Współczesne Teorie Socjologiczne - studia stacjonarne

1. G.H. Homas

• Znany najbardziej z badań dotyczących małych grup społecznych.

• Funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na nieustannej, wzajemnej wymianie nagród materialnych i niematerialnych pomiędzy jednostkami, a ludzie wchodzą w interakcje z innymi, kierując się bilansem korzyści i strat. Społeczeństwo istnieje dla zaspokojenia swoich naturalnych potrzeb.

• Homansa głównie interesowały podstawowe prawa psychologii (behawioralnej).

• Wszystkie wyjaśnienia ostatecznie muszą być wyjaśnieniami psychologicznymi.

• Każda nauka ma dwa związane ze sobą zadania: odkrycie i wyjaśnienie.

• Odkrycie - proces spostrzegania, wyrażania i sprawdzania danych zależności między własnościami natury, których wcześniej nie znano lub pojmowano jedynie intuicyjnie.

• Wyjaśnienie - proces ukazywania, ze poszczególne odkryte zależności wynikają logicznie z bardziej ogólnych zależności występujących w specyficznych warunkach.

• Twierdzenia Homasa - tworzą nie jako prawa psychologii bechawioralnej:

• Twierdzenie I o sukcesie

• Twierdzenie II o bodźcu

• Twierdzenie III o wartości

• Twierdzenie IV o deprywacji - nasyceniu

• Twierdzenie V o agresji - uznaniu

• Twierdzenie VI o racjonalności

• Pojęcia służące opisaniu jego teorii

• Władza - jest zdolnością dostarczania wartościowych nagród.

• Bodziec - sygnały płynące ze środowiska, na które organizm odpowiada działaniem

• Działanie - zachowania przejawiane przez organizm nakierowane na uzyskiwanie nagród i unikanie kar.

• Nagroda - zdolność przysługująca bodźcowi do świadczenia gratyfikacji lub do realizowania potrzeb organizmu

• Kara - umiejętność bodźca wyrządzenia krzywdy, zaszkodzenia lub zablokowania możliwości zaspokojenia potrzeb

• Wartość - wielkość nagrody jaką przynosi bodziec

• Koszt - nagroda, jakiej trzeba się zrzec, lub kara, na jaką trzeba się narazić podejmując określoną linię działania.

• Percepcja - zdolność do postrzegania, rozważania i oszacowania nagród i kosztów

• Oczekiwanie - wielkość nagród, kar i kosztów, jakie organizm wiąże z określonym bodźcem.

2. S. Seidman

• Teoria socjologiczna a teoria społeczna

• „ponowoczesna narracja”:

• Opisywanie świata społecznego powinno opierać się na wydarzeniach,

• Trzeba dokładnie określać czasowe i przestrzenne ramy

• Postulat „zanurzenia” w kontekście

• Główne punkty odniesienia - konflikty społeczne i przemiany.

3. J.C. Alexander

• Neofunkcjonalista. Trzy aspekty neofunkcjonalizmu:

1. nie wyrzucamy do kosza tradycji funkcjonalistycznej, chcemy zrewidować tradycje

2. współczesny neofunkcjonalizm chce systematyzować z teorii Parsonsa i z teorii konkurencyjnych

3. współczesny neofunkcjonalizm wyłania się w pewnym historycznym klimacie.

• Krytykował Parsonsa. Odrzucił rozumienie imperatywów funkcjonalnych (AGIL).

• Roszczenie do racjonalności - wysuwać takie roszczenie to twierdzić, ze teoria socjologiczna jest w stanie osiągnąć taka perspektywę patrzenia na społeczeństwo, która będzie cechować większa rozległość i ogólność niż partykularny świat przezywany teoretyka i partykularna perspektywa jego grupy społecznej.

• Teoria ogólna - odgrywa kluczową, często niedocenioną rolę w socjologii.

• Kontinuum naukowej myśli społecznej. Uprawianie socjologii można rozumieć jako kontinuum rozciągające się od tego, co najbardziej abstrakcyjne, ogólne i metafizyczne, do tego, co konkretne, empiryczne i faktualne:

Abstrakcja Presupozycja (założenia) Orientacje ideologiczne Modele Pojęcie Definicje klasyfikacja Prawa Twierdzenia Założenia metodologiczne Zdania obserwacyjne Prawa konkretne

• Dwa rodzaje aktywności, które dotyczą różnych elementów kontinuum:

• Uogólniony dyskurs - odnosi się do tego co abstrakcyjne

• Programy badawcze - rozpatrują określone zagadnienia empiryczne, takie jak rekrutacja do ruchów społecznych czy zakres i źródła ruchliwości międzypokoleniowej.

