Usługi - opracowanie, usługi i komunikacja


0x01 graphic

Komunikacja

• Transport kolejowy

Transport kolejowy to transport służący do przewozów osobowych oraz towarowych (głównie towarów masowych) na duże odległości, tj. ponad 300 km. Zaletami transportu kolejowego są: niskie jednostkowe koszty przewozu, mała uciążliwość dla środowiska, duże bezpieczeństwo, możliwość wykorzystania jako kolei podmiejskiej lub podziemnej (metro) oraz przystosowanie do przewozu kontenerów i możliwość szybkiego załadunku towarów na samochód. Wadami transportu kolejowego są: wysokie koszty utrzymania infrastruktury technicznej kolei i konieczność budowy bocznic kolejowych oraz konieczność wykorzystywania innych środków transportu celem dowiezienia towaru na miejsce.

Rozwój kolei datuje się od XIX w., kiedy Stevenson skonstruował pierwszy parowóz. Pierwsza linia kolejowa powstała w Wielkiej Brytanii. Następne linie kolejowe powstały w Niemczech, Francji, Belgii, Austrii. Największą długość linii kolejowych mają Stany Zjednoczone, Rosja, Chiny i Indie. Największą gęstość linii kolejowych mają: Czechy, Belgia i Niemcy.

W krajach słabo rozwiniętych linie kolejowe powstawały w czasach kolonialnych i z reguły łączą porty z rejonami wydobycia surowców mineralnych, co szczególnie dobrze widoczne jest na kontynencie afrykańskim.

Proces modernizacji kolei jest widoczny w krajach wysoko rozwiniętych i polega na elektryfikacji kolei. Zwiększa to średnią prędkość pociągu i zmniejsza uciążliwość dla środowiska. Elektryfikacja nie jest możliwa w krajach o dużej powierzchni i niewielkiej gęstości zaludnienia, z uwagi na trudności z zaopatrzeniem w energię długich linii kolejowych, położonych z dala od elektrowni. Unowocześnienie kolei odzwierciedla się także w automatyzacji kierowania ruchem pociągów, co zwiększa bezpieczeństwo, a także wymianie torowisk, co umożliwia ruch szybkich pociągów pasażerskich. Podejmowanie takich działań odwróciło niekorzystne tendencje w transporcie kolejowym. Zwiększył się przewóz zarówno towarów, jak i osób. Ponadto zamykane są nierentowne linie kolejowe, co zmniejsza ich długość, obniża koszty utrzymania infrastruktury kolejowej, co z kolei zwiększa rentowność kolei.

• Transport samochodowy

Transport samochodowy to wygodny i szybki (na krótkie dystanse) rodzaj transportu, umożliwiający przewóz towarów „od drzwi do drzwi", czyli od miejsca załadunku do miejsca wyładunku. Zaletami tego środka transportu są szybkość w porównaniu z koleją, niskie koszty przewozu, szczególnie na krótkie dystanse, możliwość przewozu różnorodnych towarów dzięki zastosowaniu specjalnych samochodów.

Wadami transportu samochodowego są: małe bezpieczeństwo, spowodowane wypadkami samochodowymi, duża uciążliwość dla środowiska spowodowana hałasem i emisją spalin, niska ładowność, co zwiększa koszty przewozu, oraz konieczność budowy i utrzymania w odpowiednim stanie infrastruktury w postaci dróg i autostrad.

Najdłuższą sieć dróg mają: kraje o bardzo dużej powierzchni, tj. Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Rosja, oraz kraje o dobrze rozwiniętej sieci osadniczej, tj. Japonia, Francja, Włochy, Niemcy. Możemy zaobserwować również bardzo duże przestrzenne zróżnicowanie gęstości dróg kołowych (dane z 1999 r.):

- kraje o bardzo dużej gęstości dróg spowodowanej dużą gęstością zaludnienia (powyżej 150 km/100 km2), np. Belgia, Holandia, Japonia, Luksemburg, Włochy,

- kraje o średniej gęstości dróg (50-149 km/100 km2), np. Austria, Polska, Irlandia, Estonia,

- kraje o małej gęstości dróg (20-49 km/100 km2), np. Szwecja, Ukraina, Finlandia, Węgry, Hiszpania,

- kraje o bardzo malej gęstości dróg (0-19 km/100 km2), np. Kanada, Rosja,

- kraje o olbrzymich obszarach o bardzo małej gęstości zaludnienia, gdzie dróg kołowych nie ma.

W krajach o małej i bardzo małej gęstości dróg można zaobserwować dysproporcje ich przestrzennego rozmieszczenia. Stosunkowo duża gęstość dróg występuje w okolicach aglomeracji miejskich, a mała gęstość dróg na obszarach górskich lub pokrytych lasami.

Na budowę sieci autostrad stać tylko najbogatsze kraje świata, dlatego największą ich długość zanotowano w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii oraz najbogatszych krajach Unii Europejskiej. Przewóz towarów transportem samochodowym ma największe znaczenie w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii, Turcji, Kanadzie z racji gęstej sieci autostrad wykorzystywanych przez wielkie ciężarówki. Zbiorowy transport pasażerski nie ma w KWR większego znaczenia z powodu konkurencji motoryzacji indywidualnej w przewozach lokalnych, a także konkurencji lotnictwa pasażerskiego w przewozach na długie dystanse.

Największa liczba samochodów osobowych użytkowana jest w USA, Japonii, Niemczech, Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii.

