Wstęp do prawoznawstwa

Pojęcie systemu prawa i podział tego systemu.

System to elementy i relacje

System prawa - ogół norm prawnych obowiązujących w danym miejscu i czasie.

Normy prawa - nakaz /zakaz/ zachowania

Miejsce- np. państwo

Czas- tu i teraz; konkretnie ustalona data

Normy prawne wynikają z aktów prawnych

Podział prawa

Reguluje stosunki (relacje)

Os. fizyczna - Os. fizyczna - po jednej ze stron występuje organ państwowy

Os. fizyczna - os. prawna - określa relacje pomiędzy organami państwowymi

Os. prawna - os. prawna - określa relacje:

• Państwo -osoba fizyczna

• Państwo - osoba prawna

Równorzędność podmiotów - Nadrzędność podmiotów - państwo jest silniejsze

Metodą regulacji jest umowa - metodą regulacji jest decyzja

Umowy ADHEZYJNE - w przypadku Państwo ma uprawnienia władcze

umów zawieranych z podmiotem

silniejszym; (Np. o dostawę gazu)

DURA LEX twarde prawo ale prawo

postępowanie cywilne

postępowanie cywilne

KPC

prawo cywilne postępowanie karne KPK

KODEKSY postępowania mówią jak zrealizować prawo materialne

podatki

kodeks karny

reguluje i porządkuje

stosunki społeczne

jakie powinny być

konsekwencje zdarzeń- prawo karne

Kodeks postępowania karnego mówi nam jak zrealizować prawo materialne ( kodeks postępowania karnego i cywilnego)

Pojęcie - podział systemu na gałęzie

Gałąź prawna - zespół norm prawnych regulujących w sposób w miarę pełnych jakąś dziedzinę stosunków społecznych.

prawo konstytucyjne

prawo finansowe

prawo cywilne

prawo administracyjne

prawo karne

pomiędzy gałęziami są elementy wspólne .

Przepis i norma prawa

Przepis prawny - podstawowa jednostka redakcyjna tekstu aktu prawnego

1 koncepcja) przepisem jest najmniejsza jednostka redakcyjna systematyki aktu prawnego

2 koncepcja) przepisem jest każde odrębne zdanie w sensie gramatycznym występujące w tekście

prawnym

Systematyka aktu prawnego-

podział tekst aktu prawnego

systematyka ogólna systematyka szczegółowa

ogólna- największe jednostki redakcyjne (rozdziały, działy, tytuły, księgi)

szczegółowa- podział tekstu prawnego aż do najmniejszej jednostki redakcyjnej (artykuły, paragrafy)

Art. 1, Art. 1a, Art. 1¹- wynika stąd że był zmieniany, zdarzają się w aktach znowelizowanych, ustęp, punkt 1) pkt1 (cyfra z nawiasem), litera a) lit a, b, tiret - myślniki (tiret pierwsze, drugie).

Rodzaje przepisów

Przepisy pośrednie przepisy bezpośrednie

Wyznaczają sposób zachowania wyznaczające zachowanie

(definicje legalne- -nakazujące/podatki/

przepisy ustalające znaczenie wyrażeń -zakazujące / zabójstwa/,

użytych w innych przepisach) -dozwalające /przysposobienie dziecka/

przepisy dotyczące obowiązywania innych przepisów

przepisy obowiązkowe

przepisy przejściowe

derogacyjne /uchylające/ wprowadzają nową regulację

polegają na zmianie prawa

( np. kara śmierci zmienia się na

dożywocie)

przepisy kolizyjne/rozstrzygające

sytuację, w której jeden stan

wyraźne faktyczny, mogą regulować 2 różne

inf. kiedy wchodzi dorozumiane przepisy (międzynarodowe prawo prywatne)

w życie (uchylenia, tracą moc przepisy

dotychczasowe, tracą moc dotych. przepisy

sprzeczne z ustawą)

Podział przepisów pod względem konkretności

przepisy konkretne

mówią nam wprost klauzule generalne

jak się mamy zachować (sformułowanie, które mówi o odesłaniu

do oceny organu stosującego prawo )

przepisy blankietowa

mówią nam tylko to

przepisy odsyłające kto powinien sprawę uregulować

(mówią jaki inny przepis

zastosować do tego aktu)

przepisy wyraźne w sposób dorozumiany

(wyraźnie mówią nam, jaki (ogólnie stwierdza; stosuje się

Przepis mamy zastosować) właściwe przepisy)

klauzule generalne

względy słuszności osoba bliska dobra wiara ważne powody zasady współżycia społecznego

Przepis - jest to fragment tekstu

Norma prawna- wynikająca z tekstu dyrektywa zachowania

Z przepisu prawnego konstruowane są normy prawne

Proces myślowy - wykładnia

Norma prawna- jest to wypowiedź zawierająca dyrektywę postępowania o charakterze generalno- abstrakcyjnym skonstruowaną z przepisów prawnych. Nie jest regułą, że z jednego przepisu wynika jedna norma, z kilku jedna, z jednej kilka.

Norma prawna wynikająca z przepisów dyrektywa zachowania jest to zwrot językowy zawierający żądanie, aby w określonych okolicznościach, ci do których jest adresowana zachowywali się w określony sposób.

Elementy norm:

1. musi być określenie adresat, jest generalne, rodzajowe a nie imienne i szczegółowe (każdy, ci którzy, obywatel)

2. okoliczności, w których aktualnie staje się obowiązek zachowania też jest generalny

3. określenie postępowania, który adresat musi spełnić

Cechy norm:

Normy prawne i akty, z których wynikają:

• moc prawna

• moc obowiązująca

Moc prawna - określa relacje normy do innych norm, akt prawny, mają wyższą moc prawną

ustawa norma

Moc obowiązująca- relacja normy do adresata

• normy powszechnie obowiązujące ( na obszarze całego państwa i wszystkich)

• normy prawa miejscowego ( na obszarze jednostki administracyjnej np. województwa)

• normy- akty prawa wewnętrznego nie mają mocy powszechnie obowiązujących

Skład normy

sankcja ( nie wszystkie normy posiadają sankcję)

hipoteza

kara - represja

(określenie adresata

wobec kogo , w jakich okolicznościach) Dyspozycja

wyznaczony sposób postępowania

nieważność egzekucja

( domn, czynność restrykcja- przywrócenie

uważa się za niebyłą stanu porządkowego

wykonanie bezpośrednie wykonanie pośrednie

Podział norm ze względu na rodzaj sankcji

LEX PLUS - prawo naddoskonałe

QUAM (kwam)

PERFEKTA

LEX PLUS QUAM PERFEKTA

sankcję karną sankcję nieważności

LEX PERFEKTA (norma doskonała)

posiada sankcję nieważności

LEX MINUS QUAM PERFEKTA

posiada tylko sankcję karną

LEX IM PERFEKTA - normy niedoskonałe nie posiadają sankcji

przepis to jednostka redakcyjna

norma to co z tekstu wynika

SYSTEM PRAWA W POLSCE

1. Dualizm źródeł systemu prawa w Polsce

Dualizm

prawo powszechne prawo obowiązujące wewnętrznie

obowiązujące

prawo miejscowe

Podział dychotomiczny - wyraźny, konkretny, akt może być tylko obowiązujący lub obowiązujący wewnętrznie

Akty prawa powszechnie obowiązujące dotyczą wszystkich i skonstruowane są na zasadzie hierarchiczności

konstytucja

Żaden akt nadrzędny nie może być sprzeczny z konstytucją w wyższym prawem

Akt niższego rzędu zgodny z aktem wyższego rzędu

System źródeł prawa powszechnie obowiązujący jest zamknięty

ZAMKNIĘCIE

PODMIOTOWE PRZEDMIOTOWE

oznacza ściśle określone w konstyt. organy, Konstytucja, wyczerpująco, całkowicie

które mogą wydawać akty powszechnie obowiązujące wymieniła, które to są akty, rodzaje,

formy

Enumeratywne wymiernie czyli wyczerpująco

Akty prawa miejscowego- konstytucja mówi, że te akty mogą wydawać organy samorządu terytorialnego i terenowe organy administracji rządowej ( konstytucja nie mówi jakie akty, jakie organy, jak nazywają się akty, nie mówi jak je nazywać)

Prawo wewnętrzne- obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe podmiotowi wydającemu taki akt. Nie ma aktów prawa ważniejszych i mniej ważnych. hierarchia tylko w obrębie organu, który wydaje. akty wydawane są na podstawie ustaw.