• Zarówno uogólniony dyskurs jak i programy badawcze są działalnością nastawioną na rozwiązywanie problemów.

• Dwa sposoby odniesienia się do teorii działania:

1. podejście racjonalne - działanie powinno być rozumiane jako instrumentalna, oparta na kalkulacji, skuteczna adaptacja do zewnętrznych warunków materialnych.

2. podejście alternatywne - kładzie nacisk na nieracjonalne wymiary działania. działanie można rozumieć jedynie przez odniesienie do motywacji subiektywnych aktora - impulsy, cele, zamierzenia, wartości, ideały, intencje, nieuświadomione potrzeby.

• Problem porządku, ładu społecznego

• Świat społeczny wykazuje powtarzalne wzory, prawidłowości i ujednolicenie.

• Porządek - nieprzypadkowość, istnieje we wszystkich typach i formach układów społecznych.

• Są dwa przeciwstawne podejścia:

1. podejście indywidualistyczne - wyjaśnia porządek jako rezultat indywidualnych negocjacji i wyboru.

2. podejście kolektywistyczne - wyjaśnia porządek przez odniesienie do emergentnych własności samej organizacji społecznej - własności, których nie można zredukować do konkretnych jednostek.

4. Pragmatyzm (nowy nurt w filozofii) - William James, Charles Sanders Peirce

• Pragmatyzm wziął swój początek z empiryzmu angielskiego i XIX-wiecznej psychologii. Powstał jako reakcja na panujący w USA pod koniec XIX wieku racjonalistyczny idealizm.

• Głównymi przedstawicielami byli Charles Sanders Peirce, który stworzył nazwę "pragmatyzm" i opracował istotne idee systemu oraz William James - który nadał mu kształt i spopularyzował.

• Zburzył tradycje spenceryzmu. Nie pojmował człowieka jako czegoś gotowego, na co działa społeczeństwo. Idea świata otwartego - stałe miejsce ma niepewność, wybór, szerokie możliwości, dowolność

• Wolność optymistyczna - aktywistyczna koncepcja człowieka. Człowiek: podmiot działający (a nie podmiot natury, obserwator otaczających go procesów) o nieograniczonych możliwościach.

• Najważniejsze są ludzkie interakcje. Społeczeństwo - zbiór oddziaływujących ludzi na siebie, proces zrzeszania się, w taki sposób, że doświadczenia, idee, wartości są przekazywane i stają się wartością wspólną; procesowi zrzeszania się podporządkowane: jednostka, zinstytucjonalizowane organizacje.

• Centralne pojęcie - proces - procesualne tworzenie świata społecznego

• Pragmatyczna teoria prawdy zakłada, że użyteczność stanowi kryterium prawdziwości sądów i pojęć.

5. William James (1842-1910)

• Psycholog i filozof (uważał się za nich), nie stworzył żadnej uporządkowanej teorii

• Jako psycholog wprowadził do psychologii i socjologii pojęcia takie jak:

nawyk, instynkt, strumień myśli, jaźń społeczna

• Od Jamesa rozpoczyna się też interakcjonizm symboliczny

• badanie procesów społecznych jest badaniem jednostki ludzkiej

• proces tworzenia jednostkowej tożsamości przez interakcje z innymi

• jaźń społeczna - kształtuje się z interakcji społecznej; nie negował przy tym genetycznych, wyróżnianych skłonności

• nawyk - ważna rola wyjaśniania zachowań jednostek w społeczeństwie

• przeorientowanie psychologii na badania nad wyuczonymi zachowaniami

• aktywistyczna koncepcja człowieka - jako integracji części środowiska; środowisko zmienia się w skutek aktywności ludzkiej

• zmieniając środowiska człowiek zmienia się sam, zmieniając siebie zmienia środowisko (w interakcjach społecznych kształtuje siebie i społeczeństwo)

• w procesie poznawania świata człowiek: podmiot poznający („ja” empiryczne):

• wszystko co jednostka nazywa swoim

• ciało, psychika

• rozszerzona jaźń społeczna;

• podmiot poznawczy (me)

6. John Dewey

• Amerykański filozof i pedagog, ur. 20 października 1859 w Burlington w stanie Vermont, zm. 1 czerwca 1952 w Nowym Jorku)

• Przedstawiciel amerykańskiego progresywizmu. Twórca koncepcji szkoły pracy (1896-1902) w Chicago. Wykładał między innymi na uniwersytetach w Nowym Jorku na Uniwersytecie Columbia od 1904 oraz w Chicago, uważany jest za najwybitniejszego filozofa Ameryki.