Olbrzymie dysproporcje widać w liczbie samochodów przypadających na 1000 mieszkańców. Krajami, w których ten wskaźnik wynosi:

- ponad 500 samochodów na 1000 mieszkańców, są Stany Zjednoczone (768) oraz Włochy, Luksemburg, Malta,

- od 250 do 499 samochodów na 1000 mieszkańców, są np. Japonia, Dania, Francja, Belgia, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Czechy,

- od 50 do 249 samochodów na 1000 mieszkańców, są np. Polska, Argentyna, Rumunia, Słowacja,

- poniżej 50 samochodów na 1000 mieszkańców, są Brazylia, Meksyk, Turcja, Chiny (5,2) i Indie (4,9)

• Transport wodny śródlądowy

Transport wodny śródlądowy to bardzo tani rodzaj transportu służący do przewozów towarów masowych niepsujących się.

Wady transportu wodnego: bardzo powolny, wymaga przeprowadzenia prac hydrotechnicznych (budowy śluz, kanałów, regulacji rzek), oraz jest ograniczony przez warunki klimatyczne mające wpływ na okres zlodzenia oraz wahania stanów wód. Zalety transportu wodnego to: niskie koszty przewozu, duże bezpieczeństwo, mała uciążliwość dla środowiska, możliwość dotarcia do miejsc trudno dostępnych, pozbawionych dróg czy linii kolejowych.

Głównymi czynnikami ograniczającymi rozwój żeglugi śródlądowej są warunki klimatyczne oraz brak środków kapitałowych na regulację rzek. Do najważniejszych dróg wodnych żeglugi śródlądowej zaliczamy:

- Rzekę Świętego Wawrzyńca wraz z Wielkimi Jeziorami; odgrywa bardzo ważną rolę w zaopatrzeniu Okręgu Przyjeziernego dzięki dostępności nawet dla statków morskich o wyporności 20 000 BRT.

- Ren połączony kanałami z systemami rzecznymi Rodanu i Saony, Dunaju, Łaby, Sekwany i Loary. Ren jest najważniejszą arterią wodną Europy, przepływającą przez najbardziej uprzemysłowione obszary Europy Zachodniej.

- Wołgę połączoną kanałami z Donem, Moskwą, Peczorą.

- Dunaj

poza Europą

- Amazonkę, Zair, Niger, Huang Hę, Jangcy, Mekong, Amur.

Wykorzystanie Nilu jest ograniczone przez katarakty, a rzek Syberii i Kanady - przez długi okres zlodzenia.

Transport lotniczy

Transport lotniczy zaczął się rozwijać po I wojnie światowej.

Zaletami transportu lotniczego są:

- duża prędkość przelotu, a w związku z tym krótki czas podróży na duże odległości; możliwość przewożenia żywych zwierząt oraz towarów szybko psujących się, np. kwiatów i owoców; duży zasięg umożliwiający dotarcie na wszystkie kontynenty;

- wysoki poziom bezpieczeństwa, szczególnie w porównaniu z transportem samochodowym;

- mała uciążliwość dla środowiska.

Wadami transportu lotniczego są:

- wysokie koszty zakupu samolotów, a także wybudowania i utrzymania lotnisk oraz towarzyszącej im infrastruktury technicznej;

- zależność od pogody na lotniskach oraz trasach przelotu;

- przeciążenie lotnisk oraz korytarzy powietrznych, które może w przyszłości zmniejszyć bezpieczeństwo lotów;

- duża uciążliwość dla dzielnic położonych w pobliżu lotnisk z uwagi na hałas.

W transporcie lotniczym dominującą rolę odgrywają przewozy pasażerskie, choć w ostatnich latach rośnie znaczenie przewozów towarowych (cargo). Związane jest to z rosnącym udziałem samolotów w przewozie drobnicy oraz żywności. Największą liczbę samolotów mają kraje, na obszarze których działają wielkie towarzystwa lotnicze. W Stanach Zjednoczonych są to American Airlines, Delta Airlines, United Airlines, TWA, Northwest oraz American West i inne. Dysponują one łącznie 6229 samolotami odrzutowymi, które przewiozły 1100 mld pasażerokilometrów (takim terminem określana jest wielkość przewozów pasażerskich). Warto zauważyć, że wzrost przewozów pasażerskich oraz cargo odbył się przy nieznacznym tylko wzroście liczby samolotów. Zaszły natomiast znaczące zmiany struktury używanych samolotów, w której coraz większą rolę odgrywają duże samoloty odrzutowe.

Transport morski

Transport morski służy do przesyłania różnorodnych ładunków na bardzo duże odległości. Pod tym względem może konkurować tylko z transportem lotniczym. Zaletami transportu morskiego są:

- możliwość przewiezienia dużej ilości towarów, a w związku z tym niskie jednostkowe koszty przewozu;

- możliwość szybkiego przeładunku towaru na inne środki transportu dzięki zastosowaniu kontenerów;

- możliwość przewiezienia każdego towaru dzięki zastosowaniu specjalistycznych statków, takich jak kontenerowce, masowce, tankowce, gazowce, chemikaliowce.

Wadami transportu morskiego są:

- niewielka prędkość statków, wpływająca na długi czas transportu i niewielką częstotliwość rejsów;

- ryzyko katastrofy ekologicznej w przypadku awarii lub zatonięcia tankowców;

- konieczność przeładunku towarów w portach; niedostępność niektórych portów spowodowana zlodzeniem przez część roku oraz zbyt płytkimi basenami portowymi lub torami wodnymi uniemożliwiającymi wpływanie statków o dużym zanurzeniu.

