm.), art. 69 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r., art. 129 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. czy art. 41 ust. 2 ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich z 1997 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1762 z późn. zm.). Tam gdzie ustawa nie przewiduje omawianego zastrzeżenia, ale zakłada przepadek, nie może on objąć rzeczy, która nie jest wyłączną własnością sprawcy wykroczenia, chyba że czynu tego dopuścili się np. wszyscy współwłaściciele danego przedmiotu (zob. też np. uch. SN z dnia 21 kwietnia 1989 r., V KZP 3/89, OSNKW 1989, nr 3-4, poz. 21).

5. Kodeks wykroczeń nie zna przepisu na wzór art. 44 § 5 k.k., zakładającego, że przepadku nie orzeka się, gdy przedmiot podlega zwrotowi pokrzywdzony lub innemu uprawnionemu podmiotowi lub art. 31 § 1a i 2 (w zw. z art. 49) k.k.s., według których przepadku nie orzeka się, jeżeli przedmiot mu podlegający jest własnością osoby trzeciej, a sprawca uzyskał go w drodze przestępstwa lub wykroczenia oraz że wobec narzędzi służących do popełnienia zabronionego czynu skarbowego, a niebędących własnością jego sprawcy, przepadek jest możliwy jedynie przy wykazaniu, że osoba ta nie zachowała wymaganej ostrożności, przy której przewidywałaby lub mogła przewidzieć, że dany przedmiot może posłużyć do popełnienia czyny skarbowego. Nie może jednak budzić wątpliwości, że również na gruncie prawa wykroczeń, choćby ustawa przewidywała przepadek przedmiotu, także gdy nie jest on własnością sprawcy, niedopuszczalne jest orzekanie takiego przepadku, jeżeli sprawca wszedł w jego posiadanie w drodze uprzedniego przestępstwa lub wykroczenia, a więc gdy należy zwrócić go właścicielowi. Przepadek nie może bowiem godzić w osobę, która daną rzecz utraciła w wyniku wcześniejszego czynu zabronionego. Np. gdy ktoś bezprawnie posiada wytrychy (art. 129 § 1 k.w.), ale skradzione uprzednio (art. 119 § 1 k.w.) osobie wykonującej zawód, w której były i są one jej potrzebne, czy organizuje na targowisku grę hazardową (art. 128 § 1 k.w.), kradnąc uprzednio dla tego celu (art. 119 § 1 k.w.) lub zabierając samowolnie z ogrodu sąsiada w celu użycia dla tej gry (art. 127 § 1 k.w.) stolik ogrodowy innej osoby albo dokonuje bez uprawnień połowu ryb używając do tego wędki, która jako narzędzie podlega tu przepadkowi (art. 27 ust. 4 ustawy o rybactwie śródlądowym), ale którą uprzednio samowolnie zabrał, w celu jej użycia, innej osobie albo ją jej ukradł, to rzecz mimo że stanowi przedmiot podlegający przepadkowi, powinna być jednak zwrócona uprawnionej osobie. Jeżeli natomiast przedmiot ten sprawca uzyskał legalnie np. jako użyczony mu i wykorzystał do popełnienia wykroczenia, za które przepadek obejmuje także rzecz do niego nienależącą, to przedmiot ten podlega jednak przepadkowi. Podlegają też przepadkowi np. pieniądze grających w grę hazardową, czyli jej uczestników, a nie tylko jej organizatora, jako że przepadkiem objęte tu są pieniądze "służące do gry, choćby nie stanowiły własności sprawcy" (art. 128 § 2 k.w.).

6. Orzekając przepadek należy w wyroku dokładnie określić konkretne przedmioty, jakie środek ten obejmuje (res in specie), a więc kwoty pieniędzy (np. art. 56 i 57 oraz 128) polskich lub także obcych i w jakich walutach, dokładnie opisane odznaki, odznaczenia, stroje czy mundury albo pieczęcie czy stemple (art. 61) lub afisze bądź plakaty czy ulotki (art. 63a) albo znaki i godła instytucji (art. 68), czy konkretne materiały wybuchowe lub łatwopalne (art. 83), określone przedmioty, które służyły do gry hazardowej (art. 128) itd.

Sam przepadek następuje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia (art. 30 § 3), a więc po bezskutecznym upływie terminu do zaskarżenia wyroku lub z datą wydania orzeczenia w drugiej instancji, w którym środek ten utrzymano w mocy lub jedynie zmodyfikowano. Przedmioty objęte przepadkiem przechodzą wtedy, zgodnie z § 4 art. 30, ex lege na własność Skarbu Państwa, chyba że ustawa stanowi inaczej. Niekiedy bowiem przepis szczególny nakazuje inne postąpienie z przedmiotem przepadku. I tak, np. w art. 56 § 5 i art. 57 § 4 k.w. przyjęto, że przedmioty z nielegalnych zbiórek ofiar należy przekazać instytucji pomocy społecznej lub kulturalno-oświatowej, zaś w art. 69 ust. 2 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. oraz art. 14 ust. 7 ustawy o kosmetykach z 2001 r., że sąd może zarządzić zniszczenie przedmiotów, których przepadek orzeczono.

Art. 31. Podanie orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób

1. Przepis art. 31 nie został wprawdzie zmieniony przez nowelizację sierpniową 1998 r., ale mimo to ma on obecnie inny charakter. Jak już wspomniano (zob. uw. 1 art. 28), przed tą nowelizacją była ta jedyna ówczesna kara dodatkowa, którą można było orzec, za każde wykroczenie, nie wymagano bowiem, aby istniała podstawa w przepisie szczególnym do jej zastosowania (zob. np. M. Bojarski, W. Radecki, Kodeks wykroczeń z komentarzem, s. 75; A. Gubiński, Katalog środków karnych..., s. 50). Nowy § 2 art. 28 zmienił ten stan i podanie orzeczenia (wyroku) skazującego (o ukaraniu) do publicznej wiadomości w szczególny sposób, tak jak każdego środka karnego, jest obecnie możliwe także tylko wtedy, jeżeli przepis szczególny tak stanowi . Zasadnie zatem w przywołanym już wcześniej (zob. uw. 2 do art. 28) wyroku SN z dnia 28 sierpnia 2002 r., WK 28/02, wskazano, że orzeczenie środka karnego podania orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób za wykroczenie z art. 87 § 1 k.w., nawet na wniosek samego obwinionego zaakceptowany przez oskarżyciela (art. 73 i 64 k.p.w.), nie jest możliwe, gdyż za wykroczenie to środek ów nie jest przewidziany.

Środek, o jakim mowa w art. 31, przewidziany jest aktualnie tylko w Kodeksie wykroczeń i jedynie za trzy wykroczenia, a to w art. 70 § 3, za czyny z jego § 1 i 2 (tzn. podjęcie czynności, której nieumiejętne wykonanie może wywołać zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka, przez osobę niezdolną do jej wykonania lub powierzenie jej takiej osobie oraz podejmowanie czynności zawodowych przez osobę znajdującą się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka) i w art. 74 § 2 za czyn z jego § 1 (tj. niszczenia, uszkadzania, usuwania lub czynienia nieczytelnymi znaków lub napisów ostrzegających przed niebezpieczeństwem lub ogrodzeń i innych urządzeń zapobiegających takiemu niebezpieczeństwu). We wszystkich tych wypadkach jest to przy tym środek fakultatywny.

2. Przepis art. 31 § 1wskazuje na podstawową przesłankę stosowania omawianego środka przyjmując, że orzeka się go "wtedy, gdy może to mieć znaczenie wychowawcze". Z uwagi na wynikającą z art. 73 § 3 i art. 74 § 2 fakultatywność środka, użycie w art. 31 § 1 wyrażenia "orzeka się", nie oznacza bynajmniej obowiązku orzeczenia, a jedynie wskazanie, iż środek ten ma być orzekany tylko pod warunkiem wskazanym w tym przepisie; jest to zatem dopełnienie przepisów szczególnych, które go przewidują.

W doktrynie, mając na uwadze wcześniejsze, nadmierne, stosowanie tego środka przez ówczesne kolegia ds. wykroczeń, z - jak się podnosi - naiwną też wiarą w skuteczność publicznego zawstydzenia, wskazuje się na potrzebę wyjątkowej ostrożności w ocenie potrzeby i możliwości oddziaływania wychowawczego podania wyroku do publicznej wiadomości w szczególny sposób (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 242-243; Marek, Prawo wykroczeń, s. 93-94). Wydaje się jednak, uwzględniając wykroczenia, których analizowany środek obecnie może dotyczyć, że można in concreto dopatrzeć się niekiedy potrzebę jego zastosowania za te wykroczenia, ale raczej nie wówczas, gdy z uwagi na ustalone okoliczności, jest to skazanie stosunkowo łagodne, np. na niewielką grzywnę. Chodzi zatem raczej o skazania za owe wykroczenia, ale popełnione w okolicznościach nadających czynowi poważniejszą wagę, skutkującą też surową reakcją karną.

3. Przepis § 2 w zdaniu pierwszym określa, na czym polega ów szczególny sposób podania wyroku do publicznej wiadomości. Ma to być ogłoszenie orzeczenia w: a) zakładzie pracy, w którym sprawca pracuje lub b) uczelni, w której studiuje, albo c) miejscu jego zamieszkania (np. nakazanie wywieszenia treści wyroku w jednostce zarządzającej lokalem zajmowanym przez ukaranego i w klatce schodowej jego domu albo na tablicy osiedlowej), bądź d) innym właściwym miejscu, np. przed frontem żołnierzy w jego jednostce albo e) w inny stosowny sposób, w tym także zatem w prasie czy innych mediach. Zgodnie z § 2 zdanie drugie ogłoszenie może, ale nie musi, nastąpić na koszt ukaranego. W tym wypadku jednak należy mieć na uwadze koszty publikacji, zwłaszcza medialnych (prasowych, radiowych czy nawet w lokalnej telewizji), które są raczej niewspółmiernie wysokie do finansowych reakcji karnych grożących za wykroczenie (grzywien), zatem sięganie do tego sposobu stosowania omawianego środka winno być naprawdę wyjątkowe.

Art. 32. Nawiązka

1. Przepis ogranicza się jedynie do wskazania, kto jest beneficjentem nawiązki w tych wypadkach, gdy nawiązkę przewiduje przepis szczególny Kodeksu lub innej ustawy; te ostatnie jednak często dodatkowo precyzują ów podmiot. Drugim przepisem tej części Kodeksu dotyczącym nawiązki jest art. 37, który normuje nawiązkę za czyn chuligański i już inaczej określa podmioty, na rzecz których orzeka się wówczas ten środek karny (zob. uwagi do art. 37). Podobne rozwiązanie znajdujemy w ustawach szczególnych, gdzie obok przepisów zakładających nawiązkę dla pokrzywdzonego (tak np. w art. 27 ust. 2 pkt 1 ustawy o rybactwie śródlądowym z 1985 r., tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) są też przepisy zakładające ją np. na cel społeczny (tak np. art. 129 pkt 2 przywoływanej już ustawy o ochronie przyrody z 2004 r., a także w art. 37 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt, tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.).

Nawiązka jest, podobnie jak obowiązek naprawienia szkody, związana z zaistnieniem szkody jako efektu czynu zabronionego. O ile jednak wskazany obowiązek służy jedynie naprawieniu faktycznej szkody, a więc pełni rolę kompensacyjną, to nawiązka ma jednak funkcje represyjno-kompensacyjne . Może ona zatem naprawiać szkodę, ale nie musi, nie musi też być powiązana ściśle z jej rozmiarem. Ma być bowiem niezależnie od kar dodatkową represją prawną o charakterze finansowym. Wyraźnie kompensacyjny charakter nawiązki widać np. w art. 162 § 3 k.w., gdzie za zanieczyszczenie lasu przewidziano ją "do wysokości równej kosztom" rekultywacji gleby, oczyszczenia wody lub wydobycia, wykopania, usunięcia z lasu i zniszczenia lub neutralizacji odpadów.

Brak konieczności ścisłego powiązania z wielkością szkody pozwala jednak stosować ją tam, gdzie: a) sama szkoda jest nikła i zbędne jest jej dokładane badanie, co z uwagi na błahość wykroczeń ma istotne znaczenie także dla szybkiego i sprawnego orzekania, jak i wówczas, gdy b) odszkodowanie jest trudne bądź niemożliwe do wyliczenia albo naprawienie szkody jest nierealne. Przykładem pierwszego podejścia może np. nawiązka z art. 123 § 3 k.w. (za drobną kradzież ogrodową), którą orzeka się do 50 zł, czy z art. 144 § 3 k.w., za deptanie trawników, uszkadzanie roślinności w miejscach przeznaczonych do użytku publicznego lub dopuszczanie do jej niszczenia przez zwierzęta, orzekana do 500 zł. Za przykład zaś drugiego mogą służyć np.: nawiązka przewidziana w art. 63a § 2 k.w. za bezprawne, bez zgody zarządcy danym miejscem, rozlepianie plakatów czy afiszy, gdzie przewidziano obowiązek przywrócenia do staniu poprzedniego "lub" nawiązkę do 1500 zł, czy nawiązka przewidziana w art. 165 ust. 1 powoływanej już ustawy - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego z 2004 r., gdzie za wykroczenia m.in. rozlepiania plakatów lub haseł wyborczych na budynku, ogrodzeniu, latarni czy urządzeniu energetycznym lub innym bez zgody właściciela lub zarządcy danego miejsca albo w taki sposób, że nie można ich usunąć bez spowodowania szkód, zakłada się przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do wykroczenia (np. owych naklejonych plakatów) "lub" nawiązkę do 1500 zł (np. w związku z plakatem naklejonym w taki sposób, że jego usunięcie spowoduje szkodę), albo nawiązka z powołanego już art. 129 ustawy o ochronie przyrody z 2004 r., gdzie zakłada się orzeczenie obowiązku przywrócenia stanu poprzedniego, "a jeżeli obowiązek taki nie byłby wykonalny - nawiązkę do 10 000 złotych".

Represyjność nawiązki dostrzegalna jest zwłaszcza tam, gdzie funkcjonuje ona obok i razem z obowiązkiem naprawienia szkody lub gdy jej wysokość może znacznie przewyższać szkodę. Przykładem zastosowania obu tych ujęć może być art. 120 § 3 k.w., zakładający za kradzież, wyrąb i przywłaszczenia drzewa z cudzego lasu nawiązkę w wysokości "do podwójnej wartości" skradzionego, przywłaszczonego lub wyrąbanego drzewa, a gdy drzewo to nie zostało odebrane, nadto jeszcze obowiązek zapłaty jego równowartości, zaś drugiego z nich np. nawiązkę z art. 27 ust. 2 pkt 1 ustawy o rybactwie śródlądowym z 1985 r., gdzie zakłada się nawiązkę "do pięciokrotnej wartości" przywłaszczonych ryb, nawiązkę z art. 56 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o sporcie kwalifikowanym (Dz. U. Nr 155, poz. 1298 z późn. zm.) za bezprawne wykorzystywanie i używanie symboliki olimpijskiej, orzekaną na rzez Polskiego Komitetu Olimpijskiego w kwocie od 50 000 do 100 000 zł, wspomnianą już nawiązkę z art. 129 ustawy o ochronie przyrody, orzekaną do 10 000 zł, czy nawiązkę przewidzianą w ustawie z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.), gdzie założono ją w wysokości do 1000 zł za każdy miesiąc, w którym nastąpiło bezumowne pobranie wody z urządzeń wodociągowych (art. 28 ust. 5).

2. W porównaniu z Prawem o wykroczeniach z 1932 r., które przewidywało nawiązkę tylko za dwa wykroczenia, a mianowicie kradzież ogrodową (art. 55) i uszkodzenie cudzego ogrodu lub drzewa (art. 54), w obecnym Kodeksie instytucja ta obejmuje już kilkanaście wykroczeń. Obligatoryjnie jest ona przewidziana wart. 120 § 3 (za kradzież drzewa z lasu), art. 150 § 3 (za uszkodzenie cudzego ogrodu lub drzewa owocowego bądź krzewu owocowego) i w art. 162 § 3 (za zanieczyszczanie lasu, jego gleby i wód przez zakopywanie, zatapianie, odprowadzanie do gruntu lub w inny sposób składowanie w lesie kamieni śmieci, padliny lub innych nieczystości). Fakultatywnie natomiast zakładają ten środek karny przepisy art. 63a § 2 k.w. (za nielegalne umieszczanie ogłoszeń), art. 66 § 2 (za zbędną czynność wywołaną fałszywym alarmem), art. 105 § 3 (za szkodę wyrządzoną przez nieletniego na skutek doprowadzenia, w wyniku zaniedbania obowiązków rodzicielskich lub opiekuńczych, tegoż nieletniego do popełnia przez niego czynu zabronionego), art. 123 § 3 (za kradzież ogrodową), art. 144 § 3 (za niszczenie roślinności na terenach użytku publicznego), art. 148 § 3 (za szkodnictwo leśne), art. 151 § 5 (za niedozwolony wypas i przeganianie zwierząt przez cudzy grunt lub wodę zamkniętą lub zarybioną), art. 152 § 2 (za niszczenie kosodrzewiny), art. 156 § 3 k.w. (za niszczenie cudzych zasiewów, sadzonek lub trawy) i z art. 162 § 3 k.w. (za zaśmiecanie lasu).

Nawiązka na rzecz pokrzywdzonego występuje także w ustawach szczególnych. Jako obligatoryjną przewiduje ją tylko wskazywana już Ordynacja do Parlamentu Europejskiego z 2004 r. (art. 165 ust. 1), jako fakultatywną przywoływane już także ustawy: o sporcie kwalifikowanym z 2005 r. (art. 56 ust. 2), o rybactwie śródlądowym z 1985 r. (art. 27 ust. 2 pkt 1) oraz o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków z 2001 r. (art. 28 ust. 5).

3. Wysokość ustawowych granic nawiązek jest różna. Kodeks przewiduje ją jako nawiązkę: a) do 50 zł (art. 123 § 3), b) do 150 zł (art. 120 § 3, gdyż zakładana tu nawiązka do podwójnej wartości wyrąbanego lub skradzionego drzewa, nie może przekroczyć 150 zł, jako że dla bytu tego czynu jako wykroczenia wartość jego przedmiotu nie może być wyższa niż 75 zł - § 1 art. 120), c) do 500 zł (art. 144 § 3, art. 148 § 3, art. 152 § 2 i art. 156 § 3) i d) do 1000 zł (art. 66 § 2 i art. 105 § 3 oraz w art. 37) oraz e) do 1500 zł (art. 63a § 2, art. 150 § 3 i art. 151 § 5). Ponadto funkcjonuje tu nawiązka pokrywająca w wysokości pokrywającej koszty oczyszczenia zanieczyszczonego lasu (art. 162 § 3). W ustawach szczególnych pojawiają się nawiązki określone kwotowo: do 1000 zł (art. 37 ust. 4 ustawy o ochronie zwierząt z 1997 r.), do 1000 zł, ale miesięcznie, za każdy miesiąc popełniania czynu (pobierania bezumownie wody z wodociągów - art. 28 ust. 5 ustawy z 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę), do 1500 zł (art. 165 ust. 1 Ordynacji wyborczej do Parlamentu Europejskiego), do 10 000 zł (art. 129 ustawy o ochronie przyrody z 2004 r.), do od 50 000 do 100 000 zł (art. 56 ust. 2 ustawy o sporcie kwalifikowanym z 2005 r.), jak i wskazane określoną krotnością, jak np. "pięciokrotna wartość" przywłaszczonych ryb (art. 27 ust. 2 pkt 1 ustawy o rybactwie śródlądowym), czy "do wysokości dwudziestokrotnego minimalnego wynagrodzenia" (z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r.).

4. W świetle art. 32 "nawiązka" ma być zasądzona "na rzecz" pokrzywdzonego; w art. 37 k.w. oraz w ustawach szczególnych dopuszcza się jej zasądzanie także "na rzecz" innych jeszcze podmiotów. Jest ona zasądzana od sprawcy, przeto przy wielości współuczestników zdarzenia będącego wykroczeniem, naturalne jest zasądzanie nawiązki od każdego z nich. Nawiązka obciążająca określonego uczestnika zdarzenia, nie może być wtedy wyższa od przewidzianej w przepisie, ale łącznie mogą one dawać kwotę niższą lub równą albo przewyższającą wielkość nawiązki wskazaną w przepisie; ten ostatni określa bowiem rozmiar nawiązki, w jakiej można lub trzeba orzec ją od jednego (każdego) współuczestnika zdarzenia będącego wykroczeniem. Kwestia rzekomego nadmiernego wzbogacenia się pokrzywdzonego nie może tu mieć znaczenia, chodzi bowiem o środek represyjno-kompensacyjny, a nie jedynie kompensacyjny. Sugestie, że można wtedy - kierując się zasadami prawa cywilnego (art. 366 k.c.) zasądzić nawiązkę solidarnie (tak np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 92), nie są trafne, akcentują bowiem aspekt cywilny, kompensacyjny, pomijając element represyjny tego środka i płynący z art. 34 k.w. nakaz indywidualizacji także środka karnego. Podzielić natomiast należy stanowisko zawarte w uchwałach SN z dnia 20 listopada 1996 r., I KZP 28/96 i I KZP 30/96 (OSN Prok. i Prawo 1997, nr 1, poz. 4 i 5), że w sytuacji, gdy ustawa zakłada, iż orzeka się na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę "w wysokości podwójnej wartości drzewa", oznacza to, że nawiązkę w tej wysokości sąd orzeka od każdego ze współsprawców, a także od każdego z pomocników i podżegaczy. Tam jednak, gdzie przepis zakłada nawiązkę w granicach określonych kwot lub wskazuje tylko górną jej granicę, choćby rozmiarem szkody lub określoną krotnością (zob. uw. 3), sąd może różnicować wysokość nawiązki orzekanej od każdego ze współuczestników, mając na względzie art. 34 k.w.

5. Orzekając nawiązkę sąd powinien wskazać jej podstawę prawną , a więc przepis, w oparciu o który ją orzeka (nie jest takim art. 32, lecz przepis szczególny, z którego wynika możliwość lub nakaz orzeczenia nawiązki), określić jej beneficjenta, a więc konkretny podmiot, na rzecz którego orzeka nawiązkę (pokrzywdzonego lub inny wnikający z danego przepisu podmiot, który jednak należy skonkretyzować przez wskazanie określonej np. instytucji społecznej lub oddziału z jej lub jego siedzibą itd.), oraz podać kwotę nawiązki. Jeżeli orzeczona nawiązka nie pokrywa pokrzywdzonemu szkody, to może on jej pełnego pokrycia dochodzić w postępowaniu cywilnym. Podobnie, gdyby nawiązkę przepis przewidywał nie dla pokrzywdzonego, który odniósł szkodę wyrządzoną danym wykroczeniem, lecz na rzecz innego podmiotu, pokrzywdzonemu pozostaje droga cywilna dla dochodzenia jej naprawienia.

Art. 33. Dyrektywy wymiaru kary i środka karnego

1. Przepis określa obecnie dyrektywy sądowego wymiaru kar i środków karnych. Został on zmodyfikowany nowelą sierpniową 1998 r. przez: a) dodanie doń § 5 i rozciągniecie przez to przepisu także na nowo ukształtowane tą nowelą środki karne (wcześniej dotyczył "kar", a więc także dodatkowych, ale nie należały do nich wówczas nawiązka i obowiązek naprawienia szkody), b) uchylenie w § 4 pkt 1 i 4 (o działaniu na szkodę mienia społecznego i prowadzeniu próżniaczego trybu życia), c) doprecyzowanie w § 4 pkt 2, że chodzi o osiągnięcie "bezprawnej" korzyści majątkowej, rozszerzenie § 4 pkt 7 także na działanie pod wpływem innego niż alkohol środka oraz d) zastąpienie w § 1 określenia "społeczne niebezpieczeństwo" wyrażeniem "społecznej szkodliwości", a w § 2 określenia "rodzaj i stopień winy" określeniem "stopień winy" (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 31-32).

2. Z przepisu art. 33 § 1 (w powiązaniu z § 5) wynika, że sąd ma swobodę w orzekaniu kary lub środka karnego, orzeka je bowiem według swego uznania. Dotyczy to zarówno samego wyboru rodzaju kary i środka karnego, jak i skorzystania z fakultatywnych złagodzeń (zob. art. 39 i 42 k.w.) lub obostrzeń odpowiedzialności (zob. art. 38 k.w.). Ograniczony jest jednak granicami (kary lub środka) przewidzianymi przez ustawę, przy czym nie chodzi tu tylko o poruszanie się w granicach "ustawowego zagrożenia", a więc wynikającego z naruszonego przepisu, ale także z uwzględnieniem regulacji objętych częścią ogólną Kodeksu czy wynikających z Konstytucji lub umów międzynarodowych. Sąd powinien jednak przy wymiarze kary lub środka karnego mieć też na uwadze trzy ogólne dyrektywy ich orzekania (wymierzania), a to: a) sprawiedliwości, jako że reakcja prawna na czyn winna uwzględniać stopień jego szkodliwości społecznej, czyli być adekwatna, współmierna do niego, b) prewencji ogólnej, czyli celu danego rodzaju reakcji w zakresie jego społecznego oddziaływania, a więc wskazywania, że zamach na określone dobra prawem chronione spotyka się z należytą, właściwą reakcją prawną, co ma też odstraszyć innych od ich popełniania; to w jej ramach można uwzględniać np. nagminność szerzenia się określonych wykroczeń i ich wyjątkową przez to dolegliwość społeczną, które to czynniki nie rzutują na samą szkodliwość społeczną czynu, oraz c) prewencji szczególnej, czyli celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie chce się osiągnąć wobec samego ukaranego, aby wskazać mu nieopłacalność popełniania także drobnych czynów zabronionych, a jednocześnie, przez daną dolegliwość, wdrożyć go do przestrzegania prawa w przyszłości.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę, że w art. 47 § 6 wskazuje, iż przy ocenie stopnia szkodliwości społecznej, a więc w ramach dyrektywny sprawiedliwościowej, należy uwzględniać: rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar grożącej lub wyrządzonej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych obowiązków, postać zamiaru i motywację sprawcy oraz (przy czynach nieumyślnych) rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia. Decyduje tu zatem strona przedmiotowa i podmiotowa wykroczenia, a nie okoliczności dotyczące osoby sprawcy, niewiążące się bezpośrednio z czynem, a więc jego warunki i właściwości osobiste, dotychczasowy sposób życia, karalność lub niekaralność itd. One mają znaczenie, ale dla wymiaru określonej kary lub środka karnego (art. 33 § 2-4).

Z zasady owe trzy dyrektywy nie pozostają ze sobą w konflikcie, a są przy tym równorzędne. Kara współmierna do szkodliwości społecznej czynu, a więc sprawiedliwa, powinna też z założenia prawidłowo kształtować społeczne poczucie, że popełnianie wykroczeń spotyka się z należytą reakcją organów państwa, a więc też nieopłacalne jest ich popełnianie, oraz spełniać cele prewencji szczególnej, w tym powstrzymania sprawcy od naruszania prawa w przyszłości i zapobieżenia takim naruszeniom z jego strony. W doktrynie wskazuje się jednak, że możliwe są niekiedy sytuacje kolizji owych dyrektyw z sugestią, aby dać wówczas prymat prewencji indywidualnej, albo w jej elemencie wychowawczym, albo odstraszającym (zob. np. Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 186; tenże (w:) Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 154; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 135).

3. Przepis art. 33 § 2 (znów w powiązaniu z jego § 5) wskazuje na okoliczności, które mają być przez sąd uwzględniane przy wymiarze kary lub środka karnego. Wskazane są one jedynie przykładowo, użyto bowiem określenia "w szczególności", aby wskazać te najważniejsze i najczęściej występujące, co nie wyklucza wzięcia pod uwagę jeszcze innych okoliczności, jeżeli mogą one mieć wpływ na wymiar kary. W doktrynie ujmuje się je w dwu (tak np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 100-101) lub w trzech grupach (tak np. T. Bojarski, Polskie prawo, s. 135-136), a to bądź jako okoliczności związane z czynem, jego stroną przedmiotową i podmiotową (szkoda, stopień winy, pobudki, sposób działania) oraz dotyczące osoby sprawcy (jego właściwości i warunki osobiste, majątkowe, rodzinne oraz sposób życia przed i po popełnieniu wykroczenia) albo jako okoliczności przedmiotowe (szkoda i sposób działania), podmiotowe (stopień winy i pobudki oraz stosunek do pokrzywdzonego) i charakteryzujące sprawcę (jego właściwości i warunku osobiste, stosunki rodzinne i majątkowe oraz sposób życia przed i zachowanie się po popełnieniu wykroczenia).

W świetle art. 33 § 2 sąd winien przy wymiarze kary lub środka karnego powinien mieć na uwadze w szczególności:

a rodzaj i rozmiar szkody wyrządzonej (ale już nie grożącej jedynie) wykroczeniem, a więc realnie zaistniały uszczerbek na określonych dobrach chronionych prawem, niekoniecznie tylko majątkowych, a więc na mieniu, ale także np. w psychice osoby złośliwie niepokojonej (art. 107) czy u małoletniego doprowadzonego do demoralizacji (art. 105 § 1) albo skłonionego do żebrania (art. 104); natomiast rodzaj spowodowanego zagrożenia, jeżeli wywołuje określony skutek, np. tzw. stłuczka w ramach wykroczenia niezachowania należytej ostrożności w ruchu drogowym (art. 86 § 1) czy zanieczyszczenie wody pitnej lub dla pojenia zwierząt (art. 109), lub uszkodzenie umocnienia na wale przeciwpowodziowym (art. 80 § 1 pkt 6), może być ujmowany w ramach wskazanej okoliczności, w innych zaś wypadkach spowodowanie określonego zagrożenia (np. jazda nieostrożna - art. 86 § 1 - ale bez konkretnego skutku) powinno być uwzględniane przy wymiarze kary, ale jako okoliczność spoza katalogu wskazanego w § 2, jest to bowiem - jak wskazano - katalog otwarty (zob. jednak np. Marek, Prawo wykroczeń , s. 101; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 266);

b stopień winy, to kwestia stopnia naganności, jaki można sprawcy przypisać; wpływają nań, jak już wskazano (zob. uw. 8 do art. 1), te okoliczności, które decydują o ustaleniu zakresu jego swobody w wyborze i realizacji zachowania zgodnego z prawem, a więc o możliwości rozpoznania znaczenia czynu, możliwości podjęcia prawidłowej decyzji w określonej sytuacji oraz możliwości kierowania swym postępowaniem w zaistniałej sytuacji. Uwzględniać tu zatem należy takie okoliczności, jak wiek i związane z nim doświadczenie życiowe, stopień wiedzy sprawcy, jego poziom intelektualny i przyswojenia przez niego reguł moralnych, umiejętności dokonywania wyboru, odporności na bodźce zewnętrzne itd. Istotne jest zatem, czy dane wykroczenie popełniono umyślnie, czy nieumyślnie, jaką postać przyjęła owa umyślność lub nieumyślność (zob. art. 6), bowiem - jak wskazuje się w piśmiennictwie (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks wykroczeń, s. 267) - nawet przy nieumyślności bezmyślność może być stopniowalna i przybrać postać "rażącej" bezmyślności, co powinno być uwzględnione przy wymiarze kary; o zmniejszeniu stopnia winny może być bez wątpienia mowa przy ograniczonej poczytalności sprawcy;

c pobudki, to w istocie emocjonalne przeżycia będące bodźcem popychającym sprawcę do określonego zachowania (np. złośliwość, swawola). Kodeks karny zarówno w ramach dyrektyw wymiaru kary (art. 53 § 2 k.k.), jak i przy wskazaniu, co uwzględnia się przy ocenie stopnia szkodliwości społecznej czynu (art. 115 § 2 k.k.), wskazuje na "motywację sprawcy", tymczasem Kodeks wykroczeń tym ostatnim określeniem posługuje się w art. 47 § 6, przy wskazaniu elementów oceny stopnia szkodliwości społecznej, natomiast w art. 33 § 2, a także w § 3 pkt 3 operuje pojęciem "pobudek". W doktrynie wskazuje się jednak nie bez racji, że należy to kryterium rozumieć szerzej, z uwzględnieniem także motywów (zob. Marek, Prawo wykroczeń , s. 101), a więc także czynników natury intelektualnej i wolicjonalnej, a nie emocjonalnej, kształtujących zachowanie sprawcy i cele, do jakich on zmierza (np. chęć zaszkodzenia drugiemu, chęć uzyskania korzyści kosztem innej osoby, reakcja na krzywdę, chęć zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb życiowych z uwagi na niedostatek, pośpiech usprawiedliwiany celem itd.); motywacja (pobudki) może zasługiwać na uwzględnienie, a więc łagodzić negatywny obraz zdarzenia (np. drobna kradzież z niedostatku czy reakcja na krzywdę), lub na negatywną ocenę bądź wręcz na potępienie (np. złośliwość, zemsta, chęć osiągnięcia korzyści majątkowej itd.);

d sposób działania sprawcy jest elementem strony przedmiotowej, ale kształtowanym też przez stronę podmiotową czynu (np. brutalne i niejako "zwykłe" zniszczenie cudzej rzeczy, złośliwe niepokojenie czy takowe niszczenie urządzeń użytku publicznego). Może on być, jak widać, niekiedy znamieniem czynu (np. "rażące" naruszenie obowiązków rodzicielskich - art. 105 § 1 k.w., "złośliwe" niepokojenie innej osoby - art. 107 k.w., wszczęcie "ze złośliwości lub swawoli" fałszywego alarmu - art. 66 § 1 k.w. lub uszkodzenie "ze złośliwości lub swawoli" np. telefonu publicznego - art. 143 § 1 k.w.); w takich wypadkach samo zaistnienie tej cechy nie rzutuje jednak na wymiar kary, jest to bowiem znamię warunkujące byt wykroczenia, ale jej większe natężenie powinno już być uwzględniane przy wymiarze kary;

e stosunek do pokrzywdzonego, to także element strony przedmiotowej wykroczenia, chodzi bowiem nie o psychiczny stosunek łączący sprawcę z pokrzywdzonym, ale o obiektywnie istniejący stosunek między tymi osobami; ma to wszak znaczenie także dla wymiaru kary, jest bowiem szczególnie naganne, z uwagi na nadużycie zaufania, dopuszczenie się czynu zabronionego np. wobec osoby najbliższej lub szerzej - osoby bliskiej, przyjaciela, osoby pozostającej pod opieką sprawcy itp.;

f właściwości, warunki osobiste, majątkowe oraz stosunki rodzinne sprawcy - o właściwościach osobistych, majątkowych i rodzinnych zob. uw. 5 do art. 24; w tym miejscu należy tylko wskazać, że właściwości sprawcy, o jakich mowa w art. 33 § 2, obejmują to, co zawiera jego konstrukcja psychiczna, a więc jego osobowość związana także z jego wiekiem, stan zdrowia psychicznego, poziom rozwoju intelektualnego, zasób wiedzy, zainteresowania, zdolności, charakter, postawy wobec powszechnie uznawanych wartości, temperament, sprawność działania itd., natomiast warunki osobiste, to jego warunki materialne, bytowe, socjalne, zdrowotne (w zakresie zdrowia fizycznego), mieszkaniowe itd. oraz związane z tym obowiązki, konflikty czy zatargi (zob. też np. W. Wróbel (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny... , t. 1, s. 843; Z. Sienkiewicz (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., t. 1, s. 527); sam młody wiek sprawcy nie jest sam w sobie okolicznością rzutującą na wymiar kary, ale wskazuje on jednak na osobowość nie w pełni jeszcze ukształtowaną, małe doświadczenie życiowe, czy na podatność na wpływy i przez to staje się prognostykiem mniejszego stopnia winy (zob. wyr. SA w Krakowie z dnia 15 stycznia 2003 r., II AKa 357/02, KZS 2003, nr 3, poz. 39);

g sposób życia przed popełnieniem i zachowanie się po popełnieniu wykroczenia mają istotne znaczenie dla realizacji celów wychowawczych i zapobiegawczych kary i środka karnego. Sposób życia przed popełnieniem wykroczenia, to takie okoliczności, jak uprzednia karalność lub niekaralność sprawcy - w orzecznictwie zwraca się uwagę, że "dotychczasowa niekaralność sprawcy może i powinna mieć wpływ na wymiar kary, jeżeli oznacza zarazem co najmniej nienaganne jego życie i pozwala na pozytywną ocenę" (zob. wyr. SN z dnia 21 listopada 1983 r., II KR 239/83, OSNKW 1983, nr 5, poz. 53), jego stosunek do pracy, nauki, przestrzegania porządku prawnego, wywiązywanie się z obowiązków rodzinnych itd. Natomiast zachowanie się po jego popełnieniu, to stosunek sprawcy do popełnionego czynu, a więc m.in. przyznanie się do czynu lub nie albo przerzucanie wręcz odpowiedzialności na inne niewinne osoby, okazanie skruchy lub jej brak bądź towarzyszący temu np. cynizm czy chwalenie się czynem, przeproszenie (lub nie) pokrzywdzonego, naprawienie bądź staranie się o naprawienie szkody itd.

4. Przepis art. 33 § 3 formułuje tzw. okoliczności łagodzące; jest to także katalog otwarty, a ustawa wymienia je tu tylko "w szczególności". Przez wskazane tu ciężkie warunki rodzinne lub osobiste (pkt 1) rozumieć należy przypadki, gdy z uwagi na trudną sytuację majątkową rodziny sprawcy lub jego samego dopuszcza się wykroczenia dla zaspokojenia określonych, a niezbędnych potrzeb, np. kradnie owoce z cudzego ogrodu lub dopuszcza się drobnej kradzież w sklepie (np. kostki masła, batonika, dropsów) lub leku w aptece, gdyż nie stać go na nie, a chce dać je swemu dziecku lub rodzinie dla zapewnienia posiłku, albo lek potrzebny jest jemu samemu. Z kolei działanie pod wpływem silnego wzburzenia wywołanego krzywdzącym stosunkiem do niego innych osób (pkt 2), to problem działania w wyniku emocji, wywołanych zachowaniem innej osoby wobec samego sprawcy albo innej osoby, np. członka rodziny, kolegi bądź nawet osoby obcej, przy czym zachowanie sprawcy może, ale nie musi być skierowane wobec tego, kto spowodował owo wzburzenie, może to więc być także np. zakłócenie spokoju publicznego czy wypięcie się publicznie na "krzywdziciela" mające postać wybryku nieobyczajnego. Działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie (pkt 3), to sytuacje, gdy pobudki, czyli przeżycia psychiczne, jakie skłoniły sprawcę do czynu, nie spotykają się z dezaprobatą (np. litość, miłość itp.), a więc kierował się on dobrymi intencjami, np. zajął się zbłąkanym, zagubionym zwierzęciem i widząc jego stan zaopiekował się nim, powiadamiając o przybłąkaniu się go Policję lub podejmując poszukiwania właściciela - któremu, jak się okazało, zwierzę zagubiło się daleko od miejsca znalezienia, goi i przed kilkoma już miesiącami - dopiero po kilku tygodniach (zob. art. 125 k.w.), gdy zwierzę doszło już do siebie, czy pałając uczuciem do dziewczyny, idąc na spotkanie z nią, wskakuje do cudzego ogródka i zrywa tam kilka tulipanów (art. 123 k.w.), aby jej wręczyć. Nienaganny tryb życia przed popełnieniem wykroczenia (pkt 4) stanowi okoliczność łagodzącą tylko pod dodatkowym warunkiem, że sprawca wyróżniał się spełnianiem swych obowiązków, zwłaszcza w pracy, a owe inne obowiązki to obowiązki rodzinne, społeczne, zawodowe (poza samą pracą) itd.; chodzi tu zatem o to, by była to osoba ciesząca się tak w miejscu zamieszkania, jak i w pracy i w środowisku zawodowym tzw. dobrą opinią. Natomiast przyczynienie się do usunięcia szkodliwych następstw czynu lub staranie się o takie przyczynienie (pkt 5), to tzw. czynny żal, przez naprawienie lub próby naprawienia wywołanego już następstwa czynu (np. szkody), a więc nieuwalniający od odpowiedzialności (zob. art. 11 § 4 i uw. 4 do art. 11), np. naprawienie uszkodzonej cudzej rzeczy czy uszkodzonego znaku ostrzegawczego, zapłacenie za skradzione z cudzego ogrodu kwiatki czy owoce, zwrócenie skradzionej uprzednio rzeczy o wartości niemajątkowej itd.

Okoliczności łagodzące dają podstawę do łagodzenia kary (środka karnego) w granicach sankcji przewidzianych w naruszonym przepisie (np. orzeczenia w dolnych granicach zagrożenia lub wymierzenia kary najłagodniejszego rodzaju wskazanej w tym przepisie), jak i do nadzwyczajnego jej złagodzenia czy nawet odstąpienia od orzeczenia kary lub środka karnego, jeżeli wskażą one, łącznie z innymi okolicznościami, na wypadek zasługujący na szczególne uwzględnienie (zob. art. 39 k.w.).

5. W art. 33 § 4 ujęto, także w otwartym katalogu, okoliczności obciążające, uwzględniane (a nie tylko jako mogące być uwzględnione) przy wymiarze kary i środka karnego. Okoliczności te nie powodują jednak w żadnej mierze nadzwyczajnego obostrzenia kary (środka karnego), nie pozwalają więc wyjść poza granice zagrożenia karą (środkiem karnym), a dają jedynie możliwość orzeczenia danej kary lub środka i (lub) wymierzenia jej (go) w kierunku górnej granicy zagrożenia. Aktualnie Kodeks przewiduje siedem takich okoliczności (o uchylonych pkt 1 i 4 § 4 zob. uw. 1 oraz np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 80-81).

6. Przewidziane w § 4 pkt 2, obecnie jako pierwsza okoliczność obciążająca, działanie w celu osiągnięcia bezprawnej korzyści majątkowej, to działanie dla uzyskania nienależnego przysporzenia majątkowego dla siebie lub innej osoby albo pomniejszenia strat lub kosztów, pod warunkiem jednak, że ta cecha działania sprawcy nie jest już znamieniem danego wykroczenia. Nie można więc mówić o tej okoliczności obciążającej np. przy skazaniu za wykroczenie organizowania nielegalnej zbiórki ofiar na zapłacenie grzywny (art. 57 § 1 k.w.) czy gry hazardowej (art. 128 § 1 k.w.). W orzecznictwie wskazywano też, że nie działa w celu osiągnięcia takiej korzyści ten, kto chce osiągnąć to, co mu się prawnie należy (zob. np. wyr. SN z dnia 17 maja 1972 r., III KR 67/72, OSNKW 1972, nr 10, poz. 157 i aprob. B. Kunicka-Michalska, Glosa, PiP 1973, z. 6, s. 171 i n. czy uch. SN z dnia 15 lutego 1977 r., VII KZP 16/76, OSNKW 1977, nr 4-5, poz. 34 oraz uch. SN z dnia 30 stycznia 1980 r., VII KZP 41/78, OSNKW 1980, nr 3, poz. 24, ale krytycz. W. Wolter, Glosa [do uch. SN z 1977 r.], PiP 1978, z. 3, s. 184 i n., zaś aprob. W. Daszkiewicz, Glosa [do uch. SN z 1980 r.], NP 1980, nr 11-12, s. 213 i n.). Nie można więc mówić o omawianej okoliczności obciążającej np. w sytuacji, gdy dana osoba nakłania swojego niewypłacalnego dłużnika do zorganizowania bez zezwolenia publicznej zbiórki ofiar (art. 56 § 2 k.w.) dla uzyskania środków w celu spłaty tego długu, czyli odzyskania swej wierzytelności albo nakładania w takim samym celu, osobę dłużnika pozostającego wobec niej w stosunku zależności, do żebractwa (art. 104 k.w.), co nie oznacza, aby nie dopuściła się ona owych wykroczeń.

Natomiast, wskazane w § 4 pkt 3, działanie w sposób zasługujący na szczególne potępienie, to działanie oceniane skrajnie negatywnie jako charakteryzujące się np. szczególną brutalnością czy bezwzględnością, podstępność, nacechowane nieliczeniem się z uznanymi powszechnie wartościami itp., np. wyjątkowo niszczycielskie uszkodzenie rabat kwiatowych lub krzewów w cudzym ogrodzie (art. 150 k.w.) czy obsceniczny wybryk nieobyczajny (art. 140 k.w.), np. uprawianie seksu na ławce w parku w dzień przy kręcących się tam dzieciach. Wydaje się, że do zasługujących na takie potępienie można by też było zaliczyć działanie we współdziałaniu z małoletnim, a więc "wciąganie" w swój proceder osób o nie w pełni jeszcze wykształconej osobowości, lub działanie na szkodę osoby bezradnej lub której winien okazać szczególne względy, gdyż jest to bowiem także szczególne naruszenie norm moralnych, ale Kodeks wyodrębnia takie zachowania (§ 4 pkt 8 i 9).

7. Przewidziana w § 4 pkt 4, jako okoliczność obciążająca, uprzednia karalność sprawcy za podobne wykroczenia lub przestępstwo - ale już nie za wykroczenie lub przestępstwo skarbowe (np. z art. 52b k.w. i art. 73a k.k.s.) - to tzw. recydywa specjalna, wymaga się bowiem podobieństwa poprzedniego i obecnego czynu. Kwestię podobieństwa definiuje art. 47 § 2 uznając obecnie (podobnie jak Kodeks karny w art. 115 § 3), że zachodzi ono, gdy poprzedni i obecny czyn, czyli wykroczenie i poprzedni, a więc wykroczenie lub przestępstwo powszechne, spełniają jedno z trzech kryteriów, a mianowicie:

a należą do czynów tego samego rodzaju (przed nowelizacją z sierpnia 1998 r., że są czyny "skierowane przeciwko temu samemu lub zbliżonemu rodzajowo dobru chronionemu"), a więc skierowane są przeciwko takim samym, niekoniecznie identycznym, ale już nie zbliżonym dobrom prawnym, co w konsekwencji prowadzi jednak do wniosku (zob. np. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1401-1402; J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 1997, s. 203), że chodzi o czyny pomieszczone w tym samym rozdziale (tej samej ustawie szczególnej), ale też, że jeżeli w określonym rozdziale Kodeksu umieszczono przepisy służące ochronie dwu lub więcej dóbr (np. porządek i spokój publiczny - rozdział VIII, bezpieczeństwo osób i mienia - rozdział X, bezpieczeństwo i porządek w komunikacji - rozdział XI czy szkodnictwo leśne, polne i ogrodowe - rozdział XIX), to wszystkie te dobra pozostają dobrami tego samego rodzaju (w Kodeksie karny skarbowym wyraźnie zastrzeżono odnośnie do tej materii, że chodzi w tej sytuacji o czyny "określone w tym samym rozdziale kodeksu" - zob. art. 53 § 1 k.k.s.). W konsekwencji będą podobne np. nieopuszczenie zbiegowiska (art. 50 k.w.), zakłócenie spokoju publicznego (art. 51 k.w.) i nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub do nieposłuszeństwa prawu (art. 52a k.w.), ale wobec nich także np. nieoznakowanie posesji (art. 64 k.w.) i prowadzenie działalności gospodarczej bez zgłoszenia (art. 60 ¹k.w.), podobne też będą szkodnictwo leśne (art. 148 k.w.) i szkodnictwo ogrodowe (art. 150 k.w.), a wobec nich np. zanieczyszczenie lasu (art. 162 k.w.) i nieopuszczenie cudzego pola (art. 157 k.w.) czy nieostrożna jazda (art. 86 k.w.) i nielegalne posiadanie urządzeń przynależnych pojazdom uprzywilejowanym (art. 96a k.w.), a wobec nich także np. nieoznaczenie przeszkody (art. 84 k.w.), naruszenie stanu drogi (art. 99 k.w.) czy jazda bez dokumentów (art. 95 k.w.). Nie będą zaś podobnymi np. wybryk zakłócający spokój publiczny (art. 51 § 1 k.w.) i wybryk nieobyczajny (art. 140 k.w.), uszkodzenie urządzenia użytku publicznego (art. 143 k.w.) i uszkodzenie cudzego mienia (art. 124 k.w.), a to ostatnie nie będzie podobne do np. uszkodzenia cudzego ogrodu (art. 150 k.w.) czy znaku ostrzegawczego (art. 74 k.w.).

W doktrynie, zwłaszcza prawa karnego, podnosi się też jednak, że o przynależności rodzajowej czynów decydować winno zaatakowane czynem dobro, a więc że przy wielości dóbr chronionych w danym rozdziale Kodeksu (innej ustawie) należy mieć na uwadze nie wszystkie dobra w nim chronione, lecz tylko te, które były (są) przedmiotem zamachu (zob. np. A. Zoll (w:) K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny..., t. 1, s. 625-626; zob. też T. Bojarski, Polskie prawo, s. 246-247), lub że chodzi zarówno o czyny przeciwko temu samemu, jak i zbliżonemu dobru prawnemu (np. L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 89; zob. też Bojarski, Radecki, Kodeks wykroczeń, s. 273), a nadto - z odwołaniem się też do piśmiennictwa spod rządów Kodeksu karnego z 1932 r., który mówił o przestępstwie należącym "do tego samego rodzaju, co poprzednie" (art. 60 § 1 k.w.) - że może tu chodzić też o czyny spenalizowane w różnych rozdziałach Kodeksu lub w różnych ustawach szczególnych (zob. A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny..., t. 1, s. 813; zob. też Bojarski, Radecki, Kodeks wykroczeń). Przy takim rozumieniu nie byłyby już podobne do siebie np. szkodnictwo leśnie (art. 148 k.w.) i szkodnictwo ogrodowe (art. 150 k.w.), jazda pod wpływem alkoholu (art. 87 k.w.) i jazda bez dokumentów (art. 95 k.w.), ale byłyby np. uszkodzenie znaku ostrzegawczego (art. 74 k.w.) i urządzenia użytku publicznego (art. 143 k.w.) lub cudzej rzeczy (art. 124 k.w.). Trzeba jednak zauważyć, że w praktyce odrzuca się raczej nieprzyznawanie cechy podobieństwa czynom z tego z samego rozdziału Kodeksu (zob. np. wyr. SA w Katowicach z dnia 18 lutego 1998 r., II AKa 242/98, Biuletyn SA w Katowicach 1999, nr 2, poz. 2).

Przyjmując, że z zasady czyny ujęte w tym samym rozdziale Kodeksu są czynami tego samego rodzaju, opowiedzieć należy się też za uznaniem jednak możliwości tożsamości rodzajowej czynów ujętych w różnych rozdziałach Kodeksu, jeżeli z uwagi na chronione dobro prawne, w takich wypadkach także tylko ubocznie, można je za takie uznać. Można zatem mówić o podobieństwie np. publicznego wybryku nieobyczajnego (art. 140 k.w.) czy natarczywego, naruszającego porządek publiczny, proponowania czynu nierządnego (art. 142 k.w.) oraz zakłócenia porządku i spokoju publicznego z art. 51 § 1 k.w., chodzi bowiem w tych wypadkach o godzenie w porządek publiczny, mimo że czyny te ujęte są w różnych rozdziałach k.w. Podobieństwo rodzajowe widać też przy uszkodzeniu mienia (art. 124 k.w.) i uszkodzeniu znaków lub urządzeń (art. 74, 85 i 143 k.w.) oraz uszkodzeniu cudzego ogrodu (art. 150 k.w.) albo między kradzieżą (art. 119 k.w.) i kradzieżą drzewa z lasu (art. 120 k.w.) bądź z wyrębem w cudzym lesie, gałęzi, korzeni lub krzewów (art. 148 k.w.) albo z paserstwem (art. 122 k.w.) lub paserstwem drewnem z lasu (art. 149 k.w.) i między tymi czynami; w powyższych sytuacjach przedmiotem ochrony, głównym bądź ubocznym, jest przecież mienie. To samo dotyczy podobieństwa wykroczenia z przestępstwem, nie tylko z podobnych rozdziałów obu Kodeksów lub innych ustaw, np. przeciwko mieniu (rozdział XIV k.w. i XXXV k.k.), bezpieczeństwu w komunikacji (rozdział XI k.w. i XXI k.k.) czy przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkowa (rozdział XXVII k.k.) i przeciwko prawom pracownika (Dział trzynasty k.p.), ale z różnych ich części, np. między przestępstwem oszustwa (art. 286 k.k.), jako czynem przeciwko mieniu, a wykroczeniem oszustwa w handlu (art. 134 k.w.), jako godzącym w interesy konsumenta, ale ubocznie także w cudze mienie, albo między przestępstwem kradzieży (art. 278 § 1 k.k.), jako czynem przeciwko mieniu, a wykroczeniami z zakresu szkodnictwa leśnego, polnego i ogrodowego, np. wydobywaniem żwiru lub piasku na cudzym gruncie (art. 154 § 1 k.w.) albo wyrębem w cudzym lesie gałęzi lub krzewów (art. 148 § 1 k.w.), czy uszkodzeniem cudzego ogrodu (art. 150 k.w.), godzą one bowiem także w cudze mienie, które jest tu ubocznym przedmiotem ochrony;

b popełniono je z użyciem przemocy lub groźby jej użycia. Ani przemoc, ani groźba nie muszą tu być znamieniem danego czynu, muszą one być natomiast faktycznie zrealizowane w sposobie działania sprawcy i objęte opisem czynu (zob. uch. SN z dnia 23 października 2002 r., I KZP 33/02, OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 93). Chodzi zaś o użycie siły lub groźby jej użycia, a więc o fizyczne oddziaływanie na osobę, bezpośrednio lub pośrednio, poprzez oddziaływanie na osobę trzecią lub na rzecz (ustawa nie ogranicza tu bowiem przemocy tylko do przemocy "wobec osoby"), ale należy zauważyć, że wykroczenia przeciwko mieniu z art. 119, 120, 122 i 124 k.w. stają się przestępstwami (mimo że wartość przedmiotu czynu nie przekracza wielkości wskazanych w tych przepisach), jeżeli sprawca "użył gwałtu na osobie", co w orzecznictwie jest obecnie uznawane za równoznaczne z użyciem przemocy wobec osoby (zob. uch. SN z dnia 30 czerwca 2008 r., I KZP 10/08, OSNKW 2008, nr 7, poz. 53 i z dnia 17 grudnia 2008 r., I KZP 27/08, OSNKW 2009, nr 1, poz. 1 - uznana za zasadę prawną), a kradzież z art. 119 k.w. także wtedy, gdy ma charakter kradzieży włamaniem (art. 130 § 2 k.w.), a więc polega fizycznym pokonaniem przeszkody. Można jednak groźbą użycia przemocy np. przeszkadzać w zorganizowaniu lub prowadzeniu zgromadzenia (art. 52 § 1 pkt 2 k.w.), nakłaniać do żebrania (art. 104 k.w.) czy podżegać do wykroczeń przeciwko mieniu (art. 119 § 2, art. 120 § 2, art. 124 § 2 k.w.) itd.; będą zatem podobnymi np. uprzedni rozbój lub kradzież rozbójnicza (art. 210 i 211 k.k.) i obecnie wspomniane wyżej przeszkadzanie, z groźbą użycia przemocy, w prowadzeniu zgromadzenia lub podżeganie do drobnej kradzieży, jeżeli kradzież ta nastąpiła (zob. art. 14 § 1 k.w.);

c popełnione z celu osiągnięcia korzyści majątkowej, to czyny, których celem było osiągnięcie takiej korzyści; o korzyści majątkowej zob. uw. 6. Nie chodzi zatem tylko o czyny, do których znamion należy działanie w takim właśnie celu (np. z art. 128 § 1 k.w. czy z art. 282 k.k. - wymuszenie rozbójnicze), ale o każde przestępstwo lub wykroczenie popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej (nawet np. nakłanianie do żebractwa w celu osiągnięcia korzyści od żebrzącego); okoliczność ta powinna także być ujęta w opisie czynu. Będą zatem, z uwagi na to kryterium, podobne np. nielegalna zbiórka ofiar na zapłacenie grzywny (art. 57 § 1 k.w.) oraz drobna kradzież (art. 119 § 1 k.w.) i urządzanie gry hazardowej (art. 128 § 1 k.w.), a także uprzedni rozbój (art. 280 k.k.) czy kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.) oraz organizowanie zbiórki na zapłacenie grzywny (art. 57 § 1 k.w.) czy usunięcie przez wykopanie krzewu z zadrzewienia przydrożnego (art. 144 § 2 k.w.) w celu posadzenia go w swoim lub znajomego ogrodzie.

Uprzednia karalność za wykroczenie lub przestępstwo niebędące podobnym do obecnie popełnionego powinna też być wzięta pod uwagę przy wymiarze kary, tyle że jako okoliczność spoza (otwartego przecież) katalogu okoliczności obciążających. Trzeba jednak zauważyć, że wiedza sądu o uprzedniej karalności sprawcy za wkroczenia jest z założenia dość ograniczona. Jak już bowiem wspomniano (zob. uw. 6 do art. 19), rejestracji w Krajowym Rejestrze Karnym podlegają tylko te skazania za wykroczenie, w których orzeczono prawomocnie karę aresztu, a takie ukarania są w praktyce nieliczne (zob. uw. 2 do tytułu tego rozdziału). Wiedza ta jest szersza, gdy chodzi o karalność za przestępstwa, ponieważ rejestr ten obejmuje wszystkie skazania za te czyny. Odnośnie do ukarania za wykroczenia karą inną niż areszt, może jednak ona wynikać także np. z dostarczonych przez oskarżyciela odpisów wyroków. Przy analizowaniu uprzedniej karalności (tak co do czynów podobnych, jak i innych) można brać pod uwagę tylko te skazania, odnośnie do których nie doszło już do zatarcia ukarania (zob. art. 46 k.w. i uwagi do niego).

8. Do okoliczności obciążających art. 33 § 4 k.w. zalicza także:

a chuligański charakter wykroczenia (§ 4 pkt 6). Definicję tego pojęcia sformułowano w art. 47 § 6 k.w. (zob. uwagi do tego przepisu). Wynika z niej, że charakter taki mogą mieć tylko czyny umyślne i jedynie, gdy polegają na godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo na niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, z tym że nie chodzi tylko o uszkodzenie mienia z art. 124 k.w., ale wszelkie czyny polegające na jego uszkadzaniu mienia, a więc także o uszkadzanie np. znaków czy urządzeń (art. 74, 85 czy 143 k.w.) albo cudzego ogrodu, czy zasiewów (art. 150 i 156 k.w.), które też stanowią mienie. Chuligaństwo jest okolicznością obciążającą przy wymiarze kary jedynie wtedy, gdy samo nie stanowi już znamienia danego wykroczenia (zob. art. 51 § 2);

b działanie pod wpływem alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka (§ 4 pkt 7), to nie wymóg działania "po użyciu" takich środków lub substancji, czy "w stanie po użyciu alkoholu" lub "nietrzeźwości", ale zaistnienie związku przyczynowego między spożyciem (spożywaniem) alkoholu lub użyciem (używaniem) środka odurzającego bądź innego podobnie działającego środka lub substancji a określonym zachowaniem się sprawcy wykroczenia. Do zmiany wprowadzonej art. 90 pkt 1 ustawy z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej (Dz. U. Nr 190, poz. 1474) omawiany przepis mówił o działaniu "pod wpływem alkoholu lub innego podobnie działającego środka". Przez inny niż alkohol środek odurzający rozumiano wówczas nie tylko środki, o jakich mowa w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z 2005 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.), tzn. pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, działające na ośrodkowy układ nerwowy, wskazane w załączniku do niej (art. 4 pkt 26 tej ustawy), ale wszelkie substancje i środki działające na ten układ, np. substancje psychotropowe, kleje, rozpuszczalniki, aceton, benzen, butapren itp. (zob. np. R.A. Stefański, Prawna ocena stanów związanych z użyciem środków odurzających w ruchu drogowym, Prok. i Prawo 1999, nr 4, s. 19-20; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 279-280). Wydaje się, że i obecnie, od 1 stycznia 2010 r., tak należy rozumieć odurzenie "środkiem odurzającym lub inną podobnie działającą substancją lub środkiem". Należy tu zauważyć, że i ustawa z 2005 r., poza środkami odurzającymi zna też substancje psychotropowe (art. 4 pkt 25) oraz tzw. środki zastępcze, obejmujące substancje, które są truciznami, i środki szkodliwe, używane w takich samych celach - a innych niż medyczne, jak środek odurzający lub substancja psychotropowa (art. 4 pkt 27 ustawy). Tam, gdzie bycie w określonym stanie, odurzenie alkoholem, środkiem odurzającym lub inną podobnie działającą substancją lub środkiem, jest już znamieniem czynu (zob. np. art. 51 § 2 czy art. 70 § 2), nie może to być jednocześnie okolicznością obciążającą przy wymiarze kary, chyba że wchodzi w grę wyższy niż przyjmowany w przepisie stan odurzenia (np. działanie pod wpływem alkoholu, ale wręcz w stanie nietrzeźwości przy wykroczeniach z art. 51 § 2 czy art. 70 § 2, czy art. 86 § 2 - tu w odniesieniu do osoby innej niż prowadzący pojazd), co zwiększa zagrożenie dla porządku prawnego, albo gdy ów stan jest tylko alternatywnym znamieniem zachowania (np. w art. 51 § 2, gdzie występuje także chuligański charakter wykroczenia), a to inne znamię kwalifikujące także wystąpiło w zachowaniu danej osoby.

Należy w tym miejscu zauważyć, że dokonując ustawą z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej zmian w treści art. 33 § 4 pkt 7 Kodeksu, dokonano podobnej modyfikacji w art. 51 § 2 i art. 70 § 2 k.w., ale pominięto już art. 86 § 2, art. 87 § 1 i 2 i w art. 96 § 1 pkt 3, w których nadal (tak jak dotąd w art. 70 § 2) mówi się o zachowaniu "po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka". Funkcjonują zatem w przepisach Kodeksu od 1 stycznia 2010 r. dwa różne określenia dotyczące stanu odurzenia alkoholem lub innym środkiem bądź substancją odurzającą, jedno nowe w art. 33 § 4 pkt 7 oraz art. 51 § 2 i w art. 70 § 2 oraz drugie, niezmienione w art. 86 § 2, art. 87 § 1 i 2 i art. 96 § 1 pkt 3. Wydaje się wszak, że istota omawianej okoliczności nie uległa zmianie, jeżeli uwzględnić, wskazane wyżej, dotychczasowe rozumienie odurzenia innym niż alkohol, a podobnie działającym środkiem. Z drugiej jednak strony należy mieć na względzie, że ustawodawca dokonał zmiany jedynie w niektórych przepisach odwołujących się dotąd do działania pod wpływem innego niż alkohol środka, w innych pozostawiając bez zmian owo znamię czynu. To z kolei może sugerować, że na gruncie wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, czyli drogowych (art. 86, 87 i 96), sytuacja wygląda jednak inaczej niż przy wykroczeniach przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu (art. 51) czy przeciwko bezpieczeństwu osób i mienia (art. 70), a tym samym, że w sferze tych pierwszych wykroczeń nie uwzględnia się stanu po użyciu innych niż alkohol i środki odurzające substancji bądź środków o podobnym jednak działaniu, z wszelkimi tego konsekwencjami, a więc także odnośnie do możliwości (jej wykluczenia) orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów, co już trudno zaakceptować. Wskazane wyżej rozumienie omawianych określeń nie wydaje się jednak zasadne, gdy uwzględni się, że w art. 86 § 2 i w art. 87 § 1 i 2 nadal mówi się o podobnie jak alkohol działającym "środku", a więc nie - jak w art. 51 § 2 i w art. 70 § 2 - wyraźnie i odrębnie o środku odurzającym, i tu z pominięciem innych środków lub substancji o podobnym działaniu, lecz ogólnie o środku wywołującym stan podobny do wywołanego spożyciem alkoholu, co obejmuje wszelkie wskazane wyżej środki i substancje skutkujące stan odurzenia, tak jak alkohol. Przyznać jednak trzeba, że oznacza to tożsame rozumienie dwóch różnych jednak określeń ustawowych.

Tam, gdzie sam przepis nie wiąże określonego zachowania z omawianymi stanami, przyjęcie omawianej okoliczności obciążającej wymaga już wskazania, że nastąpiło ono "pod wpływem" alkoholu lub innego środka (odurzającego lub innej podobnie jak taki środek działającej substancji lub środka). Nie wystarcza zaś samo ustalenie, że miało ono miejsce po ich spożyciu czy użyciu. Działanie pod wspływem omawianych środków może też nastąpić, gdy zachowanie sprawcy jest związane z systematycznym spożywaniem alkoholu lub używaniem innych środków lub substancji powodujących odurzenie, a więc gdy efektem tego jest nadmierna drażliwość, wybuchowość czy brutalność sprawcy, a jego działanie miało na celu np. zdobycie alkoholu lub środków na nabycie go lub nabycie środków lub substancji o charakterze odurzającym (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 62; Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 378).

Omawiana okoliczność dotyczy tylko wykroczeń z działania, zatem przy zaniechaniu (np. zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego - art. 72 k.w., zawiadomienia o grożącym niebezpieczeństwie - art. 73 k.w. czy oświetlenia miejsc dostępnych dla publiczności - art. 79), pod wpływem alkoholu, stan taki może być uwzględniany jako okoliczność obciążająca, ale już tylko poza analizowanym tu (otwartym jednak) katalogiem tych okoliczności;

c popełnienie wykroczenia na szkodę osoby bezradnej lub której sprawca powinien okazać szczególne względy (§ 4 pkt 8), to okoliczność wskazująca na konieczność szczególnego traktowania takich zachowań, które skierowane są wobec pewnych kategorii osób. Zaliczono do nich osoby bezradne, czyli które mają ograniczone możliwości reagowania na zachowanie sprawcy, a więc np. dzieci, osoby niepełnosprawne, czy osoby, które z uwagi na podeszły wiek wykazują już cechy bezradności, oraz osoby, którym sprawca powinien okazać szczególne względy, co dotyczy zarówno sytuacji wynikającej z istniejącego między nim a tą osobą określonego stosunku, jak i z uwagi na powszechnie przyjęte normy społeczne. Można zatem mówić o tej okoliczności obciążającej np. przy drobnej kradzieży popełnionej przez ucznia liceum wobec nauczyciela, przez studenta wobec wykładowcy, przez pacjenta wobec jego lekarza czy na szkodę wiozącego go karetką sanitariusza albo takiej kradzieży na szkodę osoby starszej, choć nie bezradnej, czy duchownego albo osoby, wobec której sprawca miał np. dług wdzięczności, itp.;

d współdziałanie z małoletnim w popełnieniu wykroczenia (§ 4 pkt 9), a więc z osobą, która nie ukończyła jeszcze lat 18 (art. 10 k.c.), tym bardziej zatem z nieletnim, czyli osobą poniżej 17 roku życia, przy czym chodzi tu o wszelkie formy współdziałania, a więc o współsprawstwo, jak i podżeganie i pomocnictwo. Chodzi tu szczególne o potępienie faktu wciągania przez dorosłych w popełnianie czynów zabronionych ludzi młodych. W orzecznictwie wskazuje się w związku z tym, że jest wprawdzie okolicznością obciążającą dopuszczenie się, przez osobę, która ukończyła lat 17, czynu we współdziałaniu z nieletnim, ale znaczenie tej okoliczności maleje, jeżeli różnica wieku między sprawcą a współdziałającym jest nieznaczna (zob. wyr. SN z dnia 27 sierpnia 1980 r., V KRN 189/80, OSNKW 1980, nr 10-11, poz. 81), a w konsekwencji nie można o niej mówić, gdy wykroczenia dopuścili się sami małoletni, choć po ukończeniu już 17 roku życia (tak też np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 280). Omawianą tu okoliczność obciążającą należy mieć na uwadze bez względu na to, czy małoletni także odpowiada za to wykroczenie, czy z uwagi na swą nieletniość nie ponosi odpowiedzialności w trybie tego Kodeksu (zob. art. 8 i 14 § 2 oraz uwagi do nich).

9. Stylizacja przepisu, użycie w § 1 i 2 określenia "organ orzekający" wskazuje, że przepis art. 33 dotyczy jedynie sądu. Nie odnosi się zatem do trybu mandatowego, w którym grzywny nie orzeka się, lecz ją "nakłada" (art. 2 § 2 k.p.w.). Jest to o tyle zrozumiałe, że organ mandatowy rozstrzyga w oparciu o własne spostrzeżenia, ewentualnie po ustaleniach dokonanych w ramach czynności sprawdzających (art. 97 § 1 k.p.w.), nie ma więc możliwości dokonania szczegółowej analizy okoliczności, o których mowa w art. 33, ani ich należytego ustalenia, a chodzi przy tym o czyny błahe, w których wystarczającą reakcją jest niewielka grzywna, jeżeli tylko sprawca się na nią zgodzi. Nie oznacza to jednak, aby organ mandatowy nie brał pod uwagę stopnia szkodliwości danego zachowania, stopnia winy czy sposobu działania sprawcy albo stosunków rodzinnych czy majątkowych, z tym jednak że te ostatnie mają mniejsze znaczenie przy małych grzywnach lub organ ten jest ograniczony w ocenie z uwagi na sztywne wielkości grzywien wprowadzane aktami wykonawczymi do k.p.w.

Art. 34. Indywidualizacja wymiaru kary i środka karnego

1. Przepis stanowi uzupełnienie art. 14 § 2, który zakłada indywidualizację odpowiedzialności, podczas gdy art. 34 - indywidualizację kary i środka karnego, jest zatem konsekwencją oparcia prawa wykroczeń na indywidualnym zawinieniu sprawcy i każdego ze współuczestników zachowania zabronionego przez to prawo. Wymaga, aby także przy współdziałaniu w popełnianiu wykroczenia poszczególne, zaistniałe w sprawie, okoliczności brane pod uwagę przy wymiarze kary, były uwzględniane tylko wobec osoby, której one in concreto dotyczą.

2. Już stopień szkodliwości społecznej każdego ze współuczestników (np. podżegacza i sprawcy) może być różny, a to samo odnieść można do ich właściwości i warunków osobistych i majątkowych czy stosunków rodzinnych, dotychczasowego trybu życia, w tym uprzedniej karalności oraz bez wątpienia do stopnia winy, zróżnicowanej motywacji (np. podżegacz kierował się chęcią zemsty, sprawca już nie), stosunku do pokrzywdzonego (np. to podżegacz nakłaniał do popełnienia wkroczenia wobec osoby, której winien okazać szczególne względy), sposobu działania (brutalność samego sprawcy), czy zachowania się po popełnieniu wykroczenia (np. tylko sprawca wyraził skruchę) itd. Jak już podniesiono (zob. uw. 4 do art. 32), przepis art. 34 wskazuje, że obecnie także przy nawiązce jako środku karnym w grę wchodzi jej indywidualizacja wobec każdego ze współdziałających, co wyklucza solidarne jej zasądzenie.

Art. 35. Szczególne wymogi orzekania kary aresztu

1. Wskazano już przy omawianiu art. 19, że samo zagrożenie danego wykroczenia karą aresztu nie uzasadnia jeszcze możliwości orzeczenia tej kary. Jest ona bowiem zawsze, jak dotąd, ujmowana w sankcjach przepisów, zarówno w Kodeksie, jak i ustawach szczególnych (zob. uw. 3 do art. 19), alternatywnie z inną lub innymi karami, a nie jako sankcja jedyna. Wtedy to właśnie art. 35 formułuje dodatkowe warunki, od których uzależnione jest wymierzenie obwinionemu kary aresztu . Wymieniono tu dwa takie warunki, przy czym jeden w formie alternatywy trójczłonowej.

2. Warunkiem pierwszym jest popełnienie czynu umyślnie. Istnieje on zatem zawsze wtedy, gdy dane wykroczenie można popełnić tylko umyślnie (zob. uw. 4 do art. 5), tam zaś gdzie czynu można dopuścić się zarówno umyślnie jak nieumyślnie, niezbędne jest dla orzeczenia aresztu ustalenie, że popełniono go in concreto - umyślnie. Przy braku takiego ustalenia możliwe jest orzeczenie jedynie innej niż areszt kary przewidzianej w naruszonym przez sprawcę przepisie.

3. Warunek drugi, wewnętrznie ujęty alternatywnie, to wymóg, aby za orzeczeniem właśnie aresztu, czyli najsurowszej kary przemawiała: a) waga czynu lub b) demoralizacja sprawcy, wynikająca z okoliczności sprawcy, albo c) sposób jego działania, gdy zasługuje on na szczególne potępienie sposób jego działania.

Waga czynu oznacza wysoki stopień jego szkodliwości społecznej zarówno z uwagi na uwzględniane tu elementy związane z samym czynem, jak i te, które dotyczą sprawcy, ale nie oznaczają jego demoralizacji czy działania w sposób zasługujący na szczególne potępienie (zob. też uw. 3 do art. 33), a więc np. ze względu na rodzaj naruszonego dobra czy wysoki rozmiar wyrządzonej szkody, współdziałanie z innymi nakłonionymi uprzednio osobami itd.

Demoralizacja sprawcy oznacza natomiast proces odchodzenia od obowiązujących wartości moralnych przejawiający się wykolejeniem jednostek, stan upadku moralnego, zepsucia moralnego, rozluźnienia dyscypliny itd., a więc odrzucanie obowiązujących norm moralnych prowadzące do łamania prawa czy rozwiązłości obyczajowej (zob. np. Słownik języka polskiego , A. Szymczak (red.), t. 1, Warszawa 1998, s. 379; Słownik języka polskiego PWN, w opracowaniu L. Drabik i E. Sobol, t. 1, Warszawa 2007, s. 73); jest to zatem pewna zaistniała już tendencja nierespektowania przez daną osobę powszechnie przyjmowanych, a nie funkcjonujących tylko w jego w określonym środowisku, norm moralnych, nieliczenia się nimi w różnych dziedzinach życia (rodzinnym miejsca zamieszkania, pracy itd.), naruszania określonych dóbr chronionych prawnie, ale i respektowanych społecznie, a więc też istnienia w osobowości tej osoby tendencji do określonych zachowań, czyli gdy jej stan struktury poznawczej (pojmowania świata, jej w nim miejsca i oceny zjawisk) sprzyjający nierespektowaniu owych norm (zob. np. Z. Ostrihańska, Psychologiczne determinanty niedostosowania społecznego i przestępczości (w:) Zagadnienia przestępczości w Polce, Warszawa 1975, s. 245; E. Bieńkowska, A. Walczak-Żochowska, Postępowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2003, s. 55-56; A. Gaberle, M. Korcyl-Wolska, Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, Gdańsk 2002, s. 11-13). O demoralizacji sprawcy może więc świadczyć np. sposób życia przed popełnieniem aktualnego wykroczenia (np. niepodejmowanie stałej pracy, choć jest to możliwe, nadużywanie alkoholu lub innych środków odurzających, wszczynanie awantur w miejscu zamieszkania, brutalność zachowań w stosunku do innych osób, choćby dotąd niekarana itd.), recydywa, w tym i ogólna, a nie tylko szczególna (art. 33 § 4 pkt 5) czy szczególna wielokrotna (art. 38), czy wciąganie w swoje działania małoletnich.

Co do sposobu działania zasługującego na szczególne potępienie - zob. uw. 6 do art. 33.

4. Nie jest wykluczone, że w danej sprawie może wystąpić więcej niż jedna z okoliczności omówionych w uwadze 3, co tym bardziej wskazuje na potrzebę orzeczenia kary aresztu. Należy jednak i wtedy mieć na uwadze ograniczenia wynikające dla stosowania tej kary z art. 26.

Art. 36. Kara nagany

1. Przepis określa przesłanki orzeczenia kary nagany (§ 1) oraz ograniczenia w jej stosowaniu (§ 2). Jest to najłagodniejsza z kar przewidzianych za wykroczenie. Jest orzekana przez samo zawarcie w wyroku rozstrzygnięcia o wymierzeniu obwinionemu nagany i podlega żadnemu dalszemu wykonaniu. Jej stosowanie jest możliwe, jeżeli przepis szczególny ją przewiduje, a więc gdy występuje ona w sankcji przepisu określającego dane wykroczenie, ale także w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary za czyn niezagrożony tą karą (art. 39 § 2).

W Kodeksie kara nagany występuje wart. 54, 55, 58 § 1, art. 61 § 1, art. 64 § 1 i 2, art. 67 § 2, art. 69, 75 § 1, art. 78, 79 § 1, art. 80 § 1 i 2, art. 81, 82 § 1 i 2 (od 8 czerwca 2010 r. - w art. 82 § 1-6 i w art. 82a) art. 83, 89, 90, 91, 92 § 1, art. 95, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 105 § 1 i 2, art. 106, 107, 108, 109 § 1 i 2, art. 114, 115 § 1 i 2, art. 116 § 1 i 2, art. 117, 123, 125, 126, 127, 137 § 1, art. 140, 141, 144 § 1, art. 145, 146, 147 § 1 i 2, art. 151 § 1, art. 152, 153, 154, 156, 157, 162 § 1, art. 163, 164, 165 i 166. Funkcjonuje w przepisach najczęściej obok grzywny, a ponadto bądź z wszystkimi pozostałymi karami (tak tylko w art. 140) lub obok aresztu i grzywny (jedynie w art. 82 § 1) albo obok ograniczenia wolności i grzywny (tak w art. 58 § 1, art. 105 § 2, art. 107, 141 i 147 § 1). Z ustaw szczególnych przewiduje ją tylkoart. 33 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o systemie ewidencji i rejestracji zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 204, poz. 1281 z późn. zm.). W praktyce okazuje się ona być drugą - po grzywnie - co do częstotliwości orzekaną karą, w ok. 2-3% ogółu wymierzonych kar (zob. uw. 2 do art. 18).

2. W świetle art. 36 § 1 jej orzeczenie jest uzależnione od zaistnienia alternatywnie wskazanych tu przesłanek, a to: a) charakteru i okoliczności czynu, czyli przesłanki o charakterze przedmiotowym lub b) właściwości i warunków osobistych sprawcy, a więc przesłanki podmiotowej, związanej z osobą sprawcy; z uwagi na alternatywne ich ujęcie nie muszą one wystąpić łącznie, wystarczy zaistnienie jednej z nich. Charakter i okoliczności czynu, to zarówno rodzaj wykroczenia, rodzaj naruszonego dobra, wielkość szkody, okoliczności, a więc i sposób, jego popełnienia, jak i np. przypadkowość działania lub zaniechania, waga naruszonych reguł ostrożności, działanie z pobudek zasługujących na uwzględnienie itd. Natomiast właściwości i warunki osobiste, to - o czym była już mowa - okoliczności związane z osobowością sprawcy, jego poziomem intelektualnym, charakterem, oraz warunkami bytowymi, zdrowotnymi, socjalnymi itd. - zob. uw. 5 do art. 24 i uw. 3 pkt f do art. 33. Okoliczności te mają stwarzać podstawy do przyjęcia dodatniej (pozytywnej) prognozy, czyli zasadnego przypuszczenia, że ta łagodna kara jest wystarczająca do wdrożenia tego sprawcy do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, a więc nie tylko, że nie popełni on w przyszłości nowego wykroczenia czy przestępstwa, ale że będzie szanował prawo, nie tylko karne i zasady współżycia, a więc i normy moralne, etyczne, których naruszenie nie jest czynem zabronionym przez prawo pod groźbą kary.

Przepis ten ma jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy chodzi o orzeczenie nagany, która występuje w sankcji danego przepisu naruszonego przez sprawcę. Jeżeli miałaby ona być zastosowana w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary za czyn nią niezagrożony (art. 39 § 2), to jej wymierzenie jest możliwe tylko przy zaistnieniu warunków określonych w art. 39 § 1, czyli wypadku zasługującego na szczególne uwzględnienie, ale i tam wskazuje się nadto także na charakter i okoliczności czynu oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.

3. Przepis art. 36 § 2 wyklucza bezwzględnie orzeczenie nagany za wykroczenia o charakterze chuligańskim (pojęcie chuligańskiego charakteru czynu zob. art. 47 § 5). Jest to zrozumiałe, bowiem istota takiego charakteru czynu wskazuje na lekceważenie przez sprawcę podstawowych zasad porządku prawnego.

Art. 37. Nawiązka za wykroczenie chuligańskie

1. Przepis stanowi odrębną od przepisów szczególnych, podstawę do orzekania nawiązki. W razie założenia jej w przepisie szczególnym orzekanie tego środka następuje stosownie do art. 32, a więc dla pokrzywdzonego, chyba że przepis innej niż Kodeks ustawy określi inny krąg podmiotów, na rzecz których się ją zasądza. W tym wypadku sam Kodeks zakłada, że nawiązka przewidziana w art. 37 jest zasądzana pokrzywdzonemu albo na rzecz PCK lub na inny jeszcze cel społeczny wskazany przez sąd. Warunkiem sięgania po art. 37 jest nadal wyrządzenie szkody, ale jedynie czynem o charakterze chuligańskim. Mając na uwadze istotę owego charakteru czynu (zob. uw. 8 pkt a do art. 33 i uw. 6 do art. 47 § 5), chodzi tu jedynie o szkody wyrządzone w wyniku naruszenia spokoju lub porządku publicznego albo przez umyślne niszczenie lub uszkadzanie mienia, ale nie tylko czynem z rozdziału XIV k.w. Nie ma jednak wówczas znaczenia, czy naruszony przepis przewiduje nawiązkę z racji tej szkody (tak np. w art. 63a § 2, art. 144 § 3, czy art. 150 § 3 lub art. 156 § 3 k.w.), czy jej nie przewiduje, jako że art. 37 stanowi samodzielną podstawę do orzeczenia nawiązki, z tym że nie może ona być wyższa niż 1000 zł. Szkoda może być przecież wyrządzona także przez chuligańskie np. zakłócenie spokoju i porządku publicznego (art. 51 § 2 k.w.) polegające też na rozrzucaniu różnych przedmiotów i zanieczyszczaniem terenu, niszczenie plakatów (art. 67 k.w.) lub znaków ostrzegawczych (art. 74 i 84 k.w.) albo urządzeń użytku publicznego (art. 143 k.w.), za które naruszone przepisy nie przewidują nawiązki.

2. W razie zbiegu podstaw do nawiązki, a więc gdy jest ona przewidziana w naruszonym przepisie, a jednocześnie czyn miał charakter chuligański, nie wolno orzekać od sprawcy dwóch nawiązek, na rzecz tego samego podmiotu. Należy natomiast przyjąć, że z uwagi na element kompensacyjny tego środka karnego należy orzec nawiązkę dla pokrzywdzonego, ale gdyby przepis szczególny przewidywał ją w kwocie niższej niż art. 37 (np. art. 144 § 3), to - ze względu na aspekt represyjny nawiązki - właśnie w oparciu o ten ostatni przepis, czyli art. 37 k.w., do 1000 zł, gdyby zaś była to nawiązka w kwocie wyższej (np. art. 63a § 2 czy art. 150 § 3), to jednak na podstawie owej normy szczególnej. Jeżeli przepis szczególny przewiduje inny niż nawiązka środek karny o charakterze kompensacyjnym, a więc obowiązek naprawienia szkody (tak np. w art. 85 § 3 k.w., za zniszczenie znaku ostrzegawczego, czy w art. 143 § 2 k.w., za zniszczenie urządzenia użytku publicznego, ale też w art. 63a § 2 - fakultatywnie z nawiązką), to możliwe jest orzeczenie na rzecz pokrzywdzonego owego środka, a niezależnie od tego na podstawie art. 37, represyjnie, nawiązkę na rzecz innego już podmiotu, a więc dla PCK (jego oddziału) lub inny cel społeczny. Podobnie można postąpić, gdy sama szkoda została już przez sprawcę naprawiona, kiedy to można ograniczyć się do nawiązki z art. 37.

Odmiennie, że można orzec dwie nawiązki, jedną dla pokrzywdzonego w oparciu o przepis szczególny, a drugą na podstawie art. 37 dla innego podmiotu - Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 286; T. Bojarski, Polskie prawo , s. 129. Z kolei A. Marek przyjmuje, że przy zbiegu podstaw do nawiązki wolno orzec tylko jedną nawiązkę, z tym że przy sięganiu do art. 37 może ona być, jego zdaniem, orzeczona niekoniecznie pokrzywdzonemu, lecz jedynie innemu z podmiotów wskazanych w tym przepisie (zob. Marek, Prawo wykroczeń , s. 92), co jednak sprzeciwia się kompensacyjnemu celowi nawiązki.

3. Nawiązka na cel społeczny, a nie dla pokrzywdzonego, występuje także w ustawach szczególnych. I tak, w ustawie o ochronie zwierząt z 1997 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.) zakłada się nawiązkę do 1000 zł, na cel związany z ochroną zwierząt (art. 37 ust. 4 ustawy), w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. - nawiązkę do 20-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, na cel społeczny związany z opieką nad zabytkami (art. 110 ust. 2, art. 113 ust. 2, art. 115 ust. 2 i art. 116 ust. 2 ustawy), a w ustawie o ochronie przyrody z 2004 r. - nawiązkę do 10 000 zł na rzecz organizacji społecznej w zakresie ochrony przyrody lub właściwego, ze względu na miejsce popełnienia czynu, funduszu ochrony przyrody i gospodarki wodnej (art. 129 pkt 2 tej ustawy).

Art. 37(a).

Przepis wprowadzono do Kodeksu ustawą z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa wykroczeń (Dz. U. Nr 23, poz. 100), a uchylono podobną ustawą z dnia 28 września 1990 r. (Dz. U. Nr 72, poz. 422). Zakładał on fakultatywnie orzekaną nawiązkę - wówczas do 30 000 zł - w sytuacji gdy w związku z wykroczeniem przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu użyto uzbrojonych oddziałów lub pododdziałów Milicji, a więc za samo spowodowanie takiego użycia owych jednostek, co wiązało się z tendencją obostrzania prawa, mimo uchyleniu już stanu wojennego (zob. o tym przepisie np. Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach, s. 126; Gostyński, Prawo wykroczeń, s. 116).

Art. 38. Recydywa szczególna wielokrotna

1. Przepis normuje recydywę szczególną wielokrotną jako stwarzającą możliwość nadzwyczajnego obostrzenia kary przez wymierzenie kary aresztu za wykroczenie niezagrożone taką karą. Tak też rozwiązanie to traktowane jest w orzecznictwie (zob. np. wyr. SN z dnia 18 maja 2005 r., II KK 118/05, OSN Prok. i Prawo 2005, nr 12, poz. 16, s. 12). Jego obecna treść jest efektem nowelizacji sierpniowej 1998 r., z tym że zastąpiła ona jedynie dotychczasowy wymóg popełnienia wykroczenia z winy umyślnej wymogiem popełnienia wkroczenia umyślnego i w miejsce aresztu "do 3 miesięcy" wprowadziła karę "aresztu" (tzn. do 30 dni - art. 19). Sama istota recydywy i jej konsekwencji pozostała bez zmian.

2. Przewidziana w art. 38 powrotność do wykroczenia jest powrotnością specjalną, dotyczy bowiem nie powrotu przez popełnienie jakiegokolwiek wykroczenia, lecz wymaga - tak jak w art. 33 § 4 pkt 5 - aby było to wykroczenie podobne do poprzedniego, ale przy tym umyślne. Ma zaś charakter recydywy wielokrotnej, gdyż wymaga uprzedniego, dwukrotnego już, ukarania za podobne umyślne wykroczenia, co powoduje konieczność podobieństwa wszystkich trzech kolejno popełnianych wykroczeń. Ogranicza jednak - czego brak w art. 33 § 4 pkt 5 - tę recydywę wymagając popełnienia trzeciego czynu w określonym terminie, przez przyjęcie, że ostatnie z wykroczeń, aby stworzyło recydywę, musi nastąpić przed upływem 2 lat od ostatniego ukarania. Co do podobieństwa wykroczeń zob. uw. 7 do art. 33 i uw. 3 do art. 47 § 2; odnośnie do umyślności zob. art. 5 i 6 oraz uwagi do nich.

W odróżnieniu od recydywy specjalnej z art. 33 § 4 pkt 5, w art. 38 nie uwzględnia się uprzednio popełnionych podobnych przestępstw, co jest, nie bez pewnych racji, krytycznie oceniane przez niektórych autorów (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 112), ale wskazuje się też, że zdarzają się również niepoprawni sprawcy wykroczeń, dla których orzeczenie kary aresztu za kolejny drobny czyn może okazać się "wstrząsowe" i podziałać w kierunku przestrzegania przez nich prawa na przyszłość (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 288).

3. Recydywa, o jakiej mowa w art. 38, zachodzi zatem wtedy, gdy sprawca:

a) był co najmniej dwukrotnie prawomocnie karany za umyślne wykroczenia podobne (np. kolejno za kradzież i za wyrąb w cudzym lesie krzewów - art. 119 i 148 k.w.; podobieństwo rodzajowe z uwagi naruszenie cudzego mienia jak ze względu na działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej) i

b) nie nastąpiło jeszcze zatarcie ukarania za żadne z nich (zob. art. 46 § 1), a teraz

c) dopuszcza się umyślnie trzeciego wykroczenia podobnego do tamtych (np. dokonuje wydobywania na cudzym gruncie żwiru - art. 154 § 1 pkt 1 k.w. - który następnie sprzedaje - też podobieństwo z obu powodów lub uszkadza cudzy ogród - art. 150 k.w. - podobieństwo z uwagi na tożsamość dobra, czyli godzenie w cudze mienie), czyniąc to

d) przed upływem 2 lat od ostatniego ukarania, tzn. od momentu kiedy stało się ono prawomocne; trzeba wszak przyznać, że z uwagi na rejestrację w Krajowym Rejestrze Karnym tylko ukarań na karę aresztu (zob. uw. 6 do art. 19), możliwość ustalenia uprzedniej karalności, o jakiej mowa w art. 38, jest - bardziej niż na gruncie art. 33 § 4 pkt 5, gdzie wchodzi w grę także o podobieństwo wykroczenia do przestępstwa (zob. uw. 7 do art. 33), skazania, za które rejestruje się zawsze, bez względu na orzeczoną karę (art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z 2000 r. o tym rejestrze) - utrudniona.

Przy zaistnieniu wskazanych warunków sąd może orzec karę aresztu, choćby to ostanie wykroczenie nie było nim zagrożone (w powyższych przykładach tak jest, gdyż czyn z art. 154 k.w. jest zagrożony karą grzywny do 1000 zł i naganą, a z art. 150 k.w. - karą ograniczenia wolności i grzywną do 1500 zł); nie jest tu istotne, czy poprzednio popełnione czyny były zagrożone karą aresztu, a gdy były - czy karę tę wówczas orzeczono. Tym bardziej można ją orzec, jeżeli jest ona przewidziana za to wykroczenie (np. obecny czyn, przy wskazanej wyżej sytuacji, to uszkodzenie cudzego mienia - art. 124 k.w., zagrożone karą aresztu).

4. Instytucję recydywy szczególnej, ale już nie wielokrotnej, choć powodującej także nadzwyczajne obostrzenie kary, przewiduje wspominana już (zob. uw. 2 do art. 19) ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r., która w art. 62 zakłada, że w razie uprzedniego ukarania lub skazania za czyny zabronione w jej art. 54-61 - a więc zarówno za wykroczenia z art. 54-57, jak i za przestępstwa z art. 58-61 - popełnienie ponownie umyślnie wykroczenia lub przestępstwa z tej ustawy w ciągu 2 lat od ostatniego ukarania lub skazania, pozwala sądowi na wymierzenie kary do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. Ponieważ wykroczenia z tej ustawy zagrożone są grzywną (art. 54-56) lub karą ograniczenia wolności i grzywną (art. 57), w grę wchodzi jedynie orzeczenie powyżej granic zagrożenia tymi właśnie karami, co może być uznane za możliwe przy karze grzywny (zob. uw. 3 do art. 24 i uw. 1 do art. 1), ale wątpliwe przy karze ograniczenia wolności (zob. uw. 2 do art. 20).

Art. 39. Nadzwyczajne złagodzenie i odstąpienie od kary; środki oddziaływania społecznego

1. Przepis reguluje instytucje nadzwyczajnego złagodzenia kary ( § 1 i 2) i odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego (§ 1) oraz związanych z tą ostatnią - środków oddziaływania społecznego (§ 4). Skreślony w wyniku nowelizacji z dnia 28 sierpnia 1998 r. przepis § 3 dopuszczał możliwość, w razie odstąpienia od wymierzenia jedynie ówczesnej kary zasadniczej (dziś - kara), stosowanie ówczesnych kary dodatkowych i nawiązki (dziś środki karne), jeżeli były one także przewidziane za dany czyn. Jego funkcjonowanie oznaczało wówczas, że możliwe było tylko albo odstąpienie od wymierzenia kary zasadniczej, albo od wszystkich grożących za dany czyn kar (zasadniczych i zastępczych), a wykluczone odstąpienie tylko od kary dodatkowej (dziś środka karnego). W § 1 w wyniku tej nowelizacji wyraźnie zaznaczono, że możliwe jest odstąpienie zarówno od wymierzenia kary, jak i od wymierzenia środka karnego (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 33), co jest pozytywnie oceniane w doktrynie (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 290).

2. Podstawowym warunkiem stosowaniu obu instytucji łagodzących konsekwencje odpowiedzialności jest - stosownie do § 1 art. 39 - nadal zaistnienie tzw. wypadku zasługującego na szczególne uwzględnienie. Ocena czy sytuacja taka zaistniała należy do sądu, a ustawa zakłada tu dwa alternatywne kryteria, przedmiotowe i podmiotowe, pozwalające na ustalenie czy wypadek taki zachodzi. To pierwsze, to "charakter i okoliczności czynu", a więc elementy związane z samym czynem, choć nie tylko te, które wchodzą w zakres jego znamion (jak rodzaj naruszonego dobra, rozmiar szkody czy sposób działania sprawcy), a więc i np. przypadkowość zachowania, waga naruszonych reguł ostrożności, czy reagowanie na krzywdzące zachowanie innej osoby itd., te drugie to "właściwości i warunki osobiste", a więc okoliczności związane z osobowością sprawcy, jego poziomem intelektualnym, warunkami bytowymi, socjalnymi itd.; zob. uw. 5 do art. 24, uw. 3 pkt f do art. 33 i uw. 2 do art. 36. Za nadzwyczajnym złagodzeniem kary lub odstąpieniem od jej (lub środka karnego) wymierzenia mogą więc przemawiać np. okoliczności łagodzące z art. 33 § 3 (zob. uw. 4 do art. 33), czy przekroczenie granic obrony koniecznej lub stanu wyższej konieczności (zob. uw. 5 do art. 25 i uw. 5 do art. 26).

Nie jest tu niezbędne, aby obie wskazane przesłanki zaistniały łącznie, choć nie jest to wykluczone, wystarczy jednak zaistnienie jednej z nich. Rzecz tylko w tym, aby dawały one podstawy do pozytywnej prognozy i uznania, że in concreto wymierzenie kary przewidzianej w sankcji naruszonego przepisu, nawet w jej dolnych granicach było niesłuszne (co sugeruje nadzwyczajne jej złagodzenie) lub że w ogóle orzeczenie jej lub środka karnego nie jest celowe (wskazanie na potrzebę odstąpienia od orzeczenia sankcji), a sprawca i tak będzie przestrzegał porządku prawnego.

3. Nadzwyczajne złagodzenie odnosi się wyłącznie do kary i polega (art. 39 § 2) na wymierzeniu: a) kary poniżej dolnej granicy zagrożenia albo b) kary łagodniejszego rodzaju.

Orzeczenie kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia dotyczy tylko tych sytuacji, gdy określona kara występuje w sankcji przepisu z poniesioną dolną granicą ustaloną dla tego rodzaju kary. Dotyczyć to może faktycznie jedynie grzywny, której dolna granica wynikająca z art. 24 § 1 (20 zł) jest niekiedy podnoszona (zob. uw. 2 do art. 24). Dolna granica kary aresztu, czyli 5 dni, nigdzie nie jest podniesiona, a kara ograniczenia wolności trwa jeden miesiąc i wymierza się ją zawsze i tylko w rozmiarze owego jednego miesiąca. Orzeczenie kary poniżej ustawowego zagrożenia, dotyczy zagrożenia przewidzianego w danym naruszonym przepisie, a nie orzeczenia kary poniżej granicy rodzaju tej kary. Zatem pierwszy ze sposobów nadzwyczajnego łagodzenia dotyczy w obecnych realiach tylko kary grzywny tam, gdzie dolna granica tej kary jest w przepisach szczególnych wyższa niż założona w art. 24 § 1 k.w., a więc np. przy wykroczeniach przeciwko prawom pracownika z Kodeksu pracy, gdzie podniesiono ją 1000 zł, z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z 2004 r., gdzie jest to grzywna od 1000 lub 2000, albo 3000 zł, czy z ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r., gdzie jest przewidziana od 2000 zł (zob. uw. 2 do art. 24). W takich wypadkach przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary można orzec grzywnę poniżej tych granic, ale nie niższą niż 20 zł.

Natomiast sposób drugi, czyli orzeczenie kary łagodniejszego rodzaju, oznacza orzeczenie kary łagodniejszej niż przewidziana w naruszonym przepisie oznacza wymierzenie kary łagodniejszego rodzaju niż najłagodniejsza rodzajowo kara wskazana w naruszonym przepisie. Jeżeli zatem przepis operuje w swojej sankcji wszystkimi karami wskazanymi w art. 18 k.w. (np. art. 140 k.w.), albo karą grzywny i naganą (np. art. 54, 61 § 1, art. 64 czy 82 k.w.) lub karą ograniczenia wolności, grzywną i naganą (np. art. 58 k.w.), to nadzwyczajne złagodzenie w tej postaci nie wchodzi w rachubę, gdyż orzeczenie nagany jako najłagodniejszej z nich będzie tu "zwykłym" łagodzeniem kary w ramach ustawowego zagrożenia. Jeżeli przepis ogranicza się do kary aresztu i grzywny (np. art. 49, 57 § 2, art. 72 czy 73 k.w.) lub ograniczenia wolności i grzywny (np. art. 63a k.w., czy art. 56-57 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych) bądź aresztu, ograniczenia wolności i grzywny (np. art. 51, 52, 66 czy art. 119, 120, 124 k.w. albo art. 110, 111 ust. 1 czy art. 112 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r.) albo tylko grzywny (np. art. 52b, 56 § 1, art. 88 czy art. 158-160 k.w. albo art. 54-55 ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych, czy art. 113-119 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami), to orzeczenie w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary nagany jest już możliwe. Jeżeli jednak zagrożenie obejmuje areszt i grzywnę lub tylko grzywnę, to nie można, w ramach art. 39, orzec kary ograniczenia wolności, gdyż jest to kara rodzajowo surowsza od grzywny (zob. uw. 3 do art. 20).

4. Odstąpienie od reakcji karnej dotyczy już zarówno kary, jak i środka karnego. W świetle art. 39 § 1in fine jest to obecnie możliwe w trzech postaciach, a to jako: a) odstąpienie jedynie od wymierzenia kary, ale wymierzenie środka karnego przewidzianego za dane wykroczenie, b) odstąpienie tylko od wymierzenia środka karnego z orzeczeniem samej kary oraz c) odstąpienie od wymierzenia zarówno kary, jak i środka karnego.

Jeżeli chodzi o odstąpienie od orzeczenia środka karnego, to jest to możliwe tylko przy środku obligatoryjnym, a więc takim, który sąd musi orzec, bowiem rezygnacja z fakultatywnie tylko przewidzianego środka karnego nie stanowi odstąpienia od jego orzekania, lecz nieskorzystanie przez sąd z możliwości jego wymierzenia. Jeżeli przepis przewiduje obligatoryjnie więcej niż jeden środek karny, to jeżeli stwarza on sądowi jednocześnie wybór między tymi środkami (np. art. 165 ust. 1 ustawy - Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego zakłada, że "sąd orzeka przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia wykroczenia lub nawiązkę"), to odstąpienie oznacza nieorzekanie żadnego z nich, tylko bowiem wtedy można mówić o odstąpieniu od wymierzenia środka karnego. Natomiast tam, gdzie ustawa nakazuje orzec jednocześnie więcej niż jeden środek karny (np. art. 120 § 3 k.w., gdzie przyjmuje się, że orzeka się nawiązkę, a ponadto, gdy skradzione drzewo nie zostało odebrane, także obowiązek zapłaty jego równowartości), odstąpienie od orzekania środka może prowadzić do niewymierzenia przez sąd tylko jednego z obligatoryjnych środków karnych z orzeczeniem drugiego, gdyż art. 39 § 1 nie wymusza w takiej sytuacji odstępowania od obu obligatoryjnych środków karnych, co nie wyklucza oczywiście i odstąpienia od orzeczenia obu tych środków.

Gdy chodzi zaś o odstąpienie od wymierzenia kary, to przy zbiegu wykroczeń (art. 9 § 2) jest to odstąpienie od kary wymierzanej tu łącznie, a więc jednej. Jeżeli zaś przepis nakazuje orzeczenie jednocześnie więcej niż jednej kary (zob. uw. 4 do art. 19), to uznać należy za możliwe odstąpienie tylko od orzeczenia jednej z nich. Trzeba przy tym przyznać, że odstępowanie jedynie od kary z orzekaniem środka karnego może w pewnych sytuacjach budzić zasadne wątpliwości co do dobrodziejstwa takiego rozwiązania, zwłaszcza gdy chodzi o środki szczególnie dolegliwe, jak np. 2- czy 3-letni zakaz prowadzenia pojazdów albo nawiązka od 50 000 zł lub do 10 000 zł, czy wprawdzie do 1000 zł, ale za każdy miesiąc trwania stanu bezprawnego (zob. uw. 3 do art. 32); rodzić się wtedy musi pytanie, czy uzasadniający odstąpienie "wypadek zasługujący na szczególne uwzględnienie" nie rozciąga się, aby także - albo właśnie - na ów środek karny.

5. Przepis art. 39 § 4 przewiduje instytucję tzw. środków oddziaływania społecznego. Są one powiązane z odstąpieniem od wymierzenia kary, ale nie są wówczas obligatoryjne. Przepis zakłada bowiem, że w razie odstąpienia od wymierzenia kary "można zastosować" taki środek, jest więc możliwe także ich niestosowanie mimo owego odstąpienia. Środki te wiążą się przy tym z odstąpieniem od wymierzenia kary, a nie z odstąpieniem od orzekania środka karnego. Jeżeli jednak sąd odstępuje zarówno od wymierzenia kary, jak i środka karnego, to stosowanie omawianych środków jest w pełni dopuszczalne, podobnie jak wtedy, gdy odstępuje się od orzeczenia kary, ale stosuje środek karny. Nie ma możliwości sięgania po nie, gdy sąd wymierza karę, odstępując jedynie od orzeczenia środka karnego.

Celem środków oddziaływania społecznego jest przywrócenie naruszonego porządku prawnego lub naprawienie wyrządzonej krzywdy (§ 4in medio). Kodeks zalicza do nich, ale jedynie przykładowo, gdyż używa określenia "zwłaszcza": a) przeproszenie pokrzywdzonego, b) uroczyste zapewnienie niepopełniania więcej w przyszłości takiego czynu oraz c) zobowiązanie sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego. Pierwszy ma wyraźnie na celu naprawienie wyrządzonej krzywdy, a więc szkody na dobrach niematerialnych, ostatni - szkody materialnej (może być zatem istotny tam, gdzie przepis ogranicza się w swej sankcji do kar i nie przewiduje ani nawiązki, ani obowiązku naprawienia szkody lub gdy odstępuje się także od tych środków), zaś środkowy należy łączyć z wykroczeniami niepolegającymi na wyrządzaniu takich szkód (np. kąpiel w miejscu niedozwolonym - art. 55, czy nieoznakowanie nieruchomości - art. 64 § 1).

Ponieważ katalog tych środków jest otwarty, możliwe są także inne tego typu środki, np. zobowiązanie do współudziału w dokarmianiu zwierząt leśnych za wykroczenie nieumyślnego zniszczenia lęgowiska, gniazda, legowiska lub nory (art. 165), czy w restytucji, gdy samo jej przywrócenie do stanu poprzedniego wymaga in concreto czynności specjalisty, np. co do zniszczonego nieumyślnie urządzenia służącego do utrzymania zwierząt (art. 154 § 1 pkt 2) itd.

6. W art. 39 § 4 zakłada się, że można zastosować do sprawcy "środek" oddziaływania społecznego, co - przez użycie liczby pojedynczej - oznacza, że nie wchodzi tu w grę kumulacja środków oddziaływania społecznego. Można jednak uznać to za dopuszczalne, jeżeli odstąpienie od orzeczenia kary dotyczy zbiegu wykroczeń (art. 9 § 2), a każdy ze środków, o jakich mowa w art. 39 § 4, byłby zastosowany w związku z innym wykroczeniem, za które sprawca odpowiada w tym samym postępowaniu, jako że gdy odpowiadał on odrębnie za każdy ze swoich czynów i odstępowano by od wymierzenia za nie kar, to każdorazowo mógłby być do niego zastosowany odrębnie i zasadnie różny środek oddziaływania społecznego. Jeżeli zatem np. młody człowiek kąpał się w stawie czy jeziorze leśnym, gdzie było to niedozwolone (art. 55), ale widząc tam cudzą łódkę, użył jej samowolnie (art. 127 § 1), aby wypłynąć dalej od brzegu i tam wziąć ową kąpiel (zabronioną w tym akwenie) albo idąc przez las do tego jeziora nieumyślnie uszkodził urządzenie służące do utrzymania zwierząt lub ptaków, np. karmnik czy budkę lęgową dla ptaków (art. 154 § 1 pkt 2), to odstępując od wymierzenia łącznie kary za te wykroczenia, można połączyć przeproszenie pokrzywdzonego właściciela łódki, z zapewnieniem niepopełniania w przyszłości wykroczenia z art. 54, albo to ostatnie, ze zobowiązaniem sprawcy do przywrócenia stanu poprzedniego w zakresie uszkodzonego karmnika czy budki lęgowej.

7. Należy przy tym podkreślić, że żaden środek oddziaływania społecznego nie podlega egzekucji, nie może być zatem wykonywany w trybie postępowania wykonawczego, a więc ze stosowaniem przymusu państwowego. To zaś nakazuje podchodzić do nich z dozą ostrożności, gdyż w razie niewywiązania się z niego sprawcy, nie ma możliwości wpłynięcia na niego drogą prawną, aby mu się podporządkował. Oczywiście do przeproszenia pokrzywdzonego może dojść już na sali rozpraw po ogłoszeniu wyroku, a to samo można odnieść do zobowiązania się sprawcy do niepopełniania w przyszłości danego wykroczenia, ale już nie w stosunku do zobowiązania go do przywrócenia stanu poprzedniego czy współudziału w tym itd.

Rozdział III

Wybrana literatura

A. Gubiński, Środki oddziaływania wychowawczego na tle zasady celowości w prawie wykroczeń, PiP 1972, z. 10; J. Lewiński, Środki oddziaływania wychowawczego. Przedawnienie orzekania i wykonania kary oraz zatarcie ukarania, Gazeta Policyjna 1999, nr 19; I. Nowicka, L. Krupiński, Stosowanie środków oddziaływania wychowawczego w sprawach o wykroczenia, Prok. i Prawo 2004, nr 7-8; J. Szumski, Środki alternatywne wobec kary za wykroczenia (w związku z projektem kodeksu wykroczeń), PiP 1992, z.12 oraz komentarze i podręczniki wskazane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 40.

1. Przepis ten skreślono nowelą sierpniową 1998 r., nadając jednocześnie nowe brzmienie art. 41 Kodeksu.Artykuł 40 zakładał, że można wobec sprawcy poprzestać na środkach przewidzianych w regulaminie pracy, postępowaniu dyscyplinarnym, przed sądami społecznymi lub innych środkach oddziaływania wychowawczego, jeżeli są one wystarczające do wdrożenia go do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego i nie kierować sprawy do kolegium (§ 1) oraz że prokurator może jednak skierować sprawę, w które poprzestano na tych środkach do kolegium, jeżeli przemawia za tym uzasadniony interes społeczny (§ 2). W art. 41 przyjmowano zaś wówczas, że w kolegium można - uznając, że jest to wystarczające dla wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego - nie wszczynając postępowania, przekazać sprawę kierownikowi zakładu pracy, w którym sprawca pracuje, gdy czyn jego jest jednocześnie naruszeniem obowiązków pracowniczych albo sądowi społecznemu lub organizacji społecznej, której sprawca jest członkiem, z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w regulaminie pracy lub w postępowaniu dyscyplinarnym albo innych środków oddziaływania wychowawczego. Zob. też np. Bojarski, Radecki, Kodeks z komentarzem, s. 91-93; Grzegorczyk, Olszewski, Prawo o wykroczeniach, s. 127-130l; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 179-182; Gostyński, Prawo wykroczeń, s. 119-122.

2. Przy nowelizacji z 1998 r. utrzymano środki oddziaływania wychowawczego, ale przeniesiono je do art. 41, likwidując możliwość kierowania sprawy już wniesionej do kolegium przez ten organ do innego podmiotu, w celu ich zastosowania, pozostawiając kolegium jedynie możliwość odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania w sprawie, w której uprzednio zastosowano już taki środek, a było to wystarczającą reakcją na wykroczenie (art. 25 pkt 2 k.p.w. z 1971 r.); zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 34 i 74-75. Stały się one przez to jedynie środkami stosowanymi przed procesem, po ujawnieniu wykroczenia, przez organ, który je ujawnił, lub inny uprawniony podmiot.

Także obecny Kodeks postępowania w sprawach o wkroczenia z 2001 r., przejął co do zasady, to rozwiązanie i nie przewiduje możliwości odmowy przez sąd wszczęcia procesu czy jego umorzenia, w celu przekazania sprawy do zastosowania wobec sprawcy środków oddziaływania wychowawczego; sąd nadal natomiast dysponuje możliwością takiej odmowy lub umorzenia, gdyby okazało się, że w danej sprawie wcześniej zastosowano wobec sprawcy taki środek, a jest on wystarczający (art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w.). Jednakże w sprawach żołnierzy przynależnych sądom wojskowym możliwe jest obecnie odmówienie przez ten sąd lub umorzenie przez niego wszczętego już postępowania o wykroczenie i przekazanie sprawy dowódcy wojskowemu z wnioskiem o zastosowanie kar przewidzianych w wojskowych przepisach dyscyplinarnych (art. 87 k.p.w.); zob. też T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2008, s. 281 i 340-342.

Art. 41. Środki oddziaływania wychowawczego

1. Przewidziane w art. 41 środki to pozakarne środki reakcji na wykroczenie, podejmowane poza postępowaniem w sprawach o te czyny prowadzonym w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a zwane tu środkami oddziaływania wychowawczego. Z przepisu art. 41 wyprowadza się zasadę preferencji środków pozakarnych, a więc też obowiązku reakcji na wykroczenie, która zastępuje w tych sprawach zasadę legalizmu (zob. uw. 3 do tytułu rozdziału II). Sprowadza się ona do wymogu zareagowania uprawnionego podmiotu na ujawnione wykroczenie, ale niekoniecznie ścigania sprawcy wykroczenia, gdyż można właśnie ograniczyć się do środków oddziaływania wychowawczego. Nie jest to zatem czysty oportunizm, czyli nieściganie zaistniałego wykroczenia z uwagi na niecelowość, lecz zareagowanie na ten czyn w sposób prawem przewidziany, z środkiem niekiedy dość dla sprawcy dolegliwym, tyle że pozakarnym, który jest in concreto wystarczającą reakcją na to wykroczenie. Decydujące znaczenie ma tu niewielki stopień szkodliwości społecznej danego wykroczenia, taki, przy którym można uznać, że środek natury wychowawczej będzie wystarczający dla wdrożenia sprawcy do poszanowania prawa.

2. Jak wspomniano wcześniej (zob. uwagi do tytułu rozdziału III), już w wyniku nowelizacji z 1998 r. zniesiono, istniejącą uprzednio, możliwość odsyłania sprawy z organu orzekającego do podmiotu pozaprocesowego w celu zastosowania przez niego takiego środka reakcji, a obecny k.p.w. z 2001 r. zaaprobował to, ale też wprowadził możliwość takiego przekazywania przez sądy wojskowego w sprawach żołnierzy (uw. 2 do tytułu tego rozdziału). Nie można zatem zgodzić się z twierdzeniem, że przez recepcję art. 18 § 2 k.p.k. (art. 8 k.p.w.) przywrócono jednak w 2001 r. możliwości przekazywania sprawy przez sąd innym podmiotom celem zastosowania środka oddziaływania wychowawczego (tak np. I. Nowicka, R. Krupiński, Stosowanie środków..., s. 151-152). Rzeczywiście recypowany, ale stosowany na gruncie wykroczeń tylko "odpowiednio", art. 18 § 2 k.p.k. pozwala sądowi na przekazanie sprawy, gdy dopatruje się w czynie przewinienia dyscyplinarnego albo naruszenia obowiązków służbowych lub zasad współżycia społecznego, innemu właściwemu organowi, ale jedynie wtedy, gdy sąd ten umarza postępowanie w sprawie o wykroczenie, a więc gdy zachodzą "okoliczności wyłączające orzekanie na podstawie" k.p.w. (art. 62 k.p.w.), czyli gdy proces o ten czyn, traktowany dotąd jako wykroczenie, jest niedopuszczalny, z uwagi na przeszkody procesowe, w tym np. brak znamion wykroczenia, niepodleganie przez sprawcę karze, brak żądania ścigania itd. (art. 5 k.p.w.). Zatem dopiero gdy dane zachowanie nie może być ścigane w trybie k.p.w., ale stanowi przy tym naruszenie obowiązków służbowych czy przewinienie dyscyplinarne, sąd może umarzając sprawę przekazać ją innemu organowi do wewnętrznego czy dyscyplinarnego postępowania. Nie jest to zatem, jak przed 1998 r., przekazanie dla zastosowania środków wychowawczych wobec sprawcy czynu będącego cały czas wykroczeniem, z odmową wszczęcia lub umorzeniem procesu o to wykroczenia właśnie dla takiego przekazania, ze względu na uznanie, że owe środki będą wystarczające dla wdrożenia tegoż sprawcy do poszanowania prawa.

3. Z treści art. 41 wynika, że jest on skierowany do podmiotu (organu) ujawniającego wykroczenie, który może poprzestać na zastosowaniu wskazanych środków, jeżeli leżą one w jego kompetencji, lub wystąpić do innego właściwego podmiotu (organu) o ich zastosowanie, bez kierowania do sądu wniosku o ukaranie, czyli oskarżenia danej osoby o popełnienie wykroczenia. Przepis wymienia jako środki oddziaływania wychowawczego: a) pouczenie, b) zwrócenie uwagi, c) ostrzeżenie oraz d) inne środki.

Tak więc np. policjant czy strażnik miejski (gminny) nie musi stosować od razu mandatu czy spisać dane sprawcy w celu wystąpienia do sądu z oskarżeniem, ale może właśnie poprzestać na zwróceniu uwagi, pouczeniu czy ostrzeżeniu sprawcy, gdyż takie sposoby reakcji na wykroczenie są tu możliwe; dotyczy to drobnych naruszeń, o nikłej wręcz szkodliwości, gdzie nawet grzywna przewidziana w trybie mandatowym byłaby in concreto reakcją zbyt surową. Mogą jednak pojawić się tu także owe inne środki, bardziej niekiedy dolegliwe, np. z Kodeksu pracy, z regulaminów pracy czy postępowań dyscyplinarnych. I tak np. art. 108 § 2 k.p. przewiduje upomnienie, naganę, ale i karę pieniężną m.in. za spożywanie przez pracownika alkoholu w czasie pracy, a jest to jednocześnie wykroczenie z art. 43¹ ust. 1 (w zw. z art. 14 ust. 1 pkt 2) ustawy o wychowaniu w trzeźwości z 1982 r.; nie jest też wykluczone zwolnienie pracownika bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia w ten sposób podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.). Z kolei w wielu ustawach zakłada się postępowanie dyscyplinarne wobec określonych grup społecznych, których ustawy te dotyczą, za "uchybienie godności" danego zawodu (np. art. 80 Prawa o adwokaturze z 1982 r., tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 z późn. zm., czy art. 139 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym z 2005 r., Dz. U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm. - odnośnie do nauczycieli akademickich) albo grupy (np. art. 211 wskazanej ustawy o szkolnictwie wyższym odnośnie do studentów), a będzie nim z założenia także wspomniane spożywanie alkoholu w pracy (w budynku uczelni). Ujawnienie tego rodzaju wykroczeń doprowadzi do określonego ukarania dyscyplinarnego i podmiot ujawniający ten czyn, jak i inny organ w ramach owego zawodu czy grupy, może na tym poprzestać, uznając taką reakcję za wystarczającą. To samo może dotyczyć organu ścigania wykroczeń, np. policjanta, który dostrzegłszy będącego pod wpływem alkoholu studenta wychodzącego z uczelni lub pracownika opuszczającego zakład pracy, zatrzymuje go, legitymuje i doprowadza do odpowiedniego podmiotu w uczelni lub zakładzie pracy, nie podejmując dalszych kroków w celu ścigania czynu jako wykroczenia, a organy pracodawcy lub uczelni stosują odpowiednie przepisy porządkowe lub dyscyplinarne. W praktyce zdarzają się też - aprobowane w piśmiennictwie - przypadki, gdy pokrzywdzony (najczęściej podmiot prawny) rezygnuje z występowania o ściganie sprawcy, gdy ten uiści na jego rzecz dobrowolnie określoną kwotę na pokrycie szkody czy stosowną opłatę (zob. o tym np. A. Marek, Odszkodowanie zamiast kary, Prawo i Życie 1998, nr 20, s. 4; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 308).

4. Zastosowanie wobec sprawcy środka oddziaływania wychowawczego nie musi jednak oznaczać, że sprawa ta nie trafi do sądu. Sam pracodawca ujawniwszy spożywanie alkoholu w pracy, czy umyślne zniszczenie jego rzeczy albo drobną kradzież, może - niezależnie od reakcji z Kodeksu pracy - powiadomić o tym np. Policję, a ta skieruje wniosek o ukaranie do sądu. Gdyby zaś kierując się preferencją środków pozakarnych i uznając środki podjęte w zakładzie pracy za wystarczające, tego nie uczyniła, może to zrobić pokrzywdzony danym czynem (w tym i np. zakład pracy z racji kradzieży, uszkodzenia czy zniszczenia jego mienia albo okradziony pracownik) - art. 27 § 2 k.p.w. W takich wypadkach sąd, a przed rozprawą prezes sądu, jeżeli uzna, iż zastosowane uprzednio środki wychowawcze są wystarczającą reakcją na wykroczenie, mogą odmówić wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć (art. 61 § 1 pkt 2 k.p.w.), w przeciwnym razie sprawa nabierze właściwego toku procesowego.

Rozdział IV

Wybrana literatura

A. Gubiński, Warunkowe zawieszenie wykonania kary aresztu (stan obecny i perspektywy rozwoju), ZW 1980, nr 2 oraz komentarze i podręczniki podane w wykazie przy rozdziale I.

Art. 42. Podstawy zawieszenia; okres próby

1. Kodeks wykroczeń przewiduje instytucję warunkowego zawieszenia wykonania kary jedynie w stosunku do kary aresztu. Odmiennie niż Kodeks karny nie zna on zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności czy samoistnej grzywny (zob. art. 69 § 1 k.k.), co przy rozmiarze kary ograniczenia wolności (art. 20 § 1) i grzywny kodeksowej (art. 24 § 1) nie zaskakuje. Jednak z uwagi na wysokie nieraz grzywny przewidziane obecnie za wykroczenia określone w ustawach szczególnych (zob. uw. 2 do art. 24) należałoby de lege ferenda zastanowić się na możliwością wprowadzenia szerszej konstrukcji warunkowego zawieszenia kary w prawie wykroczeń. Z drugiej strony, zwłaszcza przy ograniczeniu kary aresztu do 30 dni i utrzymania wymogu umyślności zachowania sprawcy przy stosowaniu kary aresztu, wysuwane są w doktrynie wątpliwości co do zasadności zawieszania tej kary (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń , s. 107-108). Wydaje się, że przy dwupostaciowości umyślności (zob. art. 6) i potrzeby elastyczności polityki karnej jest to jednak konstrukcja mająca prawnie rację bytu, choć w praktyce spotykana sporadycznie (zob. uw. 2 do art. 19). Samo zawieszenie, tak jak i w k.k., jest fakultatywne, ustawa zakłada bowiem, że wykonanie kary aresztu "można" jedynie zawiesić. Zatem nawet przy zaistnieniu warunków wskazanych w art. 42, sąd nadal "może" tylko, ale nie musi stosować tej instytucji.

Mimo że nowela sierpniowa 1998 r. skreśliła w § 1 wyraz "zasadniczej", umieszczony dotąd przez wyrazami "kary aresztu", nie oznacza to, iżby doszło do rozszerzenia możliwości zawieszenia także na karę zastępczą aresztu, jako że zmiana ta wywołana została jedynie faktem likwidacji podziału kar na zasadnicze i dodatkowe (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 35), a przy tym o warunkowym zawieszeniu rozstrzyga się w wyroku orzekającym karę aresztu, a nie, jak przy areszcie zastępczym, z założenia w postępowaniu wykonawczym w razie nieściągalności grzywny czy uchylania się ukaranego od kary ograniczenia wolności (art. 23 i 25). Nawet, jeżeli niekiedy orzeka się ją - przy tzw. natychmiastowej wykonalności wyroku (art. 82 § 5 i § 5 pkt 1 i 3 k.p.w.) - w wyroku na wypadek nieuiszczenia grzywny w terminie (3 dni), to karą jest tu grzywna, a areszt zastępczy zacznie funkcjonować dopiero w razie jej nieuregulowania, nie może go zatem dotyczyć regulacja zawarta w rozdziale IV Kodeksu. Zatem warunkowe zawieszenie dotyczy jedynie aresztu jako kary w rozumieniu art. 18, a nie w ujęciu art. 23 czy 25 § 2, a więc aresztu zastępczego. Niektórzy autorzy sugerują jednak w związku z tym używanie nadal określenia zwieszenie "zasadniczej kary aresztu", aby wyraźnie wskazać, że nie dotyczy ona aresztu "zastępczego" (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 209).

2. Przepis § 1 określa przesłanki zawieszenia wykonania kary aresztu. Przyjmuje, że może ono nastąpić gdy: 1) z uwagi na: a) okoliczności popełnienia czynu, b) właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz c) jego zachowanie się po popełnieniu wykroczenia, należy przypuszczać, że 2) mimo niewykonania kary nie popełni on podobnego przestępstwa lub wykroczenia, a więc gdy w oparciu o wskazane trzy kryteria, uwzględniane przy tym łącznie (użyto tu bowiem przecinka i spójnika "oraz"), a nie alternatywnie, wynika dodatnia prognoza, ale ograniczona tylko co do podobnych czynów zabronionych, a nie w ogóle odnośnie do poszanowania w przyszłości przez sprawcę prawa i zasad współżycia społecznego. Co do okoliczności popełnienia czynu - zob. uw. 3 pkt c-d do art. 33 i uw. 2 do art. 36 oraz do art. 39, a odnośnie do właściwości i warunków osobistych sprawcy - także uw. 5 do art. 24 i uw. 3 pkt f do art. 33, zaś odnośnie do zachowania się po czynie - zob. uw. 3 pkt g do art. 33, natomiast co do podobieństwa przestępstw i wykroczeń - uw. 7 do art. 33; zob. tu też uw. 2 do art. 38.

Mając na uwadze wymogi orzeczenia kary aresztu wskazane w art. 35, należy przyjąć, że zawieszenie wykonania tej kary jest możliwe, jeżeli orzeczono ją ze względu na wagę czynu, ale już nie - gdy powodem jej zastosowania były okoliczności sprawy świadczącego o demoralizacji sprawcy (kwestia pozytywnych właściwości i warunków osobistych) lub zasługujący na szczególne postępowanie sposób działania (kwestia dodatniej prognozy od strony okoliczności popełnienia czynu).

3. Uzupełnieniem przesłanek zawieszenia określonych w § 1 jest wymóg wskazany w § 3 art. 42, który w razie wyrządzenia wykroczeniem szkody w mieniu, uzależnia zawieszenie wykonania kary aresztu od uprzedniego naprawienia tej szkody w całości. Chodzi nie tylko o wykroczenia przeciwko mieniu, ale każde wykroczenie, którym wyrządzono szkodę w mieniu, a więc np. także z art. 67, 69, 74 czy 85 k.w. (niszczenie i uszkadzanie plakatów, ogłoszeń, znaków umieszczonych przez organy państwowe dla stwierdzenia tożsamości rzeczy, czy znaków lub sygnałów ostrzegawczych), z art. 80, 81 czy 99, czy 100 k.w. (uszkodzenia wału powodziowego, brzegów wód i drogi), z art. 143-145 (czyny przeciwko urządzeniom użytku publicznego), czy z rozdziału XIX k.w. o szkodnictwie leśnym, polnym i ogrodowym lub z ustaw szczególnych (np. o ochronie przyrody). Szkoda ma tu być naprawiona przed wydaniem orzeczenia, i to w całości, bowiem warunkiem zawieszenia kary jest zaistniałe już w dacie orzekania jej naprawienie, jako że przepis uzależnia zawieszenie od tego, aby szkoda "została" naprawiona (§ 3 in fine). Nie jest to więc warunek na okres próby, jak w Kodeksie karnym (zob. art. 72 § 2 k.k.), ale wymóg warunkujący zawieszenie kary zrealizowany przed rozstrzygnięciem w tym zakresie. Jeżeli szkodę naprawiono w całości już po wydaniu wyroku orzekającego karę aresztu bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, ale przed rozpoznaniem apelacji od takiego orzeczenia, sąd odwoławczy może zmienić ten wyrok i zastosować warunkowe zwieszenie kary, ustawa nie wymaga bowiem, aby naprawienie szkody nastąpiło przed wydaniem wyroku w I instancji. Nie ma też przeszkód, aby to dopiero sąd II instancji, rozpoznając apelację od wyroku orzekającego bezwzględnie wykonywaną karę aresztu, dopatrzył się możliwości zawieszenia wykonania tej kary.

4. Przepis § 2 określa okres próby, na jaki następuje zawieszenie. Wynosi on od 6 miesięcy do roku i biegnie od daty uprawomocnienia się wyroku (w Kodeksie karnym od roku do 3 lat lub od 2 lat do 5 albo od 3 do 5 lat - art. 70). Nie przewiduje się tu - odmiennie niż w Kodeksie karnym (zob. art. 72 i 73 k.k.) - możliwości nakładania na ukaranego obowiązków, jakie miałby on wykonać w okresie próby ani dozoru kuratora. Jest to zatem tzw. proste zawieszenie wykonania kary, nie bez racji krytycznie oceniane przez niektórych przedstawicieli doktryny prawa wykroczeń, jako mało skuteczne (zob. np. Marek, Prawo wykroczeń, s. 107), co może rzutować na rzadkie sięganie w praktyce po tę konstrukcję (zob. uw. 2 do art. 19). De lege ferenda można zatem sugerować wprowadzenie tu możliwości nakładania na ukaranego pewnych obowiązków, np. powstrzymania się od nadużywania alkoholu czy używania środków odurzających, gdy to pod ich wpływem popełniono wykroczenie, naprawienia szkody w określonym czasie, gdy ustawa nie przewiduje przy określonym wykroczenia środka karnego o charakterze kompensacyjnym lub represyjno-kompensacyjnym (ze zmianą w zakresie obecnego § 3), czy powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach itd.

Warunkowość zawieszenia wykonania kary aresztu w obecnym jej ujęciu sprowadza się jedynie do dopełnienia przez sprawcę warunku niepopełnienia w okresie próby czynu zabronionego jako wykroczenie lub przestępstwo, gdyż tylko wtedy ukaranie uznaje za niebyły, a przy jego popełnieniu dochodzi lub może dojść do wykonania jednak zawieszonej dotąd kary (zob. art. 44 i uwagi do niego).

Art. 43. Ograniczenia zawieszenia

1. Przepis ogranicza możliwości zawieszenia wykonania kary aresztu. Wyklucza bowiem tę instytucję wobec: a) recydywisty, ale tylko w odniesieniu do recydywy specjalnej (uprzednie ukaranie, w ciągu 2 lat przed obecnym czynem, za podobne przestępstwo lub wykroczenie, a nie za jakiekolwiek wykroczenie bądź przestępstwo - o czynie podobnym zob. uw. 7 do art. 33 i uw. 3 do art. 47 § 2) oraz b) sprawcy wykroczenia o charakterze chuligańskim (o tym charakterze wykroczenia zob. uw. 6 do art. 47 § 5). Tego typu sytuacje w istocie eliminują pozytywną prognozę warunkującą zawieszenie (art. 42 § 1in fine) z uwagi na okoliczności popełnienia czynu lub warunki i właściwości osobiste sprawcy.

2. Wyłączenie stosowania zawieszenia kary jest tu jednak względne , jako że nawet przy zaistnieniu recydywy lub chuligaństwa sąd może jednak uznać za celowe warunkowe zawieszenie "ze względu na wyjątkowe okoliczności", a więc z preferowaniem reguły prewencji szczególnej. Nie precyzuje się tu bliżej owych okoliczności, mają one być jednak wyjątkowe, co może oznaczać, że chodzi o jakieś nadzwyczajne, sprzeczne z dotychczasowym jego życiem, zachowanie sprawcy, np. popełnienie czynu o charakterze chuligańskim, w wyniku niezdarzającego się jej dotąd nadużycia alkoholu, przez osobę, która mimo średniego już wieku, nie miała do tej pory żadnego konfliktu z prawem, czy zaistnienie powrotności do wykroczenia, ale w wyniku szczególnego zbiegu okoliczności (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 167-168; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 312).

Art. 44. Zarządzenie wykonania zawieszonej kary; uznanie ukarania za niebyłe

1. Przepis określa następstwa zawieszenia wykonania kary aresztu w razie negatywnego (§ 1 i 2) lub pozytywnego (§ 3) przebiegu okresu próby. Ponieważ Kodeks nie przewiduje nakładania na sprawcę, któremu warunkowo zawieszono karę aresztu, obowiązków, jakie miałby on spełnić w okresie próby (zob. uw. 4 do art. 42), pozytywna lub negatywna ocena jej przebiegu jest uzależniona jedynie od tego, czy w czasie tym dopuścił się, czy też nie, przestępstwa lub wykroczenia. Skoro zawieszenie następuje w razie zaistnienia przypuszczenia, że sprawca mimo niewykonania kary nie popełni podobnego przestępstwa lub wykroczenia (art. 42 § 1), to niepotwierdzenie się tej prognozy, czyli popełnienie jednak podobnego wykroczenia lub przestępstwa, staje się powodem obligatoryjnego zarządzenia wykonania zawieszonej kary (§ 1). Natomiast jeżeli dopuści się on innego, a więc niebędącego podobnym do tego, którego dotyczy zawieszenie, wykroczenia lub przestępstwa, zarządzenie takie może, ale nie musi nastąpić, jest więc fakultatywne (§ 2).

Przez popełnienie wykroczenia lub przestępstwa na gruncie art. 44 § 1 i 2można rozumieć jedynie stwierdzenie tego faktu prawomocnym już wyrokiem, wcześniej bowiem funkcjonuje domniemanie niewinności (art. 5 § 1 k.p.k. i art. 8 k.p.w. w zw. z art. 5 § 1 k.p.k.). Kodeks wykroczeń, odmiennie niż Kodeks karny (zob. art. 75 § 2 k.k.), nie przewiduje natomiast możliwości zarządzenia wykonania kary w razie tzw. rażącego naruszenia porządku prawnego, co dawałoby podstawę od takiego zarządzenia także np. w razie istnienia nieprawomocnego jeszcze wyroku skazującego czy warunkowo umarzającego. Nie jest też powodem do zarządzenia wykonania zawieszonej kary aresztu, wydanie w okrasie próby prawomocnego wyroku skazującego ukaranego za inny czyn, ale popełniony przed rozpoczęciem biegu tego okresu, a więc przed uprawomocnieniem się wyroku orzekającego karę aresztu z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, nie jest to bowiem skazanie za czyn popełniony w okresie próby, jak tego wymagają art. 44 § 1 i 2.

2. Do zarządzenia wykonania kary jest uprawniony sąd, który "orzekł karę aresztu" (§ 1in medio i § 2in principio), zatem jeżeli do zawieszenia wykonania tej kary doszło dopiero w instancji odwoławczej (zob. uw. 3 do art. 42), ale samą karę orzekł sąd I instancji, to w kwestii wykonania kary orzeka sąd meriti , a nie sąd drugiej instancji. Zarządzenie wykonania kary może tu nastąpić w okresie próby - gdy zanim on minął zaistniał już prawomocny wyrok za czyn popełniony w okresie próby - lub nie później niż w ciągu 2 miesięcy (w k.k. - 6 miesięcy - art. 75 § 4) po zakończeniu tego okresu (§ 3). Jak wskazano, samo wykroczenie lub przestępstwo, którego popełnienie ma być powodem rozstrzygania w kwestii zarządzenia wykonania kary, musi być stwierdzone prawomocnym wyrokiem wydanym przed upływem okresu próby, a ów dwumiesięczny okres dodatkowy po upływie czasu próby służy jedynie umożliwieniu ustalenia, czy przed zakończenie próby, choćby w ostatnich jej dniach, nie doszło jednak do skazania ukaranego w warunkach wskazanych w § 1 lub 2 art. 44.

3. Jeżeli w okresie próby i w ciągu 2 miesięcy od jego zakończenia nie doszło do zarządzenia wykonania zawieszonej kary aresztu, samo ukaranie z mocy prawa uważa się za niebyłe (§ 3). Dochodzi zatem ex lege do zatarcia ukarania, z tym że nie dotyczy to tych rozstrzygnięć, które nie wiążą się z faktem orzeczenia kary (ukaraniem), a więc np. kosztów postępowania, które można nadal egzekwować. Jeżeli jednak orzeczeniem tym wymierzono także środek karny, np. zakaz prowadzenia pojazdów na okres dłuższy niż okres próby związany z zawieszeniem kary aresztu, to powinien on być nadal wykonywany. Należy tu bowiem - mimo braku przepisu na wzór art. 76 § 2 k.k., który kwestię tę w prawie karnym odrębnie reguluje przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary - uwzględnić rozwiązanie zawarte w art. 46 § 3 k.w., według którego w razie orzeczenia środka karnego, uznanie ukarania ze niebyłe nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem wykonania. Odmienny pogląd, że zatarcie ukarania w oparciu o art. 44 § 2 obejmuje także niemożność wykonywania dalej środków karnych, miał rację bytu przed nowelą z sierpnia 1998 r. (zob. np. Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 168-169), a więc dopóki nie istniało jeszcze rozwiązanie wskazane z art. 46 § 3 k.w., ale nie obecnie (zob. jednak np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 314). Ten ostatni przepis należy dziś odnosić także do zatarcia ukarania z art. 44 § 3, a nie jedynie do unormowania z art. 46 § 1 i 2 k.w.

Należy zauważyć, że nieaktualna jest tu obecnie, przytaczana nadal (zob. np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 314), kwestia wykonywania takich środków karnych, jak nawiązka czy obowiązek naprawienia szkody, gdyż warunkiem zawieszenia wykonania kary, przy zaistnieniu szkody wyrządzonej wykroczeniem, jest jej naprawienie przed orzeczeniem o tym zwieszeniu. Także kwestia realizacji przepadku przedmiotów, z uwagi na rozwiązania k.p.w. odnośnie do zajęcia i zabezpieczenia mienia przed procesem i w toku postępowania (art. 48 k.p.w.), nie powinna rodzić problemów. Podanie orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób jest z kolei z założenia realizowane wkrótce po prawomocnym ukaraniu, a nie po okresie próby związanej z zawieszeniem wykonania kary. Istotny jest zatem na gruncie Kodeksu środek karny zakazu prowadzenia pojazdów, który może być orzeczony na okres aż do 3 lat, choć możliwe, że powody do warunkowego zawieszenia kary aresztu mogą spowodować także ograniczenie go np. do 6 miesięcy lub roku, ale nie jest wykluczone, że z uwagi na warunkowe zawieszenie samego aresztu będzie to jednak środek dłużej trwający. Uznanie, że rozwiązanie zawarte w art. 46 § 3 nie odnosi się do zatarcia ukarania na podstawie art. 44 § 3, oznaczałoby automatyczne skracanie ex lege wykonywania tego środka karnego i sugerowało wręcz stosowanie bezwzględnego aresztu lub grzywny, zamienianej następnie na areszt zastępczy, co godziło w sens i ratio legis warunkowego zawieszenia kary aresztu. To samo dotyczyłoby np. zakazu amatorskiego połowu ryb, orzekanego do 18 miesięcy (zakaz wstępu na imprezy masowe wiąże się z wykroczeniami niezagrożonymi już karą aresztu (zob. uw. 4 do art. 19 i uw. 3 do art. 28).

Fakt istnienia w Kodeksie karnym odrębnie art. 76 § 2 (odnośnie do zatarcia skazania przy warunkowym zawieszeniu kary) oraz odrębnie w art. 107 § 6 (zatarcie generalnie w każdej sprawie karnej), nie oznacza, iżby brak w art. 44 k.w. rozwiązania na wzór art. 76 § 2 k.k. eliminował stosowanie tu art. 46 § 3 k.w., gdyż w Kodeksie karnym art. 76 § 2 jest jednak wyjątkiem od rozwiązania przyjętego w art. 107 § 6 (odmiennie bowiem reguluje pewne kwestie, jako że obejmuje zatarciem obowiązek naprawienia szkody), na co ten ostatni przepis wyraźnie zresztą wskazuje (zob. np. G. Bogdan (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1333). Inną rzeczą jest natomiast rozważenie de lege ferenda potrzeby ewentualnego odrębnego i nieco odmiennego rozwiązania w Kodeksie wykroczeń kwestii zatarcia ukarania przy pozytywnym przebiegu okresu próby w związku z zawieszeniem wykonania kary.

Rozdział V

T. Grzegorczyk, Przedawnienie karalności wykroczeń i niektóre jego procesowe konsekwencje (w:) Współczesne problemy procesu karnego i wymiaru sprawiedliwości. Księga ku czci prof. Kazimierza Marszała, Katowice 2003, s. 124-133; A. Gubiński, Przedawnienie i zatarcie ukarania, w prawie wykroczeń , ZW 1980, nr 6: J. Lewiński, Środki oddziaływania wychowawczego. Przedawnienie orzekania i wykonania kary oraz zatracie ukarania, Gazeta Policyjna 1999, nr 19; S. Stachowiak, Przedawnienie karalności wykroczenia, a uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia, RPEiS 1996, nr 3 oraz komentarze, opracowania zwarte i podręczniki podane w wykazie przy rozdziale I.

Art. 45. Przedawnienie karalności i wykonania orzeczenia

1. Przepis normuje tradycyjne dla prawa wykroczeń instytucje przedawnienia karalności wykroczenia (§ 1), jego ponownego biegu (§ 2) i przedawnienie wykonania orzeczenia (§ 3). W Prawie wykroczeń z 1932 r. przewidziane były przedawnienie ścigania (roczne - art. 11), orzekania (3-letnie - art. 12) i wykonania orzeczenia (3-letnie - art. 13). Kodeks wykroczeń w 1971 r. ujął już - podobnie jak k.k. z 1969 r. (art. 105) - w jedną konstrukcję dotychczasowe przedawnienie ścigania i orzekania jako przedawnienie karalności wykroczenia, ustalając je początkowo na rok (§ 1 sprzed noweli sierpniowej 1998 r.) zakładając też odżycie biegu przedawnienia w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia w ówczesnym trybie nadzoru nad kolegiami (§ 2) i zakładając przedawnienie wykonania kary (tak zasadniczej, jak i zastępczej) na 3 lata od uprawomocnia się orzeczenia (§ 3). W wyniku nowelizacji z dnia 28 sierpnia 1998 r. okres przedawnienia karalności w art. 45 § 1 k.w. został wydłużony w ten sposób, że - podobnie jak w prawie karnym (zob. art. 106 k.k.) - przyjęto wydłużenia podstawowego, nadal rocznego jego terminu, do 2 lat, jeżeli w tym podstawowym okresie wszczęto postępowanie. Nadto w § 2, utrzymując odżycie biegu przedawnienia w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia, pominięto już stwierdzenie, że uchylenie to ma nastąpić w trybie nadzoru, a w § 3 zaznaczono, iż przedawnienie wykonania orzeczenia dotyczy zarówno kar, jak i środków karnych, co objęło nie tylko dawne kary dodatkowe, ale też nawiązkę i obowiązek naprawienia szkody, zaliczone dopiero w 1998 r. do takich środków (zob. uw. 1 do tytułu rozdziału II i uw. 1 do art. 28). Wydłużenie terminu przedawnienia karalności (§ 1) wiązało się z poszerzeniem wówczas ingerencji sądu w sprawy o wykroczenia (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 35-36), ale Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 2001 r., likwidujący kolegia przekazujący w ogóle orzecznictwo w tych sprawach sądom, nie dokonał już żadnych zmian w tej materii.

2. Przepis § 1 normuje przedawnienie karalności wykroczenia, a więc ścigania i orzekania. Przyjmuje nadal roczny termin tego przedawnienia liczony od popełnienia czynu, który jednak w razie wszczęcia w tym czasie postępowania wydłuża się do 2 lat od jego popełnienia. O czasie popełnienia wykroczenia zob. art. 4 § 1 i uw. 1 do tego przepisu. Istotny jest tu czas popełnienia wykroczenia, a nie jego ujawnienia ani ustalenia jego sprawcy, które to momenty mogą wprawdzie, ale nie muszą, pokrywać się z czasem popełnienia czynu. Jeżeli czyn (np. drobną kradzież roweru z działki) ujawniono w jakiś czas po jego popełnieniu (właściciel nie przebywał na działce, a jedynie tam bywał), a sprawcę ustalono jeszcze później, to i tak okres przedawnienia liczy się od czasu popełnienia wykroczenia. Wymóg powyższy dotyczy zarówno czynów jednorazowo popełnianych, ale ujawnianych w jakiś czas potem, jak i wykroczeń trwałych, ale już zakończonych (zob. uw. 12 do art. 1); popełnienie "kończy się" tu wraz z zakończeniem wywołanego stanu niezgodnego z prawem (np. wydania pracownikowi świadectwa pracy, ale dopiero po 3 miesiącach od rozwiązania stosunku pracy - zob. art. 97 i 282 § 1 pkt 3 k.p. - czy zgłoszenie do ewidencji lub wpisu rejestru swej działalności dopiero po 2 miesiącach jej prowadzenia - zob. art. 60¹ § 1 k.w.). Tak więc np. ujawnienie, że określone osoba prowadziła przed ponad rokiem, przez jakiś czas, działalność bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji (art. 60 ¹ k.w.), której jednak już też przed ponad rokiem zaprzestała, uniemożliwia wszczęcie postępowania w tej sprawie z uwagi na upływ rocznego terminu przedawnienia. Podobnie ustalenie, niestety, dopiero po roku, że sprawcą drobnej kradzieży z lasu (art. 120 § 1 k.w.), wówczas ujawnionej, był X, i nawet potwierdzenie przez niego tego faktu, także nie pozwala na wszczęcie procesu z uwagi na przedawnienie karalności czynu.

3. W czasie roku od popełnienia czynu winno dojść przynajmniej do wszczęcia postępowania, w przeciwnym razie dojdzie do przedawnienia jego karalności . Wszczęcie postępowania w sprawie w wykroczenie następuje co do zasady dopiero zarządzeniem (art. 59 § 2 k.p.w.) prezesa sądu (przewodniczącego wydziału, upoważnionego sędziego - art. 32 § 3 k.p.w.), które wydawane jest po wpłynięciu wniosku o ukaranie, gdy wniosek ten nie zawiera braków formalnych, a nie ma też powodów od odmowy wszczęcia postępowania. Ponieważ wszczęcie procesu musi nastąpić zanim minie roczny termin przedawnienia karalności, w orzecznictwie Sądu Najwyższego i doktrynie trafnie wskazuje się, że jeżeli wniosek o ukaranie, z uwagi na braki został zwrócony do ich uzupełnienia, to wprawdzie złożenie uzupełnionego wniosku w wymaganym terminie 7 dni od otrzymania zwróconego uprzednio wniosku, wywołuje skutki od dnia poprzedniego jego wniesienia (art. 120 § 2 k.p.k. w zw. z art. 38 § 1 k.p.w.), ale ponieważ to nie wniosek, lecz zarządzenie prezesa sądu wszczyna postępowanie, przeto złożenie uzupełnionego wniosku już po upływie rocznego terminu przedawnienia, choć uzna się, że datą jego złożenia był dzień, w jakim pierwotnie go złożono, uniemożliwia już wydanie decyzji o wszczęciu postępowania, jako że upłynął już termin przedawnienia (zob. post. SN z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 34/04, OSNKW 2005, nr 2, poz. 24; zob. też T. Grzegorczyk, Kodeks postępowania sprawach o wykroczenia. Komentarz , Warszawa 2008, s. 274; J. Lewiński, Komentarz do kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, Warszawa 2009, s. 190). Jeżeli czyn był traktowany początkowo jako przestępstwo, do wszczęcia postępowania w rozumieniu art. 45 § 1 k.w. dochodzi także w razie wszczęcia przeciwko osobie postępowania przygotowawczego według wymogów procedury karnej, a więc przedstawienia tej osobie zarzutów (zob. post. składu siedmiu sędziów SN z dnia 21 października 2003 r., I KZP 9/03, OSNKW 2003, nr 11-12, poz. 92 i aprob. K. Marszał, Glosa, OSP 2004, nr 7-8, poz. 102; zob. też Bojarski, Radecki, Kodeks wykroczeń, s. 316).

4. W razie wszczęcia postępowania przed upływem rocznego terminu przedawnienia dochodzi do przedłużenia przedawnienia karalności do 2 lat , nadal jednak liczonych od daty popełnienia czynu. Tym razem jest to już okres na doprowadzenie do prawomocnego zakończenia procesu. Im później zatem wszczęto postępowanie, tym krótszy czas mają sądy na przeprowadzenie całego tego postępowania. Na bieg tego terminu nie ma już bowiem wpływu sam tok sprawy, odraczanie i przerywanie rozprawy czy uchylenie wyroku w drugiej instancji i zwrot sprawy do ponownego jej przeprowadzenia itd. Zatem nawet jeżeli w dacie orzekania w pierwszej instancji przedawnienie jeszcze nie nastąpiło, ale obwiniony wystąpi z apelacją i wówczas upłynie termin przedawnienia, musi dojść w sądzie odwoławczym do uchylenia wyroku i umorzenia postępowania, i to nawet gdyby skarżący cofnął następnie swój środek odwoławczy (zob. art. 104 § 1 pkt 7 w zw. z art. 5 § 1 pkt 4 k.p.w. i art. 432 k.p.k. w zw. z art. 105 § 2 k.p.w.).

5. Przepis § 2 przewiduje, że w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia, przedawnienie biegnie od daty uchylenia rozstrzygnięcia. Uchylenie może tu nastąpić w trybie wznowienia procesu (art. 113 k.p.w.) lub w trybie kasacji (art. 110 k.p.w.). Przedawnienie zaczyna wówczas biec na nowo, przy czym jest to 2 letni okres przedawnienia, gdyż wcześniej wszczęto już postępowanie, liczony teraz jednak od daty uchylenia orzeczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się wszak, że przedawnienie nie biegnie jednak od nowa, jeżeli w momencie uchylania orzeczenia upłynął już jego termin, a więc że rozpoczyna ono bieg od daty uchylenia wyroku, ale tylko wtedy, gdy w dacie uchylenia orzeczenia nie upłynął jeszcze przedawnienia karalności, w przeciwnym razie po takim uchyleniu (z określonych przyczyn wznowieniowych lub kasacyjnych), należy jednak umorzyć postępowanie ze względu na przedawnienie (zob. uch. SN z dnia 7 czerwca 2002 r., I KZP 15/02, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 49; ale częściowo krytycz. o tym np. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 320). Zauważyć tu warto, że jeden z ostatnich projektów nowego Kodeksu wykroczeń z początku XXI wieku przyjmował, iż w razie uchylenia prawomocnego orzeczenia przedawnienie karalności odżywa i "wynosi rok od daty uchylenia, a gdyby okres przedawnienia jeszcze nie upłynął - rok od zakończenia tego okresu" (zob. T. Grzegorczyk, Podstawowe założenia..., s. XVI).

6. Przepis § 3 dotyczy przedawnienia wykonania kary i środka karnego. Obejmuje obecnie jednolitym, nadal 3-letnim terminem przedawnienie wykonania zarówno kar, jak i środków karnych. Termin ów liczony jest od daty uprawomocnienia się wyroku, którym je orzeczono. W tym też okresie musi nastąpić w przypadku kar tak zwykłe, jak i zastępcze ich wykonanie, a przy środkach karnych, ewentualnie wykonanie w trybie egzekucji wskazanej w k.k.w. Biegu tego terminu nie przerywają żadne okoliczności, a więc i ewentualne odroczenie wykonania kary czy rozłożenie np. grzywny na raty (zob. art. 49 i 62 k.k.w.).

Art. 46. Zatarcie ukarania

1. Zatarcie ukarania to odpowiednik zatarcia skazania z Kodeksu karnego (zob. art. 106 k.k.). Konstrukcja ta tworzy fikcję prawną, że sprawca wykroczenia nie był nigdy karany, gdyż ukaranie uważa się wówczas za niebyłe. O ile Prawo o wykroczeniach z 1932 r. przyjmowało, że następuje to po upływie 3 lat (art. 14), to Kodeks w 1971 r. przyjął, że do zatarcia ukarania dochodzi po okresie 2-letnim (§ 1), nadal jednak liczony od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary, w zależności od zaistniałej sytuacji. Pierwszym i naturalnym jest wykonanie kary, drugim - możliwość jej darowania w trybie łaski, trzecim - przedawnienia wykonania kary, a więc niewykonanie jej mimo upływu określonego w ustawie czasu (art. 45 § 3). W Kodeksie karnym skarbowym, przy podobnym rozwiązaniu (art. 52 § 1 k.k.s.), przyjęto jednak odrębny termin zatarcia dla ukarania za wykroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego skarbowego, a więc grzywną, ustalając go na rok od uiszczenia lub ściągnięcia grzywny albo przedawnienia jej wykonania (art. 52 § 4 k.k.s.); to ostanie następuje - tak jak i w k.w. - po 3 latach od uprawomocnienia się orzeczenia, tu - mandatu (art. 51 § 3 k.k.s.). W prawie wykroczeń zatarcie ukarania grzywną nałożoną mandatem następuje na zasadach ogólnych, a więc z zastosowaniem art. 46 § 1.

2. Przepis § 2 modyfikuje termin zatarcia ukarania wprowadzając regułę równoczesnego zatarcia w razie dwóch lub więcej ukarań przed upływem terminu zatarcia ukarania za pierwsze z nich. Zakłada się tu, że w razie wymierzenia w tym czasie kary aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny - ale już nie nagany - ukaranie za oba te wykroczenia nastąpi łącznie dopiero po upływie 2 lat od wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary za to nowe wykroczenie. Jeżeli zatem za pierwsze z wykroczeń. popełnione pod koniec 2006 r., ukarany uregulował orzeczoną mu wówczas karę grzywny w dniu 12 lutego 2007 r., a więc zatarcie tego ukarania powinno nastąpić w dniu 12 lutego 2009 r., ale w lipcu 2008 r. dopuścił się kolejnego wykroczenia, a orzeczoną za nie karę 14 dni aresztu zakończył odbywać w dniu 23 stycznia 2009 r., to zatarcie ukarania za oba te wykroczenia nastąpi dopiero z dniem 23 stycznia 2011 r.; jeżeli zaś przed styczniem 2011 r. popełni on kolejne wykroczenia, to zatarcie ukarania także za czyn z 2006 r. znów się przesunie.

3. Przepis art. 46 § 3, wprowadzony do Kodeksu, wielokrotnie już wspominaną, nowelą z dnia 28 sierpnia 1998 r., przejął rozwiązanie zawarte w art. 107 § 6 k.k. z 1997 r., według którego w razie orzeczenia obok kary także środka karnego, zatarcie ukarania nie może nastąpić przez wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonania tego środka. Jest to więc modyfikacja terminu zatarcia ukarania w sytuacji, gdy poza karą orzeczono także środek karny. Zatem, jeżeli np. prawomocnym w dniu 1 czerwca 2009 r. wyrokiem ukarano sprawcę karą grzywny oraz orzeczono wobec niego także np. zakaz prowadzenia pojazdów samochodowych na okres 2 lat i 6 miesięcy czy zakaz wstępu na imprezy masowe na taki okres, a uiści on tę grzywnę już np. 15 czerwca 2009 r., to zatarcie ukarania nastąpi - nie z dniem 15 czerwca 2011 r. (2 lata po uregulowaniu grzywny), ale dopiero z dniem 1 grudnia 2011 r., kiedy zakończy się wykonywanie zakazu i to pod warunkiem, że jego wykonywania nie rozpoczęło się później, np. z uwagi za zwrócenie przez ukaranego prawa jazdy dopiero 15 czerwca 2009 r. (zob. art. 29 § 3 zdanie drugie i trzecie k.w.). Jeżeli jednak w powyższej sytuacji wyegzekwowanie całej grzywny nastąpiłoby np. dopiero 30 grudnia 2011 r., to choćby okres zakazu minął 15 grudnia 2011 r., uznanie ukarania za niebyłe nastąpi dopiero z dniem 30 grudnia 2011 r. Przepis art. 46 § 3 ma zastosowanie także do zatarcia ukarania, o jakim mowa w art. 44 § 3 - zob. uw. 3 do art. 44.

4. W orzecznictwie trafnie wskazuje się przy tym, że w sytuacji, gdy prawomocnym wyrokiem orzeczono wobec sprawcy (także wykroczenia) jeden ze środków karnych w postaci zakazu (np. prowadzenia pojazdów) i w czasie stosowania tego zakazu sprawca się do niego nie stosuje, to fakt, że w dacie orzekania za przestępstwo z art. 244 k.k., czyli karalnego niestosowania się do orzeczonego przez sąd zakazu, nastąpiło zatarcie skazania, którym zakaz ten nałożono, nie oznacza, że zespół znamion przestępstwa z art. 244 k.k. został zdekodowany, jako że decyduje tu moment popełnienia czynu wbrew obowiązującemu zakazowi, a nie moment orzekania w sprawie o naruszenie owego zakazu; inną rzeczą będzie wówczas traktowanie jednak oskarżonego jako osoby niekaranej, z uwagi na zatarcie skazania, co może mieć znaczenie, ale tylko dla orzeczenia o karze, a nie co do sprawstwa i winy (zob. post. SN z dnia 18 października 2009 r., I KZP 24/09, OSNKW 2009, nr 12, poz. 105 i aprob. A. Herzog, glosa, Paragraf na Drodze 2010, nr 1, s. 5-10).

5. O uznaniu ukarania za niebyłe mowa jest także w art. 2 § 2 k.w. - zob. o tym uw. 4 do art. 2.

Art. 47. Definicje ustawowe

1. Przepis, zawierający wyjaśnienie niektórych wyrażeń ustawowych, czyli definicje ustawowe, a więc wykładnię legalną użytych w ustawie określeń, funkcjonuje obecnie w brzmieniu nadanym mu przez nowelę sierpniową 1998 r. Ustawa ta zmieniła w art. 47 treść § 1-4 oraz dodała § 6-8 dostosowując używane pojęcia i ich definicje do podobnych zawartych w Kodeksie karnym z 1997 r. (por. art. 115 k.k.); zob. też Grzegorczyk, Nowela, s. 37-39. Podobną rolę w prawie karnym skarbowym pełni art. 53 k.k.s., ze swymi ponad 40 paragrafami. Zob. też uw. 3 do art. 1.

2. Przepis § 1 definiuje pojęcie czynu zabronionego, czyniąc to obecnie na wzór art. 115 § 1 k.k. Przed zmianą z 28 sierpnia 1998 r. zakładał on, że: "Przez czyn zabroniony rozumie się działanie lub zaniechanie o znamionach określonych w ustawie, chociażby nie stanowiło ono wykroczenia ze względu na brak winy". Obecnie przyjmuje się, że czynem zabronionym jest "zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej". Pojęciem czynu zabronionego Kodeks operuje np. w art. 1 § 2, art. 8, 11 § 1, art. 12 czy 13. Czynem zabronionym jest "zachowanie", czyli nadal działanie lub zaniechanie. Czyn zabroniony przez ustawę jako wykroczenie nie musi in concreto być wykroczeniem, jako że do odpowiedzialności za wykroczenie niezbędna jest też, poza wypełnieniem znamion danego zachowania, wina (zob. art. 1 § 2 k.w. i uw. 8 do art. 1) i jego szkodliwość społeczna (zob. uw. 7 do art. 1). W omawianej definicji podkreśla się natomiast wymóg ustawowej określoności wykroczenia, a więc aby jego znamiona wynikały z ustawy karnej (zob. o tym uw. 4 do art. 1). W odróżnieniu od Kodeksu karnego skarbowego, który zakłada dodatkowo, że określenie czynu zabronionego jako przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nastąpić tylko w owym Kodeksie (art. 53 § 1 zdanie drugie k.k.s.), Kodeks wykroczeń - wzorem Kodeksu karnego - wymaga jedynie, aby nastąpiło to w ustawie karnej. Przez ustawę taką rozumieć należy, poza tym Kodeksem, każdą ustawę formującą czyny zabronione uznawane przez nią za wykroczenia powszechne (zob. też uw. 6 do art. 1).

3. Przepis § 2 definiuje pojęcie podobieństwa przestępstw i wykroczeń, którym to określeniem Kodeks operuje w art. 33 § 4 pkt 5 i w art. 43 pkt 1. Dla określenia owego podobieństwa do nowelizacji sierpniowej 1998 r. przyjmowano trzy alternatywnie ujmowane kryteria, a to: skierowane czynów przeciwko temu samemu lub zbliżonemu rodzajowo dobru chronionemu, działanie z takich samych pobudek oraz popełnienie czynów w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Obecnie przyjmuje się także alternatywne trzy kryteria, którymi są aktualnie: a) tożsamość rodzajowa czynów, tj. ich przynależność do tego samego rodzaju czynów oraz b) stosowanie przemocy lub groźby jej użycia przy popełnianiu czynu i nadal c) działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Szerzej o tym zob. uw. 7 do art. 33.

4. Ujęte w § 3 pojęcie osoby najbliższej zastąpiło stosowane do nowelizacji sierpniowej 1998 r. określenie "najbliższego", choć jego zakres nie uległ zmianie. Przepis ten jest odpowiednikiem art. 115 § 11 k.k. Osobą najbliższą (dawniej najbliższym) jest:

a) małżonek, ale już nie były małżonek, po ustaniu małżeństwa, choć niekiedy przepisy procesowe nadają byłym małżonkom - ale odrębnie - pewne uprawnienia proceduralne przysługujące osobie najbliższej, np. prawo do odmowy zeznań (zob. art. 182 § 2 k.p.k. w zw. z art. 44 § 1 k.p.w.); pozostaje małżonkiem osoba w razie orzeczenia separacji, gdyż nie dochodzi tu jednak do rozwiązania małżeństwa, a pozostający w separacji nie mogą zawrzeć nowego małżeństwa (zob. art. 61¹ - 61⁶ k.r.o.);

b) wstępny (rodzice, dziadkowie itd.) i zstępny (dzieci, wnuki itd.) oraz rodzeństwo;

c) powinowaty, tj. krewny jednego z małżonków (ale już nie jego powinowaty) wobec drugiego z nich, z tym że tylko w tej samej linii lub stopniu, a więc odnośnie do wstępnych, zstępnych i rodzeństwa drugiego z małżonków; powinowactwo nie ustaje w razie śmierci współmałżonka ani w razie rozwiązania małżeństwa (art. 26 k.r.o.), ale ustaje (ex tunc) w razie unieważnienia małżeństwa;

d) osoba pozostająca w stosunku przysposobienia i jej małżonek, z tym że stosunek przysposobienia może zostać rozwiązany (art. 125 k.r.o.), co powoduje ustanie najbliższości;

e) osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, a więc gdy dwie osoby, połączone więzią psychiczną i fizyczną, wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe (więź gospodarcza), czyli pozostają w konkubinacie, a więc w "faktycznym", niesformalizowanym prawnie, "małżeństwie", a nie w luźnym związku o charakterze partnerskim (zob. np. wyr. SN z dnia 12 listopada 1975 r., V KR 303/75, OSPiKA 1976, nr 10, poz. 187, czy wyr. SA w Krakowie z dnia 11 grudnia 1997 r., II AKa 226/97, OSN Prok. i Prawo 1998, nr 10, poz. 23); nie wydaje się zasadne, aby obecnie pod pojęcie to można było podciągnąć także związek osób tej samej płci (za tym np. J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, Warszawa 1997, s. 206, czy J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1446; odmiennie np. A. Zoll (w:) K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny..., t. 1, s. 634; R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa 1997, s. 163; zob. też A. Wąsek (w:) O. Górniok i in., Kodeks karny. Komentarz, t. 1, Gdańsk 2005, s. 839-841); wymaga to raczej ingerencji ustawodawcy (na gruncie procesowym osoby pozostające z obwinionym w związku homoseksualnym mogą być i tak zwolnione od zeznawania z uwagi na tzw. szczególny stosunek osobisty, w oparciu o art. 185 k.p.k. w zw. z art. 44 § 1 k.p.w.). Zdefiniowanym w art. 47 § 3 pojęciem osoby najbliższej Kodeks posługuje się w art. 119 § 3, art. 148 § 2, art. 153 § 2 i art. 155 § 2.

5. Przepis art. 47 § 4 był w 1971 r. odpowiednikiem art. 120 § 12 k.k. z 1969 r. Nie definiowano w nim bynajmniej pojęcia instytucji państwowych i społecznych, ale wskazywano, co także należy rozumieć pod tym określeniem. Mimo że Kodeks karny z 1997 r. zrezygnował z tego rozwiązania, w Kodeksie wykroczeń nowelą sierpniową z 1998 r. nie uchylono art. 47 § 4, a uzupełniono jego zapis o instytucje samorządowe, eliminując jednocześnie ze wskazywania, iż przy instytucjach społecznych chodzić ma o organizacje "ludu pracującego" oraz że są nimi także związki spółdzielcze. Określeniem "instytucje państwowe, samorządowe i społeczne" Kodeks posługuje się w rozdziale IX, którego przepisy (art. 65-69) dotyczą naruszeń przeciwko funkcjonowaniu tych instytucji.

W art. 47 § 4 nadal jednak nie definiuje się tego pojęcia, wskazując jedynie, że instytucjami tymi są "także" przedsiębiorstwa, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego jest udziałowcem oraz spółdzielnie, związki zawodowe i inne organizacje społeczne, a nadto jednostka wojskowa. Poza wskazanym tu jako zaliczanym także do tego grona przedsiębiorstwem z udziałem Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego i jednostką wojskową, instytucjami państwowymi lub samorządowymi są także m.in. np. sądy, prokuratura, Policja, urzędy państwowe i samorządowe, inspekcje (np. Inspekcja Handlowa, Inspekcja Sanitarną, Państwowa Inspekcja Pracy czy Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska), straże (np. Państwowa Straż Pożarna, Straż miejska /gminna, Straże leśne, Straże parków narodowych), instytucje kontroli (np. Najwyższa Izba Kontroli i jej delegatury czy regionalne izby obrachunkowe), służby zdrowia (np. szpitale, kliniki), ubezpieczeń społecznych (ZUS, KRUS), użyteczności publicznej (np. zakłady komunikacji miejskiej), lub kulturalnej i oświatowej, o ile nie są jednostkami prywatnymi (np. muzea, teatry, szkoły czy uczelnie) itd. Z kolei instytucjami społecznymi, poza wskazanymi wprost w § 4 spółdzielniami i związkami zawodowymi, będą też np. związki twórców, fundacje czy stowarzyszenia.

6. Przepis art. 47 § 5wskazuje jak należy rozumieć chuligański charakter wykroczenia. Pojęcie to występuje w Kodeksie jako okoliczność obciążająca przy wymiarze kary (art. 33 § 4 pkt 6 - zob. uw. 8 do art. 33) oraz jako okoliczność wyłączająca orzeczenie jedynie nagany (art. 36 § 2) i - względnie - zawieszenie wykonania kary aresztu (art. 43 pkt 2), a także jako okoliczność uzasadniająca nawiązkę w razie wyrządzenia szkody czynem chuligańskim (art. 37), ponadto zaś jako znamię czynu (art. 51 § 2).

Kodeks ogranicza chuligański charakter czynu jedynie do wykroczeń umyślnych polegających przy tym na: a) naruszaniu spokoju i porządku publicznego, tzn. z rozdziału VIII k.w. lub b) niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, i tu już nie tylko z rozdziału XIV k.w. (czyny przeciwko mieniu), ale także z innych rozdziałów Kodeksu i z ustaw szczególnych, jeżeli tylko polegają na owym niszczeniu lub uszkadzaniu rzeczy będących mienieniem nienależącym do sprawcy.

Sam chuligański charakter takich wykroczenia ma miejsce jedynie wówczas, gdy sprawca:

a) działa publicznie, tzn. że z uwagi na miejsce lub sposób działania zachowanie sprawcy może być dostępne lub postrzegane przez nieokreśloną liczbę osób, a sprawca ma świadomość tego lub co najmniej na to się godzi (zob. uch. SN z dnia 28 czerwca 1973 r., VI KZP 20/73, OSNKW 1973, nr 9, poz. 134). Chodzi zatem o działanie w miejscu publicznym, czyli dostępnym dla nieokreślonej liczby osób, np. na ulicy czy skwerze, w parku, w bramie kamienicy, w autobusie, tramwaju czy wagonie kolejowym, w sklepie, w świątyni, w przychodni lekarskiej, w kinie czy w teatrze albo w miejscu niebędącym wprawdzie miejscem publicznym, ale publicznie, a więc w taki sposób, który może być postrzeżony przez nieokreśloną liczbę osób, np. w zamkniętym już sklepie, ale nie na jego zapleczu, lecz przy oświetlonych witrynach wychodzących na ulicę, czy na balkonie własnego mieszkania usytuowanego tak, że zachowanie się na nim może być postrzegane przez szersze kręgi osób;

b) działa przy tym "w rozumieniu powszechnym" bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, a więc gdy sprawca działa bez racjonalnej przyczyny (np. wyłamuje on sztachetę z cudzego ogrodzenia, bo kolorystycznie nie pasuje mu do reszty tego ogrodzenia) lub nieadekwatnie do przyczyny, która wywołała jego zachowanie (np. reakcją na zwróconą mu w tramwaju uwagę jest stek obelg i zakłócenie w ten sposób spokoju publicznego);

c) a zachowaniem swoim okazuje on jednocześnie rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego; chodzi zatem jeszcze i o to, aby zachowanie to wskazywało na nieliczenie się sprawcy z porządkiem prawnym, świadczyło o jego dezaprobacie czy wręcz pogardzie dla tego porządku i jego zasad; nie chodzi przy tym o dotychczasowy (negatywnie oceniany) sposób życia sprawcy ani o subiektywne jego przeżycia i pragnienia przy dokonywaniu danego wykroczenia, ale o obiektywny wydźwięk jego zachowania (zob. np. wyr. SN z dnia 17 maja 1979 r., Rw 146/79, OSNKW 1979, nr 9, poz. 93; z dnia 20 czerwca 1979 r., V KRN 131/79, OSNKW 1979, nr 10, poz. 105, czy z dnia 7 lutego 1986 r., V KRN 9/86, OSNPG 1986, nr 11, poz. 143).

W orzecznictwie podkreśla się przy tym, że o uznaniu czynu za chuligański decydują wszystkie jednocześnie występujące przesłanki, a nie zaistnienie tylko niektórych z nich, np. publicznego charakteru działania sprawcy (zob. np. wyr. SN z dnia 7 maja 1974 r., Rw 236/74, OSNKW 1974, nr 9, poz. 176).

7. Przepis art. 47 § 6 określa, jakie czynniki należy brać pod uwagę przy ocenie stopnia szkodliwości społecznej czynu. Szkodliwość społeczna czynu stanowi materialny substrat wykroczenia (art. 1 § 1 k.w.), a jej brak eliminuje zaistnienie wykroczenia, mimo że zachowanie wypełnia znamiona określonego przepisu (zob. uw. 7 do art. 1), zaś ocena stopnia tej szkodliwości ma znaczenie przy wymiarze kary (art. 33 § 1 k.w. - zob. uw. 2 do art. 33). Omawiany przepis jest odpowiednikiem art. 115 § 2 k.k. i art. 53 § 7 k.k.s. Został on dodany do Kodeksu w wyniku noweli sierpniowej 1998 r. Wyznaczniki stopnia szkodliwości społecznej czynu zostały w art. 47 § 6ograniczone, co naturalne, do okoliczności związanych z samym czynem, ale zarówno od jego strony przedmiotowej (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych obowiązków), jak i podmiotowej (postać zamiaru, motywacja sprawcy i rodzaj naruszonych reguł ostrożności oraz stopień ich naruszenia). Na szkodliwość tę nie mają natomiast wpływu okoliczności związane z samym sprawcą, a więc jego właściwości i warunki osobiste, stosunki rodzinne i majątkowe, czy dotychczasowy tryb życia, jak i wina i jej stopień, które to okoliczności uwzględnia się wprawdzie, ale przy wymiarze kary (zob. uw. 3 do art. 33), a nie przy ocenie stopnia szkodliwości społecznej czynu. Ocena stopnia tej szkodliwości powinna być przy tym całościowa, uwzględniająca wszystkie wskazane w omawianym przepisie jej wyznaczniki, a nie pochodną ocen, dokonanych odrębnie odnośnie do poszczególnych tych okoliczności.

Rodzaj i charakter naruszonego dobra, to kwestia związana z analizą naruszonego przez sprawcę dobra prawnego chronionego przez naruszony przez niego przepis, w tym tak głównego, jak i ubocznego przedmiotu ochrony tej normy oraz rodzaj tego dobra in concreto, jako naruszonego danym zachowaniem. Co do rozmiaru wyrządzonej szkody - zob. uw. 3 pkt a do art. 33. Natomiast szkoda grożąca, o jakiej mowa w omawianym przepisie, i jej rozmiar, to zarówno szkoda związana z czynami polegającymi na stworzeniu jedynie określonego zagrożenia (np. art. 80 - uszkodzenie wału przeciwpowodziowego, art. 82 - naruszenie przepisów przeciwpożarowych, art. 86 § 1 niezachowanie ostrożności w ruchu drogowym, czy art. 99 - naruszanie stanu dróg), jak i szkoda związana z faktem usiłowania jedynie dokonania czynu skutkowego (np. kradzieży, uszkodzenie mienia czy oszustwa w handlu), które przerwano w tym stadium, przez co nie doszło do jej wyrządzenia. Sposób popełnienia czynu to sposób (forma, postać), w jaki sprawca dopuścił się nagannego zachowania (zob. też uw. 6 do art. 33), a więc także kwestia współsprawstwa z innymi osobami, w tym np. z małoletnim, czy brutalność zachowania, działanie w sposób publiczny itd.; sposób popełnienia istotny jest także, gdy ustawa formułuje alternatywnie znamiona czasownikowe danego zachowania (np. "niszczy, uszkadza, usuwa lub czyni nieczytelnymi" - art. 74, czy "wystawia lub wywiesza ciężkie przedmioty (...) albo doprowadza do ich wypadania" - art. 75), różnie bowiem oceniać można szkodliwość każdego z nich. Natomiast okoliczności popełnienia czynu to czas (np. "w biały" dzień, w porze nocnej) i miejsce danego zachowania (np. publiczne, czy za granicą), jak i okoliczności towarzyszące temu, a więc kontekst sytuacyjny (np. współdziałanie z małoletnim, w reakcji na krzywdzące go zachowanie, pod wpływem środków odurzających itd.). Wskazana w art. 47 § 6 kwestia wagi naruszonych przez sprawce obowiązków aktualizuje się przy czynach związanych z ich niedochowaniem (np. dopuszczenie do czynności osoby do niej niezdolnej - art. 76, nieoznaczenie miejsca niebezpiecznego - art. 72, czy przeszkód w ruchu drogowym - art. 84, niezachowanie ostrożności w ruchu drogowym - art. 86, czy nieoświetlenie miejsc publicznych - art. 79) i oznacza konieczność analizy rodzaju i rangi naruszonego obowiązku, a więc jego wagi w konkretnej sytuacji.

Elementy strony podmiotowej wskazane w omawianej definicji ustawowej to: a) postać zamiaru, co aktualizuje się przy wykroczeniach umyślnych, a chodzi tu o uwzględnienie czy zarzucane zachowanie nastąpiło w zamiarze bezpośrednim czy w ewentualnym (zob. uw. 2 do art. 6), przy czym należy przyjąć, że zachowania w zamiarze bezpośrednim cechuje wyższy stopień szkodliwości społecznej czynu, b) motywacja sprawcy związana właśnie z zachowaniami umyślnymi, a obejmująca zarówno pobudki działania, czyli czynniki natury emocjonalnej, jak i czynniki wolicjonalne kształtujące decyzje sprawcy odnośnie do danego zachowania (zob. uw. 3 pkt c oraz uw. 4 i 6 do art. 33) oraz c) rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia, co odnosi się do zachowań nieumyślnych i rozważenia zarówno charakteru (rangi) reguły naruszonej przez sprawcę, jak i stopnia jej naruszenia, także zatem, czy przewidywał on możliwość popełnienia czynu, czy jedynie mógł go przewidzieć (zob. uw. 3 i 4 do art. 6).

8. W art. 47 § 7, dodanym tu nowelą sierpniową 1998 r., ustawodawca wprowadza i rozszerza pojęcie "rzeczy ruchomej" i "przedmiotu". Wiązało się to z przyjęciem w 1998 r. jako środka karnego tzw. przepadku przedmiotów (art. 28 § 1 pkt 2), w miejsce przepadku rzeczy, i używaniem w znamionach niektórych wykroczeń pojęcia "rzeczy ruchomej" lub "rzeczy" (zob. np. art. 119 § 1, art. 124 § 1, art. 125, 126 § 1 czy art. 127 § 1). Niekiedy też ustawa opisuje konkretne rzeczy będące przedmiotem danego czynu zabronionego, choć nie używa określenia "rzecz" (np. "ogłoszenie, afisz lub plakat" - art. 67 § 2, "znaki ostrzegające" - art. 74 § 1, "drzewo" - art. 120 § 1, "owoce, warzywa lub kwiaty" - art. 123, "zegar, automat, telefon" - art. 143 § 1, czy "gałęzie, korzenie lub krzewy" - art. 148 § 1), a są to rzeczy ruchome, przedmioty. Ponadto jednak Kodeks nadal posługuje się w znamionach niektórych czynów pojęciem "mienia" (zob. art. 122 § 1 i 2), które w prawie karnym zastąpiono określeniem "rzecz ruchoma", a które przed 1998 r. występowało także we wskazanych wyżej, przepisach k.w., w których dziś funkcjonuje określenie "rzecz" lub "rzecz ruchoma".

W rozumieniu prawa cywilnego rzeczą są jedynie przedmioty materialne (art. 45 k.c.). Występuje tu jednak nadto część składowa rzeczy (art. 47 k.c.) czy część składowa gruntu (art. 48 k.c.), jak i pożytki z rzeczy, czyli płody i odłączone części składowe, stanowiące normalny dochód z rzeczy (art. 53 k.c.). Tymczasem w samym Kodeksie wykroczeń za czyny zabronione uznaje się także np. niszczenie krzewów (art. 148 § 1) czy zasiewów i sadzonek (art. 156 § 1) lub grzybni (art. 163), a więc części składowych gruntu w rozumieniu k.c., a także wydobywanie na cudzym gruncie piasku czy żwiru (art. 154 § 1) lub żywicy, grzybów lub owoców leśnych (art. 153), czyli według k.c. pożytków z gruntu. W doktrynie prawa karnego część autorów uznając tu cywilistyczne rozumienie rzeczy opowiada się jednocześnie, ze względów funkcjonalnych, za nadaniem mu w prawie karnym szerszego znaczenia (zob. np. M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, Przestępstwa przeciwko mieniu (w:) Nowa kodyfikacja karna. Krótkie komentarze, Warszawa 1998, z. 21, s. 42; A. Wąsek (w:) O. Górniok i in. Kodeks karny... , t. 1, s. 834), inni zaś skłaniają się, nie bez racji do przyjęcia, że terminowi "rzecz ruchoma" należy na gruncie prawa karnego przypisywać znaczenie, jakie wyrazy, z których się on składa ("rzecz" i "ruchomy"), mają w obrębie ogólnego, powszechnego, języka polskiego, a więc jako pewien przedmiot materialny będący cudzą własnością, element czyjegoś majątku, składnik mienia innej osoby, dający się przy tym przenieść, ruszyć, a więc nieumocowany na stałe (zob. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1430-1431). To ostatnie rozumienie rzeczy ruchomej i przedmiotu pozwala bez problemów uznać za takowe także części składowe rzeczy (np. wymontowane z cudzego samochodu i skradzione lusterko czy wycieraczkę) lub gruntu (np. sadzonki i zasiewy), bądź pożytki, jak wskazane wcześniej płody.

Przepis § 7 poszerza pojęcie rzeczy ruchomej (przedmiotu) na pieniądz polski i obcy oraz inny środek płatniczy (np. bankowa karta płatnicza i kredytowa) oraz na dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej (np. czek lub weksel) lub uprawniający posiadacza do otrzymania kapitału (np. dokument obligacji do wykupu) lub odsetek (dokument odsetkowy obligacji) albo udziałów w zyskach (tzw. dywidendy) bądź stwierdzający uczestnictwo w spółce. Rzeczy te mogą być przedmiotem wykroczeń przeciwko mieniu, zwłaszcza kradzieży lub przywłaszczenia, ale i np. zniszczenia.

9. Przepis § 8, także dodany w 1998 r., definiuje - powtarzając rozwiązanie art. 115 § 14 k.k. - pojęcie dokumentu. Jest to materialnoprawne rozumienie dokumentu. W ujęciu procesowym bowiem (tak w procesie karnym, jak i w sprawach o wykroczenia) dokumentem jest każde stwierdzenie pismem ręcznym, maszynowym lub drukiem (w tym np. wydruki tzw. bilingów telefonicznych) informacji istotnej dla postępowania, a inne nośniki takich informacji (np. zapisy monitoringu, zapisy na dysku komputera, na dyskietkach lub płytkach, czy taśmie wideo) są rzeczą, a nie dokumentem (zob. np. T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postępowanie karne, Warszawa 2009, s. 504; Grzegorczyk, Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 344).