• Nawiazywał do pragmatyzmu Charlesa Peirce'a, i Williama Jamesa.

• Polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy - prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe.

• Doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy,

• Koncepcja szkoły pracy

• W szkole nie było lekcji i przedmiotów, ośrodkiem był problem, który napotykało dziecko w codziennym życiu i jego rozwiązanie mające doprowadzić do nabywania wiadomości, szkoła miała stwarzać sytuacje będące źródłem owych problemów.

• Dewey wyodrębnił etapy myślenia prowadzące do rozwiązania problemu:

• odczucie trudności

• określenie trudności - sformułowanie problemu

• szukanie rozwiązań - formułowanie hipotez

• wyprowadzenie drogą rozumowania wniosków z rozwiązań - logiczna weryfikacja hipotez

• dalsze obserwacje prowadzące do przyjęcia lub odrzucenia hipotezy - empiryczna weryfikacja hipotezy.

• Psycholodzy i socjolodzy powinni zajmować się: organizmem i środowiskiem jako rezultatem działalności ludzi

• Odrzuca pojęcie instynktów - przyjmuje pojęcie impulsów

• Podkreśla rolę socjalizacji - „ludzkie zachowania w których pierwotne jest to co nabyte”

• Nawyk - siła konserwatywna, potrzeba; pozwala utrzymać wszystko na sowim miejscu; nabyta predyspozycja do sposobów reagowania (dziś definicja postaw);

• Wyjaśniać zachowanie jednostki tzn. zająć się procesem komunikowania się ludzi.

• Dewey, Cooley - małe grupy - pochodna systemu komunikowania w jakich jednostki żyją

• Odwołanie do definicja sytuacji

Odwołanie do współczynnika humanistycznego: dla socjologa ważne: jak ludzie to widzą a nie jak jest faktycznie

7. W. Thomas

• Socjolog amerykański urodzony 13 sierpnia 1863, zmarł 5 grudnia 1947

• Był jednym z twórców amerykańskiej socjologii oraz psychologii społecznej.

• Profesor socjologii uniwersytetu w Chicago (1895-1918), a także New School for Social Research w Nowym Jorku (1923-1928) oraz Harvard University w Cambridge (1936-1937).

• od 1918 kierował wydziałem socjologii i antropologii w Chicago

• od lat 20-tych analiza sytuacyjna

• Psychologia społeczna - badanie jednostkowych procesów psychicznych jeżeli są uwarunkowane społecznie; bada procesy społeczne jeżeli są uwarunkowane przez stany świadomości

• Teoria zachowania ludzkiego - rozwinął (schemat)

1. Kontrola (panowanie nad sytuacją, władza) - wszystko co ułatwia panowanie nad środowiskiem, eliminuje przeszkody w adaptacji itd.

2. Nawyk

3. Kryzys - stad wszelaka zmiana (nie musi być gwałtowny) - zależy od siły bodźca i warunku; umysł ludzi: jako organ manipulacji, adaptacji i kontroli

4. Uwaga - środek kontroli, skorelowana z nawykiem i kryzysem; kiedy nawyki działają bez przeszkód, uwaga słabnie (nie ma nic do roboty), kiedy coś zakłóca działanie nawyków, uwaga włącza się,

• Zmiana społeczna - odbywa się przez kryzysy zakłócające działanie nawyku i przymusza nowe formy adaptacji. Współczesne zmiany wymagają uwzględnienia:

1. obiektywnych warunków - społeczna strona procesu

2. jednostkowa strona procedur - świadoma działalność ludzka

• Analiza społeczna:

• Postawy - względnie stała dyspozycja do reagowania w określonych sytuacjach

• Najważniejsze prace:

• Chłop polski w Europie i Ameryce - wraz z Florianem Znanieckim - 1918-1920

• Sex and Society - 1907

• The Unadjusted Girl - 1923

• The Child in America - 1928

• Primitive Behaviour - 1937

8. Definicja sytuacji - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Williama Thomasa

• subiektywna perspektywa, przyjmowana przez działające jednostki i grupy.

• subiektywnie odczytywany sens (znaczenie) sytuacji, w której uczestniczy dana jednostka czy grupa, posiada realne konsekwencje dla podejmowanych działań i zachowań.

• każda jednostka dokonuje działania poprzez interpretację, zazwyczaj nie uświadamianą, sytuacji, w jakiej się znalazła. Zdefiniowanie sytuacji zależne jest od jej percepcji oraz wartości, jakie jednostka posiada.

