Założenia polityki energetycznej

Polski

do 2020 roku

projekt

Warszawa, luty 2000

PROJEKT

ZAŁOŻENIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ POLSKI

DO 2020 ROKU

1. Wprowadzenie

1. Wprowadzenie

Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r.- Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54 z 1997 r. poz. 348 ze zmianami) zobowiązuje Ministra Gospodarki do przygotowywania, w porozumieniu z właściwymi ministrami, założeń polityki energetycznej państwa przedstawiających długo-terminową, na okres nie krótszy niż 15 lat, prognozę rozwoju gospodarki paliwami i energią oraz długofalowy program działania państwa w celu realizacji wniosków wynikających z prognozy, sformułowany na podstawie oceny bezpieczeństwa energetycznego państwa.

Niniejszy dokument stanowi wypełnienie obowiązków wynikających z postanowień art. 14 i 15 ustawy Prawo energetyczne^*).

Za dwa lata, zgodnie z dyspozycją zawartą w art.13 ww. ustawy, Minister Gospodarki w porozumieniu z Ministrem Finansów przedstawi Radzie Ministrów ocenę realizacji niniejszych założeń wraz z ewentualnymi propozycjami ich korekty oraz prognozą krótkoterminową na okres nie dłuższy niż 5 lat.

Długoterminową prognozę energetyczną wyznaczono w oparciu o scenariusze makroekonomicznego rozwoju kraju do roku 2020, sformułowane specjalnie dla potrzeb niniejszego dokumentu. Dostępne krajowe opracowania w tym zakresie nie obejmują tak długiego horyzontu czasowego. We wszystkich scenariuszach uwzględniono ustalenia zawarte w dokumentach rządowych, dotyczących zjawisk gospodarczych przewidywanych na najbliższe lata, a także konieczność stopniowego dostosowania gospodarki polskiej do standardów obowiązujących w krajach OECD i Unii Europejskiej.

Scenariusze różnią się m.in. prognozowaną dynamiką zmian zjawisk makroekonomicznych, powiązanych ze zmianami w otoczeniu międzynarodowym, mającymi podstawowy wpływ na tempo rozwoju polskiej gospodarki w perspektywie 20- letniej. Otoczenie gospodarcze Polski w coraz większym stopniu cechuje zjawisko światowej globalizacji rynków, w tym energetycznych. Coraz większego znaczenia nabierać będzie problematyka skutecznej ochrony środowiska przyrodniczego- zarówno w skali regionów jak też w skali całego świata.

^*) Art. 14.: Założenia polityki energetycznej państwa, o których mowa w art. 13, mają na celu: 1) sformułowanie długoterminowej, na okres nie krótszy niż 15 lat, prognozy rozwoju gospodarki paliwami i energią w kraju na podstawie oceny bezpieczeństwa energetycznego państwa, 2) określenie długofalowego programu działania państwa w celu realizacji wniosków wynikających z prognozy, o której mowa w pkt. 1.

Art. 15.: Założenia polityki energetycznej państwa, o których mowa w art. 13, powinny być opracowane zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju kraju i określać w szczególności:

1) ocenę bezpieczeństwa energetycznego państwa; 2) prognozę krajowego zapotrzebowania na paliwa i energię, przy uwzględnieniu zakładanego wzrostu produktu krajowego brutto; 3) prognozę importu oraz eksportu paliw i energii; 4) prognozę zdolności wytwórczych źródeł paliw i energii; 5) politykę inwestycyjną; 6) działania w zakresie ochrony środowiska; 7) rozwój wykorzystania niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych, źródeł energii; 8) politykę racjonalizacji użytkowania paliw i energii, szczególnie przy uwzględnieniu promocji energooszczędnego budownictwa; 9) politykę koncesjonowania działalności przedsiębiorstw energetycznych; 10) politykę cenową; 11) politykę w zakresie obowiązkowych zapasów paliw; 12) politykę przekształceń własnościowych w sektorze energetycznym; 13) propozycje dotyczące współpracy międzynarodowej; 14) propozycje kierunków prac naukowo- badawczych; 15) propozycje zmian uregulowań prawnych.

2. Główne cele i strategiczne kierunki działania państwa

Zasadniczym wyzwaniem rozwojowym polskiej polityki energetycznej jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju, warunkującego zarówno realizację konstytucyjnych obowiązków i zadań państwa, jak też realizację zapisanych w Konstytucji RP praw i wolności człowieka i obywatela.

Oznacza to konieczność podejmowania działań zapewniających zaspokojenie potrzeb odbiorców, po jak najniższych kosztach i przy równoczesnym dotrzymaniu wymagań bezpieczeństwa energetycznego i ochrony środowiska, a także równoważenie interesów wszystkich podmiotów życia społecznego i gospodarczego na gruncie celów i zasad obowiązujących w demokratycznym państwie prawa. Podejmowane działania muszą także respektować zobowiązania międzynarodowe, z których szczególne znaczenie będą miały zobowiązania związane z procesem akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej.

2.1. Główne cele krajowej polityki energetycznej

Dokument „Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku” przyjęty przez Radę Ministrów RP w październiku 1995 r. powstawał w początkowym okresie transformacji ustrojowej i gospodarczej oraz innej sytuacji międzynarodowej. Przewidywania dotyczące efektów głębokiej transformacji z reguły obarczone są znaczną niepewnością. Dlatego przy określaniu długookresowych strategicznych kierunków działań konieczna jest krocząca aktualizacja stanu wyjściowego.

Wykorzystane przy określaniu ówczesnych „Założeń...” ścieżki rozwoju makroekonomicznego, w tym dotyczące sektora energetycznego, bazowały na danych i wynikach obliczeń prognostycznych z lat 1993 i 1994. Tym niemniej, sformułowane w poprzednim dokumencie cele nadrzędne polskiej polityki energetycznej nie straciły na swej aktualności. Główne cele społeczno-gospodarcze polityki energetycznej państwa nadal pozostają aktualne. Zostały one wyrażone w ustawie Prawo energetyczne, zdefiniowane jako: „...tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględniania wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz ochrony interesów odbiorców i minimalizacji kosztów.”.

Dlatego też za kluczowe elementy polskiej polityki energetycznej uznaje się:

1. bezpieczeństwo energetyczne, rozumiane jako stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska (wg art. 3 pkt. 16 Prawa energetycznego). Integralnym elementem bezpieczeństwa energetycznego państwa jest bezpieczeństwo dostaw nośników energii z importu, które można osiągnąć wyłącznie na drodze długoterminowej dywersyfikacji dostępu do złóż gazu ziemnego i ropy naftowej.

2. poprawę konkurencyjności krajowych podmiotów gospodarczych oraz produktów i usług oferowanych na rynkach międzynarodowych, jak też rynku wewnętrznym,

3. ochronę środowiska przyrodniczego przed negatywnymi skutkami oddziaływania procesów energetycznych, m.in. poprzez takie programowanie działań w energetyce, które zapewnią zachowanie zasobów dla obecnych i przyszłych pokoleń.

2.2. Strategiczne kierunki działań państwa

W międzynarodowym otoczeniu gospodarczym Polski, mającym bezpośredni wpływ na funkcjonowanie sektora energetycznego, występują w ostatnich latach jakościowo nowe zjawiska w sposób fundamentalny zmieniające poglądy na sposób formułowania strategii rozwoju energetyki. Należą do nich:

• przyśpieszenie procesów globalizacji rynków, w tym również energetycznych, wraz z najważniejszym dla Polski europejskim rynkiem energii,

• odchodzenie od modelu narodowych monopoli energetycznych w większości krajów wysokorozwiniętych,

• deregulacja i liberalizacja praktycznie wszystkich rodzajów działalności przedsię-biorstw energetycznych,

• decentralizacja struktur zarządzania sektorem,

• gwałtowny rozwój technik informatycznych.

Przyszłe członkostwo w Unii Europejskiej stwarza obowiązek przyjęcia w całości unijnego dorobku prawnego z wyjątkami, które zostaną wspólnie określone w negocjacjach. Rząd upatruje w tym nie tylko zobowiązania, ale przede wszystkim unikalnej szansy pominięcia etapów pośrednich i wykorzystania wieloletnich doświadczeń krajów o gospodarce rynkowej, pozwalających przedsiębiorstwom energetycznym skutecznie funkcjonować w otoczeniu zjawisk wymienionych powyżej. Rząd jednak uważa, że niektóre problemy trudno będzie zadowalająco rozwiązać przed zadeklarowanym na koniec 2002 r. terminem gotowości do akcesji i z tego powodu zamierza ubiegać się o przyznanie okresu przejściowego na pełne wdrożenie dyrektywy dotyczącej zasad rynku gazu ziemnego. Jest to związane z koniecznością restrukturyzacji krajowego przemysłu gazowniczego oraz przygotowania długoterminowych umów dotyczących zróżnicowania źródeł zaopatrzenia Polski w gaz ziemny. Ponadto okresu przejściowego wymaga wdrożenie dyrektywy dotyczącej zapasów ropy naftowej i paliw ciekłych, ze względu na wysokie koszty tego przedsięwzięcia oraz konieczność istotnych zmian legislacyjnych i organizacyjnych. Ponadto konieczne będzie stosowanie pomocy państwa dla górnictwa węgla kamiennego w okresie sięgającym poza 2002 r.

Prezentowane poniżej strategie działań dotyczą całego dwudziestolecia, jednakże w warstwie wykonawczej są one szczególnie istotne w latach początkowych. Winny one bowiem stanowić impuls rozwojowy, wskazujący zasadnicze kierunki trwałego, pomyślnego rozwoju kraju. Natomiast w dalszych latach, po uzyskaniu przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej, coraz większego znaczenia będą nabierały działania realizowane w ramach wspólnej (unijnej) polityki energetycznej.

Strategia zintegrowanego zarządzania energią i środowiskiem

Troska o rozwój cywilizacyjny krajów i społeczeństw wskazuje na konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju, w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym. Narasta świadomość potrzeby zachowania nieodnawialnych zasobów przyrody dla następnych pokoleń. Dynamicznie dokonujący się postęp technologiczny, szczególnie w zakresie technik informatycznych i telekomunikacyjnych kreuje nowe, tzw. „eksplozyjne” działalności biznesowe, a podstawowymi czynnikami rozwoju są: nowoczesna edukacja i umiejętne zarządzanie zasobami „informacji bez granic”.

W polskiej polityce energetycznej, podobnie jak w polityce Unii Europejskiej oraz jej państw członkowskich, daje się zauważyć wyraźny wzrost znaczenia problematyki ochrony środowiska przyrodniczego. Równocześnie coraz więcej jest zwolenników ochrony środowiska, podejmujących działania nakierowane na skuteczną eliminację źródeł zanieczyszczeń, a nie ich skutków. W tej sytuacji priorytet uzyskują rozwiązania o charakterze zintegrowanym, wykorzystujące m.in. zaawansowane techniki systemowej analizy energetyczno- egzergetycznej (ang. pinch technology). Również w Polsce istnieją już warunki do stosowania tego typu analiz na etapie projektowania nowych lub modernizacji technologicznej istniejących obiektów.

Przykłady z wielu przedsiębiorstw przemysłowych krajów Unii Europejskiej wskazują, że zastosowanie tego typu rozwiązań prowadzi do znaczącego zmniejszenia zużycia nośników energii, co równocześnie redukuje negatywny wpływ na środowisko i poprawia efektywność ekonomiczną przedsiębiorstwa.

Istotnym elementem będzie wzrost roli i znaczenia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w przyszłych bilansach energetycznych kraju, zgodnie z rezolucją Sejmu R.P. z lipca 1999 r. Także promocja skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła będzie jednym z filarów realizacji tej strategii.

Kolejny ważny element to działania związane ze stosowaniem rynkowych instrumentów do sterowania jakością środowiska. Do grupy tej należą rozwiązania polegające na handlu pozwoleniami emisji. Polskie przedsiębiorstwa energetyczne wyrażały wielokrotnie opinie, że strategia racjonalnego zarządzania energią i środowiskiem nie może polegać głównie na mnożeniu obciążeń w postaci opłat, kar i podatków ekologicznych. Winna ona brać pod uwagę skutki gospodarcze jakie pociąga za sobą zwiększenie opłat środowiskowych. W sytuacjach, w których wypełnienie coraz ostrzejszych zobowiązań międzynarodowych Polski jest i będzie możliwe przy zastosowaniu instrumentów rynkowych ochrony środowiska, Rząd stoi na stanowisku, iż należy je niezwłocznie wdrażać.

Strategia decentralizacji organizacyjno- technicznej systemów energetycznych

Obecnie obowiązujące Prawo energetyczne jest- w zakresie polityki energetycznej- wyrazicielem woli ustawodawcy, w myśl której organy samorządu gminnego winny stać się, na obszarze swojego działania, aktywnym realizatorem polityki energetycznej państwa. W wymiarze strategicznym oznacza to konieczność pilnej przebudowy dotychczasowej filozofii rozwoju krajowego systemu elektroenergetycznego i gazowniczego, zorientowanej na:

• rozwój rozproszonych źródeł małej mocy, produkujących energię elektryczną i ciepło w skojarzeniu,

• przyśpieszone wykorzystanie lokalnych zasobów energii, głównie odnawialnej (biomasa, energia geotermalna), czy odpadowej, jak również gazu z małych złóż pozasystemowych,

• rozwój lokalnych rynków energetycznych, uruchamiających proces tworzenia przedsiębiorstw multi- energetycznych oraz różnego rodzaju przedsiębiorstw doradczych, wykonawczych i instytucji finansowych.

Zasadniczym celem strategii jest udzielenie wsparcia organom samorządowym w bardziej sprawnym wykorzystywaniu lokalnych warunków do stymulowania rozwoju na obszarze gminy czy regionu, przy opracowywaniu założeń do planów zaopatrzenia w energię.

Wiąże się z tym potrzeba znacznego zreorganizowania infrastruktury prawno-instytucjonalnej oraz przejęcia części odpowiedzialności za realizację polityki energetycznej państwa przez samorządy terytorialne.

Przed sieciowymi przedsiębiorstwami energetycznymi pojawia się m.in. zadanie pilnego opracowania takich planów rozwojowych, w których priorytet będą miały działania inwestycyjne eliminujące bariery techniczno-technologiczne w funkcjonowaniu rynków lokalnych i które w pierwszej kolejności uwzględnią potrzeby i warunki życia społeczności lokalnych.

Dostępne obecnie rozwiązania techniczne (systemy automatyki i sterowania oraz informatyki i telekomunikacji) dają gwarancję powodzenia takich działań.

Strategia liberalizacji sieciowych rynków energetycznych

Strategia ta jest logiczną konsekwencją dokonanej w dekadzie lat 90- tych transformacji ustrojowej i gospodarczej Polski. Jej zaniechanie stanowiłoby znacznie większe zagrożenie rozwojowe dla polskiej gospodarki i społeczeństwa, niż ryzyko towarzyszące kontynuacji tych przemian. Oznaczałoby to także ignorowanie obserwowanych w Europie i świecie tendencji zmian, zachodzących w sieciowych sektorach energetycznych. W bliskiej perspektywie oznaczałoby to także fiasko procesu negocjacji przedakcesyjnych w obszarze `Energia'.

Podstawowymi etapami strategii są: restrukturyzacja, prywatyzacja, regulacja, deregulacja- i docelowo konkurencja na rynkach energii, obejmująca także coraz więcej wydzielonych rodzajów działalności, będących domeną sieciowych monopoli energetycznych. Za kluczową zasadę uczciwego kształtowania stosunków rynkowych, wśród podmiotów działających na regulowanym i - w początkowej fazie rozwoju- konkurencyjnych rynkach energii, Rząd uznaje zasadę przejrzystości stanowienia cen paliw i energii.

Prywatyzacja stanowi równie ważny element strategii liberalizacji rynków energetycznych. W obecnej fazie rozwoju oznacza to głównie tworzenie pożądanych struktur własnościowych i instytucjonalnych w obszarze powstającego rynku energii elektrycznej.

W procesie prywatyzacji sektora elektroenergetycznego Rząd będzie się kierował następującymi priorytetami:

• ochroną konsumentów finalnych przed nadmiernym wzrostem cen,

• zapewnieniem możliwości rozwoju polskich przedsiębiorstw do podjęcia konkurencji z przedsiębiorstwami zagranicznymi, poprzez zapewnienie dopływu kapitału inwestycyjnego, w postaci tzw. pakietów inwestycyjnych, wnoszonych przez inwestorów,

• zapewnieniem dopływu odpowiedniego strumienia środków do budżetu państwa.

Równocześnie Rząd deklaruje realizację ww. priorytetów przy zachowaniu bezpieczeństwa energetycznego państwa, w tym podpisaniu długoterminowego kontraktu na dostawę znaczących ilości gazu ziemnego z importu z innych niż dotychczasowe kierunków i innych dostawców, bezpośrednim połączeniem gazociągowym terytorium Polski ze złożami eksportera.

Strategia poprawy efektywności energetycznej

Wzrost produktywności energii w sferze wytwórczej gospodarki narodowej wymaga podjęcia spójnych, skoordynowanych działań zmierzających do istotnego obniżenia energochłonności we wszystkich sektorach gospodarki, także w sektorze gospodarstw domowych i w sektorze użyteczności publicznej. W ich wyniku możliwe jest osiągnięcie efektów, w postaci:

• poprawy bezpieczeństwa energetycznego i ekologicznego, głównie wskutek przyśpieszonego eliminowania marnotrawstwa energii w najbardziej nieefektyw­nych, a także uciążliwych dla środowiska, procesach wytwarzania i użytkowania paliw i energii,

• poprawy pozycji konkurencyjnej krajowych podmiotów gospodarczych, wskutek obniżenia składnika kosztu energetycznego w cenie wytworzonych towarów i usług,

• wzrostu ogólnej efektywności gospodarowania i poprawy warunków życia społeczeństwa- fundamentów długotrwałego, zrównoważonego rozwoju.

Centralnym elementem strategii będzie promocja nowoczesnych, wysoko efektywnych energetycznie maszyn i urządzeń, konkurencyjnych zarówno na rynku krajowym jak i rynkach światowych.

Strategia okresu przejściowego

W fazie dokonujących się- ze zmiennym tempem- procesów przekształceń własnościowych i organizacyjnych polskiego sektora energetycznego pojawiają się różnego rodzaju napięcia gospodarcze i społeczne. Są one naturalną konsekwencją dokonujących się w kraju przeobrażeń. Ich przeprowadzenie wymaga okresu przejściowego, ograniczonego w czasie zarówno harmonogramem procesu integracji z UE, jak też koniecznością podejmowania działań dla przyśpieszenia rozwoju polskiej gospodarki. Chcąc sprostać światowym wyzwaniom rozwojowym Polska musi zdecydować się na przeprowadzenie, często radykalnych, zmian. Efektem przeprowadzanych zmian będzie m.in. wzrost zaufania inwestorów do Polski, a co za tym idzie zwiększenie liczby miejsc pracy i w konsekwencji poprawa warunków życia społeczeństwa.

Kluczowe problemy wymagające rozwiązania w okresie przejściowym to:

1. procesy związane z restrukturyzacją kopalń węgla kamiennego,

2. proces restrukturyzacji kontraktów długoterminowych w elektroenergetyce, w kontekście dochodzenia do proponowanego modelu rynku energii elektrycznej,

3. proces restrukturyzacji Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa,

4. budowa spójnego systemu współdziałania samorządów gminnych z przedsiębiorstwami energetycznymi,

5. dostosowanie systemu gromadzenia informacji statystycznej do potrzeb analiz rynkowych oraz budowa systemu monitorowania realizacji polityki energetycznej,

6. zawarcie kontraktu długoterminowego na dostawy gazu ziemnego do Polski dywersyfikujące w sposób trwały obecną strukturę dostaw. Docelowo Polska powinna uzyskać znaczące ilości gazu ze zdywersyfikowanych kierunków, przy zachowaniu zasad polityki realizowanej na obszarze Unii Europejskiej.

Głównym instrumentem polityki restrukturyzacji kopalń węgla kamiennego są uregulowania zawarte w odrębnej ustawie i przepisach wykonawczych. Wymaga tego rola i znaczenie tego sektora dla polskiej gospodarki i polityki społecznej. Kierując się ogólnokrajowym interesem gospodarczym i społecznym, u podstaw którego tkwi bezpieczeństwo energetyczne państwa, Rząd zobowiąże Ministrów Gospodarki i Finansów do opracowania programu czasowej ochrony polskiego rynku węgla kamiennego.

Jednym z istotnych zagadnień okresu przejściowego jest restrukturyzacja kontraktów długoterminowych w elektroenergetyce. Przyjęte rozwiązanie ukształtuje na wiele lat oblicze krajowego rynku elektroenergetycznego. Rząd podziela poglądy części środowiska elektroenergetyków oraz opinie doradców prywatyzacyjnych zaprezentowane w strategiach prywatyzacji podsektora dystrybucji i podsektora wytwarzania, o nieuchronności pilnego podjęcia restrukturyzacji i renegocjacji kontraktów długoterminowych.