System źródeł prawa- otwarcie źródeł prawa, konstytucja nie precyzuje jakie organy mają te akty wydawać, ani nazw.

Konstytucja może określić dowolne nazwy aktów, mogą nosić także inne elementy, zamknięcie tylko na wysokości ustawy.

Układy zbiorowe pracy - spór, kwestia regulowana, którą zajmuje się prawo pracy.

Konstytucja dopuszcza istnienie układu, nie wymienia ich w źródłach prawa powszechnie obowiązujących. Są tacy autorzy, którzy uznają je za prawo powszechnie obowiązujące. Konstytucja ich nie wymienia.

Konstytucja ma szczególną formę ustawy. Tryb wprowadzania zmian jest trudniejszy, kwalifikowaną większością głosów.

Akt zmieniający musi mieć co najmniej taką samą moc prawną jak akt zmieniany, nie może być niższy, ewentualnie wyższy.

ratyfikowany-powszechnie obowiązujący

nieratyfikowany obowiązujący wewnętrznie

za zgodą wyrażoną w ustawie (umowy przekazujące część suwerenności, musi być

umowy ustalony w szczególnym trybie , referendum) Umowy te w razie z kolizji z ustawą ratyfikowane mają pierwszeństwo.

bez zgody - informacje dla sejmu ( konstytucja nie mówi nam gdzie one są)

STRUKTURA AKTÓW POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCYCH

Nazwa	Organ wydający	zgodność z..	Cechy charakterystyczne	Miejsce publikacji	Moc obowiązująca	Uwagi
Konsty- tucja- w Polsce z 1997 stos. bezpośr.	Zgromadzenie Narodowe (referendum, naród) ZN(sejm+senat)		nazwa szczególny tryb uchwalania i wprowadzania zmian najwyższa moc prawna szczególna treść występowanie systemu gwarancji	Dz. U	powszechnie	stosowana jest bezpoś- rednio, można się na nią powołać art. 87 jest prawem powszechnie obowiązującym
Ustawa konsty- tucyjna zmie- niajaca konsty- tucję	Sejm, Senat na oddzielnych posiedzeniach jeżeli zmieniają rozdz. I,II,XII - to może być referendum	Trybunał Konstytucyjny może zbadać zgodność proceduralną	tak jak konstytucja minus treść i minus nazwa moc prawna tak jak konstytucja	Dz. U.	powszechnie	art. 235 Konstytucji
Umowy międzyna- rodowe gratyfiko- wane za zgodą wyrażoną w ustawie -ratyfiko- wane - nieratyfi - kowane	Organem zawierającym jest Rada Ministrów, ratyfikuje prezydent konieczna zgoda z ustawą	konstytucją	- w razie kolizji z ustawą ma pierwszeństwo - zgoda wyrażona w ustawie jest potrzebna w 5 przypadkach: pokój, sojusze, układy polityczne, wojskowe konstytucyjne prawa wolności, obowiązki obywatelskie członkostwo RP w organi- zacji międzynarodowej znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym sprawy uregulowane w ustawie lub co do których konstytucja wymaga ustawy	Dz. U. załącznik do ustawy	powszechnie	art. 87 konstyt.
Prawo stanowione przez organizację Międzyna- rodową na podstawie ratyfikowa- nej umowy międzyna- rodowej dotyczącej przekazania części kompetencji organów państwa organizacji międzynaro- dowej	Organy międzynarodowe lub organizacje międzynarodowe	konstytucją w razie kolizji z ustawą pierwszeństwo prawa ponadnarodowe- go	Ustawa, która upoważnia do zawarcia takiej umowy, jest uchwalana w niezwykle utrudnionym trybie przez Sejm lub Senat większością głosów2/3 albo w drodze referendum. sposobu wyboru dokonuje sejm.	Dz. U	powszechnie	nie są w 87
USTAWY	akt zawsze pochodzi od parlamentu Sejm przy współudziale Senatu z udziałem prezydenta, uchwalana w szczególnym trybie tzw. trybie ustawodawczym	konstytucją w razie sprzeczności ustawa ustępuje	akt uchwalany przez parlament akt o charakterze generalno - abstrakcyjnym - ogólnym z wyjątkiem np. budżetu akt o charakterze samoistnym - oznacza to, że parlament nie musi mieć jakiegokolwiek upoważnienia pod warunkiem, że będzie zgodny z konstytucją	Dz. U	powszechnie
ROZPORZĄDZ ENI E	Prezydent, Rada Ministrów,Organy Wykonawcze, Premier, Minister resortowy- (bez teki) mają prawo wydawania rozporządzeń, przewodniczący komitetów w określonych ustawach wchodzących w skład Rady Ministrów, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji	ze wszystkimi aktami prawnymi obowiązując. powyżej ustawy	akty niesamoistne, mogą być wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie. Cechy: szczegółowe, podmiotowe, wyraźne określają organ, który ma go wydać. Zakaz subdelegacji - nie ma możliwości przekazania kompetencji do wydania tego rozporządzenia uszczegółowione pod względem przedmiotowym i treściowym, określają porządek treść i zakres spraw.	Dz. U	powszechnie
Akty prawa miejs- cowego	Organy samorzą- du terytorialnego; terenowy organ administracji rządowej; sejmik wojewódz. -wojewoda; Rada powiatu- -starosta; Rada gminy-wójt, Burmistrz, prezy- dent	ze wszystkimi aktami pow- szechnie obowiązują- cymi i z roz- porządzeniami	-Są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie - tak jak rozporządzenia -nie podlegają kontroli Trybunału Konstytucyjnego -ich zgodność z aktami wyżej wymienionymi bada NSA	Dzienniki Urzędowe Dzienniki Wojew.- dzkie	Powszechnie obowiązujące na terenie działania organu który go wydał.
Akt prawa wewnętrznego Umowy międzynarodowe nie podlegające ratyfikacji	Premier Minister A zatwierdza Rada Ministrów	ze wszystkimi aktami pow- szechnie obowiązującymi	- zawierane przez Premiera, ministrów - zatwierdzane przez Radę Ministrów -mogą dotyczyć współpracy pomiędzy ministerstwami i regulują relacje pomiędzy nimi	Monitor Polski	obowiązują jednostki organizacyjne podlegające organowi wydającemu ten akt
Akty prawa wewn.- zarzą- dzenia	prezydent; R. Ministrów; premier; ministrowie; przewodniczący komitetów wchodzących _____________ i wszelkie inne organy wskazane w ustawie; wszyscy kierow- nicy urzędów centralnych	ze wszystkimi aktami pow- szechnie obowiązującymi	- są wydawane tylko na podstawie ustawy - do 1997 r (wydania obecnej Konstytucji) zarządzenia były i powszechnie i wewnętrznie obowiązujące -od 1997 roku posiadają tylko charakter wewnętrznie obow_ wiązujący	Prezydent, Premier -Monitor Polski Pozostałe - w ministerialnych urzędowych dziennikach ministerstw
Uchwały Rady Minis- trów	Rada ministrów	zgodność ze wszystkim	- w odróżnieniu od zarządzenia --- nie na podstawie ustawy; - wydawane na podstawie Konstytucji	Monitor Polski

Pojęcie obowiązywania prawa

1. Obowiązywanie aksjologiczne ; ortodoksyjne, skrajne - uznaje się, że obowiązuje tylko takie prawo, które jest zgodne z podstawowymi normami, wartościami moralnymi (pojęcie pomocnicze) W ramach tej koncepcji pojawia się demokracja bezpośrednia - nieposłuszeństwa obywatelskiego.

2. Realistyczne obowiązywanie prawa - (behawioralne obowiązywanie prawa) behawioralne - od słowa ”zachowanie” - zachowanie występujące w masowej skali, zjawisko zgodności zachowań adresatów z normami prawnymi.