• Każdy akt zachowania poprzedzony procesem badania i zastanawiania się, które można nazwac definicja sytuacji. Zdolność podejmowania decyzji i chamowania reakcji

9. G. H. Mead

• Amerykański filozof, socjolog i psycholog ur. 27 lutego 1863, zm. 26 kwietnia 1931

• Urodził się w rodzinie purytańskiej. Jego ojciec był duchownym kongregacjonalistą oraz profesorem homiletyki. W 1879 roku rozpoczął studia w Oberlin College (ukończył je w 1883). Po śmierci ojca, z powodu zubożenia rodziny, pracował przez pewien czas jako nauczyciel, a następnie jako mierniczy w przedsiębiorstwie budującym linie kolejowe.

• W latach 1894-1931 był profesorem uniwersytetu w Chicago.

• Jeden z twórców pragmatyzmu. Stworzył koncepcję "interakcjonizmu symbolicznego".

• Jego wykłady zostały spisane przez jego uczniów i wydane w dwóch tomach: Mind, Self and Society (1934) oraz Philosophy of the Act (1938).

10. Koncepcja Mead'a

• Behawioryzm społeczny - analizowanie działań jednostki i jej związków z otoczeniem przy użyciu pojęć bodźca i reakcji. Nie kwestionował istnienia świadomości, twierdząc jednak, iż stanowi ona nie samodzielną dziedzinę treści idealnych, lecz efekt i element ludzkiego bycia w świecie.

• Model interakcji - różnica między pierwotnym modelem typu “bodziec - reakcja”, a modelem Meada polega na tym, że człowiek jest świadomym aktorem interakcji.

• Zadanie socjologa polega na określeniu i zbadaniu aktywności podmiotu ludzkiego w procesie interakcji.

• Cztery stadia czynności wzajemnie powiązanych:

• Impuls - bezpośrednia, zmysłowa stymulacja i reakcja jednostki na nią.

• Percepcja - jednostka szuka bodźca i reaguje na bodźce.

• Stadium manipulacji - podjęcie działania wobec obiektu

• Stadium spełnienia

• Gest jest podstawowym mechanizmem w działaniu społecznych. Gesty to poruszenie jednego organizmu, które działają jako określony bodziec. Ludzie i zwierzęta posługują się gestami.

• Na tym poziomie zaczynamy mieć do czynienia ze znaczącym symbolem - językiem.

• Pojawienie się interakcji symbolicznej to powstanie stosunków społecznych w pełnym tego słowa znaczeniu. To właśnie przejście od gestu do symbolu.

• Narodziny języka są tożsame z narodzinami rozumu

• Gesty/symbole znaczące (significant) - odróżniają ludzi od zwierząt.

• Wiążą się one z intencjami do podjęcia interakcji.

• Symbole znaczące były efektem ewolucji gestów - powstają kiedy pojawia się świadomość istnienia jakiegoś gestu.

• Socjologowie badają przede wszystkim symbole znaczące.

• JAŹŃ - self - to rdzeń osobowości, poczucie własnego “JA” jako odrębnego od otoczenia. Jaźń pojawia się stopniowo, kształtuje się w wyniku interakcji.

• Jaźń subiektywna - są to wyobrażenia jednostki na swój temat.

• Jaźń odzwierciedlona - są to nasze wyobrażenia na temat wyobrażeń innych na nasz temat. Nasze wyobrażenia jak inni myślą o nas.

• Koncepcja osobowości (self)

• Człowiek - organizm posiadający osobowość - autorefleksyjność

• Poprzez doświadczenie, kontakty z innymi ludźmi jednostka dowiaduje się o swoim istnieniu - doświadczenie pośrednie poprzez przyjęcie p. widzenia członków innej grupy lub całej zbiorowości do której należy;

• Osobowość człowieka to suma wszystkich ról społecznych jakie jednostka zna. W dużej mierze rozpoznanie roli zależy od innych ludzi.

• Mead wyróżnił dwa obszary jaźni: „I” (ja) i „Me” (mnie)

1. „I” - element podmiotowy, bardziej aktywny, twórczy, nonkonformistyczny, to z czym się utożsamiamy. Czynnik zmiany społecznej. Decyduje o poczuciu odrębności od reszty świata

2. „Me” - element przedmiotowy, efekt konformizmu i kontroli społecznej. Wiąże z innymi obiektami jako przedmiot ich postrzegania

• Pierwotne jest Me, a z niego powstaje I jako pierwiastek indywidualny.