Rząd, po zapoznaniu się z raportami doradców prywatyzacyjnych oraz raportem opracowanym przez ekspertów Banku Światowego uznaje za bardziej odpowiedni- w okresie przejściowym - wariant stopniowo deregulowanego rynku energii elektrycznej. Przy wyborze tego rozwiązania kierowano się następującymi przesłankami:

• dużym udziałem w dostawach do sieci energii elektrycznej objętej kontraktami długoterminowymi,

• silnie zróżnicowaną pozycją ekonomiczną wytwórców, dysponujących łącznie znacznymi nadwyżkami mocy produkcyjnych ponad obecny i przewidywany na kilka najbliższych lat poziom zapotrzebowania,

• występowaniem nieprawidłowej relacji cen między grupami odbiorców, co powoduje występowanie zjawiska skrośnego subsydiowania.

W celu umożliwienia funkcjonowania rynku w formule stopniowej deregulacji, Minister Gospodarki dokona przeglądu prawa oraz podejmie stosowną inicjatywę legislacyjną, umożliwiającą wdrożenie tego rozwiązania. Znowelizowane zostanie rozporządzenie `przyłączeniowe', w którym określone zostaną rozwiązania rynkowe, jednolite dla wszystkich uczestników rynku energii elektrycznej.

Proces restrukturyzacji spółki Skarbu Państwa Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, ze względu na znaczne opóźnienie czasowe, musi przebiegać w znacznie szybszym tempie. Do najistotniejszych uwarunkowań Rząd zalicza:

• wciąż rosnący strumień dostaw gazu z jednego kierunku, stwarzający potencjalne ryzyko dla bezpieczeństwa energetycznego państwa,

• wzrastający import gazu ziemnego powodujący znaczny wzrost ryzyka kursowego, zagrażającego utrzymaniu stabilnej kondycji ekonomicznej spółki, co w konsekwencji zagraża bezpieczeństwu energetycznemu kraju,

• podpisany, wieloletni kontrakt na dostawę gazu, typu `take or pay', który musi być brany pod uwagę w procesie restrukturyzacji,

• konieczność liberalizacji rynku gazu ziemnego wynikającą z aktualnie obowiązującego prawa Unii Europejskiej, która nie powinna utrudnić dywersyfikacji zaopatrzenia.

W tych warunkach Minister Skarbu Państwa zaleci spółce PGNiG :

1. konieczność zintensyfikowania działań na rzecz wzrostu dostaw gazu z innych niż dotychczasowe kierunków geograficznych, umożliwiających podpisanie długoterminowego kontraktu na dostawę ok. 5 mld m³ gazu na rok, bezpośrednim połączeniem ze złożem eksportera, począwszy od 2005 r,

2. efektywne wykorzystanie krajowych zasobów gazu w celu utrzymania wydobycia na co najmniej obecnym poziomie,

3. racjonalną budowę podziemnych magazynów gazu.

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki Rząd w I-szej połowie 2000 r. podejmie decyzję o modyfikacji programu restrukturyzacji i prywatyzacji PGNiG S.A.

W myśl zapisów ustawy Prawo energetyczne podmiotami realizującymi politykę energetyczną państwa są w równym stopniu organy rządowe, jak i samorząd terytorialny. Zgodnie ze strategicznymi kierunkami działań państwa rola samorządów gminnych będzie stopniowo wzrastała. W tym kontekście za jedno z najważniejszych zadań okresu przejściowego Rząd uważa potrzebę klarownego rozdzielenia kompetencji i odpowiedzialności samorządów, w stosunku do przedsiębiorstw energetycznych, gdy będą one zobowiązane do realizacji decyzji organów gminy. Problematyka ta wymaga pilnego, skutecznego rozwiązania, poprzedzającego etap opracowywania planów rozwojowych przedsiębiorstw, zgodnie z postanowieniami Prawa energetycznego.

Końcowym, chociaż równie ważnym jak poprzednie, zadaniem okresu przejściowego jest budowa systemu gromadzenia i publikowania informacji statystycznych, uwzględniających potrzeby przedsiębiorstw energetycznych, funkcjonujących w dynamicznych warunkach rynkowych. Istotną częścią tego zadania będzie budowa nowoczesnego systemu monitorowania realizacji polityki energetycznej, warunkująca właściwe wywiązanie się z zadań przez Ministrów Gospodarki i Finansów oraz Radę Ministrów, nałożonych w art. 13 Prawa energetycznego. Minister Gospodarki, do końca II kwartału 2000 roku, przedstawi Radzie Ministrów do zatwierdzenia, koncepcję budowy i wdrożenia systemu monitorowania realizacji polityki energetycznej.

3. Aktualny stan gospodarki energetycznej

1. Ocena realizacji głównych celów polityki energetycznej.

Oceniając realizację głównych celów nakreślonych w rozdziale II „Polityki energetycznej Polski do 2010 r.” można stwierdzić, że prowadzona w okresie po 1995 r. polityka gospodarcza ich nie zdezaktualizowała. Cele te zrealizowane zostały w następującym zakresie:

• Zapewnienie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego należy uznać za satysfakcjonujące, zwłaszcza w porównaniu do innych krajów o podobnych warunkach startu do transformacji gospodarczej i ustrojowej. Tempo wzrostu Produktu Krajowego Brutto w latach 1990-1998 obrazuje rys. 1. Cel ten jest podstawowym punktem wszystkich programów gospodarczych ostatnich lat i pozostanie nim w najbliższym okresie.

• Obniżenie społecznych kosztów reform i poprawa warunków życia społeczeństwa określone było jako „sprawiedliwie rozłożenie ciężaru” restrukturyzacji sektora energetycznego na wszystkie grupy społeczne, prowadzenie adekwatnej polityki cenowej oraz utrwalanie mechanizmów rynkowych. Tempo realizacji zadań w tym obszarze było wolniejsze niż zakładano w dokumencie, ponieważ takie rozłożenie ciężaru restrukturyzacji jest bardzo trudne do zrealizowania w warunkach głębokiej transformacji gospodarczej i ustrojowej. Zadanie to również pozostaje aktualne.

• Wdrożenia mechanizmów rynkowych w niektórych podsektorach energetycznych po 1995 r. nie było prowadzone w zadowalającym tempie. Dzięki uchwaleniu ustawy „Prawo energetyczne” oraz powołaniu Urzędu Regulacji Energetyki nastąpił znaczny postęp w tworzeniu warunków prawnych dla realizacji tego celu.

• W dziedzinie integracji ze strukturami Unii Europejskiej można odnotować zadowalający postęp, a dokonany przegląd w zakresie dostosowania polskiego prawa do prawa UE wykazał dużą zgodność prawa energetycznego z prawem unijnym.

• Stabilizacja makroekonomiczna i systemowa jako podstawa stabilnej polityki energetycznej jest w dalszym ciągu bardzo pożądana. Oczekiwania są w tym zakresie bardzo wysokie. Jednym z istotnych elementów wymienionych w dokumencie jest polityka energetyczna ukierunkowana na wzrost efektywności w całym sektorze energii oraz w sferze użytkowania energii.

1. Ocena zadań związanych z zapewnieniem pokrycia potrzeb energetycznych kraju.

Do najważniejszych zadań w tym zakresie należy zaliczyć:

• zmianę struktury zużycia energii pierwotnej i finalnej,

• dywersyfikację zasilania kraju w energię ze szczególnym uwzględnieniem kierunków dostawy gazu ziemnego oraz racjonalną rozbudowę magazynów gazu,

• zwiększenie produktywności energii,

• obniżenie emisji zanieczyszczeń atmosfery towarzyszących użytkowaniu paliw.

Wymienione wyżej zadania były i są realizowane, co wpływa na poprawę stanu bezpieczeństwa energetycznego kraju. I tak:

• Struktura pozyskania i zużycia energii pierwotnej ulegała stopniowym zmianom. Wprawdzie w strukturze pozyskania energii pierwotnej w dalszym ciągu dominuje węgiel kamienny, ale jego udział zauważalnie zmalał. Obrazują to dane w tabeli 1.




• Udział energii ze źródeł odnawialnych stopniowo wzrastał (energia wodna, energia geotermalna, biomasa, odpady roślinne, przemysłowe, komunalne itp.). Przyczyniło się do tego między innymi:

• znaczące zwiększenie wykorzystania drewna i odpadów drewna, głównie przez ludność zamieszkałą na wsi,

• uruchomienie kilku systemów ciepłowni geotermalnych,

• uruchomienie kilku elektrowni wiatrowych i licznych małych elektrowni wodnych,

• uruchomienie kilku ciepłowni i elektrowni zasilanych gazem z wysypisk odpadów komunalnych.

Należy dodać, że ilościowe oszacowanie wykorzystania energii odnawialnej jest obecnie rzeczą bardzo trudną, ponieważ informacje na ten temat są dostępne jedynie za pośrednictwem specjalnych badań ankietowych.

W analizowanym okresie przeszkodą wzrostu wykorzystania źródeł energii odnawialnej był brak kompleksowych uregulowań finansowych, preferujących wykorzystanie tych źródeł energii. Koszty pozyskania energii ze źródeł odnawialnych były i są nadal obecnie wyższe od kosztów pozyskania energii ze źródeł tradycyjnych. Jedną z przyczyn jest częsta konieczność rezerwowania dostaw energii i mocy ze źródeł systemowych.

• W zakresie pozyskania nośników energii pierwotnej należy zwrócić uwagę na to, że:

• Krajowe wydobycie węgla kamiennego uległo wyraźnemu zmniejszeniu. Aktualizowany obecnie rządowy program restruktu­ryzacji górnictwa węgla przewiduje dalsze zmniejszenie wydobycia. Zadanie doprowadzenia do rentownego wydobycia węgla kamiennego przesuwa się poza rok 2002.

• Wydobycie i wykorzystanie węgla brunatnego w elektroenergetyce było stabilne, kształtując się w zakresie 63 - 68 mln ton/rok.

• Wydobycie ropy naftowej w stosunku do roku 1990 wzrosło przeszło dwukrotnie dzięki odkryciu złóż na Bałtyku. Wydobycie to pokrywa jednak zaledwie ok. 2% krajowego zużycia rocznego. Istniejące złoża na Bałtyku wyczerpią się ok. 2035 roku. Pewne szanse na wzrost wydobycia dają złoża ropy odkryte na Niżu Polskim w rejonie Zielonej Góry.

• Wydobycie gazu ziemnego w ostatnich latach utrzymywało się na prawie stałym poziomie. Prace nad pozyskaniem gazu ziemnego z odmetanowania pokładów węgla, zostały praktycznie przerwane z powodu wysokich kosztów, przy nikłych efektach.

• Struktura zużycia energii pierwotnej wykazywała podobne zmiany do struktury pozyskania energii pierwotnej. Proces zmian przebiega jednak zbyt wolno, co prezentuje tabela 2.


Podobne zmiany nastąpiły w strukturze finalnego zużycia energii. Wolno, ale zauważalnie ulega również zmianie struktura finalnego zużycia energii wg głównych sektorów gospodarki narodowej (rys.2).

• Wskaźnik samowystarczalności energetycznej Polski (stosunek pozyskania energii do zużycia energii) w omawianym okresie nieznacznie maleje (rys.3) , co z punktu widzenia tradycyjnie rozumianego bezpieczeństwa energetycznego jest zjawiskiem niekorzystnym. Należy jednak dodać, że w większości krajów UE wskaźnik ten jest znacznie niższy niż w Polsce (rys.4). W Polsce wysokość tego wskaźnika wynika głównie z posiadania dużych własnych zasobów węgla.

• Zużycie energii pierwotnej na mieszkańca w Polsce w latach 1990-1998 było praktycznie niezmienne (niewielkie wahania były spowodowane warunkami meteorologicznymi). Wskaźnik ten w całym okresie był znacznie niższy od wskaźnika w UE (rys.5). W tym samym okresie finalne zużycie energii na mieszkańca wzrosło, co należy uznać za zjawisko korzystne.





• Zużycie energii w sektorze energii (procesy pozyskania, przetwarzania, przesyłu i dystrybucji) ulegało stałemu, aczkolwiek niewielkiemu obniżeniu.

• Zadanie dywersyfikacji zasilania kraju w poszczególne nośniki energii zostało zrealizowane częściowo tzn.:

• W wyniku wcześniejszych decyzji politycznych (budowa a następnie rozbudowa Portu Północnego) zwiększono zdolności przeładunkowe portowych terminali naftowych, co stworzyło warunki do uniezależnienia się od dostaw ropy naftowej z Rosji. Inwestycje te stworzyły warunki do dywersyfikacji dostaw ropy i produktów naftowych.

• W przypadku węgla kamiennego liberalizacja handlu spowodowała pojawienie się węgla importowanego (głównie z Rosji) w północnych regionach kraju. Węgiel ten jest sprzedawany po cenach konkurencyjnych do cen węgla krajowego. Związane to jest w dużym stopniu z bardzo wysokimi kosztami transportu węgla ze Śląska do regionów nadmorskich.

• Brak dywersyfikacji dostaw gazu ziemnego do Polski stanowi obecnie podstawowe zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego państwa. Obecnie ok. 57% dostaw gazu pochodzi z Rosji, z gazociągów kończących się w Polsce. W wyniku budowy pierwszej nitki gazociągu Jamał- Europa Zachodnia, począwszy od 2000 r. będą możliwe pierwsze dostawy gazu do Polski. Poprawi to istotnie bezpieczeństwo energetyczne kraju. W latach 1992 - 1998 zrealizowano trzy połączenia gazociągowe z systemem przesyłowym gazu w RFN, którymi jest realizowana wymiana i import netto gazu w ilości ok. 0,5 mld. m³/rok. Dostawy gazu ziemnego z Ukrainy kształtowały się w ostatnich latach na poziomie ok. 1,0 mld m³ rocznie. W II kwartale 1999 r. podpisano kontrakt na pierwsze dostawy gazu z Norwegii w ilości 0.5 mld m³/rok, z perspektywą jego zwiększenia. poprzez zawarcie długoterminowego kontraktu na dostawy ok. 5 mld m³, nowym rurociągiem łączącym pola norweskie z polskim wybrzeżem. Deklaracja intencji w tej sprawie podpisana została przez Premierów obu krajów 5 maja 1999 roku. Zawieszone zostały rozmowy na dostawy gazu rosyjskiego gazu z Holandii, by pozostawić na polskim rynku miejsce na zasadniczy kontrakt dywersyfikujący trwale źródła dostaw gazu do Polski. Dywersyfikacja dostaw gazu wymaga dalszych działań, w szczególności usunięcia przeszkód i przyspieszenia negocjacji w sprawie infra-strukturalnego połączenia z dodatkowymi złożami gazu ziemnego.

• Zrealizowano połączenie polskiego systemu elektroenergetycznego z systemem Europy Zachodniej, co znacznie zwiększyło bezpieczeństwo elektroenergetyczne kraju w sytuacjach awaryjnych oraz ułatwia sprzedaż obecnie istniejących w Polsce nadwyżek mocy i energii elektrycznej. Trwa rozbudowa połączeń na osi północ- południe oraz wschód- zachód, m.in. w ramach programu budowy i rozwoju transeuropejskich sieci energetycznych (program TEN's).

• Zadanie tworzenia zapasów paliw związane ze zwiększeniem bezpieczeństwa energetycznego kraju zostało zrealizowane częściowo, a mianowicie:

• Zrealizowano system tworzenia i finansowania zapasów paliw w elektrowniach. Wskaźniki charakteryzujące stan zapasów paliw stałych w Polsce są obecnie zbliżone do wskaźników w UE.

• Nie został dotychczas stworzony system gromadzenia zapasów paliw ciekłych spełniający wymagania UE i OECD. Nie został również stworzony system ewidencji i kontroli tych zapasów. Rezerwy paliw ciekłych w Polsce pozostają nadal znacznie poniżej poziomu wymaganego przez UE.

• Postępuje, w miarę posiadanych środków finansowych, budowa podziemnych zbiorników gazu ziemnego. Zapasy tego paliwa są jednak znacznie mniejsze od zapasów w większości krajów UE.

• Produktywność energii pierwotnej. W latach 1990-1998 nastąpił jej wyraźny wzrost, co ilustruje rys.6. Zwiększyła się również produktywność finalnego zużycia energii. Omawiane wskaźniki w dalszym ciągu znacznie odbiegają od wskaźników w UE obliczonych dla PKB, przeliczonego na USD wg kursu bankowego (ER), co ilustruje rys.7.





Nieco bardziej korzystny obraz uzyskuje się przy zastosowaniu przeliczników wg kursu siły nabywczej (rys. 8).




Na rysunku 9 przedstawiono wartości zmian energochłonności wg sektorów sfery wytwórczej gospodarki narodowej, odnotowane w roku 1990 i w 1997. Do danych z roku 1990 należy podchodzić z rezerwą ze względu na głębokie zmiany klasyfikacji gałęzi (zamiana systemu KGN i KU na system EKD- europejskiej klasyfikacji działalności).




Z rysunku wynika wzrost energochłonności w sektorze rolnictwa oraz przemysłu z budownictwem. Natomiast w sektorze transportu i łączności oraz usług odnotowano spadek wskaźników energochłonności, co może wskazywać na poprawę efektywności gospodarowania paliwami i energią.

Pewien wzrost energochłonności sektora przemysłu, obejmującego wszystkie sektory energetyczne (w tym wydobywcze), w dużej części wynika ze wzrostu tzw. zużycia własnego energii. Powodem tego były między innymi: pogorszenie warunków geologiczno-górniczych oraz znaczący wzrost strat nośników sieciowych (straty handlowe). Stopniowa poprawa efektywności energetycznej w gałęziach przetwórczych przemysłu nie zrównoważyła wzrostu zużycia energii ze względów wspomnianych powyżej, jak również sygnalizowanych zmian w klasyfikacji GUS.

• Ceny nośników energii - w okresie 1990-1998. Nastąpiły istotne zmiany cen oraz relacji pomiędzy nośnikami. Ceny większości nośników energii zbliżają się stopniowo do poziomu cen w krajach UE. Biorąc pod uwagę znacząco niższe dochody ludności w Polsce. Koszty energii stanowią w Polsce o wiele większe obciążenie budżetów gospodarstw domowych niż w krajach UE, co ilustruje tabela 3.




Relacje między cenami dla przemysłu i gospodarstw domowych zbliżają się do relacji obserwowanych w krajach UE.

• Ochrona środowiska - lata 90-te to znaczny postęp w ograniczeniu emisji zanieczyszczeń atmosfery. Poszczególne emisje dla kraju i sektora energetyki zawodowej, w porównaniu do roku 1989 (wielkością odniesienia są emisje w roku 1989 traktowane jako 100%) zmniejszyły się do poziomu:

Rok	1996	1996	1998
Zanieczyszczenie	Polska	Energetyka zawodowa
		[%]
SO2	60.6	59.7	51.8
NOx	77.9	78.1	57.7
CO2	77.9	98.8	90.2
pyły	52.1	21.5	12.7

Źródło danych: PSE S.A.

Uwaga: Wartości CO₂ odniesione są do roku 1988 - bazowego dla Polski wg Ramowej Konwencji NZ w sprawie zmian klimatu.

W świetle zobowiązań międzynarodowych dużym wyzwaniem dla polityki energetycznej po 2000 r. będą problemy związane z:

• dalszą redukcją SO₂ i NO_x,

• ograniczeniem emisji CO₂,

• działaniami związanymi z ograniczeniem zasolenia wód powierzchniowych wodami kopalnianymi (zagadnienie to jest elementem programu restrukturyzacji węgla kamiennego),

• gospodarczym wykorzystywaniem odpadów wytwarzanych w sektorze energii.

1. Ocena realizacji zadań związanych z tworzeniem instrumentów realizacji polityki energetycznej.

W okresie po 1995 roku w sektorze energii realizowano wszystkie zadania wskazane w „Założeniach polityki energetycznej Polski do roku 2010”. Stopień realizacji tych zadań jest jednak bardzo zróżnicowany.

• W zakresie „Strategii szczegółowej i programu działań Rządu” największym bez wątpienia osiągnięciem jest uchwalenie i wdrożenie nowego Prawa energetycznego wraz z większością aktów wykonawczych.

• Należy pozytywnie ocenić realizację zapisów dotyczących działań w obszarze uregulowań prawnych, cenowych i taryfowych oraz polityki koncesjonowania, chociaż ich efekty będzie można ocenić za kilka lat. Dotychczas nie zostały opublikowane i wdrożone reguły oraz zasady rynku energii i konkurencji w podsektorze elektroenergetycznym. Obrót energią elektryczną podlegał regulacji na szczeblu zarządzania systemem krajowym.