W ujęciu materialnoprawnym dokumentem według art. 47 § 8 jest: a) każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, b) z którym związane określone prawo albo c) który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa lub stosunku prawnego albo okoliczności mającej znaczenie prawne. Pojęcie przedmiotu - zob. uw. 8. Chodzi tu zatem o każdą rzecz ruchomą (przedmiot) - w tym i dokument w rozumieniu procesowym (np. zaświadczenia, świadectwa, dokumenty np. uprawnień do prowadzenia pojazdów, czy wpisu do rejestru albo koncesji, czeki, weksle, umowy, orzeczenia sądowe itd.) - z którą związane jest określone prawo (np. do poboru pieniędzy z bankomatu do odebrania dywidendy, czy odsetek) albo która jest dowodem prawa (np. umowa kupna-sprzedaży czy faktura VAT na nabycie określonej rzeczy, jako dowodzące własności) lub stosunku prawnego (np. umowa o pracę). Dokumentem będą tu także np. paszporty, dowody osobiste, bilety na imprezy, żetony do automatów gier itd. Będą nim również np. bankowe karty płatnicze, a także karty telefoniczne, choć w ocenie Sądu Najwyższego te ostatnie nie są środkiem płatniczym (zob. uw. 8 oraz uch. SN z dnia 23 października 2002 r., I KZP 31/02, OSNKW 2002, nr 11-12, poz. 95); są jednak dokumentem, jak i rzeczą w rozumieniu art. 47 § 7 i 8. Natomiast inny zapisany nośnik informacji, to tzw. dokument elektroniczny, zarówno komputerowy, jak i inny, tak w systemie zapisów analogowych, jak i w systemie cyfrowym. Istotne jest jednak, aby i ten zapisany nośnik informacji stanowił dowód prawa lub stosunku prawnego albo było z im związane określone prawo. Nie ma natomiast znaczenia, czy dokument w powyższym ujęciu ma charakter prywatny, czy urzędowy.

Ponieważ jednak dokument ów ma zawierać określoną treść, to zasadnie uznaje się, że nie są dokumentem same druki i formularze, dopóki nie zostaną one wypełnione treścią, o jakiej mowa w art. 47 § 8 (zob. wyr. SN z dnia 4 kwietnia 1979 r., VI KZP 8/73, OSNKW 1973, nr 9, poz. 103). Mając na uwadze, że dokument musi przez swą treść samodzielnie stanowić dowód prawa, za zasadne uznać trzeba, iż nie są też dokumentem tablice rejestracyjne pojazdu (tak np. w wyr. SN z dnia 23 maja 2002 r., V KKN 404/99, OSNKW 2002, nr 9-10, poz. 72, w wyr. SN z dnia 10 kwietnia 2003 r., III KKN 203/01, OSNwSK-R 2003, poz. 774, s. 361-364; post. SN z dnia 14 listopada 2006 r., II KK 129/06, OSNwSK-R 2006, poz. 2145, s. 1099-1100; krytycz. o tym np. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1464; A. Herzog, Tablice rejestracyjne pojazdu jako dokument w rozumieniu prawa karnego, Prok. i Prawo 2002, nr 10, s. 149-156, ale aprob. za wykładnią SN np. J. Piórkowska-Flieger, Fałsz dokumentu w polskim prawie karnym, Kraków 2004, s. 200-201), gdyż same w sobie nie są one dowodem żadnego prawa, dowodzą bowiem wprawdzie okoliczności dopuszczenia pojazdu do ruchu, ale tylko w powiązaniu z dowodem rejestracyjnym tego pojazdu (zob. post. SN z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 33/04, OSNwSK-R 2005, poz. 438, s. 182-185); można przeto mieć takowe tablice już nieużywane przy pojeździe, np. tzw. próbne, otrzymane za granicą przed rejestracją w Polsce, nabytego zagranicą pojazdu, a posiadane dalej po dokonaniu takiej rejestracji, czy pamiątkowo np. po kasacji dawnego pojazdu, i mogą one być przedmiotem np. drobnej kradzieży (art. 119 § 1 k.w.), ale jako cudza rzecz, a nie jako dokument odkreślonego prawa, czyli prawa do pojazdu i jego rejestracji.

Rozdział VII

Wybrana literatura

M. Bojarski, W. Radecki, Komentarz do pozakodeksowego prawa wykroczeń, Wrocław 1987; W. Kotowski, B. Kurzępa, Wykroczenia pozakodeksowe. Komentarz, Warszawa 2008 oraz komentarze przywołane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 48. Stosowanie części ogólnej do wykroczeń pozakodeksowych

1. Podobnie jak w prawie karnym powszechnym, także w prawie wykroczeń, poza Kodeksem wykroczeń, funkcjonuje mnóstwo ustaw szczególnych zawierających przepisy karne statuujące czyny zabronione jako wykroczenia. Jest to obecnie bez mała 140 ustaw, od przedwojennej ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych (Dz. U. Nr 39, poz. 311 z późn. zm.) i powojennej o ochronie godła w nazwy Światowej Organizacji Zdrowia z dnia 26 kwietnia 1949 r. (Dz. U. Nr 25, poz. 185) poczynając, poprzez ustawy z II połowy XX wieku i z pierwszej dekady XXI wieku, kończąc na jednej z ostatnich - ustawie z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504 - obowiązującej od dnia 1 sierpnia 2009 r.). Zawierają one bez mała 350 przepisów statuujących różnorodne, nierzadko po kilka w jednym artykule, wykroczenia.

Przepis art. 48pełni na gruncie wykroczeń rolą podobną do tej, jaką w powszechnym prawie karnym spełnia art. 116 k.k. Jest on klamrą spinająca przepisy pozakodeksowe z Kodeksem w zakresie zasad odpowiedzialności za wykroczenia, środków reakcji na nie i zasad ich stosowania oraz przedawnienia karalności, wykonania kary i zatarcia ukarania, a także rozumienia określonych pojęć ustawowych. Przepisy części ogólnej k.w. nie mają jednak w ogóle zastosowania do wykroczeń skarbowych jako innych niż wykroczenia powszechne czynów zabronionych, co zresztą podkreślono w art. 46 k.k.s. przyjmując, że: "Do wykroczeń skarbowych nie mają zastosowania przepisy części ogólnej Kodeksu wykroczeń".

2. Przepis art. 48 zastrzega, że normy części ogólnej k.w. mają zastosowanie do wykroczeń przewidzianych w innych ustawach tylko wówczas, "jeżeli ustawy te nie zawierają przepisów odmiennych". Jest to sformułowanie inne niż w art. 116 k.k., który zakłada stosowanie do przestępstw, przewidzianych w innych niż Kodeks karny ustawach, przepisów części ogólnej k.k., "chyba że ustawy te wyraźnie wyłączają ich zastosowanie". W doktrynie prawa karnego obok autorów twierdzących, że wymaga to zawsze wyraźnego wyłączenia przez daną ustawę określonych przepisów k.k. (zob. np. J. Wojciechowski, Kodeks karny. Komentarz. Orzecznictwo, s. 212; E. Bieńkowska, B. Kunicka-Michalska, G. Rejman, J. Wojciechowska, Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, Warszawa 1999, s. 1469), są wszak i tacy, którzy nie bez racji uważają, że wystarczające jest samo wyraźnie odmienne uregulowanie w danej ustawie określonej kwestii, a w razie wątpliwości w tej materii należy oczywiście stosować przepisy części ogólnej k.k. (zob. np. J. Raglewski, Stosunek przepisów części ogólnej nowego kodeksu karnego do innych ustaw przewidujących odpowiedzialność karną, PS 1988, nr 7-8, s. 27; tenże (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 1495-1496; W. Radecki, Glosa do post. SN z dnia 21 lutego 2002 r., III KKN 291/99, OSP 2002, nr 9, s. 426-427).

Problemów takich nie stwarza art. 48 k.w., jako że zakłada on stosowanie przepisów części ogólnej Kodeksu do wykroczeń ujętych w innych ustawach tylko, jeżeli "nie zawierają one przepisów odmiennych". Istnienie zatem w ustawie szczególnej, w określonej kwestii, ujętej w części ogólnej k.w., innego niż w Kodeksie uregulowania oznacza, że w tej materii nie stosuje się przepisów Kodeksu, ale normy owej ustawy. Nie musi tu zatem następować wyraźne wyłączanie określonych norm części ogólnej k.w. Przykładem może zaś być wspominana wcześniej wielokrotnie ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych z 2009 r., zakładająca w razie powrotu do wykroczeń w niej określonych możliwość nadzwyczajnego obostrzenia kary przez wymierzenie jej w rozmiarze do górnej granicy kary zwiększonej o połowę, czego w ogóle nie zna sam Kodeks (zob. o tym uw. 3 do art. 20 i uw. 3 do art. 24) czy podawane też już wcześniej ustawy zakładające zdecydowanie wyższe, niż zakłada to Kodeks w art. 1 § 1, rozmiary kary grzywny (zob. uw. 6 do art. 1 i uw. 2 do art. 24).

Część szczególna Kodeksu wykroczeń po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) zawiera 124 artykuły (w tym 12 tzw. literowych), które ustawodawca pogrupował w 12 rozdziałach. Za podstawowe kryterium podziału ustawodawca przyjął tu, podobnie jak w Kodeksie karnym, rodzajowe cechy podobieństwa czynów (zob. uwagi do art. 47 § 2).

Przepisy zawarte w części szczególnej Kodeksu wykroczeń składają się, jak zresztą wszystkie inne przepisy dotyczące czynów karalnych, z dwóch części. Pierwsza - to określenie czynu zabronionego, czyli dyspozycja i druga część stanowiąca o karze i ewentualnych środkach karnych przewidzianych na wypadek jego popełnienia, czyli sankcja.

Rozdział VIII

Wybrana literatura

M. Bojarski, Wykroczenia z art. 49 § 2 k.w., ZW 1985, nr 4-5; M. Bojarski, Przestępstwa i wykroczenia gospodarcze. Komentarz, Warszawa 1995; M. Bojarski, W. Radecki, Oceny prawne obszarów stycznych wykroczeń i przestępstw, Wrocław 1989; M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla policjanta, naruszenia porządku, zagrożenia w ruchu drogowym, niszczenie mienia, zagrożenia środowiska, Wrocław 1996; M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla straży gminnych (miejskich),Wrocław 1997; L. Falandysz, Wykroczenie zakłócenia porządku publicznego, Warszawa 1974; T. Grzegorczyk, Naruszenie spoczynku nocnego jako wykroczenie, ZW 1989, nr 4-5; M. Jachimowicz, Nowe zasady odpowiedzialności za nielegalne przekroczenie granicy RP, Prok. i Prawo 2006, nr 5; Z. Kocel-Krekora, Praktyka orzekania w sprawach o wykroczenia z art. 51 kw , ZW 1988, nr 2; Z. Kocel-Krekora, Rozdział VIII kodeksu wykroczeń "Wykroczenia przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu" w świetle reformy prawa o wykroczeniach, ZW 1989, nr 3; J. Michalski, Z problematyki stosowania art. 52a kodeksu wykroczeń, ZW 1989, nr 6; P. Świerk, Publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa i lub jego pochwalanie - kilka uwag dotyczących art. 255 k.k. i art. 52a k.w., Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2005, nr 1; W. Taras, A. Wróbel, Samodzielność prawotwórcza samorządu terytorialnego, Samorząd Terytorialny 1991, nr 7-8 oraz podręczniki i komentarze do rozdziału I.

Art. 49. Lekceważenie Narodu i Państwa

1. Zgodnie z dyspozycją § 1 komentowanego przepisu przedmiotem ochrony jest poszanowanie Narodu Polskiego, państwa, jakim jest Rzeczpospolita Polska, i jego organów konstytucyjnych. Aktualną treść przepisu nadała nowela z 1998 r. (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 39-40).

2. Przez pojęcie Naród rozumiemy tu ogół mieszkańców określonego terytorium mówiących jednym językiem, związanych wspólną przeszłością i kulturą, mających wspólne interesy polityczne i gospodarcze, wykazujący się poczuciem własnej odrębności w stosunku do innych narodów oraz pragnieniem posiadania i umacniania własnego państwa. Należy przy tym pamiętać, że w świetle Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) władzę państwową w Rzeczpospolitej Polskiej sprawuje Naród, czyli ogół obywateli naszego państwa. W omawianym przypadku nie chodzi zatem o naród w sensie etnicznym, bowiem podstawą przynależności do Narodu Rzeczpospolitej Polskiej jest już sam fakt posiadania obywatelstwa polskiego.

Natomiast państwo to organizacja polityczno-gospodarcza obejmująca ludzi na stałe osiadłych na określonym, pewnym terytorium. Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym, czyli utylitarnym, traktowanym jako jedność połączona doświadczeniem wielu lat historii, kultury i tradycji, Wszystkie te czynniki przemawiają na rzecz państwa stanowiącego jeden podmiot prawa międzynarodowego.

Do konstytucyjnych organów Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z Konstytucją z 1997 r., należą w zakresie: - władzy ustawodawczej - Sejm i Senat - rozdział IV Konstytucji; - władzy wykonawczej - Prezydent RP i Rada Ministrów (jej Prezes i Ministrowie) - rozdział VI Konstytucji; - władzy sądowniczej - Sądy (Sąd Najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe) Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu - rozdział VIII Konstytucji; - organy ustanowione poza organami władzy, a spełniające funkcje kontrolne i ochrony prawa - Rzecznik Praw Obywatelskich, Najwyższa Izba Kontroli i Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - rozdział IX Konstytucji.

Zachowanie się sprawcy ustawodawca określa tu jako demonstracyjne okazywanie lekceważenia. Nie chodzi więc o konstruktywną krytykę, czy w ogóle o jakąkolwiek krytykę, ale o manifestacyjne, ostentacyjne, pozbawione wątpliwości co do intencji uzewnętrznienie w jakikolwiek sposób, a więc czynem, gestem, słowem czy napisem negatywnych uczuć, czyli np. pogardy, nieliczenia się czy traktowania bez szacunku. Zachowanie się sprawcy w tym przypadku ma być skierowane przeciwko np. państwu jako całości, co nie wyklucza sytuacji, w której czyn skierowany przeciwko np. funkcjonariuszowi publicznemu będzie jednocześnie posiadał cechy demonstracyjnego lekceważenia Rzeczpospolitej Polskiej.

Dla zaistnienia odpowiedzialności za popełnienie komentowanego czynu istotne jest by był on popełniony w miejscu publicznym, czyli ogólnodostępnym, tj. do którego dostęp ma każdy bez żadnych ograniczeń, np. park, ulica, sklep, jak również miejsce wymagające posiadania określonej karty wstępu - biletu, zaproszenia, np. stadion, kino czy tramwaj. Obojętne jest przy tym, jak do tego karalnego zachowania się sprawcy ustosunkują się obecne w tym miejscu inne osoby.

Poprzez to, że sprawca chce okazać demonstracyjnie swoje lekceważenie i to w taki sposób, aby zauważyły to inne osoby, wykroczenie z art. 49 § 1 można popełnić jedynie umyślnie i to w zamiarze bezpośrednim.

3. W art. 49 § 2 stypizowano wykroczenie polegające na naruszeniu przepisów chroniących powagę symboli Rzeczypospolitej Polskiej, czyli godła, barw i hymnu państwowego. Symbole RP określa przede wszystkim art. 28 Konstytucji z 1997 r., który stanowi, że godłem RP jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu, barwami zaś kolory biały i czerwony, a hymnem jest Mazurek Dąbrowskiego, zgodnie z dalszą treścią wskazanego przepisu podlegają one ochronie prawnej między innymi przez przepis art. 49 § 2, który ma na celu prawidłowe, zgodne z ustawą z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie RP oraz pieczęciach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000) traktowanie tychże symboli.

4. Zasady prawidłowego stosowania symboli RP określają także ustawy: - ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.); - ustawa z dnia 19 lutego 1993 r. o znakach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej (Dz. U. Nr 34, poz. 154 z późn. zm.); - ustawa z dnia 18 września 2001 r. - Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689) oraz rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji: - z dnia 11 lipca 1992 r. w sprawie określenia wzoru oraz trybu nadawania sztandaru jednostkom organizacyjnym Państwowej Straż Pożarnej (Dz. U. Nr 62, poz. 309); - z dnia 3 września 1996 r. w sprawie określenia wzoru oraz trybu nadawania sztandaru jednostkom organizacyjnym Straży Granicznej oraz trybu nadawania tym jednostkom imion (Dz. U. Nr 113, poz. 541); - z dnia 21 października 1999 r. w sprawie określenia wzoru oraz trybu nadawania sztandaru jednostkom organizacyjnym Policji (Dz. U. Nr 97, poz. 1136); - z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie wzoru flagi oraz oznakowania jednostek pływających i statków powietrznych Straży Granicznej, (Dz. U. Nr 54, poz. 474); - z dnia 18 kwietnia 2005 r. w sprawie flagi oraz oznakowania jednostek pływających i statków powietrznych Policji (Dz. U. Nr 84, poz. 724), a także: - rozporządzenie Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad podnoszenia flagi państwowej z godłem Rzeczypospolitej Polskiej przez polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne oraz inne oficjalne przedstawicielstwa i misje za granicą (Dz. U. Nr 34, poz. 324); - rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 21 października 2005 r. w sprawie wzorów flag dla statków morskich na oznaczenie pełnionej specjalnej służby państwowej oraz okoliczności i warunki ich podnoszenia (Dz. U. Nr 235, poz. 1998).

5. Artykuł 1 wskazanej w uw. 3 ustawy z 1980 r. rozwija treść przepisu Konstytucji stwierdzając, że symbolami RP są orzeł biały, biało-czerwone barwy i Mazurek Dąbrowskiego. Zgodnie z dalszą treścią przepisów ustawy symbole te są związane odpowiednio z godłem (art. 2), flagą państwową RP (art. 5) i hymnem państwowym RP (art. 12). Zgodnie z treścią art. 1 ust. 3 tej ustawy, symbole RP pozostają pod szczególną ochroną prawa przewidzianą w odrębnych ustawach, a jednym z nich jest właśnie komentowany przepis, stanowiący, że naruszenie przepisów Kodeksu rodzi odpowiedzialność za wykroczenie z art. 49 § 2.

Wzory wskazanych symboli RP zawierają załączniki do ustawy; i tak, godła RP - załącznik nr 1, barw RP - załącznik nr 2, flagi RP - załącznik nr 3 oraz tekst literacki i muzyczny hymnu - odpowiednio załącznik nr 4 i 5.

Zgodnie z treścią wskazanej ustawy godło i barwy RP są umieszczane, a hymn RP wykonywany lub odtwarzany w sposób zapewniający im należną cześć i szacunek. Symbole te nie mogą być ponadto umieszczane na przedmiotach przeznaczonych do obrotu handlowego, chyba że godło lub barwy RP wykonane są w formie stylizowanej lub artystycznie przetworzonej.

6. Wizerunku orła ustalonego dla godła RP mogą używać organy i instytucje wskazane w art. 2a ustawy z 1980 r., np. organy władzy państwowej, administracji rządowej, sądy, prokuratury i komornicy sądowi itd., a także inne podmioty, jeżeli przepisy szczególne uprawniają je do używania wizerunku orła. Natomiast godło RP umieszcza się w szczególności w pomieszczeniach urzędowych, salach posiedzeń, salach wykładowych i lekcyjnych należących do organów i instytucji wskazanych w art. 3 tej ustawy, np. organów państwowych czy jednostek Sił Zbrojnych itp. Godło RP można również umieszczać w innych pomieszczeniach niż wskazane w ustawie pod warunkiem otaczania tych symboli czcią i szacunkiem. W tym przypadku odpowiedzialność z art. 49 § 2 będzie miała miejsce w stosunku do osoby, która używa godła RP, ale nie wizerunku orła, niezgodnie z treścią cytowanej ustawy, czyli w pomieszczeniach innych niż wcześniej wskazane oraz bez należytej czci i szacunku, np. w korytarzu, poczekalni czy innych podobnych miejscach lub pomieszczeniach.

7. Każdy ma prawo używać barw RP, a w szczególności w celu podkreślenia znaczenia uroczystości i świąt lub innych wydarzeń z uwzględnieniem właściwego ich poszanowania (art. 5) ustawy z 1980 r. Obecnie obowiązujące przepisy dotyczące umieszczania barw RP na budynkach czy innych obiektach z okazji świąt czy też rocznic państwowych nie przewidują obowiązku prawnego, możemy tu mówić jedynie o obowiązku obywatelskim, a więc wniosek jest prosty, tego typu czyn, czyli zaniechanie wywieszenia barw RP (popularnej flagi) np. 3 maja lub 15 sierpnia nie stanowi obecnie żadnego wykroczenia, tym bardziej z art. 49 § 2.

8. Barwy RP stanowią składnik flagi państwowej RP, która to jest prostokątnym płatem tkaniny o biało-czerwonych barwach umieszczonym na maszcie (art. 6 ust. 1 i 2 ustawy z 1980 r.). Mamy tu więc do czynienia z pewną różnicą dotyczącą potocznego określenia flaga a jego znaczeniem ustawowym. Różnica ta sprowadza się do tego, że z flagą mamy do czynienia wówczas, gdy płat tkaniny o barwach RP (określony w załączniku nr 3) umieszczony jest na maszcie pozwalającym na jej wciągnięcie na jego szczyt lub też opuszczenie jej np. do połowy masztu w przypadku ogłoszenia żałoby narodowej przez Prezydenta RP (art. 11 ust. 2 tej ustawy). Zaś flaga w potocznym znaczeniu to w znaczeniu ustawowym barwy RP ułożone w odpowiedni sposób (art. 4 ustawy z 1980 r.) na płacie tkaniny i zawieszonej na jakimkolwiek narzędziu np. tyczce czy drążku. Flagę państwową podnosi się na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi siedziby urzędowe albo miejsca obrad organów i instytucji wskazanych w art. 7 ust. 1 i w art. 8 ust. 1 tej ustawy np. Sejm i Senat RP, Prezydent RP, czy cywilne lotniska i lądowiska, kapitanaty portów. Flagę państwową i godło RP podnoszą również jako banderę polskie statki morskie (art. 9 ustawy z 1980 r.).

Wykroczenie z art. 49 § 2 można tu popełnić niejako na dwa sposoby, a mianowicie z jednej strony poprzez naruszenie obowiązku podniesienia flagi państwowej RP na maszt przez organy lub instytucje wskazane w cytowanych przepisach, albo też niewykonaniu zarządzenia Prezydenta RP o opuszczeniu flagi do połowy masztu na znak żałoby narodowej. Z drugiej strony wykroczenie to można popełnić poprzez podniesienie flagi na maszt przed lub na innym obiekcie niż wskazane w przepisach ustawy, np. na podwórku czy działce. Podobna sytuacja ma miejsce i w przypadku bandery, a więc jej wywieszenie na innych obiektach, jak i niepodniesienie jej stanowi wykroczenie z art. 49 § 2.

9. Ostatnią kwestią, jaka została do omówienia w ramach komentowanego artykułu, to sprawa hymnu RP, którym jest "Mazurek Dąbrowskiego" (art. 12 ustawy z 1980 r.). Zgodnie z art. 13 tej ustawy hymn państwowy wykonuje się lub odtwarza w szczególności w czasie uroczystości oraz świąt i rocznic państwowych w sposób zapewniający mu należytą cześć i szacunek (art. 15 ustawy z 1980 r.). W tej sytuacji wykroczenie z art. 49 § 2 można popełnić poprzez niezachowanie powagi i spokoju, a zgodnie z art. 14 tej ustawy, gdy osoby obecne podczas publicznego wykonywania lub odtwarzania hymnu nie stoją w postawie wyrażającej szacunek. Ponadto gdy mężczyźni w ubraniach cywilnych - nie zdejmują nakrycia głowy, zaś osoby w umundurowaniu obejmującym nakrycie głowy, niebędące w zorganizowanej grupie - nie oddają honoru przez salutowanie, albo gdy poczty sztandarowe podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu nie oddadzą honoru przez pochylenie sztandaru. Dodatkowo jeszcze przepisy wydane na podstawie ustawy z 1980 r. określają zachowanie się osób będących w umundurowaniu, a występujących w zorganizowanej grupie.

10. Wykroczenie z art. 49 § 2 można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Może być więc popełnione z chwilą naruszenia przepisów ustawy o godle, barwach i hymnie RP i pieczęciach państwowych i dla swego zaistnienia nie jest wymagany żaden skutek, a nawet demonstracyjne lekceważenie, bo wówczas należałoby taki czyn zakwalifikować z art. 49 § 1, w omawianym przypadku wystarczy np. nieprawidłowe umieszczenie czy wywieszenie godła, barw czy flagi RP, albo niezachowanie należytej powagi przy wykonywaniu hymnu państwowego.

11. W przypadku gdy zachowanie się sprawcy wypełnia znamiona publicznego znieważenia Narodu i Rzeczpospolitej Polskiej, to czyn taki stanowi przestępstwo z art. 133 k.k., a kto - tak jak i w poprzednim przypadku działając publicznie - znieważa lub poniża konstytucyjne organy RP - podlega odpowiedzialności za czyn z art. 226 § 3 k.k.

Art. 49(a). Nielegalne przekroczenie granicy RP

1. Czynność sprawcza realizująca znamiona wykroczenia określonego w art. 49a § 1 polega na przekroczeniu polskiej granicy państwowej wbrew przepisom ustawy.

2. Bliższego wyjaśnienia wymaga użyte przez ustawodawcę w komentowanym przepisie pojęcie "granicy RP". Miejscem popełnienia omawianego wykroczenia jest bowiem granica RP, którą sprawca bezprawnie przekracza. Pojęcie granicy państwowej należy przede wszystkim do zakresu zainteresowania nauki prawa międzynarodowego. Nie jest ono jednak obce zarówno prawu administracyjnemu, jak i prawu karnemu (m.in. z uwagi na treść art. 109, 110, 111, 114, 183 § 2, art. 339 § 3 k.k.) czy też prawu wykroczeń (m.in. zob. uwagi do art. 3 § 2).

3. Od dnia 1 maja 2004 r., daty akcesji Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej, mamy do czynienia właściwie z dwoma rodzajami granicy państwowej. Jedna to granica RP z Federacją Rosyjską, Ukrainą i Republiką Białorusi stanowiąca jednocześnie zewnętrzną granicę UE, druga to granica wewnętrzna Unii Europejskiej będąca granicą RP z Republiką Federalną Niemiec, Republiką Czeską, Republiką Słowacką i Republiką Litwy - łącznie na odcinku o długości 1880,97 km.

Pełna akcesja Rzeczypospolitej Polskiej do Wspólnoty Europejskiej, która nastąpiła na podstawie decyzji Rady z dnia 6 grudnia 2007 r. w sprawie pełnego stosowania przepisów dorobku Schengen w Republice Czeskiej, Republice Estońskiej, Republice Łotewskiej, Republice Litewskiej, Republice Węgierskiej, Republice Malty, Rzeczypospolitej Polskiej, Republice Słowenii i Republice Słowackiej (Dz. Urz. UE L 323 z 8 grudnia 2007 r.) z dniem 21 grudnia 2007 r. zniesione zostały kontrole na wewnętrznych granicach lądowych i morskich, a na granicach powietrznych nastąpiło to z dniem 30 marca 2008 r. Obecnie więc w zakresie przekraczania granicy RP obowiązuje w pełnym zakresie rozporządzenie (WE) NR 562/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy Kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice tzw. kodeks graniczny Schengen. Niniejsze rozporządzenie stosuje się do każdej osoby przekraczającej granice wewnętrzne lub zewnętrzne Państw Członkowskich, bez uszczerbku dla praw osób korzystających ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się i praw uchodźców oraz osób ubiegających się o ochronę międzynarodową, w szczególności w odniesieniu do zasady non-refoulement.

4. Zgodnie z postanowieniami kodeksu granicznego Schengen granicami zewnętrznymi są granice oznaczające granice lądowe, w tym granice na rzekach i jeziorach, oraz granice morskie Państw Członkowskich, a także ich porty lotnicze, porty rzeczne, porty morskie i porty na jeziorach, pod warunkiem że nie stanowią one granic wewnętrznych. Przekraczanie granic zewnętrznych dozwolone jest jedynie na przejściach granicznych i w ustalonych godzinach ich otwarcia. Na przejściach granicznych, które nie są czynne całą dobę, udostępnia się widoczne informacje o godzinach ich otwarcia. Na zasadzie odstępstwa można dopuścić wyjątki od obowiązku przekraczania granic zewnętrznych jedynie na przejściach granicznych i w ustalonych godzinach ich otwarcia:

a) w związku z żeglugą rekreacyjną lub rybołówstwem przybrzeżnym;

b) obszarze portu, do którego zawinął ich statek, lub w gminach przyległych do tego portu;

c) dla osób lub grup osób, w przypadku istnienia szczególnego wymogu, pod warunkiem że posiadają one zezwolenia wymagane prawem krajowym oraz że nie zachodzi sprzeczność z interesem porządku publicznego i bezpieczeństwa wewnętrznego Państw Członkowskich;

d) dla osób lub grup osób w przypadku nieprzewidzianej sytuacji wyjątkowej.

Bez uszczerbku dla tych wyjątków lub dla swoich zobowiązań w zakresie ochrony międzynarodowej, Państwa Członkowskie wprowadzają sankcje, zgodnie z ich prawem krajowym, za niedozwolone przekraczanie granic zewnętrznych w miejscach innych niż przejścia graniczne lub w godzinach innych niż ustalone godziny otwarcia. Sankcje te są skuteczne, proporcjonalne i odstraszające. Tego typu sankcją jest m.in. wykroczenie stypizowane w art. 49a.

W sytuacji przekroczenia granicy zewnętrznej w przypadku pobytu nieprzekraczającego trzech miesięcy w okresie sześciomiesięcznym warunki obowiązujące obywateli państw trzecich są następujące:

a) posiadają oni ważny dokument podróży lub dokumenty uprawniające do przekroczenia granicy;

b) posiadają oni ważną wizę, jeżeli jest wymagana zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 539/2001 z dnia 15 marca 2001 r. wymieniającym państwa trzecie, których obywatele muszą posiadać wizy podczas przekraczania granic zewnętrznych oraz te, których obywatele są zwolnieni z tego wymogu, z wyjątkiem przypadku, gdy posiadają oni ważny dokument pobytowy;

c) uzasadnią cel i warunki planowanego pobytu oraz posiadają wystarczające środki utrzymania, zarówno na czas trwania planowanego pobytu, jak i na powrót do ich państwa pochodzenia lub na tranzyt do państwa trzeciego, co do którego istnieje pewność, że uzyskają zezwolenie na wjazd na jego terytorium, lub jeżeli mają możliwość uzyskania takich środków zgodnie z prawem. Środki utrzymania ocenia się stosownie do długości i celu pobytu oraz w stosunku do średnich kosztów taniego wyżywienia i zakwaterowania w danym Państwie Członkowskim lub danych Państwach Członkowskich pomnożonych przez liczbę dni pobytu;

d) nie są osobami, wobec których dokonano wpisu do celów odmowy wjazdu w SIS;

e) nie są uważani za stanowiących zagrożenie dla porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, zdrowia publicznego lub stosunków międzynarodowych żadnego z Państw Członkowskich, a w szczególności nie dokonano wobec nich, na tej samej podstawie, wpisu do celów odmowy wjazdu w krajowych bazach danych Państw Członkowskich. Wykaz dokumentów uzupełniających, których okazania straż graniczna może wymagać od obywateli państw trzecich w celu weryfikacji spełnienia warunków przekroczenia granicy jest zawarty w załączniku I do kodeksu Schengen.

Na zasadzie odstępstwa od przytoczonych warunków zezwala się na przekroczenie granicy zewnętrznej:

a) obywatelom państw trzecich, którzy nie spełniają wszystkich warunków ustanowionych, jednakże posiadają dokument pobytowy lub wizę uprawniającą do ponownego wjazdu wydane przez jedno z Państw Członkowskich lub, jeśli jest to wymagane, oba te dokumenty, zezwala się na wjazd na terytorium innych Państw Członkowskich w celu tranzytu, tak aby mogli oni dotrzeć na terytorium tego Państwa Członkowskiego, które wydało dokument pobytowy lub wizę uprawniającą do ponownego wjazdu, chyba że ich nazwiska znajdują się w krajowym wykazie wpisów Państwa Członkowskiego, którego granice zewnętrzne usiłują przekroczyć, a wpisowi towarzyszy instrukcja odmowy wjazdu lub tranzytu;

b) obywatelom państw trzecich, którzy spełniają warunki ustanowione, a którzy zgłaszają się na granicy, można zezwolić na wjazd na terytorium Państw Członkowskich, jeżeli na granicy zostanie im wydana wiza zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 415/2003 z dnia 27 lutego 2003 r. w sprawie wydawania wiz na granicy, w tym wydawania takich wiz marynarzom podróżującym tranzytem. Wizy wydawane na granicy wymagają rejestracji w wykazie. Jeżeli zamieszczenie wizy w dokumencie nie jest możliwe, wizę zamieszcza się wyjątkowo na oddzielnej karcie załączonej do dokumentu. W takim przypadku stosuje się jednolity wzór formularza do celów zamieszczenia wizy określony w rozporządzeniu Rady (WE) nr 333/2002 z dnia 18 lutego 2002 r. w sprawie jednolitego wzoru formularza, na którym umieszcza się wizę wydawaną przez Państwo Członkowskie osobom posiadającym dokumenty podróży, które nie są uznane przez Państwo Członkowskie sporządzające formularz;

c) obywatele państw trzecich, którzy nie spełniają jednego lub więcej wskazanych warunków mogą uzyskać zezwolenie Państwa Członkowskiego na wjazd na jego terytorium ze względów humanitarnych, ze względu na interes narodowy lub zobowiązania międzynarodowe.

5. Głównym celem ochrony granicy jest zapobieganie niedozwolonemu przekraczaniu granicy, zwalczanie przestępczości transgranicznej oraz podejmowanie środków w stosunku do osób, które przekroczyły granicę nielegalnie. W celu ochrony granicy straż graniczna wykorzystuje posterunki stacjonarne i mobilne. Ochrona ta jest prowadzona w taki sposób, aby zapobiec unikaniu przez osoby odprawy na przejściach granicznych oraz aby zniechęcić je do jej unikania. Ochronę pomiędzy przejściami granicznymi prowadzi straż graniczna, której liczebność i metody działania są dostosowywane do istniejących lub przewidywanych czynników ryzyka i zagrożeń. Wiąże się to z częstymi i nagłymi zmianami okresów ochrony, tak aby niedozwolone przekraczanie granicy wiązało się zawsze z ryzykiem wykrycia. Ochronę prowadzą posterunki stacjonarne lub mobilne, wykonujące swoje zadania poprzez patrolowanie lub stacjonowanie w miejscach znanych lub postrzeganych jako zagrożone, a celem takiej ochrony jest zatrzymywanie osób nielegalnie przekraczających granicę. Ochrona może również być prowadzona za pomocą środków technicznych, w tym środków elektronicznych.

6. Granice wewnętrzne mogą być przekraczane w każdym miejscu bez dokonywania odprawy granicznej osób niezależnie od ich obywatelstwa. Zniesienie kontroli granicznej na granicach wewnętrznych nie wpływa na:

1) wykonywanie uprawnień policyjnych przez właściwe organy Państw Członkowskich na mocy prawa krajowego, o ile wykonywanie tych uprawnień nie ma skutku równoważnego z odprawą graniczną; ma to zastosowanie również do obszarów przygranicznych. W rozumieniu zdania pierwszego wykonywanie uprawnień policyjnych nie może być w szczególności uznawane za równoważne dokonywaniu odprawy granicznej, jeżeli środki policyjne:

a) nie mają na celu kontroli granicznej,

b) są oparte na informacjach i doświadczeniu policyjnym o charakterze ogólnym, dotyczących potencjalnych zagrożeń dla bezpieczeństwa publicznego i mają na celu w szczególności walkę z przestępczością transgraniczną,

c) są opracowywane i stosowane w sposób zdecydowanie odróżniający je od rutynowej odprawy osób na granicach zewnętrznych,

d) są przeprowadzane na podstawie kontroli wyrywkowej;

2) kontrolę bezpieczeństwa osób przeprowadzaną w portach i na lotniskach przez właściwe organy na mocy prawa każdego Państwa Członkowskiego przez funkcjonariuszy portu lub lotniska lub przewoźników, pod warunkiem że kontrola tego typu przeprowadzana jest również w stosunku do osób podróżujących po terytorium danego Państwa Członkowskiego;

3) możliwość ustanowienia przez Państwo Członkowskie przepisów o obowiązku posiadania lub posiadania przy sobie papierów i dokumentów.

7. W przypadku poważnego zagrożenia porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego Państwo Członkowskie może wyjątkowo przywrócić kontrolę graniczną na swoich granicach wewnętrznych na czas ograniczony nie dłuższy niż 30 dni lub na przewidywany okres trwania poważnego zagrożenia, jeżeli przekracza on 30 dni, zgodnie z procedurą określoną w przepisach kodeksu. Zakres i czas trwania tymczasowego przywrócenia kontroli granicznej na granicach wewnętrznych nie przekraczają tego, co jest ściśle niezbędne dla reakcji na poważne zagrożenie. Jeżeli poważne zagrożenie porządku publicznego lub bezpieczeństwa wewnętrznego trwa dłużej, Państwo Członkowskie może przedłużyć kontrolę graniczną z powodów wcześniej wskazanych, uwzględniając wszelkie nowe okoliczności, przez odnawialne okresy do 30 dni, zgodnie z procedurą określoną w art. 26 kodeksu.

8. Należy jednak pamiętać, że ze swobody w zakresie przekraczania granicy nie można korzystać w sposób nieograniczony. Zgodnie z obowiązującym stanem prawnym obywatel Rzeczypospolitej Polskiej może przekroczyć granicę państwową do państw Unii Europejskiej posiadając przy sobie: - paszport; zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych (Dz. U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.), który stanowi, iż dokument paszportowy uprawnia do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadcza obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie ten dokument zawiera; - dowód osobisty; zgodnie z art. 1 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 z późn. zm.), który stanowi, że dowód osobisty jest dokumentem uprawniającym obywateli polskich do przekraczania granic Państw Członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, których obywatele mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi, uznających ten dokument za wystarczający do przekraczania ich granicy.

9. Dla bytu wykroczenia z art. 49a istotne będzie nielegalne, a więc niezgodne z przepisami kodeksu Schengen przekroczenie granicy. Dla granicy zewnętrznej będzie to przekroczenie w miejscu niedozwolonym, lub co prawda w miejscu dozwolonym, lecz wbrew przepisom. Bez znaczenia jest też, czy przekroczenie nastąpiło pieszo, czy przy użyciu jakiegokolwiek środka lokomocji wodnej, powietrznej czy lądowej.

Komentowany przepis przewiduje również odpowiedzialność za usiłowanie (zob. uwagi do art. 11) i pomocnictwo (zob. uwagi do art. 13).

10. Wykroczenie z art. 49a ma charakter formalny, czyli nie wymaga skutku, i powszechny, może je więc popełnić zarówno każdy obywatel polski, cudzoziemiec, jak i bezpaństwowiec, jeżeli tylko spełnia warunki dotyczące odpowiedzialności za wykroczenie. Wykroczenie to można popełnić przez działanie lub zaniechanie o charakterze umyślnym lub nieumyślnym (zob. uwagi do art. 5).

11. W przypadku gdy sprawca przekracza granicę Rzeczypospolitej Polskiej, wbrew przepisom używając przemocy, groźby, podstępu lub we współdziałaniu z innymi osobami, to wówczas popełnia przestępstwo z art. 264§ 2 k.k. Również za przestępstwo będzie odpowiadała osoba, która organizuje innym osobom przekraczanie wbrew przepisom granicy Rzeczypospolitej Polskiej, tym razem z art. 264 § 3 k.k.

Art. 50. Nieopuszczenie zbiegowiska

1. W komentowanym przepisie przewidziana została odpowiedzialność za wykroczenie polegające na naruszeniu porządku i spokoju publicznego poprzez nieopuszczenie zbiegowiska publicznego. Zbiegowisko publiczne to tłum - trudna do policzenia liczba osób, który zebrał się w sposób samoistny i przypadkowy w miejscu publicznym, czyli dostępnym dla wszystkich osób. Cechą charakterystyczną jest tu przypadkowość składu osobowego oraz fakt, iż może się do tego zbiegowiska każdy przyłączyć. Zbiegowisko publiczne gromadzi się więc spontanicznie, co w sposób zdecydowany odróżnia je od innych zgromadzeń z określonym programem czy innymi kryteriami organizacyjnymi, np. manifestacja planowana w określonym celu.

2. Dla bytu odpowiedzialności za wykroczenie z art. 50 konieczne jest niepodporządkowanie się wezwaniu do opuszczenia zbiegowiska wydanego przez funkcjonariusza właściwego, uprawnionego do tego organu, np. Policji, Straży Miejskiej, Straży Pożarnej, Żandarmerii Wojskowej, Służby Ochrony Kolei, Straży Leśnej itp. Wezwanie może być jednorazowe, ogłoszone w dowolny sposób ustnie z użyciem lub bez użycia urządzenia nagłaśniającego, np. głośnika, megafonu itp. Wezwanie takie musi być w sposób oczywisty zrozumiałe dla wszystkich osób, a skierowane do zebranego tłumu dotyczy każdego z uczestników zbiegowiska. Już zignorowanie wezwania do rozejścia się, opuszczenia zbiegowiska, stanowi o dokonaniu komentowanego wykroczenia, chyba że zaistniała przeszkoda niezależna i niemożliwa do pokonania przez uczestnika zbiegowiska, np. napór tłumu, bądź do którego wezwanie nie dotarło i który o nim nie wiedział.

Odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia z art. 50 będzie zachodziła wówczas, gdy nastąpi wezwanie do opuszczenia zbiegowiska wydane przez funkcjonariusza uprawnionego organu, a sprawca do tego wezwania nie zastosuje się, czyli pozostając biernym zaniecha działania w celu opuszczenia zbiegowiska publicznego. I nie jest tu istotne, czy sprawca w rezultacie opuścił zbiegowisko, czy też nieistotne jest tu samo niezastosowanie się do wezwania uprawnionego do tego funkcjonariusza. Natomiast gdy uczestnik zbiegowiska podjął działanie w celu opuszczenia tłumu, czyli zareagował na wezwanie, wówczas nie może ponosić odpowiedzialności z art. 50, nawet gdyby w rezultacie tego zbiegowiska nie zdołał opuścić.

3. Komentowane wykroczenie ma charakter formalny, w więc dla jego zaistnienia nie jest wymagany żaden skutek w tym przypadku wynikający z zaniechania działania. Może je popełnić każdy i to zarówno umyślnie, gdy nie chce opuścić zbiegowiska, jak i nieumyślnie, gdy na podstawie towarzyszących zdarzeniu okoliczności mógł i powinien się zorientować, że wezwanie do rozejścia się zostało wydane, a sprawca nadal nie podjął działania w celu jego opuszczenia. Jeżeli natomiast uczestnicy zbiegowiska publicznego czynnie biorą udział w gwałtownym zamachu na osobę lub mienie lub gdy następstwem tych zamachów będzie śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, to będą one odpowiadały odpowiednio za przestępstwa określone w art. 254 § 1 lub 2 k.k.

Art. 51. Zakłócenie spokoju lub porządku publicznego

1. Przedmiotem ochrony określonym w art. 51 jest prawo obywateli do niezakłóconego spokoju i porządku publicznego oraz niezakłócony spoczynek nocny, które to nie powinny być zakłócone jakimikolwiek zachowaniami wykraczającymi poza ogólnie, czy też zwyczajowo przyjęte normy społecznego zachowania się. Naruszenie tej normy w jej podstawowej postaci określonej w § 1 komentowanego przepisu może nastąpić poprzez przykładowo wyliczone przez ustawodawcę zachowania w postaci krzyku, hałasu, alarmu lub innego wybryku. A zatem takiego zachowania się człowieka, które odbiega od powszechnie, zwyczajowo przyjętych norm postępowania w określonej sytuacji, czyli w danym miejscu, czasie i okolicznościach, i które jest zdolne zakłócić spokój, porządek publiczny spoczynek nocny albo też wywołać zgorszenie w miejscu publicznym.

2. Poprzez zachowanie wymienione przykładowo w dyspozycji art. 51 § 1 należy rozumieć: krzyk jako wydawanie dźwięków zawierających pewną określoną treść lub też dźwięki nieartykułowane, czyli całkowicie jej pozbawione, np. wrzask; hałas jako nieskoordynowane głośne dźwięki, stuki, trzaski, czyli wrzawa, zgiełk, harmider, rumor albo też głośna zakłócająca spokój kłótnia; alarm jako znak, sygnał zawiadamiający o grożącym niebezpieczeństwie wzywający do gotowości czy też określonego działania. Natomiast jako inny wybryk możemy w tym przypadku potraktować np. rozsypanie czy też rozpylenie substancji drażniących lub cuchnących w szkole, tramwaju, klatce schodowej czy innym miejscu publicznym, nieuzasadnione rozpychanie klientów w sklepie, czy też głośne śpiewanie nieprzyzwoitych przyśpiewek itp. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 grudnia 1992 r., III KRN 189/92 (LEX nr 162227) stwierdził, że wybryk to zachowanie, jakiego wśród konkretnych okoliczności, czasu, miejsca i otoczenia, ze względu na przyjęte zwyczajowo normy ludzkiego współżycia nie należało się spodziewać, które zatem wywołuje powszechne negatywne oceny społeczne i uczucie odrazy, gniewu i oburzenia. Wybryk charakteryzuje się więc ostrą sprzecznością z powszechnie akceptowanymi normami zachowania się. A contrario nie może być uznany za wybryk czyn, który nie tylko nie koliduje w rażący sposób z obowiązującymi w określonym kontekście sytuacjami, normami zachowania, ale wręcz wzbudza - w odbiorze powszechnym - oceny akceptacji, choćby milczącej zgody, aprobaty, podziwu lub uznania.

3. Użycie przez ustawodawcę określenia "zakłócenie" wskazuje, że chodzi o wywołanie gdzieś niepokoju, zamieszania naruszającego ustalony porządek, normy współżycia społecznego czy też naturalny bieg spraw, co w efekcie powoduje oburzenie, podenerwowanie lub zgorszenie. W rozumieniu art. 51 zakłócenie spokoju publicznego oznacza takie zachowanie, podjęte w miejscach ogólnodostępnych lub też niedostępnych, które narusza stan równowagi psychicznej nieoznaczonej liczby osób znajdujących się w miejscu publicznym, przy czym skutek działania sprawcy, przewidziany w dyspozycji przepisu, musi wystąpić przynajmniej w stosunku do jednej osoby. Natomiast przez zakłócenie porządku publicznego należy rozumieć takie działanie, podjęte w miejscach publicznych, które narusza obowiązujące przepisy bądź też ogólnie przyjęte normy zachowania się, zwyczaje, a których utrzymanie leży w interesie ogółu. Inaczej rzecz ujmując, działanie sprawcy ma polegać na uniemożliwieniu lub utrudnieniu innym ludziom normalnego zachowania się przyjętego w danym miejscu, czasie i okolicznościach, przy czym skutek nie musi obejmować wszystkich, ale musi wystąpić przynajmniej w stosunku do jednej osoby.

Pojęcia użyte w dyspozycji komentowanego przepisu odnoszące się do zakłócenia spokoju publicznego i porządku publicznego nie są więc ze sobą tożsame, czemu dał również wyraz, we wspomnianym już wyroku z dnia 2 grudnia 1992 r., Sąd Najwyższy stwierdzając, że zakłócenie porządku publicznego to wywołanie stanu, który w danym miejscu, czasie i okolicznościach, zgodnie z przyjętymi zwyczajami i obowiązującymi przepisami, uważa się za nienormalny i który, w obiektywnym odbiorze, odczuwany jest jako utrudnienie lub uniemożliwienie powszechnie akceptowanego sposobu zachowania się w miejscach dostępnych dla bliżej nieokreślonej liczby osób. Natomiast zakłócenie spokoju publicznego to naruszenie równowagi psychicznej ludzi powodujące negatywne przeżycia psychiczne nieoznaczonych osób, powstające z bezpośredniego oddziaływania na organy zmysłów.

4. Poprzez spoczynek nocny, o jakim mowa w art. 51, należy rozumieć czas przeznaczony na odpoczynek nocny, który przyjmuje się zwyczajowo na godziny pomiędzy 22 a 6 rano. Nie można jednak wykluczyć innego oznaczenia spoczynku nocnego, chociażby przez miejscowy zwyczaj, zarządzenie właściwego organu, np. zarząd uzdrowiska, czy też uprawnioną osobę, np. dyrektora szpitala.

Zakłócenie spokoju nocnego zachodzi wówczas, gdy sprawca przeszkadza w odpoczynku chociażby jednej osoby, ale w taki sposób, który zdolny jest do zakłócenia odpoczynku większej, nieokreślonej liczbie osób, np. głośne słuchanie radia, TV, muzyki czy też krzyki, stuki, awantury, trzaskanie drzwiami itp. Z naruszeniem komentowanego przepisu będziemy mieli do czynienia nawet wówczas, gdy działanie sprawcy samo przez się nie jest naganne np. gra na instrumencie muzycznym, przestawianie mebli, wbijanie gwoździ czy wiercenie otworów itp. oczywiście pod warunkiem, że zachowanie takie odbywa się w czasie, gdy musi panować spokój umożliwiający odpoczynek, i jednocześnie narusza ono czyjś odpoczynek. Nie ma przy tym znaczenia, czy osoba, która skarży się na zakłócenie spokoju nocnego, spała, czy też nie, może ona bowiem odpoczywać we wskazanym czasie w każdej wygodnej dla siebie formie, istotne jest tu więc naruszenie jej prawa do odpoczynku, a nie tylko snu.

5. Kolejne zachowanie, które może naruszać dyspozycję komentowanego przepisu, to wywołanie zgorszenia, czyli takie zachowanie, które stanowi gorszący, niemoralny postępek mający demoralizujący wpływ na otoczenie, Warunkami karalności w tym przypadku jest wywołanie zgorszenia w miejscu publicznym, a więc ogólnie dostępnym oraz aby zachowanie się sprawcy wzbudziło niesmak, oburzenie niewłaściwym zachowaniem, czy też uczucie potępienia, chociażby u jednej postronnej osoby, spośród większej nieokreślonej liczby ludzi. Ocenę czy dane zachowanie jest, czy nie jest, wybrykiem wywołującym zgorszenie, przeprowadza organ orzekający, na podstawie towarzyszących zdarzeniu okoliczności, biorąc pod uwagę, gdzie i kiedy czyn popełniono, jak i kto był przy tym obecny.

6. W praktyce najczęściej występują wykroczenia z art. 51 § 1, kiedy to sprawca narusza jednocześnie i spokój, i porządek publiczny, np. pijany sprawca w autobusie awanturując się, zachowuje się w sposób wulgarny w stosunku do innych pasażerów, uniemożliwiając spokojny przejazd. Wywołuje więc w ten sposób zdenerwowanie i oburzenie pasażerów (spokój), a jednocześnie swoim postępowaniem narusza przyjęte ogólnie normy zachowania (porządek). Czynem karalnym w tym przypadku będzie również takie zachowanie, np. krzyki, hałasy w miejscu prywatnym, np. w mieszkaniu, które wydostając się na zewnątrz poza pomieszczenie przez okno, ściany wywołując niepokój czy zakłócenie spoczynku innych osób, np. sąsiadów lub powodują zbiegowisko. Do odpowiedzialności za czyn z komentowanego przepisu może być pociągnięta osoba, w dyspozycji której pozostaje źródło niepokoju zakłócające spokój, porządek publiczny lub spoczynek nocny, której zachowanie jest bierne, czyli równoznaczne z jego utrzymywaniem, np. brak reakcji właściciela czy też posiadacza psa na jego szczekanie czy uporczywe wycie pojawiające się bez żadnych szczególnych powodów.

Tej samej odpowiedzialności może podlegać również osoba, która zobowiązała się wobec innych, np. wspólnoty mieszkaniowej, że po zakończeniu pracy wyłączy urządzenie powodujące uporczywy hałas, wibracje, błyski światła itp., a tego nie czyni, zakłócając w ten sposób np. spoczynek nocny.

Jednocześnie jednak nie będziemy mieli do czynienia z wykroczeniem określonym w komentowanym przepisie, gdy działanie sprawcy nie spowodowało zakłócenia spokoju lub porządku publicznego, czy też spoczynku nocnego, czyli gdy było bezskutkowe w stosunku chociażby do jednej osoby, np. krzyki w miejscu publicznym lub niepublicznym, np. park, zamknięty pusty budynek itp., gdzie ze względu na późną porę nie było już żadnej osoby, której takie zachowanie mogłaby zakłócić spokój.

7. Artykuł 51 § 2 zawiera typ wykroczenia kwalifikowanego wobec czynu określonego w § 1 tegoż przepisu. Dyspozycja omawianego przepisu zawiera wszystkie znamiona wykroczenia określonego w § 1, zaś wyróżnikami są tu chuligański charakter czynu albo działanie sprawcy będącego pod wpływem alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji.

Czyn o charakterze chuligańskim polega na umyślnym godzeniu w porządek lub spokój publiczny albo umyślnym niszczeniu lub uszkadzaniu mienia, jeżeli sprawca działał publicznie oraz w rozumieniu powszechnym bez powodu lub z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lekceważenie podstawowych zasad porządku prawnego (szerzej patrz uwagi do art. 47 § 5).

W tym przypadku bez znaczenia jest samoocena sprawcy czynu, zwłaszcza wówczas, gdy działał on pod wpływem alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji. Chodzi tu także nie o pobudki działania, czyli chęć okazania lekceważenia wskazanych zasad, a o obiektywną wymowę, ocenę zachowania się sprawcy, jaką mogło ono wywołać wśród osób, które się z nim bezpośrednio zetknęły. Pamiętać przy tym należy, że wykroczenia mającego charakter chuligański nie można popełnić poprzez zaniechanie działania, a jedynie poprzez podjęcie określonego działania.

Drugi wyznacznik określony w § 2 - to pozostawanie sprawcy pod wpływem alkoholu. Stwierdzenie pozostawania sprawcy pod wpływem alkoholu, w tym przypadku nie wymaga specjalistycznych badań określających zawartość alkoholu we krwi lub wydychanym powietrzu (zob. uw. 6 do art. 70), gdyż nie chodzi o bycie w określonym "stanie", lecz jedynie o działanie "pod wpływem" alkoholu. Sposób zachowania się człowieka pod wpływem alkoholu jest powszechnie znany, wystarcza tu więc jedynie zaobserwowanie u sprawcy zewnętrznych objawów jego działania, takich jak: woń alkoholu z ust, zataczanie się, bełkotliwa mowa itp. Bez znaczenia jest tu również związek przyczynowo-skutkowy między zachowaniem się sprawcy a wpływem, jaki wywarł na niego spożyty alkohol. Dla bytu tego wykroczenia istotne jest bowiem tylko fakt, że sprawca był pod wpływem alkoholu, gdy dokonywał czynności opisanych w treści art. 51 § 1.

Kolejny wyróżnik wprowadzony do art. 51nowelą z dnia 9 października 2009 r. - to działanie pod wpływem "środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji" (zob. uw. 8 pkt b do art. 33). Dotyczy on innego środka działającego objawowo podobnie jak alkohol, którym może być substancja psychotropowa lub inny środek odurzający, a także silnie działające lekarstwo (środek lub substancja inna niż narkotyczna).

Zdefiniowania substancji psychotropowej i innych środków odurzających ustawodawca dokonał w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.), która stwierdza, że użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) "środek odurzający" - każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym załącznik nr 1 do ustawy;

2) "substancja psychotropowa" - każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 2 do ustawy;

3) "środek zastępczy" - substancję w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach niemedycznych, jak środek odurzający lub substancja psychotropowa;

4) "preparat" - roztwór lub mieszaninę w każdym stanie fizycznym, zawierające jeden lub więcej środków odurzających lub substancji psychotropowych albo ich prekursorów, stosowane w lecznictwie jako leki w postaci dawkowanej albo niepodzielonej (zob. też uwagi do art. 33 § 4 pkt 7).

Kwestia leków została uregulowana w ustawie z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271 z późn. zm.), która w art. 1 ust. 2 stwierdza, że przepisy ustawy stosuje się również do produktów leczniczych będących środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi i prekursorami w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii, w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami.

8. Sankcja określona w treści art. 51 § 1 i 2 jest wprawdzie obecnie taka sama (po nowelizacji z 1998 r. zob. o tym Grzegorczyk, Nowela, s. 40), ale w przypadku popełnienia czynu o charakterze chuligańskim zasadą jest nieorzekanie kary nagany (zob. uwagi do art. 36 § 2), jak i wyłączenie zawieszenie wykonania kary aresztu, chyba że z uwagi na wyjątkowe okoliczności sąd uzna je za celowe (zob. uwagi do art. 43). Natomiast w przypadku gdyby w następstwie czynu popełnionego w ramach komentowanego przepisu, a noszącego znamiona czynu o charakterze chuligańskim powstała jakakolwiek szkoda, sąd może orzec środek karny w postaci nawiązki w wysokości do 1000 zł na rzecz pokrzywdzonego lub inny cel społeczny wskazany przez organ orzekający (zob. uwagi do art. 37).

9. W przypadku art. 51 karalne jest zarówno podżeganie, jak i pomocnictwo (§ 3). Podżeganie w tym przypadku polega na nakłanianiu chociażby poprzez namowę, prośbę, rozkaz, obietnicę, pogróżkę itp. do popełnienia takich czynów, które są określone w dyspozycji komentowanego przepisu. Natomiast w przypadku pomocnictwa może ono polegać na dwóch rodzajach działania, łącznie lub oddzielnie, po pierwsze na pomocy psychicznej, czyli wytworzeniu określonej atmosfery stanowiącej aprobatę dla działań bezpośredniego sprawcy wykroczenia, po drugie na pomocy fizycznej, czyli na dostarczenie bezpośredniemu sprawcy środków mających służyć dokonaniu wykroczenia. Warunkiem karalności zarówno w przypadku podżegania, jak i pomocnictwa jest po pierwsze umyślność działania sprawcy i to w zamiarze bezpośrednim, czyli sprawca musi wykazać się chęcią działania w kierunku popełnienia omawianego wykroczenia przez inną osobę. Drugi warunek, występujący łącznie z pierwszym, to dokonanie czynu przez jego bezpośredniego sprawcę, do którego był podżegany lub w którym mu pomagano. Natomiast nie popełnia wykroczenia z komentowanego przepisu osoba, która nieumyślnie się do tego przyczyniła, np. przechwala się popełnionymi wybrykami, chociażby poprzez takie zachowanie zachęcała słuchaczy do popełniania podobnych czynów karalnych, w tym przypadku brak jest bowiem umyślności.

10. Wykroczenia określone w treści art. 51 zarówno w postaci podstawowej (§ 1), jak i kwalifikowanej (§ 2) można popełnić jedynie umyślnie. Potwierdza to Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 30 września 2002 r., III KKN 327/2002 (LEX nr 55571) stwierdzając, że istota wybryku spenalizowanego w art. 51 § 1 k.w. uzależniona jest od szczególnych znamion strony podmiotowej, charakteryzującej się umyślnym okazaniem przez sprawcę lekceważenia dla norm zachowania się. Jako, że wykroczenia z art. 51 k.w. są znamienne skutkiem (wykroczenie materialne), należy brać tu pod uwagę zarówno umyślność zachowania się sprawcy, które zawsze jest umyślne, jak i umyślność wywołanego tym działaniem skutku, który może już być objęty zarówno umyślnością, jak i nieumyślnością.

11. Od wykroczeń określonych w art. 51 należy odróżnić spenalizowane jako wykroczenia: nieobyczajnego wybryku - w art. 140, czy używania słów nieprzyzwoitych w miejscach publicznych - w art. 141. Oba te przepisy przewidują bowiem karalność za samo określone w nich zachowanie, bez względu na to, czy wywołało ono jakikolwiek skutek, czy też nie, inaczej niż to ma miejsce w art. 51, który przewiduje karalność za wykroczenia znamienne skutkiem.

12. Ponadto zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178), za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność może ponieść również nieletni, tyle że przed sądem ds. rodzinnych i nieletnich.

Art. 52. Naruszenie przepisów o zgromadzeniach

1. Przedmiotem ochrony komentowanego przepisu jest wolność zgromadzenia, która to została zagwarantowana w art. 57 Konstytucji RP stwierdzającym, że każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestnictwa w nich. Ograniczenie tej wolności może określać tylko ustawa. Podkreślając więc znaczenie pokojowych zgromadzeń ustawa zasadnicza zapewnia jednocześnie każdemu wolność ich organizowania, jak i uczestnictwa w nich, a jakiekolwiek ograniczenia mogą wynikać jedynie z treści ustaw.

2. Warunki legalności zgromadzeń określa ustawa z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz. U. Nr 51, poz. 297 z późn. zm.). Zgodnie z treścią tejże ustawy za zgromadzenie uważa się zgrupowanie co najmniej 15 osób, zwołane w celu obrad lub wspólnego wyrażenia stanowiska (art. 1 ust. 2). Ograniczenia w organizacji zgromadzeń mogą zaistnieć tylko wówczas, gdy mają one na celu ochronę bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób (art. 2). Ograniczenia wolności zgromadzenia mogą wynikać również z mocy innych przepisów, ale tylko w randze ustawy, przykładem może tu być art. 1 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412 z późn. zm.).

Prawo do organizacji zgromadzeń publicznych przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym, innym organizacjom, a także grupom osób (art. 3 ustawy z 1990 r.). Organizator obowiązany jest do zawiadomienia organów gminy w terminie nie później niż 3 dni, a najwcześniej na 30 dni przed datą zgromadzenia. Zawiadomienie to powinna zawierać dane określone w art. 7 tej ustawy. Organ gminy zgodnie z prawem o zgromadzeniach (art. 8 ustawy z 1990 r.) może zakazać zgromadzenia publicznego, jeżeli jego cel lub odbycie sprzeciwia się temu prawu albo narusza ono przepisy ustaw karnych, bądź też odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach. Decyzja o zakazie organizacji zgromadzenia powinna być dostarczona organizatorowi w terminie 3 dni od daty zawiadomienia, jednak nie później niż na 24 godziny przed planowanym terminem jego rozpoczęcia i nie może ona zmienić ani czasu, ani miejsca zgromadzenia określonego w zawiadomieniu. Jeżeli jednak organy gminy nie wydały takiego zakazu, to zgromadzenie jest legalne i nie ma żadnych podstaw prawnych do jakiejkolwiek interwencji w jego organizację lub przebieg, chyba że zostanie ono rozwiązane przez jego przewodniczącego lub uprawnionego przedstawiciela gminy w trybie art. 12 Prawa o zgromadzeniach. W przypadku nielegalnego, niezgodnego z Prawem o zgromadzeniach zgrupowania się ludzi lub nieopuszczenia zgromadzenia rozwiązanego na podstawie art. 12 ustawy, Policja ma prawo do podjęcia interwencji na podstawie art. 14 ust. 2 ustawy o Policji, łącznie z zastosowaniem środków przewidzianych w art. 16 tejże ustawy.

Zgodnie z treścią art. 4 Prawa o zgromadzeniach przepisy tej ustawy nie mają zastosowania do zgromadzeń organizowanych przez organy państwa lub organy samorządu terytorialnego, odbywanych w ramach działalności z Kościoła Katolickiego, innych kościołów oraz związków wyznaniowych oraz związanych z wyborami władz państwowych i samorządowych.

3. W przepisie art. 52 ustawodawca stypizował kilka rodzajów wykroczeń związanych z naruszeniem reguł odbywania zgromadzeń publicznych. Jako pierwsze w § 1 pkt 1 ustawodawca umieścił wykroczenie polegające na przeszkadzaniu lub usiłowaniu przeszkadzania, w organizowaniu lub przebiegu niezakazanego, a więc legalnego zgromadzenia. Przeszkadzanie należy tu rozumieć jako każdą czynność czy zachowanie faktyczne utrudniające organizację czy przebieg zgromadzenia, albo też wręcz uniemożliwiające jego przeprowadzenie (np. zagłuszanie poszczególnych wystąpień, blokowanie dojścia do miejsca zgromadzenia, niszczenie transparentów itp.). Gdyby natomiast działanie sprawcy, w tym przypadkach, polegało na stosowaniu przemocy czy groźby bezprawnej, wówczas mielibyśmy do czynienia z przestępstwem z art. 260 k.k.

4. W § 1 pkt 2komentowanego przepisu mamy do czynienia z czterema możliwościami popełnienia tego wykroczenia; do jego zaistnienia wystarczy jednak spełnienie chociażby jednej z nich. Działanie sprawcy może więc polegać tu na: a) zwołaniu zgromadzenia bez wymaganego zawiadomienia i b) przewodniczeniu mu oraz c) zwołaniu zgromadzenia zakazanego i d) przewodniczeniu mu. W tym miejscu należy wskazać, że do zaistnienia tego wykroczenia dochodzi nie tylko w przypadku, gdy dojdzie do przeprowadzenia, odbycia zgromadzenia, ale również wówczas, gdy zostaną podjęte czynności, przedsięwzięcia zmierzające do jego zwołania. Użyte w dyspozycji przepisu określenie "zwołuje zgromadzenie" oznacza podjęcie przez sprawcę działania, czyli przedsięwzięć, czynności zmierzających do skutecznego odbycia zgromadzenia (np. ogłoszenia w środkach masowego przekazu, przygotowywanie plakatów czy oplakatowanie w miejscach publicznych, bądź też rozpowszechnienie ulotek, wysłanie zaproszeń itp.). Należy przy tym pamiętać, że wniesienie odwołania od decyzji o zakazie zgromadzenia nie wstrzymuje jej wykonania (art. 9 Prawa o zgromadzeniach), a zatem zarówno przeprowadzenie takiego zgromadzenia, jak i przewodniczenie mu stanowi wykroczenie z komentowanego przepisu.

5. Odpowiedzialności z § 1 pkt 3 podlegają osoby, które przewodniczą zgromadzeniu, po jego rozwiązaniu w trybie art. 10 ust. 5 i art. 12 ust. 1 Prawa o zgromadzeniach z 1990 r. W tym przypadku więc odpowiedzialności będzie podlegała osoba, która podejmuje się przewodniczenia, przyjęła obowiązki przewodniczącego zgromadzenia i może to dotyczyć zarówno dotychczasowego przewodniczącego, jak i innej osoby, po jego rozwiązaniu, ale nie dotyczy przewodniczącego, który prowadzi zgromadzenie po jego zakończeniu. Również nie popełniają wykroczenia z komentowanego przepisu pozostali uczestnicy takiego rozwiązanego, a tym bardziej zamkniętego zgromadzenia. Należy tu jednak wspomnieć, że zgodnie z art. 10 ust. 6 uczestnicy rozwiązanego lub zamkniętego zgromadzenia mają obowiązek opuszczenia miejsca, gdzie ono się odbywało bez zbędnej zwłoki.

6. Wykroczenie stypizowane w § 1 pkt 4 popełniają osoby, które bezprawnie zajmują lub wzbraniają się opuścić miejsce, którym inna osoba lub organizacja prawnie rozporządza jako zwołujący lub przewodniczący zgromadzenia. Z treści przepisu wynika wprost, że odpowiedzialność z komentowanego przepisu będą ponosiły osoby, które bezprawnie zajmują lub wzbraniają się przed opuszczeniem miejsca legalnego lub też nierozwiązanego zgromadzenia., a więc odbywającego się w prawnie dopuszczalnej formie.

7. Odpowiedzialności z art. 52 § 1 pkt 5 podlega osoba, która bierze udział w zgromadzeniu posiadając przy sobie broń, materiały wybuchowe lub inne niebezpieczne narzędzia. Dla bytu tego wykroczenia wystarczy, że sprawca będzie posiadał chociażby jeden z przedmiotów wskazanych w dyspozycji przepisu, również bez znaczenia jest tu fakt posiadania zezwolenia na posiadanie broni, tak więc wykroczenie to można popełnić nawet wówczas gdy broń jest posiadana legalnie. Natomiast jeżeli chodzi o osoby posiadające broń z tytułu pełnionej służby (np. funkcjonariusze Policji), mogą one uczestniczyć w zgromadzeniu mając broń służbową przy sobie, jeżeli ich obecność w miejscu zgromadzenia ma charakter służbowy.

Za broń zgonie z treściąustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn.: Dz. U. Nr 52, poz. 525 z późn. zm.) uważana jest:

1) broń palna, w tym broń bojowa, myśliwska, sportowa, gazowa, alarmowa i sygnałowa;

2) broń pneumatyczna;

3) miotacze gazu obezwładniającego;

4) narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu:

a) broń biała w postaci:

- ostrzy ukrytych w przedmiotach niemających wyglądu broni,

- kastetów i nunczaków,

- pałek posiadających zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierających wkładki z takiego materiału,

- pałek wykonanych z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału, imitujących kij bejsbolowy,

b) broń cięciwową w postaci kusz,

c) przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej.

Również we wskazanej ustawie znajdujemy określenia pojęcia amunicji, za którą uważa się amunicję do broni palnej oraz naboje scalone i naboje ślepe przeznaczone do strzelania z broni palnej.

Zakres pojęciowy dotyczący materiałów wybuchowych znajdujemy w ustawie z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym i policyjnym (Dz. U. Nr 67, poz. 679 z późn. zm.), gdzie za materiały wybuchowe uważa się substancje chemiczne stałe lub ciekłe albo mieszaniny substancji, zdolne do reakcji chemicznej z wytwarzaniem gazu o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku, a także wyroby wypełnione materiałem wybuchowym, z wyłączeniem amunicji, w grę mogą wchodzić również plastyczne materiały wybuchowe, czyli materiały wybuchowe w giętkiej lub elastycznej prasowanej postaci, których opis jest przedstawiony w części 1 ust. I "Opis materiałów wybuchowych" załącznika technicznego do Konwencji w sprawie znakowania plastycznych materiałów wybuchowych w celu ich wykrywania, podpisaną w Montrealu dnia 1 marca 1991 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 135, poz. 948).

Za niebezpieczne narzędzia, o których mowa w art. 52 § 1 pkt 5, należy tu uznać każde narzędzie stanowiące zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka (np. nóż). Mogą to być także np. materiały niebezpieczne, czyli substancje szkodliwe dla życia lub zdrowia ludzkiego, a w szczególności: znajdujące się w różnym stanie skupienia materiały samozapalne, łatwopalne, trujące, żrące albo wytwarzające substancje o podobnym działaniu po zetknięciu z wodą, powietrzem, wysoką temperaturą lub inną substancją, zakaźne oraz promieniotwórcze czy też materiały pirotechniczne, czyli materiały lub mieszaniny materiałów przewidzianych do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu, dymu lub kombinacji tych efektów, w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się reakcji chemicznej, a także wyroby wypełnione materiałem pirotechnicznym.

8. W odniesieniu do wszystkich pięciu wykroczeń stypizowanych w art. 52 § 1 ustawodawca przewidział, także odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo. Komentowane wykroczenia ma charakter wykroczenia powszechnego, a więc może je popełnić każdy. Wykroczenia stypizowane w art. 52 § 1 pkt 1-4 mają charakter wykroczeń materialnych, natomiast wykroczenie określone w dyspozycji art. 52 § 1 pkt 5 - formalny, a więc bezskutkowy.

Art. 52(a). Nawoływanie do przestępstwa lub nieposłuszeństwa prawu

1. Z dyspozycji art. 52a pkt 1 jasno wynika, że odpowiedzialności będzie podlegał sprawca, którego działanie będzie polegało na publicznym nawoływaniu do popełnienia lub pochwalaniu przestępstwa, w tym również skarbowego, ale już nie wykroczenia czy wykroczenia skarbowego. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia nieważne jest przy tym, jaki sposób działania wybierze sprawca, wystarczy, że zachowa się w jeden ze sposobów wskazanych w treści przepisu.

2. Przez pojęcie "nawoływanie" należy w tym przypadku rozumieć takie zachowanie się sprawcy, które polega na zachęcaniu, wzywaniu, namawianiu, nakłanianiu czy innym sposobie wzywania poprzez np. przemówienie, ulotki, wypowiedź w środkach masowego przekazu, czy wywieszenie odpowiednich haseł, nieoznaczonej liczby osób do zachowania wskazanego w dyspozycji komentowanego przepisu. Można więc stwierdzić, że w zasadzie forma działania sprawcy tego wykroczenia może być dowolna, ważne jest jednak, aby jego działanie miało charakter publiczny, czyli było skierowane do nieoznaczonej liczby ludzi, bowiem, w przypadku opisanego zachowania się sprawcy, w stosunku do jednej osoby będziemy mieli do czynienia z podżeganiem, a nie nawoływaniem do przestępstwa. Trzeba przy tym pamiętać, że w tym przypadku nieważne jest, czy sprawca nawołuje do popełnienia jednego konkretnego przestępstwa w tym i skarbowego, czy też większej ich liczby, musi to być jednak przestępstwo stypizowane w przepisach prawa obowiązującego na terytorium Polski.

Zachowanie się sprawcy polegające na pochwalaniu oznacza z kolei takie zachowanie, które polega na wyrażeniu aprobaty, pozytywnej opinii, uznania, zgody czy przyzwolenia dla już popełnionej zbrodni bądź występku, jak również dla przestępstwa jeszcze niepopełnionego, w tym i przestępstwa skarbowego. Forma pochwalania jest podobna do nawoływania.

3. Czyn stanowiący przestępstwo, a odpowiadający znamionom określonym w wykroczeniu z art. 52a, ustawodawca określił w art. 255 k.k. Różnica pomiędzy wskazanymi czynami karalnymi dotyczy zasięgu i skutków działania sprawcy, jeżeli nie są one znaczne w rozumieniu społecznej szkodliwości czynu (wykroczenie z założenia jest bezprawnym zachowaniem o szkodliwości niższej niż znikoma), bądź też działanie sprawcy opisane w dyspozycji komentowanego przepisu nie spotkało się z większym zainteresowaniem lub też było np. skierowane do małej liczby ludzi, wówczas sprawca będzie odpowiadał za wykroczenie z art. 52a, a nie za przestępstwo z art. 255 k.k.

4. Zachowanie się sprawcy wykroczenia opisanego w dyspozycji art. 52a pkt 2 może polegać na publicznym nawoływaniu do nieposłuszeństwa lub przeciwdziałania przemocą ustawie, albo prawnemu rozporządzeniu organu państwowego. Dla bytu tego wykroczenia wystarczy, że sprawca postąpi chociażby w jeden ze wskazanych sposobów zachowania się.

Zachowanie polegające na nawoływaniu do nieposłuszeństwa należy tu rozumieć jako zachęcanie, wzywanie, nakłanianie itp. do niestosowania się, negowania, nieuznawania, zaprzestania działania itp. postępowania. Ważne, aby to działanie sprawcy miało charakter publiczny, a więc było skierowane i dostępne dla nieoznaczonej liczby osób (zob. uw. 2). Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu zachowanie polegające na nawoływaniu do przeciwdziałania przemocą należy rozumieć jako nawoływanie do czynnego, bezpośredniego, siłowego przeciwstawienia się prowadzącego do użycia przemocy, siły fizycznej itp.

Zachowanie opisane w dyspozycji komentowanego przepisu musi dotyczyć ustawy albo prawnego rozporządzenia organu państwa, czyli przepisów wydanych przez właściwy organ w oparciu o odpowiednią podstawę prawną. Dlatego też nie będzie prawnym rozporządzeniem przepis wydany niezgodnie z ustawą lub Konstytucją RP bądź też wprawdzie wydany w zgodzie ze wskazanymi przepisami, ale przez niewłaściwy organ państwa. Chodzi więc o rozporządzenia wydane na podstawie delegacji prawnej wskazanej w poszczególnych ustawach, uchwały Rady Ministrów, jak i zarządzenia wykonawcze ministrów i kierowników naczelnych organów państwa, które zostały należycie ogłoszone w wydawnictwach promulgacyjnych (np. Dziennikach Ustaw, Monitorze Polskim czy też resortowych dziennikach urzędowych). Natomiast nie będą prawnymi rozporządzeniami w rozumieniu komentowanego przepisu zarządzenia, okólniki, regulaminy, jak i inne pisma mające charakter dyspozycji wewnętrznych, skierowane do pracowników podległych organów i instytucji i nieogłoszone w wydawnictwach promulgacyjnych.

5. Komentowane wykroczenie ma charakter powszechny i formalny, a więc może za jego popełnienie odpowiadać każdy; nie jest przy tym wymagane, aby osoby, do których skierowano nawoływanie, dokonały w następstwie tego określonego przestępstwa. Czynu z art. 52a można dopuścić się jedynie umyślnie w zamiarze bezpośrednim, chodzi bowiem o działanie mające na celu oddziaływanie na psychikę innych osób, choć bliżej nieokreślonych (zob. wyr. SN z dnia 17 marca 1999 r., IV KKN 464/98, OSN Prok. i Prawo 1999, nr 10, poz. 7).

Art. 52(a). Nawoływanie do przestępstwa lub przeciwdziałania przemocą wobec prawa

1. Przedmiotem ochrony określonym w art. 52a jest spokój i porządek publiczny zagrożony w tym przypadku poprzez publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego lub publiczne nawoływanie do przeciwdziałania przemocą aktowi stanowiącemu źródło powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej, albo też poprzez publiczne pochwalanie popełnienia przestępstwa, w tym ostatnim przypadku warunkiem karalności jest zasięg czynu albo jego skutki, które nie mogą być znaczne.

2. Z dyspozycji art. 52a pkt 1 bezpośrednio wynika, że sprawcą przedmiotowego wykroczenia będzie osoba, której działanie będzie polegało na publicznym, a więc w miejscu ogólnie dostępnym przez bliżej nieokreśloną liczbę ludzi, np. w parku, na ulicy itp. lub w okolicznościach umożliwiających dotarcie z informacją, do również znacznej, bliżej nieokreślonej liczby osób, np. przez TV, Internet, inne mass media, ogłoszenia, plakaty itp., nawoływaniu do popełnienia jakiegokolwiek przestępstwa, w tym i przestępstwa skarbowego. W porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym usunięto z treści tego przepisu "pochwalanie przestępstwa" , które to znamię przesunięto do pkt 3 komentowanego artykułu.

3. Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu znamię "nawoływanie" należy nadal rozumieć jako zachowanie polegające na zachęcaniu, wzywaniu, namawianiu, czy też każdą inną dowolną formę działania skierowaną w miejscu publicznym, do bliżej nieokreślonej, nieznanej, większej liczby ludzi, bowiem w przypadku zachowania sprawcy, opisanym w dyspozycji komentowanego przepisu, skierowanym do konkretnej grupy osób (poza miejscem publicznym) lub w stosunku do jednej osoby będziemy mieli do czynienia z odpowiedzialnością za przestępstwo podżegania, a nie za wykroczenie z art. 52a pkt 1. Nie jest przy tym istotne, czy sprawca nawołuje do popełnienia jakiegoś konkretnego przestępstwa, w tym i skarbowego, czy też jakiejś większej nieokreślonej ich liczby. Ważne jest jednak, aby było ono stypizowane w przepisach prawa obowiązującego na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

4. W treści art. 52a pkt 2 ustawodawca określił zachowanie sprawcy tego wykroczenia jako publiczne nawoływanie do przeciwdziałania przemocą aktowi stanowiącemu źródło powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Do zmiany dokonanej nowelą z dnia 5 listopada 2009 r. było tu penalizowane także publiczne nawoływanie do nieposłuszeństwa lub do przeciwdziałania przemocą ustawie albo prawnemu rozporządzeniu organu państwowego. Obecnie z treści przepisu ustawodawca usunął nawoływanie do nieposłuszeństwa prawu.

Odnośnie do znamion zachowania sprawcy przedmiotowego wykroczenia, opisanym przez ustawodawcę jako "publiczne nawoływanie", zob. uw. 2 i 3 do komentowanego przepisu. Natomiast przez przeciwdziałanie przemocą należy nadal rozumieć działanie sprawcy przybierające czynną formę zachowania, o charakterze bezpośrednim lub pośrednim, polegającym na aktywnym, siłowym, przeciwstawieniu się, prowadzącym do użycia przemocy, siły fizycznej czy też innych fizycznych środków nacisku. Chodzi więc o nawoływanie do użycia takich środków.

5. Zgodnie z treścią art. 87 Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. Również źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są, ale tylko na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego. Obecnie obowiązujący system hierarchii źródeł prawa, oparty na treści Konstytucji RP, przedstawia się więc następująco:

1 Konstytucja RP,

2 umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową, a także prawo Wspólnoty Europejskiej,

3 ustawy,

4 ratyfikowane umowy międzynarodowe,

5 rozporządzenia,

6 akty prawa miejscowego.

Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa. Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogłaszania innych umów międzynarodowych określa ustawa (art. 88 Konstytucji RP). Organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na obszarze działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określa ustawa (art. 94 Konstytucji RP).

Aktem prawnym regulującym zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych oraz zasady i tryb wydawania dzienników urzędowych jest obecnie ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 17, poz. 95).

6. Działanie sprawcy opisane w dyspozycji art. 52a pkt 2 będzie dotyczyło każdego z aktów stanowiących źródło powszechnie obowiązującego prawa, ale jedynie, wydanych przez właściwy organ, na podstawie odpowiedniej podstawy prawnej oraz prawidłowo, zgodnie z ustawą ogłoszonych w wydawnictwach promulgacyjnych. W tym przypadku aktami źródłowymi w rozumieniu komentowanego przepisu nie będą zarządzenia, okólniki, regulaminy, jak i inne pisma mające charakter dyspozycji wewnętrznych, a skierowane do pracowników podległych organów czy instytucji i nieogłoszone w sposób i w wydawnictwach określonych w ustawie.

7. Przepisart. 52a pkt 3 określa zachowanie sprawcy wykroczenia jako publiczne (zob. uw. 2 do komentowanego przepisu) pochwalanie, co z kolei oznacza takie postępowanie, które polega na wyrażeniu aprobaty, pozytywnej opinii, uznaniu, zgody czy też przyzwolenia na dokonanie przestępstwa. Forma popełnienia w tym przypadku jest podobna do nawoływania (zob. uw. 3 do komentowanego przepisu).

Uwzględniając poprzednio obowiązującą treść art. 52a, sprzed noweli z listopada 2009 r., wydaje się, że ustawodawca specjalnie wyłączył znamię dotyczące publicznego pochwalania przestępstwa skarbowego, obawiając się sytuacji, w której publiczna negatywna ocena pociągnięcia sprawców przestępstw skarbowych do odpowiedzialności karnej, w momencie krytycznej oceny danego obowiązku finansowego, będzie prowadziła do zarzutu publicznego pochwalania przestępstwa skarbowego. W tym przypadku decyzję ustawodawcy należy ocenić pozytywnie, ponieważ, o ile przestępstwa powszechne są wyrazem penalizacji zachowań nieakceptowanych w odczuciu społecznym, o tyle penalizacja naruszeń obowiązków finansowych, ma raczej dopiero wymusić nakaz zastosowania się do powinności wynikających z ich treści. Przy tym nie zawsze wydaje się potrzebne i konieczne przyjmowanie karalności każdego takiego naruszenia, a niekiedy i sens określonego obowiązku finansowego może budzić różne zastrzeżenia, zwłaszcza interpretacyjne.

Ponadto zmiana stylizacji komentowanego przepisu, w ten sposób, że zwrot jeżeli czyn albo jego skutki nie były znaczne, który został obecnie przypisany tylko do pkt 3 art. 52a, podczas gdy do tej pory - przed nowelą z listopada 2009 r. - odnosił się on do wszystkich (dwóch) jego punktów, prowadzi do wniosku, że od 8 czerwca 2010 r. nie ma on zastosowania do pozostałych punktów komentowanego artykułu. Tym samym czyn określony w pkt 1 art. 52a, stanowiący w sposób oczywisty wykroczenie, nie ma obecnie wyraźnego rozgraniczenia od przestępstwa określonego w dyspozycji art. 255 § 1 i 2 k.k. W związku z powyższym powstaje pytanie, kiedy publiczne nawoływanie do pochwalania popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego stanowi wykroczenie, a kiedy przestępstwo?

Jeżeli przyjąć, że treść art. 52a, przyjęta w noweli z 5 listopada 2009 r., nie jest błędem stylizacyjnym, to należałoby uznać, że rozgraniczeniem tym może być jedynie ogólnie oceniana - nie tylko przez zasięg czynu czy jego skutki - szkodliwość społeczna czynu, czyli zachowanie o skali niższej niż wynikające z treści art. 1 § 2 k.k. W razie zatem wszczęcia postępowania przygotowawczego o czyn z art. 255 § 1 lub 2 k.k. i ustaleniu w wyniku jego prowadzenia znikomego stopnia społecznej szkodliwości czynu, postępowanie to powinno być umorzone na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k., co nie stanowi przeszkody do skierowania wniosku o ukaranie do sądu za ten czyn jako wykroczenie z art. 52a pkt 1 k.w. W tym przypadku bowiem umorzenie postępowania przygotowawczego, jako postępowania karnego, oznacza jedynie wygaśnięcie prawa do oskarżenia jego sprawcy o popełnienie przestępstwa, ale już nie o dokonanie wykroczenia. Wydaje się więc, że dotychczasowa stylizacja komentowanego artykułu, czyli przed nowelizacją z listopada 2009 r., była o tyle lepsza, iż w sposób wyraźny rozgraniczała przestępstwa z art. 255 § 1 i 2 k.k. od wykroczenia z art. 52a pkt 1 k.w.

8. Komentowane wykroczenie ma nadal charakter powszechny i formalny, a więc może za jego popełnienie odpowiadać każdy; nie jest przy tym wymagane, aby osoby, do których skierowano nawoływanie, dokonały w następstwie tego określonego przestępstwa, w tym i skarbowego. Czynu z art. 52a można dopuścić się jedynie umyślnie w zamiarze bezpośrednim, chodzi bowiem o działanie mające na celu oddziaływanie na psychikę innych osób, choć bliżej nieokreślonych (zob. wyr. SN z dnia 17 marca 1999 r., IV KKN 464/98, OSN Prok. i Prawo 1999, nr 10, poz. 7).

Art. 52(b). Zmiana w użyciu oleju opałowego

1. Wykroczenie z art. 52b ma na celu jedynie zapobieganie używania oleju opałowego jako napędowego, czyli stosowania go we wszelkiego rodzaju silnikach wysokoprężnych, tzw. dieslach. Należy mieć tu na uwadze, że zarówno pod rządami poprzedniej (z 2004 r.), jak i obecnej ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2009 r. Nr 3, poz. 11 z późn. zm.) stawki na olej opałowy są znacznie niższe niż na olej napędowy (zob. art. 89 ustawy z 2008 r.). W tym miejscu należy wspomnieć, że używanie wyrobu akcyzowego niezgodnie z jego przeznaczeniem, a w szczególności używanie oleju opałowego jako napędowego zostało stypizowane w art. 73a k.k.s. i - w zależności od kwoty narażenia na uszczuplenie w podatku akcyzowym - czyn ten może być albo przestępstwem skarbowym, albo wykroczeniem o tym samym charakterze (zob. o tym np. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, s. 373-375).

2. Różnica pomiędzy czynem określonym w art. 52b a czynem z art. 73a k.k.s. sprowadza się do tego, że komentowany przepis zakłada odpowiedzialność za samo używanie oleju opałowego jako napędowego, zaś przepis prawa karnego skarbowego określa odpowiedzialność podatnika za takie użycie tego oleju, które prowadzi do uszczuplenia podatku akcyzowego. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 11 ust. 2 pkt 1 ustawy o podatku akcyzowym z 2004 r., jak i z treścią art. 13 ust. 1 obecnej ustawy z 2008 r., podatnikiem jest także nabywca wyrobu akcyzowego, od którego nie zapłacono akcyzy w należnej wysokości. W tym stanie zatem nabycie oleju opałowego, a następnie używanie go jako opałowego oznacza dopełnienie wymogu uszczuplenia akcyzy, jak tego wymaga art. 73a k.k.s., a jednocześnie zachowanie takie wypełnia znamiona określone w dyspozycji art. 52b. W doktrynie wskazuje się zresztą, że próba usunięcia komentowanego przepisu z k.w. przy nowelizacji k.k.s. z 2005 r., kiedy to wprowadzono do ustawy o podatku akcyzowym art. 73a nie powiodła się (zob. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy..., s. 374-375). W konsekwencji prowadzi to do zbiegu wskazanych przepisów, o którym mowa w art. 8 k.k.s., czyli do odrębnej odpowiedzialności za wykroczenie i za wykroczenie skarbowe, co może budzić uzasadnione wątpliwości. Zgodnie jednak z regułami zawartymi w art. 8 k.k.s., wykonaniu będzie podlegała tylko najsurowsza z orzeczonych kar.

3. Wykroczenie z art. 52b ma charakter powszechny, a więc może je popełnić każdy poprzez zachowanie zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, wykroczenia skarbowe już tylko umyślnie (art. 4 § 1 k.k.s.).

Art. 54. Naruszenie przepisów porządkowych

1. Przedmiotem ochrony komentowanego przepisu jest porządek i spokój publiczny uregulowany przepisami szczególnymi wydanymi z upoważnienia ustawy. Artykuł 54 jest typowym przepisem blankietowym, ponieważ dyspozycja tego przepisu nie zawiera samoistnych nakazów lub zakazów, w tym przypadku, w zakresie zachowania się w miejscach publicznych, lecz grozi sankcją za ich naruszenie. Przepisami, za naruszenie których grozi odpowiedzialność określona w sankcji komentowanego artykułu, są wszystkie normy zawierające przepisy porządkowe, wydane z upoważnienia ustawy i niezagrożone własną sankcją karną. Tak więc tam, gdzie w przepisach szczególnych jest określone zagrożenie karne bądź czyn został stypizowany w Kodeksie wykroczeń, nie może być mowy o zastosowaniu art. 54. Rozwiązanie zawarte w art. 54, wyrokiem TK z dnia 8 lipca 2003 r., P 10/2002 (OTK-A 2003, nr 6, poz. 62), uznano za zgodne z art. 42 Konstytucji RP, pod warunkiem że owe przepisy wydane zostaną zgodnie z prawnie przyznanym uprawnieniem i tylko w zakresie porządku w miejscach publicznych (zob. też uwagi do art. 1).

2. Odpowiedzialność sprawcy wykroczenia w tym przypadku będzie związana z zachowaniem sprzecznym z nakazami i zakazami wynikającymi z przepisów porządkowych, popełnionym w miejscu publicznym, przy czym owe przepisy muszą zostać wydane w ramach upoważnienia ustawowego.

Chodzi tu o przepisy prawa miejscowego, które zgodnie z art. 94 Konstytucji RP mogą stanowić organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, które to obowiązują na obszarze działania tychże organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa miejscowego określają ustawy.

W przypadku gminy jest to ustawa z dnia 8 marca 1900 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.), która to w art. 40 ust. 3 i 4 oraz w art. 41 stwierdza, że w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Tak wydane przepisy porządkowe mogą przewidywać za ich naruszanie karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w Prawie o wykroczeniach. Akty prawa miejscowego ustanawia rada gminy w formie uchwały. W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt, w formie zarządzenia. Zarządzenie to podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Traci ono moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia go do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady.

3. Również samorząd powiatowy na podstawie ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.), która to w art. 41 i 42 stwierdza, że w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, rada powiatu może wydawać powiatowe przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego, o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy. Powiatowe przepisy porządkowe, mogą przewidywać za ich naruszenie kary grzywny wymierzane w trybie i na zasadach określonych w Prawie o wykroczeniach. Akty prawa miejscowego powiatu stanowi rada powiatu w formie uchwały, jeżeli ustawa upoważniająca do wydania aktu nie stanowi inaczej. Powiatowe przepisy porządkowe, w przypadkach nie cierpiących zwłoki, może wydać zarząd, podlegają one wówczas zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady powiatu. Tracą one moc w razie nieprzedłożenia ich do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia. Termin utraty mocy obowiązującej określa rada powiatu.

Uprawnienia do wydawania przepisów porządkowych na terenie województwa określa art. 60 i 61 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 31, poz. 206), które stwierdzają, że w zakresie nieuregulowanym w przepisach powszechnie obowiązujących wojewoda może wydawać rozporządzenia porządkowe, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać, za naruszenie ich przepisów, kary grzywny wymierzane w trybie i na zasadach określonych w Kodeksie wykroczeń. Rozporządzenie porządkowe wojewoda przekazuje niezwłocznie Prezesowi Rady Ministrów, marszałkowi województwa, starostom, prezydentom miast, burmistrzom i wójtom, na których terenie rozporządzenie ma być stosowane. Prezes Rady Ministrów uchyla, w trybie nadzoru, akty prawa miejscowego, w tym rozporządzenia porządkowe, ustanowione przez wojewodę lub organy niezespolonej administracji rządowej, jeżeli są one niezgodne z ustawami lub aktami wydanymi w celu ich wykonania, a także może je uchylać z powodu niezgodności z polityką Rady Ministrów lub naruszenia zasad rzetelności i gospodarności. Powyższe wskazuje, że przepisy stanowiące wykroczenia, wydane w celach porządkowych zarówno przez organy samorządowe, jak i wojewódzkie, nie mogą dążyć do wydania unormowań innych niż wskazane w obowiązujących ustawach. Zasadnie wskazuje się w orzecznictwie administracyjnym, że rada gminy nie może wydać przepisów porządkowych dotyczących spożywania alkoholu w zakresie, w jakim zostało to unormowane w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.); zob. np. wyr. NSA z dnia 25 listopada 1994 r., SA/Wr 1954/94 (Wokanda 1995, nr 5, poz. 31).

4. Również inne organy państwa mogą wydawać przepisy porządkowe, pod warunkiem, że ich uprawnienia wynikają z upoważnienia ustawowego przykładem może tu być art. 59 ust. 8 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.), który stwierdza, że minister właściwy do spraw transportu, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określi, w drodze rozporządzenia, przepisy porządkowe obowiązujące na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych, uwzględniając warunki i wymagania funkcjonowania transportu kolejowego. Zalecenie to zostało wykonane poprzez wydanie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 listopada 2004 r. w sprawie przepisów porządkowych obowiązujących na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych (Dz. U. Nr 264, poz. 2637).

5. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 9 czerwca 2005 r., V KK 41/05 (OSNKW 2005, nr 9, poz. 83) przy tworzeniu przepisów o charakterze porządkowym, mających wypełniać swoją treścią dyspozycję przepisu o charakterze blankietowym, zawierającego sankcję np. art. 54; wystarczające jest ogólne odesłanie do odpowiedzialności przewidzianej w tym przepisie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się też jednak, że skoro omawiane organy mogą wydawać jedynie przepisy porządkowe z zakresu porządku i spokoju publicznego, to nie spełniają tego kryterium przepisy ustanowione w tym trybie, ale dotyczące np. pobierania i egzekwowania opłat targowych (zob. wyr. SN z dnia 18 lutego 1993 r., II KRN 11/93, niepubl.), a także iż sądom wolno jest nie uwzględniać przepisów stanowionych przez rady gminy, mających być podstawą odpowiedzialności z art. 54 k.w., gdy ustalono, że wydano je z przekroczeniem ustawowego upoważnienia (zob. wyr. SN z dnia 24 czerwca 1993 r., III KRN 100/93, OSNKW 1993, nr 9-10, poz. 62).

6. Zachowanie sprawcy na gruncie art. 54 może mieć cechy zarówno działania, jak i jego zaniechania, musi nastąpić w miejscu publicznym, a więc dostępnym dla nieokreślonego kręgu osób. Jest to wykroczenie powszechne o charakterze formalnym , a odpowiedzialność obejmuje zarówno umyślność, jak i nieumyślność działania sprawcy tego wykroczenia.

Art. 55. Kąpiel w miejscu niedozwolonym

1. Przedmiotem ochrony komentowanego przepisu jest bezpieczeństwo osób kąpiących się. Użyte w dyspozycji przepisu określenie - kąpie się - należy tu interpretować szeroko, a więc nie chodzi tu tylko o pływanie, ale również o samo przebywanie w wodzie, z wyjątkiem brodzenia w wodzie czy też moczenia nóg np. z poziomu kładki.

2. Warunkiem odpowiedzialności sprawcy wykroczenia będzie kąpiel w miejscu zabronionym, a więc w miejscu, w którym prawnie wprowadzono stały lub czasowy jej zakaz, który może być związany zarówno z warunkami panującymi na danym akwenie (np. silne zanieczyszczenie, wiry itp.), jak i z prowadzeniem prac budowlanych, pogłębieniem dna itp. Zakaz taki musi wyraźnie określać miejsce oraz w sposób jednoznaczny powinien być podany do wiadomości publicznej (np. poprzez napis, ogłoszenie ustne, przez urządzenia nagłaśniające, wywieszenie odpowiednich flag itp.).

Zakaz kąpieli z reguły dotyczy miejsc niebezpiecznych dla korzystających z wody osób i dlatego dotyczy wszystkich ludzi bez względu na posiadane umiejętności pływackie czy też uprawnienia, np. ratownika wodnego czy posiadacza karty pływackiej.

3. Na podstawie art. 54 ust. 2 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675 z późn. zm.) zapewnienie bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się w miejscach wyznaczonych oraz uprawiających sporty wodne należy do osób prawnych i fizycznych prowadzących nad wodą działalność w tym zakresie oraz do organów administracji rządowej i właściwych terytorialnie gmin.

Na podstawie art. 54 ust. 3 przytoczonej ustawy Rada Ministrów określiła, w drodze rozporządzenia z dnia 6 maja 1997 r. warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, a także obowiązki osób prawnych i fizycznych, o których wyżej mowa (Dz. U. Nr 57, poz. 358). W rozporządzeniu tym stwierdza się m.in., że: a) do wykonywania zadań w zakresie bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne upoważnione są Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR) oraz inne organizacje ratownicze, które wykonują obowiązki i uprawnienia WOPR za zgodą Prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki (§ 7 ust. 1); b) kąpieliska mogą być zorganizowane lub prowizoryczne. Kąpieliskiem zorganizowanym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, na stałe przystosowany do kąpieli, z wyznaczonymi i trwale oznakowanymi strefami kąpieli, wyposażony w urządzenia sanitarne oraz inne urządzenia, jak: pomosty, natryski i szatnie. Kąpieliskiem prowizorycznym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, przystosowany do sezonowego wykorzystania, z miejscem do kąpieli prowizorycznie oznakowanym oraz wyposażony w urządzenia sanitarne. Natomiast pływalnią jest obiekt wyposażony w sztuczny zbiornik wodny (basen) przeznaczony do kąpieli, mający trwałe brzegi i dno, zaopatrywany w wodę przepływową oraz mający urządzenia sanitarne, szatnie i natryski. Pływalnie mogą być kryte i odkryte. Szczegółowe warunki korzystania z kąpieliska lub pływalni określa regulamin (§ 8); c) zakazami kąpieli powinny być ujęte obszary wodne, na których kąpiel jest niebezpieczna, a w szczególności położone przy śluzach, mostach, budowlach wodnych, portach, jak również szlaki żeglowne oraz wody o silnym zanieczyszczeniu i wirach. Obszary wodne objęte zakazem kąpieli należy oznaczyć, w szczególności przy dojściach i dojazdach do obszaru wodnego, odpowiednimi znakami określającymi przyczynę zakazu. Miejsce niebezpieczne położone na obszarze wodnym, na którym kąpiel jest dozwolona, oznacza się z kolei tablicą ostrzegawczą, określającą przyczynę niebezpieczeństwa, a dzieci do lat 7 mogą korzystać z kąpieli wyłącznie pod opieką i nadzorem osób pełnoletnich (§ 10); d) do kierowników ośrodków wypoczynkowych, sportowych, rekreacyjnych i turystycznych, położonych nad obszarami wodnymi, należy m.in. zapewnienie oznakowania wszystkich obszarów wodnych i miejsc, na których kąpiel jest niebezpieczna lub objętych zakazem kąpieli (§ 11); e) do obowiązków kierowników kolonii, obozów i innych placówek wypoczynku dzieci i młodzieży, których uczestnicy korzystają z ogólnodostępnych kąpielisk i pływalni, należy: zapoznanie uczestników z regulaminem danego kąpieliska lub pływalni oraz czuwanie nad jego ścisłym przestrzeganiem, a także uzgodnienie z kierownikiem kąpieliska lub pływalni warunków i sposobu korzystania z kąpieliska lub pływalni zapewniających bezpieczeństwo uczestnikom (§ 12); f) ustala się też następujące minimalne normy zatrudnienia ratowników: w kąpieliskach śródlądowych na każde 100 m linii brzegowej - jeden ratownik od strony lądu i jeden ratownik od strony lustra wody, na pływalniach dysponujących nieckami o długości do 25 m - jeden ratownik, na pływalniach dysponujących nieckami o długości 25-50 m - dwóch ratowników, na pływalniach dysponujących nieckami o długości powyżej 50 m - trzech ratowników, w kąpieliskach nadmorskich - trzyosobowe zespoły ratowników na każde 100 m linii brzegowej (§ 15).

4. Komentowane wykroczenie ma charakter powszechny i formalny, może je zatem popełnić każdy, dla zaistnienia wykroczenia nieważne są jakiekolwiek następstwa kąpieli. Odpowiedzialność w tym przypadku obejmuje zarówno umyślność, jak i nieumyślność działania sprawcy.

Art. 56. Nielegalna zbiórka ofiar

1. Komentowany przepis przewiduje odpowiedzialność za organizacje albo przeprowadzenie publicznej zbiórki ofiar bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom. Dla bytu tego wykroczenia wystarczy, że sprawca zachowa się chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji art. 56 § 1 k.w.

Poprzez organizowanie zbiórki publicznej rozumie się takie działanie, które obejmuje wszelkie bezpośrednie czynności zmierzające do jej przeprowadzenia, np. planowanie terminu, miejsca, nakłanianie do wzięcia udziału, ustalenie sposobu przeprowadzenia itp.

Przeprowadzenie zbiórki publicznej będzie polegało na bezpośredniej realizacji czynności związanych ze zbieraniem ofiar. Wymogiem jest jednak, aby była to zbiórka publiczna, a więc skierowana do nieoznaczonej liczby osób. Przepis nie obejmuje zbiórek prywatnych wśród znajomych, zbiórek koleżeńskich, w tym także w miejscu pracy, gdy objęte są zgodą przełożonego, czy wśród młodzieży szkolnej na terenie szkółka pozwoleniem władz szkoły.

2. Regulacje prawne dotyczące wszelkich publicznych zbiórek ofiar w gotówce lub naturze na pewien z góry określony cel zawarte są w ustawie z dnia 15 marca 1933 r. o zbiórkach publicznych (Dz. U. Nr 22, poz. 162 z późn. zm.) i w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 listopada 2003 r. w sprawie przeprowadzania zbiórek publicznych oraz zakresu kontroli nad tymi zbiórkami (Dz. U. Nr 199, poz. 1947 z późn. zm.) Przepisy te stwierdzają, że wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub w naturze na pewien z góry określony cel wymaga uprzedniego pozwolenia władzy. Takie pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki udzielają, w drodze decyzji administracyjnej:

1) wójt, burmistrz (prezydent miasta) - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze gminy lub jego części;

2) starosta - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze powiatu lub jego części obejmującej więcej niż jedną gminę;

3) marszałek województwa - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze województwa lub jego części obejmującej więcej niż jeden powiat;

4) minister właściwy do spraw wewnętrznych - jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze obejmującym więcej niż jedno województwo.

Natomiast jeżeli zebrane ofiary mają być zużyte za granicą państwa, pozwolenia na zbiórkę udziela, w drodze decyzji administracyjnej, minister właściwy do spraw wewnętrznych, za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych i ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Zbiórki publiczne urządzane w interesie osobistym są zabronione .

3. Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone tylko wówczas, gdy cel zbiórki nie jest przeciwny prawu oraz ze stanowiska interesu publicznego jest godny poparcia. Za takie cele ustawa uważa przede wszystkim cele: religijne, państwowe, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne i społeczno-opiekuńcze. We wskazanych przypadkach pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone jedynie stowarzyszeniom i organizacjom, posiadającym osobowość prawną, albo komitetom, organizowanym dla przeprowadzenia określonego celu. Cel zbiórki winien być zgodny ze statutem stowarzyszenia lub organizacji, bądź z aktem organizacyjnym komitetu. W pozwoleniu winien być określony czas, w którym zbiórka ma być przeprowadzona, jak i mogą być wymienione warunki co do sposobu przeprowadzenia zbiórki.

Władza, która pozwolenie wydała, może je cofnąć w każdym czasie, jeżeli zbiórka przeprowadzana jest niezgodnie z postanowieniami ustawy lub jeżeli ujawnione zostanie, że dalsze prowadzenie zbiórki może zagrażać bezpieczeństwu, spokojowi lub porządkowi publicznemu, albo jeśli władza stwierdzi, że ofiary, uzyskiwane ze zbiórki, nie są przeznaczane na właściwy cel. W takich przypadkach, władza może jednocześnie zarządzić przekazanie zebranych ofiar na cele humanitarne jednej z instytucji społeczno-opiekuńczych lub oświatowych.

4. Zbiórek publicznych nie przeprowadza się w urzędach administracji publicznej, na terenie szkół i placówek oświatowych, na terenach i w obiektach pozostających w zarządzie Ministra Obrony Narodowej lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych albo Ministra Obrony Narodowej.

Zbiórki publiczne mogą być przeprowadzane jedynie przez członków tej instytucji, która pozwolenie otrzymała, lub przez członków instytucji mających cele pokrewne, albo przez osoby, które przez te instytucje imiennie zostały zaproszone. Osobami tymi mogą być również: a) małoletni powyżej 16 roku życia; b) inni małoletni, jeżeli przeprowadzają zbiórkę na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, pod nadzorem osób pełnoletnich odrębnie upoważnionych do tego przez tę organizację. Osoby organizujące lub przeprowadzające zbiórkę nie mogą za swe czynności otrzymywać wynagrodzenia. Osoby dokonujące zbiórki publicznej powinny posiadać ze sobą legitymację, której treść została określona w § 8 rozporządzenia wskazanego w uw. 2.

5. Zbiórka publiczna ofiar zgodnie z przywołanym rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, może być przeprowadzona w gotówce lub w naturze, ponadto poprzez sprzedaż cegiełek wartościowych lub przedmiotów. W gotówce może być przeprowadzona: po pierwsze - w formie dobrowolnych wpłat na konto założone osobno dla każdej zbiórki przez przeprowadzającego zbiórkę; po drugie - przez zbieranie ofiar do puszek kwestarskich oraz skarbon stacjonarnych, które muszą być one ponumerowane, zaopatrzone w nazwę i adres przeprowadzającego zbiórkę i tak zabezpieczone, by ich otwarcie i wyjęcie zawartości było niemożliwe bez widocznego naruszenia ich zabezpieczenia. Mogą być one umieszczone w różnych obiektach, ale za zgodą ich właścicieli lub użytkowników.

Zbiórka ofiar w naturze może być dobrowolna tylko w przypadku, gdy wszystkie dary mogą być w niezmienionej postaci zużyte na cel określony w pozwoleniu. Na sprzedawanych w ramach zbiórki publicznej cegiełkach wartościowych umieszcza się nazwę przeprowadzającego zbiórkę, jego adres, kolejny numer oraz jej cenę. Stanowią one druk ścisłego zarachowania i powinny być tak sporządzone, by uniemożliwić ich podrobienie.

Natomiast każdy przedmiot sprzedawany w ramach zbiórki publicznej powinien być oznaczony trwale poprzez napisy podające nazwę przeprowadzającego zbiórkę oraz jego cenę, w taki sposób, aby wyraźnie odróżniały je od innych przedmiotów będących w obrocie.

Wynik zbiórki i sposób zużytkowania zebranych ofiar powinien być podany do wiadomości organu, który udzielił pozwolenia oraz głoszony w terminie 1 miesiąca w prasie, w rozumieniu przepisów Prawa prasowego, o zasięgu obejmującym co najmniej obszar, na którym zbiórka została przeprowadzona.

6. Trzeba przy tym pamiętać, że ustawa o zbiórkach publicznych nie ma zastosowania do:

a) zbierania ofiar na cele religijne, kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjętych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony;

b) zbiórek, przeprowadzanych w drodze loterii pieniężnych lub fantowych, jeżeli zbiórki te nie są przeprowadzane w miejscach publicznych;

c) zbiórek, przeprowadzanych w lokalach prywatnych wśród grona osób znajomych osobiście przeprowadzającym zbiórkę;

d) zbiórek wśród młodzieży szkolnej w lokalach szkolnych, odbywających się na podstawie pozwolenia władz szkolnych;

e) do zbiórek koleżeńskich w lokalach urzędów publicznych na cele godne poparcia, odbywających się na podstawie pozwolenia przełożonego urzędu.

7. W świetle powyższego naruszeniem z art. 56 § 1 będzie organizowanie lub prowadzenie publicznej zbiórki ofiar bez wymaganego zezwolenia albo z naruszeniem jego warunków (np. z udziałem młodzieży poniżej 16 roku życia lub bez nadzoru osób uprawnionych, albo za wynagrodzeniem dla organizatorów czy prowadzącego). Zgodnie z treścią § 2 podżeganie i pomocnictwo do wykroczeń stypizowanych w komentowanym przepisie są karalne (zob. uwagi do art. 12-14).

8. W przypadku popełnienia przez sprawcę komentowanych wykroczeń ustawodawca przewidział możliwość zastosowania środka karnego w postaci przepadku przedmiotów, który jest fakultatywny, gdy dotyczy przepadku pieniędzy i przedmiotów uzyskanych poprzez przeprowadzoną zbiórkę, która odbyła się co prawda na podstawie wydanego zezwolenia, ale wbrew warunkom, pod jakimi je wydano, a obligatoryjny, gdy sprawca zebrał pieniądze lub przedmioty przeprowadzając zbiórkę publiczną bez wymaganego zezwolenia. Natomiast gdyby sprawca za pieniądze uzyskane z tak przeprowadzonych zbiórek publicznych zakupił np. jakieś przedmioty, orzeczenie przepadku będzie dotyczyło również tych rzeczy. Podobnie jeżeli sprawca sprzedał zebrane ofiary w naturze, wówczas sąd może lub musi, w zależności od sposobu działania sprawcy, orzec przepadek uzyskanych w ten sposób pieniędzy. Orzeczenie sądu co do przepadku pieniędzy i przedmiotów dopuszczalne jest również wówczas, gdy sprawca w momencie ujawnienia wykroczenia nie znajdował się już w ich posiadaniu, lecz przekazał je innej osobie lub instytucji, obojętne jest przy tym, czy sprawca działał bezinteresownie, czy w celu osiągnięcia korzyści. W sposób oczywisty brak pieniędzy lub przedmiotów uzyskanych ze zbiórki publicznej nie pozwala na zastosowanie tego środka karnego, co nie oznacza braku możliwości wydania orzeczenia o ukaraniu sprawcy tego wykroczenia.

9. Komentowane wykroczenie ma charakter powszechny, a więc może za jego popełnienie odpowiadać każdy, a zachowanie się sprawcy może polegać na działaniu umyślnym, jak i nieumyślnym.

Art. 57. Zbiórka ofiar na opłacenie grzywny

1. W komentowanym przepisie określona została odpowiedzialność za wykroczenie polegające na publicznym zbieraniu ofiar w celu uiszczenia orzeczonej grzywny za przestępstwo lub wykroczenie, w tym również skarbowe. Działanie sprawcy wykroczenia z art. 57 § 1 może polegać na, organizowaniu i przeprowadzeniu publicznej zbiórki ofiar, lub na osobistym uiszczeniu bądź też ofiarowaniu sprawcy, albo osobie mu najbliższej, pieniędzy na ten cel. Dla bytu tego wykroczenia wystarczy, że sprawca zachowa się chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji omawianego przepisu.

2. Zakaz określony w dyspozycji komentowanego przepisu możemy rozpatrywać z jednej strony jako zakaz wynikający z przepisów ustawy o zbiórkach publicznych (zob. uw. 2 do art. 56), gdzie w art. 3 sformułowano wyraźnie zakaz dotyczący urządzania zbiórek publicznych w interesie osobistym, z drugiej strony jako przeciwdziałanie pozbawieniu wymierzonej kary grzywny elementu osobistej dolegliwości dla sprawcy, co byłoby niezgodne z przyjętym celem kary. Również z uwagi na założenia prewencji ogólnej i szczególnej publiczne zbieranie ofiar w celu opłacenia grzywny jest niewskazane, z powodu możliwości zrozumienia takiego zachowania, jako krytyki orzeczenia, czy manifestacji przeciwko rozstrzygnięciu, co może wywrzeć demoralizujący wpływ na społeczeństwo poprzez zawarcie w takim zachowaniu się ofiarodawców pochwały, a co najmniej aprobaty popełnionego przez sprawcę czynu karalnego.

3. Z treści dyspozycji omawianego przepisu wyraźnie wynika, że odpowiedzialności będzie podlegał już sprawca, który podjął działania w kierunku samej organizacji publicznej zbiórki w celu uiszczenia grzywny, bądź ją przeprowadził (zob. uw. 1 do art. 56). W tym przypadku karalne jest już samo takie zachowanie sprawcy, a więc nieważne jest, czy zebrał on jakiekolwiek ofiary, czy też nie. Dla bytu komentowanego wykroczenia istotne jest, aby działanie sprawcy w ramach prowadzenia zbiórki ofiar miało charakter publiczny, a więc powinno się odbywać w miejscach ogólnie dostępnych i dotyczyć nieokreślonej liczby osób.

4. Osoba najbliższa dla ukaranego grzywną (zob. uwagi do art. 47 § 3), która uiściła grzywnę lub ofiarowała mu pieniądze na jej opłacenie, nie ponosi odpowiedzialności z art. 57 § 1. Gdyby jednak osoba najbliższa dla ukaranego podjęła działania w kierunku zorganizowania lub też przeprowadziła publiczną zbiórkę ofiar w celu uiszczenia tejże grzywny, wówczas będzie ona podlegała odpowiedzialności za popełnienie omawianego wykroczenia.

5. Zachowanie się sprawcy wyczerpujące znamiona omawianego wykroczenia, ale niedotyczące zbierania ofiar w celu uiszczenia grzywny, czyli np. w celu opłacenia nałożonej kary administracyjnej, nie będzie podlegało odpowiedzialności z art. 57 § 1. Również nie poniesie odpowiedzialności z komentowanego przepisu osoba, która przekazała darowiznę na rzecz ukaranego czy też osoby mu najbliższej, jeżeli nie była świadoma, że zostanie ona wykorzystana w celu jej zapłacenia.

6. Zgodnie z § 2 komentowanego przepisu podżeganie i pomocnictwo do wykroczeń stypizowanych w art. 57 są karalne (zob. uwagi do art. 12-14).

7. W ramach art. 57 § 3 ustawodawca przewidział jeden z przypadków zastosowania obligatoryjnego środka karnego w postaci przepadku przedmiotów, któremu podlegają zebrane ofiar lub pieniądze uzyskane ze sprzedaży zebranych ofiar w naturze, a także pieniądze wpłacone na poczet grzywny lub ofiarowane na ten cel.

8. Dyspozycja omawianego przepisu nie zawiera wprost odniesienia do umyślności działania sprawcy wykroczenia, ale biorąc pod uwagę cel działania przy organizowaniu publicznej zbiórki lub przekazaniu pieniędzy należy przyjąć, że w tym przypadku sprawca popełnia wykroczenie umyślne i to w zamiarze bezpośrednim (zob. uwagi do art. 5). Omawiane wykroczenie ma charakter powszechny, a więc może za jego popełnienie odpowiadać każdy.

Art. 58. Żebranie

1. Przepis art. 58 wprowadza odpowiedzialność za żebranie, chroniąc w ten sposób porządek w miejscach publicznych. Poprzez żebranie należy rozumieć działanie polegające na powtarzalności zachowania się polegającego na, zwracania się do innych osób o wsparcie, czy wypraszaniu dla siebie ofiar w naturze, np. żywności czy odzieży, lub pieniędzy. Odpowiada więc za popełnienie wykroczenia z art. 58 sprawca, którego zachowanie ma charakter kompleksu zachowań, a nie pojedynczego zachowania. W tym przypadku chodzi bowiem o taką sytuację, gdzie sprawca wykroczenia żebranie traktuje jako źródło utrzymania, a nie potrzebę uzyskania chwilowej pomocy z powodu np. nieszczęśliwego zdarzenia losowego powodzi, pożaru itp.

2. Wykroczenie z komentowanego przepisu może popełnić jedynie osoba, która posiada środki egzystencji lub jest zdolna do podjęcia pracy. Dla bytu tego czynu wystarczy, że sprawca podejmie żebranie chociażby w jednej ze wskazanych sytuacji. W pierwszy przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której sprawca faktycznie posiada własne środki egzystencji, np. pensję, rentę, emeryturę, oszczędności itp., albo też ma zapewnione środki utrzymania przez właściwe instytucje opiekuńczo-charytatywne, gwarantujące zaspokajanie, na poziomie podstawowym, potrzeb życiowych w zakresie wyżywienia, ubrania itp. lub może pozostawać na utrzymaniu rodziny lub innych osób. W drugiej sytuacji sprawca jest zdolny do samodzielnego zapewnienia sobie środków niezbędnych do egzystencji poprzez podjęcie pracy zarobkowej, jednakże jej nie podejmuje i nie stara się o nią. Należy jednak pamiętać, iż przepis art. 58 pochodzi, jak i cały Kodeks wykroczeń z 1971 r., a więc z okresu, gdy zgodnie z ówczesną Konstytucją praca była zaszczytnym obowiązkiem, a jej niepodejmowanie było społecznie naganne, a w niektórych okresach prawnie karalne. W obecnej sytuacji społecznoekonomicznej, nie da się automatycznie stwierdzić, czy osoba zdolna do pracy i nieposiadająca środków egzystencji żebrząc popełnia wykroczenie z art. 58, czy też nie. Każdy taki przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, biorąc pod uwagę np. bezrobocie w danym rejonie, którego wysoki poziom utrudnia, a nawet uniemożliwia znalezienie i podjęcie pracy zarobkowej, czy też pozbawienie prawa do zasiłku, a także stopień społecznej szkodliwości czynu sprawcy opisywanego wykroczenia.

3. Naruszenie dyspozycji art. 58 § 2 polega na żebraniu w sposób natarczywy lub oszukańczy. Natarczywość to sytuacja, kiedy sprawca narzuca się innej osobie, wielokrotnie ponawia prośbę o ofiarę, swoim zachowaniem uniemożliwia swobodne przejście. Sprawca może być także agresywny, uporczywy w swoim działaniu, wręcz prześladujący ofiarodawcę, albo też w stosunku do osób odmawiających ofiary zachowuje się w sposób lekceważący, bądź używa w stosunku do nich pogróżek czy słów powszechnie uważanych za obraźliwe. Natomiast drugie z alternatywnych znamion, polegające na zachowaniu oszukańczym, to działanie połączone z wprowadzeniem w błąd osoby, od której sprawca chce wyprosić, otrzymać ofiarę. Może ono polegać np. na podszywaniu się pod osobę wzbudzającą szczególne współczucie, powoływanie się na nieuleczalną chorobę własną lub osób najbliższych, inwalidztwo, trudną sytuację rodzinną, symulowanie choroby czy inwalidztwa itp., czyli takie zachowanie, które poprzez wprowadzenie w błąd co do stanu faktycznego, ma na celu wzbudzenie litości, uczucia miłosierdzia u osoby, od której sprawca spodziewa się ofiary.

Zarówno w przypadku żebrania w sposób natarczywy, jak i oszukańczy nie ma znaczenia, czy sprawca wykroczenia z art. 58 § 2 miał środki na utrzymanie, czy też był zdolny do podjęcia pracy. Wystarczy, że jego zachowanie będzie wyczerpywało jedno ze znamion wskazanych w dyspozycji tego artykułu.

4. Dla bytu wykroczeń z art. 58 § 1 i 2 niezbędne jest, aby zachowanie się sprawcy, opisane w dyspozycji, odbywało się w miejscu publicznym, a więc ogólnie dostępnym dla nieokreślonej liczby osób.

5. Nie popełnia wykroczenia z analizowanego przepisu osoba, która publicznie prezentuje swoje umiejętności, łącząc je ze zbieraniem ofiar od widzów, np. rysowanie portretów, rzeźbienie, granie na instrumentach itp., ponieważ działanie to możemy określić tu jako rodzaj sprzedaży dzieła, wrażenia artystycznego itp., ale nie żebraniem. Również nie popełnia wykroczenia z art. 58 osoba, która w jakikolwiek sposób nakłania inną osobę do żebrania, chyba że jest to małoletni bądź osoba bezradna, albo pozostająca w stosunku zależności, lub pod opieką sprawcy. Wówczas sprawca poniesie odpowiedzialność z art. 104. Natomiast jeżeli działanie sprawcy przyjmie postać zmuszania do żebrania innej osoby, to w tym przypadku sprawca może ponieść odpowiedzialność za przestępstwo zmuszania do określonego zachowania, stypizowane w art. 191 k.k.

Opisywany przepis nie przewiduje odpowiedzialności za takie formy zjawiskowe czynu, jak podżeganie i pomocnictwo.

6. Zachowanie się sprawcy tego wykroczenia w wypadku wskazanym w § 1 może być popełnione jedynie umyślnie, ale także w zamiarze ewentualnym, natomiast w sytuacji określonej w § 2 wyłącznie w zamiarze bezpośrednim. Komentowane wykroczenie ma charakter powszechny, a więc może za jego popełnienie odpowiadać każdy zdolny do ponoszenia tej odpowiedzialności.

Art. 60(1). Naruszenia z zakresu prowadzenia działalności gospodarczej

1. Przedmiotem ochrony wykroczeń z art. 60 ¹ § 1-4 jest prawidłowości wykonywania działalności gospodarczej zgodnie z wymaganiami wynikającymi z ustaw szczególnych, zaś wykroczenia z art. 60¹ § 5-6 - interesu nabywcy prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku na podstawie przepisów ustawy.

2. Wykroczenie z art. 60¹ zostało wprowadzone do Kodeksu wykroczeń ustawą z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.) i do czasu ukazania się tekstu jednolitego Kodeksu wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 109, poz. 756) było nowelizowane pięciokrotnie, tj.:

1) art. 23 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o warunkach wykonywania krajowego drogowego przewozu osób (Dz. U. Nr 141, poz. 942);

2) art. 46 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (Dz. U. Nr 133, poz. 884);

3) art. 14 ustawy z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855);

4) art. 2 ustawy z dnia 5 marca 2004 r. o zmianie ustawy o usługach turystycznych oraz o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. Nr 62, poz. 576);

5) art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808).

Ostatnia nowelizacja przepisu art. 60¹ dokonana została ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 141, poz. 888).

3. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 60 ¹ § 1-2 polega na tym, że sprawca wykonuje działalność gospodarczą bez wymaganego zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej, wpisu do rejestru działalności regulowanej lub bez wymaganej koncesji albo zezwolenia (§ 1), albo nie dopełnia obowiązku zgłaszania do ewidencji działalności gospodarczej zmian objętych wpisem (§ 2).

4. Zachowania sprawcy ujęte w art. 60¹ § 1 i 2 są związane z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.).

W pierwszej kolejności należy zauważyć, że zgodnie z ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808 z późn. zm.) nie wszystkie przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej weszły już w życie. Dopiero z dniem 1 lipca 2011 r. ma wejść w życie rozdział 3 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, który reguluje kwestie związane z Centralną Ewidencją i Informacją o Działalności Gospodarczej. Również do dnia 1 lipca 2011 r. obowiązują przepisy art. 7a-7i ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.). Wskazane przepisy ustawy - Prawo o działalności gospodarczej regulują kwestie związane z wpisem do ewidencji działalności gospodarczej.

Jeśli zatem chodzi o zasady wpisu do ewidencji to kształtują się one następująco. W myśl art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Jednocześnie przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie stosuje się do działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów.

Przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Zgodnie z przepisami ustawy - Prawo działalności gospodarczej, których uchylenie nastąpi z dniem 1 lipca 2011 r. ewidencję działalności gospodarczej prowadzi gmina właściwa dla miejsca zamieszkania przedsiębiorcy, jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej (art. 7a ustawy - Prawo działalności gospodarczej). Ewidencja działalności gospodarczej jest jawna i dane osobowe w niej zawarte nie podlegają przepisom ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 z późn. zm.).

W myśl art. 7b ustawy - Prawo działalności gospodarczej, organem ewidencyjnym jest wójt, burmistrz albo prezydent miasta, który dokonuje wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej zawiera:

1) oznaczenie przedsiębiorcy oraz jego numer ewidencyjny PESEL, o ile taki posiada;

2) numer NIP przedsiębiorcy, o ile taki posiada;

3) oznaczenie miejsca zamieszkania i adresu przedsiębiorcy, a jeżeli stale wykonuje głównego, oddziału lub innego miejsca, o którym mowa w art. 11 ust. 1;

4) określenie przedmiotu wykonywanej działalności gospodarczej zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD);

5) wskazanie daty rozpoczęcia działalności gospodarczej;

6) numer telefonu kontaktowego i adres poczty elektronicznej, o ile przedsiębiorca posiada.

Organ ewidencyjny dokonuje wpisu do ewidencji działalności gospodarczej niezwłocznie po otrzymaniu podpisanego wniosku i z urzędu doręcza przedsiębiorcy zaświadczenie o wpisie. Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej jest jednocześnie wnioskiem o wpis do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej (REGON), zgłoszeniem identyfikacyjnym albo aktualizacyjnym, o którym mowa w przepisach o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników, zgłoszeniem płatnika składek albo jego zmiany w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych albo zgłoszeniem oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia społecznego rolników w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Nie dotyczy to sytuacji, gdy wniosek dotyczy zmiany danych nieobjętych wpisem do ewidencji działalności gospodarczej.

Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej może być przesłany na adres właściwego urzędu gminy listem poleconym. W takim przypadku wniosek opatrzony jest własnoręcznym podpisem wnioskodawcy, którego własnoręczność poświadczona jest przez notariusza.

Wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej przedsiębiorca może złożyć również w wersji elektronicznej za pośrednictwem formularza dostępnego na stronie internetowej urzędu gminy. Jeżeli wniosek został podpisany podpisem elektronicznym, stosuje się odpowiednio przepisy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne.

Jeżeli wniosek o wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie został podpisany podpisem elektronicznym, organ gminy zawiadamia przedsiębiorcę o terminie i miejscu podpisania wniosku, nie później niż w terminie 3 dni roboczych od złożenia wniosku lub wskazanej we wniosku daty rozpoczęcia działalności gospodarczej. W takim przypadku dniem złożenia wniosku jest dzień, w którym przedsiębiorca wniosek podpisał.

Zgodnie z treścią art. 7ba ustawy - Prawo o działalności gospodarczej, wpisowi do ewidencji działalności gospodarczej podlega też informacja o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej oraz o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej. Przedsiębiorca, który zamierza zawiesić wykonywanie działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jest obowiązany dokonać zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej informacji o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej. Przedsiębiorca, który zamierza wznowić wykonywanie zawieszonej działalności gospodarczej, jest obowiązany dokonać zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej informacji o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej.

Zgłoszenie informacji o zawieszeniu wykonywania działalności gospodarczej powinno zawierać:

1) oznaczenie przedsiębiorcy oraz jego numer ewidencyjny PESEL, o ile taki posiada;

2) oznaczenie miejsca zamieszkania i adres przedsiębiorcy;

3) wskazanie okresu, na jaki następuje zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej.

Do powyższego zgłoszenia przedsiębiorca dołącza oświadczenie o niezatrudnianiu pracowników.

Z kolei, zgłoszenie informacji o wznowieniu wykonywania działalności gospodarczej powinno zawierać dane, o których mowa art. 7ba ust. 4 pkt 1 i 2 ustawy - Prawo działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca jest także obowiązany zgłaszać organowi ewidencyjnemu zmiany stanu faktycznego i prawnego, odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej, w zakresie danych zawartych w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 7b ust. 2 ustawy - Prawo działalności gospodarczej, powstałe po dniu dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, w terminie 14 dni od dnia powstania tych zmian, a także informację o zaprzestaniu wykonywania działalności gospodarczej. Do zgłoszenia zmian stosuje się odpowiednio przepisy art. 7b ust. 1-3 oraz art. 7b i art. 7c ustawy - Prawo działalności gospodarczej (art. 7d ustawy - Prawo działalności gospodarczej). Naruszenia w tym zakresie oznaczają popełnienie czynu z § 2 art. 60 ¹, z tym zastrzeżeniem, że przepis ten penalizuje niedopełnienie obowiązku zgłoszenia, a nie nieuczynienia tego w terminie i choć zachowanie to narusza ustawę, nie stanowi to wykroczenia z art. 60¹ § 2.

Zgodnie z treścią art. 14 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca może podjąć działalność gospodarczą w dniu złożenia wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wpisowi do ewidencji podlegają przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi. Uregulowanie to nie ma zastosowania, w przypadku gdy ustawy uzależniają podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej od obowiązku uzyskania przez przedsiębiorcę koncesji albo zezwolenia, o którym mowa w art. 75 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

5. Zasady związane z wpisem do rejestru działalności regulowanej również są sprecyzowane w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 5 pkt 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, działalność regulowana jest to działalność gospodarcza, której wykonanie wymaga spełnienia szczególnych warunków, określonych przepisami prawa.

Zgodnie z art. 64 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli przepis odrębnej ustawy stanowi, że dany rodzaj działalności jest działalnością regulowaną w rozumieniu niniejszej ustawy, przedsiębiorca może wykonywać tę działalność, jeżeli spełnia szczególne warunki określone przepisami tej odrębnej ustawy i po uzyskaniu wpisu w rejestrze działalności regulowanej, z zastrzeżeniem art. 75 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przykładowe ustawy, które przewidują działalność regulowaną: to: ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 z późn. zm.), ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.), ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm.), ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.), ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.).

Organ prowadzący, na podstawie przepisów regulujących daną działalność gospodarczą, rejestr działalności regulowanej dokonuje wpisu na wniosek przedsiębiorcy, po złożeniu przez przedsiębiorcę oświadczenia o spełnieniu warunków wymaganych do wykonywania tej działalności. Oświadczenie składa się na piśmie do organu prowadzącego rejestr działalności regulowanej. Przedsiębiorca podlegający wpisowi do ewidencji może złożyć wniosek wraz z oświadczeniem również we właściwym organie ewidencyjnym, wskazując organ prowadzący rejestr działalności regulowanej. Treść oświadczenia, sposób prowadzenia rejestru oraz dane podlegające wpisowi do rejestru określają przepisy ustaw regulujących daną działalność. Organ prowadzący rejestr działalności regulowanej wydaje z urzędu zaświadczenie o dokonaniu wpisu do rejestru (art. 65 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Rejestr działalności regulowanej jest jawny. Każdy ma prawo dostępu do zawartych w nim danych za pośrednictwem organu, który prowadzi rejestr. Dla przedsiębiorcy wpisanego do rejestru prowadzi się akta rejestrowe, obejmujące w szczególności dokumenty stanowiące podstawę wpisu oraz decyzje dotyczące wykreślenia wpisu. Wpis do rejestru może być wykreślony wyłącznie w przypadkach przewidzianych przez ustawę. Organ prowadzący rejestr sprostuje z urzędu wpis do rejestru zawierający oczywiste błędy lub niezgodności ze stanem faktycznym. Przedsiębiorca jest obowiązany zgłosić zmianę danych wpisanych do rejestru w terminie 14 dni od dnia zajścia zdarzenia, które spowodowało zmianę tych danych (art. 66 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Zgodnie z treścią art. 67 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, organ prowadzący rejestr działalności regulowanej jest obowiązany dokonać wpisu przedsiębiorcy do tego rejestru w terminie 7 dni od dnia wpływu do tego organu wniosku o wpis wraz z oświadczeniem o spełnieniu warunków wymaganych do wykonywania działalności gospodarczej, dla której rejestr jest prowadzony. Jeżeli właściwy organ nie dokona wpisu w terminie 7 dni, a od dnia wpływu wniosku do tego organu upłynęło 14 dni, przedsiębiorca może rozpocząć działalność po uprzednim zawiadomieniu o tym na piśmie organu, który nie dokonał wpisu. Nie dotyczy to przypadku, gdy organ wezwał przedsiębiorcę do uzupełnienia wniosku o wpis nie później niż przed upływem 7 dni od dnia jego otrzymania. W takiej sytuacji termin, o którym mowa w zdaniu pierwszym, biegnie odpowiednio od dnia wpływu uzupełnienia wniosku o wpis.

6. Zasady związane z prowadzeniem działalności wymagającej uzyskania koncesji są unormowane w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej.

W myśl art. 46 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie:

1) poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż, bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych;

2) wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;

3) wytwarzania, przetwarzania, magazynowania, przesyłania, dystrybucji i obrotu paliwami i energią;

4) ochrony osób i mienia;

5) rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych;

6) przewozów lotniczych.

Szczegółowy zakres i warunki wykonywania działalności gospodarczej podlegającej koncesjonowaniu określają przepisy odrębnych ustaw. Wprowadzenie innych koncesji w dziedzinach działalności gospodarczej mających szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny jest dopuszczalne tylko w przypadku, gdy działalność ta nie może być wykonywana jako wolna lub po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia oraz wymaga zmiany niniejszej ustawy.

Jeżeli przepisy odrębnych ustaw nie stanowią inaczej, udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji lub ograniczenie jej zakresu należy do ministra właściwego ze względu na przedmiot działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji. Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana i cofnięcie koncesji lub ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku następuje w drodze decyzji. Koncesji udziela się na czas oznaczony, nie krótszy niż 5 lat i nie dłuższy niż 50 lat, chyba że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy (art. 47 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Wniosek o udzielenie lub o zmianę koncesji zawiera:

1) firmę przedsiębiorcy, oznaczenie jego siedziby i adresu albo miejsca zamieszkania i adresu oraz adresu głównego miejsca wykonywania działalności gospodarczej;

2) numer w rejestrze przedsiębiorców lub w ewidencji oraz numer identyfikacji podatkowej (NIP);

3) określenie rodzaju i zakresu wykonywania działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja.

We wniosku należy podać także informacje oraz dołączyć dokumenty określone w przepisach regulujących działalność gospodarczą wymagającą uzyskania koncesji (art. 49 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

Przedsiębiorca jest obowiązany zgłaszać organowi koncesyjnemu wszelkie zmiany danych, o których mowa w art. 49 ustawie, w terminie 14 dni od dnia ich powstania (art. 59 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

W sprawach nieuregulowanych w przepisach art. 47-61 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, stosuje się przepisy odrębnych ustaw regulujących działalność podlegającą koncesjonowaniu (art. 63 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej).

7. Na podjęcie określonego rodzaju działalności gospodarczej, niekiedy ustawodawca wymaga posiadania zezwolenia. Kluczowym w tym zakresie unormowaniem jest art. 75 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, który stanowi, że uzyskania zezwolenia wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie określonym w przepisach:

1) ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.);

2) ustawy z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 4, poz. 27 z późn. zm.);

3) ustawy z dnia 20 października 1994 r. o specjalnych strefach ekonomicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 274);

4) ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.);

5) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.);

6) ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) w zakresie produkcji tablic rejestracyjnych;

7) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. Nr 183, poz. 1538 z późn. zm.);

8) ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 185, poz. 1439 z późn. zm.);

9) ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 34, poz. 189 z późn. zm.);

10) ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.);

11) ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.);

12) ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 121, poz. 1019 z późn. zm.);

13) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późn. zm.);

14) ustawy z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441 z późn. zm.);

15) ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.);

16) ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 36, poz. 233) w zakresie prowadzenia laboratorium referencyjnego);

17) ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.);

18) ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874);

19) ustawy z dnia 19 lutego 2004 r. o rybołówstwie (Dz. U. Nr 62, poz. 574 z późn. zm.);

20) ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.);

21) ustawy z dnia 12 września 2002 r. o elektronicznych instrumentach płatniczych (Dz. U. Nr 169, poz. 1385 z późn. zm.);

22) ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66 z późn. zm.);

23) ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym (Dz. U. Nr 124, poz. 1154 z późn. zm.);

24) ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 z późn. zm.);

25) ustawy z dnia 6 grudnia 2008 r. o podatku akcyzowym (Dz. U. z 2009 r. Nr 3, poz. 11);

26) ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.);

27) ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz. U. Nr 33, poz. 289 z późn. zm.);

28) w art. 19a ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.).

Uzyskania zezwolenia albo dokonania zgłoszenia wymaga wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego, określonej w ustawie z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 z późn. zm.).

Uzyskania zezwolenia wymaga prowadzenie warsztatu w zakresie określonym w przepisach ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o systemie tachografów cyfrowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1494 z późn. zm.).

8. Zakaz wprowadzania do obrotu towarów bez wymaganych oznaczeń, o którym mowa w art. 60¹ § 3 k.w., jest konsekwencją rozwiązania przyjętego w art. 20 i 21 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Wskazane przepisy stanowią, że przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany do zamieszczenia na towarze, jego opakowaniu, etykiecie, instrukcji lub do dostarczenia w inny, zwyczajowo przyjęty sposób, pisemnych informacji w języku polskim:

1) określających firmę przedsiębiorcy i jego adres;

2) umożliwiających identyfikację towaru, co nie dotyczy towarów, w stosunku do których odrębne przepisy szczegółowo regulują obowiązki w zakresie oznakowania.

Powyższe rozwiązanie nie dotyczy środków spożywczych w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. UE L 31 z 1 lutego 2002 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, s. 463 i n.).

Jeżeli przedsiębiorca oferuje towary lub usługi w sprzedaży bezpośredniej lub sprzedaży na odległość za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci teleinformatycznych lub druków bezadresowych, jest on obowiązany do podania w ofercie co najmniej następujących danych:

1) firmy przedsiębiorcy;

2) numeru identyfikacji podatkowej (NIP);

3) siedziby i adresu przedsiębiorcy.

9. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 60¹ § 4 polega na tym, że sprawca:

1) wykonuje bez wymaganych uprawnień zadania przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

2) świadcząc usługi hotelarskie używa nazw rodzajowych lub określenia kategorii obiektów hotelarskich bez decyzji lub niezgodnie z decyzją;

3) świadcząc usługi hotelarskie, używa oznaczeń, które mogą wprowadzić klientów w błąd co do rodzaju lub kategorii obiektu hotelarskiego;

4) wbrew obowiązkowi świadczy usługi hotelarskie w obiekcie niezgłoszonym do ewidencji;

5) świadczy usługi hotelarskie wbrew decyzji nakazującej wstrzymanie ich świadczenia.

Wykroczenie z art. 60¹ § 4 sanowi normę sankcjonującą wobec przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.). Artykuł 3 ustawy o usługach turystycznych zawiera szereg definicji istotnych dla analizy art. 60¹ § 4, tj.:

1) usługi turystyczne - usługi przewodnickie, usługi hotelarskie oraz wszystkie inne usługi świadczone turystom lub odwiedzającym;

2) przewodnik turystyczny - osoba zawodowo oprowadzającą turystów lub odwiedzających po wybranych obszarach, miejscowościach i obiektach oraz udzielającą o nich informacji;

3) pilot wycieczek - osoba towarzysząca, w imieniu organizatora turystyki, uczestnikom imprezy turystycznej, sprawująca opiekę nad nimi i czuwającą nad sposobem wykonania na ich rzecz usług;

4) usługi hotelarskie - krótkotrwałe, ogólnie dostępne wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a także miejsc na ustawienie namiotów lub przyczep samochodowych oraz świadczenie, w obrębie obiektu, usług z tym związanych;

5) klient - osoba, która zamierza zawrzeć lub zawarła umowę o świadczenie usług turystycznych na swoją rzecz lub na rzecz innej osoby, a zawarcie tej umowy nie stanowi przedmiotu jej działalności gospodarczej, jak i osobę, na rzecz której umowa została zawarta, a także osobę, której przekazano prawo do korzystania z usług turystycznych objętych uprzednio zawartą umową.

10. Czyn z art. 60¹ § 4 pkt 1 wiąże się z rozwiązaniami ustawy o usługach turystycznych w zakresie posiadania uprawnień przewodnika turystycznego.

Zgodnie z treścią art. 20 ustawy o usługach turystycznych przewodnikiem turystycznym lub pilotem wycieczek może być osoba, która posiada uprawnienia określone ustawą. Do zadań przewodnika turystycznego należy oprowadzanie wycieczek oraz fachowe udzielanie ich uczestnikom informacji o kraju, odwiedzanych miejscowościach, obszarach i obiektach. Do zadań pilota wycieczek należy sprawowanie, w imieniu organizatora turystyki, opieki nad uczestnikami imprezy turystycznej w niezbędnym zakresie, wynikającym z charakteru imprezy, czuwanie nad sposobem wykonywania usług świadczonych na rzecz uczestników podczas imprezy oraz przyjmowanie od nich reklamacji dotyczących świadczonych im usług, a także reprezentowanie organizatora turystyki wobec kontrahentów świadczących usługi w trakcie trwania imprezy. Pilot wycieczek ma obowiązek potwierdzić klientowi przyjęcie reklamacji, a w wypadku jej niezałatwienia, przekazania jej niezwłocznie organizatorowi turystyki. W wypadku odmowy uwzględnienia reklamacji organizator turystyki jest obowiązany szczegółowo uzasadnić na piśmie przyczyny odmowy. Jeżeli organizator turystyki nie ustosunkuje się do reklamacji na piśmie, w terminie 30 dni od dnia zakończenia imprezy turystycznej, a w wypadku zgłoszenia tej reklamacji po zakończeniu imprezy turystycznej w terminie 30 dni od jej złożenia, uważa się, że uznał reklamację za uzasadnioną.

Przewodnicy turystyczni otrzymują uprawnienia następujących rodzajów:

1) przewodników górskich dla określonych obszarów górskich;

2) przewodników miejskich dla poszczególnych miast;

3) przewodników terenowych dla poszczególnych województw, regionów oraz tras turystycznych.

Uprawnienia przewodników górskich dzielą się na trzy klasy w zależności od stopnia trudności tras i wycieczek. Uprawnienia przewodnika terenowego obejmują również miasta położone w obrębie województwa lub regionu (art. 21 ust. 1-3 ustawy o usługach turystycznych).

W myśl art. 22 ustawy o usługach turystycznych, uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek otrzymuje osoba, która:

1) ukończyła 18 lat;

2) ukończyła szkołę średnią;

3) posiada stan zdrowia umożliwiający wykonywanie zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

4) nie była karana za przestępstwa umyślne lub inne popełnione w związku z wykonywaniem zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

5) odbyła szkolenie teoretyczne i praktyczne oraz zdała egzamin na przewodnika turystycznego lub na pilota wycieczek, z zastrzeżeniem art. 22a ustawy o usługach turystycznych, który zakłada, że osoby wymienione w art. 49 ust. 1 ustawy o usługach turystycznych, które nie potwierdziły posiadanych uprawnień w terminie określonym w art. 49 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych, dopuszcza się odpowiednio do egzaminu na przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek bez konieczności odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego.

Osoby posiadające uprawnienia przewodnika turystycznego dopuszcza się do egzaminu umożliwiającego uzyskanie uprawnień obejmujących dodatkowy zakres terytorialny bez konieczności odbycia szkolenia teoretycznego i praktycznego.

Osoba ubiegająca się o nadanie uprawnień przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek podlega badaniom lekarskim wstępnym, a osoba posiadająca takie uprawnienia - badaniom okresowym, w trybie i zakresie określonych w przepisach o badaniach lekarskich pracowników. Przewodnik turystyczny lub pilot wycieczek, który nie przedstawi właściwemu marszałkowi województwa aktualnego zaświadczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, wydanego zgodnie z przepisami, o których mowa w ust. 1, nie może wykonywać zadań wymagających posiadania odpowiednio uprawnień przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek (art. 23 ustawy o usługach turystycznych).

Zgodnie z art. 26 ustawy o usługach turystycznych, uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek mogą być zawieszone za powtarzające się uchybienia w wykonywaniu zadań lub postępowaniu przewodnika turystycznego albo pilota wycieczek:

1) jeżeli uchybienie stwierdzą osoby uprawnione do kontroli;

2) w wypadku skarg potwierdzonych co do ich słuszności.

Zawieszenie uprawnień przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek może nastąpić na okres do 12 miesięcy. Przywrócenie zawieszonych uprawnień marszałek województwa może uzależnić od zdania egzaminu sprawdzającego, obejmującego część lub całość zakresu umiejętności wymaganych od przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. Egzamin sprawdzający przeprowadza komisja egzaminacyjna, o której mowa w art. 25 ust. 1 ustawy o usługach turystycznych.

Uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek cofa się, jeżeli przewodnik turystyczny lub pilot wycieczek:

1) zostanie skazany prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa umyślnie lub inne popełnione w związku z wykonywaniem zadań przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek;

2) nie zda egzaminu sprawdzającego, o którym mowa w art. 26 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych;

3) wykonuje zadania przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, nie przedstawiając uprzednio właściwemu marszałkowi województwa aktualnego orzeczenia o braku przeciwwskazań do wykonywania zadań odpowiednio przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, wydanego zgodnie z art. 23 ustawy o usługach turystycznych (art. 27 ustawy o usługach turystycznych).

W myśl art. 28 ustawy o usługach turystycznych, uprawnienia przewodnika turystycznego i pilota wycieczek osobom będącym obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej nadaje, odmawia nadania, zawiesza i przywraca oraz cofa marszałek województwa właściwy dla miejsca ich zamieszkania, a w wypadku nieposiadania miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - marszałek województwa wybrany przez te osoby ubiegające się o te uprawnienia, w formie decyzji administracyjnej, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, czyli:

- uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek osobom niebędącym obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej, nieposiadającym miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, spełniającym warunki określone w art. 22 ustawy o usługach turystycznych, nadaje, odmawia ich nadania, zawiesza, przywraca oraz cofa marszałek województwa wybrany przez osobę ubiegającą się o te uprawnienia;

- uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, nieposiadającym miejsca zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy nabyli kwalifikacje do wykonywania zawodu przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek w tych państwach, nadaje, zawiesza, przywraca oraz cofa marszałek województwa wybrany przez osobę ubiegającą się o te uprawnienia. Podstawę do nadania uprawnień stanowi decyzja ministra właściwego do spraw turystyki o uznaniu kwalifikacji do wykonywania zawodu przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wydana na podstawie odrębnych przepisów.

Ewidencję nadanych uprawnień przewodnika turystycznego i pilota wycieczek prowadzą marszałkowie województw, o których mowa w art. 28 ust. 1-3 ustawy o usługach turystycznych. Nadanie uprawnień przewodnika turystycznego i pilota wycieczek dokumentuje się poprzez wydanie odpowiedniej legitymacji i identyfikatora (art. 28 ust. 4 i 5 ustawy o usługach turystycznych).

Osoby wykonujące zadania przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek podlegają kontroli. Kontrola obejmuje:

1) posiadanie uprawnień co do ich obszaru i ważności;

2) poprawność wykonywania zadań przewodnika turystycznego i pilota wycieczek (art. 29 ust. 1 ustawy o usługach turystycznych).

Zgodnie z treścią art. 49 ustawy o usługach turystycznych, osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy (tj. 1 lipca 1998 r.):

1) posiadały uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek krajowych, nadane im przez terenowe organy administracji rządowej;

2) zdały egzamin na przewodnika turystycznego w Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym albo u innego organizatora szkolenia w zakresie obowiązującym w Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym;

3) posiadały uprawnienia pilota wycieczek zagranicznych, nadane im przez centralny organ administracji rządowej do spraw turystyki lub przez instytucję uprawnioną przez ten organ

- stają się odpowiednio przewodnikami turystycznymi lub pilotami wycieczek w rozumieniu ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2, który zakłada, że osoby, o których wyżej mowa, są obowiązane, pod rygorem utraty dotychczasowych uprawnień, do wystąpienia, w terminie dwóch lat od dnia wejścia w życie ustawy, z wnioskiem o potwierdzenie posiadanych uprawnień oraz ich udokumentowanie.

11. Zachowania zabronione na gruncie art. 60¹ § 4 pkt 2-4 wiążą się z naruszeniem przepisów w zakresie świadczenia usług hotelarskich ustawy o usługach turystycznych. Przy świadczeniu usług hotelarskich zabronione jest używanie nazw rodzajowych lub określenia kategorii obiektów hotelarskich bez decyzji lub niezgodnie z decyzją, używanie oznaczeń, które mogą wprowadzić klientów w błąd co do rodzaju lub kategorii obiektu hotelarskiego, świadczenie usługi hotelarskiej w obiekcie niezgłoszonym do ewidencji, świadczenie usług hotelarskich wbrew decyzji nakazującej wstrzymanie ich świadczenia.

Artykuł 35 ustawy o usługach turystycznych przewiduje, że usługi hotelarskie mogą być świadczone w obiektach hotelarskich, które spełniają:

1) wymagania co do wielkości obiektu, jego wyposażenia oraz zakresu świadczonych usług, ustalone dla rodzaju i kategorii, do których obiekt został zaszeregowany;

2) wymagania sanitarne, przeciwpożarowe oraz inne określone odrębnymi przepisami.

Usługi hotelarskie mogą być świadczone również w innych obiektach, jeżeli obiekty te spełniają minimalne wymagania co do wyposażenia, o których mowa w art. 45 pkt 4 ustawy o usługach turystycznych, oraz wymagania sanitarne, przeciwpożarowe oraz inne określone odrębnymi przepisami.

Za inne obiekty, w których mogą być świadczone usługi hotelarskie, uważa się także wynajmowane przez rolników pokoje i miejsca na ustawianie namiotów w prowadzonych przez nich gospodarstwach rolnych, jeżeli obiekty te spełniają minimalne wymagania co do wyposażenia, o których mowa w art. 45 pkt 4 ustawy o usługach turystycznych, oraz wymagania sanitarne, przeciwpożarowe oraz inne określone odrębnymi przepisami.

Zgodnie z treścią art. 36 ustawy o usługach turystycznych ustala się następujące rodzaje obiektów hotelarskich:

1) hotele - obiekty posiadające co najmniej 10 pokoi, w tym większość miejsc w pokojach jedno- i dwuosobowych, świadczące szeroki zakres usług związanych z pobytem klientów;

2) motele - hotele położone przy drogach, zapewniające możliwość korzystania z usług motoryzacyjnych i dysponujące parkingiem;

3) pensjonaty - obiekty posiadające co najmniej 7 pokoi, świadczące dla swoich klientów całodzienne wyżywienie;

4) kempingi (campingi) - obiekty strzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach, samochodach mieszkalnych (campobusach) i przyczepach samochodowych, przyrządzanie posiłków, parkowanie samochodów, a także świadczące usługi związane z pobytem klientów; obiekty te mogą dodatkowo umożliwiać nocleg w domkach turystycznych lub innych obiektach stałych;

5) domy wycieczkowe - obiekty posiadające co najmniej 30 miejsc noclegowych, dostosowane do samoobsługi klientów oraz świadczące minimalny zakres usług związanych z pobytem klientów;

6) schroniska młodzieżowe - obiekty przeznaczone do indywidualnej i grupowej turystyki młodzieżowej, dostosowane do samoobsługi klientów;

7) schroniska - obiekty zlokalizowane poza obszarami zabudowanymi, przy szlakach turystycznych, świadczące minimalny zakres usług związanych z pobytem klientów;

8) pola biwakowe - obiekty niestrzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach.

Ustala się dla:

1) hoteli, moteli i pensjonatów - pięć kategorii oznaczonych gwiazdkami;

2) kempingów (campingów) - cztery kategorie oznaczone gwiazdkami;

3) domów wycieczkowych i schronisk młodzieżowych - trzy kategorie oznaczone cyframi rzymskimi (art. 37 ustawy o usługach turystycznych).

Zaszeregowania obiektów hotelarskich do poszczególnych rodzajów dokonuje, kategorię nadaje oraz prowadzi ich ewidencję marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce położenia obiektu hotelarskiego, z zastrzeżeniem, że zaszeregowania pól biwakowych dokonuje i prowadzi ich ewidencję wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce ich położenia (art. 38 ust. 1 i 2 ustawy o usługach turystycznych). Ewidencję obiektów, o których mowa w art. 35 ust. 2 i 3 ustawy o usługach turystycznych, prowadzi wójt (burmistrz, prezydent miasta) właściwy ze względu na miejsce ich położenia (art. 38 ust. 3 ustawy o usługach turystycznych).

Przed rozpoczęciem świadczenia usług hotelarskich w obiekcie hotelarskim, o którym mowa w art. 35 ust. 1 ustawy o usługach turystycznych, przedsiębiorca jest obowiązany uzyskać zaszeregowanie tego obiektu do odpowiedniego rodzaju i kategorii (art. 39 ust. 1 ustawy o usługach turystycznych). W razie rozpoczęcia świadczenia usług w obiekcie hotelarskim, który posiada zaszeregowanie, o którym mowa w ust. 1, przedsiębiorca jest obowiązany wystąpić do właściwego marszałka województwa o potwierdzenie lub zmianę dotychczasowego zaszeregowania (art. 39 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych).

Przed rozpoczęciem świadczenia usług hotelarskich w obiekcie, o którym mowa w art. 35 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych, przedsiębiorca lub rolnik zamierzający świadczyć usługi hotelarskie w gospodarstwie rolnym jest obowiązany zgłosić ten obiekt do ewidencji wymienionej w art. 38 ust. 3 ustawy o usługach turystycznych (art. 39 ust. 3 ustawy o usługach turystycznych).

Przedsiębiorcy świadczący usługi hotelarskie w obiektach, o których mowa w art. 35 ustawy o usługach turystycznych, mają obowiązek informowania właściwego organu o okolicznościach powodujących zmianę rodzaju lub kategorii obiektu hotelarskiego oraz o zakończeniu świadczenia usług hotelarskich (art. 39 ust. 4 ustawy o usługach turystycznych).

Rolnicy świadczący usługi hotelarskie w gospodarstwie rolnym mają obowiązek informowania właściwego organu o zakończeniu świadczenia usług hotelarskich (art. 39 ust. 5 ustawy o usługach turystycznych).

W myśl art. 39a ustawy o usługach turystycznych, przedsiębiorca, który zamierza rozpocząć świadczenie usług hotelarskich w obiekcie hotelarskim, może ubiegać się o przyrzeczenie zaszeregowania obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju i kategorii, zwane dalej "promesą". Promesę wydaje, na wniosek przedsiębiorcy, marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce położenia obiektu hotelarskiego. Promesa jest wydawana w formie decyzji administracyjnej na czas określony nie dłuższy niż dwa lata. Wniosek, o udzielenie promesy, powinien zawierać w szczególności:

1) oznaczenie przedsiębiorcy wraz z podaniem jego siedziby i adresu, a w wypadku gdy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna - miejsca zamieszkania i adresu;

2) nazwę obiektu, jeżeli usługi będą świadczone z użyciem nazwy własnej obiektu;

3) określenie położenia obiektu, wraz z podaniem jego adresu;

4) wskazanie rodzaju obiektu hotelarskiego i kategorii, o które ubiega się przedsiębiorca.

Do wniosku dołącza się ostateczną decyzję o pozwoleniu na budowę lub zmianę sposobu użytkowania obiektu. W okresie ważności promesy przedsiębiorca nie może świadczyć usług hotelarskich w obiekcie, z zastrzeżeniem ust. 7. Przedsiębiorca może używać nazwy rodzajowej i oznaczenia kategorii do celów informacyjnych i promocyjnych obiektu hotelarskiego. Marszałek województwa może, w drodze postanowienia, zezwolić na rozpoczęcie świadczenia usług hotelarskich przez przedsiębiorcę, który otrzymał promesę, po złożeniu przez niego kompletnego wniosku o zaszeregowanie obiektu hotelarskiego do odpowiedniego rodzaju i kategorii.

Organy wymienione w art. 38 ustawy o usługach turystycznych, mają prawo kontrolować, w zakresie swojej właściwości miejscowej, przestrzeganie wymagań, określonych w art. 35 ustawy o usługach turystycznych, w stosunku do wszystkich obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie. Jeżeli obiekt, pozostający poza ewidencją organu dokonującego kontroli, nie spełnia wymagań przewidzianych dla rodzaju i kategorii, do których został zaszeregowany, lub minimalnych wymagań dla innych obiektów świadczących usługi hotelarskie, organ kontrolujący zawiadamia organ prowadzący ewidencję obiektu. Organy mogą wykonywać następujące czynności kontrolne:

1) dokonywać kontroli wszystkich pomieszczeń i urządzeń wchodzących w skład kontrolowanych obiektów;

2) żądać od kierownika obiektu oraz od wszystkich osób, które są w tym obiekcie zatrudnione, pisemnych i ustnych informacji w sprawach objętych kontrolą;

3) żądać okazania dokumentów potwierdzających spełnienie przez obiekt wymagań, o których mowa w art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o usługach turystycznych.

Minister właściwy do spraw turystyki może dokonywać kontroli w zakresie spełniania przez obiekt hotelarski wymagań przewidzianych dla rodzaju i kategorii, do których został zaszeregowany. W razie stwierdzenia, że obiekt hotelarski nie spełnia wymagań przewidzianych dla rodzaju i kategorii, do których został zaszeregowany, minister właściwy do spraw turystyki występuje do właściwego organu o dokonanie zmiany rodzaju lub kategorii obiektu (art. 40 ustawy o usługach turystycznych).

Zgodnie z art. 41 ustawy o usługach turystycznych, jeżeli obiekt hotelarski przestał spełniać wymagania określone dla rodzaju i kategorii, o których mowa w art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy o usługach turystycznych, właściwy organ dokonuje z urzędu zmiany rodzaju lub kategorii obiektu bądź uchyla decyzję o zaszeregowaniu obiektu do określonego rodzaju.

Jeżeli obiekt, w którym są świadczone usługi hotelarskie, nie spełnia wymagań określonych w art. 35 ust. 1 pkt 2 lub w art. 35 ust. 2 ustawy o usługach turystycznych, organ prowadzący ewidencję obiektu może nakazać wstrzymanie świadczenia usług hotelarskich do czasu usunięcia stwierdzonych uchybień.

W myśl art. 42 ustawy o usługach turystycznych, zaszeregowanie, odmowa zaszeregowania, potwierdzenie zaszeregowania bądź zmiana zaszeregowania obiektu hotelarskiego do określonego rodzaju, nadanie, odmowa nadania lub zmiana kategorii, odmowa wpisu do ewidencji obiektów hotelarskich i wykreślenie z ewidencji obiektów hotelarskich, a także nakazanie wstrzymania świadczenia usług hotelarskich następuje w formie decyzji administracyjnej. Podstawą odmowy wpisu do ewidencji obiektów hotelarskich jest decyzja o odmowie zaszeregowania lub o odmowie potwierdzenia zaszeregowania obiektu hotelarskiego do określonego rodzaju i kategorii.

Nazwy rodzajów i oznaczenia kategorii obiektów hotelarskich, o których mowa w art. 36 i art. 37 ustawy o usługach turystycznych, podlegają ochronie prawnej i mogą być stosowane wyłącznie w odniesieniu do obiektów hotelarskich w rozumieniu niniejszej ustawy. Przepis ust. 1 nie dotyczy nazw rodzajów używanych w kontekście, z którego jednoznacznie wynika, że obiekty te nie są obiektami hotelarskimi w rozumieniu niniejszej ustawy. Przedsiębiorcy świadczący usługi hotelarskie mogą do oznaczenia obiektów hotelarskich, obok nazw rodzajów określonych w ustawie, stosować inne nazwy (art. 43 ustawy o usługach turystycznych).

W obiektach hotelarskich należy umieścić na widocznym miejscu:

1) nazwę oraz siedzibę lub imię i nazwisko, a także adres przedsiębiorcy świadczącego usługi hotelarskie w tym obiekcie;

2) tablicę określającą rodzaj i kategorię obiektu;

3) informację o zakresie świadczonych usług wraz z podstawowymi cenami;

4) informację o przystosowaniu obiektu do obsługi osób niepełnosprawnych.

Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 4, należy umieścić również na zewnątrz obiektu hotelarskiego. Przedsiębiorcy świadczący usługi hotelarskie w obiektach hotelarskich mogą, w celu zapewnienia porządku oraz bezpieczeństwa klientów i ich mienia, wydawać regulaminy porządkowe wiążące wszystkie osoby przebywające na terenie obiektu. Wykaz wymagań dla obiektów hotelarskich, odpowiadający rodzajowi i kategorii obiektu, a także pełny cennik usług powinny być udostępnione na żądanie klienta (art. 44 ustawy o usługach turystycznych).

12. Kolejne zachowania zabronione przez art. 60¹ § 5 i 6 wiążą się z ustawą z dnia 13 lipca 2000 r. o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 74, poz. 855 z późn. zm.).

Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 60 ¹ § 5 polega na tym, że sprawca w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa:

1) zawiera z nabywcą, będącym osobą fizyczną, umowę, na podstawie której uzyskuje on prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku bez zachowania właściwych wymogów, dotyczących jej treści lub formy;

2) żąda od nabywcy prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, świadczenia przed upływem określonego w ustawie terminu do odstąpienia.

Natomiast, strona przedmiotowa wykroczenia z art. 60¹ § 6 k.w. polega na tym, że sprawca zawierając umowę, na podstawie której nabywca uzyskuje prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku w nieuczciwy sposób i sprzecznie z treścią nabywanego prawa oświadcza, że przedmiotem umowy jest własność, a nie jedynie prawo do korzystania z budynku lub pomieszczenia.

Zgodnie z art. 1 ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, ustawa ta określa zasady ochrony nabywcy, który na podstawie umowy, zawartej na co najmniej trzy lata, uzyskuje od przedsiębiorcy prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz zobowiązuje się do zapłaty przedsiębiorcy ryczałtowego wynagrodzenia (ust. 1). Przez nabywcę rozumie się osobę fizyczną, zawierającą umowę poza zakresem prowadzonej działalności gospodarczej (ust. 2). Przepisy ustawy stosuje się do wszelkich umów, o których mowa w ust. 1, bez względu na naturę stosunków prawnych, których stanowią podstawę. Prawo nabywcy może mieć postać prawa osobistego, w tym wierzytelności albo prawa rzeczowego, w szczególności użytkowania (ust. 3). W myśl art. 2 tej ustawy, przedsiębiorca jest obowiązany doręczyć osobie zainteresowanej zawarciem umowy, pisemny prospekt (ust. 1). Prospekt powinien być sporządzony zgodnie z wolą osoby zainteresowanej w języku urzędowym państwa, w którym osoba ta ma miejsce zamieszkania lub którego jest obywatelem. Jeżeli w państwie tym obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy, prospekt powinien być sporządzony w jednym z tych języków, wybranym przez osobę zainteresowaną. Jeżeli jednak nabywca ma miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, prospekt powinien być sporządzony co najmniej w języku polskim (ust. 2). Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje dotyczące umowy, o której mowa w tej ustawie, powinny zawierać dane o sposobie uzyskania prospektu (ust. 3).

Prospekt powinien zawierać przynajmniej:

1) imię, nazwisko oraz adres przedsiębiorcy, a gdy przedsiębiorca jest osobą prawną, także jego nazwę (firmę), siedzibę i adres, oznaczenie formy prawnej prowadzonej działalności oraz nazwiska osób uprawnionych do jej reprezentowania; jeżeli przedsiębiorca jest wpisany we właściwym rejestrze, obowiązany jest podać także numer, pod którym został wpisany;

2) jeżeli przedsiębiorca nie jest właścicielem budynku lub pomieszczenia mieszkalnego - imię, nazwisko i adres właściciela, a gdy właściciel jest osobą prawną, jego nazwę (firmę), siedzibę i adres oraz podstawę prawną dysponowania przez przedsiębiorcę tym budynkiem lub pomieszczeniem mieszkalnym;

3) określenie treści prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, wraz ze wskazaniem, czy nabywca może je zamienić lub przenieść uprawnienie do jego wykonywania, oraz zasady zbywania tego prawa i związane z tym koszty;

4) określenie przesłanek wykonywania prawa, o którym mowa w pkt 3, wymagane przepisami państwa, w którym położony jest budynek lub pomieszczenie mieszkalne, z zaznaczeniem, czy zostały one spełnione oraz które z nich należy jeszcze spełnić;

5) określenie budynku lub pomieszczenia mieszkalnego albo wskazanie sposobu ich oznaczenia spośród nieruchomości, będących w dyspozycji przedsiębiorcy; jeżeli prospekt lub umowa określa budynek lub pomieszczenie mieszkalne - dokładny ich opis i położenie, a w razie określenia sposobu ich oznaczenia - listę budynków lub pomieszczeń mieszkalnych, którymi przedsiębiorca dysponuje;

6) jeżeli prawo nabywcy odnosi się do budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, które są projektowane lub w budowie - dane dotyczące:

a) stanu zaawansowania robót budowlanych oraz stanu infrastruktury,

b) terminu zakończenia budowy,

c) pozwolenia na budowę (numer pozwolenia na budowę oraz oznaczenie organu, który je wydał, wraz z adresem),

d) urządzeń pozwalających na właściwe korzystanie z nieruchomości,

e) prawnego zabezpieczenia zakończenia prac budowlanych oraz zwrotu należności nabywcy, gdy prace budowlane nie zostaną zakończone, ze wskazaniem warunków dotyczących wykonania zabezpieczenia;

7) dane dotyczące usług związanych z korzystaniem z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, w szczególności jego utrzymanie, wywóz śmieci, dostarczanie wody, elektryczności i gazu, oraz warunków korzystania z tych usług;

8) dane dotyczące urządzeń przeznaczonych do wspólnego używania, w szczególności basenu, sauny, oraz warunków korzystania z tych urządzeń;

9) dane dotyczące zasad zarządzania budynkiem lub pomieszczeniem mieszkalnym oraz ponoszenia kosztów jego utrzymania, napraw i remontów;

10) dane dotyczące wysokości ryczałtowego wynagrodzenia za nabycie prawa oraz podstawy obliczania innych należności, w tym obciążeń związanych z korzystaniem z nieruchomości, w szczególności kosztów zarządu, podatków i opłat lokalnych, kosztów napraw i remontów;

11) informację o prawie nabywcy do odstąpienia od umowy, z pouczeniem o wymaganej pisemnej formie oświadczenia woli o odstąpieniu, wskazaniem adresata oświadczenia woli o odstąpieniu, terminu, w którym z prawa tego można skorzystać, wraz z powiadomieniem, że termin do odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 6 ust. 1-3, jest zachowany, jeżeli nabywca przed jego upływem wyśle na wskazany adres oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy;

12) informację o kosztach, które, w przypadku ich poniesienia przez przedsiębiorcę w związku z zawarciem i odstąpieniem od umowy, będą podlegać zwrotowi przez nabywcę, w razie skorzystania przez niego z prawa odstąpienia od umowy;

13) informację o sposobie uzyskiwania dodatkowych danych, dotyczących proponowanej umowy (art. 3 ust. 1 ustawy).

Przed zawarciem umowy, przedsiębiorca może zmienić zawarte w prospekcie informacje i dane, jeżeli zmiany są następstwem okoliczności, na które nie miał wpływu. O zmianach tych przedsiębiorca powinien poinformować drugą stronę na piśmie, przed zawarciem umowy (art. 3 ust. 2 ustawy).

Umowa winna zawierać dane i informacje, przewidziane dla prospektu w art. 3 ust. 1 pkt 1-12 tej ustawy, z zaznaczeniem, które z nich zostały zmienione w zakresie przewidzianym w art. 3 ust. 2 tej ustawy (art. 4 ust. 1). Umowa ma zawierać także:

1) imię, nazwisko i miejsce zamieszkania nabywcy;

2) oznaczenie czasu w każdym roku, w którym nabywca może korzystać z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, albo określenie sposobu jego oznaczania;

3) oznaczenie budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, z którego nabywca może korzystać, albo określenie sposobu jego oznaczania;

4) określenie czasu, na jaki umowa została zawarta;

5) stwierdzenie, że wykonywanie nabytego prawa nie jest związane z kosztami, ciężarami ani zobowiązaniami innymi niż określone w umowie;

6) określenie miejsca i daty podpisania umowy przez każdą ze stron (art. 4 ust. 2).

Wspomniany wcześniej prospekt stanowi część umowy. W razie sprzeczności treści umowy z prospektem, strony są związane prospektem, chyba że w umowie zostały dokonane zmiany w zakresie, o którym mowa w art. 3 ust. 2 tej ustawy, lub zostały uzgodnione indywidualnie. Jeżeli jednak prospekt nie został doręczony nabywcy przed zawarciem umowy albo nie został sporządzony w języku właściwym zgodnie z art. 2 ust. 2, strony są związane wyłącznie umową.

Zgodnie z art. 5 omawianej, umowa powinna być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności, chyba że dla ustanowienia lub przeniesienia prawa, z którego wynika uprawnienie do korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego, zastrzeżona jest inna forma szczególna. Umowa powinna być sporządzona, zgodnie z wolą nabywcy, w języku urzędowym państwa, w którym osoba ta ma miejsce zamieszkania lub którego jest obywatelem. Jeżeli w państwie tym obowiązuje więcej niż jeden język urzędowy, umowa powinna być sporządzona w jednym z tych języków, wybranym przez nabywcę. Jeżeli jednak nabywca ma miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, umowa powinna być sporządzona co najmniej w języku polskim. Przedsiębiorca obowiązany jest doręczyć nabywcy dokument umowy bezpośrednio po jej zawarciu. Jeżeli język, w którym sporządzono umowę, nie jest językiem urzędowym państwa, w którym położony jest budynek lub pomieszczenie mieszkalne, przedsiębiorca powinien ponadto doręczyć nabywcy, sporządzone lub potwierdzone przez tłumacza przysięgłego, tłumaczenie umowy na język urzędowy tego państwa.

Według art. 6 ustawy, nabywca może odstąpić od umowy bez podania przyczyny w terminie dziesięciu dni od doręczenia mu dokumentu umowy, przez złożenie przedsiębiorcy pisemnego oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy (ust. 1). Jeżeli umowa nie zawiera którejkolwiek z danych i informacji, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1-5, 6 lit. a i b, pkt 10-12 oraz w art. 4 ust. 2, termin, o którym mowa w ust. 1, ulega przedłużeniu o okres od doręczenia nabywcy dokumentu umowy do doręczenia nabywcy na piśmie uzupełnienia, zawierającego brakujące dane i informacje. W razie niedoręczenia takiego uzupełnienia, termin, o którym mowa w ust. 1, ulega przedłużeniu o trzy miesiące (ust. 2). Jeżeli prospekt nie został nabywcy doręczony przed doręczeniem mu dokumentu umowy lub prospekt lub umowa nie zostały sporządzone w języku właściwym zgodnie z art. 2 ust. 2, nabywca ma prawo odstąpienia od umowy, o którym mowa w ust. 1, w terminie trzech miesięcy od doręczenia dokumentu umowy (ust. 3). Termin do odstąpienia od umowy, o którym mowa w ust. 1-3, jest zachowany, jeżeli nabywca przed jego upływem wyśle na wskazany adres oświadczenie woli o odstąpieniu od umowy (ust. 4). Przepisy ust. 1-4 stosuje się także do umowy przedwstępnej (ust. 5).

W razie skorzystania z prawa odstąpienia od umowy, o którym mowa w art. 6, umowa uważana jest za niezawartą, a nabywca nie ponosi odpowiedzialności wobec przedsiębiorcy. Umowa może jednak zobowiązywać nabywcę do zwrotu przedsiębiorcy kosztów niezbędnych do zawarcia umowy, w razie skorzystania z prawa odstąpienia w terminie, o którym mowa w art. 6 ust. 1 (art. 7 ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustaw Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

Przed upływem terminu do odstąpienia od umowy przedsiębiorca nie może przyjmować od nabywcy żadnych świadczeń określonych w umowie. Jeżeli ryczałtowe wynagrodzenie ma być w całości albo w części spełnione z wykorzystaniem kredytu lub pożyczki udzielonych przez przedsiębiorcę albo gdy umowa przewidywała wykorzystanie kredytu udzielonego na podstawie porozumienia kredytodawcy z przedsiębiorcą, odstąpienie od umowy, o którym mowa w art. 6, jest skuteczne także wobec umowy kredytu lub pożyczki zawartej przez nabywcę (art. 8 ustawy).

W myśl art. 9 przepisy ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, stosuje się, jeżeli umowa, o której mowa w jej art. 1 ust. 1, lub stosunek prawny, z którego wynika prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku, podlega prawu polskiemu zgodnie z przepisami prawa prywatnego międzynarodowego.

Jeżeli umowa lub stosunek prawny, o których mowa w art. 9, podlega prawu obcemu, a prawo to nie zapewnia nabywcy poziomu ochrony przewidzianego niniejszą ustawą, przepisy ustawy stosuje się także wtedy, gdy:

1) budynek lub pomieszczenie mieszkalne położone są w Rzeczypospolitej Polskiej lub

2) nabywca ma miejsce zamieszkania w Rzeczypospolitej Polskiej, lub

3) do zawarcia umowy doszło w następstwie wręczenia prospektu lub złożenia oferty przez przedsiębiorcę w Rzeczypospolitej Polskiej, lub

4) do zawarcia umowy doszło w następstwie oferty nabywcy złożonej przedsiębiorcy w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 10 ustawy). Nie można w drodze umowy ograniczyć ani wyłączyć praw określonych w art. 2-10 ustawy (art. 11 ustawy o ochronie nabywców prawa korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku oraz o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Kodeks wykroczeń i ustawy o księgach wieczystych i hipotece).

13. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 60 ¹ § 1-6 obejmuje działanie umyślne i nieumyślne. Wykroczenia z art. 60¹ § 1, 4 pkt 1 i 3 mają charakter powszechny, a więc może jej popełnić każdy, kto odpowiada wymogom proceduralnym, z kolei podmiotem wykroczeń z art. 60¹ § 2, 3, 4 pkt 2, 2a i 4, § 5 i 6 może być jedynie osoba, która została określona w dyspozycji wskazanych przepisów, a więc jest to wykroczenie o charakterze indywidualnym.

Art. 61. Przywłaszczenie stanowisk i godności

1. Przepis art. 61 § 1 wprowadza odpowiedzialność za wykroczenie obejmujące dwa stany faktyczne, pierwszy polega na wprowadzeniu otoczenia w błąd co do posiadanego stanowiska, tytułu lub stopnia, a drugi - na publicznym używaniu lub noszeniu odznaczenia, odznaki, stroju, lub munduru, do których sprawca nie ma prawa. Dla bytu tego wykroczenia wystarczające jest, aby sprawca zachował się chociażby w jeden sposób wskazany w dyspozycji analizowanego przepisu.

2. W dyspozycji komentowanego przepisu ustawodawca używa określenia "przywłaszcza". Termin ten, w tym przypadku, ma inne znaczenie, niż tradycyjnie przyjęte w odniesieniu do przestępstw i wykroczeń przeciwko mieniu. Bowiem zachowanie się sprawcy będzie tu polegało na bezprawnym, używaniu, posługiwaniu się stanowiskiem, tytułem lub stopniem, czyli postępowaniu w taki sposób, jakby posiadał on uprawnienia do posługiwania się nimi. Sprawstwo z opisywanego wykroczenia zaistnieje zarówno wówczas, gdy sprawca w ogóle nie miał uprawnień do stanowiska, tytułu czy stopnia, którym się bezprawnie posługuje, jak i wówczas gdy co prawda posiadał je wcześniej, ale z jakichś powodów utracił możliwość prawnego posługiwania się nimi (np. wyrok sądu, przejście na emeryturę, rozwiązanie stosunku pracy, odejście ze służby w wojsku czy Policji).

3. Dla zaistnienia odpowiedzialności z analizowanego przepisu istotne jest, aby przywłaszczenie stanowiska, tytułu lub stopnia było uzewnętrznione, dostrzegalne przez otoczenie, a więc dostępne dla nieokreślonej liczby osób, publiczne. Zachowanie sprawcy może tu przyjąć jakąkolwiek formę postępowania, przy jednoczesnym wykorzystaniu realnej możliwości wprowadzenia w błąd otoczenia (np. przy podpisie, ogłoszeniu, bilecie wizytowym, czy przedstawieniu się innej osobie). Jednak nie poniesie odpowiedzialności z art. 61 § 1 osoba, w stosunku do której zwyczajowo, z szacunku, w danym środowisku używa się nazewnictwa stanowiska, tytułu lub stopnia, np. profesor - w stosunku do nauczycieli szkół gimnazjalnych czy liceów, czy też zwrotu ministrze, dyrektorze, kierowniku, komendancie, generale itp. w stosunku do osób, które tych funkcji już nie pełnią, choć w przeszłości takie funkcje piastowali, np. przeszli w stan spoczynku.

4. Przez użyte w dyspozycji przepisu określenia, należy rozumieć: - "stanowisko", jako miejsce działania, pracy czy też służby określające pozycję społeczną, zawodową czy też służbową; - "tytuł" lub "stopień", to tytuł naukowy lub zawodowy np. profesor, naczelnik, prezydent, dyrektor, mecenas itd. związany z określonym stanowiskiem, godnością czy urzędem. Kwestie stopni i tytułów naukowych reguluje ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. Nr 65, poz. 595 z późn. zm.). Zgodnie z treścią wskazanej ustawy tytułem naukowym jest tytuł profesora określonej dziedziny nauki, a w zakresie sztuki jest tytuł profesora określonej dziedziny sztuki, zaś stopniami naukowymi stopnie doktora i doktora habilitowanego - stopień jako tytuł, ranga istniejący w strukturze, hierarchii służbowej lub zawodowej, np. w wojsku, Policji, Straży Granicznej itd. (np. komisarz, pułkownik, admirał).

5. Od zachowania określonego w dyspozycji komentowanego przepisu należy odróżnić zachowanie określone w treści art. 277 k.k., którego sprawca popełnia przestępstwo poprzez podanie się za funkcjonariusza publicznego, albo wyzyskuje przeświadczenie o tym innej osoby. Z tym że oprócz wskazanego zachowania się, dla bytu odpowiedzialności za przestępstwo, z tego przepisu, sprawca musi wykonać jakąkolwiek czynność związaną z tą publiczną funkcją. Jeżeli ich nie przedsięweźmie, wówczas w grę będzie wchodziła odpowiedzialność za wykroczenie z art. 61 § 1. Natomiast jeżeli sprawca przywłaszcza sobie stanowisko, tytuł lub stopień, wprowadzając tym inną osobę w błąd albo wyzyskując błąd lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, postępując w ten sposób w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, poprzez doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem, wówczas będziemy mieli do czynienia z odpowiedzialnością zarówno za wykroczenie z art. 61 § 1, jak i za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k.