W drugiej połowie XX w. wzrosło znaczenie tzw. tanich bander - krajów, które dzięki stosowaniu tanich opłat rejestracyjnych, pobieżnych kontroli technicznych i łagodniejszej kontroli działalności armatorów zanotowały znaczący wzrost wielkości swoich flot statków handlowych. Pod „tanimi banderami" pływają najczęściej statki w złym stanie technicznym, z załogami o niższych kwalifikacjach, co zwiększa ryzyko zatonięcia w przypadku np. niekorzystnych warunków atmosferycznych.

Natężenie przewozów na trasach żeglugowych zależy od koniunktury gospodarczej, zapotrzebowania na surowce mineralne, zmian znaczenia surowców energetycznych oraz spadku materiałochłonności, np. hutnictwa, co ogranicza przewozy rud metali.

Duże znaczenie mają kanały morskie, które skracają znacznie drogę:

- z Europy i Ameryki Północnej do Azji Południowej przez Kanał Sueski,

- pomiędzy wschodnim i zachodnim wybrzeżem USA przez Kanał Panamski,

- z Morza Północnego na Bałtyk przez Kanał Kiloński.

Ogromną rolę odgrywają cieśniny, nad którymi zlokalizowane zostały ważne porty, np.:

- Kadyks i Tanger nad Cieśniną Gibraltarską,

- Istambuł nad Bosforem,

- Calais nad kanałem La Manche,

- Kopenhaga nad Sundem,

- Singapur nad Cieśniną Malakka,

- Dubaj nad Cieśniną Ormuz,

- Aden nad Cieśniną Bab-el-Mandeb.

Żegluga kabotażowa i transoceaniczna

Obecnie w żegludze morskiej największe znaczenie ma żegluga kabotażowa. Jest to przewóz towarów pomiędzy portami jednego kraju. Małym kabotażem nazywamy żeglugę w basenie jednego morza, a dużym kabotażem żeglugę w basenach wielu mórz. Żegluga kabotażowa odgrywa ważną rolę w przypadku takich krajów, jak Stany Zjednoczone, Kanada, Chiny, Indie, Norwegia i Grecja.

Do tras kabotażowych o największym znaczeniu

zaliczamy:

- Chicago - Wielkie Jeziora - Rzeka Świętego Wawrzyńca - Nowy Jork - Nowy Orlean - Tam-pa - Kanał Panamski - San Francisco - Los Angeles - Vancouver, Tokio - Nagoja - Fukuoka,

- Północna Droga Wodna z Murmańska do Nachodki i Władywostoku,

- Brisbane - Melbourne - Sydney - Adelajda,

- Manaus w Amazonii - Belem - Porto Alegre,

- wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i Północnego w Europie,

- wzdłuż wybrzeży Chin.

W żegludze transoceanicznej największą rolę odgrywają przewozy przez Atlantyk (60%), a mniejszą przewozy przez Pacyfik i Ocean Indyjski.

Na Atlantyku największe znaczenie mają połączenia:

- portów Europy z portami Stanów Zjednoczonych, Kanady,

- portów Europy z portami Ameryki Środkowej oraz Brazylii i Argentyny,

- portów Stanów Zjednoczonych zarówno wschodniego, jak i zachodniego wybrzeża z portami Ameryki Południowej i Afryki Południowej,

- portów Europy przez Cieśninę Gibraltarską lub wokół Afryki z Oceanem Indyjskim,

- portów Stanów Zjednoczonych zarówno wschodniego, jak i zachodniego wybrzeża przez Kanał Panamski, cieśninę Gibraltarską i Kanał Sueski z portami Oceanu Indyjskiego.

Na Oceanie Indyjskim największe znaczenie mają połączenia:

- portów Europy i Ameryki Północnej z portami Zatoki Perskiej,

- portów Europy z portami południowej Azji, Dalekiego Wschodu oraz Australii,

- portów południowej Afryki z Australią.

Na Oceanie Spokojnym najważniejsze znaczenie mają połączenia:

- pacyficznych portów Stanów Zjednoczonych i Kanady z portami Dalekiego Wschodu,

- atlantyckich portów Stanów Zjednoczonych i Kanady przez kanał Panamski z Hawajami i krajami Dalekiego Wschodu,

- Kanału Panamskiego z portami Hawajów, Australii i Dalekiego Wschodu,

- portów Australii i Ameryki Południowej,

- portów Japonii przez Filipiny z portami Australii.

W przewozie surowców największe znaczenie mają następujące trasy:

- z portów naftowych w Zatoce Perskiej przez Kanał Sueski lub wokół Afryki do portów Europy oraz USA służące do przewozu ropy naftowej,

- z portów południowej Afryki oraz Australii do portów Europy służące do przewozu węgla kamiennego,

- z portów pacyficznych USA do portów Japonii służące do przewozu węgla,

- z portów południowo-wschodniej Azji do portów Japonii służące do przewozu ropy naftowej i skroplonego gazu,

- z portów Australii przez Filipiny do portów Japonii służące do przewozu węgla kamiennego,

- z portów Australii przez Filipiny do portów Japonii, Chin i Korei Południowej służące do przewozu rud żelaza,

- z portów Brazylii przez Filipiny do portów Japonii, Chin i Korei Południowej służące do przewozu rud żelaza.