• Proces uwalniania cen energii elektrycznej i ciepła, przy jednoczesnym przeszacowaniu majątku trwałego, nie doprowadził do automatycznego osiągnięcia „cen ekonomicznie uzasadnionych”. Istotną przeszkodą w osiągnięciu tego celu była niska siła nabywcza społeczeństwa oraz konieczność dostosowania cen paliw i energii do ogólnych wyników ekonomicznych kraju.

• Nie zostały zrealizowane zamierzenia w zakresie przekształceń własnościowych i restrukturyzacji w sektorze energii. Programy restrukturyzacji we wszystkich podsektorach są realizowane wolniej niż przewidywano w „Założeniach polityki energetycznej Polski do 2010 r.”.

• W ostatnich 3 latach dynamicznie wzrastały bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sektorach „nieenergetycznych”. Mały wzrost udziału inwestycji zagranicznych w sektorze energii jest związany z opóźnieniami w przekształceniach własnościowych.

• W zakresie poprawy bezpieczeństwa energetycznego kraju zaszło szereg pozytywnych zmian, co scharakteryzowano w rozdziale 3.2.

• Zgodnie z zapisami programowymi Polska kontynuuje aktywną współpracę z organizacjami i instytucjami międzynarodowymi. Polska jest członkiem OECD ale nie uzyskała dotychczas członkostwa w Międzynarodowej Agencji Energii, mimo to uczestniczy w jej pracach. Nie został ratyfikowany Traktat Karty Energetycznej.

Ogólnie należy ocenić, że postanowienia „Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 r.” w swej warstwie merytorycznej były realizowane ze zmiennym powodzeniem. Zależało to w największym stopniu od determinacji politycznej rządu w konsekwentnej realizacji zadań oraz od zmiennych uwarunkowań gospodarczych, kształtowanych w procesie transformacji.

4. Prognoza krajowego zapotrzebowania na paliwa i energię

1. Makroekonomiczne scenariusze rozwoju kraju

Przy wyznaczaniu wizji rozwoju makroekonomicznego kraju do roku 2020 zastosowano podejście scenariuszowe. Takie podejście do badań rozwojowych jest stosowane przez uznane ośrodki prognostyczne, praktycznie we wszystkich krajach świata. Ze względu na dokonującą się nadal transformację ustrojową, której nieodłącznym elementem jest znaczna niepewność przyszłych stanów gospodarki, opracowano trzy scenariusze rozwoju społeczno- gospodarczego. Przy konstruowaniu scenariuszy starano się uwzględnić różne, możliwe sytuacje rozwojowe, warunkowane powodzeniem- lub nie, wdrażanych reform społeczno- gospodarczych w kraju. W scenariuszach uwzględniono także wpływ zmian podstawowych parametrów makroekonomicznych, zależnych od kształtowania się sytuacji w otoczeniu zewnętrznym Polski. W ten sposób usiłowano zredukować, do racjonalnych wymiarów, zbiór możliwych uwarunkowań rozwoju Polski, co znajduje odzwierciedlenie w prognozach energetycznych.

Jeden z bardziej istotnych elementów otoczenia międzynarodowego Polski jest związany z procesem integracji z Unią Europejską. Z tego względu w procesie budowy scenariuszy rozwoju makroekonomicznego starano się zachować podobieństwo do scenariuszy opracowanych przez ekspertów Komisji Europejskiej⁾.

Prezentowane w dokumencie prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię mają za zadanie ograniczyć niepewność zawsze towarzyszącą ocenie przyszłych stanów rozwojowych gospodarki narodowej. Przedsiębiorstwom energetycznym mają ułatwić ocenę ryzyka związanego z opracowywaniem i realizacją ich planów rozwojowych. Scenariusze rozwoju są nośnikiem informacji o koniecznych nakładach oraz możliwych efektach, związanych z realizacją zakładanych kierunków i strategii rozwoju kraju, w tym także dotyczących krajowego sektora energetycznego. Wyniki obliczeń informują o wielkości i strukturze możliwego popytu na energię finalną, jaki wystąpi w zależności od dynamiki zjawisk charakterystycznych dla poszczególnych scenariuszy. Informują one zarazem o możliwościach i warunkach zaspokojenia popytu na paliwa i energię, przy dochowaniu wymagań w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego.

W ramach wykonywanych obliczeń analizowano kilka scenariuszy możliwego rozwoju makroekonomicznego kraju. Po konsultacjach w środowisku polskich energetyków z udziałem ekspertów ekonomicznych z Instytutu Rozwoju i Studiów Strategicznych oraz po konsultacjach międzyresortowych, Rząd proponuje przyjęcie do dalszych rozważań następujące scenariusze, scharakteryzowane następująco:

• PRZETRWANIA - realizowany w warunkach słabego światowego rozwoju, hamowanego przez wstrząsy polityczne; polska polityka gospodarcza nie jest w stanie wygenerować trwałych podstaw rozwojowych, utrwala się surowcowa struktura gospodarki. Scenariusz ten ma charakter wyraźnie ostrzegawczy. W tych warunkach średnioroczna stopa wzrostu Produktu Krajowego Brutto (PKB) kształtuje się wokół wartości ok. 2.3%/a. Rozwój w tym tempie nie pozwala na odrobienie luki rozwojowej, w stosunku do państw wyżej rozwiniętych. Stopa bezrobocia w pierwszym podokresie prognozy (do 2005 r.), ze względu na konieczną ochronę rynku pracy, nieco się obniża, ale w następnych podokresach szybko wzrasta do wartości 14%. Jest to związane z narastającymi obiektywnie trudnościami makroekonomicznymi, w tym zbyt małą akumulacją kapitału. Rozwój kraju w tym tempie odsuwa członkostwo Polski w UE poza rok 2010, o ile w ogóle będzie to realne;

• ODNIESIENIA - odbywa się w warunkach politycznej stabilności i rozwoju otoczenia międzynarodowego bez wstrząsów i nagłych zmian. Dla gospodarki polskiej oznacza to stosunkowo powolne- w porównaniu do potrzeb rozwojowych, ale jednak kontynuowanie procesu korzystnych przemian, zainicjowanych w dekadzie lat 90- tych. Realizowana polityka `łagodnych przemian' struktury wytwarzania PKB już w pierwszym podokresie wyczerpuje istniejące, proste rezerwy rozwoju, co skutkuje trwałym spadkiem tempa wzrostu PKB. Podjęte z pewnym opóźnieniem, głębsze reformy strukturalne powodują wzrost stopy bezrobocia w dwu ostatnich podokresach prognozowania. Polska rozwijając się w tempie ok. 4,0% wzrostu PKB nie traci szansy przynależności do UE ale następuje to z kilkuletnim opóźnieniem (ok. roku 2010). Wtedy właśnie występuje ponowna konieczność dokonania znaczących zmian struktury wytwarzania PKB i struktury zatrudnienia;

• POSTĘPU-PLUS - urzeczywistniany w sprzyjających warunkach otoczenia międzynarodowego oraz przy założeniu aktywnej, skutecznej polityki pro- efektywnościowej Rządu, kreującej pożądane zachowania wszystkich odbiorców. Następują korzystne zmiany ekonomiczne, co owocuje rozwojem gospodarki światowej, opartej na zasadach konkurencji i partnerstwa, przy znacznie korzystniejszym dostępie do kapitału i nowoczesnych technologii. W Polsce następuje głęboka i trwała restrukturyzacja gospodarki. Zmienia się struktura tworzenia PKB, na rzecz sektorów generujących wysokie wartości dodane (m.in. przemysł komputerowy, farmaceutyczny, telekomunikacyjny itp.) oraz usług informatycznych, konsultingowych, bankowych itp. Relatywnie spada znaczenie udziału rolnictwa i sektora energii w tworzeniu PKB. W konsekwencji zachodzących zmian strukturalnych zwiększa się istotnie społeczna wydajność pracy oraz bardzo znacznie wzrasta produktywność energii pierwotnej (ponad 3- krotnie). Tak zasadnicze zmiany pozwalają na utrzymanie wysokiego tempa wzrostu PKB, równego ok. 5.5%/a. Rozwijając się zgodnie z założeniami scenariusza Polska staje się członkiem UE przed 2005 r. Fakt ten istotnie ułatwia kontynuację korzystnych trendów rozwojowych, a nawet pewne ich przyśpieszenie.

Przytoczony powyżej syntetyczny opis jakościowy scenariuszy charakteryzuje tabela 4. W tabeli przedstawiono prognozę demograficzną (wspólną dla wszystkich scenariuszy) oraz kształtowanie się wybranych parametrów makroekonomicznych w kolejnych podokresach prognozy (lub w ostatnim roku podokresu).

Na szczególną uwagę zasługuje scenariusz POSTĘPU-PLUS, przy kreowaniu którego wykorzystano najbardziej aktualne informacje w zakresie:

1. nowej prognozy demograficznej opublikowanej przez GUS ('Prognoza stanu ludności do 2030 roku'),

2. najświeższych informacji o występujących tendencjach kształtowania się PKB i wartości dodanych oraz wolumenu produkcji 'znaczących energetycznie' działów i gałęzi gospodarki narodowej (m.in. hutnictwo, ciężka chemia, budownictwo, transport),

3. dostępności zweryfikowanych, szczegółowych bilansów paliwowo- energetycznych kraju oraz działów i gałęzi gospodarki, a także aktualne informacje o nasyceniu gospodarstw domowych urządzeniami elektrycznymi (dane za rok 1998 oraz I półrocze 1999 r.).

Powyższe informacje pozwoliły na wykreowanie nowego, skorygowanego scenariusza rozwoju makroekonomicznego, nazwanego POSTĘP-PLUS. Jest to scenariusz znaczących przemian struktury wytwarzania w sferze produkcyjnej gospodarki oraz bardzo oszczędnego, użytkowania energii w sferze gospodarstw domowych. Do istotnych warunków powodzenia realizacji tej strategii należą m.in.: a) powodzenie we wdrażaniu zainicjowanych w 1999 roku reform ustrojowych; b) realizacja silnie pro- rozwojowej polityki gospodarczej, co będzie wymagało niższego tempa wzrostu konsumpcji, aniżeli odpowiedni przyrost PKB; c) konsekwentna wola polityczna do realizacji pro- efektywnościowej i pro- innowacyjnej polityki Rządu, adresowanej do poszczególnych grup odbiorców. Działania takie realizowane równocześnie dają rzeczywistą gwarancję poprawy pozycji konkurencyjnej polskich produktów i firm na wewnętrznym rynku UE oraz innych rynkach międzynarodowych.

Przytoczony powyżej syntetyczny opis jakościowy scenariuszy charakteryzuje tabela 4.

Tabela 4. Wybrane wskaźniki makroekonomiczne i energetyczne

		1997*	2005	2010	2015	2020
Ludność [mln]		38.66	39.26	39.93	40.32	40.34
Ludność [mln] (dla POSTĘPU-PLUS)+			38.63	38.79	39.00	39.00
Podaż pracy [mln]		17.85	18.10	18.35	18.25	18.40
Energochłonność (en. pierwotna/PKB) [kgoe/zł'95]	PRZETRWANIA	0.309	0.253	0.237	0.216	0.193
			ODNIESIENIA		0.212	0.181	0.158	0.140
			POSTĘPU-PLUS		0.199	0.155	0.124	0.102
	Elektrochłonność (en. elektryczna/PKB) [kWh/zł'95]		PRZETRWANIA	0.405	0.386	0.384	0.365	0.348
			ODNIESIENIA		0.334	0.311	0.288	0.281
			POSTĘPU-PLUS		0.309	0.260	0.221	0.199
	Stopa bezrobocia [%]		PRZETRWANIA	11.2	10.0	14.0	14.0	14.0
			ODNIESIENIA		10.9	12.3	13.4	14.3
			POSTĘPU-PLUS		9.2	8.9	8.5	7.6
	Średnioroczne tempa wzrostu PKB [%]			1997-2005	2006-2010	2011-2015	2016-2020
		PRZETRWANIA		2.4	1.8	2.3	2.7
		ODNIESIENIA		4.8	3.7	3.4	3.2
		POSTĘPU-PLUS		5.7	6.3	5.5	5.1

* wg rocznika GUS 1998

+ GUS Polska Statystyka Publiczna, Serwis statystyczny GUS, Prognozy stanu ludności do 2030 roku

Źródła danych: ”Wariantowe scenariusze makroekonomicznego rozwoju gospodarki Polski do 2020 roku”, Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1999; oraz „Wariantowe scenariusze makroekonomicznego rozwoju gospodarki narodowej”, FEWE, Warszawa 1999

W tabeli przedstawiono prognozę demograficzną (skorygowaną dla scenariusza POSTĘPU-PLUS) oraz kształtowanie się wybranych parametrów makroekonomicznych i energetycznych w kolejnych podokresach prognozy (lub w ostatnim roku podokresu).

Trendy zmian cen paliw i energii, w szczególności w imporcie, założono różne dla różnych scenariuszy. Dla scenariusza POSTĘPU-PLUS prognozę eskalacji cen paliw przyjęto wg publikacji NEA „Projected Costs of Generating Electricity”. Średnioroczne wzrosty cen paliw importowanych w latach 1997-2020 wynoszą: węgiel kamienny - 0.3%, ropa naftowa - 1.0%, gaz ziemny i olej opałowy - 1.0%/a, paliwo jądrowe - 0.1%. Dla scenariuszy PRZETRWANIA i ODNIESIENIA wzrosty średnioroczne cen paliw są następujące: węgiel kamienny - 1.0%, ropa naftowa - 1.6%, gaz ziemny i olej opałowy - 2.2%, paliwo jądrowe - 0.1%. Eskalację cen węgla brunatnego przyjęto na podstawie dokumentu opracowanego przez Porozumienie Producentów Węgla Brunatnego z dnia 10.09.1998 r. - średnioroczny wzrost cen wynosi 0.1%.

Z punktu widzenia przyszłych potrzeb energetycznych gospodarki duże znaczenie mają nie tylko same przyrosty PKB ale przede wszystkim struktura jego wytwarzania, różna dla rozpatrywanych scenariuszy. Ilustruje to tabela 5.

Tabela 5. Struktura tworzenia PKB

	1997	2020
				PRZETRWANIA	ODNIESIENIA	POSTĘPU-PLUS
PKB [mld zł'95]	346.8	580.8	854.8	1188.2
PKB [%], w tym:	100	100	100	100
Przemysł przetwórczy z budownictwem [%]	25.8	35.5	25.1	29.2
Sektor energii [%]	6.2	6.4	5.2	4.0
Rolnictwo [%]	5.7	4.9	4.2	2.2
Usługi [%]	44.3	38.6	44.6	46.5

1. Prognoza krajowego zapotrzebowania energii finalnej

We wszystkich rozpatrywanych scenariuszach prognoza wykazuje umiarkowany wzrost zapotrzebowania na energię finalną ogółem. Obejmuje ona zapotrzebowanie na nośniki energii dla: przemysłu przetwórczego z budownictwem, transportu, rolnictwa, sektora usług i gospodarstw domowych. Wyniki obliczeń wskazują, że należy oczekiwać wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, w szczególności w sektorze usług i w gospodarstwach domowych. Stopniowo zachodzą zmiany w strukturze sektorowego zapotrzebowania energii finalnej. Wzrasta udział w transporcie (ok. dwukrotnie) oraz nieznacznie rośnie w usługach. Maleje udział zużycia energii w przemyśle (łącznie z budownictwem).

Obliczenia wskazują, że zapotrzebowanie na energię elektryczną na mieszkańca w Polsce, pomimo znacznie szybszego wzrostu w stosunku do pozostałych nośników, pozostanie niższe niż w krajach UE.

Zmienia się przyszła struktura nośników. Spada udział węgla we wszystkich scenariuszach, wzrasta natomiast udział produktów naftowych i gazu. Zapotrzebowanie na ciepło sieciowe (komercyjne) wyraźnie spada. Jest to wynik realizacji procesów poprawy termoizolacji budynków oraz rozwoju małych rozproszonych elektrociepłowni gazowych. Zmiany te prezentuje tabela 6. Szczegółowe wyniki obliczeń i wariantowe analizy zawarte są w odrębnym opracowaniu.

Tabela 6. Struktura zapotrzebowania na energię finalną wg nośników [%]

Scenariusz	Wyszczególnienie	1997	2005	2010	2020
PRZETRWANIE	Węgiel		25.1	23.2	20.7
			Produkty naftowe		28.3	27.3	27.1
			Gaz		18.3	21.3	23.7
			Pozostałe nośniki		6.3	6.1	5.8
			Energia elektryczna		14.1	15.4	18.0
			Ciepło sieciowe*		7.9	6.7	4.7
			KRAJ razem		100	100	100
			[Mtoe]		67.7	69.1	72.3
	ODNIESIENIA	Węgiel	34.1	24.8	22.8	19.7
		Produkty naftowe	23.3	27.7	26.9	27.0
		Gaz	14.0	19.0	21.8	23.2
		Pozostałe nośniki	7.0	6.3	6.0	5.6
		Energia elektryczna	11.3	14.6	16.3	20.6
		Ciepło sieciowe*	10.3	7.7	6.0	3.9
		KRAJ razem	100	100	100	100
		[Mtoe]	72.0	68.1	70.3	75.6
	POSTĘPU-PLUS	Węgiel		24.8	23.1	19.1
		Produkty naftowe			30.6	30.1	30.4
		Gaz			15.6	17.4	19.2
		Pozostałe nośniki			6.9	6.6	6.0
		Energia elektryczna			14.1	15.9	19.7
		Ciepło sieciowe*			7.9	6.9	5.6
		KRAJ razem			100	100	100
		[Mtoe]			67.2	71.3	80.9

* ciepło sieciowe będące przedmiotem obrotu handlowego

Zmiany zapotrzebowania na energię elektryczną i pozostałe nośniki przybliżają strukturę zapotrzebowania krajowego do obecnej struktury w krajach UE. Jednakże udział węgla w zużyciu finalnym nadal pozostaje wyraźnie wyższy od przeciętnego w krajach wysokorozwiniętych. Niższy jest za to udział produktów naftowych oraz gazu ziemnego.

Pomimo korzystnych tendencji zmian, zapotrzebowanie na energię finalną w przeliczeniu na mieszkańca jest znacznie mniejsze od zużycia w krajach UE. Poniżej, w tabeli 7 przedstawiono wybrane wskaźniki jednostkowego zużycia energii w Polsce i krajach UE, charakteryzujące stan obecny jak też prognozy zapotrzebowania na rok 2020 (dla krajów UE - wg prognozy Międzynarodowej Agencji Energetycznej- IEA).

Tabela 7. Porównanie wskaźników zapotrzebowania energii finalnej na mieszkańca

Kraj	POLSKA				Unia Europejska
Rok	1997	2020			1996	2020
Scenariusz			PRZETRWANIA	ODNIESIENIA			POSTĘPU-PLUS
Zużycie finalne energii ogółem [toe/Ma]	1.9	1.8	1.8	2.1	2.7	2.9
Zużycie finalne energii elektrycznej [MWh/Ma]	2.4	3.8	4.5	4.7	5.4	7.1
Zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych [MWh/Ma]	0.5	0.7	1.0	1.2	1.6	-

Dane w tabeli wskazują, że wskaźnik zapotrzebowania na energię finalną ogółem na mieszkańca w Polsce w 2020 roku będzie niższy od przeciętnego wskaźnika w krajach UE w roku 1996. Również wskaźnik zapotrzebowania energii elektrycznej na mieszkańca będzie mniejszy niż w krajach Unii.

Mimo dużej dynamiki wzrostu wskaźnik zapotrzebowania energii elektrycznej na jednego mieszkańca w 2020 roku, w gospodarstwach domowych, będzie istotnie niższy od średniego wskaźnika w krajach UE w 1996 roku. Relacja ta znajduje swe uzasadnienie, gdy odnieść ją do poziomu przewidywanych dochodów mieszkańca Polski w roku 2020 w porównaniu do obecnych dochodów w UE.

4.3. Krajowe bilanse paliwowo - energetyczne

Wymogi bezpieczeństwa energetycznego kraju stawiają przed polską energetyką obowiązek zapewnienia, w długiej perspektywie, niezawodnych dostaw względnie taniej energii o strukturze zapewniającej jej wysoką produktywność.

W rozpatrywanych scenariuszach makroekonomicznych przyjęto założenie, że Polska w nadchodzących kilku latach utrzyma stosunkowo wysokie tempo wzrostu gospodarczego. Wzrostowi temu towarzyszyć będzie umiarkowany przyrost zapotrzebowania na paliwa i energię, zwłaszcza paliwa węglowodorowe i energię elektryczną.

Zapotrzebowanie na energię pierwotną jest w dużym stopniu determinowane prognozowanym zużyciem energii finalnej. Po uwzględnieniu strat w procesach przetwarzania energii, zużycia własnego w sektorze energii (potrzeby własne w elektrowniach, elektrociepłowniach, rafineriach, zużycie przy wydobyciu węgla itp.) oraz strat przesyłu i dystrybucji, prognozę krajowego zapotrzebowania w podziale na podstawowe nośniki energii do roku 2020 przedstawia tabela 8.