6. Również z art. 61 § 1 odpowiedzialność będzie ponosił sprawca, który publicznie używa, czyli posługuje się lub nosi odznaczenie odznakę, strój lub mundur, do których nie ma prawa. Dla bytu tego wykroczenia istotne jest, aby sprawca działał publicznie, a więc w miejscu ogólnie dostępnym, dla nieokreślonej liczby osób.

Podstawowym aktem prawnym ustanawiającym i jednocześnie regulującym procedurę nadawania odznaczeń jest ustawa z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz. U. Nr 90, poz. 450 z późn. zm.), która stanowi, że najwyższym wyróżnieniem dla zasług cywilnych i wojskowych położonych w czasie pokoju lub wojny dla chwały i rozwoju Rzeczypospolitej Polskiej są ordery i odznaczenia. Wskazana ustawa przewiduje następujące wyróżnienia: - ordery to: Order Orła Białego, Order Wojenny Virtuti Militari, Order Odrodzenia Polski, Order Krzyża Wojskowego i Order Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej; - odznaczenia to: Krzyż Walecznych, Krzyż Wojskowy, Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Zasługi, Krzyż Zasługi za Dzielność, Medal za Ofiarność i Odwagę oraz Medal za Długoletnie Pożycie Małżeńskie.

Natomiast ustawą z dnia 16 października 1992 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz. U. Nr 90, poz. 451 z późn. zm.) postanowiono uznać i pozostawić np. odznaczenia o charakterze wojskowym dotychczas nadawane za zasługi w latach 1939-1945, takie jak:

1) Medal Wojska, ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 1945 r.;

2) Medal Morski, ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 1945 r. i

3) Medal Lotniczy, ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 1945 r., i

4) Medal Morski Polskiej Marynarki Handlowej, ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 lipca 1945 r.;

5) Krzyż Kampanii Wrześniowej 1939 r., ustanowiony dekretem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na Obczyźnie z dnia 1 września 1984 r.;

6) Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino, wprowadzony rozkazem Naczelnego Wodza z dnia 26 lipca 1944 r.;

7) Krzyż Armii Krajowej, wprowadzony 1 sierpnia 1966 r. przez Dowódcę Armii Krajowej gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego;

8) Krzyż Batalionów Chłopskich, wprowadzony 1 września 1989 r. przez Komendanta Głównego Batalionów Chłopskich gen. Franciszka Kamińskiego;

9) Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego, wprowadzony zarządzeniem Rady Politycznej Narodowych Sił Zbrojnych z dnia 14 grudnia 1944 r.

Ponadto są nadawane również inne odznaczenia, które ustanawiają i regulują odrębne przepisy, np. Krzyż za udział w Wojnie 1918-1921 nadawany z mocy ustawy z dnia 21 lipca 1990 r. o ustanowieniu Krzyż za udział w Wojnie 1918-1921 (Dz. U. Nr 53, poz. 307), czy Medal Edukacji Narodowej nadawany na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (tekst. jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.).

Czynem karalnym z komentowanego artykułu jest nie tylko noszenie samych orderów i odznaczeń, ale również publiczne używanie lub noszenie wszelkiego rodzaju ich miniatur, beretek, wstążek i rozetek, co zostało uregulowane w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1992 r. w sprawie opisu, materiału, wymiarów, wzorów rysunkowych oraz sposobu i okoliczności noszenia odznak orderów i odznaczeń (Dz. U. Nr 90, poz. 452 z późn. zm.).

7. Ustanawianie i używanie odznak i mundurów odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 grudnia 1978 r. o odznakach i mundurach (Dz. U. Nr 31, poz. 130 z późn. zm.).

Zgodnie z przytoczoną ustawą, odznakami mogą być emblematy, godła, barwy, herby miast lub województw oraz inne przedmioty, chociażby powszechnie używane, jeżeli sposób ich sporządzenia i używania wskazuje na to, że mają służyć określonym celom wskazanym w ustawie. Odznaki dzielą się na:

1) honorowe, stanowiące wyróżnienie za zasługi położone:

a) w działalności państwowej lub społecznej stanowiącej istotny wkład w rozwój całego kraju, w rozwój określonej dziedziny gospodarki lub administracji państwowej, w rozwój określonego województwa albo w rozwój określonej organizacji gospodarczej,

b) w działalności statutowej organizacji spółdzielczych lub organizacji społecznych;

2) organizacyjne, stanowiące oznaczenie organizacji społecznej lub spółdzielczej albo innej jednostki organizacyjnej bądź przynależności do takiej organizacji lub jednostki organizacyjnej;

3) okolicznościowe, upamiętniające rocznice, wystawy, zgromadzenia lub inne wydarzenia.

Organy ustanawiające odznakę ustalają jej wzór oraz zasady i tryb jej nadawania i noszenia. Odznaki powinny kształtem i wymiarami wyraźnie odróżniać się od orderów, odznaczeń i medali ustanawianych na podstawie odrębnych przepisów. Ustalenie wzoru odznaki honorowej oraz sposobu jej noszenia wymaga zgody Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Odznaki honorowe za zasługi w działalności państwowej lub społecznej, stanowiącej istotny wkład w rozwój kraju, są ustanawiane, w drodze rozporządzenia, przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej:

1) odznaki honorowe za zasługi w działalności państwowej lub społecznej na rzecz rozwoju określonej dziedziny gospodarki narodowej lub administracji są ustanawiane, w drodze rozporządzenia, przez Radę Ministrów;

2) odznaki honorowe za zasługi w działalności państwowej lub społecznej na rzecz rozwoju określonego województwa są ustanawiane przez sejmiki województw;

3) odznaki honorowe za zasługi w działalności państwowej lub społecznej, stanowiącej wkład w rozwój określonej organizacji gospodarczej, są ustanawiane, w drodze rozporządzenia, przez właściwego ministra;

4) odznaki honorowe za zasługi stanowiące wkład w rozwijanie działalności statutowej organizacji spółdzielczych lub organizacji społecznych są ustanawiane przez naczelne organy tych organizacji.

Wskazana ustawa o odznakach i mundurach definiuje również pojęcie munduru - jest nim ubiór lub jego części służące oznaczeniu przynależności do określonej jednostki organizacyjnej lub wykonywania określonych funkcji albo służby. Organem uprawnionym do ustanawiania munduru jego wzoru i koloru oraz określania osób uprawnionych do ich noszenia jest Rada Ministrów w drodze odpowiedniego rozporządzenia. Mundury ustanawiane na podstawie ustawy powinny różnić się w sposób widoczny od pozostających pod szczególną ochroną mundurów:

1) Wojska Polskiego, będących symbolem tradycji wolnościowych i postaw patriotycznych Narodu Polskiego. W tym przypadku prawo do kontroli uprawnień do noszenia odznak i mundurów wojskowych mają żołnierze pełniący służbę w jednostkach Żandarmerii Wojskowej. Na podstawie analizowanej ustawy Minister Obrony Narodowej wydał rozporządzenie z dnia 19 października 2005 r. w sprawie zakazu używania munduru wojskowego lub jego części (Dz. U. Nr 216, poz. 1827 z późn. zm.);

2) Policji, Straży Granicznej, będących symbolem poszanowania prawa oraz ładu i porządku publicznego. Również w tym przypadku na podstawie ustawy Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie zakazu używania munduru policyjnego lub jego części (Dz. U. Nr 130, poz. 1398 z późn. zm.).

Zgodnie z treścią wskazanych rozporządzeń obowiązuje całkowity zakaz używania zarówno pełnego umundurowania, jak i jego elementów przez osoby niebędące żołnierzami lub policjantami, chociażby zostało ono pozbawione oznak.

Natomiast używanie munduru zagranicznego wymaga zezwolenia terenowego organu administracji państwowej stopnia wojewódzkiego. Zezwolenie to nie ma zastosowania w przypadku:

1) członków personelu dyplomatycznego obcych przedstawicielstw dyplomatycznych oraz urzędników konsularnych obcych urzędów konsularnych;

2) członków personelu administracyjnego i technicznego obcych przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych - z zastrzeżeniem zasady wzajemności;

3) innych osób, które mogą używać w Polsce munduru na mocy umów albo zwyczajów międzynarodowych.

8. Oprócz mundurów, niektóre zawody wymagają ubioru tradycyjnie używanego w trakcie wykonywania określonych czynności zawodowych czy służbowych tego typu strój nosi np. sędzia, prokurator, adwokat, pielęgniarka, osoba duchowna. Ich wygląd i sposób użytkowania określają odrębne przepisy, np. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 listopada 2000 r. w sprawie określenia stroju urzędowego prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury biorących udział w rozprawach sądowych, wraz z załącznikami 1 i 2 dotyczącymi opisu i wzoru togi prokuratora (Dz. U. Nr 112, poz. 1185 z późn. zm.).

9. W art. 61 § 2 ustawodawca stypizował wykroczenie polegające na ustanawianiu, wytwarzaniu, rozpowszechnianiu publicznym, używaniu lub noszeniu:

a) godła, chorągwi albo innej odznaki lub munduru, co do których został wydany zakaz, albo

b) odznaki lub munduru organizacji prawnie nieistniejącej, lub

c) odznaki lub munduru, na których ustanowienie lub noszenie nie uzyskano wymaganego zezwolenia.

Dla bytu tego wykroczenia istotne jest, po pierwsze, aby sprawca zachował się chociażby w jeden ze wskazanych sposobów, po drugie, równie istotne jest ustalenie, że faktycznie został wydany i obowiązuje prawny zakaz ustanawiania, wytwarzania, rozpowszechniania publicznego, używania lub noszenia wskazanych w dyspozycji przepisu przedmiotów, jak i sprawdzenie, czy organizacja, której odznakę lub mundur sprawca ustanowił, wytworzył itd., prawnie istnieje lub czy w tej sprawie uzyskano zezwolenie właściwego organu.

10. Wykroczenia określone w art. 61 § 1 i 2 mają charakter formalny i powszechny, a więc mogą być one popełnione tylko przez działanie, a odpowiedzialność będzie ponosił każdy zdolny do ponoszenia odpowiedzialności za wykroczenie. W przypadku strony podmiotowej wykroczenie z § 1 można popełnić jedynie umyślnie, natomiast z § 2 zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

11. Przepis art. 61 § 3 stanowi podstawę do orzeczenia środka karnego w postaci przepadku przedmiotów i tak w stosunku do sprawcy popełniającego wykroczenie z § 1 ma on charakter fakultatywny, a w przypadku § 2 - obligatoryjny. Przepadkowi podlegają przedmioty wymienione w dyspozycjach komentowanych przepisów, jak również inne przedmioty służące do popełnienia wykroczenia, takie jak: pieczęcie, stemple, papier firmowy lub bilety wizytowe, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

Art. 63. Naruszenia z zakresu telekomunikacji

1. Przepis art. 63 § 1 zakazuje wykonywania działalności telekomunikacyjnej bez złożenia wniosku o dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych, chroniąc w ten sposób porządek w działalności telekomunikacyjnej.

2. Kwestie związane z przedmiotem ochrony komentowanego przepisu reguluje ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. - Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz. 1800 z późn. zm.). Przepisy przytoczonej ustawy szczegółowo regulują zasady wykonywania i kontroli świadczeń telekomunikacyjnych, określając jednocześnie związany z tym zakres pojęciowy. I tak przez telekomunikację rozumiemy nadawanie, odbiór lub transmisję informacji, niezależnie od ich rodzaju, za pomocą przewodów, fal radiowych bądź optycznych lub innych środków wykorzystujących energię elektromagnetyczną. Natomiast przedsiębiorca telekomunikacyjny to przedsiębiorca lub inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej na podstawie odrębnych przepisów, który wykonuje działalność gospodarczą polegającą na dostarczaniu sieci telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub świadczeniu usług telekomunikacyjnych, przy czym przedsiębiorca telekomunikacyjny, uprawniony doświadczenia usług telekomunikacyjnych, zwany jest "dostawcą usług", a do dostarczania publicznych sieci telekomunikacyjnych lub udogodnień towarzyszących, zwany jest "operatorem".

Na podstawie art. 10 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego za działalność telekomunikacyjną uważana jest działalność gospodarcza, o charakterze regulowanym, czyli podlegająca jedynie wpisowi do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Organem prowadzącym rejestr przedsiębiorców telekomunikacyjnych jest Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej, a przedmiotem wniosku o wpis do rejestru może być działalność telekomunikacyjna polegająca na: - dostarczaniu sieci telekomunikacyjnych, co oznacza przygotowywanie sieci telekomunikacyjnej w sposób umożliwiający świadczenie w niej usług, jej eksploatację, nadzór nad nią lub umożliwienie dostępu telekomunikacyjnego; - świadczeniu usług telekomunikacyjnych polegające na wykonywaniu usług za pomocą własnej sieci, z wykorzystaniem sieci innego operatora lub sprzedaż we własnym imieniu i na własny rachunek usługi telekomunikacyjnej wykonywanej przez innego dostawcę usług; - dostarczaniu udogodnień towarzyszących, czyli dodatkowych możliwości funkcjonalnych lub usługowych związanych z siecią telekomunikacyjną, umożliwiające lub wspierające świadczenie tej usługi, w szczególności systemy dostępu warunkowego i elektroniczne przewodniki po programach.

Wzór wskazanego wniosku znajduje się w rozporządzeniu Ministra Transportu z dnia 9 marca 2007 r. w sprawie wzoru wniosku o wpis lub zmianę wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych (Dz. U. Nr 52, poz. 350). Na podstawie wskazanego wniosku o wpisie do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych prezes UKE dokona wpisu przedsiębiorcy lub innego podmiotu uprawnionego do wykonywania działalności gospodarczej na podstawie odrębnych przepisów do rejestru w terminie do 7 dni, od dnia wpływu tego wniosku, wraz z oświadczeniem o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Jeżeli Prezes UKE nie dokona wpisu we wskazanym terminie, a od dnia wpływu wniosku o wpis do rejestru upłynęło 14 dni, przedsiębiorca lub inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej, na podstawie odrębnych przepisów, może rozpocząć wykonywanie działalności telekomunikacyjnej, po uprzednim zawiadomieniu na piśmie Prezesa UKE. Nie dotyczy to przypadku, w którym Prezes UKE wezwał przedsiębiorcę lub inny podmiot uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej na podstawie odrębnych przepisów do uzupełnienia wniosku o wpis do rejestru, przed upływem wskazanego terminu. Do wniosku o wpis do rejestru stosuje się odpowiednio art. 64 Kodeksu postępowania administracyjnego.

3. Z treści dyspozycji komentowanego przepisu jednoznacznie wynika, że dla odpowiedzialności sprawcy wykroczenia z art. 63 § 1 nie jest konieczny sam wpis do rejestru, lecz wykonywanie działalności telekomunikacyjnej bez złożenia pisemnego wniosku o dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Legalne więc będzie rozpoczęcie prowadzenia działalności telekomunikacyjnej bez posiadania wpisu do rejestru, a jedynie na podstawie pisemnego wniosku złożonego na podstawie przepisów prawa telekomunikacyjnego.

Wykonywanie działalność telekomunikacyjnej w zakresie nieobjętym wnioskiem o wpis do rejestru, nie jest wykroczeniem z komentowanego przepisu, ale zgodnie z art. 209 ust. 1 pkt 2 Prawa telekomunikacyjnego jest to czyn karalny, którego popełnienie powoduje ukaranie sprawcy karą pieniężną na mocy decyzji prezesa UKE, która nie posiada rygoru natychmiastowej wykonalności, a egzekwowanie jej następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji w zakresie egzekucji obowiązków o charakterze pieniężnym. Postępowanie przed Prezesem UKE toczy się na podstawie Kodeksu postępowania administracyjnego ze zmianami wynikającymi z ustawy prawo telekomunikacyjne.

4. Za zachowanie niezgodne z dyspozycją art. 63 § 3 uważane jest wprowadzenie do obrotu urządzeń radiowych i telekomunikacyjnych urządzeń końcowych podlegających obowiązkowej ocenie zgodności z zasadniczymi wymaganiami, nieposiadających wymaganego znaku zgodności.

W myśl przepisów Prawa telekomunikacyjnego:

- urządzeniem radiowym jest urządzenie telekomunikacyjne umożliwiające komunikowanie się przy pomocy emisji lub odbioru fal radiowych;

- urządzenie telekomunikacyjne to urządzenie elektryczne lub elektroniczne przeznaczone do zapewniania telekomunikacji;

- telekomunikacyjnym urządzeniem końcowym nazywamy urządzenie telekomunikacyjne przeznaczone do podłączenia bezpośrednio lub pośrednio do zakończeń sieci.

Natomiast użytkownikiem końcowym jest podmiot korzystający z publicznie dostępnej usługi telekomunikacyjnej lub żądający świadczenia takiej usługi, dla zaspokojenia własnych potrzeb.

Urządzenia radiowe i telekomunikacyjne urządzenia końcowe wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku powinny spełniać wymagania w zakresie:

a) ochrony zdrowia i bezpieczeństwa użytkownika;

b) efektywnego wykorzystania zasobów częstotliwości lub zasobów orbitalnych w przypadku urządzeń radiowych;

c) kompatybilności elektromagnetycznej w zakresie wynikającym z ich przeznaczenia.

Prawo telekomunikacyjne określa je jako wymagania zasadnicze. Ponadto do wymagań dla aparatury, w tym telekomunikacyjnych urządzeń końcowych i urządzeń radiowych w zakresie nieuregulowanym w ustawie prawo telekomunikacyjne obowiązkowo stosuje się przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.). Natomiast w stosunku do wymagań dla aparatury, w tym telekomunikacyjnych urządzeń końcowych i urządzeń radiowych, przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa, stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 2006 r. o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (Dz. U. Nr 235, poz. 1700).

Wskazanych przepisów dotyczących oceny zgodności z zasadniczymi wymogami nie stosuje się do:

1) urządzeń przeznaczonych do używania wyłącznie w służbie radiokomunikacyjnej amatorskiej, niebędących przedmiotem oferty handlowej, w tym także zestawów części do montażu urządzeń oraz urządzeń zmodyfikowanych przez radioamatorów dla własnych potrzeb w celu używania w służbie radiokomunikacyjnej amatorskiej;

2) urządzeń przystosowanych wyłącznie do odbioru sygnałów radiofonicznych i telewizyjnych;

3) przewodów i kabli przeznaczonych do instalacji elektrycznych i telekomunikacyjnych;

4) urządzeń wyposażenia radiokomunikacyjnego objętych przepisami o wyposażeniu morskim;

5) urządzeń przeznaczonych do zastosowania w dziedzinie lotnictwa cywilnego;

6) urządzeń przeznaczonych do użytku w dziedzinie kontroli lotów i zarządzania ruchem lotniczym;

7) urządzeń przeznaczonych do użytku wyłącznie przez podmioty, o których mowa w art. 4 Prawa telekomunikacyjnego, czyli:

a) komórki organizacyjne i jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowane oraz organy i jednostki organizacyjne nadzorowane lub podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych - dla własnych potrzeb;

b) organy i jednostki organizacyjne podległe ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych - w odniesieniu do sieci telekomunikacyjnej eksploatowanej przez te organy i jednostki dla potrzeb Kancelarii Prezydenta, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu i administracji rządowej;

c) jednostki sił zbrojnych obcych państw oraz jednostki organizacyjne innych zagranicznych organów państwowych, przebywające czasowo na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umów, których Rzeczpospolita Polska jest stroną - na czas pobytu;

d) jednostki organizacyjne Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu i Centralnego Biura Antykorupcyjnego - dla własnych potrzeb;

e) jednostki organizacyjne podległe ministrowi właściwemu do spraw zagranicznych - dla własnych potrzeb;

f) przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, zagraniczne misje specjalne oraz przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych, korzystające z przywilejów i immunitetów na podstawie ustaw, umów i zwyczajów międzynarodowych, mające swe siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - wyłącznie w zakresie związanym z działalnością dyplomatyczną tych podmiotów;

g) jednostki organizacyjne Służby Więziennej - dla własnych potrzeb;

h) komórki organizacyjne przeprowadzające czynności wywiadu skarbowego, które wchodzą w skład jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej nadzorowanych lub podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych - dla własnych potrzeb.

5. Podmiot wprowadzający do obrotu lub oddający do użytku aparaturę podlegającą obowiązkowej ocenie zgodności jest obowiązany udzielić Prezesowi UKE, na każde jego żądanie, wyjaśnień dotyczących aparatury podlegającej obowiązkowej ocenie zgodności, jej przeznaczenia oraz właściwości technicznych i eksploatacyjnych, a także wskazać zakres jej zastosowania. Wyjątkiem w tym względzie jest sytuacja, w której podmiot wprowadzający do obrotu urządzenie radiowe jest obowiązany zawiadomić Prezesa UKE, co najmniej na 28 dni przed planowanym terminem wprowadzenia tego urządzenia do obrotu, o zamiarze wprowadzenia tego urządzenia. Zawiadomienie powinno zawierać niezbędne informacje, dotyczące przeznaczenia, właściwości technicznych i eksploatacyjnych oraz zakresu zastosowania wprowadzanego do obrotu urządzenia radiowego.

Dopuszcza się jednak eksponowanie na targach, wystawach i pokazach urządzeń telekomunikacyjnych podlegających obowiązkowej ocenie zgodności z zasadniczymi wymaganiami bez deklaracji zgodności i oznakowania znakiem zgodności w celu ich prezentacji, pod warunkiem uwidocznienia informacji, że wystawione urządzenie nie może być wprowadzone do obrotu lub oddane do użytku do czasu przeprowadzenia oceny zgodności urządzenia z zasadniczymi wymaganiami.

Producent lub jego upoważniony przedstawiciel wprowadzający do obrotu lub oddający do użytku wskazane wyroby, jest obowiązany udostępniać, do celów kontrolnych, dokumentację związaną z oceną zgodności aparatury, w tym telekomunikacyjnych urządzeń końcowych i urządzeń radiowych, przez okres co najmniej 10 lat od daty wyprodukowania ostatniego egzemplarza aparatury. Ponadto producent lub jego upoważniony przedstawiciel załącza do telekomunikacyjnego urządzenia końcowego lub urządzenia radiowego, podlegającego obowiązkowej ocenie zgodności z zasadniczymi wymaganiami, deklarację zgodności oraz informacje o przeznaczeniu danego urządzenia telekomunikacyjnego. W odniesieniu do urządzeń radiowych informacje takie powinny umożliwiać identyfikację kraju lub obszaru geograficznego, na którym dane urządzenie może być wykorzystywane. Natomiast w odniesieniu do telekomunikacyjnych urządzeń końcowych przeznaczonych do dołączania do zakończeń sieci publicznej, informacje wskazane wcześniej powinny umożliwiać ustalenie zakończeń sieci publicznej, do których dane urządzenie może być dołączane.

6. W oparciu o przepisy ustawy o systemie oceny zgodności z 2002 r., wskazanej w uw. 4, celem oceny jest:

a) eliminowanie zagrożeń stwarzanych przez wyroby dla życia lub zdrowia użytkowników i konsumentów oraz mienia, a także zagrożeń dla środowiska;

b) znoszenie barier technicznych w handlu i ułatwianie międzynarodowego obrotu towarowego;

c) stworzenie warunków do rzetelnej oceny wyrobów i procesów ich wytwarzania przez kompetentne i niezależne podmioty.

System kontroli wyrobów obejmuje:

- kontrolę spełniania przez wyroby zasadniczych i innych wymagań;

- postępowanie w sprawie wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku wyrobów niezgodnych z zasadniczymi lub innymi wymaganiami.

Pozytywny wynik oceny zgodności z zasadniczymi wymaganiami dokonywanej przez notyfikowaną jednostkę certyfikującą stanowi podstawę do wydania producentowi lub jego upoważnionemu przedstawicielowi certyfikatu zgodności, czyli dokumentu wydanego przez notyfikowaną jednostkę certyfikującą, potwierdzający, że wyrób i proces jego wytwarzania są zgodne z zasadniczymi wymaganiami. Producent może posługiwać się również deklaracją zgodności, czyli jego oświadczeniem lub upoważnieniem przedstawiciela stwierdzającym na jego wyłączną odpowiedzialność, że wyrób jest zgodny z zasadniczymi wymaganiami.

Oznakowanie zgodności to oznakowanie potwierdzające zgodność wyrobu z zasadniczymi wymaganiami, które w przypadku omawianych urządzeń dokonywane jest na podstawie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 kwietnia 2004 r. w sprawie dokonywania oceny zgodności telekomunikacyjnych urządzeń końcowych przeznaczonych do dołączania do zakończeń sieci publicznej i urządzeń radiowych z zasadniczymi wymaganiami oraz ich oznakowania (Dz. U. Nr 73, poz. 659 z późn. zm.). Zgodnie z treścią rozporządzenia przed wprowadzeniem urządzenia do obrotu producent lub jego upoważniony przedstawiciel, po wystawieniu deklaracji zgodności, znakuje urządzenie znakiem zgodności CE. Oznakowanie CE umieszcza się w sposób czytelny i trwały:

1) na urządzeniu lub jego tablicy znamionowej;

2) na opakowaniu urządzenia;

3) w instrukcji obsługi;

4) w dokumencie gwarancyjnym, jeżeli został dołączony do urządzenia.

Wzór oznakowania CE określa załącznik do rozporządzenia. Obok oznakowania CE mogą być umieszczone inne znaki, pod warunkiem że nie zmniejszą widoczności i czytelności oznakowania CE.

Producent lub jego upoważniony przedstawiciel jest obowiązany przechowywać dokumentację dotyczącą wyrobów oraz wyników dokonanej oceny zgodności wyrobów z zasadniczymi wymaganiami przez okres 10 lat od daty wyprodukowania ostatniego wyrobu, którego dokumentacja ta dotyczy, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

7. Zgodnie z ustawą o systemie oceny zgodności przez wprowadzeniu do obrotu rozumieć udostępnienie przez producenta, jego upoważnionego przedstawiciela lub importera, nieodpłatnie albo za opłatą, po raz pierwszy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, wyrobu w celu jego używania lub dystrybucji. O ile na podstawie art. 63 § 3 odpowiada się za wprowadzenie do obrotu końcowego urządzenia radiowego lub telekomunikacyjnego, bez wymaganego znaku zgodności, to odpowiedzialność za wykroczenia na podstawie przepisów ustawy z 2002 r. o systemie oceny zgodności ponosi każdy, kto:

a) wprowadza do obrotu lub oddaje do użytku wyrób niezgodny z zasadniczymi wymaganiami (art. 45);

b) umieszcza oznakowanie zgodności na wyrobie, który nie spełnia zasadniczych wymagań albo dla którego producent lub jego upoważniony przedstawiciel nie wystawił deklaracji zgodności (art. 46);

c) umieszcza na wyrobie znak podobny do oznakowania zgodności, mogący wprowadzić w błąd użytkownika, konsumenta lub dystrybutora tego wyrobu (art. 47);

d) wprowadza do obrotu lub oddaje do użytku wyrób podlegający oznakowaniu zgodności, a nieposiadający takiego oznakowania (art. 47a) oraz

e) umieszcza oznakowanie zgodności na wyrobie, który nie podlega temu oznakowaniu, lub wprowadza do obrotu taki wyrób (art. 47b).

Za wszystkie wskazane czyny grozi jedynie grzywna.

8. Wykroczenie z art. 63 ma charakter formalny i powszechny, a więc odpowiedzialność będzie tu ponosił każdy, można je popełnić przez zaniechanie - § 1, jak i przez działanie - § 2, zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Art. 63(a). Nielegalne umieszczanie ogłoszeń

1. Przedmiot ochrony określony w dyspozycji komentowanego przepisu ma dwojaki charakter, z jednej strony chroni przed bezprawnym oplakatowaniem, a z drugiej strony ochrania prawo do rozporządzania, decydowania przez właściciela, zarządzającego miejscem, o sposobie jego wykorzystania, w tym przypadku decydowania o umieszczeniu ogłoszenia, plakatu, afisza, apelu, ulotki, napisu lub rysunku. Przepis ten chroni więc porządek publiczny w zakresie samowoli związanej z umieszczaniem przedmiotów określonych w treści przepisu. Dla bytu wykroczenia z art. 63a wystarczające jest, by sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania określonych w dyspozycji tego przepisu.

2. Określenie zachowania się sprawcy jako umieszczenie w miejscu publicznym do tego nieprzeznaczonym - należy interpretować jako naklejenie, narysowanie, przypięcie, zamieszczenie itp. przedmiotów wymienionych w dyspozycji analizowanego przepisu w miejscu ogólnie dostępnym dla nieokreślonej liczby nieoznaczonych osób, ale tylko takim miejscu, które nie zostało do tego wyznaczone np. na płocie, ścianie budynku, drzewie itp. A zatem nie popełnia wykroczenia z tego przepisu osoba, która umieści ogłoszenie, plakat, afisz, apel, ulotkę, napis lub rysunek w miejscu do tego przeznaczonym, a więc np. na tablicy ogłoszeń, słupie ogłoszeniowym itp.

3. Odpowiedzialność z art. 63a poniesie także osoba, która umieszcza ogłoszenie, plakat, afisz, apel, ulotkę, napis lub rysunek w miejscu co prawda nie publicznym, czyli niedostępnym ogółowi, ale za to wystawionym na widok publiczny, czyli w taki sposób, aby przedmioty, określone w treści przepisu, były widoczne dla nieokreślonej liczby osób, dodatkowo czyniąc to bez zgody tego, komu przysługuje tytuł prawny, wynikający z prawa własności, umowy najmu, dzierżawy, sprawowania zarządu itp., do dysponowania tym miejscem w omawianym zakresie np. umieszczenie ogłoszenia, plakatu itd. w gablocie, której dysponentem jest organizacja społeczna, wspólnota mieszkaniowa, związki zawodowe itp., bez zgody ich uprawnionego przedstawiciela, czy też naklejenie ogłoszenia, plakatu itd. na ścianie cudzego budynku bez zgody jego właściciela lub zarządcy, jak i wykonanie tzw. graffiti bez odpowiedniej zgody.

Natomiast umieszczenie wskazanych w komentowanym przepisie przedmiotów, w miejscach innych niż publiczne, za zgodą osoby posiadającej tytuł prawny, do dysponowania tym miejscem w omawianym zakresie, nie pociągnie za sobą odpowiedzialności z art. 63a § 1.

4. W praktyce często spotykamy sytuacje, na które należy zwrócić uwagę w ramach omawianego przepisu. Pierwsza dotyczy treści ogłoszeń, plakatów itd. Jeżeli treść ogłoszenia, plakatu, afisza, apelu, ulotki, napisu lub rysunku, umieszczonego zgodnie z dyspozycją komentowanego przepisu, zawiera treści nieprzyzwoite (zob. uwagi do art. 141), wówczas będziemy mieli do czynienia z tzw. zbiegiem pozornym, co spowoduje, że art. 141 jako lex specialis wykluczy odpowiedzialność sprawcy z art. 63a.

Kolejna sytuacja dotyczy przypadków umieszczenia przedmiotów wskazanych w treści omawianego przepisu w sposób wyczerpujący jednocześnie dyspozycję przepisów artykułów art. 67 § 1 i 2, poprzez zaklejenie innego ogłoszenia, art. 74 § 1, tj. zaklejenie znaku, czy art. 85 § 1 i 2, tzn. zaklejenie znaku ostrzegawczego, a wówczas zbieg przepisów będzie rzeczywisty, z tym że wykroczenie z komentowanego przepisu zostanie wyeliminowane z kwalifikacji prawnej z uwagi na reguły zawarte w art. 9 (zob. uwagi do art. 9 § 1).

Następna możliwość to uszkodzenia, przez zachowanie wskazane w art. 63a, mienia np. ściany, płotu lub innego podłoża przy wykonywaniu rysunku lub napisu w miejscu publicznym do tego niewyznaczonym lub niepublicznym bez zgody dysponenta tego miejsca. W tym przypadku należy takie zachowanie zakwalifikować z art. 63a § 1 i art. 124, jako wykroczenia pozostające w zbiegu rzeczywistym określonym w art. 9 § 1. Jak bowiem zasadnie wskazano w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1984 r., VI KZP 48/83 (OSNKW 1984, nr 7-8, poz. 71), umieszczenie napisu lub rysunku w miejscu do tego niewyznaczonym może stanowić także uszkodzenie mienia w rozumieniu art. 212 k.k. (obecnie art. 288 k.k.), albo w zależności od wysokości szkody - wykroczenie przewidziane w art. 124 k.w., ale tylko wówczas, gdy w wyniku tego działania nastąpiło pomniejszenie wartości materialnej lub użytkowej budynku, obiektu lub innej rzeczy w takim stopniu, że do usunięcia tego uszkodzenia konieczne jest naruszenie ich substancji. W innym wypadku takie działanie może stanowić wykroczenie określone w art. 63a k.w. W razie zbiegu czynu z art. 63a z przestępstwem z art. 288 k.k. będzie miał zastosowanie art. 10 k.w. (zob. uwagi do tego przepisu), a więc odrębna odpowiedzialność za wykroczenie i odrębna za przestępstwo.

5. Wobec sprawcy, który popełnił wykroczenie z art. 63a, sąd może orzec przepadek przedmiotów (zob. uwagi do art. 30) stanowiących przedmiot wykroczenia, plakaty, afisze, ulotki itd. oraz nawiązkę w wysokości do 1500 złotych lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego. Wybór jednego z dwóch ostatnich środków należy w tym przypadku do składu orzekającego i w sposób oczywisty powinien być uzależniony od realiów rozpatrywanego zdarzenia.

6. Wykroczenie z art. 63a § 1 ma charakter formalny i powszechny, a więc odpowiedzialność będzie tu ponosił każdy, a można je popełnić przez działanie zarówno umyślne, jak i nieumyślne.

Art. 64. Nieoznakowanie nieruchomości

1. Komentowany przepis statuuje odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązku umieszczenia w odpowiednim miejscu albo utrzymanie w należytym stanie tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości, nazwą ulicy lub placu albo miejscowości. Dla zaistnienia tego wykroczenia wystarczy, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów opisanych w dyspozycji art. 64 § 1.

2. Na podstawie Kodeksu cywilnego, a konkretnie art. 46 § 1 k.c., nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

3. Sprawcą przedmiotowego wykroczenia może być tylko osoba wskazana w przepisie, czyli ta, na której spoczywa obowiązek opisany w jego dyspozycji, a więc osoby, które zarządzają, administrują daną nieruchomością (właściciel lub administrator) bądź też są odpowiedzialne za stan nieruchomości na podstawie umowy cywilnoprawnej lub umowy o pracę, jaką zawrze z tymi osobami właściciel lub upoważniony administrator, czyli również użytkownik czy też dozorca.

4. Kwestie związane z zasadami i trybem ustalania, dokonywania zmian i znoszenia urzędowych nazw miejscowości i ich części reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. Nr 166, poz. 1612 z późn. zm.). Urzędowe nazwy ustala się, zmienia i znosi dla:

1) miejscowości zamieszkanych i ich części;

2) miejscowości niezamieszkanych i ich części;

3) obiektów fizjograficznych stanowiących wyodrębniony składnik środowiska geograficznego, w szczególności: nizinę, wyżynę, wzgórze, pasmo górskie, górę, szczyt góry, przełęcz, dolinę, kotlinę, jaskinię, rzekę, kanał, jezioro, zatokę, bagno, staw, sztuczny zbiornik wodny, wodospad, las, kompleks leśny, uroczysko, półwysep, wyspę.

Przepisów ustawy nie stosuje się do ustalania, dokonywania zmian i znoszenia urzędowych nazw w zakresie uregulowanym przepisami o ochronie przyrody, a także w przypadkach, gdy urzędową nazwę określa odrębna ustawa.

Natomiast zasady dotyczące numeracji porządkowej nieruchomości w miejscowościach reguluje ustawa z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027 z późn. zm.). Przepisy ustawy stanowią, że to do zadań gminy należy:

1) umieszczanie i utrzymywanie w należytym stanie tabliczek z nazwami ulic i placów w miastach oraz innych miejscowościach na obszarze gminy;

2) ustalanie numerów porządkowych nieruchomości zabudowanych oraz nieruchomości przeznaczonych pod zabudowę zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a także prowadzenie i aktualizowanie ewidencji numeracji porządkowej nieruchomości. Ponadto właściciele nieruchomości zabudowanych oraz nieruchomości przeznaczonych pod zabudowę zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego są obowiązani umieścić na nieruchomości, w widocznym miejscu, tabliczkę z numerem porządkowym nieruchomości oraz utrzymywać ją w należytym stanie.

5. Na podstawie art. 47b ust. 2 Prawa geodezyjnego i kartograficznego minister infrastruktury wydał rozporządzenie z dnia 28 stycznia 2004 r. w sprawie numeracji porządkowej nieruchomości (Dz. U. Nr 243, poz. 2432), w którym określono sposób ustalania numerów porządkowych oraz oznaczania nimi nieruchomości zabudowanych, jak i przeznaczonych pod zabudowę zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego. Z treści rozporządzenia wynika, że w miastach oraz innych miejscowościach numery porządkowe nieruchomości ustala się odrębnie dla każdej ulicy i każdego placu. W przypadku miejscowości nieposiadających ulic lub placów albo posiadających ulice lub place bez nazw ustala się jedną numerację porządkową nieruchomości. Jeżeli w miejscowości tylko część nieruchomości przylega do ulic lub placów z nazwami, ustalane są numery porządkowe dla każdej ulicy i placu, a dla wszystkich nieruchomości przylegających do ulic lub placów bez nazw albo nieprzylegających do nich ustala się odrębną numerację. Natomiast w przypadku wsi i związanych z nią osad, kolonii, przysiółków i ich części można wprowadzić wspólną numerację porządkową nieruchomości, o ile stanowią jeden obręb ewidencji gruntów i budynków.

Każda nieruchomość powinna mieć jeden numer porządkowy. Tym samym numerem porządkowym oznacza się również budynki położone na nieruchomości, nawet jeżeli stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Jeżeli nieruchomość, na której znajduje się więcej niż jeden budynek położony frontem do ulicy, oznacza się ją numerem porządkowym złożonym z kilku kolejnych numerów, stosownie do liczby istniejących na tej nieruchomości budynków położonych frontem do ulicy. Gdy jednak kolejnych numerów jest więcej niż trzy, podaje się numer najniższy i najwyższy, oddzielone myślnikiem. Jeżeli budynek został wybudowany na gruntach wchodzących w skład dwóch lub więcej nieruchomości, budynek ten oznacza się numerem porządkowym złożonym z kilku kolejnych numerów, stosownie do liczby nieruchomości oznaczonych uprzednio odrębnymi numerami porządkowymi. Dwie lub większą liczbę nieruchomości przylegających do siebie i wykorzystywanych jako jedna całość gospodarcza przez zakład przemysłowy lub usługowy, gospodarstwo rolne lub leśne albo stanowiących pracownicze ogrody działkowe lub teren zabudowany domami campingowymi pod wspólnym zarządem oznacza się jednym numerem porządkowym, złożonym z kilku kolejnych numerów, stosownie do liczby nieruchomości oznaczonych uprzednio odrębnymi numerami porządkowymi.

Jeżeli na nieruchomości oprócz budynku przylegającego do ulicy znajduje się jeden lub większa liczba budynków położonych w głębi nieruchomości, wówczas budynki te oznacza się numerem porządkowym, który ma cała nieruchomość, z dodatkowym oznaczeniem kolejnymi wielkimi literami alfabetu łacińskiego, z wyłączeniem liter właściwych wyłącznie językowi polskiemu. Nie ma to zastosowania do budynków z pomieszczeniami nieprzeznaczonymi na stały pobyt ludzi, w szczególności budynków gospodarczych oraz magazynowych. Budynki te można oznaczyć numerem porządkowym, na wniosek właściciela nieruchomości.

W przypadku podziału nieruchomości na dwie albo więcej nieruchomości przylegających do ulicy, można wprowadzić do istniejącej już numeracji dodatkowe oznaczenie dla poszczególnych nowo utworzonych nieruchomości, poprzez dodanie do istniejących numerów małych liter alfabetu łacińskiego, z wyłączeniem liter właściwych wyłącznie językowi polskiemu. Jeżeli z jakichś przyczyn dokonano podziału nieruchomości albo scalenia i podziału nieruchomości, a także w przypadku, gdy podział albo scalenie i podział nieruchomości sąsiedniej uzasadniają potrzebę wprowadzenia nowej numeracji, ustala się nową numerację porządkową nieruchomości.

Nieruchomości przylegające do ulic lub placów oznaczane są kolejnymi numerami porządkowymi w sposób stosowany już w danej miejscowości. W innych przypadkach stosuje się następujący sposób oznaczania nieruchomości:

1) numery porządkowe nieruchomości wzdłuż ulic głównych powinny wzrastać w kierunku od centrum miasta ku jego granicom albo z południa na północ oraz ze wschodu na zachód;

2) numery porządkowe nieruchomości wzdłuż ulic bocznych powinny wzrastać, poczynając od głównej ulicy w kierunku granic miasta;

3) nieruchomości po lewej stronie ulicy w kierunku zwiększających się numerów oznacza się numerami nieparzystymi, a po prawej stronie parzystymi;

4) nieruchomości przylegające do placów powinny mieć numerację ciągłą, która powinna wzrastać, poczynając od naroża placu przy głównej ulicy, zgodnie z kierunkiem obrotu wskazówek zegara;

5) jeżeli plac powstaje z rozszerzenia lub skrzyżowania ulic, nieruchomości położone przy placu oznacza się kolejno numerami porządkowymi jednej z ulic przechodzącej przez plac.

Nieruchomości przylegające do dwóch lub większej liczby ulic lub placów oznacza się numerami porządkowymi od jednej z przylegających ulic. Jeżeli oprócz budynku przylegającego bezpośrednio do ulicy znajduje się jeden lub większa liczba budynków położonych w głębi nieruchomości, wówczas budynki te oznacza się numerem porządkowym.

W przypadku gdy oznaczenie nieruchomości numerem porządkowym następuje z urzędu, o fakcie oznaczenia nieruchomości numerem porządkowym zawiadamia się pisemnie właściciela (współwłaścicieli) ujawnionego w ewidencji gruntów i budynków (katastrze nieruchomości), a w przypadku braku takiego właściciela - inną osobę lub osoby ujawnione w tej ewidencji. Natomiast jeśli oznaczenie nieruchomości numerem porządkowym następuje na wniosek właściciela lub osoby faktycznie władającej nieruchomością, o fakcie oznaczenia nieruchomości numerem porządkowym zawiadamia się pisemnie wnioskodawcę.

W przypadku gdy oznaczania numerami porządkowymi podlegają nieruchomości na terenach zamkniętych, dokonuje się go w porozumieniu z zarządcami tych terenów.

W terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania zawiadomienia o oznaczeniu nieruchomości numerem porządkowym, umieszcza się tabliczkę z numerem porządkowym nieruchomości, widocznym miejscu, na budynkach lub na ogrodzeniu nieruchomości. W miejscowościach posiadających ulice lub place z nazwami - na tabliczce z numerem porządkowym nieruchomości powinna być podana również nazwa ulicy lub placu, a w miejscowościach bez ulic lub placów albo posiadających ulice lub place bez nazw - nazwa miejscowości. Jeżeli budynek jest położony w głębi nieruchomości, która jest ogrodzona od ulicy, tabliczkę z numerem porządkowym nieruchomości umieszcza się również na ogrodzeniu. Niedopełnienie któregokolwiek z obowiązków określonych w rozporządzeniu stanowi o istocie odpowiedzialności za wykroczenie z art. 64 § 1.

6. Innego rodzaju wykroczeniem, choć wynikającym z treści dyspozycji art. 64 § 1, jest zachowanie się sprawcy polegające na niedopełnieniu obowiązku utrzymania w należytym stanie tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości, nazwą ulicy lub placu albo miejscowości. Postępowanie sprawcy będzie polegało tu na utrzymywaniu wskazanych w treści przepisu przedmiotów w stanie uniemożliwiającym odczytanie ich treści, czyli zamazana, zabrudzona, uszkodzona czy też nieczytelna z jakiegokolwiek innego powodu.

7. Artykuł 64 § 2 typizuje wykroczenie polegające na niedopełnieniu obowiązku oświetlenia tabliczki z numerem porządkowym nieruchomości. W obecnym stanie prawnym obowiązek opisany w dyspozycji analizowanego przepisu wynika, jedynie z jego treści, ale już nie w sposób wyraźny z żadnego przepisu administracyjnego. Co prawda zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.) stwierdza się, że wejście do budynku, klatki schodowej powinno mieć elektryczne oświetlenie zewnętrzne, to jednak - jak wskazują niektórzy autorzy - nigdzie nie ma nakazu jego włączenia (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 385). Z drugiej jednak strony skoro zgodnie z ustawą wydano akt wykonawczy zakładający wymóg zastosowania oświetlenia, to naturalne jest, że uczyniono tak nie po to, aby nie było ono używane, a tym samym ratio legis nakazywałoby uwzględnienie powyższego przepisu wykonawczego od strony celowościowej.

8. Od wykroczenia z art. 64 należy odróżnić wykroczenie stypizowane w art. 143 polegające na złośliwym lub samowolnym uszkadzaniu lub usuwaniu oznaczenia nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości (zob. uwagi do art. 143) oraz wykroczenie z art. 79, czyli nieoświetlenie miejsc dostępnych dla publiczności (zob. uwagi do tych przepisów).

9. Wykroczenie z art. 64 ma charakter indywidualny, czyli za jego popełnienie mogą odpowiadać jedynie osoby wskazane w dyspozycji komentowanego przepisu, a opisane w uw. 3, można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

Rozdział IX

Wybrana literatura

M. Bojarski, Wykroczenie z art. 65 k.w., ZW 1990, nr 1; M. Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy , Lublin 2005; M. Kulik, Z prawnokarnej problematyki graffiti, Prok. i Prawo 2001, nr 2 oraz podręczniki i komentarze do rozdziału I.

Art. 65. Wprowadzenie w błąd organu lub instytucji

1. Obecną treść art. 65 nadała nowela z 1998 r. poszerzając go o zachowanie wobec instytucji upoważnionej do legitymowania (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 42-43). Dla zaistnienia wykroczenia z § 1 komentowanego przepisu wymagane jest wprowadzenie w błąd organu państwowego lub instytucję upoważnioną z mocy ustawy do legitymowania co do tożsamości własnej lub innej osoby, albo co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania. Wprowadzenie w błąd może nastąpić za pomocą słowa lub pisma, albo takiego zachowania się sprawcy, które może prowadzić do wyciągnięcia błędnych wniosków przez uprawniony do legitymowania organ państwowy lub inną upoważnioną do tego instytucję; może ono nastąpić również przez zatajenie prawdziwego stanu rzeczy, np. poprzez podanie fałszywego nazwiska, imienia, zawodu czy miejsca zamieszkania (zob. wyr. SN z dnia 14 września 2004 r., IV KK 137/04, OSN Prok. i Prawo 2005, nr 2, poz. 9, s. 9). Jednak z treści dyspozycji § 1 tego przepisu wyraźnie wynika, że tego wykroczenia nie można popełnić w przypadku wprowadzenia w błąd co do obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania innej niż "swej" osoby, tak więc wprowadzenie w błąd co do tych danych dotyczących innej osoby na podstawie tego przepisu jest bezkarne. Przepis § 2 penalizuje natomiast nieudzielanie organowi, o którym mowa w § 1, wiadomości lub dokumentów odnośnie do okoliczności wskazanych w tymże § 1. O nieudzieleniu można tu mówić jedynie, gdy: - sprawca ma dokumenty przy sobie, a mimo to nie udostępnia ich żądającemu go organowi; - nieudzielanie wiadomości to odmowa podania danych wskazanych w § 1.

2. Organami państwowymi uprawnionymi do legitymowania z mocy ustawy są m.in.: a) Policja na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 43, poz. 277 z późn. zm.) i ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.); b) Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencja Wywiadu na podstawie ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.); c) Straż Graniczna na podstawie ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 234, poz. 1997 z późn. zm.); d) Służba Więzienna na podstawie ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 207, poz. 1761 z późn. zm.); e) Żandarmeria Wojskowa na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (Dz. U. Nr 123, poz. 1353 z późn. zm.).

Przepis § 1 mówiąc o wprowadzeniu w błąd organu państwowego nie ogranicza jednak zachowania sprawcy tylko do organu upoważnionego do legitymowania, ale odnosi do to każdego organu, przed którym podaje się swoje dane osobowe. Ma więc zastosowanie w razie wprowadzenia w błąd np. urzędu administracji, skarbowego, celnego, sądu czy prokuratury. Ich upoważnienie do żądania podania danych osobowych wynika też z ustaw, np. z k.p.a., k.p.c. czy k.p.k.

3. Ponadto karalne jest wprowadzenie w błąd, niebędących co prawda, organami państwowymi, ale instytucjami uprawnionymi do legitymowania osób, tyle że w określonych warunkach, którymi na mocy ustaw są m.in.: a) Straż Leśna na mocy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach z dnia 28 września 1991 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.); b) Państwowa Straż Łowiecka na mocy ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.); c) Państwowa Straż Rybacka na mocy ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471 z późn. zm.); d) Straże Gminne (miejskie) na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779 z późn. zm.); e) Służby porządkowe organizatora imprezy masowej, w tym pracownikom agencji ochrony, którzy na widocznym miejscu posiadają identyfikator na mocy ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504).

4. Odpowiedzialność za czyn z art. 65 ustawodawca wiąże z ustawowym uprawnieniem do żądania podania swych danych osobowych lub do legitymowania przysługującym określonemu organowi państwowemu lub instytucji, co jest zgodne z treścią art. 51 Konstytucji RP z 1997 r. stanowiącym, iż nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczącej jego osoby. W takim przypadku sprawca popełnia wykroczenie z analizowanego przepisu jedynie wówczas, gdy władza publiczna domaga się ujawnienia danych dotyczących osoby wyłącznie w sytuacjach określonych w ustawach. Jednocześnie oznacza to, że osoba nie ponosi odpowiedzialności za udzielenie nieprawdziwych danych w sytuacjach, gdy ustawa tego nie przewiduje (np. podanie nieprawdziwych danych strażnikowi łowickiemu w przypadku legitymowania złodzieja sklepowego).

5. Jest kwestią dyskusyjną sprawa dotycząca przypadku, w którym funkcjonariusz organu państwowego lub upoważnionej do legitymowania instytucji żąda podania wskazanych w przepisie danych osobowych w sytuacji, gdy nie ma do tego podstawy prawnej. Czy wówczas dezinformacja organu jest, czy też nie jest wykroczeniem z art. 65. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, ale wydaje się, że skoro art. 51 Konstytucji RP stanowi, że obywatel może podać swe dane osobowe tylko w przypadku, gdy ustawa tak stanowi, to w przypadku, gdy występuje brak podstawy prawnej, może on odmówić podania danych osobowych bez konsekwencji prawnych. Natomiast gdyby jednak zdecydował się na podanie zafałszowanych danych osobowych, wówczas zachowanie takie należałoby uznać za naruszenie komentowanego przepisu.

6. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazywano m.in., że nie stanowi przestępstwa z art. 270 § 1 k.k., lecz wykroczenie z art. 65 § 1, podanie nieprawdziwych danych do protokółu przesłuchania, a następnie podpisanie się w nim nieprawdziwym nazwiskiem - zob. wyr. SN z dnia 17 września 2002 r., IV KK 240/02 (LEX nr 74386), z dnia 14 września 2004 r., IV KK 137/04 (LEX nr 137753) czy z dnia 20 kwietnia 2005 r., III KK 190/04 (OSN Prok. i Prawo 2005, nr 11, poz. 9). Jednak były w tej kwestii i inne orzeczenia (zob. np. wyr. SN z dnia 9 lutego 2004 r., V KK 194/03, OSNKW 2004, nr 4 poz. 62) i ostatecznie w uchwale z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 2/05 (OSNKW 2005, nr 3 poz. 25) Sąd Najwyższy uznał, że zachowanie takie jest przestępstwem z art. 270 § 1 k.k., a nie wykroczeniem z art. 65 § 1 k.w. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się natomiast, że stanowi wykroczenie z art. 65 § 2 odmowa podania, wbrew wymogom art. 78 ust. 1 Prawa o ruchu drogowym, informacji o osobie używającej pojazdu przez jego właściciela - zob. uchwałę SN z dnia 30 listopada 2004 r., I KZP 26/04 (OSNKW 2004, nr 11-12, poz. 102).

7. Czyn z art. 65 jest wykroczeniem powszechnym, więc może je popełnić każdy, kto ukończył 17 lat (zob. uwagi do art. 8). W obu przypadkach określonych w § 1 i 2 działanie sprawcy polega na świadomym wprowadzeniu w błąd, które może przybrać formę działania lub zaniechania. Wykroczenie to można popełnić jedynie umyślnie w zamiarze bezpośrednim, a czyn z § 2 - także w zamiarze ewentualnym. Nie ma przy tym znaczenia, czy organ publiczny dały wiarę przekazanym danym, czy też nie; jest to więc wykroczenie o charakterze formalnym - bezskutkowe.

Art. 66. Fałszywy alarm

1. Celem działania sprawcy wykroczenia z art. 66 § 1 jest wywołanie niepotrzebnych czynności ze strony instytucji użyteczności publicznej albo innego organu ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia. Przepis chroni w ten sposób prawidłowość funkcjonowania instytucji lub organów wskazanych w dyspozycji analizowanego artykułu.

2. Zachowanie się sprawcy komentowanego wykroczenia będzie polegało na świadomym wprowadzaniu w błąd instytucji lub organu wskazanych w dyspozycji przepisu przez przykładowo podany tam fałszywy alarm czy nieprawdziwą informację, ale również w każdy inny sposób. Nie będzie więc ponosiła odpowiedzialności osoba, która co prawda podała fałszywą, nieprawdziwą informację, ale działała w dobrej wierze, czyli w przekonaniu, że informacja, której udzielił, jest prawdziwa. Dla zaistnienia odpowiedzialności z art. 66 § 1 wystarczy samo podanie fałszywej informacji, a bez znaczenia przy kwalifikacji prawnej w tym przypadku jest realizacja jakichkolwiek działań, ze strony instytucji i organów, podjętych na podstawie tejże informacji.

3. Użyte w treści przepisu określenie "ze złośliwości lub swawoli" należy pojmować jako spowodowanie przez sprawcę w sposób umyślny, według własnej woli, przy nieliczeniu się z nikim i niczym, niekorzystnego biegu rzeczy, w postaci chęci wywołania niepotrzebnych działań ze strony instytucji użyteczności publicznej albo innego organu ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia. W tym przypadku chodzi więc głównie o pobudki i motywy działania, o psychiczne podłoże zachowania sprawcy czy też pewne dodatkowe cechy osobowe występujące w jego psychice, a nie o osobę, instytucję czy organ, przeciwko którym było skierowane działanie sprawcy komentowanego wykroczenia.

4. Wywołanie niepotrzebnej czynności na podstawie fałszywego alarmu, informacji lub w jakikolwiek inny sposób, to spowodowanie niezbędnego, nieodzownego, koniecznego działania, w tym przypadku organu czy instytucji, jakie zostałoby podjęte, zgodnie z ich kompetencjami, w przypadku rzeczywistego zdarzenia, np. wezwanie oddziału Straży Pożarnej do nieistniejącego pożaru czy karetki Pogotowia Ratunkowego do zdrowej osoby niewymagającej pomocy medycznej.

5. Użyte w dyspozycji art. 66 § 1 określenie "wprowadzenie w błąd" to spowodowanie takiego wrażenia, przeświadczenia u powiadamianego przedstawiciela instytucji czy innego organu, z którego wynikałaby konieczność podjęcia kompetentnych działań, takich jak przy rzeczywiście zaistniałym zdarzeniu. Wyliczenie sposobów wprowadzenia w błąd ma charakter przykładowy i zostały one podane jako fałszywy alarm i fałszywa informacja, o czym świadczy dodanie określenia "lub innym sposobem". Możemy więc tu mieć do czynienia z każdym działaniem, zachowaniem, które ma spowodować przekonanie o prawdziwości zgłaszanego zdarzenia u przedstawiciela instytucji użyteczności publicznej albo innego organu ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia.

6. Instytucjami użyteczności publicznej są wszystkie instytucje, które swoim zakresem funkcjonowania obejmują zaspokajanie różnego rodzaju potrzeb ludności, w tym i pomocy w sytuacjach zagrożenia, a jednocześnie swoim zasięgiem działania obejmują większy, nieokreślony krąg osób, np. pogotowie ratunkowe, straż pożarna pogotowie energetyczne, gazowe czy wodno-kanalizacyjne, transport zbiorowy, poczta itp.

Natomiast organami ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego będą te, których zakres funkcjonowania i zadania, we wskazanych zakresach, wynikają z przepisów prawa. W zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego, np. Policja, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna, a w zakresie porządku - np. Straż Miejska, Straż Leśna, Straż Łowiecka itp.

7. Artykuł 66 § 2 przewiduje możliwość zastosowania jednego z środków karnych w postaci nawiązki do wysokości 1000 zł. Warunkiem jej orzeczenia jest wywołanie, fałszywym alarmem informacją lub innym sposobem, niepotrzebnej czynności po stronie instytucji lub organu wskazanego w dyspozycji komentowanego przepisu.

8. Wykroczenie z art. 66 § 1 ma charakter powszechny, za jego popełnienie może więc odpowiadać każdy i jednocześnie formalne, czyli niewymagające żadnego skutku w postaci spowodowania niepotrzebnych czynności ze strony instytucji lub organu wskazanych w dyspozycji przepisu. Użycie w treści przepisu określenia "chcąc" wskazuje, że czyn wyczerpujący znamiona komentowanego wykroczenia można popełnić tylko poprzez działanie umyślne i to w zamiarze bezpośrednim. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 września 2005 r., III KK 155/05 (KZS 2006, nr 6, poz. 69), zasadnie zatem stwierdził, że wykroczenie to można popełnić tylko umyślnie, "wymagane jest bowiem stwierdzenie złośliwości lub swawoli przy wprowadzeniu w błąd oraz chęci wywołania niepotrzebnej czynności. Wprowadzenie w błąd jest akcją celową, a więc odpowiedzialność jest ograniczona do działań cum dolo directo ".

9. W przypadku gdyby działanie sprawcy wykroczenia obejmowało wprowadzenie w błąd osoby, a nie instytucji czy organu wskazanego w dyspozycji art. 66 § 1, wówczas będzie on odpowiadał za wykroczenie z art. 107, pod warunkiem że sprawca czyni to w celu jej niepokojenia. Natomiast gdyby fałszywy alarm lub informacja, o jakich mowa w art. 66, wywołały zagrożenie dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w znacznych rozmiarach, wówczas czyn taki będzie stanowił przestępstwo z art. 165 § 1 pkt 5 k.k. Wtedy odpowiedzialność z art. 66 § 1 zostanie wyłączona na mocy art. 10 k.w. (zob. uwagi do art. 10).

Art. 67. Uszkodzenie ogłoszenia

1. Obecną treść przepisowi nadała nowela z 1998 r. poszerzając jego działanie w § 1 także wobec zachowań przeciwko instytucjom samorządowym, a w § 2 wobec wszelkich wskazanych w nim instytucji, a nie jedynie państwowych, jak miało to miejsce do chwili tej zmiany (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 43-44).

Przedmiotem ochrony wykroczenia opisanego w art. 67 jest z jednej strony samo ogłoszenie, afisz, lub plakat, z drugiej strony możliwość zapoznania się z ich treścią przez nieokreśloną liczbę ludzi. Zachowanie się sprawcy komentowanego wykroczenia polega na umyślnym działaniu polegającym na uszkodzeniu lub usunięciu, albo też w inny sposób uniemożliwieniu zaznajomienia się z treścią ogłoszenia wystawionego przez instytucję państwową, samorządową albo organizację społeczną (dyspozycja § 1), albo też ogłoszenia, afisza lub plakatu wystawionego publicznie przez instytucję artystyczną, rozrywkową lub sportową (dyspozycja § 2). Dla bytu analizowanego wykroczenia istotne jest, aby ogłoszenie, afisz czy też plakat, wystawiane przez organizacje określone w dyspozycjach § 1 i 2, miało miejsce publicznie, a więc w miejscach ogólnie dostępnych dla nieokreślonej liczby osób (zob. uwagi do art. 49).

2. Zabronione w dyspozycji art. 67 § 1 zachowanie sprawcy tego wykroczenia dotyczyć musi instytucji państwowej, samorządowej albo organizacji społecznej - zob. uwagi do art. 47 § 4. Natomiast zachowanie sprawcy opisane w treści § 2 analizowanego artykułu dotyczy ogłoszenia, afisza lub plakatu wystawionego przez instytucję artystyczną, rozrywkową lub sportową.

Zgodnie z treścią ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 z późn. zm.), działalność kulturalną mogą prowadzić osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: teatry, opery, operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury, ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych dziedzinach kultury. Ponadto ministrowie oraz kierownicy urzędów centralnych organizują działalność kulturalną, tworząc państwowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Również jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury, dla których prowadzenie takiej działalności jest podstawowym celem statutowym. Prowadzenie działalności kulturalnej jest zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego o charakterze obowiązkowym.

Natomiast ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 226, poz. 1675 z późn. zm.) określa zasady działalności w sferze kultury fizycznej, a także zadania organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, klubów sportowych oraz innych podmiotów w zakresie zapewnienia prawidłowej realizacji procesu wychowania fizycznego, uprawiania sportu i rekreacji ruchowej oraz prowadzenia rehabilitacji ruchowej. Jednostki samorządu terytorialnego realizują zadania w zakresie kultury fizycznej jako zadania własne. Podstawową jednostką organizacyjną realizującą cele i zadania w zakresie kultury fizycznej jest klub sportowy. Klub sportowy może działać jako osoba prawna utworzona na podstawie odrębnych przepisów albo jako osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.

3. Z treści art. 67 jednoznacznie wynika, że zabronione zachowanie sprawcy wskazanych wykroczeń będzie dotyczyło jedynie uszkadzania, niszczenia lub w inny sposób czynienia nieczytelnym ogłoszenia, afisza lub plakatu wystawionego jedynie przez instytucje i organizacje wymienione w dyspozycji przepisu, ale nie będzie już bezprawnym zachowanie takie postępowanie w przypadku innych ogłoszeń itd., np. osoby prywatnej czy innej organizacji.

4. Dyspozycja komentowanego przepisu przewiduje dwie formy zachowania sprawcy wykroczenia, czyli uszkodzenie lub usunięcie. Polegają one na częściowym zniszczeniu, naruszeniu, nadwyrężeniu poprzez np. zamalowanie, zaklejenie jego części, częściowym zdarciu go, dopisanie jakiejkolwiek treści lub dorysowanie czegokolwiek doszczętnym zniszczeniu lub dewastacji poprzez np. całkowite zamalowanie, zaklejenie, zdarcie itp. działanie. Ponadto ustawodawca, oprócz wskazanych zachowań, dopuszcza również działanie w inny sposób uniemożliwiający zapoznanie się z afiszem lub plakatem; trwale nastąpi to np. poprzez takie zastawienie gabloty z nimi, aby była ona niewidoczna, zasłonięta albo wyłączenie jej oświetlenia itp. Dla zaistnienia przedmiotowego wykroczenia istotne jest, aby wskazane zachowania sprawcy, sposoby jego działania, doprowadziły do uczynienia nieczytelnym lub co najmniej uniemożliwiającym zapoznanie się z treścią ogłoszenia, afiszu lub plakatu wystawionego przez instytucje lub organizacje wskazane w dyspozycjach § 1 i 2 analizowanego artykułu.

5. Odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia z art. 67 § 1 i 2 będzie miała miejsce jedynie wówczas, gdy nastąpi działanie sprawcy, chociażby na jeden ze sposobów podanych w dyspozycji przepisów, ale tylko umyślne i to w zamiarze bezpośrednim. Oba komentowane wykroczenia z art. 67 mają charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić każdy, a dla ich bytu musi zaistnieć skutek będący wynikiem działania sprawcy wykroczenia. Przy rozpatrywaniu kwalifikacji prawnej czynu popełnionego przez sprawcę komentowanych wykroczeń należy zwrócić uwagę na ewentualny chuligański charakter czynu (zob. uwagi do art. 47 § 5).

Art. 68. Bezprawny wyrób pieczęci

1. Przedmiotem ochrony art. 68 jest legalność wyrobu, wydawania oraz wyłączność posiadania, zamawiania i nabywania pieczęci, godła lub znaku instytucji państwowej samorządowej, albo organizacji społecznej.

2. Bezprawność zachowania się sprawcy wykroczenia z art. 68 § 1 będzie polegała na wyrabianiu pieczęci, godła lub znaku instytucji państwowej, samorządowej, albo organizacji społecznej bez wymaganego w takich przypadkach właściwego zamówienia. Właściwego, a więc odpowiedniego, wydanego na piśmie, z podpisami i pieczęciami pochodzącymi od uprawnionej do posługiwania się nimi instytucji lub organizacji wskazanej w treści przepisu lub ich organów nadrzędnych. Na podstawie podobnego w formie pisemnego upoważnienia powinien nastąpić ich odbiór. Odpowiedzialności za popełnione wykroczenie będzie więc podlegała nie tylko osoba, która bezpośrednio wykonała przedmioty wskazane w dyspozycji analizowanego przepisu bez właściwego zamówienia, ale i osoba, która co prawda otrzymała zamówienie, tyle że było ono niewłaściwe, np. podpisane przez nieupoważnioną osobę lub w ogóle przez osobę niereprezentującą danej instytucji, a także osoba, która była ich prawnym posiadaczem, jeżeli wydała je innej nieuprawnionej do tego osobie, np. przedmioty wykonano na podstawie właściwego zamówienia, ale wydano je osobie do tego nieupoważnionej. Dla zaistnienia tego wykroczenia istotne jest, aby jego sprawca postąpił chociażby w jeden ze wskazanych w treści przepisu sposobów zachowania.

3. Zgodnie z art. 68 § 2 zachowanie się sprawcy tego wykroczenia będzie polegało na bezprawnym posiadaniu, zamawianiu lub nabywaniu tylko pieczęci instytucji państwowej, samorządowej albo organizacji społecznej. Zatem, jeżeli wskazane czynności będą dotyczyły pozostałych przedmiotów, czyli godła lub znaku instytucji lub organizacji opisanych w dyspozycji przepisu, to nie będą one niosły ze sobą odpowiedzialności za wykroczenie określone w komentowanym przepisie.

4. Zgodnie z ustawą z dnia 31 stycznia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej oraz o pieczęciach państwowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 235, poz. 2000 z późn. zm.) pieczęcią Rzeczypospolitej Polskiej jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła średnicy 77 mm, zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis "Rzeczpospolita Polska". Natomiast Pieczęcią Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła średnicy 62 mm, zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis "Sejm Rzeczypospolitej Polskiej", zaś Pieczęcią Senatu Rzeczypospolitej Polskiej jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła średnicy 62 mm, zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis "Senat Rzeczypospolitej Polskiej". Pieczęcią Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła średnicy 62 mm, zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis "Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej". Urzędową pieczęcią jest metalowa, tłoczona pieczęć okrągła zawierająca pośrodku wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, a w otoku napis odpowiadający nazwie podmiotu uprawnionego do używania urzędowej pieczęci. Urzędową pieczęcią gminy, powiatu, samorządu województwa lub związku jednostek samorządu terytorialnego może być również pieczęć, zawierająca pośrodku, zamiast wizerunku orła ustalonego dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, odpowiednio herb gminy, powiatu lub województwa. Odcisk pieczęci z herbem nie może być umieszczany na dokumentach urzędowych w sprawach z zakresu administracji rządowej.

Urzędowej pieczęci używają podmioty, upoważnione na mocy wskazanej w uw. 4 ustawy, i są nimi:

1) organy władzy państwowej;

2) organy administracji rządowej;

3) gminy, związki międzygminne oraz ich organy;

4) powiaty, związki powiatów oraz ich organy;

5) samorządy województw oraz ich organy;

6) sądy, prokuratury i komornicy sądowi;

7) samorządowe kolegia odwoławcze;

8) regionalne izby obrachunkowe;

9) jednostki organizacyjne Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

10) jednostki organizacyjne Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej i Obrony Cywilnej Kraju;

11) jednostki organizacyjne Służby Więziennej;

12) szkoły publiczne, szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych, państwowe szkoły wyższe, niepaństwowe szkoły wyższe;

13) inne podmioty, jeżeli przepisy szczególne uprawniają je do używania wizerunku orła.

Z kolei godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego ze złotą koroną na głowie zwróconej w prawo, z rozwiniętymi skrzydłami, z dziobem i szponami złotymi, umieszczony w czerwonym polu tarczy. Wzór godła Rzeczypospolitej Polskiej zawiera załącznik nr 1 do ustawy z 1980 r. Urzędowa tablica z godłem ma kształt owalny w układzie pionowym, obwódkę biało-czerwoną i tło szare, na którym znajduje się godło Rzeczypospolitej Polskiej. Urzędowa tablica z napisem jest prostokątna w układzie poziomym, ma tło czerwone, a litery napisu białe. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 grudnia 1955 r. w sprawie tablic i pieczęci urzędowych (Dz. U. Nr 47, poz. 316 z późn. zm.) wymiary tablic z godłem wynoszą: dla organów naczelnych, Najwyższej Izby Kontroli, Sądu Najwyższego, Prokuratury Generalnej i urzędów centralnych - 60 cm na 48 cm, dla wszystkich innych jednostek organizacyjnych - 50 cm na 40 cm. Wymiary tablic z napisem zależą od wysokości liter i długości napisu. Stosunek szerokości tablicy z napisem do jej długości wynosi 1:3. Wysokość liter napisu wynosi dla wszystkich jednostek organizacyjnych 5 cm. Ze względu na długość nazwy można w napisie użyć nazwy skróconej lub liter mniejszych dla części napisu mającej mniejsze znaczenie. Wielkość liter napisu oraz barwy, kształt, wymiary i wzajemny układ tablicy urzędów i instytucji państwowych za granicą mogą być odmienne od określonych w niniejszym rozporządzeniu. Umieszczenie wizerunku orła i napisu może być przystosowane do szczególnych właściwości architektonicznych budynku. Właściwy organ naczelny może zarządzić używanie przez podległe organy wykonawcze i pomocnicze zakłady, placówki oraz przedsiębiorstwa zamiast wizerunku orła innej odznaki. Wspomniane rozporządzenie reguluje również kwestie związane z pieczęciami państwowymi. Na podstawie przepisów do wyrobu pieczęci państwowych uprawniona jest wyłącznie Mennica Państwowa. Natomiast do wyrobu pieczęci urzędowych gmin, związków komunalnych i sejmików samorządowych zawierających herb gminy lub województwa są upoważnione również wyspecjalizowane podmioty gospodarcze inne niż Mennica Państwowa.

Zamówienia na pieczęcie urzędowe kierują do Mennicy Państwowej:

1) organy władzy, naczelne i centralne organy administracji państwowej oraz wojewodowie - bezpośrednio;

2) inne organy administracji rządowej w zależności od podporządkowania - za pośrednictwem organów naczelnych, centralnych lub wojewódzkich;

3) gminy, związki komunalne i sejmiki samorządowe oraz ich organy - bezpośrednio;

4) sądy, prokuratura, państwowe biura notarialne, notariusze i komornicy sądowi - za pośrednictwem Ministerstwa Sprawiedliwości;

5) szkoły - za pośrednictwem wojewodów lub innych organów sprawujących nad nimi nadzór;

6) inne jednostki organizacyjne - za pośrednictwem upoważnionych do zamawiania pieczęci urzędowych właściwych im organów państwowych lub samorządowych.

Organy naczelne, o których mowa w ust. 1, 5, 6, mogą przekazać uprawnienie do zamawiania pieczęci urzędowych bezpośrednio podległym jednostkom organizacyjnym na ich własne potrzeby, jak i na użytek jednostek im podległych. O przekazaniu tych uprawnień należy zawiadomić Mennicę Państwową. Jednostka organizacyjna uprawniona do zamawiania pieczęci urzędowych bezpośrednio do swojego użytku lub do użytku podległej jednostki organizacyjnej rozstrzyga o potrzebie i celowości zamówienia. Zamówienie pieczęci urzędowej w Mennicy Państwowej może być dokonane tylko na piśmie. Pismo zamawiające powinno być podpisane przez kierownika zamawiającej jednostki organizacyjnej lub pracownika przez niego wyznaczonego i wskazywać osobę upoważnioną do odbioru wykonanej pieczęci z podaniem nazwiska, imienia i numeru legitymacji pracowniczej tej osoby albo dokładny adres, pod który wykonana pieczęć ma być przesłana jako polecona przesyłka pocztowa. Zamówienie większej liczby egzemplarzy pieczęci urzędowej tego samego rodzaju jest dopuszczalne tylko w przypadkach uzasadnionych wielkością jednostki organizacyjnej, warunkami rozmieszczenia jej biur lub wymaganiami organizacji pracy. Mennica Państwowa opatruje każdy wtórnik pieczęci kolejną numeracją rozpoznawczą stosownie do treści zamówienia. Wykonaną pieczęć wydaje Mennica Państwowa ściśle według wskazań zawartych w zamówieniu, zachowując odbitki wydanej pieczęci oraz potwierdzenie odbioru pieczęci. Jest ona ponadto obowiązana prowadzić księgę zamówień i przechowywać ją wraz z wszystkimi dokumentami dotyczącymi zamówień.

5. Zgodnie z treścią art. 68 § 3 w przypadku popełnienia wykroczenia określonego w § 1 komentowanego przepisu sąd obligatoryjnie orzeka przepadek pieczęci, godła lub znaku, a w rezultacie stwierdzenia wykroczenia z § 2 - pieczęci.

6. W przypadku wyrobu przedmiotów określonych w dyspozycji art. 68 § 1 bez właściwego zamówienia wykroczenie, ma charakter powszechny, a więc sprawcą może być każdy, to samo dotyczy cyny określonego w § 2. Natomiast w przypadku wydania przedmiotów, o jakich mowa w § 1, osobie nieuprawnionej do odbioru (§ 1 in fine), będziemy mieli do czynienia z podmiotem indywidualnym, ponieważ będzie to osoba posiadająca zezwolenie na prowadzenie tego typu działalności, np. pracownik Mennicy Państwowej. Wykroczenia z art. 68 § 1 i 2 mają charakter formalny i można je popełnić tak umyślnie, jak i nieumyślnie.

7. Należy zaznaczyć, że nie należy kwalifikować czynu z art. 68 § 1 lub 2 w przypadkach, gdy opisane w dyspozycji tych przepisów zachowanie sprawcy, ma na celu przygotowanie lub już dokonanie sfałszowania dokumentu, czyny takie stanowią bowiem przestępstwo określone w art. 270 k.k.

Art. 69. Niszczenie znaku organu państwowego

1. Przedmiotem ochrony art. 69 są z jednej strony znaki umieszczone przez organ państwowy w celu stwierdzenia tożsamości przedmiotu, zamknięcia go lub poddania rozporządzeniu władzy, z drugiej zaś - możliwość zapoznania się z ich treścią przez osoby zainteresowane.

2. Działanie sprawcy będzie skutkowało odpowiedzialnością z komentowanego przepisu, gdy będzie skierowane przeciwko każdemu rodzajowi znaków umieszczonych na różnego rodzaju przedmiotach, nałożonych w ramach wykonywania obowiązków służbowych, przez przedstawiciela organu państwowego upoważnionego do wykonania tejże czynności, np. przez funkcjonariusza Policji w przypadku zabezpieczenia miejsca zdarzenia czy dokonywaniu tymczasowego zajęcia przez komornika.

3. Czynności określające zachowanie sprawcy komentowanego wykroczenia, polegają na fizycznym spowodowaniu bezskuteczności znaków nałożonych na różnego rodzaju przedmioty przez podmioty wskazane w dyspozycji art. 69. Będą one polegały tu na: - niszczeniu, czyli zdarciu, zamazaniu, przekreśleniu powodującym jego nieczytelność, przekształceniu znaku w inny przedmiot lub innym fizycznym unicestwieniu znaku, w taki sposób, aby stracił nadane mu wcześniej właściwości pierwotne; - uszkadzaniu, czyli również fizycznym naruszeniu, nadwyrężeniu, popsuciu, jednak w taki sposób, by znak nie stracił swego pierwotnego znaczenia; - usuwaniu, czyli na fizycznym zabraniu go z przedmiotu, miejsca, na którym go pierwotnie umieszczono; - inny sposób, czyli inaczej każdy rodzaj oddziałania na znak powodujący jego nieczytelność, a co za tym idzie - bezskuteczność, np. przysłonięcie, zastawienie, zamaskowanie itp.

Wskazane sposoby działania sprawcy polegające na pozbawieniu przedmiotu oznaczenia lub czynienia znaku bezskutecznym, muszą mieć na celu unicestwienie skutków danej czynności prawnej wykonywany przez uprawnionego przedstawiciela organu państwowego np. postępowania egzekucyjnego. Dla zaistnienia wykroczenia z art. 69 istotne jest, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze wskazanych sposobów, bezprawnego zachowania, określonego w dyspozycji analizowanego przepisu.

4. W przypadku takiego zachowania się, które co prawda spowodowało fizyczne uszkodzenie znaku, ale w sposób, który nie spowodował jego nieczytelności i znak nie stracił swego pierwotnego znaczenia, czyn będzie miał charakter neutralny, czyli osoba ta nie będzie podlegała odpowiedzialności z komentowanego przepisu. Nawet wówczas, gdyby zdarzenie miało charakter usiłowania zniszczenia znaku, gdyż w art. 69 brak jest podstawy do pociągnięcia do odpowiedzialności za usiłowanie dokonania tego wykroczenia (zob. uwagi do art. 11). Również nie poniesie odpowiedzialności z komentowanego przepisu osoba, która co prawda uczyniła bezskutecznym znak np. probierczy, numer WIN samochodu itp., ale nałożony przez inny organ lub instytucję, niż wskazane w dyspozycji art. 69. Nie wyklucza to jednak jej odpowiedzialności na podstawie innych przepisów karnych.

5. Użyte przez ustawodawcę w dyspozycji art. 69 określenia "w celu" stwierdzenia tożsamości przedmiotu, zamknięcia go lub poddania rozporządzeniu władzy, odpowiednio oznaczają: - stwierdzenie tożsamości przedmiotu, to takie jego oznaczenie, które nie budzi wątpliwości co do jego tożsamości, nazwy, rodzaju, gatunku, czy jakiejkolwiek wątpliwości przy jego identyfikacji; - zamknięcie przedmiotu, czyli zabezpieczenie go przed działaniem osób nieupoważnionych, które polega np. na nałożeniu paska papieru z pieczęcią, plomby, rozciągnięciu taśmy z odpowiednimi oznaczeniami itp.; - poddanie przedmiotu rozporządzeniu władzy, polega na zabezpieczeniu przedmiotu do dyspozycji organu państwowego, np. dowód rzeczowy zabezpieczony przez funkcjonariuszy Policji czy zajęcie przedmiotu w ramach postępowania egzekucyjnego.

6. Dla bytu analizowanego wykroczenia nie jest istotne, czy sprawcą jest właściciel przedmiotu, na którym umieszczono znak, czy też inna postronna, nieuprawniona osoba albo też np. osoba, według której decyzja o nałożeniu znaku została wydana niesłusznie, zainteresowanemu bowiem przysługuje wówczas prawo do zaskarżenia decyzji, a jeżeli jest ona niezaskarżalna, to prawo do złożenia prośby o jej uchylenie lub prawo do złożenia skargi, ale nie samowolne jakiekolwiek zachowanie wyczerpujące znamiona określone w dyspozycji art. 69.

7. Komentowane wykroczenie ma charakter powszechny, a więc może je popełnić każdy, a zachowanie sprawcy może mieć tylko charakter działania umyślnego, ale zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak i ewentualnym. Wykroczenie to ma charakter materialny. Ponadto zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178), za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność może ponieść również nieletni.

8. Jeżeli zamiarem sprawcy wykroczenia z art. 69 było utrudnienie lub udaremnienie postępowania karnego, to czyn taki będzie stanowił przestępstwo z art. 239 k.k., a jeżeli celem działania było utrudnianie egzekucji, będziemy mieli do czynienia z przestępstwem z art. 300 § 2 k.k. W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia z jednoczynowym zbiegiem przestępstwa i wykroczenia, kiedy to problem orzekania rozstrzyga się zgodnie z regułami zawartymi w art. 10 (zob. uwagi do art. 10).

Rozdział X

Wybrana literatura

S. Akoliński, Nietrzeźwość zawodowa i jej skutki, ZW 1975, nr 1; C. Bareja, Zwalczanie wykroczeń pożarowych w świetle nowej kodyfikacji, ZW 1972, nr 1; M. Bojarski, Wykroczenie z art. 70 § 2 k.w., ZW 1990, nr 1; S. Bułaciński, Niezachowanie środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia (Art. 77 w teorii i praktyce), ZW 1980, nr 2; A. Gubiński, Czy możliwy jest zbieg wykroczeń z art. 87 § 1 i art. 70 § 2 k.w.?, ZW 1985, nr 1; B. Kurzypa, Ustawa o ochronie przeciwpożarowej z komentarzem, Kraków-Tarnobrzeg 2008; J. Lewiński, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ZW 1983, nr 1; M. Mozgawa, Prawnokarna ochrona zwierząt , Lublin 2001; M. Radecki, Wykroczenia narażenia życia i zdrowia człowieka na niebezpieczeństwa, ZW 1976, nr 1; M. Radecki, Naruszenie obowiązku trzeźwości w prawie wykroczeń, ZW 1983, nr 6;M. Radecki, Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, Warszawa 1996; B. Sygit, Wykroczenia pożarowe, Problemy Praworządności 1981, nr 3; J. Warylewski, Kontratypy wiosenne, Pal. 1999, nr 7-8 oraz podręczniki i komentarze do rozdziału I.

Art. 70. Czynności osób niezdolnych

1. Przedmiotem ochrony określonym w art. 70 § 1 jest bezpieczeństwo osób w tym przypadku zagrożone wykonaniem czynności, których nieumiejętna realizacja może grozić tego typu następstwami.

2. Komentowany przepis statuuje wykroczenie polegające na niezdolności do wykonania czynności bądź której nieumiejętne wykonanie może spowodować lub wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka. Jednocześnie w treści przepisu brak jest definicji tychże czynności. Należy zatem przyjąć, że analizowany przepis obejmuje nie tylko te czynności, które wymagają określonych umiejętności zawodowych, np. przy naprawie i remoncie trakcji elektrycznych, ale również takie, które ich nie wymagają, ale za to wymagają doświadczenia i praktyki, np. obsługa zwierząt gospodarskich. Istotne jest tu więc, aby cechę wywołującą, stanowiącą o niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka, ustalić w każdym rozpatrywanym przypadku. Pewną wskazówkę w tym względzie może stanowić wydane na podstawie art. 210 § 6 k.p. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, gdzie w załączniku enumeratywnie wyliczono prace, których nieumiejętne wykonanie może bezwątpienia wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka (Dz. U. Nr 62, poz. 287). Zgodnie z jego treścią: - prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych; - prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych; - prace przy obsłudze układnic magazynowych; - prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych; - prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych; - prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych z czynnościami wyburzeniowymi; - prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych; - prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych przy wprowadzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi ręcznych; - prace drużyn trakcyjnych oraz maszynistów - operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych; - prace nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei; - prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów; - prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych; - prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć; - prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających pełnemu dozorowi technicznemu; - prace przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem. Prace przy materiałach łatwopalnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych; - prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu i stosowaniu materiałów wybuchowych i samozapalnych; - prace badawcze, doświadczalne i technologiczne, związane bezpośrednio z eksploatacją oraz obsługą ruchu reaktorów jądrowych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcji źródeł promieniotwórczych; - prace z otwartymi źródłami promieniotwórczymi w pracowniach klasy I i II; - prace związane ze stosowaniem promieniowania jonizującego do celów diagnostycznych i terapeutycznych w zakładach opieki zdrowotnej, z wyjątkiem przypadków dotyczących ratowania życia ludzkiego; - prace doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji; - prace remontowo-konserwacyjne przy amunicji i jej konfekcjonowaniu; - prace związane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych; - prace maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych - w podziemnych zakładach górniczych; - prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawowych - w odkrywkowych zakładach górniczych; - prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcy agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu - w zakładach górniczych wydobywających kopaliny metodą otworów wiertniczych i w zakładach wykonujących prace geologiczne; - prace pilota morskiego; - prace przy obsłudze znaków nawigacyjnych na wodzie; - prace przy technicznej obsłudze wodowania statków; - prace na wysokości na masztach i wieżach antenowych; - prace na wiaduktach i mostach; - prace pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego i skoczka spadochronowego zawodowego; - prace nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie; - prace kontrolera ruchu lotniczego; - prace kaskadera filmowego; - prace treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.

3. Sprawca za czyn z § 1 odpowiada wówczas, gdy:

a) sam niezdolny do jej wykonania przystępuje do czynności, której niewłaściwe wykonanie może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka. Użyte przez ustawodawcę określenia wskazują w tym przypadku, że chodzi tu o czynności, które same w sobie niebezpieczne nie są, ale ich nieumiejętne, niewłaściwe wykonanie może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka. Niezdolność do wykonania tejże czynności może wynikać z różnych przyczyn, które mogą mieć charakter stały lub czasowy, albo też wynikać ze stanu zdrowia lub braku kwalifikacji czy też doświadczenia. Ważne jest, aby niezdolność ta wystąpiła właśnie w chwili, gdy sprawca rozpoczął podjął wykonywanie czynności mogącej wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Wykroczenie to w omawianym aspekcie może popełnić każdy, kto sam podejmuje czynność mimo niezdolności do jej wykonania i to w sposób tak umyślny, jak i nieumyślny. Przy czym warunkiem odpowiedzialności jest tu co najmniej minimalne przeświadczenie sprawcy, które mógł i powinien on przewidzieć, co do swej niezdolności do bezpiecznego wykonania tejże czynności;

b) porucza on wykonanie czynności grożącej niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia człowieka osobie w ogóle niezdolnej do jej wykonania. Poruczenie wykonania, czyli powierzenie, wydanie polecenia, oddanie w czyjeś ręce. Z treści analizowanego przepisu wynika jednoznacznie, że ustawodawca przewidział tu odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia zarówno dla osoby, która poruczyła wykonanie czynności, jak i dla osoby, która pomimo niezdolności do jej wykonania przystąpiła do jej wykonania, czyli ją przedsiębrała. Wykroczenie w tej sytuacji może popełnić podmiot indywidualny, czyli osoba uprawniona do wydawania poleceń np. z mocy zakresu czynności czy sprawowanej funkcji. Można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. W tym drugi przypadku przy minimalnym przeświadczeniu co do tego, że osoba, której czynność powierzono, jest niezdolna do jej bezpiecznego wykonania;

c) wbrew obowiązkowi nadzoru dopuszcza on do wykonania czynności niebezpiecznej dla życia lub zdrowia człowieka przez osobę do tego niezdolną. Dopuszczenie do wykonania wbrew obowiązkowi nadzoru może nastąpić wskutek nienależytego wykonywania obowiązków służbowych, niedostrzeganie takiej sytuacji lub też poprzez tolerowanie istniejącego stanu rzecz. Inaczej rzecz ujmując osoba odpowiedzialna za nadzór wiedząc o zaistniałym stanie rzeczy temu nie przeciwdziałała. Wykroczenie to, tak jak i w sytuacji poruczenia, może popełnić podmiot indywidualny, przy czym dla zaistnienia sprawstwa obojętne jest tu również, czy działanie lub zaniechanie miało charakter umyślny, czy też nieumyślny. Podobnie rzecz się ma w zakresie odpowiedzialności; w tym przypadku bowiem odpowiada także zarówno ten, który dopuścił do przedsiębrania czynności, jak i ten, który pomimo braku zdolności do jej bezpiecznego wykonania czynność tę przedsiębrał.

Wydaje się, że decyzję o ponoszeniu odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia z art. 70 § 1 obu pracowników ustawodawca podjął biorąc pod uwagę treść art. 240 § 4 k.p., który przewiduje możliwość powstrzymania się przez pracownika od wykonania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej, w przypadku gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpieczeństwa wykonywanej pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób, co może nastąpić po uprzednim powiadomieniu o tym przełożonego.

4. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę na fakt, iż odpowiedzialność z § 1 analizowanego przepisu zachodzi również wówczas, gdy sama czynność została wykonana zgodnie ze sztuką i chociażby żadne niebezpieczeństwo w wyniku działania sprawcy nie nastąpiło. Bowiem samo sprawstwo w tym przypadku nastąpiło już z chwilą przedsiębrania, poruczenia lub braku nadzoru nad czynnością podjętą przez osobę niezdolną do jej wykonania, a mogącą wywołać niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka.

5. Istotą wykroczenia z § 2 komentowanego artykułu jest obowiązek zachowania trzeźwości zawodowej. W tym przypadku niebezpieczeństwo stanowi podejmowanie czynności zawodowych przez osobę znajdującą się po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka. Z treści przepisu wynika jednoznacznie, że mogą to być wszelkie czynności zawodowe, a więc również takie, których nieumiejętne wykonanie nie może pociągnąć za sobą żadnego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka czy też mienia.

O sprawstwie tego wykroczenia decyduje moment podjęcia czynności zawodowych, czyli czynności wykonywanych odpłatnie w ramach stosunku pracy, umowy zlecenia czy też umowy o dzieło i to niezależnie od stopnia ich złożoności czy od poziomu wymaganych kwalifikacji. Mogą to być zatem czynności wymagające zarówno określonej wiedzy zawodowej czy praktycznego przygotowania do zawodu, jak i z uwagi na ich nieskomplikowany charakter, ograniczać się mogą do pewnych cech osobistych i właściwości fizycznych - zob. uch. SN z dnia 21 listopada 1986 r., VI KZP 35/86 (OSNPG 1987, nr 2, poz. 19).

6. Przed nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 9 października 2009 r. przepis § 2 mówił o stanie "po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka", obecnie precyzuje, że chodzi o stan "po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka". Podobnie uczyniono w art. 33 § 4 i art. 51 § 2 (zob. uwagi do tych przepisów). Wskazane w treści art. 70 § 2 "stany" ustawodawca uściślił w przepisach pozakodeksowych.

Termin "po użyciu alkoholu" został określony w ustawie z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.), która to stwierdza w art. 46, że:

1) napojem alkoholowym w rozumieniu niniejszej ustawy jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy pochodzenia rolniczego w stężeniu przekraczającym 0,5% objętościowych alkoholu;

2) stan po użyciu alkoholu zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

a) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo

b) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³;

3) stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do:

a) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo

b) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Wyznaczenie dolnej i górnej w poszczególnych stanach trzeźwości wydaje się błędem ze strony ustawodawcy ponieważ może prowadzić do absurdalnej, nonsensownej interpretacji, że stan nietrzeźwości może nastąpić przed stanem po użyciu alkoholu. Dlatego też za zdecydowanie trafny należy uznać pogląd Sądu Najwyższego stwierdzający, że stan po użyciu alkoholu po przekroczeniu pewnej określonej granicy przechodzi w stan nietrzeźwości, co nie oznacza, że przestaje być stanem po użyciu alkoholu - post. SN z dnia 7 czerwca 2002 r., I KZP 14/02 (OSN Prok. i Prawo 2002, nr 9, poz. 16).

Stwierdzenie stanu po użyciu alkoholu może być dokonane zarówno poprzez badanie krwi alkomatem, alkotestem czy innym urządzeniem, ale również na podstawie innych dowodów, chociażby na podstawie wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a więc np. zeznań świadków - zob. wyr. SN z dnia 28 lipca 1995 r., II KRN 55/95 (OSN Prok. i Prawo 1987, nr 2-3, poz. 14).

7. Określenie "środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka" dotyczy innych środków działających objawowo podobnie jak alkohol, którymi mogą być substancje psychotropowe lub inne środki odurzające, a także silnie działające lekarstwa (szerzej zob. uw. 7 do art. 51).

8. Wykroczenie z art. 70 § 2 może popełnić każdy podejmujący czynności zawodowe w stanie po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka - w sposób umyślny lub nieumyślny. Nieumyślność w tym przypadku polega na minimalnej świadomości sprawcy, który powinien i mógł przewidzieć, że jest po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka.

9. Odpowiedzialność za wykroczenia z komentowanego art. 70 jest w sposób oczywisty wyłączona, jeżeli sprawca mimo braku umiejętności do wykonania czynności, podjął działania w stanie wyższej konieczności (zob. uwagi do art. 16).

10. Przepis art. 70 § 3 przewiduje za popełnienie wykroczeń stypizowanych w treści art. 70 § 1 i 2 możliwość, ale nie obowiązek, orzeczenia środka karnego w postaci podania orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób, a więc w inny niż na rozprawie, który to sposób powinien być określony w wyroku sądu (zob. uwagi do art. 31).

11. Należy tu jeszcze rozważyć wzajemny stosunek wykroczeń określonych w art. 70 i przestępstw określonych w Kodeksie karnym, i tak:

- gdy następstwem bezprawnego działania określonego w dyspozycji komentowanego przepisu będzie narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to sprawca w przypadku umyślnego działania będzie odpowiadał za przestępstwo określone w art. 160 § 1 k.k., a nie za wykroczenie z art. 70. Natomiast w przypadku nieumyślności, wydaje się słuszne założenie, że istnienie w tym przypadku, idealny zbieg przestępstwa z art. 160 § 3 i wykroczenia z art. 70, z uwagi na możliwość uniknięcia jakiejkolwiek odpowiedzialności ze strony sprawcy, z powodu braku wniosku o ściganie (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 425-427);

- gdy sprawca podejmuje czynności związane z pełnieniem czynności związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, to popełnia przestępstwo z art. 180 k.k., natomiast gdy będzie je pełnił w stanie po użyciu alkoholu, środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka, to poniesie odpowiedzialność z art. 70;

- gdy sprawca będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy, nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, to wówczas będzie odpowiadał z art. 220 § 1 k.k., a nie z art. 70.

Art. 71. Wadliwe wykonanie urządzeń

1. Przedmiotem ochrony określonym w art. 71 jest bezpieczeństwo życia i zdrowia człowieka, które może być narażone na niebezpieczeństwo poprzez wadliwe, niewłaściwe, niezgodne z przeznaczenie funkcjonowanie różnego rodzaju, bliżej nieokreślonych urządzeń.

2. Dyspozycja art. 71, zawiera określenie, znamię, w postaci "urządzenia", którego pojęcie w jej treści nie zostało sprecyzowane. Należy więc przyjąć, że chodzi tu o wszelkiego rodzaju mechanizmy lub zespoły elementów, przyrządów, niezależnie od ich wielkości czy skomplikowanej konstrukcji, służących do wykonania określonych czynności lub prac (np. tokarki, dźwigi, lodówki, pomosty, instalacje gazowe, elektryczne, klimatyczne, ogrodzenia, kosiarki itp.).

3. Dla zaistnienia odpowiedzialności z komentowanego artykułu wystarczy, że sprawca zachowa się chociażby w jeden sposób określony w dyspozycji art. 71, wywołując tym samym stan niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka, które nie musi tu być bezpośrednie, ponieważ takiego warunku przepis nie zawiera, ale za to powinno być potencjalnie realne, rzeczywiste i konkretne.

4. Zachowanie określone w dyspozycji komentowanego przepisu może dotyczyć następujących sytuacji: - wadliwego wykonania urządzenia, a więc takiego, które było niezgodne z założeniami technologicznymi, do wykonania którego użyto niewłaściwych materiałów itp., co w rezultacie doprowadziło do występowania usterek, wad, defektów w działaniu urządzenia, mogąc w ten sposób powodować zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka; - uczynienia urządzenia niezdatnym do funkcjonowania zgodnie z przeznaczeniem, czyli uszkodzenia, bez naruszenia ich substancji, o charakterze odwracalnym lub nie, pierwotnie sprawnego mechanizmu w taki sposób, iż użytkowanie urządzenia zgodnie z przeznaczeniem jest niemożliwe, mogąc w ten sposób powodować zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka; - niewłaściwego użytkowania urządzenia, a więc korzystanie z niego w taki sposób, który jest niezgodny z jego oryginalnym przeznaczeniem czy instrukcją obsługi; albo też na nieumiejętnej jego eksploatacji, konserwacji itp., co może powodować zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka; - samowolnego uruchomienia urządzenia, czyli działania umożliwiającego eksploatację urządzenia (np. włączenie, wprawienie w ruch itp. przez osobę do tego w ogóle nieuprawnioną - np. bez właściwych, wymaganych uprawnień albo nieuprawnioną w konkretnej sytuacji, np. wbrew wydanemu zakazowi, który może mieć charakter stały lub czasowy, wyrażony słownie bądź za pomocą znaku, napisu lub też w sposób dorozumiany, np. zamknięta kłódka; obejmuje to także zakaz związany z samym typem, rodzajem urządzenia i jego przeznaczeniem).

5. Zachowanie wyczerpujące dyspozycję art. 71 może w szczególności dotyczyć urządzeń technicznych określonych w ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 122, poz. 1321 z późn. zm.), czyli urządzeń, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia i środowiska wskutek:

a) rozprężenia cieczy lub gazów znajdujących się pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego;

b) wyzwolenia energii potencjalnej lub kinetycznej przy przemieszczaniu ludzi lub ładunków w ograniczonym zasięgu;

c) rozprzestrzeniania się materiałów niebezpiecznych podczas ich magazynowania lub transportu.

Konkretny wykaz tego rodzaju urządzeń zawiera wydane na podstawie art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. Nr 120, poz. 1021 późn. zm.), który obejmuje:

1) urządzenia ciśnieniowe, w których znajdują się ciecze lub gazy pod ciśnieniem różnym od atmosferycznego:

a) kotły parowe o pojemności większej niż 2 dm³, przeznaczone do wytwarzania pary z cieczy z użyciem ciepła uzyskiwanego z paliwa w wyniku reakcji egzotermicznej lub z energii elektrycznej,

b) szybkowary ciśnieniowe,

c) kotły cieczowe o pojemności większej niż 2 dm³, przeznaczone do podgrzewania cieczy bez zmiany jej stanu skupienia z użyciem ciepła uzyskiwanego z paliwa w wyniku reakcji egzotermicznej lub z energii elektrycznej, z wyjątkiem kotłów cieczowych w instalacjach systemu otwartego,

d) zbiorniki stałe, dla których iloczyn nadciśnienia i pojemności jest większy niż 50 barów x dm³, a nadciśnienie jest wyższe niż 0,5 bara, przeznaczone do magazynowania cieczy lub gazów albo prowadzenia w nich procesów technologicznych, z wyjątkiem grzejników i nagrzewnic powietrza, zbiorników w instalacjach ziębniczych o iloczynie nadciśnienia i pojemności nie większym niż 300 barów x dm³, zbiorników w instalacjach chłodniczych z rur o średnicy nie większej niż DN 25 z kolektorami i rozdzielaczami o pojemności każdego z nich nie większej niż 100 dm ³ i przekroju nie większym niż 2 dm² oraz zbiorników stanowiących obudowy urządzeń elektrycznych, przewodów energetycznych i telekomunikacyjnych,

e) zbiorniki przenośne - zmieniające miejsce między napełnieniem, a opróżnieniem - o pojemności większej niż 0,35 dm³ i nadciśnieniu wyższym niż 0,5 bara, przeznaczone do magazynowania lub transportowania cieczy lub gazów, z wyjątkiem pojemników aerozolowych jednorazowego użytku i pojemników przeznaczonych do transportu i dystrybucji napojów gazowanych, dla których iloczyn nadciśnienia i pojemności jest nie większy niż 500 barów x dm³, a nadciśnienie jest nie wyższe niż 7 barów,

f) zbiorniki na gaz skroplony lub sprężony, służące do zasilania silników spalinowych w pojazdach,

g) zbiorniki, w tym cysterny, do przewozu materiałów niezaliczanych jako niebezpieczne, które są pod ciśnieniem napełniane, opróżniane lub przewożone, dla których iloczyn nadciśnienia i pojemności jest większy niż 50 barów x dm³, a nadciśnienie jest wyższe niż 0,5 bara,

h) wytwornice acetylenu, stałe i przenośne, przeznaczone do wytwarzania acetylenu w wyniku reakcji chemicznej między węglikiem wapnia a wodą oraz zasobniki węglika wapnia, zbiorniki acetylenu, przeznaczone do magazynowania, schładzania i osuszania, i rurociągi technologiczne acetylenu wraz z osprzętem, przeznaczone do transportu acetylenu w obrębie instalacji, niezależnie od średnicy nominalnej DN,

i) rurociągi pary łączące kocioł z turbogeneratorem,

j) rurociągi przesyłowe i technologiczne, w części stanowiącej urządzenia techniczne w rozumieniu przepisów o dozorze technicznym, do materiałów niebezpiecznych o właściwościach trujących, żrących i palnych pod nadciśnieniem wyższym niż 0,5 bara i średnicy nominalnej większej niż DN 25, wyprodukowane lub przebudowywane po dniu wejścia w życie rozporządzenia (29 lipca 2002 r.), przeznaczone do:

- gazów sprężonych, gazów skroplonych, gazów rozpuszczonych pod nadciśnieniem, par oraz tych cieczy, dla których nadciśnienie pary przy najwyższej dopuszczalnej temperaturze jest wyższe niż 0,5 bara,

- cieczy, których nadciśnienie pary przy najwyższej dopuszczalnej temperaturze jest niższe niż 0,5 bara i iloczyn nadciśnienia dopuszczalnego cieczy i średnicy nominalnej rurociągu DN jest większy niż 2000 barów;

2) zbiorniki bezciśnieniowe i zbiorniki o nadciśnieniu nie wyższym niż 0,5 bara, przeznaczone do magazynowania materiałów niebezpiecznych o właściwościach trujących lub żrących oraz do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych, których prężność pary w temperaturze 50°C nie jest większa niż 3 bary, a temperatura zapłonu nie jest wyższa niż 61°C, z wyjątkiem zbiorników w instalacjach zasilania silników spalinowych pojazdów i zbiorników o pojemności nie większej niż 1000 dm ³;

3) zbiorniki, w tym cysterny, do przewozu materiałów niebezpiecznych, dopuszczone na podstawie przepisów odrębnych, z wyłączeniem zbiorników ładunkowych, będących integralną częścią konstrukcji statku żeglugi śródlądowej i objętych nadzorem technicznym instytucji klasyfikacyjnej;

4) duże pojemniki do przewozu luzem materiałów niebezpiecznych (DPPL) określone w przepisach odrębnych;

5) urządzenia do napełniania i opróżniania zbiorników transportowych,

6) maszyny służące do przemieszczania osób lub ładunków w ograniczonym zasięgu:

a) wciągarki i wciągniki,

b) suwnice,

c) żurawie,

d) układnice,

e) dźwigniki (podnośniki), w tym systemy do parkowania samochodów, z wyjątkiem dźwigników stanowiących wyposażenie pojazdów, dźwigników do pochylania stołów technologicznych i dźwigników przenośnych z napędem ręcznym,

f) wyciągi towarowe,

g) wyciągi statków,

h) podesty ruchome,

i) urządzenia dla osób niepełnosprawnych,

j) schody i chodniki ruchome,

k) przenośniki okrężne kabinowe i platformowe;

7) dźwigi do transportu osób lub ładunków, dźwigi budowlane i dźwigi towarowe małe;

8) dźwignice linotorowe;

9) przenośniki kabinowe i krzesełkowe o ruchu obrotowym, przeznaczone do celów rekreacyjno-rozrywkowych;

10) urządzenia techniczne służące do przemieszczania kontenerów przy pracach przeładunkowych;

11) urządzenia załadowcze, wyładowcze lub podające ładunki w ciągach technologicznych przeładowczych;

12) układarki do układania torów, wypornice, żurawie i korektory położenia służące do zawieszania i regulacji sieci trakcyjnej;

13) przeciągarki pojazdów szynowych;

14) osobowe i towarowe koleje linowe;

15) wyciągi do przemieszczania osób w celach turystyczno-sportowych;

16) pomosty ruchome z zespołami napędowymi w przystaniach promowych.

6. Wykroczenie z art. 71 ma charakter powszechny i materialny, a więc odpowiedzialność może ponieść każdy, kogo zachowanie spełnia warunki określone w dyspozycji analizowanego przepisu, czego skutkiem jest sprowadzenie stanu niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia człowieka. Działanie sprawcy może mieć charakter tak umyślny, jak i nieumyślny.

7. Należy jeszcze rozważyć kwestie związane ze zbiegiem komentowanego przepisu z różnym rodzajem przestępstw i tak: - w przypadku gdy sprawca swoim zachowaniem naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, popełnia przestępstwo z art. 160 k.k., odpowiedzialność z art. 71 zostałaby wówczas zniesiona na zasadzie konsumpcji; - jeżeli natomiast sprawca swoim zachowaniem spowodowałby bezpośrednie niebezpieczeństwo sprowadzenia pożaru lub eksplozji, wówczas będzie ponosił odpowiedzialność z art. 164 k.k., a jednoczesne naruszenie z art. 71 zostanie wówczas wchłonięte przez przepis k.k.; - możemy mieć również do czynienia z sytuacją naruszenia art. 63 opisanego w ustawie o dozorze technicznym wskazanej w uw. 5. Przepis ten określa odpowiedzialność za dopuszczenie do eksploatacji urządzenia technicznego:

1) bez otrzymania decyzji organu właściwej jednostki dozoru technicznego o dopuszczeniu urządzenia do eksploatacji lub obrotu;

2) wbrew decyzji organu właściwej jednostki dozoru technicznego o wstrzymaniu eksploatacji lub wycofaniu z obrotu urządzenia technicznego, a także tego

3) kto przerabia urządzenie techniczne bez zgody organu właściwej jednostki dozoru technicznego. W takim przypadku odpowiedzialność sprawcy będzie uzależniona od skutku spowodowanego jego zachowaniem, gdy skutku brak odpowiedzialność będzie on ponosił za przestępstwo z art. 63 ustawy, natomiast gdyby działanie to sprowadziło skutek w postaci zagrożenia, określone w komentowanym przepisie, to wówczas sprawca poniesie odpowiedzialność z art. 63 ustawy i art. 71, przy zastosowaniu reguł określonych w art. 10, a gdyby skutek ten był inny, poprzez spowodowanie innego niebezpieczeństwa, np. pożaru czy eksplozji - wówczas z art. 63 ustawy o dozorze technicznym z 2000 r. i art. 164 § 1 z wyłączeniem art. 71.

Art. 72. Niezabezpieczenie miejsca niebezpiecznego

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 72 jest życie i zdrowie człowieka, które w tym przypadku może zostać zagrożone przez niedokonanie, całkowite zaniechanie, jak i nieodpowiednie, niewystarczające dokonanie odpowiedniego, a więc skutecznego, chociażby przez ostrzeżenie zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego.

2. Odpowiedzialności z komentowanego przepisu będzie podlegał sprawca, na którym ciąży obowiązek zabezpieczenia miejsca uznanego za niebezpieczne. Obowiązek ten powinien wynikać bezpośrednio z przepisów prawa, np. ustawy, rozporządzenia, ale może też mieć swoje źródło w umowie o pracę, w zakresie obowiązków pracownika, w zleceniu wykonania usługi, czy też wręcz w zasadzie roztropnego, przezornego postępowania.

3. Dla bytu komentowanego wykroczenia nie jest ważny skutek, bowiem sprawca będzie ponosił odpowiedzialność, nawet wówczas gdy żadne konkretne niebezpieczeństwo nie będzie miało miejsca, w tym przypadku wystarczy sam fakt niedokonania odpowiedniego zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka.

4. Za miejsce niebezpieczne należy uznać każdy teren, punkt, który z jakichś szczególnych powodów stanowi ciągłe i powszechne, o charakterze stałym lub czasowym, zagrożenie dla życia lub zdrowia człowieka. Przykładowo może to być niezabezpieczona wcale lub w sposób niewłaściwy studzienka, głęboki wykop, dziura, zerwana kładka, ale również spróchniałe drzewo, uszkodzony słup, osypisko, skarpa, teren robót, czy fragment walącego się muru lub budynku itp.

5. Wykroczenie z art. 72 uznaje się za dokonane z chwilą zaistnienia obowiązku zachowania zgodnego z dyspozycją przepisu. Ma ono charakter wykroczenia indywidualnego, może je bowiem popełnić jedynie osoba zobowiązana do zabezpieczenia miejsca niebezpiecznego dla życia lub zdrowia człowieka. Można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie, sprawca nie musi bowiem swoją świadomością obejmować tego, że miejsce to jest faktycznie niebezpieczne i nie musi mieć zamiaru popełnienia wykroczenia z komentowanego przepisu.

6. Przepisu art. 72 nie stosuje się, jeżeli istnieją przepisy szczególne regulujące kwestie odpowiedzialności za niezabezpieczenie miejsc niebezpiecznych dla życia i zdrowia człowieka, np. przepis art. 84 k.w. dotyczący nieoznaczenie jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, czy art. 283 § 1 k.p. niezabezpieczenie miejsca niebezpiecznego przez osobę odpowiedzialną za bhp w zakładzie pracy.

7. W przypadku gdyby zachowanie sprawcy określone w dyspozycji art. 72 było przyczyną narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wówczas będzie on odpowiadał za przestępstwo z art. 160 § 1 k.k., a odpowiedzialność z art. 72 k.w. przestanie istnieć na zasadzie konsumpcji. Podobnie w przypadku pracownika odpowiedzialnego za bhp, będzie on wtedy ponosił odpowiedzialność za przestępstwo z art. 220 § 1 k.k.

Art. 73. Niezawiadomienie o niebezpieczeństwie

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 73 z jednej strony jest życie lub zdrowie człowieka, albo mienie w znacznych rozmiarach, zagrożone jakimkolwiek niebezpieczeństwem, z drugiej zaś prawidłowe funkcjonowanie wszelkiego rodzaju służb odpowiedzialnych za przeciwdziałanie i zwalczanie owych zagrożeń.

2. Odpowiedzialność z komentowanego przepisu ponosi sprawca, na którym ciąży prawny obowiązek powiadomienia odpowiedniego organu, który to musi wynikać z przepisów prawa, np. ustawy lub np. z umowy o pracę czy zakresu obowiązków. Dla bytu tego wykroczenia, oprócz obowiązku prawnego, istotna jest również wiedza, świadomość istnienia zagrożenia realnym niebezpieczeństwem, która może wynikać zarówno z własnej obserwacji, jak i z wiarygodnej informacji uzyskanej od innej osoby czy innego źródła.

3. Wykroczenie z art. 73 należy uznać za dokonane z chwilą, gdy osoba na której ciąży prawny obowiązek powiadomienia o niebezpieczeństwie, uzyskała obojętnie, z jakiego źródła, informacje o realnym zagrożeniu i którego to obowiązku, czyli powiadomienia odpowiedniego organu, sprawca z jakiegoś powodu nie wypełnił.

4. Zgodnie z dyspozycją komentowanego przepisu zachowanie się sprawcy ma polegać na: niezawiadomieniu odpowiedniego organu lub osoby. W tym przypadku określenie "odpowiedniego zachowania" w stosunku do organu, oznacza właściwe ze względu na postawione przed nim zadania i cele, wynikające ze źródeł prawa regulujących ich powstanie, np. Policja, Straż Pożarna, Pogotowie Ratunkowe, Gazowe, Energetyczne itp., w stosunku do osoby oznacza zaś każdą osobę oznaczoną w systemie hierarchii służbowej, np. przełożony, kontroler czy też każda inna osoba, której powinność nadzoru wynika z jej zakresu obowiązków służbowych. Odpowiednia osoba to również osoba bezpośrednio zagrożona realnym niebezpieczeństwem, jeżeli powinność powiadomienia jej będzie wynikała z przepisu prawa. Należy przy tym pamiętać, że skuteczne zawiadomienie innego organu niż właściwy ze względu na zakres niebezpieczeństwa nie stanowi podstawy do pociągnięcia osoby, wskazanej w analizowanym przepisie, do odpowiedzialności z art. 73, ponieważ realnie spełniła ona ciążący na niej obowiązek.

5. Osoba, na której ciąży prawny obowiązek zawiadomienia odpowiedniego organu lub osoby o wiadomym jej niebezpieczeństwie, w przypadku niespełnienia tej powinności, gdy w grę wchodzi życie lub zdrowie człowieka, będzie odpowiadała zawsze, natomiast w przypadku mienia tylko wówczas, gdy realne zagrożenie będzie dotyczyło mienia, bez względu na jego wartość, ale o pokaźnej, dużej liczbie, do końca niesprecyzowanych, nieoznaczonych przedmiotów o charakterze majątkowym, a więc w znacznych rozmiarach. Trafnie bowiem zauważył Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 24 maja 2000 r., II AKA 149/00 (Wokanda 2000, nr 10, s. 48), że pojęcie "rozmiaru mienia" nie może być utożsamiane z pojęciem "wartości mienia", gdyż pojęcia te oznaczają zupełnie co innego. Wartość to pojęcie ekonomiczne, określające, ile co jest warte, natomiast rozmiar - to pojęcie fizyczne, oznaczające wielkość czegoś, wymiar, format. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy (zob. uch. z dnia 19 lutego 2003 r., I KZP 49/02, OSNKW 2003, nr 3-4, poz. 24).

6. Wykroczenie z art. 73 ma w zasadzie charakter indywidualny, jednakże nie do końca, chociażby z uwagi na ustawę z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380), gdzie ustawodawca w art. 9 stwierdza, że każdy, kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe zagrożenie, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej albo Policję bądź wójta albo sołtysa. Ponieważ wspomniana ustawa nie zawiera przepisów karnych, nie ma wątpliwości, że mamy tu do czynienia z obowiązkiem powszechnym i odpowiedzialność z art. 73 może ponieść każda osoba, która swoim zaniechaniem nie dopełni ciążącego na niej obowiązku wynikającego z treści art. 9 wskazanej ustawy.

7. Wykroczenie z art. 73 ma charakter formalny, a więc nie jest wymagany skutek w postaci realnego zaistnienia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia albo mienia w znacznych rozmiarach. Sprawca może je popełnić umyślnie lub nieumyślnie, ale tylko przez zaniechanie działania, do którego jest prawnie zobowiązany.

8. W przypadku gdy osoba zobowiązana prawnie do zawiadomienia o wiadomym mu niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka lub mienia w znacznych rozmiarach dokonała tego z powodów urojeń czy złej oceny sytuacji, wówczas nie będzie ponosiła odpowiedzialności z art. 73, chyba że dokonała tego z samowoli lub złośliwości w celu spowodowania zbędnej reakcji organu czy instytucji; wtedy za swoje zachowanie odpowie na podstawie art. 66 (zob. uwagi do art. 66).

9. Nie będzie ponosił odpowiedzialności z analizowanego przepisu sprawca, który swoim czynem, polegającym na zaniechaniu obowiązku powiadomienia o wiadomym mu niebezpieczeństwie naruszył, przepis szczególny np. w przypadku zachowania określonego w ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.), kiedy to w razie katastrofy budowlanej w budowanym, rozbieranym lub użytkowanym obiekcie budowlanym, kierownik budowy (robót), właściciel, zarządca lub użytkownik jest obowiązany: 1) zorganizować doraźną pomoc poszkodowanym i przeciwdziałać rozszerzaniu się skutków katastrofy; 2) zabezpieczyć miejsce katastrofy przed zmianami uniemożliwiającymi prowadzenie postępowania wyjaśniającego prowadzonego przez właściwy organ nadzoru budowlanego; 3) niezwłocznie zawiadomić o katastrofie: a) właściwy organ, b) właściwego miejscowo prokuratora i Policję, c) inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu budowlanego, jeżeli katastrofa nastąpiła w trakcie budowy, d) inne organy lub jednostki organizacyjne zainteresowane przyczynami lub skutkami katastrofy z mocy przepisów szczególnych.

Sprawca w tym przypadku poniesie odpowiedzialność na mocy art. 92 ust. 1 pkt 1 Prawa budowlanego, a nie z art. 73. Jednakże gdyby o fakcie zaistnienia katastrofy budowlanej, czyli o niezamierzonym, gwałtownym zniszczeniu obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów nie powiadomiła inna osoba, niż wskazana w Prawie budowlanym, a zachodzą wszystkie przesłanki określone w dyspozycji art. 73, wówczas sprawca poniesie odpowiedzialność właśnie z tego przepisu.

10. Również nie poniesie odpowiedzialności z art. 73 sprawca, który swoim zachowaniem wypełnił dyspozycję przepisów karnych zawartych m.in. w:

- art. 123 i 124 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 4 stycznia 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z późn. zm.);

- art. 64 pkt 2 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym (Dz. U. Nr 122, poz. 1321 z późn. zm.);

- art. 352 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.).

Są to bowiem normy karne będące leges specialis wobec art. 73 k.w.

Art. 74. Uszkodzenie znaku ostrzegającego

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 74 są istniejące już znaki lub napisy albo ogrodzenia lub inne urządzenia, zainstalowane w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu utraty życia lub zdrowia człowieka.

2. Dla zaistnienia odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia, z komentowanego przepisu, istotne jest, aby sprawca postąpił, zachował się chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji art. 74 § 1. Odnośnie do znamion zachowania się określonych jako niszczenie, uszkadzanie, usuwanie (zob. uwagi do art. 69 oraz uwagi do art. 124). Natomiast określenie "czyni nieczytelnymi" oznacza takie działanie sprawcy, które pozbawia znaki i napisy roli, jaka została im przeznaczona, albo też utrudnia zapoznanie się z ich treścią chociażby poprzez zmianę ich położenia, np. przekręcenie.

3. Działanie sprawcy analizowanego wykroczenia ma być skierowane: a) przeciwko znakom lub napisom ostrzegającym o grożącym niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka, których wzór, format i treść mogą być określone w przepisach prawa, np. wydane na podstawie art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 14 marca 2003 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne (Dz. U. Nr 61, poz. 552); b) przeciwko znakom lub napisom sytuacyjnym, w tym przypadku nieważne przez kogo zostały one wykonane, istotne natomiast jest, że w celu ostrzeżenia przed zagrożonym w tym miejscu życiem lub zdrowiem człowieka oraz c) przeciwko ogrodzeniom lub innym urządzeniom zapobiegającym takiemu niebezpieczeństwu, a więc barierom, płotom, pokrywom studzienek, poręczom, wałom, ryglom, kłódkom itp. przedmiotom zabezpieczającym dostęp osób postronnych do miejsc uznawanych za niebezpieczne dla życia lub zdrowia człowieka.

4. Wykroczenie z art. 74 § 1 ma charakter powszechny i materialny, może je więc popełnić każdy, pod warunkiem że jego działanie umyślne lub nieumyślne przyniesie skutek w postaci zniszczenia, uszkodzenia, usunięcia lub uczynienia nieczytelnym przedmiotów wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu. Ponadto zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178), za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność może ponieść również nieletni.

5. Artykuł 74 § 2 przewiduje możliwość fakultatywnego orzeczenia przez sąd środków karnych w postaci obowiązku zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu albo obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego oraz o podaniu orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób (zob. uwagi do art. 28 § 4 i art. 31). W przypadku popełnienia analizowanego wykroczenia z pobudek chuligańskich, orzeczenie wskazanych wcześniej środków karnych nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu nawiązki określonej w art. 37 (zob. uwagi do art. 37).

6. W przypadku działania sprawcy polegającym na niszczeniu, uszkadzaniu, usuwaniu znaków oraz urządzeń zabezpieczających ruch drogowy oraz znaków turystycznych, nie będziemy mieli do czynienia z wykroczeniem z art. 74 § 1, ale z uwagi na specjalny przedmiot ochrony, z odpowiedzialnością z art. 85. Natomiast odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku art. 124 § 1, wówczas bowiem to komentowany przepis jest przepisem szczególnym i sprawca w przypadku szkody wyrządzonej umyślnie, będzie ponosił odpowiedzialność z art. 74 § 1. Jeżeli natomiast działanie sprawcy wyczerpujące znamiona określone w dyspozycji art. 74 § 1 spowoduje narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty zdrowie lub życie człowieka, to wtedy mamy do czynienia ze zbiegiem komentowanego wykroczenia i przestępstwa z art. 160 k.k. (zob. art. 10 i uwagi do niego).

Art. 75. Wyrzucanie przedmiotów

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 75 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone przez: a) wystawienie lub wywieszenie ciężkich przedmiotów albo b) rzucanie nimi lub c) wylewanie płynów, czy d) wyrzucanie nieczystości albo e) doprowadzenie do wypadania takich przedmiotów lub wylewania się płynów. W przypadku tego wykroczenia nie chodzi tylko o spowodowanie zagrożenia życia lub zdrowia człowieka, ale również o zagrożenia mienia, np. przez zabrudzenie czy jakiekolwiek uszkodzenie przedmiotu wynikające z nieostrożnego działania sprawcy wypełniającego znamiona komentowanego przepisu.

2. Dla zaistnienia przedmiotowego wykroczenia istotne jest, aby sprawca postąpił, zachował się chociażby w jeden ze sposobów określonych w dyspozycji art. 75, przy braku zachowania należytej ostrożności, czyli przy braku rozwagi, przezorności, jaką zachowałby, w danych okolicznościach, normalny człowiek, przy możliwości przewidywania skutków własnego postępowania, w przedmiocie zagrożenia życia lub zdrowia człowieka albo mienia.

3. Przyjętego w treści komentowanego przepisu określenia "ciężkie przedmioty" nie należy utożsamiać jedynie z ich wagą, ale również należy brać pod uwagę wszelkie czynniki związane z siłą grawitacji, np. wysokość, z jakiej przedmiot spada, prędkość jego spadania, siłę rzutu itp.

4. W artykule 75 § 2 ustawodawca przewidział typ kwalifikowany analizowanego wykroczenia. Znamieniem określającym działanie sprawcy wskazane w dyspozycji § 1, są pobudki jego zachowania w postaci złośliwości lub swawoli (zob. uwagi do art. 66).

5. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 75 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy spełniający wymogi procesowe, a dla zaistnienia odpowiedzialności nie jest tu wymagany żaden skutek. Wykroczenie określone w dyspozycji § 1 można popełnić przez działanie tak umyślne, jak i nieumyślne (określenie "niezachowanie należytej ostrożności" sugerujące tu nieumyślność dotyczącą sposobu działania sprawcy, a nie pobudek jego zachowania). Natomiast czyn opisany w § 2 sprawca może popełnić jedynie umyślnie i to w zamiarze bezpośrednim.

6. W przypadku zaistnienia skutku działania sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji komentowanego przepisu, w zakresie życia lub zdrowia człowieka, będziemy mieli do czynienia ze zbiegiem:

- w przypadku nieumyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu z przestępstwem określonym art. 156 § 2 k.k.;

- w przypadku nieumyślnego spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu z przestępstwem określonym w art. 157 § 3 k.k.;

- w przypadku sprowadzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka (np. wyrzucony przedmiot upadł tuż obok przechodnia) z przestępstwem określonym w art. 160 k.k.

W tych przypadkach odpowiedzialność z art. 75 zostanie jednak pochłonięta, na zasadzie konsumpcji, przez wskazane przepisy k.k. - tzw. zbieg pozorny.

Natomiast w przypadku szkody w mieniu odpowiedzialność sprawcy, którego zachowanie wypełnia znamiona określone w dyspozycji art. 75, będzie zależna od umyślności jego działania, która musi tu występować w każdym przypadku i od wartości zniszczonego mienia. W przypadku wartości poniżej kwoty granicznej 250 zł, będzie to wykroczenie z art. 124 i wówczas zgodnie z zasadami określonymi w art. 9 sprawca poniesie odpowiedzialność z art. 124 (zob. uwagi do art. 124).

Art. 76. Obrzucanie pojazdu

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 76 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone poprzez rzucanie kamieniami lub innymi przedmiotami w pojazd mechaniczny będący w ruchu.

2. Użyte w treści komentowanego przepisu określenie "inne przedmioty" należy rozumieć jako każdą rzecz, która została rzucona w pojazd mechaniczny będący w ruchu, np. woreczki z wodą, owoce, patyki, żwir, śruby, pojemniki szklane czy też plastikowe i inne.

3. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2007 r., III KK 270/07 (Biuletyn Prawa Karnego 2008, nr 1, poz. 122) za pojazdy mechaniczne należy uznać pojazdy zaopatrzone w poruszający je silnik (pojazdy samochodowe, maszyny rolnicze, motocykle, lokomotywy kolejowe, samoloty, helikoptery, statki wodne i inne), jak również pojazdy szynowe zasilane z trakcji elektrycznej (tramwaje, trolejbusy). Jeżeli chodzi o inne - niemechaniczne - pojazdy, to będą nimi w szczególności zaprzęgi konne, rowery, a także statki żaglowe, szybowce. Ponadto nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm³, które zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy, umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów (ponadto zob. uw. 2 do art. 29).

4. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia nie jest ważne, po jakiego rodzaju drodze pojazd mechaniczny się porusza, publicznej czy też jakiejkolwiek innej, np. leśnej, polnej, po szynach czy też po szlaku wodnym. Istotne jest, aby pojazd mechaniczny znajdował się w ruchu, a więc poruszał się chociażby z niewielką prędkością, a nie stał, czyli był unieruchomiony w wyniku zatrzymania czy postoju. Nie chodzi tu więc o każdego uczestnika ruchu np. drogowego, co jednoznacznie wynika z wykładni językowej użytego w treści art. 76 określenia "będący w ruchu", ale również z intencji ustawodawcy, który zachowanie określone w dyspozycji komentowanego przepisu uznał za wzmożone zagrożenie dla bezpieczeństwa osób i mienia i podstawę do ukarania sprawcy tego wykroczenia. Ponadto trudno byłoby obronić tezę, iż analizowane wykroczenie dotyczy również pojazdu, zatrzymanego chwilowo na postoju, w przypadku statku wodnego lub powietrznego, a tych również dotyczy definicja pojazdu mechanicznego

5. Odpowiedzialność sprawcy analizowanego wykroczenia zachodzi nawet wówczas, gdy rzucony kamień lub inny przedmiot w pojazd będący w ruchu, nie spowodował żadnej szkody. Wystarczy, że został on rzucony w jego kierunku, również wtedy, gdy sprawca w ogóle nie trafił w atakowany pojazd.

6. Wykroczenie z art. 76 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy, kto spełnia wymogi formalne, a dla odpowiedzialności sprawcy nie jest ważny skutek jego działania, które może przyjąć postać umyślności w formie zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego. W tym przypadku treść dyspozycji komentowanego przepisu, przez użycie określenie "rzuca" wyklucza działanie nieumyślne. Ponadto zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178), za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność może ponieść również nieletni.

7. W przypadku sprawstwa analizowanego wykroczenia, należy również, w oparciu o zaistniałe okoliczności, rozważyć możliwość jego popełnienia, jako czynu o charakterze chuligańskim (zob. uwagi do art. 47 § 5).

8. W przypadku zaistnienia skutku działania sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji komentowanego przepisu, w zakresie życia lub zdrowia człowieka, będziemy mieli do czynienia ze zbiegiem:

- w przypadku nieumyślnego spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu z przestępstwem określonym art. 156 § 2 k.k.;

- w przypadku nieumyślnego spowodowania średniego uszczerbku na zdrowiu z przestępstwem określonym w art. 157 § 3 k.k.;

- w przypadku sprowadzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka z przestępstwem określonym w art. 160 k.k.

W tych przypadkach odpowiedzialność z art. 76 zostanie pochłonięta, w oparciu o regułę konsumpcji, przez wskazane przepisy k.k.; tzw. zbieg pozorny.

Natomiast w przypadku szkody w mieniu odpowiedzialność sprawcy, którego zachowanie wypełnia znamiona określone w dyspozycji art. 76, będzie zależna od wartości zniszczonego mienia. W przypadku wartości poniżej kwoty granicznej 250 zł, będzie to wykroczenie z art. 124 i wówczas zgodnie z zasadami określonymi w art. 9 § 1 sprawca poniesie odpowiedzialność z art. 124 (zob. uwagi do art. 124).

9. W przypadku gdy zachowanie sprawcy, wyczerpujące dyspozycję komentowanego przepisu, spowodowało wypadek drogowy, to w zależności od jego skutków sprawca będzie ponosił odpowiedzialność z art. 86 (zob. uwagi do tego przepisu) lub z art. 177 § 1 k.k.

Art. 77. Nieostrożność ze zwierzęciem

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 77, jest bezpieczeństwo osób i mienia, a także innych zwierząt niż to trzymane, przez niezachowanie zwykłych lub nakazanych środków przy trzymaniu zwierzęcia.

2. W dyspozycji analizowanego przepisu ustawodawca używa nazwy, określenia "zwierzę", którego jednak w Kodeksie wykroczeń bliżej nie określa ani nie definiuje, należy więc przyjąć, że na podstawie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.), przepis art. 77 dotyczy zwierząt: 1) domowych; 2) gospodarskich; 3) wykorzystywanych do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych i specjalnych; 4) używanych w procedurach doświadczalnych; 5) utrzymywanych w ogrodach zoologicznych; 6) wolno żyjących (dzikich); 7) obcych faunie rodzimej.

Przepis art. 77 obejmuje więc każdy gatunek zwierzęcia. Nieważne jest przy tym, czy są powszechnie uważane za niebezpieczne, czy też same przez się niebezpieczne nie są.

3. Dla zaistnienia wykroczenia z komentowanego przepisu istotne jest by sprawca swoim postępowaniem nie zachował zwykłych lub nakazanych środków ostrożności. Zwykłych, a więc tradycyjnych, przyjętych zwyczajowo, naturalnych dla trzymania danego gatunku zwierzęcia, dodatkowo uzależnionych od jego cech osobniczych i ewentualnego, potencjalnego zagrożenia. W przypadku nakazanych środków, chodzi o te sposoby ostrożnego postępowania, które dla zwierząt zostały określone w obowiązujących przepisach prawa. Tego typu unormowania znajdują się m.in. w:

1) ustawie o ochronie zwierząt z 1997 r., która to w art. 4 pkt 14 stwierdza, że przez uwięzi rozumie się wszelkie urządzenia mechaniczne krępujące swobodę ruchów zwierzęcia, w zakresie możliwości przemieszczania się ponad ustalony zakres, jak też niektóre urządzenia do kierowania ruchami zwierzęcia w sposób zamierzony przez człowieka. Ponadto wspomniana ustawa w art. 10 stwierdza również, że prowadzenie hodowli lub utrzymywanie psa rasy uznawanej za agresywną wymaga zezwolenia organu gminy właściwego ze względu na planowane miejsce prowadzenia hodowli lub utrzymywania psa, wydawanego na wniosek osoby zamierzającej prowadzić taką hodowlę lub utrzymywać takiego psa. Zgodnie z treścią art. 10 ust. 3 tej ustawy Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie wykazu ras psów uznawanych za agresywne (Dz. U. Nr 77, poz. 687 z późn. zm.), wykaz obejmuje następujące rasy psów: a) amerykański pit bull terrier; b) pies z Majorki (Perro de Presa Mallorquin ); c) buldog amerykański; d) dog argentyński; e) pies kanaryjski (Perro de Presa Canario); f) tosa inu; g) rottweiler; h) akbash dog; i) anatolian karabash; j) moskiewski stróżujący; k) owczarek kaukaski.

Brak wspomnianego zezwolenia na posiadanie którejkolwiek z ras psów wskazanych w rozporządzeniu stanowi wykroczenie, ale określone w art. 37a wskazanej ustawy o ochronie zwierząt;

2) rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 118, poz. 1268) stwierdza m.in.: a) przy obsłudze buhajów powinno się zachować w szczególności następujące środki ostrożności: - buhaje powyżej 12. miesiąca życia powinny być prowadzone za pomocą tyczki o długości co najmniej 140 cm, przymocowanej do pierścienia nosowego, - tyczka, o której mowa, powinna być zapinana do pierścienia nosowego w czasie przebywania buhaja w boksie, - buhaje poniżej 12. miesiąca życia powinny być prowadzone na uwiązie, w obecności drugiej osoby; b) podczas używania koni w zaprzęgach uprząż powinna być założona w sposób uniemożliwiający zerwanie się koni z zaprzęgu; c) rozpłodniki, klacze ze źrebiętami oraz lochy z prosiętami uznaje się za zwierzęta niebezpieczne i przy ich obsłudze powinno się zachować następujące środki ostrożności:

- zwierzęta niebezpieczne powinny być:

- obsługiwane przez tych samych pracowników,

- umieszczone w oddzielnych boksach lub przywiązane uwiązami;

- niedopuszczalne jest przywiązywanie zwierząt niebezpiecznych do rucho mych lub niedostatecznie umocowanych przedmiotów;

- pracownicy zatrudnieni przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych nie powinni wykonywać na nich bolesnych zabiegów ani pomagać przy ich wykonywaniu;

- zwierzęta wykazujące skłonność do gryzienia ludzi lub innych zwierząt, jeżeli przebywają poza swoim stanowiskiem, powinny mieć nałożone kagańce;

- zwierzęta wykazujące skłonność do kopania powinny być umieszczane w boksach, w sposób zapewniający bezpieczeństwo pracowników;

- nad stanowiskami dla zwierząt niebezpiecznych powinny być umieszczone napisy ostrzegawcze;

- boksy powinny być skonstruowane w taki sposób, aby karmienie zwierząt i zakładanie uwiązów mogło odbywać się bez konieczności wchodzenia do nich, a drzwi otwierały się na zewnątrz;

- rozpłodniki powinny być prowadzone w uprzęży, pojedynczo i z zachowaniem szczególnej ostrożności (§ 10);

3) zwierzęta niebezpieczne podczas wyprowadzania powinny mieć założone uwiązy (§ 11).

Należy przy tym pamiętać, że dochowanie zachowania zwykłych czy też nakazanych środków ostrożności obowiązuje w każdym momencie trzymania zwierzęcia, a więc zarówno na spacerze, w czasie przewożenia, trzymania w pomieszczeniu, na terenie ogrodzonym czy też innych podobnych okolicznościach.

4. Należy tu również wspomnieć o bezwzględnym zakazie obowiązującym, poza ogrodami zoologicznymi, placówkami naukowymi prowadzącymi badania nad zwierzętami i cyrkami, a dotyczącym utrzymywania lub prowadzenia hodowli zwierząt uznawanych za niebezpieczne dla życia lub zdrowia człowieka, w tym drapieżnych i jadowitych. Podstawą prawną jest tu art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), który zabrania:

1) posiadania i przetrzymywania,

2) sprowadzania z zagranicy,

3) sprzedaży, wymiany, wynajmu, darowizny i użyczania podmiotom nieuprawnionym do ich posiadania

- żywych zwierząt gatunków niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi.

Zakazy, o których mowa w pkt 1 i 2, nie dotyczą ogrodów zoologicznych, cyrków i placówek naukowych prowadzących badania nad zwierzętami, a zakazy, o których mowa w pkt 1, nie dotyczą ośrodków rehabilitacji zwierząt.

Gatunki zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi zalicza się do:

- kategorii I - obejmującej najbardziej niebezpieczne gatunki lub grupy gatunków zwierząt, które z przyczyn naturalnej agresywności lub właściwości biologicznych mogą stanowić poważne zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi;

- kategorii II - obejmującej pozostałe gatunki lub grupy gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi. W stosunku do tej kategorii zwierząt regionalny dyrektor ochrony środowiska właściwy ze względu na wskazane we wniosku osoby zainteresowanej, miejsce ich przetrzymywania może zezwolić na odstępstwa od wymienionych wyżej zakazów. Niezastosowanie się do wskazanych przepisów zgodnie z art. 131 pkt 4 ustawy o ochronie przyrody stanowi wykroczenie.

5. Również w ustawie z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) znajdują się przepisy, które stwierdzają, że starosta może wyrazić zgodę, na okres do 6 miesięcy, na przetrzymywanie zwierzyny, osobie, która weszła w jej posiadanie w wyniku osierocenia, wypadku lub innego uszkodzenia ciała zwierzyny, mając na uwadze potrzebę podjęcia koniecznej opieki i leczenia. Zwierzyna ta powinna następnie być przekazana uprawnionym podmiotom w celu dalszej hodowli.

Na podstawie Prawa łowieckiego zabroniony jest także chów i hodowla zamknięta zwierząt łownych, z wyjątkiem bażanta oraz zwierząt uznanych za zwierzęta gospodarskie na podstawie odrębnych przepisów. Zgodę na chów i hodowlę zamkniętą zwierząt łownych niebędących zwierzętami gospodarskimi do celów badań naukowych, dydaktyki, zasiedleń lub eksportu zwierzyny żywej może wydać jedynie Minister Środowiska. Każdy, kto przetrzymuje zwierze łowne bez odpowiedniego zezwolenia, popełnia wykroczenie z art. 51 ust. 1 pkt 3 Prawa łowieckiego.

Wykaz zwierząt łownych zawiera wydane na podstawie art. 5 Prawa łowieckiego rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433), gdzie za zwierzynę grubą uznano: a) łosie (Alces alces); b) jelenie szlachetny (Cervus elaphus); c) jelenie sika (Cervus nippon); d) daniele (Dama dama); e) sarny (Capreolus capreolus ); f) dziki (Sus scrofa); g) muflony (Ovis aries musimon), a za zwierzynę drobną: a) lisy (Vulpes vulpes); b) jenoty (Nyctereutes procyonoides); c) borsuki (Meles meles); d) kuny leśne (Martes martes); e) kuny domowe (Martes foina); f) norki amerykańskie (Mustela vison); g) tchórze zwyczajne (Mustela putorius); h) szopy pracze (Procyon lotor); i) piżmaki (Ondatra zibethicus); j) zające szaraki ( Lepus europaeus); k) dzikie króliki (Oryctolagus cuniculus); l) jarząbki (Tetrastes bonasia ); m) bażanty (Phasianus ssp.); n) kuropatwy (Perdix perdix); o) gęsi gęgawe ( Anser anser); p) gęsi zbożowe (Anser fabalis); r) gęsi biatoczelne (Anser albifrons ); s) krzyżówki (Anas platyrhynchos); t) cyraneeczki (Anas crecca); u) głowienki (Aythya ferma); w) czernice (Aythya fuligula); x) gołąbki grzywacze (Columba palumbus ); y) słonka (Scolopax rusticola); z) łyski (Fulica atra).

Również zezwolenia starosty wymaga posiadanie i hodowanie lub utrzymywanie chartów rasowych lub ich mieszańców. Jeżeli ich posiadacz lub hodowca nie posiada odpowiedniego zezwolenia, wówczas popełnia przestępstwo z art. 52 pkt 4 Prawa łowieckiego, natomiast w przypadku używania tych zwierząt do polowania czyn ten stanowi również przestępstwo z art. 53 pkt 2 wskazanej ustawy.

6. Odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia z art. 77 będzie ponosiła osoba, która zgodnie z treścią dyspozycji tego przepisu trzyma zwierzę, a więc nie musi to być koniecznie właściciel czy hodowca zwierzęcia, ale każdy, kto jest z jakiegokolwiek tytułu zobowiązany do nadzoru, opieki nad zwierzęciem, np. osoba prywatna płatnie lub bezpłatnie sprawująca w tym momencie opiekę nad zwierzęciem, nawet nad zwierzęciem znalezionym, trzymanym do czasu odnalezienia prawowitego właściciela, pracownik schroniska dla zwierząt czy też właściciel lub pracownik hotelu dla zwierząt itp. Stanowisko to potwierdza wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 kwietnia 2003 r., III KK 26/03 (OSNwSK 2003, poz. 889, s. 389), w którym stwierdza się, że sprawcą wykroczenia z art. 77 wprawdzie nie musi być właściciel zwierzęcia, niemniej sprawcą może być tylko ten, kto faktycznie trzyma zwierzę.

7. Podmiotem odpowiadającym za popełnienie wykroczenia z art. 77 może być tylko ten, kto trzyma zwierzę, gdyż to na nim ciąży obowiązek zachowania środków ostrożności ujętych w treści art. 77, jest to więc czyn o charakterze indywidualnym, który można popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Za skutki zachowania się zwierzęcia, które było trzymane bez zachowania zwykłych lub nakazanych środków ostrożności, posiadacz zwierzęcia będzie odpowiadał tylko w przypadku ich zaistnienia i w zależności od ich efektów oraz dobra, przeciwko któremu było to zachowanie zwierzęcia skierowane.

W przypadku popełnienia wykroczeń, popełnionych w sytuacjach opisanych w uw. 3 i 5 do komentowanego przepisu, ich sprawca w przypadku posiadania odpowiedniego zezwolenia na trzymanie wskazanych tam zwierząt będzie odpowiadał jedynie z art. 77, natomiast w przypadku braku zgody będziemy mieli do czynienia z rzeczywistym zbiegiem wykroczeń i odpowiedzialność sprawcy będzie rozpatrywana zgodnie z regułami określonymi w art. 9.

Art. 78. Drażnienie zwierząt

1. Przedmiotem ochrony art. 78 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone przez zwierzę, które staje się niebezpieczne poprzez jego drażnienie lub płoszenie. Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu określenie zachowania sprawcy jako drażnienie lub płoszenie, nie jest wyjaśnione czy też zdefiniowane w Kodeksie, należy je więc rozumieć jako:

a) drażnienie, czyli przedsiębranie przez sprawcę działań charakteryzujących się różnymi formami i metodami, ale obliczonymi z premedytacją na zwiększenie u zwierzęcia reakcji pobudzających do zachowań agresywnych niebezpiecznych dla otoczenia. Postępowanie sprawcy może przyjąć formę:

- znęcania się, czyli takiego postępowania, które polega na zadawaniu albo świadomym dopuszczaniu do zadawania bólu lub cierpień zwierzęciu;

- bicia zwierzęcia przedmiotami twardymi i ostrymi lub zaopatrzonymi w urządzenia obliczone na sprawianie specjalnego bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn, lub innych częściach ciała;

- rzucania w zwierzę różnego rodzajami przedmiotami, machania rękoma, głośnego zachowania, krzyków, gwizdów, palenia różnego rodzaju przedmiotów: papieru, trawy, czy tzw. kopciuchów, głośna palba lub rzucanie petard lub inne podobne zachowania, w obecności zwierząt, powodujące ich niebezpieczne zachowanie;

b) płoszenie, czyli takie postępowanie, które powoduje u zwierzęcia strach, przerażenie, nad którym nie jest ono w stanie zapanować, skutkujące zwykle niepohamowaną ucieczką. Sposoby zachowania sprawcy są zwykle podobne do form postępowania przy drażnieniu zwierzęcia, z wyjątkiem bicia i znęcania się nad zwierzęciem.

2. Kodeks, w przypadku komentowanego artykułu, nie wyjaśnia, o jaki gatunek zwierząt chodzi, należy więc przyjąć, że chodzi tu o każde zwierzę (zob. uwagi do art. 77), które w wyniku działania sprawcy wyczerpującego dyspozycję art. 78, może stać się przez to niebezpieczne.

3. Użycie przez ustawodawcę w treści analizowanego przepisu zwrotu "doprowadza", co jest warunkiem odpowiedzialności sprawcy, wskazuje, że pomiędzy samym zachowaniem sprawcy polegającym na drażnieniu lub płoszeniu zwierzęcia, musi zachodzić związek przyczynowy, mający swój skutek w postaci uczynienia zwierzęcia niebezpiecznym, czyli powodującym zagrożenie czymś złym dla istniejącego otoczenia, obojętne jest przy tym, czy to będą ludzie, inne zwierzęta, czy też mienie. Ważne, aby niebezpieczeństwo było realne.

4. Wykroczenie z art. 78 ma charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić nie tylko właściciel lub hodowca, ale każdy, a swoim zachowaniem wypełnia znamiona ujęte w dyspozycji komentowanego przepisu, poprzez działanie umyślne w przypadku drażnienia, a umyślne, jak i nieumyślne przy płoszeniu, przynoszące skutek w postaci uczynienia zwierzęcia niebezpiecznym.

5. W przypadku gdy działanie sprawcy będzie zmierzało do drażnienia zwierzęcia poprzez znęcanie się nad nim, będziemy mieli do czynienia ze zbiegiem przestępstwa z art. 35 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 późn. zm.), z wykroczeniem z art. 78, który rozstrzygamy w oparciu o reguły zawarte w art. 10. Natomiast w przypadku gdy sprawca w lesie złośliwie płoszy dziko żyjące tam zwierzęta, czyniąc je niebezpiecznymi, wówczas poniesie on odpowiedzialność nie z art. 78, ale z art. 165 k.w. (zob. uwagi do tego przepisu).

Gdy zachowanie się sprawcy komentowanego wykroczenia spowoduje, że spłoszone czy też rozdrażnione zwierze wywoła swoim zachowaniem skutki w postaci uszczerbku na zdrowiu innej osoby itp. lub dokona zniszczenia mienia, to odpowiedzialność sprawcy będzie kształtowała się w zależności od tych skutków.

Art. 79. Brak oświetlenia miejsc publicznych

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 79 jest bezpieczeństwo osób i mienia, zagrożone brakiem oświetlenia w miejscach dostępnych dla publiczności.

2. Odpowiedzialność za wykroczenie z art. 79 § 1 zachodzi wówczas, gdy sprawca jest obowiązany z mocy przepisów prawa, warunków umowy o pracę, zakresu obowiązków, warunków technicznych itp. powinności prawnych do oświetlenia miejsc dostępnych dla publiczności. Użycie przez ustawodawcę w dyspozycji komentowanego przepisu określenia "zaniecha" oznacza, że chodzi o takie zachowanie sprawcy, które ma polegać na braku działania przy niezainstalowaniu w ogóle oświetlenia mimo wymogu, albo niewłączeniu już zainstalowanego we właściwym momencie wynikającym z ciążącego na nim obowiązku. Natomiast "miejsce dostępne dla publiczności" w rozumieniu analizowanego artykułu oznacza każde pomieszczenie, teren, do którego ma dostęp, może wejść każda, jakaś bliżej nieograniczona liczba osób i to niezależnie od czyjejkolwiek zgody, np. sień, podwórko, klatka schodowa w bloku czy kamiennicy itd., a wskutek panujących tam ciemności mogą one ponieść jakąkolwiek szkodę na zdrowiu lub mieniu.

3. Wykroczenie z art. 79 § 1 ma charakter indywidualny i materialny, a więc może je popełnić jedynie osoba, która jest obowiązana do działania, w tym przypadku włączenia oświetlenia, a zachowanie się sprawcy umyślne lub nieumyślne będzie skutkowało ciemnością zagrażającą bezpieczeństwu osób lub mienia w miejscach dostępnych dla publiczności, ale takim, które nie skutkuje jeszcze sprowadzeniem stanu zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka albo jego mienia.

4. Wykroczenie z art. 79 § 2 polega na takim zachowaniu się sprawcy, które wyczerpuje znamiona określone w dyspozycji art. 79 § 1, przy czym jego postępowanie wypływa ze złośliwości lub swawoli (zob. uwagi do art. 66).

Wykroczenie z art. 79 § 2 ma charakter powszechny i materialny, czyli może je popełnić każdy, przy czym jego działanie ma charakter umyślny i to w zamiarze bezpośrednim, o czym świadczy wymóg, aby było to postępowanie złośliwe lub swawolne.

5. W przypadku ustalania stanu faktycznego zdarzenia, którego sprawca swoim zachowaniem wyczerpuje znamiona określone w dyspozycji art. 79 § 2, należy zwrócić uwagę na pobudki działania o charakterze chuligańskim (zob. uwagi do art. 47 § 5 i do art. 37).

Art. 80. Uszkodzenia wału przeciwpowodziowego

1. Przedmiotem ochrony określonym w treści art. 80 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone, w tym przypadku, przez działanie sprawcy określone w dyspozycji komentowanego przepisu, a polegające na wykonywaniu zakazanych, określonych tam czynności lub działań na wałach lub obok nich, mających na celu zmniejszenie odporności wałów przeciwpowodziowych na działanie wody. Wprowadzając karalne zakazy tego typu działań ustawodawca miał na celu zapewnienie społeczeństwu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

2. Odpowiedzialność z komentowanego wykroczenia będzie miała miejsce wówczas, gdy sprawca zachowa się chociażby w jeden z kilku sposobów działania określonych w dyspozycji art. 80, stanowiących ograniczenie w użytkowaniu wałów przeciwpowodziowych, jak i terenów wokół nich, których rezultatem może być sprowadzenie niebezpieczeństwa powodzi, przy czym nie jest tu wymagany skutek w postaci bezpośredniego wystąpienia tego zagrożenia.

3. Użyte w komentowanym przepisie określenie "wały przeciwpowodziowe", zgodnie z rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska z dnia 20 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 86, poz. 579) - to budowla hydrotechniczna rozumiana jako budowle wraz z urządzeniami i instalacjami technicznymi z nimi związanymi, służące gospodarce wodnej oraz kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich.

Natomiast co do użytego w dyspozycji analizowanego przepisu określenia "pojazd" zgodnie z art. 2 pkt 31 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), należy rozumieć każdy środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszynę lub urządzenie do tego przystosowane, a więc może to być zarówno samochód, ciągnik, kombajn, walec drogowy czy inna tego typu maszyna, jak i rower motocykl, wózek ręczny lub inwalidzki czy też wóz konny itp.

4. Użyte w treści przepisu znamię zachowania polegające na "przepędzaniu" oznacza takie działanie, które powoduje przejście, przemieszczanie się zwierząt gospodarskich w tym przypadku przez wał przeciwpowodziowy w miejscu do tego nieprzeznaczonym lub wzdłuż po wale, na którym nie ma drogi o dostatecznie mocnej nawierzchni.

Zgodnie z ustawą z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921 z późn. zm.) określenie "zwierzęta gospodarskie" oznacza:

a) koniowate - zwierzęta gatunków: koń (Equus caballus) i osioł (Equus asinus);

b) bydło - zwierzęta gatunków: bydło domowe (Bos taurus) i bawoły (Bubalus bubalus );

c) jeleniowate - zwierzęta z gatunków: jeleń szlachetny (Cervus elaphus), jeleń sika (Cervus nippon) i daniel (Dama dama) utrzymywane w warunkach fermowych w celu pozyskania mięsa lub skór, jeżeli pochodzą z chowu lub hodowli zamkniętej, o których mowa w przepisach Prawa łowieckiego, albo chowu lub hodowli fermowej;

d) drób;

e) świnie (Sus scrofa);

f) owce (Ovis aries);

g) kozy (Capra hircus);

h) pszczołę miodną (Apis mellifera);

i) zwierzęta futerkowe.

5. Ustawodawca w dyspozycji art. 80 § 1 zamieścił jedynie sześć zakazów odnoszących się do działań zakazanych na wałach lub na terenach w ich pobliżu, a prowadzących do zmniejszenia ich odporności, są to wspomniane już przejeżdżanie pojazdem lub przepędzanie zwierząt, a także:

a) przejeżdżanie konno;

b) oranie lub bronowanie;

c) rozkopywanie go;

d) wbijanie weń słupów;

e) osadzanie w wale znaków;

f) zasadzanie na wale drzew lub krzaków;

g) kopanie w lub obok wału studni, sadzawki dołu lub rowu oraz

h) uszkadzanie go w inny sposób.

Uzupełnieniem jest tu treść przepisu zawartego w art. 80 § 2, który to przewiduje odpowiedzialność za inne czynności ograniczające korzystanie z wałów przeciwpowodziowych, a wprowadzone przez właściwe organy administracji państwowej lub samorządowej.

6. Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z ochroną przeciwpowodziową jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.).

7. Wykroczenie z art. 80 ma charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić każda osoba odpowiadająca wymogom proceduralnym, która swoim działaniem umyślnym lub nieumyślnym wypełni znamiona określone w dyspozycji komentowanego przepisu, którego skutkiem będzie naruszenie odporności wałów przeciwpowodziowych na działanie wody.

8. W art. 80 § 3 ustawodawca przewidział fakultatywną możliwość zastosowania wobec sprawcy analizowanego przepisu obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego, pod warunkiem że jest ono możliwe, ale nie ma tu podstaw do zastosowania obowiązku finansowego wyrównania wartości wyrządzonej szkody.

9. W przypadku gdy sprawca wykroczenia z art. 80 swoim zachowaniem spowodował sprowadzenie zdarzenia, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać w tym przypadku zalewu będzie odpowiadał z art. 163 § 1 pkt 2 k.k., natomiast gdyby swoim działaniem spowodował on bezpośrednie niebezpieczeństwo tego typu zdarzenia, to będzie ponosił odpowiedzialność z art. 164 k.k.

Art. 81. Uszkodzenie ochrony brzegu

1. Przedmiotem ochrony art. 81 jest bezpieczeństwo osób lub mienia zagrożone poprzez niszczenie lub uszkadzanie urządzeń służących do ochrony brzegów wód morskich lub śródlądowych. Odpowiedzialność sprawcy wykroczenia będzie miała miejsce wówczas, gdy swoim zachowaniem wyczerpie on chociażby jeden ze sposobów działania określonych w dyspozycji komentowanego przepisu, czyli dokona zniszczenia lub uszkodzenia (zob. uwagi do art. 69), wskazanych w przepisie urządzeń, umocnień lub roślinności ochronnej.

2. Zgodnie z ustawą z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502 z późn. zm.) obszarami morskimi Rzeczypospolitej Polskiej są:

1) morskie wody wewnętrzne, czyli:

a) część Jeziora Nowowarpieńskiego i część Zalewu Szczecińskiego wraz ze Świną i Dziwną oraz Zalewem Kamieńskim, znajdująca się na wschód od granicy państwowej między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec, oraz rzeka Odra pomiędzy Zalewem Szczecińskim a wodami portu Szczecin;

b) część Zatoki Gdańskiej zamknięta linią podstawową biegnącą od punktu o współrzędnych 54^o37´36" szerokości geograficznej północnej i 18 ^o49´18" długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Helskiej) do punktu o współrzędnych 54^o22´12" szerokości geograficznej północnej i 19^o21´00" długości geograficznej wschodniej (na Mierzei Wiślanej);

c) część Zalewu Wiślanego, znajdująca się na południowy zachód od granicy państwowej między Rzeczypospolitą Polską a Federacją Rosyjską na tym Zalewie;

d) wody portów określone od strony morza linią łączącą najdalej wysunięte w morze stałe urządzenia portowe, stanowiące integralną część systemu portowego;

2) morze terytorialne Rzeczypospolitej Polskiej, czyli obszar wód morskich o szerokości 12 mil morskich (22 224 m), liczonych od linii podstawowej tego morza. Linię podstawową morza terytorialnego stanowi linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica morskich wód wewnętrznych. Zewnętrzną granicę morza terytorialnego stanowi linia, której każdy punkt jest oddalony o 12 mil morskich od najbliższego punktu linii podstawowej, z zastrzeżeniem redy, na których odbywa się normalnie załadunek, wyładunek i kotwiczenie statków, położonej całkowicie lub częściowo poza obszarem wód morskich, które są włączone do morza terytorialnego;

3) wyłączna strefa ekonomiczna, położona na zewnątrz morza terytorialnego i przylegająca do tego morza. Obejmuje ona wody, dno morza i znajdujące się pod nim wnętrze ziemi. Granice wyłącznej strefy ekonomicznej określają umowy międzynarodowe. W razie braku umów międzynarodowych Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, może określić przebieg granicy wyłącznej strefy ekonomicznej. Morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne wchodzą w skład terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z przepisami wskazanej ustawy do działania organów administracji morskiej, w szczególności, należą sprawy: budowy, utrzymywania i ochrony umocnień brzegowych, wydm i zalesień ochronnych w pasie technicznym; stanowiącym strefę wzajemnego bezpośredniego oddziaływania morza i lądu; jest on obszarem przeznaczonym do utrzymania brzegu w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa i ochrony środowiska.

3. Zakres pojęciowy zawiązany z wodami śródlądowymi został określony we wspomnianej już ustawie - Prawo wodne z 2001 r., i tak: wody, z wyjątkiem wód morza terytorialnego i morskich wód wewnętrznych, są wodami śródlądowymi. Dzielą się na powierzchniowe i podziemne.

Śródlądowe wody powierzchniowe dzielą się na: 1) płynące, do których zalicza się wody: a) w ciekach naturalnych, kanałach oraz w źródłach, z których cieki biorą początek, b) znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych o ciągłym bądź okresowym naturalnym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, c) znajdujące się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących; 2) stojące, do których zalicza się wody znajdujące się w jeziorach oraz innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych bezpośrednio, w sposób naturalny, z powierzchniowymi wodami płynącymi.

Przepisy o wodach stojących stosuje się odpowiednio do wód znajdujących się w zagłębieniach terenu powstałych w wyniku działalności człowieka, niebędących stawami.

4. Użyte w dyspozycji art. 81 określenie "urządzenia" oraz "umocnienia lub roślinność ochronna", oznacza wszelkie rodzaju budowle, aparaturę hydrotechniczną, zasadzenia, wydmy, lasy ochronne, wały przeciwpowodziowe itp., a służące do przeciwdziałania abrazji i erozji brzegów morskich lub wód śródlądowych i ich utrzymania w stanie zgodnym z wymogami bezpieczeństwa.

5. Wykroczenie z art. 81 ma charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić każda, poprzez działanie o charakterze umyślnym lub nieumyślnym, wyczerpującym znamiona określone w dyspozycji analizowanego przepisu, którego skutkiem będzie niszczenie lub uszkadzanie urządzenia służącego do ochrony brzegów wód morskich lub śródlądowych, a w szczególności wszelkich umocnień lub roślinności ochronnej. W przypadku gdy działanie sprawcy będzie polegało na niszczeniu lub uszkadzaniu wału przeciwpowodziowego, który to również służy do ochrony brzegów, należy zastosować kwalifikację z art. 80, a nie art. 81, zgodnie z regułami zawartymi w art. 9.

Natomiast w przypadku zbiegu wykroczeń z komentowanego artykułu i z art. 124 przepis art. 81 stanowi wtedy lex specialis wobec art. 124.

Art. 82. Naruszenia przepisów przeciwpożarowych

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 82 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone w tym przypadku przez nieostrożne obchodzenie się z ogniem lub wykraczanie przeciwko przepisom dotyczącym zapobiegania i zwalczania pożarów.

2. Dla bytu komentowanego wykroczenia istotne jest, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji analizowanego przepisu, nie jest zaś konieczne, aby niebezpieczeństwo pożaru nastąpiło, a więc było realne. Wykroczenie to jest bowiem już dokonane w chwili nieostrożnego obchodzenia się z ogniem, albo też w momencie niedostosowania swego zachowania do przepisów związanych z zapobieganiem i zwalczaniem pożarów.

3. Dyspozycja art. 82 § 1 składa się nijako z dwóch części, pierwsza dotyczy nieostrożnego obchodzenia się ogniem, czyli postępowania, które nie musi naruszać żadnego przepisu przeciwpożarowego, ale w potocznym znaczeniu jest nieodpowiedzialne, lekkomyślne, nierozważne, nieroztropne w stosunku do przyjętych wzorców czy też norm postępowania, a które to zachowanie w rezultacie może, ale nie musi, doprowadzić do niebezpieczeństwa sprowadzenia pożaru zagrażającego życiu lub zdrowiu ludzi lub mieniu. W drugiej części analizowany artykuł ma charakter blankietowy, z uwagi na odesłanie do innych unormowań prawnych regulujących kwestie zachowań niezgodnych z przepisami dotyczącymi zapobiegania i zwalczania pożarów.

4. Podstawowymi aktami prawnymi zawierającymi unormowania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego są ustawy:

- ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380);

- ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68),

a także liczne rozporządzenia, takie jak np.:

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912);

- rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 30 maja 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogowe obiekty inżynierskie i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 63, poz. 735);

- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożaroweja (Dz. U. Nr 121, poz. 1137 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 121, poz. 1139);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną (Dz. U. Nr 225, poz. 1934);

- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563).

Ponadto obowiązują w tej kwestii również dane zawarte w Polskich normach, np. PN-B-02865 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Przeciwpożarowe zaopatrzenie wodne. Instalacja wodociągowa wewnętrzna przeciwpożarowa, a także instrukcje i dane techniczne samochodów gaśniczych, ratowniczych oraz sprzętu pożarniczego.

5. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1978 r., II KR 269/78 (OSNKW 1979, nr 5, poz. 55), przez pożar należy rozumieć ogień o wielkim zasięgu, obejmujący z siłą żywiołową mienie ruchome lub nieruchome i zagrażający życiu lub życiu ludzkiemu albo mieniu w znacznych rozmiarach, przy czym zagrożenie to nie może być odległe w czasie, zależne od nastąpienia pewnych warunków w przyszłości, lecz musi występować aktualnie. Jeżeli warunki te nie są spełnione z tego względu, że ogień nie osiągnął jeszcze takiej siły żywiołowej, aby mógł przerodzić się w pożar i został w zarodku ugaszony, to działanie sprawcy, który ów ogień rozniecił, może być zakwalifikowane - w razie istnienia zamiaru z jego strony - jedynie jako usiłowanie sprowadzenia pożaru, o którym mowa w art. 163 § 1 pkt 1, a nie dokonanie tego przestępstwa.

6. Zgodnie ze wspomnianą w uw. 4 ustawą o ochronie przeciwpożarowej, każda osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem. Właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu lub terenu, a także podmioty, wskazane uprzednio, ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, w trybie i na zasadach określonych w innych niż wskazana ustawa przepisach prawa.

Właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpożarową, jest obowiązany: 1) przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych; 2) wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice; 3) zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie; 4) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji; 5) przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej; 6) zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi; 7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, które wskazano uprzednio, stosownie do obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje - w całości lub w części - ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem.

7. Wykroczeniem określonym w dyspozycji art. 82 § 1 pkt 1 jest zachowanie sprawcy polegające na niewyposażeniu albo nieutrzymywaniu w należytym stanie, czyli zdatnym do użytku właściwych urządzeń lub sprzętu przeciwpożarowego.

Zgodnie ze wskazanym w uw. 4 rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów z 2006 r. przez urządzenia przeciwpożarowe - rozumie się urządzenia (stałe lub półstałe, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie) służące do wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków, a w szczególności: stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia wchodzące w skład dźwiękowego systemu ostrzegawczego i systemu sygnalizacji pożarowej, w tym urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, hydranty i zawory hydrantowe, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, urządzenia oddymiające, urządzenia zabezpieczające przed wybuchem, oraz drzwi i bramy przeciwpożarowe, o ile są wyposażone w systemy sterowania.

Urządzenia przeciwpożarowe w obiekcie powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej przez rzeczoznawcę do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, a warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla danego urządzenia prób i badań, potwierdzających prawidłowość ich działania. Urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w odnośnej dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcjach obsługi. Wskazane przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne, powinny być przeprowadzane w okresach i w sposób zgodny z instrukcją ustaloną przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

Zgodnie z cytowanym rozporządzeniem z 2006 r. w ramach ochrony przeciwpożarowej możliwe jest stosowanie stałych urządzeń gaśniczych, systemów sygnalizacji pożarowej, dźwiękowych systemów ostrzegawczych i gaśnic. Stosowanie stałych urządzeń gaśniczych, związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka gaśniczego i uruchamianych samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru, jest wymagane w: 1) archiwach wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych; 2) muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej; 3) ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o znaczeniu krajowym.

Ponadto stosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych; 2) budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 600; 3) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 3000; 4) budynkach użyteczności publicznej wysokościowych; 5) budynkach zamieszkania zbiorowego wysokościowych.

W strefach pożarowych i pomieszczeniach wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze gazowe lub z innym środkiem gaśniczym mogącym mieć wpływ na zdrowie ludzi powinny być zapewnione warunki bezpieczeństwa dla osób przebywających w tych pomieszczeniach, zgodnie z odpowiednimi Polskimi Normami dotyczącymi tych urządzeń. Natomiast stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej, obejmującego urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, służące do samoczynnego wykrywania i przekazywania informacji o pożarze, a także urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych; 2) teatrach o liczbie miejsc powyżej 300; 3) kinach o liczbie miejsc powyżej 600; 4) budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 300; 5) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1500; 6) szpitalach, z wyjątkiem psychiatrycznych, oraz w sanatoriach - o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku; 7) szpitalach psychiatrycznych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku; 8) domach pomocy społecznej i ośrodkach rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku; 9) zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 osób niepełnosprawnych w budynku; 10) budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych; 11) budynkach zamieszkania zbiorowego, w których przewidywany okres pobytu tych samych osób przekracza trzy doby, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200; 12) budynkach zamieszkania zbiorowego niewymienionych w pkt 11, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 50; 13) archiwach wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych; 14) muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej; 15) ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym, wojewódzkim i resortowym; 16) centralach telefonicznych o pojemności powyżej 10 000 numerów i centralach telefonicznych tranzytowych o pojemności 5000-10 000 numerów, o znaczeniu miejscowym lub regionalnym; 17) garażach podziemnych, w których strefa pożarowa przekracza 1500m² lub obejmujących więcej niż jedną kondygnację podziemną; 18) stacjach metra (kolei podziemnej); 19) dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób; 20) bankach, w których strefa pożarowa zawierająca salę operacyjną ma powierzchnię przekraczającą 500 m² ; 21) bibliotekach, których zbiory w całości lub w części tworzą narodowy zasób biblioteczny. Wymagania, o których mowa w pkt 4 i 11, nie dotyczą budynków znajdujących się na terenach zamkniętych służących obronności państwa.

Możliwe jest również stosowanie dźwiękowego systemu ostrzegawczego, umożliwiającego rozgłaszanie sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych dla potrzeb bezpieczeństwa osób przebywających w budynku, nadawanych automatycznie po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora, jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych; 2) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1500; 3) kinach i teatrach o liczbie miejsc powyżej 600; 4) szpitalach i sanatoriach o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku; 5) budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych; 6) budynkach zamieszkania zbiorowego; 7) stacjach metra (kolei podziemnych); 8) dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób.

W obiektach, w których zastosowano dźwiękowy system ostrzegawczy, nie powinny być stosowane inne pożarowe urządzenia alarmowe akustyczne służące alarmowaniu użytkowników tego obiektu, poza służbami dozoru lub ochrony. Wymaganie, o którym mowa w pkt 6, nie dotyczy budynków znajdujących się na terenach zamkniętych służących obronności państwa. W przypadku wyposażenia obiektów w stałe urządzenia gaśnicze dopuszcza się niewyposażanie ich w system sygnalizacji pożarowej. Dopuszczenie to nie dotyczy obiektów, w których system sygnalizacji pożarowej jest niezbędny do uruchamiania urządzeń przewidzianych do funkcjonowania podczas pożaru.

Właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu, w przypadku gdy w tym budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie nie działa jego własna jednostka ratownicza, jest obowiązany uzgodnić z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej sposób połączenia urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych systemu sygnalizacji pożarowej z obiektem komendy Państwowej Straży Pożarnej lub obiektem wskazanym przez tego komendanta.

Ponadto obiekty powinny być wyposażone w gaśnice przenośne spełniające wymagania Polskich Norm będących odpowiednikami norm europejskich (EN) dotyczących gaśnic lub w gaśnice przewoźne. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie:1) A - materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli; 2) B - cieczy i materiałów stałych topiących się; 3) C - gazów; 4) D - metali; 5) F - tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych.

Jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm³) zawartego w gaśnicach powinna przypadać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczególnych: 1) na każde 100 m² powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym; 2) na każde 300 m² powierzchni strefy pożarowej niewymienionej w pkt 1, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone: 1) w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności 2) w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki); 3) w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.

Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki: 1) odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m; 2) do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m.

Ponadto właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych: 1) utrzymują urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice w stanie pełnej sprawności technicznej i funkcjonalnej; 2) wyposażają obiekty, zgodnie z wymaganiami przepisów techniczno-budowlanych, w przeciwpożarowe wyłączniki prądu; 3) umieszczają w widocznych miejscach instrukcje postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów alarmowych; 4) oznakowują, znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa.

8. Czynność sprawcza określona w art. 82 § 1 pkt 2 polega na utrudnianiu okresowego czyszczenia komina lub niedokonaniu bez zwłoki naprawy uszkodzeń komina i wszelkich przewodów dymowych. Dla zaistnienia odpowiedzialności wystarczające jest, by sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania określonych w dyspozycji analizowanego przepisu. Na podstawie wskazanego w uw. 4 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 2002 r. budynek i pomieszczenia, w których są zainstalowane paleniska na paliwo stałe lub komory spalania z palnikami na paliwo płynne lub gazowe, powinny mieć przewody kominowe do odprowadzania dymu i spalin. Budynek i pomieszczenia powinny mieć zapewnioną wentylację lub klimatyzację, stosownie do ich przeznaczenia. Przewody (kanały) kominowe w budynku: wentylacyjne, spalinowe i dymowe, prowadzone w ścianach budynku, w obudowach, trwale połączonych z konstrukcją lub stanowiące konstrukcje samodzielne, powinny mieć wymiary przekroju, sposób prowadzenia i wysokość, stwarzające potrzebny ciąg, zapewniający wymaganą przepustowość, oraz spełniające wymagania określone w Polskich Normach dotyczących wymagań technicznych dla przewodów kominowych oraz projektowania kominów. Wyloty przewodów kominowych powinny być dostępne do czyszczenia i okresowej kontroli. W budynkach o dwóch lub więcej kondygnacjach nadziemnych należy zapewnić wyjście na dach co najmniej z jednej klatki schodowej, umożliwiające dostęp na dach i do urządzeń technicznych tam zainstalowanych. W budynkach wysokich (W) i wysokościowych (WW) wyjścia, o których mowa, należy zapewnić z każdej klatki schodowej. Przewody spalinowe i dymowe powinny być wyposażone, odpowiednio, w otwory wycierowe lub rewizyjne, zamykane szczelnymi drzwiczkami, a w przypadku występowania spalin mokrych - także w układ odprowadzania skroplin. W obiektach, w których odbywa się proces spalania paliwa stałego, ciekłego lub gazowego, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych: 1) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych - co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej; 2) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej cztery razy w roku; 3) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej dwa razy w roku. W innych obiektach usuwa się zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych.

9. Wykroczenie z art. 82 § 1 pkt 3 polega na nieusuwaniu lub niezabezpieczeniu w obrębie budynków urządzeń lub materiałów stwarzających niebezpieczeństwo powstania pożaru. Dla zaistnienia tego wykroczenia istotne jest, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania wskazany w dyspozycji analizowanego przepisu. W tym przypadku chodzi o nieusunięcie lub niezabezpieczenie każdego urządzenia, narzędzia, które niesprawne technicznie lub użytkowane w sposób niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź niepoddawane okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikającej z przepisów Prawa budowlanego, jeżeli takie zaniechanie może się tu przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia. Również użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez producenta. Instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem.

W przypadku materiałów stwarzających niebezpieczeństwo powstania pożaru przy używaniu lub przechowywaniu materiałów niebezpiecznych należy: 1) wszystkie czynności związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbką, transportem lub składowaniem materiałów niebezpiecznych wykonywać zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego lub według wskazań ich producenta; 2) utrzymywać ilość materiału niebezpiecznego znajdującego się na stanowisku pracy nie większą niż dobowe zapotrzebowanie lub dobowa produkcja, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej; 3) przechowywać zapas materiałów niebezpiecznych przekraczający wielkość określoną w pkt 2 w oddzielnym magazynie przystosowanym do takiego celu; 4) przechowywać materiały niebezpieczne w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania; 5) przechowywać ciecze o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C) wyłącznie w pojemnikach, urządzeniach i instalacjach przystosowanych do tego celu, wykonanych z materiałów co najmniej trudno zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej, wyposażonych w szczelne zamknięcia i zabezpieczonych przed stłuczeniem. Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C) w budynkach, w strefach pożarowych zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi: 1) w jednej strefie pożarowej, zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi innej niż ZL IV oraz o przeznaczeniu innym niż handlowo-usługowe, jest dopuszczalne przechowywanie do 10 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (21°C) oraz 50 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu 294,15-328,15 K (21-55°C), a w mieszkaniach odpowiednio 5 i 20 dm³ cieczy; 2) w pomieszczeniach handlowo-usługowych jest dopuszczalne przechowywanie cieczy o temperaturze zapłonu do 328,15 K (55°C) w takiej ilości, że gęstość obciążenia ogniowego stworzona przez te ciecze nie przekroczy 500 MJ/m²; 3) w pomieszczeniach handlowo-usługowych stanowiących odrębną strefę pożarową jest dopuszczalne przechowywanie cieczy palnych w ilościach większych niż określone w pkt 2, pod warunkiem spełniania przez te pomieszczenia wymagań techniczno-budowlanych dotyczących stref pożarowych produkcyjnych i magazynowych; 4) w pomieszczeniach handlowo-usługowych ciecze palne powinny być przechowywane w szczelnych naczyniach, zabezpieczonych przed stłuczeniem, a ich sprzedaż należy prowadzić bez rozlewania.

Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 373,15 K (100°C) w garażach: 1) ciecze te powinny być przechowywane w naczyniach metalowych lub innych dopuszczonych do tego celu, posiadających szczelne zamknięcia; 2) o powierzchni powyżej 100 m² przechowywanie tych cieczy jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy są niezbędne przy eksploatacji pojazdu i są przechowywane w jednostkowych opakowaniach stosowanych w handlu detalicznym; 3) nie jest dopuszczalne przelewanie paliwa oraz napełnianie nim zbiorników paliwa w pojazdach; 4) wolno stojących wykonanych z materiałów niepalnych o powierzchni do 100 m² jest dopuszczalne przechowywanie 200 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C); 5) o powierzchni do 100m² innych niż wymienione w pkt 4 jest dopuszczalne przechowywanie 20 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (21°C) lub 60 dm ³ cieczy o temperaturze zapłonu 294,15-373,15 K (21-100°C).

Materiały niebezpieczne pożarowo nie powinny być przechowywane w pomieszczeniach piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz w innych pomieszczeniach ogólnie dostępnych, jak również na tarasach, balkonach i loggiach.

W strefie pożarowej, obejmującej tymczasowy obiekt budowlany lub teren, określanej tak jak strefa pożarowa składowiska, dopuszcza się użytkowanie nie więcej niż dwóch butli z gazem płynnym, o zawartości gazu do 11 kg każda, przy czym ograniczenie to nie dotyczy butli turystycznych o zawartości gazu do 5 kg.

Pomieszczenia magazynowe przeznaczone do składowania gazów palnych lub karbidu powinny spełniać wymagania określone dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem. Pomieszczenie magazynowe butli z gazami palnymi należy chronić przed ogrzaniem do temperatury przekraczającej 308,15 K (35°C).

Dopuszcza się sytuowanie na zewnątrz budynków produkcyjnych i magazynowych, w miejscu obudowanym z trzech stron pełnymi ścianami o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120, do dwóch wiązek butli z gazem palnym, zawierających maksymalnie po 16 butli każda, połączonych wspólnym kolektorem ze stacjami rozprężania. Jeżeli butle, o których mowa, zawierają gaz płynny, to powinny być oddalone od najbliższych studzienek lub innych zagłębień terenu oraz otworów do pomieszczeń z podłogą znajdującą się poniżej przyległego terenu o co najmniej 3m. Butle przeznaczone do przechowywania i transportu gazów palnych powinny być oznakowane zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa oraz barw rozpoznawczych i znakowania. Butle z gazami palnymi należy przechowywać w pomieszczeniach przeznaczonych wyłącznie do tego celu.

Dopuszcza się magazynowanie w jednym pomieszczeniu: 1) butli z gazami palnymi oraz z gazami niepalnymi, nietrującymi, z wyjątkiem gazów utleniających; 2) butli opróżnionych z butlami napełnionymi gazem palnym, pod warunkiem ich oddzielnego ustawienia.

Butle z gazami palnymi - pełne lub opróżnione, posiadające stopy należy ustawiać jednowarstwowo w pozycji pionowej, segregując je według zawartości. Butle z gazami palnymi nieposiadające stóp należy magazynować w drewnianych ramach w pozycji poziomej; dopuszcza się układanie butli w stosy o wysokości do 1,5 m. Butle należy zabezpieczyć przed upadkiem, stosując bariery, przegrody lub inne środki ochronne, a zawory butli zabezpieczyć kołpakami.

W punktach sprzedaży przyborów gazowych dopuszcza się składowanie gazu płynnego w butlach o łącznej masie gazu do 70 kg.

W handlowej sieci detalicznej, poza stacjami paliw, dopuszcza się składowanie butli w kontenerach o konstrukcji ażurowej. Kontenery te, o łącznej masie gazu w butlach do 440 kg, powinny być ustawiane w odległości co najmniej: 1) od budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego i mieszkalnych, a także od innych budynków, jeżeli ich konstrukcja wykonana jest z elementów palnych - 8 m; 2) od pozostałych budynków, od studzienek i innych zagłębień terenu oraz od granicy działki - 3 m.

Dopuszcza się składowanie butli w kontenerach przy ścianie budynku o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120, w odległości co najmniej 2 m w poziomie i 9 m w pionie od znajdujących się w niej otworów okiennych i drzwiowych. Magazyny i rozlewnie gazu płynnego powinny być wyposażone w urządzenia i instalacje spełniające wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063).

10. Wykroczenie z art. 82 § 1 pkt 4 polega na eksploatacji w sposób niewłaściwy urządzenia energetycznego lub cieplnego albo też pozostawienia ich uszkodzonymi w stanie mogącym spowodować wybuch lub pożar. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczające jest postępowanie sprawcy wyczerpujące chociażby jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji analizowanego przepisu. W oparciu o rozporządzenie Ministra Gospodarki z 1999 r., wskazanego w uw. 4, przez urządzenie energetyczne należy tu rozumieć urządzenia techniczne stosowane w procesach wytwarzania, przetwarzania, przesyłania i dystrybucji, magazynowania oraz użytkowania paliw i energii. Natomiast sieć cieplna to urządzenia i instalacje służące do przesyłania i dystrybucji ciepła z układami połączeń między nimi.