3. DESUE TUDO - odwyknienia- sytuacja wyjątkowa -norma prawna której nikt nie odwołał a mimo to nikt jej nie stosuje i nie nakłada sankcji za jej nieprzestrzeganie. - dotyczy przepisów, które nie pasują do rzeczywistości

4. formalno - TETYCZNE - najczęściej stosowane -(wynikające za stanowienia) obowiązywanie prawa, polega na tym, że prawo obowiązuje wówczas, gdy:

• Zostało właściwie ustanowione, - przez kompetentny organ, we właściwym trybie uchwałodawczym i ustawodawczym.

• Prawo musi być właściwie ogłoszone

• Jeżeli ten akt nie został uchylony

• Nie zawiera postanowień sprzecznych - przede wszystkim z aktami wyższego rzędu.

Trybunał Konstytucyjny ma możliwość usunięcia aktu poza nawias prawa powszechnie obowiązującego

Obowiązywanie aktu prawnego w przestrzeni i w czasie

Prawo wewnątrz krajowe obowiązuje na terytorium państwa (wyjątkiem jest prawo miejscowe)

Mogą być inne wyjątki dotyczące umów i zwyczajów międzynarodowych - dotyczy personelu dyplomatycznego, tzw. Immunitet dyplomatyczny (immunitet - wyłączenie odpowiedzialności)

Umowy międzynarodowe - prawo ponadnarodowe, wejście prawa w system prawa wewnętrznego, może obowiązywać na terenie kraju, mimo, że nie zostało zawarte przez organ wewnętrzny - ratyfikacja - uznanie - akceptacja.

Państwo jest stroną umowy międzynarodowej

Zasada osobowości - niekiedy, wyjątkowo dopuszcza się możliwość stosowania na terenie państwa X - prawa państwa Y - w stosunku do obywatela państwa X (np. zawieranie wielonarodowych małżeństw, zawieranie umów przez spółki [kto je reprezentuje])

Obowiązywania prawa w czasie - istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania prawa

VACATIO LEGIS - prawo już opublikowane jeszcze nie obowiązuje (z zasady 14 dni) zasadą jest, że akt prawny zaczyna obowiązywać, nie wcześniej niż z dniem opublikowania. (o ogłaszaniu aktów normatywnych. Akty wchodzą w życie po upływie 14 dni od ich ogłoszenia. Może być to okres dłuższy. Akt prawny powinien być opublikowany we właściwym publikatorze urzędowym.

Opublikowanie - VACATIO LEGIS - obowiązywanie

Zasada RETROACJI

I - LEX RETRO NON AGIT

II - LEX SEVERIOR RETRO NON AGIT

I - praw o nie działa wstecz - nie ma charakteru bezwzględnego - polskie prawo dopuszcza naruszenie tej zasady, jeżeli je się narusza, to stosuje się drugą zasadę

II - prawo surowsze nie działa wstecz.

Prawo polskie dopuszcza możliwość mocy wstecznej, jako nadzwyczajny wyjątek, jeżeli zasady państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Zasada IGNORAnTIA IURIS NOCET - nieznajomość prawa szkodzi - nie można się powoływać na nieznajomość prawa należycie ogłoszonego. Jest to tzw. fikcja powszechnej znajomości prawa (jest to założenie kontr faktyczne - sprzeczne z rzeczywistością)

Niezwykle rzadkie wyjątki, w polskim prawodawstwie (min kodeks karny) dopuszcza możliwość uznania czynu zabronionego za niebędący przestępstwem, gdy nieświadomość jego bezprawności była usprawiedliwiona.

Moment końcowy obowiązywania aktu prawnego, norm prawnych

• Gdy sam akt z góry określa, kiedy przestanie obowiązywać

• Gdy zostanie uchylony przez inny akt - wynikające z przepisów DEROGACYJNYCH - aktem tego samego rzędu, lub wyższego

• DESUETUDO - odwykniecie

• LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI - oznacza, że przepis późniejszy uchyla wcześniejszy.

Język prawa

Logika prawnicza - zajmuje się badaniem przepisów prawa - by je właściwie odczytać

Podstawowe rodzaje wypowiedzi

1. wypowiedzi opisowe - zdania w sensie logicznym stwierdzające pewne fakty (słowami opisujemy obraz rzeczywistości) mogą być oceniane pod względem prawdziwości

2. wypowiedzi ocenne - mogą zawierać element opisu, ale spełniają funkcję ekspresyjną - mają wyrazić jakąś opinię ocenę dokonaną przez autora, dot. ocenianej sytuacji.

Występuje podział wypowiedzi na

Oceny zasadnicze samoistne Oceny o charakterze instrumentanym

Informujemy o naszym wewnętrznym wyrażają aprobatę lub dezaprobatę dla

przekonaniu (brzydki, ładny, zły) pewnego stanu rzeczy, jako środka

prowadzącego do określonego np.

Co do zasady, nie mogą być weryfikowane gimnastyka jest dobra dla zdrowia w kategoriach prawnych

Wyjątki:

Niekiedy może nastąpić element oceny

prawdziwości.

Klauzule generalne - ocenne: bliska osoba, dobro ogółu, ważne przyczyny, dobre obyczaje

3. wypowiedzi normatywne -najważniejszy rodzaj wypowiedzi - nie wartościują rzeczywistości, wskazują właściwe zachowanie; X może zrobić Y (nakaz, zakaz, dozwolenie). Możemy ją znaleźć za pomocą funktorału normotwórczego (funktorał normotwórczy: należy, powinien, musi, ma obowiązek, wolno, nie wolno, może). Nie każde użycie funktorału normotwórczego sprawia, że wypowiedź staje się normatywna.

Są sytuacje, gdy pewne słowa, nieoczekiwanie użyte w tekście aktu prawnego - na pierwszy rzut oka niewinnie - mogą mieć walor prawny (należy, powinno). Wypowiedzi normatywne - wypowiedzi opisowe - uwagi autora.

4. wypowiedzi dokonawcze - (niektórzy wyróżniają - jako odrębny rodzaj wypowiedzi) zwane PERFORMSTYWAMI - czynności, którymi zgodnie z obowiązującymi normami dokonuje się zmiany w otaczającej rzeczywistości:

• mianuję pana na stanowisko…

• zawieramy umowę…

• nadaję ci imię…

• biorę ciebie za męża…

Wyróżnianie wypowiedzi PERFERMSTYWNIE jest bardzo dyskusyjne i nie ma większego sensu.

Pojęcie rozróżnienia języka prawnego i języka prawniczego

Język prawny -język aktów normatywnych - język, w którym te akty prawne są napisane, jest to odmiana języka polskiego - sztucznie stworzonego do określonych potrzeb, tak jak np. język techniczny.

Różnice pomiędzy językiem potocznym a językiem prawnym:

• odmienne słownictwo i terminologia - stosunek prawny, przedmiot, podmiot, osoba fizyczna,

osoba prawna

• osobliwości gramatyczne - zasady nie używane w codziennym języku, lekceważenie reguł dotyczących czasów (użycie czasu teraźniejszego)

• odrębności stylistyczne - dopuszczane są kilkukrotne powtórzenia jednego słowa

Język prawniczy - język nauki prawa, praktyki prawa, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.

TEKST MÓWIĄ O NIM PRAWNICY

W JĘZYKU JĘZYK JAKIEGO

PRAWNYM UŻYWAJĄ PRAWNICY

Technika właściwego redagowanie tekstu prawnego

• zasady logicznojęzykowe - przestrzeganie

• formować przepisy w sposób precyzyjny

zapewnić wyraźną systematykę

• unikać zwrotów obcojęzycznych - zwrotów prawniczych

• sporządzać przepisy w dobrym poprawnym języku narodowym

• starać się używać zwrotów i terminów o ustalonych jednolitych znaczeniach

Pojęcie wykładni prawa -przepis trzeba zrozumieć i wyciągnąć normę prawną

Wykładnia prawa - to inaczej interpretacja - oznacza proces właściwego ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych., lub rezultat tego procesu.

Jest to czynność intelektualna, polegająca na formułowaniu jednoznacznych, generalnie abstrakcyjnych i obowiązujących norm z przepisów prawnych

P P P P przepis

P

wykładnia prawa

N N N N N norma

Proces myślenia - odczytywanie z przepisu normy prawnej - wykładnia.

Efekty wykładni mogą być różne.

Wykładnia przebiega wg. określonych reguł egzegezy prawniczej, są dorobkiem doktryny prawniczej (historii, praktyki).