Tabela 8. Prognoza zapotrzebowania na nośniki energii pierwotnej

Scenariusz	Wyszczególnienie	Jednostka	1997	2005	2010	2015	2020
PRZETRWANIA	Węgiel kamienny *	mln ton		92.9	87.9	86.0	83.5
		Węgiel brunatny		mln ton		66.8	67.2	66.1	65.6
		Ropa naftowa*		mln ton		20.4	20.2	20.8	21.1
		Gaz ziemny		mld m^3		16.4	19.7	22.9	26.0
		Energia jądrowa		Mtoe		0.0	0.0	0.0	0.0
		Energia odnawialna**		Mtoe		5.3	5.5	5.7	5.9
		Zapotrzebowanie krajowe		Mtoe		106.2	108.6	110.7	112.2
	ODNIESIENIA	Węgiel kamienny *	mln ton	104.5	91.3	84.3	83.9	81.9
		Węgiel brunatny	mln ton	65.4	66.8	67.4	66.2	65.6
		Ropa naftowa*	mln ton	18.6	20.2	20.4	21.4	22.3
		Gaz ziemny	mld m^3	12.0	17.9	22.0	25.0	29.3
		Energia jądrowa	Mtoe	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
		Energia odnawialna**	Mtoe	5.5	5.5	6.0	6.5	7.1
		Zapotrzebowanie krajowe	Mtoe	107.3	106.4	109.1	112.4	116.2
	POSTĘPU-PLUS	Węgiel kamienny *	mln ton		85.5	84.6	84.5	82.4
		Węgiel brunatny	mln ton			66.4	67.2	66.2	65.6
		Ropa naftowa*	mln ton			22.2	23.5	25.3	27.9
		Gaz ziemny	mld m^3			15.7	18.4	22.1	27.6
		Energia jądrowa	Mtoe			0.0	0.0	0.0	0.0
		Energia odnawialna**	Mtoe			5.8	6.3	6.9	7.7
		Zapotrzebowanie krajowe	Mtoe			103.7	109.7	114.7	121.3

* wraz z saldem importowo-eksportowym nośników pochodnych

**energia wodna, wiatrowa, słoneczna, geotermalna, biomasa (wraz z niekomercyjną), olej rzepakowy, etanol, energia z odpadów

We wszystkich scenariuszach w okresie pierwszych ośmiu lat okresu objętego prognozą przewiduje się spadek zużycia energii pierwotnej w wyniku głębokiej racjonalizacji zużycia energii, a w szczególności ciepła sieciowego. Jest to efektem założenia o przyśpieszonym energooszczędnym zachowaniu odbiorców wskutek nadal rosnącego kosztu ogrzewania. Pewien udział w tym procesie, obecnie trudny do oszacowania, będzie efektem funkcjonowania ustawy `O wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych'. W kolejnych podokresach prognozy następuje umiarkowany wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną.

We wszystkich scenariuszach przewiduje się stopniowy spadek zapotrzebowania na węgiel kamienny, postępujący zgodnie z rządowym programem „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998-2002”. Istotnie wzrasta zapotrzebowanie na gaz ziemny, głównie w elektroenergetyce (źródła skojarzone o średnich i małych mocach) i ciepłownictwie komunalnym. W pozostałych sektorach gospodarki wzrost ten jest mniejszy. Gaz ziemny staje się konkurencyjny względem węgla z uwagi na wyższą sprawność konwersji, mniejszą jednostkową emisyjność CO₂ i NO_x a także praktyczny brak emisji SO₂ i pyłów.

Rośnie zapotrzebowanie na paliwa ciekłe, głównie w transporcie, co związane jest z przewidywanym wzrostem usług transportowych. Występuje przy tym prawidłowość polegająca na relatywnie szybszym przyroście przewozów osobowych w scenariuszach z wyższym tempem wzrostu PKB i odwrotnie, następuje szybszy wzrost przewozów towarowych w scenariuszu PRZETRWANIE- konserwującym zastaną, `ciężką' strukturę wytwarzania PKB.

Rys. 10 przedstawia zmiany zużycia energii pierwotnej w latach 1985 - 1997 oraz prognozy zapotrzebowania do roku 2020 dla różnych scenariuszy makroekonomicznych. Rys. 11 ilustruje obecną i docelową strukturę zapotrzebowania na energię pierwotną. Z rysunku wynika, że niezależnie od scenariusza udział zapotrzebowania na gaz ziemny wzrasta co najmniej 2-krotnie, przy stabilizacji udziału energii odnawialnej na poziomie ok. 5-6%. Odsetek ten jest ok. 2-krotnie niższy od zalecanego przez Unię Europejską, ale obecne dane nie upoważniają do przyjmowania odmiennych założeń. Ocenia się, że dopiero aktywne włączenie się samorządów terytorialnych do procesu kształtowania polityki energetycznej umożliwi zwiększenie udziału energii odnawialnej.

W dalszej części rozdziału pokrótce scharakteryzowano przewidywany rozwój zapotrzebowania na poszczególne nośniki energii pierwotnej oraz dodatkowo- ze względu na ich wielkie znaczenie dla odbiorców- omówiono wielkość i strukturę zapotrzebowania na energię elektryczną i ciepło.




a) Węgiel kamienny

Węgiel kamienny jest i przez najbliższe lata nadal pozostanie podstawowym paliwem w Polsce. Obecne zdolności wydobywcze kopalń węgla kamiennego szacuje się na około 140 - 145 mln ton/rok przy zasobach przemysłowych ocenianych na ok. 10.5 mld ton.

W prognozie przyjęto ograniczenie zdolności wydobywczych kopalń węgla kamiennego do poziomu wynikającego z programu rządowego pt. „Reforma górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach 1998 - 2002”. Eksport należy traktować jako wielkość ubezpieczającą zapotrzebowanie krajowe i umacniającą długookresowe bezpieczeństwo energetyczne kraju. Przy tym założeniu rezultaty obliczeń syntetycznego bilansu, prezentuje tabela 9.

Tabela 9. Prognozowane bilanse węgla kamiennego [mln ton]

Scenariusz	Wyszczególnienie	1997	2005	2010	2015	2020
PRZETRWANIA	Wydobycie		101.0	90.0	85.0	80.0
			Import		2.0	2.0	2.0	3.5
			Eksport		10.1	4.1	1.0	0.0
			Zapotrzebowanie, w tym:		92.9	87.9	86.0	83.5
			Gospodarstwa domowe *		7.6	7.4	6.7	6.0
			Elektrownie i EC zawodowe		50.7	53.7	53.7	53.6
	ODNIESIENIA	Wydobycie	130.8	101.0	90.0	85.0	80.0
		Import	3.3	2.0	2.0	2.0	2.0
		Eksport	29.6	11.7	7.7	3.1	0.1
		Zapotrzebowanie, w tym:	104.5	91.3	84.3	83.9	81.9
		Gospodarstwa domowe *	14.4	7.4	7.2	6.4	5.7
		Elektrownie i EC zawodowe	44.3	49.6	51.2	53.0	53.1
	POSTĘPU-PLUS	Wydobycie		101.0	90.0	85.0	80.0
		Import			2.0	2.0	2.0	2.4
		Eksport			17.5	7.4	2.5	0.0
		Zapotrzebowanie, w tym:			85.5	84.6	84.5	82.4
		Gospodarstwa domowe *			7.3	7.1	6.3	5.6
		Elektrownie i EC zawodowe			43.6	46.9	48.3	47.3

* wraz z sektorem handlu i usług

Jak wynika z rys. 11, przy przewidywanych bilansach węgla kamiennego jego udział, wynoszący ok. 56% w roku 1997, zmniejsza się do ok. 45% w scenariuszu PRZETRWANIA, w scenariuszu POSTĘPU-PLUS - do ok. 41%, zaś w scenariuszu ODNIESIENIA do ok. 42% prognozowanego zapotrzebowania krajowego.

Trudnym problemem, niezależnie od scenariusza, jest dostosowanie podaży do malejącego popytu. Jak dotychczas problemu restrukturyzacji polskiego górnictwa nie udało się pozytywnie rozwiązać. Nadal sektor ten wymaga zaangażowania ogromnych środków budżetowych, co wymagało uchwalenia specjalnej ustawy.

W obliczeniach przyjęto, że sektor węglowy obniży koszty wydobycia, zgodnie z założeniami programu rządowego. Jest to palący problem, który rzutuje bezpośrednio również na coraz trudniejszą sytuację krajowego koksownictwa, a dalej przenosi się na niektóre gałęzie gospodarki - głównie hutnictwo.

Wysoki udział krajowego węgla kamiennego w bilansie paliw pierwotnych podwyższa samowystarczalność energetyczną kraju ale powoduje także konieczność instalowania kosztownych urządzeń ochronnych środowiska u użytkowników.

Z danych w tabeli 9 wynika, że w okresie 1997 - 2005 można oczekiwać znacznego spadku zapotrzebowania na węgiel w gospodarstwach domowych. Wynika to z dwóch zasadniczych przyczyn:

1. spadku zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania pomieszczeń z równocześnie następującym procesem wymiany wyeksploatowanych kotłów węglowych na nowsze o znacznie wyższej sprawności,

2. zastępowania węgla przez “czystsze” nośniki energii, głównie gaz ziemny, zaś w rejonach słabo zurbanizowanych na lekki olej opałowy (obciążony niską akcyzą) i zaznaczający się rozwój kotłów opalanych biomasą.

Spadek zapotrzebowania na węgiel w elektroenergetyce i ciepłownictwie jest wynikiem koniecznej obniżki kosztów dostarczanego ciepła i energii elektrycznej do odbiorców. Na koszty te wpływają, poza cenami węgla, wzrost opłat środowiskowych oraz rosnące koszty transportu.

b) Węgiel brunatny

Zasoby przemysłowe węgla brunatnego w pięciu eksploatowanych kopalniach wynoszą ok. 2.5 mld ton. Żywotność kopalń przewidywana jest w granicach od 23 lat (KWB Adamów) do 50 lat (KWB Bełchatów ze złożami satelitarnymi). Aktualne zdolności wydobywcze wynoszą ok. 75 mln ton rocznie.

Węgiel brunatny jest obecnie najtańszym nośnikiem energii pierwotnej, wykorzystywanym do wytwarzania energii elektrycznej w polskiej elektroenergetyce. Wydobycie węgla brunatnego jest ściśle powiązane z prognozowaną produkcją energii elektrycznej.

Wszystkie trzy scenariusze przewidują wydobycie węgla brunatnego na stabilnym poziomie ok. 65 mln ton rocznie. Udział węgla brunatnego w bilansie paliw pierwotnych sukcesywnie zmniejsza się z prawie 13% w roku 1997 do ok. 12% w scenariuszach PRZETRWANIA i ODNIESIENIA oraz do ok. 11% w scenariuszu POSTĘPU-PLUS.

Ponieważ energia elektryczna wytwarzana z węgla brunatnego jest w obecnych warunkach najtańsza, to racjonalne gospodarowanie zasobami węgla brunatnego jest jednym z ważniejszych zadań w nadchodzącym okresie.

c) Gaz ziemny

Udokumentowane zasoby przemysłowe gazu ziemnego w Polsce, w przeliczeniu na gaz o wartości opałowej 34.3 MJ/m³, oceniane są na ok. 110 mld m³. Ocenia się, że wyczer-pywanie istniejących zasobów będzie w przyszłości kompensowane nowo udokumentowanymi i zagospodarowywanymi złożami, tak aby krajowe wydobycie ustabilizowało się wokół wartości ok. 4.0 mld m³/rok. Według danych statystycznych w Polsce w 1998 roku wydobyto ok. 3.7 mld m³ gazu ziemnego (w przeliczeniu na gaz wysokometanowy).

Zapotrzebowanie na gaz ziemny wzrasta prawie 2.2- krotnie w scenariuszu PRZETRWANIA, 2.3- krotnie w scenariuszu POSTĘPU-PLUS i ponad 2.4- krotnie w scenariuszu ODNIESIENIA. Tak znaczny wzrost popytu wielokrotnie przekracza możliwości wydobycia krajowego. Oznacza to konieczność importu gazu, nawet ponad obecnie zakontraktowane ilości. Wyniki obliczeń wskazują, że w docelowym roku prognozy może być potrzebny import ok. 22 mld m³, 24 mld m³ i 26 mld m³, odpowiednio w scenariuszach PRZETRWANIA, POSTĘPU-PLUS i ODNIESIENIA. Prognozowane bilanse syntetyczne gazu ziemnego podano w tabeli 10. W wartościach zapotrzebowania krajowego uwzględniono ilości gazu kierowanego do- stopniowo rozbudowywanych pojemności magazynowych, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Założono przy tym, że określony w rozporządzeniu Ministra Gospodarki (z dnia 20 kwietnia 1998 r.) docelowy zapas 90-cio dniowy zostanie spełniony nie wcześniej niż w roku 2010.

Tabela 10. Prognozowane bilanse gazu ziemnego* [mld m³]

Scenariusz	Wyszczególnienie	1997	2005	2010	2015	2020
PRZETRWANIA	Wydobycie		4.3	4.2	3.8	3.6
			Import		12.1	15.5	19.1	22.4
			Eksport		0.0	0.0	0.0	0.0
			Zapotrzebowanie krajowe		16.4	19.7	22.9	26.0
	ODNIESIENIA	Wydobycie	3.7	4.3	4.2	3.8	3.6
		Import	8.3	13.6	17.8	21.2	25.7
		Eksport	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0
		Zapotrzebowanie krajowe	12.0	17.9	22.0	25.0	29.3
	POSTĘPU-PLUS	Wydobycie		4.3	4.2	3.8	3.6
		Import			11.4	14.2	18.3	24.0
		Eksport			0.0	0.0	0.0	0.0
		Zapotrzebowanie krajowe			15.7	18.4	22.1	27.6

* przeliczono wg wartości opałowej 34.3 MJ/m³

Na dzień dzisiejszy Polska ma podpisane kontrakty na dostawy gazu:

• długoterminowy z Rosją - z gazociągu tranzytowego Jamał-Europa Zachodnia, narastająco od 2.9 mld m³ w roku 2000 do wysokości ok. 12.5 mld m³ rocznie w roku 2010,

• pięcioletni z Norwegią - do 0.5 mld m³ gazu rocznie, począwszy od połowy 2000 roku, z możliwością wzrostu dostaw w miarę rozbudowy połączeń gazociągowych,

• roczny z RFN w ilości ok. 0.5 mld m³/rok z możliwością przedłużenia na piętnaście lat,

• roczny z Ukrainą w ilości ok. 1 mld m³/rok.

Istnieją także techniczne możliwości importu gazu z Europy Zachodniej w rejonie Zgorzelca, które po odpowiedniej modernizacji mogłyby umożliwić import do ok. 1,5 mld m³. Łącznie kraj nasz będzie posiadał w roku 2010 możliwość bardzo prawdopodobnych dostaw w wysokości 14,5 - 16,0 mld m³. W ten sposób biorąc pod uwagę tylko pozyskanie krajowe i zagwarantowane źródła z importu, od roku 2010 mogą być pokryte krajowe potrzeby gazu ziemnego do wysokości ok. 18,0 - 20,0 mld m³. Oznacza to konieczność poszukiwania źródeł dodatkowych dostaw z importu ok. 3 - 6,5 mld m³. Zróżnicowanie źródeł importu, rozumiane jako bezpośrednie infrastrukturalne połączenie z przynajmniej dwoma zagranicznymi złożami gazu ziemnego za pomocą rurociągów przesyłowych przekraczających granice państwa wymaga importu z Europy Zachodniej.

Rozważane są także warianty dostawy gazu ziemnego drogą morską, chociaż zagadnienie to nadal znajduje się w bardzo wstępnej fazie projektowania. W tym przypadku muszą być rozważone także kwestie dotyczące ewentualnych ograniczeń w transporcie gazu skroplonego przez cieśniny duńskie.

Podsumowując należy stwierdzić, że systematyczny wzrost pewności dostaw gazu ziemnego jest i będzie kluczowym elementem krajowych bilansów energetycznych w perspektywie następnego dwudziestolecia.

d) Ropa i produkty naftowe

Polska ma niewielkie zasoby przemysłowe ropy naftowej, wynoszące ok. 15.5 mln ton. Roczne wydobycie ropy naftowej wyniosło w roku 1998 ok. 350 tys. ton. Ocenia się, że w dalszych latach wydobycie wzrośnie co najwyżej 2- 2.5-krotnie. Praktycznie całe zapotrzebowanie pokrywane jest importem. Nadal będą prowadzone poszukiwania złóż tego surowca w kraju. Celowe będzie wykorzystanie ofert kapitału prywatnego zarówno na poszukiwanie jak i ewentualną eksploatację nowo odkrytych złóż roponośnych.

Moce przerobowe polskich rafinerii nie przekraczają 17 mln ton rocznie. W roku 1997 Polska importowała prawie 15 mln ton ropy naftowej i ponad 4.6 mln produktów naftowych, w tym ok. 2.8 mln ton benzyny i oleju napędowego. Istniejące zdolności przeładunkowe i transportowe znacznie przekraczają aktualne potrzeby polskich rafinerii a także umożliwiają wykonywanie usług tranzytowych. Infrastruktura ta stwarza możliwość alternatywnego zasilania w ropę zarówno z kierunków wschodnich (rurociąg Przyjaźń) jak i dostaw ropy naftowej drogą morską.

Prognozowane zapotrzebowanie w horyzoncie do roku 2020 wzrasta o 13% w scenariuszu PRZETRWANIA, o 20% w scenariuszu ODNIESIENIA i o 50% w scenariuszu POSTĘPU-PLUS. Prognozowany wzrost zużycia paliw ciekłych we wszystkich scenariuszach spowoduje potrzebę zwiększenia istniejących zdolności przerobu ropy naftowej - w rozmiarze od ok. 4 mln ton w scenariuszu PRZETRWANIA do ok. 10 mln ton w scenariuszu POSTĘPU-PLUS . W miarę wzrostu zapotrzebowania i określenia, pożądanych z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego kraju, proporcji pomiędzy importem ropy i produktów naftowych, konieczne będzie sukcesywne zwiększenie zdolności transportowych i przeładunkowych.

e) Energia odnawialna

Polska nie posiada dużego potencjału energii odnawialnej (brak znaczących zasobów energii wodnej). Przy najbardziej promującej polityce energetycznej, do roku 2010 można wykorzystać źródła energii odnawialnej do produkcji ok. 7 TWh energii elektrycznej i 3.4 Mtoe do produkcji ciepła i paliw pędnych, co w sumie stanowi niecałe 4.8% zapotrzebowania na energię finalną i ok. 3.8% zużycia energii pierwotnej z roku 1997.

Z tego względu źródła energii odnawialnej mają w Polsce niewielki, bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo energetyczne w skali państwa. Mogą natomiast odgrywać znaczną rolę w lokalnych bilansach paliw pierwotnych. Mimo, iż wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych stopniowo wzrasta, to jej udział w prognozowanym bilansie roku 2020 zmienia się niewiele i nie przekracza wartości 6.5%.

f) Źródła skojarzone cieplno- elektryczne

W rozważanych scenariuszach i strategiach rozwoju krajowego sektora energetycznego następuje znaczący wzrost produkcji skojarzonej, szczególnie w źródłach rozproszonych, o mniejszych mocach jednostkowych. Jest to skutkiem stworzenia warunków dla rozwoju tych źródeł, identycznych jak w przypadku źródeł energii odnawialnej. Decydujące znaczenie miały w tym przypadku korzyści związane z istotną poprawą wykorzystania energii chemicznej paliw pierwotnych oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do środowiska.

g) Energia elektryczna

Moc osiągalna polskich elektrowni przekracza 30 GW, z tego ok. 3 GW w elektrowniach przemysłowych. Maksymalne zapotrzebowanie na moc szczytową w roku 1998 wyniosło ok. 23.3 GW. Istniejące powiązania międzynarodowe na napięciach 220-750 kV pozwalają na wymianę zagraniczną mocy (import- export) w ilości ok. 2 GW.

Wykonane przeliczenia scenariuszowe wskazują, że zapotrzebowanie na energię elektryczną, w okresie objętym prognozą, wykazuje bardzo dynamiczny wzrost. Dynamikę tego wzrostu prezentuje tabela 11 i rys. 12. Dane w tabeli wskazują, że można oczekiwać wzrostu produkcji energii elektrycznej od ok. 41% w scenariuszu PRZETRWANIA, poprzez 63% w scenariuszu ODNIESIENIA i ok. 66% w scenariuszu POSTĘPU-PLUS.