11. Kolejne wykroczenie określone w art. 82 § 1 pkt 5 polega na niezachowaniu przepisowej odległości od budynków przy ustawianiu stert i stogów lub niezachowaniu obowiązujących warunków bezpieczeństwa przeciwpożarowego podczas omłotów. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczające jest postępowanie sprawcy wyczerpujące chociażby jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji analizowanego przepisu. Na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r., wskazanego w uw. 4, przy zabezpieczeniu przeciwpożarowym zbioru, transportu i składowania polnych płodów rolnych należy: 1) stosować wskazania podane w instrukcjach obsługi przy eksploatacji maszyn rolniczych i innych z napędem; 2) stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony; minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej powinna wynosić 5 m; 3) ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej; 4) zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier; 5) zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu; 6) przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nieprzekraczającej dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych; 7) wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się pożaru.

Również palenie tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych płodów rolnych oraz ich transportu nie jest dopuszczalne. Natomiast używanie otwartego ognia i palenie tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych nie jest dopuszczalne.

Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami roślinnymi nie powinna przekraczać powierzchni 1000 m² lub kubatury 5000 m³. Przy ustawianiu stert, stogów i brogów należy zachować co najmniej następujące odległości: 1) od budynków wykonanych z materiałów; 2) od dróg publicznych i torów kolejowych - 30 m; 3) od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia - 30 m; 4) od lasów i terenów zadrzewionych - 100 m; 5) między stertami i stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe - 30 m.

Wokół stert i stogów należy wykonać i utrzymać powierzchnię o szerokości co najmniej 2 m w odległości 3 m od ich obrysu pozbawioną materiałów palnych. Produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie. W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych należy okresowo sprawdzać ich temperaturę. Również nie jest dopuszczalne wypalanie słomy i pozostałości roślinnych na polach w odległości mniejszej niż 100m od zabudowań, lasów, zboża na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów bądź w sposób powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania.

12. W art. 82 § 1 pkt 7ustawodawca określił wykroczenia związane z terenem lasu lub terenem śródleśnym albo z miejscem w odległości mniejszej niż 100 m od granicy lasu, gdzie naruszenie przepisów przeciwpożarowych może nastąpić poprzez:

a) używanie ciągnika lub innej maszyny bez należytego zabezpieczenia przed iskrzeniem,

b) rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu,

c) pozostawianie roznieconego ognia,

d) korzystania z otwartego płomienia,

e) wypalania wierzchniej warstwy gleby lub pozostałości roślinne,

f) porzucanie nieugaszonej zapałki lub niedopałków papierosów,

g) dopuszczanie się innych czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru.

Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczające jest postępowanie sprawcy wyczerpujące chociażby jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji analizowanego przepisu.

Zgodnie z ustawą dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) lasem jest grunt:

1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

a) przeznaczony do produkcji leśnej lub

b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

c) wpisany do rejestru zabytków;

2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Za lasy szczególnie chronione, zwane dalej "lasami ochronnymi", mogą być uznane lasy, które:

1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują usuwanie się ziemi, obrywanie się skał lub lawin;

2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w zlewni oraz na obszarach wododziałów;

3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków;

4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu;

5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie gatunkowej;

6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa Państwa;

7) są położone:

a) w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców,

b) w strefach ochronnych uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz. U. Nr 167, poz. 1399 z późn. zm.),

c) w strefie górnej granicy lasów.

Zgodnie ze wskazaną ustawą o lasach w lasach oraz na terenach śródleśnych, jak również w odległości do 100m od granicy lasu, zabrania się działań i czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo, a w szczególności:

1) rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lasu lub nadleśniczego;

2) korzystania z otwartego płomienia;

3) wypalania wierzchniej warstwy gleby i pozostałości roślinnych.

Przepisy ust. 3 nie dotyczą działań i czynności związanych z gospodarką leśną, pod warunkiem że czynności te nie stanowią zagrożenia pożarowego.

13. Kolejne wykroczenia związane z ochroną przeciwpożarową zostały określone w art. 82 § 1 pkt 8, który uznaje za karalne zachowanie polegające na rozniecaniu lub pozostawianiu ogniska w pobliżu mostu drewnianego albo przejeżdżaniu przez taki most z otwartym ogniem lub z niezamkniętym paleniskiem. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczające jest postępowanie sprawcy wyczerpujące chociażby jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji analizowanego przepisu. Przez most należy, zgodnie z treścią ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.), rozumieć budowlę przeznaczoną do przeprowadzenia drogi, samodzielnego ciągu pieszego lub pieszo-rowerowego, szlaku wędrówek zwierząt dziko żyjących lub innego rodzaju komunikacji nad przeszkodą terenową, w szczególności: most, wiadukt, estakadę, kładkę, która to budowla w tym przypadku ma być wykonana w całości, a przynajmniej w przeważającej części z drewna.

14. Wykroczenie z art. 82 § 1 pkt 9 popełnia osoba, która wbrew ciążącemu na niej obowiązkowi ochrony lasu przed pożarem, nie wykonuje zabiegów profilaktycznych i ochronnych, zapobiegających powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów.

Obowiązek zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów wynika z ustawy o lasach (zob. uw. 10), gdzie stwierdza się, że zabezpieczeniu przeciwpożarowemu lasów położonych przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe dla lasów służą pasy przeciwpożarowe. Wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje pasów przeciwpożarowych wykonywanych następującymi sposobami:

1) pas przeciwpożarowy typu A - oddzielający las od dróg publicznych, dróg dojazdowych niebędących drogami publicznymi do zakładu przemysłowego lub magazynowego, obiektów magazynowych i użyteczności publicznej pas gruntu o szerokości 30 m, przyległy do granicy pasa drogowego albo obiektu, pozbawiony martwych drzew, leżących gałęzi i nieokrzesanych ściętych lub powalonych drzew;

2) pas przeciwpożarowy typu B - oddzielający las od parkingów, zakładów przemysłowych i dróg poligonowych pas gruntu o szerokości 30m, przyległy do granicy obiektu albo drogi, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 1, z tym że w odległości od 2 do 5 m od granicy obiektu albo drogi zakłada się bruzdę o szerokości 2m oczyszczoną do warstwy mineralnej; bruzdę może stanowić inna powierzchnia pozbawiona materiałów palnych;

3) pas przeciwpożarowy typu C - oddzielający las od obiektów na terenach poligonów wojskowych pas gruntu o szerokości od 30 do 100 m, przyległy do granicy obiektu, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 1, z tym że bezpośrednio przy obiekcie zakłada się bruzdę o szerokości od 5 do 30 m oczyszczoną do warstwy mineralnej;

4) pas przeciwpożarowy typu D - rozdzielający duże zwarte obszary leśne pas gruntu o szerokości od 30 do 100 m, spełniający wymogi, o których mowa w pkt 1, z bruzdą o szerokości od 3 do 30 m oczyszczoną do warstwy mineralnej; pasy rozdzielające zwarte obszary leśne zakłada się wzdłuż wytypowanych dróg, umożliwiających prowadzenie działań ratowniczych, a drzewostany na tym pasie muszą mieć udział ponad 50% gatunków liściastych.

W wypadkach szczególnego zagrożenia pożarowego dla lasów można urządzać inne rodzaje pasów przeciwpożarowych, zgodnie z zasadami gospodarki leśnej. Na każde 10 000ha lasu lub dla nadleśnictwa albo parku narodowego organizuje się co najmniej jedną bazę sprzętu do gaszenia pożarów lasów. Wyposażenie bazy sprzętu do gaszenia pożarów lasów stanowią w szczególności:

1) dla lasów zaliczonych do I kategorii zagrożenia pożarowego - 10 gaśnic lub hydronetek plecakowych, 30 łopat, 20 tłumic, 2 pługi do wyorywania pasów przeciwpożarowych, samochód patrolowo-gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności minimum 400 l z możliwością podawania środka gaśniczego;

2) dla lasów zaliczonych do II kategorii zagrożenia pożarowego - 10 gaśnic lub hydronetek plecakowych, 20 łopat, 10 tłumic, pług do wyorywania pasów przeciwpożarowych, samochód patrolowo-gaśniczy albo przyczepa ze zbiornikiem na wodę o pojemności co najmniej 200 l; 3) dla lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego - 10 gaśnic lub hydronetek plecakowych, 10 łopat, 10 tłumic, pług do wyorywania pasów przeciwpożarowych. Zakaz wstępu do lasu wprowadza się przy III stopniu zagrożenia pożarowego, jeżeli przez kolejnych 5 dni wilgotność ściółki mierzona o godzinie 9⁰⁰ będzie niższa od 10%.

Obowiązki związane z utrzymywaniem w stanie zapewniającym ich użyteczność przez cały rok, zgodnie ze wskazanym w uw. 4 rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r., ciążą na: 1) kierownikach lub właścicielach zakładów przemysłowych, obiektów magazynowych i użyteczności publicznej; 2) właścicielach linii kolejowych; 3) komendantach poligonów; 4) właścicielach lub zarządcach lasów położonych przy drogach publicznych; 5) właścicielach dróg zakładowych.

Obowiązek utrzymywania pasów przeciwpożarowych nie dotyczy: 1) lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego; 2) drzewostanów starszych niż 30 lat położonych przy drogach publicznych i parkingach oraz drzewostanów położonych przy drogach o nawierzchni nieutwardzonej, z wyjątkiem dróg poligonowych i między poligonowych; 3) lasów o szerokości mniejszej niż 200 m. Zaliczenia obszarów leśnych do kategorii zagrożenia pożarowego dokonuje się w planach urządzenia lasu, uproszczonych planach urządzenia lasu i planach ochrony parków narodowych.

W odległości mniejszej niż 30 m od skraju toru kolejowego lub drogi publicznej pozostawianie gałęzi, chrustu, nieokrzesanych ściętych drzew i odpadów poeksploatacyjnych jest zabronione.

Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 300 ha, są obowiązani: 1) zorganizować w okresie zagrożenia pożarowego obserwację i patrolowanie lasów w celu wykrywania pożarów oraz alarmowania o ich powstaniu; 2) zapewnić i utrzymywać źródła wody do celów przeciwpożarowych; 3) utrzymywać dojazdy pożarowe wyznaczone w planie urządzenia lasu zgodnie z przepisami w sprawie zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów; 4) oznakować stanowiska czerpania wody znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa; 5) urządzić i utrzymywać w miejscach wyznaczonych, w porozumieniu z właściwymi miejscowo komendantami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży Pożarnej, bazy sprzętu do gaszenia pożarów lasów; 6) uzgodnić projekt planu urządzenia lasu, projekt uproszczonego planu urządzenia lasu oraz projekt planu ochrony parku narodowego, w części dotyczącej ochrony przeciwpożarowej, z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, dla lasów I i II kategorii zagrożenia pożarowego.

Właściciel lub zarządca lasu jest obowiązany do umieszczenia przy wjazdach do lasów oraz przy parkingach leśnych, w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej, tablic informacyjnych i ostrzegawczych dotyczących zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu.

W lasach i na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od granicy lasów nie jest dopuszczalne wykonywanie czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru: 1) rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lub zarządcę lasu; 2) palenie tytoniu, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi.

15. Wykroczenie z art. 82 § 1 ma charakter formalny, a więc nie jest wymagany skutek w postaci bezpośredniego, realnego sprowadzenia pożaru, a jedynie wywołanie swoim zachowaniem możliwości spowodowania jego zaistnienia. Komentowane wykroczenie można popełnić poprzez działanie lub jego zaniechanie zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

16. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 82 § 2 polega na pozostawieniu małoletniego do lat 7 w okolicznościach umożliwiających mu wzniecenie pożaru. Ustawodawca w komentowanym przepisie nie uściśla zarówno miejsca, w którym małoletnim pozostał bez opieki, jak i osób, które miały się nim opiekować. Może to być więc każde miejsce, w którym małoletni ma możliwość wzniecenia pożaru, a więc swobodny dostęp do wszelkiego rodzaju środków zapalnych (np. zapałki, zapalniczki, płonące czy niedogaszone ognisko itp.). Za brak opieki może odpowiadać każda osoba, która miała obowiązek, czy to stały, czy to czasowy, pod warunkiem że sama spełnia wymogi proceduralne odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia, sprawowania opieki nad małoletnim (np. rodzice, dziadkowie, nauczyciel, opiekunowie dziecka, rodzeństwo). Wykroczenie ma charakter formalny, a więc nie jest tu wymagany skutek w postaci realnego spowodowania pożaru, wystarczające, do odpowiedzialności w tym przypadku, jest samo zagrożenie pożarem, można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

17. W przypadku gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpał znamiona określone w dyspozycji art. 82, wykraczając w ten sposób przeciwko przepisom o ochronie przeciwpożarowej, powodując jednocześnie bezpośrednie, realne zagrożenie pożarem, będzie wówczas ponosił odpowiedzialność, w przypadku umyślności - z art. 163 k.k., a przy nieumyślności z art. 164 k.k. Odpowiedzialność z art. 82 zostanie w tej sytuacji pochłonięta w oparciu o regułę konsumpcji.

Art. 82. Naruszenia przepisów przeciwpożarowych

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 82 jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone, w tym przypadku, przez dokonywanie czynności, które mogą same w sobie spowodować pożar lub jego rozprzestrzenianie albo też prowadzą do utrudnień w zakresie prowadzenia działań ratowniczych lub ewakuacyjnych. Należy zauważyć, że nowa treść komentowanego przepisu, wprowadzona nowelą z listopada 2009 r., stanowi w większości przeniesienie treści przepisów ustaw i rozporządzeń regulujących bezpieczeństwo przeciwpożarowe, co będzie skutkowało w przyszłości potrzebą nowelizacji Kodeksu wykroczeń w przypadku nowelizacji tychże aktów prawnych.

2. Dla bytu komentowanych wykroczeń istotne jest, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu, nie jest przy tym konieczne, aby niebezpieczeństwo pożaru nastąpiło. Wykroczenie to zaistnieje bowiem, już z chwilą samego dokonania czynności opisanych w treści analizowanego przepisu, które mogą, a więc bezpośrednio, w momencie ich dokonywania, nie muszą i nie powodują samego pożaru lub jego rozprzestrzenienia się, jak i nie utrudniają prowadzenia bezpośredniej akcji ratowniczej czy też ewakuacyjnej, choć w przypadku potrzeby realnego ich przeprowadzenia takie komplikacje mogą spowodować.

3. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1978 r., II KR 269/78 (OSNKW 1979, nr 5, poz. 55), przez pożar należy rozumieć ogień o wielkim zasięgu, obejmujący z siłą żywiołową mienie ruchome lub nieruchome i zagrażający życiu lub życiu ludzkiemu albo mieniu w znacznych rozmiarach, przy czym zagrożenie to nie może być odległe w czasie, zależne od nastąpienia pewnych warunków w przyszłości, lecz musi występować aktualnie. Jeżeli warunki te nie są spełnione z tego względu, że ogień nie osiągnął jeszcze takiej siły żywiołowej, aby mógł przerodzić się w pożar i został w zarodku ugaszony, to działanie sprawcy, który ów ogień rozniecił, może być zakwalifikowane - w razie istnienia zamiaru z jego strony - jedynie jako usiłowanie sprowadzenia pożaru, o którym mowa w art. 163 § 1 pkt 1, a nie dokonanie tego przestępstwa.

4. Podstawowymi aktami prawnymi zawierającymi unormowania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego są m.in. ustawy:

1 ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380);

2 ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68 z późn. zm.);

3 ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.);

4 ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym materiałów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.);

5 ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późn. zm.);

6 ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.);

7 ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386 z późn. zm.);

8 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263 z późn. zm.);

9 ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 z późn. zm.);

10 ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.);

11 ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. Nr 62, poz. 504),

a także liczne rozporządzenia, takie jak np.:

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 121, poz. 1137 z późn. zm.)

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030);

- rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną (Dz. U. Nr 225, poz.1934);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie parkingów, na które są usuwane pojazdy przewożące towary niebezpieczne (Dz. U. Nr 161, poz. 1567);

- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz. U. Nr 12, poz. 67 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 października 1997 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 132, poz. 877 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. Nr 74, poz. 836);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych (Dz. U. Nr 75, poz. 846 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. Nr 111, poz. 1311 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. Nr 201, poz. 1674),

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 30 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe (Dz. U. Nr 97, poz. 1055);

- rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 listopada 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu bibliotek, których zbiory tworzą narodowy zasób biblioteczny, określenia organizacji tego zasobu oraz zasad jego szczegółowej ochrony (Dz. U. Nr 146, poz. 955 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 1 grudnia 2008 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów w muzeach przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym zniszczeniem lub utratą zbiorów oraz sposobów przygotowania zbiorów do ewakuacji w razie powstania zagrożenia (Dz. U. Nr 229, poz. 1528);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których może wystąpić atmosfera wybuchowa (Dz. U. Nr 107, poz. 1004 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 18 września 2001 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych (Dz. U. Nr 113, poz. 1211 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 sierpnia 2009 r. w sprawie zakresu instrukcji postępowania w przypadku powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia w miejscu i w czasie imprezy masowej (Dz. U. Nr 135, poz. 1113);

- rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 6 stycznia 1998 r. w sprawie określenia wzoru znaku zakazu wstępu do lasu oraz zasad jego umieszczania (Dz. U. Nr 11, poz. 39).

Natomiast wykaz aktualnie obowiązujących Polskich Norm dotyczących ochrony przeciwpożarowej znajduje się na stronie internetowej Polskiego Komitetu Normalizacyjnego: www.pkn.pl.

5. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 82 § 1 pkt 1 polega na niedozwolonym używaniu otwartego ognia, np. świeczki, paleniu tytoniu i stosowania innych czynników, np. niewłaściwie podłączonych przewodów do gniazd wtykowych lub punktów świetlnych, czy pozostawianie bez nadzoru źródła ciepła, które może zainicjować zapłon materiałów palnych. Materiał palny może występować w stanie skupienia stałym, ciekłym lub gazowym. Stałe materiały palne mogą także występować w różnych stopniach rozdrobnienia. Stałe materiały palne to np. drewno, papier, węgiel, tkaniny, słoma itp. mogą pod wpływem ciepła ulegać rozkładowi i wydzielać przy tym gazy palne i pary. Pył materiałów stałych unoszący się w powietrzu ma szybkość palenia się mieszaniny gazowej i może spowodować wybuch. Ciecze palne i substancje topiące się pod wpływem wysokiej temperatury to np. benzyna, nafta i jej pochodne, alkohol, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, naftalen, smoła. Pożar cieczy palnych w wyniku parowania i łączenia się z powietrzem może spowodować powstanie mieszanki wybuchowej.

Gazy palne to np. metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski, stanowią one duże niebezpieczeństwo szczególnie wtedy, gdy wymieszają się z powietrzem i zostaną podpalone w pomieszczeniu zamkniętym.

Zgodnie z treścią § 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563; dalej: rozporządzenie MSWiA z 2006 r.) przez materiały niebezpieczne pożarowo rozumie się następujące materiały niebezpieczne: a) gazy palne, b) ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C), c) materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne, d) materiały zapalające się samorzutnie na powietrzu, e) materiały wybuchowe i pirotechniczne, f) materiały ulegające samorzutnemu rozkładowi lub polimeryzacji, g) materiały mające skłonności do samozapalenia.

Ponadto, zgodnie z § 4 wskazanego rozporządzenia, używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących zainicjować zapłon występujących materiałów zabronione jest w: a) w strefie zagrożenia wybuchem, z wyjątkiem urządzeń przeznaczonych do tego celu, spełniających wymagania rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 22 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych przeznaczonych do użytku w przestrzeniach zagrożonych wybuchem (Dz. U. Nr 263, poz. 2203); b) w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo; c) w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela lub zarządcę i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa.

6. Czynności sprawcze określone w dyspozycji art. 82 § 1 pkt 2 polegają na wykonywaniu prac niebezpiecznych pod względem pożarowym bez ich wymaganego zabezpieczenia.

Przez prace niebezpieczne pożarowo należy rozumieć każdą pracę, której wykonywanie, czy dalsze prowadzenie może spowodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu. Do tych prac zaliczamy między innymi prace remontowo-budowlane związane z użyciem otwartego ognia, np. rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych, jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze (§ 4 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia MSWiA z 2006 r.).

Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu jest obowiązany: a) ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane, b) ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu, c) wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy, d) zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje, e) zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.

Ponadto podczas wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym należy: a) zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcyjne budynku i znajdujących się w nim instalacji technicznych; b) prowadząc ww. prace w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości; c) mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru; d) używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru; e) po zakończeniu prac poddawać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe (§ 32 wskazanego rozporządzenia MSWiA z 2006 r.).

W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub w których materiały takie są magazynowane, powinna być dokonana ocena zagrożenia wybuchem. Ocena, o której mowa, obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować zapłon. Oceny takiej dokonuje: inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym. Klasyfikację stref zagrożenia wybuchem określa Polska Norma dotycząca zapobiegania wybuchowi i ochronie przed wybuchem. Pomieszczenie, w którym może wytworzyć się mieszanina wybuchowa, powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa, określa się jako pomieszczenie zagrożone wybuchem. Wytyczne w zakresie określania przyrostu ciśnienia w pomieszczeniu, jaki mógłby zostać spowodowany przez wybuch, zawiera załącznik do wskazanego rozporządzenia MSWiA z 2006 r. W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem, jeżeli może w nim występować mieszanina wybuchowa o objętości co najmniej 0,01 m ³ w zwartej przestrzeni.

7. Wykroczenie określone w nowym art. 82 § 1 pkt 3 polega na używaniu instalacji, urządzeń i narzędzi nie poddanych wymaganej kontroli lub niesprawnych technicznie albo użytkowaniu ich w sposób niezgodny z przeznaczeniem lub warunkami określonymi przez producenta. Na podstawie § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4) zakazane jest użytkowanie instalacji, urządzeń i narzędzi niesprawnych technicznie lub w sposób niezgodny z przeznaczeniem albo warunkami określonymi przez producenta bądź niepoddawanych okresowym kontrolom, o zakresie i częstotliwości wynikającej z przepisów prawa budowlanego, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzenienia ognia, jeżeli może się to przyczynić do powstania pożaru, wybuchu lub rozprzestrzeniania ognia.

Zgodnie z treścią art. 62 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156 poz. 1118 z późn. zm.):

"1. Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1 okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego:

a elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu,

b instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska,

c instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych);

2 okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów;

3 okresowej w zakresie, o którym mowa w pkt 1, co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2.000 m² oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1.000 m²; osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić właściwy organ o przeprowadzonej kontroli;

4 bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 61 pkt 2;

5 okresowej, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego kotłów, z uwzględnieniem efektywności energetycznej kotłów oraz ich wielkości do potrzeb użytkowych:

a co najmniej raz na 2 lata - opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności ponad 100 kW,

b co najmniej raz na 4 lata - opalanych nieodnawialnym paliwem ciekłym lub stałym o efektywnej nominalnej wydajności 20 kW do 100 kW oraz kotłów opalanych gazem;

6 okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na ocenie efektywności energetycznej zastosowanych urządzeń chłodniczych w systemach klimatyzacji, ich wielkości w stosunku do wymagań użytkowych o mocy chłodniczej nominalnej większej niż 12 kW.

1a. W trakcie kontroli, o której mowa w ust. 1, należy dokonać sprawdzenia wykonania zaleceń z poprzedniej kontroli.

1b. Instalacje ogrzewcze z kotłami o efektywnej nominalnej wydajności powyżej 20 kW użytkowanymi co najmniej 15 lat, licząc od daty zamieszczonej na tabliczce znamionowej kotła, powinny być poddane przez właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego jednorazowej kontroli obejmującej ocenę efektywności energetycznej i doboru wielkości kotła, a także ocenę parametrów instalacji oraz dostosowania do funkcji, jaką ma ona spełniać. Kontrolę tę przeprowadza się w roku następnym po roku, w którym upłynęło 15 lat użytkowania kotła, a kontrolę kotłów, które z dniem 31 grudnia 2009 r. użytkowane są już ponad 15 lat, przeprowadza się do dnia 31 grudnia 2010 r.

2. Obowiązek kontroli, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. a, nie obejmuje właścicieli i zarządców:

1 budynków mieszkalnych jednorodzinnych;

2 obiektów budowlanych:

a budownictwa zagrodowego i letniskowego,

b wymienionych w art. 29 ust. 1".

Właściwy organ - w razie stwierdzenia nieodpowiedniego stanu technicznego obiektu budowlanego lub jego części, mogącego spowodować zagrożenie: życia lub zdrowia ludzi, bezpieczeństwa mienia bądź środowiska - nakazuje przeprowadzenie kontroli, o której mowa w ust. 1, a także może żądać przedstawienia ekspertyzy stanu technicznego obiektu lub jego części (art. 62 ust. 3 Prawa budowlanego). Kontrole przeprowadzają osoby posiadające uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności, a kontrole stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych, gazowych i urządzeń chłodniczych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c, pkt 2 i 6 oraz ust. 1b, mogą przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych (art. 62 ust. 4 i 5 Prawa budowlanego).

Kontrolę stanu technicznego przewodów kominowych, powinny zaś przeprowadzać:

1 osoby posiadające kwalifikacje mistrza w rzemiośle kominiarskim - w odniesieniu do przewodów dymowych oraz grawitacyjnych przewodów spalinowych i wentylacyjnych;

2 osoby posiadające uprawnienia budowlane odpowiedniej specjalności - w odniesieniu do przewodów kominowych, o których mowa w pkt 1, oraz do kominów przemysłowych, kominów wolno stojących oraz kominów lub przewodów kominowych, w których ciąg kominowy jest wymuszony pracą urządzeń mechanicznych (art. 62 ust. 6 Prawa budowlanego).

Szczegółowy zakres kontroli niektórych budowli oraz obowiązek przeprowadzania ich częściej, niż zostało to określone w art. 62 Prawa budowlanego, może być określony w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 62 ust. 7 Prawa budowlanego.

Ponadto zgodnie z § 4 ust. 1 pkt 9 i 10 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów trudno zapalnych i niezapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od żarówki; (pkt 9) oraz instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem;

W kwestii użytkowania w sposób niezgodny z przeznaczeniem lub warunkami określonymi przez producenta wypowiada się m.in. rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199 poz. 1228), które stwierdza, że instrukcja powinna zawierać opis zastosowania maszyny zgodnie z przeznaczeniem (§ 59 ust. 1 pkt 7 oraz ostrzeżenie dotyczące niedozwolonych sposobów użytkowania maszyn, które - jak to wynika z doświadczenia - mogą mieć miejsce (§ 59 ust. 1 pkt 8). Natomiast rozporządzenie w § 3 pkt 15 określa zastosowanie zgodnie z przeznaczeniem jako użytkowanie maszyny zgodnie z informacjami zawartymi w instrukcji; natomiast możliwe do przewidzenia niewłaściwe użycie to użytkowanie maszyny w sposób niezgodny z informacją zawartą we instrukcji, które może wynikać z dających się łatwo przewidzieć ludzkich zachowań (§ 3 pkt 16). Ponadto producent powinien wskazać w instrukcji i rodzaj i częstość kontroli i konserwacji maszyny, wymagających ze względów bezpieczeństwa oraz wskazać części, które ulegają zużyciu, a także określić kryteria ich wymiany.

Przykładowo do maszyn i innych urządzeń technicznych użytkowanych w budownictwie odnoszą się postanowienia:

- rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. Nr 191, poz. 1596 z późn. zm.) oraz

- rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401).

Oba te rozporządzenia określają m.in. wymagania dotyczące organizacji pracy związanej z użytkowaniem maszyn i innych urządzeń technicznych. W obydwu rozporządzeniach określone są również szczegółowe minimalne wymagania dotyczące wybranych grup maszyn, m.in. stosowanych w budownictwie maszyn: 1) samojezdnych, 2) do podnoszenia ładunków i ludzi, 3) wózków jezdniowych.

Rozporządzenia te stanowią również, że maszyny i inne urządzenia techniczne udostępnione pracownikom przez pracodawcę powinny być: 1) właściwe (przeznaczone) do wykonywania danej pracy i warunków jej wykonywania, lub odpowiednio do tego przystosowane; 2) montowane i użytkowane zgodnie z instrukcją producenta; 3) obsługiwane przez przeszkolone i upoważnione osoby; 4) utrzymywane w stanie zapewniającym ich sprawność.

Maszyny i inne urządzenia techniczne podlegające dozorowi technicznemu mogą być użyte na terenie budowy tylko wówczas jeśli mają aktualne dokumenty uprawniające do eksploatacji. Operatorowi każdej maszyny powinna być udostępniona instrukcja bhp. W przypadku gdy bezpieczne użytkowanie maszyn jest uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane, pracodawca powinien poddać maszyny: 1) wstępnej kontroli, po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem do eksploatacji po raz pierwszy; 2) kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym miejscu.

Ponadto pracodawca powinien zapewnić, aby maszyny narażone na działanie warunków powodujących pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie sytuacji niebezpiecznych, poddane były okresowej kontroli, a także badaniom, specjalnej kontroli w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa związanego z maszyną, a będącego wynikiem: 1) prac modyfikacyjnych; 2) zjawisk przyrodniczych; 3) wydłużonego czasu postoju maszyny; 4) niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.

Kontroli dokonują tu jednostki działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje. Wyniki tych kontroli rejestruje się i przechowuje do dyspozycji zainteresowanych organów, zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia tych kontroli, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej. Dokument potwierdzający przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny powinien być dostępny w miejscu użytkowania maszyny, jeśli jest ona użytkowana poza terenem zakładu pracy. Przeciążanie maszyn i innych urządzeń technicznych ponad dopuszczalne obciążenie robocze jest zabronione, z wyjątkiem przeciążeń dokonanych w czasie badań i prób.

8. Czynność sprawcza określona w treści art. 82 § 1 pkt 4 polega na napełnianiu gazem płynnym butli na stacjach paliw, stacjach gazu płynnego i w innych obiektach nie przeznaczonych do tego celu.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063 z późn. zm.) w § 128 stwierdza, że dystrybucja gazu płynnego w stacjach paliw płynnych oraz samodzielnych stacjach gazu płynnego polega na: a) tankowaniu gazem płynnym pojazdów samochodowych przystosowanych technicznie do zasilania tym paliwem; b) wymianie butli opróżnionych z gazu płynnego na butle napełnione tym gazem o masie do 11 kg.

Niedopuszczalne jest natomiast napełnianie butli gazem płynnym w stacjach paliw płynnych lub w samodzielnych stacjach gazu płynnego (§ 128 ust. 2).

Kwestie te reguluje również rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych (Dz. U. Nr 75, poz. 846 z późn. zm.), które stanowi, że gazami płynnymi są ropopochodne gazy skroplone propan, butan i ich mieszaninę, które zostały zakwalifikowane do materiałów niebezpiecznych w grupie wybuchowości IIA. Klasyfikację i skład gazu płynnego określają Polskie Normy. Napełnianie butli gazem płynnym może odbywać się wyłącznie w rozlewniach gazu płynnego, spełniających wymagania określone w przepisach rozporządzenia. Napełnianie butli gazem płynnym może odbywać się wyłącznie w rozlewniach gazu płynnego, spełniających wymagania określone w przepisach rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2000 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 98, poz. 1067 z późn. zm.; § 15 ust. 1 rozporządzenia).

Natomiast butla napełniana gazem płynnym o pojemności powyżej 5 kg powinna posiadać trwałe oznakowanie obejmujące całą powierzchnię butli wskazujące przedsiębiorcę odpowiedzialnego za jej stan techniczny. Niedopuszczalne jest napełnianie gazem płynnym butli o pojemności powyżej 5 kg bez pisemnej zgody takiego przedsiębiorcy (§ 15 ust. 2 i 3 rozporządzenia). Na podstawie § 4 ust. 1 pkt 17 przytaczanego wcześniej rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4) zakazane jest napełnianie gazem płynnym butli na stacjach paliw, stacjach gazu płynnego i w innych obiektach nieprzeznaczonych do tego celu, natomiast wymagane jest umieszczenie na stacji na odmierzaczu gazu płynnego informacji o nienapełnianiu butli.

9. Wykroczenie określone w treści nowego art. 82 § 1 pkt 5 polega na nieprzestrzeganiu zasad bezpieczeństwa przy używaniu lub przechowywaniu materiałów niebezpiecznych pożarowo, w tym gazu płynnego w butlach.

Rozporządzenie MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4) stwierdza w § 7, że przy używaniu lub przechowywaniu materiałów niebezpiecznych należy: 1) wszystkie czynności związane z wytwarzaniem, przetwarzaniem, obróbki, transportem lub składowaniem materiałów niebezpiecznych wykonywać zgodnie z warunkami ochrony przeciwpożarowej określonymi w instrukcji bezpieczeństwa pożarowego, o której mowa w rozporządzeniu lub według wskazań ich producenta; 2) utrzymywać ilość materiału niebezpiecznego znajdującego się na stanowisku pracy nie większą niż dobowe zapotrzebowanie lub dobowa produkcja, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej; 3) przechowywać zapas materiałów niebezpiecznych przekraczający wielkość określoną w pkt 2 w oddzielnym magazynie przystosowanym do takiego celu; 4) przechowywać materiały niebezpieczne w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu w następstwie procesu składowania lub wskutek wzajemnego oddziaływania; 5) przechowywać ciecze o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C) wyłącznie w pojemnikach, urządzeniach i instalacjach przystosowanych do tego celu, wykonanych z materiałów co najmniej trudno zapalnych, odprowadzających ładunki elektryczności statycznej, wyposażonych w szczelne zamknięcia i zabezpieczonych przed stłuczeniem.

Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C) w budynkach, w strefach pożarowych zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi: a) w jednej strefie pożarowej, zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi innej niż ZL IV oraz o przeznaczeniu innym niż handlowo-usługowe, jest dopuszczalne przechowywanie do 10 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (21°C) oraz 50 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu 294,15-328,15 K (21-55°C), a w mieszkaniach odpowiednio 5 i 20 dm³ cieczy; b) w pomieszczeniach handlowo-usługowych jest dopuszczalne przechowywanie cieczy o temperaturze zapłonu do 328,15 K (55°C) w takiej ilości, że gęstość obciążenia ogniowego stworzona przez te ciecze nie przekroczy 500 MJ/m²; c) w pomieszczeniach handlowo-usługowych stanowiących odrębną strefę pożarową jest dopuszczalne przechowywanie cieczy palnych w ilościach większych niż wcześniej określone, pod warunkiem spełniania przez te pomieszczenia wymagań techniczno-budowlanych dotyczących stref pożarowych produkcyjnych i magazynowych; d) w pomieszczeniach handlowo-usługowych ciecze palne powinny być przechowywane w szczelnych naczyniach, zabezpieczonych przed stłuczeniem, a ich sprzedaż należy prowadzić bez rozlewania.

Podczas przechowywania cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 373,15 K (100°C) w garażach: a) ciecze te powinny być przechowywane w naczyniach metalowych lub innych dopuszczonych do tego celu, posiadających szczelne zamknięcia; b) o powierzchni powyżej 100 m² przechowywanie tych cieczy jest dopuszczalne jedynie wtedy, gdy są niezbędne przy eksploatacji pojazdu i są przechowywane w jednostkowych opakowaniach stosowanych w handlu detalicznym; c) nie jest dopuszczalne przelewanie paliwa oraz napełnianie nim zbiorników paliwa w pojazdach; d) wolno stojących wykonanych z materiałów niepalnych o powierzchni do 100 m² jest dopuszczalne przechowywanie 200 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C); e) o powierzchni do 100 m², innych niż wymienione w pkt d, jest dopuszczalne przechowywanie 20 dm ³ cieczy o temperaturze zapłonu poniżej 294,15 K (21°C) lub 60 dm³ cieczy o temperaturze zapłonu 294,15-373,15 K (21-100°C).

Materiały niebezpieczne pożarowo nie powinny być przechowywane w pomieszczeniach piwnicznych, na poddaszach i strychach, w obrębie klatek schodowych i korytarzy oraz w innych pomieszczeniach ogólnie dostępnych, jak również na tarasach, balkonach i loggiach.

W strefie pożarowej, obejmującej tymczasowy obiekt budowlany lub teren, określanej tak jak strefa pożarowa składowiska, dopuszcza się przy tym użytkowanie nie więcej niż dwóch butli z gazem płynnym, o zawartości gazu do 11 kg każda, przy czym ograniczenie to nie dotyczy butli turystycznych o zawartości gazu do 5 kg.

Natomiast zgodnie z § 8 wskazanego rozporządzenia MSWiA z 2006 r. pomieszczenia magazynowe przeznaczone do składowania gazów palnych lub karbidu powinny spełniać wymagania określone dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem. Natomiast pomieszczenie magazynowe butli z gazami palnymi należy chronić przed ogrzaniem do temperatury przekraczającej 308,15 K (35°C). Dopuszcza się również sytuowanie na zewnątrz budynków produkcyjnych i magazynowych, w miejscu obudowanym z trzech stron pełnymi ścianami o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120, do dwóch wiązek butli z gazem palnym, zawierających maksymalnie po 16 butli każda, połączonych wspólnym kolektorem ze stacjami rozprężania. Jeżeli butle te zawierają gaz płynny, to powinny być oddalone od najbliższych studzienek lub innych zagłębień terenu oraz otworów do pomieszczeń z podłogą znajdującą się poniżej przyległego terenu o co najmniej 3 m. Butle przeznaczone do przechowywania i transportu gazów palnych powinny być oznakowane zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa oraz barw rozpoznawczych i znakowania. Butle z gazami palnymi należy przechowywać w pomieszczeniach przeznaczonych wyłącznie do tego celu. Dopuszcza się magazynowanie w jednym pomieszczeniu: 1) butli z gazami palnymi oraz z gazami niepalnymi, nietrującymi, z wyjątkiem gazów utleniających; 2) butli opróżnionych z butlami napełnionymi gazem palnym, pod warunkiem ich oddzielnego ustawienia.

Butle z gazami palnymi pełne lub opróżnione, posiadające stopy należy ustawiać jednowarstwowo w pozycji pionowej, segregując je według zawartości. Butle z gazami palnymi nieposiadające stóp należy magazynować w drewnianych ramach w pozycji poziomej; dopuszcza się układanie butli w stosy o wysokości do 1,5 m. Butle należy zabezpieczyć przed upadkiem, stosując bariery, przegrody lub inne środki ochronne, a zawory butli zabezpieczyć kołpakami.

Natomiast punktach sprzedaży przyborów gazowych dopuszcza się składowanie gazu płynnego w butlach o łącznej masie gazu do 70 kg. W handlowej sieci detalicznej, poza stacjami paliw, dopuszcza się składowanie butli w kontenerach o konstrukcji ażurowej. Kontenery te, o łącznej masie gazu w butlach do 440 kg, powinny być ustawiane w odległości co najmniej: 1) od budynków użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego i mieszkalnych, a także od innych budynków, jeżeli ich konstrukcja wykonana jest z elementów palnych - 8 m; 2) od pozostałych budynków, od studzienek i innych zagłębień terenu oraz od granicy działki - 3 m.

Dopuszcza się składowanie butli w kontenerach przy ścianie budynku o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120, w odległości co najmniej 2 m w poziomie i 9 m w pionie od znajdujących się w niej otworów okiennych i drzwiowych. Magazyny i rozlewnie gazu płynnego powinny być wyposażone w urządzenia i instalacje spełniające wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063). Ponadto rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 6 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych (Dz. U. Nr 75, poz. 846 z późn. zm.) stwierdza, że magazyny i składowanie butli z gazem płynnym znajdujące się na placach powinny być wyposażone w instalacje zgodne z Polskimi Normami, w miejscach tych należy zapewnić dostęp do butli, w sposób umożliwiający prowadzenie akcji ratowniczej (§ 11). Butle z gazami płynnymi o pojemności do 11 kg. Gazu powinny być składowane w pozycji stojącej nie więcej niż w trzech warstwach. Zasady tej nie stosuje się do składowania butli z gazem o pojemności do 11 kg. W kontenerach lub na paletach. Jednocześnie zabrania się magazynowania butli z gazem płynnym w pomieszczeniach: a) znajdujących się poniżej poziomu gruntu; b) w których znajdują się studzienki, otwory kanalizacyjne lub inne niewentylowane zagłębienia; c) do przechowywania produktów żywnościowych; d) do składowania materiałów wybuchowych, łatwo palnych lub żrących; e) kotłowniach, hydroforniach i węzłach cieplnych; f) garażach i pomieszczeniach, w których znajdują się pojazdy silnikowe (§ 12).

Użytkowanie instalacji gazowej zasilanej gazem płynny reguluje rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych (Dz. U. Nr 74 poz. 836 z późn. zm.), które stwierdza w § 50, że w przypadku zasilania instalacji gazowej gazu płynnego z baterii butli: 1) ilość butli w baterii nie może być większa niż 10 sztuk; 2) na końcu przyłączeniowym każdej butli należy zamontować zawór - ogranicznik nadmiernego wypływu; 3) baterię należy ustawiać przy ścianie nie posiadającej otworów do wysokości co najmniej 2 m; odległość baterii mierzona w rzucie poziomym powinna wynosić do najmniej 2 m od krawędzi najbliższych otworów okiennych i drzwiowych oraz od studzienek kanalizacyjnych, otworów wentylacyjnych, urządzeń i instalacji elektrycznych, źródeł ciepła i materiałów łatwo palnych; 4) butle należy ustawiać na podłożu gwarantującym stabilność, nie iskrzącym, niepalnym, zaworami do góry oraz zabezpieczyć je przed przewróceniem się, 50 po każdej wymianie butli w baterii należy sprawdzić szczelność połączeń zgodnie z warunkami określonymi w instrukcji użytkowania tej baterii; 5) miejsce ustawienia butli powinno być oznakowane i zabezpieczone przed dostępem osób trzecich.

10. W dyspozycji nowego art. 82 § 1 pkt 6ustawodawca wskazał wykroczenie polegające na garażowaniu pojazdu silnikowego w obiektach i pomieszczeniach nieprzeznaczonych do tego celu z nieopróżnionym zbiornikiem paliwa i nieodłączonym na stałe zasilaniem akumulatorem. Zgodnie z treścią art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) pojazd silnikowy to pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru i pojazdu szynowego. Warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia garażowe dla samochodów osobowych, określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.). I tak, garaż do przechowywania i bieżącej, niezawodowej obsługi samochodów osobowych, stanowiący samodzielny obiekt budowlany lub część innego obiektu, będący garażem zamkniętym, czyli z pełną obudową zewnętrzną i zamykanymi otworami, będący garażem otwartym, czyli bez ścian zewnętrznych albo ze ścianami niepełnymi lub ażurowymi, powinien mieć: 1) wysokość w świetle konstrukcji co najmniej 2,2 m i do spodu przewodów i urządzeń instalacyjnych 2 m; 2) wjazdy lub wrota garażowe co najmniej o szerokości 2,3 m i wysokości 2 m w świetle; 3) elektryczną instalację oświetleniową; 4) zapewnioną wymianę powietrza, zgodnie z § 108 rozporządzenia; 5) wpusty podłogowe z syfonem i osadnikami w garażu z instalacją wodociągową lub przeciwpożarową tryskaczową, w garażu podziemnym przed wjazdem do niego oraz w garażu nadziemnym wjazdem do niego oraz w garażu nadziemnym o pojemności powyżej 25 samochodów; 6) instalację przeciwpożarową, wymaganą przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, zabezpieczoną przed zamarzaniem (§ 102).

Do garażu położonego poniżej lub powyżej terenu należy zapewnić dojazd dla samochodów za pomocą pochylni o maksymalnym nachyleniu nie większym niż określone w § 70 rozporządzenia lub zastosować odpowiednie urządzenia do transportu pionowego. W garażu przeznaczonym dla więcej niż 25 samochodów na każdej kondygnacji, należy stosować pochylnie o szerokości co najmniej 5,5 m, umożliwiające ruch dwukierunkowy, lub osobne, jednopasmowe pochylnie o szerokości co najmniej 2,7 m dla wjazdu i wyjazdu samochodów, w tym przepadu, dopuszcza się zastosowanie wyłącznie pochylni jednopasmowych, pod warunkiem zainstalowania sygnalizacji do regulacji kierunków ruchu.

W garażu jedno- i dwupoziomowym, przeznaczonym dla nie więcej niż 10 samochodów na kondygnacji, dopuszcza się zastosowanie pochylni jednopasmowej bez sygnalizacji świetlnej (§ 103).

Dojazd (droga manewrowa) do stanowisk postojowych w garażu jednoprzestrzennym (bez ścian wewnętrznych) powinien mieć szerokość dostosowaną do warunków ruchu takich samochodów, jakie mają być przechowywane oraz do sposobu ich usytuowania w stosunku do osi drogi, ale co najmniej: 1) przy usytuowaniu prostopadłym - 5,7 m; 2) przy usytuowaniu pod kątem 60° - 4 m; 3) przy usytuowaniu pod kątem 45° - 3,5 m; 4) przy usytuowaniu równoległym - 3 m.

Dopuszcza się zmniejszenie wymiaru, o którym mowa pkt 1, do 5,0 m, jeżeli stanowiska postojowe mają szerokość co najmniej 2,5 m. Stanowiska postojowe w garażu powinny mieć co najmniej szerokość 2,3 m i długość 5,0 m, z zachowaniem odległości między bokiem samochodu a ścianą lub słupem - co najmniej 0,5 m. Stanowiska postojowe w garażu, przeznaczone dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, powinny mieć zapewniony dojazd na wózku inwalidzkim z drogi manewrowej do drzwi samochodu co najmniej z jednej strony, o szerokości nie mniejszej niż 1,2 m (§ 104).

W garażu podziemnym i wielopoziomowym nadziemnym jako dojścia należy stosować schody odpowiadające warunkom określonym w § 68 rozporządzenia. W garażu jednopoziomowym podziemnym i nadziemnym dopuszcza się wykorzystanie jako dojęcia pochylni przeznaczonych do ruchu samochodów, jeżeli ich nachylenie nie przekracza 10% oraz istnieje możliwość wydzielenia bezpiecznego pasma ruchu pieszego o szerokości co najmniej 0,75 m. Nie wymaga się wydzielenia pasma ruchu pieszego na pochylni dwupasmowej, a w garażu o pojemności do 25 samochodów włącznie na kondygnacji, także na pochylni jednopasmowej. Stanowiska postojowe dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne, należy sytuować na poziomie terenu lub na kondygnacjach dostępnych dla tych osób z pochylni, odpowiadającej warunkom określonym w § 70 rozporządzenia, lub przy zastosowaniu mechanicznych urządzeń podnośnych (§ 105).

Garaż znajdujący się w budynku o innym przeznaczeniu powinien mieć ściany i stropy, zapewniające wymaganą izolację akustyczną, o której mowa w § 326 rozporządzenia, oraz szczelność uniemożliwiającą przenikanie spalin lub oparów paliwa do sąsiednich pomieszczeń, przeznaczonych na pobyt ludzi, usytuowanych obok lub nad garażem.

Dopuszcza się sytuowanie nad garażem otwartym kondygnacji z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi, z wyjątkiem pomieszczeń mieszkalnych, opieki zdrowotnej oraz oświaty i nauki, przy spełnieniu jednego z warunków:

1 lico ściany zewnętrznej tych kondygnacji z oknami otwieranymi jest cofnięte w stosunku do lica ściany garażu otwartego lub do krawędzi jego najwyższego stropu co najmniej o 6 m, a konstrukcja dachu i jego przekrycie nad garażem spełniają wymagania określone w § 218 rozporządzenia;

2 usytuowanie ścian zewnętrznych tych kondygnacji w jednej płaszczyźnie z licem ścian zewnętrznych części garażowej lub z krawędziami jej stropów wymaga zastosowania w tych pomieszczeniach okien nieotwieranych oraz wentylacji mechanicznej nawiewno-wywiewnej lub klimatyzacji, wymaganie, o którym mowa nie dotyczy budynków jednorodzinnych, zagrodowych i rekreacji indywidualnej (§ 106).

Posadzka w garażu powinna mieć spadki do wewnętrznego lub zewnętrznego wpustu kanalizacyjnego. W zabudowie jednorodzinnej, zagrodowej i rekreacji indywidualnej dopuszcza się wykonywanie spadku posadzki skierowanego bezpośrednio na nieutwardzony teren działki. W garażu krawędzie płaszczyzny posadzki, a także znajdujących się w niej otworów, należy, z uwzględnieniem spadku posadzki, ograniczyć progiem (obrzeżem) o wysokości 30 mm, uniemożliwiającym spływ wody lub innej cieczy na zewnątrz i na niższy poziom garażowania. Na drodze ruchu pieszego próg ten powinien być wyprofilowany w sposób umożliwiający przejazd wózkiem inwalidzkim (§ 107).

W garażu zamkniętym należy stosować wentylację: 1) co najmniej naturalną, przez przewietrzanie otworami wentylacyjnymi umieszczonymi w ścianach przeciwległych lub bocznych, będą we wrotach garażowych, o łącznej powierzchni netto otworów wentylacyjnych nie mniejszej niż 0,04 m² na każde, wydzielone przegrodami budowlanymi, stanowisko postojowe - w nieogrzewanych garażach nadziemnych wolno stojących, przybudowanych lub wbudowanych w inne budynki; 2) co najmniej grawitacyjną, zapewniającą 1,5-krotną wymianę powietrza na godzinę - w ogrzewanych garażach nadziemnych lub częściowo zagłębionych, mających nie więcej niż 10 stanowisk postojowych; 3) mechaniczną, sterowaną czujkami niedopuszczalnego poziomu stężenia tlenku węgla - w innych garażach, niewymienionych w pkt 1 i 2, oraz w kanałach rewizyjnych, służących zawodowej obsłudze i naprawie samochodów bądź znajdujących się w garażach wielostanowiskowych, z zastrzeżeniem § 150 ust. 5 rozporządzenia.

W garażu otwartym należy zapewnić przewietrzanie naturalne kondygnacji spełniające następujące wymagania: 1) łączna wielkość niezamykanych otworów w ścianach zewnętrznych na każdej kondygnacji nie powinna być mniejsza niż 35% powierzchni ścian, z dopuszczeniem zastosowania w nich stałych przesłon żaluzjowych, nieograniczających wolnej powierzchni otworu; 2) odległość między parą przeciwległych ścian z niezamykanymi otworami nie powinna być większa niż 100 m; 3) zagłębienie najniższego poziomu posadzki nie powinno być większe niż 0,6 m poniżej poziomu terenu bezpośrednio przylegającego do ściany zewnętrznej garażu, a w przypadku większego zagłębienia, należy zastosować fosę o nachyleniu zboczy nie większym niż 1:1 (§ 108).

11. W znowelizowanym art. 82 § 1 pkt 7 ustawodawca określił znamiona wykroczenia polegającego na składowaniu, czyli kładzeniu, umieszczaniu gromadzeniu materiałów palnych (zob. uw. 5) na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji (korytarze, klatki schodowe) lub umieszczaniu przedmiotów na tych drogach w sposób zmniejszający ich szerokość albo wysokość poniżej wymaganych wartości (tj. odpowiednio 1,2 i 2,2 m).

Wskazane wcześniej rozporządzenie MSWiA z 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów stwierdza, że z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie powinny być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, zapewniające możliwość szybkiego i bezpiecznego opuszczenia strefy zagrożonej lub objętej pożarem, dostosowane do liczby i stanu sprawności osób przebywających w obiekcie oraz jego funkcji, konstrukcji i wymiarów, a także być zastosowane techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego, polegające na: 1) zapewnieniu dostatecznej ilości i szerokości wyjść ewakuacyjnych; 2) zachowaniu dopuszczalnej długości, szerokości i wysokości przejść oraz dojść ewakuacyjnych; 3) zapewnieniu bezpiecznej pożarowo obudowy i wydzieleń dróg ewakuacyjnych oraz pomieszczeń; 4) zabezpieczeniu przed zadymieniem wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych dróg ewakuacyjnych, w tym: na stosowaniu urządzeń zapobiegających zadymieniu lub urządzeń i innych rozwiązań techniczno-budowlanych zapewniających usuwanie dymu; 5) zapewnieniu oświetlenia awaryjnego (bezpieczeństwa i ewakuacyjnego) oraz przeszkodowego w obiektach, w których jest ono niezbędne do ewakuacji ludzi; 6) zapewnieniu możliwości rozgłaszania sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych poprzez dźwiękowy system ostrzegawczy w budynkach, dla których jest on wymagany. Odpowiednie warunki ewakuacji określają przepisy techniczno-budowlane (§ 11).

Podstawą do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi jest niezapełnienie przez występujące w nim warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku: 1) szerokości przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego albo biegu względnie spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejszej o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno-budowlanych; 2) długości przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od określonej w przepisach techniczno-budowlanych; 3) występowania w pomieszczeniu strefy pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II albo na drodze ewakuacyjnej: a) okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub kapiącego pod wpływem ognia, względnie wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego, b) okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji; 4) niewydzielenia ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych; 5) niezabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w przepisach techniczno-budowlanych, w określony w nich sposób; 6) braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku (§ 12).

Warunki techniczno-budowlane określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.), które stwierdza, że z pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi powinna być zapewniona możliwość ewakuacji w bezpieczne miejsce na zewnątrz budynku lub do sąsiedniej strefy pożarowej, bezpośrednio albo drogami komunikacji ogólnej, zwanymi dalej "drogami ewakuacyjnymi". Ze strefy pożarowej, powinno być wyjście bezpośrednio na zewnątrz budynku lub przez inną strefę pożarową, z zastrzeżeniem § 227 ust. 5. Wyjęcia z pomieszczeń na drogi ewakuacyjne powinny być zamykane drzwiami. Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z budynku przeznaczonego dla więcej niż 50 osób powinny otwierać się na zewnątrz. Wymaganie to nie dotyczy budynku wpisanego do rejestru zabytków. W wyjściu ewakuacyjnym z budynku dopuszcza się stosowanie drzwi rozsuwanych spełniających wymagania określone w § 240 ust. 4. Określając wymaganą szerokość i liczbę przejść, wyjść oraz dróg ewakuacyjnych w budynku, w którym z przeznaczenia i sposobu zagospodarowania pomieszczeń nie wynika jednoznacznie maksymalna liczba ich użytkowników, liczbę tę należy przyjmować na podstawie następujących wskaźników powierzchni użytkowej, dla: 1) sal konferencyjnych, lokali gastronomiczno-rozrywkowych, poczekalni, holi, świetlic itp. - 1 m² /osobę; 2) pomieszczeń handlowo-usługowych - 4 m²/osobę; 3) pomieszczeń administracyjno-biurowych - 5 m²/osobę; 4) archiwów, bibliotek itp. - 7 m ²/osobę; 5) magazynów - 30 m ²/osobę (§ 236).

W pomieszczeniach, od najdalszego miejsca, w którym może przebywać człowiek, do wyjęcia ewakuacyjnego na drogę ewakuacyjną lub do innej strefy pożarowej albo na zewnątrz budynku, powinno być zapewnione przejście, zwane dalej "przejściem ewakuacyjnym", o długości nieprzekraczającej: 1) w strefach pożarowych ZL - 40 m; 2) w strefach pożarowych PM o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m ² w o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej - 75 m; 3) w strefach pożarowych PM, o obciążeniu ogniowym nieprzekraczającym 500 MJ/m², w budynku o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej oraz w strefach pożarowych PM w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej bez względu na wielkość obciążenia ogniowego - 100 m.

W pomieszczeniu zagrożonym wybuchem długość przejścia ewakuacyjnego, o których mowa, nie powinna przekraczać 40 m. Dopuszcza się prowadzenie przez pomieszczenie zagrożone wybuchem przejścia ewakuacyjnego z innego pomieszczenia, jeżeli pomieszczenia te są powiązane funkcjonalnie. Jeżeli z przewidywanego przeznaczenia pomieszczenia nie wynika jednoznacznie sposób jego zagospodarowania, projektowana długość przejścia ewakuacyjnego nie może być większa niż 80% długości określonej w pkt 1 i 2.

W pomieszczeniach o wysokości przekraczającej 5 m długość przejść, o których mowa, może być powiększona o 25%. Długości przejść, o których mowa, mogą być powiększone pod warunkiem zastosowania: 1) stałych urządzeń gaśniczych wodnych - o 50%; 2) samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemu wykrywania dymu - o 50%. Powiększenia, o których mowa, podlegają sumowaniu. Przejście nie powinno prowadzić łącznie przez więcej niż trzy pomieszczenia. Ścianek działowych oddzielających od siebie pomieszczenia, dla których określa się łącznie długość przejścia ewakuacyjnego, nie dotyczą wymagania określone w § 216 ust. 1 rozporządzenia. Szerokość przejścia ewakuacyjnego w pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi, z zastrzeżeniem § 261 rozporządzenia, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji ono służy, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 0,9 m, a w przypadku przejścia służącego do ewakuacji do 3 osób - nie mniej niż 0,8 m (§ 238).

Pomieszczenie powinno mieć co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne oddalone od siebie o co najmniej 5 m w przypadkach, gdy: 1) jest przeznaczone do jednoczesnego przebywania w nim ponad 50 osób, a w strefie pożarowej ZL II - ponad 30 osób; 2) znajduje się w strefie pożarowej ZL, a jego powierzchnia przekracza 300 m² ; 3) znajduje się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² , a jego powierzchnia przekracza 300 m²; 4) znajduje się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego do 500 MJ/m², a jego powierzchnia przekracza 1000 m²; 5) jest zagrożone wybuchem, a jego powierzchnia przekracza 100 m² (§ 239). Łączną szerokość drzwi w świetle, stanowiących wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać w nim równocześnie, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi w świetle ościeżnicy powinna wynosić 0,9 m, a w przypadku drzwi służących do ewakuacji do 3 osób - 0,8 m. Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne powinny otwierać się na zewnątrz pomieszczeń: 1) zagrożonych wybuchem; 2) do których jest możliwe niespodziewane przedostanie się mieszanin wybuchowych lub substancji trujących, duszących bądź innych, mogących utrudnić ewakuację; 3) przeznaczonych do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób; 4) przeznaczonych dla ponad 6 osób o ograniczonej zdolności poruszania się.

Wyjścia ewakuacyjne z pomieszczenia zagrożonego wybuchem na drogę ewakuacyjną powinny prowadzić przez przedsionki przeciwpożarowe odpowiadające wymaganiom § 232 rozporządzenia. Szerokość drzwi stanowiących wyjście ewakuacyjne z budynku, z zastrzeżeniem poprzednich uwag, a także szerokość drzwi na drodze ewakuacyjnej z klatki schodowej, prowadzących na zewnątrz budynku lub do innej strefy pożarowej, powinna być nie mniejsza niż szerokość biegu klatki schodowej, określona zgodnie z § 68 ust. 1 i 2 rozporządzenia.. Szerokość drzwi w świetle na drodze ewakuacyjnej, niewymienionych wcześniej, należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób, do których ewakuacji są one przeznaczone, przyjmując co najmniej 0,6 m szerokości na 100 osób, przy czym najmniejsza szerokość drzwi powinna wynosić 0,9 m w świetle ościeżnicy. Wysokość drzwi, o których mowa, powinna odpowiadać wymaganiom § 62 ust. 1 (§ 240).

Drzwi wieloskrzydłowe, stanowiące wyjęcie ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewakuacyjnej, powinny mieć co najmniej jedno, nieblokowane skrzydło drzwiowe o szerokości nie mniejszej niż 0,9 m. Szerokość skrzydła drzwi wahadłowych, stanowiących wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia oraz na drodze ewakuacyjnej, powinna wynosić co najmniej dla drzwi jednoskrzydłowych - 0,9 m, a dla drzwi dwuskrzydłowych - 0,6 m, przy czym oba skrzydła drzwi dwuskrzydłowych muszą mieć tę samą szerokość. Zabrania się stosowania do celów ewakuacji drzwi obrotowych i podnoszonych. Drzwi rozsuwane mogą stanowić wyjścia na drogi ewakuacyjne, a także być stosowane na drogach ewakuacyjnych, jeżeli są przeznaczone nie tylko do celów ewakuacji, a ich konstrukcja zapewnia: 1) otwieranie automatyczne i ręczne bez możliwości ich blokowania; 2) samoczynne ich rozsunięcie i pozostanie w pozycji otwartej w razie pożaru lub awarii drzwi.

W bramach i ścianach przesuwanych na drogach ewakuacyjnych powinny znajdować się drzwi otwierane ręcznie albo w bezpośrednim sąsiedztwie tych bram i ścian powinny być umieszczone i wyraźnie oznakowane drzwi przeznaczone do celów ewakuacji. Drzwi, bramy i inne zamknięcia otworów o wymaganej klasie odporności ogniowej lub dymoszczelności powinny być zaopatrzone w urządzenia, zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru. Należy też zapewnić możliwość ręcznego otwierania drzwi służących do ewakuacji.

Drzwi stanowiące wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia, w którym może przebywać jednocześnie więcej niż 300 osób, oraz drzwi na drodze ewakuacyjnej z tego pomieszczenia, powinny być wyposażone w urządzenia przeciwpaniczne (§ 240).

Obudowa poziomych dróg ewakuacyjnych powinna mieć klasę odporności ogniowej wymaganą dla ścian wewnętrznych, nie mniejszą jednak niż E I 15, z uwzględnieniem § 217 rozporządzenia. Wymaganie klasy odporności ogniowej dla obudowy poziomych dróg ewakuacyjnych nie dotyczy obudowy krytego ciągu pieszego - pasażu, o którym mowa w § 247 ust. 2 rozporządzenia. W ścianach wewnętrznych, stanowiących obudowę dróg ewakuacyjnych w strefach pożarowych ZL III i PM, dopuszcza się umieszczenie nieotwieranych naświetli powyżej 2 m od poziomu posadzki, jeżeli przylegające pomieszczenia nie są zagrożone wybuchem i jeżeli gęstość obciążenia ogniowego w tych pomieszczeniach nie przekracza 1000 MJ/m². W ścianach zewnętrznych budynków, przy których znajduje się galeria, będąca jedyną drogą ewakuacyjną, dopuszcza się umieszczenie naświetli powyżej 2 m od posadzki tej galerii (§ 241).

Szerokość poziomych dróg ewakuacyjnych należy obliczać proporcjonalnie do liczby osób mogących przebywać jednocześnie na danej kondygnacji budynku, przyjmując co najmniej 0,6 m na 100 osób, lecz nie mniej niż 1,4 m. Dopuszcza się zmniejszenie szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej do 1,2 m, jeżeli jest ona przeznaczona do ewakuacji nie więcej niż 20 osób. Wysokość drogi ewakuacyjnej powinna wynosić co najmniej 2,2 m, natomiast wysokość lokalnego obniżenia 2 m, przy czym długość obniżonego odcinka drogi nie może być większa niż 1,5 m. Skrzydła drzwi, stanowiących wyjście na drogę ewakuacyjną, nie mogą, po ich całkowitym otwarciu, zmniejszać wymaganej szerokości tej drogi (§ 242).

Korytarze stanowiące drogę ewakuacyjną w strefach pożarowych ZL powinny być podzielone na odcinki nie dłuższe niż 50 m przy zastosowaniu przegród z drzwiami dymoszczelnymi lub innych urządzeń technicznych, zapobiegających rozprzestrzenianiu się dymu. Wymaganie, o którym mowa, nie dotyczy korytarzy, na których zastosowano rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem. Przegrody, o których mowa, nad sufitami podwieszonymi i pod podłogami podniesionymi powyżej poziomu stropu lub podłoża, powinny być wykonane z materiałów niepalnych (§ 243).

Na drogach ewakuacyjnych jest zabronione stosowanie: 1) spoczników ze stopniami; 2) schodów ze stopniami zabiegowymi, jeżeli schody te są jedyną drogą ewakuacyjną.

Na drogach ewakuacyjnych dopuszcza się stosowanie schodów wachlarzowych, pod warunkiem zachowania najmniejszej szerokości stopni określonych w § 69 ust. 6 rozporządzenia. Na drogach ewakuacyjnych miejsca, w których zastosowano pochylnie lub stopnie umożliwiające pokonanie różnicy poziomów, powinny być wyraźnie oznakowane (§ 244).

W budynkach: 1) niskim (N), zawierającym strefę pożarową ZL II; 2) średniowysokim (SW), zawierającym strefę pożarową ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V; 3) niskim (N) i średniowysokim (SW), zawierającym strefę pożarową PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² lub pomieszczenie zagrożone wybuchem, należy stosować klatki schodowe obudowane i zamykane drzwiami oraz wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu (§ 245).

W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) powinny być co najmniej dwie klatki schodowe obudowane i oddzielone od poziomych dróg komunikacji ogólnej oraz pomieszczeń przedsionkiem przeciwpożarowym, odpowiadającym wymaganiom § 232 rozporządzenia. Dopuszcza się dodatkowe pionowe drogi komunikacji ogólnej, niespełniające tych wymagań, jeżeli łączą one kondygnacje w obrębie jednej strefy pożarowej. Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla strefy pożarowej ZL II oraz w budynku wysokościowym (WW) dla stref pożarowych innych niż ZL IV, powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu. Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla strefy pożarowej ZL I, ZL III, ZL V lub PM oraz w budynku wysokościowym (WW) dla strefy pożarowej ZL IV, powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu. W budynku wysokim (W) niezawierającym strefy pożarowej ZL II dopuszcza się stosowanie tylko jednej klatki schodowej, jeżeli powierzchnia rzutu poziomego budynku nie przekracza 750 m².

W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) dopuszcza się wykonywanie klatek schodowych, stanowiących drogę ewakuacyjną wyłącznie dla stref pożarowych ZL IV, bez przedsionków oddzielających je od poziomych dróg komunikacji ogólnej, jeżeli: 1) każde mieszkanie lub pomieszczenie jest oddzielone od poziomej drogi komunikacji ogólnej drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 30; 2) klatki schodowe są zamykane drzwiami dymoszczelnymi; 3) klatki schodowe są wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub w samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

W budynku średniowysokim (SW) i wyższym, w strefie pożarowej ZL V, drzwi z pomieszczeń, z wyjątkiem prowadzących na drogi komunikacji ogólnej, powinny mieć klasę odporności ogniowej co najmniej E I 30 (§ 246).

W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW), w strefach pożarowych innych niż ZL IV, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem poziomych dróg ewakuacyjnych. W krytym ciągu pieszym (pasażu), do którego przylegają lokale handlowe i usługowe, oraz w przekrytym dziedzińcu wewnętrznym, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych. W podziemnej kondygnacji budynku, w której znajduje się pomieszczenie przeznaczone dla ponad 100 osób, oraz budowli podziemnej z takim pomieszczeniem, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zapewniające usuwanie dymu z tego pomieszczenia i z dróg ewakuacyjnych (§ 247).

Schody wewnętrzne w mieszkaniach w budynku wielorodzinnym oraz w budynku jednorodzinnym, zagrodowym i rekreacji indywidualnej, a także budynku tymczasowym nieprzeznaczonym na cele widowiskowe lub inne zgromadzenia ludzi, mogą nie spełniać wymagań stawianych drogom ewakuacyjnym (§ 248).

Ściany wewnętrzne i stropy stanowiące obudowę klatki schodowej lub pochylni powinny mieć klasę odporności ogniowej określoną zgodnie z § 216 rozporządzenia, jak dla stropów budynku. Wymaganie, o którym mowa, nie dotyczy pionowych dróg komunikacji ogólnej przebiegających wyłącznie w obrębie jednej strefy pożarowej, z zastrzeżeniem § 256 ust. 2 rozporządzenia. Biegi i spoczniki schodów oraz pochylnie służące do ewakuacji powinny być wykonane z materiałów niepalnych i mieć klasę odporności ogniowej co najmniej: 1) w budynkach o klasie odporności pożarowej "A", "B" i "C" - R 60; 2) w budynkach o klasie odporności pożarowej "D" i "E" - R 30.

Wymaganie klasy odporności ogniowej, o którym mowa, nie dotyczy klatek schodowych wydzielonych na każdej kondygnacji przedsionkami przeciwpożarowymi oraz schodów na antresolę w pomieszczeniu, w którym się ona znajduje, jeżeli antresola ta jest przeznaczona do użytku nie więcej niż 10 osób. W budynku niskim o klasie odporności pożarowej "D" lub "E" w obudowanych klatkach schodowych, zamykanych drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 30, dopuszcza się wykonanie biegów i spoczników schodów z materiałów palnych. Odległość między ścianą zewnętrzną, stanowiącą obudowę klatki schodowej, a inną ścianą zewnętrzną tego samego lub innego budynku powinna być ustalona zgodnie z § 271 rozporządzenia, jeżeli co najmniej jedna z tych ścian nie spełnia wymagań klasy odporności ogniowej określonej według § 216 rozporządzenia jak dla stropu budynku z tą klatką schodową (§ 249).

Piwnice powinny być oddzielone od pozostałej części budynku, z wyjątkiem budynków ZL IV niskich (N) i średniowysokich (SW) stropami i ścianami o klasie odporności ogniowej co najmniej R E I 60 i zamknięte drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 30. Jeżeli drzwi do piwnic znajdują się poniżej poziomu terenu, schody prowadzące z tego poziomu powinny być zabezpieczone w sposób uniemożliwiający omyłkowe zejście ludzi do piwnic w przypadku ewakuacji (np. ruchomą barierę). W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW) piwnice powinny być oddzielone od klatki schodowej przedsionkiem przeciwpożarowym (§ 250).

Wyjście z klatki schodowej na strych lub poddasze powinno być zamykane drzwiami lub klapą, wyjściom o klasie odporności ogniowej co najmniej: 1) w budynkach niskich (N) - E I 15; 2) w budynkach średniowysokich (SW) i wyższych - E I 30 (§ 251).

Schodów i pochylni ruchomych nie zalicza się do dróg ewakuacyjnych (§ 252).

W budynkach wysokościowych (WW) wysokich (W) ZL I, ZL II, ZL III i ZL V, mających kondygnację użytkową na wysokości powyżej 25 m, przynajmniej jeden dźwig w każdej strefie pożarowej powinien być przystosowany do potrzeb ekip ratowniczych. Dźwig, o którym mowa, powinien mieć nośność co najmniej 1000 kg i kabinę o wymiarach poziomych nie mniejszych niż 1,1 x 2,1 m. Spocznik przed wejściem do dźwigu, o którym mowa, powinien być dostępny z przedsionka przeciwpożarowego klatki schodowej.

Dopuszcza się przystosowanie do potrzeb ekip ratowniczych dźwigu, który nie spełnia wymagań, jeżeli hol, w którym on się znajduje, jest zamykany w razie pożaru drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 60 (§ 253).

Ściany i stropy szybu dźwigu dla ekip ratowniczych powinny mieć klasę odporności ogniowej wymaganą jak dla stropów budynku, zgodnie z § 216 rozporządzenia.

Drzwi do dźwigu dla ekip ratowniczych powinny mieć klasę odporności ogniowej (E I) nie mniejszą niż połowa wymaganej klasy odporności ogniowej dla ścian i stropów szybu. Wymaganie odporności ogniowej, o której mowa, nie dotyczy dźwigu dostępnego przez przedsionek przeciwpożarowy (§ 254).

Szyb dźwigu dla ekip ratowniczych powinien być wyposażony w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu (§ 255).

Długość drogi ewakuacyjnej od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do wyjścia do innej strefy pożarowej lub na zewnętrz budynku, zwanej dalej "dojęciem ewakuacyjnym", mierzy się wzdłuż osi drogi ewakuacyjnej. W przypadku zakończenia dojścia ewakuacyjnego przedsionkiem przeciwpożarowym, długość tę mierzy się do pierwszych drzwi tego przedsionka. Za równorzędne wyjściu do innej strefy pożarowej, o którym mowa, uważa się wyjście do obudowanej klatki schodowej, zamykanej drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 30, wyposażonej w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub służące do usuwania dymu, a w przypadku, o którym mowa w § 246 ust. 5 rozporządzenia, zamykanej drzwiami dymoszczelnymi. Długości dojść ewakuacyjnych, o których mowa, mogą być powiększone pod warunkiem ochrony: 1) strefy pożarowej stałymi urządzeniami gaśniczymi wodnymi - o 50%; 2) drogi ewakuacyjnej samoczynnymi urządzeniami oddymiającymi uruchamianymi za pomocą systemu wykrywania dymu - o 50%.

Przy jednoczesnym stosowaniu tych urządzeń długość dojścia może być powiększona o 100%.

Wyjście z klatki schodowej, o której mowa, powinno prowadzić na zewnątrz budynku, bezpośrednio lub poziomymi drogami komunikacji ogólnej, których obudowa odpowiada wymaganiom § 249 ust. 1 rozporządzenia, a otwory w obudowie mają zamknięcia o klasie odporności ogniowej co najmniej E I 30. Dopuszcza się przeprowadzenie drogi ewakuacyjnej do wyjścia na zewnątrz budynku z klatki schodowej oraz z poziomych dróg komunikacji ogólnej przez hol, mogący spełniać także funkcje uzupełniające do funkcji wynikających z przeznaczenia budynku, takie jak: recepcyjna, ochrony budynku, drobnej sprzedaży, pod warunkiem że przez jeden hol możliwe jest przeprowadzenie drogi ewakuacyjnej tylko z jednej klatki schodowej, przy czym ograniczenie to nie odnosi się do klatek schodowych z odrębnym, nieprowadzącym przez ten hol, wyjściem ewakuacyjnym, Hol nie znajduje się w strefie pożarowej PM o gęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² ani też zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem, hol jest oddzielony od poziomych dróg komunikacji ogólnej, tak jak jest to wymagane dla klatki schodowej. Wolna szerokość drogi ewakuacyjnej jest co najmniej o 50% większa od szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej w budynku, prowadzącej do tego wyjścia, określonej zgodnie z § 242 ust. 1 rozporządzenia, dla kondygnacji budynku o największej liczbie przewidywanych osób, znajdujących się tam jednocześnie. Wysokość holu w miejscu, w którym przebiega droga ewakuacyjna, jest nie mniejsza niż 3,3 m. Szerokość drzwi wyjściowych na zewnątrz budynku jest większa o 50% od minimalnej szerokości drzwi wyjściowych określonej zgodnie z § 239 ust. 4 rozporządzenia. Dopuszczalną długość drogi od wyjścia z klatki schodowej, do wyjścia na zewnątrz budynku określa się zgodnie z ust. 3 (§ 246).

W budynku PM, w którym jest wymagana druga droga ewakuacyjna dla ludzi z wyższej kondygnacji, dopuszcza się stosowanie na tej drodze drabiny ewakuacyjnej, prowadzącej na dach nad niższą kondygnacją lub na poziom terenu, jeżeli liczba osób przebywających jednocześnie na wyższej kondygnacji nie przekracza 50, a w budynku z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem - 15. Nie dotyczy to zakładów pracy chronionej.

Drabiny ewakuacyjne należy umieszczać w miejscach łatwo dostępnych. Sytuowanie drabin naprzeciw świetlików i okien jest zabronione. Dopuszcza się wykonywanie drabin ewakuacyjnych bez obręczy ochronnych, gdy różnica wysokości nie przekracza 3 m, z uwzględnieniem wymagań § 101 rozporządzenia (§ 247).

12. Przepis nowego art. 82 § 1 pkt 8określa wykroczenie polegające na składowaniu, czyli kładzeniu, umieszczaniu gromadzeniu materiałów palnych (zob. uw. 5) na nieużytkowych poddaszach lub drogach komunikacji ogólnej (korytarzach) w piwnicach.

W budynkach mieszkalnych i nie tylko, istnieją poddasza użytkowe i nieużytkowe, które to pomieszczenia nie wlicza się do liczby kondygnacji. Przez poddasze nieużytkowe rozumie się takie, które nie może być przystosowane na pomieszczenia mieszkalne, a pełnią one funkcję strychów, pomieszczeń na wiązary kratowe dachu czy przestrzeń wentylacyjną. Natomiast przez poddasze użytkowe rozumie się część budynku położona powyżej najwyższego stropu, zawierająca pomieszczenia przystosowane do przebywania w nich ludzi.

Piwnica zaś to część budynku przeznaczoną na pomieszczenia gospodarcze lub techniczne, w których poziom podłogi ze wszystkich stron znajduje się poniżej terenu.

13. Wykroczenie określone w nowym art. 82 § 1 pkt 9polega na składowaniu, czyli kładzeniu, umieszczaniu, gromadzeniu, przechowywaniu materiałów palnych (zob. uw. 5) pod ścianami obiektu, czyli budynku zespołu budynków itp., bądź przy granicy działki, w sposób naruszający zasady bezpieczeństwa pożarowego. Zgodnie z treścią § 4 ust. 1 pkt 6 wspomnianego rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4), składowanie poza budynkami, w odległości mniejszej niż 4 m od granicy działki, materiałów palnych, w tym pozostałości roślinnych, gałęzi i chrustu jest zabronione. Również zakazane jest przechowywanie materiałów palnych oraz stosowanie elementów wystroju i wyposażenia wnętrz z materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od: a) urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do temperatury przekraczającej 373,15 K (100°C); b) linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz przewodów odprowadzających instalacji piorunochronnej oraz czynnych rozdzielnic prądu elektrycznego, przewodów elektrycznych siłowych i gniazd wtykowych siłowych o napięciu powyżej 400 V (§ 4 ust. 1 pkt 8).

Zgodnie z § 4 pkt 17 ust 1 i 4 rozporządzenia wokół placów składowych, składowisk przy obiektach oraz obiektach tymczasowych o konstrukcji palnej powinien być zachowany pas ochronny o szerokości minimum 2 m i nawierzchni z materiałów niepalnych lub gruntowej oczyszczonej. Składowanie materiałów palnych pod ścianami obiektu związanych z jego funkcją, z wyjątkiem materiałów niebezpiecznych pożarowo, jest dopuszczalne pod warunkiem: 1) nieprzekroczenia maksymalnej powierzchni strefy pożarowej, określonej dla tego obiektu; 2) zachowania dostępu do obiektu na wypadek działań ratowniczych; 3) nienaruszenia minimalnej odległości od obiektów sąsiednich, wymaganej z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe.

14. W dyspozycji znowelizowanego art. 82 § 1 pkt 10 ustawodawca określił wykroczenie polegające na uniemożliwianiu lub ograniczaniu dostępu do urządzeń przeciwpożarowych, gaśnic, urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu, wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego, kurków głównej instalacji gazowej, a także wyjść ewakuacyjnych oraz okien dla ekip ratowniczych. W tym przypadku zachowanie sprawcy będzie polegało na uniemożliwianiu lub ograniczeniu, a więc takim działaniu, które całkowicie lub częściowo uniemożliwi korzystanie z urządzeń wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu, np. poprzez zastawienie, zamknięcie, zdjęcie kurków z zaworów itp. W rozporządzeniu MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4) w § 4 ust. 1 pkt 13 i 15 zakazuje się zamykania drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie (§ 13) oraz wykorzystywanie drogi ewakuacyjnej z sali widowiskowej lub innej o podobnym przeznaczeniu, w której następuje jednoczesna wymiana publiczności (użytkowników), jako miejsca oczekiwania na wejście do tej sali (§ 15). Do urządzeń przeciwpożarowych zgodnie z treścią wskazanego rozporządzenia MSWiA z 2006 r. zalicza się urządzenia (stałe lub półstałe, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie) służące do wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków, a w szczególności: stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia wchodzące w skład dźwiękowego systemu ostrzegawczego i systemu sygnalizacji pożarowej, w tym urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, hydranty i zawory hydrantowe, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, urządzenia oddymiające, urządzenia zabezpieczające przed wybuchem, oraz drzwi i bramy przeciwpożarowe, o ile są wyposażone w systemy sterowania (§ 2 ust. 1 pkt 7).

15. W znowelizowanym art. 82 § 1 pkt 11ustawodawca określił wykroczenie polegające na uniemożliwianiu lub ograniczaniu dostępu (zob. uw. 14) do źródeł wody do celów gaśniczych. Kwestie związane z przeciwpożarowym zaopatrzeniem w wodę reguluje rozporządzenie MSWiA z 2009 r. (zob. uw. 4), z treści którego wynika, że zapewnienie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru jest wymagane dla: 1) jednostek osadniczych o liczbie mieszkańców przekraczającej 100 osób, niestanowiących zabudowy kolonijnej, a także znajdujących się w ich granicach: budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz obiektów budowlanych produkcyjnych i magazynowych; 2) budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz obiektów budowlanych produkcyjnych i magazynowych, znajdujących się poza granicami jednostek osadniczych wymienionych w pkt 1, o kubaturze brutto przekraczającej 2500 m³ lub o powierzchni przekraczającej 500 m ², z wyjątkiem stacji paliw płynnych ze zbiornikami o łącznej pojemności do 200 m ³ i stacji gazu płynnego; 3) obiektów budowlanych niebędących budynkami, przeznaczonych na potrzeby użyteczności publicznej lub do zamieszkania zbiorowego, w których znajduje się strefa pożarowa o powierzchni przekraczającej 1000 m² lub przeznaczona do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób; 4) obiektów budowlanych gospodarki rolnej o powierzchni strefy pożarowej przekraczającej 1000 m ².

Dla pozostałych obiektów budowlanych woda do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru jest zapewniana w ramach ilości wody przewidywanych dla jednostek osadniczych, nie mniejszej jednak niż 10 dm³/s, z tym że w przypadku jednostki osadniczej o liczbie mieszkańców do 2000 wymagana ilość wody do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru dla pozostałych obiektów budowlanych powinna wynosić co najmniej 5 dm³ /s (§ 3).

Woda do celów przeciwpożarowych dla obiektów, o których mowa w § 3, powinna być dostępna w szczególności z urządzeń zaopatrujących w wodę ludność, zgodnie z regulaminem dostarczania wody i odprowadzania ścieków, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.); (§ 4 ust. 3).

W przypadku gdy w jednostce osadniczej zasoby wody przeznaczonej dla ludności dostarczanej wodociągiem nie zapewniają ilości wymaganych do celów przeciwpożarowych, wykonuje się, w odległości nie większej niż 250 m od skrajnej zabudowy jednostki osadniczej lub chronionego obiektu budowlanego, co najmniej jedno z następujących uzupełniających źródeł wody: 1) studnię o wydajności nie mniejszej niż 10 dm ³/s; 2) punkt czerpania wody przy naturalnym lub sztucznym zbiorniku wodnym o pojemności zapewniającej odpowiedni zapas wody albo na cieku wodnym o stałym przepływie wody nie mniejszym niż 20 dm³/s przy najniższym stanie wód; 3) przeciwpożarowy zbiornik wodny spełniający wymagania Polskiej Normy (§ 4 ust. 5).

Uzupełniające źródło wody, o którym mowa w ust. 5 pkt 1 i 2, powinno umożliwiać pobieranie wody z głębokości nie większej niż 4 m, licząc między lustrem wody a poziomem stanowiska czerpania wody i być wyposażone w: 1) studzienkę ssawną lub inne urządzenie umożliwiające pobór wody, zabezpieczone przed zamuleniem i zamarzaniem; 2) stanowisko czerpania wody wraz z dojazdem (§ 4 ust. 6).

Uzupełniające źródła wody, o których mowa w ust. 5, powinny być zabezpieczone przed przypadkowym wpadnięciem do nich ludzi lub zwierząt (§ 4 ust. 7).

Ponadto kwestie związane z instalacją wodną przeciwpożarową reguluje rozporządzenie MSWiA z 2006 r., które stanowi, że w budynkach powinny być stosowane nast ępujące rodzaje punktów poboru wody do celów przeciwpożarowych: 1) hydrant wewnętrzny z wężem półsztywnym, zwany dalej "hydrantem 25"; 2) hydrant wewnętrzny z wężem płasko składanym, zwany dalej "hydrantem 52"; 3) zawór hydrantowy, zwany dalej "zaworem 52", umieszczony na pionie nawodnionym w budynkach wysokich i wysokościowych, bez wyposażenia w wąż pożarniczy.

Hydranty wewnętrzne powinny spełniać wymagania Polskich Norm dotyczących tych urządzeń, będących odpowiednikami norm europejskich (EN).

Zawory 52 powinny spełniać wymagania Polskich Norm dotyczących tych urządzeń.

Zasilanie hydrantów wewnętrznych powinno być zapewnione przez co najmniej 1 godzinę (§ 14).

Hydranty 25 powinny być stosowane w strefach pożarowych zakwalifikowanych do kategorii zagrożenia ludzi ZL: 1) na każdej kondygnacji budynku wysokiego i wysokościowego, z wyjątkiem kondygnacji obejmującej wyłącznie strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV; 2) na każdej kondygnacji budynku innego niż tymczasowy, niskiego i średniowysokiego: a) w strefie pożarowej o powierzchni przekraczającej 200 m ², zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II lub ZL V, b) w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL III: - o powierzchni przekraczającej 200 m² w budynku średniowysokim, przy czym jeżeli jest to strefa pożarowa obejmująca tylko pierwszą kondygnację nadziemną, a nad nią znajdują się wyłącznie strefy pożarowe ZL IV, jedynie wtedy, gdy powierzchnia tej strefy pożarowej przekracza 1000 m ², - o powierzchni przekraczającej 1000 m² w budynku niskim.

Hydranty 52 powinny być stosowane: 1) w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m ² i powierzchni przekraczającej 200 m ²; 2) w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego nieprzekraczającej 500 MJ/m ², w której znajduje się pomieszczenie o powierzchni przekraczającej 100 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 1000 MJ/m²; 3) przy wejściu do pomieszczeń magazynowych lub technicznych o powierzchni przekraczającej 200 m² i gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m² , usytuowanych w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V, znajdującej się w budynku niskim albo średniowysokim; 4) w garażu jednokondygnacyjnym zamkniętym o więcej niż 10 stanowiskach postojowych; 5) w garażu wielokondygnacyjnym.

Zawory 52 powinny być stosowane na wszystkich kondygnacjach budynków wysokich i wysokościowych (§ 15).

Hydranty 25 i 52 oraz zawory 52 powinny być umieszczane przy drogach komunikacji ogólnej, a w szczególności: 1) przy wejściach do budynku i klatek schodowych na każdej kondygnacji budynku, przy czym w budynkach wysokich i wysokościowych zaleca się lokalizację zaworów hydrantowych w przedsionkach przeciwpożarowych, a dopuszcza na klatkach schodowych; 2) w przejściach i na korytarzach, w tym w holach i na korytarzach poszczególnych kondygnacji budynków wysokich i wysokościowych; 3) przy wejściach na poddasza; 4) przy wyjściach na przestrzeń otwartą lub przy wyjęciach ewakuacyjnych z pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych, w szczególności zagrożonych wybuchem.

Hydranty 25 i 52 oraz zawory 52 powinny znajdować się na każdej kondygnacji, przy czym w budynkach wysokich i wysokościowych należy stosować po dwa zawory 52 na każdym pionie na kondygnacji podziemnej i na kondygnacji położonej na wysokości powyżej 25 m oraz po jednym zaworze 52 na każdym pionie na pozostałych kondygnacjach. Zasięg hydrantów 25 i 52 w poziomie powinien obejmować całą powierzchnię chronionego budynku, strefy pożarowej lub pomieszczenia, z uwzględnieniem: 1) długości odcinka węża hydrantu wewnętrznego określonej w normach, o których mowa w § 14 ust. 2 rozporządzenia; 2) efektywnego zasięgu rzutu prądów gaśniczych: a) w strefach pożarowych zakwalifikowanych do kategorii zagrożenia ludzi ZL, znajdujących się w budynkach o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej - przyjmowanego dla prądów rozproszonych stożkowych - 3 m, b) w pozostałych budynkach - 10 m.

W przypadku pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych do zabezpieczenia miejsc, z których odległość do najbliższego wyjścia ewakuacyjnego lub innego wyjścia na przestrzeń otwartą przekracza 30 m, w celu spełnienia wymagań, o których mowa w ust. 3, dopuszcza się wyposażenie hydrantu 52 w dodatkowy wąż (§ 16).

Zawory 52 i zawory odcinające hydrantów 25 i 52 powinny być umieszczone na wysokości 1,35±0,1 m od poziomu podłogi. Zawory odcinające w hydrantach 52 oraz zawory 52 powinny posiadać nasady tłoczne skierowane do dołu, usytuowane wraz z pokrętłem zaworu względem ścian lub obudowy w sposób umożliwiający łatwe przyłączanie węża tłocznego oraz otwieranie i zamykanie jego zaworu.

Przed hydrantem wewnętrznym lub zaworem 52 powinna być zapewniona dostateczna przestrzeń do rozwinięcia linii gaśniczej (§ 17).

Minimalna wydajność poboru wody mierzona na wylocie prądownicy powinna wynosić: 1) dla hydrantu 25 - 1,0 dm³/s; 2) dla hydrantu 52 - 2,5 dm³ /s; 3) dla zaworu 52 - 2,5 dm³/s. Ciśnienie na zaworze odcinającym hydrantu wewnętrznego powinno zapewniać wydajność określoną, dla danego rodzaju hydrantu wewnętrznego, z uwzględnieniem zastosowanej średnicy dyszy prądownicy, i być nie niższe niż 0,2 MPa. Ciśnienie na zaworze 52, położonym najniekorzystniej ze względu na wysokość i opory hydrauliczne, dla wydajności określonej wcześniej, nie powinno być mniejsze niż 0,2 MPa. Maksymalne ciśnienie robocze w instalacji wodociągowej przeciwpożarowej na zaworze odcinającym nie powinno przekraczać 1,2 MPa, przy czym na zaworze 52 i zaworach odcinających hydrantów 52 nie powinno przekraczać 0,7 MPa (§ 18).

Instalacja wodociągowa przeciwpożarowa powinna zapewniać możliwość jednoczesnego poboru wody na jednej kondygnacji budynku lub w jednej strefie pożarowej z: 1) jednego hydrantu wewnętrznego - w budynku niskim lub średniowysokim, jeżeli powierzchnia strefy pożarowej nie przekracza 500 m² ; 2) dwóch sąsiednich hydrantów wewnętrznych lub dwóch sąsiednich zaworów 52 - w budynkach niewymienionych wcześniej oraz w budynku wysokim z jedną klatką schodową; 3) czterech sąsiednich hydrantów wewnętrznych lub zaworów 52: a) w budynku wysokim i wysokościowym na kondygnacjach podziemnych i kondygnacjach położonych na wysokości powyżej 25 m, b) w strefie pożarowej produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m ² i powierzchni przekraczającej 3000 m² (§ 19).

Instalacja wodociągowa przeciwpożarowa powinna być zasilana z zewnętrznej sieci wodociągowej lub ze zbiorników o odpowiednim zapasie wody do celów przeciwpożarowych, bezpośrednio albo za pomocą pompowni przeciwpożarowej - zgodnie z warunkami określonymi w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 sierpnia 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030).

Do zasilania w wodę instalacji wodociągowej przeciwpożarowej w budynkach wysokich i wysokościowych powinien być zapewniony dodatkowy zapas wody zgromadzony w jednym lub kilku zbiornikach o łącznej pojemności nie mniejszej niż 100 m³. Dopuszcza się zmniejszenie pojemności zbiorników, o których była mowa, do 50 m³, w przypadku budynku wysokiego i wysokościowego o wysokości do 100 m, niezawierającego strefy pożarowej o powierzchni przekraczającej 750 m², zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi innej niż ZL IV. Dopuszcza się stosowanie jednego wspólnego zbiornika o pojemności co najmniej 100 m³ dla grupy budynków wysokich i wysokościowych wzniesionych obok siebie, jeżeli łączna powierzchnia rzutu ich pierwszych kondygnacji nadziemnych nie przekracza 2500 m ², a zbiornik nie jest oddalony od żadnego z budynków o więcej niż 100 m (§ 20).

Przewody zasilające instalacji wodociągowej przeciwpożarowej powinny być prowadzone: 1) jako piony w klatkach schodowych lub przy klatkach schodowych; 2) jako przewody obwodowe w budynkach jednokondygnacyjnych oraz garażach podziemnych o powierzchni strefy pożarowej przekraczającej 3000 m².

W budynkach wysokich i wysokościowych o dwu lub więcej klatkach schodowych nawodnione piony powinny być połączone ze sobą na najwyższej kondygnacji przewodem o średnicy nominalnej (DN) co najmniej DN 80. Przewody instalacji, z której pobiera się wodą do gaszenia pożaru, wykonane z materiałów palnych, powinny być obudowane ze wszystkich stron osłonami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 60. Warunek ten nie dotyczy pionów prowadzonych w klatkach schodowych wydzielonych ścianami i zamkniętych drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 30. Średnice nominalne przewodów zasilających, w milimetrach, na których instaluje się hydranty wewnętrzne i zawory hydrantowe, powinny wynosić co najmniej: 1) DN 25 - dla hydrantów 25; 2) DN 50 - dla hydrantów 52; 3) DN 80 - dla zaworów 52 na nawodnionych pionach w budynkach wysokich i wysokościowych.

W nieogrzewanych budynkach lub w ich częściach przewody zasilające instalacji wodociągowej przeciwpożarowej należy zabezpieczyć przed możliwością zamarznięcia. Dopuszcza się stosowanie instalacji suchej, pod warunkiem zastosowania rozwiązań umożliwiających jej nawadnianie w sposób ręczny i automatyczny.

Doprowadzenie wody do przewodów zasilających instalacji wodociągowej przeciwpożarowej należy zapewnić co najmniej z dwóch stron, w miejscach możliwie najbardziej odległych od siebie, w przypadku gdy: 1) liczba pionów w budynku, zasilanych z jednego przewodu, jest większa niż trzy; 2) na przewodach obwodowych zainstalowano więcej niż pięć hydrantów wewnętrznych.

Należy zapewnić możliwość odłączania zasuwami lub zaworami tych części przewodów zasilających instalację wodociągową przeciwpożarową, które znajdują się pomiędzy wymaganymi doprowadzeniami. Dopuszcza się przyłączanie do przewodów zasilających instalacji wodociągowej przeciwpożarowej przyborów sanitarnych, pod warunkiem że w przypadku ich uszkodzenia nie spowoduje to niekontrolowanego wypływu wody z instalacji. Możliwość poboru wody do celów przeciwpożarowych o wymaganych parametrach ciśnienia i wydajności powinna w budynku być zapewniona niezależnie od stanu pracy innych systemów bądź urządzeń (§ 21 rozporządzenia MSWiA z 2006 r.).

Podstawowym źródłem energii dla pomp w pompowniach przeciwpożarowych powinna być sieć elektroenergetyczna lub silnik spalinowy z zapasem paliwa wystarczającym na cztery godziny pracy przy pełnym obciążeniu.

Przy zapotrzebowaniu na wodę do celów przeciwpożarowych przekraczającym 20 dm³ /s: 1) pompy powinny być zasilane z dwóch odrębnych źródeł energii, podstawowego i rezerwowego, przy czym jako źródło rezerwowe dopuszcza się agregat prądotwórczy napędzany silnikiem, o którym była mowa; 2) w przypadku pracy pomp w systemie ciągłego podawania wody, w pompowni powinny być co najmniej dwie pompy, w tym jedna rezerwowa o parametrach nie niższych od parametrów największej z zainstalowanych pomp.

Pompy powinny zapewniać wymagane ciśnienie w najwyżej lub najbardziej niekorzystnie położonych hydrantach, przy największym poborze wody.

Pompy powinny być wyposażone w układ pomiarowy składający się z ciśnieniomierza, przepływomierza i zaworu regulacyjnego, umożliwiający okresową kontrolę ich parametrów pracy.

Źródła energii dla pomp powinny spełniać wymagania określone w Polskiej Normie dotyczącej urządzeń tryskaczowych.

Zasilanie pomp z sieci elektroenergetycznej powinno być zapewnione za pomocą obwodu niezależnego od wszystkich innych obwodów w obiekcie, spełniającego wymagania dla instalacji bezpieczeństwa, określone w Polskiej Normie dotyczącej instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych (§ 22).

16. Wszystkie wykroczenia stypizowane w nowym art. 82 § 1 mają charakter formalny, a więc przy ich zaistnieniu nie jest wymagany skutek w postaci bezpośredniego realnego sprowadzenia pożaru, bądź całkowitego uniemożliwienia przeprowadzenia akcji ratowniczej czy też ewakuacyjnej. Komentowane wykroczenia można popełnić umyślnie, jak i nieumyślnie poprzez działanie lub jego zaniechanie.

17. Wykroczenie określone w dyspozycji nowego art. 82 § 2 pkt 1 polega na niezapewnieniu warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu lub terenu przez osobę obowiązaną na podstawie przepisów przeciwpożarowych przez niedopełnienie obowiązków w zakresie zapewnienia osobom przebywającym w obiekcie lub na terenie odpowiednich warunków ewakuacji .

Zgodnie z rozporządzeniem MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 4), właściciel lub zarządca budynku, o którym mowa, powinien zastosować rozwiązanie zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa pożarowego w sposób określony w przepisach techniczno-budowlanych (§ 12). Ponadto właściciel lub zarządca obiektu zawierającego strefę pożarową przeznaczoną dla ponad 50 osób będących jej stałymi użytkownikami, niezakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV, powinien co najmniej raz na 2 lata przeprowadzać praktyczne sprawdzenie organizacji oraz warunków ewakuacji. Powinien on powiadomić właściwego miejscowo komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej o terminie przeprowadzenia działań, o których mowa, nie później niż na tydzień przed ich przeprowadzeniem (§ 13).

18. Artykuł 82 § 2 pkt 2przewiduje karalność osoby odpowiedzialnej na podstawie przepisów przeciwpożarowych za niewyposażenie obiektu lub terenu w urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice.

Na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563) obiekty powinny być wyposażone odpowiednio w stałe urządzenia gaśnicze, systemy sygnalizacji pożarowej, dźwiękowe systemy ostrzegawcze oraz gaśnice. Stosowanie stałych urządzeń gaśniczych, związanych na stałe z obiektem, zawierających zapas środka gaśniczego i uruchamianych samoczynnie we wczesnej fazie rozwoju pożaru, jest wymagane w: 1) archiwach wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych; 2) muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej; 3) ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o znaczeniu krajowym.

Stosowanie stałych urządzeń gaśniczych wodnych jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych: a) jednokondygnacyjnych, w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I o powierzchni powyżej 10 000 m², b) wielokondygnacyjnych, w strefie pożarowej zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I o powierzchni powyżej 8000 m² ; 2) budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 600; 3) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 3000; 4) budynkach użyteczności publicznej wysokościowych; 5) budynkach zamieszkania zbiorowego wysokościowych.

W strefach pożarowych i pomieszczeniach wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze gazowe lub z innym środkiem gaśniczym mogącym mieć wpływ na zdrowie ludzi powinny być zapewnione warunki bezpieczeństwa dla osób przebywających w tych pomieszczeniach, zgodnie z odpowiednimi Polskimi Normami dotyczącymi tych urządzeń (§ 23 rozporządzenia).

Stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej, obejmującego urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, służące do samoczynnego wykrywania i przekazywania informacji o pożarze, a także urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych, jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych: a) jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5000 m ², b) wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 2500 m ²; 2) teatrach o liczbie miejsc powyżej 300; 3) kinach o liczbie miejsc powyżej 600; 4) budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 300; 5) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1500; 6) szpitalach, z wyjątkiem psychiatrycznych, oraz w sanatoriach - o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku; 7) szpitalach psychiatrycznych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku; 8) domach pomocy społecznej i ośrodkach rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku; 9) zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 osób niepełnosprawnych w budynku; 10) budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych; 11) budynkach zamieszkania zbiorowego, w których przewidywany okres pobytu tych samych osób przekracza trzy doby, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200; 12) budynkach zamieszkania zbiorowego niewymienionych w pkt 11, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 50; 13) archiwach wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych; 14) muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej; 15) ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym, wojewódzkim i resortowym; 16) centralach telefonicznych o pojemności powyżej 10 000 numerów i centralach telefonicznych tranzytowych o pojemności 5000-10 000 numerów, o znaczeniu miejscowym lub regionalnym; 17) garażach podziemnych, w których strefa pożarowa przekracza 1500 m² lub obejmujących więcej niż jedną kondygnację podziemną; 18) stacjach metra (kolei podziemnych); 19) dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób; 20) bankach, w których strefa pożarowa zawierająca salę operacyjną ma powierzchnię przekraczającą 500 m ²; 21) bibliotekach, których zbiory w całości lub w części tworzą narodowy zasób biblioteczny.

Wymagania, o których mowa w ust. 1 pkt 4 i 11, nie dotyczą budynków znajdujących się na terenach zamkniętych służących obronności państwa (§ 24 rozporządzenia).

Stosowanie dźwiękowego systemu ostrzegawczego, umożliwiającego rozgłaszanie sygnałów ostrzegawczych i komunikatów głosowych dla potrzeb bezpieczeństwa osób przebywających w budynku, nadawanych automatycznie po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji pożarowej, a także przez operatora, jest wymagane w: 1) budynkach handlowych lub wystawowych: a) jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 10 000 m ², b) wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 8000 m²; 2) salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1500; 3) kinach i teatrach o liczbie miejsc powyżej 600; 4) szpitalach i sanatoriach o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku; 5) budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych; 6) budynkach zamieszkania zbiorowego: a) wysokich i wysokościowych lub b) o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200; 7) stacjach metra (kolei podziemnych); 8) dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób.

W obiektach, w których zastosowano dźwiękowy system ostrzegawczy, nie powinny być stosowane inne pożarowe urządzenia alarmowe akustyczne służące alarmowaniu użytkowników tego obiektu, poza służbami dozoru lub ochrony.

Wymaganie, o którym mowa w ust. 1 pkt 6, nie dotyczy budynków znajdujących się na terenach zamkniętych służących obronności państwa (§ 25 rozporządzenia).

W przypadku wyposażenia obiektów w stałe urządzenia gaśnicze dopuszcza się niewyposażanie ich w system sygnalizacji pożarowej. Dopuszczenie, to nie dotyczy obiektów, w których system sygnalizacji pożarowej jest niezbędny do uruchamiania urządzeń przewidzianych do funkcjonowania podczas pożaru (§ 26 rozporządzenia).

Właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu, o którym mowa w art. 5 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, jest przy tym obowiązany uzgodnić z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej sposób połączenia urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych systemu sygnalizacji pożarowej z obiektem komendy Państwowej Straży Pożarnej lub obiektem wskazanym przez tego komendanta (§ 27 rozporządzenia).

Obiekty powinny być wyposażone w gaśnice przenośne spełniające wymagania Polskich Norm będących odpowiednikami norm europejskich (EN) dotyczących gaśnic lub w gaśnice przewoźne. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie: 1) A - materiałów stałych, zwykle pochodzenia organicznego, których normalne spalanie zachodzi z tworzeniem żarzących się węgli; 2) B - cieczy i materiałów stałych topiących się; 3) C - gazów; 4) D - metali; 5) F - tłuszczów i olejów w urządzeniach kuchennych.

Jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg (lub 3 dm³ ) zawartego w gaśnicach powinna przypadać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczególnych: 1) na każde 100 m ² powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym: a) zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V, b) produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m², c) zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem; 2) na każde 300 m² powierzchni strefy pożarowej niewymienionej w pkt 1, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

Miejsce omłotów, niezależnie od wymaganych gaśnic, powinno być wyposażone w pojemnik z wodą o objętości co najmniej 200 dm ³, przygotowany do wykorzystania w celach gaśniczych przy użyciu wiadra lub w inny równorzędny sposób (§ 28 rozporządzenia).

Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone: 1) w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności: a) przy wejściach do budynków, b) na klatkach schodowych, c) na korytarzach, d) przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz; 2) w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki); 3) w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.

Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki: 1) odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m; 2) do gaśnic powinien być zapewniony dostęp o szerokości co najmniej 1 m (§ 29 rozporządzenia).

19. Nowy art. 82 § 2 pkt 4typizuje wykroczenie polegające na niedopełnieniu przez osobę obowiązaną na podstawie przepisów przeciwpożarowych, obowiązku umieszczenia w widocznym miejscu instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów alarmowych oraz wymaganych informacji.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 80, poz. 563) właściciele, zarządcy lub użytkownicy budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych, obowiązani są do umieszczania w widocznych miejscach instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów alarmowych (§ 4 ust. 2 pkt 3). Ponadto na podstawie § 6 wskazanego rozporządzenia właściciele, zarządcy lub użytkownicy obiektów bądź ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe, przeznaczonych do wykonywania funkcji użyteczności publicznej, zamieszkania zbiorowego, produkcyjnych, magazynowych oraz inwentarskich, opracowują instrukcje bezpieczeństwa pożarowego zawierające: 1) warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu użytkowania, prowadzonego procesu technologicznego i jego warunków technicznych, w tym zagrożenia wybuchem; 2) sposób poddawania przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic; 3) sposoby postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia; 4) sposoby wykonywania prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, jeżeli takie prace są przewidywane; 5) sposoby praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi; 6) sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią przedmiotowej instrukcji oraz z przepisami przeciwpożarowymi.

Dopuszcza się, aby powyższa instrukcja stanowiła w obiektach produkcyjnych i magazynowych część instrukcji technologiczno-ruchowej, a w obiektach znajdujących się na terenach zamkniętych, służących obronności państwa - część planu ochrony przeciwpożarowej i działań ratowniczych. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego powinna być przy tym poddawana okresowej aktualizacji, co najmniej raz na dwa lata, a także po takich zmianach sposobu użytkowania obiektu lub procesu technologicznego, które wpływają na zmianę warunków ochrony przeciwpożarowej. Instrukcje takie nie są wymagane dla obiektów lub ich części, jeżeli nie występuje w nich strefa zagrożenia wybuchem, a ponadto: 1) kubatura brutto budynku lub jego części stanowiącej odrębną strefę pożarową nie przekracza 1000 m³, lub 2) kubatura brutto budynku inwentarskiego nie przekracza 1500 m³ oraz gdy 3) powierzchnia strefy pożarowej obiektu innego niż budynek nie przekracza 1000 m².

20. Wykroczenie określone w treści znowelizowanego art. 82 § 2 pkt 5 polega na niedopełnieniu obowiązku oznakowania obiektu odpowiednimi znakami bezpieczeństwa. Na podstawie wskazanego wcześniej rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 19) obowiązek taki spoczywa na właścicielach, zarządcach lub użytkownikach budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych, i polega na oznakowaniu, znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa (czyli PN-N-01256/02:1992 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja; PN-N-01256/01:1992 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa; PN-N-01256/04:1997 Znaki bezpieczeństwa. Techniczne środki przeciwpożarowe): a) drogi ewakuacyjnej (z wyłączeniem budynków mieszkalnych) oraz pomieszczeń, w których w myśl przepisów techniczno-budowlanych wymagane są co najmniej dwa wyjścia ewakuacyjne, w sposób zapewniający dostarczenie informacji niezbędnych do ewakuacji; b) miejsc usytuowania urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic; c) miejsc usytuowania elementów sterujących urządzeniami przeciwpożarowymi; d) miejsc usytuowania przeciwpożarowych wyłączników prądu, kurków głównych instalacji gazowych oraz materiałów niebezpiecznych pożarowo; e) pomieszczeń, w których występują materiały niebezpieczne pożarowo; f) drabin ewakuacyjnych, rękawów ratowniczych, pojemników z maskami ucieczkowymi, miejsc zbiórki do ewakuacji, miejsc lokalizacji kluczy do wyjść ewakuacyjnych; g) dźwigów dla ekip ratowniczych (przeciwpożarowych); h) przeciwpożarowych zbiorników wodnych.

21. Wykroczenie stypizowane w nowym art. 82 § 2 pkt 6 polega na niedopełnieniu, przez osoby zobowiązane na podstawie przepisów o ochronie przeciwpożarowej, obowiązku utrzymania dróg pożarowych w stanie umożliwiającym wykorzystanie tych dróg przez pojazdy ochrony przeciwpożarowej.

Zgodnie z treścią § 5 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 19), właściciele lub zarządcy terenów utrzymują znajdujące się na nich drogi pożarowe w stanie umożliwiającym wykorzystanie tych dróg przez pojazdy jednostek ochrony przeciwpożarowej, zgodnie z warunkami określonymi w przepisach dotyczących przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Tę ostatnią kwestię reguluje z kolei rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 124, poz. 1030). Zgodnie z treścią rozdziału 6 wskazanego rozporządzenia z 2009 r. drogę pożarową o utwardzonej nawierzchni, umożliwiającą dojazd pojazdów jednostek ochrony przeciwpożarowej do obiektu budowlanego o każdej porze roku, należy doprowadzić do: 1) budynku zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL I lub ZL II; 2) budynku należącego do grupy wysokości: średniowysoki, wysoki lub wysokościowy, zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III, ZL IV lub ZL V; 3) budynku zawierającego strefę pożarową produkcyjną lub magazynową oraz do strefy pożarowej poza budynkiem, obejmującej urządzenia technologiczne, plac składowy lub wiatę, jeżeli gęstość obciążenia ogniowego wymienionych stref pożarowych przekracza 500 MJ/m ² i zachodzi co najmniej jeden z warunków: a) powierzchnia strefy pożarowej przekracza 1000 m ², b) występuje pomieszczenie zagrożone wybuchem; 4) budynku zawierającego strefę pożarową produkcyjną lub magazynową o gęstości obciążenia ogniowego poniżej 500 MJ/m ² o powierzchni przekraczającej 20 000 m²; 5) budynku niskiego: a) zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL III o powierzchni przekraczającej 1000 m ², obejmującą kondygnację nadziemną inną niż pierwsza, lub b) zawierającego strefę pożarową zakwalifikowaną do kategorii zagrożenia ludzi ZL V i mającego ponad 50 miejsc noclegowych; 6) obiektu budowlanego innego niż budynek, przeznaczonego do użyteczności publicznej lub zamieszkania zbiorowego, w którym przewiduje się możliwość jednoczesnego przebywania w strefie pożarowej ponad 50 osób; 7) stanowiska czerpania wody do celów przeciwpożarowych (§ 12 ust. 1 rozporządzenia).

Droga pożarowa powinna przebiegać wzdłuż dłuższego boku budynku, o którym mowa w ust. 1 pkt 1-4, na całej jego długości, a w przypadku gdy krótszy bok budynku ma więcej niż 60 m - z jego dwóch stron, przy czym bliższa krawędź drogi pożarowej musi być oddalona od ściany budynku o 5-15 m dla obiektów zaliczanych do kategorii zagrożenia ludzi i o 5-25 m dla pozostałych obiektów. Pomiędzy tą drogą i ścianą budynku nie mogą występować stałe elementy zagospodarowania terenu lub drzewa i krzewy o wysokości przekraczającej 3 m, uniemożliwiające dostęp do elewacji budynku za pomocą podnośników i drabin mechanicznych (§ 12 ust. 2 rozporządzenia).

W przypadkach uzasadnionych warunkami lokalnymi, w szczególności architektonicznymi, droga pożarowa do budynków, wskazanych wyżej pkt 1-4, może być poprowadzona w taki sposób, aby był zapewniony dostęp do: 1) 30% obwodu zewnętrznego budynku, przy jego rozpiętości (największej szerokości) do 60 m; 2) 50% obwodu zewnętrznego budynku, przy jego rozpiętości przekraczającej 60 m; 3) 100% długości elewacji od frontu budynku, przy zabudowie pierzejowej.

Wyjścia z obiektów budowlanych, o których mowa w pkt 1-6, powinny mieć połączenie z drogą pożarową, dojściem o szerokości minimalnej 1,5 m i długości nie większej niż 50 m, w sposób zapewniający dotarcie bezpośrednio lub drogami ewakuacyjnymi do każdej strefy pożarowej w tych obiektach. Każdy dźwig dla ekip ratowniczych w budynku powinien mieć połączenie z drogą pożarową dojściem, o którym mowa w ust. 4, przy czym wymieniona długość dojścia powinna obejmować również drogę ewakuacyjną w budynku (§ 12 ust. 4 rozporządzenia).

Wymagań, o których mowa w § 12 ust. 2 i 3 rozporządzenia, nie stosuje się, gdy są spełnione łącznie następujące warunki: 1) w budynku o więcej niż 3 kondygnacjach nadziemnych, na każdej kondygnacji powyżej trzeciej nadziemnej, do wysokości 25 m, każda klatka schodowa służąca ewakuacji ma okno dla ekip ratowniczych, umożliwiające dostęp z zewnątrz przez otwór o dolnej krawędzi położonej nie wyżej niż 90 cm nad poziomem posadzki oraz o wysokości i szerokości odpowiednio co najmniej 110 i 60 cm, lub ma zapewnione dotarcie do takiego okna poziomą drogą ewakuacyjną o długości nieprzekraczającej 50 m; 2) droga pożarowa jest doprowadzona do budynku tak, że jej najbliższa krawędź jest oddalona o 5-10 m od rzutu pionowego na poziom terenu każdego z okien, o których mowa w pkt 1, a między tą drogą i wymienionymi oknami nie występują stałe elementy zagospodarowania terenu lub drzewa o wysokości przekraczającej 3 m, uniemożliwiające dotarcie do tych okien za pomocą podnośników i drabin mechanicznych; 3) okno, o którym mowa w pkt 1, jest oznakowane od wewnątrz znakiem bezpieczeństwa "nie zastawiać", a z zewnątrz - znakiem bezpieczeństwa odpowiednim do sposobu, w jaki można dostać się do wnętrza budynku, zgodnie z Polską Normą dotyczącą znaków bezpieczeństwa.

Wymagania, o których mowa w § 12 ust. 2 i 3 rozporządzenia, nie dotyczą też budynku o nie więcej niż 3 kondygnacjach nadziemnych i wysokości nie większej niż 12 m, jeżeli jest zapewnione połączenie z drogą pożarową wyjść z tego budynku, utwardzonym dojściem o szerokości minimalnej 1,5 m i długości nie większej niż 30 m, w sposób zapewniający dotarcie bezpośrednio lub drogami ewakuacyjnymi do każdej strefy pożarowej.

Dojścia do budynków, o których mowa w pkt 4 i 7, mogą być przy tym prowadzone przez budynek, o ile nie przebiegają one w obrębie strefy pożarowej, do której ma być zapewniony dostęp z drogi pożarowej. Droga pożarowa powinna zapewniać przejazd bez cofania lub powinna być zakończona placem manewrowym o wymiarach 20 m x 20 m, względnie można przewidzieć inne rozwiązania umożliwiające zawrócenie pojazdu, z tym że dopuszcza się też wykonanie odcinka drogi pożarowej o długości nie większej niż 15 m, z którego wyjazd jest możliwy jedynie przez cofanie pojazdu. Najmniejszy promień zewnętrznego łuku drogi pożarowej nie może wynosić mniej niż 11 m.

Drogi pożarowe oraz place manewrowe w miejscach innych niż wymienione w § 12 ust. 2 i 3 rozporządzenia, mogą być usytuowane w odległości mniejszej niż 5 m od chronionego budynku, pod warunkiem że ściana zewnętrzna budynku na tym odcinku oraz w odległości do 5 m od niego posiada klasę odporności ogniowej wymaganą dla ściany oddzielenia pożarowego tego budynku.

Minimalna szerokość drogi pożarowej powinna wynosić co najmniej 4 m, a jej nachylenie podłużne nie może przekraczać 5%: 1) w miejscach, o których mowa w § 12 ust. 2 i 3, oraz na odcinkach o długości 10 m od tych miejsc, zapewniających dojazd i wyjazd; 2) na odcinku o długości 15 m od miejsc doprowadzenia jej do budynku, o których mowa w § 12 ust. 6 pkt 2.

W obrębie miasta oraz na terenie działki, na której jest usytuowany obiekt budowlany, o którym mowa w § 12 ust. 1 pkt 3 i 4, droga pożarowa powinna umożliwiać przejazd pojazdów o nacisku osi na nawierzchnię jezdni co najmniej 100 kN (kiloniutonów), a jej minimalna szerokość w miejscach innych niż wymienione w ust. 1 nie może być mniejsza niż 3,5 m.

Na terenach innych niż wymienione w ust. 2 droga pożarowa powinna umożliwiać przejazd pojazdów o nacisku osi na nawierzchnię jezdni co najmniej 50 kN, a jej minimalna szerokość w miejscach innych niż wymienione w ust. 1 nie może być mniejsza niż 3 m.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy spełnienie wymagań dotyczących doprowadzenia drogi pożarowej do obiektu budowlanego jest niemożliwe ze względu na lokalne uwarunkowania lub jest uzasadnione przyjęcie innych rozwiązań, na wniosek właściciela budynku, obiektu budowlanego lub terenu, dopuszcza się stosowanie rozwiązań zamiennych zapewniających niepogorszenie warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu, uzgodnionych z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej (§ 13 rozporządzenia).

Przejazdy na dziedzińce i inne tereny obudowane powinny odpowiadać następującym warunkom: 1) wysokość przejazdu nie mniejsza niż 4,2 m, a w budownictwie jednorodzinnym - 3,2 m; 2) szerokość przejazdu nie mniejsza niż 3,6 m, w tym szerokość jezdni co najmniej 3 m; 3) odległość między przejazdami na jeden dziedziniec nie większa niż 150 m.

W przejazdach, których jezdnie są oddzielone od chodników słupami lub ścianami, szerokość jezdni nie może być mniejsza niż 3,6 m. W przypadku gdy przejazd jest wykorzystywany jako stałe przejście dla pieszych, należy zapewnić dodatkowo chodnik o szerokości co najmniej 1 m (§ 14 rozporządzenia).

Wiadukty, estakady, przejścia i inne podobne urządzenia lub stałe elementy, usytuowane ponad drogami pożarowymi, powinny mieć prześwit o wysokości i szerokości nie mniejszej niż 4,5 m (§ 15 rozporządzenia).

Na wydzielony teren o powierzchni przekraczającej 5 ha, na którym znajdują się obiekty wymienione w § 12 ust. 1 rozpozrządzenia, oraz na place targowe i wystawowe o takiej powierzchni należy zapewnić co najmniej dwa wjazdy, odległe od siebie o co najmniej 75 m. Bramy wjazdowe muszą spełniać warunki, o których mowa w § 14 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 (§ 16 rozporządzenia).

22. Wykroczenie określone w nowym art. 82 § 2 pkt 7polega na niedopełnieniu obowiązku usuwania zanieczyszczeń z przewodów dymowych i spalinowych.

Z treści rozdziału 7 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 19) wynika, że w obiektach, w których odbywa się proces spalania paliwa stałego, ciekłego lub gazowego, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów dymowych i spalinowych: 1) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych - co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej; 2) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej cztery razy w roku; 3) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt 1 - co najmniej dwa razy w roku.

W obiektach, o których mowa w ust. 1, usuwa się zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych (§ 30 rozporządzenia).

Temperatura zewnętrznych powierzchni urządzeń i zasilających je instalacji, z wyłączeniem instalacji elektroenergetycznych, jak również temperatura wtłaczanego do pomieszczenia powietrza, w zależności od rodzaju występujących w obiekcie materiałów, nie powinna przekraczać następujących wielkości: 1) w przypadku gazów i par cieczy 2/3 maksymalnej temperatury powierzchni wyrażonej w stopniach Celsjusza (°C), określonej Polską Normą dotyczącą urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem dla poszczególnych klas temperaturowych gazów i par cieczy; 2) w przypadku pyłów i włókien: a) co najmniej 343,15 K (70°C) poniżej temperatury tlenia się 5 mm warstwy pyłu dla poziomych powierzchni ogrzewczych lub nachylonych do 60° w stosunku do poziomu, b) 2/3 temperatury samozapłonu, wyrażonej w stopniach Celsjusza (°C), mieszaniny pyłów lub włókien z powietrzem dla powierzchni o nachyleniu większym niż 60° w stosunku do poziomu oraz dla tych powierzchni, na których uniemożliwiono gromadzenie się pyłów i włókien, c) 2/3 temperatury samozapłonu, wyrażonej w stopniach Celsjusza (°C), mieszaniny pyłów lub włókien z powietrzem dla nietlących się pyłów lub włókien, niezależnie od stopnia nachylenia powierzchni urządzeń ogrzewczych; 3) w przypadkach pozostałych ciał stałych łatwo zapalnych 2/3 temperatury samozapłonu, wyrażonej w stopniach Celsjusza (°C).

Dopuszczalne temperatury pracy urządzeń elektroenergetycznych oraz zasady klasyfikacji gazów i par cieczy do klas temperaturowych określają Polskie Normy dotyczące urządzeń elektrycznych w przestrzeniach zagrożonych wybuchem. Przy ustalaniu dopuszczalnych temperatur za podstaw należy przyjmować ten materiał palny znajdujący się w danym pomieszczeniu, który ma najniższą temperaturę samozapłonu, a dla tlących się powierzchni - najniższą temperaturę tlenia. W systemach ogrzewczych oraz wentylacyjnych nie jest dopuszczalna recyrkulacja powietrza, jeżeli mogłaby spowodować wzrost zagrożenia wybuchem. Dopuszcza się przy tym stosowanie systemów centralnego ogrzewania powietrznego we wszystkich obiektach i pomieszczeniach, pod warunkiem zastosowania samoczynnych urządzeń (termoregulatorów) zapobiegających przekroczeniu dopuszczalnych temperatur w wypadku zaniku przepływu powietrza oraz blokady uniemożliwiającej włączenie elementów grzewczych przed uruchomieniem nawiewu powietrza. Systemy centralnego ogrzewania wodnego i parowego nie powinny natomiast być stosowane w obiektach, w których występują materiały wytwarzające w reakcji z wodą lub parą wodną palne gazy, jeżeli reakcje takie nie są przewidziane w procesie technologicznym. Powierzchnie przewodów i urządzeń grzewczych oraz ich izolacje w obrębie pomieszczeń, w których mogą wydzielać się palne pyły i włókna, powinny być gładkie, łatwe do oczyszczenia i nierozprzestrzeniające ognia, a instalacje i urządzenia techniczne oraz technologiczne, w których podczas eksploatacji mogą wytwarzać się ładunki elektryczności statycznej o potencjale wystarczającym do zapalenia występujących materiałów palnych, powinny być wyposażone w odpowiednie środki ochrony, zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi ochrony przed elektrycznością statyczną (§ 31 rozporządzenia).

23. Czynność sprawcza określona w treści art. 82 § 2 pkt 8 polega na niezachowaniu wokół placów składowych, składowisk przy obiektach oraz obiektach tymczasowych o konstrukcji palnej pasa ochronnego o szerokości minimum 2 m o nawierzchni z materiałów niepalnych lub gruntowej oczyszczonej. Obowiązek ten zgodnie z treścią § 4 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. (zob. uw. 19) dotyczy właścicieli, zarządców lub użytkowników budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych.

24. Wykroczenie określone w treści znowelizowanego art. 82 § 2 pkt 9 zostało przez ustawodawcę określone jako niepodporządkowanie się zasadom zabezpieczenia przeciwpożarowego obowiązującego podczas zbioru, transportu lub składowania palnych płodów rolnych.

Kwestie związane z tego typu postępowaniem reguluje rozporządzenie MSWiA z 2006 r. o ochronie przeciwpożarowej (zob. uw. 19), które stwierdza, że podczas zbioru, transportu i składowania płodów rolnych należy: 1) stosować wskazania podane w instrukcjach obsługi przy eksploatacji maszyn rolniczych i innych z napędem; 2) stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony; minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej powinna wynosić 5 m; 3) ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej; 4) zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier; 5) zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu; 6) przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nieprzekraczającej dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych; 7) wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się pożaru.

Palenie tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych płodów rolnych oraz ich transportu nie jest dopuszczalne.

Używanie otwartego ognia i palenie tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych nie jest dopuszczalne (§ 37 rozporządzenia).

Strefa pożarowa sterty lub stogu z palnymi produktami roślinnymi nie powinna przy tym przekraczać powierzchni 1000 m ² lub kubatury 5000 m³ . Przy ustawianiu stert, stogów i brogów należy zachować co najmniej następujące odległości: 1) od budynków wykonanych z materiałów: a) palnych - 30 m, b) niepalnych i o pokryciu co najmniej trudno zapalnym - 20 m; 2) od dróg publicznych i torów kolejowych - 30 m; 3) od urządzeń i przewodów linii elektrycznych wysokiego napięcia - 30 m; 4) od lasów i terenów zadrzewionych - 100 m; 5) między stertami i stogami stanowiącymi odrębne strefy pożarowe - 30 m.

Wokół stert i stogów należy wykonać i utrzymać powierzchnię o szerokości co najmniej 2 m w odległości 3 m od ich obrysu pozbawioną materiałów palnych, a produkty roślinne należy składować w sposób uniemożliwiający ich samozapalenie. W przypadku konieczności składowania produktów niedosuszonych należy okresowo sprawdzać ich temperaturę (§ 38 rozporządzenia).

25. Wykroczenie określone w dyspozycji nowego art. 82 § 2 pkt 10 będzie polegało na niezapobieżeniu powstania i rozprzestrzeniania się pożarów w lesie poprzez niewykonywanie wymaganych zabiegów ochronnych.

Na podstawie przepisów rozporządzenia MSWiA z 2006 r. o ochronie przeciwpożarowej (zob. uw. 19) lasy położone przy obiektach mogących stanowić zagrożenie pożarowe dla lasu oddziela się od tych obiektów pasami przeciwpożarowymi, utrzymywanymi w stanie zapewniającym ich użyteczność przez cały rok. Rodzaje oraz sposoby wykonywania pasów przeciwpożarowych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (Dz. U. Nr 58, poz. 405 z późn. zm.).

Obowiązek urządzania i utrzymywania pasów przeciwpożarowych ciąży na: 1) kierownikach lub właścicielach zakładów przemysłowych, obiektów magazynowych i użyteczności publicznej; 2) właścicielach linii kolejowych; 3) komendantach poligonów; 4) właścicielach lub zarządcach lasów położonych przy drogach publicznych; 5) właścicielach dróg zakładowych.

Obowiązek utrzymywania pasów przeciwpożarowych nie dotyczy: 1) lasów zaliczonych do III kategorii zagrożenia pożarowego; 2) drzewostanów starszych niż 30 lat położonych przy drogach publicznych i parkingach oraz drzewostanów położonych przy drogach o nawierzchni nieutwardzonej, z wyjątkiem dróg poligonowych i międzypoligonowych; 3) lasów o szerokości mniejszej niż 200 m.

Zaliczenia obszarów leśnych do kategorii zagrożenia pożarowego dokonuje się w planach urządzenia lasu, uproszczonych planach urządzenia lasu i planach ochrony parków narodowych (§ 34 rozporządzenia MSWiA).

W odległości mniejszej niż 30 m od skraju toru kolejowego lub drogi publicznej pozostawianie gałęzi, chrustu, nieokrzesanych ściętych drzew i odpadów poeksploatacyjnych jest zabronione. Właściciele, zarządcy lub użytkownicy lasów, których lasy samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks leśny o powierzchni ponad 300 ha, są obowiązani: 1) zorganizować w okresie zagrożenia pożarowego obserwację i patrolowanie lasów w celu wykrywania pożarów oraz alarmowania o ich powstaniu; 2) zapewnić i utrzymywać źródła wody do celów przeciwpożarowych; 3) utrzymywać dojazdy pożarowe wyznaczone w planie urządzenia lasu zgodnie z przepisami w sprawie zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów; 4) oznakować stanowiska czerpania wody znakami zgodnymi z Polskimi Normami dotyczącymi znaków bezpieczeństwa; 5) urządzić i utrzymywać w miejscach wyznaczonych, w porozumieniu z właściwymi miejscowo komendantami powiatowymi (miejskimi) Państwowej Straży Pożarnej, bazy sprzętu do gaszenia pożarów lasów; 6) uzgodnić projekt planu urządzenia lasu, projekt uproszczonego planu urządzenia lasu oraz projekt planu ochrony parku narodowego, w części dotyczącej ochrony przeciwpożarowej, z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, dla lasów I i II kategorii zagrożenia pożarowego.

Źródła wody do celów przeciwpożarowych w lasach, które samoistnie lub wspólnie tworzą kompleks o powierzchni ponad 300 ha, powinny być zapewnione w postaci nie więcej niż dwóch zbiorników w obrębie chronionej powierzchni zawierających łącznie co najmniej 50 m³ wody lub cieku wodnego o stałym przepływie wody nie mniejszym niż 10 dm³/s przy najniższym stanie wód, z zapewnieniem najbliższego stanowiska czerpania wody w terenie o promieniu: 1) nieprzekraczającym 3 km w lasach I kategorii zagrożenia pożarowego; 2) nieprzekraczającym 5 km w lasach II kategorii zagrożenia pożarowego; 3) uzgodnionym z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej w lasach III kategorii zagrożenia pożarowego.

Właściciel lub zarządca lasu jest obowiązany do umieszczenia przy wjazdach do lasów oraz przy parkingach leśnych, w uzgodnieniu z właściwym miejscowo komendantem powiatowym (miejskim) Państwowej Straży Pożarnej, tablic informacyjnych i ostrzegawczych dotyczących zabezpieczenia przeciwpożarowego lasu. Dojazdy pożarowe, które wskazano wyżej, oraz wyposażenie baz w sprzęt, o których była mowa, określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 marca 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad zabezpieczenia przeciwpożarowego lasów (§ 35 rozporządzenia MSWiA z 2006 r.).

26. W nowym art. 82 § 3ustawodawca stypizował wykroczenie polegające na zakazie na terenie lasów, na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od nich rozniecania ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu albo palenia tytoniu, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi.

Powyższy zakaz wiąże się z regulacją zawartą w § 36 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. o ochronie przeciwpożarowej (zob. uw. 19), który stanowi, że w lasach i na terenach śródleśnych, na obszarze łąk, torfowisk i wrzosowisk, jak również w odległości do 100 m od granicy lasów nie jest dopuszczalne wykonywanie czynności mogących wywołać niebezpieczeństwo pożaru, czyli: 1) rozniecanie ognia poza miejscami wyznaczonymi do tego celu przez właściciela lub zarządcę lasu; nie dotyczy czynności związanych z gospodarką leśną oraz wykonywanych robót budowlanych; 2) palenie tytoniu, z wyjątkiem miejsc na drogach utwardzonych i miejsc wyznaczonych do pobytu ludzi. Obecnie wymogi te, dotąd umieszczone w rozporządzeniu wykonawczym, zostały wprost przeniesione do Kodeksu wykroczeń.

27. Wykroczenie spenalizowane w nowym art. 82 § 4 polega na wypalaniu trawy, paleniu słomy lub pozostałości roślinnych na polach w odległości mniejszej niż 100 m od zabudowań, lasów oraz zboża na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów bądź w sposób powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania.

Stypizowany w komentowanym przepisie zakaz koresponduje z treści § 39 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. o ochronie przeciwpożarowej (zob. uw. 19), który to stwierdza, że wypalanie słomy i pozostałości roślinnych na polach w odległości mniejszej niż 100 m od zabudowań, lasów, zboża na pniu i miejsc ustawienia stert lub stogów bądź w sposób powodujący zakłócenia w ruchu drogowym, a także bez zapewnienia stałego nadzoru miejsca wypalania, nie jest dopuszczalne. Podobnie jak w § 3 wymogi ustanowione w § 4 zostały przeniesione obecnie z aktu wykonawczego (rozporządzenia) do ustawy o ochronie przeciwpożarowej do Kodeksu wykroczeń.

28. Nowy art. 82 § 5typizuje wykroczenie polegające nieostrożnym obchodzeniu się sprawcy z ogniem w sposób inny niż określony w § 1-4 komentowanego artykułu. Zachowanie sprawcy będzie tu polegało na nieostrożnym, a więc nieuważnym, niebacznym, nieopatrznym czy też nierozważnym postępowaniu z ogniem, czyli postępowaniu naruszającym przyjęte ogólnie wymagania, standardy postępowania czy też reguły dotyczące postępowania z ogniem. A to w rezultacie może doprowadzić do powstania pożaru, do którego jednak nie dochodzi. Ponadto nie jest tu wymagane naruszenie któregokolwiek przepisu z zakresu ochrony przeciwpożarowej, ponieważ ukaraniu w oparciu o treść komentowanego przepisu podlega już samo nieostrożne postępowanie z ogniem, bez naruszenia przepisów art. 82a § 1-4.

29. Wykroczenie określone w dyspozycji znowelizowanego art. 82 § 6 polega na pozostawieniu małoletniego do lat 7 w okolicznościach, w których istnieje prawdopodobieństwo wzniecenia przez niego pożaru. Obecny przepis jest odpowiednikiem dawnego art. 82 § 2, z tym że ten ostatni penalizował zachowanie sprawcy polegające na pozostawieniu tego małoletniego "w okolicznościach umożliwiających mu wzniecenie pożaru". Obecnie zaś ustawodawca wymaga, aby były to okoliczności, w których "istnieje prawdopodobieństwo wzniecenia przez niego pożaru". Przepis § 6 nadal nie uściśla zarówno miejsca, w którym małoletni pozostał bez opieki, jak i osób, które miałyby się nim opiekować. Może to być więc każde miejsce, w którym małoletni ma możliwość wzniecenia pożaru, mając np. swobodny dostęp do wszelkiego rodzaju środków zapalnych, np. zapałki, zapalniczki, płonące czy niedogaszone ognisko itp. Za brak opieki może odpowiadać każda osoba, która miała obowiązek, zarówno stały, jak i czasowy sprawowania opieki nad małoletnim, np. rodzice, dziadkowie, nauczyciel, opiekunowie dziecka, rodzeństwo, pod warunkiem że sama spełnia wymogi proceduralne odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia. Należy jednak wykazać, że opiekun ten, z uwagi na okoliczności, mógł i powinien się liczyć z możliwością wzniecenia przez dziecko do lat 7 pożaru, a więc że zaniedbał należytej staranności przy sprawowaniu opieki.

30. Wykroczenia stypizowane w znowelizowanym art. 82 mają nadal charakter formalny, a więc nie jest tu wymagany skutek w postaci realnego spowodowania pożaru; wystarczające, do odpowiedzialności w tym przypadku jest samo zagrożenie pożarem, można je popełnić zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

W przypadku gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpał znamiona określone w dyspozycji art. 82, wykraczając w ten sposób przeciwko przepisom o ochronie przeciwpożarowej, powodując jednocześnie bezpośrednie, realne zagrożenie pożarem, będzie wówczas ponosił odpowiedzialność, w przypadku umyślności - z art.163 k.k., a przy nieumyślności z art. 164 k.k. Odpowiedzialność z art. 82 zostanie w tej sytuacji pochłonięta w oparciu o regułę konsumpcji (zob. uwagi do art. 10).

Art. 82(a). Niedopełnienie obowiązków w razie pożaru i utrudnianie akcji ratowniczej lub czynności kontrolnych

1. Przedmiotem ochrony określonym w komentowanym przepisie jest bezpieczeństwo osób i mienia zagrożone przez niedopełnienie obowiązków, istniejących w przypadku powstania pożaru, a określonych w przepisach o ochronie przeciwpożarowej oraz o Państwowej Straży Pożarnej, w szczególności polegających na:

1 niezwłocznym zawiadomieniu osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz innych podmiotów wskazanych w treści komentowanego przepisu;

2 podporządkowaniu się zarządzeniu kierującego działaniem ratowniczym;

3 udzielaniu niezbędnej pomocy kierującemu działaniem ratowniczym, na jego żądanie,

2. Wykroczenie z art. 82a § 1 może popełnić każdy, kto w przypadku powstania pożaru nie podporządkował się przepisom wskazanym w dyspozycji komentowanego artykułu, a w szczególności:

1 niezwłocznie nie zawiadomił osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostki ochrony przeciwpożarowej albo Policji bądź wójta albo sołtysa - art. 82a § 1 pkt 1.

W tym przypadku "niezwłoczne zawiadomienie" oznacza zaalarmowanie o pożarze w sposób doraźny, natychmiastowy, bez zbędnej zwłoki, przy użyciu wszystkich dostępnych środków zarówno ludzi przebywających w strefie zagrożenia pożarowego, jak i wskazanych w dyspozycji art. 82a § 1 pkt 1 instytucji i organów;

2 nie podporządkował się zarządzeniu kierującego działaniem ratowniczym lub nie udzielił niezbędnej pomocy kierującemu działaniem ratowniczym, na jego żądanie - art. 82a § 1 pkt 2 i 3. Na podstawie ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 1991 r. (zob. uw. 4 do art. 82) kierujący działaniem ratowniczym może: 1) zarządzić ewakuację ludzi i mienia; 2) wstrzymać ruch drogowy oraz wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich w rejonie działania ratowniczego; 3) przejąć w użytkowanie na czas niezbędny dla działania ratowniczego nieruchomości i ruchomości, środki transportu, sprzęt, ujścia wody, inne środki gaśnicze, a także przedmioty i urządzenia przydatne w działaniu ratowniczym.

Kierujący działaniem ratowniczym ma też prawo żądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji, przedsiębiorców i osób fizycznych, może również odstąpić, w trakcie działania ratowniczego, od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne (art. 25).

Natomiast zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym (Dz. U. Nr 54, poz. 259), kierujący akcją ratowniczą lub innym działaniem ratowniczym prowadzonym przez jednostki ochrony przeciwpożarowej jest również uprawniony do zarządzenia: 1) ewakuacji ludzi z rejonu objętego działaniem ratowniczym w przypadku zagrożenia życia i zdrowia, w szczególności gdy: a) istnieje możliwość powstania paniki, b) przewidywany rozwój zdarzeń może spowodować odcięcie drogi ewakuacyjnej; 2) zakazu przebywania w rejonie objętym działaniem ratowniczym osób postronnych oraz utrudniających prowadzenie działania ratowniczego; 3) ewakuacji mienia, w szczególności gdy: a) istnieje możliwość rozprzestrzenienia się pożaru lub innego zagrożenia, b) usytuowanie mienia utrudnia prowadzenie działania ratowniczego; 4) prac wyburzeniowych oraz rozbiórkowych, w szczególności w sytuacjach: a) zagrożenia ludzi, zwierząt lub mienia, b) potrzeby dotarcia do źródeł zagrożenia w celu jego rozpoznania oraz ograniczenia wzrostu, c) potrzeby użycia środków gaśniczych i neutralizatorów oraz odprowadzenia substancji toksycznych, d) potrzeby zapewnienia dróg dojścia i ewakuacji; 5) wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym, w szczególności w celu: a) zapewnienia właściwego ustawienia i eksploatacji sprzętu ratowniczego, b) zapewnienia dróg komunikacyjnych na potrzeby działania ratowniczego, c) eliminacji zagrożeń powodowanych przez środki komunikacji, d) realizacji zadań określonych w pkt 1-4; 6) przyjęcia w użytkowanie, na czas niezbędny do działania ratowniczego, pojazdów, środków technicznych i innych przedmiotów, a także ujęć wody, środków gaśniczych oraz nieruchomości przydatnych w działaniu ratowniczym, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 24 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380); 7) odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne, z zachowaniem wszelkich dostępnych w danych warunkach zabezpieczeń, jeżeli w ocenie kierującego działaniem ratowniczym, dokonanej w miejscu i czasie zdarzenia, istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego, w szczególności w przypadkach, gdy: a) z powodu braku specjalistycznego sprzętu zachodzi konieczność zastosowania sprzętu zastępczego, b) fizyczne możliwości ratownika mogą zastąpić brak możliwości użycia właściwego sprzętu, c) jest możliwe wykonanie określonej czynności przez osobę zgłaszającą się dobrowolnie.

Zarządzenia kierującego działaniem ratowniczym, o którym mowa w ust. 1, są decyzjami, którym może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności, w trybie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (§ 1).

Kierujący działaniem ratowniczym jest uprawniony do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych i organizacji społecznych oraz od obywateli. Udzielenie pomocy, o której mowa, może polegać na współdziałaniu w realizacji zadań wymienionych w § 1 ust. 1 pkt 1-5, udostępnieniu nieruchomości, środków i przedmiotów, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 6, albo na bezpośrednim wykonaniu wskazanych czynności. Kierujący działaniem ratowniczym, zwracając się z żądaniem o udzielenie pomocy przez instytucje państwowe, jednostkę gospodarczą, organizację społeczną, a także obywatela, jest obowiązany okazać legitymację służbową albo legitymację stwierdzającą członkostwo lub zatrudnienie w jednostce ochrony przeciwpożarowej (§ 2).

Realizacja wskazanych uprawnień następuje wyłącznie w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności, przy czym: 1) do skorzystania z uprawnień określonych w § 1 ust. 1 pkt 1-5 wystarczające jest wydanie ustnego polecenia, które należy potwierdzić na piśmie na żądanie zainteresowanego; 2) przyjęcie w użytkowanie, na czas niezbędny do działania ratowniczego, nieruchomości, środków i przedmiotów, o których mowa w § 1 ust. 1 pkt 6, wymaga wydania pokwitowania określającego istotne cechy przyjętego mienia; pokwitowanie podlega zwrotowi przy zwrocie mienia, a w razie potrzeby sporządza się protokół zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

Pokwitowanie powinno zawierać: 1) imię, nazwisko i stopień służbowy kierującego działaniem ratowniczym, a także określenie jego jednostki organizacyjnej; 2) imię i nazwisko lub nazwę posiadacza mienia; 3) datę i godzinę przejęcia mienia a w odniesieniu do pojazdu - także markę, numer rejestracyjny oraz wskazanie licznika zainstalowanego w pojeździe; 4) opis stanu przejmowanego mienia; 5) określenie miejsca i w miarę możliwości terminu zwrotu mienia; 6) podpisy kierującego działaniem ratowniczym oraz posiadacza mienia.

W przypadkach szczególnie uzasadnionych koniecznością natychmiastowego podjęcia czynności, kierujący działaniem ratowniczym może odstąpić od wydania pokwitowania, poprzestając na ustnym poinformowaniu posiadacza mienia o danych zawartych w treści pokwitowania (§ 3).

3. W art. 82a § 2 ustawodawca stypizował wykroczenie polegające na utrudnianiu prowadzenia działań ratowniczych, a w szczególności utrudnianiu dojazdu do obiektów zagrożonych jednostkom ochrony przeciwpożarowej, prowadzącym działania ratownicze

Zgodnie z treścią § 5 rozporządzenia MSWiA z 2006 r. o ochronie przeciwpożarowej (zob. uw. 4 do art. 82) właściciele lub zarządcy terenów utrzymują znajdujące się na nich drogi pożarowe w stanie umożliwiającym wykorzystanie tych dróg przez pojazdy jednostek ochrony przeciwpożarowej, zgodnie z warunkami określonymi w przepisach dotyczących przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Kwestię tę reguluje rozporządzenie Ministra Spraw wewnętrznych i Administracji z dnia 24 lipca 2009 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (zob. uw. 21 do art. 82).

Utrudnianie, ale nie uniemożliwianie, prowadzenia działań ratowniczych należy tu rozumieć jako jakiekolwiek zachowanie, polegające na działaniu lub jego zaniechaniu, powodujące trudności, komplikacje, stwarzające przeszkody przy prowadzeniu akcji zmierzającej do gaszenia pożaru; np. zgodnie z art. 21 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej (zob. uw. 4 do art. 82) strażacy biorący udział w akcji ratowniczej, w zakresie niezbędnym do prowadzenia akcji, mają prawo korzystania z: 1) dróg, gruntów i zbiorników wodnych państwowych, komunalnych i prywatnych; 2) komunalnych i prywatnych ujęć wodnych i środków gaśniczych, a więc utrudnianie korzystania z tych miejsc czy urządzeń należy uznać za popełnienie wykroczenia określonego w komentowanym przepisie.

W szczególności zachowanie sprawcy tego wykroczenia może polegać na niezgodnym z prawem korzystaniu z dróg dojazdowych, np. niewłaściwym parkowaniu samochodów czy montowaniu słupków uniemożliwiających dojazd - parkowaniu samochodów na terenie posesji czy też w pobliżu klatek schodowych, co może utrudniać dojazd do obiektów zagrożonych pożarem, a także w czasie prowadzenia akcji ratowniczej bezpośrednim utrudnianiu przejazdu przez posesję czy inny teren.

4. Wykroczenie określone w art. 82a § 3 polega na uniemożliwianiu lub utrudnianiu przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez uprawnionego strażaka Państwowej Straży Pożarnej.

Na podstawie ustawy o Państwowej Straż Pożarnej (zob. uw. 4 do art. 82) w celu rozpoznawania zagrożeń, realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych oraz przygotowania do działań ratowniczych Państwowa Straż Pożarna przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze. Czynności kontrolno-rozpoznawcze są przeprowadzane na podstawie: 1) rocznego planu czynności kontrolno-rozpoznawczych; 2) zgłoszenia zakładu o zwiększonym albo dużym ryzyku wystąpienia awarii przemysłowej, o którym mowa w art. 250 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.); 3) zlecenia starosty, o którym mowa w art. 35 ust. 3 pkt 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.); 4) polecenia sądu, prokuratora lub Najwyższej Izby Kontroli; 5) zgłoszenia obiektu, dla którego przepisy prawa wymagają wydania przez organy Państwowej Straży Pożarnej opinii lub zajęcia przez nie stanowiska w zakresie ochrony przeciwpożarowej; 6) zawiadomienia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta o stwierdzeniu zagrożenia życia lub zdrowia, niebezpieczeństwa powstania szkód majątkowych w znacznych rozmiarach lub naruszenia środowiska, o którym mowa w art. 78 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.); 7) wystąpienia istotnych nowych okoliczności w zakresie stanu bezpieczeństwa na terenie działania komendy powiatowej (miejskiej) Państwowej Straży Pożarnej.

Czynności kontrolno-rozpoznawcze są przeprowadzane w zakresie: 1) kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych; 2) oceny zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym; 3) oceny zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym; 4) ustalania spełnienia wymogów bezpieczeństwa w zakładzie stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej; 5) rozpoznawania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej; 6) rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń; 7) wstępnego ustalania nieprawidłowości, które przyczyniły się do powstania pożaru oraz okoliczności jego rozprzestrzenienia się; 8) zbierania informacji niezbędnych do wykonania analizy poważnej awarii przemysłowej i formułowania zaleceń dla prowadzącego zakład.

Prawo do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych mają strażacy upoważnieni przez właściwego komendanta Państwowej Straży Pożarnej. Wskazani strażacy w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych mają prawo do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego. Czynności kontrolno-rozpoznawcze mogą być przeprowadzane przez inne osoby upoważnione przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej.

Czynności kontrolno-rozpoznawcze mogą być przeprowadzane po doręczeniu kontrolowanemu upoważnienia do przeprowadzenia tych czynności przynajmniej na 7 dni, a w przypadkach, o których mowa w ust. 2 pkt 5, przynajmniej na 3 dni - przed terminem ich rozpoczęcia. Upoważnienie może być doręczone kontrolowanemu w chwili przystąpienia do czynności kontrolno-rozpoznawczych, jeżeli powzięto informację o możliwości występowania w miejscu ich przeprowadzania zagrożenia życia ludzi lub bezpośredniego niebezpieczeństwa powstania pożaru.

Upoważnienie, o którym mowa, powinno zawierać: 1) określenie podstawy prawnej przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych; 2) oznaczenie organu przeprowadzającego czynności kontrolno-rozpoznawcze; 3) datę i miejsce wystawienia; 4) imię i nazwisko, określenie stanowiska służbowego strażaka upoważnionego do przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych oraz numer jego legitymacji służbowej; 5) imię i nazwisko oraz określenie rodzaju i numeru dokumentu tożsamości innej osoby upoważnionej do przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych; 6) oznaczenie podmiotu objętego czynnościami kontrolno-rozpoznawczymi i miejsca ich przeprowadzenia; 7) informacje o zakresie przedmiotowym czynności kontrolno-rozpoznawczych; 8) wskazanie daty rozpoczęcia i przewidywanego terminu zakończenia kontroli; 9) podpis osoby udzielającej upoważnienia z podaniem zajmowanego stanowiska lub funkcji; 10) pouczenie o prawach i obowiązkach kontrolowanego.

W chwili przystąpienia do czynności kontrolno-rozpoznawczych upoważnieni do przeprowadzania tych czynności, zwani dalej "kontrolującymi", okazują kontrolowanemu: strażak - legitymację służbową, a inna osoba - dokument tożsamości. Kontrolowany jest obowiązany umożliwić kontrolującemu przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych, a w tym: 1) udzielić niezbędnych informacji i wyjaśnień w sprawach objętych zakresem tych czynności oraz wyrazić zgodę na sporządzenie dokumentacji fotograficznej; 2) umożliwić dostęp do obiektów, urządzeń i innych składników majątkowych, w stosunku do których mają być przeprowadzone czynności; 3) zapewnić wgląd w dokumentację i prowadzone ewidencje objęte zakresem czynności; 4) umożliwić sporządzenie kopii niezbędnych dokumentów; 5) zapewnić warunki do pracy, w tym, w miarę możliwości, samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów; 6) udostępnić środki łączności i inne konieczne środki techniczne, jakimi dysponuje, w zakresie niezbędnym do przeprowadzania czynności.

Kontrolujący ma prawo wstępu do wszystkich obiektów i pomieszczeń, chyba że stanowią one część mieszkalną lub ich właścicielami albo zarządzającymi są: 1) komórki lub jednostki organizacyjne podległe Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowane, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro Antykorupcyjne lub Straż Graniczna; 2) obce misje dyplomatyczne, urzędy konsularne albo inne instytucje międzynarodowe korzystające z immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych.

Kontrolujący podlega obowiązującym w obiektach i pomieszczeniach kontrolowanego przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy, o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie przeciwpożarowej. Kontrolujący nie podlega przeszukaniu przewidzianemu w regulaminie ochrony obiektów i pomieszczeń kontrolowanego. Z ustaleń dokonanych w toku czynności kontrolno-rozpoznawczych kontrolujący sporządza protokół, który podpisują kontrolujący oraz kontrolowany albo osoba przez niego upoważniona.

Kontrolowany lub osoba przez niego upoważniona mają prawo wniesienia zastrzeżeń do protokołu przed jego podpisaniem. W razie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowanego lub osobę uprawnioną, o której była mowa, kontrolujący czyni o tym wzmiankę w protokole. Kontrolujący doręcza oryginał protokołu bez zbędnej zwłoki właściwemu miejscowo komendantowi powiatowemu (miejskiemu) Państwowej Straży Pożarnej, a kopię protokołu kontrolujący doręcza kontrolowanemu lub osobie przez niego upoważnionej (art. 23).

Komendant powiatowy (miejski) Państwowej Straży Pożarnej, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych, uprawniony jest w drodze decyzji administracyjnej do: 1) nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie; 2) wstrzymania robót (prac), zakazania używania maszyn, urządzeń lub środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru. Decyzje w tych sprawach, podlegają natychmiastowemu wykonaniu (art. 26). Organem odwoławczym od wskazanych wyżej decyzji jest komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej.

Rozporządzenie umożliwiające planowanie i właściwą realizację czynności kontrolno-rozpoznawczych oraz ich dokumentowanie, z upoważnienia wskazanej ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, wydał Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w dniu 24 października 2005 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych przeprowadzanych przez Państwową Straż Pożarną (Dz. U. Nr 225, poz. 1934).

5. Komentowane wykroczenie z art. 82a ma charakter powszechny i można je popełnić umyślnie lub nieumyślnie, przez działanie, jak i przez jego zaniechanie.

Art. 83. Nieostrożność z materiałami wybuchowymi

1. Przedmiotem ochrony określonym w art. 83 § 1 jest bezpieczeństwo osób i mienia w tym przypadku zagrożone przez nieostrożne obchodzenie się z materiałami wybuchowymi, łatwo zapalnymi lub substancjami promieniotwórczymi lub poprzez nieprzestrzeganie przepisów o wyrobie, sprzedaży, przechowywaniu, używaniu lub przewożeniu takich materiałów.

2. Dla zaistnienia odpowiedzialności z analizowanego artykułu wystarczające jest by jego sprawca zachował się, chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji art. 83 § 1 i nie jest przy tym konieczne, aby niebezpieczeństwo bezpośrednio zagrażało osobom lub mieniu, wykroczenie to bowiem jest już dokonane z chwilą nieostrożnego obchodzenia się lub niedostosowania się do przepisów o wyrobie, sprzedaży, przechowywaniu używaniu lub przewożeniu materiałów niebezpiecznych, a wskazanych w treści komentowanego przepisu.

3. Przez nieostrożne obchodzenie się należy tu rozumieć zarówno zachowanie, które jest nieodpowiednie, nierozważne, nieroztropne w stosunku do przyjętych wzorców, norm postępowania, w przypadku zetknięcia się z materiałami niebezpiecznymi wskazanymi w treści analizowanego przepisu lub może wynikać z nieprzestrzegania przepisów prawa obowiązujących w tym zakresie, co w obu przypadkach, w ich końcowym rezultacie może doprowadzić do spowodowania zagrożenia dla bezpieczeństwa osób lub mienia.

4. W rozumieniu ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. Nr 67, poz. 679 z późn. zm.) materiałami wybuchowymi są:

a) substancje chemiczne stałe lub ciekłe albo mieszaniny substancji, zdolne do reakcji chemicznej z wytwarzaniem gazu o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku, a także wyroby wypełnione materiałem wybuchowym, z wyłączeniem amunicji, czyli wyrobów wypełnionych materiałem wybuchowym, która przeznaczona jest do miotania przy użyciu broni palnej, służąc do niszczenia lub obezwładniania celów, a także dla celów ćwiczebnych.

b) materiały pirotechniczne, czyli materiały lub mieszaniny materiałów przewidzianych do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu, dymu lub kombinacji tych efektów, w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się reakcji chemicznej, a także wyroby wypełnione materiałem pirotechnicznym.

Podobną definicję podaje ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 117, poz. 1007 z późn. zm.).

5. Materiały łatwo zapalne nie zostały nigdzie zdefiniowane, należy więc przyjąć ich określenie potoczne, czyli że są to wszelkiego rodzaju materiały, substancje, związki chemiczne, stałe, ciekłe lub gazowe, których właściwości powodują, samozapłon lub łatwość zapłonu (np. benzyna, smoła, lakiery, rozpuszczalniki, propan-butan czy siano, słoma, popiół po niedogaszonym ognisku itp.).

6. Kwestie związane z substancjami promieniotwórczymi reguluje ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 42, poz. 276 z późn. zm.), gdzie substancję promieniotwórczą określa się jako substancję zawierającą jeden lub więcej izotopów promieniotwórczych o takiej aktywności lub stężeniu promieniotwórczym, które nie mogą być pominięte z punktu widzenia ochrony radiologicznej, rozumianej jako zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu środowiska, a w przypadku braku możliwości zapobieżenia takim sytuacjom - ograniczenie ich skutków do poziomu tak niskiego, jak tylko jest to rozsądnie osiągalne, przy uwzględnieniu czynników ekonomicznych, społecznych i zdrowotnych. Za materiały promieniotwórcze uważa się przede wszystkim uran w postaci naturalnej, zubożonej i wzbogaconej w izotopy 233 lub 235, pluton i tor.

7. Oprócz nieostrożnego obchodzenia się z materiałami niebezpiecznymi, dyspozycja art. 83 § 1 penalizuje również zachowania polegające na wykraczaniu przeciwko przepisom o wyrobie, sprzedaży przechowywaniu, używaniu lub przewożeniu takich materiałów, jak materiały wybuchowe, łatwo zapalne lub substancje promieniotwórcze W tej części analizowany przepis ma charakter blankietowy, z uwagi na odesłanie do innych przepisów prawa. Przepisami zawierającymi regulacje normatywne w tym zakresie zawierają oprócz ustaw wcześniej wskazanych w komentarzu do tego przepisu, również inne regulacje (np. ustawa z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji, tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 z późn. zm.).

Głównie jednak regulacje prawne w tym zakresie znajdują się w rozporządzeniach wydawanych przez ministrów właściwych resortów, jak i Radę Ministrów, np.:

- rozporządzenie Ministrów Transportu i Gospodarki Morskiej oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 10 kwietnia 2000 r. w sprawie przewożenia broni i amunicji środkami transportu publicznego (Dz. U. Nr 31, poz. 390);

- rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawie szczególnego trybu postępowania przy przechowywaniu i sprzedaży zajętych broni, amunicji, materiałów wybuchowych i innych przedmiotów, na których posiadanie jest wymagane zezwolenie (Dz. U. Nr 50, poz. 453);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 28 lipca 2005 r. w sprawie sposobu prowadzenia prac z użyciem materiałów wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 158, poz. 1328);

- rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 243, poz. 2063 z późn. zm.);

- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2007 r. w sprawie warunków przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, wywozu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz tranzytu przez to terytorium materiałów jądrowych, źródeł promieniotwórczych i urządzeń zawierających takie źródła (Dz. U. Nr 131, poz. 911);

- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 listopada 2008 r. w sprawie ochrony fizycznej materiałów jądrowych i obiektów jądrowych (Dz. U. Nr 207, poz. 1295).

8. Zgodnie z treścią art. 83 § 2, w przypadku popełnienia wykroczenia z art. 83 § 1, sąd fakultatywnie może orzec przepadek przedmiotów stanowiących przedmiot wykroczenia, czyli wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu materiałów wybuchowych, łatwo zapalnych lub substancji promieniotwórczych.

9. Wykroczenie z art. 83 § 1 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy, poprzez działanie lub jego zaniechanie i to zarówno umyślne, jak i nieumyślne, ale niewymagające skutku w postaci spowodowania stanu zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego lub mienia.

10. W przypadku gdy postępowanie sprawcy wyczerpujące dyspozycję komentowanego przepisu stwarzałoby bezpośrednie niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia człowieka lub mienia, to taki czyn powinien być zakwalifikowany odpowiednio do skutków z przepisów Kodeksu karnego (np. art. 160, 163, 164 i 165 k.k.), a wówczas czyn z art. 83 § 1 zostanie pochłonięty w oparciu o regułę konsumpcji.

Nieco inna sytuacja ma miejsce w przypadku, który został spenalizowany w art. 171 k.k., gdzie ustawodawca przewiduje odpowiedzialność karną za wyrabianie, przetwarzanie, gromadzenie, posiadanie, posługiwanie się lub handlowaniem bez wymaganego zezwolenia lub wbrew jego warunkom substancją lub przyrządem wybuchowym, materiałem radioaktywnym, urządzeniem emitującym promienie jonizujące lub innym przedmiotem lub substancją, która może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach (zob. też Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 484-485).

Analizując oba przepisy, tj. art. 171 k.k. i art. 83 § 1 k.w., należy stwierdzić, że z uwagi na ich podobieństwa zarówno w zakresie znamion, z wyjątkiem umyślności (czyn z art. 83 § 1 w obu przypadkach może być umyślny lub nieumyślny; z art. 171 § 1 k.k. - tylko umyślny) czy indywidualnego przedmiotu ochrony, rozróżnienie obu czynów karalnych nie jest sprawą prostą. Wydaje się, że jedynymi możliwymi kryteriami pozwalającymi na właściwą kwalifikację prawną będą tu tylko ilość i szczególnie niebezpieczne właściwości materiałów wybuchowych, łatwopalnych lub substancji promieniotwórczych, a to z powodu stwierdzenia w art. 171, że zachowanie to może sprowadzić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo mienia w wielkich rozmiarach.

Rozdział XI

Wybrana literatura

A. Bachrach, Przestępstwa i wykroczenia drogowe w nowym prawie polskim, Warszawa 1974; M. Bryła, M. Hebda, Ustawowe znamiona wykroczenia z artykułu 87 kw, Służba MO 1988, nr 1; K. Buchała, Przestępstwa i wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji drogowej, Bydgoszcz 1997; K. Buchała, Niektóre problemy wykładni znamion przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, Prok. i Prawo 1998, nr 11-12; A. Chlebowska, A. Gubiła, Ustalenie stanu trzeźwości, GP 1984, nr 11; A. Głazek, Zmiany kryteriów i zasad opiniowania w sprawach alkoholowych , Prok. i Prawo 1995, nr 2; T. Grzegorczyk, Kilka uwag na tle zbiegu art. 87 k.w. i art. 145 k.k. (Głos polemiczny), ZW 1989, nr 6; W. Gubała, Wiarygodność analizy powietrza wydychanego na zawartość alkoholu, Prok. i Prawo 1995, nr 1; A. Gubiński, Kto ponosi odpowiedzialność za naruszenie przepisu ruchu drogowego w czasie nauki jazdy pojazdami samochodowymi?, ZW 1997, nr 6; A. Herzog, Zakaz prowadzenia rowerów, motorowerów, i pojazdów zaprzęgowych , Prok. i Prawo 2002, nr 5; J. Kochanowski, Dopuszczenie do ruchu lądowego niesprawnego pojazdu lub niebezpiecznego kierowcy, Problemy Praworządności 1989, nr 5; J. Kochanowski, Przestępstwa i wykroczenia drogowe. Komentarz, Warszawa 1999; W. Kotowski, Wykroczenia drogowe. Komentarz , Warszawa 2005; W. Kotowski, Wykroczenia drogowe, Warszawa 2006; W. Kotowski, Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, Warszawa 2005; W. Kotowski, B. Kurzępa, Drogi publiczne. Komentarz praktyczny, Warszawa 2005; W. Kotowski, A. Wasiak, Kodeks drogowy z komentarzem, Warszawa 1999; K. Krajewski, Pojęcie środka odurzającego na gruncie kodeksu karnego, PiP 2003, z. 11; B. Kurzępa, Przestępstwa i wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji w orzecznictwie sądowym, Toruń 2001; J. Lewiński, Co w świetle prawa o ruchu drogowym oznacza użyte w art. 94 § 1 k.w. określenie "nie mając do tego uprawnienia"?, ZW 1985, nr 3; W. Marcinkowski, Zakresy ustawowych znamion niektórych przestępstw i wykroczeń komunikacyjnych, WPP 2002, nr 1; W. Marcinkowski, Zbieg przestępstw i wykroczeń drogowych, WPP 2004, nr 1; A. Marek, Odpowiedzialność karna za spowodowanie "lekkich" uszkodzeń ciała przez sprawcę wypadku w komunikacji, Prok. i Prawo 1999, nr 3; K.J. Pawelec, Sąd Najwyższy o zasadach bezpieczeństwa ruchu drogowego, GP 1987, nr 24; W. Radecki, Odpowiedzialność osób pieszych za wykroczenia drogowe , ZW 1981, nr 3; W. Radecki, Granice odpowiedzialności kierowcy za wykroczenie spowodowania zagrożenia w ruchu drogowym, ZW 1981, nr 2; W. Radecki, Odpowiedzialność nietrzeźwych kierowców, Problemy Alkoholizmu 1988, nr 5; S. Rakowski, Jak rozumieć użyte w kodeksie wykroczeń określenie "pojazd mechaniczny", ZW 1984, nr 1; K. Rajchel, Niektóre aspekty zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, ZW 1984, nr 2; A. Skowron, Fotoradar - zawodne urządzenie, Rzeczpospolita 2005, nr 4; R.A. Stefański, Konsekwencje prawne kierowania pojazdem po zatrzymaniu dokumentów stwierdzających uprawnienia do prowadzenia pojazdów albo po orzeczeniu zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych bądź innych pojazdów lub po cofnięciu uprawnień w trybie administracyjnym, ZW 1989, nr 1; R.A. Stefański, Wykroczenia drogowe, Kraków 2005;R.A. Stefański, Zakaz prowadzenia pojazdów, Warszawa 1990; R.A. Stefański, Odpowiedzialność za spowodowanie lekkiego wypadku drogowego, Prok. i Prawo 1998, nr 11-12; R.A. Stefański, Prawnokarna ocena stanu nietrzeźwości w ruchu drogowym, Prok. i Prawo 1999, nr 3; R.A. Stefański, Prawna ocena stanów związanych z używaniem środków odurzających w ruchu drogowym, Prok. i Prawo 1999, nr 4; R.A. Stefański, Prawo o ruchu drogowym. Komentarz, Warszawa 2005; R.A. Stefański, Skutki prawne nieuiszczenia należności za płatne parkowanie pojazdu, Paragraf na Drodze 1999, nr 11; R.A. Stefański, Odpowiedzialność za nieprawidłowe zatrzymanie lub postoj pojazdu , Pragraf na Drodze 2005, nr 6; K. Szmidt, Zbieg przestępstwa prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwym z niektórymi typami wykroczeń, Prok. i Prawo 2001, nr 11; D. Szumiło-Kulczycka, Prawo karno-administracyjne, Kraków 2004; W. Śliwkiewicz, Nowe prawo drogowe a wykroczenia przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji z rozdziału XI k.w., ZW 1983, nr 4-5 i ZW 1984, nr 1; W. Tomczyk, Czy odmowa okazania prawa jazdy lub dowodu rejestracyjnego pojazdu jest karalna?, ZW 1985, nr 2; W. Wróbel, Krytycznie o zaostrzeniu odpowiedzialności karnej za przestępstwa komunikacyjne, PiP 2001, z. 7; K. Zagoździński, Tamowanie i utrudnianie ruchu a zagrożenie jego bezpieczeństwa, ZW 1980, nr 1; K. Zagoździński, Niestosowanie się do znaków i sygnałów drogowych, ZW 1980, nr 6 oraz podręczniki i komentarze do rozdziału I.

Art. 84. Nieoznaczenie przeszkody w ruchu drogowym

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 84 jest bezpieczeństwo ruchu drogowego zagrożone w tym przypadku przez nieoznaczenie w sposób odpowiadający wymaganiom i łatwo dostrzegalny, zarówno w dzień, jak i w porze nocnej, jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia lub przedmiotu znajdujących się na drodze lub też miejsca prowadzonych robót, jeżeli może to zagrozić bezpieczeństwu ruchu albo utrudnić ruch na drodze.

2. Warunkiem odpowiedzialności w oparciu o treść analizowanego przepisu jest po pierwsze istnienie, po stronie sprawcy, obowiązku oznaczenia jakiejkolwiek przeszkody w ruchu drogowym, urządzenia lub przedmiotu znajdującego się na drodze lub też miejsca prowadzonych robót. Obowiązek ten może wynikać bądź z przepisów prawa, z umowy o pracę, zakresu obowiązków, polecenia przełożonego, bądź może być efektem zdarzenia losowego, np. awarii pojazdu. Drugim warunkiem odpowiedzialności sprawcy jest, aby którekolwiek z zaniechań czy zaniedbań, wskazanych w dyspozycji analizowanego artykułu, stwarzało groźbę realnego zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego lub utrudniało ruch na drodze. W przypadku braku takiego zagrożenia czyn sprawcy nie będzie stanowił wykroczenia z art. 84, natomiast gdyby zaniechanie działania zobowiązanego doprowadziło do sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy, to wówczas w zależności od okoliczności zaistniałego zdarzenia będziemy mieli do czynienia z odpowiedzialnością za przestępstwo określone w art. 173 lub 174 k.k.

3. Zawarte w dyspozycji komentowanego przepisu sformułowanie "w sposób odpowiadający wymogom i łatwo dostrzegalny zarówno w dzień, jak i w porze nocnej" należy rozumieć jako sposób łatwo dostrzegalny przez wszystkich uczestników ruchu drogowego, a więc pieszego, kierującego, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze, jak i w sposób pozwalający im na podjęcie odpowiednich działań zmierzających do uniknięcia zagrożenia mogącego doprowadzić do zakłócenia sprawności ruchu drogowego. W praktyce będą to głównie oznaczenia wizualne, czyli tablice informacyjne, światła ostrzegawcze, zapory, właściwe elementy odblaskowe, pachołki drogowe, separatory, znaki ostrzegawcze itp.

Realizację nadzoru ruchu drogowego umożliwiają tarcze, latarki oraz urządzenia nagłaśniające i sygnalizujące. Warunki, jakim mają odpowiadać wszystkie te urządzenia, określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczenia na drogach (Dz. U. Nr 220, poz. 2181).

Ponadto kwestie te normuje również rozdział 5 dział II ustawy - Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), gdzie ustawodawca wymaga, aby kierujący pojazdem silnikowym lub szynowym podczas zatrzymania lub postoju w warunkach niedostatecznej widoczności używał świateł pozycyjnych przednich i tylnych lub świateł postojowych. Przepisy dopuszczają włączenie świateł postojowych jedynie od strony środka jezdni w pojeździe niezłączonym z przyczepą oraz w zespole pojazdów o długości nieprzekraczającej 6 m. Jednocześnie podczas zatrzymania lub postoju, w miejscu oświetlonym w stopniu zapewniającym widoczność pojazdu lub znajdującym się poza jezdnią i poboczem, wszystkie światła pojazdu mogą być wyłączone. Powyższe nie dotyczy pojazdu szynowego oraz pojazdu, na którym znajduje się urządzenie lub ładunek, wystające poza pojazd i wymagające oznaczenia odrębnymi światłami.

Również kierujący pojazdem jest obowiązany sygnalizować postój pojazdu silnikowego lub przyczepy z powodu uszkodzenia lub wypadku w zależności od miejsca:

1) na autostradzie lub drodze ekspresowej - w każdym przypadku;

2) na pozostałych drogach twardych:

a) poza obszarem zabudowanym - w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym jest to zabronione, a na poboczu, jeżeli pojazd nie jest widoczny z dostatecznej odległości,

b) na obszarze zabudowanym - w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym zatrzymanie jest zabronione.

Postój pojazdu należy sygnalizować w sposób następujący:

1) na autostradzie lub drodze ekspresowej - przez:

a) włączenie świateł awaryjnych pojazdu, a jeżeli pojazd nie jest w niewyposażony, należy włączyć światła pozycyjne,

b) umieszczenie ostrzegawczego trójkąta odblaskowego w odległości 100 m za pojazdem; trójkąt ten umieszcza się na jezdni lub poboczu, odpowiednio do miejsca unieruchomienia pojazdu.

Na pozostałych drogach w zależności od miejsca:

a) poza obszarem zabudowanym - przez umieszczenie w odległości 30-50 m za pojazdem ostrzegawczego trójkąta odblaskowego i włączenie świateł awaryjnych; w razie gdy pojazd nie jest wyposażony w światła awaryjne, należy włączyć światła pozycyjne,

b) na obszarze zabudowanym - przez włączenie świateł awaryjnych, a jeżeli pojazd nie jest w nie wyposażony, należy włączyć światła pozycyjne i umieścić ostrzegawczy trójkąt odblaskowy za pojazdem lub na nim, na wysokości nie większej niż 1 m. Sygnalizowanie, o którym mowa, obowiązuje przez cały czas postoju pojazdu.

Natomiast pojazd wykonujący na drodze prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne powinien wysyłać żółte sygnały błyskowe, również tego typu sygnały świetlne powinien wysyłać pojazd, który ze względu na konstrukcję, ładunek lub nietypowe zachowanie na drodze może zagrażać bezpieczeństwu w ruchu drogowym.

Ponadto każda osoba wykonująca roboty lub inne czynności na drodze obowiązana jest do używania w sposób widoczny, dla innych uczestników ruchu drogowego, elementów odblaskowych odpowiadających właściwym warunkom technicznym.

4. Określenie "jakakolwiek przeszkoda" oznacza każdy rodzaj przedmiotu, który zawadza, przeszkadza, utrudnia czy też uniemożliwia normalny ruch na drodze. Przeszkoda może mieć charakter stały np. wysepka, porzeczny garb, jak i czasowy (np. dziura w jezdni, kolejny, wykop). Może być zamierzona (np. wykonywanie robót drogowych), jak i wynikająca z przyczyn losowych (np. awaria pojazdu, osypisko).

Natomiast "urządzenie" oznacza każdy rodzaj mechanizmów lub też zespół elementów służących do wykonywania określonych czynności ułatwiających pracę. W tym przypadku nie musi to być urządzenie bezpośrednio związane z wykonywaniem prac drogowych, ważne żeby znajdowało się ono na drodze, powodując tym samym zagrożenie bezpieczeństwa lub utrudnienie w ruchu drogowym.

Z kolei "innym przedmiotem" może być każda rzecz, której rozmiary lub budowa, w przypadku pozostawienia na drodze, mogą doprowadzić do zakłócenia sprawności ruchu drogowego. Nie chodzi tu więc o przedmioty drobne, zaśmiecające drogę, których samowolne rozrzucanie może być zabronione z mocy innych przepisów, ale o te przedmioty, które swoimi gabarytami czy też miejscem ich pozostawienia na drodze, mogą spowodować zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym lub utrudnić ruch na drodze. Zgodnie z treścią art. 45 ust. 1 pkt 6 Prawa o ruchu drogowym, pozostawianie na drodze przedmiotów, które mogłyby zagrozić bezpieczeństwu ruchu, jest zabronione; jeżeli jednak usunięcie ich nie jest możliwe, należy je oznaczyć w sposób widoczny w dzień i w nocy.

Natomiast "miejsce robót" oznacza nie tylko miejsce budowy, przebudowy, remontu czy też czynności związanych z utrzymaniem i ochroną dróg różnej kategorii, ale również wykonywanie każdych prac wymagających zajęcia pasa drogowego. Kwestie te reguluje ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.), a także rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych do robót ziemnych, budowlanych i drogowych (Dz. U. Nr 118, poz. 1263).

5. Zagrożenie bezpieczeństwa ruchu, o jakim mowa w art. 84, w tym przypadku to spowodowanie groźby, a nie realne, rzeczywiste sprowadzenie niebezpieczeństwa dla któregokolwiek z uczestników ruchu drogowego. Zachowanie sprawcy komentowanego wykroczenia charakteryzuje się więc dużym prawdopodobieństwem zaistnienia, ale nie zaistnieniem bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu lądowym.

"Utrudnienie w ruchu drogowym" to takie zachowanie, które w rezultacie doprowadza do zakłócenia sprawności ruchu drogowego, a więc powoduje potrzebę zwrócenia szczególnej uwagi na sytuację drogową, wykonanie dodatkowych manewrów na drodze, zmianę pasa ruchu, ograniczenie prędkości poruszania itp. czynności spowodowanych niekorzystnymi warunkami związanymi z zaistnieniem przeszkody na drodze poruszania się uczestników ruchu drogowego.

6. Zgodnie z Prawem o ruchu drogowym droga to wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi (ścieżki) dla pieszych lub drogi (ścieżki) dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt (zob. też definicję drogi w ustawie o drogach publicznych). Czyn określony w dyspozycji art. 84 można popełnić na każdym rodzaju drogi, po którym odbywa się ruch drogowy, a więc nie tylko na drodze publicznej.

7. Wykroczenie z art. 84 ma charakter indywidualny i materialny, a więc może je popełnić jedynie osoba obarczona obowiązkiem oznaczenia jakiejkolwiek przeszkody, urządzenia lub przedmiotu znajdującego się na drodze albo też miejsca prowadzonych robót, poprzez działanie umyślne lub nieumyślne, którego skutkiem jest stworzenie groźby realnego zagrożenia bezpieczeństwa ruchu lub utrudnienia w ruchu na każdym z istniejących rodzajów dróg.

8. Natomiast jeżeli działanie sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji art. 84 spowoduje katastrofę albo bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy lub spowoduje nieumyślnie wypadek drogowy, to sprawca będzie odpowiadał odpowiednio z art. 173, 174 lub 177 k.k., a nie będzie ponosił odpowiedzialności w oparciu o analizowany przepis ze względu na obowiązującą tu regułę konsumpcji.

Art. 85. Samowolna zmiana albo uszkodzenie znaku lub sygnału

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 85 § 1 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji, które może być zagrożone poprzez samowolne ustawianie, niszczenie, uszkadzanie, usuwanie, włączanie lub wyłączanie znaku, sygnału, urządzenia ostrzegawczego lub zabezpieczającego albo zmienianie ich położenia, zasłaniania ich lub czynienia niewidocznymi, w przypadku znaków drogowych. Podobnie § 2 komentowanego przepisu chroni bezpieczeństwo znaków turystycznych, ograniczając działanie sprawcy do jego samowolnego niszczenia, uszkadzania, usuwania lub ustawiania.

2. Zgodnie z treścią komentowanego przepisu porządek i bezpieczeństwo w ruchu lądowym i to na każdym rodzaju drogi nie tylko na drodze publicznej, ale też w ruchu wodnym, kolejowym, powietrznym czy turystycznym może być zagrożone poprzez chociażby jeden ze sposobów zachowania sprawcy, określonych w dyspozycji analizowanego artykułu, co jest oczywiście niezbędne dla bytu tego wykroczenia.

3. Szczegółowe kwestie związane z użytkowaniem i przeznaczeniem znaków, sygnałów, urządzeń ostrzegawczych lub zabezpieczających regulują odpowiednio: ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.), ustawa - Prawo lotnicze z dnia 3 lipca 2002 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.) czy też ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857 z późn. zm.).

4. Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu określenie "samowolnie" oznacza zachowanie sprawcy polegające na postępowaniu według własnej woli, czyli nieuprawnione, nacechowane samowolą i ignorancją obowiązującego prawa. W przypadku analizowanego przepisu będzie to więc zachowanie niezgodne z przepisami prawa obowiązującym w zakresie ustawiania i usuwania znaków, włączania i wyłączania urządzeń zabezpieczających lub ostrzegawczych. Może też polegać na niewykonaniu polecania służbowego bądź niedopełnieniu obowiązków służbowych wynikających z umowy o pracę. Dotyczy to, z uwagi na sposób jego użycia w § 2, który jest podobny jak w § 1, wszystkich zakazów określonych w tym przepisie.

5. Dyspozycja komentowanego przepisu przewiduje takie formy zachowania sprawcy wykroczenia, jak:

a) ustawia, czyli stawia, umieszcza w określony sposób, np. wkopuje, przybija, zawiesza itp.;

b) niszczy, czyli czyni go praktycznie bezużytecznym poprzez dewastacje, np. zdarcie, całkowite zamalowanie, stłuczenie itp.;

c) uszkadza, czyli częściowo niszczy, narusza, nadwyręża poprzez np. częściowe zamalowanie, zaklejenie jego części, częściowym zdarciu go, lub

d) usuwa, czyli bierze, sprząta z miejsca usytuowania poprzez np. zabranie, wykopanie, odwieszenie itp. działanie;

e) włącza lub wyłącza, czyli powoduje funkcjonowanie lub jego brak przez połączenie lub odłączenie od źródła energii.

Ponadto ustawodawca oprócz wskazanych zachowań dopuszcza również działanie w inny sposób polegający na zmianie położenia, zasłonięciu, lub uczynieniu niewidocznym Dla zaistnienia przedmiotowego wykroczenia istotne jest więc, aby wskazane zachowania sprawcy, sposoby jego działania, określone w treści analizowanego artykułu, doprowadziły do uczynienia niemożliwym zapoznanie się czy też podporządkowanie się zarówno znakom, jak i sygnałom wysyłanym przez urządzenia ostrzegawcze lub zabezpieczające.