Porty

Wśród rodzajów portów możemy wyróżnić porty uniwersalne, specjalizujące się w przeładunku wszystkich rodzajów towarów. Zaliczamy do nich:

- w Europie: Rotterdam, Antwerpię, Amsterdam, Hawr, Marsylię, Góteborg, Sankt Petersburg, Odessę oraz niezamarzające porty za kołem podbiegunowym, czyli Murmańsk i Archangielsk,

- w Ameryce Północnej: Nowy Jork, Filadelfię, Boston, Baltimore, Portland, Nowy Orlean, Houston, Long Beach, Los Angeles, Vancouver oraz położone odpowiednio 1400 km i 1600 km w głębi lądu porty morskie Quebec oraz Montreal,

- w Azji: Singapur, porty japońskie (Chiba, Kobe, Osaka, Jokohama oraz Kawasaki, Kitaksiu i Tokio), porty chińskie (Szanghaj, Hongkong oraz Qinhuangdao i Qingdao), porty indyjskie (Bombaj, Kalkuta, Madras) oraz Koasiung na Tajwanie i Hajfę w Izraelu,

ZAPAMIĘTAJ

Do największych portów świata zaliczamy Rotterdam, Singapur, Chibę, Hongkong, Nagoję, Antwerpię i Szanghaj.

w Ameryce Południowej: Rio de Janeiro, Santos, Buenos Aires i Yalparaiso,

w Afryce: Aleksandrię, Casablance, Lagos, Dur-ban, Kapsztad.

Do portów specjalistycznych zaliczamy porty naftowe, węglowe oraz specjalizujące się w przeładunkach rud żelaza i zbóż.

0x01 graphic

Porty zbożowe zlokalizowane są w krajach, które dysponują nadwyżkami eksportowymi zbóż, przede wszystkim pszenicy. Porty te mogą być mniejsze z racji stosowania do przewozu mniejszych statków. Oprócz pszenicy duży udział w przewozach ma kukurydza i jęczmień. Do portów zbożowych zaliczamy:

• w Stanach Zjednoczonych: Houston, Baton Rouge i Mobile (zlokalizowane na południu Stanów Zjednoczonych), Duluth i Toledo (nad Wielkimi Jeziorami) oraz Seattle i Portland (na zachodnim wybrzeżu),

• w Kanadzie: Thunder Bay i Toronto,

• w Ameryce Południowej: Buenos Aires, Montevideo oraz Rosario,

• w Australii: Sydney, Newcastle oraz Adelajdę,

• w Azji Południowo-Wschodniej funkcjonują porty specjalizujące się w przeładunkach ryżu, tj. Bangkok, Rangun i Ho Chi Minh.

Porty specjalizujące się w przeładunku rud to:

• Pot Headland, Dampier i Cape Lambert w Australii,

• Tubarao i Yltoria w Brazylii,

• Puerto Ordaz i Ciudad Guayana w Wenezueli,

• Santana niedaleko Macapa w Brazylii (mangan),

• San Nicolas w Peru,

• Duluth w Stanach Zjednoczonych,

• Sept-Iles, Port-Cartier w Kanadzie,

• Narwik w Norwegii,

• Lulea w Szwecji.

Porty naftowe zaopatrzone są w terminale i pirsy przystosowane do obsługi największych tankowców świata. Do największych portów naftowych zaliczamy:

• w Azji: Ras Tannura w Arabii Saudyjskiej, Charg w Iranie, Mina Al Ahmadi w Kuwejcie, Das w Zjednoczonych Emiratach Arabskich oraz Sajda i Bejrut w Libanie, a także Banijas w Syrii zaopatrywane w ropę przy użyciu ropociągów,

• w Europie: platformę Brent na Morzu Północnym oraz Aberdeen w Szkocji,

• w Ameryce Północnej: Yaldez na Alasce (zaopatrywany rurociągiem z pól naftowych nad Morzem Barentsa) oraz Yeracruz w Meksyku. Znaczenie portów Corpus Christi, Houston oraz Port Arthur jako portów naftowych uległo w ostatnich latach znacznemu ograni­czeniu,

• w Afryce: Bidżaja i Sakida w Algierii, Marsa Al Burajka oraz As Sidr w Libii, Bonny w Nigerii,

• w Ameryce Południowej są nimi porty Mara-caibo, Puerto Ordaz nad rzeką Orinoko oraz Oranjestadt na wyspie Aruba.

Porty węglowe zlokalizowane są obecnie w tych krajach, które są eksporterami taniego węgla dzięki stosowaniu wydobycia metodą odkrywkową. Zaliczamy do nich: zespół portów Hamp-ton Roads w Stanach Zjednoczonych, Newcastle, Portland, Port Headland, Gladstone w Australii, Richards Bay w RPA (węgiel pochodzący z RPA eksportowany jest również przez port w Durbanie), Robert Bank w Kanadzie.

0x01 graphic

Transport przesyłowy

Transport przesyłowy to najmłodszy rodzaj transportu, który dynamicznie rozwija się od końca II wojny światowej. Początkowo służył tylko do przesyłania energii elektrycznej, ropy naftowej i gazu ziemnego, a później również paliw, wody (np. w Stanach Zjednoczonych również miału węglowego). Specyficznym rodzajem transportu przesyłowego jest transport taśmociągowy, przy użyciu którego przesyła się na krótkie dystanse węgiel kamienny, brunatny, rudy metali, najczęściej z miejsc wydobycia do elektrowni, zakładów przetwórczych lub stacji załadunkowych.

Zaletami transportu przesyłowego są: duża szybkość przesyłu, możliwość przesyłania dużych ilości towarów, co znacznie obniża jednostkowe koszty transportu, wyższe bezpieczeństwo tego sposobu przesyłania ropy naftowej w porównaniu z przewożeniem tankowcami.