• Trzy stadia rozwoju osobowości wg. Mead'a:

1. Stadium zabawy - dziecko potrafi jedynie przejmować czyjeś role, nie potrafi dostosować swoich reakcji do kilku osób jednocześnie. przyjmowanie ról innych (konkretnych) jednostek z którymi współdziała, np. ojca; specyficzny inny

2. Stadium gry - wchodzimy jednocześnie we wszystkie role pełnione przez innych; dziecko patrzy na siebie jako na podmiot danej gry; rola uogólnionego innego.

• Jest to najbardziej kluczowa faza rozwoju człowieka.

• jednostka uczy się pewnych zachowań, nie poprzez naśladownictwo tych ważnych innych tylko poprzez odpowiedź na oczekiwania uogólnionego innego

• Stadium uogólnionego innego - wchodzenie w role wspólnoty postaw, jesteśmy w stanie przyjąć uogólnioną postawę; następuje włączanie się w system symboli kulturowych, który jest używany jako punkt odniesienia oceny własnej wartości.

11. H. Blumer

• Socjolog amerykański, ur. 7 marca 1900 - zm. 13 kwietnia 1987

• Herbert Blumer wychował się w St. Louis, Missouri. W latach 1918-1922 studiował na uniwersytecie w Missouri. Po ukończeniu studiów uzyskał na tym uniwersytecie stanowisko nauczyciela akademickiego ale w 1925 roku przeprowadził się do Uniwersytetu w Chicago gdzie znalazł się pod dużym wpływem George'a Herbert'a Mead'a, Williama Thomasa i Roberta Parka. W roku 1928 uzyskał tam doktorat i stanowisko nauczycielskie.

• W latach 1930-1935 był skarbnikiem Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego

• W latach 1941-1952 był redaktorem American Journal of Sociology.

• W 1952 roku przeniósł się na Uniwersytet w Kalifornii gdzie przewodniczył i rozwijał nowo założony wydział socjologii.

• W 1952 roku został prezesem Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego.

• W swoich pracach rozwijał dalej koncepcje George'a Herbert'a Mead'a, w 1937 roku wprowadził termin interakcjonizm symboliczny i rozwijał socjologiczną perspektywę teoretyczną określaną tym terminem.

• Do jego głównych zainteresowań badawczych należały metody empiryczne i obserwacje kultury popularnej. Uważał, że introspekcja i obserwacja uczestnicząca są w perspektywie interakcjonizmu symbolicznego ważniejsze od podejścia naukowego.

• Najwazniejsze dzieło - Interakcjonizm symboliczny. Perspektywa i metoda (Symbolic Interactionism. Perspective and Method - 1969

12. E. Goffman,

• Amerykański socjolog i pisarz pochodzenia kanadyjskiego, ur. 11 stycznia 1922, zm. 19 listopada 1982. Był profesorem kilku uniwersytetów, m.in. w Chicago, Berkeley i Filadelfii.

• Zaliczany jest do przedstawicieli interakcjonizmu symbolicznego, ale wzbraniał się przed przypisaniem mu takiej etykiety.

• Głównym tematem zainteresowań Goffmana był porządek interakcyjny, czyli siatka jawnych i ukrytych reguł kierujących interakcjami ludzi w obrębie "spotkań", "zgromadzeń", "sytuacji" i "okazji społecznych".

• Przedstawiciel szkoły dramaturgicznej; związki ze szkoła chicagowską

• W socjologii najważniejsze badanie interakcji „face to face”. Był mniej zainteresowany teoriami systemów czy badaniami ilościowymi - preferował obserwację uczestniczącą.

• Sporo czasu zajęły mu badania terenowe, prowadzone w szetlandzkich społecznościach lokalnych, później w szpitalach psychiatrycznych, kasynach gry. Jego badania przypominały obserwację antropologiczną. Nazywano go czasem etnografem.

• Metafora dramaturgiczna - społeczeństwo = scena teatru.

„Świat jest teatrem, aktorami ludzie, którzy kolejno wchodzą i znikają” (Szekspir).

• Społeczeństwo jest pierwotne, a przeżycia jednostek są wtórne.

• kontynuator: prof. Ireneusz Krzemiński

• Najważniejsze dzieła:

• Człowiek w teatrze życia codziennego

(The Presentation of Self in Everyday Life 1959)

• Rytuał interakcyjny

(Interaction Ritual. Essays on Face-to-Face Behavior 1967)

• Człowiek w teatrze życia codziennego

• Perspektywa dramaturgiczna - obecność innych ludzi nieuchronnie przekształca zachowanie się ludzkie w występ, mający wywrzeć na innych odpowiednie wrażenie;

• Swoje rozważania on nazwał perspektywą, unikając słowa teoria.