6. Kwestie związane z obowiązującymi znakami i sygnałami drogowymi reguluje rozporządzenie Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393), natomiast uprawnienia do wprowadzania oznakowania określa rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzeniem (Dz. U. Nr 177, poz. 1729).

Natomiast obowiązujące znaki turystyczne określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358).

7. W art. 85 § 3 ustawodawca przewiduje fakultatywną i alternatywną formę odszkodowawczą w postaci obowiązku zapłaty równowartości zniszczonego lub uszkodzonego przedmiotu albo obowiązku przywrócenia do stanu poprzedniego. Wybór środka należy do sądu.

8. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 85 ma charakter powszechny, a więc może je popełnić każda osoba, jedynie poprzez działanie umyślne (na co wskazuje użycie określenia "samowolnie") i to w obu zamiarach bezpośrednim i ewentualnym. Ponadto, zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178), za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność może ponieść również nieletni.

9. W praktyce może dojść do zdarzenia, które w efekcie może naruszać inne przepisy Kodeksu wykroczeń. I tak, w przypadku rzeczywistego zbiegu wykroczeń z art. 86 i 90 (tamowanie ruchu) kwestie odpowiedzialności sprawcy będzie rozstrzygana w oparciu o reguły zawarte w art. 9 § 1, w obu przypadkach sprawca będzie więc ukarany z art. 85, jako że przewiduje on karę surowszą. Natomiast jeżeli działanie sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji art. 85 spowoduje katastrofę albo bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy lub spowoduje nieumyślnie wypadek drogowy, wówczas sprawca będzie odpowiadał odpowiednio z art. 173, 174 lub 177 k.k., a nie będzie ponosił odpowiedzialności w oparciu o analizowany przepis ze względu na obowiązującą tu regułę konsumpcji.

Art. 86. Niezachowanie ostrożności

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 86 jest bezpieczeństwo w ruchu drogowym zagrożone przez niezachowanie należytej ostrożności, powodującej zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym (§ 1) lub poprzez niezachowanie należytej ostrożności, powodującej zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, gdy sprawca znajduje się w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka (§ 2).

2. Zachowanie sprawcy naruszające komentowany przepis będzie polegało na niezachowaniu należytej ostrożności, następstwem czego jest spowodowanie zagrożenia w bezpieczeństwie ruchu drogowego. Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (art. 3) każdy uczestnik ruchu, czyli pieszy, kierujący, a także inne osoby przebywające w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze, jak i inne osoby znajdujące się na drodze są obowiązani zachować ostrożność albo gdy ustawa tego wymaga - szczególną ostrożność, czyli unikać wszelkiego działania, które mogłoby spowodować zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego, ruch ten utrudnić albo w związku z ruchem zakłócić spokój lub porządek publiczny oraz narazić kogokolwiek na szkodę. Przez działanie rozumie się również zaniechanie. Zasady te odnoszą się również w sposób odpowiedni do osoby znajdującej się w pobliżu drogi, jeżeli jej zachowanie mogłoby pociągnąć za sobą podobne do wskazanych wcześniej skutków. Jednocześnie każdy uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze mają prawo liczyć, że inni uczestnicy tego ruchu przestrzegają przepisów ruchu drogowego, chyba że okoliczności wskazują na możliwość odmiennego ich zachowania (art. 4). Jeżeli jednak uczestnik ruchu lub inna osoba spowodowała zagrożenie bezpieczeństwa ruchu drogowego, jest obowiązana przedsięwziąć niezbędne środki w celu niezwłocznego usunięcia zagrożenia, a gdyby nie mogła tego uczynić, powinna o zagrożeniu uprzedzić innych uczestników ruchu.

3. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1976 r., VI KRN 135/76 (OSNKW 1976, nr 10-11, poz. 130), każdy kierowca jest obowiązany do prowadzenia pojazdu samochodowego z należytą ostrożnością, a więc do przedsiębrania takich czynności, które godnie ze sztuką i techniką prowadzenia pojazdów samochodowych są obiektywnie niezbędne do zapewnienia maksymalnego bezpieczeństwa w ruchu drogowym, a także do powstrzymania się od czynności, które mogą to bezpieczeństwo zmniejszyć.

4. Zgodnie z przepisami ustawy - Prawo o ruchu drogowym przez określenie "szczególna ostrożność" należy rozumieć zachowanie ostrożności polegającej na zwiększeniu uwagi i dostosowaniu zachowania uczestnika ruchu, a więc pieszego, kierującego, a także innej osoby przebywającej w pojeździe lub na pojeździe znajdującym się na drodze, do warunków i sytuacji zmieniających się na drodze, w stopniu umożliwiającym odpowiednio szybkie reagowanie (art. 2 pkt 22).

5. Odpowiedzialność na podstawie art. 86 § 1 będzie ponosił sprawca, który poprzez zachowanie nienależytej ostrożności spowodował realne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym, czyli groźbę wypadku drogowego czy innego niebezpieczeństwa mogącego prowadzić do kolizji drogowej. Jednocześnie jednak, gdyby w przypadku niezachowania należytej ostrożności nie doszło do zaistnienia zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, to wówczas brak jest podstaw do odpowiedzialności na podstawie analizowanego przepisu.

6. W art. 86 § 2 ustawodawca przewiduje odpowiedzialność za wykroczenie polegające również na niezachowaniu należytej ostrożności, ale w przypadku gdy sprawca takiego zachowania znajduje się pod wpływem alkoholu lub podobnie działającego środka. Należy tu dodać, że przepis ten nadal penalizuje zachowanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka mimo zmiany w tym zakresie, wprowadzonej przez ustawodawcę w treści art. 51 § 2 i art. 70 § 2 (zob. uw. 8 pkt b do art. 33). Zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.) napojem alkoholowym, w rozumieniu ustawy, jest produkt przeznaczony do spożycia zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 0,5%.

Ze stanem po użyciu alkoholu mamy do czynienia wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo 2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

Natomiast stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo 2) obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm ³.

7. Kwestie związane z środkami działającymi podobnie jak alkohol zostały uwzględnione w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie wykazu środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie (Dz. U. Nr 116, poz. 1104 z późn. zm.). Rozporządzenie określa wykaz środków działających podobnie do alkoholu oraz warunki i sposób przeprowadzania badań osób kierujących pojazdami lub innych osób, w stosunku do których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogły kierować pojazdem, w celu ustalenia obecności, w organizmie osoby badanej, środków działających podobnie do alkoholu. Środkami działającymi podobnie do alkoholu, mogą być środki oznaczane jako: 1) opiaty; 2) amfetamina i jej analogi; 3) kokaina; 4) tetrahydrokanabinole; 5) benzodiazepiny; 6) barbiturany.

Badania, potwierdzające pozostawanie pod wpływem wskazanych środków mogą obejmować: badanie śliny, badanie moczu, badanie krwi.

Ponadto wykaz środków odurzających został także zamieszczony w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomani (Dz. U. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.).

8. Przepis art. 86 § 3 przewiduje możliwość fakultatywnego orzeczenia przez sąd środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdu (zob. uwagi do art. 29). Z tym że ustawodawca zawęził możliwość zastosowania tego środka karnego jedynie do osoby prowadzącej pojazd, co w tym przypadku oznacza kierującego pojazdem, czyli środkiem transportu przeznaczonym do poruszania się po drodze oraz maszyną lub urządzeniem do tego przystosowanym lub też zespołem tych pojazdów, będącym w ruchu, a nie pieszego niekierującego, ale prowadzącego np. rower "w ręku". Zasadne jest przy tym zastosowanie tego środka karnego tylko wówczas, gdy prowadzący (kierujący) jest w stanie trzeźwym, gdyż wobec osoby będącej po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka spełnione będą warunki określone w art. 87 k.w. lub art. 178a k.k.

9. Wykroczenia określone w dyspozycjach art. 86mają charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić każdy uczestnik ruchu drogowego (zawężenie do kierującego pojazdem dotyczy jedynie orzekania środka karnego - § 3) poprzez działanie, umyślne (w obu zamiarach), jak i nieumyślne, którego skutkiem jest realne zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym.

10. Różnica pomiędzy wykroczeniem określonym w art. 86 a przestępstwem przewidzianym w art. 177 k.k. związana jest ze stopniem naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz ich następstwami w zakresie skutków zdrowotnych dla poszkodowanych w wyniku zdarzenia. Jeżeli więc efektem zdarzenia naruszającego dyspozycję art. 86 będą naruszenia czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, określone w art. 156 § 1 i art. 157§ 1 k.k., sprawca będzie odpowiadał za przestępstwo z art. 177 k.k., natomiast w przeciwnym przypadku, gdy obrażenia będą miały lżejszy charakter lub będą to tylko szkody w mieniu, odpowiedzialność sprawcy będzie kwalifikowania z art. 86 k.w. (tzw. kolizja drogowa). Potwierdzenie tej interpretacji znajdujemy w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 września 1994 r., III KRN 115/94 (OSN Prok. i Prawo 1995, nr 1, poz. 99), gdzie stwierdzono, że sprawca będzie odpowiadał za wykroczenie tylko wówczas, gdy skutki wypadku nie osiągnęły progu wskazanego w art. 145 § 1 k.k. (obecnie art. 177 § 1 k.k.).

Art. 87. Prowadzenie pojazdu po użyciu alkoholu

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 87 jest bezpieczeństwo w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, w tym przypadku, zagrożone przez osobę będącą po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka i prowadzącą pojazd mechaniczny lub jakikolwiek inny pojazd po drodze publicznej lub w strefie zamieszkania.

Należy zwrócić uwagę, że mimo zmiany w treści art. 51 § 2 i art. 70 § 2 w zakresie dookreślenia środków działających podobnie jak alkohol poprzez dodanie do treści tych artykułów: "środka odurzającego lub innej podobnie działającej substancji lub środka", komentowany przepis nadal penalizuje zachowanie sprawcy, polegające na prowadzeniu pojazdu "w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka" (zob. uw. 8 pkt b do art. 33).

2. Założeniem ustawodawcy jest tu przekonanie, że prowadzenie pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka jakiegokolwiek pojazdu, także mechanicznego, stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa w ruchu lądowym wodnym lub powietrznym, stąd też nie jest tu istotne, czy w danej sytuacji powstało jakiekolwiek zagrożenie dla uczestników tego ruchu, czy też nie. Co oznacza, że nie ma tu potrzeby wykazywania, że sytuacja ta spowodowała zagrożenie, bowiem dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczający jest już sam fakt prowadzenia pojazdu w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

3. Zgodnie z progami normatywnymi określonymi w przepisach ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (zob. uw. 7 do art. 86) ze stanem po użyciu alkoholu mamy do czynienia wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do: 1) stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo 2) obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm³.

W przypadku przekroczenia, wskazanego wyżej górnego progu stanu po użyciu alkoholu, sprawca tego czynu będzie znajdował się w stanie nietrzeźwym, a co za tym idzie będzie odpowiadał za przestępstwo określone w art. 178a k.k.

Odnośnie do środków działających podobnie jak alkohol - zob. uw. 7 do art. 86.

4. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 87 § 1 może popełnić jedynie osoba prowadząca pojazd mechaniczny w ruchu lądowym wodnym lub powietrznym będąc w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, nawet wówczas, gdy nie posiada ona uprawnień do prowadzenia tychże pojazdów.

W art. 87 § 2 ustawodawca penalizuje podobne do określonego w § 1 zachowanie sprawcy, polegające na prowadzeniu pojazdów w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, jednak zawężając miejsce jego popełnienia do drogi publicznej i strefy zamieszkania oraz do kierowania pojazdem innym niż pojazd mechaniczny.

5. Znamię "prowadzi pojazd" oznacza, iż sprawca komentowanego wykroczenia wprowadził pojazd w ruch, istotne jest więc, aby pojazd po uruchomieniu silnika został przemieszczony i to nieważne na jaką odległość to nastąpiło. Samo wejście osoby będącej w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka do pojazdu, a nawet uruchomienie silnika nie stanowi wykroczenia z komentowanego przepisu. Takie zachowanie można tu uznać za usiłowanie popełnienia wykroczenia, którego to w analizowanym artykule ustawodawca jednak nie przewiduje, a więc zgodnie z treścią art. 11 § 2 k.w. nie jest ono karalne (zob. uw. do art. 11).

Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu określenie pojazd mechaniczny nie zostało dotychczas zdefiniowane. W orzecznictwie przyjmuje się, że jest to każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem jak również maszyna samobieżna i motorower niezależnie od jego parametrów technicznych zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 1993 r., I KZP 9/93 (OSNKW 1993, nr 5-6, poz. 27). Wydaje się, że w tym przypadku należy przyjąć, iż pojazdem mechanicznym są pojazdy, których określenie, definicje znajdują się w przepisach Prawa o ruchu drogowym. Ponadto do pojazdów mechanicznych należy zaliczyć inne pojazdy używane w ruchu wodnym i powietrznym, czyli np. łódź motorową, helikopter, ale już nie żaglówkę z uwagi na rodzaj napędu; zob. wyr. SN z dnia 25 kwietnia 1983 r., I KR 63/83 (OSNKW 1984, nr 1-2, poz. 10); zob. też uw. 2 do art. 29 i uw. 3 do art. 76 oraz wskazane tam judykaty.

Z kolei przez określenie "inny pojazd" należy rozumieć każdy pojazd niebędący pojazdem mechanicznym, np. rower, pojazd zaprzęgowy, wózek inwalidzki. Zgodnie z treścią przepisów Prawa o ruchu drogowym (art. 2 pkt 31), będzie to każdy środek transportu przeznaczony do poruszania się po drodze oraz maszyna lub urządzenie do tego przystosowane. Oczywiste jest, że osoba jadąca wierzchem na koniu nie prowadzi pojazdu, może ona jednak odpowiadać jako sprawca wykroczenia, w zależności od okoliczności zdarzenia, bądź z art. 86 § 2 lub za czyn z art. 97, gdy zagrożenia w ruchu drogowym co prawda nie spowodował, ale swoim zachowaniem naruszyła przepis art. 45 ust. 1 pkt 1 Prawa o ruchu drogowym, zabraniającego jazdy wierzchem przez osobę w stanie nietrzeźwości, po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka.

6. W oparciu o przepisy Prawa o ruchu drogowym (art. 1) ruch lądowy możemy określić jako ruch odbywający się zarówno na drogach publicznych, jak i ruch w strefach zamieszkania oraz poza drogami publicznymi, jeżeli miejsca te są dostępne, możliwe dla ruchu pojazdów. Chodzi tu więc o każde miejsca powszechnie dostępne dla ruchu pojazdów, gdzie ten ruch rzeczywiście się odbywa, choćby nawet miał on charakter lokalny. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 grudnia 1993 r., II KRN 285/93 (OSP 1994, nr 6, poz. 118) stwierdził, że prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka drogą lokalną czy nawet drogą polną stanowi wykroczenie przewidziane w art. 87 § 1, jeżeli istnieją podstawy do przyjęcia, że odbywa się na nich ruch lądowy.

7. Drogą publiczną jest droga zaliczona, na podstawie ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.), do jednej z kategorii dróg, z której może korzystać każdy, zgodnie z jej przeznaczeniem, z ograniczeniami i wyjątkami określonymi w tej ustawie lub innych przepisach szczególnych.

Drogi publiczne ze względu na funkcje w sieci drogowej dzielą się na następujące kategorie: a) drogi krajowe; b) drogi wojewódzkie; c) drogi powiatowe; d) drogi gminne.

Ulice leżące w ciągu dróg wymienionych wcześniej należą do tej samej kategorii co te drogi. Drogi publiczne ze względów funkcjonalno-technicznych dzielą się na klasy określone w warunkach technicznych, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 156, poz. 1118 z późn. zm.), jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie.

Z kolei "strefa zamieszkania", to zgodnie z Prawem o ruchu drogowym (art. 2 pkt 16), obszar obejmujący drogi publiczne lub inne drogi, na którym obowiązują szczególne zasady ruchu drogowego, a wjazdy i wyjazdy oznaczone są odpowiednimi znakami drogowymi.

Kwestie związane z ruchem wodnym reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie przepisów żeglugowych na śródlądowych drogach wodnych (Dz. U. Nr 212, poz. 2072).

Zagadnienia związane z ruchem powietrznym zostały określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2008 r. w sprawie przepisów ruchu lotniczego (Dz. U. Nr 37, poz. 203).

8. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 87 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy prowadzący pojazd po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka, działając umyślnie (w obu zamiarach), jak i nieumyślnie (dotyczy stanu po użyciu, a nie samego kierowania pojazdem), przy jednoczesnym braku skutku w postaci spowodowania zagrożenie w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Dla bytu komentowanego wykroczenia wystarczające jest bowiem już samo prowadzenie pojazdu pod użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka i żaden skutek nie jest tu wymagany. Zgodnie z treścią art. 1 § 2 pkt 2 lit. b ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. za popełnienie komentowanego wykroczenia odpowiedzialność w trybie tej ustawy może ponieść również nieletni.

9. W art. 87 § 3 ustawodawca przewidział podstawę prawną do obligatoryjnego zastosowania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych (zob. uwagi do art. 29).

Art. 88. Prowadzenie lub pozostawienie pojazdu bez należytego oświetlenia

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 88 jest bezpieczeństwo w ruchu drogowym w tym przypadku zagrożone przez prowadzenie pojazdu bez wymaganych przepisami świateł lub też pozostawienie pojazdu bez wymaganych przepisami oświetlenia. Dla zaistnienia odpowiedzialności z tego przepisu wystarczające jest, aby sprawca postąpił chociażby w jeden ze sposobów zachowania określonych w dyspozycji komentowanego artykułu.

2. Zasady używania oraz wymagane rodzaje świateł zewnętrznych zostało określone w ustawie - Prawo o ruchu drogowym, a konkretnie w jej art. 51. Według tych unormowań każdy kierujący pojazdem jest obowiązany używać świateł mijania podczas jazdy w warunkach normalnej przejrzystości powietrza. W czasie od świtu do zmierzchu w warunkach normalnej przejrzystości powietrza, zamiast świateł mijania, kierujący pojazdem może używać świateł do jazdy dziennej.

Natomiast w czasie od zmierzchu do świtu, na nieoświetlonych drogach, zamiast świateł mijania lub łącznie z nimi, kierujący pojazdem może używać świateł drogowych, o ile nie oślepi innych kierujących albo pieszych poruszających się w kolumnie. Kierujący pojazdem, używając świateł drogowych, jest obowiązany przełączyć je na światła mijania w razie zbliżania się:

1) pojazdu nadjeżdżającego z przeciwka, przy czym jeżeli jeden z kierujących wyłączył światła drogowe - drugi jest obowiązany uczynić to samo;

2) do pojazdu poprzedzającego, jeżeli kierujący może być oślepiony;

3) pojazdu szynowego lub komunikacji wodnej, jeżeli poruszają się w takiej odległości, że istnieje możliwość oślepienia kierujących tymi pojazdami (art. 51 ust. 1-4 Prawa o ruchu drogowym).

Wymogów tych nie stosuje się do kierującego pojazdem, który nie jest wyposażony w światła mijania, drogowe lub światła do jazdy dziennej. Kierujący takim pojazdem w czasie od zmierzchu do świtu lub w tunelu jest obowiązany używać świateł stanowiących obowiązkowe wyposażenie pojazdu (art. 51 ust. 6 Prawa o ruchu drogowym).

Na drodze krętej, oznaczonej odpowiednimi znakami drogowymi, kierujący pojazdem może używać przednich świateł przeciwmgłowych od zmierzchu do świtu, również w warunkach normalnej przejrzystości powietrza (art. 51 ust. 5 Prawa o ruchu drogowym).

Przepisy te stosuje się odpowiednio podczas zatrzymania pojazdu, wynikającego z warunków lub przepisów ruchu drogowego. Jeżeli zatrzymanie trwa ponad 1 minutę, dopuszcza się wyłączenie świateł zewnętrznych pojazdu, o ile na tym samym pasie ruchu, przed tym pojazdem i za nim, stoją inne pojazdy.

Kierujący pojazdem silnikowym lub szynowym, w warunkach niedostatecznej widoczności, podczas zatrzymania niewynikającego z warunków ruchu lub przepisów ruchu drogowego oraz podczas postoju, jest obowiązany używać świateł pozycyjnych przednich i tylnych lub świateł postojowych. W pojeździe niezłączonym z przyczepą oraz w zespole pojazdów o długości nieprzekraczającej 6 m dopuszcza się włączenie świateł postojowych jedynie od strony środka jezdni. Podczas zatrzymania lub postoju, w miejscu oświetlonym w stopniu zapewniającym widoczność pojazdu lub znajdującym się poza jezdnią i poboczem, wszystkie światła pojazdu mogą być wyłączone. Przepis ten nie dotyczy pojazdu szynowego oraz pojazdu, na którym znajduje się urządzenie lub ładunek, wystające poza pojazd i wymagające oznaczenia odrębnymi światłami. Światło oświetlające przedmioty przydrożne (szperacz) może być włączone tylko podczas zatrzymania lub postoju, pod warunkiem że nie oślepi innych uczestników ruchu, przy czym ograniczenie to nie dotyczy pojazdu uprzywilejowanego (art. 52 Prawa o ruchu drogowym).

3. Natomiast w przypadku gdy mamy do czynienia z postojem (art. 50 Prawa o ruchu drogowym), to kierujący pojazdem jest obowiązany sygnalizować postój pojazdu silnikowego lub przyczepy z powodu uszkodzenia lub wypadku:

1) na autostradzie lub drodze ekspresowej - w każdym przypadku;

2) na pozostałych drogach twardych:

a) poza obszarem zabudowanym - w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym jest to zabronione, a na poboczu, jeżeli pojazd nie jest widoczny z dostatecznej odległości,

b) na obszarze zabudowanym - w razie postoju na jezdni w miejscu, w którym zatrzymanie jest zabronione.

Postój pojazdu, należy sygnalizować w sposób następujący:

1) na autostradzie lub drodze ekspresowej - przez:

a) włączenie świateł awaryjnych pojazdu, a jeżeli pojazd nie jest w nie wyposażony, należy włączyć światła pozycyjne,

b) umieszczenie ostrzegawczego trójkąta odblaskowego w odległości 100m za pojazdem; trójkąt ten umieszcza się na jezdni lub poboczu, odpowiednio do miejsca unieruchomienia pojazdu;

2) na pozostałych drogach:

a) poza obszarem zabudowanym - przez umieszczenie w odległości 30-50m za pojazdem ostrzegawczego trójkąta odblaskowego i włączenie świateł awaryjnych; w razie gdy pojazd nie jest wyposażony w światła awaryjne, należy włączyć światła pozycyjne,

b) na obszarze zabudowanym - przez włączenie świateł awaryjnych, a jeżeli pojazd nie jest w nie wyposażony, należy włączyć światła pozycyjne i umieścić ostrzegawczy trójkąt odblaskowy za pojazdem lub na nim, na wysokości nie większej niż 1 m. Sygnalizowanie, obowiązuje przez cały czas postoju pojazdu.

4. Po drogach mogą poruszać się różne pojazdy, które muszą spełniać rozmaite warunki określone w prawie o ruchu drogowym, natomiast w kwestii oświetlenia muszą spełniać następujące wymogi, i tak:

- pojazd holowany, z wyjątkiem motocykla, powinien być oznaczony z tyłu po lewej stronie ostrzegawczym trójkątem odblaskowym, a w okresie niedostatecznej widoczności ma ponadto mieć włączone światła pozycyjne; zamiast oznaczenia trójkątem odblaskowym pojazd holowany może wysyłać żółte sygnały błyskowe w sposób widoczny dla innych uczestników ruchu (art. 31 ust. 1 pkt 5 Prawa o ruchu drogowym);

- pojazd wykonujący na drodze prace porządkowe, remontowe lub modernizacyjne powinien wysyłać żółte sygnały błyskowe (art. 54 Prawa o ruchu drogowym);

- pojazd służący do nauki jazdy lub przeprowadzania egzaminu państwowego powinien być oznaczony tablicą kwadratową barwy niebieskiej z białą literą "L", umieszczoną na pojeździe. W warunkach niedostatecznej widoczności tablica umieszczona na pojeździe, z wyłączeniem tablicy na motocyklu, powinna być oświetlona. Tablica, którą oznaczony jest motocykl, powinna być wykonana z materiału odblaskowego (art. 55 Prawa o ruchu drogowym);

- pojazd przewożący zorganizowaną grupę dzieci lub młodzieży w wieku do 18 lat oznacza się z przodu i z tyłu kwadratowymi tablicami barwy żółtej z symbolem dzieci barwy czarnej. W warunkach niedostatecznej widoczności tablice powinny być oświetlone, chyba że są wykonane z materiału odblaskowego. Kierujący tym pojazdem jest obowiązany włączyć światła awaryjne podczas wsiadania lub wysiadania dzieci lub młodzieży (art. 57 Prawa o ruchu drogowym);

- kierujący autobusem szkolnym podczas wsiadania lub wysiadania dzieci jest obowiązany włączyć światła awaryjne (art. 57a Prawa o ruchu drogowym);

- pojazd przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu osób niepełnosprawnych oznacza się z przodu i z tyłu kwadratowymi tablicami barwy niebieskiej z międzynarodowym symbolem wózka inwalidzkiego barwy białej. Tablice te powinny być wykonane z materiału odblaskowego. Kierujący tym pojazdem jest obowiązany włączyć światła awaryjne podczas wsiadania lub wysiadania osoby niepełnosprawnej (art. 58 Prawa o ruchu drogowym).

5. Wykroczenie określone w art. 88 ma charakter indywidualny i formalny, a więc sprawcą przedmiotowego wykroczenia może być tylko prowadzący pojazd, a dla bytu tego czynu nie jest ważny skutek w postaci realnego zagrożenia bezpieczeństwa, wystarczające jest tu już samo prowadzenie pojazdu lub pozostawienie pojazdu odpowiednio bez wymaganych przepisami świateł lub oświetlenia. Popełnić to wykroczenie można zarówno umyślnie w obu zamiarach, jak i nieumyślnie poprzez działanie, jak i zaniechanie działania.

6. Za wykroczenie z art. 88 nie będzie odpowiadała osoba prowadząca pojazd, w którym w trakcie jazdy zepsuło się oświetlenie, gdy o tej awarii kierujący nie mógł się zorientować (np. przepalenie się żarówki itp.). Co prawda osoba taka narusza zakaz poruszania się bez wymaganych prawem świateł, ale nie można jej w tym przypadku przypisać winy; odnośnie do sytuacji, gdy osoba była świadoma takiej awarii oświetlenia - zob. uw. 7 do art. 1.

7. Jeżeli efektem niezastosowania się do komentowanego przepisu będzie zdarzenie w postaci przestępstwa określonego w art. 173, 174, 177 k.k., to wówczas sprawca nie będzie ponosił odpowiedzialności z art. 88, ponieważ będzie tu miała zastosowanie reguła konsumpcji.

Art. 89. Dopuszczenie do przebywania małoletniego na drodze

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 89 jest przede wszystkim porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym, które może zostać zagrożone przez przebywanie małoletniego do lat 7 na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego. Dla zaistnienia tego wykroczenia wystarczające jest, aby sprawca zachował się chociażby w jeden ze sposobów określonych w treści komentowanego przepisu.

2. Odnośnie do bezpieczeństwa małoletniego do lat 7 - zob. uwagi do art. 106.

3. Komentowany przepis wprowadza odpowiedzialność za przekroczenie zakazu określonego w art. 43 Prawa o ruchu drogowym, który stanowi, że dziecko w wieku do 7 lat może korzystać z drogi tylko pod opieką osoby, która osiągnęła wiek co najmniej 10 lat. Powyższe nie dotyczy strefy zamieszkania. Natomiast dziecko w wieku do 15 lat, poruszające się po drodze po zmierzchu poza obszarem zabudowanym, jest obowiązane używać elementów odblaskowych w sposób widoczny dla innych uczestników ruchu. Przepisy te nie dotyczą drogi przeznaczonej wyłącznie dla ruchu pieszych.

4. Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu określenie "dopuszcza" oznacza, przyzwolenie, godzenie się na takie zachowanie, brak sprzeciwu, a nawet takie rozluźnienie opieki, które powoduje brak przewidywania, orientacji co do poczynań małoletniego.

5. Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (art. 2 pkt 1) droga to wydzielony pas terenu składający się z jezdni, pobocza, chodnika, drogi (ścieżki) dla pieszych lub drogi (ścieżki) dla rowerów, łącznie z torowiskiem pojazdów szynowych znajdującym się w obrębie tego pasa, przeznaczony do ruchu lub postoju pojazdów, ruchu pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt (dodatkowo zob. uw. 11 do art. 87). Natomiast tory pojazdu szynowego to torowiska kolejowe, tramwajowe, jak i metra, czy też kolejki górskiej wraz z podtorzem oraz gruntem, na którym są usytuowane, a także gruntem wzdłuż linii transportu szynowego, usytuowanym po obu jego stronach, przeznaczonym do zapewnienia bezpiecznego prowadzenia ruchu szynowego.

6. Sprawcą komentowanego wykroczenia może być jedynie osoba mająca obowiązek sprawowania opieki lub nadzoru nad małoletnim do lat 7. Wskazany obowiązek może wynikać zarówno z mocy przepisów ustawowych, np. ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.), z umowy o pracę, np. nauczyciel, wychowawca, opiekunka, czy też z krótkotrwałego faktycznego powierzenia opieki nad małoletnim innej osobie np. na spacerze.

7. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 89 ma charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić jedynie osoba faktycznie sprawująca opiekę lub nadzór nad małoletnim, odpowiadająca wymogom formalnym, poprzez działanie lub jego zaniechanie, w sposób tak umyślny, jak i nieumyślny, przy czym nie jest wymagany żaden skutek polegający na narażeniu zdrowia czy życia małoletniego, czy też realnym zagrożeniu bezpieczeństwa w ruchu drogowym. W tym przypadku wystarczające dla odpowiedzialności sprawcy jest już samo pozostawienie małoletniego do lat 7 bez opieki lub nadzoru, do którego sprawca był zobowiązany.

8. W przypadku gdyby pozostawienie małoletniego w sytuacji określonej w dyspozycji art. 89 spowodowało zagrożenie bezpieczeństwa w ruchu drogowym (art. 86), to czyn sprawcy, zgodnie z regułą zawartą w art. 9, należy zakwalifikować z art. 86 § 1, jako, że przewiduje on surowszą sankcję. Gdyby natomiast w podobnej sytuacji doszło do tamowania ruchu na drodze publicznej lub w miejscu zamieszkania, czyli czynu z art. 90, to wówczas kwalifikacja prawna czynu, z uwagi na tożsame sankcje, będzie zależała od rzeczywistego odzwierciedlenia charakteru, istoty zdarzenia, jak i bezprawnego zachowania sprawcy.

Art. 90. Tamowanie ruchu

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 90 jest porządek w ruchu drogowym, który może być zagrożony poprzez tamowanie lub utrudnianie ruch na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania. Komentowany przepis ma więc zapewnić płynność ruchu zarówno na drodze publicznej, jak i w strefie zamieszkania. Dla bytu tego wykroczenia wystarczy, że sprawca zachowa się chociażby w jeden sposób określony w dyspozycji analizowanego artykułu, doprowadzając w ten sposób do zakłócenia płynności ruchu.

2. Użyte w dyspozycji komentowanego przepisu pojęcie tamowania oznacza tu takie zachowanie się sprawcy, niezgodne z przepisami prawa o ruchu drogowym, które powoduje całkowite zatrzymanie ruchu, będzie zmniejszenie dopuszczalnej prawem prędkości czy też inne tego typu zakłócenie płynności ruchu na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania. Przykładem tego typu zachowań może być takie zatrzymanie pojazdu, które uniemożliwi dalsze poruszanie się innych pojazdów lub pieszych, np. na wąskiej drodze, czy też wbrew zakazowi, jak i spacerowanie czy też ciągłe chodzenie po przejściach dla pieszych. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2002 r., V KKN 399/99 (OSNKW 2002, nr 3-4, poz. 27) i aprobująco M. Bojarski, W. Radecki (w:) Kodeks, s. 544, stwierdzono wyraźnie, że chodzenie po pasach dla pieszych, które przeznaczone są dla przejścia przez jezdnię, a nie do spacerowania i chodzenia po nich, wyczerpuje w pełni znamiona czynu określonego w art. 90.

3. W przypadku użytego określenia "utrudnienie" chodzi o takie zachowanie się sprawcy, sprzeczne z obowiązującymi przepisami Prawa o ruchu drogowym, które co prawda nie powoduje zatrzymania ruchu, ale uniemożliwia jego płynną ciągłość, wprowadza dezorientację innych uczestników ruchu, tym samym powodując komplikacje w ruchu drogowym, np. jazda środkiem jezdni, jazda lewym pasem znacznie poniżej dozwolonej prędkości, uniemożliwienie sygnalizowanego wyprzedzenia, używanie niedozwolonych świateł oślepiających innych użytkowników drogi itp.

4. W kwestii pojęć "droga publiczna" i "strefa zamieszkania" - zob. uw. 7 do art. 87.

5. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 90 ma charakter powszechny i materialny, a więc może je popełnić każdy, kto odpowiada wymogom proceduralnym, umyślnie, jak i nieumyślnie, z tym że jest tu wymagany skutek w postaci zatamowania lub utrudnienia ruchu drogowego jego uczestnikom. W przypadku braku tego skutku nie można mówić o odpowiedzialności za czyn określony w dyspozycji komentowanego przepisu.

6. W sytuacji, w której sprawca tamuje lub utrudnia ruch w innym miejscu niż określono w dyspozycji komentowanego przepisu, czyn sprawcy należy zakwalifikować z art. 84. W praktyce rzeczywisty zbieg wykroczeń może zachodzić pomiędzy czynem określonym w art. 90 a wykroczeniami spenalizowanymi w art. 85, 86, 87 § 1 i 2 i art. 88, w tych przypadkach czyn sprawcy, zgodnie z regułą zawartą w art. 9, należy zakwalifikować ze wskazanych przepisów, a nie z art. 90, a to z uwagi na ich surowszą sankcję.

7. Natomiast w przypadku gdy zachowanie sprawcy wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w art. 90 i 91, czyn sprawcy należy zakwalifikować, również zgodnie z treścią art. 9, z art. 91 - z uwagi na przewidzianą w tym przepisie surowszą sankcję. Również z rzeczywistym zbiegiem przepisów mamy do czynienia w sytuacji, gdy zachowanie sprawcy wyczerpuje znamiona czynów określonych w dyspozycji art. 90 i 92, jednak w tym przypadku kwalifikacja prawna czynu będzie zależała od rzeczywistego odzwierciedlenia charakteru, istoty zdarzenia, jak i bezprawnego zachowania sprawcy.

Art. 91. Zanieczyszczenie drogi

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji komentowanego przepisu jest bezpieczeństwo i porządek na drodze publicznej, które w tym przypadku może być zagrożone poprzez zanieczyszczenie pozostawienie pojazdu lub innego przedmiotu albo też zwierzęcia. Każde z wymienionych działań, wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu, jest objęte odpowiedzialnością jedynie wówczas, gdy nastąpiło ono w okolicznościach, które mogą spowodować realne niebezpieczeństwo w ruchu drogowym.

2. Dla zaistnienia odpowiedzialności z art. 91 wystarczające jest, aby sprawca zachował się chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu, powodując utrudnienia w płynności ruchu lub sprowadzając w ten sposób realne zagrożenie w ruchu na drodze publicznej.

3. Zawsze miejscem popełnienia komentowanego wykroczenia musi być droga publiczna (szerzej - zob. uw. 7 do art. 87), ale nie inne drogi.

4. Poprzez zanieczyszczenie drogi publicznej należy rozumieć zachowanie się sprawcy polegające na wylaniu, rozsypaniu czy innym podobnym działaniu substancji, przedmiotów bądź innych materiałów, które same w sobie nie stanowią przeszkody (zob. uw. 4 do art. 84), ale przy określonych warunkach widoczności, atmosferycznych, czy też z powodu natężenia ruchu mogą spowodować utrudnienie w płynności ruchu lub realne zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, na drodze publicznej. Zanieczyszczenia drogi publicznej nie należy mylić z jej zaśmiecaniem (zob. uwagi do art. 145) czy też z nieusuwaniem śniegu i lodu oraz odpadów komunalnych, błota i innych zanieczyszczeń, które to czynności, zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1966 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.), należą w odniesieniu do dróg publicznych - do zarządu drogi, a w odniesieniu do pozostałych terenów - do gminy. W określonych przypadkach czyny takie mogą stanowić wykroczenie z art. 101 lub 145, ale nie z art. 91.

5. Natomiast pozostawienie pojazdu to takie zachowanie sprawcy, które może mieć związek zarówno z porzuceniem pojazdu, jak i pozostawieniem pojazdu bez dozoru i niezgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym.

Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (art. 46 tej ustawy) zatrzymanie i postój pojazdu są dozwolone tylko w miejscu i w warunkach, w których jest on z dostatecznej odległości widoczny dla innych kierujących i nie powoduje zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub jego utrudnienia. Kierujący pojazdem, zatrzymując pojazd na jezdni, jest obowiązany ustawić go jak najbliżej jej krawędzi oraz równolegle do niej. W czasie postoju na drodze poza obszarem zabudowanym pojazd powinien znajdować się, jeżeli to tylko możliwe, poza jezdnią. Kierujący pojazdem jest obowiązany stosować sposób zatrzymania lub postoju wskazany znakami drogowymi, powinien też zabezpieczyć pojazd przed możliwością jego uruchomienia przez osobę niepowołaną oraz zachować inne środki ostrożności niezbędne do uniknięcia wypadku.

Ponadto dopuszcza się (art. 47 Prawa o ruchu drogowym) zatrzymanie lub postój na chodniku kołami jednego boku lub przedniej osi pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 t, pod warunkiem że: 1) na danym odcinku jezdni nie obowiązuje zakaz zatrzymania lub postoju; 2) szerokość chodnika pozostawionego dla pieszych jest taka, że nie utrudni im ruchu i jest nie mniejsza niż 1,5 m; 3) pojazd umieszczony przednią osią na chodniku nie tamuje ruchu pojazdów na jezdni.

Dopuszcza się, przy zachowaniu warunków określonych w pkt 2, zatrzymanie lub postój na chodniku przy krawędzi jezdni całego samochodu osobowego, motocykla, motoroweru lub roweru. Inny pojazd o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 t może być w całości umieszczony na chodniku tylko w miejscu wyznaczonym odpowiednimi znakami drogowymi.

Kierujący pojazdem w tunelu, podczas zatrzymania wynikającego z warunków lub przepisów ruchu drogowego, jest obowiązany zachować odstęp od poprzedzającego pojazdu nie mniejszy niż 5 m (art. 47a Prawa o ruchu drogowym).

Natomiast zabrania się zatrzymania pojazdu: 1) na przejeździe kolejowym, na przejeździe tramwajowym, na skrzyżowaniu oraz w odległości mniejszej niż 10 m od przejazdu lub skrzyżowania; 2) na przejściu dla pieszych, na przejeździe dla rowerzystów oraz w odległości mniejszej niż 10 m przed tym przejściem lub przejazdem; na drodze dwukierunkowej o dwóch pasach ruchu zakaz ten obowiązuje także za tym przejściem lub przejazdem; 3) w tunelu, na moście lub na wiadukcie; 4) na jezdni wzdłuż linii ciągłej oraz w pobliżu jej punktów krańcowych, jeżeli zmusiłoby to innych kierujących pojazdami wielośladowymi do najeżdżania na tę linię; 5) na jezdni obok linii przerywanej wyznaczającej krawędź jezdni oraz na jezdni i na poboczu obok linii ciągłej wyznaczającej krawędź jezdni; 6) w odległości mniejszej niż 10 m od przedniej strony znaku lub sygnału drogowego, jeżeli zostałyby one zasłonięte przez pojazd; 7) na jezdni przy jej lewej krawędzi, z wyjątkiem zatrzymania lub postoju pojazdu na obszarze zabudowanym na drodze jednokierunkowej lub na jezdni dwukierunkowej o małym ruchu; 8) na pasie między jezdniami; 9) w odległości mniejszej niż 15 m od słupka lub tablicy oznaczającej przystanek, a na przystanku z zatoką - na całej jej długości, 10) w odległości mniejszej niż 15 m od punktów krańcowych wysepki, jeżeli jezdnia z prawej jej strony ma tylko jeden pas ruchu; 11) na drodze (ścieżce) dla rowerów.

Ponadto zabrania się postoju: 1) w miejscu utrudniającym wjazd lub wyjazd, w szczególności do i z bramy, garażu, parkingu lub wnęki postojowej; 2) w miejscu utrudniającym dostęp do innego prawidłowo zaparkowanego pojazdu lub wyjazd tego pojazdu; 3) przed i za przejazdem kolejowym, po obu stronach drogi, na odcinku od przejazdu kolejowego do słupka wskaźnikowego z jedną kreską; 4) w strefie zamieszkania w innym miejscu niż wyznaczone w tym celu; 5) na obszarze zabudowanym, pojazdu lub zespołu pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 16 t lub o długości przekraczającej 12 m, poza wyznaczonymi w tym celu parkingami.

Również zabrania się zatrzymania lub postoju pojazdu na autostradzie lub drodze ekspresowej w innym miejscu niż wyznaczone w tym celu. Jeżeli unieruchomienie pojazdu nastąpiło z przyczyn technicznych, kierujący pojazdem jest obowiązany usunąć pojazd z jezdni oraz ostrzec innych uczestników ruchu.

Zakaz zatrzymania lub postoju pojazdu nie dotyczy unieruchomienia pojazdu wynikającego z warunków lub przepisów ruchu drogowego.

Pojazd jest usuwany z drogi na koszt właściciela w przypadku pozostawienia pojazdu w miejscu, gdzie jest to zabronione i utrudnia ruch lub w inny sposób zagraża bezpieczeństwu (art. 130a ust. 1 pkt 1 Prawa o ruchu drogowym). Ponadto pojazd może być unieruchomiony na koszt właściciela przez zastosowanie urządzenia technicznego do blokady kół, jeżeli pozostawiono go w miejscu, gdzie jest to zabronione, lecz nie utrudnia ruchu lub nie zagraża jego bezpieczeństwu (art. 130a ust. 8 Prawa o ruchu drogowym).

6. Inny przedmiot pozostawiony na drodze publicznej, o jakim mowa w art. 91 to każda rzecz, która swoją właściwością chemiczną lub fizyczną może przyczynić się do utrudnienia płynności w ruchu, jak i sprowadzić realne niebezpieczeństwo w ruchu drogowym, na drodze publicznej.

7. Kwestie związane z obecnością zwierząt na drodze publicznej zostały zawarte w rozdziale 4 Prawa o ruchu drogowym (art. 35-37 tej ustawy), gdzie ustawodawca stwierdza, że zwierzęta w stadzie mogą być pędzone po drodze tylko pod odpowiednim nadzorem. Zwierzę pojedyncze może być prowadzone tylko na uwięzi.

Poganiacz zwierząt jest obowiązany: 1) iść po lewej stronie pędzonych zwierząt; 2) w okresie niedostatecznej widoczności nieść latarkę z widocznym z odległości co najmniej 150 m światłem białym.

Zwierzęta mogą być prowadzone luzem przy pojeździe zaprzęgowym z jego prawej strony, w liczbie nie większej niż 2 sztuki.

Zabrania się: a) pędzenia zwierząt po drodze oznaczonej znakami z numerem drogi międzynarodowej, a po innej drodze twardej - w okresie od zmierzchu do świtu; b) pędzenia zwierząt po drodze twardej osobie w wieku poniżej 13 lat; c) pędzenia zwierząt w poprzek drogi w miejscu niewidocznym na dostateczną odległość; d) zatrzymywania zwierząt na jezdni; e) zajmowania przez zwierzęta więcej niż prawej połowy jezdni albo drogi (ścieżki) dla pieszych lub rowerów.

Wojewoda może wprowadzić zakaz pędzenia zwierząt na określonych drogach lub obszarach oraz w określonym czasie.

Jazda wierzchem i pędzenie zwierząt powinny się odbywać po drodze przeznaczonej do pędzenia zwierząt. W razie braku takiej drogi jazda wierzchem i pędzenie zwierząt mogą odbywać się po poboczu, a jeżeli brak jest pobocza - po jezdni. Zabrania się jazdy wierzchem: a) bez uzdy; b) obok innego uczestnika ruchu na jezdni; c) po drodze oznaczonej znakami z numerem drogi międzynarodowej oraz po drodze, na której obowiązuje zakaz ruchu pojazdów zaprzęgowych; d) po drodze twardej w okresie niedostatecznej widoczności; e) po drodze twardej osobie w wieku poniżej 17 lat. Jeździec może prowadzić luzem tylko jedno zwierzę po swojej prawej stronie.

Za wykrocznie z art. 91 nie będzie ponosiła odpowiedzialności osoba, będąca właścicielem lub sprawująca nadzór nad zwierzęciem, gdy dostało się ono na drogę z powodu ucieczki wcześniej prawidłowo trzymanego.

8. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 91 ma charakter powszechny i formalny, może je więc popełnić każdy, którego zachowanie polega na działaniu lub jego zaniechaniu, poprze zachowanie umyślne lub nieumyślne, którego skutkiem jest zanieczyszczenie lub pozostawienie pojazdu, albo innego przedmiotu lub zwierzęcia w okolicznościach, w których może to spowodować niebezpieczeństwo lub utrudnienie w ruchu drogowym na drodze publicznej.

9. Jeżeli skutkiem zachowania sprawcy, określonym w dyspozycji komentowanego przepisu, jest realne zagrożenie bezpieczeństwa uczestników ruchu drogowego zdarzenie takie należy zakwalifikować z art. 86 § 1, albo w przypadku utrudnienia z art. 90, a nie z art. 91 k.w. Jeżeli natomiast doszło do zdarzenia, w efekcie którego doszło do sytuacji wyczerpującej znamiona art. 91, czego skutkiem byłaby sytuacja określona w dyspozycji art. 173, 174, 177 lub 178a § 1 k.k., to czyn taki należy zakwalifikować jako przestępstwo z odpowiedniego, wskazanego wcześniej, przepisu Kodeksu karnego.

Art. 92. Niepodporządkowanie się znakowi lub sygnałowi

1. Przedmiotem ochrony przewidzianym w dyspozycji art. 92 jest bezpieczeństwo i porządek w ruchu drogowym, zagrożone tu poprzez niezastosowanie się do znaku lub sygnału drogowego albo do sygnału lub polecenia osoby uprawnionej do kierowania ruchem lub do kontroli ruchu drogowego (§ 1), albo też dla uniknięcia kontroli niezastosowanie się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzymanie pojazdu (§ 2). W zależności od konkretnej sytuacji czyn będzie kwalifikowany z § 1 lub 2 komentowanego przepisu.

2. Kwestia znaków i sygnałów jest przedmiotem rozporządzenia Ministrów Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393 z późn. zm.), zgodnie z jego treścią na drogach stosuje się następujące znaki i sygnały drogowe: 1) znaki pionowe w postaci tarcz, tablic z napisami lub symbolami, które występują również w postaci znaków świetlnych; 2) znaki poziome w postaci linii, napisów i symboli umieszczonych na nawierzchni drogi; 3) sygnały świetlne nadawane przez sygnalizatory; 4) sygnały dawane przez osoby do tego uprawnione; 5) sygnały dźwiękowe lub wibracyjne wysyłane przez urządzenia umieszczone na drodze.

Oprócz znaków, o których mowa w pkt 1, stosuje się znaki związane z oznaczeniem pasa drogowego, obiektów drogowych i oznaczenia w postaci urządzeń bezpieczeństwa ruchu, w szczególności w związku z zamknięciem drogi lub jej części dla ruchu, a w razie potrzeby - znaki z napisami wskazującymi sposób korzystania z drogi, jeżeli nie może on być wyrażony znakami określonymi w załączniku do wskazanego rozporządzenia.

Wzory znaków drogowych, sygnałów drogowych, jak i tabliczek będących integralnymi częściami znaków oraz ich spis określa załącznik do powyższego rozporządzenia.

3. Nakazaną kolejność stosowania się do znaków, sygnałów i poleceń osób uprawnionych określają przepisy Prawa o ruchu drogowym (art. 5 Prawa o ruchu drogowym). Zgodnie z ich treścią każdy uczestnik ruchu i inna osoba znajdująca się na drodze są obowiązani stosować się do poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub uprawnione do jego kontroli, sygnałów świetlnych oraz znaków drogowych, nawet wówczas, gdy z przepisów ustawy wynika inny sposób zachowania niż nakazany przez te osoby, sygnały świetlne lub znaki drogowe. Polecenia i sygnały dawane przez osoby kierujące ruchem lub uprawnione do jego kontroli mają pierwszeństwo przed sygnałami świetlnymi i znakami drogowymi. Dodatkowo sygnały świetlne mają pierwszeństwo przed znakami drogowymi regulującymi pierwszeństwo przejazdu.

4. W oparciu o przepisy Prawa o ruchu drogowym (art. 6 tej ustawy) polecenia lub sygnały obowiązujące zarówno wszystkich uczestników ruchu drogowego, jak i inne osoby znajdujące się na drodze może wydawać: 1) policjant; 2) żołnierz Żandarmerii Wojskowej lub wojskowego organu porządkowego, zabezpieczający przemarsz lub przejazd kolumny wojskowej albo w razie akcji związanej z ratowaniem życia lub mienia; 3) funkcjonariusz Straży Granicznej w strefie nadgranicznej; 4) funkcjonariusz Straży Granicznej; 5) inspektor Inspekcji Transportu Drogowego; 6) umundurowany inspektor kontroli skarbowej lub funkcjonariusz celny; 7) strażnik gminny (miejski); 8) pracownik kolejowy na przejeździe kolejowym; 9) osoba działająca w imieniu zarządcy drogi lub osoba wykonująca roboty na drodze na zlecenie lub za zgodą zarządcy drogi; 10) osoba nadzorująca bezpieczne przejście dzieci przez jezdnię, w wyznaczonym miejscu; 11) kierujący autobusem szkolnym w miejscach postoju związanych z wsiadaniem lub wysiadaniem dzieci; 12) strażnik leśny lub funkcjonariusz Straży Parku - na terenie odpowiednio lasu lub parku narodowego; 13) strażak Państwowej Straży Pożarnej podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej; 14) członek ochotniczej straży pożarnej podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej.

Osoby, o których wyżej mowa, powinny być łatwo rozpoznawalne i widoczne z dostatecznej odległości, zarówno w dzień, jak i w nocy. Funkcjonariusza Policji dotyczy to tylko poza obszarem zabudowanym, zaś nie dotyczy kierującego autobusem szkolnym, jeżeli sygnał do zatrzymania innych pojazdów dawany jest przez tę osobę bez wychodzenia z odpowiednio oznaczonego pojazdu.

5. Wskazane w uw. 2 do komentowanego przepisu rozporządzenie z 2002 r. reguluje sposób dawania sygnałów przez uprawnione osoby i tak kierujący ruchem daje sygnały za pomocą postawy i ruchu rąk. Postawa, w której kierujący ruchem jest zwrócony bokiem do nadjeżdżających pojazdów, oznacza zezwolenie na wjazd na skrzyżowanie lub odcinek drogi za osobą kierującą ruchem, a dla pieszych zezwolenie na wejście na jezdnię. Postawa, w której kierujący ruchem jest zwrócony przodem lub tyłem do nadjeżdżających pojazdów, oznacza zakaz wjazdu na skrzyżowanie lub odcinek drogi za osobą kierującą ruchem, a dla pieszych - zakaz wejścia na jezdnię. Podniesienie ręki do góry przez osobą kierującą ruchem oznacza mającą nastąpić zmianę dotychczas dawanego sygnału. Dla uczestników ruchu, dla których ruch był zamknięty, oznacza, że za chwilę będzie dawany sygnał oznaczający zezwolenie na wjazd lub wejście, a dla uczestników ruchu, dla których ruch był otwarty, oznacza, że za chwilę będzie dawany sygnał zakazujący wjazdu lub wejścia. Ręka osoby kierującej ruchem wyciągnięta poziomo, poprzecznie do kierunku jazdy zbliżających się pojazdów, oznacza zakaz wjazdu na skrzyżowanie lub odcinek drogi za osobą kierującą ruchem.

Sygnał oznaczający nakaz zatrzymania pojazdu jest dawany:

1) w warunkach dostatecznej widoczności - tarczą do zatrzymywania pojazdów,

2) w warunkach niedostatecznej widoczności - tarczą do zatrzymywania pojazdów ze światłem odblaskowym lub światłem czerwonym albo latarką ze światłem czerwonym. Tarcza do zatrzymywania pojazdów, o której mowa, ma kształt czerwonego koła z białym obrzeżem (popularny lizak).

Umundurowany policjant, inspektor Inspekcji Transportu Drogowego, żołnierz Żandarmerii Wojskowej i żołnierz wojskowych organów porządkowych może w warunkach dostatecznej widoczności dawać sygnał do zatrzymania pojazdu samą ręką. Osoby nadzorujące bezpieczne przejście dzieci przez jezdnię dają sygnał do zatrzymania pojazdu przez uniesienie w górę kwadratowej tarczy barwy żółtej ze znakiem B-20 z żółtym napisem i obrzeżem.

Tablica barwy żółtej ze znakiem B-20 z żółtym napisem i obrzeżem, widoczna na autobusie szkolnym, oznacza nakaz zatrzymania pojazdów poruszających się po jezdni, na której albo przy której zatrzymał się autobus.

Sygnał dźwiękowy dawany przez osobę kierującą ruchem lub uprawnioną do jego kontroli jest sygnałem ostrzegającym uczestników ruchu lub zwracającym uwagę na inne sygnały albo polecenia.

Jadący pojazdem samochodowym policjant, inspektor Inspekcji Transportu Drogowego lub żołnierz Żandarmerii Wojskowej może, w zakresie swoich ustawowych uprawnień, dawać kierującemu pojazdem polecenia do: 1) określonego zachowania - za pomocą urządzeń nagłaśniających, sygnalizacyjnych lub świetlnych; 2) zatrzymania - w przypadku jazdy za kierującym, do którego jest skierowane polecenie, przez krótkotrwałe włączenie niebieskiego światła błyskowego i sygnału dźwiękowego o zmiennym tonie.

Powyższe stosuje się odpowiednio do policjanta lub żołnierza Żandarmerii Wojskowej poruszającego się statkiem powietrznym. Ponadto wskazane przepisy stosuje się odpowiednio do kolumn pieszych, jeźdźców i poganiaczy zwierząt.

6. Ponadto na podstawie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lipca 2008 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym (Dz. U. Nr 132, poz. 839) określającym: organizację i sposób kierowania ruchem drogowym, osoby upoważnione do dawania poleceń i sygnałów uczestnikom ruchu lub innym osobom znajdującym się na drodze oraz okoliczności, szczegółowe warunki i sposób wykonywania tych czynności. Do wydawania poleceń i sygnałów uczestnikowi ruchu lub innej osobie znajdującej się na drodze upoważnione są: 1) osoba odpowiedzialna za utrzymanie porządku podczas przemarszu procesji, pielgrzymki lub konduktu pogrzebowego - jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ich bezpiecznego przemarszu; 2) strażak Państwowej Straży Pożarnej, członek ochotniczej straży pożarnej oraz strażak jednostki ochrony przeciwpożarowej, o której mowa w art. 15 pkt 1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380), podczas wykonywania czynności związanych z prowadzeniem akcji ratowniczej; 3) umundurowany funkcjonariusz Biura Ochrony Rządu - podczas wykonywania czynności związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa osób ochranianych; 4) umundurowany i odpowiednio oznakowany pracownik nadzoru ruchu komunikacji miejskiej - podczas wykonywania czynności związanych z zapewnieniem płynności ruchu pojazdów komunikacji miejskiej, zdarzeń drogowych oraz awarii technicznych z udziałem tych pojazdów; 5) pilot pojazdów nienormatywnych - podczas wykonywania czynności związanych z przejazdem tych pojazdów; 6) członek zespołu ratownictwa medycznego - podczas akcji prowadzenia medycznych czynności ratunkowych, do czasu przybycia na miejsce zdarzenia innych osób uprawnionych do dawania poleceń i sygnałów uczestnikowi ruchu lub innej osobie znajdującej się na drodze.

Wskazane osoby kierują ruchem, wydając polecenia lub sygnały, powinny być one jednoznaczne i zrozumiałe dla osób, dla których są przeznaczone. Uprawniona osoba podaje je za pomocą postawy i ruchu rąk, tarczy do zatrzymywania pojazdów, a w warunkach niedostatecznej widoczności - latarki wyposażonej w światło czerwone lub światło czerwone i zielone albo tarczy do zatrzymywania pojazdów ze światłem odblaskowym lub światłem czerwonym.

7. W postanowieniu z dnia 23 września 2009 r., I KZP 15/09 (OSNKW 2009, nr 10) Sąd Najwyższy stwierdził, że niedostosowanie się do znaku lub sygnału drogowego w rozumieniu art. 92 § 1, penalizowane przez ten przepis, nie oznacza wyłącznie przekroczenia zakazu lub nakazu wyrażonego w treści tego znaku lub sygnału, lecz stanowi brak zachowania zgodnego z prawnie określoną dyrektywą postępowania, związaną z konkretnym znakiem lub sygnałem. Uznając tym samym, że czyn obejmujący postój pojazdu w strefie płatnego parkowania oznakowanej znakami D-44 "strefa parkowania" określonym w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury oraz Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 r. w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz. U. Nr 170, poz. 1393 z późn. zm.), bez uiszczenia opłaty, jest wykroczeniem z art. 92 § 1. Należy jednak zauważyć, że ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.) zakłada w art. 13f obowiązek uiszczenia w powyższej sytuacji opłaty dodatkowej za parkowanie bez opłaty, a to w istocie oznacza podwójną karalność za to samo zachowanie, kwestionowane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. D. Szumiło-Kulczycka, Prawo karno-administracyjne, Kraków 2004, s. 188-192).

8. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 92 § 1 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdą osoba niestosując się do znaku lub sygnału, poprzez działanie lub jego zaniechanie, umyślnie lub nieumyślnie, bez skutku w postaci realnego zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym np. przechodzenie przez jezdnię w miejscu do tego niewskazanym, czy mimo czerwonego światła sygnalizatora, gdyż akurat nie przejeżdża żaden pojazd. Określone w art. 92 § 2 wykroczenie ma charakter indywidualny, może je bowiem popełnić jedynie osoba prowadząca pojazd, której celem jest uniknięcie kontroli drogowej poprzez zaniechanie działania, przez umyślne i to tylko w zamiarze bezpośrednim niezatrzymanie pojazdu, na sygnał osoby uprawnionej.

9. Artykuł 92 § 3 przewiduje fakultatywną podstawę do orzeczenia przez sąd, środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych (zob. uwagi do art. 29). Możliwość orzeczenia tego środka karnego istnieje jedynie w stosunku do sprawcy wykroczenia określonego w art. 92 § 2.

10. W praktyce może dojść do rzeczywistego zbiegu wykroczeń określonych w dyspozycji art. 92 z art. 84, 86, 87 § 2 i art. 88, wówczas zgodnie z regułami zawartymi w treści art. 9, kwalifikacja prawna będzie opierała się o przepisy zawierające karę surowszą (zob. uwagi do art. 9).

11. W przypadku naruszenia znamion określonych w dyspozycji art. 92, przez osobę w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, będziemy mieli do czynienia z idealnym zbiegiem komentowanego wykroczenia z przestępstwem określonym w treści art. 178a k.k. Jeżeli skutkiem dokonania komentowanego wykroczenia będzie jeszcze efekt w postaci zdarzenia wyczerpującego znamiona określone w dyspozycji art. 173, 174 lub 177 k.k., wówczas jego sprawca będzie ponosił odpowiedzialność z odpowiednich naruszonych przepisów Kodeksu karnego, a odpowiedzialność wynikająca z analizowanego artykułu Kodeksu wykroczeń zostanie pochłonięta na zasadzie konsumpcji.

Art. 93. Nieudzielenie pomocy ofierze wypadku

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 93 jest z jednej strony bezpieczeństwo w ruchu drogowym, natomiast z drugiej strony osłona życia i zdrowia ofiary wypadku drogowego.

2. Obowiązek właściwego zachowania się zarówno kierującego pojazdem, będącego uczestnikiem wypadku drogowego, a więc nie tylko jego sprawcy, ale również innych osób uczestniczących w wypadku, reguluje Prawo o ruchu drogowym (art. 44 ustawy), które w takich przypadkach nakazuje kierującemu pojazdem w razie uczestnictwa w wypadku drogowym: 1) zatrzymać pojazd, nie powodując przy tym zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego; 2) przedsięwziąć odpowiednie środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa ruchu w miejscu wypadku; 3) niezwłocznie usunąć pojazd z miejsca wypadku, aby nie powodował zagrożenia lub tamowania ruchu, jeżeli nie ma zabitego lub rannego; 4) podać swoje dane personalne, dane personalne właściciela lub posiadacza pojazdu oraz dane dotyczące zakładu ubezpieczeń, z którym zawarta jest umowa obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, na żądanie osoby uczestniczącej w wypadku.

Jeżeli w wypadku jest zabity lub ranny, kierujący pojazdem jest obowiązany ponadto: 1) udzielić niezbędnej pomocy ofiarom wypadku oraz wezwać pogotowie ratunkowe i Policję; 2) nie podejmować czynności, które mogłyby utrudnić ustalenie przebiegu wypadku; 3) pozostać na miejscu wypadku, a jeżeli wezwanie pogotowia lub Policji wymaga oddalenia się - niezwłocznie powrócić na to miejsce.

Przepisy te stosuje się odpowiednio, nie tylko do kierującego pojazdem, ale również w stosunku do innych osób uczestniczących w wypadku, którzy to przypadku ich naruszenia poniosą odpowiedzialność z art. 97, a nie z art. 93 § 1.

3. Pojęcie wypadku drogowego nie zostało dotychczas zdefiniowane ani w prawie karnym, ani w Prawie o wykroczeniach czy też w Prawie o ruchu drogowym, można zatem przyjąć, że jest to każde zdarzenie na drodze, będące następstwem naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym, spowodowane działaniem lub zaniechaniem działania sprawcy, popełnione umyślnie lub nieumyślnie, którego efektem jest realne zagrożenie życia lub zdrowia uczestników ruchu drogowego albo zaistniała szkoda w mieniu, z tym że jako przestępstwo traktuje się tylko skutki wypadku, w którym doszło do szkód na osobie określonych w treści art. 177 k.k.; w pozostałych przypadkach sprawca odpowiedzialność poniesie z art. 86 k.w. (zob. uw. 10 do art. 86).

Jak z kolei wykazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1992 r., III KRN 149/92 (OSN Prok. i Prawo 1993, nr 5, poz. 13), wypadek, w którym są zabici lub ranni, to taki wypadek, w którym co najmniej jedna osoba poniosła śmierć, uległa ciężkiemu lub lekkiemu uszkodzeniu ciała, bądź ciężkiemu lub lekkiemu rozstrojowi zdrowia.

4. Ustawodawca w dyspozycji komentowanego przepisu nie uściślił miejsca wypadku drogowego, dlatego też należy przyjąć, że w tym przypadku chodzi o każde miejsce, gdzie w wyniku naruszenia zasad określonych w przepisach Prawa o ruchu drogowym, może dojść do tego typu zdarzenia, a nie tylko o drogę publiczną.

5. Użycie przez ustawodawcę w treści analizowanego przepisu, określenia "nieudzielenia niezwłocznej pomocy ofierze wypadku" wskazuje, że nie chodzi tu tylko o osobiste udzielenie pomocy o charakterze medycznym likwidujące powstałe w następstwie wypadku drogowego zagrożenie życia lub zdrowia jego uczestników, ale o każdy rodzaj pomocy, która w danej sytuacji jest możliwa do udzielenia, bez zbędnej, nieuzasadnionej zwłoki, czyli tej pierwszej obiektywnie możliwej, np. przewiezienie do szpitala, wezwanie karetki pogotowia, zabezpieczenie miejsca zdarzenia przed wjechaniem kolejnych uczestników ruchu, pomoc przy opuszczeniu pojazdu czy udzielenie podstawowej pomocy medycznej.

6. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 93 ma charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić tylko prowadzący pojazd, który to uczestniczył w wypadku drogowym, czego następstwem były ofiary w ludziach i którym to niezwłocznie nie udzielono pomocy. Do znamion tego wykroczenia nie należy skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu czy też śmierci ofiary wypadku. Komentowane wykroczenie można popełnić poprzez zaniechanie działania, w sposób umyślny, jak i nieumyślny (odnośnie do, acz wydaje się nietrafnie, że tylko umyślnie, np. J. Kochanowski, Przestępstwa i wykroczenia..., s. 67; zob. też Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 558). Od odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia z art. 93 nie zwalnia sprawcy sytuacja, w której niezwłocznej pomocy udzieliła inna osoba niż określona w dyspozycji przepisu.

7. Treść art. 93 § 2 stanowi podstawę do obligatoryjnego zastosowania przez sąd, w stosunku do sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji analizowanego przepisu, środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów (zob. uwagi do art. 29).

8. Pozostawienie człowieka znajdującego się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu bez udzielenia pomocy, gdy można jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, stanowi przestępstwo określone w art. 162 § 1 k.k. Aktualny więc pozostaje pogląd wyrażony jeszcze pod rządami k.k. z 1969 r. (art. 164 d. k.k.), wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1981 r., Rw 460/80 (OSNPG 1981, nr 8, poz. 95), gdzie wskazano, że pomiędzy brzmieniem dyspozycji art. 93 § 1 k.w. a brzmieniem dyspozycji art. 164 § 1 k.k. (obecnie art. 162 § 1 k.k.) występują zasadnicze różnice odnośnie do sytuacji, w jakiej znajduje się osoba wymagająca pomocy, które sprawiają, że uczestnicy opisanych w nich zdarzeń, w zależności od ich zachowania się i towarzyszących okoliczności, odpowiadają bądź za przestępstwo z art. 162 § 1 k.k., bądź za wykroczenie z art. 93 § 1.

9. W tym miejscu należy wspomnieć, że zgodnie z ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.), prowadzący pojazd mechaniczny, który potrącił zwierzę, obowiązany jest, w miarę możliwości, do zapewnienia mu stosownej pomocy. W przypadku konieczności bezzwłocznego uśmiercenia, w celu zakończenia cierpień zwierzęcia, potrzebę jego uśmiercenia stwierdza lekarz weterynarii, członek Polskiego Związku Łowieckiego, inspektor organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, funkcjonariusz Policji, straży miejskiej lub gminnej, Straży Granicznej, pracownik Służby Leśnej lub Służby Parków Narodowych, strażnik Państwowej Straży Łowieckiej, strażnik łowiecki lub strażnik Państwowej Straży Rybackiej. W przypadku niewywiązania się z nałożonego obowiązku sprawca poniesie odpowiedzialność za wykroczenie spenalizowane w art. 37 ust. 1 wskazanej ustawy.

Art. 94. Prowadzenie pojazdu bez uprawnień

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 94 jest bezpieczeństwo ruchu drogowego, w tym przypadku zagrożone możliwością prowadzenia pojazdów na drodze publicznej przez osoby niemające uprawnień do kierowania nimi (§ 1) lub przez prowadzenie pojazdów pomimo braku dopuszczenia ich do ruchu (§ 2).

2. W kwestii zdefiniowania pojęcia drogi publicznej oraz prowadzenia pojazdu - zob. uw. 7 do art. 87.

3. Użycie przez ustawodawcę w dyspozycji komentowanego przepisu pojęcia "pojazd" oznacza w tym przypadku, że chodzi o każdy rodzaj pojazdu, którego prowadzenie na drodze publicznej wymaga określonych prawem uprawnień - bądź ze względu na rodzaj pojazdu, bądź też ze względu na wiek kierującego pojazdem.

4. Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (art. 87 tej ustawy), kierującym może być osoba, która osiągnęła wymagany wiek, jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym oraz spełnia jeden z poniższych warunków: 1) posiada wymagane umiejętności do kierowania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu ruchu drogowego i nienarażający kogokolwiek na szkodę oraz wymagany dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem; 2) odbywa, w ramach szkolenia, naukę jazdy odpowiednio przystosowanym pojazdem pod nadzorem instruktora; 3) zdaje egzamin państwowy odpowiednio przystosowanym pojazdem pod nadzorem egzaminatora.

Osoba niepełnosprawna pod względem fizycznym może być kierującym, jeżeli w wyniku badania lekarskiego nie stwierdzono przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem.

Nie wymaga się uprawnienia do: 1) kierowania rowerem, motorowerem lub pojazdem zaprzęgowym od osoby, która ukończyła 18 lat; 2) prowadzenia kolumny pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt.

Dokumentem stwierdzającym uprawnienie do kierowania pojazdem silnikowym jest prawo jazdy określonej kategorii. Prawo jazdy uprawnia do kierowania (art. 88): 1) kategorii A - motocyklem; 2) kategorii A1: a) motocyklem o pojemności skokowej silnika nieprzekraczającej 125 cm³ i mocy nieprzekraczającej 11 kilowatów; 3) kategorii B: a) pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t, z wyjątkiem autobusu lub motocyklem, b) pojazdem, o którym mowa w pkt 1, z przyczepą o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy własnej pojazdu ciągnącego, o ile łączna dopuszczalna masa całkowita zespołu tych pojazdów nie przekracza 3,5 t, c) ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym; 4) kategorii B1: a) trójkołowym lub czterokołowym pojazdem samochodowym o masie własnej nieprzekraczającej 550 kg, z wyjątkiem motocykla; 5) kategorii C: a) pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t, z wyjątkiem autobusu, a także ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym; 6) kategorii C1: a) pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t i nieprzekraczającej 7,5 t, z wyjątkiem autobusu, a także ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym; 7) kategorii D: a) autobusem, ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym; 8) kategorii D1: a) autobusem przeznaczonym konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 17 osób łącznie z kierowcą, a także ciągnikiem rolniczym lub pojazdem wolnobieżnym; 9) kategorii T: a) ciągnikiem rolniczym z przyczepą (przyczepami) lub pojazdem wolnobieżnym; 10) kategorii B+E, C+E lub D+E: pojazdem określonym odpowiednio w kategorii B, C lub D, łącznie z przyczepą; 11) kategorii C1+E: a) zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 12 t, składającym się z pojazdu ciągnącego określonego w kategorii C1 i przyczepy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy własnej pojazdu ciągnącego; 12) kategorii D1+E: a) zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 12 t, składającym się z pojazdu ciągnącego określonego w kategorii D1 i przyczepy o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy własnej pojazdu ciągnącego.

Natomiast prawo jazdy: 1) kategorii B i C+E lub B i D+E: a) uprawnia do kierowania zespołem pojazdów określonych w kategorii B+E; 2) kategorii C+E i D: a) uprawnia do kierowania zespołem pojazdów określonych w kategorii D+E; 3) kategorii A, B, B1, C, C1, D lub D1: a) uprawnia do kierowania pojazdem w nich wymienionym z przyczepą lekką; 4) kategorii B+E, C+E, C1+E, D+E lub D1+E - uprawnia do kierowania ciągnikiem rolniczym z przyczepą (przyczepami).

5. Natomiast żołnierz w czynnej służbie wojskowej, zgodnie z art. 88 ust. 6 Prawa o ruchu drogowym, może kierować pojazdem specjalnym i używanym do celów specjalnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej:

1) na podwoziu kołowym lub zespołem pojazdów specjalnych składających się z pojazdu kołowego i przyczepy specjalnej, jeżeli ukończył z wynikiem pozytywnym kurs z zasad eksploatacji i kierowania pojazdem specjalnym i używanym do celów specjalnych w wojskowym ośrodku szkolenia kierowców i posiada:

a) prawo jazdy, które uprawnia do kierowania:

- kategorii B - pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t oraz zespołem pojazdów składających się z pojazdu specjalnego i używanego do celów specjalnych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy własnej pojazdu, o ile łączna dopuszczalna masa całkowita zespołu tych pojazdów nie przekracza 3,5 t oraz pojazdem specjalnym wolnobieżnym,

- kategorii C - pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t, łącznie z przyczepą specjalną oraz używaną do celów specjalnych, o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 t,

- kategorii C+E - zespołem pojazdów specjalnych oraz używanych do celów specjalnych określonych odpowiednio w kategorii B lub C, łącznie z przyczepą specjalną oraz używaną do celów specjalnych;

b) pozwolenie do kierowania:

- kategorii B - pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t oraz zespołem pojazdów składających się z pojazdu specjalnego i używanego do celów specjalnych i przyczepy specjalnej oraz używanej do celów specjalnych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy przyczepy specjalnej oraz używanej do celów specjalnych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej masy własnej pojazdu, o ile łączna dopuszczalna masa całkowita zespołu tych pojazdów nie przekracza 3,5 t oraz pojazdem specjalnym wolnobieżnym,

- kategorii C - pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t łącznie z przyczepą specjalną oraz używaną do celów specjalnych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 t,

- kategorii C+E - zespołem pojazdów specjalnych oraz używanych do celów specjalnych określonych w kategorii C, łącznie z przyczepą specjalną,

- kategorii D - autobusem specjalnym lub pojazdem specjalnym wolnobieżnym łącznie z przyczepą specjalną oraz używaną do celów specjalnych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 2,5 t;

2) na podwoziu gąsienicowym lub zespołem pojazdów specjalnych składającym się z pojazdu gąsienicowego i przyczepy specjalnej oraz używanej do celów specjalnych, jeżeli ukończył z wynikiem pozytywnym kurs z zasad eksploatacji i kierowania pojazdem specjalnym i używanym do celów specjalnych w wojskowym ośrodku szkolenia kierowców i posiada prawo jazdy kategorii B, C, C1, T lub pozwolenie do kierowania pojazdem kategorii B, C, C+E, D;

3) w razie konieczności ewakuacji zagrożonego mienia jednostki wojskowej, pojazdem specjalnym i używanym do celów specjalnych, na rozkaz dowódcy jednostki wojskowej, każdy żołnierz, jeżeli posiada prawo jazdy lub pozwolenie do kierowania pojazdem co najmniej kategorii B i umiejętność kierowania danym pojazdem.

6. Stosownie do treści art. 90 Prawa o ruchu drogowym, prawo jazdy otrzymuje osoba, jeżeli: - osiągnęła wymagany dla danej kategorii wiek; - uzyskała orzeczenie lekarskie o braku przeciwwskazań zdrowotnych do kierowania pojazdem i orzeczenie psychologiczne o braku przeciwwskazań psychologicznych do kierowania pojazdem, o ile jest ono wymagane; - odbyła wymagane dla danej kategorii szkolenie; - zdała z wynikiem pozytywnym egzamin państwowy wymagany dla danej kategorii; - przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez co najmniej 185 dni w każdym roku kalendarzowym ze względu na swoje więzi osobiste lub zawodowe albo przedstawi zaświadczenie, że studiuje od co najmniej sześciu miesięcy.

Wymagany dla danej kategorii wiek wynosi: - 16 lat - dla kategorii A1, B1 lub T; - 18 lat - dla kategorii A, B, B+E, C, C+E, C1 lub C1+E; - 21 lat - dla kategorii D, D+E, D1 lub D1+E, z zastrzeżeniem ust. 4.

Osoba, która nie ukończyła 18 lat, może uzyskać prawo jazdy kategorii A1, B1 lub T za pisemną zgodą rodziców lub opiekunów.

Wymagany wiek do uzyskania prawa jazdy kategorii D lub D1 przez żołnierza zasadniczej służby wojskowej posiadającego prawo jazdy kategorii B wynosi 19 lat.

Dodatkowym warunkiem uzyskania prawa jazdy: - dla kategorii C, C1, D lub D1 - jest spełnienie wymagań, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i 4, określonych dla prawa jazdy kategorii B; - dla kategorii B+E, C+E, C1+E, D+E lub D1+E - jest spełnienie wymagań, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i 4, określonych odpowiednio dla praw jazdy kategorii B, C, C1, D lub D1.

Prawo jazdy nie może być wydane osobie, u której w wyniku badania lekarskiego stwierdzono aktywną formę uzależnienia od alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu, albo też w stosunku do której orzeczony został - prawomocnym wyrokiem sądu, orzeczeniem kolegium do spraw wykroczeń lub orzeczeniem innego organu uprawnionego do orzekania w sprawach o wykroczenia w trybie dyscyplinarnym - zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych - w okresie obowiązywania tego zakazu (art. 91 Prawa o ruchu drogowym). Prawo jazdy może zawierać ograniczenie wynikające ze stanu zdrowia kierowcy lub możliwości prowadzenia określonego pojazdu. Wskazane wymagania lub ograniczenia, mogą dotyczyć: 1) korekty lub ochrony wzroku; 2) korekty słuchu; 3) protezy lub szyny ortopedycznej; 4) możliwości ograniczonego korzystania z pojazdu; 5) konieczności modyfikacji lub dostosowania pojazdu; 6) ograniczenia uprawnienia do wskazanych pojazdów; 7) dodatkowego oznakowania pojazdu; 8) terminu ważności prawa jazdy.

Prawo jazdy, z wyjątkiem prawa jazdy kategorii T, uprawnia do kierowania określonym w nim pojazdem w ruchu międzynarodowym, chyba że władze danego państwa wymagają, aby kierowca posiadał międzynarodowe prawo jazdy.

Międzynarodowe prawo jazdy jest wydawane za opłatą przez każdego starostę. Międzynarodowe prawo jazdy jest wydawane na podstawie krajowego prawa jazdy na okres 3 lat. Okres jego ważności nie może jednak przekraczać terminu ważności krajowego prawa jazdy.

Osoba posiadająca krajowe prawo jazdy wydane za granicą, określone w konwencjach o ruchu drogowym, może kierować odpowiednim pojazdem silnikowym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie 6 miesięcy od daty rozpoczęcia stałego lub czasowego pobytu. Osoba posiadająca krajowe prawo jazdy wydane za granicą może otrzymać prawo jazdy odpowiedniej kategorii po oddaniu zagranicznego dokumentu organowi wydającemu prawo jazdy. Jeżeli prawo jazdy wydane za granicą, nie jest określone w konwencjach o ruchu drogowym, dodatkowym warunkiem otrzymania polskiego prawa jazdy jest zdanie części teoretycznej egzaminu państwowego i przedstawienie uwierzytelnionego tłumaczenia zagranicznego dokumentu. Jeżeli prawo jazdy wydane za granicą zawiera ograniczenie terminu ważności, ograniczenie ze względu na stan zdrowia lub inne, należy to ograniczenie uwzględnić w wydanym prawie jazdy.

Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej odpowiednim pojazdem silnikowym może kierować osoba posiadająca ważne zagraniczne prawo jazdy wydane przez:

1) państwo członkowskie Unii Europejskiej, Konfederację Szwajcarską lub państwo członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - stronę umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym - w okresie ważności prawa jazdy;

2) państwo:

- będące stroną Konwencji o ruchu drogowym, sporządzonej w Wiedniu dnia 8 listopada 1968 r. (Dz. U. z 1988 r. Nr 5, poz. 40 i 44),

- niewymienione w pkt 1, którego wzór prawa jazdy jest zgodny z wzorem określonym w Konwencji, o której mowa wyżej,

- w okresie 6 miesięcy od daty rozpoczęcia stałego lub czasowego pobytu, nie dłużej jednak niż przez okres ważności prawa jazdy.

7. Dokumentem stwierdzającym uprawnienie do kierowania tramwajem jest pozwolenie. Pozwolenie może uzyskać osoba, jeżeli: - ukończyła 20 lat; - przedstawiła orzeczenia: lekarskie oraz psychologiczne o braku przeciwwskazań zdrowotnych i psychologicznych do kierowania tramwajem; - odbyła wymagane szkolenie i zdała egzamin państwowy z wynikiem pozytywnym. Pozwolenie jest wydawane na okres wynikający z terminów badań, o których mowa w art. 122 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym.

Kierującym pojazdem uprzywilejowanym (art. 95a Prawa o ruchu drogowym) może być osoba, która: - ukończyła 21 lat; - posiada zaświadczenie wydane przez pracodawcę, potwierdzające jej zatrudnienie oraz spełnienie wymagań w zakresie badań lekarskich, o których mowa w art. 122 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym, i psychologicznych, o których mowa w art. 124 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym.

Kierującym pojazdem uprzywilejowanym Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej może być osoba, która posiada zaświadczenie wydane przez dowódcę jednostki wojskowej, potwierdzające spełnienie wymagań w zakresie badań lekarskich, o których mowa w art. 122 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym, oraz psychologicznych, o których mowa w art. 124 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym.

Kierującym pojazdem uprzywilejowanym Policji może być osoba, która posiada zaświadczenie wydane przez odpowiedni organ Policji, potwierdzające spełnienie wymagań w zakresie badań lekarskich, o których mowa w art. 122 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym, oraz psychologicznych, o których mowa w art. 124 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym.

Kierującym kolejką turystyczną może być osoba, która ukończyła 21 lat oraz posiada prawo jazdy odpowiedniej kategorii od co najmniej 2 lat (art. 95b).

8. Stosownie do art. 96 Prawa o ruchu drogowym dokumentem stwierdzającym uprawnienie do kierowania przez osobę, która nie ukończyła 18 lat: - rowerem - jest karta rowerowa, motorowerowa lub prawo jazdy; - motorowerem - jest karta motorowerowa lub prawo jazdy; - pojazdem zaprzęgowym - jest prawo jazdy, karta motorowerowa lub rowerowa, jeżeli osoba uprawniona ukończyła 15 lat.

Kartę rowerową lub motorowerową może uzyskać osoba, która wykazała się niezbędnymi kwalifikacjami i osiągnęła wymagany wiek: 10 lat w przypadku karty rowerowej i 13 lat w przypadku karty motorowerowej. Kierować rowerem wieloosobowym oraz przewozić na rowerze inną osobę może osoba, która ukończyła 17 lat, a kierować po jezdni wózkiem inwalidzkim poruszanym siłą mięśni kierującego - osoba, która ukończyła 13 lat.

9. Zgodnie z art. 97 Prawa o ruchu drogowym dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem wydaje, za opłatą oraz po uiszczeniu opłaty ewidencyjnej, starosta właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się, a w uzasadnionych przypadkach - właściwy ze względu na miejsce czasowego pobytu. Kartę rowerową i motorowerową wydaje nieodpłatnie dyrektor szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej oraz szkoły ponadpodstawowej.

Szefom i cudzoziemskiemu personelowi przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i misji specjalnych państw obcych oraz organizacji międzynarodowych, korzystających z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych lub konsularnych na mocy ustaw, umów bądź powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych lub na zasadzie wzajemności, oraz innym osobom korzystającym z tych przywilejów i immunitetów uprawnienie do kierowania pojazdem wydaje, za opłatą, marszałek województwa mazowieckiego, na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych.

Żołnierzom zasadniczej służby wojskowej dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem wydaje na czas nie dłuższy niż jeden rok dowódca jednostki wojskowej. Po zakończeniu zasadniczej służby wojskowej wydany przez dowódcę jednostki dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem podlega wymianie.

Kierujący może posiadać tylko jedno ważne krajowe prawo jazdy lub pozwolenie do kierowania tramwajem.

10. Wykroczenie z art. 94 § 1 popełnia osoba, która prowadzi pojazd na drodze publicznej bez uprawnień, a więc niemająca jeszcze w ogóle uprawnień do jego prowadzenia, tj. prawa jazdy czy pozwolenia. Jeżeli natomiast pojazd prowadzi osoba, której uprawnienia odebrano, stosując wobec niej środek karny zakazu prowadzenia pojazdów, bez względu na to czy za wykroczenie, czy też za przestępstwo, to popełnia ona przestępstwo z art. 244 k.k., a nie wykroczenie z art. 94 § 1. Odpowiada natomiast z art. 94 osoba, która utraciła uprawnienia do prowadzenia pojazdów, w trybie administracyjnego cofnięcia go, stosownie do art. 140 Prawa o ruchu drogowym.

11. Podobnie jak w § 1 taką samą sankcją, a więc grzywną zagrożone jest wykroczenie określone w dyspozycji art. 94 § 2, polegające na prowadzeniu pojazdu, na drodze publicznej, pomimo braku dopuszczenia tego pojazdu do ruchu.

Obowiązek dopuszczenia pojazdu do ruchu po drogach publicznych musi wynikać z właściwych przepisów prawa. Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym (art. 66 ustawy), aby pojazd mógł poruszać się po drogach publicznych musi być tak zbudowany, wyposażony i utrzymany, aby korzystanie z niego: 1) nie zagrażało bezpieczeństwu osób nim jadących lub innych uczestników ruchu, nie naruszało porządku ruchu na drodze i nie narażało kogokolwiek na szkodę; 2) nie zakłócało spokoju publicznego przez powodowanie hałasu przekraczającego poziom określony w przepisach szczegółowych; 3) nie powodowało wydzielania szkodliwych substancji w stopniu przekraczającym wielkości określone w przepisach szczegółowych; 4) nie powodowało niszczenia drogi; 5) zapewniało dostateczne pole widzenia kierowcy oraz łatwe, wygodne i pewne posługiwanie się urządzeniami do kierowania, hamowania, sygnalizacji i oświetlenia drogi przy równoczesnym jej obserwowaniu; 6) nie powodowało zakłóceń radioelektrycznych w stopniu przekraczającym wielkości określone w przepisach szczegółowych.

Autobus, samochód ciężarowy o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t i ciągnik samochodowy, dla którego określono dopuszczalną masę całkowitą zespołu pojazdów powyżej 3,5 t, powinny być wyposażone w homologowany ogranicznik prędkości montowany przez producenta lub jednostkę przez niego upoważnioną, ograniczający maksymalną prędkość autobusu do 100 km/h, a samochodu ciężarowego i ciągnika samochodowego do 90 km/h. Powyższe nie dotyczy jednak pojazdów: 1) specjalnego lub używanego do celów specjalnych Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Więziennej, Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej i jednostek ochrony przeciwpożarowej; 2) pojazdów zabytkowych; 3) nierozwijającego, ze względów konstrukcyjnych, prędkości większej niż odpowiednio określone maksymalne prędkości autobusu do 100 km/h, a samochodu ciężarowego i ciągnika samochodowego do 90 km/h; 4) używanego do prowadzenia badań naukowych na drogach; 5) przeznaczonego wyłącznie do robót publicznych na obszarach miejskich.

Ponadto pojazd uczestniczący w ruchu powinien posiadać nadane przez producenta, cechy identyfikacyjne w postaci numeru VIN albo numeru nadwozia, podwozia lub ramy (art. 66 ust. 3 Prawa o ruchu drogowym). Natomiast stosownie do art. 66a Prawa o ruchu drogowym cechy identyfikacyjne, nadaje i umieszcza producent pojazdu. Natomiast starosta właściwy w sprawach rejestracji pojazdu wydaje decyzję o nadaniu cech identyfikacyjnych w przypadku pojazdu: 1) zbudowanego przy wykorzystaniu nadwozia, podwozia lub ramy konstrukcji własnej, którego markę określa się jako "SAM"; 2) którym dokonano wymiany ramy lub podwozia na odpowiednio ramę lub podwozie bez numeru fabrycznego; 3) odzyskanego po kradzieży, w którym cecha identyfikacyjna uległa zatarciu lub sfałszowaniu; 4) nabytego na licytacji publicznej lub od podmiotu wykonującego orzeczenie o przepadku pojazdu na rzecz Skarbu Państwa, w którym cecha identyfikacyjna uległa zatarciu lub sfałszowaniu; 5) w którym cecha identyfikacyjna uległa zatarciu lub sfałszowaniu, a prawomocnym orzeczeniem sądu zostało ustalone prawo własności pojazdu; 6) w którym cecha identyfikacyjna uległa skorodowaniu lub została zniszczona podczas wypadku drogowego albo podczas naprawy; 7) zabytkowego, w którym cecha identyfikacyjna nie została umieszczona.

Okoliczności związane z wymianą ramy lub podwozia, powinny być stwierdzone pisemną opinią rzeczoznawcy samochodowego, opinia powinna wskazywać pierwotne cechy identyfikacyjne lub jednoznacznie wykluczać ingerencję w pole numerowe w celu umyślnego ich zniszczenia lub zafałszowania. Umieszczone cechy identyfikacyjne starosta wpisuje w dowodzie rejestracyjnym i w karcie pojazdu, jeżeli była wydana.

12. Na podstawie art. 71 Prawa o ruchu drogowym dokumentem stwierdzającym dopuszczenie do ruchu pojazdu samochodowego, ciągnika rolniczego, motoroweru lub przyczepy jest dowód rejestracyjny albo pozwolenie czasowe. Pojazdy te są dopuszczone do ruchu, jeżeli odpowiadają warunkom określonym w art. 66 Prawa o ruchu drogowym oraz są zarejestrowane i zaopatrzone w zalegalizowane tablice (tablicę) rejestracyjne, a w przypadku pojazdów samochodowych, z wyłączeniem motocykli, w nalepkę kontrolną. Inne niż wskazane wcześniej pojazdy, jak przyczepa motocyklowa oraz przyczepa specjalna przeznaczona do ciągnięcia przez ciągnik rolniczy lub pojazd wolnobieżny jest dopuszczony do ruchu, jeżeli odpowiada warunkom określonym we wspomnianym art. 66 Prawa o ruchu drogowym.

Ponadto zespół pojazdów składający się z pojazdu samochodowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t i przyczepy albo autobusu i przyczepy może być dopuszczony do ruchu po uzyskaniu odpowiedniej adnotacji w dowodzie rejestracyjnym pojazdu silnikowego, dokonanej na podstawie przeprowadzonego badania technicznego. Powyższe jednak nie dotyczy motocykla.

Pojazd zarejestrowany za granicą dopuszcza się do ruchu, jeżeli odpowiada wymaganym warunkom technicznym i jest zaopatrzony w tablice rejestracyjne z numerem rejestracyjnym składającym się z liter alfabetu łacińskiego i cyfr arabskich, z zastrzeżeniem art. 59 ust. 2 i 3, Prawa o ruchu drogowym, a kierujący pojazdem ma przy sobie dokument stwierdzający dokonanie rejestracji. W przypadku gdy z dokumentu stwierdzającego dokonanie rejestracji pojazdu, o którym mowa wyżej, nie wynika prawo do używania pojazdu przez kierującego, osoba ta obowiązana jest posiadać przy sobie i okazywać na żądanie organu kontroli ruchu drogowego dokument potwierdzający to prawo.

Pojazd sprowadzony z terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej, po dokonaniu ostatecznej odprawy celnej przywozowej, dopuszcza się do ruchu na okres 30 dni. Natomiast właściciel pojazdu sprowadzonego z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest obowiązany zarejestrować pojazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w terminie 30 dni od dnia jego sprowadzenia.

13. Dla bytu wykroczenia z art. 94 § 2 nie ma znaczenia, czy w momencie kontroli pojazdu spełnia on wymagane prawem warunki techniczne dopuszczające pojazd do ruchu drogowego, odpowiedzialność sprawcy w tym przypadku dotyczy bowiem braku uzyskania formalnego poświadczenia o dopuszczeniu pojazdu do ruchu ma drodze publicznej.

14. Wykroczenia określone w dyspozycji art. 94 § 1 i 2 mają charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każda osoba prowadząca pojazd na drodze publicznej, poprzez działanie zarówno umyślne, jak i nieumyślne, przy czym nie ma znaczenia skutek w postaci zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, wystarczy brak formalnych poświadczeń określonych w dyspozycji komentowanego przepisu.

15. Jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2003 r., III KK 118/03 (OSN Prok. i Prawo z 2003, nr 12, poz. 15), posłużenie się dla oznaczenia używanego pojazdu autentycznymi tablicami rejestracyjnymi wydanymi dla oznaczenia innego pojazdu, nie stanowi ani przestępstwa określonego w art. 270 § 1 k.k., ani też przewidzianego w art. 306 k.k., gdyż sprawca zmienia tablice rejestracyjne, lecz ich nie podrabia, nie przerabia ani nie używa tak podrobionych lub przerobionych tablic, jak wymagają tego odpowiednie przepisy k.k. Tablice rejestracyjne nie są także w rozumieniu art. 306 k.k. znakami identyfikacyjnymi pojazdu na równi z numerami nadwozia lub silnika. Analizowane zachowanie może, w ocenie Sądu Najwyższego, stanowić co najwyżej wykroczenie określone w art. 94 § 2 bądź w art. 97 w zw. z art. 71 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym.

Również zmiana oryginalnych tablic rejestracyjnych o niezmienionej treści i posłużenie się nimi jako autentycznymi przy używaniu innego samochodu wyczerpuje znamiona wykroczenia przewidziane w art. 94 § 1 i 2. Podobnie jest w sytuacji, gdy sprawca prowadzi po drodze publicznej samochód z zamontowaną tablicą rejestracyjną pochodzącą z innego pojazdu, bez dokumentów stwierdzających dopuszczenie go do ruchu oraz bez uprawnienia do prowadzenia pojazdów mechanicznych (zob. wyr. SN z dnia 30 sierpnia 2000 r., V KKN 263/00, LEX nr 50949).

Art. 95. Prowadzenie pojazdu bez dokumentów

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji komentowanego przepisu jest porządek publiczny zagrożony w tym przypadku przez osobę prowadzącą pojazd na drodze publicznej bez posiadania przy sobie wymaganych prawem dokumentów.

2. Zgodnie z art. 38 Prawa o ruchu drogowym kierujący pojazdem obowiązany jest mieć przy sobie i okazywać na żądanie uprawnionego organu wymagane dla danego rodzaju pojazdu lub kierującego: - dokument stwierdzający uprawnienie do kierowania pojazdem; - dokument stwierdzający dopuszczenie pojazdu do ruchu; w obu przypadkach (zob. uwagi do art. 94); - dokument stwierdzający zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub stwierdzający opłacenie składki tego ubezpieczenia; na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) spełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego ustala się na podstawie polisy lub innego dokumentu ubezpieczenia, potwierdzającego zawarcie umowy tego ubezpieczenia, wystawionego ubezpieczającemu przez zakład ubezpieczeń, z uwzględnieniem przepisów wydanych na podstawie art. 5 ust. 3 wskazanej ustawy. Nieposiadanie przez kierującego dokumentu stwierdzającego zawarcie umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu lub stwierdzającego opłacenie składki tego ubezpieczenia, nie stanowi obecnie jedynie podstawy do usunięcia (odholowania) pojazdu z drogi art. 130a Prawa o ruchu drogowym, co nie zwalnia posiadacza pojazdu od ich posiadania; - zaświadczenie, o którym mowa w art. 95a ust. 1 pkt 2 Prawa o ruchu drogowym, czyli zaświadczenia wydanego przez pracodawcę, potwierdzającego jego zatrudnienie oraz spełnienie wymagań w zakresie badań lekarskich, o których mowa w art. 122 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym, i psychologicznych, o których mowa w art. 124 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym; - inne dokumenty, jeżeli obowiązek taki wynika z odrębnej ustawy.

Natomiast kierujący pojazdem nie ma obowiązku posiadania przy sobie dokumentów tożsamości, jak dowód osobisty czy też paszport.

3. W kwestii znamion określonych w dyspozycji komentowanego przepisu, a dotyczących pojazdu, prowadzenia pojazdu i drogi publicznej patrz odpowiednio uwagi do art. 87.

4. Dla bytu komentowanego wykroczenia, w odróżnieniu od wykroczenia określonego w art. 94, istotne jest, że prowadzący pojazd na drodze publicznej nie posiada przy sobie wymaganych prawem dokumentów, którymi w rzeczywistości dysponuje, ale z jakichś powodów ich nie zabrał (np. zapomniał).

5. Każda osoba posiadająca uprawnienie do kierowania pojazdem jest obowiązana niezwłocznie zawiadomić starostę o utracie prawa jazdy, pozwolenia do kierowania tramwajem, o zniszczeniu tych dokumentów w stopniu powodującym ich nieczytelność, a także zmianie stanu faktycznego wymagającego zmiany danych w nich zawartych. W sytuacji, o której mowa, starosta, na wniosek osoby uprawnionej, wydaje za opłatą wtórnik dokumentu pod warunkiem: - złożenia, pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania, oświadczenia o utracie dokumentu; - zwrotu zniszczonego dokumentu albo - zwrotu dokumentu wymagającego zmiany danych.

W razie odzyskania utraconego dokumentu, należy go zwrócić staroście. W razie utraty lub zniszczenia karty rowerowej lub motorowerowej, wtórniki tych dokumentów wydaje organ, który je wydał.

6. Wykroczenie określone w dyspozycji komentowanego przepisu ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każda osoba prowadząca pojazd na drodze publicznej, poprzez działanie w sposób zarówno umyślny, jak i nieumyślny, przy czym nie jest tu wymagany żaden skutek w postaci zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego.

Art. 95(a). Nieprawdziwe dane w dowodzie rejestracyjnym

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 95a jest nie tyle bezpieczeństwo i porządek w komunikacji, ile wiarygodność dokumentów w postaci dowodu rejestracyjnego.

2. Działanie sprawcy komentowanego wykroczenia będzie polegało na posługiwaniu się dowodem rejestracyjnym, czyli dokumentem stwierdzającym dopuszczenie do ruchu pojazdu samochodowego, ciągnika rolniczego, motoroweru lub przyczepy, a zawierającym dane, o spełnieniu przez pojazd wymagań technicznych określonych w przepisach ustawy przytoczonej w dyspozycji analizowanego przepisu, które są niezgodne ze stanem faktycznym.

3. Zgodnie z art. 88 ust. 3-5 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535 z późn. zm.), przytoczonej w dyspozycji komentowanego przepisu w przypadku nabycia samochodów osobowych oraz innych pojazdów samochodowych o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t kwotę podatku naliczonego stanowi tylko 60% kwoty podatku określonej w fakturze lub kwoty podatku należnego z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów lub kwoty podatku należnego od dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca - nie więcej jednak niż 6000 zł.

Przedstawiona powyżej zasada nie dotyczy jednak:

1) pojazdów samochodowych mających jeden rząd siedzeń, który oddzielony jest od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą, klasyfikowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym do podrodzaju: wielozadaniowy, van;

2) pojazdów samochodowych mających więcej niż jeden rząd siedzeń, które oddzielone są od części przeznaczonej do przewozu ładunków ścianą lub trwałą przegrodą i u których długość części przeznaczonej do przewozu ładunków, mierzona po podłodze od najdalej wysuniętego punktu podłogi pozwalającego postawić pionową ścianę lub trwałą przegrodę pomiędzy podłogą a sufitem do tylnej krawędzi podłogi, przekracza 50% długości pojazdu; dla obliczenia proporcji, o której mowa w zdaniu poprzednim, długość pojazdu stanowi odległość pomiędzy dolną krawędzią przedniej szyby pojazdu a tylną krawędzią podłogi części pojazdu przeznaczonej do przewozu ładunków, mierzona w linii poziomej wzdłuż pojazdu pomiędzy dolną krawędzią przedniej szyby pojazdu a punktem wyprowadzonym w pionie od tylnej krawędzi podłogi części pojazdu przeznaczonej do przewozu ładunków;

3) pojazdów samochodowych, które mają otwartą część przeznaczoną do przewozu ładunków;

4) pojazdów samochodowych, które posiadają kabinę kierowcy i nadwozie przeznaczone do przewozu ładunków jako konstrukcyjnie oddzielne elementy pojazdu;

5) pojazdów samochodowych będących pojazdami specjalnymi w rozumieniu przepisów prawa o ruchu drogowym o przeznaczeniach wymienionych w załączniku nr 9 do ustawy;

6) pojazdów samochodowych konstrukcyjnie przeznaczonych do przewozu co najmniej 10 osób łącznie z kierowcą - jeżeli z dokumentów wydanych na podstawie przepisów prawa o ruchu drogowym wynika takie przeznaczenie;

7) przypadków, gdy przedmiotem działalności podatnika jest:

a) odprzedaż tych samochodów (pojazdów) lub

b) oddanie w odpłatne używanie tych samochodów (pojazdów) na podstawie umowy najmu, dzierżawy, leasingu lub innych umów o podobnym charakterze, i te samochody (pojazdy) są przez podatnika przeznaczone wyłącznie do wykorzystania na te cele przez okres nie krótszy niż sześć miesięcy (art. 88 ust. 4 ustawy o podatku od towarów i usług).

Spełnienie dla pojazdów samochodowych wymagań wskazanych wyżej w pkt 1-4 stwierdza się na podstawie dodatkowego badania technicznego przeprowadzonego przez okręgową stację kontroli pojazdów, potwierdzonego zaświadczeniem wydanym przez tę stację oraz dowodu rejestracyjnego pojazdu, zawierającego właściwą adnotację o spełnieniu tych wymagań.. W przypadku, gdy w pojeździe, dla którego wydano wskazane zaświadczenie, zostały wprowadzone zmiany, w wyniku których pojazd nie spełnia wymagań, o których była mowa w pkt 1-4 - podatnik obowiązany jest do pisemnego zawiadomienia naczelnika urzędu skarbowego o tych okolicznościach, w terminie 7 dni od ich zaistnienia. Przepis art. 95a dotyczy właśnie dowodu rejestracyjnego z adnotacją o badaniu technicznym, o którym wyżej mowa, określenie przypadków zwrotu VAT wskazano w art. 86 ust. 3 ustawy o tym podatku.

4. Użyte przez ustawodawcę w dyspozycji analizowanego artykułu określenie "posługuje się" oznacza tu okazanie, przedstawienie, przedkładanie, czyli każde wykorzystanie dowodu rejestracyjnego w celu, w jakim został on wydany, np. do kontroli przez funkcjonariuszy uprawnionych organów, czy nabywcy przy sprzedaży pojazdu.

5. Wykroczenie określone art. 95a ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy posługujący się dowodem rejestracyjnym, w którym dane o spełnieniu warunków technicznych określonych w ustawie przytoczonej w treści analizowanego artykułu, są niezgodne ze stanem faktycznym, przy czym nie ma tu znaczenia żaden skutek w postaci naruszenia zasad bezpieczeństwa ruchu drogowego, wystarcza samo posługiwanie się opisanym dokumentem. Wykroczenie to można popełnić tylko przez działanie o charakterze umyślnym, sprawca musi bowiem mieć świadomość, że dokument, którym się posługuje, zawiera dane nieprawdziwe w zakresie opisanym w art. 95a.

6. W praktyce możliwy jest zbieg komentowanego wykroczenia z czynami skarbowymi określonymi w art. 56 § 1, 2 i 3 k.k.s., zaistnieje on wówczas, gdy sprawca będzie usiłował uzyskać nienależny zwrot podatku VAT (zob. uw. 5 do art. 10).

Art. 96. Nielegalne dopuszczenie do ruchu

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 96 jest porządek i bezpieczeństwo w komunikacji zagrożone przez właściciela, posiadacza, użytkownika lub prowadzącego pojazd oraz przez dyspozytora lub kierownika jednostki dysponującej pojazdem, którego zachowanie, niezgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, a polegające na bezprawnym prowadzeniu pojazdu, zostało określone w treści komentowanego przepisu, w punktach od 1 do 6.

2. Zachowanie sprawcy komentowanych wykroczeń zostało przez ustawodawcę określone jako "dopuszczenie", oznaczające w tym przypadku działanie lub jego zaniechanie polegające na pozwoleniu, nieprzeszkadzaniu, wyrażeniu zgody, udostępnieniu. Bez znaczenia jest tu przy tym, po czyjej stronie sprawcy czy też innej osoby (np. polecenie przełożonego), była inicjatywa związana z dopuszczeniem do bezprawnego prowadzenia pojazdu (zob. też wyr. SN z dnia 28 lutego 1975 r., V KZP 2/74, OSNKW 1975, nr 3-4, poz. 33).

3. Sprawcami wykroczenia określonego w dyspozycji art. 96 § 1 mogą być jedynie:

- właściciel pojazdu, czyli osoba, która dysponuje prawem własności w rozumieniu art. 140 k.c.;

- posiadacz pojazdu, czyli osoba, która faktycznie włada pojazdem w rozumieniu art. 336 k.c.;

- użytkownik pojazdu, czyli osoba dysponująca pojazdem w rozumieniu art. 252 k.c.;

- prowadzący pojazd, czyli osoba, która faktycznie kieruje pojazdem lub zespołem pojazdów, przy tym nie ma tu znaczenia sposób wejścia w posiadanie pojazdu - czy wynikało to z jakiekolwiek tytułu prawnego (np. umowy o pracę), czy też z bezprawnego działania (np. kradzieży).

4. Cechą zachowania sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji art. 96 § 1 pkt 1 jest dopuszczenie do prowadzenia pojazdu na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania przez osobę niemającą sprawności fizycznej lub psychicznej w stopniu umożliwiającym należyte prowadzenie pojazdu. Zgodnie z przepisami Prawa o ruchu drogowym kierującym może być osoba, która osiągnęła wymagany wiek i jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym oraz spełnia inne warunki (zob. uwagi do art. 94).

Braki sprawności wynikające z wieku, zdrowia fizycznego lub psychicznego mogą mieć charakter przejściowy (z wyjątkiem wieku brak jest ścisłych kryteriów wskazanych ułomności), jednakże zawsze muszą one uniemożliwiać bezpieczne prowadzenie jakiegokolwiek pojazdu - zob. uwagi do art. 87, na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania - zob. uwagi do art. 87.

Kwestie badań lekarskich zostały unormowane w wydanych na mocy przepisów Prawa o ruchu drogowym rozporządzeniach:

1) Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami (Dz. U. Nr 2, poz. 15) z odesłaniami do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy. (Dz. U. Nr 69, poz. 332);

2) Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2005 r. w sprawie badań psychologicznych kierowców i osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujących pracę na stanowisku kierowcy (Dz. U. Nr 69, poz. 622 z późn. zm.).

5. Dla bytu wykroczenia określonego w treści art. 96 § 1 pkt 2 istotne będzie dopuszczenie, przez osoby wskazane w dyspozycji przepisu, do prowadzenia jakiegokolwiek pojazdu na drodze publicznej przez osobę niemającą wymaganych do tego uprawnień (zob. uwagi do art. 94). Dla zaistnienia komentowanego czynu bez znaczenia jest fakt, że osoba ta posiada sprawność i faktyczne umiejętności do prowadzenia danego, jakiegokolwiek pojazdu, ważne, że nie posiada ona formalnie wymaganych do tego uprawnień.

6. Wykroczenie określone w treści art. 96 § 1 pkt 3 polega na dopuszczeniu do prowadzenia (zob. uw. 5 do art. 87), na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania (zob. uwagi do art. 87), jakiegokolwiek pojazdu, np. roweru (zob. uw. 7 do art. 87), przez osobę znajdującą się po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka (zob. uw. 6 art. 86).

7. Zachowanie sprawcy wykroczenia określone w dyspozycji art. 96 § 1 pkt 4 jest to dopuszczenie do prowadzenia pojazdu na drodze publicznej pomimo braku wymaganych dokumentów stwierdzających dopuszczenie pojazdu do ruchu. Dla bytu komentowanego wykroczenia istotne jest, aby pojazd ten nie posiadał dokumentów stwierdzających dopuszczenie do ruchu (zob. uwagi do art. 94), w ogóle, albo też straciły one swoją ważność, ale już nie ich brak w trakcie kontroli, np. przez zapomnienie, wówczas bowiem sprawca popełnia wykroczenie z art. 95, a nie z komentowanego przepisu.

8. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 96 § 1 pkt 5 polega na dopuszczeniu pojazdu do jazdy na drodze publicznej, pomimo że pojazd nie jest należycie zaopatrzony w wymagane urządzenia i przyrządy albo pomimo że nie nadają się one do spełnienia swego zadania. Kwestie należytego zaopatrzenia w wymagane urządzenia reguluje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2003 r. Nr 32, poz. 262 z późn. zm.) wydane na podstawie Prawa o ruchu drogowym.

Znamiona komentowanego wykroczenia będzie wypełniał zarówno całkowity brak, jak i niesprawność, powodująca niemożność wykorzystania zgodnie z przeznaczeniem, wymaganych prawem urządzeń i przyrządów. Dla zaistnienia analizowanego wykroczenia wystarczające jest, aby sprawca, wskazany w dyspozycji przepisu, zachował się chociażby w jeden ze sposobów opisanych w dyspozycji art. 96 § 1 pkt 5, a miejscem zdarzenia musi być tylko droga publiczna.

9. Sprawcą wykroczenia określonego w dyspozycji art. 96 § 1 pkt 6 będzie właściciel, posiadacz, użytkownik lub prowadzący pojazd, który dopuszcza do korzystania z pojazdu samochodowego w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem. Wykroczenie może być popełnione w każdym miejscu, gdzie odbywa się ruch drogowy, ale jedynie poprzez niewłaściwe użytkowanie pojazdu samochodowego, czyli pojazdu silnikowego, którego konstrukcja umożliwia jazdę z prędkością przekraczającą 25 km/h, co nie obejmuje ciągnika rolniczego. Zachowanie sprawcy analizowanego wykroczenia może polegać np. na przewożeniu ładunku pojazdem samochodowym do tego nieprzystosowanym lub o większej wadze niż przewidują to warunki techniczne danego samochodu albo też przewożenie osób w nieprzystosowanym do tego samochodzie lub też większej liczby pasażerów niż jest to dopuszczalne dla danego rodzaju pojazdu samochodowego.

10. Wykroczenia określone w treści art. 96 § 1 pkt 1-6 mają charakter indywidualny i materialny, a więc może je popełnić jedynie właściciel, posiadacz, użytkownik lub prowadzący pojazd poprzez działanie lub jego zaniechanie, w sposób zarówno umyślny, jak i nieumyślny, którego skutkiem będzie poruszanie się pojazdu kierowanego przez osoby wskazane w § 1 pkt 1-3 albo też pojazdu opisanego w pkt 4-5, bądź też dopuszczenie do wykorzystania pojazdu niezgodnie z jego przeznaczeniem; w miejscach wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu.

11. Czynność sprawcza określona w dyspozycji art. 96 § 2 dotyczy sytuacji określonych w § 1 pkt 1 i 3-6 tego przepisu oraz przypadku nieumyślnego dopuszczenia do prowadzenia pojazdu na drodze publicznej przez osobę niemająca wymaganych prawem uprawnień. Karalne zachowanie dotyczy w tym przypadku jedynie dyspozytora pojazdu lub osoby, do której obowiązków należą jego czynności, a jeżeli takiej osoby nie wyznaczono - kierownika jednostki dysponującej pojazdem.

Podmiotem podlegającym odpowiedzialności za popełnienie powyższego wykroczenia jest dyspozytor lub osoba, do obowiązków której należą jego czynności, co w tym przypadku oznacza osobę, której w danej jednostce organizacyjnej z uwagi na zajmowane stanowisko służbowe (dyspozytor) lub z uwagi na zakres obowiązków, pomimo zajmowania innego stanowiska, podlega dysponowanie własnym, dzierżawionym czy też w inny sposób posiadanym, przez podmiot gospodarczy, taborem pojazdów. Podmiotem odpowiedzialnym za popełnienie komentowanego wykroczenia może być również osoba będąca kierownikiem tejże jednostki, jeżeli wcześniej nie wyznaczono osoby na stanowisko dyspozytora lub nie oznaczono w tej kwestii zakresu obowiązków osobie zatrudnionej w danej jednostce na innym stanowisku niż dyspozytor.

12. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 96 § 2 ma charakter indywidualny, odpowiedzialności podlega jedynie osoba oznaczona w dyspozycji komentowanego przepisu. Można je popełnić poprzez działanie lub jego zaniechanie, umyślnie lub nieumyślnie w przypadku czynów określonych w treści art. 96 § 1 pkt 1 i 3-6, natomiast w przypadku dopuszczenia do prowadzenia pojazdu na drodze publicznej przez osobę niemającą wymaganych prawem uprawnień (pkt 2) - tylko nieumyślnie, umyślność w tym przypadku stanowi bowiem o przestępstwie określonym w art. 179 k.k. Z tego ostatniego przepisu (art. 179 k.k.), a więc jak za przestępstwo, odpowiada także dyspozytor, który dopuścił do prowadzenia pojazdu osobę nietrzeźwą lub będącą pod wpływem środka odurzającego (a nie tylko środka działającego podobnie jak alkohol).

13. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 96 może pozostawać w idealnym zbiegu z przestępstwami określonymi w treści art. 173, 174 lub 177 k.k. Opowiedzieć się przy tym należy za tym, że w razie świadomego dopuszczenia do prowadzenia pojazdu przez osobę niemającą uprawnień do tego, a także w stanie po użyciu alkoholu lub innego podobnie działającego środka, w razie popełnienia następnie przez prowadzącego ten pojazd wypadku drogowego, osoba, która udostępniła kierowcy pojazd, winna odpowiadać za współsprawstwo tegoż wypadku (zob. np. wyr. SN z dnia 17 stycznia 1973 r., Rw 71/72, OSNPG 1973, nr 6, poz. 71; z dnia 12 sierpnia 1981 r., V KRN 146/81, OSNPG 1982, nr 2, poz. 20 oraz Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 575-576 i R.A. Stefański, Glosa do wyroku SN z dnia 4 grudnia 1992 r., II KRN 451/91, OSP 1993, nr 10, poz. 221).

Art. 96(a). Bezprawne posiadanie lub używanie urządzeń pojazdu uprzywilejowanego

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 96a jest porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym zagrożone w tym przypadku poprzez bezprawne posiadanie w pojeździe, jak i używanie urządzeń stanowiących obowiązkowe wyposażenie pojazdu uprzywilejowanego w ruchu, wysyłającego sygnały świetlne w postaci niebieskich lub czerwonych świateł błyskowych albo sygnał dźwiękowy o zmiennym tonie, a także elementy oznakowania w postaci napisów.

2. Dla zaistnienia wykroczenia z komentowanego przepisu wystarczające jest posiadanie w pojeździe, nawet niezamontowanego wewnątrz lub na zewnątrz pojazdu, chociażby jednego z urządzeń lub elementów wskazanych w dyspozycji analizowanego artykułu. Natomiast nie podlega odpowiedzialności z art. 96a § 1 osoba, która posiada te urządzenia lub elementy w innym miejscu niż pojazd (np. w garażu).

3. Zgodnie z art. 2 pkt 38 Prawa o ruchu drogowym, pojazdem uprzywilejowanym jest pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, jadący z włączonymi światłami mijania lub drogowymi; określenie to obejmuje również pojazdy jadące w kolumnie, na której początku i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sygnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego.

Pojazdem uprzywilejowanym w ruchu drogowym (art. 53 Prawa o ruchu drogowym) może być pojazd samochodowy: 1) jednostek ochrony przeciwpożarowej; 2) pogotowia ratunkowego; 3) Policji; 4) jednostki ratownictwa chemicznego; 5) Straży Granicznej; 6) Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego; 7) Agencji Wywiadu; 8) Centralnego Biura Antykorupcyjnego; 9) Służby Kontrwywiadu Wojskowego; 10) Służby Wywiadu Wojskowego; 11) Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 12) Służby Więziennej; 13) Biura Ochrony Rządu; 14) kontroli skarbowej; 15) Służby Celnej; 16) Inspekcji Transportu Drogowego; 17) jednostki inne jeżeli są używane w związku z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego - na podstawie zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Kierujący pojazdem uprzywilejowanym może, pod warunkiem zachowania szczególnej ostrożności, nie stosować się do przepisów o ruchu pojazdów, zatrzymaniu i postoju oraz do znaków i sygnałów drogowych tylko w razie, gdy:

1) uczestniczy:

a) w akcji związanej z ratowaniem życia, zdrowia ludzkiego lub mienia albo koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego albo

b) w przejeździe kolumny pojazdów uprzywilejowanych,

c) w wykonywaniu zadań związanych bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, którym na mocy odrębnych przepisów przysługuje ochrona.

Pojazd wysyła jednocześnie sygnały świetlny i dźwiękowy; po zatrzymaniu pojazdu nie wymaga się używania sygnału dźwiękowego, także w pojeździe włączone są światła drogowe lub mijania. Kierujący pojazdem uprzywilejowanym jest obowiązany stosować się do poleceń i sygnałów dawanych przez osoby kierujące ruchem lub upoważnione do jego kontroli.

4. Warunki dodatkowe dla pojazdu samochodowego uprzywilejowanego zostały określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz. U. z 2003 r. Nr 32, poz. 262 z późn. zm.).

Zgodnie z treścią wskazanego rozporządzenia, pojazdy samochodowe uprzywilejowane wyposażone są w sygnały ostrzegawcze: 1) dźwiękowy; 2) świetlny błyskowy.

Pojazd samochodowy uprzywilejowany może być ponadto wyposażony w umieszczone na zewnątrz dodatkowe światło barwy białej lub żółtej selektywnej, umocowane w sposób umożliwiający zmianę kierunku strumienia świetlnego (szperacz); światło to powinno być włączane i wyłączane niezależnie od innych świateł.

Urządzenia wysyłające ostrzegawcze sygnały dźwiękowe powinny spełniać następujące wymagania: 1) wysyłać sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie; 2) fale dźwiękowe powinny być wysyłane co najmniej do przodu, a oś ich rozchodzenia się powinna być równoległa do podłużnej osi symetrii pojazdu; dopuszcza się odchylenie od tego kierunku nie większe niż 15°; 3) być tak sterowane, aby ich włączenie nie było możliwe bez równoczesnego włączenia sygnału świetlnego.

Ostrzegawczy sygnał świetlny błyskowy powinien odpowiadać następującym warunkom: 1) liczba świateł: co najmniej jedno, lecz nie więcej niż sześć; 2) rozmieszczenie świateł: na dachu nadwozia (kabiny); dopuszcza się umieszczenie świateł w innym miejscu, przy zapewnieniu wymaganej widoczności sygnału; 3) barwa światła: niebieska; 4) włączanie świateł błyskowych powinno być niezależne od położenia urządzenia umożliwiającego pracę silnika oraz od włączenia sygnałów dźwiękowych; 5) powinien być widoczny z każdej strony pojazdu z odległości co najmniej 150 m przy oświetleniu słonecznym i nie powinien oślepiać innych uczestników ruchu.

Pojazd uprzywilejowany może być dodatkowo wyposażony w sygnały świetlne błyskowe barwy czerwonej, odpowiadające warunkom określonym w pkt 1, 2 i 4, widoczne co najmniej z przodu i z tyłu pojazdu z odległości co najmniej 150 m przy oświetleniu słonecznym i nieoślepiające innych uczestników ruchu.

5. Pojazd samochodowy straży pożarnej - pożarniczy, z wyjątkiem pojazdu tzw. operacyjnego, powinien mieć barwę czerwieni sygnałowej, błotniki zaś i zderzaki - barwę białą. Dopuszcza się pojazd pożarniczy o barwie khaki, również w odniesieniu do błotników i zderzaków. Samochód osobowy operacyjny straży pożarnej z nadwoziem zamkniętym powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy czerwieni sygnałowej. Po obu stronach pojazdu powinny być umieszczone napisy "STRAŻ" barwy białej lub czerwonej. Na dachu pojazdu może być umieszczony świetlny napis "STRAŻ" barwy czerwonej na białym tle. Przepisy te nie dotyczą pojazdu wojskowej straży pożarnej.

6. Karetka sanitarna powinna mieć barwę białą, kremową lub żółtą samochodową z niebieskim pasem wyróżniającym; dla karetki reanimacyjnej dopuszcza się dodatkowo pasy wyróżniające barwy czerwonej, umieszczone wokół dachu oraz bezpośrednio pod pasem barwy niebieskiej. Przepisu tego nie stosuje się do wojskowej karetki sanitarnej, która powinna być oznakowana emblematem czerwonego krzyża na białym tle, umieszczonym co najmniej na każdym boku pojazdu; karetka ta może być również oznakowana pasem wyróżniającym barwy niebieskiej.

7. Pojazd górniczego pogotowia ratunkowego powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy czerwonej, a pojazd jednostki ratownictwa chemicznego powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy srebrzystej.

8. Pojazd Policji, z wyjątkiem motocykla, powinien posiadać niebiesko-granatową barwę nadwozia oraz powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy białej i umieszczonym po obu stronach pojazdu napisem "POLICJA" barwy białej, z zastrzeżeniem ust. 2. Na dachu pojazdu może być umieszczony świetlny napis "POLICJA" barwy niebieskiej na białym tle; napis "POLICJA" barwy białej może być także umieszczony z przodu i z tyłu pojazdu, przy czym napis z przodu może być odwrócony (lustrzany).

Samochód osobowy Policji o liczbie miejsc siedzących nie większej niż 5 i rodzaju nadwozia sedan, hatchback, kombi lub coupé powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy białej odblaskowej; drzwi boczne powinny mieć kolor biały nieodblaskowy; na pasie wyróżniającym drzwi bocznych przednich powinien być umieszczony napis "POLICJA" w kolorze niebiesko-granatowym odblaskowym, w odcieniu koloru nadwozia. Motocykl Policji powinien mieć błotniki barwy białej. Z przodu motocykla powinien być umieszczony napis "POLICJA".

9. Pojazd Inspekcji Transportu Drogowego powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy białej odblaskowej i umieszczonym po obu stronach pojazdu napisem "INSPEKCJA TRANSPORTU DROGOWEGO". Na dachu pojazdu może być umieszczony świetlny napis "INSPEKCJA TRANSPORTU DROGOWEGO" barwy czarnej na białym tle; napis "INSPEKCJA TRANSPORTU DROGOWEGO" barwy czarnej może być także umieszczony z przodu i z tyłu pojazdu, przy czym napis z przodu może być odwrócony (lustrzany).

10. Pojazd Straży Granicznej, z wyjątkiem motocykla, powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy jasnozielonej oraz umieszczonym po obu stronach pojazdu napisem "STRAŻ GRANICZNA" barwy jasnozielonej. Na dachu pojazdu może być umieszczony świetlny napis "STRAŻ GRANICZNA" barwy jasnozielonej na białym tle. Motocykl Straży Granicznej powinien mieć błotniki barwy jasnozielonej; z przodu motocykla powinien być umieszczony napis "SG" barwy jasnozielonej.

11. Pojazd Sił Zbrojnych, z wyjątkiem motocykla, powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy białej. Po obu stronach pojazdu powinny być umieszczone napisy barwy białej, określające jego przynależność do określonego organu wojskowego. Motocykl Sił Zbrojnych powinien mieć błotniki barwy białej. Z przodu motocykla powinien być umieszczony napis barwy khaki, określający jego przynależność do określonego organu wojskowego.

12. Pojazd Służby Więziennej powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy granatowej; po obu stronach pojazdu powinny być umieszczone napisy "SW" barwy białej lub granatowej.

13. Inny pojazd uprzywilejowany na podstawie zezwolenia wydanego przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych powinien być oznakowany pasem wyróżniającym barwy pomarańczowej. Pasy wyróżniające o szerokości 8-15 cm, powinny być umieszczone wokół pojazdu poniżej dolnej krawędzi okien, mogą również występować z tyłu pojazdu.

14. W wyjątkowych przypadkach może uczestniczyć w ruchu drogowym pojazd Policji, Inspekcji Transportu Drogowego, Straży Granicznej, Służby Więziennej niespełniający powyższych, odpowiednich dla danej służby, wymogów samochodu uprzywilejowanego.

Ponadto oznakowanie samochodu uprzywilejowanego nie może być stosowane na pojeździe innym niż pojazd, dla którego zostało ono określone.

15. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 96a § 2 polega, nie na posiadaniu, jak w wypadku określonym w § 1, ale na bezprawnym używaniu przez osoby nieuprawnione posiadanych w pojeździe sygnałów świetlnych w postaci niebieskich lub czerwonych świateł błyskowych albo sygnału dźwiękowego o zmiennym tonie. Znamię "używanie" oznacza włączenie, uruchomienie urządzenia emitującego określone, w dyspozycji komentowanego przepisu, sygnały świetlne lub dźwiękowe.

Wykroczenie to może popełnić osoba używająca urządzeń wskazanych w dyspozycji art. 96a § 2 bezprawnie, a nie "osoba posiadająca bezprawnie takie urządzenia, jak i osoba inna, a znajdująca się w tym pojeździe, choć ani on, ani też urządzenia do niej nie należą". Natomiast osoba uprawniona do prowadzenia pojazdu uprzywilejowanego, jeżeli użyła ich w sytuacji niezgodnej z przepisami (art. 53 ust. 2 pkt 1 lit. a, b i c), np. jedynie w celu przejechania skrzyżowania, będzie ponosiła odpowiedzialność z art. 97, a nie z art. 96a.

16. Wykroczenia określone w art. 96a mają charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić właściciel lub użytkownik pojazdu posiadający lub użytkujący wskazane w treści przepisu urządzenia lub elementy stanowiące wyposażenie pojazdu uprzywilejowanego, poprzez działanie lub jego zaniechanie, w sposób zarówno umyślny, jak i nieumyślny, przy czym nie jest tu wymagalne wystąpienie jakiegokolwiek skutku.

17. W treści art. 96a § 3 ustawodawca zawarł podstawę do obligatoryjnego zastosowania środka karnego w postaci przepadku urządzeń lub elementów stanowiących, zgodnie z przepisami prawa o ruchu drogowym, wyposażenie pojazdu uprzywilejowanego, nawet wówczas gdy nie są one własnością bezpośredniego sprawcy wykroczenia.

18. Przepis art. 96a może pozostawać w zbiegu rzeczywistym z wykroczeniami określonymi w przepisach art. 86, 88, 90, 91, 92, 94 i 95 k.w.; wówczas będą miały zastosowanie reguły określone w treści art. 9, czyli przy kwalifikacji prawnej należy zastosować przepis określający surowszą sankcję.

Art. 97. Inne naruszenia Prawa o ruchu drogowym

1. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 97 chroni porządek i bezpieczeństwo w ruchu drogowym na drogach publicznych, które może być zagrożone przez naruszenie innych przepisów Prawa o ruchu drogowym niż określone w treści przepisów art. 84-96a k.w. Jego obecna treść została określona nowelą z 1998 r., która zastąpiła występujący między wyrazami "bezpieczeństwie" oraz "porządku" spójnik "i", spójnikiem "lub", przez co objęto karalnością zachowania godzące tylko bądź w bezpieczeństwo w ruchu, bądź jedynie w porządek w ruchu; podniesiono wówczas też zagrożenie karą grzywny z 1500 zł do 3000 zł (zob. Grzegorczyk, Nowela, s. 46-47).

2. Komentowany przepis ma charakter tzw. przepisu blankietowego, bowiem odsyła do przepisów spoza Kodeksu wykroczeń i jest przepisem dopełniającym, ale nie zastępczym, co podkreślono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 października 2000 r., IV KKN 250/00 (OSN Prok. i Prawo 2001, nr 4, poz. 19), który stwierdza, że typizując wykroczenia w tak rozległej dziedzinie, jaką jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji, ustawodawca w art. 84-96a określił najistotniejsze wykroczenia przeciwko tej dziedzinie, po czym dodał dopełniający przepis art. 97, w którym zagroził karą za wykroczenia przeciwko innym przepisom o bezpieczeństwie i porządku ruchu. Wyraz "innym" należy, rozumieć w ten sposób, że mają to być przepisy inne niż określone w art. 84-96a k.w. Muszą one przy tym dotyczyć bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego oraz odnosić się do dróg publicznych. Przepis art. 97 pomyślany został jako przepis dopełniający, a nie zastępczy.

3. Z treści komentowanego przepisu jednoznacznie wynika, że podstawą odpowiedzialności jest tu dopuszczenie się czynu naruszającego wyłącznie zakazy lub nakazy ustalone w przepisach o bezpieczeństwie lub o porządku w ruchu drogowym, na drodze publicznej, które zostały szczegółowo określone w treści przepisów Prawa o ruchu drogowym i rozporządzeniach wydanych na ich podstawie.

4. Jako wykroczenie kwalifikowane z art. 97 może być traktowane każde naruszenie przepisów Prawa o ruchu drogowym, z wyjątkiem wskazanych w art. 84-96a, dotyczące bezpieczeństwa i porządku obowiązującego na drodze publicznej, popełnione przez osobę będącą lub niebędącą uczestnikiem ruchu drogowego. Jak ustalono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2000 r., V KKN 445/00 (OSN Prok. i Prawo 2001, nr 8, poz. 107), jeżeli do naruszenia takich przepisów doszło poza drogą publiczną, to podstawy do ewentualnego pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności należy upatrywać poza art. 97.

5. W praktyce podstawą do odpowiedzialności za wykroczenie określone w dyspozycji komentowanego przepisu może być każde naruszenie przepisów o bezpieczeństwie lub porządku na drodze publicznej, przykładowo będzie to:

- naruszenie zakazów wynikających z art. 14 Prawa o ruchu drogowym, gdzie zabrania się:

1) wchodzenia na jezdnię:

a) bezpośrednio przed jadący pojazd, w tym również na przejściu dla pieszych,

b) spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi;

2) przechodzenia przez jezdnię w miejscu o ograniczonej widoczności drogi;

3) zwalniania kroku lub zatrzymywania się bez uzasadnionej potrzeby podczas przechodzenia przez jezdnię lub torowisko;

4) przebiegania przez jezdnię;

5) chodzenia po torowisku;

6) wchodzenia na torowisko, gdy zapory lub półzapory są opuszczone lub opuszczanie ich rozpoczęto;

7) przechodzenia przez jezdnię w miejscu, w którym urządzenie zabezpieczające lub przeszkoda oddzielają drogę (ścieżkę) dla pieszych albo chodnik od jezdni, bez względu na to, po której stronie jezdni one się znajdują;

- naruszenie, bez stanu zagrożenia w ruchu, nakazu poruszania się dozwoloną prędkością, której granice zostały określone w art. 20 Prawa o ruchu drogowym, gdzie:

1) prędkość dopuszczalna pojazdu lub zespołu pojazdów na obszarze zabudowanym w godzinach 5⁰⁰-23 ⁰⁰ wynosi 50 km/h;

2) prędkość dopuszczalna pojazdu lub zespołu pojazdów na obszarze zabudowanym w godzinach 23⁰⁰-5 ⁰⁰ wynosi 60 km/h;

3) prędkość dopuszczalna pojazdu lub zespołu pojazdów w strefie zamieszkania wynosi 20 km/h.

Prędkość dopuszczalna poza obszarem zabudowanym, wynosi w przypadku:

1) samochodu osobowego, motocykla lub samochodu ciężarowego o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 3,5 t:

a) na autostradzie - 130 km/h,

b) na drodze ekspresowej dwujezdniowej - 110 km/h,

c) na drodze ekspresowej jednojezdniowej oraz na drodze dwujezdniowej co najmniej o dwóch pasach przeznaczonych dla każdego kierunku ruchu - 100 km/h,

d) na pozostałych drogach - 90 km/h;

2) zespołu pojazdów lub pojazdu niewymienionego w pkt 1:

a) na autostradzie, drodze ekspresowej lub drodze dwujezdniowej co najmniej o dwóch pasach przeznaczonych dla każdego kierunku ruchu - 80 km/h,

b) na pozostałych drogach - 70 km/h.

Dopuszczalna prędkość autobusu spełniającego dodatkowe warunki techniczne określone w przepisach, o których mowa w art. 66 ust. 5 Prawa o ruchu drogowym, na autostradzie i drodze ekspresowej wynosi 100 km/h.

Prędkość dopuszczalna niektórych pojazdów, wynosi:

1) ciągnika rolniczego (również z przyczepą) - 30 km/h;

2) pojazdu z urządzeniem wystającym do przodu więcej niż 1,5 m od siedzenia dla kierującego - 30 km/h na obszarze zabudowanym i 60 km/h poza obszarem zabudowanym;

3) motocykla (również z przyczepą) i motoroweru, którymi przewozi się dziecko w wieku do 7 lat - 40 km/h.

Organ zarządzający ruchem na drogach może zmniejszyć lub zwiększyć, za pomocą znaków drogowych, prędkość dopuszczalną pojazdów obowiązującą na obszarze zabudowanym. Prędkość dopuszczalna, może być:

1) zmniejszona - jeżeli warunki bezpieczeństwa ruchu na drodze lub jej odcinku za tym przemawiają;

2) zwiększona - jeżeli warunki ruchu na drodze lub jej odcinku zapewniają zachowanie bezpieczeństwa ruchu.

Organ zarządzający ruchem na drogach może zmniejszyć, za pomocą znaków drogowych, prędkość dopuszczalną pojazdów obowiązującą poza obszarem zabudowanym, jeżeli warunki bezpieczeństwa ruchu na drodze lub jej odcinku za tym przemawiają. Organ rejestrujący pojazd może ustalić dla indywidualnego pojazdu dopuszczalną prędkość niższą niż określona w art. 20, jeżeli jest to uzasadnione konstrukcją lub stanem technicznym pojazdu. Ograniczenie prędkości należy uwidocznić na znaku umieszczonym z tyłu pojazdu;

- czy inne czyny stanowiące naruszenia przepisów, np. art. 11, 12 czy 13 Prawa o ruchu drogowym.

6. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 97 ma charakter powszechny i formalny, a więc może je popełnić każdy, poprzez działanie lub jego zaniechanie, w sposób umyślny lub nieumyślny, zawsze w zależności od konstrukcji naruszonego przepisu, przy czym nie jest tu wymagany żaden skutek w postaci realnego zagrożenia bezpieczeństwa lub utrudnienia czy tamowania ruchu na drodze publicznej.

Art. 98. Nieostrożność poza drogą publiczną

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 98 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji zagrożone w tym przypadku po pierwsze przez osobę prowadzącą pojazd poza drogą publiczną, która nie zachowuje należytej ostrożności, czym zagraża bezpieczeństwu innych osób, po drugie przez osobę prowadzącą pojazd, która nie stosuje się do przepisów regulujących korzystanie z dróg wewnętrznych lub innych miejsc dostępnych dla ruchu pojazdów. Dla zaistnienie komentowanego wykroczenia wystarczające jest zachowanie sprawcy chociażby w jeden ze sposobów wskazanych w dyspozycji analizowanego artykułu. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 kwietnia 2003 r., III KK 50/03 (OSNwSK 2003, poz. 884, poz. 390) stwierdzając, że art. 98 przewiduje odpowiedzialność za dwa wykroczenia o zupełnie różnym charakterze, a mianowicie: 1) zagrożenie bezpieczeństwa innych osób w następstwie niezachowania należytej ostrożności przez prowadzącego pojazd poza drogą publiczną oraz 2) niezastosowanie się przez prowadzącego pojazd przepisów regulujących korzystanie z dróg wewnętrznych lub innych miejsc dostępnych dla ruchu pojazdów, tu już bez potrzeby stworzenia zagrożenia. Jest przy tym oczywiste, że przy pierwszym z tych wykroczeń brak pokrzywdzonych osób w miejscu zachowania się sprawcy oznacza brak wymaganego przez przepis zagrożenia. Dyskusyjne jest natomiast, czy użycie w nim określenia "innych osób" oznacza, że musi to być więcej niż jedna osoba. W doktrynie odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, ale odnośnie do innych norm, podnosi się, że użycie liczby mnogiej może mieć różne przyczyny i należy je rozumieć w kontekście, w jakim je użyto; stąd sugeruje się, że takie zagrożenie dla bezpieczeństwa jednej osoby stanowi wykroczenie z art. 98in principio (zob. Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 586-587). Wydaje się jednak, że przepis ten należy odczytywać jako stworzenie zagrożenia bezpieczeństwa dla nieokreślonej liczby osób, a nie jest istotne, ile ich konkretnie jest, byle tylko w ogóle były.

2. Kwestie dotyczące ujętych w dyspozycji znamion określających odpowiednio:

- należyta ostrożność (zob. uwagi do art. 86);

- prowadzenie pojazdu (zob. uwagi do art. 87);

- pojazd (zob. uwagi do art. 87);

- miejsce zamieszkania (zob. uwagi do art. 87);

- droga publiczna (zob. uwagi do art. 87).

3. Komentowane wykroczenia mogą być popełnione tylko poza drogą publiczną, a więc w każdym miejscu dostępnym dla ruchu pojazdów oraz na drogach wewnętrznych, czyli każdym rodzaju dróg niebędącymi drogami publicznymi w rozumieniu ustawy o drogach publicznych, a w szczególności drogi w osiedlach mieszkaniowych, dojazdowe do gruntów rolnych i leśnych, dojazdowe do obiektów użytkowanych przez przedsiębiorców, place przed dworcami kolejowymi, autobusowymi i portami oraz pętle autobusowe.

Dyskusyjną kwestią jest, czy art. 98 dotyczy także parkingów. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 grudnia 2000 r., V KKN 445/00 (OSN Prok. i Prawo 2001, nr 11, poz. 11) uznał, że art. 49 ust. 2 pkt 2 Prawa o ruchu drogowym, zabraniający postoju w miejscach utrudniających dostęp do innego prawidłowo zaparkowanego pojazdu lub wyjazdu, chroni bezpieczeństwo ruchu, przeto poprzez art. 1 ust. 2 Prawa o ruchu drogowym ma zastosowanie także do ruchu poza drogami publicznymi. Krytycznie do tego odniósł się R.A. Stefański podnosząc, że wskazany przepis Prawa o ruchu drogowym dotyczy porządku, a nie bezpieczeństwa w ruchu (zob. R.A. Stefański, Glosa, PiP 2001, z. 8, s. 107-109). Zdaniem z kolei W. Kotowskiego oraz M. Bojarskiego i W. Radeckiego, art. 98 ma jednak zastosowanie do parkingów, jeżeli tylko zarządca ustanowił tu stosowny regulamin (zob. Kotowski, Kodeks, s. 405-406; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 589-590). Należałoby przyjąć, że art. 98in fine dotyczy porządku, a nie bezpieczeństwa w ruchu, ale przez niestosowanie się do przepisów regulujących korzystanie z "miejsc dostępnych dla ruchu" należy tu rozumieć wszelkie wydane w tej materii przepisy, gdyż nie wymaga się tu, aby jak w art. 54 k.w. były to przepisy wydane tylko z upoważnienia ustawowego. Zatem takie przepisy wewnętrzne, wydane dla takiego miejsca, przez uprawniony podmiot, powinny stanowić podstawę do odpowiedzialności za naruszenie art. 98 k.w. (np. parkowanie na miejscu przeznaczonym dla inwalidów na parkingach przed hipermarketami).

4. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 98 ma charakter powszechny - może je popełnić każda osoba, prowadząca każdy rodzaj pojazdu w miejscach wskazanych w dyspozycji komentowanego przepisu, zarówno w sposób umyślny, jak i nieumyślny. Jak przypomniano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., II KK 107/05 (LEX nr 164268), wykroczenie przewidziane w art. 98 może występować w dwóch postaciach. Pierwsza, która polega na prowadzeniu pojazdu poza drogą publiczną bez zachowania należytej ostrożności i spowodowaniu zagrożenia dla innych osób, jest tym samym wykroczeniem materialnym, gdyż skutkiem musi być zagrożenie bezpieczeństwa innych osób (poza prowadzącym). Osoby te mogą znajdować się np. w pojeździe lub poza nim. Druga postać wykroczenia przedstawionego w art. 98 ma już charakter wyłącznie formalny (bezskutkowy) i polega na niestosowaniu się do przepisów regulujących korzystanie z dróg wewnętrznych oraz innych miejsc dostępnych dla ruchu pojazdów. Podmiotem wykroczenia określonego w art. 98 może być każdy prowadzący pojazd. Sprawcą tego wykroczenia nie może być zaś pieszy.

5. Komentowane wykroczenie może pozostawać w zbiegu rzeczywistym z wykroczeniami określonymi w dyspozycji art. 87 § 1, art. 92 § 1 i art. 93 § 1, w tych przypadkach należy stosować reguły zawarte w treści art. 9, czyli przy kwalifikacji prawnej zastosować przepis zawierający surowszą sankcję, a w przypadku jednakowej sankcji (art. 92 § 1 i art. 98) zastosować przepis najlepiej odzwierciedlający zachowanie sprawcy wykroczenia w trakcie zdarzenia.

6. Jeżeli efektem zachowania sprawcy komentowanego wykroczenia będzie naruszenie znamion przestępstwa określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k., to odpowiedzialność z art. 98 nie będzie miała miejsca zgodnie z regułą konsumpcji.

Art. 99. Naruszenia stanu drogi

1. Przedmiotem ochrony określonym w treści art. 99 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji zagrożone w tym przypadku przez niszczenie, uszkadzanie lub naruszanie, na stałe lub czasowo, funkcjonalności dróg publicznych (§ 1) lub linii kolejowych (§ 2), w sposób określony w dyspozycji komentowanego przepisu.

2. W dyspozycji art. 99 § 1 ustawodawca określił w czterech punktach odrębne wykroczenia, które przybierają różne postacie zachowań sprawcy. Dla bytu komentowanego wykroczenia wystarczające jest zachowanie sprawcy naruszające chociażby jeden z punktów analizowanego przepisu.

3*. Zachowanie sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji art. 99 § 1 pkt 1 polega na zajęciu bez zezwolenia drogi publicznej (zob. uwagi do art. 87), lub pasa drogowego, urządzenia lub budynku drogowego, na cele niezwiązane z gospodarką i komunikacją drogową.

Urządzenia lub budynki drogowe to wszelkie urządzenia i budynki związane z prawidłowym i bezpiecznym funkcjonowaniem ruchu drogowego na drogach publicznych, do nich należy zaliczyć, przykładowo: zarówno znaki drogowe, jak i obiekty i urządzenia służące do obsługi ruchu, ale również kanalizacje deszczową czy ściekową, przejścia dla pieszych, bariery, parkingi, garaże, różnego typu osłony, urządzenia oświetleniowe, czy stacje benzynowe.

Zgodnie z ustawą o drogach publicznych z 1985 r., pas drogowy to wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod jego powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebami zarządzania drogą. Natomiast przez określenie "droga" należy rozumieć budowlę wraz z drogowymi obiektami inżynierskimi, urządzeniami oraz instalacjami, stanowiącą całość techniczno-użytkową, przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym.

Zarządca drogi sporządza i weryfikuje okresowo plany rozwoju sieci drogowej i przekazuje je, niezwłocznie po sporządzeniu, organom właściwym w sprawie sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego. W planach zagospodarowania przestrzennego województwa i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego przeznacza się pod przyszłą budowę dróg pas terenu o szerokości uwzględniającej ochronę użytkowników dróg i terenu przyległego przed wzajemnym niekorzystnym oddziaływaniem. Zmianę zagospodarowania terenu przyległego do pasa drogowego, w szczególności polegającą na budowie obiektu budowlanego lub wykonaniu innych robót budowlanych, a także zmianę sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, zarządca drogi uzgadnia w zakresie możliwości włączenia do drogi ruchu drogowego spowodowanego tą zmianą. W tymże pasie terenu, mogą być wznoszone tylko tymczasowe obiekty budowlane oraz urządzenia budowlane związane z obiektami budowlanymi. Ich usunięcie w wypadku budowy drogi następuje na koszt właściciela, bez odszkodowania.

W przypadku zajęcia pasa drogowego bez zezwolenia zarządcy drogi lub niezgodnie z warunkami podanymi w tym zezwoleniu właściwy zarządca drogi orzeka, w drodze decyzji administracyjnej, o jego przywróceniu do stanu poprzedniego. Przepisu tego nie stosuje się w przypadku zajęcia pasa drogowego bez zezwolenia zarządcy drogi lub niezgodnie z warunkami podanymi w tym zezwoleniu, wymagającego podjęcia przez właściwy organ nadzoru budowlanego decyzji o rozbiórce obiektu budowlanego. Istniejące w pasie drogowym obiekty budowlane i urządzenia niezwiązane z gospodarką drogową lub obsługą ruchu, które nie powodują zagrożenia i utrudnień ruchu drogowego i nie zakłócają wykonywania zadań zarządu drogi, mogą pozostać w dotychczasowym stanie. Przebudowa lub remont obiektów budowlanych lub urządzeń, o których mowa, wymaga zgody zarządcy drogi, a w przypadku gdy planowane roboty są objęte obowiązkiem uzyskania pozwolenia na budowę, również uzgodnienia projektu budowlanego. Wyrażenie zgody na przebudowę lub remont obiektów budowlanych lub urządzeń, o których mowa, powinno nastąpić w terminie 14 dni od dnia wystąpienia z wnioskiem o taką zgodę. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się jako wyrażenie zgody. Odmowa wyrażenia zgody następuje w drodze decyzji administracyjnej.

W pasie drogowym zabrania się dokonywania czynności, które mogłyby powodować niszczenie lub uszkodzenie drogi i jej urządzeń albo zmniejszenie jej trwałości oraz zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego. W szczególności zabrania się: 1) lokalizacji obiektów budowlanych, umieszczania urządzeń, przedmiotów i materiałów niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego; 2) włóczenia po drogach oraz porzucania na nich przedmiotów lub używania pojazdów niszczących nawierzchnię drogi; 3) poruszania się po drogach pojazdów nienormatywnych; 4) samowolnego ustawiania, zmieniania i uszkadzania znaków drogowych i urządzeń ostrzegawczo-zabezpieczających; 5) umieszczania reklam poza obszarami zabudowanymi, z wyjątkiem parkingów; 6) umieszczania urządzeń zastępujących obowiązujące znaki drogowe; 7) niszczenia rowów, skarp, nasypów i wykopów oraz samowolnego rozkopywania drogi; 8) zaorywania lub zwężania w inny sposób pasa drogowego; 9) odprowadzania wody i ścieków z urządzeń melioracyjnych, gospodarskich lub zakładowych do rowów przydrożnych lub na jezdnię drogi; 10) wypasania zwierząt gospodarskich; 11) rozniecania ognisk w pobliżu drogowych obiektów inżynierskich i przepraw promowych oraz przejeżdżania przez nie z otwartym ogniem; 12) usuwania, niszczenia i uszkadzania zadrzewień przydrożnych.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach lokalizowanie w pasie drogowym obiektów budowlanych lub urządzeń niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego może nastąpić wyłącznie za zezwoleniem właściwego zarządcy drogi, wydawanym w drodze decyzji administracyjnej. W decyzji powinny w szczególności zostać określone: rodzaj inwestycji, sposób, miejsce i warunki jej umieszczenia w pasie drogowym oraz pouczenie inwestora, że przed rozpoczęciem robót budowlanych jest zobowiązany do: 1) uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy albo wykonywania robót budowlanych; 2) uzgodnienia z zarządcą drogi, przed uzyskaniem pozwolenia na budowę, projektu budowlanego obiektu lub urządzenia; 3) uzyskania zezwolenia zarządcy drogi na zajęcie pasa drogowego, dotyczącego prowadzenia robót w pasie drogowym lub na umieszczenie w nim obiektu lub urządzenia; 4) utrzymanie obiektów i urządzeń, o których mowa, należy do ich posiadaczy; 5) jeżeli budowa, przebudowa lub remont drogi wymaga przełożenia urządzenia lub obiektu, o którym mowa, koszt tego przełożenia ponosi: zarządca drogi, w przypadku gdy okres umieszczenia urządzenia lub obiektu w pasie drogowym jest krótszy lub równy 4 lata, licząc od dnia wydania zezwolenia przez zarządcę drogi, pod warunkiem zachowania dotychczasowych właściwości użytkowych oraz parametrów technicznych urządzenia lub obiektu;

Natomiast właściciel urządzenia lub obiektu - w przypadku gdy: 1) okres umieszczenia urządzenia lub obiektu w pasie drogowym jest dłuższy niż 4 lata, licząc od dnia wydania zezwolenia przez zarządcę drogi; 2) na żądanie właściciela wprowadzono ulepszenia w urządzeniu lub obiekcie.

Zarządca drogi w trakcie budowy lub przebudowy drogi może zlokalizować w pasie drogowym kanał technologiczny, służący umieszczeniu podziemnych urządzeń infrastruktury technicznej niezwiązanej z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego, w szczególności linii telekomunikacyjnych. Zarządca drogi, na podstawie umowy dzierżawy lub najmu, udostępnia kanały technologiczne, o których mowa, zainteresowanym podmiotom wybranym w drodze przetargu, z zachowaniem przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zarządca drogi pobiera z tego tytułu opłaty w wysokości ustalonej w umowie. Wykonywanie zadań związanych z zarządzaniem kanałami technologicznymi, zarządca drogi może powierzyć, w drodze umowy, podmiotowi wyłonionemu w drodze przetargu, z zachowaniem przepisów o zamówieniach publicznych.

* Uwaga 3 do art. 99 traci aktualność w związku z uchyleniem art. 99 § 1 pkt 1ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), obowiązującą od dnia 8 czerwca 2010 r.

4. Wykroczenie określone w art. 99 § 1 pkt 2 polega na niszczeniu lub uszkadzaniu drogi publicznej lub drogi w strefie zamieszkania oraz przynależności, czyli składników drogi, które jednak drogą, w rozumieniu Prawa o ruchu drogowym, nie są, np. przydrożne zadrzewienia, skarpy, trawniki itp., lub urządzeń drogowych, np. mostów, wiaduktów czy też innych urządzeń służących do obsługi i zabezpieczenia drogi. Znamię "niszczy lub uszkadza" użyte w komentowanym przepisie oznacza zarówno niwelowanie skarp czy poruszanie się pojazdem o nacisku na oś przekraczającym dopuszczalne wielkości, jak i działania opisane w uwagach do art. 124.

5. Zachowanie sprawcy wykroczenia określonego w treści art. 99 § 1 pkt 3polega na usuwaniu lub niszczeniu zasłon odśnieżnych, czyli zabezpieczeń stanowiących osłonę dróg przed zasypaniem przez nawiewający śnieg, mogą to być elementy przenośne, takie jak siatki, płotki oraz stałe, jak parkany czy żywopłoty (niszczenie - zob. uwagi do art. 69 czy 124). Natomiast "usuwanie" należy rozumieć jako zabranie lub też przeniesienie w inne miejsce niż zostały one pierwotnie postawione przez odpowiednie służby drogowe.

6*. Wykroczenie określone w art. 99 § 1 pkt 4 polega na prowadzeniu robót w pasie drogowym bez zezwolenia lub wbrew obowiązkowi nieprzywracanie tego pasa do stanu użyteczności. Zajęcie pasa drogowego na cele niezwiązane z budową, przebudową, remontem, utrzymaniem i ochroną dróg wymaga zezwolenia zarządcy drogi, w drodze decyzji administracyjnej. Zezwolenie, o którym mowa, dotyczy: 1) prowadzenia robót w pasie drogowym; 2) umieszczania w pasie drogowym urządzeń infrastruktury technicznej niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego; 3) umieszczania w pasie drogowym obiektów budowlanych niezwiązanych z potrzebami zarządzania drogami lub potrzebami ruchu drogowego oraz reklam; 4) zajęcia pasa drogowego na prawach wyłączności w celach innych niż wymienione w pkt 1-3.

Za zajęcie pasa drogowego pobiera się opłaty, natomiast za niedotrzymanie warunków określonych w zezwoleniu lub też zajęcia pasa drogi bez zezwolenia nakłada na sprawcę karę pieniężną; formy jej obliczania określa ustawa o drogach publicznych. Ponadto zajmujący pas drogowy jest obowiązany zapewnić bezpieczne warunki ruchu i przywrócić pas do poprzedniego stanu użyteczności w określonym terminie, który najczęściej określony jest w zezwoleniu. Zezwolenie, o którym mowa wyżej, nie jest wymagane w przypadku awarii urządzeń niezwiązanych z obsługą ruchu drogowego, a usytuowanych w pasie drogowym.

* Uwaga 6 do art. 99 traci aktualność w związku z uchyleniem art. 99 § 1 pkt 4ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy - Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1589), obowiązującą od dnia 8 czerwca 2010 r.

7. Zachowanie sprawcy wykroczenia określonego w dyspozycji art. 99 § 2 polega na niezachowaniu przepisowej odległości od linii kolejowych przy zadrzewianiu lub zakrzewianiu albo przy prowadzeniu robót ziemnych. Zgodnie z ustawą o transporcie kolejowym z dnia 28 marca 2003 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) usytuowanie budowli, budynków, drzew i krzewów oraz wykonywanie robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowych, bocznic kolejowych i przejazdów kolejowych może mieć miejsce w odległości niezakłócającej ich eksploatacji, działania urządzeń związanych z prowadzeniem ruchu kolejowego, a także niepowodującej zagrożenia bezpieczeństwa ruchu kolejowego. Jeżeli posadzenie drzew lub krzewów, powodujące potrzebę urządzenia pasów przeciwpożarowych, nastąpiło po wybudowaniu linii kolejowej, koszty związane z urządzeniem i utrzymaniem tych pasów obciążają właścicieli gruntów. W razie potrzeby usunięcia drzew lub krzewów utrudniających widoczność sygnałów i pociągów lub eksploatację urządzeń kolejowych, starosta, na wniosek zarządcy, wydaje decyzję o usunięciu drzew lub krzewów. Decyzję wykonuje zarządca. Ustalenie odszkodowania za drzewa i krzewy oraz za ich usunięcie następuje w drodze umowy stron. W przypadku braku umowy stron, odszkodowania ustala starosta, z zastosowaniem zasad przewidzianych przy wywłaszczaniu nieruchomości. Odszkodowanie nie przysługuje, jeżeli: 1) posadzenie drzew lub krzewów nastąpiło po wybudowaniu linii kolejowej z naruszeniem przepisów ustawy; 2) drzewa lub krzewy przy skrzyżowaniach z drogami w poziomie szyn utrudniają użytkownikom tych dróg dostrzeżenie nadjeżdżającego pociągu lub sygnałów dla nich przeznaczonych.

W przypadkach szczególnie uzasadnionych dopuszcza się odstępstwo od warunków wykonywania robót ziemnych. Odstępstwo to jednak nie może powodować zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia oraz bezpieczeństwa i prawidłowego ruchu kolejowego, a także nie może zakłócać działania urządzeń służących do prowadzenia tego ruchu. Właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej, w rozumieniu przepisów Prawa budowlanego, udziela bądź odmawia zgody na odstępstwo po uzyskaniu opinii właściwego zarządcy.

8. Na podstawie wskazanej ustawy o transporcie kolejowym z 2003 r. Minister Infrastruktury wydał rozporządzenie z dnia 10 listopada 2004 r. w sprawie wymagań w zakresie odległości i warunków dopuszczających usytuowanie budowli i budynków, drzew lub krzewów, elementów ochrony akustycznej i wykonywania robót ziemnych w sąsiedztwie linii kolejowej, a także sposobu urządzania i utrzymywania zasłon odśnieżnych oraz pasów przeciwpożarowych (Dz. U. Nr 249, poz. 2500). Zostało ono jednak uchylone z dniem 1 stycznia 2008 na mocy ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów wykonawczych (Dz. U. Nr 220, poz. 1600). Ponieważ do dnia dzisiejszego nie wydano w tej sprawie żadnego aktu wykonawczego, który tak jak uchylone rozporządzenie szczegółowo określałby zarówno warunki robót ziemnych, jak i odległości dozwolonych nasadzeń drzew i krzewów, należy uznać, że obecnie odpowiedzialność sprawcy za popełnienie wykroczenia z art. 99 § 2 ma raczej charakter iluzoryczny.

9. Wykroczenia określone w dyspozycji art. 99 mają charakter powszechny, a więc może je popełnić każdy. Wyjątek stanowi tu wykroczenie stypizowane w art. 99 § 1 pkt 4, które ma charakter indywidualny, odpowiada tu bowiem tylko osoba, na której ciąży obowiązek przywrócenia stanu użyteczności pasa drogowego. Komentowane wykroczenia można popełnić poprzez działanie zarówno umyślne, jak i nieumyślne. Wykroczenia stypizowane w art. 99 § 1 pkt 1-3 z uwagi na określony w dyspozycji przepisów skutek mają charakter materialny, natomiast czyny opisane w art. 99 § 1 pkt 4 i w § 2 z uwagi na swą bezskutkowość mają charakter formalny.

10. Wykroczenie z art. 99 może pozostawać w zbiegu rzeczywistym z wykroczenia określonymi w dyspozycji art. 86 § 1, art. 90 i 91, w tych przypadkach należy stosować reguły zawarte w treści art. 9, czyli przy kwalifikacji prawnej należy zastosować przepis zawierający surowszą sankcję, a w przypadku jednakowej sankcji (np. art. 90 i 99) zastosować przepis najlepiej odzwierciedlający zachowanie sprawcy wykroczenia w trakcie zdarzenia. Natomiast w przypadku czynów określonych w dyspozycji art. 99 i 124 będziemy mieli do czynienia z pozornym zbiegiem wykroczeń, gdyż w przypadku niszczenia lub uszkadzania stanu drogi, art. 99 stanowi lex specialis wobec art. 124.

Art. 100. Uszkodzenia drogi

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 100 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji zagrożone w tym przypadku przez zakłócenia w korzystaniu z dróg publicznych i pasów przydrożnych spowodowane przez czynności wskazane w treści komentowanego przepisu. Dla zaistnienia komentowanego wykroczenia wystarczające jest, aby zachowanie sprawcy wyczerpywało chociażby jeden ze sposobów działania określony w treści pkt 1-4 analizowanego artykułu.

2. Wykroczenia określone w dyspozycji art. 100 stanowią podstawę odpowiedzialności za przekroczenie zakazów wynikających z treści art. 39 ustawy o drogach publicznych z 1985 r.

3. Wykroczenie określone w treści art. 100 pkt 1 polega na zaorywaniu lub też poprzez inny sposób działania zmierzają do zwężania pasa drogowego lub pasa przydrożnego. Odnośnie do pasa drogowego - zob. uw. 3 do art. 99. Natomiast pas przydrożny w obecnie obowiązującej ustawie o drogach publicznych nie został zdefiniowany, wydaje się więc, że w tym przypadku może być pomocny art. 33 ust. 1 poprzednio obowiązującej ustawie o drogach publicznych z dnia 29 marca 1962 r. (Dz. U. Nr 20, poz. 90), gdzie stwierdzono, że na odcinkach dróg, na których nie ustalono pasów drogowych, właściciele przyległych do drogi terenów powinni pozostawić wolne od uprawy pasy gruntów o szerokości 0,75 m (pasy przydrożne) licząc od zewnętrznej krawędzi rowu lub stopy nasypu. Zwężenie pasa drogowego lub przydrożnego może się odbywać poprzez zaoranie, np. przy użyciu pługu czy innej maszyny rolniczej albo w inny sposób, np. poprzez przekopanie, ustawienie na trwałe lub czasowo zapory lub urządzenia itp. działania, które w rezultacie prowadzą do zmniejszenia szerokości wskazanych pasów.

4. Zachowanie sprawcy wykroczenia określonego w art. 100 pkt 2 będzie polegało na włóczeniu po drodze publicznej lub porzucaniu na niej przedmiotów albo używaniu pojazdów niszczących nawierzchnię drogi.

Włóczenie oznacza tu ciągnięcie np. za pojazdem, jakichkolwiek przedmiotów, które mogą spowodować zniszczenie nawierzchni drogi publicznej (odnośnie do drogi publicznej - zob. uwagi do art. 87). Natomiast porzucenie oznacza każde pozostawienie czy też zagubienie przedmiotu, który może uszkodzić nawierzchnię drogi publicznej np. metalu z ostrymi krawędziami, pojemnika z olejem. Z kolei używanie pojazdów niszczących nawierzchnię drogi publicznej oznacza poruszanie się po drodze pojazdu wyposażonego np. w gąsienice, czy też zamontowane w oponach tzw. kolce, jak i pojazdu, którego nacisk na oś przekracza dopuszczalne prawem obciążenie na danym odcinku drogi.

5. Wykroczenie określone w treści art. 100 pkt 3 polega na uszkadzaniu rowów, skarp, nasypów lub wykopów albo na samowolnym rozkopywaniu drogi publicznej. Uszkadzanie może nastąpić w dowolny sposób i przy użyciu jakichkolwiek narzędzi czy urządzeń, a nawet przez przepędzanie zwierząt gospodarskich, rozjeżdżanie samochodem czy też innym pojazdem. Natomiast rozkopanie drogi publicznej będzie przedmiotem odpowiedzialności sprawcy komentowanego wykroczenia jedynie wówczas, gdy będzie ono samowolne, czyli dokonane bez wymaganego prawem zezwolenia lub też wbrew jego warunkom.

6. W art. 100 pkt 4 stypizowano wykroczenie polegające na wypasaniu zwierząt gospodarskich w pasie drogowym. Wypasanie w tym przypadku oznacza zarówno pozostawienie zwierzęcia gospodarskiego samego czy też pozostawienie go na uwięzi lub jest ono pilnowane przez człowieka w obrębie pasa drogowego. Odnośnie do pasa drogowego - zob. uw. 3 do art. 99. Zgodnie z ustawą z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921 z późn. zm.) do zwierząt gospodarskich zaliczamy: a) koniowate - zwierzęta gatunków: koń (Equus caballus) i osioł ( Equus asinus); b) bydło - zwierzęta gatunków: bydło domowe (Bos taurus) i bawoły ( Bubalus bubalus); c) jeleniowate - zwierzęta z gatunków: jeleń szlachetny (Cervus elaphus), jeleń sika (Cervus nippon) i daniel (Dama dama) utrzymywane w warunkach fermowych w celu pozyskania mięsa lub skór, jeżeli pochodzą z chowu lub hodowli zamkniętej, o których mowa w przepisach Prawa łowieckiego, albo chowu lub hodowli fermowej; d) drób, czyli ptaki gatunków: kura (Gallus gallus), kaczka (Anas platyrhynchos ), kaczka piżmowa (Cairina moschata), gęś (Anser anser), gęś garbonosa ( Anser cygnoides), indyk (Meleagris gallopavo), przepiórka japońska ( Coturnix japonica), perlica (Numida meleagris) oraz utrzymywany w warunkach fermowych struś ( Struthio camelus); e) świnie (Sus scrofa); f) owce (Ovis aries); g) kozy ( Capra hircus); h) pszczołę miodną (Apis mellifera); i) zwierzęta futerkowe, do których zaliczamy lisa pospolitego (Vulpes vulpes), lisa polarnego (Alopex lagopus), norkę amerykańską (Mustela vison), tchórza (Mustela putorius), jenota (Nyctereutes procyonoides), nutrię (Myocastor coypus), szynszylę (Chinchilla lanigera) i królika (Oryctolagus cuniculus) , utrzymywanych w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego, mięsnego i włókienniczego.

7. Wykroczenia określone w dyspozycji art. 100 mają charakter powszechny, a więc może je popełnić każdy, w sposób zarówno umyślny, jak i nieumyślny. Wykroczenia z art. 100 pkt 1 oraz te, których znamiona określają porzucenie, samowolne rozkopanie, mają charakter materialny, natomiast określone w pkt 4 oraz określające zachowanie sprawcy poprzez włóczenie lub używanie pojazdów jako bezskutkowe będą miały charakter formalny.

8. Wykroczenie z art. 100 może pozostawać w zbiegu rzeczywistym z wykroczenia określonymi w dyspozycji art. 86 § 1, art. 87 § 1 i 2, art. 90, 94 § 1 i 2 i art. 95 k.w., w tych przypadkach należy stosować reguły zawarte w treści art. 9, czyli przy kwalifikacji prawnej zastosować przepis zawierający surowszą sankcję.

9. Jeżeli efektem zachowania sprawcy komentowanego wykroczenia będzie naruszenie znamion przestępstwa określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k., to odpowiedzialność z art. 100 nie będzie miała miejsca zgodnie z regułą konsumpcji.

Art. 101. Nieoczyszczenie drogi

1. Przedmiotem ochrony określonym w treści art. 101 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji, w tym przypadku zagrożone przez zaniedbania związane z czystością i porządkiem na drogach, a polegające na uchylaniu się od obowiązku oczyszczania i usuwania z odcinków dróg publicznych o twardej nawierzchni, przechodzących przez obszary o zabudowie ciągłej lub skupionej poza miastami i osiedlami, błota, kurzu, śniegu lub lodu.

2. Zgodnie z ustawą z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.) obowiązki utrzymania czystości i porządku na drogach publicznych należą do zarządu drogi. Do obowiązków zarządu drogi należy także:

1) zbieranie i pozbywanie się odpadów zgromadzonych w urządzeniach do tego przeznaczonych i utrzymanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;

2) pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości przyległych do drogi publicznej;

3) uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników, jeżeli zarząd drogi pobiera opłaty z tytułu postoju lub parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku.

Nadzór nad realizacją wskazanych obowiązków sprawuje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W przypadku stwierdzenia niewykonania obowiązków, o których mowa, wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję nakazującą wykonanie obowiązku. Wykonywanie decyzji podlega egzekucji w trybie przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.).

3. Prawo o ruchu drogowym określa drogę twardą jako drogę z jezdnią o nawierzchni bitumicznej, betonowej, kostkowej, klinkierowej, brukowcowej, tłuczniowej lub żwirowej oraz z płyt betonowych lub kamienno-betonowych, jeżeli długość nawierzchni przekracza 20 m; inne drogi są drogami gruntowymi (art. 2 pkt 2 Prawa o ruchu drogowym). Odnośnie do drogi publicznej - zob. uw. 7 do art. 87.

4. Wykroczenie określone w treści art. 101 ma charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić jedynie osoba odpowiedzialna za wykonanie czynności opisanych w dyspozycji komentowanego przepisu tylko poprzez zaniechanie działania, w sposób umyślny, chodzi bowiem o "uchylanie się", co implikuje też zamiar bezpośredni, a dla jego zaistnienia nie jest wymagany żaden skutek, wystarczy, że sprawca zachowa się w sposób opisany w treści analizowanego artykułu.

5. Wykroczenie z art. 101 może pozostawać w zbiegu rzeczywistym z wykroczenia określonymi w dyspozycji art. 86 § 1 i art. 90, w tych przypadkach należy stosować reguły zawarte w treści art. 9, czyli przy kwalifikacji prawnej należy zastosować przepis zawierający surowszą sankcję.

6. Jeżeli efektem zachowania sprawcy komentowanego wykroczenia będzie naruszenie znamion przestępstwa określonego w art. 173, 174 lub 177 k.k., to odpowiedzialność z art. 101 nie będzie miała miejsca, zgodnie z regułą konsumpcji.

Art. 102. Zaniedbanie stanu zjazdu

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 102 jest bezpieczeństwo i porządek w komunikacji zagrożone w tym przypadku przez zaniedbanie obowiązku utrzymania w należytym stanie zjazdów z dróg publicznych do przyległych nieruchomości.

2. Zgodnie z treścią ustawy o drogach publicznych z 1985 r. (art. 4 pkt 8), zjazd to połączenie drogi publicznej z nieruchomością położoną przy drodze, stanowiące bezpośrednie miejsce dostępu do drogi publicznej w rozumieniu przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

3. Uchylanie się od obowiązku należytego utrzymania stanu zjazdów z dróg publicznych do przyległych nieruchomości będzie polegało zarówno na całkowitym braku jakichkolwiek działań, jak i na podjęciu działań, ale w sposób niedbały czy też niefachowy, co w rezultacie może prowadzić do sytuacji niebezpiecznych lub też utrudniających prawidłowe korzystanie ze zjazdu.

4. Zgodnie ze wspomnianą już, ustawą o drogach publicznych z 1985 r. (art. 3) utrzymywanie zjazdów, łącznie ze znajdującymi się pod nimi przepustami, należy do właścicieli lub użytkowników gruntów przyległych do drogi.

5. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 102 ma charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić jedynie osoba, na której ciąży obowiązek wskazany w treści analizowanego przepisu, czyli właściciel lub użytkownik gruntów przyległych do drogi, poprzez jedynie umyślne i to w zamiarze bezpośrednim zaniechanie, przy czym nie jest tu wymagany żaden skutek.

Art. 103. Uchylanie się od świadczeń

1. Przedmiotem ochrony określonym w dyspozycji art. 103 jest bezpieczeństwo w komunikacji, zagrożone w tym przypadku przez uchylanie się, bez ważnej przyczyny, od nałożonego obowiązku świadczeń osobistych lub rzeczowych, mających na celu zwalczanie zagrożenia przerwania komunikacji na skutek zasp śnieżnych, powodzi lub usuwisk, albo też poprzez ich nienależyte wykonanie.

2. Z uwagi na uchylenie rozdziału 5 ustawy o drogach publicznych z 1985 r., zawierającego art. 44-47, którego nowelizacji dokonano ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o drogach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 200, poz. 1953), które to przepisy przewidywały uprawnienia wojewody do wprowadzenia odpłatnych, obowiązkowych świadczeń rzeczowych mających na celu zapobieganie zagrożeniu lub też przerwaniu komunikacji, wskutek niekorzystnych warunków atmosferycznych, należy stwierdzić, że obecnie odpowiedzialność z art. 103 stała się iluzoryczna.

3. Na podstawie obecnie obowiązujących przepisów, jedynym aktem prawnym pozwalającym na wprowadzenie obowiązkowych świadczeń osobistych lub rzeczowych jest ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558 z późn. zm.). Zgodnie z przepisami tej ustawy (art. 2), stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. W oparciu o wskazaną ustawę (art. 3) przez:

1) klęskę żywiołową, rozumie się katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem;

2) katastrofę naturalną, należy rozumieć zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu;

3) awarię techniczną, rozumie się gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych, powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości.

Katastrofą naturalną lub awarią techniczną może być również zdarzenie wywołane działaniem terrorystycznym.

Artykuł 22 wskazanej ustawy w przypadkach wprowadzenia stanu klęski żywiołowej oraz wówczas, gdy siły i środki będące w dyspozycji wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, wojewody lub jego pełnomocnika są w tym przypadku niewystarczające, można wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych polegających na:

1) udzielaniu pierwszej pomocy osobom, które uległy nieszczęśliwym wypadkom;

2) czynnym udziale w działaniu ratowniczym lub wykonywaniu innych zadań wyznaczonych przez kierującego akcją ratowniczą;

3) wykonywaniu określonych prac;

4) oddaniu do używania posiadanych nieruchomości lub rzeczy ruchomych;

5) udostępnieniu pomieszczeń osobom ewakuowanym;

6) użytkowaniu nieruchomości w określony sposób lub w określonym zakresie;

7) przyjęciu na przechowanie i pilnowaniu mienia osób poszkodowanych lub ewakuowanych;

8) zabezpieczeniu zagrożonych zwierząt, a w szczególności dostarczaniu paszy i schronienia;

9) zabezpieczeniu zagrożonych roślin lub nasion;

10) pełnieniu wart;

11) zabezpieczeniu własnych źródeł wody pitnej i środków spożywczych przed ich zanieczyszczeniem, skażeniem lub zakażeniem, a także udostępnianiu ich dla potrzeb osób ewakuowanych lub poszkodowanych, w sposób wskazany przez organ nakładający świadczenie;

12) zabezpieczeniu zagrożonych dóbr kultury.

Od obowiązku świadczeń osobistych zwolnione są:

1) osoby do 16 roku życia i powyżej 60 roku życia - w zakresie świadczeń wymienionych wyżej w pkt 2, 3, 6 i 10;

2) osoby chore, niepełnosprawne, kobiety w ciąży i kobiety karmiące - w zakresie świadczeń wymienionych w pkt 1-3, 6, 8 i 10;

3) osoby sprawujące opiekę nad dziećmi do lat 8, nad chorymi lub osobami niepełnosprawnymi - w zakresie świadczeń wymienionych wyżej w pkt 1-3, 6 i 10.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda albo pełnomocnik może odstąpić od nałożenia lub zwolnić od obowiązków, o których mowa powyżej, również inne osoby i podmioty, ze względu na interes publiczny albo wyjątkowo ważny interes danej osoby lub podmiotu.

4. W razie całkowitego niewykonania albo wykonania nie w pełnym zakresie, świadczeń osobistych lub rzeczowych, wskazanych w uw. 3, sprawca będzie odpowiadał nie za wykroczenie z art. 103 k.w., ale za wykroczenie stypizowane w art. 27 ust. 1 pkt 16 powoływanej wyżej ustawy o stanie klęski żywiołowej, bowiem przepis ten jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 103.

5. Wykroczenie określone w dyspozycji art. 103 ma charakter indywidualny i formalny, a więc może je popełnić jedynie osoba, na której ciąży obowiązek świadczeń wskazanych w treści analizowanego przepisu, poprzez działanie lub jego zaniechanie, umyślnie w przypadku uchylania się lub nieumyślnie, a w razie nienależytego wykonania świadczenia umyślnie lub nieumyślnie, dla bytu tego wykroczenia nie jest wymagany żaden skutek.

Rozdział XII

Wybrana literatura

M. Bojarski, E. Skrętowicz, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2007; D. Egierska, Zapobieganie demoralizacji nieletnich (wokół art. 105 k.w.), ZW 1973, nr 1; M. Kalitowski, Kodeks wykroczeń a ochrona nieletniego i małoletniego, ZW 1973, nr 1; M. Kalitowski, Ochrona dziecka w kodeksie wykroczeń, ZW 1979, nr 1; M. Mozgawa, Pies (i inne zwierzęta) a prawo karne (w:) Przestępstwo - kara - polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. Księga jubileuszowa z okazji 70 rocznicy urodzin profesora Tomasza Kaczmarka, Kraków 2006;Z. Sienkiewicz, Kilka uwag o wykroczeniu z art. 105 k.w., ZW 1985, nr 4-5; T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze ,Warszawa 2005; M. Stążewska, M. Bartoń, Z. Małecki, W trosce o ochronę nieletnich przed demoralizacją, ZW 1973, nr 3; J. Warylewski, Kontratypy wiosenne, Pal. 1999, nr 7-8 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 104. Skłanianie do żebrania

1. Ogólnym przedmiotem ochrony z art. 104 jest wolność i godność człowieka, natomiast szczególnym dobrem prawnych chronionym przez wskazaną normę prawną jest ochrona osoby przed namową lub wywieraniem na niej jakichkolwiek presji do podjęcia żebractwa.

2. Strona przedmiotowa omawianego wykroczenia polega na skłanianiu do żebrania określonej osoby, tj. małoletniej, bezradnej, pozostającej w stosunku zależności od sprawcy lub oddanej mu pod opiekę.

3. Skłanianie bliskie jest nakłanianiu, czyli znamieniu czynnościowemu podżegania (art. 12) i będzie sprowadzać się do oddziaływania skłaniającego na psychikę bezpośredniego wykonawcy w celu skłonienia go do określonego działania lub zaniechania. Czynność skłaniania stanowi więc oddziaływanie na świadomość i wolę osoby skłanianej (P. Kardas (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 346; wyr. SA w Krakowie z dnia 8 lipca 1999 r., II AKa 121/99, KZS 1999, nr 8-9, poz. 37). Działanie sprawcy polegające na nakłanianiu do żebractwa opiera się na takich samych kryteriach co instytucja podżegania; jest to właściwie jeden z rodzajów podżegania, potraktowany jako odrębne wykroczenie (Bafia i in., Kodeks, s. 245).

Skłaniać można na różne sposoby, np. namową, prośbą, groźbą, obietnicą itp. Jednocześnie dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy z art. 104 nie ma znaczenia, ile razy osoba skłaniana dopuściła się żebractwa (wystarcza czynność jednorazowego żebrania), jak również bez znaczenia pozostaje to, czy osoba skłaniana faktycznie uległa namowom sprawcy.

4. Żebranie to proszenie w miejscu publicznym o dobrowolne wsparcie. Żebranie z reguły ma charakter oszukańczy lub natarczywy. Natarczywość przejawia się w zaczepianiu i nagabywaniu przechodniów, uniemożliwianiu lub utrudnianiu im przejścia w celu otrzymania datku. Pod tym pojęciem mieści się również kierowanie wulgaryzmów (słów powszechnie uważanych za obraźliwe) pod adresem osób, które nie ofiarowały jałmużny. Żebranie w sposób oszukańczy to wprowadzanie w błąd przechodniów w celu wzbudzenia w nich litości, np. żebranie w grupie dzieci, symulowaniu kalectwa, umieszczeniu fałszywej informacji o ciężkim stanie zdrowia (zob. uwagi do art. 58).

5. Czynności wykonawcze są podejmowane przez sprawcę w stosunku do jednej z następujących osób: małoletniego, bezradnego, pozostającego w stosunku zależności od sprawcy lub oddanego pod jego opiekę.

6. Małoletni to osoba, która stosownie do treści art. 10 k.c. nie ukończyła 18 lat.

7. Osoba bezradna to osoba, która z racji swojego stanu fizycznego lub psychicznego nie może lub nie potrafi przeciwstawić się żądaniu lub namowom sprawcy. Zdaniem Sądu Najwyższego, bezradne są osoby, które z powodu swoich właściwości fizycznych: podeszłego wieku, kalectwa, obłożnej choroby lub właściwości psychicznych (np. upośledzenie umysłowe) nie mają możliwości samodzielnie decydować o swoim losie ani zmienić swego położenia (uch. SN z dnia 9 czerwca 1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976, nr 7-8, poz. 86).

8. Osoba pozostająca w stosunku zależności od sprawcy to osoba, która pozostaje - stale lub czasowo - pod formalną lub faktyczną przewagą innej osoby, np. z tytułu warunków rodzinnych, służbowych, finansowych, mieszkaniowych. Stosunek zależności może wynikać z mocy prawa (np. stosunek między rodzicami a dziećmi), ze stosunku prawnego (np. umowa o pracę, umowa najmu), jak i ze stosunku faktycznego, powstałego na skutek pewnego układu okoliczności, który stwarza widoczne cechy zależności osoby nakłanianej od sprawcy (np. zależności w konkubinacie, relacje lekarz - pacjent, nauczyciel - uczeń). Istnienie stosunku zależności wymaga ustalenia, iż los danej osoby, a więc bądź jej położenie ekonomiczne, bądź inna sytuacja życiowa, zależy decydująco od woli sprawcy (J. Warylewski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, t. 1, Warszawa 2004, s. 852). Kodeks wykroczeń nie przewiduje natomiast odpowiedzialności za nakłanianie do żebractwa osób pełnoletnich, sprawnych fizycznie i psychicznie oraz niezależnych od osoby nakłaniającej. W tych bowiem przypadkach zastosowanie się do namowy jest kwestią woli, świadomości i rozsądku osoby nakłanianej, która ma swobodę podejmowania decyzji (M. Kulczyki, J. Zduńczy, Kodeks wykroczeń. Popularny komentarz, Warszawa 1974, s. 131).

9. Osoba oddana pod opiekę sprawcy to osoba, względem której sprawca sprawuje opiekę prawną na podstawie odpowiednich przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jak również opiekę faktyczną, chociażby miała ona charakter przejściowy (np. opieka sąsiadki nad dzieckiem).