Wadami transportu przesyłowego są:

- wysokie koszty budowy i konserwacji długich rurociągów,

- możliwość przesyłania tylko jednej substancji, dla której został zaprojektowany,

- ograniczenia spowodowane ukształtowaniem rzeźby powierzchni terenu

Linie przesyłowe wysokiego napięcia służą do przesyłania prądu elektrycznego pod napięciem celem ograniczenia strat związanych z przesyłem na duże odległości.

Rurociągi naftowe służą do przesyłania ropy naftowej z pól naftowych do portów lub rafinerii. Najdłuższa sieć rurociągów naftowych mają:

a) Stany Zjednoczone (360 tyś. km). Łączą one:

• pola naftowe Alaski, wybrzeży Zatoki Meksykańskiej z okręgiem Przyjeziornym i Północno-Wschodnim,

• pola naftowe Oklahomy i Gór Skalistych z Kalifornią oraz Okręgiem Przyjeziornym,

• pola naftowe nad Prudhoe Bay z portem w Anchorage.

b) Rosja, gdzie rurociągi tworzą sieć łączącą:

• pola naftowe Uzbekistanu (Gazil), Turkmenistanu (szelf Morza Kaspijskiego), Niziny Zachodniosyberyjskiej z Okręgiem Uralskim, Karagandzkim, Ekibastuskim oraz Kuźnieckim i Irkuckim,

• pola naftowe Północnego Uralu, Basenu Wołżańsko-Uralskiego z europejską częścią Rosji oraz poprzez rurociąg „Przyjaźń" z krajami Europy Środkowej,

c) Kanada, gdzie rurociągi łączą pola naftowe w Górach Skalistych z Okręgiem Przyjeziornym.

Spore znaczenie mają rurociągi łączące pola naftowe Zatoki Perskiej i Algierii z portami położonymi nad Morzem Śródziemnym, pola naftowe Ekofisk, Forties, Piper z Wyspami Brytyjskim oraz Brent z Szetlandami, porty Marsylia i Genua odpowiednio z Karlsruhe i Inglostadt.

Rośnie znaczenie i długość gazociągów służących do przesyłania gazu ziemnego. Największe znaczenie mają gazociągi:

„Zorza polarna" z Niziny Zachodniosyberyjskiej do Europy Zachodniej,

Orenburg-Użgorod zaopatrujący kraje Europy Środkowej,

„Jamał" z Półwyspu Jamał przez Polskę do krajów Europy Zachodniej,

z pól gazowych szelfu Morza Północnego (Troll, Odin, Frigg, Piper, Placid, Yiking) na Wyspy Brytyjskie i do krajów Europy Zachodniej,

algierskich pól gazowych Hasi ar-Rami do Włoch i krajów Europy Zachodniej.

Telekomunikacja na świecie

Telekomunikacja służy do przesyłania z jednego miejsca do drugiego informacji za pomocą środków łączności przewodowej i bezprzewodowej. Ostatnie 10 lat przyniosło w tej dziedzinie rewolucję - pojawiły się środki łączności umożliwiające przekazanie praktycznie każdej informacji w najbardziej odległe miejsca na kuli ziemskiej. Stało się to możliwe dzięki powstaniu i rozwojowi komunikacji satelitarnej, telefonii komórkowej i Internetu. Najmniej rewolucyjnych zmian zaszło w telefonii przewodowej, nie licząc wprowadzenia łączy światłowodowych umożliwiających szerokopasmowy przekaz informacji.

Łączność satelitarna wykorzystuje satelity telekomunikacyjne umieszczone na tzw. orbicie geostacjonarnej. Satelity na takiej orbicie są nieruchome względem powierzchni Ziemi nad równikiem, co ułatwia utrzymanie łączności z uwagi na brak konieczności zmiany położenia anten zarówno nadawczych, jak i odbiorczych. Telekomunikacyjne satelity geostacjonarne są wykorzystywane do przesyłania programów telewizyjnych oraz do prowadzenia rozmów telefonicznych. Stosunkowo drogi jest system telefonii satelitarnej, który wykorzystuje satelity „Irydium". W przeciwieństwie do satelitów geostacjonarnych krążą one na niskich orbitach celem ograniczenia mocy nadajników stosowanych w tych telefonach.

Telefonia komórkowa wykorzystuje mikrofale o częstotliwościach 800 MHz i 1200 MHz. Ten system łączności jest ogromnie kosztowny w początkowej fazie rozwoju, ponieważ wymaga budowy dużej liczby stacji przekaźnikowych. Rentowność tego typu inwestycji jest jednak bardzo wysoka i poniesione nakłady szybko się zwracają. Jej dynamiczny rozwój stał się możliwy dzięki spadkowi cen telefonów komórkowych, a także dzięki wprowadzeniu dodatkowych usług.

Handel zagraniczny

Cele handlu zagranicznego

Handel zagraniczny polega na wymianie towarów i usług pomiędzy krajami.

Z handlem zagranicznym wiąże się:

• import, to jest sprowadzanie towarów z innych krajów,

• eksport, to jest sprzedawanie towarów i usług innym krajom,

oraz reeksport, to jest sprzedaż towarów importowanych po ich uszlachetnieniu.