• Wykonawca - może sterować przekonaniami publiczności, traktując ją jako środek do celu. Jednostka może skłonić publiczność, by odpowiednio oceniała sytuację, ale sama nie musi wierzyć, że zasłużyła na taką ocenę i że wywołane wrażenie ma pokrycie w rzeczywistości. (wykonawcy cyniczni i szczerzy)

• Występ - wszelka działalność jednostki, która przebiega podczas stałej obecności pewnej grupy obserwatorów i wywiera na nich jakiś wpływ. (występy szczere i fałszywe)

• Cechy występu:

• Aktywność

• Fasada

• Samokontrola

• Wyidealizowane wrażenie

• Wewnętrzna spójności

• Fasada - część występu jednostki, która funkcjonuje niezmiennie przez cały czas jego trwania, dostarczając obserwatorom definicji sytuacji. Są to środki wyrazu, które stosuje się celowo lub mimowolnie podczas występu. Części fasady:

• Dekoracja - np. meble, sceneria, rekwizyty; w wyjątkowych sytuacjach przemieszcza się - sceniczny środek wyrazu.

• Fasada osobista - środki wyrazu najmocniej związane z samym wykonawcą i przemieszczają się razem z nim. Np. insygnia związane z pozycja, urzędem, płeć, wiek, mimika itd. Niektóre z nich ulegają zmianom w czasie i miejscu.

1. Powierzchowność - bodziec pouczający o społecznych statusach wykonawcy. Informuje, w jakim rytuale jednostka aktualnie bierze udział np. czy odpoczywa czy pracuje.

2. Sposób bycia - bodziec, którego funkcją jest uprzedzanie nas, jaką rolę w interakcji wykonawca spodziewa się odgrywać.

• Dramatyzacja zachowań - jednostka przy innych wyposaża swoją działalność w znaki pozwalające dramatycznie oświetlić i wydobyć z cienia przemawiające na jej korzyść fakty;

• Idealizacja - jeśli akcja sceniczna zostaje przyjęta jako rzeczywistość ulega uwzniośleniu.

• Publiczność - potrafi znaleźć drobne znaki informujące o występie

• Publiczność wchodzi w interakcję również wystawiając zespołowe przedstawienie.

• Kwestia mimowolnych gestów - manipulacja i kontrola ekspresji

• Mistyfikacja - kontrola nad tym, co jest postrzegane, będzie zarazem kontrolą nad kontaktem, a ograniczenie i regulowanie tego, co jest pokazywane, będzie ograniczaniem i regulowaniem kontaktów.

• Zespół - każda grupa osób współpracujących ze sobą w inscenizacji jakiegokolwiek fragmentu przedstawienia, by utrzymać założoną definicję sytuacji.

• Interakcja - współpraca wszystkich uczestników mająca doprowadzić do konsensusu.




ja partner







procesy proces

poznawcze ekspresji











procesy proces



ekspresji poznawczy




definicja sytuacji przelotnych

13. Interakcjonizm symboliczny

• Teoria socjologiczna, wg której kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi. Teoria ta wywodzi się z amerykańskiego pragmatyzmu filozoficznego.

• Terminu „symboliczny interakcjonizm” po raz pierwszy użył Herbert Blumer w 1937 r.

• Nazwa ta dobrze oddaje podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych interakcji, pojętych jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi między świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych.

• Twórca interakcjonizmu symbolicznego jest George Herbert Mead, który dokonał syntezy teorii Williama Jamesa, Charlesa H. Cooley'a i Johna Dewey'a w jedną - opisującą społeczeństwo jako: skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.

• Podstawowe założenia interakcjonizmu symbolicznego:

1. Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.

• Wszystko to na co ludzie oddziałują, musi przejść przez proces nadawania znaczeń

2. Znaczenia pochodzą z interakcji.

3. Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

• Przedstawiciele: G.H. Mead, H. Blumer, E. Goffman.

• W socjologii komunikacja symboliczna to jeden z aspektów rozpatrywania interakcji społecznej. U jego podstaw znajduje sie koncepcja człowieka jako istoty, która potrafi tworzyć symbole i posługiwać się nimi. Zdolność tą ludzie wykorzystują do przekazywania sobie informacji z pomocą zachowań mających charakter symboliczny.

• Problemem jest to, że nie tylko słowa, ale i wszelkie gesty muszą mieć dla rozmówców wspólne znaczenie i być przez nich jednakowo rozumiane, czyli być jednoznaczne jako symbole.

14. Socjologia opisowa

• Naśladowanie antropologii społecznej, potrzeba ciągłego sprawdzania

np. czego ludziom potrzeba

• Pragmatycznie nastawieni ludzie. Pracowali nad rzeczami przydatnymi społecznie; podstawa: obserwacja + eksperymenty.