10. Wykroczenie w postaci skłaniania do żebractwa można popełnić wyłącznie umyślnie w obu postaciach zamiaru, tj. bezpośredniego i ewentualnego (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 633; M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 360; odmiennie uważa Bafia i in., Kodeks , s. 245, przyjmując wyłącznie umyślność w zamiarze jedynie bezpośrednim).

11. Podmiotem wykroczenia z art. 104 k.w. może być każdy; jest to wykroczenie powszechne.

Art. 105. Dopuszczenie do czynu kryminalnego

1. Przedmiotem ochrony z art. 105 jest zapewnienie nieletniemu prawidłowego rozwoju społecznego i rodzinnego oraz uchronienie go przed demoralizacją.

2. Strona przedmiotowa omawianego wykroczenia polega na tym, że przez rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej (art. 105 § 1) lub odpowiedzialnego nadzoru (art. 105 § 2) sprawca dopuszcza do popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe i wskazującego na demoralizację nieletniego. Z powyższego wynika, że strona przedmiotowa de facto składa się z dwóch elementów. Pierwszy to zachowanie polegające na rażącym naruszeniu obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej. Drugim elementem jest skutek w postaci popełnienia przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę, jako przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe i wskazującego na jego demoralizację.

3. W art. 1 § 1 u.p.n. pod pojęciem nieletniego rozumie:

- osoby, które nie ukończyły lat 18, wobec których podejmuje się czynności związane z zapobieganiem i zwalczaniem demoralizacji;

- osoby, które ukończyły lat 13, ale nie ukończyły lat 17, wobec których prowadzi się postępowanie w sprawach o czyny karalne w związku z dopuszczeniem się przez nie takiego czynu;

- osoby do ukończenia przez nie lat 21, wobec których wykonywane są orzeczone środki wychowawcze lub poprawcze.

Mając na uwadze cytowaną normę prawną z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, art. 8 k.w. oraz stronę przedmiotową omawianego wykroczenia, należy przyjąć, że sprawca z art. 105 k.w. może dopuścić się czynu względem osoby, która nie ukończyła lat 17. Wprawdzie władza rodzicielska trwa do 18 roku życia, ale począwszy od ukończonych lat 17 małoletni ponosi odpowiedzialność z tytułu popełnionego czynu zabronionego przez ustawę, już na "własny rachunek".

4. Popełnienie przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jest konsekwencją uprzedniego, rażącego naruszenia przez sprawcę obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej. Ta zależność wynika z posłużenia się przez ustawodawcę znamieniem czasownikowym "dopuszcza".

5. Władza rodzicielska co do zasady powinna być wykonywana w interesie małoletniego oraz interesie społeczeństwa i powinna ona głównie polegać na sprawowaniu pieczy nad małoletnim i wychowaniu go na prawego i dobrego człowieka oraz obywatela. W myśl art. 95 § 1 k.r.o., władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (art. 95 § 3 k.r.o.). Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 95 k.r.o.).

6. Odpowiedzialność rodziców sprawujących władzę rodzicielską na podstawie art. 105 § 1 k.w. ma miejsce, o ile w sposób rażący lekceważą i zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, tolerują jego złe zachowanie w postaci, np. wagarów, spożywania alkoholu, środków odurzających, niszczenia mienia, kradzieży, przebywania w nieodpowiednim towarzystwie, niewracania do domu na noc itp. Rażące naruszenie obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej to takie, które znacznie odbiega od wzorca przeciętnego, starannego sprawowania tych obowiązków. Rodzice nie interesują się dzieckiem, nie reagują na jego "wybryki", pozostawiają dziecko samemu sobie; "dziecko wychowuje się samo". Pojęcie rażącego naruszenia obowiązków wskazuje, że wykluczone jest jednorazowe uchybienie i w rachubę wchodzi wyłącznie zachowanie długotrwałe (Z. Sienkiewicz, Kilka..., s. 46).

7. Konsekwencją rażącego naruszenia obowiązków przez osoby sprawujące władzę rodzicielską jest popełnienie przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę jako przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie i wykroczenie skarbowe. Uwzględnienie czynów skarbowych nastąpiło ustawą z dnia 10 września 1999 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz. U. Nr 83, poz. 931). Odpowiedzialność osób sprawujących władzę rodzicielską na gruncie art. 105 § 1 k.w. jest niezależna od kształtowania się odpowiedzialności nieletniego.

8. Popełnienie przez nieletniego czynu zabronionego przez ustawę musi wskazywać na jego demoralizację. Popełnienie czynu zabronionego przez nieletniego niewykazującego cech demoralizacji nie rodzi odpowiedzialności z art. 105 § 1 k.w. (Z. Sienkiewicz, Kilka..., s. 47; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 188). Pod pojęciem demoralizacji rozumie się proces odchodzenia od obowiązujących wartości moralnych przejawiający się w przestępczości, korupcji, wykolejeniu jednostek, stanu upadku moralności, zepsuciu, rozluźnieniu dyscypliny, karności (M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. 1, Warszawa 1999, s. 354). Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich nie definiuje demoralizacji, aczkolwiek w art. 4 § 1 wymienia przykładowo zachowania świadczące o demoralizacji nieletniego, takie jak: naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych. Co do zasady o demoralizacji nieletniego będzie świadczył zespół różnorodnych i utrzymujących się zachowań, powtarzających się wielokrotnie.

9. Wykroczenie z art. 105 § 1 i 2 k.w. może być popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 105 § 1 k.w. mogą być rodzice, którym przysługuje pełna władza rodzicielska. Jest to wykroczenie indywidualne. Rażącego naruszenia obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej może dopuścić się także tylko jeden z rodziców. Poza rodzicami podmiotem tego wykroczenia może być także przysposabiający, bowiem przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. (art. 121 § 1 k.r.o.). Jednocześnie, przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym (art. 123 § 1 k.r.o.). Sprawcą wykroczenia z art. 105 § 1 k.w. nie jest opiekun. Co prawda art. 155 § 2 k.r.o. zakłada, że do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej, tym niemniej opieka nie jest instytucją z zakresu prawa rodzinnego, ponieważ stosunek prawny opieki nie wynika ani z małżeństwa, ani z pokrewieństwa. Instytucja opieki należy do zakresu osobowego prawa cywilnego, jednakże z uwagi na funkcję i cel opieki, zwłaszcza nad małoletnim, uregulowano ją w k.r.o. Stosunek prawny wynikający z opieki wyodrębnia się w ramach prawa cywilnego od innych stosunków cywilnoprawnych (T. Smyczyński, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2005, s. 284-285).

11. Podmiotem wykroczenia z art. 105 § 2 k.w. może być też osoba, pod której nadzór odpowiedzialny oddano nieletniego. Jest to wykroczenie indywidualne o typie kwalifikowanym. Artykuł 105 § 2 k.w. został zmieniony art. 1 pkt 59 ustawy z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717) - z dniem 1 września 1998 r. Zmiana polegała na zastąpieniu "dozoru odpowiedzialnego" pojęciem "nadzoru odpowiedzialnego" i miała na celu dostosowanie się do wymogów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Grzegorczyk, Nowela, s. 47; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany w Kodeksie wykroczeń. Komentarz, Warszawa 1999, s. 106-107). Wskazana ustawa zakłada, że wobec nieletnich sąd rodzinny może m.in. ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna (art. 6 pkt 3). Nadzór odpowiedzialny rodziców może mieć zastosowanie tylko w tych przypadkach, gdy rodzice nieletniego dają rękojmię należytego wykonywania władzy rodzicielskiej, a związki emocjonalne nieletniego z rodzicami nie są zerwane. Nadzór odpowiedzialny może być powierzony także opiekunowi prawnemu oraz tzw. opiekunowi faktycznemu. Potraktowanie zachowania osoby, pod której nadzór odpowiedzialny oddano nieletniego, jako wykroczenia o typie kwalifikowanym wynika z tego, że po stronie nieletniego zaistniały już okoliczności świadczące o jego demoralizacji, dlatego też został wobec niego ustanowiony nadzór. Zatem osoba sprawująca nadzór, wiedząc o demoralizacji nieletniego i uchybiając swym obowiązkom jest traktowana przez to surowiej.

12. W myśl art. 105 § 3 k.w., jeżeli nieletni czynem swym wyrządził szkodę, sąd może orzec w stosunku do sprawcy wykroczenia z art. 105 § 1 i 2 k.w., nawiązkę w wysokości do 1000 zł.

Art. 106. Dopuszczenie do przebywania w niebezpieczeństwie

1. Przedmiotem ochrony jest przestrzeganie obowiązku troszczenia się, opieki oraz nadzoru polegającego na zapewnieniu podopiecznemu bezpieczeństwa osobistego, chronieniu go od fizycznych i psychicznych, następstw sytuacji dla niego niebezpiecznych. Ubocznym przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo i zdrowie małoletnich lub osób nieporadnych przed niebezpieczeństwem mogącym im grozić w razie braku opieki lub nadzoru ze strony osób do tego zobowiązanych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 106 polega na dopuszczeniu przez osobę mającą obowiązek opieki lub nadzoru do przebywania w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka określonych osób, tj. małoletniego do lat 7, osoby niezdolnej rozpoznać lub obronić się przed niebezpieczeństwem.

3. Interpretacja pojęcia "małoletni do lat 7" nie budzi wątpliwości. Wprowadzenie tej granicy wiekowej jest zapewne związane z przyjęciem przez ustawodawcę założenia, że małoletni w wieku 7 lat ma już pewną wiedzę i rozeznanie co do możliwości oceny sytuacji dla niego niebezpiecznej i prawidłowej na nią reakcji, z punktu widzenia własnego bezpieczeństwa, np. zasad przechodzenia przez ulicę w drodze do szkoły (zob. uwagi do art. 89).

4. Osoba niezdolna rozpoznać niebezpieczeństwo to osoba, która z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie jest w stanie rozpoznać grożącego jej niebezpieczeństwa. Chorobami psychicznymi są przede wszystkim psychozy endogenne w postaci m.in. schizofrenii, paranoi, cyklofrenii, epilepsji, nerwic. Upośledzeniem umysłowym jest wrodzony niedorozwój umysłowy, jak i nabyte upośledzenie umysłowe wywołane urazami mózgu, chorobą naczyń krwionośnych. Z kolei inne zakłócenia czynności psychicznych to różnego rodzaju anomalie osobowości (psychopatie), choroby wieku starczego (np. choroba Alzheimera), choroby mózgu (np. nowotwory), zatrucia organizmu (np. środkami odurzającymi) czy też stany przełomów biologicznych, np. przekwitanie, andropauza, ciąża (zob. szerzej: A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wciórka, Psychiatria. Postawy psychiatrii, t. 1, Wrocław 2002; A. Bilikiewicz, S. Pużyński, J. Rybakowski, J. Wiórka, Psychiatria. Psychiatria kliniczna, t. 2, Wrocław 2002; M. Cieślak, K. Spett, A. Szymusik, W. Wolter, Psychiatria w procesie karnym, Warszawa 1991).

5. Osoba niezdolna obronić się przed niebezpieczeństwem to osoba, która z powodu swoich ułomności fizycznych, np. paraliżu, ślepoty, głuchoty, nie jest w stanie przeciwdziałać zagrożeniu. Niezdolność do obrony może być także konsekwencją stanu (np. skrępowanie, związanie) bądź sytuacji, w jakiej znalazła się dana osoba (np. zamknięcie w pokoju).

6. Obowiązek opieki lub nadzoru może wynikać ze stosunków rodzinnych i opiekuńczych (np. rodzice, opiekun), z przepisu lub wydanego na podstawie przepisu orzeczenia (np. zarządzenie sądu o umieszczeniu małoletniego w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo-wychowawczej - art. 109 § 2 pkt 5 k.r.o.), z umowy (np. umowa z nianią, z pielęgniarką) oraz ze stosunku faktycznego odnoszącego się do pojedynczego wypadku, innymi słowy, przyjętego na siebie zobowiązania np. okazjonalna opieka sąsiadki nad dzieckiem, osobą obłożnie chorą (Bafia i in., Kodeks, s. 248-249).

7. Wykroczenie z art. 106 k.w. ma charakter formalny, bowiem dla jego zaistnienia elementem przesądzającym jest samo dopuszczenie do przebywania danej osoby w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka. Dla bytu tego wykroczenia bez znaczenia pozostaje fakt, czy skutek w postaci uszczerbku na zdrowiu faktycznie zaistniał, jak również czy niebezpieczeństwo takiego skutku groziło bezpośrednio. Jest to klasyczne wykroczenie popełnione przez zaniechanie. Wykroczenie jest dokonane z chwilą samego niedopełnienia obowiązku opieki lub nadzoru. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności z art. 106 konieczne jest ustalenie, że swoim zachowaniem doprowadził do skutku, jakim jest sytuacja niebezpieczna, czego chciał lub na który to skutek się godził, bądź też uczynił to nieumyślnie.

8. Znamię "okoliczności niebezpieczne dla zdrowia człowieka" ma charakter ocenny i należy je rozumieć jako zaistnienie pewnej szczególnej sytuacji grożącej poważnym (wysokim) prawdopodobieństwem nastąpienia skutku określonego w tym przepisie. Niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka nie musi być bezpośrednie, bowiem tym sformułowaniem ustawodawca się nie posługuje, ale też nie chodzi o zagrożenie wyłącznie hipotetyczne, które być może zaistnieje w przyszłości. Okoliczność niebezpieczna to taka, która oceniana według kryteriów obiektywnych stanowi realne zagrożenie dla zdrowia człowieka, np. dopuszczenie do kąpieli w rzece w porze zimowej, do przebywania osoby w pobliżu urwiska, do wejścia na kruchy lód (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 364-365.

9. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 106 zakłada umyślność i nieumyślność.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 106 jest sprawca mający obowiązek opieki lub nadzoru; jest to wykroczenie indywidualne.

11. Wykroczenie z art. 106 ma charakter przepisu ogólnego w stosunku do art. 89. Zatem w myśl zasady lex specialis derogat legi generali, w razie dopuszczenia do przebywania małoletniego do lat 7 na drodze publicznej lub na torach pojazdu szynowego, sprawca ponosi odpowiedzialność jedynie w myśl art. 89 (zob. uwagi do art. 89).

12. W poważniejszych wypadkach, gdy sprawca pozostawił osobę podopieczną w położeniu grożącym jej bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wówczas popełnia przestępstwo z art. 160 § 2 k.k. Samo porzucenie małoletniego poniżej lat 15 albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny stanowi przestępstwo z art. 210 k.k.

Art. 107. Złośliwe niepokojenie

1. Przedmiotem ochrony jest spokój psychiczny człowieka, przeciwdziałanie frustracji, irytacji oraz innym formom dyskomfortu psychicznego.

2. Strona przedmiotowa zakłada złośliwe wprowadzenie w błąd lub inne złośliwe niepokojenie w celu dokuczenia osobie. Znamię złośliwości oznacza szczególne nastawienie podmiotowe sprawcy przejawiające się w chęci dokuczenia, zrobienia przykrości, wyprowadzenia z równowagi (Bafia i in., Kodeks, s. 250; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 637; M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 366). Pojęciem złośliwości ustawodawca posługuje się także w art. 66 § 1, art. 75 § 2, art. 79 § 2, art. 143 § 1, art. 165. Złośliwe wprowadzenie w błąd polega na przedstawieniu nieprawdziwych, kłamliwych informacji. W błąd można wprowadzić zmyślając, zatajając, ubarwiając, przekręcając lub nie podając pełnej informacji. Typowe przykłady wprowadzenia w błąd to: poinformowanie o rzekomej śmierci, chorobie, wygranej, wypadku. Inne złośliwe niepokojenie to wzbudzanie niepokoju, obawy, lęku. Niepokojenie może polegać na zakłóceniu spokoju lub innych zachowaniach wyprowadzających pokrzywdzonego z równowagi psychicznej, np. wysyłanie przykrych listów, głuche telefony, pukanie do drzwi i uciekanie. Niepokojenie może nastąpić słowem, czynem, gestem, wizerunkiem itd. Istotne w zachowaniu sprawcy jest to, że kieruje się on chęcią dokuczenia innej osobie, sprawienia jej przykrości, przysporzenia trosk i zmartwień. Pobudką działania sprawcy jest nieżyczliwość, bowiem chodzi o "dotknięcie" ofiary, wyprowadzenie jej z równowagi, spowodowanie zdenerwowania. Wykroczenie z art. 107 k.w. może mieć charakter chuligański.

3. Wykroczenie ma charakter formalny. Bez znaczenia pozostaje to, czy sprawca skutek zrealizował, czy faktycznie wprowadził pokrzywdzonego w błąd lub go zaniepokoił (Marek, Prawo wykroczeń, s. 132).

4. Wykroczenie można popełnić tylko umyślnie w zamiarze bezpośrednim i kierunkowym, bowiem ustawodawca posługuje się sformułowaniem "w celu dokuczenia". Zdaniem Sądu Najwyższego, czyn stanowiący wykroczenie z art. 107 polega na działaniu kierunkowym "w celu dokuczenia innej osobie", a zatem należy ustalić, że po stronie sprawcy tego wykroczenia zachodzi złośliwość. Nawet samo stwierdzenie umyślności działania nie daje podstawy do przyjęcia odpowiedzialności za wykroczenia penalizowane tym przepisem (wyr. SN z dnia 22 czerwca 1995 r., III KRN 44/95, OSN Prok. i Prawo 1995, nr 11-12, poz. 24).

5. Wykroczenie ma charakter powszechny, sprawcą może być każdy.

6. W przypadku gdy sprawca ze złośliwości lub swawoli chce wywołać niepotrzebną czynność fałszywym alarmem, informacją lub innym sposobem, wprowadzić w błąd instytucje użyteczności publicznej albo inny organ ochrony bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia, wówczas dopuszcza się czynu z art. 66 § 1 (zob. uwagi do art. 66).

Art. 108. Szczucie psem

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka oraz jego spokój psychiczny, ponieważ samo szczucie bez względu na obiektywną realność zagrożenia z tego płynącą, może wzbudzić niepokój u człowieka, przeciwko któremu jest skierowane.

2. Strona przedmiotowa zakłada szczucie psem. Znamię czasownikowe szczuć oznacza podjudzanie psa do gonienia i atakowania człowieka. Dla kształtowania się odpowiedzialności bez znaczenia pozostaje fakt, czy pies rzeczywiście zaatakował człowieka i czy wyrządził mu jakąś krzywdę. Nie ma znaczenia, jakiej rasy jest pies, czy faktycznie był groźny, niebezpieczny i czy był w ogóle zdolny do zrobienia jakiejkolwiek krzywdy. Również nie ma znaczenia, czy osoba szczuta faktycznie obawiała się napaści i bała się psa. Czyn jest dokonany z chwilą szczucia, czyli podjęcia takiego zachowania, które powoduje agresje psa. Może to być podjudzanie słowne (np. bierz go, ugryź, atakuj, goń go), w tym również użycie słownego hasła, na które pies reaguje atakiem, albo przy użyciu zrozumiałego dla psa znaku (np. gwizdu, gestu ręką). Odpowiedzialność z art. 108 ponosi się wyłącznie za szczucie psem, a nie innym zwierzęciem. Jeżeli szczucie psem jest formą obrony przez napastnikiem, wówczas można mówić o działaniu w ramach obrony koniecznej (art. 15). Jest to wykroczenie formalne.

3. Strona podmiotowa zakłada umyślność w obu postaciach zamiaru. Nie można szczuć nieumyślnie (Kasicki, Wiśniewski, Kodeks, s. 298; M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 368; odmiennie Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 638 - przyjmujący jedynie umyślność w zamiarze bezpośrednim).

4. Jest to wykroczenie powszechne, sprawcą może być każdy.

5. Jeżeli konsekwencją szczucia jest faktycznie atak psa, wówczas może nastąpić zniszczenie mienia (np. podarte ubranie) co będzie rodziło odpowiedzialność - w zależności od wartości zniszczonego mienia - odpowiednio z art. 124 k.w. lub art. 288 k.k. Jeżeli pokrzywdzony dozna uszczerbku na zdrowiu, sprawca może odpowiadać za przestępstwo z art. 156 lub 157 k.k.

Rozdział XIII

Wybrana literatura

M. Bojarski, Wykroczenia z ustawy o środkach farmaceutycznych i artykułach sanitarnych i aptekach, ZW 1987, nr 3; D. Egierska, Nowe przepisy w sprawie polepszenia stanu sanitarnego i czystości w miastach, ZW 1974, nr 6; D. Egierska, Czystość i porządek (art. 117 k.w. skutecznym narzędziem ochrony należytego stanu sanitarnego nieruchomościach), ZW 1973, nr 3; K. Gruszecki, Odpowiedzialność za naruszenie przepisów prawa miejscowego stanowionych na podstawie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, Samorząd Terytorialny 1998, nr 1-2; T. Grzegorczyk, Wykroczenia niezachowania warunków sanitarnych przez producenta mleka , ZW 1986, nr 3; L. Krotkiewska, Odpowiedzialność karno - administracyjna w ustawie o uzdrowiskach i leczeniu uzdrowiskowym, ZKA 1967, nr 2; L. Krotkiewska, Wykroczenia przeciwko zdrowotnej jakości żywności, ZKA 1971, nr 1; L. Krotkiewska, Zwalczanie chorób zakaźnych, ZKA 1964, nr 2; T. Lepiarz, Obrót mięsem i produktami poubojowymi, Poradnik dla Kolegiów Orzekających 1957, nr 1-2; J. Lewiński, Norma blankietowa wymaga konkretyzacji, ZW 1987, nr 6; W. Radecki, Wykroczenia narażenia życia i zdrowia człowieka na niebezpieczeństwo, ZW 1976, nr 1; W. Radecki, Prawnokarna ochrona czystości wody, powietrza i ziemi, NP1976, nr 3; W. Radecki, Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach z komentarzem, Wrocław 1997; H. Sadowska, Ochrona zdrowia przed szkodliwymi zanieczyszczeniami żywności, ZW 1974, nr 4-5; T. Sikorska, O czystość i porządek, ZW 1975, nr 1; I. Wyczółkowski, Niektóre przepisy sanitarne , Poradnik dla Kolegiów Orzekających 1957, nr 4 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 109. Zanieczyszczanie wody

1. Rodzajowym przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 109 jest zdrowie ludzi i zwierząt, zaś indywidualnym - czystość wody. Ratio legis wprowadzenia tego unormowania to przede wszystkim zapobieganie powstawaniu chorób u ludzi i zwierząt.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 109 § 1 polega na zanieczyszczeniu wody służącej do picia lub pojenia zwierząt, znajdującej się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę. Z kolei w art. 109 § 2, przewidziana jest odpowiedzialność z tytułu zanieczyszczania wody w pływalni, kąpielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu.

3. Zanieczyszczenie wody to niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody, spowodowane wprowadzaniem w takich ilościach i takim składzie substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych), organicznych, radioaktywnych lub ciepła, które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych. Zanieczyszczenie wody może być spowodowane przez źródła naturalne (tj. takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych m.in. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza) lub sztuczne (antropogeniczne), które następuje w wyniku systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko (np. pochodzące ze ścieków, spływy pestycydów i nawozów sztucznych z terenów rolniczych, składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych). Zanieczyszczenie wody może być także następstwem awarii urządzeń.

4. Kluczowym znamieniem opisywanego wykroczenia jest zachowanie polegające na zanieczyszczaniu (zob. uwagi do art. 91, 145 i 162 § 1). W myśl art. 3 pkt 49 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) pod pojęciem zanieczyszczania rozumie się emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

Z kolei emisja oznacza wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancje lub energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektomagnetyczne (art. 3 pkt 4 ustawy - Prawo ochrony środowiska). W związku z tym należy przyjąć szerokie rozumienie czynności wykonawczej w postaci zanieczyszczania jako wszelkiego rodzaju pogarszanie konsystencji wody przez spowodowanie wzrostu nieczystości fizycznych, chemicznych lub biologicznych.

Znamię strony przedmiotowej może wypełnić powtarzające się zachowanie, jak i czynność jednorazowa. Zanieczyszczanie może być także krótkotrwałe, dotyczyć niewielkiej ilości wody i to zdolnej do samooczyszczenia. Artykuł 109 k.w. mówi o zanieczyszczaniu (a nie zanieczyszczeniu), które co do zasady wpływa ujemnie na walory smakowe, zapachowe bądź estetyczne wody. Jest to wykroczenie materialne, jego skutkiem jest zanieczyszczenie wody przeznaczonej do picia lub pojenia (odmiennie, że jest to czyn formalny T. Bojarski, Polskie prawo, s. 190). Natomiast bez znaczenia dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy na podstawie omawianego przepisu jest to, czy faktycznie zanieczyszczenie spowodowało następstwa zdrowotne dla ludzi czy zwierząt (M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 369).

5. O zaopatrzeniu i ochronie wody przez zanieczyszczaniem stanowią, w szczególności takie akty prawne, jak: ustawa - Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.), ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858), rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. Nr 136, poz. 964), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz. U. Nr 233, poz. 1988), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1867).

6. Przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy jest woda służąca do picia lub pojenia zwierząt, znajdująca się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę. Chodzi o takie źródła wody, jak struga, strumień, potok, rzeka, kanał, jezioro, staw, zalew, sadzawka, glinianka itd. (tzw. wody powierzchniowe). Woda przeznaczona do picia przez ludzi musi odpowiadać wymaganiom wynikającym z ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, wydanym na podstawie art. 13 tej ustawy przepisom rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417) oraz przepisom rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, które zostało wydane na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy - Prawo wodne.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 109 § 1 zakłada umyślność, jak i nieumyślność, sprawca bowiem może tak umyślnie, jak i nieumyślnie, np. wylewać nieczystości do wody, czerpać wodę skażonymi lub brudnymi urządzeniami, dopuszczać do spływania do wody substancji chemicznych, źle zlokalizowanego rowu melioracyjnego, wyrzucać padlinę lub śmieci do wody itd.

8. Sprawcą wykroczenia z art. 109 § 1 może być każdy. Jest to wykroczenie powszechne.

9. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 109 § 2 polega na zanieczyszczaniu wody w pływalni, kąpielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu. Czynność wykonawcza jest ujęta analogicznie jak w art. 109 § 1, z tym że chodzi tu o zanieczyszczanie związane z naruszaniem reguł korzystania z obiektu, np. nieskorzystanie z natrysku przed kąpielą, załatwianie w basenie potrzeb fizjologicznych itp. Kąpieliskiem jest obiekt rekreacyjny, miejsce przeznaczone do kąpieli, np. na brzegu jeziora, morza lub rzeki. W myśl § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358), kąpieliska mogą być zorganizowane lub prowizoryczne. Kąpieliskiem zorganizowanym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, na stałe przystosowany do kąpieli, z wyznaczonymi i trwale oznakowanymi strefami kąpieli, wyposażony w urządzenia sanitarne oraz inne urządzenia, jak: pomosty, natryski i szatnie. Kąpieliskiem prowizorycznym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, przystosowany do sezonowego wykorzystania, z miejscem do kąpieli prowizorycznie oznakowanymi oraz wyposażony w urządzenia sanitarne. Pływalnią jest obiekt wyposażony w sztuczny zbiornik wodny (basen) przeznaczony do kąpieli, mający trwałe brzegi i dno, zaopatrywany w wodę przepływową oraz mający urządzenia sanitarne, szatnie i natryski. Pływalnie mogą być kryte i odkryte. Wymagania, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach, normuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530). Przez określenie "inny obiekt o podobnym przeznaczeniu" rozumie się obiekt, w którym można pływać, np. niestrzeżone jezioro (Bafia i in., Kodeks , s. 253; M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 372).

10. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 109 § 2 k.w. to wyłącznie umyślność w obu postaciach zamiaru.

11. Podmiotem wykroczenia z art. 109 § 2 k.w. może być każdy; jest to wykroczenie powszechne.

12. Jeżeli konsekwencją zanieczyszczenia wody będzie narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, wówczas sprawca będzie ponosił wyłącznie odpowiedzialność karną na podstawie art. 160 k.k. Może wystąpić także pozorny zbieg z art. 165 k.k., który zakłada odpowiedzialność za sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób przez spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego lub szerzenia się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej. Przygotowanie do czynu zabronionego z art. 165 § 1 k.k. jest karalne (art. 168 k.k.).

Art. 109. Zanieczyszzczanie wody

1. Rodzajowym przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 109 jest zdrowie ludzi i zwierząt , zaś indywidualnym - czystość wody. Ratio legis wprowadzenia tego unormowania to przede wszystkim zapobieganie powstawaniu chorób u ludzi i zwierząt. Do zmiany wprowadzonej nowelą listopadową z 2009 r. przepis ogólnie penalizował do karalności zanieczyszczanie wody pitnej i do pojenia zwierząt oraz w kąpieliskach. Obecnie uszczegółowione zostały poszczególne czynności sprawcze i objęto penalizacją także dostarczanie wody wbrew przepisom. Podwyższono też sankcję w art. 109 § 1, gdyż dotąd za wszystkie wykroczenia groziła kara grzywny do 1500 zł albo kara nagany.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 109 § 1 polega na:

a zanieczyszczeniu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi,

b dostarczaniu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi wbrew wymaganiom wynikającym z przepisów o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków lub

c dostarczaniu wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi przez podmiot, który nie jest do tego uprawniony.

Z kolei w art. 109 § 2 przewidziana jest odpowiedzialność z tytułu zanieczyszczania wody służącej do pojenia zwierząt, która znajduje się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę. Natomiast strona przedmiotowa wykroczenia z art. 109 § 3 polega na zanieczyszczaniu wody w pływalni, kąpielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu, jak i dostarczaniu do tych obiektów wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków.

3. Zanieczyszczenie wody to niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody, spowodowane wprowadzaniem w takich ilościach i takim składzie substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych), organicznych, radioaktywnych lub ciepła, które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych. Zanieczyszczenie wody może być spowodowane przez źródła naturalne (tj. takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych m.in. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza) lub sztuczne (antropogeniczne), które następuje w wyniku systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko (np. pochodzące ze ścieków, spływy pestycydów i nawozów sztucznych z terenów rolniczych, składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych). Zanieczyszczenie wody może być także następstwem awarii urządzeń.

4. Kluczowym znamieniem opisywanego wykroczenia jest zachowanie polegające na zanieczyszczaniu (zob. uwagi do art. 91, 145 i 162 § 1). W myśl art. 3 pkt 49 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (tekst jedn.: Dz. U. 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) pod pojęciem zanieczyszczania rozumie się emisję, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

Z kolei emisja oznacza wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi substancje lub energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne (art. 3 pkt 4 ustawy - Prawo ochrony środowiska). W związku z tym należy przyjąć szerokie rozumienie czynności wykonawczej w postaci zanieczyszczania jako wszelkiego rodzaju pogarszanie konsystencji wody przez spowodowanie wzrostu nieczystości fizycznych, chemicznych lub biologicznych.

Znamię strony przedmiotowej może wypełnić zarówno powtarzające się zachowanie, jak i czynność jednorazowa. Zanieczyszczanie może być także krótkotrwałe, dotyczyć niewielkiej ilości wody i to zdolnej do samooczyszczenia. Artykuł 109 k.w. mówi o zanieczyszczaniu (a nie zanieczyszczeniu), które co do zasady wpływa ujemnie na walory smakowe, zapachowe bądź estetyczne wody. Jest to wykroczenie materialne , jego skutkiem jest zanieczyszczenie wody przeznaczonej do picia lub pojenia (odmiennie, że jest to czyn formalny, T. Bojarski, Polskie prawo, s. 190). Natomiast bez znaczenia dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy na podstawie omawianego przepisu jest to, czy faktycznie zanieczyszczenie spowodowało następstwa zdrowotne dla ludzi czy zwierząt (M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 369).

5. O zaopatrzeniu i ochronie wody przez zanieczyszczaniem stanowią, w szczególności takie akty prawne, jak : wspomniana ustawa - Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.), ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz. U. 2006 r. Nr 123, poz. 858 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Budownictwa z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. Nr 136, poz. 964), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. Nr 137, poz. 984), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093), rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz. U. Nr 233, poz. 1988) oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych mas substancji, które mogą być odprowadzane w ściekach przemysłowych (Dz. U. Nr 180, poz. 1867).

6. Przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy czynu z art. 109 § 1 i 2 k.w. jest woda służąca do spożycia przez ludzi (niezależnie od tego gdzie się znajduje) lub do pojenia zwierząt, znajdująca się poza urządzeniami przeznaczonymi do zaopatrywania ludności w wodę. Chodzi o takie źródła wody, jak struga, strumień, potok, rzeka, kanał, jezioro, staw, zalew, sadzawka, glinianka itd. (tzw. wody powierzchniowe). Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi musi odpowiadać wymaganiom wynikającym z ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, wydanym na podstawie art. 13 tej ustawy przepisom rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417) oraz przepisom rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (zob. uw. 5), które zostało wydane na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy - Prawo wodne.

Zgodnie z art. 2 pkt 18 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, określenie woda przeznaczona do spożycia przez ludzi oznacza:

a wodę w stanie pierwotnym lub po uzdatnieniu, przeznaczona do picia, przygotowania żywności lub innych celów domowych, niezależnie od jej pochodzenia i od tego, czy jest dostarczana z sieci dystrybucyjnej, cystern, w butelkach lub pojemnikach,

b wodę wykorzystywaną przez przedsiębiorstwo produkcji żywności do wytworzenia, przetworzenia, konserwowania lub wprowadzania do obrotu produktów albo substancji przeznaczonych do spożycia przez ludzi.

Woda jest bezpieczna dla zdrowia ludzkiego, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, substancji chemicznych w ilościach zagrażających zdrowiu oraz nie ma agresywnych właściwości korozyjnych i spełnia podstawowe wymagania mikrobiologiczne określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz podstawowe wymagania chemiczne określone w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia.

7. Podmiotem uprawnionym do dostarczania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi jest przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne. W myśl art. 2 pkt 4 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne oznacza przedsiębiorcę w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli prowadzi działalność gospodarczą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące tego rodzaju działalność. Na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków wymagane jest uzyskanie zezwolenia wydawanego przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w drodze decyzji (art. 16 ust. 1 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków). Zezwolenie może być wydane na wniosek przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego, które:

1 ma na terytorium RP siedzibę i adres, oddział lub przedstawicielstwo w rozumieniu przepisów o działalności gospodarczej,

2 posiada środki finansowe lub udokumentuje możliwość ich uzyskania w wysokości niezbędnej do prawidłowego prowadzenia zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków,

3 posiada środki techniczne odpowiednie do prowadzenia zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub zbiorowego odprowadzania ścieków (art. 16 ust. 2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków).

Zezwolenie wydaje się na czas nieoznaczony. Zezwolenie może być wydane na czas oznaczony na wniosek przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego (art. 18b ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków). Nie mają obowiązku uzyskania zezwolenia gminne jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, prowadzące na obszarze własnej gminy działalność na zasadach określonych w ustawie. Gminne jednostki organizacyjne opracowują projekt regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków (art. 16 ust. 3 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków). Dostarczanie wody lub odprowadzanie ścieków odbywa się na podstawie pisemnej umowy o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków zawartej między przedsiębiorstwem wodociągowo-kanalizacyjnym a odbiorcą usług (art. 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków).

8. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 109 § 1 i 2 zakłada umyślność, jak i nieumyślność , sprawca bowiem może tak umyślnie, jak i nieumyślnie, np. wylewać nieczystości do wody, czerpać wodę skażonymi lub brudnymi urządzeniami, dopuszczać do spływania do wody substancji chemicznych, źle zlokalizowanego rowu melioracyjnego, wyrzucać padlinę lub śmieci do wody itd.

9. Sprawcą wykroczenia z art. 109 § 1 i 2 może być każdy. Jest to wykroczenie powszechne. Pierwszy z tych czynów został obecnie zagrożony grzywną do najwyższego jej wymiaru, drugi nadal grzywną do 1500 zł. W obu wypadkach można nadal orzec naganę.

10. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 109 § 3 polega na zanieczyszczaniu wody w pływalni, kąpielisku lub w innym obiekcie o podobnym przeznaczeniu lub dostarczaniu do tych obiektów wody niespełniającej wymagań określonych w przepisach o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Czynność wykonawcza jest ujęta analogicznie jak w art. 109 § 1 i 2, z tym że chodzi tu o zanieczyszczanie związane z naruszaniem reguł korzystania z obiektu, np. nie skorzystanie z natrysku przed kąpielą, załatwianie w basenie potrzeb fizjologicznych itp.

Kąpieliskiem jest obiekt rekreacyjny, miejsce przeznaczone do kąpieli, np. na brzegu jeziora, morza lub rzeki. W myśl § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358) kąpieliska mogą być zorganizowane lub prowizoryczne. Kąpieliskiem zorganizowanym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, na stałe przystosowany do kąpieli, z wyznaczonymi i trwale oznakowanymi strefami kąpieli, wyposażony w urządzenia sanitarne oraz inne urządzenia, jak: pomosty, natryski i szatnie. Kąpieliskiem prowizorycznym jest teren położony nad obszarem wodnym, z plażą, przystosowany do sezonowego wykorzystania, z miejscem do kąpieli prowizorycznie oznakowanymi oraz wyposażony w urządzenia sanitarne. Pływalnią jest obiekt wyposażony w sztuczny zbiornik wodny (basen) przeznaczony do kąpieli, mający trwałe brzegi i dno, zaopatrywany w wodę przepływową oraz mający urządzenia sanitarne, szatnie i natryski. Pływalnie mogą być kryte i odkryte.

Wymagania, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach, normuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. Nr 183, poz. 1530). Zgodnie z § 2 powyższego rozporządzenia, woda w kąpieliskach powinna odpowiadać wymaganiom określonym w załączniku nr 1 do tego rozporządzenia.

Przez określenie "inny obiekt o podobnym przeznaczeniu" rozumie się obiekt, w którym można pływać, np. niestrzeżone jezioro (Bafia i in., Kodeks, s. 253; M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 372).

11. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 109 § 3 to wyłącznie umyślność w obu postaciach zamiaru.

12. Podmiotem wykroczenia z art. 109 § 3 może być każdy; jest to wykroczenie powszechne. Czyn zagrożony jest grzywną tak jak w art. 109 § 2 i naganą.

13. Jeżeli konsekwencją zanieczyszczenia wody będzie narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wówczas sprawca będzie ponosił wyłącznie odpowiedzialność karną na podstawie art. 160 k.k. Może wystąpić także pozorny zbieg z art. 165 k.k., który zakłada odpowiedzialność za sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób przez spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego lub szerzenia się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej. Przygotowanie do czynu zabronionego z art. 165 § 1 k.k. jest karalne (art. 168 k.k.).

Art. 110. Zatrudnianie chorego

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka. Przepis ten ma na celu zabezpieczenie ludzi przed nabywaniem środków spożywczych produkowanych lub sprzedawanych przez osobę, której stan zdrowia nie pozwala na zatrudnienie przy takiej pracy, np. osoba chora na trąd, świerzb, chorobę weneryczną itp.

2. Zachowanie ujęte w art. 110 k.w. polega na zatrudnieniu osoby, która z uwagi na swój stan zdrowia nie może być zatrudniona na stanowisku wymagającym bezpośredniego stykania się z środkami spożywczymi. Ustawą z dnia 24 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz innych ustaw (Dz. U. Nr 135, poz. 1145 z późn. zm.), ustawodawca zdepenalizował zachowanie polegające na zatrudnieniu na stanowisku wymagającym bezpośredniego stykania się z używkami. Natomiast ustawą z dnia 8 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 21, poz. 105) rozszerzono zakres odpowiedzialności poprzez objęcie penalizacją każdej pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, a nie jak poprzednio, jedynie pracy wymagającej bezpośredniego stykania się ze środkami spożywczymi.

Czynność wykonawcza sprawcy polega na zatrudnieniu innej osoby. Znamię to należy interpretować szeroko, zatem nie tylko jako zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę, ale każde zatrudnienie, także na podstawie umowy cywilnoprawnej, czy wręcz bezumowne świadczenie pracy (M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 373). Dla oceny odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, w jakim wymiarze czasu pracy dana osoba jest zatrudniona, np. cały etat, pół etatu. Rozbieżności w doktrynie dotyczą kształtowania się odpowiedzialności w razie nieodpłatnego wykonywania pracy, np. przez członka rodziny. Zdaniem M. Budyn-Kulik, nie wypełnia znamion tego wykroczenia sytuacja, gdy osoba wykonuje pracę nieodpłatnie (M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 373). Natomiast M. Bojarski i W. Radecki, uważają, że dla odpowiedzialności za to wykroczenie istotny jest sam fakt zatrudnienia, nawet nieodpłatnego (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 641). Mając na uwadze ratio legis unormowania przewidzianego w art. 110 k.w. należy przyjąć, że sprawca wypełnia znamiona tego wykroczenia także wtedy, gdy zatrudnia daną osobę nieodpłatnie. Chodzi bowiem o to, aby dana osoba ze względu na swój stan zdrowia nie świadczyła pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. Znamię czasownikowe "zatrudniać" oznacza dawać komuś pracę, zajęcie, natomiast nie obejmuje ono wynagradzania za pracę.

3. Wykroczenie z art. 110 k.w. ma charakter blankietowy, bowiem odsyła do innych przepisów, które regulują sprawy zatrudnienia osób przy pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. W szczególności, chodzi tu o takie akty prawne, jak: ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.), ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 191), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. Nr 133, poz. 939), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu czynników chorobotwórczych oraz stanów chorobowych spowodowanych tymi czynnikami, którymi zakażenie wyklucza wykonywanie niektórych prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. Nr 132, poz. 928).

4. Pracą, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, jest każda praca, przy wykonywaniu której istnieje taka możliwość, z tym że z praktycznego punktu widzenia w rachubę wchodzi przede wszystkim praca związana z żywnością. W myśl art. 3 ust. 1 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, żywnością (środkiem spożywczym) jest każda substancja lub produkt w rozumieniu art. 2 rozporządzenia nr 178/2002 (rozporządzenie WE nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności Dz. Urz. WE L 31 z 1 lutego 2002 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, s. 650). Produkcją pierwotną jest produkcja podstawowa w rozumieniu art. 3 ust. 17 rozporządzenia nr 178/2002 (art. 3 ust. 3 pkt 28 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia), zaś produkcją środków spożywczych są czynności obejmujące przygotowanie surowców do przerobu, ich przechowywanie, poddawanie procesom technologicznym, pakowanie i znakowanie oraz wszelkie inne czynności związane z przygotowaniem do obrotu, a także przygotowywanie wyrobów gotowych do czasu wprowadzenia ich do obrotu (art. 3 ust. 3 pkt 29 ustawy o bezpieczeństwie żywości i żywienia). Z kolei pod pojęciem obrotu środkami spożywczymi należy rozumieć wszelkie formy dysponowania żywnością mające na celu dostarczenie ich do konsumentów.

5. Ustawa o bezpieczeństwie żywości i żywienia, w dziale IV normuje wszelkie kwestie związane z wymaganiami higienicznymi i w art. 59 ust. 1 zakłada, że podmioty działające na rynku spożywczym są obowiązane przestrzegać w zakładach wymagań higienicznych określonych w rozporządzeniu nr 852/2004 (rozporządzenie WE nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych, Dz. Urz. UE L 139 z 30 kwietnia 2004 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, s. 319). Osoba pracująca w styczności z żywnością powinna uzyskać określone przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi orzeczenie lekarskie dla celów sanitarno-epidemiologicznych o braku przeciwwskazań do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby. Orzeczenia te podmiot działający na rynku spożywczym jest obowiązany przechowywać w aktach osobowych oraz udostępniać je na żądanie organów urzędowej kontroli żywności (art. 59 ust. 2 i 4 ustawy o bezpieczeństwie żywości i żywienia). Jednocześnie kopia orzeczenia lekarskiego musi znajdować się w miejscu wykonywania pracy przez osobę, której dotyczy to orzeczenie.

Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w art. 3 ust. 3 pkt 8 i 9 wprowadziła także dwa nowe pojęcia, tj. dobra praktyka higieniczna oraz dobra praktyka produkcyjna. Dobra praktyka higieniczna (Good Hygienic Practice - GHP ) są to działania, które muszą być podjęte, i warunki higieniczne, które muszą być spełniane i kontrolowane na wszystkich etapach produkcji lub obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności.

Z kolei dobra praktyka produkcyjna (Good Manufacturing Practice - GMP ) w odniesieniu do produkcji żywności to działania, które muszą być podjęte, i warunki, które muszą być spełniane, aby produkcja żywności odbywała się w sposób zapewniający bezpieczeństwo żywności, zgodnie z jej przeznaczeniem, a w odniesieniu do produkcji materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością - dobra praktyka produkcyjna w rozumieniu art. 3 lit. a rozporządzenia (WE) nr 2023/2006 z dnia 22 grudnia 2006 r. w sprawie dobrej praktyki produkcyjnej w odniesieniu do materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością (Dz. Urz. UE L 384 z 29 grudnia 2006 r., s. 75).

6. W wydanym na podstawie art. 68 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, ustawodawca w pkt 2 załącznika do niniejszego rozporządzenia wymienił prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia, tj. prace na stanowiskach związanych z wytwarzaniem, pakowaniem, dystrybucją lub przechowywaniem nieopakowanej żywności, wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz leków doustnych, przygotowaniem i wydawaniem posiłków, wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i leków, a także myciem naczyń i pojemników przeznaczonych na żywność, wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi lub na leki, stwarzające zagrożenie przeniesienia drogą pokarmową zakażenia na inne osoby, niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności zawodowych, wykonywane przez osoby zatrudnione w:

1) zakładach żywienia zbiorowego;

2) zakładach hurtowych i detalicznych obrotu nieopakowaną żywnością;

3) zakładach uzdatniających i dostarczających wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi lub lód do celów spożywczych;

4) zakładach produkujących lub wprowadzających żywność do obrotu;

5) zakładach mleczarskich przy pozyskiwaniu i przetwórstwie mleka oraz na fermach; dotyczy również rolników gospodarujących indywidualnie;

6) gospodarstwach rolnych, w których produkuje się żywność w celu wprowadzenia do obrotu, w odniesieniu do osób biorących udział w pracach wymagających bezpośredniego kontaktu z nieopakowanymi środkami spożywczymi lub prowadzących takie gospodarstwa;

7) aptekach, punktach aptecznych, sklepach zielarskich i hurtowniach farmaceutycznych;

8) zakładach opieki zdrowotnej, w tym w żłobkach, zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładach opiekuńczo-leczniczych;

9) przedszkolach i innych miejscach przebywania dzieci do lat 6;

10) podmiotach świadczących usługi w wagonach restauracyjnych, barowych oraz przy przewozie nieopakowanych artykułów żywnościowych w wagonach chłodniach;

11) podmiotach świadczących usługi na statkach powietrznych i wodnych na stanowiskach stewardów i stewardes.

7. Zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, choroby zakaźne to choroby, które zostały wywołane przez biologiczne czynniki chorobotwórcze, które ze względu na charakter i sposób szerzenia się stanowią zagrożenie dla zdrowia publicznego.

8. Stan zdrowia utrudniający utrzymanie higieny osobistej był określony w § 1 nieobowiązującego już rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 marca 1971 r. w sprawie stanów chorobowych stanowiących przeciwwskazanie do wykonywania niektórych czynności z zakresu produkcji środków spożywczych oraz obrotu nimi (Dz. U. Nr 9, poz. 96). Aktualnie pojęcie "stanu zdrowia utrudniającego utrzymanie higieny osobistej" nie jest nigdzie zdefiniowane. Higiena osobista jest to głównie higiena skóry, która obejmuje systematyczną pielęgnację i utrzymywanie czystości, a polega przede wszystkim na myciu i kąpieli. Celem tych zabiegów jest zapobieganie infekcjom i chorobom poprzez usunięcie z powierzchni ciała zanieczyszczeń, na które składają się kurz, pył, bakterie, pot, łój oraz złuszczony naskórek. Stanami zdrowia utrudniającymi utrzymanie higieny osobistej są m.in. wszawica, świerzb, grzybice, ropne zakażenia skóry, żółtaczka zakaźna typu A, salmonellozy i inne choroby przewodu pokarmowego, tasiemczyce i inne infestacje pasożytnicze. W ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, stan utrudniający utrzymanie higieny osobistej jest związany z zakażeniem, czyli wniknięciem do organizmu i rozwojem w nim biologicznego czynnika chorobotwórczego (art. 2 pkt 32).

9. Osoba, która cierpi na choroby zakaźne bądź schorzenia utrudniające jej utrzymanie higieny osobistej, nie może być zatrudniona przy pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby.

10. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 110 obejmuje umyślność i nieumyślność.

11. Podmiotem wykroczenia z art. 110 może być tylko osoba, która zatrudnia inną osobę przy pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (wykroczenie indywidualne).

12. Artykuł 110 pozostaje w pozornym zbiegu z art. 165 k.k., który zakłada odpowiedzialność karną w razie sprowadzenia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej, wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia środki spożywcze. Przygotowanie do czynu zabronionego z art. 165 § 1 k.k. jest karalne (art. 168 k.k.).

13. Artykuł 110 k.w. pozostaje w zbiegu z art. 100 ust. 1 pkt 11 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, który przewiduje odpowiedzialność z tytułu wykroczenia w razie zatrudnienia osób, co do których stwierdzone zostały przeciwwskazania do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, wbrew zakazowi, o którym mowa w rozdziale VIII ust. 2 rozporządzenia nr 852/2004.

14. Artykuł 110 k.w. nie pozostaje w zbiegu z art. 283 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), który stanowi, że karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł podlega, kto będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierujący pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zbieg nie występuje, bowiem wykroczenie z art. 283 § 1 k.p. jest skierowane przeciwko prawu pracowników do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Natomiast wykroczenie z art. 110 k.w. jest skierowane przeciwko zdrowiu ludzi, poprzez zatrudnianie przy pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, osoby - ogólnie rzecz ujmując - chorej lub zakażonej (odmiennie M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 377-378).

Art. 111. Niezachowanie stanu sanitarnego

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie ludzi oraz zapewnienie przydatności do spożycia środków spożywczych (zob. wyr. NSA z dnia 14 listopada 1984 r., II SA 1165/84, Orzecznictwo Naczelnego Sądu Apelacyjnego 1984, nr 2, poz. 106).

2. Zachowanie sprawcy wykroczenia z art. 111 § 1 k.w. polega na niedopełnieniu obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego, zwłaszcza w zakresie utrzymania czystości oraz używania przez pracowników wymaganego ubioru w zakładzie produkcyjnym lub wprowadzającym do obrotu środki spożywcze bądź w miejscu uzyskiwania mleka. Zapewnienie należytego stanu sanitarnego następuje przez utrzymanie czystości miejsca pracy, narzędzi, przyrządów, pomieszczeń sanitarnych, przebieralni, magazynów itp., a także czystości osobistej pracowników, w sensie czyste głównie ręce oraz czyste ubranie (Bafia i in., Kodeks, s. 257). Odpowiedzialność sprawcy będzie miała miejsce, o ile udowodni się mu, że ciążył na nim obowiązek zapewnienia należytego stanu sanitarnego i że ów stan sanitarny był nienależyty. Natomiast bez znaczenia pozostaje, jaki był wynik zaniedbań sanitarnych, np. czy doszło do skażenia żywności i wywołania choroby u konsumentów. Wymienione w art. 111 § 1 k.w. przejawy nienależytego stanu sanitarnego, tj. brak czystości oraz nieużywanie przez pracowników wymaganego ubioru ma charakter jedynie przykładowy.

3. Kwestie związane z zapewnieniem należytego stanu sanitarnego w zakładzie produkcyjnym lub wprowadzającym do obrotu środki spożywcze bądź w miejscu uzyskiwania mleka reguluje w art. 59 i n. ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.). Powołana norma prawna zakłada, że podmioty działające na rynku spożywczym są obowiązane przestrzegać w zakładach wymagań higienicznych określonych w rozporządzeniu nr 852/2004 (rozporządzenie WE nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30 kwietnia 2004 r., s. 1, Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, s. 319). Wspomniana ustawa posługuje się pojęciami dobra praktyka higieniczna oraz dobra praktyka produkcyjna (zob. uw. 5 do art. 110 k.w.). Dodatkowe, szczegółowe wymagania co do stanu sanitarnego unormowane są także w aktach wykonawczych wydanych na podstawie ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w szczególności chodzi o rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2009 r. w sprawie ogólnych odstępstw od wymagań higienicznych w zakładach produkujących żywność tradycyjną niezwierzęcego pochodzenia (Dz. U. Nr 37, poz. 294); rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 lipca 2007 r. w sprawie ogólnych odstępstw od wymagań higienicznych w zakładach produkujących żywność tradycyjną pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. Nr 146, poz. 1024); rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 lipca 2007 r. w sprawie szczegółowych wymagań higienicznych w zakresie transportu morskiego luzem cukru, olejów płynnych i tłuszczów (Dz. U. Nr 133, poz. 931).

4. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w art. 3 definiuje pojęcia:

1) żywność (środek spożywczy) - art. 3 ust. 1; zob. uw. 4 do art. 110 k.w.;

2) zakład - przedsiębiorstwo spożywcze w rozumieniu art. 3 ust. 2 rozporządzenia nr 178/2002 - art. 3 ust. 3 pkt 54 (rozporządzenie WE nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności Dz. Urz. WE L 31 z 1 lutego 2002 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, s. 650);

3) zakład działający na rynku materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością - przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. c rozporządzenia 1935/2004 (art. 3 ust. 3 pkt 54a);

4) produkcja pierwotna - art. 3 ust. 3 pkt 28 (zob. uw. 4 do art. 110);

5) produkcja środków spożywczych - art. 3 ust. 3 pkt 29 (zob. uwagi do art. 110);

6) wprowadzanie żywności do obrotu - wprowadzanie na rynek w rozumieniu art. 3 ust. 8 rozporządzenia nr 178/2002 - art. 3 ust. 3 pkt 52.

5. Strona podmiotowa z art. 111 § 1 obejmuje umyślność i nieumyślność.

6. Wykroczenie z art. 111 § 1 ma charakter indywidualny, bowiem czynu może dopuścić się jedynie osoba, która ma obowiązek zapewnienia należytego stanu sanitarnego w zakładzie produkującym lub wprowadzającym do obrotu środki spożywcze, używki, substancje dodatkowe dozwolone oraz w miejscu uzyskiwania mleka.

7. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 111 § 2 zakłada niezachowanie należytej czystości w produkcji lub obrocie środkami spożywczymi. Odpowiedzialność zachodzi w stosunku do wszystkich pracowników, którzy nie zachowują należytej czystości. Wykroczenie to może zostać popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Czyn z art. 111 § 2 ma charakter indywidualny, bowiem podmiotem może być tylko osoba, na której spoczywa obowiązek zachowania należytej czystości.

8. Przepis art. 111 k.w. pozostaje w pozornym zbiegu z art. 165 k.k. (odmiennie M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 381). Zdaniem SA w Rzeszowie, przestępstwo stypizowane w art. 140 § 1 pkt 1 i 3 k.k. (obecnie w art. 165 § 1 pkt 1 i 3 k.k.) polega na sprowadzeniu niebezpieczeństwa powszechnego i niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia ludzkiego, przez spowodowanie zagrożenia epidemiologicznego lub szerzenia się choroby zakaźnej... (pkt 1) lub przez wyrabianie lub wprowadzanie do obrotu szkodliwych dla zdrowia środków spożywczych... (pkt 3). Jest to więc przestępstwo z narażenia życia i zdrowia człowieka na niebezpieczeństwo nie tylko powszechne, lecz również niebezpieczeństwo konkretne, nie zaś abstrakcyjne. (...) Brak symptomów epidemii lub choroby zakaźnej eliminuje wypełnienie znamion pkt 1 § 1 art. 140 k.k. (obecnie pkt 1 § 1 art. 165 k.k.); natomiast pkt 3 tego przepisu zawiera nieodzowny dla bytu przestępstwa wymóg "szkodliwości dla zdrowia środka spożywczego". (...) Brak symptomów epidemii lub choroby zakaźnej eliminuje wypełnienie znamion pkt 1 § 1 art. 140 k.k. (obecnie pkt 1 § 1 art. 165 k.k.), a wtedy zachowanie sprawcy należy rozpatrywać na płaszczyźnie art. 118 § 3 k.w. i art. 111 § 2 k.w. (wyr. SA w Rzeszowie z dnia 17 grudnia 1992 r., II AKr 116/92, OSA 1993, nr 10, poz. 55).

Art. 113. Niezachowanie czystości

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka.

2. Strona przedmiotowa polega na tym, że sprawca nie zachowuje należytej czystości przy świadczeniu usług w zakładach żywienia zbiorowego, w kąpieliskach, zakładach fryzjerskich, kosmetycznych, pralniczych lub noclegowych albo dopuszcza do takich czynności osobę dotkniętą chorobą zakaźną. Wykroczenie może polegać na zaniechaniu bądź działaniu i ma charakter formalny (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 193).

3. Zakład żywienia zbiorowego to zakład wykonujący działalność w zakresie zorganizowanego żywienia konsumentów art. 3 ust. 3 pkt 55 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.). Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, posługuje się także pojęciem "zakładu żywienia zbiorowego typu zamkniętego", tj. zakład wykonujący działalność w zakresie zorganizowanego żywienia określonych grup konsumentów, w szczególności w szpitalach, zakładach opiekuńczo-wychowawczych, żłobkach, przedszkolach, szkołach, internatach, zakładach pracy, z wyłączeniem żywienia w samolotach i innych środkach transportu oraz wojskowych polowych punktów żywieniowych (art. 3 ust. 3 pkt 56 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia).

4. Wymagania sanitarne w zakładach usługowych reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej (Dz. U. Nr 31, poz. 273). Wskazane rozporządzenie straci moc z dniem 2 stycznia 2011 r. Pod pojęciem zakładów fryzjerskich rozumie się zakłady świadczące usługi w zakresie regeneracji, pielęgnacji i upiększania włosów oraz wyrobu peruk (§ 2 pkt 4 rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej). Zakłady kosmetyczne to zakłady świadczące usługi w zakresie regeneracji, pielęgnacji i upiększania ciała (§ 2 pkt 5 rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej). Zakłady odnowy biologicznej to zakłady świadczące usługi w zakresie regeneracji ciała poprzez ćwiczenia fizyczne, naświetlanie, opalanie, masaż, oddziaływanie suchym lub wilgotnym, gorącym powietrzem oraz zabiegi relaksujące (§ 2 pkt 6 rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej). Zakłady tatuażu to zakłady świadczące usługi polegające na wprowadzaniu barwników do skóry lub śluzówek (§ 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej).

5. Kąpieliska zob. uw. 9 do art. 109.

6. Choroba zakaźna zob. uw. 7 do art. 110.

7. Zakłady pralnicze to zakłady wykonujące odpłatnie usługi prania i czyszczenia odzieży.

8. Zakłady noclegowe to zakłady świadczące usługi hotelarskie. Usługi hotelarskie zostały definiowane w art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268 z późn. zm.) jako krótkotrwałe, ogólnie dostępne wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a także miejsc na ustawienie namiotów lub przyczep samochodowych oraz świadczenie, w obrębie obiektu, usług z tym związanych. Wymagania sanitarne co do zakładów noclegowych są sprecyzowane w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 22, poz. 169).

9. Znamię "nie zachowuje należytej czystość przy świadczeniu usług" należy rozumieć szeroko jako stan zakładu świadczącego usługi, samego wykonywania usługi, jak i osób je wykonujących. Jeśli chodzi o zakaz dopuszczania osób dotkniętych chorobami zakaźnymi to zastosowanie mają wykazy tych chorób, które zawarte są w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu czynników chorobotwórczych oraz stanów chorobowych spowodowanych tymi czynnikami, którymi zakażenie wyklucza wykonywanie niektórych prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. Nr 132, poz. 928).

10. Strona podmiotowa zakłada tak umyślność i nieumyślność.

11. Podmiotem wykroczenia może być każdy. Należy jednak zauważyć, że w zakresie zachowania czystości w zakładzie, jak też w zakresie dopuszczenia osoby chorej do świadczenia usług, odpowiedzialność ponosi kierownik (właściciel) zakładu lub osoba, do której obowiązków to należy (Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 312). M. Budyn-Kulik uważa, że niezachowanie czystości przy świadczeniu usług jest wykroczeniem indywidualnym. Na podstawie tego przepisu może odpowiadać zarówno właściciel zakładu, jak i pracownik rzeczywiście świadczący usługi. Natomiast w wypadku gdy czynność sprawcza polega na dopuszczeniu innej osoby, mamy do czynienia z wykroczeniem powszechnym. Chodzi tu bowiem o faktyczne dopuszczenie. Może to uczynić zarówno kierownik czy właściciel, jak i inny pracownik (M. Budyn-Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks..., s. 385).

12. Artykuł 113 pozostaje w zbiegu z art. 111, jeśli miejscem popełnienia wykroczenia jest zakład żywienia zbiorowego.

Art. 114. Odmowa udzielenia wyjaśnień organowi służby zdrowia

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka oraz zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych.

2. Strona przedmiotowa zakłada odmowę udzielenia organowi służby zdrowia wyjaśnień mogących mieć znaczenie dla wykrycia gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej lub źródła zakażenia albo dla zapobiegania szerzeniu się takich chorób.

3. Znamię czasownikowe "odmówić" oznacza, że sprawca odmawia udzielenia stosownych wyjaśnień co do kwestii wskazanych w przepisie art. 114 k.w. organowi służby zdrowia. Odmowa może dotyczyć uchylenia się w ogóle od przekazania stosownych informacji bądź uchylenia się od odpowiedzi na poszczególne pytania, bądź też odmowy naświetlenia pewnych okoliczności czy danych dotyczących innych osób.

4. Organem służby zdrowia jest pracownik reprezentujący administrację służby zdrowia i upoważniony do zbierania informacji, o których mówi art. 114 k.w. Takim organem jest m.in. lekarz, felczer, pielęgniarka, położna, powiatowy lub wojewódzki inspektor sanitarny itd.

5. Kluczowe znaczenie dla bytu tego wykroczenia ma ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570). W zasadzie wymieniona ustawa definiuje wyłącznie pojęcie choroby zakaźnej (zob. uw. 7 do art. 110 k.w.). Obecnie gruźlica jest traktowana jako jedna z chorób zakaźnych (pkt 17 załącznika do ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi) i nie ma już odrębnego unormowania prawnego tej choroby. Ustawa z dnia 22 kwietnia 1959 r. o zwalczaniu gruźlicy (Dz. U. Nr 27, poz. 170) straciła moc z dniem 1 stycznia 2002 r. Również aktualnie obowiązująca ustawa nie posługuje się pojęciem choroby wenerycznej, tylko w ramach załącznika wymienia konkretne jednostki chorobowe przenoszone drogą płciową, jak np. kiła, rzeżączka. Poprzednio obowiązujący dekret z dnia 16 kwietnia 1946 r. o zwalczaniu chorób wenerycznych (Dz. U. z 1949 r. Nr 51, poz. 394) został uchylony z dniem 1 stycznia 2002 r.

6. Strona podmiotowa omawianego wykroczenia zakłada wyłącznie umyślność w obu postaciach zamiaru.

7. Podmiotem może być każda osoba. Jest to wykroczenie o charakterze powszechnym.

Art. 115. Niepoddanie się szczepieniu lub badaniu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 115 jest zdrowie człowieka.

2. Strona przedmiotowa z art. 115 § 1 polega na tym, że sprawca pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej.

3. W myśl art. 2 pkt 26 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570 z późn. zm.) szczepienie ochronne , to jest podanie szczepionki przeciw chorobie zakaźnej w celu sztucznego uodpornienia przeciwko tej chorobie. Jednocześnie wspomniana ustawa w rozdziale 4 (art. 17-21) reguluje szczegółowo zasady dotyczące szczepień ochronnych. Obowiązek szczepień ochronnych wynika także z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wykazu obowiązkowych szczepień ochronnych oraz zasad przeprowadzania i dokumentacji szczepień (Dz. U. Nr 237, poz. 2018 z późn. zm.).

4. Co do pojęcia choroba zakaźna, choroba weneryczna, gruźlica zob. uw. 7 do art. 110 oraz uw. 5 do art. 114.

5. Środki egzekucji administracyjnej są unormowane w ustawie z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 229, poz. 1954 z późn. zm.). W przypadku uchylania się od obowiązkowego szczepienia ochronnego lub obowiązkowego badania stanu zdrowia są stosowane działania przewidziane w ramach egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym (art. 116 i n. ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

6. Wykroczenie z art. 115 § 1 k.w. ma charakter formalny, można je popełnić wyłącznie przez zaniechanie i to dopiero, kiedy zastosowane wobec sprawcy środki egzekucji administracyjnej nie przyniosły spodziewanego rezultatu.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 115 § 1 k.w. to umyślność w zamiarze bezpośrednim na co wskazuje uprzednie stosowanie środków administracyjnych.

8. Sprawcą wykroczenia z art. 115 § 1 może być ten, na kim ciąży obowiązek zgłoszenia się do badania lub szczepienia i do którego zastosowano już bezskutecznie środki egzekucji administracyjnej; jest to wykroczenie indywidualne.

9. Strona przedmiotowa z art. 115 § 2 polega na tym, że sprawca pomimo zastosowania wobec niego środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje szczepieniu ochronnemu lub badaniu osoby małoletniej lub bezradnej, nad którą sprawuje pieczę.

10. Co do pojęcia małoletni i osoba bezradna zob. uw. 6 i 7 do art. 104.

11. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 115 § 2 to umyślność w zamiarze bezpośrednim.

12. Podmiotem wykroczenia z art. 115 § 2 może być osoba, która sprawuje pieczę (w sensie prawnym, jak i faktycznym) nad osobą małoletnią lub bezradną.

13. W myśl art. 51 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, odpowiedzialności z tytułu wykroczenia podlega ten, kto wbrew obowiązkowi nie zawiadamia pacjenta lub osoby sprawującej prawną lub faktyczną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną o obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub nie informuje o ochronnych szczepieniach zalecanych.

Art. 116. Nieprzestrzeganie zarządzeń leczniczych

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 116 § 1 polega na tym, że sprawca wiedząc o tym, że:

1) jest chory na gruźlicę, chorobę weneryczną lub inna chorobę zakaźną albo podejrzany o tę chorobę,

2) styka się z chorym na chorobę określoną w pkt 1 lub z podejrzanym o to, że jest chory na gruźlicę lub inną chorobę zakaźną,

3) jest nosicielem zarazków choroby określonej w pkt 1 lub podejrzany o nosicielstwo,

nie przestrzega nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nie przestrzega wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia.

3. Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570) w art. 2 pkt 17, 20, 21 oraz 25 zdefiniowała następujące pojęcia:

1) nosiciel - osoba bez objawów choroby zakaźnej, w której organizmie bytują biologiczne czynniki chorobotwórcze, stanowiąca potencjalne źródło zakażenia innych osób;

2) podejrzany o chorobę zakaźną - osoba, u której występują objawy kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę zakaźną;

3) podejrzany o zakażenie - osoba, u której nie występują objawy zakażenia ani choroby zakaźnej, która miała styczność ze źródłem zakażenia, a charakter czynnika zakaźnego i okoliczności styczności uzasadniają podejrzenie zakażenia;

4) styczność - bezpośredni lub pośredni kontakt osoby ze źródłem zakażenia, jeżeli charakter tego kontaktu zagrażał lub zagraża przeniesieniem na tę osobę biologicznych czynników chorobotwórczych.

4. Czynność wykonawcza tego wykroczenia polega na nieprzestrzeganiu nakazów lub zakazów zawartych w przepisach o zapobieganiu tym chorobom lub o ich zwalczaniu albo nieprzestrzeganiu wskazań lub zarządzeń leczniczych wydanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia. Z ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, wynika, że lekarz, felczer, pielęgniarka, położna lub osoba wykonująca inny zawód medyczny, którzy podejrzewają lub rozpoznają zakażenie lub chorobę zakaźną, są obowiązani pouczyć zakażonego lub chorego na chorobę zakaźną lub osobę sprawującą prawną lub faktyczną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną o środkach służących zapobieganiu przeniesieniu zakażenia na inne osoby oraz o obowiązku poddania się obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym. W przypadku rozpoznania zakażenia, które może przenosić się drogą kontaktów seksualnych, lekarz lub felczer ma obowiązek poinformować zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza partnera lub partnerów seksualnych zakażonego (art. 26 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). W przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub zachorowania na chorobę zakaźną, państwowy powiatowy inspektor sanitarny może, w drodze decyzji, nakazać osobie podejrzanej lub osobie, u której rozpoznano zakażenie lub zachorowanie na chorobę zakaźną, poddanie się obowiązkom wynikającym z art. 5 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, tj.:

1) poddawania się badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań;

2) poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w ramach Narodowego Programu Szczepień Ochronnych;

3) poddawania się leczeniu, hospitalizacji, izolacji, kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu;

4) stosowania się do nakazów i zakazów organów administracji publicznej służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych;

5) poddawania się zabiegom sanitarnym;

6) zaniechania wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby - jeżeli są osobami zakażonymi, chorymi na chorobę zakaźną lub nosicielami;

7) udzielania informacji oraz niezbędnych danych podmiotom sprawującym nadzór epidemiologiczny (art. 33 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi).

W celu zapobieżenia szerzeniu się zakażenia lub choroby zakaźnej państwowy powiatowy inspektor sanitarny może, w drodze decyzji:

1) nakazać osobie podejrzanej o zakażenie lub chorobę zakaźną powstrzymanie się od wykonywania prac lub przebywania w miejscach publicznych;

2) zakazać korzystania z wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi i na potrzeby gospodarcze, pochodzącej z ujęć, co do których istnieje podejrzenie skażenia;

3) nakazać przeprowadzenie zabiegów sanitarnych;

4) wprowadzić czasowy zakaz wstępu do pomieszczeń skażonych;

5) wprowadzić zakaz spożywania żywności podejrzanej o skażenie, a w razie potrzeby, zarządzić jej zbadanie, odkażenie, zniszczenie lub przeznaczenie do innych celów;

6) nakazać sekcję zwłok osoby zmarłej, u której rozpoznano lub podejrzewano chorobę zakaźną;

7) zakazać wykonywania sekcji zwłok ludzi i zwierząt, gdy sekcja zwłok mogłaby prowadzić do zakażenia osób lub skażenia środowiska, z wyjątkiem przypadku, gdy zachodzi podejrzenie popełnienia przestępstwa;

8) nałożyć inne, konieczne do ochrony zdrowia publicznego, obowiązki i ograniczenia.

Decyzjom, o których wyżej mowa, nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności (art. 33 ust. 3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). Osoby z objawami choroby zakaźnej dotychczas nierozpoznanej w kraju mogą być poddawane obowiązkom, o których mowa w art. 5 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, na zasadach określonych w art. 33 ust. 1-3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z chorymi na choroby zakaźne, mogą być poddane obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu na zasadach określonych w art. 33 ust. 1-3 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

W myśl art. 34 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych, obowiązkowej hospitalizacji podlegają:

1) osoby chore na gruźlicę w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym podejrzeniem o prątkowanie;

2) osoby chore i podejrzane o zachorowanie na: błonicę, cholerę, dur brzuszny, dury rzekome A, B, C, dur wysypkowy (w tym choroba Brill-Zinssera), dżumę, grypę H7 i H5, nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenia wiotkie, w tym zespół Guillain-Barré, ospę prawdziwą, zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), tularemię, wąglik, wściekliznę, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, wirusowe gorączki krwotoczne, w tym żółtą gorączkę.

Osoby zdrowe, które pozostawały w styczności z chorymi na cholerę, dżumę płucną, ospę prawdziwą, wirusowe gorączki krwotoczne oraz zespół ostrej niewydolności oddechowej (SARS), podlegają obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu.

Z kolei w myśl art. 40 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, obowiązkowemu leczeniu podlegają osoby chore na:

1) gruźlicę płuc;

2) kiłę i rzeżączkę oraz osoby, które miały styczność z chorymi na te choroby.

Osoby, które miały styczność z chorymi na gruźlicę płuc w okresie prątkowania, chorymi na kiłę, rzeżączkę, dur brzuszny, chorymi na inwazyjne zakażenia Neisseria meningitidis lub Haemophilus influenzae typ b, podlegają nadzorowi epidemiologicznemu, badaniu klinicznemu, badaniom diagnostycznym, a także w razie potrzeby, profilaktycznemu stosowaniu leków.

5. Wykroczenie z art. 116 § 1 ma charakter formalny, jest wykroczeniem z narażenia konkretnego na niebezpieczeństwo. Może zostać popełnione przez działanie, jak i zaniechanie (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 195).

6. Co do pojęć choroba zakaźna, choroba weneryczna, gruźlica zob. uw. 7 do art. 110 oraz uw. 5 do art. 114.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 116 § 1 to umyślność w obu postaciach zamiaru.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 116 § 1 może być tylko chory, podejrzany o chorobę, nosiciel zarazków, podejrzany o nosicielstwo, mający styczność z chorym lub podejrzanym o chorobę; jest to wykroczenie indywidualne.

9. Strona przedmiotowa z art. 116 § 2 polega na tym, że sprawca sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, nie dopełnia obowiązku spowodowania, aby osoba ta zastosowała się do określonych nakazów, zakazów, wskazań lub zarządzeń leczniczych.

10. Co do pojęcia osoba małoletnia lub bezradna zob. uw. 6 i 7 do art. 104.

11. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 116 § 2 to umyślność w obu postaciach zamiaru.

12. Podmiotem z art. 116 § 2 jest osoba sprawująca pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną. Jest to wykroczenie indywidualne.

13. Z art. 52 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, wynika, że odpowiedzialności z tytułu wykroczenia podlega ten, kto wbrew obowiązkowi nie poucza pacjenta, osoby sprawującej prawną lub faktyczną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną o środkach ostrożności zapobiegających przeniesieniu zakażenia na inne osoby lub o ewentualnym obowiązku wynikającym z art. 6 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych, oraz wbrew obowiązkowi nie informuje zakażonego o konieczności zgłoszenia się do lekarza jego partnera lub partnerów seksualnych.

14. Artykuł 116 k.w. może pozostawać w zbiegu z czynem zabronionym z art. 161 k.k.

Art. 117. Nieprzestrzeganie porządku w nieruchomości

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka.

2. Strona przedmiotowa zakłada, że sprawca mając obowiązek utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości nie wykonuje swoich obowiązków lub nie stosuje się do wskazań i nakazów wydawanych przez właściwe organy w celu zabezpieczenia należytego stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych.

3. Kluczowym aktem prawnych w zakresie utrzymania czystości i porządku jest ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.). Zgodnie z art. 4 ustawy o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach, Rada gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, uchwala regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, zwany dalej "regulaminem"; regulamin jest aktem prawa miejscowego. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy dotyczące:

1) wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości obejmujących:

a) prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych i odpadów z remontów,

b) uprzątanie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego,

c) mycie i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi;

2) rodzaju i minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych urządzeń i ich utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu:

a) średniej ilości odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych bądź w innych źródłach,

b) liczby osób korzystających z tych urządzeń;

3) częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego;

4) maksymalnego poziomu odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do składowania na składowiskach odpadów;

5) innych wymagań wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami;

6) obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagrożeniem lub uciążliwością dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego użytku;

7) wymagań utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, w tym także zakazu ich utrzymywania na określonych obszarach lub w poszczególnych nieruchomościach;

8) wyznaczania obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania.

W myśl art. 5 ustawy o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach, właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:

1) wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;

2) przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych; przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w przepisach odrębnych;

3) zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie;

4) gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych;

5) pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;

6) uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości; właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym jest dopuszczony płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych;

7) realizację innych obowiązków określonych w regulaminie.

Uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z przystanków komunikacyjnych oraz z wydzielonych krawężnikiem lub oznakowaniem poziomym torowisk pojazdów szynowych należy do obowiązków przedsiębiorców użytkujących tereny służące komunikacji publicznej.

Obowiązki utrzymania czystości i porządku na drogach publicznych należą do zarządu drogi. Do obowiązków zarządu drogi należy także:

1) zbieranie i pozbywanie się odpadów zgromadzonych w urządzeniach do tego przeznaczonych i utrzymanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;

2) pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości przyległych do drogi publicznej;

3) uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników, jeżeli zarząd drogi pobiera opłaty z tytułu postoju lub parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku.

W przypadku stwierdzenia niewykonania obowiązków, o których mowa w art. 5 ust. 1-4 ustawy o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach, wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję nakazującą wykonanie obowiązku.

4. Organem właściwym do wydawania wskazań i nakazów dotyczących stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych jest m.in. lekarz, felczer inspektor sanitarny. Z art. 22 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570) wynika, że właściciel, posiadacz lub zarządzający nieruchomością są obowiązani utrzymywać ją w należytym stanie higieniczno-sanitarnym w celu zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym, w szczególności:

1) prowadzić prawidłową gospodarkę odpadami i ściekami;

2) zwalczać gryzonie, insekty i szkodniki;

3) usuwać padłe zwierzęta z nieruchomości;

4) usuwać odchody zwierząt z nieruchomości.

5. Zdaniem J. Lewińskiego - i słusznie - pozostawienie brudnych szyb wystawowych nie stanowi wykroczenia z art. 117 k.w. (J. Lewiński, Norma..., s. 10).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 117 k.w. obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia może być wyłącznie osoba, na której ciąży obowiązek utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości, np. właściciel, współwłaściciel, użytkownik wieczysty, posiadacz, użytkownik, dzierżawca, zarządca itd. Jest to wykroczenie indywidualne. Na podstawie tego przepisu może odpowiadać także osoba zatrudniona lub wyznaczona przez właściciela albo administratora nieruchomości do utrzymywania nieruchomości w odpowiednim stanie, na przykład dozorca (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 658-659; Bafia i in., Kodeks , s. 268).

8. Artykuł 117 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 10 ust. 2 i ust. 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, który zakłada odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w k.p.w. wobec tego, kto nie wykonuje obowiązków wymienionych w art. 5 ust. 1 oraz wobec tego, kto nie wykonuje obowiązków określonych w regulaminie.

Art. 117. Nieprzestrzeganie porządku w nieruchomości

1. Przedmiotem ochrony art. 117 jest zdrowie człowieka. Do czasu nowelizacji z dnia 5 listopada 2009 r. przepis ograniczał się do penalizacji zachowania ujętego w obecnym art. 117 § 1, nowela dodała tu § 2. Bez zmian pozostała sankcja za te naruszenia.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 117 § 1 zakłada, że sprawca mając obowiązek utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości:

a nie wykonuje swoich obowiązków lub

b nie stosuje się do wskazań i nakazów wydawanych przez właściwe organy w celu zabezpieczenia należytego stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych.

Z kolei w art. 117 § 2 przewidziana jest odpowiedzialność przewoźnika obowiązanego do zapewnienia podróżnym odpowiednich warunków higieny, za nieutrzymanie środka transportu we właściwym stanie sanitarnym.

3. Kluczowym aktem prawnych w zakresie utrzymania czystości i porządku w zakresie dotyczącym art. 117 § 1, jest ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz. 2008 z późn. zm.). Zgodnie z art. 4 tej ustawy, Rada gminy, po zasięgnięciu opinii państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, uchwala regulamin utrzymania czystości i porządku na terenie gminy, zwany dalej "regulaminem"; regulamin jest aktem prawa miejscowego. Regulamin określa szczegółowe zasady utrzymania czystości i porządku na terenie gminy dotyczące:

1 wymagań w zakresie utrzymania czystości i porządku na terenie nieruchomości obejmujących:

a prowadzenie we wskazanym zakresie selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych, w tym powstających w gospodarstwach domowych, odpadów niebezpiecznych, odpadów wielkogabarytowych i odpadów z remontów,

b uprzątanie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z części nieruchomości służących do użytku publicznego,

c mycie i naprawy pojazdów samochodowych poza myjniami i warsztatami naprawczymi;

2 rodzaju i minimalnej pojemności urządzeń przeznaczonych do zbierania odpadów komunalnych na terenie nieruchomości oraz na drogach publicznych, warunków rozmieszczania tych urządzeń i ich utrzymania w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym, przy uwzględnieniu:

a średniej ilości odpadów komunalnych wytwarzanych w gospodarstwach domowych bądź w innych źródłach,

b liczby osób korzystających z tych urządzeń;

3 częstotliwości i sposobu pozbywania się odpadów komunalnych i nieczystości ciekłych z terenu nieruchomości oraz z terenów przeznaczonych do użytku publicznego;

4 maksymalnego poziomu odpadów komunalnych ulegających biodegradacji dopuszczonych do składowania na składowiskach odpadów;

5 innych wymagań wynikających z gminnego planu gospodarki odpadami;

6 obowiązków osób utrzymujących zwierzęta domowe, mających na celu ochronę przed zagrożeniem lub uciążliwością dla ludzi oraz przed zanieczyszczeniem terenów przeznaczonych do wspólnego użytku;

7 wymagań utrzymywania zwierząt gospodarskich na terenach wyłączonych z produkcji rolniczej, w tym także zakazu ich utrzymywania na określonych obszarach lub w poszczególnych nieruchomościach;

8 wyznaczania obszarów podlegających obowiązkowej deratyzacji i terminów jej przeprowadzania.

W myśl art. 5 ustawy o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach, właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez:

1 wyposażenie nieruchomości w urządzenia służące do zbierania odpadów komunalnych oraz utrzymywanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;

2 przyłączenie nieruchomości do istniejącej sieci kanalizacyjnej lub, w przypadku gdy budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie lub ekonomicznie nieuzasadniona, wyposażenie nieruchomości w zbiornik bezodpływowy nieczystości ciekłych lub w przydomową oczyszczalnię ścieków bytowych, spełniające wymagania określone w przepisach odrębnych; przyłączenie nieruchomości do sieci kanalizacyjnej nie jest obowiązkowe, jeżeli nieruchomość jest wyposażona w przydomową oczyszczalnię ścieków spełniającą wymagania określone w przepisach odrębnych;

3 zbieranie powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie;

4 gromadzenie nieczystości ciekłych w zbiornikach bezodpływowych;

5 pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi;

6 uprzątnięcie błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników położonych wzdłuż nieruchomości, przy czym za taki chodnik uznaje się wydzieloną część drogi publicznej służącą dla ruchu pieszego położoną bezpośrednio przy granicy nieruchomości; właściciel nieruchomości nie jest obowiązany do uprzątnięcia chodnika, na którym jest dopuszczony płatny postój lub parkowanie pojazdów samochodowych;

7 realizację innych obowiązków określonych w regulaminie.

Uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z przystanków komunikacyjnych oraz z wydzielonych krawężnikiem lub oznakowaniem poziomym torowisk pojazdów szynowych należy do obowiązków przedsiębiorców użytkujących tereny służące komunikacji publicznej.

Obowiązki utrzymania czystości i porządku na drogach publicznych należą do zarządu drogi. Do obowiązków zarządu drogi należy także:

1 zbieranie i pozbywanie się odpadów zgromadzonych w urządzeniach do tego przeznaczonych i utrzymanie tych urządzeń w odpowiednim stanie sanitarnym, porządkowym i technicznym;

2 pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń uprzątniętych z chodników przez właścicieli nieruchomości przyległych do drogi publicznej;

3 uprzątnięcie i pozbycie się błota, śniegu, lodu i innych zanieczyszczeń z chodników, jeżeli zarząd drogi pobiera opłaty z tytułu postoju lub parkowania pojazdów samochodowych na takim chodniku.

W przypadku stwierdzenia niewykonania obowiązków, o których mowa w art. 5 ust. 1-4 ustawy o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach, wójt (burmistrz, prezydent miasta) wydaje decyzję nakazującą wykonanie obowiązku.

4. Organem właściwym do wydawania wskazań i nakazów dotyczących stanu sanitarnego i zwalczania chorób zakaźnych jest m.in. lekarz, felczer inspektor sanitarny. Z art. 22 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1570) wynika, że właściciel, posiadacz lub zarządzający nieruchomością są obowiązani utrzymywać ją w należytym stanie higieniczno-sanitarnym w celu zapobiegania zakażeniom i chorobom zakaźnym, w szczególności:

1 prowadzić prawidłową gospodarkę odpadami i ściekami;

2 zwalczać gryzonie, insekty i szkodniki;

3 usuwać padłe zwierzęta z nieruchomości;

4 usuwać odchody zwierząt z nieruchomości.

5. Zdaniem J. Lewińskiego - i słusznie - pozostawienie brudnych szyb wystawowych nie stanowi wykroczenia z art. 117 § 1 k.w. (J. Lewiński, Norma..., s. 10).

6. Aktem prawnym, z którego wynika obowiązek przewoźnika zapewnienia podróżnym odpowiednich warunków higieny (art. 117 § 2 k.w.), jest ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.). Zgodnie z art. 14 ust. 1 tej ustawy, przewoźnik jest obowiązany do zapewnienia podróżnym odpowiednich warunków bezpieczeństwa i higieny oraz wygody i należytej obsługi. W orzecznictwie podnosi się, że zawierając umowę przewozu przez wykup biletu, pasażerowie mają podstawy oczekiwać ze strony przewoźnika dołożenia najwyższego stopnia staranności dla zapewnienia im bezpieczeństwa podróży. Z tego obowiązku prowadzący zakład komunikacyjny nie wywiązuje się, narażając pasażerów na utratę zdrowia, jeżeli kontrola tego zakładu nienależycie wykonuje czynności kontrolne (wyr. SA w Poznaniu z dnia 2 marca 1993 r., I ACr 47/93, Wokanda 1993, nr 10, poz. 31).

Utrzymanie środka transportu we właściwym stanie sanitarnym oznacza, że przewoźnik jest zobowiązany m.in. do jego sprzątania, czyszczenia, usuwania śmieci, naprawiania przedmiotów uszkodzonych, zapewnienia podstawowych środków higieny w toaletach itp.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 117 § 1 i 2 obejmuje umyślność i nieumyślność.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 117 § 1 może być wyłącznie osoba, na której ciąży obowiązek utrzymania czystości i porządku w obrębie nieruchomości, np. właściciel, współwłaściciel, użytkownik wieczysty, posiadacz, użytkownik, dzierżawca, zarządca itd. Jest to wykroczenie indywidualne. Na podstawie tego przepisu może odpowiadać także osoba zatrudniona lub wyznaczona przez właściciela albo administratora nieruchomości do utrzymywania nieruchomości w odpowiednim stanie, na przykład dozorca (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 658-659; Bafia i in., Kodeks, s. 268). Z kolei podmiotem wykroczenia z art. 117 § 2 może być tylko przewoźnik; jest to więc również wykroczenie indywidualne.

9. Artykuł 117 § 1 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 10 ust. 2 i 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, który zakłada odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w k.p.w. wobec tego, kto nie wykonuje obowiązków wymienionych w art. 5 ust. 1 oraz wobec tego, kto nie wykonuje obowiązków określonych w regulaminie.

Art. 118. Ubój zwierzęcia bez zezwolenia

1. Przedmiotem ochrony jest zdrowie człowieka w związku z przestrzeganiem przepisów dotyczących uboju zwierząt i wprowadzania mięsa do obrotu. Ubocznym przedmiotem ochrony jest zapewnienie zwierzętom humanitarnych zasad pozbawiania ich życia.

2. Aktualna treść art. 118 k.w. w porównaniu do wersji pierwotnej uległa dwukrotnej zmianie, tj. na podstawie art. 55 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 60, poz. 369) oraz na podstawie art. 6 ustawy z dnia 25 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych, ustawy o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej oraz ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 129, poz. 1438).

3. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 118 § 1 k.w. odnosi się do czynności związanych z ubojem zwierząt. Zachowanie sprawcy polega na tym, że dokonuje on uboju zwierzęcia bez wymaganego zezwolenia lub niezgodnie z warunkami określonymi w tym zezwoleniu, usuwa części zwierzęcia przed wykonaniem wymaganego badania po uboju lub nie poddaje mięsa badaniu, jeżeli takie badanie jest wymagane. Natomiast strona przedmiotowa z art. 118 § 2 k.w. obejmuje wprowadzanie do obrotu mięsa bez wymaganego oznakowania i świadectwa lub mięsa warunkowo zdatnego do spożycia lub niezdatnego do spożycia, wbrew określonemu sposobowi jego wykorzystania.

4. Przedmiotem czynności wykonawczej są zwierzęta. W art. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002) są zdefiniowane następujące rodzaje zwierząt:

- "zwierzęta bezdomne" - zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką trwale dotąd pozostawały;

- "zwierzęta domowe" - zwierzęta tradycyjnie przebywające wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu, utrzymywane przez człowieka w charakterze jego towarzysza;

- "zwierzęta gospodarskie" - zwierzęta gospodarskie w rozumieniu przepisów o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich;

- "zwierzęta laboratoryjne" - zwierzęta laboratoryjne w rozumieniu ustawy z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz. U. Nr 33, poz. 289 z późn. zm.);

- "zwierzęta wykorzystywane do celów specjalnych" - zwierzęta, których profesjonalna tresura oraz używanie odbywa się na podstawie odrębnych przepisów, regulujących szczegółowe zasady działania jednostek Polskich Sił Zbrojnych, Policji, Straży Granicznej i innych formacji podległych Ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, służb kontroli celnej, ratownictwa oraz regulujących zasady szkolenia i wykorzystania psów - przewodników osób ociemniałych;

- "zwierzęta wolno żyjące (dzikie)" - zwierzęta nieudomowione żyjące w warunkach niezależnych od człowieka.

Można jeszcze wyróżnić zwierzęta wykorzystywane do celów rozrywkowych, widowiskowych, filmowych, sportowych oraz utrzymywane w ogrodach zoologicznych.

5. Przez mięso należy rozumieć mięśnie szkieletowe ssaków i ptaków uznane za zdatne do spożycia przez człowieka wraz z przyległą tkanką, gdzie ogólna zawartość tłuszczu i tkanki łącznej nie przekracza przyjętych wartości, zaś przez ubój - zabicie zwierzęcia. Do popularnych gatunków mięs należy w szczególności: wieprzowina, wołowina, cielęcina, mięso drobiowe, baranina, jagnięcia, konina, dziczyzna (sarny, jelenie, zające, dziki), mięso osłów, królików, kóz, nutrii itd.

6. Europejska konwencja o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju sporządzona w Strasburgu dnia 10 maja 1972 r., ratyfikowana przez Prezydenta RP, która weszła w życie dnia 4 października 2008 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 126, poz. 810), w art. 1 ust. 2 zdefiniowała niektóre pojęcia, tj.:

1) ubojnię: każdy zakład znajdujący się pod kontrolą sanitarną i weterynaryjną, przeznaczony do wykonywania zawodowego uboju zwierząt w celu produkcji mięsa przeznaczonego do konsumpcji lub do innych celów;

2) przemieszczanie: wyładowywanie lub przewóz zwierzęcia od ramp wyładunkowych, pomieszczeń lub zagród na terenie ubojni do pomieszczeń lub miejsc, gdzie mają zostać poddane ubojowi;

3) przetrzymywanie: przetrzymywanie zwierzęcia na terenie ubojni w pomieszczeniach, zagrodach lub wydzielonych obszarach, w celu zapewnienia im niezbędnej opieki (pojenie, karmienie, wypoczynek) przed ubojem;

4) unieruchamianie: zastosowanie wobec zwierzęcia każdej metody, zgodnej z postanowieniami niniejszej Konwencji, w celu ograniczenia jego ruchów, w celu ułatwienia ogłuszenia lub uboju;

5) ogłuszenie: każda metoda, zgodna z postanowieniami niniejszej Konwencji, której zastosowanie wobec zwierzęcia prowadzi do jego nieprzytomności, która trwa do chwili śmierci. W ten sposób oszczędza się zwierzęciu, w każdym przypadku, wszelkich cierpień, których można uniknąć;

6) ubój: spowodowanie śmierci zwierzęcia po unieruchomieniu, ogłuszeniu oraz wykrwawieniu, z uwzględnieniem wyjątków określonych w rozdziale III niniejszej Konwencji.

Jednocześnie, rozdział III Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, został poświęcony zasadom dotyczącym uboju zwierząt, które przewidują, że zwierzęta należy unieruchomić, jeżeli to konieczne, tuż przed dokonaniem uboju oraz, poza wyjątkami określonymi w art. 17 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, ogłuszyć je przy użyciu odpowiednich metod (art. 12 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju). W przypadku uboju rytualnego bydła rogatego, przed dokonaniem uboju zwierzęta muszą być unieruchomione, przy użyciu metod mechanicznych, mających na celu oszczędzenie zwierzętom wszelkiego bólu, cierpienia i niepokoju, jak również ran i kontuzji (art. 13 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju). Zabrania się stosowania środków unieruchamiania powodujących cierpienia, których można uniknąć; wiązania tylnych kończyn zwierząt lub ich podwieszania przed ogłuszeniem oraz, w przypadku uboju rytualnego, przed wykrwawieniem. Zakaz podwieszania zwierząt nie dotyczy jednak uboju drobiu i królików pod warunkiem, że natychmiast po podwieszeniu następuje ogłuszenie (art. 14 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju). Czynności związane z ubojem, inne niż określone w art. 1 ust. 2, mogą być rozpoczęte dopiero po śmierci zwierzęcia (art. 15 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju).

W myśl art. 16 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, metody ogłuszania, dozwolone przez Umawiające się Strony, muszą doprowadzić zwierzę do stanu nieprzytomności, trwającego do czasu uboju, oszczędzając mu, w każdym przypadku wszelkich cierpień, których można uniknąć (ust. 1). Zabronione jest używanie puntilli, młota lub topora (ust. 2). W przypadku zwierząt jednokopytnych, przeżuwaczy oraz świń, dozwolone są wyłącznie następujące metody ogłuszania:

- metody mechaniczne przy użyciu narzędzi powodujących uderzenie lub penetrację na poziomie mózgu;

- elektronarkoza;

- usypianie przy użyciu gazu (ust. 3).

Każda z Umawiających się Stron może zezwolić na stosowanie wyjątków od postanowień zawartych w art. 16 ust. 2 i 3 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, w przypadku uboju w gospodarstwie dokonywanego na potrzeby własne gospodarstwa.

Z kolei art. 17 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, przewiduje, że każda z Umawiających się Stron może zezwolić na stosowanie wyjątków dotyczących ogłuszania poprzedzającego ubój, w przypadku:

- uboju zgodnie z obyczajami religijnymi;

- uboju z konieczności, kiedy ogłuszenie nie jest możliwe;

- uboju drobiu i królików przy użyciu dozwolonych metod powodujących natychmiastową śmierć zwierzęcia;

- uśmiercania zwierząt związanego ze zwalczaniem chorób, jeżeli jest to konieczne ze szczególnych przyczyn.

Każda z Umawiających się Stron, która zastosuje wyjątki przewidziane w ust. 1 art. 17 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, zapewni, że podczas uboju lub uśmiercania, wszelki ból lub cierpienie możliwe do uniknięcia, zostaną zwierzęciu oszczędzone.

Artykuł 18 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, zakłada że każda z Umawiających się Stron zapewni potwierdzenie umiejętności osób zawodowo przeprowadzających unieruchamianie, ogłuszanie oraz ubój zwierząt oraz zapewni, że narzędzia, sprzęt oraz instalacje wykorzystywane do unieruchamiania i ogłuszania zwierząt są zgodne z wymaganiami Konwencji.

Artykuł 19 Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, przewiduje, że każda z Umawiających się Stron, która zezwoli na dokonywanie uboju zgodnie z obyczajami religijnymi, jeżeli sama nie udziela odpowiednich upoważnień, zapewni, by osoba dokonująca uboju posiadała odpowiednie upoważnienie instytucji religijnych.

7. Mając na uwadze wyżej przedstawione wytyczne wynikające Europejskiej konwencji o ochronie zwierząt przeznaczonych do uboju, polska regulacja prawna w postaci ustawy o ochronie zwierząt, przyjmuje, że poprzez "ubojnie" rozumie się każdy zakład pozostający pod państwową kontrolą sanitarną i weterynaryjną, przeznaczony do wykonywania uboju zwierząt (art. 4 pkt 13 ustawy o ochronie zwierząt). Jednocześnie cały rozdział 10 ustawy o ochronie zwierząt, poświęcony został regulacji w przedmiocie uboju, uśmiercania i ograniczenia populacji zwierząt. Wskazana regulacja prawna zakłada w art. 34 ustawy o ochronie zwierząt, że zwierzę kręgowe w ubojni może zostać uśmiercone tylko po uprzednim pozbawieniu świadomości przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. W ubojni wyodrębnia się pomieszczenie do przetrzymywania zwierząt oraz pomieszczenie do ogłuszania i wykrwawiania zwierząt. W uboju domowym zwierzęta kopytne mogą być uśmiercane tylko po uprzednim ich pozbawieniu świadomości przez przyuczonego ubojowca.

Zabrania się:

1) uśmiercania zwierząt w okresie stanowiącym 10% czasu trwania ciąży dla danego gatunku, bezpośrednio poprzedzającym planowany termin porodu, oraz 48 godzin po porodzie, z wyjątkiem:

a) uśmiercenia zwierząt w przypadkach określonych w ustawie z dnia 21 stycznia 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach (Dz. U. Nr 33, poz. 289 z późn. zm.),

b) konieczności bezzwłocznego uśmiercenia,

c) wydania przez powiatowego lekarza weterynarii decyzji nakazującej zabicie lub ubój zwierząt na podstawie art. 44 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342);

2) uboju lub uśmiercania zwierząt kręgowych przy udziale dzieci lub w ich obecności;

3) wytrzewiania (patroszenia), oparzania, zdejmowania skóry, wędzenia i oddzielania części zwierząt stałocieplnych, przed ustaniem odruchów oddechowych i mięśniowych.

W myśl art. 17 ustawy z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. z 2006 r. Nr 17, poz. 127 z późn. zm.) niedopuszczalny jest ubój poza rzeźnią bydła i zwierząt jednokopytnych oraz innych zwierząt w zakresie nieuregulowanym w przepisach rozporządzenia nr 853/2004 oraz przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie tego rozporządzenia, jeżeli mięso pozyskane z tych zwierząt ma być wprowadzone na rynek. Powyższy zakaz nie ma zastosowania do małej ilości drobiu lub zajęczaków poddanych ubojowi przez producenta w gospodarstwie w celu sprzedaży bezpośredniej oraz w przypadku poddawania ubojowi z konieczności domowych zwierząt kopytnych. Ponadto, dopuszcza się ubój na terenie gospodarstwa, utrzymywanych w tym gospodarstwie, cieląt do szóstego miesiąca życia, świń, owiec, kóz, drobiu oraz zwierząt dzikich utrzymywanych w warunkach fermowych, w celu produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny.

Szczegółowe zasady dotyczące warunków przemieszczania, przetrzymywania, unieruchamiania w celu dokonania uboju lub uśmiercenia zwierząt, warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt stosownie do gatunku oraz kwalifikacje osób uprawnionych do zawodowego uboju reguluje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 września 2004 r. w sprawie kwalifikacji osób uprawnionych do zawodowego uboju oraz warunków i metod uboju i uśmiercania zwierząt (Dz. U. Nr 205, poz. 2102 z późn. zm.).

Wymogi sanitarne w zakresie uboju zwierząt normuje rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 10 marca 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy uboju zwierząt i przetwórstwie mięsa (Dz. U. Nr 25, poz. 226).

8. Szczegółowe kwestie związane z badaniem mięsa, jego przydatnością do spożycia, znakowaniem oraz wydawaniem świadectwa normuje szereg aktów prawnych, a w szczególności: ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 lipca 2008 r. w sprawie procedur urzędowych kontroli produktów pochodzenia zwierzęcego przeprowadzanych przez organy Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 143, poz. 895), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. Nr 137, poz. 966 z późn. zm.), ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 213, poz. 1342), ustawa o produktach pochodzenia zwierzęcego, rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 lipca 2007 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa przeznaczonego na użytek własny (Dz. U. Nr 132, poz. 919), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych, jakie powinny być spełnione przy badaniu mięsa na obecność włośni metodą badania tichinoskopowego (Dz. U. Nr 24, poz. 156), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do sprzedaży bezpośredniej (Dz. U. z 2007 r. Nr 5, poz. 38), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 czerwca 2006 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji oraz dla niektórych produktów pochodzenia zwierzęcego wprowadzanych na rynek (Dz. U. Nr 122, poz. 850), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 lipca 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji i dla produktów z mięsa zwierząt łownych umieszczanych na rynku (Dz. U. Nr 169, poz. 1778 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji i dla produktów mięsnych oraz innych produktów pochodzenia zwierzęcego umieszczanych na rynku (Dz. U. Nr 160, poz. 1673 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji świeżego mięsa produktów bydła, świń, owiec, kóz produktów domowych zwierząt jednokopytnych, umieszczanych na rynku (Dz. U. Nr 158, poz. 1655 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji mięsa drobiowego (Dz. U. Nr 156, poz. 1636 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 czerwca 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych przy produkcji i dla produktów z mięsa króliczego i z mięsa zwierząt łownych utrzymywanych na fermach umieszczanych na rynku (Dz. U. Nr 148, poz. 1559 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie wymagań weterynaryjnych dla mięsa mielonego i surowych wyrobów mięsnych (Dz. U. Nr 132, poz. 1419 z późn. zm.).

9. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 118 zakłada zarówno umyślność, jak i nieumyślność.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 118 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

11. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 118, sąd może orzec przepadek mięsa, chociażby nie stanowiło własności sprawcy wykroczenia (art. 118 § 3).

12. Wszystkie wyżej wymienione ustawy zawierają przepisy karne. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w art. 96 ust. 1 przewiduje odpowiedzialność karną tego, kto produkuje lub wprowadza do obrotu środek spożywczy powszechnie spożywany szkodliwy dla życia lub zdrowia człowieka. Typem kwalifikowanym tego przestępstwa jest uczynienie sobie przez sprawcę z popełniania tego czynu stałego źródła dochodu oraz dopuszczenie się tego przestępstwa w stosunku do środków spożywczych o znacznej wartości. Złagodzoną formę odpowiedzialności karnej przewiduje się dla sprawcy działającego nieumyślnie.

Odpowiedzialność karna jest przewidziana także za produkowanie lub wprowadzanie do obrotu środka spożywczego zepsutego lub zafałszowanego (art. 97 ust. 1 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia). Jeżeli sprawca dopuszcza się tego przestępstwa w stosunku do środków spożywczych o znacznej wartości, podlega surowszej odpowiedzialności karnej.

Pojęcia "środek spożywczy szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka", "środek spożywczy zafałszowany" oraz "środek spożywczy zepsuty" są zdefiniowane w art. 3 ust. 3 pkt 44-46 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.

Dodatkowo ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w art. 103 ust. 1 przewiduje odpowiedzialność administracyjną wobec tego, kto m.in.:

1) nie przestrzega wymagań w zakresie znakowania środków spożywczych określonych w art. 27 ust. 4, art. 33 ust. 3 i 4 oraz art. 45-49, a także wymagań w tym zakresie określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 50 ust. 1 i art. 51 oraz na podstawie przepisów wymienionych w art. 50 ust. 2;

2) nie wycofuje z obrotu środka spożywczego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka, środka spożywczego zepsutego oraz środka spożywczego zafałszowanego wbrew decyzji organu urzędowej kontroli żywności;

3) utrudnia lub uniemożliwia przeprowadzenie urzędowej kontroli żywności.

W powyższych sytuacjach sprawca podlega karze pieniężnej w wysokości do trzydziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Kary pieniężne wymierza, w drodze decyzji, właściwy państwowy wojewódzki inspektor sanitarny.

13. Ustawa o produktach pochodzenia zwierzęcego, przewiduje odpowiedzialność karną, w razie poddawaniu ubojowi zwierząt poza rzeźnią, wbrew przepisom art. 17 tej ustawy (art. 25 ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego).

Natomiast, odpowiedzialność administracyjną przewiduje się wobec tego, kto:

1) prowadząc przedsiębiorstwo sektora spożywczego:

a) nie wykonuje obowiązków lub narusza wymagania:

- w zakresie dotyczącym produktów pochodzenia zwierzęcego, określone w rozporządzeniu nr 852/2004 lub w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie art. 14 ust. 2 tego rozporządzenia, lub

- określone w rozporządzeniu nr 853/2004 lub w przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie art. 12 ust. 2 tego rozporządzenia, lub

b) uniemożliwia lub utrudnia przeprowadzenie urzędowych kontroli w zakresie określonym w rozporządzeniu nr 854/2004 lub przepisach Unii Europejskiej wydanych w trybie art. 19 ust. 2 tego rozporządzenia;

2) prowadząc produkcję produktów pochodzenia zwierzęcego, powoduje zagrożenie dla zdrowia publicznego, nie zapewniając spełniania:

a) przez produkty pochodzenia zwierzęcego wprowadzane na rynek wymagań określonych dla tych produktów lub

b) wymagań weterynaryjnych określonych w ustawie lub przepisach wydanych na jej podstawie (art. 26 ustawy o produktach pochodzenia zwierzęcego).

Karę pieniężną do wysokości nieprzekraczającej trzydziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nakłada, w drodze decyzji administracyjnej, powiatowy lekarz weterynarii.

14. Ustawa o ochronie zwierząt, w art. 35 przewiduje odpowiedzialność tego, kto zabija, uśmierca zwierzę albo dokonuje uboju zwierzęcia z naruszeniem przepisów art. 6 ust. 1, art. 33 lub art. 34 ust. 1-4, albo znęca się nad nim w sposób określony w art. 6 ust. 2. Odpowiednio surowszej odpowiedzialności podlega sprawca, który dopuszczając się czynu z art. 35 ust. 1 działa ze szczególnym okrucieństwem (art. 35 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt).

W razie skazania za przestępstwo określone w art. 35 ust. 1 ustawy o ochronie zwierząt, sąd może orzec przepadek zwierzęcia, a w razie skazania za przestępstwo określone art. 35 w ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt, sąd orzeka przepadek zwierzęcia - jeżeli sprawca jest jego właścicielem.

Dodatkowo w razie skazania za przestępstwo określone w art. 35 ust. 1 lub 2 ustawy o ochronie zwierząt, sąd może orzec wobec sprawcy zakaz wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności lub wykonywania czynności wymagających zezwolenia, które są związane z wykorzystywaniem zwierząt lub oddziaływaniem na nie, a także może orzec przepadek narzędzi lub przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa oraz przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Również w razie skazania za przestępstwo określone w art. 35 ust. 1 lub 2 ustawy o ochronie zwierząt, sąd może orzec nawiązkę w wysokości od 25 zł do 2500 zł na cel związany z ochroną zwierząt, wskazany przez sąd.

15. Ustawa o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, zawiera także przepisy karne, z których wynika, że w myśl art. 77 odpowiedzialności karnej podlega ten, kto:

1) prowadząc działalność nadzorowaną, nie spełnia wymagań weterynaryjnych przewidzianych dla określonego rodzaju i zakresu tej działalności, powodując przez to zagrożenie epizootyczne lub epidemiczne lub niewłaściwą jakość zdrowotną produktów, albo prowadzi taką działalność bez stwierdzenia spełniania wymagań weterynaryjnych;

2) dokonuje handlu lub umieszcza na rynku zwierzęta, niejadalne produkty pochodzenia zwierzęcego lub uboczne produkty zwierzęce bez zachowania lub z naruszeniem wymagań weterynaryjnych obowiązujących w tym zakresie.

Artykuł 79 ust. 2 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, zakłada, z kolei odpowiedzialność karną tego, kto wbrew zakazowi:

1) utrzymuje w gospodarstwie zwierzęta akwakultury, w których organizmie znajdują się lub u których wykryto substancje wymienione w art. 64 ust. 1;

2) umieszcza na rynku lub dokonuje uboju zwierząt gospodarskich lub zwierząt dzikich utrzymywanych przez człowieka, jak zwierzęta gospodarskie, w których organizmach znajdują się lub u których wykryto substancje wymienione w art. 64 ust. 1;

3) umieszcza na rynku przeznaczone do spożycia przez ludzi zwierzęta akwakultury, którym były podawane substancje wymienione w art. 64 ust. 1, oraz przetworzone produkty pochodzące od tych zwierząt;

4) umieszcza na rynku i przetwarza mięso zwierząt, o których mowa w pkt 1 i 2.

W art. 80 ust. 5 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, ustawodawca uznał za przestępstwo zachowanie polegające na umieszczeniu na rynku mięsa lub innych produktów pochodzenia zwierzęcego w rozumieniu przepisów o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego, niezgodnie z przepisami art. 71 ust. 3 ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt.

Rozdział XIV

Wybrana literatura

I. Andrejew, Oceny prawne drobnej kradzieży, Pal. 1966, nr 1; J. Bafia, Ustawa o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno - administracyjnego, NP 1966, nr 11; J. Bafia, Wykroczenia powstałe z dotychczasowych występków, ZKA 1969, nr 5; A. Baszkowski, Glosa do postanowienia SN z dnia 29 września 2004 r., I KZP 21/04, Prok. i Prawo 2006, nr 7-8, s. 229; M. Bojarski, Glosa do uchwały SNz dnia 16 lutego 1994 r. (I KZP 39/93), WPP 1994, nr 3-4; L. Czapski, Glosa do wyroku SN z dnia 18 lutego 1998 r., II KKN 456/97, PS 1999, nr 6, s. 151; M. Derlatka, Glosa do uchwały SN z dnia 30 czerwca 2008 r., I KZP 10/08, Palestra 2009, nr 3-4; Z. Gostyński, Glosa do wyroku SN z dnia 18 października 1983 r., IV KR 211/83, NP 1984, nr 10; T. Grzegorczyk, Glosa do uchwały SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 15/97, OSP 1998, nr 4, poz. 69; T. Grzegorczyk, Glosa do uchwały SN z dnia 12 września 1986 r., U 7/86, NP 1988, nr 9, s. 119; A. Gubiński, Czy osoby prowadzące (urządzające) grę w trzy kary, trzy lusterka, trzy miasta itp. ponoszą odpowiedzialność z art. 61 prawa wykroczeń, czy też powinny być pociągane do odpowiedzialności karnej z art. 264 k.k., ZKA 1965, nr 3; A. Gubiński, Oceny prawne niszczenia mienia, ZW 1972, nr 1; A. Gubiński, W kwestii rozgraniczenia niektórych kategorii wykroczeń i przestępstw, ZW 1972, nr 2; A. Gubiński, Artykuł 121 kodeksu wykroczeń, ZW 1974, nr 4-5; A. Gubiński, Konsekwencje błędnej decyzji sądu (występek z art. 213 § 2 k.k. czy wykroczenie z art. 120 § 1 k.w.), ZW 1986, nr 3; A. Gubiński, Glosa do uchwały SN z dnia 16 lutego 1994 r., I KZP 39/93, PiP 1994, z. 4; A. Gubiński, Paserstwo, ZKA 1968, nr 5; A. Gubiński, Z. Welfeld, Drobne paserstwo w świetle badań w sądach i kolegiach do spraw wykroczeń, Studia Prawnicze 1975, nr 45; A. Gubiński, Z. Welfeld, Oceny spraw o drobne kradzieże umorzonych z mocy art. 27 k.k. i art. 26 § 1 k.k., PiP 1976, z. 8-9; W. Gutekunst, Przestępstwo wyrębu drzewa w aspekcie ochrony środowiska ludzkiego, RPEiS 1976, nr 4; K. Indecki, Glosa do uchwały SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 15/97, OSP 1998, nr 10, poz.174; K. Indecki, Glosa do uchwały SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 15/97, Prok. i Prawo 1998, nr 11-12, s. 87; L. Jancewicz, L.A. Niewiński, Tak zwane czyny "przepołowione", WPP 2005, nr 2; K. Januczukowicz, Glosa do wyroku SN z dnia 6 października 1986 r., Rw 721/86, NP 1988, nr 10-12, s. 251; L. Jarzębski, Kradzież drzewa z lasu, ZKA 1966, nr 5; P. Kardas, Glosa do postanowienia SN z dnia 18 czerwca 1996 r., I KZP 5/96, Pal.1997, nr 5-6, s. 271; A. Kondracki, Drobne kradzieże leśne, SMO 1964, nr 3-4; T. L. Krawczyk, Iter delicti kradzieży w supermarkecie (studium przypadku), Pal. 2004, nr 11-12; M. Kulik, Z prawnokarnej problematyki graffiti , Prok. i Prawo 2001, nr 2; M. Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, Lublin 2005; B. Kurzępa, Glosa do wyroku SN z dnia 6 października 1986 r., Rw 721/86, NP 1989, nr 2-3, s. 241; S. Łagodziński, Ustawowe znamiona kradzieży, PiP 1980, z. 8-9; W. Marcinkowski, Kilka zagadnień z obszarów wspólnych przestępstw i wykroczeń, Prokurator 2001, nr 2-3; A. Marek, A. Peczeniuk, E. Pływaczewski, Kradzież i paserstwo mienia prywatnego, Warszawa 1985; Z. Młynarczyk, Glosa do wyroku SN z dnia 18 października 1983r., IV KR 211/83, PiP 1984, z. 12, s. 148; D. Mucha, Kilka uwag o paserstwie nieumyślnym, WPP 2002, nr 1; J. Muszyński, Glosa do uchwały SN z dnia 2 lipca 1971 r., U 4/71 , OSP 1972, nr 11, poz. 214; K. Otłowski, Kradzież kieszonkowa - wykroczeniem, czy występkiem, PP 1975, nr 11-12;E. Pływaczewski, Z problematyki rozgraniczenia wykroczeń i przestępstw (Kilka uwag na tle paserstwa), ZW 1986, nr 1; H. Popławski, Problem granic przestępstwa i wykroczenia , NP 1973, nr 9; J. Potulski, Glosa do postanowienia SN z dnia 17 grudnia2003 r., V KK 222/03, Gdańskie Studia Prawnicze - Przegląd Orzecznictwa 2005, nr 3, poz. 15; J. Przybylska, Wykroczenia przeciwko interesom konsumentów oraz przeciwko mieniu w orzecznictwie kolegiów w woj. kaliskim, ZW 1984 r., nr 6; T. Pudo, Glosa do postawienia SN z dnia 29 września 2004 r., I KZP 21/04, Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych 2006, nr 1, s. 241;W. Radecki; M. Rogalski, Glosa do postanowienia SN z dnia 29 września 2004 r., I KZP 21/04, Prok. i Prawo 2006, nr 7-8, s. 223; J. Satko, Glosa do uchwały SN z dnia 16 lutego 1994 r., I KZP 39/93, Pal. 1994, nr 11, s. 169; T. Sikorska, Kto kradnie lub przywłaszcza sobie mienie , ZW 1978, nr 4-5; O. Sitarz, Kilka refleksji na temat likwidacji tzw. czynów przepołowionych, Prok. i Prawo 2006, nr 11; J. Skrzypczak, Glosa do postanowienia SN zdnia 29 września 2004 r., I KZP 21/04, Pal. 2005, nr 1-2, s. 284; J. Skupiński, Przekazanie niektórych drobnych przestępstw do orzecznictwa karno-administracyjnego, PiP1967, z. 1; R.A. Stefański, Przegląd uchwał Izby Karnej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego materialnego za 1996 r., WPP 1997, nr 1, s. 84; R.A. Stefański, Przegląd uchwał Izby Karnej oraz Wojskowej Sądu Najwyższego w zakresie prawa karnego materialnego, prawa karnego wykonawczego, prawa karnego skarbowego i prawa wykroczeń za 2004 r., WPP 2005, nr 1, s. 88; R.A. Stefański, Gra w "trzy kary"; przestępstwo czy wykroczenie, PiP 1995, z. 3; J. Szumski, Polityka karania wobec sprawców drobnych kradzieży (w świetle badań aktowych w Warszawie), Wrocław-Warszawa 1996; R. Szarek, Glosa do uchwały SN z dnia 19 października 1972 r., VI KZP 41/72, OSP 1974, nr 1, poz. 10; B. Szyprowski, Czyny przepołowione - problemy praktyczne, Prokurator 2006, nr 1; I. Śmietanka, Szalbierstwo, ZKA 1970, nr 3; A.R. Światłowski, Glosa do uchwały SN z dnia 16 lutego 1994 r., I KZP 39/93, Pal. 1995, nr 1-2, s. 223; B. Świątkiewicz, Glosa do wyroku SN z dnia 19 września 1978 r., III KR 136/78, PiP 1980, z. 11, s. 147; W. Tomczyk, Praktyczne problemy z pogranicza prawa dotyczącego wykroczeń i prawa karnego, ZW 1972, nr 1; A. Tralka, Wykroczenia przeciwko mieniu w orzecznictwie rzeszowskiego kolegium, ZW 1985, nr 6; Z Welfeld, W. Winawer, Orzecznictwo sądowe i kolegiów do spraw wykroczeń w sprawach o szalbierstwo, PiP 1974, z. 5; D. Wysocki, Kradzież szczególnie zuchwała w prawomocnym wyroku - przestępstwo czy wykroczenie, PS 2000, nr 4; A. Zoll, Glosa do uchwały SN z dnia 10 grudnia 1998 r., I KZP 22/98, OSP 1999, nr 5 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 119. Kradzież i przywłaszczenie

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 119 k.w. jest ochrona własności oraz posiadania rzeczy.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. polega na tym, że sprawca w przypadku kradzieży dokonuje zaboru (wyjmuje rzecz spod władztwa pokrzywdzonego) w celu przywłaszczenia, czyli objęcia władztwa nad rzeczą. Z kolei przywłaszczenie prowadzi do zmiany prawnego statusu rzeczy, czyli sprawca nie dokonuje żadnego zaboru rzeczy, ponieważ cudzą rzecz już posiada, natomiast traktuje rzecz jak swoją własność i swobodnie nią dysponuje. Wykroczenie z art. 119 k.w. zawiera konstrukcję tzw. czynu przepołowionego, która polega na tym, że czyn stanowi wykroczenie, o ile wartość wyrządzonej szkody nie przekracza kwoty 250 zł. Jeżeli wartość wyrządzonej szkody przekracza kwotę 250 zł, wówczas czyn stanowi przestępstwo kradzieży (art. 278 k.k.) lub przywłaszczenia (art. 284 k.k.). Zob. uw. 1 do art. 1 k.w.

3. Przepis art. 119 k.w. w swojej pierwotnej wersji przewidywał osobną odpowiedzialność za kradzież lub przywłaszczenie mienia społecznego i osobną za kradzież lub przywłaszczenie sobie innego mienia niż społeczne. Jednocześnie w razie dopuszczenia się kradzieży lub przywłaszczenia mienia społecznego obligatoryjnie orzekało się obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) treść art. 119 k.w. uległa zamianie na obecnie obowiązującą. Nowelizacja art. 119 k.w., a także kilku innych przepisów części szczególnej Kodeksu wykroczeń, polegała wyłącznie na wprowadzeniu - w miejsce odrębnych dotychczas unormowań - jednej podstawy odpowiedzialności za kradzież lub przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej, niezależnej od rodzaju własności mienia; post. SN z dnia 17 maja 2000 r., V KKN 132/00, OSN Prok. i Prawo 2001, nr 2, poz. 19 (Grzegorczyk, Nowela, s. 47-49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 108-109).

4. Przedmiotem czynności wykonawczej kradzieży oraz przywłaszczenia jest cudza rzecz ruchoma. W porównaniu do art. 284 k.k. przywłaszczenie na gruncie art. 119 § 1 k.w. nie obejmuje praw majątkowych (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny... , t. 2, s. 823-825). Zdaniem Sądu Najwyższego, cudze mienie ruchome to jest rzecz przedstawiająca wartość materialną i mogącą być w związku z tym przedmiotem obrotu (wyr. SN z dnia 1 lipca 1981 r., V KRN 122/81, OSNPG 1982, nr 1, poz. 4). Przedmiotem kradzieży lub przywłaszczenia może być tylko taka cudza rzecz ruchoma, której wartość nie przekracza kwoty 250 zł. Wartość mienia stanowiącego przedmiot czynu zabronionego winna być oceniana (liczona) w odniesieniu do czasu popełnienia tego czynu i czasu wyrokowania, a nie w odniesieniu do czasu orzekania w trybie art. 4 § 2 k.k. (post. SA w Lublinie z dnia 29 marca 1999 r., II AKz 117/98, Apel. - Lub. 1999, nr 2, poz. 16). Przedmiotem wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. musi być cudza rzecz, czyli rzecz, do której sprawca nie ma żadnych praw. W myśl art. 45 k.c. rzeczami są tylko przedmioty materialne, czyli są to materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione, że są traktowane jako dobra samoistne. Rzeczami nie są, np. człowiek, dobra niematerialne, części składowe rzeczy, zbiory rzeczy itd. (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 678-679). W rozumieniu Kodeksu wykroczeń rzeczą ruchomą lub przedmiotem jest także polski albo obcy pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce (art. 47 § 7 k.w.); zob. uwagi do art. 47 § 7 k.w. Rzeczy niczyje porzucone lub zgubione nie mogą stanowić przedmiotu kradzieży, z tym że rzeczy zgubione mogą być przedmiotem przywłaszczenia i wykroczenia niezawiadomienia o znalezieniu rzeczy z art. 125 k.w. (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 680). Rzecz będąca przedmiotem kradzieży lub przywłaszczenia musi mieć określoną wartość materialną, w przeciwnym bowiem razie, jeśli jest to rzecz niematerialna sprawca dopuszcza się czynu z art. 126 k.w. Rzeczą jest także zwierzę, zgodnie z art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.), jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą, jednakże w pozostałym zakresie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy. Zatem w obrocie gospodarczym oraz w zakresie prawnokarnej ochrony, zwierzę będzie traktowane jako rzecz. W przypadku zwierząt łownych przepis art. 119 k.w. jest wykluczony, ponieważ zwierzęta łowne stanowią samoistny przedmiot czynów zabronionych, o których mowa w art. 51-56 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.). W przypadku ryb, jeżeli sprawca przywłaszczy sobie złapaną przez siebie w warunkach określonych art. 27 i art. 27a ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) rybę, kwalifikacja prawna czynu powinna obejmować także art. 119 § 1 k.w., jeżeli wartość ryby (ryb) nie przekracza 250 zł (B. Michalski, Przestępstwa przeciwko mieniu. Rozdział XXXV Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 1999, s. 45-52). Gaz ziemny nie jest energią, o której mowa w art. 278 § 5 k.k., ale "cudzą rzeczą ruchomą", w rozumieniu § 1 art. 278 k.k. (wyr. SN z dnia 27 lutego 2008 r., V KK 397/07, OSNKW 2008, nr 8, poz. 60; odmiennie uch. SN z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 43/00, OSNKW 2001, nr 1-2, poz. 4). Zatem gaz ziemny może być przedmiotem kradzieży z art. 119 § 1 k.w., podobnie jak i nośnik energii wyodrębniony w rzecz ruchomą (post. SN z dnia 9 czerwca 2006 r., I KZP 14/06, OSNKW 2006, nr 7-8, poz. 67). Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli wartość drzewa nie przekracza kwoty 250 zł sprawcy winni ponieść odpowiedzialność z art. 119 § 1 k.w., jeżeli zaś wartość ta jest wyższa, odpowiedzialność za czyn określona została w art. 278 § 1 k.k. (post. SN z dnia 10 lutego 2004 r., V KK 358/03, OSNwSK-R 2004, nr 1, poz. 290). Należy zauważyć, że przedmiotem kradzieży z art. 119 § 1 nie może być drzewo, bowiem tego rodzaju kradzież penalizuje art. 120 § 1, o ile wartość drzewa nie przekracza 75 zł. Jeżeli jednak uprzednio wyrąbane lub powalone drzewo zostało przerobione na materiał budowlany lub inny materiał użytkowy, drzewo otrzymuje już inną postać (tj. drewna) i inną wartość, traci więc postać drzewa, o którym mowa w art. 120. W konsekwencji, jeżeli wyrąbane lub powalone drzewo zostało przed kradzieżą przerobione na materiał budowlany lub inny materiał użytkowy, to może stanowić przedmiot wykroczenia z art. 119 § 1 k.w., względnie przestępstwa z art. 278 § 1 lub 3 k.k. W takim razie dla rozgraniczenia przestępstwa od wykroczenia decydująca jest granica wartościowa wyrażona kwotą 250 zł (wyr. SN z dnia 3 września 2009 r., V KK 171/09, OSNKW 2010, nr 2, poz. 16).

O tym, czy konkretne działanie sprawcy kradzieży wyczerpuje ustawowe znamiona wykroczenia, czy też stanowi przestępstwo, decyduje łączna wartość mienia zagarniętego przez sprawcę w ramach jednego czynu, a nie wartość poszczególnych jednostkowych składników tego mienia. Skoro bowiem jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo (art. 10 § 1 k.k.), a więc jest niepodzielny, to tym samym brak podstaw do wyodrębnienia z niego jednostkowych czynności wykonawczych, polegających na kradzieży poszczególnych przedmiotów i odrębnego osądu tych czynności (wyr. SN z dnia 26 czerwca 1987 r., WRN 15/87, OSNKW 1988, nr 1, poz. 7). Konsekwencją zmiany ustaleń faktycznych, polegającą m.in. na przyjęciu wartości przywłaszczonego mienia poniżej 250 zł, powinno być przypisanie oskarżonemu wykroczenia z art. 119 § 1 k.w., a nie przestępstwa z art. 284 § 2 k.k. (wyr. SN z dnia 2 lipca 2003 r., III KK 197/03, OSN Prok. i Prawo 2004, nr 1, poz. 12; podobnie wyr. SN z dnia 3 października 2002 r., IV KK 112/02, LEX nr 437364). Zabór z lasu państwowego wyrąbanych gałęzi (tzw. stroiszu) stanowi wykroczenie przewidziane w art. 148 § 1 k.w., niezależnie od wartości zabranego mienia; zob. uw. 10 do art. 148 § 1 k.w. (uch. SN z dnia 29 sierpnia 1989 r., V KZP 17/89, OSNKW 1989, nr 7-12, poz. 51). Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. jest każde cudze mienie ruchome, osiągające wartość od 1 gr do 250 zł, stąd też nawet zabór wafelka o wartości 0,69 gr stanowi wykroczenie z art. 119 § 1 k.w. Zdaniem Sądu Najwyższego, zawarty w art. 47 § 6 katalog okoliczności istotnych dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu nakazuje przyjąć, że relewantne dla takiej oceny są okoliczności związane bezpośrednio tylko z czynem, a nie z osobą sprawcy. Jest oczywiste, że ustalenie braku społecznej szkodliwości (podobnie jak ustalenie jej w stopniu znikomym) dotyczy zawsze czynu, który wyczerpuje ustawowe znamiona dyspozycji normy sankcjonowanej. Ustalenie takie możliwe jest jedynie w rezultacie stwierdzenia takich cech konkretnego czynu, które ujawniają tak dalece odbiegające od założonego przez ustawodawcę wzorca czynu zabronionego, że nie pozwalają przyjąć, iż czyn ten jest społecznie szkodliwy, a więc karygodny. Wymaga w tym miejscu podkreślenia fakt, iż przedmiotem oceny stosującego prawo może być jedynie konkretny czyn, a więc przykładowo konkretna kradzież - a nie typ zachowania, a więc kradzież w ogóle. Wskazanie na samą tylko wartość mienia, przy jednoczesnym uznaniu, że inne okoliczności nie mają wpływu na ocenę społecznej szkodliwości, oznaczałoby wprowadzenie do art. 119 § 1 ograniczenia, jakiego on nie zawiera. Ograniczenie to polegałoby na wyłączeniu odpowiedzialności karnej poprzez ingerencję stosującego prawo w aksjologiczne założenia ustawodawcy i wyznaczone przez niego normatywne granice zakazu wyrażonego znamionami typu czynu zabronionego. Stanowiłoby o uznaniu - wbrew treści normy - że jeżeli przedmiotem kradzieży jest mienie wskazanej (i niższej) wartości, to sprawca nie popełnia wykroczenia. Oznaczałoby to również - nolens volens - wyrażenie przyzwolenia, a co najmniej obojętności prawa na drobne kradzieże. Wyrażona w ten sposób negatywna ocena normy prawnej (a nie ocena czynu), która - zdaniem sądu - sankcjonować powinna jako kradzież nie każde zachowanie polegające na zaborze cudzego mienia, a więc niezależnie od jego wartości, lecz takie tylko, które zwraca się przeciwko mieniu o wartości wyższej od minimalnej ustalonej przez ustawodawcę, byłaby zawsze uogólnieniem wykraczającym poza granice uprawnień stosującego prawo (post. SN z dnia 17 grudnia 2003 r., V KK 222/03, OSNwSK-R 2003, poz. 2730, s. 999-1003); zob. jednak uwagi do art. 1. Należy podnieść, że w postanowieniu SN z dnia 17 grudnia 2003 r. wskazano na możliwość braku w danym czynie szkodliwości społecznej, ale nie wyłącznie w oparciu o wartość tego przedmiotu, lecz na podstawie wszystkich okoliczności uwzględnianych przy ocenie tej szkodliwości (zob. uwagi do art. 47 § 6).

5. Różnica między kradzieżą a przywłaszczeniem polega na tym, że sprawca kradzieży zabiera z posiadania innej osoby cudze mienie ruchome w celu przywłaszczenia, natomiast sprawca przywłaszczenia, przywłaszcza sobie cudze mienie ruchome, które nie zostało mu powierzone, jednakże znalazło się już w jego legalnym, nie bezprawnym, posiadaniu (wyr. SN z dnia 4 sierpnia 1978 r., Rw 285/78, OSNKW 1978, nr 10, poz. 118). Czynnością wykonawczą kradzieży jest zabór , czyli czynność polegająca na wyjęciu cudzej rzeczy z władztwa właściciela lub posiadacza i objęcia jej we własne władanie. Cechą zaboru jest to, że zabór mienia następuje bezprawnie, bez żadnej do tego podstawy i bez zgody właściciela lub osoby, od której mienie zabrano (wyr. SN z dnia 18 grudnia 1998 r., IV KKN 98/98, OSN Prok. i Prawo 1999, nr 7-8, poz. 5). Kradzież stanowi wykroczenie materialne (skutkowe), którego można się dopuścić tylko przez działanie . Przy kradzieży, działanie sprawcy należy uznać za ukończone z chwilą, gdy sprawca zawładnął rzeczą, objął ją w swoje posiadanie, bez względu na to, czy zdołał następnie zamiar rozporządzenia tą rzeczą jako swoją urzeczywistnić, czy nie (wyr. SN z dnia 21 stycznia 1985 r., II KR 311/84, OSNPG 1985, nr 8, poz. 110). Kradzież jest dokonana w chwili zaboru, tj. objęcia przedmiotu wykonawczego we władztwo sprawcy, i w związku z tym stopień utrwalenia władztwa nad tym mieniem, dalsze losy mienia oraz dalsze zamiary sprawcy względem mienia są obojętne z punktu widzenia oceny prawnej (wyr. SN z dnia 11 stycznia 1988 r., II KR 343/87, OSNKW 1988, nr 7-8, poz. 55).

Osoba, która jest współwłaścicielem mienia ruchomego, nie może dopuścić się jego zaboru w rozumieniu art. 119 § 1 k.w. Istota zaboru polega bowiem na wyjęciu spod władztwa dysponenta mienia ruchomego tegoż mienia wbrew jego woli. Dopuścić się go może osoba, która nie ma w ogóle prawa rzeczą rozporządzać. Tym właśnie różni się kradzież od przywłaszczenia, którego przedmiotem może być jedynie rzecz będąca w legalnym, a nie w bezprawnym posiadaniu sprawcy (wyr. SN z dnia 9 kwietnia 1997 r., III KKN 241/96, OSP 1998, nr 5, poz. 95). Kradzież rzeczy wchodzących w skład wspólnego majątku małżonków polega na wyjęciu tych rzeczy spod wspólnego władztwa i rozporządzeniu nimi jak własnymi wbrew woli współmałżonka i bez zamiaru zwrócenia (wyr. SA w Krakowie z dnia 30 grudnia 1999 r., II AKa 223/99, KZS 2000, nr 1, poz. 27). Do przypisania zaboru mienia wchodzącego w skład wspólnoty majątkowej małżeńskiej niezbędne jest ustalenie, że sprawca, zabierając samowolnie i sprzedając ruchomości należące do tej wspólnoty, miał zamiar powiększenia swojego majątku kosztem żony (wyr. SN z dnia 14 listopada 1972 r., V KRN 421/72, ONSKW 1973, nr 5, poz. 61). Jednakże w innym orzeczeniu SA w Krakowie doszedł do wniosku, że skoro oskarżony zabrał rzeczy z mieszkania zajmowanego wspólnie z żoną, by rozporządzić nimi jak mieniem stanowiącym jego wyłączną własność, a to sprzedać je po wyjęciu spod wspólnego władztwa, to przywłaszczył sobie cudzą rzecz ruchomą, a nie ukradł je w rozumieniu art. 119 § 1 k.w. (wyr. SA w Krakowie z dnia 14 sierpnia 2002 r., II AKa 1295/02, KZS 2002, nr 9, poz. 13). Konkubinat jest związkiem faktycznym, a nie prawnym. W czasie trwania tego związku nie powstaje żadna współwłasność, a instytucja zniesienia współwłasności nie istnieje. Oskarżony nie miał prawa zabierać pensji konkubiny, pieniędzy ofiarowanych dziecku. Dlatego za czyn swój ponosi odpowiedzialność w zależności od wartości zabranego mienia z art. 119 § 1 k.w. lub art. 278 § 1 k.k. (wyr. SN z dnia 23 listopada 1987 r., I KR 335/87, OSNPG 1988, nr 12, poz. 131). Mienie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest dla jej wspólników mieniem cudzym, zatem mienie spółki może stanowić przedmiot kradzieży przez wspólników tej spółki (uch. SN z dnia 20 maja 1993 r., I KZP 10/93, OSNKW 1993, nr 7-8, poz. 44; wyr. SA w Krakowie z dnia 20 kwietnia 2000 r., II AKa 32/00, KZS 2000, nr 6, poz. 26). Fakt, że "złodziej okrada złodzieja", nie wyłącza odpowiedzialności tego złodzieja, w każdym przypadku sprawca dokonuje zaboru cudzego dla niego mienia ruchomego celem przywłaszczenia (uch. SN z dnia 19 kwietnia 1977 r., VII KZP 3/77, OSNKW 1977, nr 6, poz. 54). Okoliczność, że przedmiotem zagarnięcia mienia są materiały wliczone w koszty budowy i pokryte przez inwestora, nie ma istotnego znaczenia dla odpowiedzialności sprawców, którzy działaniem swoim wyczerpują znamiona zagarnięcia i powodują uszczerbek w tym mieniu przez zabór materiałów stanowiących własność przedsiębiorstwa państwowego, w tym wypadku inwestora (wyr. SN z dnia 14 listopada 1980 r., II KR 341/80, OSNKW 1981, nr 4-5, poz. 23). Bezprawne przelanie gotówki z zamiarem jej zagarnięcia z konta rachunku oszczędnościowego opiewającego na nazwisko innej osoby na konto rachunku oszczędnościowego pozostającego w dyspozycji sprawcy stanowi zagarnięcie mienia już z chwilą tego przelewu. Natomiast sam fakt podjęcia przez sprawcę pieniędzy z konta będącego w jego dyspozycji świadczy o dysponowaniu przez sprawcę mieniem uprzednio już zagarniętym (wyr. SN z dnia 23 sierpnia 1984 r., I KR 193/84, OSNPG 1985, nr 5, poz. 72; B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 827).

6. Przywłaszczeniem jest bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie znajdującym się w posiadaniu sprawcy, cudzym mieniem ruchomym przez włączenie go do majątku swego lub innej osoby i powiększenie w ten sposób swojego lub innej osoby stanu posiadania. Nie wystarczy tu samo rozporządzenie cudzym mieniem jak własnym, lecz musi temu towarzyszyć tzw. animus rem sibi habendi, zamiar zatrzymania cudzego mienia ruchomego dla siebie lub dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu (wyr. SN z dnia 6 stycznia 1978 r., V KR 197/77, OSNPG 1978, nr 6, poz. 64). W przeciwieństwie do kradzieży sprawca przywłaszczenia nie zabiera cudzego mienia ruchomego w celu przywłaszczenia, lecz bezprawnie rozporządza cudzą rzeczą ruchomą, która znalazła się w jego legalnym, nie bezprawnym, posiadaniu. Dla oceny zachowania sprawcy mają więc znaczenie zarówno moment wejścia w posiadanie rzeczy, jak i moment rozporządzenia rzeczą (wyr. SN z dnia 4 stycznia 2006 r., IV KK 376/05, OSN Prok. i Prawo 2006, nr 6, poz. 16). Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy z tytułu przywłaszczenia bez znaczenia pozostaje fakt, czy przywłaszczył on sobie rzecz, która przypadkowo się u niego znalazła, czy też została mu powierzona. Nie budzi żadnych wątpliwości, zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie, że rzecz stanowiąca współwłasność jest dla każdego ze współwłaścicieli rzeczą cudzą. Tym samym działanie współwłaściciela może prowadzić do odpowiedzialności, jeżeli przybiera postać przywłaszczenia, co ma miejsce wówczas, gdy sprawca podejmuje działania wbrew woli pozostałych współwłaścicieli, czyniąc to w zamiarze włączenia przedmiotu współwłasności do swego majątku odrębnego lub przyjęcia do własnej, wyłącznej dyspozycji (wyr. SN z dnia 4 czerwca 1998 r., V KKN 220/97, OSN Prok. i Prawo 1999, nr 1, poz. 3).

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. obejmuje umyślność o zamiarze bezpośrednim i kierunkowym. Podmiotową cechą kradzieży jest bowiem zabór w celu przywłaszczenia, czyli chęć włączenia skradzionego mienia do majątku sprawcy lub postąpienia z nim jak z własnym, a więc czyn kierunkowy, co wskazuje na zamiar bezpośredni sprawcy (zob. wyr. SN z dnia 29 października 2001 r., III KKN 364/01, OSN Prok. i Prawo 2002, nr 3, poz. 14).

8. Podmiotem wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. może być każdy, jest to wykroczenie powszechne. Z tytułu popełnienia tego wykroczenia odpowiedzialność prawną ponoszą także nieletni w trybie art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.

9. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo do kradzieży oraz przywłaszczenia są karalne. Zob. uwagi do art. 11 i 14 k.w. W praktyce wątpliwości może budzić rozgraniczenie dokonania wykroczenia kradzieży a usiłowania przestępstwa kradzieży. Ów problem najczęściej pojawia się w ramach tzw. kradzieży kieszonkowej, ponieważ z reguły sprawca nie wie, jaką gotówkę ma pokrzywdzony w portfelu. Pogląd Sądu Najwyższego, stanowiący, że w tym przypadku przy kwalifikacji prawnej czynu bierze się pod uwagę po prostu wartość skradzionego mienia, jest trafny (wyr. SN z dnia 27 marca 1987 r., V KRN 59/87, OSNPG 1987, nr 10, poz. 113). Zamiarem złodzieja kieszonkowego jest z reguły ukraść jak najwięcej, tyle że na podstawie tego ogólnego zamiaru nie można komuś zarzucić usiłowania przestępstwa kradzieży i przy zaborze kwoty nieprzekraczającej 250 zł możliwe jest skazanie wyłącznie za wykroczenie kradzieży.

10. Jeżeli sprawca czynu określonego w art. 119 § 1 k.w. dopuścił się go na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego. Co do pojęcia "osoby najbliższej" zob. uwagi do art. 47 § 3.

11. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 119 § 1, można orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona.

12. W myśl art. 130 przepisu art. 119 nie stosuje się:

- jeżeli przedmiotem czynu jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe;

- jeżeli sprawca popełnia kradzież z włamaniem;

- jeżeli sprawca używa gwałtu na osobie albo grozi jego natychmiastowym użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia, a gdy chodzi o zabranie innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, także wtedy, gdy sprawca doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Zob. uwagi do art. 130.

Art. 120. Kradzież drzewa

1. Ogólnym przedmiotem ochrony jest las, który stanowi określony kompleks roślinności z dużym udziałem drzew rosnących w zwarciu wraz ze światem zwierzęcym i różnymi czynnikami przyrody nieożywionej oraz związkami, które między nimi występują. Indywidualnym przedmiotem ochrony jest drzewo, jako rzecz mająca określoną wartość, związana z prawem własności bądź posiadania.

2. Strona przedmiotowa została ujęta alternatywnie jako wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia albo kradzież lub przywłaszczenie sobie z lasu drzewa powalonego lub wyrąbanego.

3. W myśl art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.), lasem jest grunt:

1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

a) przeznaczony do produkcji leśnej lub

b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo

c) wpisany do rejestru zabytków;

2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne.

Lasami stanowiącymi własność Skarbu państwa zarządza Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, nie dotyczy to jednak lasów będących w zarządzie parków narodowych, wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz będących w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów (art. 4 ustawy o lasach). Pod pojęciem właściciela lasu cytowana ustawa rozumie w art. 6 ust. 1 pkt 3 osobę fizyczną lub prawną będącą właścicielem albo użytkownikiem wieczystym lasu oraz osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej będącą posiadaczem samoistnym, użytkownikiem, zarządcą lub dzierżawcą lasu.

4. Czynność wykonawcza sprawcy polega na wyrębie drzewa w lesie, czyli odłączeniu go od podłoża w sensie odcięcia od korzeni albo wyrwania bądź wykopania z korzeniami. Efektem finalnym, do którego dąży sprawca, jest powalenie drzewa, choć czyn popełniony jest z chwilą rozpoczęcia wyrębu (B. Michalski, Przestępstwa przeciwko... , s. 253-254; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 409; B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 925; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 674-675). Zdaniem Sądu Najwyższego, wyrąb, niszczenie, uszkodzenie lub karczowanie w lesie nienależącym do sprawcy albo zabór z takiego lasu mienia wymienionego w art. 148 k.w. stanowi wykroczenie przewidziane w tym przepisie, bez względu na wartość mienia (zob. uch. SN z dnia 19 sierpnia 1993 r., I KZP 17/93, OSNKW 1993, nr 9-10, poz. 54). Wartość drzewa ustala się na podstawie cen rynkowych obowiązujących w momencie powalenia lub wyrąbania drzewa.

Drugą możliwą czynnością wykonawczą jest kradzież lub przywłaszczenie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego. Zatem sprawca wykorzystuje fakt, że drzewo jest już wyrąbane lub powalone przez kogoś innego, z reguły przez właściciela, albo w wyniku działania sił przyrody. Co do pojęcia "kradzież" i "przywłaszczenie" zob. uwagi do art. 119.

Wartość przedmiotu czynności wykonawczej, czyli drzewa z lasu nie może przekraczać kwoty 75 zł, powyżej tej sumy sprawca swoim zachowaniem wypełnia znamiona przestępstwa z art. 290 k.k.

Zdaniem Sądu Najwyższego - i słusznie - pojęcie "drzewa", o którym mowa w art. 290 § 2 k.k. oraz w art. 120 k.w., dotyczy drzewa w stanie surowym, tj. takim, w jakim pozostało w lesie po wyrąbaniu lub powaleniu. W razie przerobienia takiego wyrąbanego lub powalonego drzewa na materiał budowlany lub inny materiał użytkowy, drzewo otrzymało już inną postać (np. drewna) i inną wartość, traci postać drzewa, o którym mowa w wymienionych przepisach. Wyrąbane lub powalone drzewo, jeżeli przed kradzieżą zostało przerobione na materiał budowlany lub inny użytkowy, może stanowić przedmiot czynności wykonawczej w typie wykroczenia określonego w art. 119 § 1 k.w. albo typie przestępstwa określonym w art. 278 § 1 lub 3 k.k. (wyr. SN z dnia 3 września 2009 r., V KK 171/09, OSNKW 2010, nr 2, poz. 16).

Czyn polegający na wyrębie gałęzi, korzeni lub krzewów albo karczowaniu pniaków, w tym zabór ich z lasu stanowi wykroczenie z art. 148 k.w.; zob. uwagi do art. 148 k.w.

Miejscem popełnienia czynu jest las. Kradzież lub przywłaszczenie drzewa, które nie znajduje się na terenie lasu, będzie stanowiło zwykłą kradzież lub przywłaszczenie w zależności od wysokości wartości drzewa do 250 zł - art. 119 k.w., powyżej kwoty 250 zł - kradzież z art. 278 k.k. lub przywłaszczenie z art. 284 k.k.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. obejmuje umyślność w zamiarze bezpośrednim i kierunkowym, jeśli sprawca dopuszcza się wyrębu w celu przywłaszczenia. A więc jeszcze przed rozpoczęciem czynności wykonawczych sprawca miał zamysł wyrąbania drzewa w celu jego przywłaszczenia. Również umyślnością z zamiarem bezpośrednim i kierunkowym jest objęta kradzież lub przywłaszczenie sobie z lasu drzewa wyrąbanego lub powalonego.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 120 § 1 k.w. może być każdy; jest to wykroczenie powszechne. Sprawcą tego wykroczenia nie może być właściciel lasu, z tym że może on dopuścić się czynu, o którym mowa w art. 156 k.w. Zob. uwagi do art. 156.

7. Usiłowanie oraz podżeganie i pomocnictwo są karalne. Jeśli chodzi o rozróżnienie między dokonaniem wykroczenia z art. 120 k.w. a usiłowaniem przestępstwa z art. 290 k.k., należy przyjąć, że elementem przesądzającym jest wartość drzew fizycznie wyrąbanych lub powalonych, a nie to, ile sprawca miał zamiar drzew wyrwać lub powalić, chyba że sprawca swój zamiar ujawni organom ścigania.

8. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 120 § 1 orzeka się (obligatoryjnie) nawiązkę w wysokości podwójnej wartości wyrąbanego, ukradzionego lub przywłaszczonego drzewa, a ponadto, jeżeli ukradzione lub przywłaszczone drzewo nie zostało odebrane, orzeka się obowiązek zapłaty jego równowartości. Przewidziany w art. 120 § 3 k.w. obowiązek odnosi się do każdego ze sprawców (wyr. SN z dnia 13 lutego 1984 r., III KR 272/83, OSNKW 1984, nr 9-10, poz. 93). Obowiązek ten odnosi się również do każdego z pomocników i podżegaczy (uch. SN z dnia 20 listopada 1996 r., I KZP 30/96, OSNKW 1997, nr 1-2, poz. 4).

9. W myśl art. 130 k.w. przepisu art. 120 k.w. nie stosuje się m.in., jeżeli sprawca używa gwałtu na osobie albo grozi jego natychmiastowym użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia, a gdy chodzi o zabranie innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, także wtedy, gdy sprawca doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Zob. uwagi do art. 130.

Art. 121. Szalbierstwo

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona należności, które przysługują z tytułu prowadzenia określonej działalności lub świadczenia określonych usług.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 121 k.w. obejmuje dwie postacie szalbierstwa. Pierwsza - zakłada, że sprawca pomimo nieuiszczenia dwukrotnie nałożonej na niego kary pieniężnej określonej w taryfie, po raz trzeci w ciągu roku bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza przejazd koleją lub innym środkiem lokomocji. Druga postać szalbierstwa polega na tym, że sprawca bez zamiaru uiszczenia należności wyłudza pożywienie lub napój w zakładzie żywienia zbiorowego, przejazd środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie, wstęp na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działanie automatu lub inne podobne świadczenie, o którym wie, że jest płatne.

Szalbierstwo jest szczególnym rodzajem oszustwa i charakteryzuje się działaniem polegającym na wykorzystaniu podstępnie wytworzonej sytuacji. Przedmiotem szalbierstwa jest cudze dobro majątkowe, a sprawca jest świadom, że świadczenie jest płatne z reguły bezzwłocznie, bądź przy wyrażeniu woli skorzystania z niego, np. kupno biletu na imprezę, bądź to po skorzystaniu z tego świadczenia, np. konsumpcji pożywienia. Przy szalbierstwie sprawca wykorzystuje nieświadomość pokrzywdzonego, a wolą sprawcy jest bezpłatne skorzystanie ze świadczenia (wykonywanego przez pokrzywdzonego) przy świadomości, że usługa ta jest płatna. Kryterium rozgraniczającym przestępstwo oszustwa i wykroczenie szalbierstwa jest istnienie umowy między stronami determinującej uznanie, że przedmiotem działania jest mienie w rozumieniu art. 286 § 1 k.k., a nie świadczenie wymienione w art. 121 § 2 k.w. (wyr. SN z dnia 19 lipca 2006 r., III KK 19/06, Biuletyn Prawa Karnego 2006, nr 8, s. 9-12; pogląd odmienny - wyr. SA w Lublinie z dnia 11 lipca 2000 r., II AKa 101/00, OSN Prok. i Prawo 2001, nr 9, poz. 19).

3. Zasady przewozu osób i rzeczy, wykonywany odpłatnie na podstawie umowy, przez uprawnionych do tego przewoźników z wyjątkiem transportu morskiego, lotniczego i konnego reguluje ustawa z dnia 15 listopada 1985 r. - Prawo przewozowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 z późn. zm.).

W myśl art. 16 ustawy - Prawo przewozowe, umowę przewozu zawiera się przez nabycie biletu na przejazd lub spełnienie innych określonych przez przewoźnika warunków dostępu do środka transportowego, a w razie ich nieustalenia - przez samo zajęcie miejsca w środku transportowym. W bilecie na przejazd określa się wysokość należności za przejazd oraz dane potrzebne do ustalenia zakresu uprawnień podróżnego.

Przewoźnik jest obowiązany podać do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, ustalone lub stosowane przez niego taryfy lub cenniki. Przewoźnik zapewnia zainteresowanym bezpłatny wgląd do obowiązujących go przepisów przewozowych (art. 11 ustawy - Prawo przewozowe).

Artykuł 15 ustawy - Prawo przewozowe, zakłada, że:

- podróżny jest obowiązany do przestrzegania przepisów porządkowych obowiązujących w transporcie (ust. 1);

- osoby zagrażające bezpieczeństwu lub porządkowi w transporcie mogą być niedopuszczone do przewozu lub usunięte ze środka transportowego (ust. 2);

- osoby uciążliwe dla podróżnych lub odmawiające zapłacenia należności za przewóz mogą być usunięte ze środka transportowego, chyba że naruszałoby to zasady współżycia społecznego (ust. 3);

- minister właściwy do spraw transportu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej może określić, w drodze rozporządzenia, przepisy porządkowe związane z przewozem osób i bagażu środkami transportu publicznego, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6 (ust. 4);

- w odniesieniu do gminnego transportu zbiorowego oraz przewozów osób i bagażu taksówkami przepisy porządkowe określa rada gminy, a na terenie miasta stołecznego Warszawy - Rada miasta stołecznego Warszawy (ust. 5);

- w odniesieniu do powiatowego transportu zbiorowego przepisy porządkowe określa rada powiatu, a w odniesieniu do wojewódzkiego transportu zbiorowego - sejmik województwa (ust. 6).

Artykuł 33a ust. 1 ustawy - Prawo przewozowe, przewiduje, że przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona, legitymując się identyfikatorem umieszczonym w widocznym miejscu, może dokonywać kontroli dokumentów przewozu osób lub bagażu.

W razie stwierdzenia braku odpowiedniego dokumentu przewozu przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona pobierają właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawiają wezwanie do zapłaty (art. 33a ust. 3 ustawy - Prawo przewozowe).

W razie stwierdzenia braku ważnego dokumentu poświadczającego uprawnienie do bezpłatnego albo ulgowego przejazdu przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona pobierają właściwą należność za przewóz i opłatę dodatkową albo wystawiają wezwanie do zapłaty. Pobrana należność za przewóz i opłata dodatkowa, po uiszczeniu opłaty manipulacyjnej odpowiadającej kosztom poniesionym przez przewoźnika, podlegają zwrotowi, a w przypadku wezwania do zapłaty - umorzeniu, w przypadku udokumentowania przez podróżnego, nie później niż w terminie 7 dni od dnia przewozu, uprawnień do bezpłatnego lub ulgowego przejazdu (art. 33a ust. 3a ustawy - Prawo przewozowe).

W razie posiadania przez podróżnego ważnego dokumentu przewozu, którego nie miał podczas przejazdu, do zwrotu i umarzania należności za przewóz i opłaty dodatkowej stosuje się przepis art. 33a ust. 3a zdanie drugie ustawy - Prawo przewozowe (art. 33a ust. 3b ustawy - Prawo przewozowe).

Przewoźnik może określić w regulaminie przewozu lub taryfie obniżenie wysokości opłaty dodatkowej w razie natychmiastowego jej uiszczenia lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu do zapłaty (art. 33a ust. 3c ustawy - Prawo przewozowe).

Przewoźnik lub osoba przez niego upoważniona ma prawo:

1) w razie odmowy zapłacenia należności - żądać okazania dokumentu umożliwiającego stwierdzenie tożsamości podróżnego;

2) w razie odmowy zapłacenia należności i niemożności ustalenia tożsamości podróżnego - zwrócić się do funkcjonariusza Policji i innych organów porządkowych, które mają, zgodnie z przepisami prawa, uprawnienia do ustalania tożsamości osób, o podjęcie czynności zmierzających do ustalenia tożsamości podróżnego;

3) w razie uzasadnionego podejrzenia, że dokument przewozu albo dokument uprawniający do przejazdu bezpłatnego lub ulgowego jest podrobiony lub przerobiony - zatrzymać dokument za pokwitowaniem oraz przesłać go prokuratorowi lub Policji, z powiadomieniem wystawcy dokumentu (art. 33a ust. 4 ustawy - Prawo przewozowe).

Sposób ustalania wysokości opłat dodatkowych wynikających z przewozu jest uregulowany w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 20 stycznia 2005 r. w sprawie sposobu ustalania wysokości opłat dodatkowych z tytułu przewozu osób, zabranych ze sobą do przewozu rzeczy i zwierząt oraz wysokości opłaty manipulacyjnej (Dz. U. Nr 14, poz. 117). W odniesieniu do transportu zbiorowego, gminnego, powiatowego i wojewódzkiego, przepisy, w zakresie sposobu ustalania wysokości opłat dodatkowych z tytułu przewozu osób, zabranych ze sobą do przewozu rzeczy i zwierząt oraz wysokości opłaty manipulacyjnej, określają odpowiednio rada gminy, rada powiatu albo sejmik województwa, a w mieście stołecznym Warszawie - Rada miasta stołecznego Warszawy (art. 34a ust. 2 ustawy - Prawo przewozowe).

Dodatkowe, szczegółowe zasady związane z przewozem wynikają także z ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 100, poz. 696 z późn. zm.), ustawy z dnia 18 września 2001 r. - Kodeks morski (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 217, poz. 1689), ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 125, poz. 874 z późn. zm.), ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.), ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 857 z późn. zm.).

4. Szalbierstwa w postaci przewidzianej w art. 121 § 1 k.w., a więc wyłudzenia przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji, np. MPK, PKS, może się dopuścić tylko ten sprawca, który uprzednio, dwukrotnie był już ukarany karą pieniężną określoną w taryfie, której nie uiścił i po raz trzeci w ciągu roku bez zamiaru uiszczenia należności wyłudził przejazd (wyr. SN z dnia 6 lipca 1995 r., III KRN 56/95, OSN Prok. i Prawo 1995, nr 11-12, poz. 13). Szalbierstwa w tej postaci nie można się dopuścić w odniesieniu do tych środków transportu, za przejazd którymi bez opłaty nie grozi kara pieniężna, np. za wyłudzenie przejazdu taksówką, bowiem w takim przypadku odpowiedzialność sprawcy kształtuje się na podstawie art. 121 § 2 k.w.

Wskazany w art. 121 § 1 k.w. okres, tj. rok, obejmuje 12 miesięcy licząc od pierwszego zdarzenia i nie należy utożsamiać go z rokiem kalendarzowym (Bafia i in., Kodeks, s. 291; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 411). Nie ma wykroczenia, o którym mowa w art. 121 § 1 k.w., jeżeli sprawca uiści nałożoną na niego karę pieniężną z tytułu wyłudzonego przejazdu. Stylizacja przepisu art. 121 § 1 k.w. wskazuje na to, że wyłudzenie przejazdu wchodzi w rachubę, jeżeli sprawca chce skorzystać z przejazdu bez zamiaru uiszczenia należności. Nie ma takiego zamiaru osoba, która np. zgubiła bilet, nie zdążyła kupić, z tym że poinformowała o tym konduktora. Wyłudzenie przez sprawcę przejazdu środkiem publicznej lub prywatnej lokomocji dotyczy przejazdu osoby fizycznej (art. 121 § 1 i 2 k.w.).

5. Druga postać szalbierstwa, ujęta w art. 121 § 2 k.w. sprowadza się do jednokrotnego wyłudzenia pożywienia lub napoju w zakładzie żywienia zbiorowego, przejazdu środkiem lokomocji należącym do przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie, wstępu na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działania automatu lub innego podobnego świadczenia, o którym sprawca wie, że jest płatne. Zdaniem Sądu Najwyższego wyłudzenie przejazdu taksówką jest wykroczeniem z art. 121 § 2 k.w., bez względu na wysokość wyrządzonej tym czynem szkody (zob. uch. SN z dnia 29 lipca 1971 r., VI KZP 17/71, OSNKW 1971, nr 10, poz. 145 i uch. SN z dnia 24 stycznia 1973 r., VI KZP 69/72, OSNKW 1973, nr 4, poz. 42). Z kolei, jeśli chodzi o "inne podobne świadczenie", to z orzecznictwa wynika, że niewywiązywanie się z zobowiązania zapłaty wynagrodzenia za zamówione dzieło (art. 627 k.c.) nie stanowi wyłudzenia "innego podobnego świadczenia" w rozumieniu art. 121 § 2 k.w. Takie zachowanie może stanowić oszustwo - art. 286 k.k. (wyżej wymieniona, uch. SN z dnia 24 stycznia 1973 r.). Również wyłudzenie mieszkania w hotelu bez zamiaru uiszczenia należności nie jest wyłudzeniem innego podobnego świadczenia, o którym stanowi art. 121 § 2 k.w. (uch. SN z dnia 23 listopada 1972 r., VI KZP 49/72, OSNKW 1973, nr 2-3, poz. 27; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 412; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 677). Natomiast innym podobnym świadczeniem, o którym mowa w art. 121 § 2 k.w., jest płatna usługa polegająca na podłączeniu odbiornika telewizyjnego do systemu zbiorowego odbioru (sieci kablowej) i na udostępnieniu programów (post. SN z dnia 29 września 2004 r., I KZP 21/04, OSNKW 2004, nr 9, poz. 90 i post. SN z dnia 29 września 2004 r., I KZP 22/04, OSNwSK-R 2004, nr 1, poz. 1691).

Z analizy sytuacji wymienionych w przepisie art. 121 § 2 k.w. w powiązaniu ze znamieniem czasownikowym "wyłudza" wynika, że ustawodawcy chodziło o przeniesienie do kategorii wykroczeń jedynie grupy drobnych zachowań, polegających na skorzystaniu ze świadczeń udostępnianych jako usługi jednorazowe i opłacanych w drodze uiszczenia ceny, np. posiłku, napoju, nabycia biletu wstępu lub przejazdu, żetonu uruchamiającego automat itp. Przekonuje o tym dobór sytuacji faktycznych zamieszczonych w katalogu znajdującym się w dyspozycji art. 121 § 1 i 2 k.w. Ich cechą wspólną jest też powinność uiszczenia opłaty z góry lub najpóźniej - niezwłocznie po skorzystaniu ze świadczenia (wyr. SN z dnia 19 lipca 2006 r., III KK 19/06, Biuletyn Prawa Karnego 2006, nr 8, s. 9-12).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 121 § 1 i 2 k.w. przewiduje umyślność w zamiarze bezpośrednim.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 121 § 1 i 2 k.w. może być każdy - jest to wykroczenie powszechne.

8. W razie popełnienia wykroczenia z art. 121 § 2 k.w. można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyłudzonego mienia.

Art. 122. Paserstwo

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 122 jest ochrona własności i posiadania mienia.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 122 § 1 i 2 obejmuje dwie postacie paserstwa, tj. umyślne i nieumyślne. Paserstwo umyślne polega na tym, że sprawca nabywa mienie wiedząc o tym, że pochodzi ono z kradzieży lub z przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 zł, a gdy chodzi o mienie określone w art. 120 § 1, czyli drzewo, jeżeli wartość nie przekracza 75 zł (art. 122 § 1). Z kolei paserstwo nieumyślne polega na tym, że sprawca nabywa mienie, o którym na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że zostało uzyskane za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia, lub pomaga do jego zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia, jeżeli wartość mienia nie przekracza 250 zł, a gdy chodzi o mienie określone w art. 120 § 1, czyli drzewo, jeżeli wartość nie przekracza 75 zł.

Paserstwo w ujęciu k.w. jest zdecydowanie węziej ujęte niż w art. 291 i 292 k.k., ponieważ w art. 122 § 1 i 2 k.w. mowa jest o mieniu, które pochodzi z kradzieży lub z przywłaszczenia, natomiast w art. 291 § 1 k.k. i art. 292 § 1 k.k. mowa jest o rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego. Podstawowymi elementami różnicującymi wykroczenie przewidziane w art. 122 k.w. od występku określonego w art. 291 i 292 k.k. jest pochodzenie mienia oraz jego wartość. Warunkiem bytu wykroczenia przewidzianego w art. 122 k.w. jest, aby mienie pochodziło z kradzieży lub z przywłaszczenia i jego wartość nie przekraczała 250 zł, jeżeli chodzi o mienie określone w art. 120 § 1 k.w. - 75 zł. Obydwa warunki muszą współistnieć jednocześnie, a istnienie tylko jednego z nich wyłącza możliwość zastosowania kwalifikacji z art. 122 k.w. (B. Michalski, Przestępstwa przeciwko..., s. 261-262; B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 935). W wypadku gdy wartość mienia przekracza te granice kwotowe lub gdy mienie pochodzi z innego rodzajowo niż kradzież lub przywłaszczenie czynu zabronionego, odpowiednia do takiego czynu jest kwalifikacja z art. 291 lub 292 k.k. (wyr. SN z dnia 19 września 1978 r., III KR 136/78, OSNKW 1979, nr 4, poz. 43). Należy odnotować, że w orzecznictwie powstały rozbieżności co do interpretacji mienia pochodzącego z kradzieży, to znaczy wątpliwości te sprowadziły się do tego, czy art. 122 k.w. dotyczy tylko kradzieży zwykłej, czy też obejmuje także jej kwalifikowane postacie, tj. kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.), rozbój (art. 280 k.k.) oraz kradzież rozbójniczą (art. 281 k.k.). Według jednego stanowiska, czyn pasera nabywającego rzecz pochodzącą z rozboju czy też kradzieży z włamaniem, której wartość nie przekracza 250 zł, stanowi występek określony w art. 291 § 1 k.k. (wyr. SA w Warszawie z dnia 21 listopada 1996 r., II AKa 359/96, OSN Prok. i Prawo 1997, nr 6, poz. 20; wyr. SN z dnia 18 lutego 1998 r., II KKN 456/97, OSNKW 1998, nr 5-6, poz. 26; wyr. SA w Warszawie z dnia 13 marca 1996 r., II AKa 34/96, OSN Prok. i Prawo 1996, nr 11, poz. 24; wyr. SA w Białymstoku z dnia 8 sierpnia 1995 r., II AKr 120/95, OSA 1995, nr 9, poz. 40; wyr. SN z dnia 6 października 1986 r., Rw 721/86, OSNKW 1987, nr 5-6, poz. 45; wyr. SA w Warszawie z dnia 17 stycznia 1996 r., II AKr 520/95, OSA 1996, nr 11-12, poz. 43). Jednocześnie prezentowany był także pogląd odmienny, a mianowicie, że w przypadku nabycia rzeczy pochodzącej z rozboju (art. 280 k.k.) czy też kradzieży z włamaniem (art. 279 k.k.), jeżeli wartość nie przekracza kwoty 250 zł, czyn nie jest występkiem z art. 291 § 1 k.k., lecz wykroczeniem przewidzianym w art. 122 k.w. (wyr. SN z dnia 18 października 1983 r., IV KR 211/83, OSNKW 1984, nr 5-6, poz. 56; uch. SN z dnia 24 września 1997 r., I KZP 15/97, OSNKW 1997, nr 1-12, poz. 96; wyr. SN z dnia 28 lipca 2004 r., V KK 104/04, OSN Prok. i Prawo 2004, nr 11-12, poz. 3; wyr. SN z dnia 9 kwietnia 2003 r., V KK 76/03, OSNwSK-R 2003, nr 1, poz. 762). Jak się wydaje, należy przyjąć pogląd, w myśl którego przedmiotem czynności wykonawczej wykroczenia z art. 122 § 1 i 2 k.w. jest nabycie mienia pochodzącego z kradzieży zwykłej lub z przywłaszczenia nieprzekraczającego wartości 250 zł lub 75 zł - w przypadku drzewa. Nabycie mienia, niezależnie od jego wartości, ale z czynu innego niż kradzież zwykła lub przywłaszczenie (art. 119 k.w.), np. z kradzieży z włamaniem (art. 279 k.k.), kradzieży rozbójniczej (art. 281 k.k.) czy też z rozboju (art. 280 k.k.), stanowi występek paserstwa (art. 291, 292 k.k.). Za przyjęciem takiego poglądu przemawia wykładnia językowa art. 122 § 1 i 2 k.w. (podobnie Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 682-683; odmiennie M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 418, który uważa, że paserstwo rzeczy o wartości do 250 zł jest wykroczeniem z art. 122, jeśli pochodzi ona z kradzieży z włamaniem, natomiast reguła ta nie dotyczy rzeczy pochodzącej z przestępstw rozbójniczych (rozbój, kradzież rozbójnicza).

Przedmiotem czynności wykonawczej wykroczenia z art. 122 § 1 i 2 jest mienie, czyli każda rzecz ruchoma, która może stanowić przedmiot kradzieży lub przywłaszczenia; zob. uw. 4 do art. 119.

3. Czynności wykonawcze sprawcy przybierają różną postać, tj. nabywanie mienia, pomaganie w jego zbyciu, przyjęcie mienia oraz pomoc w ukryciu mienia. Wykroczenie paserstwa należy do kategorii tzw. czynów wieloodmianowych, w tym sensie, że podjęcie którejkolwiek czynności z art. 122 § 1 i 2 wypełnia samoistnie znamiona tego wykroczenia.

Nabycie oznacza uzyskanie władztwa nad rzeczą za zgodą osoby władającej nią dotychczas i zbywającej rzecz nabywcy; z reguły będzie to sprzedaż, zamiana lub darowizna (wyr. SN z dnia 12 listopada 1986 r., II KR 315/86, OSNKW 1987, nr 7-8, poz. 67). Istotą paserstwa jest nabycie rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego, przy czym nabycie nie musi mieć wcale charakteru odpłatnego, gdyż możliwe jest np. także w drodze darowizny. W każdym razie dla bytu tego czynu nie jest konieczne, aby doszło do uiszczenia zapłaty, nawet jeżeli nabycie nastąpiło odpłatnie (wyr. SN z dnia 13 marca 1986 r., II KR 44/86, OSNPG 1986, nr 12, poz. 169). Paserstwo zachodzi tylko wtedy, gdy paser nie brał udziału w czynie zabronionym, z którego pochodzą rzeczy będące przedmiotem paserstwa, ani jako sprawca, ani jako pomocnik, czy podżegacz do tego czynu. Jeżeli natomiast ktoś, bądź namawia innego do popełnienia czynu zabronionego, obiecując przy tym nabyć rzeczy pochodzące z tego czynu, bądź bierze w nim udział jako pomocnik czy współsprawca, to następnie nabycie rzeczy pochodzących z tego czynu nie jest po jego stronie paserstwem (wyr. SN z dnia 22 grudnia 1986 r., I KR 445/86, OSNKW 1987, nr 7-8, poz. 70; wyr. SN z dnia 28 października 1985 r., II KR 307/85, OSNPG 1986, nr 7, poz. 91; wyr. SN z dnia 10 listopada 1981 r., II KR 272/81, OSNKW 1981, nr 12, poz. 75). Paserstwo w formie nabycia jest dokonane z chwilą uzyskania władztwa nad mieniem przez nabywcę, a nie z chwilą zawarcia umowy. Należy nadmienić, że paser nigdy nie stanie się prawnym właścicielem nabytego mienia, ponieważ rzecz nabył od osoby, która nie jest jej właścicielem i została pozyskana przez niego w drodze kradzieży lub przywłaszczenia.

Przez pomoc do zbycia mienia należy rozumieć każdą czynność zmierzającą do ułatwienia lub umożliwienia zbycia mienia pochodzącego z kradzieży lub z przywłaszczenia, np. utwierdzanie potencjalnego nabywcy w przekonaniu, że mienie pochodzi z legalnego źródła. Zwrot "pomaga do jej zbycia" może obejmować także takie działanie, które jest pośrednictwem w przekazywaniu sprawcy kradzieży okupu płaconego przez właściciela rzeczy w celu jej odzyskania (uch. SN z dnia 18 listopada 1998 r., I KZP 17/98, OSNKW 1998, nr 11-12, poz. 49).

Przyjęcie mienia ma miejsce, gdy sprawca obejmuje władztwo nad mieniem uzyskanym w drodze kradzieży lub przywłaszczenia, np. bierze mienie na przechowanie. Jedną z postaci paserstwa jest przyjęcie rzeczy uzyskanej za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia, dokonane w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Nie chodzi więc o przyjęcie "korzyści", lecz o przyjęcie "rzeczy uzyskanej za pomocą kradzieży lub przywłaszczenia", a osiągnięcie korzyści musi być jedynie celem działania sprawcy, przy czym musi to być korzyść majątkowa, a nie osobista (wyr. SN z dnia 7 sierpnia 1980 r., II KR 241/80, OSNKW 1980, nr 12, poz. 94).

Pomoc do ukrycia mienia pochodzącego z kradzieży lub przywłaszczenia polega na podjęciu każdej czynności uniemożliwiającej lub utrudniającej jego odszukanie, a w szczególności - schowanie mienia, nadanie mu innego wyglądu. Należy zauważyć, że pomoc do ukrycia mienia pochodzącego z kradzieży lub przywłaszczenia stanowi jednocześnie co najmniej utrudnianie postępowania karnego, tj. czyn, o którym mowa w art. 239 k.k. (tzw. poplecznictwo). Jednakże różnica między tymi czynami tkwi w stronie podmiotowej, a mianowicie w przypadku paserstwa sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, natomiast w przypadku poplecznictwa - nie ma takiego celu działania sprawcy (wyr. SN z dnia 27 listopada 1986 r., II KR 359/86, OSNKW 1987, nr 7-8, poz. 69; uch. SN z dnia 23 kwietnia 1986 r., U 1/86, OSNKW 1986, nr 9-10, poz. 67).

4. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 122 § 1 obejmuje tylko umyślność w obu postaciach zamiaru, z tym że jeżeli sprawca "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej mienie to przyjmuje lub pomaga do jego ukrycia", wówczas sprawca działa zawsze w zamiarze bezpośrednim i kierunkowym (wyr. SN z dnia 30 listopada 1983 r., IV KR 229/83, OSNKW 1984, nr 7-8, poz. 77). Natomiast strona podmiotowa wykroczenia z art. 122 § 2 obejmuje nieumyślność, która odnosi się tylko i wyłącznie do znamienia pochodzenia mienia. Mimo braku świadomości (wiedzy) o nielegalnym pochodzeniu mienia, sprawca ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 122 § 2, w sytuacji gdy na podstawie okoliczności towarzyszących powinien i mógł przypuszczać, że będące przedmiotem czynu mienie zostało uzyskane za pomocą dokonanej wcześniej kradzieży lub przywłaszczenia. Nieumyślność dotyczy samego pochodzenia mienia, natomiast nie odnosi się do czynności wykonawczych z art. 122 § 2, które są objęte umyślnością. Według art. 122 § 2 podstawą możności i powinności przewidywania co do pochodzenia mienia są okoliczności towarzyszące nabyciu mienia, przyjęciu, albo udzieleniu pomocy w zbyciu lub ukryciu mienia. Okoliczności te muszą istnieć obiektywnie i muszą być objęte świadomością sprawcy, który jednak błędnie ocenia ich znaczenie. Okoliczności, o których mowa w art. 122 § 2, mogą być związane:

- z mieniem stanowiącym przedmiot czynu, np. bardzo niska cena, oryginalne, nienaruszone opakowanie fabryczne, pieczęć lub oznakowanie rzeczy, znaczna ilość rzeczy tego samego rodzaju (wyr. SN z dnia 12 czerwca 1984 r., IV KR 116/84, OSNPG 1984, nr 12, poz. 110);

- z osobą oferującą mienie, np. podejrzane zachowanie, młody wiek, wiedza odnośnie do poprzedniej karalności tej osoby;

- z sytuacją, np. nocna pora, oferowanie mienia w bramie, na klatce schodowej (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 954).

5. Podmiotem wykroczenia z art. 122 § 1 i 2 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne. Z tytułu popełnienia tego wykroczenia odpowiedzialność ponoszą także nieletni na podstawie art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.

6. Usiłowanie paserstwa umyślnego oraz podżeganie do niego i pomocnictwo są karalne.

7. W myśl art. 130, przepisu art. 122 nie stosuje się, jeżeli przedmiotem czynu jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe. Zob. uwagi do art. 130.

Art. 123. Kradzież z ogrodu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 123 § 1 jest własność ogrodu i uzyskiwanych z niego pożytków wynikających z uprawy owoców, warzyw i kwiatów.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 123 § 1 polega na tym, że sprawca z nienależącego do niego ogrodu bezprawnie zabiera w nieznacznej ilości owoce, warzywa lub kwiaty. Wykroczenie to ma charakter materialny (skutkowy) i może być popełniony przez działanie.

3. Przepis art. 123 w swojej pierwotnej wersji przewidywał, że jeżeli czyn nie godził w mienie społeczne, ściganie następowało tylko na żądanie pokrzywdzonego. Unormowanie to uległo zmianie, na treść aktualnie obowiązującą w art. 123 § 2, ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.; Grzegorczyk, Nowela, s. 48-49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 109-110).

4. Co do pojęcia "ogród", w tym "owocowy", "warzywny", "kwiatowy" zob. uw. 5 do art. 150. Kradzież ogrodowa polega na tym, że sprawca bezprawnie zabiera w nieznacznej ilości owoce, warzywa lub kwiaty z nienależącego do niego ogrodu. Bezprawność zaboru polega na tym, że sprawca nie miał prawa zabrać pożytki ogrodowe. Nie ma bezprawności zaboru, jeżeli sprawca otrzymał zgodę wprost lub nawet w sposób dorozumiany od osoby uprawnionej. Pozostawione ocenie sądu będzie, czy zabór owoców, warzyw i kwiatów obejmował nieznaczną ilość. Z reguły nieznaczna ilość to ilość na użytek własny, doraźny, bieżący. Pewne wątpliwości mogą się pojawić, jeśli co prawda ilość, np. zabranych kwiatów jest nieznaczna, ale ich wartość, mimo że jest to kilka sztuk, jest znaczna. Wydaje się, że zarówno w sytuacji, kiedy sprawca zabiera pożytki ogrodowe w znacznej ilości, jak i gdy jest to ilość nieznaczna, ale wartość znaczna, można rozważać zasadność zarzutu z art. 119 k.w. lub art. 278 k.k. (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 422). Miejscem czynności wykonawczej jest ogród nienależący do sprawcy. Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, czy np. owoce leżały na ziemi, zaś sprawca je podniósł i zabrał, czy też bezpośrednio zerwał z drzewa i zabrał. Jak się wydaje, nie stanowi wykroczenia z art. 123 k.w. zachowanie sprawcy, które polega, np. zabraniu leżących owoców, które spadły z drzewa rosnącego tuż przy granicy ogrodowej siatki czy płotu.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 123 § 1 obejmuje umyślność w zamiarze bezpośrednim i ewentualnym.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 123 § 1 może być każdy, z wyjątkiem właściciela ogrodu. Jest to wykrocznie powszechne.

7. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

8. W razie popełnienia wykroczenia z art. 123można orzec nawiązkę do wysokości 50 zł.

9. Jeżeli zabranie nieznacznej ilości owoców, warzyw lub kwiatów jest połączone z przełamaniem zabezpieczeń chroniących rzecz przed kradzieżą, wówczas zachowanie sprawcy będzie stanowiło kradzież z włamaniem kwalifikowane na podstawie art. 279 k.k.

10. Jeżeli kradzież ogrodowa stanowi jednocześnie wypełnienie znamion szkodnictwa ogrodowego z art. 150 k.w., sprawca poniesie odpowiedzialność na podstawie art. 123 w zw. z art. 150 i 9 § 1 k.w. (zob. uwagi do art. 150 k.w.).

Art. 124. Niszczenie cudzej rzeczy

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 124 § 1 jest ochrona własności i posiadanie rzeczy ruchomej i nieruchomej.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 124 § 1 polega na tym, że sprawca cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku. Wykroczenie stypizowane w art. 124 § 1jest czynem przepołowionym, zatem kształtowanie się odpowiedzialności, na podstawie tego przepisu wchodzi w rachubę, o ile wartość szkody nie przekracza kwoty 250 zł, jeśli przewyższa tę kwotę, sprawca dopuszcza się przestępstwa wskazanego w art. 288 k.k. (uch. SN z dnia 19 października 1972 r., VI KZP 41/72, OSNKW 1973, nr 1, poz. 4). Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 124 § 1 k.w. wyraźnie wskazuje, co jest granicą przewidzianego w nim wykroczenia; określa ją wysokość szkody (nieprzekraczająca 250 zł), a nie wartość uszkodzonego mienia (obecnie rzeczy). Powyższy przepis nie operuje pojęciem wartości "cudzej rzeczy" (inaczej niż np. art. 119 § 1 k.w.), ale pojęciem szkody. Od wysokości szkody, a nie wartości uszkodzonej rzeczy zależy, czy czyn polegający na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu czy czynieniu cudzej rzeczy niezdatną do użytku jest wykroczeniem przewidzianym w art. 124 § 1 k.w., czy występkiem z art. 288 § 1 k.k. (wyr. SN z dnia 22 października 1998 r., III KKN 146/97, OSN Prok. i Prawo 1999, nr 2, poz. 16). Szkoda w znaczeniu wynikającym z art. 124 § 1 k.w. to uszczerbek na rzeczy, będącej przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy. Szkoda wyrządzona na rzeczy może być większa niż wartość samej rzeczy, ponieważ pod pojęciem szkody należy rozumieć zarówno uszczerbek w majątku, obejmujący rzeczywistą stratę (damnum emergens), polegającą na zmniejszeniu się aktywów majątku przez ubytek, utratę lub zniszczenie jego poszczególnych składników albo na zwiększeniu się pasywów, jak i utracony zysk (lucrum cessans), wyrażający się w udaremnieniu powiększania majątku (uch. SN z dnia 21 czerwca 1995 r., I KZP 22/95, OSNKW 1995, nr 9-10, poz. 58). Wykroczenie, o którym mowa w art. 124 § 1 k.w., jest wykroczeniem materialnym (skutkowym).