Dwie reguły egzegezy prawniczej

• reguły walidacyjne -dotyczące kwestii obowiązywania lub nieobowiązywania normy prawnej, w danym miejscu i czasie.

• Reguły interpretacyjne- sensu stricte - w znaczeniu ścisłym, węższym - celem ich jest ustalenie znaczenia właściwego norm prawnych - jakie jest jego znaczenie.

Czy wykładnia jest konieczna - istnieją dwie koncepcje:

Koncepcja derywacyjna - Przepis jasny ułatwia wykładnię lecz jej nie zastępuje.

• Uznaje, że wykładni dokonuje się zawsze, gdy z przepisu wyinterpretowujemy normę prawną

• Zawsze ją stosujemy (wykładnię)

• Czynność konieczna, przy wyprowadzaniu normy prawnej z przepisu

Klasyfikacyjna koncepcja wykładni

CLARA NO SUNT INTERPRETANDA - jasne nie podlega interpretacji - nie dokonuje się wykładni tego co jasne - polega na tym, że wykładni dokonuje się tylko wówczas, gdy wymagają tego niejasności tekstu.

INTERPRETATIO CESSAT IN CLARIS - wykładnia odstępuje od tego co jasne

Zwolennicy koncepcji klasyfikacyjnej dopuszczają wykładnię:

1. w przypadku naturalnych niejednoznaczności języka codziennego i prawnego - język prawny zawsze będzie niejednoznaczny

2. w przypadku błędów prawodawcy - gdy wadliwie posługuje się językiem

3. gdy niejednoznaczności są wprowadzone przez prawodawcę , w sposób zamierzony i świadomy - sposób luzu decyzyjnego -klauzule generalne

4. starzenie się regulacji normatywnych - pojawianie się rozbieżności pomiędzy regulacją normatywną z rzeczywistością. (np. DESUETUDO nieuchylony i niestosowany przepis - na wskutek zmian politycznych, postępu technicznego, zmian gospodarczych)

Kto i kiedy dokonuje wykładni prawa

1. wykładnia jest dokonywana przez organ stosujący prawo; normę interpretowaną ( sąd, organ administracji) w ramach, w trakcie procesu stosowania prawa. Wykładnia nie musi być pokazana na zewnątrz (w formie uzasadnienia wyroku a nie w sentencji)

2. wykładnia pojawia się w przypadku, gdy nie stanowi elementu procesu stosowania prawa - tzw. wykładnia doktrynalna - dokonywana przez naukowców praktyków. Nawet organ stosujący prawo, może dokonać wykładni _____________ by pomóc pracownikom w stosowaniu prawa.

3)

Rodzaje wykładni - wykładnia oficjalna i nieoficjalna

• Wykładnia oficjalna - dokonywana przez upoważnione do tego organy - w granicach ich kompetencji

• Wykładnia nieoficjalna - dokonywana przez doktrynę; radców prawnych - nie ma charakteru wiążącego - znana pod nazwą opinii prawnej

Wykładnia - podział:

• IN ABSTRAKTO - w oderwaniu od stanu faktycznego, bez związku z konkretną sprawą

• W związku z konkretnym stanem faktycznym

Teorie wykładni prawa

Jakie mamy zamiary i czym się kierujemy, jaki cel mamy osiągnąć dokonując wykładni:

1. teoria wykładni statycznej

2. teoria wykładni dynamicznej

3. teoria aktualnego prawodawcy

Teoria wykładni statycznej - wykładnia subiektywna - polega na tym, że zakłada się, że wraz z ustanowieniem przepisu ustawodawca nadał mu określone znaczenie - ustanowił normę prawną z niego wynikającą. Teoria wykładni statycznej uznaje, że dopóki ten przepis istnieje obowiązuje to pierwotne znaczenie - jakie były pierwotne preferencje prawodawcy (jego preferencje, orientacje i wiedza) mamy znaleźć pierwotne znaczenie przepisu. Wykładnie nazywamy subiektywną, gdyż ustalamy co ustanowi konkretny legislator.

Plusem tej wykładni jest jej stabilność prawna

Minusem tej wykładni jest jej bezsens w dzisiejszych czasach - z punktu widzenia postępu technicznego, przemian ustrojowych i ekonomicznych.

Teoria wykładni dynamicznej - mówi, że znacznie przepisów nie powinno być wiązane wyłącznie z wolą ustawodawcy historycznego, gdyż prowadzi do utrwalenia anachronicznych rozwiązań. Starym przepisom należy nadawać nową treść, zgodnie z następującymi elementami:

• uwzględnić ewolucję językową

• uwzględnić obecne znaczenie terminów i wyrażeń zawartych w przepisach

• dokonywać wykładni zgodnie z celami obecnie najistotniejszymi

Wykładnia dynamiczna jest nazywana wykładnią obiektywną, gdyż zmierza do ustalenia obowiązków i uprawnień adresatów prawa, takich jakie są przewidziane przez prawo tu i teraz obowiązujące, a nie jakie uważał za właściwe prawodawca sprzed lat.

Cechą ujemną jest groźba, że wykładnia przestanie być wykładnią PRAETER LEGEM

PRAETER LEGEM - z obejściem prawa

CONTRA LEGEM - z naruszeniem prawa - przeciwko prawu.

Teoria aktualnego ustawodawcy - jest to modyfikacja teorii dynamicznej, modyfikowanej dla złagodzenia jej niedogodności - dynamiczna, ale bez dobrowolności interpretacyjnych

Teoria założenia racjonalności ustawodawcy - wykładni dokonuje się z założeniem, że prawodawca jest racjonalny. Myśli zdroworozsądkowo, zachowuje się w sposób racjonalny.

Podział wykładni ze wzglądu na podmiot, który jej dokonuje

1. wykładnia autentyczna - która jest dokonywana przez organ władzy, który ustanowił przepis, (np.. w akcie prawnym dot. Księgi przychodów) ma moc obowiązującą tak jak ustawa i jest jej częścią

2. wykładnia legalna - dokonywana przez uprawniony do tego organ, mająca co do zasady charakter wiążący.

W Polsce brak jest takiego organu - w przeszłości były tylko dwa:

• 1952 - 1989 - Rada Państwa PRL

• 1989 - 1997 - Trybunał Konstytucyjny

Trybunał Konstytucyjny wydawał powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. Utrzymują one moc obowiązującą do chwili obecnej.

Odmiana wykładni legalnej, tzw. wykładnia legalna delegowana, zwana urzędową. W akcie podstawowym np. Ordynacja podatkowa, może być zawarte upoważnienie do wykładni prawa, np. Minister Finansów dla Ordynacji podatkowej, oraz organy kontroli skarbowej (wykładnia nie ma charakteru prawa obowiązującego i teoretycznie można ją podważyć.

3. wykładnia operatywna - wykładnia organów stosujących prawo - mogą jej dokonywać wszelkie organy stosujące prawo (największe znaczenia ma wykładnia sądowa - czyli uzasadnienie wyroków - z największą wagą dla wykładni Sądu Najwyższego. Można jej udzielić w postępowaniu kasacyjnym (od orzeczenia sądu II instancji). Wykładnia dokonywana przez SN wiąże sąd, do którego sprawa powróci (ale tylko ten sąd, który tę sprawę będzie ponownie rozstrzygał, rozpatrywał).

• SN udziela interpretacji w uchwałach Sądu Najwyższego gdy konieczne jest wyjaśnienie przepisów prawnych, udzielana na żądanie określonych organów, np. Rzecznika Praw Obywatelskich itp. (wyjaśnienie nie ma charakteru wiążącego ) nie dotyczy konkretnej sprawy.

• Uchwały Sądu Najwyższego podjęte w następstwie przedstawionego mu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, budzącego wątpliwości w konkretnej sprawie. Wiąże ona sąd, który te zagadnienia przedstawił.

• Uchwała i interpretacje - jeżeli były uchwalane przez SN w składzie 7 osobowym - mogą uzyskać charakter zasady prawnej - jeżeli ten skład tak postanowi.

Jeżeli skład jest większy (bada cała Izba, połączone Izby, lub pełnego składu) to automatycznie jest to zasada prawna.

Wiąże ona wszelkie składy orzekające Sądu Najwyższego

4. wykładnia doktrynalna i wykładnia prywatna - doktrynalna - jest to jakaś część prywatnej, a prywatna jest wykładnią dokonywaną przez każdego.