Tabela 11. Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną [TWh]

Scenariusz	1997	2005	2010	2015	2020
PRZETRWANIA		161.8	175.9	187.7	201.9
ODNIESIENIA	140.5	167.6	186.9	204.4	233.2
POSTĘPU-PLUS		161.5	184.4	204.8	236.4

Z dzisiejszej perspektywy, popartej analizą kształtowania się zużycia w ostatnich kilku latach, skala wzrostu wydaje się być szokująco wysoka. W celu uwiarygodnienia prezentowanych wartości Agencja Rynku Energii przeprowadziła szereg różnorodnych analiz porównawczych, głównie dotyczących popytu na energię elektryczną w funkcji tempa wzrostu PKB. Analizy takie znajdują się w materiałach roboczych, opracowanych w trakcie tworzenia dokumentu głównego. Podstawowe wnioski jakie wynikają z międzynarodowych analiz porównawczych wskazują, że praktycznie w każdym kraju wraz z rozwojem gospodarczym następował wzrost zużycia energii elektrycznej. Z zasady wzrost ten wyprzedzał tempo wzrostu PKB, mimo że w wielu krajach przodujących w ochronie środowiska przyrodniczego (Szwecja, Holandia, Dania) prognozowano przyrosty znacznie niższe.

Prawie identyczny przyrost energii elektrycznej w scenariuszu POSTĘPU-PLUS, w stosunku do scenariusza ODNIESIENIA, przy znacząco wyższym wzroście PKB (o ok. 40% w roku 2020- por. dane w tabl. 5) oznacza konieczność konsekwentnej realizacji przez Rząd zdecydowanie pro- efektywnościowej polityki gospodarczej, a w szczególności skutecznej polityki energetycznej.

Rys. 13 przedstawia przewidywaną strukturę produkcji energii elektrycznej wg rodzajów źródeł. Z rysunku wynika, że w roku 1997 produkcja była oparta praktycznie wyłącznie na elektrowniach zawodowych dużej mocy. W horyzoncie roku 2020 struktura źródeł ulega dość istotnym zmianom wskutek znaczącego rozwoju źródeł rozproszonych (małej mocy), produkujących w skojarzeniu ciepło i energię elektryczną, głównie na bazie gazu ziemnego. Rozwój ten jest znaczący w scenariuszach ODNIESIENIA i POSTĘPU-PLUS.




Należy mieć na uwadze, że decydujące znaczenie dla wyboru opcji rozwojowych potencjału wytwórczego będą miały decyzje inwestorów w coraz większym stopniu prywatnych, podejmowane na podstawie analizy zapotrzebowania zarówno w skali doby jak również roku i kosztów pokrycia tego zapotrzebowania. Również opracowywane na podstawie ustawy Prawo energetyczne plany rozwojowe energetycznych przedsiębiorstw zajmujących się przesyłaniem i dystrybucją energii elektrycznej, a także planu zaopatrzenia w nośniki energii opracowywane przez gminy. Będą one zmierzały w kierunku zaopatrywania odbiorców w energię elektryczną po optymalnie najniższych kosztach, niezależnie czy energia ta będzie pochodziła z nowych źródeł czy z importu.

h) Ciepło

Jednym z podstawowych kierunków zastosowań paliw pierwotnych u użytkowników finalnych jest ich przemiana w ciepło użyteczne. W zastosowaniach przemysłowych oznacza to najczęściej przemianę w postaci wysoko- lub średniotemperaturowej pary lub wody technologicznej, natomiast w gospodarstwach domowych paliwa służą, za pomocą gorącej wody grzewczej, do zapewnienia komfortu cieplnego (ogrzania pomieszczeń) i do celów sanitarnych (ciepła woda użytkowa). Wykonane szacunki wskazują, że do zaspokojenia wyżej wymienionych potrzeb zużywane jest obecnie co najmniej 60-70% całego zużycia energii w gospodarstwach domowych.

W Polsce moc osiągalna elektrociepłowni zawodowych wynosi ok. 10.2 GW_th, (termicznych), moc ciepłowni zawodowych - ok. 4.9 GW_th, a ciepłowni komunalnych - ok. 16 GW_th. Istniejący potencjał wytwórczy znacznie przekracza obecne zapotrzebowanie na ciepło.

Przyjęte założenia co do liczby i standardu ochrony cieplnej nowo budowanych mieszkań oraz założenia wynikające z programu termomodernizacji budynków istniejących wskazują, że krajowe zapotrzebowanie na ciepło będzie wykazywało umiarkowaną tendencję spadkową, niezależnie od scenariusza rozwoju makroekonomicznego. Obrazuje to tabela 12.

Tabela 12. Krajowe zapotrzebowanie i produkcja ciepła [Mtoe]

Scenariusz	Wyszczególnienie	1997	2005	2010	2020
PRZETRWANIA	Krajowe zapotrzebowanie na ciepło *		25.8	25.3	24.3
			w tym: gospodarstwa domowe		12.6	12.1	11.3
			Produkcja ciepła, w tym:		26.8	26.2	25.0
			EC i ciepłownie systemowe		6.3	5.6	4.4
			Małe źródła skojarzone**		0.2	0.9	1.8
	ODNIESIENIA	Krajowe zapotrzebowanie na ciepło *	27.8	25.7	25.0	23.8
		w tym: gospodarstwa domowe	14.2	12.5	12.0	11.4
		Produkcja ciepła, w tym:	29.0	26.6	25.8	24.4
		EC i ciepłownie systemowe	8.4	6.2	5.2	3.9
		Małe źródła skojarzone**	0.0	0.2	0.9	1.9
	POSTĘPU-PLUS	Krajowe zapotrzebowanie na ciepło *		26.8	26.2	26.4
		w tym: gospodarstwa domowe			12.6	12.2	11.7
		Produkcja ciepła, w tym:			27.7	27.0	27.2
		EC i ciepłownie systemowe			6.3	5.9	5.5
		Małe źródła skojarzone**			0.2	0.8	1.6

* para i gorąca woda ** EC rozproszone: <10 MW_e

Z danych w tabeli 12 wynika, że wzrost produkcji ciepła następuje tylko w źródłach skojarzonych, przy czym coraz powszechniej będą stosowane małe źródła o mocach jednostkowych nie przekraczających 10 MW_e. Tendencja ta jest zgodna z przyjętymi w dokumencie strategicznymi kierunkami rozwoju polskiej energetyki.

1. Minimalizacja oddziaływania sektora energii na środowisko

W prezentowanych prognozach energetycznych zakłada się realizacje planów modernizacji technicznej i ekologicznej urządzeń wytwórczych elektroenergetyki zawodowej dla dotrzymania norm emisji pyłów, dwutlenku siarki i tlenków azotu. Dla elektrowni zawodowych założono realizację planowanych przedsięwzięć ekologicznych (dotyczy pyłów i NO_x) oraz „Programu redukcji emisji SO₂ w energetyce zawodowej” w ramach modernizacji technicznej, zgodnie z zawartymi w latach 1993-1998 kontraktami długoterminowymi na zakup mocy i energii elektrycznej przez PSE SA. Dla pozostałych obiektów energetyki zawodowej (elektrociepłownie i ciepłownie zawodowe) jak również dla energetyki przemysłowej oraz ciepłowni komunalnych zakłada się stopniową redukcje jednostkowych emisji zanieczyszczeń do 2005 r. do poziomu gwarantującego dotrzymanie norm emisji wynikających z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 8 września 1998 r. w sprawie wprowadzania do powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych (Dz. U. nr 121, poz. 793).

Dla nowych pojazdów samochodowych zakłada się dotrzymanie odpowiednich norm krajowych dotyczących emisji NO_x i cząstek stałych, porównywalnych z normami Unii Europejskiej określonymi w Dyrektywach 94/12/EEC i 91/542/EEC (wymóg zastosowania katalizatorów w nowych pojazdach benzynowych oraz modyfikacji procesu spalania w pojazdach dieslowskich).

Limity zawartości siarki w paliwach silnikowych oraz w oleju opałowym lekkim przyjęto wg nowych norm Unii Europejskiej (Dyrektywa 98/70/EC: olej napędowy - 0.035% od 2000 r. oraz 0.005% od 2005 r., benzyna - 0.015 od 2000 r. oraz 0.005 od 2005 r.; Dyrektywa 99/32/EC: olej opałowy lekki - 0.2% od 2005 r. oraz 0.1% od 2008 r.). Założono stopniową poprawę jakości stosowanych węgli (wartości opałowej, zawartości siarki i popiołu) według prognozy PAN - Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią, Kraków.

W procesach przemysłowych, traktowanych w sposób zagregowany, zakłada się obniżenie wielkości jednostkowych emisji SO₂ i pyłów o 30% oraz NO_x o 20% do roku 2010, w wyniku restrukturyzacji przemysłu, przedsięwzięć modernizacyjnych, wykorzystania węgla o lepszej jakości, zwiększonego udziału zużycia gazu ziemnego itp.. W efekcie - pomimo wzrostu zapotrzebowania na paliwa i energię - prognozowane wielkości emisji SO₂ i CO₂ mieszczą się w ramach dopuszczalnych limitów dla kraju (II Protokół Siarkowy oraz Protokół z Kioto). Emisja tlenków azotu przewyższa próg proponowany w konsultowanym obecnie II Protokole Azotowym. Realizacja planowanych przedsięwzięć redukcji emisji SO₂ w sektorze energetycznym w połączeniu ze spełnieniem norm emisji ujętych w nowym rozporządzeniu Ministra Środowiska przez nowe oraz istniejące źródła (dla lat 2006 - 2010) wystarcza do spełnienie wymagań II Protokołu Siarkowego - obniżenie emisji do 1397 tys. ton/rok do roku 2010, gdyż prognozowana krajowa emisja dwutlenku siarki w 2010 roku będzie równa ok. 1300 tys. ton, i w następnych latach nie rośnie.

Dla emisji CO₂ zobowiązanie, wynikające z podpisanego przez Polskę Protokołu z Kioto (15 lipca 1998 r.) - redukcja emisji gazów cieplarnianych o 6% w okresie 2008-2012 względem poziomu emisji z 1988 r. - jest stosunkowo łatwo wykonalne, gdyż wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną jest niewielki. Emisja CO₂ w okresie 2010 -2020 nie przekracza 400 mln ton, co jest znacznie poniżej wyznaczonego limitu - 463 mln ton. Spowolniony wzrost emisji CO₂, pomimo istotnego wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną, następuje w wyniku zastępowania węgla gazem, poprawy sprawności energetycznych w całym łańcuchu przemian (od wydobycia aż do użytkownika końcowego).

Wg przygotowywanego do podpisania w grudniu 1999 r. „Protokółu do Konwencji LRTAP²⁾ w sprawie przeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i ozonu w warstwie przyziemnej” (określany jako II Protokół Azotowy), Polska byłaby zobowiązana do ograniczenia limitu emisji NO_x do 879 tys. ton do roku 2010. Z przeprowadzonych analiz wynika, że realizacja tego celu jest osiągalna, chociaż wymagać to będzie podjęcia dodatkowych działań redukcyjnych.

5. Ocena bezpieczeństwa energetycznego państwa

Prawo energetyczne, w art. 14 i 15, wymaga aby założenia polityki energetycznej obejmowały także ocenę bezpieczeństwa energetycznego państwa. W ustawie zdefiniowano pojęcie bezpieczeństwa energetycznego jako: `... stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska'.

Rząd wyraża pogląd, że zasadniczymi elementami składającymi się łącznie na bezpieczeństwo energetyczne państwa są:

• bezpieczeństwo dostaw energii (zarówno nośników pierwotnych jak też energii finalnej),

• minimalne ceny energii, ustalone na bazie kosztów uzasadnionych (uznanych przez regulatora),

• zminimalizowany, negatywny wpływ energetyki na środowisko.

Przy dokonywaniu oceny dynamiki zmian stanu bezpieczeństwa energetycznego państwa Rząd wziął pod uwagę wszystkie wyżej wymienione elementy. Syntetyczna ocena zmian gospodarki paliwowo- energetycznej kraju w latach 1990- 1998 jest prezentowana w rozdziale 3 dokumentu. Z punktu widzenia energetycznych i środowiskowych mierników oceny bezpieczeństwa energetycznego Rząd ocenia ją pozytywnie. Analizując zagadnienie kształtowania się wskaźników zależności importowej i eksportowej paliw i energii, należy odnotować, że:

• eksport węgla energetycznego oraz import ropy naftowej (bez produktów ropopochodnych), w latach 90-tych, charakteryzowały się dużą stabilnością,

• odnotowano istotny spadek eksportu węgla koksującego (z ok. 65% w roku 1994 do poniżej 40% w roku 1998), co w świetle panujących cen węgla na rynku międzynarodowym jest niewątpliwie tendencją pożądaną,

• import gazu ziemnego wykazywał większe wahania i kształtował się w zakresie od ok. 75% w 1990 r. do ok. 68% zużycia krajowego w 1998 r. i praktycznie w całości pochodził z jednego kierunku geograficznego. Rząd uważa, że stan taki jest w dłuższej perspektywie nazbyt ryzykowny dla bezpieczeństwa energetycznego państwa. Priorytetowym celem Rządu jest więc osiągnięcie struktury dostaw, w której Polska uzyska znaczące ilości gazu ze zdywersyfikowanych kierunków, przy zachowaniu zasad polityki realizowanej na obszarze Unii Europejskiej,

• analizy dla lat 1996 i 1997 wskazały, że występuje dość istotne uzależnienie od importu produktów naftowych, które dla benzyn kształtowało się w wysokości ok. 28-34%, oleju napędowego ok. 18-20%, zaś gazu ciekłego w wysokości aż ok. 80% zużycia krajowego. Jedynie w przypadku olejów opałowych występuje ich eksport netto w wysokości ok. 5-13%- w odniesieniu do zużycia krajowego,

• w okresie do roku 2020 wskaźnik samowystarczalności energetycznej będzie się sukcesywnie zmniejszał, ale nadal jego wartość będzie przekraczała poziom 50% i będzie ciągle wyższa niż aktualny średni poziom w krajach Unii Europejskiej a także znacznie wyższy niż w takich krajach jak Niemcy i Francja. Liberalizacja międzynarodowych rynków energetycznych będzie stymulowała jego dalsze obniżenie.

Do łącznej, syntetycznej oceny zmian stopnia dywersyfikacji zasilania kraju w paliwa i energię, wykonawca obliczeń prognostycznych- Agencja Rynku Energii S.A proponuje Rządowi wykorzystanie tzw. wskaźnika Stirlinga. Poniższe zestawienie prezentuje rezultaty analizy porównawczej z użyciem tego wskaźnika. Z zestawienia wynika, że wskutek zmian struktury użytkowanych paliw pierwotnych bezpieczeństwo energetyczne Polski wzrosło o prawie 10 punktów procentowych. Wartości w tabeli wskazują także na to, że wskaźnik dywersyfikacji zasilania w Unii Europejskiej kształtuje się znacznie korzystniej, co wynika głównie z bardziej zrównoważonej struktury bilansu nośników energii pierwotnej.

[%]

Kraj	1990	1994	1995	1996	1997	1998
Polska	47.1	48.5	50.3	51.8	53.9	56.5
UE	75.2	74.8	75.0	74.8	75.3	75.3

Wykonane obliczenia wskazały, że w każdym ze scenariuszy rozwoju makroekonomicznego wartości wskaźnika dywersyfikacji zasilania w energię pierwotną wzrastają, osiągając poziom zbliżony do odnotowanego obecnie w Unii Europejskiej. Jednakże w przypadku scenariusza PRZETRWANIE wartości wskaźnika osiągają najniższy poziom wzrostu. Jest to efektem relatywnie najsłabszych zdolności rozwojowych państwa, przy których występuje konieczność zwiększonego inwestowania w podtrzymanie mało nowoczesnego majątku wytwórczego. W energetyce oznacza to większy stopień konserwowania dotychczasowej struktury podaży i popytu na paliwa i energię- i co z tym związane, znacznie większe nakłady na ochronę środowiska. Dla konsumentów indywidualnych oznacza to zaś tylko obniżenie, bo tylko o ok. 1.5 punktu procentowego, wydatków na energię w ich dochodach (z 10% udziału w 1997 r. do ok. 8.5% w roku 2020).

Jedną z zasadniczych przyczyn relatywnie niskiego tempa wzrostu PKB w scenariuszu PRZETRWANIE jest stosunkowo niewielki napływ kapitału finansowego z zewnątrz, przy narastającym niedoborze kapitału krajowego. Skutkuje to narastającą nierównowagą salda wymiany z zagranicą, co zaczyna poważnie zagrażać wiarygodności Polski na międzynarodowym rynku finansowym. Proces integracji Polski z Unią Europejską przesuwa się poza rok 2010, o ile będzie w ogóle możliwy.

Ze względu na podstawowe, długofalowe interesy państwa Rząd będzie podejmował konieczne, chociaż często trudne decyzje, aby zarysowana w scenariuszu PRZETRWANIE wizja rozwoju pozostała li tylko ostrzeżeniem. W tym celu, w ramach polityki energetycznej, Rząd będzie konsekwentnie przestrzegał realizacji strategicznych kierunków rozwoju, określonych w rozdziale 2 dokumentu.

Ocena stanu bezpieczeństwa energetycznego państwa pod kątem parametrów ekonomicznych wypada niestety znacznie mniej korzystnie. Kondycja ekonomiczna wszystkich przedsiębiorstw krajowych, w tym i energetycznych, kształtuje pozycję konkurencyjną Polski na rynku międzynarodowym. Słaby status ekonomiczny firm oraz odbiorców paliw i energii jest przyczyną różnorodnych perturbacji bieżących oraz stanowi główną barierę rozwojową. W ten sposób pośrednio wpływa na bezpieczeństwo dostaw energii.

Analizy zmian wskaźników ekonomiczno-finansowych wykonane w ramach prac nad przygotowaniem niniejszego dokumentu wskazały, że sytuacja większości podsektorów energetycznych w okresie 1994-1998 uległa pogorszeniu. Wartości wskaźników rentowności, zyskowności, płynności i wskaźników pochodnych, zaobserwowane w podsektorach energetycznych, są często niższe, od odpowiednich wartości wskaźników wyznaczonych dla całej działalności produkcyjnej (bez sektorów energetycznych). Sytuacja ekonomiczno- finansowa górnictwa węgla brunatnego, podsektora rafineryjnego i podsektora wytwarzania energii elektrycznej była lepsza od sytuacji pozostałej sfery działalności produkcyjnej, chociaż pozycja ekonomiczna poszczególnych przedsiębiorstw była silnie zróżnicowana. Pozostałe podsektory energetyczne cechują gorsze lub znacznie gorsze wartości wskaźników.

Mając na uwadze tę ogólnie trudną sytuację ekonomiczną krajowych przedsiębiorstw Rząd nadał priorytet realizacyjny strategiom nakierowanym na poprawę efektywności gospodarowania. Rząd uważa, że zaproponowane w rozdziale 2 dokumentu strategie gwarantują istotną poprawę bezpieczeństwa energetycznego państwa, zarówno w krótkim- jak i długim horyzoncie czasowym.

Mając to na uwadze, Minister Skarbu Państwa zobowiąże spółki, w terminie do końca czerwca 2000 roku, do pilnego zweryfikowania dotychczasowych strategii rozwojowych pod kątem ich zgodności z polityką energetyczną państwa. Prezes URE będzie dokonywał okresowych ocen działalności spółek energetycznych pod kątem stopnia realizacji strategii rozwojowych określonych w polityce energetycznej państwa.

Rząd oceniając prognozowany stan bezpieczeństwa energetycznego państwa, kierował się m.in. następującymi przesłankami:

1. stanem zaawansowania negocjacji z UE w obszarze `Energia' wraz z analizą wniosków dla okresów przejściowych,

2. rozwojem stopnia połączeń systemów energetycznych, głównie elektroenergetycznego i gazowniczego, z krajami UE oraz krajami CEFTA,

3. docelową, bardziej równomierną strukturą zapotrzebowania na nośniki energii pierwotnej,

4. korektą wolumenu wydobycia węgla kamiennego do wartości ekonomicznie opłacalnej,

5. przystosowaniem realizowanych obecnie połączeń gazociągowych do pracy rewersyjnej,

6. istnieniem nadwyżki zdolności przeładunkowych ropy i produktów naftowych,

7. prawdopodobnym, znaczącym rozwojem źródeł rozproszonych, produkujących energię elektryczną i ciepło w skojarzeniu (udział w roku 2020 od 13-19% krajowej produkcji energii elektrycznej),

8. prawnym wzmocnieniem pozycji regulatora, poprzez przyznanie mu uprawnień do wykonywania aktywnej polityki koncesyjnej,

9. informacją o możliwym kształtowaniu się wskaźnika produktywności energii w 20- letnim horyzoncie prognozowania (wzrost od ok. 1.6 razy w scenariuszu PRZETRWANIE, poprzez ok. 2.3 razy w ODNIESIENIA, aż do prawie 3- krotnego wzrostu w scenariuszu POSTĘPU-PLUS). Wartości te dowodzą, że jedynie w scenariuszu POSTĘPU-PLUS, gospodarka polska ma szansę na osiągnięcie pozycji konkurencyjnej, zbliżonej do gospodarek większości krajów UE,

10. informacją o możliwej zmianie udziału wydatków na paliwa i energię w wydatkach gospodarstw domowych, w perspektywie roku 2020 (z ok. 10% w 1997 r. do ok. 8.5% w PRZETRWANIE, ok. 6% w ODNIESIENIA i tylko ok. 4.5% w scenariuszu POSTĘPU-PLUS),

11. spadkiem emisji zanieczyszczeń atmosferycznych, co pozwoli na wypełnienie obecnych zobowiązań międzynarodowych Polski. W szczególności dotrzymane zostaną krajowe limity emisji SO₂- zgodne z wymaganiami II protokołu siarkowego oraz limit emisji CO₂- uzgodniony z Polską na konferencji w Kioto.