3. Wykroczenie z art. 124 w swojej pierwotnej treści wyodrębniało, jako przedmiot czynu, mienie społeczne oraz cudze mienie. To rozróżnienie miało znaczenie, bowiem w myśl ówczesnego art. 124 § 3, jeżeli czyn godził w mienie społeczne, ściganie następowało z urzędu, w pozostałych przypadkach - na żądanie pokrzywdzonego. Ponadto, jeżeli przedmiotem czynu było mienie społeczne, obligatoryjnie orzekało się obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego. Unormowanie to uległo zmianie, na treść aktualnie obowiązującą w art. 124, ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.; Grzegorczyk, Nowela, s. 48-49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 110-111).

4. Przedmiotem wykroczenia z art. 124 § 1 może być cudza rzecz ruchoma i nieruchoma. Co do pojęcia "cudzej rzeczy ruchomej" zob. uw. 4 do art. 119 k.w. Jeśli chodzi o rzecz nieruchomą, to zgodnie z art. 46 § 1 k.c., nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiący odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

5. Czynności wykonawcze polegają na niszczeniu, uszkodzeniu lub uczynieniu rzeczy niezdatną do użytku. Zniszczenie rzeczy polega jej unicestwieniu bądź tak znacznym uszkodzeniu, że dana rzecz faktycznie przestaje istnieć. Uszkodzenie rzeczy to takie oddziaływanie na rzecz, które zmniejsza jej wartość bądź to przez zmianę wyglądu zewnętrznego lub kształtu, bądź to przez naruszenie całości rzeczy. Fakt, że rzecz może zostać naprawiona, nie jest okolicznością wyłączającą bezprawność. Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku polega na spowodowaniu takiego stanu, że rzecz nie może zostać użyta do celu, do którego była przeznaczona, chociażby przywrócenie rzeczy do stanu poprzedniego (pierwotnego) było możliwe, lecz wymagało nakładu kosztów lub pracy. Uczynienie rzeczy niezdatną do użytku polega na tym, że sprawca uniemożliwia lub w znacznym stopniu utrudnia normalne korzystanie z tej rzeczy, pomniejszając jej wartość użytkową, nie naruszając jednak jej substancji, materii (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 899; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 424; M. Kulik, Z prawnokarnej... , s. 96).

Umieszczenie napisu lub rysunku w miejscu do tego niewyznaczonym może stanowić "uszkodzenie mienia" w rozumieniu art. 288 k.k. (albo w zależności od wysokości szkody - wykroczenie przewidziane w art. 124 k.w.) tylko wówczas, gdy w wyniku tego działania nastąpiło pomniejszenie wartości materialnej lub użytkowej budynku, obiektu lub innej rzeczy w takim stopniu, że do usunięcia tego uszkodzenia konieczne jest naruszenie ich substancji. W innym wypadku takie działanie może stanowić wykroczenie określone w art. 63a k.w. (uch. SN z dnia 13 marca 1984 r., VI KZP 48/83, OSNKW 1984, nr 7-8, poz. 71; wyr. SN z dnia 22 sierpnia 2002 r., V KKN 362/01; OSN Prok. i Prawo 2003, nr 5, poz. 15).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 124 § 1 obejmuje umyślność w zamiarze bezpośrednim i ewentualnym.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 124 § 1 może być każdy - jest to wykroczenie powszechne. Z tytułu popełnienia tego wykroczenia odpowiedzialność ponoszą także nieletni na podstawie art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.

8. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo do wykroczenia z art. 124 § 1 są karalne. Ściganie wykroczenia z art. 124 § 1 następuje na żądanie pokrzywdzonego. W razie popełnienia wykroczenia z art. 124 § 1 można (fakultatywnie) orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

9. W myśl art. 130, przepisu art. 124 nie stosuje się, niezależnie od wartości szkody, jeżeli przedmiotem czynu jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe (zob. uwagi do art. 130).

10. Zdaniem Sądu Najwyższego, czyn będący występkiem usunięcia flagi (art. 137 k.k.) może w pewnych sytuacjach stanowić również umyślne niszczenie, uszkodzenie mienia lub uczynienia go niezdatnym do użytku. W zależności od wysokości szkody, nastąpi zbieg art. 137 k.k. w zw. art. 288 k.k. lub art. 124 k.w., rozstrzygany na podstawie art. 10 k.w. (wyr. SN z dnia 26 listopada 1985 r., Rw 1060/85, OSNKW 1986, nr 7-8, poz. 53).

11. Za współukarane czyny następcze rozumieć należy te czyny następujące po czynie głównym, które oceniane osobno mogłyby być uznane za odrębne przestępstwa, jednak przy całościowej ocenie zdarzenia należy je uznać za wystarczająco ukarane przy okazji wymierzenia kary za przestępstwo główne. W czasie kradzieży z włamaniem następuje konsumpcja norm art. 288 k.k. i art. 124 k.w. i to zarówno wtedy, gdy sprawca cudze mienie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatnym do użytku przy pokonywaniu zabezpieczenia przed wtargnięciem do obiektu, w czasie jego penetracji, jak i przy wynoszeniu łupu, lub ucieczce z miejsca przestępstwa (wyr. SN z dnia 18 września 1987 r., IV KR 214/87, OSNPG 1988, nr 10, poz. 102). Przepis o kradzież z włamaniem (art. 279 k.k.) konsumuje przepis o zniszczeniu lub uszkodzeniu mienia (art. 288 k.k. lub art. 124 k.w.) wtedy, gdy szkoda wyrządzona włamaniem jest nieporównywalnie niższa od szkody wyrządzonej kradzieżą. W przypadku zasadniczego odwrócenia proporcji szkód nie da się już zasadnie mówić o konsumpcji i trzeba przyjmować kumulatywny zbieg wspomnianych przepisów (wyr. SN z dnia 18 grudnia 1985 r., Rw 1148/85, OSNKW 1986, nr 11-12, poz. 95; wyr. SN z dnia 22 listopada 1994 r., II KRN 227/94, OSNKW 1995, nr 1-2, poz. 5).

12. Przepis art. 124 k.w. ma charakter normy ogólnej, zatem należy przyjąć, że na zasadzie lex specialis derogat legi generali, wskazany przepis nie będzie miał zastosowania wszędzie tam, gdzie ustawodawca przewiduje odpowiedzialność za niszczenie czy też uszkadzanie konkretnej rzeczy, np. uszkodzenie znaku (art. 74 k.w.), niszczenie wału przeciwpowodziowego (art. 81), niszczenia urządzenia przeznaczonego do użytku publicznego (art. 143).

Art. 125. Niezawiadomienie o znalezieniu rzeczy

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 125 jest ochrona własności rzeczy oraz zwierzęcia.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 125 polega na tym, że sprawca w ciągu dwóch tygodni od znalezienia cudzej rzeczy albo przybłąkania się cudzego zwierzęcia nie zawiadomi o tym fakcie Policji lub innego organu państwowego albo w inny właściwy sposób nie poszuka posiadacza. Jest to wykroczenie formalne z zaniechania (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 201).

3. Przepis art. 125 k.w. był zmieniany tylko jeden raz, ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.), która dotychczasowe sformułowanie o organie MO, zastąpiła organem Policji (Grzegorczyk, Nowela, s. 49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 111-112).

4. Czynności wykonawcze z art. 125 sprowadzają się do zaniechania przez sprawcę zawiadomienia Policji lub innego organu państwowego albo nieposzukiwania posiadacza w inny właściwy sposób, np. ogłoszenie w prasie o znalezieniu rzeczy, zadzwonienie pod numery telefonu znajdujące się w telefonie komórkowym itp. Na wykonanie obowiązku podjęcia stosownych działań znalazca ma dwa tygodnie od znalezienia rzeczy lub przybłąkania się cudzego zwierzęcia. Jednocześnie w ciągu tych dwóch tygodni znalazca nie ma obowiązku znalezienia właściciela czy posiadacza zagubionej rzeczy lub zwierzęcia; chodzi o rozpoczęcie samych poszukiwań (Bafia i in., Kodeks, s. 300). Jeżeli sprawca nie czyni zadość swoim obowiązkom wynikającym z art. 125 k.w. i korzysta z rzeczy lub zwierzęcia jak właściciel lub posiadacz, wówczas dodatkowo dopuszcza się czynu przywłaszczenia, o którym mowa w art. 119 § 1 k.w. lub art. 284 § 4 k.k., w zależności od wartości rzeczy przywłaszczonej (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 691).

5. W myśl rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 czerwca 1966 r. w sprawie rzeczy znalezionych (Dz. U. Nr 22, poz. 141 z późn. zm.) organami właściwymi do odbierania zawiadomienia o znalezieniu rzeczy zgubionych, jeżeli znalazca nie wie, kto jest uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, są rejonowe organy rządowej administracji ogólnej właściwe miejscowo dla terenu, na którym znaleziono rzecz, zwane dalej "organami przechowującymi". Organy te są również właściwe do przechowywania rzeczy znalezionych oraz do poszukiwania osób uprawnionych do ich odbioru (§ 1 rozporządzenia). Odebranie zawiadomienia o znalezieniu rzeczy oraz przyjęcie oddanej rzeczy powinno być stwierdzone w wydanym znalazcy poświadczeniu, w którym należy wymienić imię, nazwisko i adres znalazcy oraz dokładnie określić znalezioną rzecz, czas i miejsce znalezienia. Jeżeli znalazca żąda znaleźnego, należy uczynić o tym wzmiankę w poświadczeniu. Organ wydający poświadczenie zatrzymuje jego odpis podpisany przez znalazcę (§ 5 rozporządzenia). Organy przechowujące obowiązane są umieścić w swej siedzibie na widocznym miejscu tablicę informującą o godzinach urzędowania komórki organizacyjnej, powołanej do przyjmowania i przechowywania rzeczy znalezionych oraz udzielać wyjaśnień osobom zgłaszającym swe prawa (§ 7 rozporządzenia). Organ przechowujący powinien podjąć poszukiwania osoby uprawnionej do odbioru rzeczy, jeżeli rzecz ta posiada znaczną wartość albo jeżeli jest to potrzebne ze względu na jej właściwości lub okoliczności, w jakich została znaleziona. W razie potrzeby organ przechowujący dokona ogłoszeń w miejscowej prasie. Jeżeli nazwisko i miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do odbioru rzeczy zostaną ustalone, organ przechowujący wezwie niezwłocznie tę osobę do odbioru rzeczy pod rygorem skutków przewidzianych w art. 187 k.c. Organ przechowujący zawiadomi znalazcę, który zażądał znaleźnego, o wydaniu rzeczy osobie uprawnionej oraz o jej adresie (§ 8 rozporządzenia). W razie znalezienia rzeczy, której cechy zewnętrzne lub umieszczone na niej znaki szczególne wskazują, że stanowi ona sprzęt lub ekwipunek wojskowy, oraz w razie znalezienia dokumentu wojskowego, a w szczególności legitymacji, książeczki lub zaświadczenia wojskowego, karty powołania albo mapy wojskowej, znalazca powinien niezwłocznie oddać znalezioną rzecz lub dokument najbliższej jednostce Policji (§ 13 ust. 1 rozporządzenia). Znalazca powinien też oddać najbliższej jednostce Policji rzecz, której posiadanie wymaga szczególnego zezwolenia organów państwowych, jak broń, amunicja, materiały wybuchowe, aparatura radiowo-nadawcza oraz znalezione dowody osobiste, tymczasowe zaświadczenia tożsamości, paszporty i dokumenty podróży (§ 13 ust. 2 rozporządzenia). Przepisy rozporządzenia stosuje się odpowiednio do znalezionych rzeczy, które zostały porzucone bez zamiaru wyzbycia się własności, jak również do zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły (§ 15 rozporządzenia). Przepisy rozporządzenia nie mają zastosowania do rzeczy znalezionych w budynku publicznym albo w innym budynku lub pomieszczeniu otwartym dla publiczności oraz do rzeczy znalezionych w wagonie kolejowym, na statku lub w innym ośrodku transportu publicznego. Znalazca obowiązany jest w tych wypadkach oddać rzecz zarządcy budynku lub pomieszczenia albo zarządcy środka transportu publicznego (§ 16 rozporządzenia). Zgodnie z treścią art. 189 k.c., jeżeli rzecz mająca znaczniejszą wartość materialną albo wartość naukową lub artystyczną została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, znalazca obowiązany jest oddać rzecz właściwemu organowi państwowemu. Rzecz znaleziona staje się własnością Skarbu Państwa, a znalazcy należy się odpowiednie wynagrodzenie. Znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom, może żądać znaleźnego w wysokości jednej dziesiątej wartości rzeczy, jeżeli zgłosił swe roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru (art. 186 k.c.).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 125 k.w. obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 125 k.w. może być każdy - jest to wykroczenie powszechne.

Art. 126. Kradzież rzeczy niemajątkowej

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 126 jest ochrona własności i posiadania rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową.

2. Strona przedmiotowa omawianego wykroczenia polega na tym, że sprawca zabiera w celu przywłaszczenia, przywłaszcza sobie albo umyślnie niszczy albo uszkadza cudzą rzecz przedstawiającą wartość niemajątkową. Co do znamion czynności wykonawczych zob. uwagi do art. 119 i 124. Przedmiotem czynu z art. 126 § 1 jest rzecz z reguły o minimalnej wartości, która dla pokrzywdzonego ma znaczną wartość głównie sentymentalną, pamiątkową, np. zdjęcie, listy, zasuszone kwiaty. Jest to wykroczenie o charakterze materialnym z działania (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 692; T. Bojarski, Polskie prawo, s. 202).

3. Przepis art. 126 k.w. w swojej pierwotnej wersji zawierał sformułowanie, że ściganie następowało tylko na żądanie pokrzywdzonego. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) ustawodawca skreślił w art. 126 § 2 k.w. słowo "tylko" (Grzegorczyk, Nowela, s. 49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 112).

4. Strona podmiotowa obejmuje jedynie umyślność, z tym że w przypadku kradzieży i przywłaszczenia w rachubę wchodzi tylko zamiar bezpośredni, natomiast w przypadku zniszczenia i uszkodzenia zamiar bezpośredni i ewentualny.

5. Podmiotem czynu z art. 126 § 1 k.w. może być każdy - jest to wykroczenie powszechne.

6. Ściganie wykroczenia z art. 126 § 1 k.w. następuje na żądanie pokrzywdzonego.

Art. 127. Samowolne użycie rzeczy

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 127 § 1 jest ochrona własności i posiadania rzeczy ruchomej.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 127 § 1 polega na tym, że sprawca samowolnie używa cudzą rzecz ruchomą. Wykroczenie to można popełnić tylko przez działanie i ma ono charakter materialny (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 202).

3. Przepis art. 127 w swojej pierwotnej wersji przewidywał odpowiedzialność z tytułu samowolnego używania społecznego lub cudzego mienia ruchomego. Ściganie tego wykroczenia, jeżeli nie godziło w mienie społeczne, następowało tylko na żądanie pokrzywdzonego. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) ustawodawca nadał przepisowi art. 127 k.w. aktualne brzmienie (Grzegorczyk, Nowela, s. 49; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 112-113).

4. Co do pojęcia "rzecz ruchoma" zob. uwagi do art. 47 § 7 oraz uw. 4 do art. 119. Samowolne użycie oznacza, że sprawca bez zgody osoby uprawnionej do jej wyrażenia, używa cudzą rzecz ruchomą. Zgoda może być wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany, w każdym bądź razie musi istnieć najpóźniej w momencie rozpoczęcia używania rzeczy. Jeżeli zgodę wyrazi osoba nieuprawniona do jej udzielania, o czym sprawca nie wie, wówczas jego zachowanie należy oceniać w kategoriach działania w błędzie, o którym stanowi art. 7 § 2. Z kolei, w sytuacji, kiedy sprawca nie wie, że istnieje zgoda osoby uprawnionej, jego zachowanie można oceniać pod kątem usiłowania wykroczenia, które w świetle art. 11 § 2 nie jest karalne (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 431). Samowolne użycie cudzej rzeczy ruchomej różni się od kradzież z art. 119 k.w. tym, że sprawca nie ma zamiaru przywłaszczenia tej rzeczy tylko użycia jej, skorzystania z niej, następnie z zamiarem jej oddania. Teoretycznie dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy bez znaczenia pozostaje to, jak długo sprawca używa cudzą rzecz ruchomą. Z tym że z reguły jest to krótkotrwale (chwilowe) użycie. Długotrwałe używanie cudzej rzeczy ruchomej może rodzić wątpliwości co do zamiaru sprawcy, zwłaszcza pod kątem znamion kradzieży (art. 119). Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli sprawca, który obejmuje bezprawnie cudze mienie ruchome we własne faktyczne władanie i posługuje się nim jak własnym, nie działa w zamiarze przywłaszczenia tego mienia, lecz innym zamiarze - zależnie od okoliczności sprawy może odpowiadać na postawie Kodeksu karnego lub na podstawie art. 127; o tym, w jakim zamiarze działa sprawca zaboru innej osobie cudzego mienia ruchomego, decydują wszystkie okoliczności danego wypadku w ich wzajemnym powiązaniu (wyr. SN z dnia 17 maja 1962 r., V K 162/62, OSNKW 1963, nr 5, poz. 85). Do przypisania przywłaszczenia rzeczy nie wystarczy stwierdzenie, że została ona samowolnie zabrana; znamienny bowiem jest i zamiar przywłaszczenia jako fakt psychiczny. Gdy sprawca tego nie kwestionuje, wystarczy poprzestać na owej samowoli. Kiedy jednak zabór ruchomości następuje w rodzinie wspólnie mieszkającej, a sprawca wyjaśnia, że zamierzał rzecz oddać po wykorzystaniu jej, niezbędne jest sprawdzenie tego, bo czyn taki może być wykroczeniem samowolnego użycia rzeczy (art. 127 § 1), a nie kradzieżą (wyr. SA w Krakowie z dnia 20 grudnia 2001 r., II AKa 284/01, KZS 2002, nr 1, poz. 16).

5. Przedmiotem czynności wykonawczej jest cudza rzecz ruchoma. Co do pojęcia "rzecz ruchoma" zob. uwagi do art. 47 § 7 oraz uw. 4 do art. 119. Wartość używanej przez sprawcę cudzej rzeczy ruchomej nie ma wpływu na kształtowanie się jego odpowiedzialności, z zastrzeżeniem używania cudzego pojazdu mechanicznego, bowiem użycie takiej rzeczy stanowi realizację znamion przestępstwa z art. 289 k.k., który względem art. 127 k.w. stanowi lex specialis. Zdaniem Sądu Najwyższego, pojazdem mechanicznym w ruchu lądowym jest każdy pojazd drogowy lub szynowy napędzany umieszczonym na nim silnikiem, jak również maszyna samobieżna i motorower. Nie są pojazdami mechanicznymi rowery zaopatrzone w silnik pomocniczy o pojemności nieprzekraczającej 50 cm³, pod warunkiem że zachowują wszystkie normalne cechy charakterystyczne budowy umożliwiające ich zwykłą eksploatację jako rowerów (wyr. SN z dnia 4 lutego 1993 r., III KRN 254/92, OPS 1993, nr 10, poz. 198). W związku z tym samowolne użycie roweru lub roweru zaopatrzonego w silnik o pojemności nieprzekraczającej 50 cm³ nie stanowi przestępstwa z art. 289 k.k., lecz kwalifikuje się jako wykroczenie z art. 127 (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 907). Z kolei zabór w celu krótkotrwałego użycia motoroweru stanowiącego cudzą rzecz może stanowić występek określony w art. 289 k.k., nie stanowi natomiast wykroczenia określonego w art. 127 k.w. (uch. SN z dnia 29 grudnia 1976 r., VII KZP 27/76, OSNKW 1977, nr 1, poz. 4; uch. SN z dnia 12 maja 1993 r., I KZP 9/93, OSNKW 1993, nr 4-5, poz. 27). Natomiast właściciel warsztatu, który powierzonego mu do naprawy pojazdu mechanicznego użył do celów osobistych wbrew woli właściciela, ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 127 § 1 (uch. SN z dnia 25 września 1975 r., VI KZP 24/75, OSNKW 1975, nr 10-11, poz. 140).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 127 § 1 obejmuje umyślność w obu postaciach zamiaru. Dla realizacji znamienia przywłaszczenia od strony podmiotowej nie jest wystarczające stwierdzenie obiektywnego rozporządzenia przez sprawcę cudzą rzeczą, lecz konieczne jest oprócz tego wykazanie, że działaniu temu towarzyszył zamiar określony jako animus rem sibi habendi. Do istoty przywłaszczenia należy osiągnięcie celu w postaci uczynienia z cudzej rzeczy swojej własności przez jej zatrzymanie lub rozporządzenie nią. W zamiarze tym nie mieści się więc jedynie czasowe uniemożliwienie dysponowania rzeczą przez jej właściciela. Skutek przywłaszczenia objęty zamiarem bezpośrednim stanowi utratę rzeczy przez osobę uprawnioną, wobec czego szkoda powstała w majątku tej osoby ma w zamierzeniu przywłaszczającego nieodwracalny charakter. Opisany zamiar odróżnia się od zamiaru sprawcy, który jedynie samowolnie używa cudzej rzeczy w rozumieniu art. 127 § 1 k.w. czy art. 289 k.k. (wyr. SN z dnia 23 listopada 2006 r., II KK 186/06, OSNwSK - R 2006, nr 1, poz. 2247).

7. Podmiotem wykroczenia z art. 127 § 1 może być każdy - jest to wykroczenie powszechne.

8. Ściganie wykroczenia z art. 127 § 1 następuje na żądanie pokrzywdzonego.

9. Występek z art. 289 k.k. stanowi lex specialis względem art. 127 § 1 k.w. Jeżeli sprawca samowolnie używając cudzą rzecz ruchomą umyślnie zniszczy ją, uszkodzi lub uczyni niezdatną do użytku, wówczas jego odpowiedzialność będzie kształtowała się na podstawie art. 127 § 1 k.w. w zw. z art. 124 § 1 k.w. i art. 9 § 1 k.w. Z tym że jeżeli wartość szkody przekracza kwotę 250 zł, wówczas sprawca ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 127 § 1 k.w. w zw. z art. 288 k.k. i art. 10 § 1 k.w.

10. Jeżeli sprawca samowolnie używał cudzej rzeczy ruchomej, po czym rzecz porzucił, wówczas należy przyjąć, że okoliczność porzucenia rzeczy stanowi okoliczność obciążającą mającą wpływ na sądowy wymiar kary, natomiast w tej sytuacji nie można mówić o kradzieży z art. 119 k.w. Przyjęcie takiego poglądu ma uzasadnienie w tym, że w momencie popełnienia wykroczenia z art. 127 § 1 k.w. sprawca nie miał zamiaru przywłaszczenia. Ponadto, gdyby ustawodawca chciał tego rodzaju zachowanie potraktować w szczególny sposób, wówczas, tak jak ma to miejsce w art. 289 § 2 k.k., stworzyłby kwalifikowaną postać wykroczenia porzucenia rzeczy, którą uprzednio samowolnie używał (odmiennie Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 692-693; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 433).

Art. 128. Urządzanie gry hazardowej

1. Przedmiotem wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. jest ochrona praw majątkowych uczestnika gry. Ubocznym przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. jest ochrona interesu fiskalnego Skarbu Państwa, z tym że w pełnym zakresie jest ona ujęta w k.k.s.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. polega na tym, że sprawca w celu osiągnięcia korzyści majątkowej urządza grę hazardową albo użycza do niej środków lub pomieszczenia. Wykroczenie to można popełnić tylko przez działanie.

3. Ustawą, która określa warunki urządzania i zasady prowadzenia działalności w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach, jest ustawa z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540). W myśl art. 2 tej ustawy, grami losowymi są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik w szczególności zależy od przypadku, a warunki gry określa regulamin. Są to:

1) gry liczbowe, gry, w których wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranych zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek oraz gra liczbowa keno, w której wygraną uzyskuje się przez prawidłowe wytypowanie liczb, a wysokość wygranych stanowi iloczyn wpłaconej stawki i mnożnika ustalonego dla poszczególnych stopni wygranych;

2) loterie pieniężne, w których uczestniczy się poprzez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane pieniężne;

3) gra telebingo, w której uczestniczy się przez nabycie dowodu udziału w grze zawierającego przypadkowe zestawy liczb lub znaków z góry ustalonego zbioru liczb lub znaków, przeprowadzana na skalę ogólnokrajową z losowaniem nadawanym jako audycja telewizyjna, a podmiot urządzający grę oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe;

4) gry cylindryczne, w których uczestniczy się w grze poprzez wytypowanie liczb, znaków lub innych wyróżników, a wysokość wygranej zależy od określonego z góry stosunku wpłaty do wygranej, zaś wynik gry ustalany jest za pomocą urządzenia obrotowego;

5) gry w karty: black jack, poker, baccarat;

6) gry w kości;

7) gra bingo pieniężne, w której uczestniczy się poprzez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę oferuje wyłącznie wygrane pieniężne, których wysokość zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek;

8) gra bingo fantowe, w której uczestniczy się poprzez nabycie przypadkowych zestawów liczb z ustalonego z góry zbioru liczb, a podmiot urządzający grę oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe;

9) loterie fantowe, w których uczestniczy się przez nabycie losu lub innego dowodu udziału w grze, a podmiot urządzający loterię oferuje wyłącznie wygrane rzeczowe;

10) loterie promocyjne, w których uczestniczy się przez nabycie towaru, usługi lub innego dowodu udziału w grze i tym samym nieodpłatnie uczestniczy się w loterii, a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe;

11) loterie audioteksowe, w których uczestniczy się przez:

a) odpłatne połączenie telefoniczne lub

b) wysyłanie krótkich wiadomości tekstowych (SMS) z użyciem publicznej sieci telekomunikacyjnej

- a podmiot urządzający loterię oferuje wygrane pieniężne lub rzeczowe.

Zakładami wzajemnymi są zakłady o wygrane pieniężne lub rzeczowe, polegające na odgadywaniu:

1) wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranej zależy od łącznej kwoty wpłaconych stawek - totalizatory;

2) zaistnienia różnych zdarzeń, w których uczestnicy wpłacają stawki, a wysokość wygranych zależy od umówionego, pomiędzy przyjmującym zakład a wpłacającym stawkę, stosunku wpłaty do wygranej - bukmacherstwo.

Grami na automatach są gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym komputerowych, o wygrane pieniężne lub rzeczowe, w których gra zawiera element losowości. Wygraną rzeczową w grach na automatach jest również wygrana polegająca na możliwości przedłużenia gry bez konieczności wpłaty stawki za udział w grze, a także możliwość rozpoczęcia nowej gry przez wykorzystanie wygranej rzeczowej uzyskanej w poprzedniej grze. Grami na automatach są także gry na urządzeniach mechanicznych, elektromechanicznych lub elektronicznych, w tym komputerowych, organizowane w celach komercyjnych, w których grający nie ma możliwości uzyskania wygranej pieniężnej lub rzeczowej, ale gra ma charakter losowy.

Urządzanie i prowadzenie działalności w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach jest dozwolone wyłącznie na zasadach określonych w ustawie (art. 3 ustawy o grach hazardowych). Prowadzenie działalności w zakresie gier liczbowych, loterii pieniężnych i gry telebingo stanowi monopol państwa (art. 5 ust. 1 ustawy o grach hazardowych).

Działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry (art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych).

Działalność w zakresie gry bingo pieniężne może być prowadzona na podstawie udzielonego zezwolenia na prowadzenie salonu gry bingo pieniężne (art. 6 ust. 2 ustawy o grach hazardowych).

Działalność w zakresie zakładów wzajemnych może być prowadzona na podstawie udzielonego zezwolenia na urządzanie zakładów wzajemnych (art. 6 ust. 3 ustawy o grach hazardowych).

Działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości, gier na automatach, gry bingo pieniężne oraz w zakresie zakładów wzajemnych może być prowadzona wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mającej siedzibę na terytorium RP (art. 6 ust. 4 ustawy o grach hazardowych).

Loterie fantowe, gry bingo fantowe i loterie promocyjne mogą być urządzane, na podstawie udzielonego zezwolenia, przez osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (art. 7 ust. 1 ustawy o grach hazardowych).

Loterie audioteksowe mogą być urządzane, na podstawie udzielonego zezwolenia, wyłącznie przez spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, mające siedzibę na terytorium RP. Do tych spółek stosuje się przepisy ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 7 ust. 2 ustawy o grach hazardowych).

Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, pod pojęciem:

1) ośrodków gier - rozumie się:

a) kasyno gry - jako wydzielone miejsce, w którym prowadzi się gry cylindryczne, gry w karty, gry w kości lub gry na automatach, na podstawie zatwierdzonego regulaminu, przy czym minimalna łączna liczba urządzanych gier cylindrycznych i gier w karty wynosi 4, a liczba zainstalowanych automatów wynosi od 5 do 70 sztuk oraz

b) salon gry bingo pieniężne - jako wydzielone miejsce, w którym prowadzi się grę bingo pieniężne na podstawie zatwierdzonego regulaminu, a

2) punktu przyjmowania zakładów wzajemnych - rozumie się wydzielone miejsce, w którym przyjmowane są zakłady totalizatora lub bukmacherstwa na podstawie zatwierdzonego regulaminu.

Dodatkowe zasady urządzenia gier i zakładów wzajemnych reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie warunków urządzania gier i zakładów wzajemnych (Dz. U. Nr 102, poz. 946 z późn. zm.).

4. Grą hazardową jest gra, której cechą charakterystyczną jest całkowita lub częściowa losowość, przypadkowość, niezależna od uczestników gry i ich umiejętności, np. ruletka, poker, tzw. jednoręki bandyta (Bafia i in., Kodeks, s. 302; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 694; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 434). Stawką w takiej grze są z reguły pieniądze. Słowo "hazard" w języku angielskim dosłownie przetłumaczone oznacza "niebezpieczeństwo", "ryzyko". Gry, w których wynik uzależniony jest od umiejętności graczy, nie są grami hazardowymi, np. brydż, szachy, warcaby. Nie są grami hazardowymi zakłady wzajemne, ponieważ wygrana w nich zależy od trafnego przewidywania, co do zaistnienia określonego zdarzenia lub wyniku sportowego. Takie przewidywanie zależy w dużej mierze od wiedzy uczestnika zakładu wzajemnego i trafnej oceny prawdopodobieństwa zaistnienia danego zdarzenia lub wyniku sportowego. W każdej grze niezależnie od jej charakteru (hazardowa, czy niehazardowa), w której stosowane są różne manipulacje, np. używanie w grze zaznaczonych kart, ukryte porozumiewanie się niektórych uczestników gry między sobą, stosowanie phishingu (tj. wyłudzanie poufnych informacji osobistych, np. haseł, numerów karty kredytowej, przez podszywanie się pod osobę, np. uczestnika gry internetowej lub instytucję, np. administratora serwera, której te informacje są rzekomo pilnie potrzebne), stosowanie odpowiednio oszlifowanych kości w grze zmieniających ich ciężar itd., są zawsze grami oszukańczymi i podpadają wyłącznie pod czyny zabronione z Kodeksu karnego.

Jeśli chodzi o ocenę (jako hazardowe czy oszukańcze) gier powszechnie znanych pod nazwą "trzy karty", "trzy kubki", "w cukierki", to stanowisko Sądu Najwyższego i doktryny jest różne. W okresie międzywojennym Sąd Najwyższy przyjmował, że gra "w trzy karty", jako polegająca na zręcznej manipulacji karatami i obliczona na wprowadzenie w błąd uczestnika gry, stanowi przestępstwo oszustwa (wyr. SN z dnia 10 stycznia 1935 r., II K 1400/34, Zbiór Orzeczeń SN 1935, nr 5, poz. 326). Od tego poglądu Sąd Najwyższy odstąpił przyjmując, że określenie "gra hazardowa" użyte w art. 128 § 1 k.w. obejmuje swym zakresem wszelkie gry, w tym i grę w tzw. trzy karty, jeżeli wygrana lub przegrana uzależniona jest nie od umiejętności grających, lecz wyłącznie lub przeważnie od losu. Urządzającemu grę hazardową jedynie wówczas można przypisać odpowiedzialność za przestępstwo określone w art. 286 k.k., gdy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie lub innej osoby, podstępnie obchodzi reguły gry, naruszając założoną przez nie równość szans jej uczestników, przez użycie oszukańczych zabiegów w celu uzyskania korzystnego dla siebie wyniku gry (uch. SN z dnia 16 lutego 1994 r., I KZP 39/93, OSNKW 1994, nr 3-4, poz. 15). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy zauważył, że przyjmując rozumowanie wyrażone przez Sąd w okresie międzywojennym, należałoby dojść do wniosku, że tylko wtedy gra byłaby prowadzona z zachowaniem wszelkich reguł, gdyby "bankier" przekładał kary w taki sposób (powoli lub nieudolnie), który umożliwiałby grającemu obserwację kary wygrywającej. Innymi słowy, "szybkość ruchu" kartami byłaby mniejsza lub równa "szybkości spostrzegania". Taki jednak sposób prowadzenia gry byłby pozbawiony większego sensu, skoro grający, zawsze i bez trudu wskazałby kartę wygrywającą i w konsekwencji zawsze wygrywał. Jak powszechnie wiadomo, istota gry "w trzy karty" polega na tym, że urządzający grę pokazuje grającemu trzy karty, z reguły dwie czarne, jedną czerwoną, przy czym wygrywającą jest karta czerwona, a następnie z perfekcyjną szybkością przekłada karty, wyrzucając je w końcu grzbietami na stół. Grający wygrywa wówczas, gdy wskaże kartę czerwoną, bez względu na to, czy manipulację kartami obserwował, czy też nie. Tak więc jedna szansa wygrania (ze strony przeciwnika "bankiera") przeciwstawiona jest dwóm szansom wygrania (ze strony "bankiera"). Pewne, minimalne zresztą wyrównanie tych szans przynosi grającemu bystrość obserwacji w chwili wyrzucania kart przez "bankiera". O lepszej pozycji urządzającego grę i większym lub mniejszym prawdopodobieństwie przegrania przystępujący do gry zdają sobie sprawę, licząc jednak na korzystny dla siebie wynik gry, tj. wskazanie właściwej karty, nawet wówczas, gdy wskutek zręcznej manipulacji kartami utracili kontakt wzrokowy z kartą, która wygrywa. Interpretując w ten sposób reguły gry przyjąć należy, że gra "w trzy karty" ma cechy gry hazardowej, której wynik z reguły zależny jest od przypadku. Prowadzenie tej, w wysokim stopniu hazardowej gry, jeśli odbywa się z zachowaniem wszelkich jej reguł, może być ścigane jedynie na podstawie art. 128 k.w. Nawet wówczas, gdy urządzający grę manipuluje kartami z tak perfekcyjną zręcznością, że wzrok grającego nie nadąża za szybkością ruchu, nie nadaje to grze "w trzy karty" cech gry "oszukańczej". Zręcznego, perfekcyjnego manipulowania kartami przez urządzającego grę nie można w żadnym wypadku utożsamiać z przestępnym manipulowaniem, które ma miejsce wówczas, gdy urządzający grę np. wprowadza do gry czwartą kartę, gra trzema jednakowymi kartami, niedostrzegalnie podmienia wskazaną już przez grającego wygrywającą czerwoną kartę, po uprzednim, celowym odwróceniu uwagi grającego, co może uczynić osobiście lub przy pomocy wspólników. Jednocześnie Sąd Najwyższy uznał, że co do oceny gry oszukańczej podziela pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w wyroku z dnia 9 sierpnia 1934 r., 1 K 492/34 (Zbiór Orzeczeń SN 1934, nr 2, poz. 50), w którym stwierdzono:

1) gra staje się oszukańczą w rozumieniu art. 264 k.k. (obecnie art. 286 k.k.) tylko wtedy, gdy urządzający ją lub biorący w niej udział, działa w celu osiągnięcia korzyści materialnej, obojętne, czy dla siebie, czy dla kogokolwiek innego, gdyż używa w tym celu podstępu, polegającego bądź na wprowadzeniu innej osoby w błąd lub na wyzyskaniu jej błędu i gdy przez to podstępne działanie doprowadza tę lub inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem w związku z udziałem w danej grze;

2) okoliczność, iż pewna gra daje urządzającemu ją lepsze szanse niż biorącym w niej udział, wskutek czego urządzający w ostatecznym wyniku odnosi korzyść majątkową, nie nadaje sama przez się danej grze charakteru oszukańczego;

3) urządzanie gry nawet w wysokim stopniu hazardowej, w razie zachowania wszelkich obowiązujących w niej prawideł, może być ścigane jedynie na zasadzie art. 61 Prawa o wykroczeniach (obecnie art. 128 k.w.);

4) art. 264 k.k. (obecnie art. 286 k.k.) znajduje zastosowanie jedynie wówczas, gdy urządzający grę, lub którykolwiek z biorących w niej udział, nie zdaje się wyłącznie na przypadek, lecz stara się wpłynąć na wynik gry przez użycie jakichkolwiek podstępnych zabiegów.

Niektórzy przedstawiciele doktryny uważają stanowisko Sądu Najwyższego za całkowicie błędne (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 695-697; A. Gubiński, Glosa do uchwały SN z dnia 16 lutego 1994 r. ..., s. 114-115; R.A. Stefański, Gra w "trzy karty"..., s. 10). Ich zdaniem, w każdym przypadku gry hazardowej wszyscy grający łącznie z "bankierem", nie mogą wykluczyć dwóch możliwych zdarzeń losowych - wygranej lub przegranej. Inaczej jest w tzw. grze "w trzy karty". Doświadczenie uczy, że urządzający taką grę zawsze jest pewny wygranej. Gdyby było inaczej - na początku gry już musiałby dysponować większą kwotą pieniędzy na wypadek przegranej; z taką jednak możliwością się nie liczy. Zręczna manipulacja karami jest niczym innym jak jednostronnym wpływaniem na wynik gry. Im zręczniejszy bankier, tym pewniejsza wygrana, stąd w tej grze nie ma równych szans. Gra "w trzy karty" byłaby grą hazardową, gdyby bankier nie miał wpływu na układ kart, np. karty byłyby tasowane, przełożone przez grającego, a następnie rozrzucone dla dokonania przez niego wyboru. Taka gra byłaby podobna do gry "w orła i reszkę". Przeciętny człowiek nie ma żadnych szans, aby dostrzec zręczne ruchy "bankiera", nie można zatem mówić o równych szansach grającego, a takie są wymagane dla przyjęcia, że dana gra jest hazardową, a nie oszukańczą.

Inni przedstawiciele nauki są zdania, że dopóki "bankier" stosuje się do reguł gry i swoje zabiegi ogranicza do szybkiego przekładania kart, gra w zasadzie ma charakter hazardowy. Jednocześnie, w przypadku dwóch kart przegrywających i jednej wygrywającej zawsze większe szanse na wygraną ma "bankier". W wypadku gry "w trzy karty" prowadzonej bez jakichkolwiek oszukańczych zabiegów, zręczność "trzymającego bank" w przekładaniu kart jest w stanie co najwyżej uczynić grę zręcznościową grą hazardową. Jeżeli jednak "bankier" stosuje dodatkowe zabiegi mające na celu wprowadzenie w błąd grającego albo wręcz usuwa wygrywającą kartę, wówczas stanowi to przestępstwo oszustwa (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 438; A.R. Światłowski, Glosa do uchwały SN z dnia 16 lutego 1994 r. ..., s. 223). Do tego stanowiska należy się przychylić. Każdy przystępujący do gry "w trzy kary" zna jej reguły i wie, że istota tej gry sprowadza się do szybkiego przekładania kart, a więc de facto wprowadzenia go w błąd. Uczestnik gry ma świadomość tego, że "bankier" będzie chciał wprowadzić go w błąd i mimo to podejmuje takie ryzyko, sądząc, że go uniknie i obstawi kartę właściwie. Innymi słowy przewidując możliwość nieodgadnięcia kary wygrywającej, ze względu na szybkość przekładania kart, na to się godzi. Zatem, w takiej sytuacji trudno jest mówić, że uczestnik gry jest oszukiwany. Można wręcz przyjąć, że występuje tu swoisty kontratyp pozaustawowy w postaci zgody uczestnika gry. Natomiast, w każdej innej sytuacji, kiedy podczas gry "w trzy karty", poza zręcznym przekładaniem kart towarzyszą jeszcze, jakiekolwiek "inne zabiegi", wówczas faktycznie takie zachowanie "bankiera" podlega ocenie z punktu widzenia prawa karnego.

5. Urządzającym grę hazardową jest "bankier", "osoba trzymająca bank", np. osoba, która na bazarze "rozstawia trzy karty". Należy przyjąć, że jeżeli "bankier" gra zgodnie z regułami gry "w trzy karty", czyli jedynie zręcznie rozkłada karty, korzystając z pomocy innych osób, których zadaniem jest jedynie dostarczenie mu potencjalnych klientów (np. poprzez proponowanie wzięcia udziału w grze, rozdawanie ulotek), wówczas rola takich osób może być oceniana w kategorii pomocnictwa, które na gruncie art. 128 § 1 nie jest jednak karalne, mając na uwadze art. 14 § 1. Możliwe jest także przyjęcie, jak się wydaje, bardziej adekwatnej kwalifikacji prawnej czynu, a mianowicie, że osoby "dostarczające" potencjalnych klientów są jednak współsprawcami urządzającymi grę hazardową, zwłaszcza gdy takiego podziału ról dokonali między sobą - jeden rozkłada karty, drugi "dostarcza" uczestników gry. W takim układzie wszyscy jako współsprawcy poniosą odpowiedzialność na podstawie art. 128 § 1.

Jeżeli "bankier" poza zręcznym rozkładaniem kart dopuszcza się także innych zabiegów, wówczas ponosi on odpowiedzialność na podstawie art. 286 k.k., zaś osoby dostarczające mu klientów, o ile działały umyślnie, w zależności od konkretnego stanu faktycznego, dopuszczają się pomocnictwa lub współsprawstwa w oszustwie (obie postacie zjawiskowe są karalne na gruncie k.k.). Jeśli jednak rola osób "towarzyszących bankierowi" sprowadza się do działania na zasadzie: "bankier" jedynie zręcznie rozkłada karty", zaś pozostałe osoby starają się umyślnie wprowadzić w błąd grającego (np. poprzez błędne podpowiadanie co do wyboru karty), bowiem taki był między nimi podział ról, wówczas wszyscy dopuszczą się współsprawstwa oszustwa z art. 286 k.k.

Urządzającym grę hazardową jest również osoba, która organizuje grę w sensie: ustala termin, miejsce spotkania, zasady gry, rodzaj i wysokość stawki, organizuje potrzebne urządzenia, np. ruletę. Nie jest urządzaniem gry hazardowej spotkanie towarzyskie, wyłącznie dla przyjemności i rozrywki, np. spotkanie znajomych na grę w pokera.

Nie popełnia wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. urządzający grę legalnie zgodnie z wymaganiami wynikającymi z ustawy o grach hazardowych.

6. Użyczanie środków do gry hazardowej obejmuje przekazywanie wszystkich koniecznych akcesoriów, w zależności od rodzaju gry, takich jak np. karty, żetony, kości, pieniądze, rulety. Użyczanie pomieszczenia do gry hazardowej (tzw. szulerni) oznacza udostępnienie pokoju, mieszkania, domu, komórki, magazynu bądź jakiegokolwiek innego pomieszczenia. Użyczyć pomieszczenia do gry hazardowej może każdy, np. urządzający grę, gracz bądź osoba trzecia.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. obejmuje tylko umyślność w zamiarze bezpośrednim i kierunkowym, ponieważ warunkiem odpowiedzialności jest, aby sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Natomiast bez znaczenia dla kształtowania się jego odpowiedzialności jest to, czy działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej dla siebie, czy dla innej osoby.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 128 § 1 k.w. może być każdy - jest to wykroczenie powszechne.

9. Pieniądze i inne przedmioty służące do gry podlegają przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy (art. 128 § 2 k.w.).

10. W przepisach rozdziału 9 k.k.s. spenalizowano nielegalne urządzenie lub prowadzenie gier hazardowych objętych ustawą o grach hazardowych. W związku z tym, że grami hazardowymi są także niektóre gry wymienione w ustawie o grach hazardowych (np. poker, ruletka), należy przyjąć, że organizowanie takich gier "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej", wbrew zasadom wynikającym z tej ustawy stanowi też podstawę do odpowiedzialności za wykroczenie z art. 128 § 1 k.w. i niezależnie od tego na postawie k.k.s. (art. 8 k.k.s.). Tam, gdzie gra hazardowa nie jest grą wskazaną w ustawie o grach hazardowych (np. gra "w trzy kary", w "oczko"), odpowiedzialność sprawcy kształtuje się wyłącznie na podstawie art. 128 § 1 k.w. Tam zaś, gdzie urządzający grę w celu osiągnięcia korzyści majątkowej podstępnie obchodzi reguły gry, stosuje oszukańcze metody, naruszając równość szans jej uczestników, w rachubę wchodzi odpowiedzialność na podstawie art. 286 k.k.

Art. 129. Wyrób wytrychów

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 129 k.w. jest ochrona mienia i zapobieżenie przygotowania do kradzieży lub kradzieży z włamaniem.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 129 § 1 i 2 k.w. zakłada kilka zachowań sprawcy, tj.:

- wyrabia, posiada lub nabywa wytrychy, jeżeli nie trudni się zawodem, w którym są one potrzebne;

- dostarcza wytrychów osobie nietrudniącej się takim zawodem;

- wyrabia, posiada lub nabywa klucze do cudzego domu, mieszkania lub innego pomieszczenia albo schowania bez zezwolenia osoby uprawnionej lub organu administracji;

- wyrabia, posiada lub nabywa narzędzia przeznaczone do dokonywania kradzieży;

- dostarcza narzędzi przeznaczonych do dokonywania kradzieży innym osobom.

Wykroczenie z art. 129 § 1 i 2 k.w. ma charakter formalny (bezskutkowy).

3. Wytrych jest to narzędzie służące do otwierania lub odblokowywania zamków (np. w drzwiach, samochodach, szafkach), używany w przypadku braku klucza. Wytrych pomaga kolejno ustawić poszczególne zapadki lub piny blokujące cylinder w odpowiednich pozycjach, co pozwala na otworzenie mechanizmu zamka. Osobą, która może legalnie wyrabiać, posiadać lub nabywać wytrychy, ze względu na wykonywany zawód, jest np. ślusarz, tokarz, frezer.

Narzędzia przeznaczone do dokonywania kradzieży to różnego rodzaju np. łomy, piłka do cięcia metalu, przecinak, pilniki, cęgi tnące itp. Należy jednak zaznaczyć, że wyrabianie, posiadanie, nabywanie oraz dostarczanie wymienionych narzędzi co do zasady jest legalne, bowiem są to narzędzia powszechnie używane w gospodarstwach domowych oraz przy wykonywaniu różnego rodzaju usług i świadczeń, np. na budowli, w warsztatach ślusarskich. Natomiast z wykroczeniem będziemy mieli do czynienia, jeśli wymienione narzędzia są przeznaczone do dokonywania kradzieży. Narzędziem przeznaczonym do dokonywania kradzieży może być odpowiednio spreparowany klucz. Aktualnie funkcjonuje określenie bumping, tj. termin określający sztukę manipulacji zamkiem za pomocą odpowiednio spreparowanego klucza, pozwalający na otwarcie wielu zamków. Bumping wykorzystuje sposób budowy typowych zamków bębenkowych, gdzie lekkie uderzanie w niepasujący do zamka klucz z każdą pozycją wyciętą możliwie najgłębiej, może doprowadzić do chwilowego oddzielenia górnych i dolnych części bolców, umożliwiając przekręcenie klucza. Obok bumpingu występuje też nazwa lockpicking; jest to termin określający sztukę manipulacji zamkiem za pomocą odpowiednio dobranych narzędzi, takich jak wytrychy, w celu niedestrukcyjnego otwarcia mechanizmu bez użycia klucza.

4. Czynności wykonawcze sprawcy to wyrabianie, posiadanie, nabywanie oraz dostarczanie. Wyrabianie należy rozumieć jako wytwarzanie, produkowanie. Posiadanie jest to sprawowanie fizycznego władztwa nad wytrychami, kluczami do cudzego domu, mieszkania, innego pomieszczenia albo schowania, bądź też nad narzędziami przeznaczonymi do dokonywania kradzieży. Nabywanie to uzyskanie całkowitego władztwa nad rzeczą, które umożliwia takie z nią postępowanie jak właścicielowi, zaś dostarczanie - to udzielnie władztwa nad rzeczą innej osobie (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 442).

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 129 § 1 i 2 k.w. obejmuje umyślność w obu postaciach zamiaru.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 129 § 1 i 2 k.w. może być każdy, z wyjątkiem osoby trudniącej się zawodem, w którym są potrzebne wytrychy, np. ślusarz, tokarz, frezer (art. 129 § 1 pkt 1 k.w.). Jednakże osoba wykonująca zawód, w którym potrzebne są wytrychy może być sprawcą, jeśli dostarcza wytrychy osobie nietrudniącej się takim zawodem. Odpowiedzialność takiej osoby pojawi się również w sytuacji, kiedy, np. wyrabia czy dostarcza narzędzi z przeznaczeniem do dokonania kradzieży; zob. uw. 7 do art. 1 k.w.

7. W razie skazania za wykroczenie z art. 129 § 1 i 2 k.w. wytrychy, klucze lub narzędzia podlegają (obligatoryjnie) przepadkowi, choćby nie stanowiły własności sprawcy.

8. Jeżeli sprawca wykroczenia z art. 129 § 1 i 2 k.w. w dalszej kolejności faktycznie dopuści się czynu zabronionego kradzieży, wówczas będzie odpowiadał z tytułu samej kradzieży zwykłej (art. 119 k.w. lub art. 278 k.k.) lub z włamaniem (art. 279 k.k.), zaś czyn z art. 129 § 1 i 2 k.w. zostanie potraktowany jako czyn współukarany uprzednio. Natomiast, w sytuacji kiedy sprawca dostarcza wytrychów lub narzędzi innej osobie wiedząc, że chce ona je wykorzystać do dokonania kradzieży, wówczas dostarczający poniesie odpowiedzialność wyłącznie za pomocnictwo do kradzieży zwykłej (art. 119 k.w. lub art. 278 k.k.) lub z włamaniem (art. 279 k.k.).

Art. 130. Wyłączenie przepisów

1. Konstrukcja tzw. czynów przepołowionych została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 17 czerwca 1966 r. o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego (Dz. U. Nr 23, poz. 149). Ustawa ta była efektem polityki rozwarstwiania przestępczości. Chodziło przede wszystkim o to, żeby sądy skoncentrowały swoją pracę głównie na sprawach poważniejszych, zaś kolegia karno-administracyjne zajęły się sprawami drobnymi. Był to wyraz tzw. tendencji dekryminalizacyjnej, czyli procesu przesuwania niektórych przestępstw do kategorii wykroczeń (A. Gubiński, M. Siewierski, Ustawa o przekazaniu niektórych drobnych przestępstw jako wykroczeń do orzecznictwa karno-administracyjnego, Warszawa 1967, s. 3 i n.).

Istota czynów przepołowionych (tzw. bitypów) sprowadza się do tego, że ich znamiona są identyczne, przy czym jedna grupa będzie zakwalifikowana jako przestępstwa, druga zaś jako wykroczenia, po spełnieniu pewnego dodatkowego znamienia, rzeczowego lub ocennego, np. wartości szkody wyrządzonej czynem. Czyn przepołowiony jest więc w tym sensie podzielony na dwie części. Ta kategoria czynów występuje w prawie wykroczeń i prawie karnym (np. kradzież, przywłaszczenie), jak i w prawie karnym skarbowym (np. oszustwo podatkowe, firmanctwo). Mając na uwadze fakt, że niektóre czyny przepołowione mogą zostać popełnione w określony sposób, z użyciem określonych narzędzi bądź metod, szczególnie szkodliwych społecznie, ustawodawca uznał, że mimo wypełnienia znamion czynu zabronionego jako wykroczenie, odpowiedzialność sprawcy powinna kształtować się na podstawie Kodeksu karnego. Wskazane ratio legis przesądziło o wprowadzeniu do Kodeksu wykroczeń rozwiązania przewidzianego w art. 130 k.w.

Należy zauważyć, że art. 130 k.w. określający przypadki wyłączenia stosowania m.in. art. 119 k.w. nie przewiduje wyłączenia stosowania tego przepisu w zależności od odmiany przywłaszczenia, co oznacza, że obejmuje on przywłaszczenie typu podstawowego (gdy cudza rzecz znalazła się u sprawcy przypadkowo), przywłaszczenie rzeczy powierzonej (sprzeniewierzenie) oraz znalezienie rzeczy znalezionej. Oznacza to, że określona w art. 119 k.w. wartość rzeczy stanowiącej przedmiot przywłaszczenia ma znaczenie dla bytu wszystkich określonych w art. 284 § 1, 2 i 3 k.k. odmian przestępstwa przywłaszczenia (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 824).

Jeśli zatem przywłaszczenie, niezależnie od jego odmiany, wyżej wskazanej, dotyczy:

1) rzeczy ruchomej, której wartość przekracza 250 zł (art. 119 § 1 k.w.), z wyjątkiem rzeczy wskazanych poniżej w punktach 2 i 3;

2) rzeczy wskazanych w art. 130 § 1 pkt 2 k.w., czyli sprawca (niezależnie od wartości) przywłaszcza sobie broń, amunicję, materiały lub przyrządy wybuchowe;

3) rzeczy pozyskanych w sposób wskazany w art. 130 § 3 k.w. niezależnie od ich wartości,

wówczas sprawca zawsze ponosi odpowiedzialność na zasadach sprecyzowanych w Kodeksie karnym.

Podobnie Sąd Najwyższy, który uważa, że przestępstwo przywłaszczenia określone w art. 284 k.k. ma swój odpowiednik w art. 119 k.w., a granicą między tym przestępstwem i tym wykroczeniem jest wartość rzeczy będącej przedmiotem czynu. Użyty w art. 130 k.w. termin przywłaszczenie dotyczy też m.in. przywłaszczenia rzeczy znalezionej, a zatem art. 130 k.w. poprzez swoją regulację prawną nie wyłącza w tym zakresie stosowania art. 119 k.w. (wyr. SN z dnia 26 czerwca 2007 r., IV KK 73/07, LEX nr 265805).

2. W swojej pierwotnej wersji unormowanie przewidziane w art. 130 k.w. przewidywało, że przepisów art. 119, 120, 122 i 124 nie stosowało się:

1) do osób, które popełniły czyn określony w tych przepisach w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia skazującego za przestępstwo podobne albo w ciągu 2 lat od uprawomocnienia się orzeczenia o ukaraniu za wykroczenie podobne;

2) jeżeli przedmiotem czynu była broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe.

Przepisu art. 119 k.w. nie stosowało się, jeżeli sprawca popełniał kradzież w sposób szczególnie zuchwały lub z włamaniem (art. 130 § 2 k.w.). Ponadto przepisów art. 119 i 120 k.w. nie stosowało się, jeżeli:

1) sprawca używał gwałtu na osobie albo groził jego natychmiastowym użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia, a w przypadku zabrania innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, także wtedy, gdy sprawca doprowadzał człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności (art. 130 § 3 k.w.);

2) przedmiotem czynu było mienie społeczne, do osoby, która:

a) zarządzając mieniem społecznym albo będą odpowiedzialna za jego ochronę lub nadzór nad nim w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją, kradła lub przywłaszczała sobie to mienie,

b) działała w porozumieniu z innymi osobami (art. 130 § 4 k.w.).

Ustawą z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa wykroczeń (Dz. U. Nr 23, poz. 100) skreślono pkt 1 w art. 130 § 1 k.w. Druga nowelizacja dokonana ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) zawierała regulację, w myśl której w art. 130 § 2 k.w. skreślono sformułowanie dotyczące kradzieży dokonanej w sposób szczególnie zuchwały, a ponadto skreślono w ogóle art. 130 § 4 k.w. W efekcie nowelizacja ta nadała art. 130 k.w. aktualne brzmienie (Grzegorczyk, Nowela, s. 49-50; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 113-114).

3. Artykuł 130 § 1 pkt 2 k.w. dotyczy następujących czynów przepołowionych, tj. kradzieży i przywłaszczenia (art. 119 k.w.), kradzieży leśnej (art. 120 k.w.), paserstwa (art. 122 k.w.) oraz zniszczenia, uszkodzenia bądź uczynienia rzeczy niezdatną do użytku (art. 124 k.w.). Wymienionych przepisów nie stosuje się, zatem odpowiedzialność będzie kształtowała się na podstawie przepisów k.k., niezależnie od wartości przedmiotu czynu lub wysokości wyrządzonej szkody, jeżeli przedmiotem czynu jest broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe. Należy zauważyć, że trudno jest znaleźć wytłumaczenie dlaczego przepis art. 130 § 1 pkt 2 k.w. swym zakresem dotyczy art. 120 k.w., tj. kradzieży drzewa, której przedmiotem może być jedynie drzewo, w przeciwieństwie do np. kradzieży zwykłej (art. 119 k.w.), której przedmiotem może być każda rzecz ruchoma, w tym oczywiście broń, amunicja, materiały lub przyrządy wybuchowe.

Z treści art. 130 § 1 pkt 2 k.w. wynika, że wyłączenie stosowania wskazanych w tym przepisie czynów, wchodzi w rachubę w każdym przypadku, kiedy przedmiotem czynu jest m.in. broń. Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że chodzi o każdy rodzaj broni, ustawodawca nie ograniczył stosowania art. 130 § 1 pkt 2 k.w., tylko np. do broni palnej.

Artykuł 4 ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 z późn. zm.) stanowi, że pod pojęciem broni należy rozumieć:

1) broń palną, w tym broń bojową, myśliwską, sportową, gazową, alarmową i sygnałową;

2) broń pneumatyczną;

3) miotacze gazu obezwładniającego;

4) narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać życiu lub zdrowiu:

a) broń białą w postaci:

- ostrzy ukrytych w przedmiotach niemających wyglądu broni,

- kastetów i nunczaków,

- pałek posiadających zakończenie z ciężkiego i twardego materiału lub zawierających wkładki z takiego materiału,

- pałek wykonanych z drewna lub innego ciężkiego i twardego materiału, imitujących kij bejsbolowy,

b) broń cięciwową w postaci kusz,

c) przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej.

Z kolei przez amunicję należy rozumieć amunicję do broni palnej; amunicją są naboje scalone i naboje ślepe przeznaczone do strzelania z broni palnej (art. 4 ust. 2 i ust. 3 ustawy o broni i amunicji).

Gotowe lub obrobione istotne części broni lub amunicji uważa się za broń lub amunicję (art. 5 ust. 1 ustawy o broni i amunicji). Istotnymi częściami broni palnej i pneumatycznej są: szkielet broni, baskila, lufa, zamek, komora zamkowa oraz bęben nabojowy (art. 5 ust. 2 ustawy o broni i amunicji). Istotnymi częściami amunicji są: pociski wypełnione materiałami wybuchowymi, chemicznymi środkami obezwładniającymi lub zapalającymi albo innymi substancjami, których działanie zagraża życiu lub zdrowiu, spłonki inicjujące spalanie materiału miotającego i materiał miotający w postaci prochu strzelniczego (art. 5 ust. 3 ustawy o broni i amunicji).

W rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy o broni i amunicji, bronią palną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia pocisku lub substancji z lufy albo z elementu zastępującego lufę, a przez to do rażenia celów na odległość. Bronią palną sygnałową jest urządzenie wielokrotnego użycia, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, jest zdolne do wystrzelenia z lufy o kalibrze nie mniejszym niż 25 mm substancji w postaci ładunku pirotechnicznego celem wywołania efektu wizualnego lub akustycznego (art. 7 ust. 2 ustawy o broni i amunicji). Bronią palną alarmową jest urządzenie wielokrotnego użycia, które w wyniku działania sprężonych gazów, powstających na skutek spalania materiału miotającego, wywołuje efekt akustyczny, a wystrzelona z lufy lub elementu ją zastępującego substancja razi cel na odległość nie większą niż 1 m (art. 7 ust. 3 ustawy o broni i amunicji).

W rozumieniu art. 8 ustawy o broni i amunicji, bronią pneumatyczną jest niebezpieczne dla życia lub zdrowia urządzenie, które w wyniku działania sprężonego gazu jest zdolne do wystrzelenia pocisku z lufy lub elementu ją zastępującego i przez to zdolne do rażenia celu na odległość, a energia kinetyczna pocisku opuszczającego lufę lub element ją zastępujący przekracza 17 J.

W art. 3 pkt 1, 8, 9a, i 19 ustawy z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. Nr 117, poz. 1007 z późn. zm.), są definiowane, niektóre kluczowe dla wykładni art. 130 § 1 pkt 2 k.w., pojęcia, tj.:

1) amunicja - jedna z odmian wyrobów wypełnionych materiałem wybuchowym przeznaczona do miotania na odległość przy użyciu broni palnej;

2) materiały pirotechniczne - jedna z odmian materiałów wybuchowych będącą materiałem lub mieszaniną materiałów przewidzianych do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu, dymu lub kombinacji tych efektów w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się reakcji chemicznej, a także wyroby wypełnione materiałem pirotechnicznym;

3) materiały wybuchowe - substancje chemiczne stałe lub ciekłe albo mieszaniny substancji zdolne do reakcji chemicznej z wytwarzaniem gazu o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku, a także wyroby wypełnione materiałem wybuchowym;

4) plastyczne materiały wybuchowe - są to materiały wybuchowe w giętkiej lub elastycznej prasowanej postaci, których opis jest przedstawiony w części 1 ust. I "Opis materiałów wybuchowych" załącznika technicznego do Konwencji;

5) wyroby pirotechniczne - są to wyroby zawierające jeden lub kilka materiałów pirotechnicznych, przeznaczone do uzyskiwania efektów pirotechnicznych, w tym widowiskowych.

W rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego, materiałami wybuchowymi przeznaczonymi do użytku cywilnego są:

1) substancje i wyroby, które w toku procedury klasyfikacyjnej, o której mowa w załączniku A, zostały zaliczone do klasy 1 materiałów niebezpiecznych;

2) materiały wybuchowe w stanie niewybuchowym ujęte w klasie 4.1 materiałów niebezpiecznych, wymienione w załączniku A, jeżeli przez wysuszenie lub przemycie mogą być im przywrócone właściwości wybuchowe;

3) przedmioty ratownicze ujęte w klasie 9 materiałów niebezpiecznych, wymienione w załączniku A, jeżeli zawierają materiały i przedmioty wybuchowe zaliczone do klasy 1 materiałów niebezpiecznych

- jeżeli są przeznaczone do celów cywilnych.

Materiał, co do którego istnieje uzasadnione przypuszczenie, że może mieć właściwości wybuchowe, lub wyrób wypełniony tym materiałem do czasu przeprowadzenia badań klasyfikacyjnych przez jednostki organizacyjne upoważnione przez ministra właściwego do spraw gospodarki, uważa się za zaklasyfikowany wstępnie jako materiał wybuchowy (art. 4 ust. 2 ustawy o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego). Klasyfikacji substancji lub wyrobu jako materiału wybuchowego przeznaczonego do użytku cywilnego oraz nadania mu kodu klasyfikacyjnego dokonują jednostki organizacyjne upoważnione przez ministra właściwego do spraw gospodarki, na podstawie art. 6 pkt 5 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 199, poz. 1671 z późn. zm.) do prowadzenia badań, klasyfikacji oraz określania warunków dopuszczania do przewozu materiałów niebezpiecznych klas 1, 4.1 i 9, wymienionych w załączniku A.

Ustawa z dnia 2 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz. U. Nr 67, poz. 679 z późn. zm.) przyjmuje w art. 3 ust. 2, że:

1) materiały wybuchowe - są to:

a) substancje chemiczne stałe lub ciekłe albo mieszaniny substancji, zdolne do reakcji chemicznej z wytwarzaniem gazu o takiej temperaturze i ciśnieniu i z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku, a także wyroby wypełnione materiałem wybuchowym, z wyłączeniem amunicji, o której mowa w pkt 3,

b) materiały pirotechniczne - materiały lub mieszaniny materiałów przewidzianych do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu, dymu lub kombinacji tych efektów, w wyniku bezdetonacyjnej, samopodtrzymującej się reakcji chemicznej, a także wyroby wypełnione materiałem pirotechnicznym,

c) plastyczne materiały wybuchowe - materiały wybuchowe w giętkiej lub elastycznej prasowanej postaci, których opis jest przedstawiony w części 1 ust. I "Opis materiałów wybuchowych" załącznika technicznego do Konwencji,

2) broń i istotne części broni - są to broń i istotne części broni w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o broni i amunicji (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 52, poz. 525 z późn. zm.), a także inne urządzenia służące do niszczenia lub obezwładniania celów,

3) amunicja - są to wyroby wypełnione materiałem wybuchowym, przeznaczone do miotania przy użyciu broni palnej, służące do niszczenia lub obezwładniania celów, a także dla celów ćwiczebnych.

Przyrządem wybuchowym jest aparat lub urządzenie, które umożliwia wybuch, np. granat, mina, rakieta, bomba, detonator (R.A. Stefański (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 472). Za taki przyrząd nie uznaje się butelki z benzyną i knotem, tzw. koktajlu Mołotowa (wyr. SA w Krakowie z dnia 6 marca 1997 r., II AKa 25/97, OSN Prok. i Prawo 1997, nr 9, poz. 17).

4. W myśl art. 130 § 2 k.w., przepisów dotyczących kradzieży (art. 119 k.w.) nie stosuje się, jeżeli sprawca popełnia kradzież z włamaniem. W takim przypadku zawsze znajdzie zastosowanie przepis art. 279 k.k., niezależnie od wartości przedmiotu kradzieży. Najogólniej rzecz ujmując włamaniem jest pokonanie przeszkody zabezpieczającej wejście do pomieszczenia przez osoby nieuprawnione. Innymi słowy kradzież z włamaniem zachodzi wtedy, gdy jej sprawca zabiera cudzą rzecz ruchomą (mienie ruchome) w celu przywłaszczenia w następstwie jakiegokolwiek fizycznego oddziaływania i usunięcia w ten sposób przeszkody materialnej będącej częścią konstrukcji pomieszczenia zamkniętego lub specjalnym zamknięciem tego pomieszczenia, utrudniającym dostęp do jego wnętrza, np. zamki, kłódki, kraty, systemy alarmowe, zabezpieczenia zainstalowane w komputerze tzw. password (B. Michalski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 715 i n.).

5. Zgodnie z treścią art. 130 § 3 k.w. przepisów dotyczących kradzieży i przywłaszczenia (art. 119 k.w.) oraz kradzieży drzewa (art. 120 k.w.) nie stosuje się, jeżeli sprawca używa gwałtu na osobie albo grozi jego natychmiastowym użyciem, aby utrzymać się w posiadaniu zabranego mienia, a gdy chodzi o zabranie innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, także wtedy, gdy sprawca doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności (wyr. SN z dnia 30 stycznia 2001 r., III KKN 306/99, OSN Prok. i Prawo 2001, nr 7-8, poz. 11). Zdaniem SA w Krakowie, skoro pokrzywdzona na pytanie oskarżonego o alkohol sama znalazła w mieszkaniu butelkę spirytusu i podała ją oskarżonemu z kieliszkiem, by się napił, a oskarżony butelkę zabrał i wyszedł, to czyn ów jest wykroczeniem przywłaszczenia mienia, a nie rozbojem, bo oskarżony nie przełamywał woli pokrzywdzonej w dysponowaniu tą butelką, a przeciwnie - skorzystał z jej zamiaru pozbycia się go z mieszkania za cenę poczęstowania go alkoholem (wyr. SA w Krakowie z dnia 22 kwietnia 1993 r., II AKr 50/93, KZS 1993, nr 5, poz. 19).

Interpretacja użytego w art. 130 § 3 k.w. sformułowania w postaci "gwałtu na osobie" nasuwa różne wykładnie, od kiedy ustawodawca w art. 280 k.k. (rozbój) i art. 281 k.k. (kradzież rozbójnicza) zastąpił określenie "gwałt na osobie" znamieniem "przemoc na osobie", nie zmieniając przy tym art. 130 § 3 k.w. Stanowisko Sądu Najwyższego w tej mierze jest bardzo różne. W jedynym z rozstrzygnięć Sąd ten zauważył, że pojęcie "gwałtu na osobie" zawarte w treści art. 130 § 3 k.w. oznacza kwalifikowaną formę przemocy wobec osoby charakteryzującą się użyciem siły fizycznej o natężeniu stwarzającym niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia (uch. SN z dnia 21 marca 2007 r., I KZP 39/06, OSNKW 2007, nr 4, poz. 30). Również zdaniem Sądu Najwyższego, pomiędzy treścią art. 280 § 1 k.k. a przepisem art. 130 § 3 nie ma relacji sprzeczności "w poziomie" systemu prawnego (sprzeczności na poziomie ustaw). Przepis art. 280 § 1 k.k. będzie miał zastosowanie jako podstawa kwalifikowania zachowania przestępczego wówczas, gdy przemoc, tj. bezpośrednie użycie siły fizycznej, ale niestwarzające niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia, będzie służyła do kradzieży rzeczy, której wartość przekracza kwotę 250 zł, jak też i w takiej sytuacji, gdy zastosowana przemoc - ukierunkowana na kradzież rzeczy (niezależnie od wartości rzeczy) - poprzez swoje natężenie stworzy niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego, a zatem od strony normatywnej stanie się szczególną formą przemocy, tj. "gwałtem" (post. SN z dnia 7 stycznia 2008 r., II KK 252/07, OSNKW 2008, nr 4, poz. 25).

W związku z tym, w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiły się dwa wzajemnie wykluczające się poglądy odnośnie do interpretacji określenia "gwałt na osobie" względem określenia "przemoc wobec osoby" na zasadzie, że nie są to pojęcia tożsame (post. SN z dnia 16 marca 1999 r., I KZP 32/98, OSNKW 1999, nr 7-8, poz. 47; wyr. SN z dnia 3 września 2008 r., II KK 301/07, LEX nr 449031; wyr. SN z dnia 3 września 2008 r., II KK 1/08, OSN Prok. i Prawo 2009, nr 1 poz. 9; A. Zoll, Glosa..., s. 93; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 450) oraz że są to pojęcia tożsame (wyr. SN z dnia 30 czerwca 2004 r., II KK 354/03, LEX nr 137456; wyr. SA w Katowicach z dnia 8 lutego 2001 r., II AKa 18/01, OSA 2002, nr 4, poz. 32; uch. SN z dnia 30 czerwca 2008 r., I KZP 10/08, OSNKW 2008, nr 7, poz. 53; post. SN z dnia 28 sierpnia 2008 r., V KK 84/08, LEX nr 449037; wyr. SN z dnia 17 września 2008 r., II KK 350/07, Biuletyn Prawa Karnego 2008, nr 11, poz. 20).

Ostatecznie ową rozbieżność rozstrzygnął Sąd Najwyższy podejmując uchwałę, której nadał moc zasady prawnej, że znaczenie normatywne określeń "przemoc wobec osoby", użytego w art. 280 § 1 k.k., oraz "gwałt na osobie", użytego w art. 130 § 3 k.w., jest tożsame (uch. SN z dnia 17 grudnia 2008 r., I KZP 27/08, OSNKW 2009, nr 1, poz. 1). Jest to słuszne rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego, na gruncie wykładni językowej nie ma podstaw do przyjęcia, iż gwałt na osobie jest szczególną, kwalifikowaną stopniem intensywności, formą przemocy wobec osoby. Tak zarówno gwałt, jak i przemoc są to działania sprawcy skierowane bezpośrednio przeciwko osobie, realizującego zamiar zaboru rzeczy, zatem odpowiedzialność takiego sprawcy powinna zawsze kształtować się na podstawie Kodeksu karnego.

6. Doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności wyłącza na podstawie art. 130 § 3 k.w. stosowanie art. 119 k.w. i art. 120 k.w. Istota doprowadzenia pokrzywdzonego do stanu bezbronności polega na podjęciu przez sprawcę takich oddziaływań fizycznych na osobę pokrzywdzonego, które nie będąc użyciem przemocy wobec osoby ani groźbą jej natychmiastowego użycia, jak również nie doprowadzając pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności, skutecznie pozbawią go możliwości podjęcia działań skierowanych przeciwko zaborowi mienia (post. SA w Krakowie z dnia 26 marca 1991 r., II AKz 9/91, KZS 1991, nr 4, poz. 14; wyr. SN z dnia 12 maja 1994 r., II KRN 59/94, Wokanda 1994, nr 11, s. 12). Przez stan bezbronności rozumieć należy taką sytuację, w której znalazła się ofiara przestępstwa, że z powodu obezwładnienia jej przy użyciu siły fizycznej, albo wobec wielości napastników lub znacznej dysproporcji sił, pozbawiona jest możności i woli przeciwdziałania zaborowi mienia albo też możność ta lub wola są w istotnym zakresie ograniczone (wyr. SN z dnia 14 czerwca 1989 r., V KRN 99/89, OSNKW 1989, nr 7-12, poz. 48). Przez stan bezbronności rozumieć należy nie sam brak chęci stawiania oporu, lecz tylko taką sytuację, w której ofiara nie ma wręcz fizycznej możliwości stawiania oporu wskutek braku siły (np. obezwładnienie ofiary poprzez zastosowanie środków farmakologicznych) lub braku swobody ruchów, np. zawiązanie (wyr. SN z dnia 17 lutego 1975 r., II KR 285/74, OSNKW 1975, nr 7, poz. 89).

Nieprzytomność oznacza stan całkowitej utraty świadomości. Jeżeli człowiek zostaje doprowadzony do stanu nieprzytomności i w konsekwencji także do bezbronności, np. razami zadanymi w głowę, to należy mówić jedynie o użyciu przemocy wobec osoby. Uznanie natomiast, że nastąpiło doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, staje się zasadne wtedy, gdy ów stan jest wynikiem zachowania niebędącego użyciem przemocy wobec osoby (wyr. SN z dnia 26 listopada 1980 r., Rw 410/80, OSNKW 1981, nr 3, poz. 34).

Stan nieprzytomności lub bezbronności odnosi się tylko do zachowania obejmującego zabranie innej osobie mienia w celu przywłaszczenia, natomiast nie dotyczy sytuacji, w której sprawca działa w celu utrzymania się w posiadaniu zabranego mienia. Z tego wynika, że sprawca doprowadzając pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności lub bezbronności w celu zabrania mu mienia i jego przywłaszczenia, niezależnie od wartości przedmiotu czynu będzie ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 280 k.k. Jeżeli sprawca doprowadza pokrzywdzonego do stanu nieprzytomności lub bezbronności w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, będzie ponosił odpowiedzialność na podstawie art. 281 k.k., o ile wartość mienia przekracza 250 zł. Poniżej tej wartości odpowiedzialność sprawcy będzie kształtować się na podstawie art. 119 i 120 k.w.

Art. 131. Odpowiedzialność za wykroczenia popełnione za granicą

Rozwiązanie wprowadzone przez ustawodawcę w art. 131 jest następstwem unormowania przewidzianego w art. 3 § 2, które przewiduje, że odpowiedzialność za wykroczenie popełnione za granicą zachodzi tylko wtedy, gdy przepis szczególny taką odpowiedzialność przewiduje (zob. uw. 2 do art. 3 § 2). Przepis art. 131 k.w. jest wyrazem zacytowanej klauzuli i zgodnie z jego treścią przewiduje się odpowiedzialność za popełnione za granicą wykroczenia: kradzieży i przywłaszczenia (art. 119), paserstwa (art. 122) oraz uszkodzenia, zniszczenia lub uczynienia rzeczy niezdatną do użytku (art. 124). Zob. uwagi do art. 119, 122 oraz 124.

Rozdział XV

Wybrana literatura

M. Bartoń, F. Śmietanka, Oszukiwanie nabywców, ZKA 1969, nr 3-4; M. Bojarski, Karnoprawna ochrona interesów przed nadużyciami w zakresie cen świadczonych usług, ZW 1979, nr 6; M. Bojarski, Przestępstwa i wykroczenia gospodarcze, Warszawa 1995; M. Bojarski, Wykroczenia o charakterze spekulacyjnym w ustawodawstwie niektórych państw socjalistycznych (w:) Materiały międzynarodowej konferencji "Problemy współczesnego prawa wykroczeń", Wrocław1986; M. Bojarski, Wykroczenia z ustawy o normalizacji, ZW 1987, nr 2; J. Chabrom, Żądanie i pobieranie za usługi cen wyższych od obowiązujących, ZKA 1966, nr 5; T. Cyprian, Spekulacja, Warszawa 1960; M. Filar, Wykroczenia o charakterze spekulacyjnym (aspekty materialno-prawne i polityczno-kryminalne) (w:) Materiały międzynarodowej konferencji "Problemy współczesnego prawa wykroczeń", Wrocław 1986; M. Filar, Ustawa o zwalczaniu spekulacji, ZW 1981, nr 6; M. Filar, Wadliwe rozstrzygnięcie (niedopełnienie obowiązku czy wykroczenie oszustwa na szkodę nabywców), ZW 1988, nr 2; M. Filar, Trafne rozstrzygnięcie (czy popełniono wykroczenie z art. 135 k.w.), ZW 1988, nr 3; J. Lewiński, Z problematyki ścigania i karania sprawców wykroczeń przeciwko interesom konsumentów, ZW 1981, nr 3; J. Lewiński, Zmiana ustawy o zwalczaniu spekulacji, ZW 1982, nr 6; J. Lewiński, To nie były wykroczenia z art. 134 § 1 k.w., ZW 1989, nr 1; J. Lewiński, Oczywiste oszustwo czy niezamierzona pomyłka, ZW 1989, nr 1;A. Lewaszkiewicz, Bilet na seans w kolegium, ZKA 1968, nr 2-3; H. Matuszczak, Pobieranie nadmiernych cen za usługi (Analiza informacji statystycznych) ZKA 1968, nr 1; P. Ostaszewski, W ochronie interesów konsumentów, ZW 1978, nr 3; E. Pacholarz, Kilka uwag na tle orzecznictwa kolegiów w sprawach spekulacyjnych, ZW 1983, nr 4-5; H. Popławski, Odpowiedzialność karno - administracyjna z ustawy o normalizacji, ZKA 1962, nr 2; J. Przybylska, Wykroczenia przeciwko interesom konsumentów oraz przeciwko mieniu w orzecznictwie kolegiów w woj. kaliskim, ZW 1984, nr 6; M. Rusinek, Odpowiedzialność z kodeksu wykroczeń za niedochowanie wymogów o kredycie konsumenckim, Prawo Bankowe 2004, nr 1; Z. Szczurek, Oszustwo w handlu na szkodę nabywcy w polskim prawie karnym, Warszawa 1976; J. Szubert, Odpowiedzialność karno administracyjna w prawie o miarach i narzędziach pomiarowych, ZKA 1966, nr 6; Z. Welfeld, Przestępstwa i wykroczenia oszustwa na szkodę konsumenta (na podstawie badań ankietowych z terenu Warszawy), PiP 1977, z. 7; J. Zapałowicz, W obronie interesów konsumentów, ZW 1976, nr 6 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 133. Spekulacja biletami

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona ludzi przed spekulacją biletami.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 133 § 1 polega na tym, że sprawca podejmuje jedną z dwóch czynności wykonawczych, tj. nabywa w celu odsprzedaży z zyskiem bilety albo je sprzedaje z zyskiem. Powszechnie wykroczenie to nosi nazwę "spekulacja biletami", zaś osoby dopuszczające się tego wykroczenia zwane są popularnie "konikami". Jest to wykroczenie formalne z działania.

W przypadku pierwszej czynności wykonawczej sprawca z góry nabywa bilety z zamysłem ich dalszej sprzedaży. Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, czy faktycznie sprzedał on nabyte uprzednio bilety z zyskiem, czy też sprzedał je po cenie nabycia, bowiem nie znalazł klientów i postanowił sprzedać je po cenie nominalnej, aby odzyskać zainwestowane pieniądze. Wykroczenie w tej odmianie jest popełnione w momencie nabywania biletów. Sprawca może nabywać bilety zarówno osobiście, jak i korzystać z pomocy innych osób, które ponoszą odpowiedzialność za pomocnictwo w myśl art. 133 § 2.

Z kolei sprzedawanie biletów z zyskiem oznacza, że sprawca w momencie nabywania biletów nie czynił tego w celu odsprzedaży z zyskiem, taki zamiar pojawił się później, ponieważ np. sprawca zrezygnował z imprezy, nie może na nią pójść ze względu na chorobę, wyjazd służbowy itp. Sprawca może także sprzedać bilety z zyskiem, bowiem inna osoba, która chce pójść i uczestniczyć w imprezie, ją do tego nakłania. W takim przypadku sprawca sprzedający bilety z zyskiem ponosi odpowiedzialność z tytułu wykroczenia z art. 133 § 1, zaś nakłaniający do sprzedaży musi liczyć się z odpowiedzialnością z tytułu podżegania do popełnienia wykroczenia z art. 133 § 1 (art. 133 § 2). Oczywiście, jeśli osoba dokonuje odsprzedaży biletu bez zysku z uwagi na to, że np. nie może albo nie chce uczestniczyć w imprezie, wówczas swoim zachowaniem nie wypełnia znamion czynu z art. 133. Sprawca ponosi odpowiedzialność niezależnie od wysokości osiągniętego zysku oraz ilości sprzedanych biletów (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 706). Nie ma również znaczenia, do uczestnictwa w jakiej imprezie uprawniał bilet (impreza artystyczna, rozrywkowa, sportowa).

3. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 133 § 1 zakłada umyślność w zamiarze bezpośrednim.

4. Podmiotem wykroczenia z art. 133 § 1może być każdy. Z tytułu popełnienia tego wykroczenia odpowiedzialność ponoszą także nieletni na podstawie art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.

5. W myśl art. 133 § 2 k.w. usiłowanie oraz podżeganie i pomocnictwo do wykroczenia są karalne (zob. uwagi do art. 11-13 k.w.).

Art. 134. Oszukiwanie w handlu

1. Przedmiotem ochrony jest zasada uczciwego "drobnego" handlu detalicznego, a tym samym ochrona podmiotów w nim uczestniczących (Bafia i in., Kodeks, s. 317).

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 134 polega na tym, że sprawca przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usług oszukuje nabywcę (dostawcę przy nabyciu produktów rolnych lub hodowlanych) co do ilości, wagi, miary, gatunku, rodzaju lub ceny, jeżeli nabywca (dostawca) poniósł lub mógł ponieść szkodę nieprzekraczającą 100 zł. Jest to wykroczenie materialne (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 204).

3. Przepis art. 134 k.w. był zmieniany trzykrotnie. Pierwotna wersja omawianego wykroczenia zakładała tylko jeden typ wykroczenia, aktualnie przewidziany w art. 134 § 1 k.w. łącznie z jego usiłowaniem, podżeganiem i pomocnictwem. Ustawą z dnia 25 września 1981 r. o zwalczaniu spekulacji (Dz. U. Nr 24, poz. 124 z późn. zm.) dokonano nowelizacji polegającej na zmianie wysokości szkody, jaką poniósł lub mógł ponieść nabywca, z 50 zł na 200 zł. Druga zmiana nastąpiła ustawą z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach (Dz. U. Nr 23, poz. 100), która wprowadziła odpowiedzialność za oszukiwanie dostawcy, czyli aktualną treść art. 134 § 2 k.w., z tym że wartość szkody nie mogła przekraczać kwoty 2000 zł, zaś odpowiedzialność za usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo stypizowano w art. 134 § 3 k.w. Ostatnia zmiana art. 134 § 1 i 2 k.w. została dokonana ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386 z późn. zm.) i polegała na zakreśleniu w art. 134 § 1 i 2 k.w. wysokości szkody na kwotę 100 zł. Należy nadmienić, że art. 134 k.w. jako czyn przepołowiony miał swój "odpowiednik" w art. 225 k.k. z 1969 r. W aktualnym k.k. nie ma przestępstwa oszustwa w handlu, w związku z tym należy przyjąć, że jeżeli wartość szkody będzie przekraczała kwotę 100 zł, wówczas odpowiedzialność sprawcy będzie kształtowała się na podstawie art. 286 k.k. Zdaniem Sądu Najwyższego, dla bytu przestępstwa z art. 225 § 1 k.k. z 1969 r. (obecnie art. 286 k.k.) nie ma decydującego znaczenia, w jakiej ogólnej wysokości szkodę poniósł nabywca w wyniku oszukiwania go co do ilości, wagi, miary, gatunku lub ceny przy sprzedaży towaru, jeżeli szkoda poniesiona przez nabywcę przekracza 50 zł (obecnie 100 zł). Wielkość szkody wyrządzonej nabywcy (nabywcom) w wyniku oszukania go (ich) przy sprzedaży towaru ma jednak istotne znaczenie przy ocenie rozmiarów przestępstwa przypisanego sprawcy i ocenie stopnia społecznego niebezpieczeństwa (obecnie stopnia społecznej szkodliwości) tego rodzaju czynu (wyr. SN z dnia 25 września 1981 r., I KR 201/81, OSNPG 1982, nr 1, poz. 8).

4. Istotą czynności wykonawczej wykroczenia z art. 134 § 1 i 2 k.w. jest oszustwo, w handlu de facto detalicznym mając na uwadze wysokość szkody. Oszustwo oznacza fałszerstwo, szwindel, nieczysty interes, machlojkę, kant. Jednocześnie, ustawodawca nie posługuje się charakterystycznymi dla prawa karnego znamionami oszustwa z art. 286 k.k., tj. wprowadzenie w błąd, wyzyskanie błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, tym niemniej należy przyjąć, że będą to najbardziej charakterystyczne zachowania sprawcy, które doprowadzą pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 454-455). Za przyjęciem tej interpretacji przemawia także pogląd Sądu Najwyższego, że poza wypadkiem określony w art. 134 k.w. oszustwo, czyli podjęte w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadzenie innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, pozostaje przestępstwem przewidzianym w art. 286 k.k. również wtedy, gdy wartość wyłudzonego mienia nie przekracza kwoty 100 zł (wyr. SN z dnia 17 lipca 1980 r., Rw 237/80, OSNKW 1980, nr 10-11, poz. 84).

5. Ustawa z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.) reguluje m.in. zasady i tryb kształtowania cen towarów i usług, z tym że przepisów ustawy nie stosuje się do cen w obrocie pomiędzy osobami fizycznymi, z których żadna nie jest przedsiębiorcą oraz cen ustalanych na podstawie odrębnych ustaw, w zakresie uregulowanym w tych ustawach. Artykuł 3 ust. 1 ustawy o cenach, definiuje niektóre pojęcia związane z ceną, tj.:

1) cena - wartość wyrażona w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym; pod pojęciem ceny rozumie się także stawkę taryfową (art. 3 ust. 2 ustawy o cenach);

2) cena jednostkowa towaru (usługi) - cena ustalona za jednostkę określonego towaru (usługi), którego ilość lub liczba jest wyrażona w jednostkach miar, w rozumieniu przepisów o miarach;

3) charakterystyka jakościowa towaru (usługi) - właściwości (cechy), skład, parametry techniczne towaru (usługi) oraz jego zgodność z określoną normą lub innym dokumentem normatywnym w rozumieniu odrębnych przepisów;

4) kształtowanie cen - uzgadnianie cen między stronami umowy lub ich ustalanie w trybie art. 4, 5 i 8 ustawy o cenach;

5) marża handlowa - różnica między ceną płaconą przez kupującego a ceną uprzednio zapłaconą przez przedsiębiorcę, wynikająca z kosztów i zysku przedsiębiorcy; marża handlowa może być wyrażona kwotowo lub w procentach; pod pojęciem marży handlowej rozumie się przez to także prowizję (art. 3 ust. 2 ustawy o cenach);

6) cena urzędowa i marża handlowa urzędowa - cena i marża handlowa ustalona w rozporządzeniu wydanym przez właściwy organ administracji rządowej lub w uchwale wydanej przez organ stanowiący właściwej jednostki samorządu terytorialnego;

7) przedsiębiorca - podmiot prowadzący działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.), a także osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;

8) towar - rzecz, jak również energia oraz prawa majątkowe zbywalne;

9) usługa - czynność świadczona odpłatnie, wymieniona w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o cenach, z zastrzeżeniem przepisów szczególnych, przy uzgadnianiu ceny umownej oraz przy stosowaniu ceny urzędowej przedsiębiorca ma obowiązek określić, w formie pisemnej, a także, o ile to możliwe, w postaci elektronicznej, w sposób dostępny dla kupującego, szczegółową charakterystykę jakościową towaru (usługi). Przedsiębiorca będący producentem ma obowiązek obniżyć cenę w przypadkach, gdy towar nie posiada wymaganych cech określonych w charakterystyce jakościowej, o której mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o cenach, bądź posiada wady polegające na zmniejszeniu ilości, masy lub objętości towaru albo uszkodzenia, chyba że przy dołożeniu staranności wymaganej w stosunkach sprzedaży danego rodzaju nie mógł wiedzieć o wadzie towaru. Taki sam obowiązek ciąży na sprzedawcy towaru. Cena powinna być obniżona w stopniu odpowiadającym zaistniałym wadom lub uszkodzeniom, o których wyżej mowa. Przedsiębiorca ma obowiązek uwidocznić przyczynę obniżki ceny lub poinformować konsumenta o tej przyczynie w sposób zwyczajowo przyjęty w miejscu oferowania towaru, również innym niż miejsce sprzedaży (art. 11 ustawy o cenach).

Zgodnie z treścią art. 12 ustawy o cenach, towar przeznaczony do sprzedaży detalicznej oznacza się ceną. W miejscach sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się, z zastrzeżeniem art. 12 ust. 3 ustawy o cenach, ceny jednostkowe towarów i usług w sposób zapewniający prostą i niebudzącą wątpliwości informację o ich wysokości, a w odniesieniu do cen urzędowych - także o ich rodzaju (cena urzędowa) oraz o przyczynach wprowadzenia obniżek cen. Szczegółowe kwestie związane z uwidacznianiem i oznaczaniem ceną towarów i usług reguluje rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad uwidaczniania cen towarów i usług oraz sposobu oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży (Dz. U. Nr 99, poz. 894 z późn. zm.). Natomiast, zagadnienia związane ze sprzedażą konsumencką normuje ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 141, poz. 1176 z późn. zm.).

6. Wagę i miarę reguluje ustawa z dnia z dnia 11 maja 2001 r. - Prawo o miarach (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441 z późn. zm.). W art. 4 ustawy - Prawo o miarach ustawodawca zdefiniował takie pojęcia, jak m.in.:

1) legalna jednostka miary - jednostka miary, której stosowanie jest nakazane lub dozwolone przepisem prawnym;

2) wzorzec jednostki miary - przyrząd pomiarowy przeznaczony do zdefiniowania, zrealizowania, zachowania lub odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu wartości danej wielkości fizycznej i służący jako odniesienie;

3) państwowy wzorzec jednostki miary - wzorzec jednostki miary uznany urzędowo w Rzeczypospolitej Polskiej za podstawę do przypisywania wartości innym wzorcom jednostki miary danej wielkości fizycznej;

4) Międzynarodowy Układ Jednostek Miar (SI) - spójny układ jednostek miar, przyjęty i zalecany przez Generalną Konferencję Miar;

5) przyrząd pomiarowy - urządzenie, układ pomiarowy lub jego elementy, przeznaczone do wykonania pomiarów samodzielnie lub w połączeniu z jednym lub wieloma urządzeniami dodatkowymi; wzorce miary i materiały odniesienia są traktowane jako przyrządy pomiarowe;

6) wzorzec miary - urządzenie przeznaczone do odtwarzania lub dostarczania jednej lub wielu znanych wartości danej wielkości fizycznej w sposób niezmienny podczas jego stosowania;

7) materiał odniesienia - materiał lub substancję, których jedna lub więcej wartości ich właściwości są dostatecznie jednorodne i określone w stopniu umożliwiającym stosowanie do wzorcowania przyrządu pomiarowego, oceny metody pomiarowej lub przypisania wartości właściwościom innych materiałów;

8) wzorcowanie - czynności ustalające relację między wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy a odpowiednimi wartościami wielkości fizycznych, realizowanymi przez wzorzec jednostki miary;

9) wprowadzenie do obrotu - przekazanie przyrządu pomiarowego po raz pierwszy sprzedawcy bądź użytkownikowi przez producenta, jego upoważnionego przedstawiciela lub importera;

10) wprowadzenie do użytkowania - zastosowanie przyrządu pomiarowego po raz pierwszy do celu, dla którego jest on przeznaczony;

11) punkt legalizacyjny - miejsce wykonywania przez organy administracji miar czynności związanych z legalizacją dużej ilości określonych rodzajów przyrządów pomiarowych u producenta, importera albo u przedsiębiorcy dokonującego napraw lub instalacji;

12) znak zatwierdzenia typu - znak umieszczany na przyrządzie pomiarowym, poświadczający jego zgodność z zatwierdzonym typem;

13) dowód legalizacji - świadectwo legalizacji lub cecha legalizacji umieszczana na przyrządzie pomiarowym, poświadczające dokonanie legalizacji.

7. Przedmiotem czynności wykonawczej z art. 134 § 2 są produkty rolne lub hodowlane. Produkty rolne to płody ziemi, np. ziemniaki, buraki, pietruszka, marchew itp., z kolei produkty hodowlane to bydło, trzoda chlewna, drób oraz produkty pochodne, jak np. jaja, mleko, śmietana, wełna, skóra itp. (Bafia i in., Kodeks, s. 319).

8. Pokrzywdzonym z art. 134 § 1 jest nabywca. Z uwagi na to, że ustawodawca nie posługuje się sformułowaniem osoba fizyczna, pokrzywdzonym może być także osoba prawna, czy jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. Z kolei w ramach art. 134 § 2 pokrzywdzonym jest dostawca, czyli podmiot, który regularnie w wyznaczonym miejscu i czasie dostarcza jako producent lub hodowca wyprodukowany przez siebie produkt (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 456).

9. Usiłowanie wykroczenia określonego w art. 134 § 1 lub 2 oraz podżeganie i pomocnictwo są karalne.

10. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 134 zakłada umyślność w zamiarze bezpośrednim.

11. Podmiotem wykroczenia z art. 134 § 1może być każdy, kto przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usługi oszukuje, np. właściciel, sprzedawca, osoba dorywczo (grzecznościowo) pomagająca przy sprzedaży, praktykant, stażysta itp. Sprawca może oszukiwać w celu przysporzenia korzyści majątkowej dla siebie lub kogoś innego. Z kolei podmiotem wykroczenia z art. 134 § 2 jest nabywca produktów rolnych lub hodowlanych od dostawcy.

12. Wykroczenie z art. 134 § 1 i 2 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 315 § 2 k.k., który przewiduje odpowiedzialność karną za używanie w obrocie gospodarczym podrobionego albo przerobionego narzędzia pomiarowego lub pobierczego. Zalegalizowane narzędzia pomiarowe lub pobiernicze stanowią wszelkie przedmioty sprawdzone i ocechowane przez właściwe instytucje, służące do odmierzania, np. miary, wagi, wszelkiego rodzaju liczniki itp. (J. Skorupka (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 1396-1397).

13. Ustawa - Prawo o miarach, w art. 26 przewiduje odpowiedzialność z tytułu wykroczenia, jeśli sprawca wbrew przepisom ustawy:

1) wyraża wartości wielkości fizycznych w jednostkach miar innych niż legalne w dziedzinach, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy - Prawo o miarach;

2) wprowadza do obrotu lub użytkowania, stosuje bądź przechowuje w stanie gotowości do użycia przyrządy pomiarowe, podlegające prawnej kontroli metrologicznej, bez wymaganych dowodów tej kontroli lub niespełniające wymagań;

3) użytkuje przyrządy pomiarowe w dziedzinach, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy - Prawo o miarach, niezgodnie z warunkami właściwego ich stosowania;

4) dokonuje legalizacji pierwotnej lub legalizacji ponownej przyrządów pomiarowych bez wymaganego upoważnienia;

5) świadomie utrudnia organom administracji miar wykonywanie ich zadań w zakresie sprawowania nadzoru.

Powyższe wykroczenie pozostaje w zbiegu pozornym z czynem z art. 134 k.w.

Art. 135. Ukrywanie towaru

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona konsumentów i prawidłowego obrotu towarami. W pierwotnym zamyśle przedmiotem ochrony było przeciwdziałanie spekulacji towarami i sprzedażą tzw. spod lady (Bafia i in., Kodeks, s. 320).

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 135 polega na ukrywaniu przed nabywcą towaru przeznaczonego do sprzedaży lub bez uzasadnionej przyczyny odmowy sprzedaży takiego towaru. Czyn sprawcy polega na zaniechaniu i stanowi wykroczenie formalne (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 205).

3. Wykroczenie z art. 135 k.w. było znowelizowane tylko jeden raz, ustawą z dnia 10 maja 1985 r. o zmianie niektórych przepisów prawa karnego i prawa o wykroczeniach (Dz. U. Nr 23, poz. 100), która to nowela polegała na uwzględnieniu w treści przepisu także "przedsiębiorstwa gastronomicznego". Wykroczenie z art. 135 k.w. miało swój odpowiednik w prawie karnym. Ustawa z dnia 25 września 1981 r. o zwalczaniu spekulacji (Dz. U. Nr 24, poz. 124 z późn. zm.) w art. 2 przewidywała odpowiedzialność karną sprawcy, który zajmując się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub w przedsiębiorstwie gastronomicznym, ukrywa przed nabywcą towar przeznaczony do sprzedaży lub bez uzasadnionej przyczyny odmawia jego sprzedaży, jeżeli wartość tego towaru przekracza 2000 zł. Kolejną ustawą z dnia 9 października 1982 r. o zmianie ustawy o zwalczaniu spekulacji (Dz. U. Nr 33, poz. 218 z późn. zm.) ustawodawca zmienił wartość towaru z 2000 zł na 8000 zł oraz wprowadził typ kwalifikowany tego przestępstwa jeśli wartość towarów przekracza 200 000 zł (uch. SN z dnia 22 marca 1986 r., VI KZP 50/85, OSNKW 1986 r., nr 5-6, poz. 29; uch. SN z dnia 24 października 1985 r., VI KZP 24/85, OSNKW 1986, nr 3-4, poz. 17; wyr. SN z dnia 18 maja 1987 r., V KRN 119/87, OSNPG 1988, nr 2, poz. 21). Aktualnie nie ma żadnego przepisu karnego przewidującego odpowiedzialność za ukrywanie towaru lub nieuzasadnioną odmowę jego sprzedaży.

4. Pojęcie przedsiębiorstwa, którym posługuje się ustawodawca w art. 135 k.w. zostało szerzej omówione przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 3/05 (OSNKW 2005, nr 3, poz. 26). W interpretacji określenia "przedsiębiorstwo" Sąd Najwyższy odwołał się do art. 55¹ k.c., który stanowi, że przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;

5) koncesje, licencje i zezwolenia;

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej;

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;

8) tajemnice przedsiębiorstwa;

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Jednocześnie Sąd Najwyższy zauważył, że kodeksowa, cywilistyczna definicja "przedsiębiorstwa" nie ma cech podmiotowych, bowiem z istoty rzeczy taki charakter posiada zawarta w k.c. definicja "przedsiębiorcy". W myśl art. 43¹ k.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1 k.c., prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Zdaniem Sądu Najwyższego wprowadzenie do części ogólnej k.c. pojęcia przedsiębiorstwa usunęło dotkliwą lukę, ponieważ do tego czasu niektóre pozakodeksowe akty prawne posługiwały się pojęciem przedsiębiorcy różnie je ujmując. Reasumując, Sąd Najwyższy zauważył, że aktualnie ustawodawca zrównuje prowadzenie działalności gospodarczej z prowadzeniem przedsiębiorstwa, choć nie wspomina o prowadzeniu tej działalności w sposób zorganizowany i ciągły. Jednocześnie możliwe jest prowadzenie działalności gospodarczej bez posiadania przedsiębiorstwa, np. sprzedaż przez rolnika płodów pochodzących z jego gospodarstwa rolnego. Zauważa się także, że warunkiem uzyskania statusu przedsiębiorcy jest prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu. Nie jest w tej sytuacji przedsiębiorcą ktoś, kto prowadzi przedsiębiorstwo w cudzym imieniu i na cudzy rachunek, np. na podstawie umowy zlecenia.

5. W art. 135 ustawodawca posługuje się sformułowaniem "przedsiębiorstwo handlu detalicznego" lub "przedsiębiorstwo gastronomiczne". Mając na uwadze wyżej zdefiniowane pojęcie przedsiębiorstwa należy przyjąć, że "przedsiębiorstwo handlu detalicznego" to takie przedsiębiorstwo, które trudni się sprzedażą detaliczną, w niewielkich ilościach, mającą na celu zaspokajanie bieżących potrzeb życia codziennego ludzi, np. sklepy, kioski, stragany, karmy, bazary, rynki, ryneczki itp. Natomiast przedsiębiorstwa gastronomiczne należy interpretować jako wszelkiego rodzaju przedsiębiorstwa mające na celu świadczenie usług w zakresie bieżącego żywienia na miejscu (tj. w przedsiębiorstwie) i spożywania posiłków, np. restauracje, kawiarnie, kafejki, puby, karczmy, gospody, knajpy, bary, rożna, grille (w tym przydrożne).

6. Czynność wykonawcza sprawcy z art. 135 polega na ukrywaniu towaru lub odmawianiu jego sprzedaży. Ukrywać oznacza chować, kryć, maskować, trzymać w ukryciu (D. Latoń, A. Latusek (red.), R. Tokarczyk, Praktyczny słownik wyrazów i zwrotów bliskoznacznych, Kraków 2002, s. 254). W przypadku omawianego wykroczenia ukrywanie towaru będzie oznaczało jego schowanie przed klientem w pomieszczeniach przedsiębiorstwa, np. w magazynie, na zapleczu, czy innym pomieszczeniu. Z kolei pod pojęciem "odmawiać" należy rozumieć nie zgadzać się, nie godzić się, nie chcieć. Odmowa sprzedaży może dotyczyć każdego towaru znajdującego się w przedsiębiorstwie z wyjątkiem towarów już sprzedanych, lecz nieodebranych przez klienta, towarów stanowiących jedynie dekorację, ozdobę oraz towarów stanowiących wyposażenie przedsiębiorstwa, np. półki, lada, wieszaki, krzesła, regały itp. (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 458).

Odmowa sprzedaży musi być bez uzasadnionej (słusznej) przyczyny. Wykroczenia nie popełnia, np. sprzedawca odmawiający sprzedaży alkoholu osobie nietrzeźwej, poniżej lat 18, w tym i odmawiający sprzedaży jej papierosów, aptekarz odmawiający sprzedaży leku na receptę osobie jej nieposiadającej, sprzedawca odmawiający sprzedaży broni, bez wymaganego zezwolenia, sprzedawca odmawiający sprzedaży munduru policyjnego bez okazania stosownego dokumentu, odnośnie do możliwości nabycia takiego munduru itp. Natomiast nie ma uzasadnionej odmowy sprzedaży, np. klientowi, który nie włożył towaru do koszyka, osobie, która chce kupić krzyż harcerski, choć harcerzem nie jest, stawianie warunku sprzedaży danego towaru, o ile nabędzie się dodatkowo inny towar, odmowa sprzedaży towaru ze względu na rasę człowieka itp.

7. W świetle prawa cywilnego wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży (art. 543 k.c.). Oferta ta wiąże sprzedającego. Złożenie przez kupującego oświadczenia woli o przyjęciu oferty powoduje zawarcie umowy sprzedaży (art. 70 k.c.). Wystawienie rzeczy bez oznaczenia ceny, jak i oznaczenie ceny bez wystawienie rzeczy nie może być uważane za ofertę, lecz tylko za zaproszenie do rokowań. Innymi słowy, zawarcie umowy sprzedaży polega na przyjęciu przez sprzedającego oświadczenia kupującego. Odmowa sprzedaży towaru kwalifikuje się jako niewykonanie umowy i uzasadnia odpowiedzialność odszkodowawczą w trybie art. 471 k.c.

8. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 135 sprowadza się do umyślności w obu postaciach zamiaru.

9. Podmiotem wykroczenia z art. 135 jest osoba zajmująca się sprzedażą. Jest to wykroczenie indywidualne. Zdaniem Sądu Najwyższego, wykroczenie z art. 135 może popełnić każda osoba zajmująca się sprzedażą towarów w przedsiębiorstwie handlu detalicznego lub przedsiębiorstwie gastronomicznym, przy czym nie ma znaczenia, czy jest to właściciel przedsiębiorstwa, osoba pełniąca w nim funkcję kierowniczą, pracownik, wreszcie osoba, która wykonuje pracę w formie "grzecznościowej", sprawując obowiązki sprzedawcy na podstawie umocowania udzielonego przez właściciela lub kierownika przedsiębiorstwa. Nie ma przy tym również znaczenia forma własności przedsiębiorstwa oraz jego status prawny, np. spółka, spółdzielnia itp. (uch. SN z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 3/05, OSNKW 2005, nr 3, poz. 26 i uch. SN z dnia 30 maja 1980 r., VI KZP 6/80, OSNKW 1980, nr 7, poz. 58).

Art. 136. Usuwanie oznaczeń z towarów

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona konsumentów przed oszukaniem ich co do cech towaru w postaci ceny, terminu przydatności do spożycia, daty produkcji, jakości, ilości nominalnej, gatunku i pochodzenia. Przepis art. 136 ma również na celu ochronę prawidłowego obrotu towarowego

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 136 § 1 polega na tym, że sprawca z towarów przeznaczonych do sprzedaży usuwa utrwalone na nich oznaczenie określające ich cenę, termin przydatności do spożycia lub datę produkcji, jakości lub ilość nominalną, gatunek lub pochodzenie. Natomiast wykroczenie z art. 136 § 2 zakłada, że sprawca przeznacza do sprzedaży towary z usuniętym trwałym oznaczeniem ich ceny, terminu przydatności do spożycia lub daty produkcji, jakości, gatunku lub pochodzenia albo towary niewłaściwie oznaczone. Można by stwierdzić, że chodzi tu o przygotowanie do oszustwa w handlu (art. 134), gdyż towary, z których usuwa się oznaczenia, są przeznaczone do sprzedaży. Prawo wykroczeń nie zna jednak karalności przygotowania, przeto formułuje jako odrębne czyny popełnione przez dokonanie, zachowania, które w prawie karnym powszechnym byłyby ujęte, jako przygotowanie. Podobne rozwiązanie przewiduje prawo karne skarbowe (zob. art. 67 § 2 k.k.s.).

3. Wykroczenie z art. 136 k.w. było znowelizowane tylko jeden raz ustawą z dnia 6 września 2001 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. Nr 128, poz. 1409 z późn. zm.) poprzez dodanie do art. 136 § 1 k.w. sformułowania "ilość nominalna".

4. Czynność wykonawcza sprawcy z art. 136 § 1 k.w. polega na usuwaniu, które to znamię oznacza: likwidować, pozbywać się, wyrywać, wycinać, wyjmować, wyciągać, zatem sprawca może np. zamazywać datę produkcji, odklejać cenę, zrywać metkę, zeskrobywać napis itp. (D. Latoń, A. Latusek (red.), R. Tokarczyk, Praktyczny słownik..., s. 260). Usunięcie oznaczenia prowadzi do jego likwidacji lub uczynienia go niemożliwym do odczytania.

Oznaczenie towaru może przybierać różne postacie, np. napis może być wydrukowany, wytłoczony, naklejony, wyżłobiony, dołączony do towaru (metka) itp. Sprawca ponosi odpowiedzialność, jeśli usuwa takie oznaczenia, jak: cenę, termin przydatności do spożycia lub datę produkcji, jakości lub ilość nominalną, gatunek lub pochodzenie. Dla kształtowania się odpowiedzialności wystarczy usunięcie chociażby jednego oznaczenia enumeratywnie wymienionego w art. 136 § 1 k.w. Usunięcie innych oznaczeń niż wymienione w art. 136 § 1 k.w. nie rodzi konsekwencji na gruncie k.w., co nie wyklucza w ogóle odpowiedzialności, np. na podstawie art. 306 k.k.

Przedmiotem czynności wykonawczej jest towar przeznaczony do sprzedaży (detalicznej, hurtowej).

Miejsce położenia takiego towaru nie ma żadnego znaczenia, może to być, np. sklep, magazyn, zaplecze itp. Nie popełnia wykroczenia osoba, która kupiła towar dla siebie lub kogoś innego i usuwa z niego oznaczenie. Podobnie, nie ma czynu z art. 136 § 1 k.w., jeśli klient prosi sprzedawcę o usunięcie oznaczenia z towaru, który chce dać, np. w prezencie, jako upominek.

5. Czynność wykonawcza sprawcy z art. 136 § 2 k.w. polega na przeznaczaniu do sprzedaży towarów pozbawionych oznaczenia albo oznaczaniu towarów w sposób niewłaściwy. Sprawca może najpierw usunąć oznaczenie, po czym przeznaczyć towar do sprzedaży (dopuszczając się tym samym wykroczenia z art. 136 § 1 i 2 k.w.), jak i wiedząc, że towar ma usunięte oznaczenie lub nałożone nieprawidłowo, bądź nie sprawdzając, czy je posiada i czy są one nałożone właściwie, przeznaczyć go do sprzedaży (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 460-461). Zasady oznaczania towarów regulują ustawy szczególne, np. ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. Nr 91, poz. 740), rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych (Dz. U. Nr 211, poz. 1760), ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz. U. Nr 171, poz. 1225 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 lipca 2007 r. w sprawie znakowania środków spożywczych (Dz. U. Nr 137, poz. 966) i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 25 lipca 2007 r. w sprawie znakowania żywności wartością odżywczą (Dz. U. Nr 137, poz. 967).

6. Usiłowanie wykroczenia określonego w art. 136 § 1 oraz podżeganie do niego i pomocnictwo są karalne.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 136 § 1 k.w. zakłada umyślność, zaś wykroczenie z art. 136 § 2 można już popełnić umyślnie lub nieumyślnie, np. sprawca nie sprawdził, że nieumyślnie usunął oznaczenia towaru podczas jego rozpakowywania i przeznacza go do sprzedaży.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 136 § 1 może być każdy (wykroczenie powszechne), zaś przy wykroczeniu z art. 136 § 2 osoba, która przeznacza do sprzedaży towar (wykroczenie indywidualne).

9. Wykroczenie z art. 136 § 1 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 306 k.k., który przewiduje odpowiedzialność karną za usuwanie, podrabianie lub przerabianie znaków identyfikacyjnych, daty produkcji lub datę przydatności towaru lub urządzenia. Znaki identyfikacyjne to każde oryginalne oznaczenie towaru lub urządzenia pozwalające na ich rozpoznanie (ustalenie tożsamości), np. numer fabryczny, pochodzenie, znak bezpieczeństwa, znak towarowy, określenie właściwości towaru itp. Większość znamion art. 136 § 1 k.w. i art. 306 k.k. pokrywa się, tj. "usuwa", "termin przydatności do spożycia" i "data przydatności" oraz "data produkcji". Nadto, oba czyny można popełnić tylko umyślnie (R. Zawłocki (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 2, s. 1260-1270).

10. Wykroczenie z art. 136 § 2 k.w. polegające na przeznaczaniu do sprzedaży towarów niewłaściwie oznaczonych może pozostawać w zbiegu z art. 34 ustawy o towarach paczkowanych, które przewiduje odpowiedzialność z tytułu wykroczenia sprawcy, który paczkuje lub wprowadza do obrotu towary paczkowane, naruszając m.in. art. 7 ust. 1 tej ustawy. Artykuł 7 ust. 1 ustawy o towarach paczkowanych, stanowi, że oznakowanie umieszczone na towarach paczkowanych musi być łatwe do odczytania i dobrze widoczne oraz wykonane w sposób nienadający się usunąć bez uszkodzenia opakowania. Poza wymaganiami dotyczącymi oznakowania produktów, określonych w przepisach odrębnych, towary paczkowane wprowadzane do obrotu muszą posiadać następujące oznakowania: nazwę produktu, ilość nominalną produktu, firmę paczkującego, zlecającego paczkowanie, sprowadzającego lub importera.

11. Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, w art. 97 przewiduje odpowiedzialność karną za produkowanie lub wprowadzanie do obrotu środka spożywczego zepsutego lub zafałszowanego, z zaznaczeniem, że typem kwalifikowanym tego przestępstwa jest dopuszczenie się tego czynu w stosunku do środków spożywczych o znacznej wartości. Środkiem spożywczym zafałszowanym, w myśl art. 3 ust. 3 pkt 45 wspomnianej ustawy jest m.in. taki środek, co do którego niezgodnie z prawdą podano jego nazwę, skład, datę lub miejsce produkcji, termin przydatności do spożycia lub datę minimalnej trwałości albo w inny sposób nieprawidłowo go oznakowano - wpływając przez te działania na bezpieczeństwo środka spożywczego.

Innym przestępstwem jest zachowanie, o którym mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1 wspomnianej ustawy, które polega na znakowaniu żywności genetycznie zmodyfikowanej niezgodnie z art. 12-14 rozporządzenia nr 1829/2003 oraz art. 4 rozporządzenia nr 1830/2003 (chodzi o rozporządzenie (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18 października 2003 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 32, s. 432); oraz rozporządzenie (WE) nr 1830/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. dotyczące możliwości śledzenia i etykietowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwości śledzenia żywności i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie i zmieniające dyrektywę 2001/18/WE (Dz. Urz. UE L 268 z 18 października 2003 r., s. 24; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 32, s. 455). Dodatkowo, przepis art. 99 w ust. 2 w pkt 2 omawianej ustawy, przewiduje odpowiedzialność za znakowanie nowej żywności niezgodnie z art. 8 rozporządzenia nr 258/97 (rozporządzenie (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 1997 r. dotyczące nowej żywności i nowych składników żywności (Dz. Urz. WE L 43 z 14 lutego 1997 r., s. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 18, s. 244).

Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia, przewiduje także odpowiedzialność z tytułu wykroczenia. Artykuł 100 ust. 1 pkt 13 wspomnianej ustawy typizuje wykroczenie polegające na wprowadzaniu do obrotu materiału lub wyrobu przeznaczonego do kontaktu z żywnością niespełniającego wymagań określonych w art. 3 rozporządzenia nr 1935/2004 albo taki materiał lub wyrób zawierający w swoim składzie substancje inne niż określone w trybie art. 54, albo taki materiał lub wyrób nieprawidłowo oznakowany (chodzi o rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywny 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. UE L 338 z 13 listopada 2004 r., s. 4).

Art. 137. Nieuwidocznienie ceny

1. Przedmiotem ochrony art. 137 § 1 jest ochrona interesów konsumentów przed wprowadzaniem ich w błąd co do wartości towaru lub jego ilości nominalnej. Przedmiotem ochrony art. 137 § 2 jest ochrona prawidłowego obrotu gospodarczego w zakresie dokumentowania pochodzenia towarów.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 137 § 1 polega na tym, że sprawca w przedsiębiorstwie handlowym lub usługowym narusza przepisy o obowiązku uwidaczniania cen lub ilości nominalnej. Z kolei w art. 137 § 2 zachowanie sprawcy polega na nieposiadaniu faktur albo innych dowodów dostawy lub przyjęcia na towary przechowywane w punkcie sprzedaży detalicznej lub zakładzie gastronomicznym. Jest to wykroczenie formalne z zaniechania (T. Bojarski, Polskie prawo, s. 205).

3. Wykroczenie z art. 137 k.w. było znowelizowane dwukrotnie. W pierwotnej wersji art. 137 § 2 k.w. zakładał odpowiedzialność kierownika uspołecznionego punktu sprzedaży detalicznej lub zakładu gastronomicznego. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) skreślono sformułowanie "uspołecznionego" (Grzegorczyk, Nowela, s. 50; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 115-116). Druga zamiana dotyczyła art. 137 § 1 k.w. i polegała na dodaniu określenia "ilość nominalna" i została ona dokonana ustawą z dnia 6 września 2001 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. Nr 128, poz. 1409 z późn. zm.).

4. Obowiązek uwidaczniania cen wynika z art. 12 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.). W myśl wskazanego przepisu, towar przeznaczony do sprzedaży detalicznej oznacza się ceną. W miejscach sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się ceny jednostkowe towarów i usług w sposób zapewniający prostą i niebudzącą wątpliwości informację o ich wysokości, a w odniesieniu do cen urzędowych - także o ich rodzaju (cena urzędowa) oraz o przyczynach wprowadzenia obniżek cen. Szczegółowe zasady dotyczące oznaczania towaru ceną wynikają z rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad uwidaczniania cen towarów i usług oraz sposobu oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży (Dz. U. Nr 99, poz. 894 z późn. zm.). Zob. uw. 5 do art. 134.

5. Obowiązek uwidaczniania na towarze ilości nominalnej wynika z ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. Nr 91, poz. 740). W myśl art. 2 pkt 18 powołanej ustawy, ilość nominalna towaru paczkowanego jest to deklarowana przez paczkującego i oznaczona na opakowaniu ilość produktu w towarze paczkowanym, bez opakowania oraz bez dodatkowych materiałów lub produktów zapakowanych razem z produktem, jaką towar paczkowany powinien zawierać. Oznakowanie umieszczone na towarach paczkowanych musi być łatwe do odczytania i dobrze widoczne oraz wykonane w sposób niedający się usunąć bez uszkodzenia opakowania. Poza wymaganiami dotyczącymi oznakowania produktów, określonymi w przepisach odrębnych, towary paczkowane wprowadzane do obrotu muszą posiadać następujące oznakowania: nazwę produktu, ilość nominalną produktu oraz firmę paczkującego, zlecającego paczkowanie, sprowadzającego lub importera (art. 7 ust. 1 ustawy o towarach paczkowanych). Szczegółowe wymagania dotyczące oznakowań towarów paczkowanych reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 października 2005 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących oznakowań towarów paczkowanych (Dz. U. Nr 211, poz. 1760).

6. Co do pojęcia "przedsiębiorstwa" zob. uw. 4 do art. 135.

7. Wykroczenie z art. 137 § 2 polega na nieposiadaniu faktur albo innych dowodów na dostawy lub przyjęcia na towary przechowywane w punkcie sprzedaży detalicznej lub zakładzie gastronomicznym. Innymi dowodami na dostawy lub przyjęcia są np. paragony, pokwitowania, rachunki, zapisy kasy rejestrującej itp.

8. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 137 obejmuje umyślność i nieumyślność.

9. Podmiotem wykroczenia z art. 137 § 1 może być osoba pracująca w przedsiębiorstwie handlowym lub usługowym, z tym że nie ma znaczenia, w jakim charakterze tam występuje, np. jako właściciel, pracownik, zleceniobiorca, wykonawca, czy też grzecznościowo. Z kolei, podmiotem wykroczenia z art. 137 § 2 może być kierownik punktu sprzedaży detalicznej lub zakładu gastronomicznego. W rachubę wchodzi także osoba pełniąca funkcję w imieniu kierownika (np. przebywającego na urlopie, zwolnieniu chorobowym) oraz zastępca kierownika. Wykroczenie z art. 137 ma charakter indywidualny.

10. Wykroczenie z art. 137 § 1 k.w. może pozostawać w zbiegu z wykroczeniem z art. 34 ustawy o towarach paczkowanych, który przewiduje odpowiedzialność w razie paczkowania lub wprowadzania do obrotu towary paczkowane z naruszeniem m.in. art. 7 ust. 1 ustawy o towarach paczkowanych.

11. Wykroczenie z art. 137 § 2 k.w. może pozostawać w zbiegu z przestępstwem skarbowym z art. 62 § 3 k.k.s., który przewiduje odpowiedzialność karną skarbową za nieprzechowywanie wystawionej lub otrzymanej faktury lub rachunku, bądź dowodu zakupu towarów. Wykroczenie z art. 137 § 2 k.w. może pozostawać także w zbiegu z wykroczeniem skarbowym, jeżeli wystąpi wypadek mniejszej wagi (art. 62 § 5 k.k.s.).

Art. 138. Nadmierne wynagrodzenie i odmowa świadczenia

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona interesów konsumentów przed zachowaniem nieuczciwym polegającym na pobieraniu zapłaty wyższej od obowiązującej oraz przed niewłaściwym zachowaniem polegającym na nieuzasadnionej odmowie świadczenia usługi.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 138 k.w. polega na tym, że sprawca zawodowo zajmujący się świadczeniem usług, żąda i pobiera za świadczenie zapłatę wyższą od obowiązującej albo bez uzasadnionej przyczyny odmawia świadczenia, do którego jest obowiązany.

3. Usługa jest to działanie podejmowane najczęściej w celach zarobkowych w celu zaspokojenia materialnych i niematerialnych potrzeb ludzi. Wykaz różnych usług zawiera Polska Kwalifikacja Działalności, która jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują podmioty gospodarcze. Regulacją prawną w tym zakresie jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), (Dz. U. Nr 251, poz. 1885 z późn. zm.). Typowe usługi to np. usługi: fryzjerskie, kosmetyczne, krawieckie, szewskie, zegarmistrzowskie, hydrauliczne, ślusarskie, taksówkowe, dostawa wody, energii elektrycznej, gazu itd. Podstawą świadczenia usługi jest umowa.

4. Czynność wykonawcza sprawcy polega żądaniu i pobieraniu za świadczenie zapłaty wyższej od obowiązującej. Nie ma odpowiedzialności z tytułu wykroczenia z art. 138 k.w. jeżeli w przypadku danej usługi nie ma określonych cen maksymalnych (Bafia i in., Kodeks, s. 324-325). Ze względu na funkcjonowanie gospodarki wolnorynkowej co do zasady wysokość ceny za świadczoną usługę ustalają strony, z tym że czasami pojawia się cena urzędowa. W myśl art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. Nr 97, poz. 1050 z późn. zm.) w razie szczególnych zagrożeń dla właściwego funkcjonowania gospodarki państwa Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, określić wykaz towarów lub usług, na które ustala się ceny urzędowe i marże handlowe urzędowe. Aktualnie nie ma takiego rozporządzenia, natomiast są ceny urzędowe na produkty lecznicze i wyroby medyczne. Nadto, rada gminy może ustalać ceny urzędowe za usługi przewozowe transportu zbiorowego oraz za przewozy taksówkami na terenie gminy. W mieście stołecznym Warszawie uprawnienia te przysługują Radzie Warszawy. Dodatkowo, rada gminy określa strefy cen (stawki taryfowe) obowiązujące przy przewozie osób i ładunków taksówkami (art. 8 ustawy o cenach). Ceny urzędowe i marże handlowe urzędowe ustalone w ten sposób mają charakter cen maksymalnych (art. 9 ustawy o cenach). Aby sprawca wypełnił znamiona wykroczenia z art. 138 k.w., musi zarówno zażądać, jak i pobrać opłatę wyższą od obowiązującej. Nie ma wykroczenia, jeśli sprawca tylko zażądał, albo tylko pobrał zapłatę wyższą od obowiązującej. Samo żądanie zapłaty wyższej nie jest usiłowaniem popełnienia wykroczenia z art. 138, ponieważ usiłowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 11 § 2). Z kolei samo pobranie zapłaty wyższej niż obowiązująca z reguły jest konsekwencją funkcjonowania tzw. napiwku, to zaś nie narusza interesu społecznego (np. zadowolony klient płaci napiwek kelnerowi, taksówkarzowi).

5. W praktyce stosowania prawa może powstać problem z prawidłową oceną zachowania sprawcy z punktu widzenia wykroczenia z art. 134 i 138. Jeśli bowiem sprawca żądając zapłaty wyższej od obowiązującej nie wprowadza pokrzywdzonego w błąd, nie wyzyskuje błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, wówczas dopuszcza się czynu z art. 138 k.w. Innymi słowy kwalifikacja z art. 138 powinna nastąpić, przy pełnej świadomości pokrzywdzonego, że sprawca żąda zapłaty wyższej od obowiązującej. Z tym że dopuszczalna jest także druga interpretacja, iż w takiej sytuacji można mówić o usiłowaniu oszustwa z art. 134 § 1 i 3, jeśli szkoda, którą poniósł lub mógł ponieść, nie przekracza 100 zł. Jeżeli przyjmie się za słuszne drugie rozwiązanie (usiłowanie oszustwa), wówczas będzie to oznaczało, że art. 138 będzie miał zastosowanie tylko wtedy, gdy sprawca wprost oświadcza klientowi, że żąda zapłaty wyższej od obowiązującej. W takiej sytuacji nie można mówić o jakimkolwiek zamiarze usiłowania oszustwa (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 716-718).

6. Druga odmiana wykroczenia z art. 138 polega na odmowie świadczenia bez uzasadnionej przyczyny. Oznacza to, że sprawca nie podejmuje się wykonania usługi, mimo istnienia takiego obowiązku i żądania wykonania usługi przez klienta. Sprawca nie ma prawa selekcjonowania klientów. Nie ma wykroczenia z art. 138 k.w., jeżeli odmowa świadczenia jest uzasadniona. Uzasadniona przyczyna odmowy świadczenia może być spowodowana różnymi przyczynami, np. chorobą, zaplanowanym urlopem, brakiem narzędzi, materiałów, surowców, żądana usługa przekracza umiejętności osoby, stanem, w jakim znajduje się klient (odmowa taksówkarza przewiezienia osoby nietrzeźwej). Nie jest odmową świadczenia podanie odległego terminu realizacji świadczenia z uwagi na terminarz zamówień (Gubiński, Prawo wykroczeń , s. 334-335).

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 138 polega na umyślności w obu postaciach zamiaru.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 138 może być osoba zajmująca się zawodowo świadczeniem usług. Chodzi tu przede wszystkim o osoby prowadzące działalność gospodarczą na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 979 z późn. zm.). W rachubę wchodzą także osoby zatrudnione przy świadczeniu usług, np. praktykant szewca, jak i osoba świadcząca usługi "na czarno", dorabiająca sobie. Nie popełnia wykroczenia z art. 138 osoba, która grzecznościowo wykonuje usługę, np. w ramach przysługi sąsiedzkiej.

Art. 138(a). Zawieranie umów poza lokalem przedsiębiorstwa

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 138a jest ochrona interesów konsumentów zawierających umowę poza lokalem przedsiębiorstwa co do faktu wykonywania działalności gospodarczej oraz tożsamości i umocowania danej osoby do zawarcia umowy. Innymi słowy, chodzi o ochronę konsumentów przed oszustami przy zawieraniu umowy poza lokalem przedsiębiorstwa.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 138a polega na tym, że sprawca zawierając umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, nie okazuje konsumentowi dokumentu potwierdzającego wykonywanie działalności gospodarczej, dokumentu tożsamości oraz dokumentu potwierdzającego jego umocowanie, gdy zawiera umowę w cudzym imieniu.

3. Omawiane wykroczenie zostało wprowadzone do Kodeksu wykroczeń ustawą z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.). Artykuł 138a k.w. był znowelizowany tylko jeden raz przez ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1808 z późn. zm.) i istota zmiany sprowadzała się do zastąpienia sformułowania "prowadzenia działalności gospodarczej" określeniem "wykonywania działalności gospodarczej".

4. W myśl rozdziału 1 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje przed zawarciem umowy dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz dokument tożsamości. W razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument potwierdzający swoje umocowanie.

Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej. Przepisy ustawy stosuje się także do umowy zawartej w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, w jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu (art. 1 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny).

Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. Nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). W razie odstąpienia od umowy umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań. To, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Zwrot powinien nastąpić niezwłocznie, nie później niż w terminie czternastu dni. Jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty (art. 2 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny).

Kto zawiera z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, powinien przed jej zawarciem poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w terminie, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy, i wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby); obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę. Konsument, na żądanie przedsiębiorcy, poświadcza na piśmie, że został poinformowany o prawie odstąpienia i że otrzymał wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy (art. 3 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny). Jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia od umowy, bieg terminu, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy, nie rozpoczyna się. W takim wypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia. Konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania.

Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:

1) o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia;

2) sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta;

3) powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 euro;

4) o prace budowlane;

5) dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych;

6) ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji;

7) dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).

5. Wykroczenie z art. 138a ma charakter formalny i jest popełnione z chwilą nieokazania dokumentu, które powinno nastąpić przed zawarciem umowy. Okoliczność, że konsument nie życzy sobie okazania dokumentu, nie wyłącza odpowiedzialności sprawcy. Zgoda pokrzywdzonego nie wyłącza bezprawności zachowania sprawcy. Jeżeli między stronami są prowadzone negocjacje i w związku z tym spotykają się wielokrotnie, to wystarczające jest jednorazowe okazanie wymaganych dokumentów, chyba że za każdym razem przychodzi inny pełnomocnik, wówczas każdorazowy pełnomocnik musi okazać swoje umocowanie. Fakt wieloletnich kontaktów zawodowych lub osobistych między stronami umowy nie zwalnia sprawcy z obowiązku okazania dokumentów (odmiennie M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 468). Przyjęcie takiego poglądu ma swoje uzasadnienie w tym, że zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej może nastąpić w każdej chwili, a ratio legis art. 138a sprowadza się do ochrony konsumenta przed ewentualnym oszustwem.

6. Dla zaistnienia wykroczenia z art. 138a konieczne jest nieokazanie chociażby jednego z dokumentów wymaganego tym przepisem. Dokumentem potwierdzającym wykonywanie działalności gospodarczej może być, np. zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej (ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.) odpis, wyciąg czy też zaświadczenie z Krajowego Rejestru Sądowego (ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 z późn. zm.). Należy zwrócić uwagę, że w art. 138a § 1 k.w. chodzi o dokument potwierdzający wykonywanie działalności gospodarczej, a nie jej prowadzenie (zob. uw. 3). W tym zakresie art. 138a § 1 pozostaje w zgodzie z ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, natomiast rozmija się z treścią art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, który stanowi o obowiązku okazania dokumentu potwierdzającego prowadzenie działalności gospodarczej. Wobec faktu, że na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, można otrzymać dokument potwierdzający wykonywanie działalności gospodarczej, co pozostaje w zgodzie z definicją przedsiębiorcy (art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), należy przyjąć, że istnieje konieczność okazania dokumentu potwierdzającego wykonywanie działalności gospodarczej.

Dokumentem potwierdzającym tożsamość jest np. dowód osobisty (zob. ustawę z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych, tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 z późn. zm.), paszport (zob. ustawę z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych, Dz. U. Nr 143, poz. 1027 z późn. zm.).

Trzecim wymaganym do okazania dokumentem, ale tylko wówczas, gdy sprawca zawiera umowę w cudzym imieniu, jest dokument potwierdzający jego umocowanie, np. pełnomocnictwo, prokurę.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 138a k.w. obejmuje umyślność i nieumyślność.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 138a § 1 k.w. jest przedsiębiorca (zob. art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), natomiast sprawcą czynu z art. 138a § 2 k.w. może być każdy, kto nie okazuje dokumentu potwierdzającego wykonywanie działalności gospodarczej, dokumentu tożsamości oraz dokumentu potwierdzającego jego umocowanie do zawarcia umowy w cudzym imieniu.

Art. 138(b). Niedozwolone postanowienia umowne

1. Przedmiotem ochrony art. 138b jest ochrona konsumentów przed niedozwolonymi postanowieniami umownymi oraz respektowanie i przestrzeganie orzeczeń sądu stwierdzających niedozwolone postanowienia umowne.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 138b polega na tym, że sprawca będąc zobowiązanym na mocy orzeczenia sądu do zaniechania wykorzystywania lub do odwołania zalecenia stosowania ogólnych warunków umów albo wzoru umowy, nie stosuje się do tego obowiązku, zawierając w umowie niedozwolone postanowienia umowne.

3. Przepis art. 138b został wprowadzony ustawą z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz. U. Nr 22, poz. 271 z późn. zm.).

4. Regulacja prawna w zakresie niedozwolonych postanowień umownych jest przewidziana w k.c. W myśl art. 385¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny (art. 385² k.c.). Jednocześnie art. 385³ k.c. stanowi, iż w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;

2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;

3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony;

4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy;

5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta;

6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju;

7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie;

8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta;

9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy;

10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie;

11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową;

12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania;

13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy;

14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;

15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia;

16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy;

17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego;

18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia;

19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia;

20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy;

21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności;

22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,

23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.

5. Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest uregulowane w k.p.c. Sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone należą do właściwości Sądu Okręgowego w Warszawie - sądu ochrony konkurencji i konsumentów (art. 479³⁶k.p.c.). Powództwo może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Powództwo może wytoczyć także organizacja społeczna, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Powództwo może ponadto wytoczyć zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, opublikowaną w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich, jeżeli cel jej działania uzasadnia wystąpienie przez nią z takim żądaniem dotyczącym wzorców umów stosowanych w Polsce, zagrażających interesom konsumentów w państwie członkowskim, w którym organizacja ta ma swoją siedzibę (art. 479³⁸k.p.c.). W razie uwzględnienia powództwa sąd w sentencji wyroku przytacza treść postanowień wzorca umowy uznanych za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania (art. 479⁴² § 1 k.p.c.). Wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479⁴⁵ § 2 k.p.c. (art. 479⁴³ k.p.c.). Sąd zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (art. 479 ⁴⁴ § 1 k.p.c.). Odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo sąd przesyła Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który prowadzi, na podstawie wyroków jawny rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone (art. 479 ⁴⁵ k.p.c.).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 138b k.w. zakłada umyślność (Kasicki, Wiśniewski, Kodeks, s. 358).

7. Podmiotem wykroczenia z art. 138b k.w. jest osoba zobowiązana na mocy orzeczenia sądu do zaniechania wykorzystywania lub do odwołania zalecenia stosowania ogólnych warunków umów. Jeżeli orzeczenie sądu dotyczy przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną, odpowiedzialność ponosi osoba kierująca przedsiębiorstwem lub osoba upoważniona do zawierania umów z konsumentami. Jest to wykroczenie indywidualne.

Art. 138(c). Kredyt konsumencki

1. Przedmiotem ochrony z art. 138c jest ochrona konsumentów zawierających umowę o kredyt konsumencki.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 138c polega na tym, że sprawca w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa zawiera z konsumentem umowę o kredyt konsumencki z rażącym naruszeniem wymagań dotyczących treści umowy albo z pominięciem obowiązku doręczenia jej dokumentu (§ 1) bądź też w ofertach i reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających jakiekolwiek dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego, nie podaje rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (§ 2) lub przyjmuje od konsumenta weksel lub czek niezawierający klauzuli "nie na zlecenie" w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki (§ 3).

3. Przepis art. 138c k.w. został wprowadzony ustawą z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. Nr 100, poz. 1081 z późn. zm.) i zmieniony tylko jeden raz w zakresie art. 138c § 2ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 93, poz. 891).

4. W myśl art. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę, na mocy której przedsiębiorca w zakresie swojej działalności, zwany dalej "kredytodawcą", udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu w jakiejkolwiek postaci. Za umowę o kredyt konsumencki uważa się w szczególności:

1) umowę pożyczki;

2) umowę kredytu w rozumieniu przepisów prawa bankowego;

3) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego;

4) umowę, na mocy której świadczenie pieniężne konsumenta ma zostać spełnione później niż świadczenie kredytodawcy;

5) umowę, na mocy której kredytodawca zobowiązany jest do zaciągnięcia zobowiązania wobec osoby trzeciej, a konsument - do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia.

Ustawę o kredycie konsumenckim stosuje się także do umów, na mocy których spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia swojemu członkowi kredytu w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

Konsumentem jest osoba fizyczna, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą.

Artykuł 3 przewiduje, że ustawy o kredycie konsumenckim nie stosuje się do umów o kredyt konsumencki:

1) o wysokości większej niż 80 000 zł albo równowartości tej kwoty w innej walucie niż waluta polska; wartość waluty obcej oblicza się według średniego kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski dla danej waluty, obowiązującego w dniu poprzedzającym dzień zawarcia umowy;

2) na mocy których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania ani innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego;

3) w postaci nieprzewidzianego w umowie, utrzymującego się za zgodą kredytodawcy przez okres co najmniej trzech miesięcy, ujemnego salda; do umów tych stosuje się art. 6, 9 i 10 ustawy o kredycie konsumenckim;

4) dotyczących odpłatnego korzystania z rzeczy lub praw, jeżeli umowa nie przewiduje przejścia własności rzeczy lub praw na konsumenta;

5) w postaci odroczenia terminu płatności za świadczenie niepieniężne, którego przedmiotem jest stałe lub sukcesywne dostarczanie energii elektrycznej, ciepła, paliw gazowych, wody, odprowadzenia nieczystości, wywóz śmieci lub świadczenie innych usług, jeżeli konsument zobowiązany jest do zapłaty za spełnione świadczenie w ustalonych odstępach czasu w trakcie trwania umowy;

6) przewidujących limit zadłużenia pożyczek i kredytów odnawialnych w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym lub w innych rachunkach oszczędnościowych innych niż rachunki kredytowe, z zastrzeżeniem art. 5a ustawy o kredycie konsumenckim; do umów tych stosuje się art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim.

Umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta na piśmie, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy (art. 4 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim). Umowa powinna zawierać następujące dane (art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim):

1) imię, nazwisko konsumenta i jego adres oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy, a gdy kredytodawcą jest osoba prawna - także określenie organu, który zarejestrował działalność kredytodawcy, i numer w rejestrze, pod którym kredytodawca został wpisany;

2) wysokość kredytu;

3) zasady i terminy spłaty kredytu;

4) roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany;

5) opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, w tym opłatę za rozpatrzenie wniosku kredytowego oraz przygotowanie i zawarcie umowy kredytowej, zwaną dalej "opłatą przygotowawczą", będące elementem całkowitego kosztu kredytu, oraz warunki ich zmiany;

6) informację o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania, o których mowa w art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o kredycie konsumenckim;

7) sposób zabezpieczenia, jeżeli umowa je przewiduje, oraz opłaty należne kredytodawcy z tego tytułu;

8) informację o pozostałych kosztach, do których zapłaty zobowiązany jest konsument w związku z zawartą umową;

9) informację o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument;

10) informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta;

11) informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, o którym mowa w art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim;

12) informację o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu;

13) informację o rocznej stopie oprocentowania zadłużenia przeterminowanego oraz warunki jej zmiany, a także informację o innych kosztach ponoszonych przez konsumenta w związku z niewykonaniem przez niego zobowiązań wynikających z umowy, w tym o kosztach upomnień lub wezwań do zapłaty, kosztach sądowych i postępowania egzekucyjnego.

Jeżeli nie jest możliwe podanie kosztów, do których poniesienia zobowiązany jest konsument, należy określić ich szacunkową wysokość oraz okoliczności, od których zależy ich ostateczna wysokość i obowiązek zapłaty przez konsumenta (art. 4 ust. 3 ustawy o kredycie konsumenckim). Do obliczenia rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, jeżeli nie jest możliwe określenie wysokości kredytu konsumenckiego, czasu trwania umowy oraz terminów spłat kredytu, należy przyjąć, że kwota kredytu wynosi 8000 zł, a spłata kredytu następuje w miesięcznych ratach w ciągu 12 miesięcy kalendarzowych (art. 4 ust. 3a ustawy o kredycie konsumenckim). W przypadkach gdy kredytodawca nie doręcza konsumentowi egzemplarza umowy w chwili jej zawarcia, jest obowiązany wręczyć konsumentowi niepodpisany informacyjny egzemplarz umowy odpowiadający jej treści. Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy, doręczyć konsumentowi podpisany przez strony egzemplarz umowy (art. 4 ust. 5 ustawy o kredycie konsumenckim).

W myśl art. 5 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, jeżeli kredyt konsumencki przeznaczony jest na nabycie określonej rzeczy lub usługi, umowa o kredyt konsumencki, niezależnie od danych zawartych w art. 4 ustawy o kredycie konsumenckim, powinna zawierać:

1) opis rzeczy lub usługi;

2) cenę nabycia rzeczy lub usługi, jeżeli zapłata nastąpiłaby za gotówkę, oraz cenę nabycia przy wykorzystaniu kredytu;

3) część ceny, którą konsument jest zobowiązany zapłacić w gotówce;

4) warunki, od których spełnienia uzależnione jest przejście własności rzeczy sprzedanej na konsumenta, jeżeli umowa sprzedaży została zawarta z zastrzeżeniem własności;

5) informację, że kredyt jest dostępny wyłącznie od wskazanego przez sprzedawcę kredytodawcy, jeżeli pomiędzy podmiotem, z którym konsument zawarł umowę o nabycie rzeczy lub usługi, a kredytodawcą istnieje umowa, na mocy której kredyt na nabycie rzeczy lub usługi jest dostępny wyłącznie od tego kredytodawcy.

Przepisy dotyczące umowy o kredyt konsumencki przeznaczony na nabycie określonej rzeczy lub usługi stosuje się odpowiednio do umowy o kredyt konsumencki przeznaczony na nabycie określonego prawa (art. 5 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim).

W przypadkach umów o kredyt konsumencki, o których mowa w art. 3 ust. 2 pkt 5 ustawy o kredycie konsumenckim, umowa powinna być zawarta na piśmie, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy (art. 5a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim). Umowa, oprócz danych określonych w art. 4 ust. 2 pkt 1, 4 i 7 ustawy o kredycie konsumenckim, powinna zawierać:

1) limit kredytu, jeżeli jest określony;

2) informacje o opłatach i prowizjach oraz inne koszty, do zapłaty których zobowiązany jest konsument w związku z zawartą umową;

3) warunki spłaty kredytu;

4) informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, o którym mowa w art. 11 ustawy o kredycie konsumenckim.

Zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, weksel lub czek konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę "nie na zlecenie" lub inną równoznaczną. W razie przyjęcia przez kredytodawcę weksla lub czeku niezawierającego klauzuli "nie na zlecenie" i przeniesienia takiego weksla lub czeku na inną osobę, kredytodawca obowiązany jest do naprawienia poniesionej przez konsumenta szkody w związku z zapłatą na rzecz posiadacza weksla lub czeku (art. 9 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim). Przepis art. 9 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, stosuje się również, gdy weksel lub czek znalazł się w posiadaniu innej osoby wbrew woli kredytodawcy (art. 9 ust. 3 ustawy o kredycie konsumenckim). Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie po spełnieniu przez konsumenta świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki zwrócić weksel konsumentowi (art. 9 ust. 4 ustawy o kredycie konsumenckim).

Z art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim wynika, że w ofertach i reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających jakiekolwiek dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego kredytodawca lub podmiot pośredniczący w zawarciu umowy są obowiązani podawać rzeczywistą roczną stopę oprocentowania, wyliczoną od całkowitego kosztu kredytu.

5. Odpowiedzialność z art. 138c § 1 ma miejsce, o ile doszło do zawarcia umowy o kredyt konsumencki. Przez zawarcie umowy należy rozumieć dokonanie czynności zawarcia umowy niezależnie od tego, czy była ona skuteczna, tzn. wywołała skutek prawny w postaci powstania stosunku umownego, co obejmuje także przypadki umów nieważnych. Zawarcie umowy o kredyt konsumencki musi nastąpić z rażącym naruszeniem wymagań dotyczących treści umowy. Za takowe uznać należy uchybienia wymogom elementarnym, w oczywisty sposób godzące w podstawowe założenia ustawy.

Wykroczenia z art. 138c § 1 można dopuścić się także przez niedoręczenie konsumentowi dokumentu, który to obowiązek wynika z art. 4 ustawy o kredycie konsumenckim.

6. Wykroczenie z art. 138c § 2 k.w. stanowi naruszenie treści art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim. Obowiązek podania rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania ma miejsce, jeśli oferty i reklamy dotyczą kredytu konsumenckiego, zatem wymóg taki nie zaistnieje w odniesieniu do oferowania innych umów niż kredyt konsumencki. Dyspozycja art. 138c § 2 może nasuwać wątpliwości, czy chodzi o całkowite pominięcie podania rzeczywistej stopy oprocentowania, czy też podanie jej w wysokości innej niż wynikająca z załącznika do ustawy o kredycie konsumenckim. W takim przypadku istnieje możliwość sięgnięcia po rozwiązanie przyjęte w art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.), które zakłada odpowiedzialność tego, kto, w celu przysporzenia korzyści majątkowej lub osobistej sobie, swojemu przedsiębiorstwu lub osobom trzecim, rozpowszechnia nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd wiadomości o swoim przedsiębiorstwie lub przedsiębiorcy, w szczególności o osobach kierujących przedsiębiorstwem, wytwarzanych towarach, świadczonych usługach lub stosowanych cenach albo o sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorcy lub przedsiębiorstwa (M. Rusinek, Odpowiedzialność... , s. 58-59). Jednakże, jak się wydaje, skoro art. 138c § 2 k.w. odnosi się wprost do umowy o kredyt konsumencki, to należy przyjąć jako prawidłową subsumcję przepisu art. 138c § 2 k.w.

7. Odpowiedzialność z art. 138c § 3 k.w. jest konsekwencją rozwiązania przyjętego w art. 9 ustawy o kredycie konsumenckim, a więc odpowiedzialność pojawia się, o ile weksel lub czek nie zawiera klauzuli "nie na zlecenie". Mając na uwadze treść art. 14 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo czekowe (Dz. U. Nr 37, poz. 283 z późn. zm.) oraz art. 11 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.) należy przyjąć, że poza klauzulą "nie na zlecenie" wchodzi także w rachubę "inne zastrzeżenie równoznaczne", np. "bez indosu". Ponadto należy zauważyć, że dyspozycja art. 138c § 3 k.w. odnosi się do weksla lub czeku konsumenta, a więc do takich sytuacji, kiedy konsument jest wystawcą. Jeśli zatem, konsument posługuje się wekslem (czekiem) nieopatrzonym klauzulą "nie na zlecenie" albo "innym zastrzeżeniem równoznacznym", nie jako wystawca, lecz jako podmiot uprawniony z tytułu przeniesionej mu z tego papieru wartościowego wierzytelności, wówczas osoba przyjmująca ów weksel (czek) nie narusza wymagań wynikających z art. 9 ustawy o kredycie konsumenckim, a tym samym nie popełnia czynu z art. 138c § 3 k.w.

8. Strona podmiotowa z art. 138c § 1 i 2 zakłada zarówno umyślność, jak i nieumyślność. Z kolei analizując art. 138c § 3 z punktu widzenia sformułowania "w celu" należy przyjąć tu umyślność w zamiarze bezpośrednim i kierunkowym.

9. Podmiotem wykroczenia z art. 138c może być jedynie przedsiębiorca, z tym że jeśli nie jest on osobą fizyczną, wówczas odpowiedzialność przewidzianą w przepisach art. 138c § 1-3 ponosi osoba kierująca przedsiębiorstwem lub osoba upoważniona do zawierania umów z konsumentami.

Rozdział XVI

Wybrana literatura

S. Dwernicki, A co z tą obrzydliwą "łaciną"?, ZKA 1961, nr 3; D. Egierska-Miłoszewska, Nieobyczajny wybryk (art. 140 k.w. w teorii i praktyce), ZW 1979, nr 4-5; M. Kulik, Z prawnokarnej problematyki graffiti, Prok. i Prawo 2001, nr 2; R. Kubiak, J. Nalewajko, Sztuka jako okoliczność wyłączająca bezprawność?, Pal. 2000, nr 9-10; J. Lewiński, Czy rzeczywiście naruszony został przepis prawa o wykroczeniach? (wokół art. 140 k.w.), ZW 1987, nr 1; W. Radecki, Wykroczenia przeciwko obyczajności, SMO, 1976, nr 3; W. Radecki, Oceny publicznego pijaństwa w prawie wykroczeń, ZW 1984, nr 2 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 140. Nieobyczajny wybryk

1. Przedmiotem ochrony jest obyczajność (moralność) i porządek publiczny.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 140 k.w. polega na tym, że sprawca publicznie dopuszcza się nieobyczajnego wybryku. Omawiane wykroczenie było zmienione tylko jeden raz w zakresie sankcji ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717). Nieobyczajny wybryk jest wykroczeniem formalnym, nie musi wywoływać żadnego skutku.

3. Zdaniem Sądu Najwyższego wybryk to zachowanie, jakiego wśród konkretnych okoliczności czasu, miejsca i otoczenia, ze względu na przyjęte zwyczajowo normy ludzkiego współżycia, nie należało się spodziewać, które zatem wywołuje powszechne negatywne oceny społeczne i uczucia odrazy, gniewu, oburzenia. Wybryk charakteryzuje więc ostra sprzeczność z powszechnie akceptowanymi normami zachowania. A contrario nie może być uznany za "wybryk" czyn, który nie tylko, iż nie koliduje w rażący sposób z obowiązującymi w określonym kontekście sytuacyjnym normami zachowania, ale wręcz wzbudza - w odbiorze powszechnym - oceny akceptacji, choćby milczącej zgody, aprobaty, podziwu lub uznania (zob. wyr. SN z dnia 2 grudnia 1992 r., III KRN 189/92, LEX nr 162227).

4. Działanie "publicznie" zachodzi wówczas, gdy bądź ze względu na miejsce działania, bądź ze względu na okoliczności i sposób działania sprawcy jego zachowanie się jest lub może być dostępne (dostrzegalne) dla nieokreślonej liczby osób, przy czym sprawca mając świadomość tej możliwości co najmniej się na to godzi (uch. SN z dnia 20 września 1973 r., VI KZP 26/73, OSNKW 1973, nr 11, poz. 132). "Publicznie", tzn. uczynione w miejscu publicznym (np. na wiecu, na ulicy, na pochodzie) lub w sposób publiczny, np. za pośrednictwem książki, prasy, radia, telewizji, internetu (D. Egierska-Miłoszewska, Nieobyczajny..., s. 70).

5. Zdaniem Sądu Najwyższego obyczajność to podstawowe moralne zasady współżycia społecznego w zakresie przeżyć, kontaktów i związków seksualnych (uch. SN z dnia 13 kwietnia 1977 r., VII KZP 30/76, OSNKW 1977, nr 6, poz. 58). W doktrynie obyczajność jest ujmowana szerzej, jako sposób zachowania się w określonej grupie społecznej, który jest akceptowany przez tę grupę i którego naruszenie wywołuje negatywną reakcję tej grupy. Chodzi o takie zachowanie, które obiektywnie zdolne jest do wywołania zgorszenia (D. Egierska-Miłoszewska, Nieobyczajny..., s. 70; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 723; Gubiński, Prawo wykroczeń, s. 336-337). Nieobyczajnym wybrykiem jest np.: współżycie na plaży, załatwianie potrzeb fizjologicznych na ulicy (w zaroślach może być potraktowane jako zanieczyszczanie z art. 145 k.w.), podszczypywanie lub poklepywanie pośladków, molestowanie przy użyciu wibratora w autobusie, spanie na ulicy, spacerowanie nago po ulicy, ekshibicjonizm, pokazywanie nieprzyzwoitych fotografii, opalanie się topless, co nie dotyczy miejsc przeznaczonych do opalania itd. Zob. uw. 5 do art. 1.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 140 k.w. obejmuje jedynie umyślność.

7. Podmiotem nieobyczajnego wybryku może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

8. Jeżeli nieobyczajny wybryk doprowadził do zgorszenia, to czyn powinien być zakwalifikowany z art. 51 (zob. uwagi do art. 51).

9. Jeżeli nieobyczajny wybryk polega, np. na podszczypywaniu lub poklepywaniu pośladków, molestowania przy użyciu sztucznego penisa, łapaniu za pierś, wówczas mamy do czynienia także z naruszeniem nietykalności cielesnej z art. 217 k.k. Natomiast w sytuacji, kiedy sprawca pokazuje nieprzyzwoite fotografie, jego zachowanie może wyczerpywać treść art. 202 k.k., czyli publiczne prezentowanie treści pornograficznych; zob. uwagi do art. 10.

Art. 141. Nieprzyzwoite napisy

1. Przedmiotem ochrony jest obyczajność (moralność) i porządek publiczny.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 141 polega na tym, że sprawca w miejscu publicznym umieszcza nieprzyzwoite ogłoszenie, napis lub rysunek albo używa słów nieprzyzwoitych.

3. Sprawca działa w miejscu publicznym, które to pojęcie nie jest tożsame z terminem "publicznie", o którym stanowi art. 140. Miejsce publiczne to miejsce dostępne dla nieograniczonej liczby osób. Z reguły czyn dokonany w miejscu publicznym ma charakter publiczny, choć nie zawsze np. czyn dokonany na pustej ulicy w nocy. Dla bytu wykroczenia nie ma znaczenia, czy w momencie sporządzania rysunku, napisu czy ogłoszenia jest ktoś obecny (M. Mozgawa (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 479).

4. Znamię czasownikowe "umieszczać" oznacza stawiać, kłaść, umiejscawiać, sytuować, sadowić, lokować, rozmieszczać. Natomiast, "używać" oznacza korzystać, posługiwać się (D. Latoń, A. Latusek (red.), R. Tokarczyk, Praktyczny słownik wyrazów i zwrotów bliskoznacznych, Kraków 2002, s. 256, 262). "Używać słów nieprzyzwoitych" będzie oznaczało wypowiadanie takich słów.

5. Ogłoszenie, tj. krótka forma wypowiedzi, w której autor ogłasza coś odbiorcy. Ogłoszenie można umieścić w środkach masowego przekazu, na tablicach miejskich, w sklepie, w bloku, na słupie ogłoszeniowym i w innych miejscach. Rysunek, tj. kompozycja linii wykonana na płaszczyźnie, polegająca na nanoszeniu na powierzchnię walorów wizualnych przy użyciu odpowiednich narzędzi, np. ołówka, mazaka, kredki, węgla, tuszu. Napis jest to słowo napisane przez człowieka. Napis może składać się z kilku lub jednego słowa z języka polskiego lub obcego. Określenie "nieprzyzwoity" należy rozumieć jako niezgodny z panującymi w społeczeństwie zasadami etyczno-moralnymi. Z reguły będzie to używanie słów wulgarnych albo powszechnie przyjętych za obelżywe.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 141 zakłada umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 141 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

8. Wykroczenie z art. 141 stanowi lex specialis w stosunku do czynu z art. 63a (zob. uwagi do art. 63a). Jeżeli sprawca umieszcza ogłoszenie, napis lub rysunek na innym ogłoszeniu wystawionym przez instytucję państwową, samorządową lub społeczną, wówczas dopuszcza się także czynu z art. 67 (zob. uwagi do art. 67). W sytuacji, gdy owego umieszczenia sprawca dokona na znakach lub napisach ostrzegających o grożącym niebezpieczeństwie dla życia lub zdrowia człowieka, wówczas jego zachowanie należy zakwalifikować także z art. 74 i 85 k.w. (zob. uwagi do art. 74 i 85).

9. Jeżeli sprawca w miejscu publicznym będzie umieszczał rysunki zawierające treści pornograficzne, wówczas jego zachowanie będzie wyczerpywało wyłącznie znamiona przestępstwa z art. 202 k.k. Umieszczanie w miejscu publicznym nieprzyzwoitych ogłoszeń, napisów lub rysunków odnoszących się do określonej osoby może doprowadzić do zbiegu z przestępstwem zniesławienia (art. 212 k.k.) lub znieważenia (art. 216 k.k.). Podobny zbieg może spowodować używanie w miejscu publicznym, pod adresem danej osoby, słów nieprzyzwoitych; zob. uwagi do art. 10 k.w.

Art. 142. Proponowanie czynu nierządnego

1. Przedmiotem ochrony jest obyczajność (moralność) i porządek publiczny.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 142 polega na tym, że sprawca natarczywie, narzucając się lub w inny naruszający porządek publiczny sposób, proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, mając na celu uzyskanie korzyści materialnej. Wykroczenie to ma charakter formalny, jest dokonane z chwilą zaproponowania innej osobie dokonania z nią czynu nierządnego. Wykroczenie z art. 142 można popełnić tylko przez działanie.

3. Aktem międzynarodowym regulującym kwestie związane m.in. z uprawianiem prostytucji jest ratyfikowana przez Polskę Konwencja z dnia 21 marca 1950 r. w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (Dz. U. z 1952 r. Nr 41, poz. 278). Artykuł 6 niniejszej Konwencji stanowi, że każda ze stron Konwencji zgadza się zastosować wszelkie niezbędne środki celem cofnięcia lub uchylenia jakiegokolwiek istniejącego prawa, zarządzenia lub przepisu administracyjnego, w myśl którego osoby, zajmujące się lub podejrzane o zajmowanie się prostytucją, podlegają specjalnej rejestracji bądź też obowiązane są posiadać specjalny dokument, bądź wreszcie powinny podporządkować się wyjątkowym wymaganiom co do nadzoru lub zgłaszania. W świetle zacytowanego przepisu, niektórzy przedstawiciele doktryny uważają, że ustawodawca de facto okrężną drogą, mimo wszystko, wprowadził częściową penalizację prostytucji, gdy przybiera ona określoną postać, ujętą w art. 142 k.w. (J. Warylewski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 748; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 726).

4. Znamię czasownikowe w postaci "natarczywości" oznacza zachowanie napastliwe, nachalne, natrętne, agresywne, naprzykrzające się, namolne. Z kolei, "narzucanie się" oznacza naprzykrzać się komuś, nachodzić, zanudzać, być natrętnym (D. Latoń, A. Latusek (red.), R. Tokarczyk, Praktyczny słownik..., s. 138-139). Z punktu widzenia podanych dwóch znaczeń znamion czasownikowych należy także interpretować sformułowanie "w inny naruszający porządek publiczny sposób", a więc różnego rodzaju nagabywanie, nakłanianie, głośne zwracanie uwagi na siebie i składaną propozycję, zastępowanie pokrzywdzonemu drogi, łapanie go za ubranie i ciągnięcie itp.

5. W przypadku tzw. tirówek, czyli z reguły kobiet oferujących odpłatne usługi seksualne przy drogach, to samo stanie przy drodze i oczekiwanie na "klienta" samo w sobie nie stanowi wykroczenia z art. 142, chyba że swoim zachowaniem naruszają porządek publiczny na drogach i stwarzają zagrożenie dla ruchu, np. poprzez gwałtowne wtargnięcie na drogę celem zwrócenia uwagi kierowcy bądź jego zatrzymania. Z tym że w takim wypadku trudno jest udowodnić, że takie naruszenie zasad ruchu drogowego oznaczało zaproponowanie innej osobie dokonania z nią czynu nierządnego, bowiem mogło być dokonane, np. w celu przebiegnięcia przez jezdnię, próby wymuszenia podwiezienia. W takiej sytuacji zachowanie należy oceniać z punktu widzenia wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji. Jeśli świadczenie usług przez "tirówki" jest związane z postawieniem przez nie śmieci lub innych szkód w lesie, wówczas może to rodzić odpowiedzialność z art. 145 lub z zakresu szkodnictwa leśnego, polnego i ogrodowego (rozdział XIX k.w.).

6. Pojęcie "czynu nierządnego" zostało zaczerpnięte z Kodeksu karnego z 1969 r., który w tym zakresie nawiązał do terminologii, którą posługiwał się Kodeks karny z 1932 r. (J. Warylewski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 772). Pod rządem tego Kodeksu karnego Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, że czynem nierządnym jest każdy czyn, mający na celu podniesienie pobudliwości lub zaspokojenie popędu płciowego przez zetknięcie się z ciałem innej osoby. W razie zachodzącej wątpliwości, czy działanie sprawcy, polegające na zetknięciu się z ciałem innej osoby, miało charakter czynu nierządnego w powyższym znaczeniu, rozstrzygnąć ją należy przez ustalenie zamiaru oskarżonego podniesienia danym czynem pobudliwości lub zaspokojenia popędu płciowego. Nie jest konieczne dla uznania czynu nierządnego, by w zachowaniu się sprawcy charakter seksualny wystąpił zupełnie wyraźnie na zewnątrz (wyr. SN z dnia 21 stycznia 1937 r., I K 963/36, Zbiór Orzeczeń SN 1937, nr 7, poz. 191; J. Warylewski, Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności. Rozdział XXV Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 2001, s. 45-50; J. Warylewski (w:) A. Wąsek (red.), Kodeks karny..., t. 1, s. 774-780).

Aktualnie obowiązujący Kodeks karny z 1997 r. posługuje się sformułowaniem "obcowanie płciowe" oraz "inna czynność seksualna". Obcowanie płciowe jest pojęciem węższym od czynu nierządnego i oznacza akt spółkowania oraz jego surogaty, np. stosunki oralne i analne. Inna czynność seksualna jest to takie zachowanie, niemieszczące się w pojęciu obcowania płciowego, które związane jest z szeroko rozumianym życiem płciowym człowieka, polegające na kontakcie cielesnym sprawcy z pokrzywdzonym lub przynajmniej na cielesnym i mającym seksualny charakter zaangażowaniu ofiary (wyr. SN z dnia 5 kwietnia 2005 r., III KK 187/04, LEX nr 148234; uch. SN z dnia 19 maja 1999 r., I KZP 17/99, OSNKW 1999, nr 7-8, poz. 37). Na gruncie wykroczenia z art. 142 k.w. należy przyjąć, że pojęcie czynu nierządnego obejmuje tak zarówno obcowanie płciowe, jak i dokonanie innej czynności seksualnej.

7. Podejmując zachowanie przewidziane w art. 142, sprawca musi działać w celu osiągnięcia korzyści materialnej. Korzyść materialna jest interpretowana szeroko, jako wszelkie przysporzenie majątku, a więc zwiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów. Korzyść materialna może przybrać w konkretnym przypadku najprzeróżniejszą postać, np. pieniędzy, przedmiotu, usługi, prawa majątkowego, zwolnienia z długu, zrzeczenia się roszczenia, nieoprocentowanej lub niskooprocentowanej pożyczki albo innej korzystnej umowy. Nie ma wykroczenia, jeżeli sprawca zachowuje się w sposób wskazany w dyspozycji, lecz działa w innym celu niż osiągnięcie korzyści materialnej. Należy zauważyć, że ustawodawca posługuje się tu pojęciem "korzyść materialna", a nie "korzyść majątkowa" (zob.: art. 24 § 2, art. 33 § 4 pkt 2, art. 47 § 2, art. 122 § 1 i 2, art. 128 § 1, art. 149). Ta różnica terminologiczna dla koniecznej synchronizacji przepisów powinna zostać zmieniona przez ustawodawcę, tym niemniej należy przyjąć, że nie ma różnicy w znaczeniu korzyści materialnej a majątkowej.

8. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 142 zakłada umyślność tylko w zamiarze bezpośrednim, bowiem sprawca działa "w celu uzyskania korzyści materialnej".

9. Podmiotem wykroczenia z art. 142 może być każdy, kto proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, mając na celu uzyskanie korzyści materialnej. Dla kształtowania się odpowiedzialności płeć sprawcy nie ma znaczenia. Sprawcą tego czynu nie może być osoba, która proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego w zamian za udzielenie korzyści, np. klient oferujący pieniądze, natomiast takiej osobie można postawić zarzut z art. 51, o ile swym zachowaniem wypełniła znamiona tego wykroczenia. Podobnie będzie kształtować się odpowiedzialność osoby, która proponuje innej osobie dokonanie z nią czynu nierządnego, ale nie mając na celu uzyskanie korzyści materialnej.

Rozdział XVII

Wybrana literatura

M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla samorządu terytorialnego. Ochrona prawna drzew i krzewów. Stosowanie środków administracyjnych. Inicjowanie ścigania karnego, Wrocław 1997;M. Bojarski, W. Radecki, Naruszenia porządku. Zagrożenia w ruchu drogowym. Zagrożenia środowiska, Wrocław 1996; K. Gruszecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Kraków 2005; J. Jerzmański, M. Mazurkiewicz, W. Radecki, Ustawa o odpadach z komentarzem, Wrocław 1999; J. Krzemkowski, O ochronie prawnej drzew i krzewów, Przyroda Polska 1994, nr 2; J. Krzemkowski, Usuwanie drzew i krzewów w ramach zabiegów pielęgnacyjnych, Przyroda Polska 1996, nr 2; M. Kulik, Przestępstwo i wykroczenie uszkodzenia rzeczy, Lublin 2005; J. Lewiński, Jak należy rozumieć użyte w art. 144 § 1 k.w. określenie "dopuszcza do niszczenia ich przez zwierzęta znajdujące się pod nadzorem sprawcy?", ZW 1979, nr 6; J. Lewiński, Czy posypywanie ulic solą stanowi wykroczenie?, ZW 1986, nr 1; A. Majewski, Kryteria wydawania przez organy gmin zezwoleń na usunięcie drzew i krzewów, Samorząd Terytorialny 1996, nr 11; W. Radecki, Ochrona zieleni miejskiej w prawie o wykroczeniach, ZW 1978, nr 2; W. Radecki, Wykroczenia z ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, ZW 1980, nr 3;W. Radecki, Ochrona środowiska miast w prawie wykroczeń, ZW 1991, nr 1-3; W. Radecki, Wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Przewodnik po przepisach, Warszawa-Wrocław 1995; W. Radecki, Kary pieniężne w ochronie środowiska, Bydgoszcz 1996; W. Radecki, Ustawa o utrzymaniu w czystości i porządku w gminach z komentarzem, Wrocław 1997; W. Radecki, Problemy ochrony prawnej zieleni w znowelizowanych przepisach, Kraków 1998; W. Radecki, Kierunki prawnej ochrony przyrody, Przyroda Polska 2004, nr 11; W. Radecki, Czy wolno parkować na zieleńcach?, Aura 1984, nr 5; W. Radecki, O usuwaniu drzew i krzewów, Aura 1984, nr 8; W. Radecki, Kiedy zakaz mycia samochodów, Aura 1984, nr 9, W. Radecki, Ochrona prawa drzew i krzewów poza lasami, NP 1991, nr 13; W. Radecki, Ochrona drzew i krzewów według nowej ustawy o ochronie przyrody, Kluczbork 2004; W. Radecki, Utrzymanie porządku i czystości w gminie. Komentarz, Warszawa 2005; E. Radziszewski, Ochrona środowiskaa budownictwo. Poradnik techniczno-prawny, Warszawa 1985; J. Sommer, Opłaty i kary pieniężne w ochronie środowiska. Komentarz, Wrocław 1993; J. Sommer, Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska. Komentarz, Wrocław 1995; J. Sommer, Prawo o ochronie przyrody. Komentarz, Wrocław 2001; J. Sommer, Prawo o ochronie przyrody. Przepisy i komentarz, Warszawa 2003; J. Szwacha, Pojęcie działania "publicznie" i działania "w miejscu publicznym", PP 1972, nr 9 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 143. Utrudnienie korzystania z urządzeń użytku publicznego

1. Przedmiotem ochrony jest prawidłowość funkcjonowania urządzeń użytku publicznego.

2. Strona przedmiotowa omawianego wykroczenia polega na tym, że sprawca ze złośliwości lub swawoli utrudnia lub uniemożliwia korzystanie z urządzeń przeznaczonych do użytku publicznego, a w szczególności uszkadza lub usuwa przyrząd alarmowy, instalację oświetleniową, zegar, automat, telefon, oznaczenie nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości, urządzenie służące do utrzymania czystości lub ławkę. Wykroczenie ma charakter materialny jego skutkiem jest utrudnienie lub uniemożliwienie skorzystania z urządzeń użytku publicznego. Oceniając zachowanie sprawcy należy mieć na uwadze, czy czyn sprawcy nie miał charakteru chuligańskiego w rozumieniu art. 47 § 5 (zob. uwagi do art. 47 § 5).

3. Co do "złośliwości" zob. uw. 2 do art. 107. Swawola oznacza: beztroskę, lekkomyślność, igranie, bawienie się, hulanie itd. Sprawca z braku rozwagi i często dla żartu czy zabawy podejmuje czynności wykonawcze określone w tym wykroczeniu.

4. Czynność wykonawcza sprawcy polega na utrudnianiu lub uniemożliwieniu korzystania z urządzeń, w szczególności przez ich uszkodzenie lub usunięcie. Utrudniać znaczy: paraliżować, komplikować, zakłócać, przeszkadzać, robić problemy, czynić trudności, stwarzać przeszkody. Uniemożliwiać znaczy: udaremniać, powstrzymywać, blokować. Uszkadzać znaczy: psuć, niszczyć, kaleczyć, naruszać, rozwalać rujnować, dewastować. Usuwać oznacza: przesuwać, odsuwać, przenosić, przekładać, odstawiać, wynosić, zabierać (D. Latoń, A. Latusek (red.), R. Tokarczyk, Praktyczny słownik..., s. 256, 260-261). Z dyspozycji przepisu wynika, że zasadnicze zachowanie sprawcy polega na utrudnianiu lub uniemożliwianiu, natomiast uszkadzanie lub usuwanie urządzenia przeznaczonego do użytku publicznego są zachowaniami wymienionymi jedynie przykładowo, nie każde bowiem utrudnianie lub uniemożliwienie oznacza uszkodzenie lub usunięcie, może ono prowadzić także do zniszczenia. Przykładowe zachowania sprawcy wykroczenia z art. 143 to m.in.: zablokowanie przyrządu alarmowego, wyrwanie kabla z automatu telefonicznego, zablokowanie parkometru przez wrzucenie guzika, wykręcenie żarówki z lampy ulicznej albo jej stłuczenie kamieniem, zabranie wskazówek zegara, podmiana tabliczek z oznaczeniem nazwy ulicy, dewastowanie przystanku komunikacji miejskiej, zrywanie rozkładu jazy komunikacji miejskiej itp.

5. Przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy są urządzenia przeznaczone do użytku publicznego.Artykuł 143 wymienia przykładowo takie urządzenia, tj. przyrząd alarmowy, instalacja oświetleniowa, zegar, automat, telefon, oznaczenie nazwy miejscowości, ulicy, placu lub nieruchomości, urządzenie służące do utrzymania czystości lub ławka. Inne urządzenia użytku publicznego to m.in. kosz na śmieci, parkometr, hydrant, wyposażenia publicznych placów zabaw itp.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 143 ze względu na posłużenie się określeniem, że sprawca działa ze złośliwości lub swawoli, zakłada umyślność w zamiarze bezpośrednim.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 143 k.w. może być każdy, jest to wykroczenie powszechne. Z tytułu popełnienia tego wykroczenia odpowiedzialność ponoszą także nieletni na podstawie art. 1 § 2 pkt 2 lit. b u.p.n.

8. W razie popełnienia wykroczenia z art. 143 k.w. można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody albo obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego. Powyższe obowiązki są środkiem karnym przewidzianym w art. 28 § 1 i 4 k.w. Obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody obejmuje koszty urządzenia użytku publicznego, jego naprawy oraz utraconych korzyści. Z kolei obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego oznacza podjęcie działań zmierzających do tego, że urządzenie będzie działało normalnie, tak jakby żadna szkoda nie została wyrządzona (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 744-745).

9. Artykuł 143 stanowi lex specialis wobec wykroczenia z art. 74 i 85, jeżeli sprawca działa ze złośliwości lub swawoli. Również art. 143 k.w. stanowi unormowanie szczególne względem art. 124, ponieważ zniszczenie mienia, czyli urządzenia użytku publicznego jest niejako wpisane w czynności wykonawcze sprawcy. Jeżeli jednak wartość zniszczonego urządzenia użytku publicznego przekracza wartość 250 zł, wówczas nastąpi zbieg z przestępstwem z art. 288 k.k. (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 485-486).

Art. 144. Niszczenie roślinności

1. Ogólnym przedmiotem ochrony jest ochrona naturalnego środowiska człowieka. Szczególnym przedmiotem ochrony w art. 144 § 1 jest należyty stan roślinności i terenów zieleni na obszarach przeznaczonych do użytku publicznego, zaś w art. 144 § 2 ochrona drzew, krzewów stanowiących zadrzewienie przydrożne lub ochronne oraz żywopłotów przydrożnych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 144 § 1 polega na niszczeniu lub uszkadzaniu roślinności na terenach przeznaczonych do użytku publicznego albo na deptaniu trawnika bądź zieleńca lub też dopuszczenia do niszczenia ich przez zwierzęta znajdujące się pod nadzorem sprawcy. Natomiast drugie zachowanie polega na usuwaniu, niszczeniu lub uszkadzaniu drzew lub krzewów stanowiących zadrzewienie przydrożne lub ochronne albo żywopłotu przydrożnego (art. 144 § 2).

3. Czynności wykonawcze sprawcy wykroczenia z art. 144 § 1 polegają na niszczeniu, uszkadzaniu, deptaniu, dopuszczeniu do niszczenia przez zwierzęta. Co do rozumienia znamion czasownikowych niszczy i uszkadza - zob. uw. 5 do art. 124. Zachowanie polegające na niszczeniu lub uszkadzaniu oznacza, że mamy do czynienia z wykroczeniem popełnionym przez działanie o charakterze materialnym, którego skutkiem są zmiany w świecie roślinności, np. wyrwanie kwiatów z rabaty, wykopanie krzewu, podpalenie trawy itp. Zachowanie polegające na deptaniu oznacza, że sprawca chodzi, stąpa po trawniku lub zieleńcu. Czyn w tej postaci można popełnić przez działanie, z tym że wykroczenie to ma charakter formalny, bowiem deptanie trawnika lub zieleńca, jedno lub nawet wielokrotne, samo w sobie nie doprowadza do zmiany w postaci zniszczenia lub uszkodzenia trawnika lub zieleńca. Taki skutek z reguły jest konsekwencją działania wielu sprawców, niezależnie od siebie, np. wydeptanie na przestrzeni dłuższego czasu przez mieszkańców osiedla tzw. drogi na skróty przez trawnik do sklepu, przystanku, szkoły itp. Sprawca nie popełnia wykroczenia z art. 144 § 1, jeżeli depcze trawnik lub zieleniec, który w zamyśle jest przeznaczony do korzystania z niego w taki właśnie sposób, np. porośnięte trawą pole golfowe, zieleniec z przeznaczeniem do organizowania pikników na trawie, pokryty trawą park bez wyznaczonych ścieżek do spacerowania itp.

Ostatnią odmianą wykroczenia z art. 144 § 1 jest zachowanie sprawcy polegające na dopuszczeniu do niszczenia roślinności, trawnika lub zieleńca przez zwierzęta znajdujące się pod jego nadzorem. Stylistyka przepisu wskazuje, że sprawca toleruje i pozwala (nie przeszkadza, nie reaguje) na niszczenie przez zwierzę będące pod jego nadzorem, a więc dopuszcza się tej odmiany wykroczenia przez zaniechanie. Wykroczenie jest popełnione z chwilą rozpoczęcia niszczenia, a nie zniszczenia przez zwierzę, np. rozkopywanie trawy, przeginanie krzaków, łamanie kwiatów itp. Natomiast w sytuacji, kiedy sprawca wyda zwierzęciu polecenie, np. aportu rzucając patyk na trawę z rabatą kwiatów, co spowoduje, że wykonując polecenie zwierzę połamie kwiaty, wówczas sprawca będzie ponosił odpowiedzialność za to, że użył zwierzęcia do niszczenia lub uszkodzenia roślinności (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 488).

Przepis art. 144 § 1 nie przewiduje odpowiedzialności za samo deptanie, chodzenie, czy bieganie zwierzęcia po trawniku lub zieleńcu. W omawianej postaci wykroczenia ustawodawca posługuje się liczbą mnogą mówiąc o "zwierzętach znajdujących się pod jego nadzorem". Wykładnia gramatyczna tego wykroczenia nie budzi zatem wątpliwości, jednakże jej przyjęcie w praktyce czyniłoby omawiane wykroczenie martwą literą prawa, bowiem ratio legis art. 144 § 1 sprowadza się do ochrony roślinności, trawników lub zieleńców na terenach przeznaczonych do użytku publicznego, a więc w miastach i miasteczkach, gdzie z reguły posiada się jedno zwierzę pod nadzorem. Ponadto, na gruncie ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst pierwotny: Dz. U. Nr 147, poz. 713 z późn. zm.) Sąd Najwyższy wyraził zapatrywanie, że samo tylko użycie w treści normy prawnej liczby mnogiej dla określenia przedmiotu bezpośredniej ochrony, przedmiotu czynności sprawczej lub środka służącego do popełnienia przestępstwa nie oznacza, że ustawodawca używa jej w znaczeniu zwrotu: "co najmniej dwa", a więc w celu ograniczenia podstawy odpowiedzialności - zawarty zatem w art. 52 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie zwrot "charty rasowe lub ich mieszańce" obejmuje także jednego psa tej rasy lub jego mieszańca (uch. SN z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, OSNKW 2002, nr 1-2, poz. 4; O. Starz, Glosa do uchwały SN z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, PiP 2003, z. 10, s. 127; P. Palka, M. Przetak, Glosa do uchwały SN z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, PS 2003, nr 11-12, s. 181; M. Klubińska, Glosa do uchwały SN z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, Prok. i Prawo 2003, nr 12, s. 107).

4. Miejscem popełnienia wykroczenia z art. 144 § 1 jest teren przeznaczony do użytku publicznego. W rachubę wchodzą przede wszystkim tereny zieleni, które definiuje w art. 5 pkt 21 ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220) jako tereny wraz z infrastrukturą techniczną i budynkami funkcjonalnie z nimi związanymi, pokryte roślinnością, znajdujące się w granicach wsi o zwartej zabudowie lub miast, pełniące funkcje estetyczne, rekreacyjne, zdrowotne lub osłonowe, a w szczególności parki, zieleńce, promenady, bulwary, ogrody botaniczne, zoologiczne, jordanowskie i zabytkowe oraz cmentarze, a także zieleń towarzyszącą ulicom, placom, zabytkowym fortyfikacjom, budynkom, składowiskom, lotniskom oraz obiektom kolejowym i przemysłowym.