Bilans handlu zagranicznego to zestawienie wartości towarów importowanych i eksportowanych. Saldo bilansu handlowego to różnica wartości towarów eksportowanych i importowanych. Saldo obrotów bieżących to saldo bilansu handlowego skorygowane o saldo usług (np. turystycznych i przewozowych), saldo transferów (finansowych i rzeczowych) oraz saldo odsetek od kredytów. Saldo bilansu płatniczego kraju to saldo obrotów bieżących skorygowane o saldo obrotów kapitałowych, czyli operacji długo-, średnio- i krótkoterminowych. Cele handlu zagranicznego:

- sprowadzenie surowców mineralnych niezbędnych w gospodarce, których dany kraj nie posiada;

- sprowadzenie płodów rolnych, których dany kraj ze względu na warunki naturalne nie jest w stanie wyprodukować;

- sprowadzenie wyrobów przemysłowych w celu wzbogacenia oferty handlowej w kraju;

- sprowadzenie produktów rolnych celem ograniczenia wzrostu cen żywności w razie klęski nieurodzaju;

- eksport nadwyżek płodów rolnych oraz wyrobów przemysłowych.

Rola handlu zagranicznego rośnie w miarę rozwoju gospodarki kraju i postępującej specjalizacji produkcji. Rosnąca specjalizacja produkcji pociąga za sobą wzrost skali produkcji w takim stopniu, że rynek wewnętrzny nie zapewnia możliwości zbycia wyprodukowanego towaru. Szczególnie szybko taki stan osiągają kraje niewielkie. Stąd w krajach małych handel zagraniczny odgrywa dużą rolę w gospodarce.

W dobie globalizacji coraz większą rolę odgrywają wielkie ponadnarodowe korporacje, które łączą swoje wysiłki kapitałowe celem dalszego zwiększenia skali produkcji oraz ograniczenia kosztów związanych z utrzymywaniem sieci sprzedaży czy też z badaniami nad udoskonaleniem wyrobów. Ponadnarodowe korporacje celem ograniczenia kosztów przenoszą produkcję swoich wyrobów do krajów dysponujących tanią, ale rzetelną siłą roboczą.

W krajach małych handel zagraniczny odgrywa bardzo ważną rolę, gdyż z uwagi na małe zasoby środowiska geograficznego i jego małe zróżnicowanie kraje te nie są w stanie samodzielnie zaspokoić wszystkich potrzeb gospodarki. W przypadku krajów dużych rola handlu zagranicznego jest mniejsza, gdyż rolę handlu zagranicznego przejmuje wymiana międzyregionalna ze względu na silne zróżnicowanie środowiska geograficznego. Niektóre kraje, takie jak Albania czy Korea, próbowały prowadzić gospodarkę autarkiczną (samowystarczalności), jednak w obydwu przypadkach zakończyło się to niepowodzeniem i kryzysem gospodarczym na dużą skalę.

Struktura towarowa informuje nas, jakie grupy towarów są przedmiotem importu i eksportu. Kraje wysoko rozwinięte importują i eksportują towary wysoko przetworzone, np. środki transportu, linie technologiczne, obrabiarki, produkty chemiczne. Kraje słabo rozwinięte importują towary wysoko przetworzone (np. środki transportu, maszyny, paliwa, produkty chemiczne i towary konsumpcyjne), a eksportują płody rolne oraz surowce mineralne, zaś tylko niektóre paliwa mineralne.

Terms of trade

Bezpośrednio ze strukturą towarową handlu zagranicznego wiąże się pojęcie warunków wymiany (terms of trade). Terms of trade to korzyści, jakie osiąga się, gdy ceny towarów eksportowanych są wyższe niż ceny towarów importowanych. W związku z utrzymującymi się od lat stosukowo niskimi cenami płodów rolnych i surowców mineralnych (z wyjątkiem ropy naftowej) terms of trade na te towary są niekorzystne. Kraje słabo rozwinięte, których przedmiotem eksportu są właśnie surowce mineralne i płody rolne, notują ujemne saldo bilansu handlowego i popadają w pułapkę zadłuże­nia zagranicznego.

Struktura towarowa i geograficzna handlu zagranicznego

Struktura geograficzna handlu zagranicznego informuje nas o kierunkach handlu zagranicznego danego kraju. Z reguły handel prowadzony jest pomiędzy krajami leżącymi blisko siebie z racji niskich kosztów transportu, a także komplementar

• Ograniczenia i ułatwienia w handlu zagranicznym

Państwo może aktywnie kształtować handel zagraniczny, ułatwiając eksport albo utrudniając import towarów.

Ułatwieniami w handlu zagranicznym są poręczenia eksportowe, czyli gwarancje zwrotu należności za wyeksportowane towary w przypadku nieuregulowania należności przez importera; poręczeń udzielają instytucje państwowe lub banki oraz kredyty eksportowe.

Utrudnieniami w handlu zagranicznym są: cła i podatki importowe nakładane w celu podniesienia cen towarów importowanych, a także kontyngenty (kwoty) zarówno eksportowe, jak i importowe ograniczające ilość eksportowanych lub importowanych towarów.

Stosując gwarancje i kredyty eksportowe, państwa promują sprzedaż swoich produktów za granicą. Ułatwia im to zdobycie rynków zagranicznych. Cła i podatki importowe nakładane są w celu ochrony własnego rynku przed napływem tańszych towarów pochodzenia zagranicznego. Stosowanie ich znajduje uzasadnienie, gdy państwo chce chronić np. gałęzie przemysłu w początkowym stadium rozwoju, które nie są w stanie konkurować z tańszymi, a często lepszymi wyrobami zagranicznymi. Wprowadzając takie ograniczenia, państwo musi się liczyć z zasadą wzajemności ze strony innych krajów. Przełamywaniu barier w handlu zagranicznym służą:

- powoływanie unii celnych oraz stref wolnego handlu, takich jak Unia Europejska, EFTA, CEFTA, NAFTA, Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu GATT sfinalizowany w 1994 r. w Marakeszu powołujący Światową Organizację Handlu (WTO), której celem jest obniżka ceł ograniczających rozwój handlu światowego i zwiększenie w ten sposób wielkości wymiany handlu zagranicznego.