• Park i Bourges - ustalenie sprawnej aparatury pojęciowej (do badań), utworzyli swego rodzaju słownik socjologiczny

• Teoria jest jednak potrzebna, charakteryzuje wiedzę i uporządkowanie jej

• Typowe dla społeczności amerykańskiej : badanie społeczeństw lokalnych

• Przedmiot: społeczność lokalna - wspólnota - miejsce gdzie jednostka spotyka się z szerszym społeczeństwem i kulturą; jednostka staje wobec instytucji swego społeczeństwa (wzory socjalizacji);

• życie codzienne jest funkcją danego terenu; sposób lokowania się ludzi w społeczności lokalnej to przedmiot socjologii opisowej

• R. Radfield „skala ciągła”, Lindowie: opisali miasteczko Middletown - po wykryciu gazu ziemnego - rozbudowa i rozwarstwienie

• Założenia socjologii opisowej (orientacje):

1. Typologiczna - szukano pewnych typów, które mogłyby opisywać zastana rzeczywistość np. miasto, wieś, wspólnota, stowarzyszenie, grupa pierwotna i wtórna

2. Ekologiczna - społeczność ujmowana na tle środowiska przyrodniczego. Zakłada się tu wpływ przyrody na życie społeczne i bada ten związek

3. Strukturalno - formalna - badanie rzeczywistości społecznej jako całości, systemu, który jest ściśle wewnątrz siebie powiązany. Wszystkie elementy mają pośrednio lub bezpośrednio wpływ na siebie.

• Szkoła Chicagowska

• 1892 rok - założenie wydziału socjologii i antropologii - są to pierwsze podstawy instytucjonalne badań socjologii opisowej; Powstaje szkoła Chicagowska - nie była to szkoła myślową tylko grupa ludzi skupionych wokół Parka

• W Chicago w tym okresie miała miejsce bardzo szybka urbanizacja, wzrost przestępczości i przyrost miejskiego proletariatu.. Na tym terenie zaczęła działała grupa terenowych badaczy, której przewodził Robert Park.

• 1925 „The City” Park, Bourges, McCenzie

• Odwoływali się do niej: Simmel, Speuqlera

• Trwała około 30 lat - dlaczego koniec? - Park na emeryturze, wielki kryzys, ważność innych tematów w socjologii

• Park: problem społeczny to problem miejski (urbanizacja), jak w warunkach miejskich osiągnąć społeczny ład i kontrolę; wielkie miasto - przedmiot dociekań.

• Park - jego seminarium: szkoła obserwacji i opisu; student uczy się zbierania danych a nie światopoglądu

• stan naturalny społeczności miejskiej: zmiana

(powiązanie zmiany społecznej i przestrzennej)

• Procesy wielkomiejskie (główne)

• Koncentracja

• Centralizacja

• Segregacja (rozróżnianie się)

• Inwazja, sukcesja

• Monografie na temat miasta

1. 1923 - Anderson „socjologia człowieka bezdomnego”

2. 1927 „The Gang”

3. 1928 „The Getto”

• Rozróżnienie 2 rodzajów badań:

1. social surwey - czysty opis tego co istnieje.

2. sociological surwey - związane z socjologią i ważne dla niej badania, które prowadzą do okrywania praw socjologicznych

• W grupie społecznej wyróżniano dwa aspekty (jak Tonnies):

1. Comunity czyli wspólnota,

• zbiorowość oparta na wspólnym terytorium.

• Współpraca ma tu charakter przejściowy i żywiołowy.

• Mamy tu do czynienia z jednostkami nastawionymi egoistycznie, między którymi rządzą prawa dżungli.

2. Society czyli społeczność - jednostki współpracują świadomie, są solidarne, potrafią dążyć do wspólnego celu.

15. Charles Cooley (1864-1929)

• Amerykański socjolog, profesor na Uniwersytecie w Michigan. Interesował się psychologią społeczną, mikrosocjologią, rozwojem osobowości dziecka, małymi grupami, socjalizacją...

• Najbardziej interesujące dla Cooleya było określenie w jaki sposób człowiek zdobywa w ciągu swego rozwoju ludzka naturę. Według niego jednostka ludzka staje się w pełni człowiekiem, dopiero gdy ukształtuje swą jaźń, czyli refleksyjne przekonanie o sobie samym.

• Samoocena jednostki zależy od reakcji innych ludzi na jej czyny. Gdy reakcje te są pozytywne, samoocena się poprawia, gdy negatywne, obniża - jaźń odzwierciedlona skutkuje konformistycznym postępowaniem, gdyż jednostka pragnąc uzyskać wysoką samoocenę, spełnia oczekiwania innych ludzi.