5. Przedmiotem czynności wykonawczej z art. 144 § 1 jest roślinność, trawnik oraz zieleniec. Pojęcie roślinności jako takiej nie jest zdefiniowane w żadnym akcie prawnym, zatem należy przyjąć, że chodzi o ogół zbiorowisk roślinnych na określonym obszarze, stanowiącym teren przeznaczony do użytku publicznego. Trawnik (zwany też murawą) to zespół powiązanych ze sobą systemem korzennym traw pospolitych, wykorzystywany głównie w celach ozdobnych i estetycznych w parkach, ogrodach, skwerach, boiskach, stadionach itp. Trawnik, o którym mowa w art. 144 § 1, może, choć nie musi być strzyżony systematycznie w celu wytworzenia maksymalnej jednorodności i uniknięcia wytworzenia się chwastów i kwiatostanów. Zieleniec, podobnie jak trawnik, nie jest nigdzie zdefiniowany, aczkolwiek należy przyjąć, że chodzi o teren zieleni z trawnikami, klombami, krzewami oraz drzewami, na których mogą znajdować się fontanny, alejki, ławki, altany, miejsca do zabawy dzieci, stoły z krzesłami itp.

6. Czynności wykonawcze wykroczenia z art. 144 § 2 polegają na usuwaniu, niszczeniu lub uszkadzaniu. Znamiona czasownikowe w postaci niszczeniu lub uszkadzaniu należy interpretować tak samo, jak w przypadku czynu z art. 144 § 1 (zob. uw. 3 do art. 144 § 1). Z kolei usuwanie oznacza wyrwanie, wycięcie, wyjęcie, wyciągnięcie. Wykroczenie z art. 144 § 2 ma charakter materialny.

7. Przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy są drzewa, krzewy stanowiące zadrzewienie przydrożne lub ochronne albo żywopłot przydrożny. W myśl art. 5 pkt 27 ustawy o ochronie przyrody, zadrzewieniem są drzewa i krzewy w granicach pasa drogowego, pojedyncze drzewa lub krzewy albo ich skupiska niebędące lasem w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.), wraz z terenem, na którym występują, i pozostałymi składnikami szaty roślinnej tego terenu, spełniające cele ochronne, produkcyjne lub społeczno-kulturowe.

Drzewa posiadają zróżnicowaną budowę części nadziemnej. Z powierzchni ziemi wyrasta pień, który od pewnej wysokości otoczony jest koroną składającą się z rozdzielających się dichotomicznie gałęzi i gałązek zakończonych liśćmi. Występujące drzewa w Polsce to, np. dąb, buk, brzoza, jabłoń, jesion, olsza, grab, topola, klon, lipa, wierzba, wiąz, wiśnia, sosna, świerk, jodła, modrzew, cis.

Krzew to roślina wieloletnia o zdrewniałej łodydze, czasem także korzeniach, przekraczająca 0,5 m wysokości. Krzewy mają krótki pęd główny, z którego wyrastają równorzędne, rozgałęziające się pędy boczne. W przeciwieństwie do drzew u krzewów brak osi głównej, która u drzew przechodzi przez system pędowy. Przykładowe krzewy to forsycja, berberys, ligustr, tawuła itd.

W myśl art. 4 pkt 22 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 19, poz. 115 z późn. zm.), zieleń przydrożna to roślinność umieszczona w pasie drogowym, mająca na celu w szczególności ochronę użytkowników drogi przed oślepianiem przez pojazdy nadjeżdżające z kierunku przeciwnego, ochronę drogi przed zawiewaniem i zaśnieżaniem, ochronę przyległego terenu przed nadmiernym hałasem, zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby. Wskazana definicja nie posługuje się pojęciem "zadrzewienie przydrożne", choć w art. 39 ust. 1 pkt 12 ustawy o drogach publicznych, mowa jest o tym, że zabrania się usuwania, niszczenia i uszkadzania zadrzewień przydrożnych. Pojęciem zadrzewienia przydrożnego oraz ochronnego posługiwała się nie obowiązująca już ustawa z dania 29 marca 1962 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 20, poz. 90 z późn. zm.), co korelowało z wykroczeniem, o którym mowa w art. 144 § 2 k.w. Aktualna ustawa o drogach publicznych, posługuje się pojęciem zieleni przydrożnej, w związku z powyższym należy przyjąć, mając na uwadze definicję zieleni przydrożnej, że swym zakresem obejmuje ona zadrzewienie przydrożne oraz ochronne, ponieważ każde zadrzewienie w opinii przyrodników pełni określoną funkcję ochronną, np. klimatotwórczą, glebochronną, wodochronną, biocenotyczną, sanitarno-techniczną, techniczną (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 748).

Żywopłot jest zazwyczaj liniową formą rozplanowania nasadzeń drzew lub krzewów, które sadzone są w niewielkiej odległości od siebie dla uzyskania najczęściej niewysokiej, zwartej ściany zieleni. Funkcją żywopłotu może być kształtowanie specyficznej przegrody wydzielającej pewne części ogrodu, podkreślenie szlaków komunikacyjnych, zaznaczenie granic obiektu, podkreślenie osi kompozycyjnych czy izolacja od hałasu, wiatru i zanieczyszczeń. Żywopłotem przydrożnym są gęsto posadzone drzewa lub krzewy, zazwyczaj przycinane z boków oraz od góry i tworzące ogrodzenie wzdłuż psa przydrożnego.

8. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 144 obejmuje umyślność i nieumyślność.

9. Podmiotem z wykroczenia z art. 144 może być każda osoba, jest to wykroczenie powszechne.

10. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 144 § 1 lub 2 można orzec nawiązkę do wysokości 500 złotych (zob. uwagi do art. 28 § 1 pkt 3 oraz do art. 32).

11. Wykroczenie z art. 144 § 1 k.w., jeśli zostało popełnione umyślnie, może pozostawać w zbiegu z art. 127 pkt 1 i 2 ustawy o ochronie przyrody, który zakłada odpowiedzialność za wykroczenie tego, kto umyślnie:

1) narusza zakazy obowiązujące w parkach narodowych, rezerwatach przyrody, parkach krajobrazowych, obszarach chronionego krajobrazu, obszarach "Natura 2000";

2) narusza zakazy obowiązujące w stosunku do pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową.

Możliwy jest także zbieg art. 144 k.w. z art. 131 pkt 6, 7, 12 i 13 ustawy o ochronie przyrody, który przewiduje odpowiedzialność za wykroczenie tego, kto:

1) wykonuje prace ziemne oraz inne prace związane z wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych w obrębie bryły korzeniowej drzew lub krzewów na terenach zieleni lub zadrzewieniach w sposób znacząco szkodzący drzewom lub krzewom;

2) stosuje środki chemiczne na drogach publicznych oraz ulicach i placach w sposób znacząco szkodzący terenom zieleni lub zadrzewieniem;

3) wypala łąki, pastwiska, nieużytki, rowy, pasy przydrożne, szlaki kolejowe, trzcinowiska lub szuwary;

4) wbrew przepisom art. 125 ustawy o ochronie przyrody, zabija zwierzęta, niszczy rośliny lub grzyby lub niszczy siedliska roślin, zwierząt lub grzybów.

12. Jeżeli tereny zieleni, drzewa lub krzewy wchodzą w skład nieruchomości objętej ochroną jako zabytek na podstawie ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.), wówczas art. 144 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

13. Jeśli chodzi o wzajemną relację między art. 144 k.w. a przepisami dotyczącymi kradzieży (art. 119 k.w. i art. 278 k.k.) oraz niszczeniem mienia (art. 124 k.w. i art. 288 k.k.), to należy przyjąć, że art. 144 k.w. stanowi lex specialis w stosunku do art. 119 i 124 k.w. Natomiast, w relacji art. 144 k.w. a art. 278 k.k. (lub 288 k.k.) zachodzi jednoczynowy zbieg przestępstwa i wykroczenia (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 492; M. Bojarski, W. Radecki, Oceny..., s. 92-93).

14. Przestępstwa przeciwko środowisku ujęte w rozdziale XXII k.k. stanowią przepisy szczególne względem art. 144 k.w.

Art. 145. Zaśmiecanie

1. Przedmiotem ochrony jest czystość i estetyka miejsc dostępnych dla publiczności.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 145 polega na tym, że sprawca zanieczyszcza lub zaśmieca miejsca dostępne dla publiczności, a w szczególności drogę, ulicę, plac, ogród, trawnik, zieleniec. Jest to wykroczenie materialne .

3. Czynność wykonawcza sprawcy polega na zanieczyszczaniu lub zaśmiecaniu. Należy przyjąć, że zanieczyszczanie oznacza brudzenie w inny sposób aniżeli przez wyrzucanie papierów, tj. zaśmiecanie (np. wyrzucanie niedopałków papierosów, puszek, plastikowych butelek i torebek, resztek jedzenia, pobrudzenie ławki parkowej smarem, polanie jej lepką cieczą czy przyklejenie gumy do żucia, plucie na chodnik, mycie samochodu na ulicy, wylanie nieczystości na ulicę itp.). Odnośnie do zanieczyszczenia zob. uw. 4 do art. 109.

Jeśli chodzi o problem karania posiadaczy zwierząt głównie psów za niesprzątanie ich odchodów, to należy zauważyć, że niektóre gminy podejmują uchwały w tym przedmiocie. Jednak problem w tym zakresie jest to, że taka uchwała nie może być uchwałą zawierającą przepisy porządkowe w rozumieniu art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.). Upoważnienie rad gmin do stosowania przepisów porządkowych nie może być pojmowane rozszerzająco. Na podstawie art. 40 ust. 3 ustawy samorządowej, rada gminy może w drodze przepisów porządkowych ustanawiać nakazy i zakazy, które tylko bezpośrednio służą zapewnieniu ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach (wyr. NSA we Wrocławiu z dnia 9 maja 1995 r., SA/Wr 590/95, Wspólnota 1995, nr 48, s. 18). W związku z tym, wydaje się, że ukaranie sprawcy za niesprzątnięcie odchodów psa możliwe jest na podstawie art. 54 k.w. W rachubę wchodzi także drugie rozwiązanie polegające na przyjęciu, że pies jest przedmiotem czynności wykonawczej sprawcy, innymi słowy sprawca posłużył się psem do zanieczyszczenia miejsca dostępnego dla publiczności. Przy takiej interpretacji możliwe będzie pociągnięcie sprawcy do odpowiedzialności na podstawie art. 145.

4. Miejsce dostępne dla publiczności to miejsce dostępne dla nieograniczonej liczby osób. W art. 145 ustawodawca przykładowo wymienił takie miejsca, tj. droga, ulica, plac, ogród, trawnik, zieleniec. Inne miejsca to np. boisko, piaskownica, plaża, amfiteatr, muszla koncertowa, plac zabaw dla dzieci itp.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 145 obejmuje umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 145 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

Rozdział XVIII

Wybrana literatura

J. Antkowiak, M. Siarkowski, F. Widziszewski, Wykroczenia meldunkowe w praktyce orzecznictwa warszawskich kolegiów, ZW 1983, nr 4-5; M. Bojarski, Nowe uregulowanie odpowiedzialności w prawie o aktach stanu cywilnego, ZW 1987, nr 2; R. Gidziński, Turystyka a wybrane wykroczenia , ZW 1984, nr 3; B.Krysiak, Wykroczenia z nowego prawa lokalowego, ZW 1974, nr 4-5; B. Kulkowska, Turystyka a wykroczenia meldunkowe, ZW 1976, nr 3; B. Kulkowska, Turystyka a wykroczenia meldunkowe, ZW 1978, nr 3; B. Kulkowska, Czy popełniono wykroczenie z art. 147 k.w.?, ZW 1985, nr 4-5; B. Kulkowska, Niewykonanie obowiązku meldunkowego w świetle nowelizacji ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, ZW 1986, nr 2; B. Kulkowska, Stan dyscyplinarny meldunkowy w 1988 r. w świetle danych statystycznych, ZW 1989, nr 2; J. Lewiński, Norma blankietowa wymaga konkretyzacji, ZW 1987, nr 6; J. Lewiński, Komisja orzecznictwa do spraw wykroczeń odmówiła uchylenia orzeczenia (wokół art. 147 § 1 k.w.), ZW 1987, nr 6; J. Przybylska, K. Żymełka, Wykroczenie meldunkowe w orzecznictwie kaliskich kolegiów, ZW 1984, nr 4-5; R. Samoraj, Zmiany w przepisach karnych ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, ZW 1984, nr 3; M. Siarkowski, F. Widziszewski, Wykroczenia meldunkowe w praktyce orzecznictwa warszawskich kolegiów, ZW 1983, nr 4-5; J. Wodzianicka, Wykroczenia meldunkowe, ZKA 1963, nr 6; W. Zieliński, W trosce o wzmożenie dyscypliny meldunkowej, ZW 1975, nr 1 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 146. Niezgłoszenie urodzenia lub zgonu

1. Przedmiotem ochrony jest poprawność wpisów do ksiąg stanu cywilnego w zakresie faktu urodzenia oraz zgonu. Prawidłowość i dokładność wpisu w księgach stanu cywilnego ma niezwykle istotne znaczenie z punktu widzenia prawa cywilnego i rodzinnego, np. pochodzenia dziecka, sprawowania władzy rodzicielskiej, dziedziczenia itd. Akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych; ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym.

2. Strona przedmiotowa omawianego wykroczenia polega na niedopełnieniu w terminie obowiązku zgłoszenia w urzędzie stanu cywilnego faktu urodzenia lub zgonu. Wykroczenia tego można dopuścić się wyłącznie przez zaniechanie, ma ono charakter formalny i trwały.

Wobec wskazania w ustawie z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 z późn. zm.) kolejności, w jakiej poszczególne osoby są obowiązane dokonać stosownego zgłoszenia do urzędu stanu cywilnego, osoba wymieniona na dalszym miejscu ma obowiązek zgłoszenia dopiero wtedy, gdy osoba wymieniona przed nią tego nie uczyni, np. z powodu nieobecności w kraju, choroby, zlekceważenia ciążącego na nim obowiązku. Zgłoszenia może dokonać wyłącznie osoba pełnoletnia, chyba że czyni to niepełnoletnia matka dziecka. Zgłoszenie zgonu w rozumieniu art. 146 k.w. nie obejmuje przypadków znalezienia zwłok, bowiem w takiej sytuacji należy powiadomić organy ścigania.

3. Kluczową regulacją prawną w przedmiocie tego wykroczenia jest ustawa - Prawo o aktach stanu cywilnego. Przepisy ogólne zakładają, że księgi stanu cywilnego prowadzi się w urzędach stanu cywilnego, które wchodzą w skład urzędu gminy. Czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego dokonuje kierownik urzędu stanu cywilnego lub jego zastępca (zastępcy). Kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest wójt lub burmistrz (prezydent).

4. Właściwość miejscowa w sprawach rejestracji stanu cywilnego została ukształtowana wedle następujących zasad (art. 10-15 ustawa - Prawo o aktach stanu cywilnego). Urodzenie oraz zgon osoby rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego miejsca takiego zdarzenia. Jeżeli dziecko urodziło się na polskim statku morskim lub powietrznym, takie zdarzenie rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy. W razie stwierdzenia zgonu lub uznania za zmarłego w postępowaniu sądowym albo w razie zgonu osoby na polskim statku morskim lub powietrznym, zgonu żołnierza w czynnej służbie wojskowej i innej osoby przydzielonej do jednostki wojskowej, poległych lub zmarłych w związku z działaniami wojennymi - zgon rejestruje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Jeżeli żadne z rodziców dziecka nie ma miejsca zamieszkania na obszarze właściwości urzędu stanu cywilnego, o którym mowa w art. 10 ust. 1 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, zgłoszenia urodzenia dziecka można dokonać w urzędzie stanu cywilnego miejsca zamieszkania rodziców lub jednego z nich. W wyjątkowych wypadkach zgłoszenia zgonu można dokonać w urzędzie stanu cywilnego ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub miejsca jego pochowania. W powyższych dwóch przypadkach, sporządza się protokół zgłoszenia urodzenia lub zgonu i przesyła się go niezwłocznie do urzędu stanu cywilnego miejsca urodzenia dziecka lub miejsca zgonu osoby w celu sporządzenia odpowiedniego aktu stanu cywilnego.

Odtworzenia aktu stanu cywilnego, wpisania treści aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą do polskich ksiąg stanu cywilnego lub zarejestrowania w nich urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu, które nastąpiły za granicą, dokonuje się w urzędzie stanu cywilnego miejsca zamieszkania wnioskodawcy, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.

Jeżeli osoba żądająca dokonania czynności przez urząd stanu cywilnego nie ma w kraju miejsca zamieszkania, właściwość miejscową w sprawach rejestracji stanu cywilnego ustala się na podstawie ostatniego miejsca zamieszkania tej osoby w kraju. W razie braku takiej podstawy lub jeżeli wnioskodawcą jest konsul, czynności tych dokonuje się w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

5. Zasady sporządzania aktów stanu cywilnego i prowadzenia ksiąg stanu cywilnego są uregulowane w art. 16-27 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego i przedstawiają się one następująco:

1) akt stanu cywilnego sporządza się w dniu, w którym dokonano zgłoszenia zdarzenia powodującego sporządzenie aktu, chyba że ustawa dopuszcza możliwość sporządzenia aktu stanu cywilnego w innym terminie;

2) akty urodzenia, małżeństwa oraz zgonu sporządza się oddzielnie dla każdego rodzaju aktu;

3) zgłoszenia urodzenia i zgonu dokonuje się ustnie;

4) zgłoszenia urodzenia lub zgonu na piśmie dokonują odpowiednio organy państwowe, zakłady opieki zdrowotnej i inne zakłady oraz lekarze i położne;

5) jeżeli osoba obowiązana do zgłoszenia urodzenia lub zgonu nie może porozumieć się z kierownikiem urzędu stanu cywilnego ani ustnie, ani na piśmie ze względu na swoją ułomność fizyczną lub nieznajomość języka polskiego, kierownik urzędu stanu cywilnego wzywa biegłego lub tłumacza.

6. W myśl art. 38-39 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, urodzenie dziecka należy zgłosić w ciągu 14 dni od dnia urodzenia. Jeżeli dziecko urodziło się martwe, zgłoszenie takiego zdarzenia powinno nastąpić w ciągu 3 dni. W takim wypadku sporządza się akt urodzenia z adnotacją w rubryce "Uwagi", że dziecko urodziło się martwe; aktu zgonu nie sporządza się.

Do zgłoszenia urodzenia dziecka są obowiązani:

1) ojciec dziecka albo matka, jeżeli jej stan zdrowia na to pozwala, albo inna osoba obecna przy porodzie;

2) lekarz albo położna.

Jeżeli urodzenie dziecka nastąpiło w zakładzie opieki zdrowotnej, do zgłoszenia urodzenia jest obowiązany zakład opieki zdrowotnej (zob. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2005 r. w sprawie pisemnego zgłoszenia urodzenia dziecka, Dz. U. Nr 27, poz. 232).

7. W myśl art. 64-66 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, zgon osoby należy zgłosić najpóźniej w ciągu 3 dni od dnia zgonu. Jeżeli zgon nastąpił wskutek choroby zakaźnej, zgłoszenie powinno nastąpić w ciągu 24 godzin od zgonu.

Do zgłoszenia zgonu są obowiązani w kolejności:

1) małżonek lub dzieci zmarłego;

2) najbliżsi krewni lub powinowaci;

3) osoby zamieszkałe w lokalu, w którym nastąpił zgon;

4) osoby, które były obecne przy zgonie lub naocznie się o nim przekonały;

5) administrator domu, w którym nastąpił zgon.

Jeżeli zgon nastąpił w szpitalu lub innym zakładzie, do zgłoszenia zgonu jest obowiązany szpital lub zakład.

Akt zgonu sporządza się na podstawie karty zgonu. Jeżeli okoliczności zgonu były przedmiotem postępowania przeprowadzonego przez organ państwowy, akt zgonu sporządza się na podstawie pisemnego zgłoszenia dokonanego przez taki organ (zob. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie wzoru karty zgonu oraz sposobu jej wypełniania, Dz. U. Nr 153, poz. 1782 z późn. zm. i rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 3 sierpnia 1961 r. w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyn, Dz. U. Nr 39, poz. 202).

8. W ustawie - Prawo o aktach stanu cywilnego, w rozdziale 8 obejmującym art. 70-78, unormowano także szczególne wypadki rejestracji stanu cywilnego, tj. m.in.:

1) urodzenie, zawarcie małżeństwa lub zgon, które nastąpiły za granicą i nie zostały zarejestrowane w zagranicznych księgach stanu cywilnego, można zarejestrować w polskich księgach stanu cywilnego;

2) w razie istnienia przeszkód do rejestracji urodzenia lub zgonu obywatela polskiego w zagranicznym urzędzie stanu cywilnego, zgłoszenia można dokonać w urzędzie stanu cywilnego w kraju za pośrednictwem konsula lub pełnomocnika. Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. W razie zgłoszenia urodzenia, konsul sporządza protokół, w którym wymienia nazwisko, imię (imiona) i płeć dziecka, datę i miejsce urodzenia, imiona i nazwiska oraz nazwiska rodowe rodziców, a także ich miejsce zamieszkania. W razie zgłoszenia zgonu, konsul sporządza protokół, w którym wymienia nazwisko i imię (imiona) zmarłego, jego nazwisko rodowe, datę lub rok oraz miejsce urodzenia, datę i miejsce zgonu, miejsce zamieszkania, imiona i nazwiska rodowe rodziców oraz przyczynę zgonu. W celu wpisania do akt stanu cywilnego treści powyższych protokołów, konsul przesyła je niezwłocznie do urzędu stanu cywilnego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy;

3) jeżeli urodzenie lub zgon nastąpiły na polskim statku morskim lub powietrznym w czasie podróży, kapitan statku, oprócz wzmianki w dzienniku okrętowym (pokładowym), sporządza protokół zawierający dane dotyczące takich zdarzeń. Protokół powinien być podpisany przez dwóch świadków. W protokole dotyczącym urodzenia wymienia się nazwisko, imię (imiona) i płeć dziecka, datę i określenie miejsca urodzenia, jak również imiona i nazwiska oraz nazwiska rodowe i miejsce zamieszkania rodziców. W protokole dotyczącym zgonu wymienia się nazwisko i imię (imiona) zmarłego, jego nazwisko rodowe, datę lub rok oraz miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania, datę zgonu, określenie miejsca zgonu, imiona i nazwiska rodowe rodziców oraz przyczynę zgonu. Protokół dotyczący urodzenia lub zgonu kapitan statku przesyła do urzędu stanu cywilnego pierwszego portu polskiego, do którego statek morski zawinął lub w którym statek powietrzny wylądował, a jeżeli statek znajduje się za granicą - do najbliższego konsula. Następnie urząd lub konsul przesyła protokół do urzędu stanu cywilnego właściwego dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy w celu sporządzenia aktu stanu cywilnego;

4) urodzenia i zgony na okręcie wojennym wpisuje się do dziennika okrętowego, z uwzględnieniem danych wymienionych w art. 74 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, oraz sporządza się jednocześnie odpis dokonanego wpisu. Przepis art. 75 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, stosuje się odpowiednio;

5) urodzenia i zgony, które nastąpiły na polskim wojskowym statku powietrznym, rejestruje się na podstawie zgłoszeń zarządu portu lotniczego, w którym statek ląduje;

6) urodzenia i zgony, które nastąpiły na polskim wojskowym statku powietrznym poza granicami państwa, wpisuje się do dziennika pokładowego zdarzeń. Przepisy art. 74 i 75 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, stosuje się odpowiednio;

7) akty zgonu żołnierzy w czynnej służbie wojskowej i innych osób przydzielonych do jednostek wojskowych, poległych lub zmarłych w związku z działaniami wojennymi, sporządza się na podstawie zgłoszeń właściwych organów, które określa Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych.

9. Strona podmiotowa zakłada zarówno umyślność, jak i nieumyślność.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 146 k.w. może być tylko osoba, na której ciąży obowiązek zgłoszenia w myśl ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego.

11. W myśl art. 146 § 2 k.w. pomimo niedokonania zgłoszenia, sprawca nie podlega odpowiedzialności, jeśli akt stanu cywilnego został sporządzony we właściwym czasie, np. zgłoszenia dokonała dalsza osoba zobowiązana do zgłoszenia.

Art. 147. Niezameldowanie

1. Przedmiotem ochrony jest porządek i prawidłowość w ewidencji ludności. Zachowanie porządku w ewidencji ludności ma znaczenie z punktu widzenia prawidłowości funkcjonowania różnych, istotnych form organizacyjnych państwa oraz instytucji i organów, np. spis wyborców, ewidencja podatników i płatników, ewidencja wojskowa.

2. Strona przedmiotowa polega na tym, że sprawca nie dopełnia ciążącego na nim obowiązku meldunkowego (art. 147 § 1) lub będąc do tego zobowiązanym, nie zawiadamia właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę ciążącego na niej obowiązku meldunkowego (art. 147 § 2). Omawiane wykroczenie ma charakter formalny, trwały i można się owego czynu dopuścić wyłącznie przez zaniechanie. Przyjmuje się, że jeśli dana osoba opuściła bez wymeldowania swoje dotychczasowe miejsce pobytu stałego, którym się nadal posługuje, zaś wymeldowanie nastąpiło, niezależnie od niej, mocą decyzji administracyjnej na skutek zawiadomienia zgłoszonego przez inną osobę, np. właściciela domu, współmałżonka, to w takim przypadku dochodzi do przerwania wykroczenia. W takiej sytuacji możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności istnieje do czasu przedawnienia karalności (zob. uwagi do art. 45). Natomiast, w sytuacji, kiedy dana osoba zwraca się do właściwego organu administracyjnego celem zameldowania, zaś organ ten odmawia dokonania tej czynności, wówczas w ogóle nie ma wykroczenia, bowiem dana osoba zrealizowała swój obowiązek zgłoszenia zameldowania.

3. Stypizowanie odpowiedzialności przewidzianej w art. 147 k.w. jest konsekwencją obowiązywania ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 993 z późn. zm.), która zakłada, że ewidencja ludności polega na rejestracji danych o miejscu pobytu osób, o urodzeniach, dotyczących obowiązku wojskowego, zmianach stanu cywilnego, obywatelstwa, imion i nazwisk oraz o zgonach. Osoba przebywająca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązana wykonywać obowiązek meldunkowy określony w ustawie.

W myśl art. 4 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, obowiązek meldunkowy polega na:

1) zameldowaniu się w miejscu pobytu stałego lub czasowego;

2) wymeldowaniu się z miejsca pobytu stałego lub czasowego;

3) zameldowaniu o urodzeniu dziecka;

4) zameldowaniu o zmianie stanu cywilnego;

5) zameldowaniu o zgonie osoby.

Osoba posiadająca obywatelstwo polskie i przebywająca stale na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązana zameldować się w miejscu pobytu stałego. W tym samym czasie można mieć tylko jedno miejsce pobytu stałego.

Pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania. Miejscem pobytu stałego osoby zatrudnionej na statku żeglugi śródlądowej, zamieszkałej stale na statku, jest miejscowość, w której ma siedzibę przedsiębiorstwo żeglugowe zatrudniające tę osobę (art. 6 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem. Miejscem pobytu czasowego osoby zatrudnionej na statku morskim albo osoby, która w związku z wykonywaniem pracy przebywa przez określony czas w ruchomym urządzeniu mieszkalnym poza miejscem pobytu stałego, jest miejscowość, w której ma siedzibę zakład pracy zatrudniający tę osobę (art. 7 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Osoba zameldowana na pobyt czasowy i przebywająca w tej samej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 3 miesiące jest obowiązana zameldować się na pobyt stały, chyba że zachodzą okoliczności wskazujące na to, iż pobyt ten nie utracił charakteru pobytu czasowego. Za okoliczności uzasadniające zameldowanie na pobyt czasowy trwający ponad 3 miesiące uważa się w szczególności:

1) wykonywanie pracy poza miejscem pobytu stałego;

2) pobyt związany z kształceniem się, leczeniem, wypoczynkiem lub ze względów rodzinnych;

3) odbywanie czynnej służby wojskowej;

4) pobyt w zakładach karnych i poprawczych, aresztach śledczych, schroniskach dla nieletnich i zakładach wychowawczych.

Wątpliwości co do charakteru pobytu rozstrzyga właściwy organ gminy. W tym samym czasie można mieć tylko jedno miejsce pobytu czasowego trwającego ponad 3 miesiące (art. 8 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Za osobę nieposiadającą pełnej zdolności do czynności prawnych obowiązek meldunkowy wykonuje jej przedstawiciel ustawowy lub inna osoba sprawująca nad nią faktyczną opiekę w miejscu ich wspólnego pobytu (art. 9a ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

4. Zasady zameldowania uregulowane są w rozdziale 3 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Osoba, która przebywa w określonej miejscowości pod tym samym adresem dłużej niż trzy doby, jest obowiązana zameldować się na pobyt stały lub czasowy najpóźniej przed upływem czwartej doby, licząc od dnia przybycia. Z kolei osoba, która przybywa do zakładu hotelarskiego albo do zakładu udzielającego pomieszczenia w związku z pracą, nauką, leczeniem się lub opieką społeczną, jest obowiązana zameldować się na pobyt stały lub czasowy przed upływem 24 godzin od chwili przybycia.

Osoba zobowiązana do zameldowania się na pobyt stały przedstawia organowi gminy właściwemu ze względu na nowe miejsce jej pobytu stałego zaświadczenie o wymeldowaniu się z poprzedniego miejsca pobytu stałego oraz zgłasza inne dane sprecyzowane w art. 11 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych. W zastępstwie osoby obowiązanej do zameldowania się czynności zgłoszenia danych może dokonać członek rodziny, opiekun ustawowy lub faktyczny albo inna osoba (art. 11 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Zameldowania na pobyt czasowy dokonuje się w sposób określony w art. 11 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, w miejscu tego pobytu, z jednoczesnym zgłoszeniem zamierzonego czasu jego trwania. Osoba, która przedłuża pobyt czasowy w tej samej miejscowości ponad zgłoszony czas jego trwania, zmienia adres albo zmienia pobyt czasowy na stały, jest obowiązana dokonać odpowiedniego zameldowania w ciągu następnej doby. Zwalnia się od obowiązku zameldowania na pobyt czasowy dzieci do lat 7 na okres nieprzekraczający 3 miesięcy.

Zameldowanie na pobyt stały lub czasowy w zakładzie hotelarskim, w zakładzie udzielającym pomieszczenia w związku z pracą, nauką, leczeniem się lub opieką społeczną dokonuje się u kierownika zakładu lub upoważnionej przez niego osoby (art. 13 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Zgłoszenie urodzenia dziecka dokonane we właściwym urzędzie stanu cywilnego zastępuje zameldowanie. Datą zameldowania dziecka jest data sporządzenia aktu urodzenia. Zameldowania dokonuje organ gminy właściwy ze względu na miejsce pobytu stałego matki dziecka lub tego z rodziców, u którego dziecko faktycznie przebywa, a w przypadku braku miejsca pobytu stałego - organ właściwy ze względu na miejsce pobytu czasowego trwającego ponad 3 miesiące (art. 14 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

5. W art. 15-17 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, zostały uregulowane zasady dotyczące wymeldowania.

Osoba, która opuszcza miejsce pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące, jest obowiązana wymeldować się w organie gminy, właściwym ze względu na dotychczasowe miejsce jej pobytu, najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca.

Osoba, która wyjeżdża za granicę na okres dłuższy niż 3 miesiące, jest obowiązana zgłosić swój wyjazd oraz powrót właściwemu ze względu na miejsce pobytu stałego organowi wyżej wymienionemu. Zgłoszenia wyjazdu dokonuje się najpóźniej w dniu opuszczenia dotychczasowego miejsca pobytu, a zgłoszenia powrotu - najpóźniej przed upływem czwartej doby, licząc od dnia powrotu. Wskazany obowiązek nie dotyczy żołnierzy w czynnej służbie wojskowej wyjeżdżających w celach służbowych za granicę (w ich przypadku zameldowanie i wymeldowanie prowadzi się w sposób określony na podstawie art. 51 ust. 2 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Jeżeli okres pobytu czasowego trwającego ponad 3 miesiące odpowiada okresowi zgłoszonemu przy zameldowaniu, osoba opuszczająca miejsce tego pobytu jest zwolniona od obowiązku wymeldowania się.

Jeżeli okres pobytu czasowego trwającego do 3 miesięcy odpowiada okresowi zgłoszonemu przy zameldowaniu, osoba opuszczająca miejsce tego pobytu jest zwolniona od obowiązku wymeldowania się.

Osoba, która opuszcza miejsce pobytu czasowego trwającego do 3 miesięcy przed upływem czasu zgłoszonego przy zameldowaniu, jest obowiązana wymeldować się najpóźniej w dniu opuszczenia tego miejsca.

Zgłoszenie zgonu, dokonane w urzędzie stanu cywilnego zgodnie z przepisami prawa o aktach stanu cywilnego, zastępuje wymeldowanie osoby zmarłej.

6. Obowiązek meldunkowy wczasowiczów i turystów jest przewidziany w rozdziale 5 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych.

Osoba, która przybywa do domu wczasowego lub wypoczynkowego, pensjonatu, hotelu, motelu, domu wycieczkowego, pokoju gościnnego, schroniska, campingu lub na strzeżone pole biwakowe albo do innego podobnego zakładu, jest obowiązana zameldować się na pobyt czasowy przed upływem 24 godzin od chwili przybycia. Zameldowania dokonuje się u kierownika zakładu lub upoważnionej przez niego osoby (art. 18 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Osoba przebywająca w określonej miejscowości w celach turystyczno-wypoczynkowych poza zakładami określonymi w art. 18 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, jest zwolniona z obowiązku zameldowania się, jeżeli jej pobyt w tej miejscowości nie przekracza 30 dni (art. 19 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Uczestnicy wycieczki organizowanej przez instytucję państwową lub społeczną, związek zawodowy albo inną organizację społeczną dokonują zameldowania się na pobyt czasowy za pośrednictwem kierownika wycieczki, który jest obowiązany z chwilą przybycia do zakładu hotelarskiego zgłosić pobyt wycieczki kierownikowi zakładu lub pracownikowi upoważnionemu do przyjmowania zgłoszeń, przedstawiając listę uczestników oraz dowód upoważniający go do kierowania wycieczką (art. 20 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Uczestnicy kolonii i obozu turystyczno-wypoczynkowego organizowanego przez instytucję państwową lub społeczną, związek zawodowy albo inną organizację społeczną dla młodzieży szkolnej i studiującej są zwolnieni od obowiązku meldunkowego, jeżeli pobyt czasowy nie przekracza 30 dni. Kierownik obozu lub kolonii jest obowiązany prowadzić listę uczestników (art. 21 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

7. Obowiązek meldunkowy cudzoziemców ujęty jest w art. 23-28 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Cudzoziemiec przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany wykonywać obowiązek meldunkowy na zasadach określonych w ustawie o ewidencji ludności i dowodach osobistych, jeżeli przepisy rozdziału 6 niniejszej ustawy nie stanowią inaczej. Do cudzoziemców nie mają zastosowania przepisy art. 18-21 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych (art. 28 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Cudzoziemiec przebywający poza zakładem hotelarskim, zakładem udzielającym pomieszczenia w związku z pracą, nauką, leczeniem się lub wypoczynkiem jest obowiązany zameldować się na pobyt czasowy najpóźniej przed upływem czwartej doby, licząc od chwili przekroczenia granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli koniec terminu do dokonania obowiązku meldunkowego przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, za ostatni dzień terminu uważa się najbliższy następny dzień powszedni (art. 24 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Uczestnicy wycieczek dokonują zameldowania się na pobyt czasowy za pośrednictwem kierownika wycieczki, który jest obowiązany z chwilą przybycia wycieczki do zakładu hotelarskiego zgłosić pobyt wycieczki kierownikowi zakładu lub pracownikowi upoważnionemu do przyjmowania zgłoszeń, przedstawiając listę uczestników wycieczki oraz dokumenty uprawniające ich do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 25 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Od wykonywania obowiązku meldunkowego zwolnieni są pod warunkiem wzajemności szefowie i członkowie personelu przedstawicielstw dyplomatycznych oraz urzędów konsularnych państw obcych, łącznie z członkami ich rodzin pozostającymi z nimi we wspólnocie domowej, a także inne osoby na podstawie ustaw, umów lub powszechnie ustalonych zwyczajów międzynarodowych, z wyjątkiem cudzoziemców mających stałe miejsce pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 27 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych). W rachubę wchodzi tu m.in.: ustawa z dnia 23 września 1999 r. i zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium (Dz. U. Nr 93, poz. 1063 z późn. zm.); Umowa o przywilejach i immunitetach Międzynarodowego Trybunału Karnego, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 września 2002 r. (Dz. U. z 2009 r. Nr 64, poz. 534), Konwencja konsularna między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki podpisana w Warszawie dnia 31 maja 1972 r. (Dz. U. z 1973 r. Nr 30, poz. 173).

8. Obowiązki właścicieli domów i lokali oraz innych podmiotów dysponujących tytułem prawnym do lokalu, a także dozorców i administratorów domów, sołtysów oraz zakładów pracy są ujęte w rozdziale 7 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych.

Właściciel lub inny podmiot dysponujący tytułem prawnym do lokalu jest obowiązany potwierdzić fakt pobytu osoby zgłaszającej pobyt stały lub czasowy trwający ponad 3 miesiące w tym lokalu. Potwierdzenia faktu pobytu osoby w lokalu dokonuje się na formularzu meldunkowym w formie czytelnego podpisu z oznaczeniem daty jego złożenia. Osoby wyżej wymienione są obowiązane do zawiadamiania właściwego organu gminy o stałym lub czasowym pobycie innej osoby w ich lokalach (pomieszczeniach) oraz o opuszczeniu przez nią tego lokalu (pomieszczenia), jeżeli osoba ta nie dopełniła obowiązku meldunkowego. Zawiadomienie powinno być dokonane niezwłocznie po upływie terminu określonego do wykonania obowiązku meldunkowego (art. 29 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Dozorca domu, a jeżeli nie ma dozorcy - administrator domu, a jeżeli nie ma administratora - właściciel domu jest obowiązany zawiadomić właściwy organ gminy o niedopełnieniu obowiązku zameldowania lub wymeldowania się przez osobę przebywającą w tym domu. Na terenie wsi obowiązek określony ten ciąży również na sołtysie (art. 30 ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych).

Zakład pracy jest obowiązany sprawdzić przy zatrudnieniu osoby w tym zakładzie, czy dopełniła ona obowiązku meldunkowego. O niedopełnieniu przez tę osobę obowiązku meldunkowego zakład pracy jest obowiązany zawiadomić niezwłocznie właściwy organ gminy.

9. Strona podmiotowa obejmuje umyślność i nieumyślność.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 147 k.w. może być tylko osoba, na której spoczywa obowiązek meldunkowy lub obowiązek zawiadomienia właściwego organu o niedopełnieniu przez inną osobę ciążącego na niej obowiązku meldunkowego. Jest to wykroczenie indywidualne.

Art. 147(a). Niezarejestrowany zakład opieki zdrowotnej lub leczniczy dla zwierząt; niedozwolona reklama

1. Przedmiotem ochrony jest zapewnienie prawidłowości prowadzenia odpowiednich zakładów, tj. zakładów opieki zdrowotnej oraz zakładów leczniczych dla zwierząt, przez sprawowanie należytego nadzoru nad nimi, ze względu na świadczone przez te zakłady usługi.

2. Strona przedmiotowa zakłada odpowiedzialność tego, kto prowadzi zakład opieki zdrowotnej lub zakład leczniczy dla zwierząt bez wymaganego wpisu do rejestru lub ewidencji (art. 147a § 1) lub podaje do wiadomości publicznej informacje o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych lub usług z zakresu medycyny weterynaryjnej mające formę i treść reklamy (art. 147a § 2). Zachowanie z art. 147a § 1 obejmuje nie tylko prowadzenie zakładu opieki zdrowotnej lub zakładu leczniczy dla zwierząt bez wymaganego wpisu do rejestru lub ewidencji (czyli w ogóle niezgłoszenie), ale również dalsze prowadzenie mimo wykreślenia, jak i prowadzenie zakładu mimo zmian faktycznych lub prawnych wymagających wpisu do rejestru lub ewidencji.

3. Powyższa regulacja została wprowadzona do k.w. ustawą z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst pierwotny: Dz. U. Nr 91, poz. 408 z późn. zm.). W pierwotnej wersji art. 147a k.w. przewidywał jedynie odpowiedzialność za prowadzenie zakładu opieki zdrowotnej bez wymaganego wpisu do rejestru. Ustawą z dnia 20 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 661 z późn. zm.) do art. 147a k.w. dodano § 2, w którym ustawodawca przewidział odpowiedzialność za podawanie do wiadomości publicznej informacji o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych mających formę i treść reklamy. Druga nowelizacja dokonana ustawą z dnia 18 grudnia 2003 r. o zakładach leczniczych dla zwierząt (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz. 95 z późn. zm.) nadała art. 147a k.w. aktualne brzmienie.

4. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) w art. 1 definiuje pojęcie zakładu opieki zdrowotnej jako wyodrębniony organizacyjnie zespół osób i środków majątkowych utworzony i utrzymywany w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia. Zakładem opieki zdrowotnej jest:

1) szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, hospicjum stacjonarne, inny niewymieniony z nazwy zakład przeznaczony dla osób, których stan zdrowia wymaga udzielania całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych w odpowiednio urządzonym, stałym pomieszczeniu;

2) przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia, ambulatorium;

3) pogotowie ratunkowe;

4) medyczne laboratorium diagnostyczne;

5) pracownia protetyki stomatologicznej i ortodoncji;

6) zakład rehabilitacji leczniczej;

7) żłobek;

8) ambulatorium lub ambulatorium z izbą chorych jednostki wojskowej, Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Biura Ochrony Rządu, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz jednostki organizacyjnej Służby Więziennej;

9) stacja sanitarno-epidemiologiczna;

10) wojskowy ośrodek medycyny prewencyjnej;

11) jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;

12) inny zakład spełniający warunki określone w ustawie.

Zgodnie z treścią art. 12 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, zakład opieki zdrowotnej może rozpocząć działalność dopiero po uzyskaniu wpisu do rejestru. Rejestr jest jawny i dostępny do wglądu dla osób trzecich. Rejestr zakładów opieki zdrowotnej mających siedzibę na obszarze województwa prowadzi wojewoda, z tym że rejestr zakładów opieki zdrowotnej, utworzonych przez organy i osoby prawne, o których mowa w art. 8 ust. 1 pkt 1, 3a i 3b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, prowadzi minister właściwy do spraw zdrowia, z wyjątkiem zakładów utworzonych w celu określonym w art. 8 ust. 4, których rejestr prowadzi wojewoda. Zakład opieki zdrowotnej, którego jednostki organizacyjne są zlokalizowane na obszarze więcej niż jednego województwa, podlega wpisowi do rejestru w województwie, w którym mieści się siedziba zakładu. Organ prowadzący rejestr zawiadamia właściwego wojewodę o wpisie do rejestru zakładu opieki zdrowotnej dokonywanym w trybie określonym w art. 12 ust. 5 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, oraz o wszystkich zmianach w rejestrze odnoszących się do jednostek organizacyjnych zakładu, które prowadzą działalność na obszarze tego województwa.

Podstawą wpisu do rejestru jest stwierdzenie przez organ prowadzący rejestr, że zakład opieki zdrowotnej spełnia wymagania określone w art. 9-11 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, z tym że warunek określony w art. 11 ust. 2 pkt 1 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, nie dotyczy zakładu opieki zdrowotnej, którego nazwa wynika z ustawy lub z przepisów odrębnych. Wpis do rejestru, odmowa wpisu lub skreślenie z rejestru następuje w formie decyzji administracyjnej. W przypadku zakładu opieki zdrowotnej, o którym mowa w art. 12 ust. 5 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, organ prowadzący rejestr stwierdza spełnienie wymagań określonych w art. 9 i 10 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, za pośrednictwem wojewody właściwego ze względu na lokalizację jednostki organizacyjnej zakładu (art. 13 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

Zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest zgłosić organowi prowadzącemu rejestr zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do zakładu opieki zdrowotnej, powstałe po wpisie do rejestru i dotyczące danych zawartych w rejestrze, w terminie 14 dni od dokonania zmiany. Zakład opieki zdrowotnej może zmienić zakres udzielanych świadczeń po uprzednim wpisie tej zmiany do rejestru. Zakład opieki zdrowotnej obowiązany jest zgłosić organowi prowadzącemu rejestr zamiar zaprzestania działalności z jednoczesnym wskazaniem terminu wykreślenia zakładu z rejestru (art. 14 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej).

5. Ustawa o zakładach leczniczych dla zwierząt, w art. 1 definiuje zakład leczniczy dla zwierząt jako placówkę ochrony zdrowia i dobrostanu zwierząt utworzoną w celu świadczenia usług z zakresu medycyny weterynaryjnej, zwanych dalej "usługami weterynaryjnymi", z zastrzeżeniem art. 4 ust. 3 ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, wyposażoną w środki majątkowe, a w szczególności w pomieszczenia, aparaturę i sprzęt dostosowane do zakresu świadczonych usług. Zakład leczniczy dla zwierząt może być utworzony i utrzymywany również w celu realizacji zadań dydaktycznych i badawczych w powiązaniu ze świadczeniem usług weterynaryjnych.

Zakładem leczniczym dla zwierząt jest:

1) gabinet weterynaryjny;

2) przychodnia weterynaryjna;

3) lecznica weterynaryjna;

4) klinika weterynaryjna;

5) weterynaryjne laboratorium diagnostyczne.

Zgodnie z treścią art. 16 ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, zakład leczniczy dla zwierząt świadczy usługi weterynaryjne po uzyskaniu wpisu do ewidencji zakładów leczniczych dla zwierząt. Ewidencję prowadzi właściwa ze względu na siedzibę zakładu leczniczego dla zwierząt okręgowa rada lekarsko-weterynaryjna. Ewidencja jest jawna i zawiera:

1) imię i nazwisko albo nazwę podmiotu prowadzącego zakład leczniczy dla zwierząt oraz jego adres miejsca zamieszkania albo siedziby;

2) nazwę zakładu leczniczego dla zwierząt oraz jego adres i numer telefonu;

3) imię i nazwisko kierownika zakładu;

4) informację o liczbie pracowników, w tym lekarzy weterynarii i personelu pomocniczego.

Podmiot ubiegający się o wpis do ewidencji powinien spełniać wymogi określone w art. 5-11 ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, a także posiadać wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo Krajowego Rejestru Sądowego. Podstawą podjęcia przez okręgową radę lekarsko-weterynaryjna uchwały w sprawie wpisu zakładu leczniczego dla zwierząt do ewidencji jest wniosek podmiotu prowadzącego zakład.

6. Zachowanie stypizowane w art. 147a § 2 k.w. jest konsekwencją obowiązywania art. 1 ust. 4 oraz art. 18b ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, które to przepisy zakładają, że zakład opieki zdrowotnej ani inne podmioty na terenie zakładu opieki zdrowotnej nie mogą prowadzić działalności uciążliwej dla pacjenta lub przebiegu leczenia albo innej działalności, która nie służy zaspokajaniu potrzeb pacjenta i realizacji jego praw, w szczególności reklamy lub akwizycji skierowanych do pacjenta oraz działalności polegającej na świadczeniu usług pogrzebowych. Zakład opieki zdrowotnej może podawać do wiadomości publicznej informacje o zakresie i rodzajach udzielanych świadczeń zdrowotnych. Treść i forma tych informacji nie mogą mieć cech reklamy.

W przypadku usług z zakresu medycyny weterynaryjnej art. 29 ustawy o zakładach leczniczych dla zwierząt, stanowi, że zakład leczniczy dla zwierząt może podawać do wiadomości publicznej informacje o zakresie i rodzajach świadczonych usług weterynaryjnych, godzinach otwarcia zakładu leczniczego dla zwierząt oraz adresie zakładu leczniczego dla zwierząt. Forma i treść tych informacji nie mogą nosić cech reklamy.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 147a k.w. zakłada umyślność i nieumyślność.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 147a § 1 k.w. mogą być osoby pełniące funkcje kierownicze w zakładzie opieki zdrowotnej lub w zakładzie leczniczym dla zwierząt, na których spoczywa obowiązek zgłoszenia danych do rejestru lub ewidencji. Jest to wykroczenie indywidualne. Natomiast sprawcą z art. 147a § 2 k.w. może być każdy, kto reklamuje usługi zdrowotne lub z zakresu medycyny weterynaryjnej.

Rozdział XIX

Wybrana literatura

S. Bałuciński, Niezachowanie środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, ZKA 1980, nr 2; M. Bojarski, Nowe wykroczenia wrozdziale XIX kodeksu wykroczeń, Ochrona Środowiska. Prawo i Polityka 1996, nr 2-4; M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla policjanta. Naruszenia porządku, zagrożenia w ruchu drogowym,niszczenie mienia, zagrożenie środowiska. Interpretacja przepisów, reakcja na przestępstwa i wykroczenia, Wrocław 1996; M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla samorządu terytorialnego. Ochrona prawna drzewi krzewów. Stosowanie środków administracyjnych. Inicjowanie ścigania karnego, Wrocław 1997; M. Bojarski, W. Radecki, Kompendium dla policjanta część II. Współdziałanie ze strażami. Leśnictwo. Łowiectwo.Rybactwo. Ochrona przyrody. Utrzymanie czystości i porządku. Bezpieczeństwo imprez masowych, Wrocław 1998; Z. Ćwiąkalski, A. Zoll, Przegląd orzecznictwa z zakresu części szczególnej prawa karnego materialnego (II półrocze 1988 r. - I półrocze 1989 r.), PS 1993, nr 5; D. Egierska, Wykroczenia leśne (Analiza orzecznictwa k.a.), ZKA 1965, nr 5; R. Gesing, O właściwą ocenę szkodnictwa leśnego, ZKA 1964, nr 3-4; L. Jarzębski, Kodeks wykroczeń jako narzędzie walki ze szkodnictwem leśnym, ZKA 1971, NT 4-5; L. Jarzębski, W ochronie przyrody zielonej , ZW 1976, nr 3; L. Jarzębski, Prawne zagadnienia ochrony przyrody, Warszawa 1980; L. Jarzębski, Ochrona fauny, ZW 1976, nr 4-5; L. Jarzębski, Prawo ochrony środowiska w Polsce, Warszawa 1990; L. Jarzębski, E. Stankiewicz, Ochrona lasów przed szkodnictwem, Warszawa 1972; Z. Kowalski, H. Rutkowski, Ustawa o szkodnictwie leśnym i polnym z komentarzem, Szamotuły 1948; P. Kozłowska, M. Szwarczyk, Prawnokarna ochrona zwierząt, Zamojskie Studia i Materiały 2000, nr 1; T. Kraus, Odpowiedzialność za szkodnictwo w produkcji roślinnej, ZKA 1963, nr 1; J. Lewiński, Czy wjazd do lasu pojazdem mechanicznym stanowi wykroczenie?, ZW 1980, nr 3; M. Mozgawa, Prawnokarna ochrona zwierząt, Lublin 2001; T. Müller, Z. Wolak, Prawo łowieckie z komentarzem oraz przepisami wykonawczymi i związkowymi, Warszawa 1998; T.S. Nowakowski, Wykroczenia w dziedzinie ochrony przed odpadami - artykuł polemiczny, ZW 1988, nr 3; R. Paczuski, Prawo ochrony środowiska, Bydgoszcz 1996; W. Radecki, Glosa do uchwały SN z dnia 19 sierpnia 1993 r., I KZP 17/93, OSP 1994, nr 5, poz. 87; W. Radecki, Ochrona lasów w prawie karnym, Pal. 1978, nr 3; W. Radecki, Oceny bezprawnego zbioru grzybów i owoców leśnychw prawie wykroczeń , ZW 1985, nr 3; W. Radecki, Rozwój przepisów karnych o ochronie środowiska w polskim prawie wykroczeń (w:) T. Bojarski, M. Mozgawa, J. Szumski, Rozwój polskiego prawa wykroczeń, Lublin 1996; W. Radecki, Przestępstwa i wykroczenia rybackie, Prok. i Prawo 1997, nr 2; W. Radecki, Prawo o lasach. Komentarz, Wrocław 1993; W. Radecki, Wykroczenia i przestępstwa przeciwko środowisku. Przewodnik po przepisach, Warszawa-Wrocław 1995; W. Radecki, Wykroczenia i przestępstwa leśne. Przepisy z komentarzem, Zielona Góra 1995; W. Radecki, Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z komentarzem, Wrocław 1995; W. Radecki, Prawo łowieckie. Komentarz, Warszawa 2005; W. Radecki, Ustawa o ochronie zwierząt z komentarzem, Wrocław 1998; W. Radecki, Ustawa o lasach. Komentarz, Warszawa 2004; W. Radecki, Prawna ochrona środowiska, ZW 1986, nr 2; W. Radecki, Wykroczenia naruszenia przepisów o postępowaniu z odpadami, Aura 1985, nr 9; W. Radecki, Wykroczenia w dziedzinie ochrony przed odpadami, ZW 1988, nr 1; W. Radecki, Kara za wjechanie samochodem do lasu, Aura 1989, nr 8; W. Radecki, Ustawa o ochronie przyrody. Komentarz, Warszawa 2006; J.Sommer, Prawo o ochronie przyrody. Komentarz, Wrocław 1997; E. Stankiewicz, Polskie prawodawstwo leśne , Warszawa 1971; A. Szulecki, Mała encyklopedia leśna, Warszawa 1991; W. Tomczyk, Jakie są warunki orzekania przepadku rzeczy w związku z ustawąo zagospodarowaniu lasów nie stanowiących własności państwa?, ZW 1979, nr 4-5; S. Tyrała, Przeciw szkodnictwu leśnemu, ZW 1979, nr 4-5; E. Więćko, Słownik encyklopedyczny leśnictwa, drzewnictwa, ochrony środowiska, łowiectwa oraz dziedzin pokrewnych, Warszawa 1996 oraz komentarze, podręczniki i opracowania podane w wykazie literatury do rozdziału I.

Art. 148. Szkodnictwo leśne

1. Przedmiotem ochrony jest ochrona lasów przed szkodnictwem i możliwość prowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej przez właściciela lasu. Ochroną objęty jest każdy las bez względu na formę własności, z tym że las musi być dla sprawcy cudzy. Co do pojęcia lasu zob. uw. 3 do art. 120.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 148 polega na tym, że sprawca dokonuje w nienależącym do niego lesie wyrębu gałęzi, korzeni lub krzewów, niszczy je lub uszkadza albo karczuje pniaki, bądź też zabiera z nienależącego do niego lasu wyrąbane gałęzie, korzenie lub krzewy albo wykarczowane pniaki. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Przepis art. 148 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 148 § 2 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, o ile czyn nie godził w mienie społeczne. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 148 § 2 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego, jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej (Grzegorczyk, Nowela, s. 51; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 116-117).

4. Wyrąb gałęzi, korzeni polega na odłączeniu od pnia drzewa, zaś wyrąb krzewów polega na odłączeniu ich od podłoża, w którym są ukorzenione. Wyrąb, o którym mowa w art. 148 § 1 pkt 1 k.w. nie dotyczy wyrębu drzewa, bowiem zachowanie takie stanowi wykroczenie z art. 120 § 1 k.w., o ile jest dokonywane w celu przywłaszczenia, zaś wartość drzewa nie przekracza 75 zł, jeśli bowiem przekracza wskazaną kwotę stanowi przestępstwo z art. 290 § 1 k.k. Niszczenie i uszkadzanie korzeni, gałęzi i krzewów należy rozumieć tak jak na gruncie art. 124 k.w. (zob. uw. 5 do art. 124 k.w.; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 505-506). Z kolei karczowanie to usuwanie drzew i krzewów wraz z korzeniami oraz pniaków po ściętych drzewach w celu oczyszczenia gruntu, ułatwienia mechanicznej uprawy gleby lub pielęgnowania lasu, również w celu pozyskania drewna i karpiny (tj. drewno części podziemnej drzewa wraz z pniakiem pozostałym po ścięciu). Czynność wykonawcza w postaci zaboru wyrąbanych gałęzi, korzeni lub krzewów albo wykarczowanych pniaków polega na ich wyniesieniu lub wywiezieniu z lasu (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 780-781).

5. Przedmiotem czynności wykonawczej są gałęzie, korzenie, krzewy i pniaki. Gałąź to część rośliny posiadającej zdrewniałe pędy, takiej jak drzewo czy krzew, zwykle odchodzi od centralnej osi rośliny tworzonej przez pień. Gałęzie najczęściej pokryte są liśćmi i mogą być skierowane zarówno pionowo do góry, jak i poziomo. Korzeń to część rośliny, dostarczają one roślinom wodę i substancje odżywcze (sole mineralne), utrzymują rośliny w glebie i służą do gromadzenia substancji zapasowych. Korzenie tworzą silnie rozczłonkowany układ penetrujący podłoże, nazywany systemem korzeniowym. Pniak jest to dolna część pnia pozostająca przy karpie po ścięciu drzewa. Karpa - system korzeniowy roślin wraz z pędem podziemnym, a także pozostałość po ścięciu drzewa - system korzeniowy wraz z pniakiem. Co do znaczenia krzewów zob. uw. 7 do art. 144 k.w.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 148 § 1 k.w. zakłada umyślność. W doktrynie niektórzy przyjmują, że strona podmiotowa może polegać zarówno na umyślności, jak i nieumyślności, w szczególności w wypadku zaboru wyrąbanych gałęzi, krzewów, korzeni, pniaków nie jest konieczne, aby sprawca działał w celu ich przywłaszczenia (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 507). Inni zaś uważają, że przy wyrębie, karczowaniu i zabieraniu działanie sprawcy musi być umyślne, zaś przy niszczeniu lub uszkadzaniu możliwe jest ukaranie także za nieumyślne niszczenie lub uszkadzanie gałęzi, korzeni lub krzewów (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 782).

7. Podmiotem wykroczenia z art. 148 § 1 k.w. może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

8. Ściganie wykroczenia z art. 148 § 1 następuje z urzędu, z tym że jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego. Co do osoby najbliższej zob. uwagi do art. 47 § 3.

9. Za popełnienie wykroczenia z art. 148 § 1 k.w. istnieje możliwość orzeczenia nawiązki do wysokości 500 zł na rzecz pokrzywdzonego (art. 148 § 3).

10. W doktrynie i orzecznictwie istnieje spór w zakresie zbiegu art. 148 § 1 pkt 1 z przestępstwem zniszczenia lub uszkodzenia mienia oraz zbiegu art. 148 § 1 pkt 2 z przestępstwem kradzieży. Zdaniem Sądu Najwyższego, zabór z lasu państwowego wyrąbanych gałęzi (tzw. stroiszu) stanowi wykroczenie przewidziane w art. 148 § 1, niezależnie od wartości zabranego mienia (uch. SN z dnia 29 sierpnia 1989 r., V KZP 17/89, OSNKW 1989, nr 7-12, poz. 51). Ponownie ten sam pogląd wyraził Sąd Najwyższy wydając uchwałę w przedmiocie wyjaśnienia zagadnienia prawnego (uch. SN z dnia 19 sierpnia 1993 r., I KZP 17/93, OSNKW 1993, nr 9-10, poz. 54). W myśl tej uchwały wyrąb, niszczenie, uszkodzenie lub karczowanie w lesie nienależącym do sprawcy albo zabór z takiego lasu mienia wymienionego w art. 148 k.w. stanowi wykroczenie przewidziane w tym przepisie, bez względu na wartość mienia. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy zauważył, że przesunięciu do kategorii przestępstw ulegają tylko te wykroczenia, o których wyraźnie mówi ustawa, czyli tzw. wykroczenia "przepołowione". Artykuł 148 k.w., mimo że ustanawia wykroczenie skierowane przeciwko własności, nie został tak jak w przypadku art. 119 i 124 k.w., ograniczony kwotowo i czyny w nim opisane nie zostały, po przekroczeniu wartości mienia, przesunięte do kategorii przestępstw. Jednocześnie brak jest jakichkolwiek podstaw, aby przyjmować, że art. 119 i 124 k.w. spełniają funkcję przepisów ogólnych, wprowadzających zasadę, że w każdym przypadku, gdy wykroczenie dotyczy mienia o wartości przekraczającej granicę przewidzianą dla wykroczeń, staje się przestępstwem.

Z kolei w doktrynie prawa wykroczeń zaprezentowano odmienne stanowisko (Bojarski, Radecki, Kodeks , s. 784-786; W. Radecki, Glosa do uchwały SN z dnia 19 sierpnia 1993 r., s. 68 i n.; M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks , s. 508; M. Bojarski, W. Radecki, Oceny..., s. 115 i n.; Bojarski, Świda, Podstawy, s. 184). W pierwszej kolejności zauważono, że zasada specjalności nie może mieć zastosowania na "styku" przestępstw i wykroczeń ze względu na treść art. 10 k.w. Ponadto, pozyskiwanie w lasach tzw. stoiszu (głównie gałęzi drzew iglastych do celów dekoracyjnych) prowadzi do okaleczenia lub nawet zniszczenia drzew na skutek ich usychania, a sprawcom przysparza to znacznych, czasami wręcz krociowych zysków, tak że nawet maksymalna kara grzywny za wykroczenie z art. 148 k.w. wliczana jest w "koszty własne". Przepisy o szkodnictwie leśnym pomyślane są odnośnie do wypadków drobnych, dlatego też w sytuacjach poważnych muszą wkraczać przepisy Kodeksu karnego. W związku z tym wyżej wskazani przedstawiciele doktryny przyjmują, że jeśli szkoda z art. 148 k.w. przekracza 250 zł, wówczas art. 148 § 1 pkt 1 k.w. pozostaje w zbiegu z art. 288 § 1 k.k. z konsekwencjami określonymi w art. 10 k.w., zaś art. 148 § 1 pkt 2 k.w. pozostaje w zbiegu z art. 278 § 1 k.k. również z konsekwencjami wynikającymi z art. 10 k.w. Zaprezentowany pogląd jest konsekwentnie lansowany także odnośnie do pozostałych czynów ujętych w tym rozdziale (zob. Bojarski, Świda, Podstawy , s. 185-191; M. Kulik (w:) Mozgawa i In., Kodeks, s. 509-558; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 791-859).

Jako słuszny należy uznać pogląd Sądu Najwyższego, ponieważ zasadniczym przedmiotem ochrony wykroczenia art. 148 jest ochrona lasu przed szkodnictwem, z kolei mienie jest także chronione, tyle że jako uboczny (dalszy) przedmiot ochrony (Z. Ćwiąkalski, A. Zoll, Przegląd orzecznictwa..., s. 88-89). Odnoszenie do art. 148 znamienia przewidzianego odpowiednio w art. 119 i 124 w postaci wartości szkody nieprzekraczającej 250 zł jest nieuprawnione ze względu na odmienny przedmiot ochrony oraz fakt, że taka wykładnia oznacza stanowienie prawa, a nie jego interpretowanie. Skoro ustawodawca z pełnym rozmysłem nie potraktował wykroczenia z art. 148 jako czynu o charakterze przepołowionym i do strony przedmiotowej nie wprowadził znamienia w postaci wartości szkody to nie można znamienia takiego wprowadzać w drodze wykładni doktrynalnej. Również odwoływanie się do art. 119 i 124 i przypisywanie im właściwości przepisu ogólnego jest niedopuszczalne, jako że wskazane przepisy nie są umieszczone w części ogólnej k.w., tylko w szczególnej i stanowią one konkretny typ rodzajowy wykroczenia, tj. odpowiednio kradzieży, przywłaszczenia oraz niszczenia mienia. Ponadto należy zauważyć, że zwolennicy uwzględniania w ramach art. 148 wartości szkody są niekonsekwentni, ponieważ koncepcji tej nie przyjmują już w ramach innych wykroczeń, które również za uboczny przedmiot ochrony mają mienie, np. art. 143, 144.

Art. 149. Paserstwo drzewa z lasu

1. Przedmiotem wykroczenia z art. 149 jest ochrona własności gałęzi, korzeni, krzewów oraz pniaków.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 149, czyli tzw. paserstwa leśnego, polega na tym, że sprawca nabywa gałęzie, korzenie, krzewy lub pniaki wiedząc o tym, że pochodzą one z wykroczenia określonego w art. 148, lub pomaga do ich zbycia albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przyjmuje je lub pomaga do ich ukrycia.

3. Wykroczenie może być popełnione wyłącznie przez działanie w czterech formach, tj. jako nabycie, pomoc do zbycia, przyjęcie lub pomoc do ukrycia. Czynności wykonawcze sprawcy należy interpretować tak samo jak w przypadku paserstwa zwykłego; zob. uw. 3 do art. 122. W dwóch pierwszych postaciach czynności wykonawczych paserstwo leśne jest karalne zawsze, zaś w dwóch następnych paserstwo leśne jest karalne tylko wtedy, gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

4. Przedmiotem czynności wykonawczych z art. 149 są gałęzie, korzenie krzewy lub pniaki pochodzące z wykroczenia, o którym mowa w art. 148. Co do znaczenia tych określeń zob. uw. 5 do art. 148. W związku z przyjęciem w ramach art. 148 poglądu, że do znamion tego wykroczenia w ogóle nie należy wartość szkody, również analogicznie należy przyjąć, iż na gruncie art. 149 wartość przedmiotu czynności wykonawczej nie ma znaczenia i bez względu na wartość mienia, paserstwo leśne stanowi wykroczenie z art. 149; zob. uw. 10 do art. 148. Przedmiotem paserstwa leśnego nie jest drzewo. Jeżeli drzewo pochodzi z czynu zabronionego, o którym mowa w art. 120, a jego wartość nie przekracza 75 zł, wówczas sprawca będzie ponosił odpowiedzialność za "zwykłe" paserstwo na podstawie art. 122 k.w., jeśli zaś przekroczy wskazaną kwotę zachowanie sprawcy będzie wypełniało znamiona przestępstwa ujętego w art. 291 k.k. (paserstwo umyślne) lub art. 292 k.k. (paserstwo nieumyślne).

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 149 k.w. zakłada umyślność, z tym że w razie czynności wykonawczej w postaci nabycia i pomocy do zbycia w rachubę wchodzi zamiar bezpośredni i ewentualny, z kolei przy przyjęciu lub pomocy do ukrycia możliwy jest tylko zamiar bezpośredni i kierunkowy, ponieważ sprawca działa "w celu osiągnięcia korzyści majątkowej".

6. Podmiotem wykroczenia z art. 149 k.w. może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

Art. 150. Szkodnictwo ogrodowe

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 150 jest ochrona własności ogrodów warzywnych, owocowych, kwiatowych, drzew owocowych oraz krzewów owocowych. Wykroczenie to stanowi tzw. szkodnictwo ogrodowe.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 150 § 1 polega na tym, że sprawca uszkadza nienależący do niego ogród, drzewo owocowe lub krzew owocowy. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Przepis art. 150 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 150 § 2 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, chyba że czyn godził w mienie społeczne, wówczas przewidziane było ściganie z urzędu. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 150 § 2 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany... , s. 117-118).

4. Kluczowym znamieniem strony przedmiotowej jest "uszkadzanie". Uszkadzać znaczy psuć, niszczyć, kaleczyć, naruszać, rozwalać, rujnować, dewastować; zob. uw. 5 do art. 124. Na gruncie art. 150 należy przyjąć, że uszkodzenie będzie stanowiło takie oddziaływanie na rzecz, które zmniejszy jej wartość przez zmianę wyglądu zewnętrznego bądź przez naruszenie całości (np. połamanie gałęzi, zadeptanie kwiatów, oskubanie drzewa z kory). Uszkodzenie, które powoduje, że dana rzecz faktycznie przestaje istnieć, stanowi zniszczenie, np. wyrwanie i połamanie krzewu owocowego. Należy przyjąć, że takie całkowite unicestwienie rzeczy nie obejmuje przepis art. 150 k.w., ponieważ w wielu przepisach Kodeksu wykroczeń (np. art. 74, 81, 85, 99, 124, 126 itd.) ustawodawca czyni rozróżnienie między pojęciem "uszkodzenia" a "niszczenia". Zatem zniszczenie, np. ogrodu kwiatowego poprzez wyrwanie wszystkich kwiatów, stanowić będzie zniszczenie mienia, o którym mowa w art. 124 k.w. lub art. 288 k.k. (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 511).

Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, czy uszkodzenia dokonał osobiście, czy też przy wykorzystaniu narzędzia, np. sprawca wydał psu polecenie aportu rzucając patyk na rabatę kwiatową, w wyniku czego pies połamał kwiaty, sprawca wpuścił kury, które rozgrzebały obsiane grządki warzywne.

5. Przedmiotem czynności wykonawczej jest cudzy dla sprawcy ogród warzywny, owocowy, kwiatowy, drzewo owocowe lub krzew owocowy. Ogród to miejsce przeznaczone do uprawy roślin. Pod pojęciem ogrodu należy także rozumieć sady i plantacje. W ogrodzie warzywnym znajdują się rośliny zielne, które mogą służyć człowiekowi za pokarm, np. warzywa kapustne, cebulowe, dyniowate, rzepowate, strączkowe itd. W ogrodzie owocowym znajdują się drzewa owocowe (np. czereśnia, wiśnia, grusza, jabłoń, śliwa) oraz krzewy owocowe (np. agrest, aronia, borówka amerykańska, jeżyna, malina, porzeczka, winorośl) i byliny (np. truskawki, poziomki). W ogrodzie kwiatowym znajdują się kwiaty, np. tulipany, żonkile, róże, peonie, przebiśniegi, krokusy.

Drzewa owocowe i krzewy owocowe to rośliny uprawne, z których uzyskuje się owoce jadalne. Artykuł 150 odnosi się tylko do drzew owocowych i krzewów owocowych, zatem uszkodzenie innych drzew lub krzewów nie stanowi wykroczenia w rozumieniu tego przepisu, co nie wyklucza odpowiedzialności sprawcy, np. na podstawie art. 120, 123, 124 itp. Wykroczenie z art. 150 obejmuje swoją ochroną drzewa owocowe i krzewy owocowe rosnące tak zarówno w ogrodzie, jak i poza nim.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 150 obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 150 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

8. Ściganie sprawcy wykroczenia z art. 150 § 1 zawsze następuje na żądanie pokrzywdzonego (art. 150 § 3).

9. W razie popełnienia wykroczenia z art. 150 § 1orzeka się (obligatoryjnie) nawiązkę do wysokości 1500 zł.

Art. 151. Niedozwolony wypas

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 151 jest nienaruszalność cudzych gruntów leśnych i rolnych oraz wód zamkniętych i zarybionych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 151 § 1 polega na tym, że sprawca pasie zwierzęta gospodarskie na nienależących do niego gruntach leśnych lub rolnych albo przez takie grunty w miejscach, w których jest to zabronione, przechodzi, przejeżdża lub przegania zwierzęta gospodarskie. Jeżeli powyższe zachowanie ma miejsce na gruncie zaoranym, zasianym lub obsadzonym, znajdującym się w stanie sztucznego zalesienia, naturalnego odnowienia lub jest młodnikiem leśnym do lat 20, wówczas sprawca dopuszcza się kwalifikowanego typu wykroczenia (art. 151 § 2). Odpowiedzialności podlega także sprawca, który przejeżdża lub przegania zwierzęta gospodarskie przez wodę zamkniętą i zarybioną (art. 151 § 3). Wykroczenie z art. 151 ma charakter formalny.

3. Przepis art. 151 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 151 § 4 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, o ile czyn nie godził w mienie społeczne. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 151 § 4 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 118-119).

4. Pojęcie zwierząt gospodarskich zostało zdefiniowane w art. 2 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 133, poz. 921 z późn. zm.). W myśl powołanego unormowania zwierzęta gospodarskie oznaczają:

1) koniowate - zwierzęta gatunków: koń (Equus caballus) i osioł (Equus asinus);

2) bydło - zwierzęta gatunków: bydło domowe (Bos taurus) i bawoły (Bubalus bubalus );

3) jeleniowate - zwierzęta z gatunków: jeleń szlachetny (Cervus elaphus), jeleń sika (Cervus nippon) i daniel (Dama dama) utrzymywane w warunkach fermowych w celu pozyskania mięsa lub skór, jeżeli pochodzą z chowu lub hodowli zamkniętej, o których mowa w przepisach prawa łowieckiego, albo chowu lub hodowli fermowej;

4) drób - ptaki gatunków: kura (Gallus gallus), kaczka (Anas platyrhynchos), kaczka piżmowa (Cairina moschata), gęś (Anser anser), gęś garbonosa ( Anser cygnoides), indyk (Meleagris gallopavo), przepiórka japońska (Coturnix japonica), perlica (Numida meleagris) oraz utrzymywany w warunkach fermowych struś (Struthio camelus);

5) świnie (Sus scrofa);

6) owce (Ovis aries);

7) kozy (Capra hircus);

8) pszczołę miodną (Apis mellifera);

9) zwierzęta futerkowe - lis pospolity (Vulpes vulpes), lis polarny (Alopex lagopus ), norka amerykańska (Mustela vison), tchórz (Mustela putorius), jenot ( Nyctereutes procyonoides), nutria (Myocastor coypus), szynszyla (Chinchilla lanigera ) i królik (Oryctolagus cuniculus), utrzymywanych w celu produkcji surowca dla przemysłu futrzarskiego, mięsnego i włókienniczego.

5. Definicja gruntów rolnych i leśnych jest podana w art. 2ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1266 z późn. zm.). Gruntami rolnymi, zgodnie z treścią powołanego unormowania, są grunty:

1) określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne;

2) pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa;

3) pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu;

4) pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych;

5) parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi;

6) pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych;

7) pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi;

8) zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa;

9) torfowisk i oczek wodnych;

10) pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych.

Nie uważa się za grunty rolne gruntów znajdujących się pod parkami i ogrodami wpisanymi do rejestru zabytków.

Z kolei gruntami leśnymi, w rozumieniu ustawy o ochronie gruntów i leśnych, są grunty:

1) określone jako lasy w przepisach o lasach; zob. uw. 3 do art. 120.

2) zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej; pod pojęciem rekultywacji gruntów - rozumie się przez to nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg (art. 4 pkt 18 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych);

3) pod drogami dojazdowymi do gruntów leśnych; rozumie się przez to drogi zakładowe prowadzące do gospodarstw rolnych i leśnych oraz drogi wiejskie w rozumieniu przepisów o drogach publicznych (art. 4 pkt 20 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych).

6. Czynności wykonawcze sprawcy wykroczenia z art. 151 § 1 k.w. polegają na wypasie zwierząt gospodarskich, przechodzeniu, przejeżdżaniu lub przeganianiu zwierząt gospodarskich.

Wypasanie należy rozumieć zgodnie z potocznym znaczeniem tego słowa, czyli jest to wyjadanie roślin przez zwierzęta gospodarskie. Wypasanie zwierząt gospodarskich stanowi wykroczenie, o ile sprawca dopuszcza się takiego zachowania na nienależących do niego gruntach leśnych lub rolnych. Zakaz wypasania zwierząt gospodarskich w lasach wynika także z art. 30 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.). Wypas oraz przeganianie zwierząt gospodarskich obejmuje także pszczoły miodne, ponieważ art. 2 ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich, zalicza pszczoły miodne do zwierząt gospodarskich. Ponadto, zgodnie z treścią rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. z 1999 r. Nr 6, poz. 42 z późn. zm.) lokalizowanie pasiek na terenie lasów stanowiących własność Skarbu Państwa dopuszcza się w uzgodnieniu z zarządcą lasu, zaś w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa za zgodą właściciela lasu. Pasieki mogą być lokalizowane w lasach:

1) nieobjętych stałym lub okresowym zakazem wstępu;

2) w których nie są planowane w określonym roku prace i zabiegi gospodarcze i ochronne;

3) nieprzeznaczonych do masowego wypoczynku i rekreacji ludności;

4) niewymagających urządzania i utrzymywania specjalnych dróg dojazdowych do pasieki.

Lokalizowanie pasieki w lesie bez zgody uprawnionego podmiotu bądź w lesie objętym zakazem lokalizowania pasieki będzie stanowiło wyczerpanie znamion wykroczenia z art. 151 § 1 i 2 k.w.

7. Znamiona strony przedmiotowej art. 151 § 1 k.w. w postaci przechodzenia, przejeżdżania i przeganiania zwierząt gospodarskich odpowiadają znaczeniu potocznemu tych określeń, zatem dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy bez znaczenia jest, czy np. przejeżdża on rowerem, samochodem, czy wozem zaprzęgowym. Zdaniem Sądu Najwyższego, "przejeżdżanie" w rozumieniu art. 151 k.w. obejmuje także jazdę konną, tym bardziej że jazda wierzchem jest na gruncie przepisów Prawa o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) działaniem, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o ruchu pojazdów, zaś osoba jadąca w ten sposób uważana jest za kierującego. Wedle art. 151 k.w. karalne jest przeganianie zwierząt gospodarskich przez cudze grunty leśne w miejscach, gdzie jest to zabronione oraz przechodzenie lub przejeżdżanie przez takie grunty. A zatem pojęcie "zwierzę gospodarskie" odnosi się wyłącznie, w ujęciu omawianego przepisu, do czynności przeganiania, ale już nie do czynności przechodzenia (co oczywiste) i przejeżdżania (wyr. SN z dnia 3 grudnia 2002 r., IV KK 344/02, LEX nr 75492).

8. Przechodzenie, przejeżdżanie i przeganianie zwierząt gospodarskich stanowi wykroczenie, o ile sprawca podejmuje takie zachowanie na gruntach leśnych lub rolnych miejscach, w których jest to zabronione. W odniesieniu do gruntów prywatnych zakaz przechodzenia, przejeżdżania i przeganiania zwierząt gospodarskich wynika z decyzji właściciela, z tym że w przypadku gruntu leśnego zakaz wstępu do lasu powinien być oznaczony tablicą z odpowiednim napisem (art. 28 ustawy o lasach), z tym że ów zakaz, w myśl art. 29 ust. 3 ustawy o lasach, nie dotyczy wykonujących czynności służbowe lub gospodarcze:

1) pracowników nadleśnictw;

2) osób nadzorujących gospodarkę leśną oraz kontrolujących jednostki organizacyjne Lasów Państwowych;

3) osób zwalczających pożary oraz ratujących życie lub zdrowie ludzkie;

4) funkcjonariuszy Straży Granicznej chroniących granicę państwową oraz funkcjonariuszy innych organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny;

5) osób wykonujących czynności z zakresu gospodarki łowieckiej oraz właścicieli pasiek zlokalizowanych na obszarach leśnych;

6) właścicieli lasów we własnych lasach;

7) osób użytkujących grunty rolne położone wśród lasów;

8) pracowników leśnych jednostek naukowych, badawczo-rozwojowych i doświadczalnych, w związku z wykonywaniem badań naukowych i doświadczeń z zakresu leśnictwa i ochrony przyrody;

9) wojewódzkich konserwatorów przyrody oraz pracowników Służb Parków Krajobrazowych;

10) osób sporządzających plany urządzenia lasu, uproszczone plany urządzenia lasu lub inwentaryzację stanu lasu, o której mowa w art. 19 ust. 3 ustawy o lasach.

9. Zasady wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa określone są w rozdziale 5 ustawy o lasach. Regułą jest, że lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane ludności, jednakże w myśl art. 26 ust. 2 ustawy o lasach, stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:

1) uprawy leśne do 4 m wysokości;

2) powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne;

3) ostoje zwierząt;

4) źródliska rzek i potoków;

5) obszary zagrożone erozją.

Nadleśniczy wprowadza okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, w razie gdy:

1) wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego;

2) występuje duże zagrożenie pożarowe;

3) wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna (art. 26 ust. 3 ustawy o lasach).

W przypadku lasu będącego w użytkowaniu wieczystym na podstawie odrębnych przepisów lub wchodzącego w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa zadania i kompetencje nadleśniczego określone art. 26 ust. 3 i 4 ustawy o lasach wykonuje odpowiednio kierownik jednostki organizacyjnej użytkownika wieczystego albo Agencji Nieruchomości Rolnych (art. 31 ustawy o lasach). Lasy objęte stałym lub okresowym zakazem wstępu, z wyjątkiem upraw leśnych do 4 m wysokości (do których wchodzi nie wolno nawet gdy nie ma tablicy), oznacza się tablicami z napisem "zakaz wstępu" oraz wskazaniem przyczyny i terminu obowiązywania zakazu. Obowiązek ustawiania i utrzymywania znaków ciąży na nadleśniczym w stosunku do lasów będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz na właścicielach pozostałych lasów. Fakt, że nadleśniczy bezzasadnie wprowadził okresowy zakaz wstępu do lasu, nie ekskulpuje sprawcy, ponieważ zakaz istniał. Stały lub okresowy zakaz wstępu do lasu nie dotyczy podmiotów wykonujących czynności służbowe lub gospodarcze (art. 29 ust. 3 ustawy o lasach); zob. uw. 8 do art. 151 k.w.

Ruch pojazdem silnikowym, zaprzęgowym i motorowerem w lesie dozwolony jest jedynie drogami publicznymi, natomiast drogami leśnymi jest dozwolony tylko wtedy, gdy są one oznakowane drogowskazami dopuszczającymi ruch po tych drogach. Nie dotyczy to inwalidów poruszających się pojazdami przystosowanymi do ich potrzeb (art. 29 ust. 1 ustawy o lasach) oraz podmiotów wykonujących czynności służbowe lub gospodarcze (art. 29 ust. 3 ustawy o lasach). Natomiast, jazda konna w lesie dopuszczalna jest tylko drogami leśnymi wyznaczonymi przez nadleśniczego (art. 29 ust. 1a ustawy o lasach). Postój pojazdów silnikowych, zaprzęgowych i motorowerów na drogach leśnych jest dozwolony wyłącznie w miejscach oznakowanych (art. 29 ust. 2 ustawy o lasach).

10. Znamieniem kwalifikującym wykroczenie z art. 151 § 1 k.w. jest stan gruntu, wobec którego sprawca podejmuje czynności wykonawcze, tj. grunt zaorany, zasiany, obsadzony, znajdujący się w stanie sztucznego zalesienia, naturalnego odnowienia lub jest młodnikiem leśnym do lat 20 (art. 151 § 2 k.w.).

11. Przedmiotem czynności wykonawczej wykroczenia z art. 151 § 3 k.w. jest woda zamknięta i zarybiona, np. staw, zaś czynnością wykonawczą przejeżdżanie i przeganianie zwierząt gospodarskich. Znamiona te należy rozumieć tak samo jak na gruncie art. 151 § 1 k.w. Zbiornik wodny musi być zamknięty i zarybiony, jeżeli zbiornik wodny nie jest zarybiony, wówczas zachowanie sprawcy wypełnia znamiona wykroczenia z art. 151 § 1 k.w., ponieważ w myśl art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, grunt rolny jest pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa.

12. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 151 § 1-3 przewiduje umyślność i nieumyślność.

13. Podmiotem wykroczenia z art. 151 § 1-3 może być każdy. Jest to wykroczenie o charakterze powszechnym.

14. Ściganie wykroczenia z art. 151 § 1-3 następuje tylko na żądanie pokrzywdzonego.

15. W razie popełnienia wykroczenia z art. 151 § 1-3można (fakultatywnie) orzec nawiązkę do wysokości 1500 zł.

Art. 152. Niszczenie kosodrzewiny

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 152 jest kosodrzewina znajdująca się na siedliskach naturalnych w górach lub na torfowiskach.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 152 polega na tym, że sprawca niszczy lub użytkuje kosodrzewinę znajdującą się na siedliskach naturalnych w górach lub na torfowiskach. Nie stanowi wykroczenia zachowanie sprawcy skierowane wobec kosodrzewiny znajdującej się w innych miejscach niż wskazanych w art. 152. Omawiane wykroczenie można popełnić jedynie przez działanie i ma ono charakter skutkowy (wykroczenie materialne).

3. Czynności wykonawcze sprawcy polegają na niszczeniu lub użytkowaniu kosodrzewiny. Co do znamienia "niszczyć" zob. uw. 5 do art. 124. Użytkowanie oznacza używanie, wykorzystywanie, eksploatowanie.

4. Przedmiotem czynności wykonawczej jest kosodrzewina, tj. gatunek drzewa lub krzewu iglastego z rodzaju sosny (Pinus). Siedliskiem kosodrzewiny są zbocza, skalne grzędy, złomowiska skalne i urwiska. Występuje w górach do wysokości 2500 m n.p.m. Powyżej górnej linii lasu tworzy zwartą formację zwaną piętrem kosodrzewiny lub kosówką. Kosodrzewina odgrywa ważną rolę chroniąc glebę przed erozją i zapobiegając osuwaniu się ziemi oraz lawinom. Kosodrzewina pozostaje pod ścisłą ochroną na mocy rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1764).

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 152 zakłada umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 152 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

7. W razie popełnienia wykroczenia z art. 152można (fakultatywnie) orzec nawiązkę do wysokości 500 zł.

8. Wykroczenie z art. 152 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 127 pkt 2 lit. e ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.), który zakłada odpowiedzialność z tytułu wykroczenia za umyślne naruszenie zakazów obowiązujących w stosunku do roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową.

W razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 ustawy o ochronie przyrody, sąd może orzec:

1) przepadek przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów, roślin, zwierząt lub grzybów pochodzących z wykroczenia, chociażby nie stanowiły własności sprawcy;

2) obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny - nawiązkę do wysokości 10 000 zł na rzecz organizacji społecznej działającej w zakresie ochrony przyrody lub właściwego, ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia, wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Art. 153. Drobne szkody leśne

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 153 jest biocenoza leśna, która stanowi ekosystem lasu. Ubocznym przedmiotem ochrony jest możliwość prowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej przez właściciela lasu oraz jego prawo własności. Wykroczenie z art. 153 penalizuje tzw. drobne szkody leśne.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 153 § 1 polega na tym, że sprawca w nienależącym do niego lesie podejmuje następujące zachowanie:

1) wydobywa żywicę lub sok brzozowy, obrywa szyszki, zdziera korę, nacina drzewo lub w inny sposób je uszkadza;

2) zbiera mech lub ściółkę;

3) zbiera gałęzie, korę, wióry, trawę, wrzos, szyszki lub zioła albo zdziera darń;

4) zbiera grzyby lub owoce leśne w miejscach, w których jest to zabronione, albo sposobem niedozwolonym.

3. Przepis art. 153 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 153 § 2 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, o ile czyn nie godził w mienie społeczne. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 153 § 2 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego, jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 119-120).

4. Co do pojęcia lasu zob. uw. 3 do art. 120. Czynności wykonawcze z art. 153 k.w., w postaci wydobywa, obrywa, zdziera, uszkadza należy interpretować w potocznym rozumieniu.

5. Przedmiotem czynności wykonawczych jest żywica, sok brzozowy, szyszki, kora, drzewo, mech, ściółka, gałęzie, wióry, trawa, wrzos, zioła, darń, grzyby oraz owoce leśne.

Żywica jest to substancja służąca do zabezpieczania ran drzewa zawarta, w niektórych roślinach, najczęściej w drzewach, szczególnie iglastych.

Sok brzozowy, zwany też oskołą, pochodzi ze skaleczonych, pękniętych lub specjalnie naciętych pni brzóz brodawkowatych i zawiera związki pobudzające wydalanie moczu.

Szyszka jest to kwiatostan roślin nagozalążkowych, zwłaszcza iglastych (np. sosny, świerku), na zdrewniałych łuskach wytwarzane są nasiona.

Kora jest to tkanka ochronna roślin, głównie drzew.

Co do pojęcia drzewa zob. uw. 7 do 144 k.w.

Mchy są roślinami lądowymi zaliczanymi do mszaków, wchodzą w skład runa leśnego, a także występują m.in. na drzewach (żywych i martwych), kamieniach, torfowiskach.

Ściółka jest to warstwa materiału organicznego, głównie roślinnego (opadłe igły, liście, gałązki i inne), zalegająca na powierzchni gleby leśnej.

Co do pojęcia gałęzi zob. uw. 5 do art. 148.

Wióry to drobne odłamki startego drewna lub drzewa, zaś trawa to popularna nazwa roślin z rodziny wiechlinowantych.

Wrzos to roślina należąca do rodziny wrzosowatych.

Zioła to rośliny, które mogą mieć właściwości lecznicze, przyprawowe, a także trujące, np. rumianek, aloes, żeńszeń, tymianek, aronia.

Darń jest to zwarty płat, głównie traw i turzyc, z systemem korzeniowym i ziemią. Mieniem tym określane są także zwarte płaty mchów w lasach.

Grzyby to plechowe organizmy cudzożywne (heterotroficzne), bytujące m.in. w lesie, np. podgrzybek, opieńka, borowik, maślak, koźlarz, muchomor.

Owoce leśne to jadalne bądź niejadalne części rośliny rosnącej w lesie, np. jagody, maliny, jeżyny, borówki, wilcze jagody.

6. Zasady zbierania grzybów i owoców leśnych wynikają z ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.). W myśl art. 27 ustawy o lasach, lasy stanowiące własność Skarbu Państwa są udostępniane do zbioru płodów runa leśnego:

1) na potrzeby własne;

2) dla celów przemysłowych; z tym że wymaga to zawarcia umowy z nadleśnictwem, jednocześnie nadleśniczy odmawia zawarcia umowy, w przypadku gdy zbiór runa leśnego zagraża środowisku leśnemu.

Przy zbiorze płodów runa leśnego należy przestrzegać stałego oraz okresowego zakazu wstępu do lasu. Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:

1) uprawy leśne do 4 m wysokości;

2) powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne;

3) ostoje zwierząt;

4) źródliska rzek i potoków;

5) obszary zagrożone erozją.

Okresowy zakaz wstępu do lasu stanowiącego własność Skarbu Państwa, wprowadza nadleśniczy, w razie gdy:

1) wystąpiło zniszczenie albo znaczne uszkodzenie drzewostanów lub degradacja runa leśnego;

2) występuje duże zagrożenie pożarowe;

3) wykonywane są zabiegi gospodarcze związane z hodowlą, ochroną lasu lub pozyskaniem drewna.

Nadto, w myśl art. 30 ustawy o lasach, w lasach zakazane jest m.in.:

1) rozkopywanie gruntu;

2) niszczenie grzybów oraz grzybni;

3) niszczenie lub uszkadzanie drzew, krzewów lub innych roślin;

4) zbieranie płodów runa leśnego w oznakowanych miejscach zabronionych;

5) rozgarnianie i zbieranie ściółki.

Dodatkowo, zasady zbierania grzybów i owoców leśnych wynikają z rozporządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1999 r. (Dz. U. Nr 6, poz. 42 z późn. zm.). W myśl § 2 i 4 powołanego unormowania, zbiór płodów runa leśnego na własne potrzeby dopuszczony jest w lasach nieobjętych stałym lub okresowym zakazem wstępu.

Przy zbiorze płodów runa leśnego dopuszcza się wyłącznie:

1) zbiór owocników grzybów jadalnych bez oznak rozkładu;

2) zbiór owoców ręcznie (bez użycia jakichkolwiek narzędzi i urządzeń niszczących lub uszkadzających rośliny);

3) przy pozyskiwaniu całych roślin lub ich części - stosowanie małych łopatek, noży ogrodniczych lub sekatorów, siatek i płacht.

Zasady dotyczące zbierania grzybów są ujęte także w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 13 listopada 2008 r. w sprawie grzybów dopuszczonych do obrotu lub produkcji przetworów grzybowych oraz środków spożywczych zawierających grzyby oraz uprawnienia klasyfikatora grzybów i grzyboznawcy (Dz. U. Nr 218, poz. 1399).

Mając na uwadze powyższe unormowania należy przyjąć, że zbieranie grzybów lub owoców leśnych, w miejscach, w których jest to zabronione, oznacza zbieranie w lesie, gdzie jest stały lub okresowy zakaz wstępu do lasu, bądź w przypadku zbioru przemysłowego, w miejscu nieobjętym umową z nadleśnictwem. Natomiast zbieranie grzybów lub owoców leśnych sposobem niedozwolonym - to zbieranie wbrew zasadom wynikającym z wyżej cytowanego rozporządzenia.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 153 § 1 obejmuje umyślność i nieumyślność.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 153 § 1 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

9. Jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

10. Artykuł 153 § 1 pkt 4 może pozostawać w zbiegu z art. 151 § 1 , jeżeli sprawca zbiera grzyby lub owoce leśne w lesie, do którego jest stały lub okresowy zakaz wstępu. Jeżeli sprawca zbiera grzyby w ten sposób, że rozgarnia ściółkę i niszczy grzyby lub grzybnię, wówczas jego odpowiedzialność będzie kształtować się na podstawie art. 163 k.w. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu z art. 153 § 1 k.w. na terenie objętym ochroną, wówczas może dojść do zbiegu z art. 127 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.).

Art. 154. Niszczenie substancji; śmiecenie

1. Przedmiotem ochrony z art. 154 jest własność gruntu, jego integralność i nienaruszalność.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 154 § 1 polega na tym, że sprawca na nienależącym do niego gruncie leśnym lub rolnym

1) wydobywa piasek, margiel, żwir, glinę lub torf;

2) niszczy lub uszkadza urządzenia służące do utrzymania zwierząt lub ptaków;

3) kopie dół lub rów.

Z kolei w art. 154 § 2 przewiduje się odpowiedzialność sprawcy, który na nienależącym do niego gruncie polnym wyrzuca kamienie, śmieci, padlinę lub inne nieczystości. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Przepis art. 154 był znowelizowany dwa razy. W wersji pierwotnej art. 154 § 1 pkt 3 przewidywał odpowiedzialność sprawcy za niszczenie mrowiska oraz ptasich gniazd, zaś art. 154 § 2 zakładał odpowiedzialność także za zanieczyszczanie gruntu leśnego. Ponadto, jeśli czyn nie godził w mienie społeczne ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego. Ustawa z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29) skreśliła pkt 3 § 1 art. 154 k.w. oraz ograniczyła odpowiedzialność z art. 154 § 2 k.w. tylko do zanieczyszczania gruntu polnego. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) zmieniono art. 154 § 3 k.w. w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego, jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 120-121).

4. Znamiona czynności wykonawczych sprawcy w postaci wskazanej w art. 154 § 1 pkt 1 i 4 k.w. nie wymagają wykładni, bowiem należy je rozumieć w znaczeniu potocznym. Wydobywanie dotyczy piasku, margielu, żwiru, gliny oraz torfu.

Piasek jest to skała osadowa, luźna, złożona z niezwiązanych spoiwem ziaren mineralnych.

Margiel to skała osadowa składająca się z węglanów i minerałów, używana do wyrobu cementu.

Żwir to okruchowa skała osadowa o luźnej postaci, złożona z otoczaków, o średnicy większej niż 2 mm do kilku centymetrów.

Glina to ilasta skała osadowa, składająca się głównie z minerałów ilastych, kwarcu i skaleni.

Torf to skała osadowa powstała w wyniku zachodzących w szczególnych warunkach (wysokiego uwilgotnienia i w warunkach beztlenowych) przemian obumarłych szczątków roślinnych.

Jeśli sprawca wydobyte surowce w dalszej kolejności zabrał, wówczas może być pociągnięty do odpowiedzialności z tytułu kradzieży, co w zależności od wartości zagarniętego surowca stanowić będzie wykroczenie z art. 119 k.w. lub przestępstwo z art. 279 k.k. (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 525-526).

Co do znamienia niszczenia i uszkadzania zob. uw. 5 do art. 124.

Przedmiotem czynności wykonawczej z art. 154 § 1 pkt 2 są urządzenia służące do utrzymania zwierząt lub ptaków, np. paśniki, kojce, karmniki, budki lęgowe itp.

5. Co do pojęcia gruntu leśnego i rolnego zob. uw. 5 do art. 151. Z kolei grunt polny, o którym mowa w art. 154 § 2 jest pojęciem szerszym od gruntu rolnego i obejmuje poza nim także nieużytki, łąki, polany, pastwiska itp.

Zachowanie sprawcy ujęte w art. 154 § 2 sprowadza się do wyrzucania różnego rodzaju nieczystości, przykładowo wymienionych w tym przepisie. Odpowiedzialność sprawcy powstaje, jeśli podejmuje zachowanie stypizowane w art. 154 § 1 i 2 w stosunku do gruntu do niego nienależącego.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 154 obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 154 może być każdy; jest to wykroczenie powszechne.

8. Jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego (art. 154 § 3).

Art. 155. Niszczenie urządzeń melioracyjnych

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 155odpowiedni stan urządzeń melioracyjnych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 155 § 1 polega na tym, że sprawca na gruncie leśnym lub rolnym niszczy lub uszkadza urządzenia melioracyjne. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Co do znamion czynności wykonawczych w postaci niszczenia i uszkadzania zob. uw. 5 do art. 124. Warunkiem odpowiedzialność sprawcy jest, aby urządzenia melioracyjne znajdowały się na gruncie leśnym lub rolnym. Co do określenia grunt leśny i rolny zob. uw. 5 do art. 151. Bez znaczenia pozostaje kwestia własności gruntu, sprawca może popełnić czyn na gruncie cudzym, jak i swoim własnym. Wykroczenia z art. 155 § 1 można dopuścić się tak przez działanie, jak i zaniechanie, np. nieprzeprowadzanie wymaganej konserwacji.

4. Przedmiotem czynności wykonawczych są urządzenia melioracyjne. Aktualnie nie ma zdefiniowanego pojęcia urządzeń melioracyjnych, jedynie ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.) zawiera regulację prawną dotyczącą urządzeń melioracji wodnej. Zgodnie z art. 70 ust. 1 ustawy - Prawo wodne, melioracje wodne polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami. Urządzenia melioracji wodnych dzielą się na podstawowe i szczegółowe, w zależności od ich funkcji i parametrów (art. 70 ust. 2 ustawy - Prawo wodne).

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zalicza się (art. 70 ust. 1 ustawy - Prawo wodne):

1) budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty służące do ujmowania wód;

2) stopnie wodne, zbiorniki wodne;

3) kanały, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie;

4) rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m;

5) budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe;

6) stacje pomp, z wyjątkiem stacji wykorzystywanych do nawodnień ciśnieniowych

- jeżeli służą celom, o których mowa w art. 70 ust. 1 ustawy - Prawo wodne.

Przepisy dotyczące urządzeń melioracji wodnych podstawowych stosuje się odpowiednio do budowli wstrzymujących erozję wodną oraz do dróg dojazdowych niezbędnych do właściwego użytkowania obszarów zmeliorowanych oraz utrzymania urządzeń melioracji wodnych podstawowych (art. 70 ust. 2 ustawy - Prawo wodne).

Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zalicza się (art. 73 ust. 1 ustawy - Prawo wodne):

1) rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie;

2) drenowania;

3) rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m;

4) stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych;

5) ziemne stawy rybne;

6) groble na obszarach nawadnianych;

7) systemy nawodnień grawitacyjnych i ciśnieniowych

- jeżeli służą celom, o których mowa w art. 70 ust. 1 ustawy - Prawo wodne.

Przepisy dotyczące urządzeń melioracji wodnych szczegółowych stosuje się odpowiednio do (art. 73 ust. 2 ustawy - Prawo wodne):

1) fitomelioracji oraz agromelioracji;

2) systemów przeciwerozyjnych;

3) zagospodarowania zmeliorowanych trwałych łąk lub pastwisk;

4) zagospodarowania nieużytków przeznaczonych na trwałe łąki lub pastwiska.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 155 § 1 k.w. zakłada umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 155 § 1 k.w. może być każdy (również właściciel gruntu leśnego i rolnego).

7. W razie popełnienia wykroczenia można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

Art. 156. Niszczenie zasiewów

1. Przedmiotem ochrony z art. 156 § 1 jest należyty stan zasiewów, sadzonek oraz trawy.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 156 § 1 polega na tym, że sprawca niszczy zasiewy, sadzonki lub trawę na nienależącym do niego gruncie leśnym lub rolnym. Co do pojęcia gruntu leśnego i rolnego zob. uw. 5 do art. 151. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Przepis art. 156 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 156 § 2 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, o ile czyn nie godził w mienie społeczne. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 156 § 2 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego, jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany... , s. 121).

4. Zachowanie sprawcy polega na niszczeniu zasiewów, sadzonek lub trawy. Dla przypisania sprawcy odpowiedzialności z tytułu wykroczenia z art. 156 § 1 k.w. nie będzie wystarczające samo uszkodzenie, z tym że w literaturze przedmiotu niektórzy dopuszczają taką możliwość (M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 529). Nie jest to jednak pogląd trafny, ponieważ gdyby ustawodawca chciał karać także za uszkodzenie, zapewne użyłby znamienia tego znamienia tak jak w innych przepisach, np. art. 126, 144, 152 (podobnie: Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 810-811). Co do rozumienia sformułowania niszczy zob. uw. 5 do art. 124.

5. Przedmiotem czynności wykonawczej są zasiewy (np. zboża), sadzonki (np. ziemniaki) lub trawa znajdujące się na cudzym gruncie leśnym lub rolnym.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 156 § 1 obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 156 § 1 może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

8. Jeżeli czyn godzi w mienie osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

9. W razie popełnienia wykroczenia można orzec nawiązkę do wysokości 500 zł.

Art. 157. Nieopuszczenie cudzego terenu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 157 § 1 jest prawo własności i prawo wyłącznego, swobodnego korzystania z miejsc, takich jak las, pole, ogród, pastwisko, łąka lub grobla.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 157 § 1 polega na tym, że sprawca wbrew żądaniu osoby uprawnionej nie opuszcza lasu, pola, ogrodu, pastwiska, łąki lub grobli. Jest to wykroczenie formalne, które można popełnić wyłącznie przez zaniechanie (odmiennie T. Bojarski, Polskie prawo, s. 212, który przyjmuje, że jest to wykroczenie materialne z zaniechania).

3. Przepis art. 157 był znowelizowany tylko jeden raz. W wersji pierwotnej art. 157 § 2 zakładał, że ściganie tego wykroczenia następowało na żądanie pokrzywdzonego, o ile czyn nie godził w mienie społeczne. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717 z późn. zm.) art. 157 § 2 k.w. został zmieniony w ten sposób, że ściganie następuje wyłącznie na żądanie pokrzywdzonego (Grzegorczyk, Nowela, s. 51-52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany..., s. 122).

4. Czynnością wykonawczą wykroczenia z art. 157 § 1nieopuszczenie miejsc wymienionych w tym przepisie, na żądanie osoby uprawnionej. Nie ma znaczenia, czy sprawca znalazł się w danym miejscu za zgodą, czy też wbrew woli osoby uprawnionej (Bafia i in., Kodeks, s. 355). Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy znaczenie ma okoliczność, że nie opuszcza on danego miejsca mimo wyraźnego żądania osoby uprawnionej. Nie popełnia wykroczenia ten, kto z mocy przepisów prawa znalazł się w miejscach wskazanych w art. 157 § 1, np. policjant, strażak, lekarz, geodeta itp. Żądanie opuszczenia miejsca musi być jednoznaczne i musi pochodzić od osoby uprawnionej . Chodzi o osoby, do których należą grunty (np. właściciel), osoby umocowane do rozporządzania danym miejscem (np. dzierżawca, zarządca) oraz osoby upoważnione do reprezentowania ich interesów (np. pracownik, członek rodziny, domownik). Sprawca musi przebywać na jednym z miejsc wymienionych w art. 157 § 1, tj.:

1) las - co do tego pojęcia zob. uw. 3 do art. 120; co do zasad wstępu do lasu zob. uw. 8 i 9 do art. 151;

2) pole - jest to uprawny grunt rolny (zob. uw. 5 do art. 151);

3) ogród - co do tego pojęcia zob. uw. 5 do art. 150;

4) pastwisko - grunt porośnięty głównie wieloletnimi trawami i przeznaczony do wypasania zwierząt gospodarskich, głównie takich jak bydło, owce, kozy;

5) łąka - grunt rolny, na którym rośnie zwarta roślinność zielna z dominacją lub znacznym udziałem traw;

6) grobla - wał ziemny utrzymujący wodę w sztucznym zbiorniku (np. stawie, kanale) lub chroniący przyległy teren przed wylewami na rzece.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 157 § 1 obejmuje umyślność i nieumyślność (np. sprawca błędnie sądzi, że jest uprawniony do przebywania w określonym miejscu, bądź sądzi, że żądanie opuszczenia miejsca pochodzi od osoby nieuprawnionej).

6. Podmiotem wykroczenia z art. 157 § 1 może być każdy z wyłączeniem osób uprawnionych. Jest to wykroczenie powszechne.

7. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego.

8. Jeżeli miejsce, o którym mowa w art. 157 § 1 k.w., jest ogrodzone i sprawca wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza, popełnia także przestępstwo z art. 193 k.k.

Art. 158. Wyrąb drzewa przez właściciela

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 158 § 1 jest drzewo w lesie oraz zapewnienie prawidłowej eksploatacji lasu i gospodarki leśnej.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 158 § 1 polega na tym, że sprawca dokonuje wyrębu drzewa w należącym do niego lesie albo w inny sposób pozyskuje z tego lasu drewno niezgodnie z planem urządzenia lasu, uproszczonym planem urządzenia lasu lub decyzją określającą zadania z zakresu gospodarki leśnej albo też bez wymaganego zezwolenia. Jest to wykroczenie materialne (skutkowe).

3. Przepis art. 158 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29). W swojej pierwotnej wersji art. 158 k.w. zakładał odpowiedzialność sprawcy za dokonanie wyrębu drzewa w należącym do niego lesie albo pozyskania drewna z tego lasu, niezgodnie z planem urządzenia lasu lub bez wymaganego zezwolenia. Ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 349 z późn. zm.) przepis art. 158 § 1 k.w. został znowelizowany i została nadana mu nowa treść, która jest aktualnie obowiązującą.

4. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) definiuje kluczowe, dla strony przedmiotowej wykroczenia z art. 158 § 1 k.w., pojęcia. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 1, 3, 6, 7 i 9 ustawy o lasach:

1) gospodarka leśna - oznacza działalność leśną w zakresie urządzania, ochrony i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych, gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania - z wyjątkiem skupu - drewna, żywicy, choinek, karpiny, kory, igliwia, zwierzyny oraz płodów runa leśnego, a także sprzedaż tych produktów oraz realizację pozaprodukcyjnych funkcji lasu;

2) właściciel lasu - oznacza osobę fizyczną lub prawną będącą właścicielem albo użytkownikiem wieczystym lasu oraz osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej będącą posiadaczem samoistnym, użytkownikiem, zarządcą lub dzierżawcą lasu;

3) plan urządzenia lasu - podstawowy dokument gospodarki leśnej opracowywany dla określonego obiektu, zawierający opis i ocenę stanu lasu oraz cele, zadania i sposoby prowadzenia gospodarki leśnej;

4) uproszczony plan urządzenia lasu - plan opracowywany dla lasu o obszarze co najmniej 10 ha, stanowiącego zwarty kompleks leśny, zawierający skrócony opis lasu i gruntów przeznaczonych do zalesienia oraz podstawowe zadania dotyczące gospodarki leśnej;

5) etat cięć - ilość drewna do pozyskania określoną w planie urządzenia lasu lub uproszczonym planie urządzenia lasu, wynikającą z potrzeb odnowienia, pielęgnowania i ochrony lasu oraz zasady trwałości i ciągłości użytkowania.

5. Zgodnie z treścią art. 18 ustawy o lasach, plan urządzenia lasu sporządza się, na 10 lat, z uwzględnieniem:

1) przyrodniczych i ekonomicznych warunków gospodarki leśnej;

2) celów i zasad gospodarki leśnej oraz sposobów ich realizacji, określonych dla każdego drzewostanu i urządzanego obiektu, z uwzględnieniem lasów ochronnych.

Z tym że w przypadkach uzasadnionych stanem lasów, a w szczególności wystąpieniem szkód lub klęsk żywiołowych, plan urządzenia lasu może być opracowany na okresy krótsze niż 10 lat (art. 18 ust. 2 ustawy o lasach).

Plany urządzenia lasu sporządza się dla lasów stanowiących własność Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem (art. 19 ust. 1 ustawy o lasach). Z kolei uproszczone plany urządzenia lasu sporządza się dla lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa oraz dla lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa (art. 19 ust. 2 ustawy o lasach). Dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha, niestanowiących własności Skarbu Państwa, nie sporządza się planu urządzenia lasu, ani uproszczonego planu urządzenia lasu, a zadania z zakresu gospodarki leśnej określa decyzja starosty wydana na podstawie inwentaryzacji stanu lasów (art. 19 ust. 3 ustawy o lasach). Analogicznie dla lasów rozdrobnionych o powierzchni do 10 ha, wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, zadania z zakresu gospodarki leśnej na podstawie inwentaryzacji stanu lasów określa nadleśniczy (art. 19 ust. 4 ustawy o lasach). Plany urządzenia lasu oraz uproszczone plany urządzenia lasu sporządzają specjalistyczne jednostki lub inne podmioty wykonawstwa urządzeniowego (art. 19 ust. 5 ustawy o lasach).

Zmiana planu urządzenia lasu lub uproszczonego planu urządzenia lasu może być dokonana aneksem (art. 23 ust. 1 ustawy o lasach). Zwiększenie rozmiaru pozyskania drewna w nadleśnictwie ponad wielkość określoną w planie urządzenia lasu może nastąpić tylko w związku ze szkodą lub klęską żywiołową (art. 23 ust. 2 ustawy o lasach). W razie braku możliwości utrzymania przewidzianego w planie urządzenia lasu etatu cięć użytków głównych w związku ze szkodą lub klęską żywiołową, dokonuje się zmiany planu urządzenia lasu (art. 23 ust. 3 ustawy o lasach). Pozyskanie drewna w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa, niezgodnie z uproszczonym planem urządzania lasu lub decyzją starosty wydanej na podstawie inwentaryzacji stanu lasów, jest możliwe wyłącznie w przypadkach losowych; decyzje w tej sprawie, na wniosek właściciela lasu, wydaje starosta (art. 23 ust. 4 ustawy o lasach).

Zgodnie z treścią art. 24 ustawy o lasach, jeżeli właściciel lasu niestanowiącego własności Skarbu Państwa nie wykonuje obowiązków określonych w art. 13 ustawy o lasach albo nie wykonuje zadań zawartych w uproszczonym planie urządzenia lasu lub decyzji, o której mowa w art. 19 ust. 3 ustawy o lasach, w szczególności w zakresie:

1) ponownego wprowadzenia roślinności leśnej (upraw leśnych);

2) przebudowy drzewostanu;

3) pielęgnowania i ochrony lasu, w tym:

a) usuwania drzew opanowanych przez organizmy szkodliwe, a także złomów i wywrotów,

b) zabiegów pielęgnacyjnych roślinności leśnej (upraw leśnych) w wieku do 10 lat,

c) zabiegów w zakresie ochrony przeciwpożarowej

- starosta nakazuje wykonanie tych obowiązków i zadań w drodze decyzji.

W myśl art. 13 ust. 1 ustawy o lasach, właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania, a w szczególności do:

1) zachowania w lasach roślinności leśnej (upraw leśnych) oraz naturalnych bagien i torfowisk;

2) ponownego wprowadzania roślinności leśnej (upraw leśnych) w lasach w okresie do 5 lat od usunięcia drzewostanu;

3) pielęgnowania i ochrony lasu, w tym również ochrony przeciwpożarowej;

4) przebudowy drzewostanu, który nie zapewnia osiągnięcia celów gospodarki leśnej, zawartych w planie urządzenia lasu, uproszczonym planie urządzenia lasu lub decyzji, o której mowa w art. 19 ust. 3 ustawy o lasach;

5) racjonalnego użytkowania lasu w sposób trwale zapewniający optymalną realizację wszystkich jego funkcji przez:

a) pozyskiwanie drewna w granicach nieprzekraczających możliwości produkcyjnych lasu,

b) pozyskiwanie surowców i produktów ubocznego użytkowania lasu w sposób zapewniający możliwość ich biologicznego odtwarzania, a także ochronę runa leśnego.

6. Szczegółowe unormowanie dotyczące sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu zawiera rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji lasu (Dz. U. Nr 256, poz. 2151).

W myśl § 1 powołanego rozporządzenia, przy sporządzaniu planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu uwzględnia się:

1) wymogi hodowli, ochrony, urządzania, ochrony przeciwpożarowej i użytkowania lasu;

2) wymogi ochrony przyrody i krajobrazu oraz ochrony różnorodności biologicznej;

3) potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa;

4) zasady prowadzenia gospodarki leśnej w lasach ochronnych;

5) istniejący i planowany w aktach prawa miejscowego sposób zagospodarowania lasu i jego otoczenia;

6) potrzeby racjonalnego kształtowania i ochrony zasobów wodnych.

Uproszczony plan urządzenia lasu i inwentaryzację stanu lasu sporządza się na okres 10 lat.

Integralnym elementem składowym planu urządzenia lasu oraz uproszczonego planu urządzenia lasu jest etat cięć. Na etat cięć składa się:

1) ilość drewna przewidzianego do pozyskania w drzewostanach przeznaczonych do użytkowania rębnego, wyrażona w metrach sześciennych;

2) ilość drewna przewidzianego do pozyskania w drzewostanach przeznaczonych do użytkowania przedrębnego, wyrażona powierzchniowo oraz szacunkowo w metrach sześciennych;

3) ilość drewna przewidzianego do pozyskania w związku z wylesieniami z tytułu zmian przeznaczenia gruntu (§ 7 ust. 2 rozporządzenia).

Przy określaniu etatu cięć uwzględnia się cele i warunki gospodarki leśnej, sposoby ich realizacji ustalane osobno dla każdego drzewostanu i urządzanego lasu oraz:

1) w przypadku drzewostanów przeznaczonych do użytkowania rębnego:

a) wiek rębności poszczególnych gatunków drzew, jako przeciętny wiek osiągania założonych celów,

b) potrzeby w zakresie przebudowy drzewostanów,

c) istnienie lasów ochronnych oraz ustanowionych form ochrony przyrody,

d) następstwa cięć drzewostanów,

e) wiek dojrzałości rębnej poszczególnych drzewostanów, jako faktyczny wiek osiągania założonych celów;

2) w przypadku drzewostanów przeznaczonych do użytkowania przedrębnego:

a) potrzeby hodowlane,

b) stan sanitarny lasu.

Zgodnie z § 8 rozporządzenia, uproszczony plan urządzenia lasu zawiera m.in. rejestr, który zawiera zestawienie powierzchni lasów według gatunków głównych i ich wieku oraz zadania z zakresu gospodarki leśnej (§ 8 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia). Rejestr sporządza się według ewidencjonowanych podmiotów, osobno dla każdego numeru działki gruntu w ramach tych podmiotów (§ 8 ust. 2 rozporządzenia). Zadania w zakresie gospodarki leśnej są zestawione w rejestrze oddzielnie z przeznaczeniem dla poszczególnych właścicieli lasów i zawierają:

1) etat cięć w drzewostanach przeznaczonych do użytkowania rębnego ustalony w oparciu o warunki, o których mowa w § 7 ust. 3 pkt 1 lit. b-d rozporządzenia, oraz:

a) w drzewostanach zapewniających osiągnięcie celów gospodarki leśnej - przy przyjęciu dla gatunku głównego minimalnego wieku wyrębu w wysokości:

- 120 lat - dla dębu, jesionu, wiązu,

- 100 lat - dla buka, jodły,

- 80 lat - dla sosny, świerka, modrzewia, daglezji, klonu,

- 60 lat - dla brzozy, grabu, olchy czarnej,

- 40 lat - dla osiki,

- 30 lat - dla topoli, olchy szarej,

b) w drzewostanach niezapewniających osiągnięcia celów gospodarki leśnej (do przebudowy) - bez uwzględniania minimalnego wieku wyrębu;

2) etat cięć w drzewostanach przeznaczonych do użytkowania przedrębnego wynikający z potrzeb pielęgnacyjnych oraz stanu sanitarnego lasu, nieprzekraczający 20% miąższości drzewostanu wskazanej w sporządzanym uproszczonym planie urządzenia lasu;

3) wskazania dotyczące:

a) ponownego wprowadzenia roślinności leśnej (upraw leśnych) w lasach w okresie dwóch lat od usunięcia drzewostanu,

b) zalesienia gruntów,

c) przebudowy drzewostanu,

d) pielęgnowania lasu,

e) ochrony lasu, w tym ochrony przeciwpożarowej,

f) ochrony gleb i wód.

7. Czynności wykonawcze sprawcy polegają na wyrębie drzewa albo pozyskaniu drewna z lasu w inny sposób. Co do wyrębu drzewa zob. uw. 4 do art. 120. Pozyskanie drewna w inny sposób poza wyrębem drzewa to, np. oblanie drzewa żrącymi środkami chemicznymi w celu jego powalenia. Wyrąb drzewa albo pozyskanie drewna z lasu w inny sposób musi, dla bytu wykroczenia, być niezgodne z planem urządzenia lasu, uproszczonym planem urządzenia lasu, decyzją określającą zadania z zakresu gospodarki leśnej lub bez wymaganego pozwolenia. Okolicznością wyłączającą bezprawność czynu z art. 158 § 1 (kontratyp) jest pozyskanie drewna w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa, niezgodnie z uproszczonym planem urządzania lasu lub decyzją starosty wydanej na podstawie inwentaryzacji stanu lasów, w przypadkach losowych, np. właścicielowi lasu uległ zniszczeniu dom lub zabudowania gospodarcze i chce pozyskać drewno do jego odbudowy. Decyzje w tej sprawie, na wniosek właściciela lasu, wydaje starosta (art. 23 ust. 4 ustawy o lasach).

8. Przedmiotem czynności wykonawczych z art. 158 § 1 jest drzewo rosnące w lesie.

9. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 158 § 1 obejmuje umyślność i nieumyślność.

10. Podmiotem wykroczenia z art. 158 § 1może być tylko właściciel lub posiadacz lasu. Jest to wykroczenie indywidualne. Co do pojęcia właściciel zob. uw. 4 do art. 158.

11. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 158 § 1orzeka się (obligatoryjnie) przepadek pozyskanego drewna. Orzeczenie przepadku nie wchodzi w rachubę, jeżeli drewno zostało zużyte (np. przeznaczone na opał), zostało przetworzone w taki sposób, że stało się ono częścią składową innej rzeczy (np. sprawca z drewna wykonał maszt, który zamontował do łódki), zbył drzewo sobie trzeciej, która nabyła go w dobrej wierze.

Wyrokiem z dnia 15 maja 2006 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 158 § 2 k.w. nie jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji RP (P 32/05, OTK-A 2006, nr 5, poz. 56). W uzasadnieniu Trybunał zauważył, że ograniczenia zawarte w art. 158 k.w. dotyczą tylko tych właścicieli lasów, którzy nie respektują odzwierciedlających dobro wspólne (ochrona środowiska) reguł korzystania z niego. Przepadek pozyskanego drewna nie oznacza ingerencji we własność lasu, która pozostaje nienaruszona. Z uregulowania przewidującego przepadek pozyskanego nielegalnie drewna, którego konsekwencją jest uszczuplenie majątku obwinionego, nie można - zdaniem Trybunału Konstytucyjnego - wywieść naruszenia istoty konstytucyjnego prawa własności ani innego prawa majątkowego. Ukaranie obwinionego wiąże się bowiem zawsze, zarówno w przypadku wymierzenia grzywny art. 158 § 1 k.w., jak i w postaci przepadku pozyskanego drewna, ze zmniejszeniem stanu jego posiadania. Różnica pomiędzy grzywną a orzeczeniem przepadku drewna dotyczy wyłącznie tego, że grzywna wymaga pewnego świadczenia pieniężnego, a przepadek oznacza stratę w naturze. W przekonaniu Trybunału zakwestionowany art. 158 § 2 k.w. nie dotyka istoty prawa własności. Państwo nie pozbawia właściciela jego lasu, traci on tylko pozyskane nielegalnie drewno.

Art. 159. Niezapobieganie szkodnikom

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 159 jest ochrona lasu, zapewnienie mu warunków do prawidłowego wzrostu i rozwoju.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 159 polega na tym, że sprawca wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi w zakresie ochrony lasów, nie wykonuje zabiegów zapobiegających, wykrywających i zwalczających nadmierne pojawiające się i rozprzestrzeniające się organizmy szkodliwe. Wykroczenie z art. 159 można popełnić tylko przez zaniechanie, ma ono charakter formalny (bezskutkowy) z narażenia na niebezpieczeństwo abstrakcyjne.

3. Przepis art. 159 został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29).

4. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) w art. 9 ust. 1 pkt 2 przewiduje, że mając na celu zapewnienie powszechnej ochrony lasów właściciele lasów są obowiązani do kształtowania równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia naturalnej odporności drzewostanów, a w szczególności do m.in. zapobiegania, wykrywania i zwalczania nadmiernie pojawiających i rozprzestrzeniających się organizmów szkodliwych. W przypadku niewykonania obowiązków, o których mowa w art. 9 ust. 1 ustawy o lasach, w lasach niestanowiących własności Skarbu Państwa zadania właścicieli lasów określa, w drodze decyzji, starosta.

5. Czynności wykonawcze sprawcy polegają na niewykonaniu zabiegów zapobiegawczych, wykrywających i zwalczających nadmiernie pojawiające się i rozprzestrzeniające się organizmy szkodliwe. W zwalczaniu organizmów szkodliwych dla lasów stosuje się metody hylotechniczne, biologiczne, chemiczne, fizyczne i mechaniczne.

Metoda hylotechniczna ma na celu zwiększenie odporności drzew i drzewostanów na choroby, np. przygotowanie gleby, stosowanie zdrowych sadzonek, nawożenie, prowadzenie prawidłowej melioracji gruntów, urozmaicenia gatunkowe sadzonek.

Metoda biologiczna polega na wykorzystaniu żywych organizmów - grzybów, bakterii - przeciw patogenom powodującym choroby roślin.

Metoda chemiczna - metoda, w której stosuje się środki lub preparaty chemiczne do ochrony roślin przed chorobami powodowanymi przez grzyby (fungicydy) lub bakterie. Techniczne sposoby stosowania środków chemicznych - to: dezynfekcja, impregnacja, oprysk i opylanie.

Metoda fizyczna polega na zwalczaniu szkodników za pomocą takich środków, jak pułapki świetlne, wentylatory zasysające szkodniki.

Metoda mechaniczna polega na zwalczaniu szkodników przez usuwanie (wyrywanie) chorych roślin, otrząsania roślin ze szkodnikami do pojemnika, stosowanie przynęty z pułapką (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 822-823).

Organizmy szkodliwe w myśl art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 849 z późn. zm.) są to wszelkie gatunki, szczepy lub biotypy roślin, zwierząt lub czynników patogenicznych szkodliwych dla roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 159 obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 159 jest osoba, na której ciąży obowiązek wykonania zabiegów zapobiegających, wykrywających i zwalczających organizmy szkodliwe. Jest to wykroczenie indywidualne.

Zgodnie z treścią art. 10 ustawy o lasach, w razie wystąpienia organizmów szkodliwych w stopniu zagrażającym trwałości lasów:

1) nadleśniczy, z zastrzeżeniem pkt 2, wykonuje zabiegi zwalczające i ochronne;

2) starosta, z urzędu lub na wniosek nadleśniczego, zarządza wykonanie zabiegów zwalczających i ochronnych w lasach zagrożonych, niestanowiących własności Skarbu Państwa, na koszt właściwych nadleśnictw.

W razie konieczności wykonania zabiegów zwalczających i ochronnych na obszarze dwóch lub więcej nadleśnictw - wykonanie zabiegów, zwalczających których ochronnych, zarządza dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych.

8. Jeżeli niewykonanie zabiegów pociągnęło za sobą sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach powodując szerzenie się zarazy zwierzęcej lub roślinnej zachowanie sprawy wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w art. 165 § 1 pkt 1 k.k. W przypadku nieumyślności czyn sprawcy będzie kwalifikowany z art. 165 § 2 k.k.

Art. 160. Zmiana przeznaczenia gruntu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 160 § 1 jest nienaruszalność gruntów leśnych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 160 § 1 polega na tym, że sprawca bez wymaganego zezwolenia zamienia las na uprawę rolną. Czyn z art. 160 § 1stanowi wykroczenie formalne (bezskutkowe).

3. Przepis art. 160 § 1 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29).

4. Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.) zakłada, że właściciele lasów są obowiązani do trwałego utrzymywania lasów i zapewnienia ciągłości ich użytkowania (art. 13 ust. 1 ustawy o lasach). Zmiana lasu na użytek rolny jest dopuszczalna w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzeb właścicieli lasów (art. 13 ust. 2 ustawy o lasach). Aby, zgodnie z prawem, zamienić las na użytek rolny konieczne jest zwrócenie się do właściwego podmiotu o podjęcie decyzji w tym zakresie. W stosunku do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa decyzję taką wydaje dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, na wniosek nadleśniczego, natomiast w stosunku do lasów niestanowiących własności Skarbu Państwa decyzję wydaje starosta na wniosek właściciela lasu (art. 13 ust. 3 ustawy o lasach).

Z przedstawionej regulacji prawnej wynika, że istota wykroczenia sprowadza się do posiadania bądź nieposiadania stosownej decyzji zawierającej zgodę na zamianę lasu na użytek rolny, na którym można prowadzić uprawę rolną. Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy nie ma znaczenia, czy faktycznie istniała szczególnie uzasadniona potrzeba właściciela lasu zamiany lasu na użytek rolny, elementem przesądzającym jest posiadanie decyzji w tym zakresie. O statusie prawnym gruntu przesądza aktualny wpis w ewidencji gruntów (nie ma natomiast w tej mierze żadnego znaczenia stosowny zapis w księdze wieczystej) mówiący o działce leśnej, chociaż przejściowo pozbawionej roślinności leśnej, np. w postaci tzw. halizny, czyli pozbawionej drzewostanu powierzchni leśnej (wyr. NSA w Warszawie z dnia 22 października 1998 r., II SA 1013/98, LEX nr 41795).

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 160 § 1 zakłada umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 160 § 1 k.w. jest właściciel lasu. Jest to wykroczenie indywidualne. Co do pojęcia właściciela lasu zob. uw. 4 do art. 158.

7. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 160 § 1można orzec obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

8. Jeżeli zmiana przeznaczenia gruntu wiąże się wyrębem lasu, sprawca dopuszcza się dwóch wykroczeń, pozostających ze sobą w zbiegu realnym, tj. art. 158 § 1 i art. 160 § 1. Jeżeli sprawca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności w jednym procesie, wówczas sąd zastosuje art. 9 § 2, jednakże ze względu na to, że oba przepisy przewidują identyczną sankcję (kara grzywny), bez znaczenia będzie, jaką podstawę prawną sąd przyjmie wymierzając karę. Środek karny w postaci przepadku pozyskanego drewna sąd będzie musiał orzec, z uwagi na obligatoryjność wynikającą z art. 158 § 2, zaś obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego sąd będzie mógł orzec (art. 160 § 2).

Art. 161. Wjazd pojazdem do lasu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 161 jest ochrona przed zakłócaniem biocenozy lasu, która stanowi jego ekosystem. Ubocznym przedmiotem ochrony jest możliwość prowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej przez właściciela lasu oraz jego prawo własności.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 161 polega na tym, że sprawca nie będąc do tego uprawniony albo bez zgody właściciela lub posiadacza lasu, wjeżdża pojazdem silnikowym, zaprzęgowym lub motorowerem do nienależącego do niego lasu w miejscu, w którym jest to niedozwolone, albo pozostawia taki pojazd w lesie w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Jest wykroczenie formalne (bezskutkowe).

3. Przepis art. 161 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29). W swojej pierwotnej wersji art. 161 k.w. zakładał odpowiedzialność sprawcy m.in. za wjazd pojazdem silnikowym lub zaprzęgowym. Ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 349 z późn. zm.) przepis art. 161 k.w. został znowelizowany i została nadana mu nowa treść (tj. wjazd motorowerem), która jest aktualnie obowiązującą.

4. Co do pojęcia lasu zob. uw. 3 do art. 120. Co do pojęcia właściciela lasu zob. uw. 4 do art. 158. Co do zasad korzystania z lasu, w tym wjazdu do niego i osób uprawnionych oraz zasad postoju zob. uw. 8 i 9 do art. 151.

5. Czynności wykonawcze sprawcy wykroczenia z art. 161 polegają na tym, że:

1) wjeżdża on pojazdem silnikowym, zaprzęgowym lub motorowerem do nienależącego do niego lasu, nie będąc do tego uprawnionym albo bez zgody właściciela lub posiadacza lasu;

2) pozostawia pojazd silnikowy, zaprzęgowy lub motorower w lesie w miejscu do tego nieprzeznaczonym.

Przedmiotem czynności wykonawczej jest las. Narzędziem czynności wykonawczej jest pojazd silnikowy, zaprzęgowy lub motorower. Zgodnie z art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 108, poz. 908 z późn. zm.) pojazdem silnikowym jest pojazd wyposażony w silnik, z wyjątkiem motoroweru i pojazdu szynowego.

Motorower jest to pojazd jednośladowy lub dwuśladowy zaopatrzony w silnik spalinowy o pojemności skokowej nieprzekraczającej 50 cm³, którego konstrukcja ogranicza prędkość jazdy do 45 km/h (art. 2 pkt 46 ustawy - Prawo o ruchu drogowym).

Pojazdem zaprzęgowym jest pojazd do poruszania, którego jest wykorzystywana żywa siła pociągowa, najczęściej konie, np. wóz, furmanka, kolasa, bryczka, dorożka. Należy przyjąć, że wjeżdżanie do lasu wierzchem, w praktyce na koniu lub kucyku, nie stanowi wykroczenia z art. 161 k.w., co nie wyklucza odpowiedzialności na podstawie art. 151 k.w. z tytułu przejeżdżania przez las w sposób sprzeczny z treścią art. 29 ust. 1a ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.), tj. drogą inną niż droga leśna wyznaczona przez nadleśniczego (zob. też wyr. SN z dnia 3 grudnia 2002 r., IV KK 344/02, LEX nr 75492).

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 161 k.w. obejmuję umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 161 k.w. może być każdy, z wyjątkiem osób wymienionych w art. 29 ust. 1 i ust. 3 ustawy o lasach (zob. uw. 8 i 9 do art. 151 k.w.), właściciela lub posiadacza lasu.

8. Nie ma zbiegu art. 161 z art. 151 k.w., ponieważ art. 151 k.w. zakłada przejeżdżanie de facto czymkolwiek, zaś art. 161 k.w. "wjeżdżanie" oraz postój określonego pojazdu. Artykuł 161 k.w. stanowi zatem lex specialis wobec art. 151 k.w.

9. Jeżeli sprawca realizuje zachowanie zabronione przez przepis art. 161 k.w. w lesie pozostającym pod specjalną ochroną, wówczas poza realizacją znamion określonych w art. 161 k.w., dopuszcza się także wykroczenia z art. 127 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.). W takiej sytuacji ma zastosowanie art. 9 § 1 k.w., co oznacza, że zastosowanie będzie miał art. 127 ustawy o ochronie przyrody, bowiem przewiduje on surowszą odpowiedzialność.

Art. 162. Zanieczyszczenie lasu

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 162 jest należyty stan sanitarny lasów, innymi słowy - czystość lasu.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 162 § 1 polega na tym, że sprawca w lasach zanieczyszcza glebę lub wodę albo wyrzuca do lasu kamienie, śmieci, złom, padlinę lub inne nieczystości albo w inny sposób zaśmieca las. Kwalifikowane zachowanie sprawcy polega na zakopywaniu, zatapianiu, odprowadzaniu do gruntu w lasach lub w inny sposób składowaniu w lesie odpadów. Przepis art. 162 § 1 i 2 k.w. stanowi normę sankcjonującą dla art. 30 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.).

3. Przepis art. 162 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29).

4. Miejscem popełnienia wykroczenia z art. 162 § 1 i 2 k.w. jest las, może nim być także las sprawcy. Co do pojęcia lasu zob. uw. 3 do art. 120 k.w. Dla bytu wykroczenia z art. 162 § 1 k.w. nie ma żadnego znaczenia, jaka została wprowadzona ilość zanieczyszczeń. Co do zanieczyszczania zob. uw. 4 do art. 109, co do zanieczyszczania wody zob. uw. 3 do art. 109.

Zanieczyszczeniami gleby są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach w zwiększonych ilościach. Pochodzą m.in. ze stałych i ciekłych odpadów przemysłowych i komunalnych, gazów i pyłów emitowanych z zakładów przemysłowych (chemicznych, petrochemicznych, cementowni, hut, elektrownii itp.), gazów wydechowych silników spalinowych oraz z substancji stosowanych w rolnictwie (np. nawozy sztuczne, środki ochrony roślin). Zanieczyszczenia zmieniają gleby pod względem chemicznym, fizycznym i biologicznym. Obniżają jej urodzajność, zakłócają przebieg wegetacji roślin oraz niszczą walory ekologiczne i estetyczne szaty roślinnej.

Wykroczeniem z art. 162 § 1 jest także wyrzucanie do lasu kamieni, śmieci, złomu, padliny lub innych nieczystości bądź zaśmiecanie lasu w inny sposób. Wykroczenie z art. 162 § 1 można popełnić przez działanie, jak i zaniechanie.

5. Typ kwalifikowany zanieczyszczania lasu jest przewidziany w art. 162 § 2. Znamieniem kwalifikującym jest sposób zachowania sprawcy, tj. zakopywanie, zatapianie, odprowadzanie do gruntu w lasach lub w inny sposób składowanie w lesie odpadów.

Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z późn. zm.) odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany. Załącznik nr 1 wymienia następujące kategorie odpadów:

Q1 Pozostałości z produkcji lub konsumpcji, niewymienione w pozostałych kategoriach;

Q2 Produkty nieodpowiadające wymaganiom jakościowym;

Q3 Produkty, których termin przydatności do właściwego użycia upłynął;

Q4 Substancje lub przedmioty, które zostały rozlane, rozsypane, zgubione lub takie, które uległy innemu zdarzeniu losowemu, w tym zanieczyszczone wskutek wypadku lub powstałe wskutek prowadzenia akcji ratowniczej;

Q5 Substancje lub przedmioty zanieczyszczone lub zabrudzone w wyniku planowych działań (np. pozostałości z czyszczenia, materiały z opakowań - odpady opakowaniowe, pojemniki, itp.);

Q6 Przedmioty lub ich części nienadające się do użytku (np. usunięte baterie, zużyte katalizatory itp.);

Q7 Substancje, które nie spełniają już należycie swojej funkcji (np. zanieczyszczone kwasy, zanieczyszczone rozpuszczalniki, zużyte sole hartownicze itp.);

Q8 Pozostałości z procesów przemysłowych (np. żużle, pozostałości podestylacyjne itp.);

Q9 Pozostałości z procesów usuwania zanieczyszczeń (np. osady ściekowe, szlamy z płuczek, pyły z filtrów, zużyte filtry itp.);

Q10 Pozostałości z obróbki skrawaniem lub wykańczania (np. wióry, zgary itp.);

Q11 Pozostałości z wydobywania lub przetwarzania surowców (np. pozostałości górnicze itp.);

Q12 Podrobione lub zafałszowane substancje lub przedmioty (np. oleje zanieczyszczone PCB itp.);

Q13 Wszelkie substancje lub przedmioty, których użycie zostało prawnie zakazane (np. PCB itp.);

Q14 Substancje lub przedmioty, dla których posiadacz nie znajduje już dalszego zastosowania (np. odpady z rolnictwa, gospodarstw domowych, odpady biurowe, z placówek handlowych, sklepów itp.);

Q15 Zanieczyszczone substancje powstające podczas rekultywacji gleby i ziemi;

Q16 Wszelkie substancje lub przedmioty, które nie zostały uwzględnione w powyższych kategoriach (np. z działalności usługowej, remontowej).

Z kolei, odpady opakowaniowe to wszystkie opakowania, w tym opakowania wielokrotnego użytku wycofane z ponownego użycia stanowiące odpady w rozumieniu przepisów o odpadach, z wyjątkiem odpadów powstających w procesie produkcji opakowań (art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, Dz. U. Nr 63, poz. 638 z późn. zm.).

Wymienione w art. 162 § 1 k.w. przedmioty, tj. śmieci, złom, padlina, inne nieczystości są odpadami w rozumieniu art. 162 § 2 k.w.

Znamiona czasownikowe strony przedmiotowej wykroczenia z art. 162 § 2 k.w. należy interpretować w potocznym ich rozumieniu. Zakopywanie to wykopanie dołu, jego wypełnienie odpadami, a następnie zasypanie. Zatapianie to wrzucanie odpadów do wody celem zatopienia. Odprowadzanie odpadów do gruntu oznacza przenoszenie odpadów do gruntu, z reguły są to ciecze. Wykroczenie z art. 162 § 2 k.w. można popełnić tylko przez działanie.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 162 § 1 i 2 obejmuje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 162 § 1 i 2 może być każdy, w tym właściciel oraz posiadacz lasu. Jest to wykroczenie powszechne.

8. W razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 162 § 1można (fakultatywnie) orzec nawiązkę. Natomiast w razie popełnienia wykroczenia określonego w art. 162 § 2orzeka się obligatoryjnie nawiązkę - do wysokości równej kosztom rekultywacji gleby, oczyszczenia wody, wydobycia, wykopania, usunięcia z lasu, a także zniszczenia lub neutralizacji odpadów. Mając na uwadze treść art. 32, że nawiązkę orzeka się na rzecz pokrzywdzonego, należy przyjąć, że jeśli sprawcą czynu z art. 162 § 2 jest jednocześnie właściciel lasu, wówczas nie ma pokrzywdzonego w rozumieniu art. 25 k.p.w., ponieważ obwiniony nie może być jednocześnie pokrzywdzonym i obowiązek orzeczenia nawiązki nie wchodzi w tym przypadku w rachubę. Nawiązkę orzeka się zawsze na rzecz pokrzywdzonego niezależnie od tego, czy on sam posprzątał las, czy zlecił to specjalistycznej firmie, wówczas koszty rekultywacji gleby, oczyszczenia wody, wydobycia, wykopania, usunięcia z lasu, zniszczenia lub neutralizacji odpadów będą odpowiadać kosztom zlecenia zamówienia posprzątania lasu specjalistycznej firmie (odmiennie M. Kulik (w:) Mozgawa i in., Kodeks, s. 547; Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 836-838).

9. W razie popełnienia wykroczenia z art. 162 § 1 i 2 k.w. na terenie lasu chronionego zachowanie sprawcy należy zakwalifikować także z art. 127 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) na zasadach wynikających z art. 9 § 1 k.w. W myśl art. 129, w razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 ustawy o ochronie przyrody, sąd może orzec:

1) przepadek przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów, roślin, zwierząt lub grzybów pochodzących z wykroczenia, chociażby nie stanowiły własności sprawcy;

2) obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, poprzedniego jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny - nawiązkę do wysokości 10 000 zł na rzecz organizacji społecznej działającej w zakresie ochrony przyrody lub właściwego, ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia, wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Wykroczenie z art. 162 § 2 k.w. może, na zasadach ujętych w art. 9 § 2 k.w., pozostawać także w zbiegu z art. 70 ustawy o odpadach, który przewiduje odpowiedzialność z tytułu wykroczenia, wobec sprawcy który:

1) będąc zobowiązanym do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, pozbywa się ich lub przekazuje podmiotom, które nie uzyskały wymaganych zezwoleń, lub

2) wbrew zakazom dotyczącym składowania odpadów lub niezgodnie z wymaganiami określonymi w zatwierdzonej instrukcji eksploatacji składowiska odpadów składuje odpady, lub

3) w miejscach na ten cel nieprzeznaczonych magazynuje lub składuje odpady.

Art. 163. Niszczenie grzybów

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 163 jest element składowy biocenozy leśnej w postaci grzybów i grzybni.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 163 polega na tym, że sprawca w lesie rozgarnia ściółkę i niszczy grzyby lub grzybnię. Wykroczenie z art. 163 k.w. ma charakter materialny (skutkowy) i można się dopuścić tego czynu jedynie w ramach działania.

3. Przepis art. 163 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29).

4. Co do pojęcia "ściółka" oraz "grzyb" zob. uw. 5 do art. 153. Co do pojęcia "las" zob. uw. 3 do art. 120.

Grzybnia zbudowana jest z nitkowatych strzępek, tworzących luźno lub silnie splecioną masę bezkształtną, zwaną plechą. Jest to ciało wegetatywne grzyba. W odpowiednich warunkach grzybnia wytwarza owocniki (zwane potocznie grzybami), które są organem rozmnażania generatywnego (A. Dermek, A. Pilát, Poznajemy grzyby, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1991, s. 5).

Zachowanie sprawcy polega na tym, że w lesie rozgarnia ściółkę i tym sposobem niszczy grzyby lub grzybnię. Zatem przedmiotem czynności wykonawczej są grzyby i grzybnia, zaś stricte czynnością wykonawczą rozgarnianie ściółki leśnej. Znamię czasownikowe w postaci "rozgarniania" należy interpretować w potocznym tego słowa znaczeniu jako, np. grzebać, rozwalać, naruszać. Samo rozgarnianie ściółki w celu zebrania grzybów stanowi wypełnienie dyspozycji art. 153 § 1 pkt 4, z kolei rozgarnianie ściółki jednie w celu jej zebrania jest wykroczeniem z art. 153 § 1 pkt 2. Natomiast, rozgarnianie ściółki samo w sobie, np. dla zabawy, ze złośliwości, dla swawoli, nie stanowi żadnego czynu. Z kolei samo niszczenie grzybów lub grzybni, np. przez ich rozdeptanie, zadeptanie, wyrwanie, kopniecie bez rozgarnięcia ściółki, również nie będzie stanowiło wykroczenia z art. 163, choć w tej sytuacji trudno wręcz jest sobie wyobrazić, że ściółka nie ulegnie rozgarnięciu. Jeżeli przedmiotem czynności wykonawczej są grzyby objęte ochroną, w myśl rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), wówczas zgodnie z § 6 ust. 1 i 2 powołanego rozporządzenia, zabronione jest jakiekolwiek zrywanie, niszczenie i uszkadzanie grzybów oraz niszczenia ściółki leśnej. Dopuszczenie się takiego zachowania stanowi wykroczenie z art. 127 pkt 2 lit. e ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.).

Miejscem popełnienia czynu jest las i nie musi to być las cudzy dla sprawcy, zatem wykroczenia z art. 163 k.w. może dopuścić się także właściciel, czy posiadacz lasu. Wykroczenie z art. 163 k.w. jest związane z art. 30 ust. 1 pkt 4 i 8 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 późn. zm.), który stanowi, że w lasach zabrania się tak niszczenia grzybów oraz grzybni, jak i rozgarniania i zbierania ściółki.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 163 k.w. obejmuje umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 163 k.w. może być każdy, jest to wykroczenie powszechne.

7. Wykroczenie z art. 163 k.w. może pozostawać w zbiegu z art. 127 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody, jeżeli sprawca dopuszcza się czynu w lesie specjalnie chronionym. Do powstałego zbiegu zastosowanie ma art. 9 § 1 k.w., zatem sąd wymierzy karę na podstawie art. 127 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody. Nadto, w myśl art. 129 w razie ukarania za wykroczenie określone w art. 127 ustawy o ochronie przyrody, sąd może orzec:

1) przepadek przedmiotów służących do popełnienia wykroczenia oraz przedmiotów, roślin, zwierząt lub grzybów pochodzących z wykroczenia, chociażby nie stanowiły własności sprawcy;

2) obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego, a jeśli obowiązek taki nie byłby wykonalny - nawiązkę do wysokości 10 000 zł na rzecz organizacji społecznej działającej w zakresie ochrony przyrody lub właściwego, ze względu na miejsce popełnienia wykroczenia, wojewódzkiego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

8. Można mieć wątpliwości, czy sprawca rozgarniając ściółkę i niszcząc grzyby lub grzybnię może swym zachowaniem wypełnić także znamiona przestępstwa z art. 181 k.k., skoro grzyb nie jest rośliną. Wydaje się jednak, że na pytanie to należy udzielić odpowiedzi twierdzącej, bowiem w dychotomicznym podziale na faunę i florę grzyby są zaliczane do flory, a więc do świata roślinnego. Jeżeli sprawca rozgarnia ściółkę i niszczy grzyby lub grzybnię na terenie objętym ochroną powodując istotną szkodę, wówczas wypełnia znamiona art. 181 § 2 lub art. 181 § 5 k.k. Wskazane przepisy karne pozostaną w zbiegu z art. 163 k.w. i art. 127 ustawy o ochronie przyrody (art. 10 k.w.). Jeśli zaś, niezależnie od miejsca czynu, sprawca niszczy lub uszkadza grzyby pozostające pod ochroną gatunkową powodując istotną szkodę, wówczas dopuszcza się przestępstwa z art. 181 § 3 lub 5 k.k., które pozostaje w zbiegu z wykroczeniem z art. 127 pkt 2 lit. e ustawy o ochronie przyrody.

Art. 164. Niszczenie gniazd lub lęgowisk

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 164 jest ochrona życia oraz niezakłóconych warunków bytowania tzw. mieszkańców lasu, czyli zwierząt leśnych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 164 polega na tym, że sprawca wybiera jaja lub pisklęta, niszczy lęgowiska lub gniazda ptasie albo niszczy lęgowiska, nory lub mrowiska znajdujące się w lesie albo na nienależącym do niego gruncie rolnym. Jest to wykroczenie o charakterze materialnym (skutkowym), którego można się dopuścić przez działanie. Artykuł 164 k.w. stanowi normę sankcjonującą dla art. 30 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.), który zakazuje wybierania jaj i piskląt, niszczenia lęgowisk i gniazd ptasich, a także niszczenia legowisk, nor i mrowisk.

3. Przepis art. 164 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29). W swojej pierwotnej wersji art. 164 k.w. składał się z trzech paragrafów. Artykuł 164 § 1 k.w. zakładał odpowiedzialność sprawcy za wybieranie jaj lub piskląt, niszczenie lęgowisk albo gniazd ptasich albo niszczenie legowiska, nory lub mrowiska w lesie, zaś art. 164 § 2 k.w. odpowiedzialność za niszczenie mrowisk lub ptasich gniazd na nienależącym do niego gruncie rolnym. Ściganie czynu z art. 164 § 2 k.w., jeżeli nie godził on w mienie społeczne, następowało tylko na żądanie pokrzywdzonego. Ustawą z dnia 28 sierpnia 1998 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń, ustawy - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy - Kodeks pracy i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 717) art. 164 k.w. ustawodawca nadał nową treść aktualnie obowiązującą (Grzegorczyk, Nowela, s. 52; M. Bojarski, W. Radecki, Zmiany, s. 122-123).

4. Znamię czynności wykonawczej w postaci wybierać należy rozumieć jako brać, wyciągać, wyjmować. Natomiast, określenie "niszczy" należy interpretować tak samo jak na gruncie art. 124 k.w. (zob. uw. 5 do art. 124).

Miejscem czynności wykonawczych jest las oraz nienależący do sprawcy grunt rolny. Co do pojęcia "las" zob. uw. 3 do art. 120. W związku z tym, iż przepis art. 164 nie posługuje się określeniem, że jest to las nienależący do sprawcy, należy przyjąć, że czynu może dopuścić się każdy, w tym także właściciel lasu oraz jego posiadacz. Co do pojęcia "właściciel lasu" zob. uw. 4 do art. 158. Co do pojęcia "gruntu rolnego" zob. uw. 5 do art. 151.

W wypadku popełnienia wykroczenia na gruncie rolnym - musi być on dla sprawcy cudzy. Przedmiotem czynności wykonawczej w postaci wybierania są jaja oraz pisklęta znajdujące się w lesie albo na nienależącym do sprawcy gruncie rolnym. Wątpliwości interpretacyjne może nasuwać, czy wybranie jednego jajka bądź pisklęcia stanowi wypełnienie znamion wykroczenia z art. 164 k.w. Jednakże, mając na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w odniesieniu do interpretacji sformułowania, jakim posługuje się ustawa z dnia 13 października1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.) odnośnie do "charty rasowe lub ich mieszańce", należy przyjąć, że z wykroczeniem, o którym mowa w art. 164 k.w., będziemy mieli do czynienia także w przypadku wybrania jednego jaja lub pisklęcia (zob. uw. 3 do art. 144). Podobna wykładnia ma zastosowanie w odniesieniu do lęgowisk, gniazd ptasich, legowisk, nor oraz mrowisk.

Pojęcie "jaj" należy rozumieć tak samo jak w potocznym języku, składają je owady, ryby, płazy, gady, ptaki i nieliczne ssaki.

Pisklę jest to świeżo wykluty z jaja ptak. Okres rozwoju pisklęcia między wykluciem a osiągnięciem przez niego samodzielności życiowej zależy od gatunku. Gatunki ptaków tzw. gniazdowników cechują się tym, że pisklę rodzi się małe, ślepe, nie potrafi chodzić i latać oraz jest nieopierzone. Należą do nich m.in. ptaki drapieżne, wróblowate, gołębiowate i dzięciołowate. Z kolei pisklęta ptaków tzw. zagniazdowników bezpośrednio po wykluciu potrafią się poruszać, są opierzone, nie przebywają w gnieździe, samodzielnie zbierają pokarm i od wyklucia są de facto zdolne do samodzielnego życia, np. kaczki, gęsi, łabędzie kurowate. W związku z powyższym należy przyjąć, że czynu z art. 164 k.w. można dopuścić względem piskląt, które nie osiągnęły etapu samodzielnego życia (egzystencji).

Przedmiotem czynności wykonawczej polegającej na niszczeniu są lęgowiska, gniazda ptasie, legowiska, nory oraz mrowiska.

Lęgowisko - to miejsce, w którym ptaki zakładają gniazdo, składają jaja i wylęgają się pisklęta.

Gniazda ptasie - to różnego typu konstrukcje wykonane przez ptaki, jako schronienie lub w którym następuje kojarzenie par, ale przede wszystkim służą jako miejsce odsiadywania jaj, wylęgu piskląt i ich odchowania. Konstrukcje gniazd mogą być mniej lub bardziej skomplikowane, co zależy od materiałów budowlanych, wielkości ptaka i możliwości zdobycia przez niego materiałów budulcowych takich, jak np. patyków, traw, liści, patyków, igliwia itp.

Legowiska oraz nory to różnego rodzaju miejsca, z reguły niedostępne i ukryte, w których niektóre zwierzęta przebywają i (bądź) rodzą swoje potomstwo (np. gawra niedźwiedzia, nora kreta, nory gryzoni), wykrot leśny, czyli wklęsła powierzchnia ziemi powstała na skutek wyrwania się drzewa wraz z korzeniami. Mrowisko jest to gniazdo budowane przez owady z rodziny mrówkowatych.

5. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 164 k.w. obejmuje umyślność i nieumyślność.

6. Podmiotem wykroczenia z art. 164 k.w. może być każdy, z tym że w przypadku gruntu rolnego musi on być cudzy dla sprawcy.

7. Artykuł 51 ust. 1 pkt 2 i 4 ustawy - Prawo łowieckie przewiduje odpowiedzialność z tytułu wykroczenia wobec sprawcy, który wybiera jaja, pisklęta, niszczy gniazda ptaków łownych lub niszczy ich lęgowiska oraz niszczy nory i legowiska zwierząt łownych. Należy przyjąć, że cytowane unormowanie stanowi lex specialis wobec art. 164 k.w. Wykaz gatunków zwierząt łownych zawiera rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433).

8. Artykuł 27 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) przewiduje odpowiedzialność tytułu wykroczenia w razie połowu ryb i raków przez wyciąganie ich z nor oraz naruszania nor. Wskazane unormowanie stanowi lex specialis względem przepisu art. 164 k.w.

9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237) zakazuje m.in.:

1) zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt;

2) niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;

3) niszczenia ich siedlisk i ostoi;

4) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień;

5) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj.

Naruszenie powyższych zakazów, jeśli było nieumyślne stanowi tylko wykroczenie z art. 164 k.w., natomiast gdy było umyślne, stanowi wykroczenie kwalifikowane z art. 127 pkt 2 lit. e ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.) w zw. z art. 164 i 9 § 1 k.w. Jeżeli swoim zachowaniem sprawca spowoduje istotną szkodę, wówczas dopuszcza się także przestępstwa z art. 181 § 3 k.k. (umyślność) lub z art. 181 § 5 k.k. (nieumyślność). W takiej sytuacji powstaje jednoczynowy zbieg rozstrzygany na gruncie art. 10 k.w.

10. Dopuszczenie się zachowania, o którym mowa w art. 164 k.w., względem zwierząt nieobjętych ochroną, ale w lesie ochronnym, będzie stanowiło wykroczenie z art. 164 k.w., gdy sprawca działał nieumyślnie, bądź wykroczenie z art. 164 k.w. w zw. z art. 127 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody i art. 9 § 1 k.w., gdy sprawca działał umyślnie. Jeżeli swym zachowaniem sprawca powoduje istotną szkodę, w rachubę wchodzi także odpowiedzialność karna na podstawie art. 181 § 2 k.k. (umyślność) lub art. 181 § 5 k.k. (nieumyślność). Do powyższego zbiegu ma zastosowanie art. 10 k.w.

Art. 165. Płoszenie, zabijanie zwierząt

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 165 k.w. jest ochrona życia oraz niezakłóconych warunków bytowania tzw. mieszkańców lasu, czyli zwierząt leśnych.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 165 k.w. polega na tym, że sprawca w lesie, w sposób złośliwy, płoszy albo ściga, chwyta, rani lub zabija dziko żyjące zwierzę, poza czynnościami związanymi z polowaniem lub ochroną lasów. Przepis art. 165 k.w. stanowi normę sankcjonującą dla art. 30 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.), który zakazuje płoszenia, ścigania, chwytania i zabijania dziko żyjących zwierząt. Również art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.), przewiduje zakaz - poza polowaniami i odłowami, sprawdzianami pracy psów myśliwskich, a także szkoleniami ptaków łowczych, organizowanymi przez Polski Związek Łowiecki - płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny. Wykroczenia z art. 165 k.w. można się dopuścić tylko przez działanie.

3. Przepis art. 165 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29). W swojej pierwotnej wersji art. 165 k.w. posługiwał się pojęciem zwierzęcia. Ustawą z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zmianie ustawy o lasach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 54, poz. 349 z późn. zm.) ustawodawca dodał sformułowanie, że chodzi o dziko żyjące zwierzę.

4. Miejscem popełnienia wykroczenia z art. 165 jest las. Nie musi to być las nienależący do sprawcy, odpowiedzialność wchodzi w rachubę także wtedy, gdy czynu dopuszcza się sprawca we własnym lesie. Co do pojęcia "las" zob. uw. 3 do art. 120.

Czynności wykonawcze sprawcy polegają na płoszeniu, ściganiu, chwytaniu, ranieniu lub zabijaniu zwierząt, należy je rozumieć w potocznym znaczeniu. Przedmiotem czynności wykonawczej jest dziko żyjące zwierzę, np. ssak, ptak, gad, płaz, ryba.

Zwierzęta wolno żyjące (dzikie) są to zwierzęta nieudomowione żyjące w warunkach niezależnych od człowieka - art. 4 pkt 21 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.).

Co do pojęcia "złośliwości" zob. uw. 2 do art. 107 k.w. Stylizacja art. 165 k.w. wskazuje na to, że znamię złośliwości dotyczy strony przedmiotowej, bowiem wiąże się ze sposobem zachowania sprawcy, jednakże trudno jest przyjąć taki pogląd, skoro w doktrynie powszechnie znamię złośliwości przypisuje się wyłącznie stronie podmiotowej, a dokładniej motywacji, jaką kieruje się sprawca (Bojarski, Radecki, Kodeks, s. 855).

5. Wykroczenie z art. 165 k.w. posiada klauzulę subsydiarności, która brzmi "jeżeli czyn z mocy innego przepisu nie jest zagrożony karą surowszą". Klauzula ta przesądza o tym, że art. 165 nie może pozostawać w zbiegu z innym przepisem. W rachubę wchodzą następujące przepisy, które przez klauzulę subsydiarności wyłączą zastosowanie art. 165.

A. W pierwszej kolejności należy mieć na uwadze czyny zabronione przewidziane w ustawie - Prawo łowieckie, które dotyczą zwierzyny łownej. Wykaz takiej zwierzyny jest ujęty w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433). Przy analizie czynów ujętych w ustawie - Prawo łowieckie konieczne jest w pierwszej kolejności przytoczenie definicji polowania i kłusownictwa. Polowanie oznacza:

1) tropienie, strzelanie z myśliwskiej broni palnej, łowienie sposobami dozwolonymi zwierzyny żywej;

2) łowienie zwierzyny przy pomocy ptaków łowczych za zgodą ministra właściwego do spraw środowiska

- zmierzające do wejścia w jej posiadanie (art. 4 ust. 2 ustawy - Prawo łowieckie).

Kłusownictwo oznacza działanie zmierzające do wejścia w posiadanie zwierzyny w sposób niebędący polowaniem albo z naruszeniem warunków dopuszczalności polowania (art. 4 ust. 3 ustawy - Prawo łowieckie).

W myśl art. 42 ustawy - Prawo łowieckie, polowanie może być wykonywane przez członków Polskiego Związku Łowieckiego lub cudzoziemców, o których mowa w art. 42a ust. 1 ustawy - Prawo łowieckie, za zgodą dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego. Podczas polowania uprawniony do jego wykonywania zobowiązany jest posiadać:

1) legitymację członkowską Polskiego Związku Łowieckiego. Wymóg ten nie dotyczy cudzoziemców wymienionych w art. 42a ust. 1 i art. 43 ust. 1 ustawy - Prawo łowieckie;

2) pozwolenie na posiadanie broni myśliwskiej lub inny dokument uprawniający do jej posiadania, jeżeli wykonuje polowanie za pomocą broni przeznaczonej do celów łowieckich;

3) zezwolenie ministra właściwego do spraw środowiska na łowienie zwierzyny przy użyciu ptaka łowczego, jeżeli wykonuje polowanie przy pomocy ptaków łowczych.

Do wykonywania polowania indywidualnego jest wymagane, poza dokumentami wyżej wymienionymi, pisemne upoważnienie wydane przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego. Uprawnienia do wykonywania polowania wygasają, o ile zainteresowany w okresie 5 lat od ich nabycia nie uzyskał członkostwa Polskiego Związku Łowieckiego lub też po upływie 5 lat od ustania członkostwa w Polskim Związku Łowieckim.

W przypadku cudzoziemców art. 42a ustawy - Prawo łowieckie zakłada, że uprawnienia do wykonywania polowania posiadają także obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, jeżeli posiadają uprawnienia do wykonywania polowania w państwie członkowskim Unii Europejskiej i złożą egzamin uzupełniający w języku polskim przed komisją z obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej przepisów dotyczących zasad i warunków wykonywania polowania, a także listy gatunków zwierząt łownych oraz okresów polowań na te zwierzęta, a w przypadku uprawnień selekcjonerskich także zasad selekcji populacyjnej i osobniczej zwierzyny płowej. Uprawnienia wygasają po upływie 5 lat od dnia egzaminu.

Natomiast, cudzoziemiec lub obywatel polski, który przebywa z zamiarem stałego pobytu za granicą, niebędący członkiem Polskiego Związku Łowieckiego bądź niespełniający warunków określonych w art. 42a ustawy - Prawo łowieckie, może wykonywać polowanie po wykupieniu polowania u przedsiębiorcy wpisanego do rejestru polowań, albo na podstawie zgody ministra właściwego do spraw środowiska. Zgoda jest wydawana na wniosek Polskiego Związku Łowieckiego lub w przypadku polowań w obwodach zarządzanych na wniosek ich zarządców. Taki cudzoziemiec może polować wyłącznie w obecności przedstawiciela dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego będącego członkiem Polskiego Związku Łowieckiego, który wskazuje zwierzynę przeznaczoną do odstrzału i odpowiedzialny jest za dokonanie wpisu w książce ewidencji pobytu na polowaniu indywidualnym.

Polowanie bez uprawnień stanowi przestępstwo z art. 53 pkt 4 ustawy - Prawo łowieckie, natomiast wejście w posiadanie zwierzyny przez osobę nieuprawnioną do polowania (kłusownictwo) stanowi realizację znamion przestępstwa z art. 53 pkt 6 ustawy - Prawo łowieckie.

B. Sprawca ponosi odpowiedzialność wyłącznie na podstawie art. 53 pkt 1, 2, 3, 5 ustawy - Prawo łowieckie, jeżeli:

1) poluje na przelotne ptactwo łowne na wybrzeżu morskim w pasie 3000 m od brzegu w głąb morza lub 5000 m w głąb lądu;

2) poluje z chartami lub ich mieszańcami;

3) poluje w czasie ochronnym,;

4) wchodzi w posiadanie zwierzyny za pomocą broni i amunicji innej niż myśliwska, środków i materiałów wybuchowych, trucizn, karmy o właściwościach odurzających, sztucznego światła, lepów, wnyków, żelaz, dołów, samostrzałów lub rozkopywania nor i innych niedozwolonych środków.

C. Ustawa z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 189, poz. 1471) wyłączy zastosowanie art. 165 k.w., jeżeli czyn zostanie popełniony w stosunku do ryb znajdujących się w wodzie w lesie. Sprawca poniesie odpowiedzialność wyłącznie na podstawie art. 27 ust. 1 pkt 2 ustawy o rybactwie śródlądowym, jeżeli złośliwie zabije lub rani ryby, dokonując amatorskiego połowu ryb, naruszając zakazy określone w art. 8 ust. 1 pkt 1-4 i pkt 11-13 ustawy o rybactwie śródlądowym, czyli poławia ryby:

a) w wypadkach określonych przepisami o ochronie przyrody,

b) o wymiarach ochronnych,

c) w okresie ochronnym,

d) w odległości mniejszej niż 50 m od budowli i urządzeń hydrotechnicznych piętrzących wodę,

e) więcej niż dwiema wędkami jednocześnie, a w wypadku ryb łososiowatych i lipieni - więcej niż jedną wędką,

f) wędką:

- w odległości mniejszej niż 50 m od rozstawionych w wodzie narzędzi połowowych uprawnionego do rybactwa,

- w odległości mniejszej niż 75 m od znaku oznaczającego dokonywanie podwodnego połowu ryb kuszą,

- przez podnoszenie i opuszczanie przynęty w sposób ciągły, z wyjątkiem łowienia ryb pod lodem,

g) kuszą:

- ryb łososiowatych i węgorzy,

- na szlaku żeglownym,

- od dnia 15 października do dnia 15 maja,

- przy użyciu specjalnych aparatów do oddychania w wodzie,

- w odległości mniejszej niż 75 m od innych osób oraz ustawionych w wodzie narzędzi połowowych.

D. Sprawca poniesie odpowiedzialność z tytułu wykroczenia, jeżeli złośliwie zabije lub rani, w ramach amatorskiego połowu, raka błotnego i raka szlachetnego albo też dokona połowu ryb i raków przez wyciąganie ich z nor (art. 27 ust. 1 pkt 3 ustawy o rybactwie śródlądowym).

E. Złośliwe ranienie lub zabijanie ryb w warunkach określonych w art. 27a ust. 1 ustawy o rybactwie śródlądowym, np. środkami trującymi i odurzającymi, narzędziami kaleczącymi, materiałami wybuchowymi, przez ich głuszenie stanowi przestępstwo.

F. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.) penalizuje w art. 35 ust. 1 przestępstwo polegające na nieuzasadnionym lub niehumanitarnym zabijaniu zwierząt oraz znęcaniu się nad nimi w sposób wskazany w art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt. Typem kwalifikowanym jest działanie sprawcy ze szczególnym okrucieństwem (art. 35 ust. 2 ustawy o ochronie zwierząt).

G. Jeżeli sprawca w sposób złośliwy, płoszy albo ściga, chwyta, rani lub zabija dziko żyjące zwierzę objęte ochroną gatunkową, sprawca zostanie pociągnięty do odpowiedzialności na podstawie art. 127 pkt 2 lit. e ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.). Wykaz zwierząt objętych ochroną zawiera rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. Nr 220, poz. 2237). Jeżeli zachowanie sprawcy odnosi się do zwierząt nieobjętych ochroną gatunkową, ale znajdujących się w lasach chronionych, wówczas jego odpowiedzialność będzie kształtowała się na podstawie art. 127 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody.

6. Artykuł 165 wyłącza odpowiedzialność, jeżeli sprawca działa w ramach polowania lub podejmuje czynności związane z ochroną lasu.

7. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 165 zakłada tylko umyślność z zamiarem wyłącznie bezpośrednim, nacechowanym złośliwością.

8. Podmiotem wykroczenia z art. 165 może być każdy, jest to wkroczenie powszechne.

Art. 166. Puszczanie psa w lesie

1. Przedmiotem ochrony wykroczenia z art. 166 k.k. jest zapewnienie niezakłóconych warunków bytowania zwierzętom leśnym.

2. Strona przedmiotowa wykroczenia z art. 166 k.k. polega na tym, że sprawca niebędący na polowaniu, puszcza luzem psa w lesie. Jest to wykroczenie formalne (bezskutkowe).

3. Przepis art. 166 k.w. został dodany ustawą z dnia 2 grudnia 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks wykroczeń (Dz. U. z 1995 r. Nr 6, poz. 29).

4. Co do pojęcia "las" zob. uw. 3 do art. 120 k.w. Miejscem popełnienia wykroczenia, o którym mowa w art. 166 k.w., jest las. Dla kształtowania się odpowiedzialności sprawcy bez znaczenia pozostaje fakt, czy jest to las cudzy, czy jego własny. Zatem wykroczenia może dopuścić się właściciel czy posiadacz lasu puszczając psa luzem. Czynność wykonawcza sprawcy polega na puszczaniu psa luzem, co należy interpretować jako umożliwienie psu swobodnego poruszania się bez smyczy. Zakaz puszczania psa luzem wynika z art. 30 ust. 1 pkt 13 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435 z późn. zm.). O wiele dalej idący jest zakaz przewidziany w art. 15 ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.). Powołany przepis zabrania w parkach narodowych oraz w rezerwatach przyrody wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas. Z tym że naruszenie powyższego zakazu, jeżeli będzie miało charakter umyślny, będzie stanowiło wykroczenie z art. 127 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody.

Zakaz puszczania psa luzem w lesie, co do zasady, ma na celu ochronę zwierząt leśnych, ale z drugiej strony także samego psa przed jego zaginięciem, a nawet jego zastrzeleniem. W praktyce bowiem myśliwi korzystają z przepisu art. 33a ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 106, poz. 1002 z późn. zm.), który przewiduje, że zdziczałe psy i koty przebywające bez opieki i dozoru człowieka na terenie obwodów łowieckich w odległości większej niż 200 m od zabudowań mieszkalnych i stanowiące zagrożenie dla zwierząt dziko żyjących, w tym zwierząt łownych, mogą być zwalczane przez dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich. W takiej sytuacji dopuszczalne jest użycie broni palnej. W związku z tym, że dokonanie prawidłowej oceny zdziczenia psa, na tzw. pierwszy rzut oka nie jest możliwe, myśliwi, który widzą psa przebywającego bez opieki i dozoru człowieka, po prostu do niego strzelają.

5. Okolicznością wyłączającą odpowiedzialność za wykroczenie z art. 166 k.w. jest puszczenie psa luzem w ramach czynności związanych polowaniem. Regulacja ta jest konsekwencją unormowania przewidzianego w art. 9 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1995 r. - Prawo łowieckie (tekst jedn.: Dz. U. z 2005 r. Nr 127, poz. 1066 z późn. zm.), który stanowi, że istnieje zakaz - poza polowaniami i odłowami, sprawdzianami pracy psów myśliwskich, a także szkoleniami ptaków łowczych, organizowanymi przez Polski Związek Łowiecki - płoszenia, chwytania, przetrzymywania, ranienia i zabijania zwierzyny. Uprawnienie myśliwych do polowania z użyciem psów nie obejmuje jednak chartów oraz ich mieszańców, ponieważ art. 53 pkt 2 ustawy - Prawo łowieckie, przewiduje odpowiedzialność z tytułu przestępstwa, w razie polowania z chartami lub ich mieszańcami, z tym że mając na uwadze rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego, czynu zabronionego przewidzianego we wskazanym przepisie można się dopuścić także w razie użycia na polowaniu jednego charta lub jego mieszańca (zob. uw. 3 do art. 144 k.w. i zacytowaną tam uchwałę SN z dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 26/01, OSNKW 2002, nr 1-2, poz. 4). Dopuszczalne psy myśliwskie to m.in. beagle, teriery, jamniki, psy gończe, setery irlandzkie, wyżły. Osoba, która nie jest uprawniona do polowania, jeśli puści psa luzem w lesie, co do zasady będzie ponosiła odpowiedzialność na podstawie omawianego wykroczenia. Jeżeli jednak taka osoba puszcza psa luzem w lesie, w wyniku czego wchodzi w posiadanie zwierzyny, to takie zachowanie stanowi już przestępstwo kłusownictwa stypizowane w art. 53 pkt 6 ustawy - Prawo łowieckie, które konsumuje odpowiedzialność z art. 166 k.w. Z powyższego wynika, że elementem przesądzającym w zakresie prawidłowej kwalifikacji prawnej czynu będzie zamiar sprawcy, czyli w jakim celu puszczał psa luzem w lesie, czy do tzw. wybiegania się, czy też złapania zwierzęcia.

6. Strona podmiotowa wykroczenia z art. 166 przewiduje umyślność i nieumyślność.

7. Podmiotem wykroczenia z art. 166 może być każdy, poza osobami uprawnionymi do polowania.

SKOROWIDZ RZECZOWY

(liczby oznaczają numery artykułów)

A

Areszt1 § 1, 18 pkt 1, 19, 24 § 2, 26, 27, 35, 38

- szczególne zasady orzekania kary aresztu 35

- uwolnienie od aresztu zastępczego za grzywnę 27

- warunkowe zawieszenie wykonania kary aresztu 42

- zakaz orzekania kary aresztu 26

B

Bezprawny wyrób pieczęci68

Bilety - spekulacja 133

Błąd

- co do karalności czynu 7 § 1

- co do znamion czynu 7 § 2

C

Cena - obowiązek uwidocznienia - uchybienie 137

Chuligański charakter wykroczenia 47 § 5

Cudza rzecz ruchoma

- niszczenie 124

- samowolne używanie 127

Cudzy teren - nieopuszczenie157

Czas popełnienia wykroczenia4 § 1

Czyn zabroniony47 § 1

Czystość - niezachowanie113

D

Dokument47 § 8

Drażnienie zwierząt78

Droga

- naruszenie stanu 99

- nieoczyszczenie 101

- uszkodzenie 100

- zaniedbanie stanu zjazdu z drogi 102

Działalność gospodarcza - naruszenie reguł60¹

Działalność telekomunikacyjna - naruszenie przepisów 63

F

Fałszywy alarm66

G

Gospodarcza działalność, zob. Działalność gospodarcza - naruszenie reguł

Gra hazardowa - urządzanie, umożliwianie 128

Grzyby - niszczenie 163

Grzywna 24

- uwolnienie od aresztu zastępczego za grzywnę 27

- zamiana kary grzywny 25

K

Kara łączna9 § 2

Kary18

- areszt 19

- grzywna 24

- nadzwyczajne złagodzenie 39

- nagana 36

- odstąpienie od kary 39

- ograniczenie wolności 20

- warunkowe zawieszenie wykonania kary 42

- zastępcza za ograniczenie wolności 23

Kąpiel w miejscu niedozwolonym55

Kosodrzewina - niszczenie 152

Kradzież119

- drzewa 120, 148

- rzeczy przedstawiającej wartość niemajątkową 126

- wyrób narzędzi służących do kradzieży 129

- z ogrodu 123

Kredyt konsumencki138c

L

Las

- niszczenie gniazd, legowisk 164

- niszczenie grzybów 163

- płoszenie, zabijanie zwierząt 165

- puszczanie psa 166

- wjazd pojazdem 161

- wyrąb drzewa przez właściciela lasu 158

- zanieczyszczenie 154, 162

- zasiewy, sadzonki - niszczenie 156

Lekceważenie Narodu i Państwa49

Leśne szkody153

M

Materiały wybuchowe - nieostrożne obchodzenie się83

Melioracyjne urządzenia - niszczenie 155

Miejsce niebezpieczne - brak zabezpieczenia72

Miejsce popełnienia wykroczenia4 § 2

N

Nadzwyczajne złagodzenie i odstąpienie od kary 39

Nagana 36

Naruszenie przepisów porządkowych 54

Nawiązka32

- za wykroczenie chuligańskie 37

Nawoływanie publiczne do popełnienia czynu zabronionego 52a

Niedozwolone postanowienia umowne 138b

Niedozwolony wypad zwierząt151

Nielegalna zbiórka ofiar56

Nielegalne przekroczenie granicy49a

Nielegalne umieszczanie ogłoszeń63a

Nieobyczajny wybryk 140

Nieoświetlenie miejsc publicznych 79

Nieoznaczenie

Nieoznakowanie nieruchomości64

Niepoczytalność17 § 1

Nieprzyzwoite napisy, zachowanie - publiczne 141

Nieruchomość - nieprzestrzeganie porządku117

Nierządny czyn - nakłanianie142

Nieświadomość karalności 7

Nieudzielenie pomocy ofierze wypadku93

Nieumyślność 6 § 2

Nieuwidocznienie ceny 137

Niezawiadomienie o niebezpieczeństwie73

Niszczenie znaków69, 74

O

Obowiązek meldunkowy - niedopełnienie 147

Obrona konieczna 15

Obrzucanie pojazdu 76

Odmowa udzielenia wyjaśnień114

Ogłoszenia

- nielegalne umieszczanie 63a

- uszkodzenie ogłoszenia 67

Ograniczenie wolności20

- kara zastępcza 23

- obowiązek pracy 21

- obowiązki dodatkowe 22

Ograniczona poczytalność17 § 2

Ogrodowe szkodnictwo 150

Okres próby42 § 2

Oszukiwanie nabywcy134

P

Paserstwo 122

- leśne 149

Pieczęć - nielegalny wyrób68

Poczytalność ograniczona17 § 2

Podżeganie 12

Pomocnictwo 13

Prostytucja - nakłanianie142

Przedawnienie

- karalności 45 § 1

- wykonania orzeczenia 45 § 3

Przedmioty - wyrzucanie, wylewanie 75

Przekroczenie granicy nielegalne49a

Przepadek przedmiotów30

- nieorzekanie przepadku 30 § 5

Przepisy porządkowe - naruszenie 54

Przepisy przeciwpożarowe - naruszenie82, 82a

Przestępstwa podobne47 § 2

Przeszkoda komunikacyjna - nieoznaczenie84

Przywłaszczenie stanowisk i godności61

Puszczanie psa luzem166

R

Recydywa 33 § 4 pkt 5, 38

Roślinność w miejscach publicznych - niszczenie, usuwanie 144

Ruch drogowy

- dopuszczenie do przebywania małoletnich na drodze 89

- nielegalne dopuszczenie do ruchu 96

- niepodporządkowanie się znakowi lub sygnałowi 92

- nieprawdziwe dane w dowodzie rejestracyjnym pojazdu 95a

- nieudzielenie pomocy ofierze wypadku 93

- prowadzenie lub pozostawienie pojazdu bez należytego oświetlenia 88

- prowadzenie pojazdu bez dokumentów 95

- prowadzenie pojazdu bez uprawnień 94

- tamowanie ruchu 90

- zagrożenie bezpieczeństwa 86

- zagrożenie bezpieczeństwa pod wpływem alkoholu 86 § 2

Rzecz ruchoma47 § 7

- cudza, zob. Cudza rzecz ruchoma

S

Samowolna zmiana znaku 85

Spekulacja biletami 133

Społeczna szkodliwość czynu47 § 6

Stan sanitarny - niezachowanie 111

Stan wyższej konieczności 16

Stanowiska, godności - przywłaszczenie61

Szalbierstwo 121

Szczepienie - niepoddanie się115

Szczucie psem108

Szkodnictwo

- leśne 148

- ogrodowe 150

Ś

Środki karne28

- nawiązka 28 § 1 pkt 3, 32

- obowiązek naprawienia szkody 28 § 1 pkt 4

- podanie orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób 28 § 1 pkt 5, 31

- przepadek przedmiotów 28 § 1 pkt 2, 30

- zakaz prowadzenia pojazdów 28 § 1 pkt 1

Środki oddziaływania społecznego39 § 4

Środki oddziaływania wychowawczego41

Świadczenia - uchylanie się103

T

Telekomunikacyjna działalność, zob. Działalność telekomunikacyjna - naruszenie przepisów

Teren cudzy - nieopuszczenie 157

Towar

- ukrywanie 135

- usuwanie oznaczeń 136

U

Ubój zwierzęcia bez zezwolenia118

Uchylanie się od świadczeń 103

Ukrywanie towaru 135

Umowa

- niedozwolone postanowienia 138b

- zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa 138a

Umyślność 6 § 1

Urodzenie - niedopełnienie obowiązku zgłoszenia146

Usiłowanie - odpowiedzialność 11

W

Wadliwe wykonanie urządzeń71

Wał przeciwpowodziowy - działania zabronione80

Wiek sprawcy 8

Wprowadzenie w błąd107

Współsprawstwo14 § 2

Wykroczenia podobne47 § 2

Wymiar kary

- dyrektywy wymiaru kary 33

- indywidualizacja wymiaru kary 34

Wypas niedozwolony 151

Wyrąb drzewa

- nielegalny 148

- przez właściciela 158

Wytrychy - wyrób129

Wyższa konieczność16

Z

Zakaz prowadzenia pojazdów 28 § 1 pkt 1, 86 § 3, 87 § 3, 92 § 3, 93 § 2

Zakład opieki zdrowotnej - niezgłoszenie do rejestru 147a

Zakłócanie spokoju i porządku publicznego 51

Zanieczyszczanie

- drogi 91

- lasu 162

- wody 109

Zasada terytorialności 3

Zasiewy - niszczenie 156

Zaśmiecanie miejsc publicznych 145

Zatarcie ukarania46

Zatrudnianie osoby chorej 110

Zawieszenie wykonania kary aresztu42

- ograniczenie zawieszenia 43

- zarządzenie wykonania zawieszonej kary aresztu 44

Zbieg przepisów 9 § 2

Zbieg wykroczenia i przestępstwa10

Zbieg wykroczeń9 § 2

Zbiórka ofiar

- na opłacenie grzywny 57

- nielegalna 56

Zgon - niedopełnienie obowiązku zgłoszenia 146

Zgromadzenie - naruszenie przepisów52

Złośliwe niepokojenie107

Zmiana przeznaczenia gruntu 160

Znak drogowy - uszkodzenie 85

Znak organu państwowego - niszczenie69

Znak ostrzegawczy - uszkodzenie74

Znalezienie rzeczy - niezawiadomienie 125

Zwierzęta

- drażnienie 78

- niezachowanie zasad ostrożności 77

- płoszenie, zabijanie, ranienie zwierząt leśnych 165

- szczucie psem 108

- ubój bez zezwolenia 118

Ż

Żebranie58

- skłanianie do żebrania 104

---