Usługi finansowe

Usługi finansowe polegają przede wszystkim na działalności banków, giełd finansowych, giełd towarowych oraz międzynarodowych instytucji finansowych. Działalność bankową prowadzą:

- Bank centralny, którego głównym zadaniem jest emisja pieniądza, kontrolowanie jego ilości w obiegu oraz aktywne kształtowanie jego kursu poprzez transakcje na rynku walutowym.

- Banki operacyjne, tzw. depozytowo-kredytowe, które zajmują się przyjmowaniem depozytów i udzielaniem kredytów osobom fizycznym i prawnym, a także prowadzeniem rachunków przedsiębiorstw i osób fizycznych.

- Banki inwestycyjne zajmujące się szeroko pojętymi inwestycjami finansowymi, tj. inwestycjami zarówno na rynku akcji, obligacji, nieruchomości, jak i obrotem akcjami i instrumentami pochodnymi na rynku wtórnym celem osiągnięcia jak najwyższej stopy zwrotu z inwestycji.

- Giełdy papierów wartościowych - miejsca przygotowane pod względem technicznym i organizacyjnym do regularnych spotkań uczestników obrotu giełdowego w celu skojarzenia ofert kupujących i sprzedających papiery wartościowe w ofercie publicznej. Giełdy powinny zapewnić bezpieczny obrót papierami wartościowymi, jednakowy i jednoczesny dostęp do informacji oraz jednakowe dla wszystkich warunki nabywania i zbywania papierów wartościowych.

W Polsce istnieje Warszawska Giełda Papierów Wartościowych. Najbardziej znanymi giełdami na świecie są giełdy w Nowym Jorku, Londynie, Frankfurcie nad Menem, Tokio i Hongkongu. Przedmiotem obrotu są nie tylko akcje przedsiębiorstw, ale również obligacje i kontrakty terminowe. Usługi finansowe świadczone są również przez fundusze inwestycyjne, które za określoną prowizję inwestują powierzone środki finansowe, oraz przez fundusze emerytalne, inwestujące pieniądze prze­znaczone na przyszłe emerytury.

Usługi intelektualne

Usługi intelektualne świadczone są przez wyższe uczelnie oraz ośrodki naukowo-badawcze. Stały się one szczególnie ważne w dobie postępu technicznego i upowszechnienia oświaty. Upowszechnienie wykształcenia podstawowego ma wpływ na zmniejszenie przyrostu naturalnego, natomiast rozwój szkolnictwa wyższego jest najlepszą długoterminową inwestycją, gdyż:

- wykazuje zyskowność porównywalną z inwestycjami środków finansowych w sferze gospodarki

- powoduje generowanie nowych miejsc pracy w sektorze usług, co pozwala na zatrudnianie osób, które utraciły pracę w wyniku restrukturyzacji przemysłu

W krajach wysoko rozwiniętych funkcjonują system powszechnej oświaty obejmujący szkolnictwo na poziomie podstawowym i średnim.

Szkolnictwo na tym poziomie dostępne jest więc szerokiej grupie dzieci i młodzieży. Szkolnictwo wyższe umożliwia studiowanie różnorodnych dyscyplin wiedzy.

Do najbardziej znanych uczelni świata zaliczamy:

- uniwersytety w Bolonii, Padwie, Florencji, Rzymie i Neapolu we Włoszech,

- uczelnie w Paryżu, Grenoble i Montpellier we Francji,

- uniwersytety w Cambridge i Oksfordzie w Wielkiej Brytanii,

- uniwersytety w Kolonii i Heidelbergu w Niemczech,

- Stanford Universiry oraz uniwersytety w Pasadenie, San Jose i Berkeley na zachodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych,

- Columbia, Yale, Harvard i MIT na wschodzie Stanów Zjednoczonych.

O poziomie usług intelektualnych świadczą wskaźniki:

♦ liczba uczniów szkół podstawowych na 1000 mieszkańców. Niska wartość tego wskaźnika w krajach wysoko rozwiniętych wynika z niewielkiego lub ujemnego przyrostu naturalnego i malejącej w związku z tym liczby dzieci w wieku szkolnym,

♦ liczba studentów szkół wyższych jest w tych krajach bardzo wysoka,

♦ liczba pracowników naukowych na 1000 pracujących,

♦ nakłady na działalność badawczą i rozwojową.

Kraje wysoko rozwinięte, w których nakłady na prace badawcze i rozwojowe są wysokie, osiągnęły najwyższy przyrost PKB.

W krajach słabo rozwiniętych wykształcenie kończy się najczęściej na poziomie szkoły podstawowej, przy czym społeczeństwa te charakteryzuje wysoki poziom analfabetyzmu. Możliwości zdobycia wykształcenia są ograniczane przez:

♦ rosnącą liczbę dzieci w wieku szkolnym (w związku z trwającą eksplozją demograficzną); brak wystarczającej ilości środków finansowych na rozwój oświaty, co powoduje powstanie olbrzymich dysproporcji poziomu nauczania zarówno pomiędzy miastem a wsią, jak i pomiędzy poszczególnymi rejonami kraju;

♦ niskie dochody społeczeństw ograniczające dostęp do książek i prasy.