Kierując się powyższymi przesłankami, Rząd ocenia, że jedynie rozwój zgodny z wizją scenariuszy ODNIESIENIA, a przede wszystkim POSTĘPU-PLUS może dawać gwarancję poprawy stanu bezpieczeństwa energetycznego Polski. Oznacza to konieczność skutecznej realizacji nowoczesnych strategii rozwoju, zmieniających oblicze polskiej energetyki w kierunku stawania się bliższej człowiekowi i bardziej przyjaznej środowisku przyrodniczemu. Energetyki stającej się faktyczną dźwignią rozwoju cywilizacyjnego kraju.

W tym duchu prezentowany jest program działania państwa, w zakresie wynikającym z postanowień art. 15 Prawa energetycznego.

6. Program działania państwa

W efekcie rozpoczętej w początkach lat 90-tych transformacji ustrojowej i gospodarczej następuje systematyczne porządkowanie ról odgrywanych przez administrację publiczną, organy samorządowe i podmioty gospodarcze.

Ustawa Prawo energetyczne dokonała istotnego rozgraniczenia tych ról w zakresie gospodarki energetycznej. Na organy administracji publicznej nakłada obowiązek przygotowywania założeń polityki energetycznej w horyzoncie nie krótszym niż 15 lat oraz długofalowego programu działania państwa w tym zakresie. Gminom przyznaje prawo decydowania o sposobie pokrywania lokalnych potrzeb energetycznych. Przedsiębiorstwom energetycznym zezwala na osiąganie przychodów, pokrywających uzasadnione koszty i uczestnictwo w grze rynkowej.

Prezentowane w dokumencie działania Rządu są nakierowane głównie na rozwiązanie problemów okresu przejściowego, przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej. Rząd wyraża przekonanie, że po uzyskaniu członkostwa polityka energetyczna państwa będzie zgodna z priorytetami polityki UE, co istotnie zwiększy zaufanie inwestorów do Polski. Jednym z korzystnych efektów będzie m.in. szerszy napływ kapitałów oraz nowoczesnych technologii energetycznych i ochrony środowiska, sprzyjających realizacji celów nadrzędnych polityki państwa.

1. Polityka inwestycyjna

Z długoterminowej prognozy zapotrzebowania na paliwa i energię wynika, że w okresie najbliższych 5-7 lat krajowy potencjał wytwórczy całego sektora energetycznego, łącznie z importem będzie w stanie zaspokoić krajowe zapotrzebowanie. Wyniki obliczeń wskazują, że sytuacja taka jest bardzo prawdopodobna, bez względu na scenariusz rozwoju makroekonomicznego. Jednakże w miarę upływu czasu, około 2005 roku, konieczne będą decyzje o rozbudowie potencjału wytwórczego. W szczególności dotyczy to sektora elektroenergetyki.

Rozwój potencjału produkcyjnego dostosowanego do potrzeb odbiorców jest zadaniem, które ustawa nakłada na przedsiębiorstwa energetyczne. Będzie to wymagało od przedsiębiorstw dostosowania i rozwoju ich bazy planowania strategicznego i marketingu oraz ciągłego monitorowania i aktualizacji planów strategicznych i operatywnych. Poprzednio sporządzane przez przedsiębiorstwa energetyczne plany rozwoju nie uwzględniały w dostatecznym stopniu zmian zachowań odbiorców. Na podstawie analiz sektora elektroenergetycznego, wykonanych przez doradców prywatyzacyjnych Rząd ocenia, że spora część zarządów spółek sektora powinna podejmować bardziej skuteczne działania zaradcze, których wymaga nowa jakościowo sytuacja, wykreowana przemianami rynkowymi.

Stan elektroenergetycznej infrastruktury sieciowej na terenach wiejskich wymaga znacznych prac modernizacyjnych. Dlatego też polityka państwa w tym zakresie oraz wspieranie inicjatyw lokalnych będzie zgodna z podstawowymi dokumentami rządowymi w obszarze rolnictwa tj.: Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich oraz Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Przewiduje się również pomoc finansową państwa kierowaną do gmin inwestujących w poprawę zaopatrzenia w energię, przy wykorzystaniu środków pomocowych UE.

Operatorzy elektroenergetycznego i gazowniczego systemu przesyłowego będą odpowiedzialni za opracowanie długo- i średnioterminowych prognoz rozwoju tych podsektorów w zgodzie ze strategiami polityki energetycznej i na zasadach określonych w Prawie energetycznym i rozporządzeniach.

Jednym z podstawowych źródeł informacji o potrzebach rozwojowych sektora energii będą plany rozwoju opracowywane przez przedsiębiorstwa energetyczne, zajmujące się przesyłaniem i dystrybucją nośników energii na podstawie ustawy Prawa energetycznego, a także informacje z giełdy energii elektrycznej o bieżącym zapotrzebowaniu na energię elektryczną w poszczególnych godzinach doby.

Realizacja programów rozwojowych sektora energii w Polsce z własnych środków zakumulowanych na cele inwestycyjne, przekracza możliwości finansowe sektora. Procesy prywatyzacyjne będą zatem prowadzone w taki sposób, aby wpływom do budżetu państwa z tytułu objęcia akcji prywatyzowanych przedsiębiorstw przez inwestorów strategicznych towarzyszyły kontraktowe zobowiązania inwestycyjne o podobnej skali zaangażowania środków finansowych, a uzyskanie większościowych pakietów akcji uwarunkowane było podniesieniem kapitału akcyjnego, przeznaczonego na rozwój przedsiębiorstw.

Budżet państwa, poza programem restrukturyzacji górnictwa i rozbudową sieci wiejskich, nie będzie bezpośrednio uczestniczył w finansowaniu potrzeb inwestycyjnych sprywatyzowanych przedsiębiorstw energetycznych. Rząd stoi na stanowisku, że stabilne rozwiązania prawne i stabilna, przejrzysta polityka podatkowa stanowią wystarczającą podstawę do samodzielnego podejmowania decyzji inwestycyjnych na szczeblu przedsiębiorstw.

Rząd w 2000 r. dokona kompleksowego przeglądu barier w pozyskiwaniu terenów pod budowę linii elektroenergetycznych, sieci gazowych i ciepłowniczych, rurociągów naftowych oraz poszukiwania nowych złóż surowców energetycznych, o istotnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb odbiorców w skali krajowej i regionalnej. Niezależnie od ewentualnej nowelizacji ustaw i aktów wykonawczych podstawowe znaczenie będzie miała praktyka ich stosowania, począwszy od właściwego przygotowania planów zagospodarowania przestrzennego, zgodnego z wymaganiami ustawy.

2. Polityka koncesjonowania działalności przedsiębiorstw energetycznych

Rząd traktuje politykę koncesjonowania realizowaną przez Prezesa URE jako ważny instrument, służący realizacji polityki energetycznej Państwa oraz Prawa energetycznego. W związku z tym, Minister Gospodarki wspierając aktywną rolę Prezesa URE w procesie koncesjonowania, po analizie dotychczasowych doświadczeń w tym obszarze regulacji, skorzysta z przysługującej mu delegacji, wynikającej z art. 32 ust.2 ustawy- Prawo energetyczne, w celu zweryfikowania zakresów działalności objętej koncesjonowaniem. W szczególności weźmie pod uwagę uzyskanie pożądanej struktury sektora paliw i energii pod kątem jej optymalnego oddziaływania w kierunku realizacji celów art. 1 ust.2 Ustawy.

Zmierzając do równoważenia interesów przedsiębiorstw i odbiorców paliw i energii Prezes URE będzie korzystać z uprawnienia do cofania koncesji w przypadkach:

• stwierdzonego zagrożenia bezpieczeństwa energetycznego państwa,

• rażącego naruszania przepisów ochrony środowiska,

• bezprawnego ograniczania zakupu energii wytworzonej w źródłach odnawialnych,

• utrudniania odbiorcom korzystania z prawa do usług przesyłowych.

Udzielając koncesji, Prezes URE będzie brał pod uwagę możliwość zapewnienia przez wnioskodawcę należytej jakości świadczonych usług i bezpieczeństwa dostaw, w szczególności jego sytuację finansową i wysokość kapitałów własnych, możliwość wykorzystania nowoczesnych technologii oraz stopień oddziaływania na środowisko.

1. Polityka cenowa

Rząd prezentuje stanowisko, że po okresie przejściowym najlepszą ochronę odbiorców przed nieuzasadnionym wzrostem cen będą stanowiły mechanizmy niezakłóconej konkurencji. Zgodnie z dyspozycją art. 69 ustawy Prawo energetyczne - Minister Finansów z dniem 4 grudnia 1999 r. traci prawo do ustalania taryf dla paliw gazowych. Eliminuje to kolejny element ograniczenia rynkowego mechanizmu kształtowania cen energii w Polsce.

Stan przygotowania poszczególnych podsektorów energetycznych wskazuje na możliwość wprowadzenia, w pierwszej kolejności, konkurencyjnego rynku w elektroenergetyce. Zgodnie z Prawem energetycznym, Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. utraciły pozycję jedynego kupującego energię elektryczną od elektrowni i elektrociepłowni systemowych. Modernizacja znacznej części elektrowni i elektrociepłowni oraz ograniczanie ich negatywnego wpływu na środowisko odbywa się przede wszystkim na podstawie długoterminowych kontraktów na dostawę energii elektrycznej, zawartych z PSE S.A. Taki sposób finansowania rozwoju podsektora wytwarzania osiągnął jednak zbyt wysoki poziom, ograniczający w praktyce możliwość utworzenia przejrzystego, konkurencyjnego rynku dla wytwórców. W związku z tym Rząd uznaje za celową i konieczną restrukturyzację tych kontraktów. Restrukturyzacja będzie przeprowadzona w sposób zapewniający kontynuację procesów inwestycyjnych i unikanie kumulowania w krótkim okresie spłaty zaciągniętych kredytów. Restrukturyzacja wymagać będzie aktywnego współdziałania również ze strony wytwórców, w szczególności w przypadkach konieczności renegocjacji kontraktów z bankami kredytującymi. Proces ten będzie ściśle nadzorowany przez Ministra Skarbu Państwa z wykorzystaniem instrumentów nadzoru właścicielskiego.

Udział produkcji energii elektrycznej objętej kontraktami długoterminowymi jest na tyle duży, że pomimo należytej staranności ze strony PSE S.A. i wytwórców przy ich restrukturyzacji, może wystąpić zjawisko tzw. „kosztów osieroconych”. Rząd przewiduje możliwość pokrycia części kosztów osieroconych w procesie prywatyzacji, drogą negocjacji z zainteresowanymi inwestorami. Efektem takiego rozwiązania będzie częściowa ochrona odbiorców przed nadmiernie szybkim wzrostem cen energii elektrycznej. Pozostała część `kosztów osieroconych', po ich weryfikacji przez Prezesa URE, stanowić będzie składnik kosztów uzasadnionych, uwzględniany w procesie kalkulacji taryf. Składnik ten będzie stosowany przez kilkuletni okres przejściowy, w postaci odrębnej opłaty.

Opisany powyżej mechanizm, uzupełniony wdrożeniem handlu pozwoleniami emisji o którym mowa w strategii zintegrowanego zarządzania energią i środowiskiem, spowoduje w miarę równomierne rozłożenie kosztów rozwoju źródeł wytwarzania energii elektrycznej i/ lub ciepła na spółki energetyczne ich akcjonariuszy i odbiorców.

Bardzo ważnym elementem liberalizacji rynku elektryczności jest szybkie, nie później niż w 2000 r. utworzenie i rozpoczęcie działalności giełdy elektroenergetycznej. Stworzy to nowe wyzwanie dla wszystkich uczestników krajowego rynku energii elektrycznej a także dla organu regulacyjnego. Rząd zobowiązuje Prezesa URE do opracowania i opublikowania, w terminie do końca II kwartału 2000 roku, kryteriów jakimi będzie kierował się przy wydawaniu decyzji administracyjnej uznającej dane przedsiębiorstwo za działające na rynku konkurencyjnym. Ponadto Rząd uważa, iż w roku w którym dokonywane będą na giełdzie rutynowe transakcje w ilości co najmniej 20% całości obrotu hurtowego, winny rozpocząć się intensywne prace nad określeniem harmonogramu dalszej, stopniowej deregulacji, na rzecz poszerzenia rynku konkurencyjnego wraz z analizami wskazującymi na wpływ procesów deregulacji na bezpieczeństwo energetyczne państwa.

Na giełdowym rynku transakcji natychmiastowych wytwórcy będą sprzedawać energię elektryczną przedsiębiorstwom obrotu i uprawnionym odbiorcom. Transakcje będą zróżnicowane w okresach godzinowych (w przyszłości krótszych), z dobowym wyprzedzeniem.

Na rynku terminowym przedmiotem obrotu będą standardowe kontrakty na dostawę energii w uzgodnionym czasie i po uzgodnionej cenie. Odrębnym rynkiem będzie rynek ofertowy dla celów bilansowania systemu elektroenergetycznego i rezerwowych dostaw energii dla odbiorców.

Rząd podkreśla potrzebę ciągłego, uważnego monitorowania zjawisk towarzyszących procesowi liberalizacji krajowego rynku elektroenergetycznego i uznaje za celowe, aby zadanie to realizował Prezes URE.

Wolniejszy przebieg procesów liberalizacji w przemyśle gazowniczym Unii Europejskiej wskazuje na celowość przesunięcia w czasie tworzenia konkurencyjnego rynku gazu ziemnego w Polsce. Pozwoli na wykorzystanie doświadczeń zarówno unijnych jak i polskich, pochodzących z elektroenergetyki. W najbliższych latach rynek gazu pozostanie rynkiem regulowanym.

Możliwe będzie, choć prawdopodobnie w niewielkiej skali, tworzenie lokalnych, konkurencyjnych rynków ciepła tam, gdzie istnieją odpowiednie warunki techniczne i organizacyjne.

Monopol naturalny, jaki cechuje sieciowe przedsiębiorstwa elektroenergetyczne, gazownicze i ciepłownicze, jest i pozostanie obszarem rynku regulowanego, co najmniej w zakresie taryf przesyłowych, które podlegać będą zatwierdzaniu przez Prezesa URE.

Ustawowy obowiązek kształtowania taryf, zgodnie z rzeczywistymi kosztami dostaw energii elektrycznej, gazu i ciepła do poszczególnych grup odbiorców, wymaga dalszych zmian struktury taryf. Obecna struktura, w znacznej mierze, jest bowiem ukształtowana historycznymi uwarunkowaniami, wynikającymi ze stosowania w przeszłości cen maksymalnych, opartych nie zawsze o rachunek uzasadnionych kosztów, antyinflacyjnej roli przypisywanej cenom gazu i energii elektrycznej oraz nie wyeliminowanym w pełni skutkom dotowania ciepła w latach ubiegłych.

Rząd podejmie stosowne działania aby zmiany poziomu i struktury taryf mogły być dokonywane w sposób ewolucyjny. W szczególności, w najbliższych latach dopuszczalny będzie wzrost cen o kilka punktów procentowych ponad inflację dla tych odbiorców, którzy dotąd byli beneficjentami skrośnego subsydiowania, kosztem innych grup odbiorców.

W celu złagodzenia wzrostu kosztów paliw i energii w budżetach drobnych odbiorców, spowodowanego porządkowaniem struktury cen i taryf nośników sieciowych, Rząd zaleca Prezesowi URE, aby w procesie zatwierdzania taryf i cen skutecznie egzekwował przepisy Prawa energetycznego, służące wyrównywaniu krzywych obciążenia poboru energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła.

2. Polityka przekształceń własnościowych w sektorze energetycznym

Utworzenie ram prawnych funkcjonowania sektora energetycznego w gospodarce rynkowej, powołanie organu regulacyjnego i doświadczenie kilkuletniego okresu funkcjonowania przedsiębiorstw energetycznych jako jednoosobowych spółek skarbu państwa stanowią wystarczającą podstawę do zintensyfikowania procesów prywatyzacyjnych. Występują ponadto potrzeby doinwestowania oraz wprowadzenia nowych technologii i metod zarządzania w przedsiębiorstwach energetycznych. Najbliższe lata, przed przystąpieniem do Unii Europejskiej, to również okres przygotowania polskich firm energetycznych do sprostania wymogom międzynarodowej konkurencji.

Rząd ocenia, że najbardziej przygotowany do procesów prywatyzacyjnych jest podsektor elektroenergetyki, dlatego też w tym podsektorze zamierza dokonać pierwszego etapu prywatyzacji w ciągu najbliższych trzech lat. Wartość rynkowa oferowanych do prywatyzacji firm będzie tym większa, im mniejsze będzie ryzyko inwestycyjne w ocenie przyszłych inwestorów. Z tego powodu, przed sprzedażą akcji będących własnością skarbu państwa, zostanie określony model rynku energii elektrycznej i sposób rozwiązania problemu kontraktów długoterminowych, o których mowa w punkcie dotyczącym polityki cenowej.

Przy prywatyzacji respektowane będą priorytety:

• ochrony konsumentów poprzez stworzenie konkurencyjnego rynku energii elektrycznej,

• dopływu kapitału inwestycyjnego do przedsiębiorstw,

• ochrony pracowników w postaci tzw. pakietów socjalnych negocjowanych na poziomie przedsiębiorstwa, z udziałem organizacji związkowych i zainteresowanego inwestora,

• dopływu środków finansowych do budżetu.

Prywatyzacją objęte zostaną wszystkie 33 elektroenergetyczne spółki dystrybucyjne, których akcje będą wystawiane na sprzedaż w grupach po kilka jednocześnie. Każda z grup będzie miała po 12 - 15% udziału w rynku energii elektrycznej. Inwestorzy będą mieli swobodę składania oferty na akcje wybranych spółek, przy czym preferowane będą oferty nabycia akcji całej grupy. Pakiet akcji poszczególnych spółek, oferowanych do sprzedaży będzie wynosił 20 - 25% kapitału akcyjnego. Uzyskanie większościowego pakietu będzie możliwe poprzez podniesienie przez inwestora kapitału akcyjnego. W ten sposób Rząd spodziewa się dopływu środków na inwestycje w zakładach energetycznych.

Elektrownie będą prywatyzowane indywidualnie. Pakiet akcji oferowany do sprzedaży wyniesie 20 - 35%. Preferowani będą inwestorzy zainteresowani nabyciem akcji kilku spółek, bądź elektrowni i kopalni węgla brunatnego z nią związanej. Podobnie jak w spółkach elektroenergetycznych, objęcie większościowego pakietu akcji będzie możliwe poprzez podniesienie kapitału akcyjnego.

Elektrociepłownie, których podstawową działalnością jest produkcja ciepła na lokalne rynki, prywatyzowane będą również indywidualnie. Oferowane pakiety akcji osiągną poziom do 45%. Podobnie jak w spółkach dystrybucyjnych i elektrowniach, objęcie większościowego pakietu akcji będzie możliwe poprzez podniesienie kapitału akcyjnego.

W procesie prywatyzacji spółek elektroenergetycznych nie wyklucza się również sprzedaży akcji na Giełdzie Papierów Wartościowych.

Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. będą prywatyzowane w ostatniej kolejności, co zgodnie z założeniami strategii prywatyzacji winno mieć miejsce po roku 2002.

Generalnie nie przewiduje się uprzedniej konsolidacji spółek elektroenergetycznych. Oferty sprzedaży akcji kierowane będą w pierwszej kolejności do inwestorów branżowych. W przyszłości będą mogli oni zwiększać udziały poprzez dokupienie akcji, w tym także od pracowników spółek po dwóch latach od nabycia pierwszego pakietu.

Prywatyzacja podsektora gazowniczego poprzedzona zostanie restrukturyzacją Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. Nastąpi separacja podstawowych obszarów działalności spółki w celu ewidencyjnej przejrzystości kosztów i tym samym ograniczenie wzajemnego subsydiowania różnych rodzajów działalności. Przewiduje się wyłonienie struktur związanych z podstawowymi obszarami działalności, a następnie ich prywatyzację. Ze względu na bezpieczeństwo energetyczne, do czasu pełnego wdrożenia przez kraje Unii Europejskiej zasady dostępu stron trzecich do sieci (TPA), podsektor przesyłu gazu nie będzie prywatyzowany. Szczegółowe zasady prywatyzacji sektora gazowniczego Rząd ustali w 2000 r.