Wykładnia doktrynalna - dokonywana jest przez naukowców, prawników i praktyków - ma większe znaczenie niż wykładnia prywatna

Podział wykładni ze względu na sposób jej dokonywania:

1. wykładnia logiczno - językowa - stosujemy przy interpretacji przepisu; wykorzystujemy techniki językowe, stylistyczne, logiczne itp.

2. wykładnia systemowa - dokonujemy jej uwzględniając miejsce przepisu w systematyce aktu prawnego, a także ze względu na zasadę systemu i zasadę konkretnej gałęzi prawa.

3. wykładnia funkcjonalna - zwana celowościową -dokonujemy jej zgodnie z prawdopodobnym cele, jaki prawodawca chciał osiągnąć - cel nazywamy RATIO LEGIS - czyli cel danego aktu prawnego.

Wykładnię można łączyć, lub stosować po sobie.

4. wykładnia porównawcza - ustalanie znaczenia przepisu poprzez porównanie go z innymi podobnymi przepisami. Występuje w układzie synchronicznym i diachronicznym:

• układ synchroniczny - porównania go z innym przepisem prawa obowiązującego danym momencie z innego systemu prawnego, np. obcego państwa, prawa międzynarodowego

• układ diachroniczny - wykładnia historyczna - porównanie z przepisem kiedyś obowiązującym.

Podział wykładni ze względu na jej skutki:

1. wykładnia literalna - jest efektem wykładni językowej

2. wykładnia rozszerzająca - polega na porównaniu wyniku wykładni językowej oraz wykładni systemowej, lub celowościowej i przyjęcie szerszego znaczenia przepisu, niż wynikałoby to z interpretacji językowej ( literalnej)

3. wykładnie zwężające - polega na porównaniu wyniku wykładni językowej oraz oraz wykładni systemowej lub celowościowej i zakłada węższe rozumienie przepisu, niż wynikałoby to z wykładni literalnej

Reguły interpretacyjne i interferencyjne - są to reguły wnioskowań prawniczych

PODSTAWOWE REGUŁY INTERPRETACYJNE

• do tekstu przepisu nie wolno niczego dodawać, ani odejmować

• wyjątków od reguł ogólnych nie wolno rozszerzać

• zwrotom języka prawnego nie można bez wyraźnego powodu nadawać innego znaczenia, niż tego jaki te zwroty mają w języku naturalnym, potocznym

• jeżeli w akcie normatywnym użyty jest specyficzny zwrot języka prawnego należy go rozumieć zgodnie ze znaczeniem nadanym mu w tym języku ( kontrakt managerski)

• zwroty, które brzmią jednobrzmiąco, jednakowo w tekście aktu normatywnego, należy rozumieć jednolicie;

• ARGUMENTUM A FORTIORI w odmianie AMAIORI A MINUS - tzn., gdy ktoś jest uprawniony do czegoś więcej - jest uprawniony do czegoś mniej (z większego na mniejsze; z silniejszego)

• ARGUMENTUM A FORTIORI w odmianie A MINORI AD MAIUS - z mniejszego na większe, gdy zakazane jest czynić mniej, to zakazane jest czynić więcej

• Wnioskowanie z przeciwieństwa A CONTRARIO różne odmiany wnioskowanie - jeśli mamy nakaz lub zakaz zachowania w określonych warunkach to w innych warunkach ten zakaz nie obowiązuje. Jeżeli przepis dopuszcza jeden sposób postępowania, to A CONTRARIO to inne zachowania ą niedozwolone

• Wnioskowanie przez analogię

PER ANALOGIAM

ANALOGIA LEGIS ANALOGIA IURIS

analogia z ustawy analogia z prawa

Stosowana jest w przypadku luk w prawie . analogia z ustawy ma zastosowanie do stanu rzeczy nieuregulowanego (do luki) - regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką.

Analogia z prawa polega na sformułowaniu nowej normy, która regulowałby stan rzeczy objęty luką prawną , tylko na podstawie domniemanych preferencji prawodawcy, oraz zasad prawa lub konkretnej gałęzi prawa.

Obecnie prawo sceptycznie podchodzi do analogii, bardziej dopuszczalna jest analogia legis - analogia z ustawy -(dot. prawa cywilnego)

Analogia iuris - analogia z prawa - jest nie rzadziej stosowana Są dziedziny prawa (w szczególności prawo karne) gdzie analogie nie SA w ogóle dopuszczalne.

NULLUM CRIMEN SINE LEGE - nie ma przestępstwa bez ustawy (bez prawa)

Praworządność jest to zjawisko przestrzegania prawa przez aparatu państwowy przez. Obywatel ma wpływ na praworządność państwa, gdy jest funkcjonariuszem państwowym.

• Praworządność formalna

Jest to taki stan faktyczny w państwie, w którym prawo jest przestrzegane przez aparat państwowy;

• Praworządność materialna

Jest to taki stan faktyczny w państwie, w którym prawo różne dla wszystkich, powszechnie akceptowane i spełniające uznawane standardy dot. ochrony praw i wolności obywatela, człowieka, jest przestrzegane prze aparat państwowy i jednocześnie istnieją instytucjonalne gwarancje zachowania takiego stanu rzeczy na przyszłość.

Przestrzeganie prawa - obowiązuje wszystkich

Jest to zachowanie adresata normy prawnej zgodnie z treści dyspozycji normy, w warunkach określonych w jej hipotezie - chodzi tylko o zachowanie zewnętrzne; niezależnie od przyczyn jego przestrzegania

Szkoła prawa natury

Uznaje, że prawo stanowione powinno być zgodne z normami prawa naturalnego i należy go przestrzegać tylko wówczas, gdy jest zgodne z prawem naturalnym.

Nien

przestrzeganie prawa

I) CONTRA LEGEN II) PRAETER LEGEN

(Złamanie prawa) (obok prawa)

Nadużycie prawa Obejście, omijanie

prawa

1. zachowanie CONTRA LEGEN jest to działanie lub zaniechanie, niezgodne z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej hipotezą

2. zachowanie PRAETER LEGE - zachowujemy się zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, ale sprzecznie z zasadami współżycia społecznego, lub ze społeczno gospodarczym przeznaczeniem rzeczy.

Omijanie, obejście prawa - gdy adresat podejmuje zachowanie, które pozornie jest przestrzeganiem prawa z zastosowaniem innej normy, a nie normy obchodzonej

Stosowanie prawa

Stosowaniem prawa nazywamy sformalizowane działanie kompetentnych organów władzy publicznej, polegające na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych - można stosować dyspozycję albo karę.

Etapy stosowania prawa

Rozróżniamy trzy etapy stosowania prawa (dwa główne i jeden zdroworozsądkowy)

1. Ideologia decyzji związanych - mechaniczna aplikacja normy prawnej, przepisu prawnego, do sytuacji (wykonywanie bez zastanowienia) gdy dana sytuacja ma normę prawną to ją stosujemy (całkowite pominięcie aspektu celowości, czy resocjalizacji) - np. pławienie czarownic.

2. Ideologia decyzji swobodnej - uznaje się, że w procesie stosowania prawa najważniejsza jest celowość, skuteczność, sprawiedliwość. (odwrotność związanych) - prowadząca do skrajnego przypadku, niestosowania prawa w ogóle; prowadzić by mogła do totalnego chaosu prawnego.

3. Ideologia praworządnej i racjonalnej decyzji - prawo stanowione trzeba szanować, ale najważniejszy jest zdrowy rozsądek w interpretowaniu prawa; uznaje prymat prawa stanowionego , w procesie stosowania natomiast, dopuszczalna jest możliwość oceny tego prawa, uwzględniania różnych celów i ideałów, ale jednocześnie z zakazem orzekania wbrew prawu.

IUS - prawo sprawiedliwe, słuszne, choć nieobowiązujące, nie ustanowione przez państwo; utożsamiane z prawem natury, z prawem boskim, preferujące pierwotny porządek prawny.

LEX - prawo stanowione przez państwo.