Wskaźniki uczniów szkół podstawowych na 1000 mieszkańców wykazują w tych krajach wysokie wartości, co jest spowodowane wysokim przyrostem naturalnym i w związku z tym dużą liczbą dzieci w wieku szkolnym.

• Rola turystyki w gospodarce światowej

Rozwój turystyki w XX w. stał się możliwy dzięki pojawieniu się kilku czynników, takich jak:

♦ wzrost zamożności społeczeństwa, co spowodowało wydłużenie ilości czasu wolnego;

♦ przemiany demograficzne w społeczeństwach bogatych polegające na pojawieniu się stosunkowo licznej grupy bogatych emerytów;

♦ rozwój transportu kolejowego, a następnie samochodowego i lotniczego, który umożliwił szybkie przemieszczanie się;

♦ pojawienie się dużej grupy ludzi żyjących w dużych aglomeracjach miejskich i pragnących odpoczywać w innym środowisku;

♦ wzrost poziomu wykształcenia społeczeństwa, który miał wpływ na potrzeby poznawcze.

Na atrakcyjność turystyczną określonego obszaru składają się:

Walory turystyczne możemy podzielić na:

• wypoczynkowe, czyli elementy środowiska przyrodniczego, które umożliwiają regenerację sił fizycznych i psychicznych turysty;

• krajoznawcze, czyli osobliwości przyrody ożywionej i nieożywionej oraz kultury materialnej i duchowej ludności zamieszkującej dany obszar;

• specjalistyczne, umożliwiające uprawianie specyficznych form turystyki, np. wspinaczki wysokogórskiej i skałkowej, kajakarstwa, żeglarstwa, kolarstwa górskiego;

• dostępność komunikacyjna, tj. istnienie sieci dróg, linii kolejowych lub połączeń lotniczych łączących region turystyczny z innymi częściami kraju lub świata;

Infrastruktura turystyczna, na którą składa się: baza noclegowa, żywieniowa, komunikacyjna, oraz obsługa informacyjna ruchu turystycznego.

Turystykę możemy podzielić w zależności od:


celu na:

♦ wypoczynkową, której celem jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych;

♦ krajoznawczą, której celem jest poznanie środowiska przyrodniczego oraz zabytków i kultury danego obszaru;

♦ specjalistyczną, np. wspinaczkę skałkową, wysokogórską;

okresu trwania wyjazdu na:

♦ weekendową i świąteczną oraz urlopową;

liczby uczestników na:

♦ indywidualną

♦ zbiorową;

sposobu przemieszczania się na:

♦ pieszą,

♦ samochodową,

♦ rowerową,

♦ żeglarską oraz kajakową;

zasięgu wyjazdu na:

♦ krajową obejmującą wyjazdy w obrębie jednego kraju;

♦ zagraniczną, która rozwija się przede wszystkim w bogatych krajach wysoko rozwiniętych, natomiast ma małe znaczenie w większości krajów, gdzie społeczeństwo jest mało zamożne.


Turystyka zagraniczna może być podzielona na:

- turystykę wyjazdową, którą uprawiają mieszkańcy krajów wysoko rozwiniętych, gdyż inne kraje oferują usługi turystyczne o podobnym standardzie, ale po niższej cenie; w krajach tych saldo wpływów i wydatków na turystykę jest ujemne,

- turystykę przyjazdową, którą oferują kraje średnio rozwinięte i wysoko rozwinięte, które mogą zaproponować usługi turystyczne po atrakcyjnej cenie, a ponadto dysponują atrakcyjnymi turystycznie obszarami oraz zabytkami; w krajach tych saldo wpływów i wydatków turystyki jest dodatnie.

Turystyka ma ważne znaczenie gospodarcze, gdyż:

- może tworzyć znaczny odsetek PKB, szczególnie w przypadku małych, ale atrakcyjnych turystycznie krajów;

- może aktywizować gospodarczo zacofane, ale atrakcyjne turystycznie obszary;

- rozwój agroturystyki może stanowić dodatkowe źródło dochodów dla rolników gospodarujących na niewielkich, a więc mało dochodowych gospodarstwach.

Kraje czerpiące najwyższe dochody z turystyki możemy podzielić na następujące grupy:

♦ kraje śródziemnomorskie, np. Hiszpania, Grecja, Tunezja i Turcja;

♦ kraje o bardzo bogatym dziedzictwie kulturowym, np. Francja i Włochy;

♦ kraje atrakcyjne turystycznie, oferujące bardzo konkurencyjne ceny usług turystycznych, np. Chiny, Indie i Meksyk.

Wielki wpływ na rozwój turystyki ma bezpieczeństwo turystów. Wszelkie konflikty zbrojne, możliwość zamachu terrorystycznego lub zagrożenie epidemiami chorób zakaźnych w znacznym stopniu ograniczają ruch turystyczny.

W ostatnich latach ograniczenie ruchu turystyczne­go wywołały:

- wojna na Bałkanach - na wybrzeżu Adriatyku;

- konflikt izraelsko-palestyński - w Ziemi Świętej;

- atak terrorystyczny na World Trade Center -w krajach muzułmańskich, w których istnieje zagrożenie atakami terrorystycznymi na zachodnich turystów, np. w Egipcie i Indonezji;

- konflikt tamilsko-syngaleski - w Sri Lance;

- konflikt sikhijsko-indyjski - w Kaszmirze;

- epidemia SARS - w Chinach i Hongkongu.



Wyszukiwarka