Prywatyzacja podsektora naftowego będzie prowadzona zgodnie ze zmodyfikowanym „Programem restrukturyzacji i prywatyzacji sektora naftowego” przyjętym przez Radę Ministrów w styczniu 1999 r.

Restrukturyzacja jednostek zaplecza badawczo - rozwojowego pracującego na rzecz sektora energii będzie realizowana zgodnie z „Założeniami do przekształceń własnościowych jednostek badawczo - rozwojowych” przyjętymi przez Radę Ministrów w 1998 r.

1. Działania w zakresie ochrony środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 września 1998 r., „W sprawie wprowadzenia do powietrza substancji zanieczyszczających” jest aktem prawnym regulującym zagadnienia dotyczące emisji zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł stacjonarnych. Rozporządzenie określa dopuszczalne wielkości emisji do atmosfery SO₂, NO_x i pyłów z procesów energetycznego spalania paliw. Regulacje te wpływają istotnie na techniczne i ekonomiczne warunki funkcjonowania krajowych przedsiębiorstw energetycznych, co wiąże je z polityką energetyczną państwa. Postanowieniom rozporządzenia nie podlegają emisje zanieczyszczeń powstające w nieenergetycznych procesach technologicznych oraz w procesach spalania w silnikach spalinowych.

Z analiz porównawczych wykonanych w krajowych ośrodkach naukowo- badawczych wynika, że obowiązujące przepisy krajowe dla stacjonarnych źródeł energetycznych, w zakresie emisji SO₂, NO_x i pyłów są zgodne z odpowiednimi normami, obowiązującymi w Unii Europejskiej.

Biorąc to pod uwagę Rząd uważa, że zaistniały wstępne, niezbędne warunki do praktycznego wdrażania strategii zintegrowanego zarządzania energią i środowiskiem.

Rząd zobowiązuje Ministra Gospodarki, aby w porozumieniu z Ministrem Środowiska, opracował i przedłożył Radzie Ministrów w terminie do końca 2000 roku, szczegółowy program i harmonogram wdrażania zintegrowanej strategii, zgodny ze strategicznymi kierunkami polityki energetycznej, wyrażonymi w rozdziale 2.2 niniejszego dokumentu. Jeden z elementów programu winien dotyczyć obowiązku wykonywania zintegrowanych analiz energetycznych na etapie dokonywania oceny oddziaływania na środowisko.

Rząd uważa, że dalsze zaostrzanie wymagań ochrony środowiska winno być poprzedzone szeregiem analiz, uwzględniających systemowe skutki, jakie będą one powodowały dla polskiej gospodarki i społeczeństwa. Rozważane obecnie projekty dyrektyw unijnych będą zatem wymagały szczególnej rozwagi przy podejmowaniu zobowiązań w negocjacjach integracyjnych z UE.

Ministrowie Gospodarki i Środowiska w trybie pilnym przystąpią do opracowania `scenariusza ekologicznego' rozwoju krajowego sektora energetycznego, mającego stanowić podstawę dla opracowania strategii rozwoju tego sektora w ramach „Strategii Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku”, którą zgodnie z Rezolucją Sejmu RP z dnia 2 marca 1999 roku Rząd jest zobowiązany przedstawić do końca czerwca 2000 roku. Scenariusz ten powinien uwzględnić przygotowywaną przez Rząd na wniosek Sejmu RP strategię rozwoju odnawialnych źródeł energii.

Rząd wprowadzi obowiązek stosowania norm, określających zawartość siarki w paliwach silnikowych, zgodnie z odpowiednimi regulacjami Unii Europejskiej.

Biorąc pod uwagę scenariusze rozwoju makroekonomicznego kraju, uzupełnione obliczeniami przyszłych bilansów energetycznych, Rząd deklaruje, że podpisane w Kioto zobowiązanie do 6% redukcji w latach 2008 - 2012 emisji gazów cieplarnianych, w tym CO₂ w stosunku do poziomu z roku 1988, zostanie przez Polskę dotrzymane. Rząd dostrzega możliwości dalszej redukcji emisji gazów cieplarnianych, ale podjęcie ewentualnych, nowych zobowiązań uzależnia od faktycznych efektów strategii okresu przejściowego. Rząd uważa, że dalsza redukcja emisji gazów cieplarnianych, przy przewidywanej strukturze paliw pierwotnych, może okazać się zbyt kosztowna, jak też może pogorszyć konkurencyjność polskiej gospodarki.

Kolejny bardzo poważny problem, wpływający na degradację środowiska przyrodniczego kraju, stanowią zrzuty wód zasolonych z kopalń do wód powierzchniowych. Problem ten zostanie uwzględniony w programie restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego, oraz w znowelizowanym Prawie geologicznym i górniczym.

Inny problem stanowi zagospodarowanie odpadów stałych. Rząd zainicjuje prace badawcze prowadzące do zwiększeniem skali zagospodarowania odpadów pod ziemia (m.in. do podsadzki hydraulicznej) oraz do produkcji materiałów budowlanych i nawozów mineralnych.

2. Polityka racjonalizacji

Gospodarka polska lat dziewięćdziesiątych charakteryzuje się systematyczną poprawą wskaźników efektywności gospodarowania paliwami i energią. Podstawową tego przyczyną są zmiany struktury tworzenia wartości dodanej w gospodarce narodowej oraz znaczny, realny wzrost cen paliw i energii. Większość wykonanych ocen i analiz wskazuje, że dotychczasowa poprawa efektywności energetycznej związana była głównie z rezerwami prostymi, likwidującymi marnotrawstwo energii. Nie obejmuje natomiast bardziej zaawansowanych rozwiązań wzorowanych na rozwiązaniach sprawdzonych w praktyce wysokorozwiniętych krajów Unii Europejskiej i OECD.

Rząd uważa, że skuteczna realizacja polityki racjonalizacji wymagać będzie od poszczególnych ministrów i kierowników urzędów centralnych opracowania i wdrażania szeregu instrumentów o charakterze:

• regulacji bezpośrednich (normy prawne),

• stymulacji rynkowej (ekonomiczno- fiskalnych),

• wspomagającym (informacja, edukacja, badania i rozwój).

Instrumenty regulacji bezpośredniej

1. Minister Gospodarki w porozumieniu z właściwymi ministrami w terminie do końca III kwartału 2000 roku:

• dokona przeglądu przepisów prawa w celu wyeliminowania barier prawnych unie­możliwiających modernizację systemów energetycznych (ciepłownictwo, energia elektryczna, itp.) w jednostkach finansowanych z budżetu centralnego i budżetów jednostek samorządów terytorialnych, w szczególności przy zastosowaniu metody finansowania inwestycji modernizacyjnych przez trzecią stronę i eksploatacji w sys­temie Przedsiębiorstw Usług Energetycznych (ESCO),

• spowoduje wydanie przepisów umożliwiających kontynuowanie działalności modernizacyjnej ze środków gromadzonych z tytułu zaoszczędzonej energii,

• opracuje instrumenty prawne, finansowe i organizacyjne, umożliwiające racjonalizację użytkowania energii w jednostkach finansowanych z budżetu centralnego i jednostkach samorządów terytorialnych.

2. Prezes Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast w oparciu o wnioski z monitoringu skutków funkcjonowania ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, po zasięgnięciu opinii Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, podejmie działania umożliwiające uwzględnienie ich w ustawie budżetowej na 2001 r. i wystąpi do Ministra Finansów o zwiększenie zakresu inwestycji objętych ustawą.

3. Minister Gospodarki, w terminie do końca maja 2000 r. dokona oceny funkcjonowania Prawa energetycznego w obszarze wykorzystania energii odnawialnych, w tym skuteczności działania przepisów o obowiązkowym zakupie energii z tych źródeł.

4. Minister Gospodarki podejmie prace nad przygotowaniem projektu ustawy określającej politykę Państwa w zakresie racjonalnego użytkowania energii, źródeł skojarzonych i odnawialnych.

5. Minister Gospodarki w porozumieniu z Prezesem URE, określą jednolite kryteria i szczegółowe zasady umożliwiające prowadzenie polityki taryfowej, uwzględniającej w planach rozwoju przedsiębiorstw konieczność stosowania metody „Planowania wg najmniejszych kosztów”.

6. Minister właściwy w sprawach transportu i gospodarki morskiej opracuje program obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych w terminie do 31 grudnia 2000 roku.

Instrumenty rynkowe (ekonomiczno- fiskalne)

1. Minister Gospodarki opracuje w 2000 r. zintegrowane rządowe programy dotyczące m.in. wprowadzania wybranych produktów na rynek i wsparcia wybranych badań naukowych. Programy te nie powinny burzyć zasad rynku konkurencyjnego lecz przeciwnie, uruchamiać mechanizmy dla celów wykraczających poza bieżącą percepcję podmiotów rynkowych, zmniejszając ich ryzyko handlowe w początkowym okresie.

Za szczególnie istotne dla polityki energetycznej uznaje się technologie:

- wysokosprawne napędy elektryczne (silniki, falowniki, osprzęt, itp.),

- wysokosprawne systemy oświetlenia (źródła światła, oprawy, systemy zarządzania oświetleniem),

• elektroniki użytkowej, stosowanej w artykułach gospodarstwa domowego (AGD) i sprzęcie radiowo- telewizyjnym (RTV) oraz telekomunikacyjno- biurowym,

• odnawialne źródła energii dla budownictwa,

• odzysku energii w budownictwie i przemyśle,

• skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w obiektach różnej skali.

Ich wybór podyktowany jest istnieniem potencjału intelektualnego i produkcyjnego, pozwalającego na utrzymanie wysokiego udziału polskich podmiotów na rynkach produktów i usług wykorzystujących ww. technologie.

Wdrożenie proponowanych technologii będzie stanowić atrakcyjną alternatywę na rynku pracy dla pracowników pochodzących z restrukturyzowanych przedsiębiorstw.

2. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej będzie na bieżąco informował o możliwości przeznaczenia części środków z funduszy strukturalnych UE na finansowanie inwestycji energooszczędnych.

Fundusze pomocowe UE mogą być przeznaczane na inwestycje energooszczędne, takie których realizacja przyczyni się do spełnienia celów zawartych w programach wspólnotowych. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej będzie analizował programy pomocy UE dla Polski pod kątem informowania zainteresowanych instytucji o możliwości ich wykorzystania na finansowanie przedsięwzięć energooszczędnych.

3. Minister Gospodarki i Prezes URE podejmą działania zmierzające do zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w bilansie energetycznym kraju, poprzez konsekwentne stosowanie zapisów art. 9 i art. 45 ust.3 Prawa energetycznego.

Instrumenty wspomagające (informacja, edukacja, badania i rozwój)

1. Minister Środowiska występując do Komitetu Badań Naukowych z wnioskami o uruchomienie projektów celowych, weźmie pod uwagę następujące tematy:

- wpływ i metody intensyfikacji procesów energooszczędnych na zmniejszenie emisji i poprawę stanu środowiska,

• rynek (krajowy i międzynarodowy) emisji SO₂ i CO₂.

• oceny perspektyw powiększenia krajowych zasobów surowców energetycznych

2. Komitet Badań Naukowych uwzględni w swoich priorytetach finansowania nauki problematykę efektywnego wykorzystania energii,

3. Komitet Badań Naukowych będzie prowadził analizę i dokonywał oceny zgodności programów realizowanych przez UE (głównie V Programu Ramowego) ze strategią gospodarczą kraju oraz publikował listę tematów preferowanych w celu zachęcenia podmiotów naukowych do składania wniosków o granty o zbliżonej tematyce,

4. Minister Gospodarki wystąpi do Komitetu Badań Naukowych z wnioskiem o uruchomienie projektów celowych zamawianych w zakresie:

• badań nad poprawą produktywności energii w gospodarce narodowej,

• opracowania standardów audytu energetycznego w przemyśle,

• adaptacji do warunków polskich mechanizmów rynkowych, wspierających przedsięwzięcia energooszczędne w krajach UE wraz z opracowaniem harmonogramu ich wdrożenia do roku 2002.

5. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wystąpi do Komitetu Badań Naukowych z wnioskiem o uruchomienie projektów celowych zamawianych na temat:

• metod oceny stanu technicznego i energetycznego obiektów budowlanych,

• standardu audytu energetycznego dla budynków zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej.

6. Minister Edukacji, w ramach swoich kompetencji, będzie wprowadzał i zalecał uwzględ­nienie problematyki efektywnego użytkowania energii oraz cech ekologicznych głównych technologii produkcji energii elektrycznej w procesach dydaktycznych wszystkich szczebli.

7. Minister Gospodarki we współpracy z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotuje ogólnospołeczną akcję promocyjną zachowań i rozwiązań energooszczędnych.

8. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, w oparciu o środki przewidziane w planie finansowym Funduszu Termomodernizacji ulokowanym w Banku Gospodarstwa Krajowego, w porozumieniu z Ministrem Finansów i Prezesem Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, przygotuje i wdroży program promocji ustawy termomodernizacyjnej, z uwzględnieniem dotychczasowych działań.

9. Minister Gospodarki we współpracy z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji i z Prezesem Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast oraz z Prezesem URE, zorganizuje program szkoleń dla terenowej administracji rządowej i samorządowej z zakresu stosowania przez te organy przepisów ustawy Prawo energetyczne oraz wdrażania Założeń polityki energetycznej.

10. Polski Komitet Normalizacyjny nada priorytet dostosowywania Polskich Norm do wymagań UE, normom związanym z efektywnością energetyczną.

1. Wykorzystanie niekonwencjonalnych, w tym odnawialnych źródeł energii

Racjonalne wykorzystanie energii ze źródeł niekonwencjonalnych jest jednym z istotnych komponentów zrównoważonego rozwoju państwa, przynoszących także wymierne efekty ekologiczne.

Minister Gospodarki korzystając z fakultatywnej delegacji zawartej w art. 9 ustawy - Prawo energetyczne, nałożył na przedsiębiorstwa energetyczne obowiązek zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł niekonwencjonalnych (w tym również odnawialnych) oraz określił warunki tego zakupu.

Również zapisy w art. 45 ust. 3 ww. ustawy pozwalają uwzględniać w taryfach paliw i energii koszty współfinansowania przez przedsiębiorstwa energetyczna przedsięwzięć związa­nych z rozwojem energetyki niekonwencjonalnej. Taryfy zatwierdzane przez Prezesa URE stanowią istotny czynnik stymulacyjny rozwoju rynku energii ze źródeł niekonwencjonalnych.

Wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł powinno przede wszystkim wzmacniać bezpieczeństwo energetyczne w skali lokalnej i przyczyniać się do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Uwzględniając aspekt ekonomiczny, (warunkujący osiągnięcie liczącego się udziału w bilansie energetycznym energii ze źródeł niekonwencjonalnych) trzeba wziąć pod uwagę, że wyższe koszty produkcji energii ze źródeł niekonwencjonalnych (w porównaniu z klasycznymi źródłami) przy ich lokalnym wykorzystaniu, mogą być przynajmniej częściowo pomniejszone o koszty zbędnej transmisji (przesyłu). Tym niemniej w szeregu przypadków należy liczyć się z kosztami rezerwowania dostaw energii z systemu elektroenergetycznego i/ lub gazowniczego. Sytuacje takie będą mogły być uznane przez Regulatora jako składnik kosztów uzasadnionych, związanych z promocją źródeł lokalnych.

Władze gminne , sporządzając założenia do planu zaopatrzenia w energie elektryczną, ciepło i gaz w jak najszerszym zakresie uwzględniać powinny niekonwencjonalne i odnawialne źródła energii w tym, ich walory ekologiczne i gospodarcze dla swego terenu. Do źródeł tych należą: zasoby energetyki wodnej, wiatrowej, energia zawarta w organicznych odpadach komunalnych w tym biogaz do produkcji ciepła i energii elektrycznej oraz paliwa odpadowe z przedsiębiorstw przemysłowych i rolnych.

Rząd uważa, że wskazane w ustawie Prawo energetyczne zasady powinny być szerzej wykorzysty­wane przez władze lokalne. To przede wszystkim ich aktywna postawa winna stworzyć warunki dla rozwoju energetyki niekonwencjonalnej i wzrostu ich wykorzystania.

2. Obowiązkowe zapasy paliw

Ustawa Prawo energetyczne nałożyła na przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub ciepła oraz wydobywaniem i dystrybucją paliw gazowych obowiązek utrzymywania zapasów paliw w ilości zapewniającej utrzymanie ciągłości dostaw energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła do odbiorców. W oparciu o delegację ustawową, Minister Gospodarki wydał wiosną 1998 r. rozporządzenie, w którym określił wielkość, sposób gromadzenia oraz kontroli zapasów paliw.

Integracja z UE wymaga odrębnego potraktowania problematyki zapasów paliw ciekłych. Prawo Unii Europejskiej zobowiązuje kraje członkowskie do utrzymywania co najmniej 90-dniowych zapasów ropy i/ lub produktów naftowych. Z wykonanych analiz wynika, że rozbudowa pojemności magazynowych wiąże się ze znacznymi nakładami finansowymi, które należałoby rozłożyć na kilka lat. Krajowe spółki sektora naftowego szacują, że dla spełnienia wymagań prawa UE niezbędne jest wybudowanie dodatkowych zbiorników o pojemności ok. 2.8 mln m³, za ok. 5.0 mld złotych. W stanowisku negocjacyjnym Rząd proponuje aby przyrost pojemności magazynowych odbywał się w tempie 2% rocznie.

Ze względu na ogromne nakłady kapitałowe nie wyklucza się zawarcia odpowiednich umów międzynarodowych oraz poszukiwania inwestorów zagranicznych zainteresowanych świadczeniem usług magazynowych.

W ramach harmonizacji prawa polskiego z prawem unijnym Rząd znowelizuje ustawę o rezerwach państwowych i zapasach obowiązkowych określając zasady i sposób finansowania zapasów obowiązkowych, przekraczających poziom wynikający z rutynowej działalności handlowej, lecz niezbędnych z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego państwa i zobowiązań międzynarodowych Polski.

W związku z przewidywanym, znacznym wzrostem popytu na gaz ziemny Rząd podejmie działania gwarantujące utrzymanie stabilnego poziom bezpieczeństwa dostaw gazu ziemnego do odbiorców krajowych. Wymagać to będzie budowy odpowiednich zdolności magazynowych oraz zgromadzenia wymaganego - na mocy obowiązujących przepisów prawa- wolumenu gazu ziemnego. Wymagane kwoty gazu ziemnego zostały dostosowane do wyników scenariuszy rozwoju makroekonomicznego.

Tworzenie pojemności magazynowych i utrzymywanie zapasów oznacza ponoszenie znacznych kosztów, które w konsekwencji obciążą przedsiębiorstwa energetyczne oraz odbiorców finalnych. Mając na względzie optymalizację tych obciążeń, Minister Gospodarki w porozumieniu z Przewodniczącym Komitetu Badań Naukowych, w trybie pilnym opracuje założenia do uruchomienia projektu celowego zamawianego, którego celem będzie wyznaczenie wielkości tzw. zapasu bezpiecznego. Założenia do projektu winny uwzględniać specyfikę gospodarowania poszczególnymi paliwami w kraju, zmienne uwarunkowania otoczenia międzynarodowego, a także powinny być spójne z ustaleniami procesu integracyjnego. Rząd oczekuje, że wyniki projektu badawczego pozwolą na bardziej efektywną ekonomicznie realizację polityki państwa w zakresie zapasów.

3. Obszar i cele współpracy międzynarodowej

Rząd uznaje działania na rzecz zachowania zgodności polityk energetycznych Polski i Unii za jeden z głównych kierunków międzynarodowej i bilateralnej współpracy energetycznej. Wynika to z jednej strony z uwarunkowań procesu integracji z UE, z drugiej zaś jest podyktowane coraz większą otwartością rynków krajowych na konkurencję międzynarodową. Rząd uważa, że w tych warunkach korzystnym efektem procesu integracji z UE będzie także wzrost bezpieczeństwa energetycznego.

Rząd, biorąc pod uwagę potencjalne korzyści dla Polski, wynikające z jej położenia geograficznego, będzie aktywnie uczestniczył w realizacji programu budowy i rozwoju transeuropejskich sieci energetycznych, realizowanych w ramach programu Unii Europejskiej.

Obszar tej współpracy określają dokumenty dotyczące Traktatu Europejskiej Karty Energetycznej. Traktat ten zawiera postanowienia dotyczące m.in. równego traktowania inwestorów zagranicznych i krajowych, przyjęcia zasad Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu przez strony traktatu w zakresie sektora energii, określa: procedury rozstrzygania sporów, zasady swobodnego handlu i przepływu kapitału, zasady tranzytu, zasadę konkurencyjności, relacje z innymi organizacjami współpracy gospodarczej, zasadę swobodnego transferu zysków a także dyspozycje w zakresie ochrony środowiska.