PROCES STOSOWANIA PRAWA

Stosowanie prawa - jest działaniem decyzyjnym, w którym można wyróżnić kolejne stadia; etapy

• etap - wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne - wszczęcie postępowania

• etap - udowodnienie zaistnienia faktu - postępowanie dowodowe

• etap - ustalenie norm obowiązujących - wyprowadzenie norm z przepisów

• etap - SUBSUMPCJA - podjęcie decyzji - ustalenie skutków prawnych

• etap - wykonanie decyzji. [Author ID1: at Sun May 23 17:24:00 2004 ]

opis poszczególnych pięciu etapów

1. Etap -mamy jakiś fakt, który nie jest udowodniony, rozpoczyna się działania śledcze (dochodzenie) wobec osoby popełniającej przestępstwo - wszczęcie postępowania.

2. Etap - Ustalenie może następować w dwojakiej postaci albo udowodnienie zaistnienia faktu, albo przez przyjęcie określonych domniemań.

Rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodów. (onus czy omus)

ONUS PROBANDI - ciężar dowodów - określa na kim spoczywa obowiązek udowodnienia jakiegoś faktu przed organami - w procesie karnym ciężar dowodu spoczywa na oskarżycielu z (domniemanie niewinności)

Dwie teorie dowodowe

1 teoria - swobodnej oceny dowodów - uznanie dowodów za wiarygodne należy do organu stosującego prawo (sądy przede wszystkim) domniemająca - najbardziej rozpowszechniona

2 teoria - związanej oceny dowodów - wyraźnie określa, że pewne dowody są ważniejsze - dzieli dowody na lepsze i gorsze, a nawet na takie, których nie należy brać pod uwagę; - jest założenie, że to co zostało udowodnione w procesie karnym uznaje się za niepodważalne w procesie cywilnym

Celem postępowania dowodowego jest poznanie prawdy.

Prawo zna dwa pojęcia prawdy

1 - prawda materialna - efekt procesu dowodowego, jako odkrycie prawdy materialnej - obraz faktów jest zgodny z ich rzeczywistym przebiegiem (kształtem)

Prawo karne przede wszystkim dąży do ustalenie prawdy materialnej, podstawą wszelkich rozstrzygnięć jest ustalenie rzeczywistych faktów.

2 - prawda formalna - sądowa - taki obraz faktów, na który godzą się strony postępowania, albo wynikające z domniemań prawnych.

Taką możliwość dopuszcza przede wszystkim prawo cywilne - może również w przypadku domniemań prawnych uznać za zmarłą - osobę zaginioną

Pojęcie domniemań prawnych - PRESUMPTIO - domniemanie

1. Domniemanie faktyczne - PRESUMPTIO FACTI

2. domniemanie prawne - PRESUMPTIO IURIS - polega na tym, że prawo nakazuje uznać za istniejący fakt A, mimo, że nie został on udowodniony, jeżeli został udowodniony fakt B (zwroty: należy przyjąć, uważa się, że, uznaje się, domniema się) np. domniemanie ojcostwa do 300 dni po ustaniu małżeństwa.

Domniemania dzielą się na

• niewzruszalne - ich podważenie jest niezwykle rzadkie - jest określony konkretny termin (np. o zaprzeczeniu ojcostwa)

• wzruszalne - tylko te można podważyć

3. Etap - ustalenie treści obowiązującej normy w danym przypadku, stwierdzenie jakie przepisy są obowiązujące, decyzje walidacyjne - wyprowadzenie norm z przepisów

4. Etap - Subsumcja - podciągnięcie faktu pod określoną normę, z niej wyniknie ustalenie skutków prawnych

5. Etap - wykonanie podjętej decyzji (rola komornika, rola władz więziennych) od nich zależy przyszły los ukaranej, skazanej osoby

Stwierdzenie „znajomość prawa i jego przestrzeganie” zakłada rzecz w praktyce niemożliwą- - znajomość całego prawa przez wszystkich.

• Skuteczność prawa - skuteczność finistyczna; końcowa; od słowa FINIS- koniec; w tym przypadku prawo uznaje się jako środek prowadzący do osiągnięcia jakiegoś celu i osiągniecie tego celu dzięki przestrzeganiu (stosowaniu) prawa; jest równoważne z tym, że prawo jest skuteczne.

• Skuteczność behawioralna prawa - (od zachowanie) oznacza, że adresaci zachowują się zgodnie z normą (powody tego zachowanie nie są istotne) uzyskuje się pożądane zachowanie.

• Skuteczność aksjologiczna - polega na akceptowaniu norm prawnych przez adresatów.

Stosunki prawne są jednym z rodzajów stosunków społecznych - przy takich relacjach pomiędzy dwiema osobami, w których zachowanie jednej strony w działaniu lub zaniechaniu wywołuje reakcję drugiej strony (działanie lub zaniechanie) i podlega kontroli norm społecznych; w tym przypadku norm prawnych.

Skutki prawne powstają, ulegają zmianie i wygasają (kończą się) w wyniku zaistnienia wydarzeń zwanych faktami prawnymi - to co jest podstawą zaistnienie stosunku prawnego

Zdarzenie jest to wydarzenie niezależne od woli ludzkiej, często wynikające z działań przyrody, które będą wywoływały konsekwencje prawne (śmierć człowieka) wygaśnięcie stosunków prawnych, nawiązanie nowych stosunków prawnych (prawo spadkowa, ubezpieczeniowe); zjawiska przyrodnicze (katastrofy) - początkują nowe stosunki prawne.

Czyny - zachowanie człowieka zgodnie z prawem i niedozwolone (nakazy, podatki, zameldowanie) (przestępstwa, wykroczenia)

Czyny - faktyczne zachowanie psychofizyczne, którego przebieg lub następstwa są uregulowane przez prawo.

Czynności konwencjonalne - są to takie zachowania, w których istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z ich rzeczywistego przebiegu czynności ich faktycznych skutków (uchylenie kapelusza, podanie ręki); mogą być:

• prawnie obojętne, (jw.) - religijnie, obyczajowo, organizacyjnie

• prawnie istotne (te z tabelki)

• akty tworzenia prawa - akty prawotwórcze; różne organy tworzą różne akty prawne.

• akty stosowania prawa - prowadzące do wydania wyroku

• czynności prawne - są to czynności wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonego skutku prawnego ( czynność prawne jednostronna; dwustronna)

Podmioty i przedmiot stosunku prawnego

Przedmioty stosunku prawnego:

• określone zachowanie (naprawa)

• konkretny przedmiot materialny

• prawa - prawa autorskie, wierzytelność

Treści stosunku prawnego - uprawnienia i obowiązki jego podmiotów czyli strony.

Podmiotami stosunku prawnego (stronami stosunku prawnego) są osoby - fizyczne i prawne - które w nim występują jako osoby uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, będących uczestnikami tego samego stosunku prawnego

Są dwie strony, i każda ze stron ma jakieś uprawnienia i obowiązki; mogą być jednak wielostronności stosunków, mogą być osoby stosunku prawnego.

Aparat państwowy i organy państwa

Aparat państwowy jest to zespół ludzi i środków zorganizowany w określony sposób i realizujący zadania państwowe określone prawem, wyposażone w tym celu w prawo stosowania środków przymusu.

Organy państwa jest to część aparatu państwowego wyodrębniona ze względu na pełnione funkcje:

Celowo zorganizowany i wyraźnie wyodrębniony zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący dla ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.

Część aparatu państwowego

Ograny państwowe

aparat

państwowy

środki materialno techniczne

instytucje policyjne

znajdują się pomiędzy organami państwowymi

Kompetencje wynikające z przepisów prawa: zdolność organu państwowego do stosowania określonych środków działania służących do realizacji jego zadań

Rodzaje i podział organów państwowych

Podział na organy jednoosobowe i kolegialne

• organ kolegialny, ze szczególną rolą premiera; ale składa się z ministrów resortowych - jednoosobowych organów państwa (poza tym np. senat, sej, sejmiki itp.)