Ratyfikacja Traktatu Europejskiej Karty Energetycznej przez stronę polską wymusi konieczność wprowadzenia do prawodawstwa polskiego stosownych regulacji prawnych. Rząd przewiduje ratyfikacje w roku 2000.

Wzrost efektywności energetycznej i szerokie korzystanie z odnawialnych źródeł energii jest także ważnym elementem współpracy międzynarodowej, jednoczącym wysiłki w wypełnianiu postanowień protokołu z Kioto.

Polska będzie uczestniczyła w programach współpracy Unii Europejskiej, z których najważniejsze to: THERMIE, EUREKA, JOULE (programy energetyki niejądrowej); SYNERGY (międzynarodowa współpraca w sektorze energii); SAVE (poprawa efektywności energetycznej); ALTENER (promocja odnawialnych źródeł energii). Będzie również zabiegała o możliwość korzystania z funduszy pomocowych Unii Europejskiej wspierających współpracę międzynarodową, z których obecnie najważniejsze zawarte są w programie PHARE. Podstawowe znaczenie mają przygotowania do wykorzystania FUNDUSZY STRUKTURALNYCH UE.

Zintensyfikowane zostaną starania o uzyskanie członkostwa w Międzynarodowej Agencji Energii, a także Agencji Energii Jądrowej.

Przegląd zgodności prawa regulującego funkcjonowanie sektora energetycznego wykazał jego daleko idącą zgodność z wymogami członkostwa w Unii Europejskiej. Tym niemniej podstawowym zadaniem na najbliższe lata jest i pozostanie jego pełna harmonizacja.

W obecnej fazie uzgodnień oznacza to, że Polska akceptuje i wdroży całość acquis communautaire w obszarze Energia, za wyjątkiem implementacji art. 17 i 18 dyrektywy 98/30/EEC z dnia 22.06.1998 r., dotyczącej wspólnych zasad wewnętrznego rynku gazu ziemnego oraz dyrektywy 68/414/EEC z dnia 20.12.1968 r., zaktualizowanej dyrektywą 72/425/EEC z dnia 19.12.1972 r., dotyczącej obowiązku krajów członkowskich do utrzymywania minimalnych zapasów ropy naftowej i/ lub paliw ciekłych.

Polska podejmie konieczne działania prowadzące do wdrożenia i stosowania acquis w obszarze Energia, zgodnie z zadeklarowanym terminem gotowości do akcesji do Unii, tj. przed 31 grudnia 2002 roku. Tam gdzie będzie to możliwe, Polska zamierza harmonizować swoje prawo z prawem unijnym i dokonać jego pełnej implementacji jak najwcześniej i przed przewidywaną datą wejścia do Unii.

Zgłoszone w trakcie negocjacji wnioski o przyznanie okresu przejściowego w zakresie:

• sektora górnictwa naftowego i gazownictwa związane są z:

• koniecznością przeprowadzenia restrukturyzacji i prywatyzacji przemysłu gazowniczego w celu utworzenia ekonomicznie efektywnych jednostek wydobycia, przesyłu, magazynowania i obrotu gazem oraz dystrybucji,

• umożliwienia zrestrukturyzowanym podmiotom rynku gazowego funkcjonowania przez co najmniej rok przed wprowadzeniem dyrektywy w warunkach konkurencji krajowej i swobodnego kształtowania się cen,

• sektora paliw ciekłych wynikają z konieczności:

• znowelizowania ustawy z dnia 30.05.1996 r. o rezerwach państwowych i zapasach obowiązkowych paliw oraz odpowiednich rozporządzeń wykonawczych, lub opracowania nowej ustawy,

• ustalenia zasad organizacyjnych systemu tworzenia zapasów produktów naftowych,

• przygotowania programu utworzenia niezbędnych pojemności magazynowych, przy czym zakłada się roczny przyrost zapasów, utrzymywanych przez podmioty gospodarcze, na poziomie 2%- procentowym. Ponadto zakłada się, że osiągnięcie wymaganego dyrektywą poziomu zapasów będzie realizowane poprzez równoległy wzrost w systemie rezerw gospodarczych i gromadzonych przez podmioty gospodarcze.

Działania w zakresie sektora węgla kamiennego wynikają z postanowień Ustawy z dnia 26.11.1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych. Ponadto wdrażając `Program reformy górnictwa węgla kamiennego w Polsce, w latach 1998- 2002', zatwierdzony przez Radę Ministrów w dniu 30.06.1999 r. przyjęto w pełni zasady acquis communautaire w zakresie pomocy państwa dla górnictwa węglowego. Prawo polskie jest aktualnie zgodne z decyzją Komisji nr 3632/93/ECSC, której ważność upływa z dniem 23 lipca 2002 r.

Rząd stoi na stanowisku, że procesy dostosowawcze polskiego przemysłu węglowego do warunków gospodarki rynkowej, rozpoczęte w roku 1990 wykroczą poza rok 2002, co wymagać będzie dalszego stosowania pomocy państwa dla tego przemysłu.

Na obecnym etapie negocjacji przedstawiciele strony polskiej nie zgłosili dodatkowych wniosków o przyznanie okresu przejściowego. Tym niemniej Rząd Polski rezerwuje sobie prawo do wystąpienia z wnioskami o okres przejściowy, głównie ze względu na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w okresie przejściowym. Prawo to jednak będzie ograniczone wyłącznie do sytuacji, które znajdują uzasadnienie na gruncie postanowień dyrektyw Wewnętrznego Rynku Energetycznego, tj. dyrektywy 96/92/EC (`elektryczna') i 98/30/EC (`gazowa'), definiującej jednolite zasady tworzenia rynku energii.

1. Kierunki prac naukowo- badawczych

Proponowane w dokumencie strategiczne kierunki działania państwa wymagają wspomagania w postaci badań podstawowych związanych z bezpieczeństwem energetycznym kraju, przede wszystkim w długim horyzoncie czasowym.

Oprócz kontynuacji klasycznych, właściwych dla sektora energetycznego kierunków, prace naukowo-badawcze obejmą tematykę uwzględniającą dynamiczne zmiany dokonujące się w tym sektorze, związane z wprowadzaniem mechanizmów rynkowych, zagadnienia zrównoważonego rozwoju, łączące problematykę ochrony środowiska i racjonalizacji użytkowania paliw i energii oraz tworzenie naukowych metod i narzędzi analityczno - prognostycznych wspomagających procesy decyzyjne na szczeblu krajowym i lokalnym.

Zdefiniowane w dokumencie główne cele i strategiczne kierunki działania państwa wskazują, że do badań takich należy zaliczyć m.in.:

1. badania i analizy metodyczne, niezbędne do programowania rozwoju krajowego systemu energetycznego w zakresie określonym w Prawie energetycznym i spójnych z celami i kierunkami strategicznych działań określonymi w polityce energetycznej,

2. badania nad budową systemów informatycznych, wspierających strategiczne kierunki liberalizacji i decentralizacji rynków oraz systemów energetycznych, mające na uwadze aspekty dotyczące zapewnienia bezpiecznego (niezawodnego) funkcjonowania systemów,

3. opracowanie i upowszechnienie zestawu nowoczesnych instrumentów finansowych, wspierających funkcjonowanie krajowych przedsiębiorstw energetycznych oraz instytucji państwowych odpowiedzialnych za efektywne kształtowanie warunków bezpieczeństwa energetycznego państwa (wszystkich szczebli zarządzania: państwo, region, gmina),

4. badania nad poprawą efektywności energetycznej, których przykładowe propozycje przedstawiono w ramach polityki racjonalizacji,

5. badania nad zagadnieniami wyznaczania `bezpiecznego' poziomu zapasów paliw, w celu optymalizacji kosztów magazynowania paliw,

6. badania nad oceną bezpośrednich i systemowych skutków gospodarczych i społecznych jakie towarzyszą reformie krajowego sektora energetycznego,

7. analizy typu koszty - korzyści, związane z procesem otwierania polskiego rynku energetycznego na konkurencję międzynarodową, głównie w wyniku akcesji Polski do UE,

8. badania w zakresie nowych metod diagnostyki energetycznych systemów sieciowych (elektrycznych, gazowych i cieplnych),

9. badania nad nowymi technologiami przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej,

10. badania i ocena kosztów zewnętrznych (głównie środowiskowych) związanych ze strategiami rozwoju krajowej energetyki,

11. prace związane z aktualizacją i monitorowaniem realizacji polityki energetycznej, warunkujące wypełnienie ustawowych obowiązków Ministra Gospodarki oraz prawidłową realizację zadań przez Prezesa URE, w zakresie związanym z gromadzeniem, przetwarzaniem i bieżącą konserwacją informacji, służących do oceny procesu przemian.

Wymienione kierunki badań będą finansowane wg kryteriów przyjętych w Komitecie Badań Naukowych. Zaplecze badawczo rozwojowe pracujące na rzecz sektora energetyki będzie w dalszym ciągu wykorzystywane niezależnie od rozstrzygnięć co do ich przekształceń własnościowych. Rząd oczekuje, że krajowe przedsiębiorstwa energetyczne, w większym niż dotąd stopniu, włączą się w finansowanie badań, gdyż to one są i będą ich głównym beneficjentem.

1. Propozycje zmian uregulowań prawnych

Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz. U. Nr 54, poz. 348 ze zmianami) weszła w życie 5 grudnia 1997 r. Wraz z wejściem w życie ustawy sukcesywnie wdrażane są przepisy wykonawcze. Ustawa jest tak skonstruowana , iż zawiera regulacje o charakterze ogólnym - szczegółowe kwestie do uregulowania ustawodawca pozostawił przepisom wykonawczym, których jest ok. 30 (obligatoryjne i fakultatywne).

Do chwili obecnej wydane zostały 22 akty wykonawcze, których funkcjonowanie można będzie ocenić w niedługim czasie.

Ustawa - Prawo energetyczne, w stosunku do poprzedniego stanu prawnego regulowanego ustawą z dnia 6 kwietnia 1984 r. o gospodarce energetycznej, zmieniła podstawy formalno - prawne funkcjonowania energetyki. Nakładając na przedsiębiorstwa energetyczne (przedsiębiorców) nowe obowiązki - dała im nowe uprawnienia mając na uwadze ochronę interesów odbiorców przed nieuzasadnionym wzrostem cen oraz wzrastające wymagania w zakresie ochrony środowiska. Nowe, poważne uprawnienia uzyskały także organy samorządu terytorialnego.

Trudno rzetelnie ocenić funkcjonowanie ustawy i przepisów wykonawczych w tak krótkim okresie czasu (półtora roku) licząc od dnia jej wejścia w życie, do podjęcia prac nad „Założeniami ...”.

Wstępne analizy dotyczące działania sektora energetycznego w nowych uwarunkowaniach prawnych, wskazują na konieczność dokonania zmian nie tylko w ustawie - Prawo energetyczne, a w konsekwencji w wydanych na jej podstawie aktach wykonawczych. W szczególności dotyczy to potrzeby nowelizacji wszystkich rozporządzeń `przyłączeniowych' oraz `taryfowych'. Przewiduje się dokonanie zmian w szeregu ustawach kreujących pożądane zachowania podmiotów uczestniczących w krajowych rynkach energetycznych. Należą do nich takie jak:

1. ustawa z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw (Dz. U. Nr 90, poz. 4040 ze zmianami),

2. ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. z 1994 r. Nr 49, poz.196 ze zmianami).

Poniżej przedstawione zostaną propozycje zmian do wymienionych wyżej ustaw, wynikające z treści przedkładanych „ Założeń ...”.

W związku z powyższym proponuje się aby:

1. w ustawie - Prawo energetyczne doprecyzowane zostały zapisy dotyczące:

1. określenia przypadków cofania koncesji przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki,

2. trybu uzgadniania z organami poszczególnych szczebli jednostek samorządu terytorialnego planów rozwoju (art. 16 - 20 ustawy),

3. zasad rozliczeń w obrocie paliwami gazowymi, energią elektryczną i ciepłem z indywidualnymi odbiorcami w lokalach,

4. sporządzania taryf przez przedsiębiorstwa energetyczne nie posiadające koncesji, lub zwolnione przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia (art. 44 - 47 ustawy),

5. nielegalnego poboru paliw i energii wraz z określeniem przypadków jego występowania oraz możliwością stosowania określonych sankcji (art. 57 ustawy),

6. zasad przerwania przez przedsiębiorstwa energetyczne dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła,

7. obowiązku zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła.

Zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej, w celu dostosowania przepisów Prawa energetycznego do prawa unijnego, zmianie ulegną jej zapisy stosownie do zapisów zawartych w odpowiednich dyrektywach UE. Znowelizowane przepisy powinny obowiązywać nie wcześniej, niż z datą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

2. w ustawie o rezerwach państwowych oraz zapasach obowiązkowych paliw - nałożyć obowiązek utrzymywania zapasów paliw ciekłych na wszystkie przedsiębiorstwa energetyczne zajmujące się obrotem hurtowym lub opracować odrębną ustawę o zapasach obowiązkowych paliw ciekłych;

3. w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz przepisach wykonawczych wydanych na jej podstawie postuluje się dokonanie zmian umożliwiających:

1. ograniczenie emisji zanieczyszczeń: gazów cieplarnianych, SO₂, NO_x, powstających w procesie wytwarzania i przetwarzania energii, w stopniu wynikającym z zawartych porozumień międzynarodowych,

2. ochronę odkrytych, udokumentowanych złóż surowców mineralnych, szczególnie przed zabudową ich powierzchni.

Postulowane, we wcześniejszych rozdziałach „Założeń...” racjonalne używanie energii, skutkować powinno opracowaniem projektu ustawy „ o racjonalnym używaniu energii i odnawialnych źródeł energii”. Ustawa regulowałaby kompleksowo zasady prowadzenia polityki efektywnego gospodarowania paliwami i energią.

1. Monitorowanie realizacji polityki energetycznej państwa

Stosownie do zapisów rozdziału 3 Prawa energetycznego treść założeń polityki energetycznej państwa bezpośrednio dotyczy: naczelnych i centralnych organów państwa, jednostek samorządowych (województwa, powiatu i gminy) oraz przedsiębiorstw energetycznych. Wynikają z tego określone wymagania funkcjonalne, jakim musi sprostać system monitorowania realizacji założeń polityki energetycznej (SMEN). Będzie on stanowił dla właściwych organów państwa, w tym Ministra Gospodarki, konieczny instrument, wspomagający nadzór, współdziałanie i koordynację w procesie oceny i okresowej aktualizacji założeń polityki energetycznej. SMEN zostanie utworzony z wykorzystaniem danych pochodzących ze statystyki publicznej, systemów informacji administracyjnej, w szczególności utworzonych na potrzeby Urzędu Regulacji Energetyki oraz w miarę potrzeb okresowych i jednorazowych badań ankietowych.

Dla prawidłowej oceny realizacji celów ustawy - Prawo energetyczne, wymienionych w art. 1 ust. 2, niezbędny jest system monitorowania, który winien dostarczać wiarygodnych informacji, służących analizie stanu aktualnego i przewidywanych na przyszłość zmian w zakresie:

• bezpieczeństwa dostaw energii. Bezpieczeństwo to oznacza zarówno pewność zasilania odbiorców w energię, zależne od kondycji technicznej i ekonomicznej dostawców i odbiorców, kształtowanej w coraz większym stopniu regułami gospodarki rynkowej, przy stopniowym ograniczaniu wpływu elementów społecznych i politycznych. Do tej grupy czynników należą m.in. zagadnienia restrukturyzacji kopalń węgla, czy adresowane działania na rzecz poprawy efektywności energetycznej u dostawców oraz odbiorców paliw i energii. Ważnym elementem są tzw. koszty zewnętrzne bezpieczeństwa energetycznego związane z dywersyfikacją źródeł zasilania w paliwa i energię (np. import gazu ziemnego z różnych złóż i kierunków, rozwój połączeń sieciowych), zróżnicowanie bazy paliwowej dla elektroenergetyki i ciepłownictwa, silnie połączone ze zmniejszeniem ryzyka społecznego (np. strajkowego);

• konkurencyjności oferowanych na rynku krajowym i na eksport paliw i energii, poprzez analizę efektywności funkcjonowania tworzących się rynków energetycznych (analiza zmian produktywności wartości dodanej oraz kosztu energetycznego funkcjonowania sektorów gospodarki narodowej, zwiększanie liczby podmiotów na energetycznych rynkach lokalnych i hurtowych, redukcja barier wejścia na rynek, rozbudowa układów połączeń sieciowych zwiększających możliwości działania wg zasady TPA - głównie w kraju ale i za granicą, stopniowej likwidacji subsydiów skrośnych, preferencji i obciążeń fiskalnych, czy poprawy efektywności w każdym ogniwie łańcucha dostaw energii),

• wpływu na środowisko (rejestracja zmian wartości podstawowych substancji zanie-czyszczających środowisko, ocena stopnia dostosowania przedsiębiorstw i całego sektora do aktualnych i zalecanych norm i standardów emisji i imisji, w tym obowiązujących zobowiązań międzynarodowych, określanie skutków ekonomicznych i społecznych, m.in. wskutek wzrostu cen energii, spowodowanego działaniami chroniącymi środowisko).

• zrównoważenia interesów inwestorów (właścicieli kapitału) i odbiorców paliw i energii (analiza wartości i dynamiki zmian kondycji ekonomicznej dostawców w porównaniu do zmian kondycji ekonomicznej odbiorców, m.in. obrazowanej dynamiką zmian cen zakupywanych paliw i energii, na tle zmian cen innych dóbr i usług, analiza i ocena możliwości wyboru dostawcy paliw i energii, ocena jakościowa i ilościowa napływających skarg i zażaleń na niedotrzymanie standardów i warunków umów, dynamika zmian udziału zaangażowania przedsiębiorstw energetycznych w przedsięwzięcia typu DSM, ocena możliwości substytucji użytkowania paliwa i/ lub energii).

Oznaczenia, symbole, jednostki miar

DSM - celowe oddziaływanie na charakterystykę poboru energii u odbiorców

ER - kurs bankowy walut (ang. Exchange Rates)

ESCO - Przedsiębiorstwa Usług Energetycznych (ang. Energy Service Company)

FEWE - Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii

IEA - Międzynarodowa Agencja Energii (ang. International Energy Agency) zrzesza kraje OECD z wyjątkiem Islandii, Meksyku i Polski.

KERM - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów

LNG - gaz ziemny skroplony (ang. Liquefied Natural Gas)

Ma - mieszkaniec / rok

MOŚ - Ministerstwo Środowiska

MSP - Ministerstwo Skarbu Państwa

NEA - Agencja Energii Jądrowej (ang. Nuclear Energy Agency) zrzesza kraje OECD z wyjątkiem Islandii, Meksyku i Polski.

NFOŚiGW - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (ang. Organisation for Economic Cooperation and Development) zrzesza 29 krajów: Australia, Austria, Belgia, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Japonia, Kanada, Korea, Luksemburg, Meksyk, Niemcy, Norwegia, Nowa Zelandia, Polska, Portugalia, Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry, Wielka Brytania i Włochy.

PGNiG S.A. - Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A.

PKB - Produkt Krajowy Brutto (ang. Gross Domestic Produkt)

PLN - polski złoty

PPP - kurs siły nabywczej (ang. Purchasing Power Parities)

PSE S.A. - Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.

SMEN - System Monitorowania Energetyki

TPA - dostęp stron trzecich do sieci (Third Party Access)

UE - Unia Europejska (ang. European Union) zrzesza 15 krajów europejskich: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.

URE - Urząd Regulacji Energetyki

USD - 1 dolar Stanów Zjednoczonych

kgoe - kilogram oleju ekwiwalentnego

1 MWh = 3.6 GJ = 0,086 toe

1 kWh = 0.0036 GJ

1 toe = 41.868 GJ

1MW_t = MJ/s

Przedrostki przy jednostkach:

k - kilo - ∗10^3	G - giga - ∗10^9
M - mega - ∗10^6	T - tera - ∗10^12

⁾ Opis scenariuszy w: „EUROPEAN ENERGY TO 2020: A SCENARIO APPROACH” (wyd. Komisji Europejskiej, 1996 r.) oraz 'European Union Energy Outlook to 2020', (wyd. Komisji Europejskiej, listopad 1999 r., I.S.B.N. 92-828-7533-4)

²⁾ Konwencja w sprawie „Transgranicznego Przenoszenia Zanieczyszczeń Powietrza na Dalekie Odległości”, podpisana w Genewie w 1979 r. przez 34 krajów i Wspólnotę Europejską.

Ministerstwo Gospodarki Projekt - wersja VIII z dnia 15.02.2000 r.

Ministerstwo Gospodarki Projekt - wersja VIII z dnia 15.02.2000 r.

4

3







---