• organy jednoosobowe (prezydent wojewoda ministrowie resortowi

Podział na organy samoistne i pomocnicze

• organ samoistny ma kompetencje do działania w imieniu państwa, jego decyzje, rozstrzygnięcia, są decyzjami, rozstrzygnięciami państwa (np.. Państwowa Komisja Wyborcza)

• organy pomocnicze nie mają tych kompetencji, ich działaniu podlega zabezpieczenie i pomoc organowi samoistnemu (podejmuje tylko decyzje służebne) (Krajowe Biuro Wyborcze)

np.. Państwowa Komisja Wyborcza np.. Państwowa Komisja Wyborcza

Prezydent kancelaria prezydencka

Sejm komisje sejmowe

Podział organów państwowych pochodzący z wyboru i nominacji wybierany albo nominowany

Podział ze względu na obszar działania:

• centralne - obszar właściwości cały kraj (prezydent; sejm)

• terenowe (rada gminy, sejmik, burmistrz, wojewoda)

podział na organy naczelne i pozostałe:

• organ naczelny - jest najwyższym w pionie organów państwowych (resorcie; strukturze)

N

Senat, Prezydent, Ministrowie

/naczelny jest organem centralnym/

Komendant główny policji; straży granicznej;

straży granicznej; straży pożarnej

/jest centralny a jest pozostały/

Pozostałe

Podział na organy państwowe proste i złożone:

• parlament jednoizbowy - prosty

• parlament wieloizbowy - złożony

podział organów państwa na organy działające permanentnie i sesyjnie;

• organ działający permanentnie - może zawsze realizować swoje kompetencje

• organ działający sesyjnie - może działać w określonych przedziałach czasu

do 1989 roku - Sejm zbierał się na posiedzenia w określonych przedziałach czasu

po 1989 roku - Parlament działa permanentnie i można zawsze zwoływać na sesje

podział organów państwa na konstytucyjne i pozakonstytucyjne:

• organy państwowe konstytucyjne - wspomina o nich Konstytucja, i reguluje podstawowe kwestie związane z tym organem (Rada Ministrów)

• organy państwowe nie wymienione w konstytucji, które powstały na podstawie innych aktów prawnych, np.: akt prawa wewnętrznego- regulamin prezydium sejmu (nie mylić z niezgodnymi z konstytucją)

podział organów państwowych ze wzg. na funkcje i zadania - trójpodział władzy od Monteskiusza

• ustawodawcza

• wykonawcza

• sądownicza

niektóre organy państwowe nie mieszczą się w trójpodziale; NIK; RPO; KRRiTV; organy kontroli państwowej; organy ochrony prawnej)

podział organów państwa na kadencyjne i powoływane na czas nieokreślony:

• na określone kadencje powoływany jest prezydent - 5 lat; sejm - 4 lata ; tyle trwają mandaty na piastowanie określonych stanowisk

• powoływane na czas nieokreślony - Rada Ministrów (może być odwołana wcześniej, a jej kadencja trwa do zakończenia kadencji sejmu; na zakończenie bieżącej kadencji sejmu RM musi podać się do dymisji.

Podział organów państwa na organy przedstawicielskie i pozostałe:

Organ przedstawicielski piastuje mandat uzyskany w wyborach - parlament, sejmiki wojewódzkie, rady gmin, rady powiatów.

Prezydent - nie jest przedstawicielem narodu tylko Rzeczypospolitej Polskiej

Kompetencje organów:

Kompetencja rzeczowa - zakres spraw, co do których organ może podjąć decyzje władcze

• parlament - ustawodawstwo

• sądy - wydawanie wyroków

• - wydawanie decyzji

Kompetencja miejscowe -obszar kraju, co do którego organ może podejmować decyzje władcze:

• Centralne - całe państwo

• Lokalne - wojewódzki sąd

Kompetencja hierarchiczna - nazywane właściwościowe - zakres spraw co do których organ może podejmować decyzje władcze, ze wzgl. Na swoje usytuowanie w hierarchii organów danego rodzaju

• Minister - urzędnicy

• Sąd okręgowy - sad rejonowy

Właściwościowe - np. właściwość rzeczowa lub miejscowa sądu

Luz decyzyjny - pewien obszar swobody organu państwowego, który ma określone kompetencje, jeżeli dochodzi do realizacji _________________

Państwo - podział - istota państwa

Podział ze względu na to, kto sprawuje władzę:

• Dyktatura - monarchia, wojskowa, totalitarna

• Oligarchia - władza należy do grupy społecznej - np. rzeczpospolita szlachecka)

• Demokratyczna - władza należy do ogółu obywateli

Podział ze względu na to, kto jest głową państwa

• Republika

• Monarchia

Podział ze względu na stopień centralizacji - strukturę wewnętrzną

• Unitarne

• Federacja

Konfederacja - związek państw - a nie państwo związkowe - polega na tym, że państwa do niej należące ograniczyły dobrowolnie swoją suwerenność i postanowiły działać w pewnych kwestiach wspólnie (obronność, polityka zagraniczna)

Nadal pozostają osobnymi podmiotami prawa międzynarodowego, z organy wspólne mają utworzone przez konfederację są raczej słabe i niezbyt skutecznie ograniczają rolę podmiotów wchodzących w skład konfederacji.

Państwa zachowują swoją podmiotowość ( Serbia i Czarnogóra; Egipt i Syria; Senegal i Gambia)

Federacja - tworzona jako umowa - nowe państwo związkowe - nowy podmiot prawa międzynarodowego - federacja i państwa wchodzące w jej skład występują jako federacja; w dużym stopniu ograniczają swoją suwerenność, a wspólne organy centralne są silne i skuteczne (Niemcy, Brazylia, USA)

Jest to państwo składające się z państw, części składowe dalej są państwami, ich kompetencja jest ograniczona (obronność; finanse; bezpieczeństwo wewnętrzne)

Stworzenie federacji; geneza - w przypadku federacji mówimy o dwóch czynnikach, które zadecydowały o stworzeniu, powołaniu federacji:

• Historyczne - powstały z powodów historycznych poszczególnych regionów, tradycje odrębności (Niemcy)

• Narodowościowe - zróżnicowana struktura państwa ze względu na podział etniczny, (Jugosławia, Czechosłowacja, ZSRR) - tworzona dla rozwiązania problemów narodowościowych

Państwo unitarne - Polska - państwo jednolite, władza centralna dotyczy całego państwa w takim samym stopniu.

Autonomia - (Górny Śląsk - było autonomią) - jest to przekazanie przez państwo unitarne części kompetencji jakiejś jednostce podziału administracyjnego, odgórnie i bez gwarancji zachowania na przyszłość.

Ta jednostka może mieć wiele cech państwa federalnego, ale jest nadawana z góry jako decyzja.

Autonomia nie zmienia unitarnego charakteru państwa.

Trudno odróżnić autonomię od federacji; w praktyce moąna się spotkać z wieloma problemami w określeniu struktury danego państwa.

• Federacja - umowa

• Autonomia - decyzja - i może być cofnięta

• Systemy rządów w krajach demokratycznych: jest to wzajemne określenie relacji podstawowych trzech władz: Ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej,

Jest podatny na mutacje

-zjawisko racjonalizacji

Wzmocnienie

rządu

prezydenta

wzmocnienie rządu

I premiera

System parlamentarno gabinetowy polega na tym, że władza wykonawcza jest dwuczęściowa i składa się z głowy państwa i rządu (monarcha lub prezydent)

Głowa państwa jest dosyć ograniczona w tym systemie.

Głowa państwa jest nieodpowiedzialna politycznie - nie można jej usunąć z powodów politycznych.

Akty głowy państwa muszą być kontrasygnowane (zatwierdzane, podpisywane) przez członka rządu (premier) - ten który podpisuje bierze na siebie całą odpowiedzialność zdejmując ją z głowy państwa.

Rząd sprawuje władzę wykonawczą, jest organem odpowiedzialnym za bieżące kwestie wykonawcze, jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem; na żądanie parlamentu musi ustąpić.

Nie ma rządu bez zaufania parlamentu

Zarówno prezydent jak i rada ministrów SA odpowiedzialni konstytucyjnie za złamanie Konstytucji lub ustaw.

Metody racjonalizacji w systemie parlamentarno gabinetowym:

1. system półprezydencki - Francja - próba usprawnienia systemu przez wzmocnienie władzy prezydenckiej

• powszechne wybory prezydenckie - wybierany

• prezydencki prerogatywy - uprawnienia prezydenta - gdzie nie ma konieczności zdobywania kontrasygnaty

• rząd jest odpowiedzialny politycznie przed prezydentem- prezydent może zmieniać poszczególnych członków rządu.

• Prezydent jest silny.

system kanclerski - Niemcy - motywem przewodnim było wzmocnienie rządu, a przede wszystkim kanclerza; podobny jest do systemu parlamentarno - gabinetowego

• dwuczęściowa egzekutywa

• rząd odpowiedzialny przed parlamentem

• prezydent słaby

• wzmocnienie premiera - jest możliwe tylko konstruktywne wotum nieufności; żeby obalić stary rząd w tym samym głosowaniu wybiera się nowego premiera (kanclerza) - wotum nieufności i wybieranie na jednym posiedzeniu.

• Odpowiedzialność polityczna rządu jest sprowadzana do odpowiedzialności politycznej kanclerza (nie ministrów)

• Rząd jest tworzony dwuetapowo - duża rola należy do kanclerza on dobiera sobie współpracowników

• Możliwość wprowadzenia tzw. stanu wyższej konieczności ustawodawczej.

Gdy kanclerz i jego rząd traci większość w jednej z izb, to jest możliwe wydawanie ustaw tylko przez drugą izbę - tę w której kanclerz utrzymał większość. -żeby zapewnić ciągłość prac ustawodawczych

3. system prezydencki USA - cechy:

• egzekutywa jest jednoosobowa (jednoczęściowa) prezydent odpowiada za władzę wykonawczą; (połączenie głowy państwa i rządu)

• tzw. gabinet prezydencki - nie jest organem konstytucyjnym? Przed prezydentem są odpowiedzialni sekretarze stanu, tzn. urzędnicy prezydenta; pomocnicy,

• sądowa kontrola konstytucyjności prawa - bardzo charakterystyczna dla USA; badają je prawie wszystkie sądy w związku z konkretną sprawą; decyzja sądu o konstytucyjności danego przepisu jest wiążąca tylko w danej konkretnej sprawie; nie jest podstawa do uchylenia spornego przepisu

• system amerykański jest systemem prawa precedensowego.

Cechy systemu prezydenckiego_

1. podstawowa organizacja aparatu państwowego; jest zasada podziału władzy - ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza

2. 1) prezydent i parlament są równorzędnymi reprezentantami narodu i pochodzą z wybo -

rów powszechnych

2) prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie

3) prezydent nie ma inicjatywy ustawodawczej i jest odizolowany od trybu ustawo -

dawczego

4) zasada równoważenia władzy - tzw. system hamulców i równowagi.

• Prezydent ma prawo weta w stosunku do ustaw'

• Prawo przełamania weta prezydenckiego przez kongres

• Procedura tzw. impeachmentu - odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przed parlamentem

• Konieczność uzyskania zgody senatu na niektóre nominacje nadawane przez prezydenta

System narodził się w USA bardzo silny jest prezydent;

Prezydent USA jest osobą mającą największą władzę w świecie.

System parlamentarno - komitetowy; system rządów zgromadzenia narodowego; system szwajcarski: polega na:

1. Daleko posunięty federalny charakter państwa

2. Szerokie stosowanie form demokracji bezpośredniej (referendum)

3. Zasada nadrzędności parlamentu nad wszystkimi innymi organami państwa

Federalizm - Szwajcar jest obywatelem swojego kantonu; odrębność językowa; odrębność kantonu;

Wynika z tego wielofunkcyjność parlamentu; nie ma podziału ani równoważenia;

Rząd ma charakter komitetu tylko wykonawczego; parlament jest prostym wykonawcą decyzji _______________________________

Podstawowe zasady naczelne ustroju państwa demokratycznego i co przesądza o konstrukcji państwa.

Są one zawarte (przedstawione, podane) na początku Konstytucji i determinują treść pozostałych przepisów Konstytucji.

Zasady naczelne są to podstawowe rozstrzygnięcia ustrojowe autorytetu ustrojo-dawczego, które określają charakter danego państwa.

Zasady naczelne są to normy prawne o charakterze materialnym, ale o niezwykłej doniosłości (wyciągnięte przed szereg)

Podstawowe zasady naczelne w państwie demokratycznym:

1. Zasada suwerenności narodu - określa, że podmiotem władzy najwyższej w państwie jest naród (zasada zwierzchnictwa ludu, narodu - nie w rozumieniu etnicznym)

Konsekwencje przyjęcia zasady suwerenności narodu

1. naród może sprawować władzę bezpośrednio wyrażając swoja wolę - demokracja bezpośrednia - referendum - glosowanie ogółu narodu dla rozwiązania problemu.

2. naród sprawuje władze za pośrednictwem swoich przedstawicieli - demokracja pośrednia

2. Zasada przedstawicielstwa - polega na niebezpośrednim sprawowaniu władzy przez

naród, ale za pośrednictwem swoich przedstawicieli, którzy sprawują władzę w imieniu

i w interesie suwerennego narodu

Mandat przedstawicielski - relacje pomiędzy narodem a jego przedstawicielami (poseł,

senator - wyborcy)

Ma charakter mandatu wolnego - swobodnego:

• Poseł, senator - jest uznawany za reprezentanta całego narodu, a nie tytlko tych, którzy go wybrali

• Poseł, senator - nie jest skrępowany instrukcjami wyborców

• Nie może zostać odwołany przez wyborców w trakcie trwania kadencji.

Mandat związany - odwrotność mandatu wolnego

3. Zasada państwa prawnego -jedna z podstawowych zasad konstytucji (są dalej w trakcie

tworzenia, odkrywania)

• Prymat prawa nad innymi mechanizmami regulacji stosunków społecznych, oparcie państwa na prawie.- rządy prawa a nie ludzi

• Rządy ___________________

• Państwo powinno zapewniać stabilność prawa, pewność prawa.

• Państwo powinno maksymalnie powstrzymywać się od ingerowania w swerę wolności obywatelskich i ludzkich

• Działanie państwa powinno być proporcjonalne do celu, które państwo chce uzyskać.

Trybunał Konstytucyjny - do tej pory bada dalsze konsekwencje państwa prawnego

1. Praworządność formalna - stan faktyczny w państwie, w którym prawo jest przestrzegane przez aparat państwowy- nie dotyczy prawa określonej treści - dotyczy obywateli ale nie urzędników państwowych

2. praworządność materialna , stan faktyczny w państwie, w którym prawo równe dla wszystkich, społecznie akceptowane, realizujące podstawowe standardy ochrony praw człowieka, jest przestrzegane przez aparat państwowy i istnieją instytucjonalne gwarancje zachowania takiego stanu rzeczy na przyszłość.

RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH

Stosunki cywilno prawne

Strony są równorzędne; ma charakter dobrowolny - (dotyczy umów)

Wzajemna relacja, treść zależy od strony - swoboda umów;

wyjątkiem jest: IUS COGENS - normy wyraźnie wymienione w ustawie - prawo spadkowe, zaistnienie szkody

specyficzne sankcje - nieważność czynności, sankcje egzekucyjne

Stosunki prawno administracyjne - publiczno-prawne

Strony tych stosunków nie są równorzędne

28

prawo

prywatne

(cywilne)

prawo publiczne-

(konstytu-

cyje)

cyjne

prawo karne-material.

KK

Prawo cywilne KC

Prawo formalne proceduralne;

Postępowanie

prawo konstytucyjna

III

System

parlamentarno

prezydencki

PL

II

System

prezydencko

parlamentarny

System

Kanclerski

N

System

półprezydencki

F

System rządów

Zgromadzenia

Parlamentarno-komitetowy

Szwajcaria CH

komitetowy

System

prezydencki

USA

System

parlamentarno

gabinetowy

Powstał w GB

A przezde wszystkim: ustawodawczej

I wykonawczej

AKTY TWORZENIA

PRAWA - akty prawotwórcze - różne organy tworzą różne prawa

AKTY STOSOWANIA PRAWA

Prowadzące do wydania wyroku

CZYNNOŚCI PRAW.

Wymagające wyrażenia woli dla wywołania skutków prawnych

NIEDOZWOLONE

Przestępstwa, wykroczenia

ZGODNE Z PRAWEM

Podatki, nakazy, zameldowanie

CZYNY

CZYNNOŚCI

KONWENCJONALNE

Prawnie istotne

ZACHOWANIA

Czyny człowieka

ZDARZENIA

Wydarzenia niezależne od woli ludzi

FAKTY PRAWNE

---