• Jest to efekt skutecznej socjalizacji i kontroli społecznej. Nabywanie jaźni odzwierciedlonej dokonuje się najpełniej w grupach pierwotnych (w rodzinie, grupy rówieśniczej i grupie sąsiedzkiej), będących pierwszymi grupami społecznymi z jakimi styka się dziecko.

• Najbardziej znaczące dzieła:

• Human Nature and Social Order (1902),

• Social Organization (1909),

• Social Process (1918).

16. K. Kiciński

• Urodzony w 1938 roku polski profesor socjologii moralności

• Pełnił funkcję dyrektora Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie kierownik katedry Socjologii Moralności i Aksjologii Ogólnej.

• Jest członkiem Komitetu Etyki w Nauce Polskiej Akademii Nauk. Od 10 lipca 2007 do 23 marca 2009 pełnił funkcję Przewodniczącego Rady Służby Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów. 2 kwietnia 2009 został powołany przez Prezesa Rady Ministrów na członka Rady Służby Cywilnej. Jednocześnie pełni funkcję wiceprzewodniczącego Rady.

• Ważniejsze Publikacje:

• Egoizm i problem zachowań prospołecznych (1978)

• Sytuacje zagrożenia a przemiany idei moralnych (1990)

• Wizje szkoły w społeczeństwie posttotalitarnym (1993)

• Orientacje moralne : próba typologii (1998)

• Młodzież wobec problemów polskiej demokracji (2001)

17. Cztery orientacje moralne:

• Orientacja prospołeczna - odnosi się do naruszania dobra innych ludzi w kategorii konfliktu interesów swojego i innych, złamanie normy jest złe bo krzywdzi innych ludzi; idea - liczenie się z innymi ludźmi

• Orientacja godnościowa: nie koncentruje się na konsekwencjach ale na człowieku, który kłamał; degradacja osoby kłamiącej - nawet gdy inni nie ponieśli strat;

• Orientacja wzajemnościowa: pomoc innym bo sam mogę potrzebować pomocy; ci co postępują inaczej nie respektują zasad współżycia grupowego.

• Orientacja tabuistyczna: „nie należy kłamać bo tak” - bez uzasadnienia; przyswojenie normy bez zastanowienia; wartość sama w sobie.

• normy - maja odniesienie do konkretnych działań ; wartość: sama norm jest wartością

• Moralność nie jest człowiekowi dana - można ja wykształcic w procesie socjalizacji

18. R. Putnam,

• Znaczące dzieła:

• Samotna gra w kręgle,

• Demokracja w działaniu. Tradycje obywatelskie we współczesnych Włoszech

• Pojecie kapitału społecznego

• Pewien układ więzi i sieci społecznych.

• Wszystko to co kształtuje wspólnotę i więzi

• Sieci społeczne maja wartość

• Odróżnienie od kapitału fizycznego czy ludzkiego

• Norma uogólnionej wzajemności - coś w stylu dobro do mnie wróci

• Formy kapitału społecznego

• Łączące (inkluzywne) - grupy otwarte - potrzebny do robienia postępów

• Spajające (ekskluzywne) - grupy zamknięte, np. rodzina, dobry do przetrwania

• „grupy trzeciego rzędu” - członkowie takich organizacji nigdy nie mają okazji się spotkać

19. Kapitał społeczny

• Jest to termin z pogranicza ekonomii i socjologii, oznaczający kapitał (jako element procesu produkcji i życia w zorganizowanym społeczeństwie), którego wartość opiera się na wzajemnych relacjach społecznych i zaufaniu jednostek, które dzięki niemu mogą osiągać więcej korzyści (z ekonomicznego i społecznego punktu widzenia).

• Termin ten został wprowadzony w sposób systematyczny do literatury socjologicznej w latach siedemdziesiątych XX wieku, przez Pierre'a Bourdieu a następnie rozpowszechniony w przez Jamesa Colemana.

• Podejście Colemana i Putnama

• Kapitał społeczny oznacza ogół norm, sieci wzajemnego zaufania, lojalności, poziomych sieci zależności w danej grupie społecznej.

• Znanym kontynuatorem tej szkoły definiowania kapitału społecznego jest Francis Fukuyama wg. którego w odniesieniu do społeczeństwa, kapitał społeczny oznacza umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji własnych interesów.

• W tym paradygmacie kapitał społeczny jest niezbędnym elementem społeczeństwa obywatelskiego.

• Podejście Pierre'a Bourdieu

• kapitał społeczny - zbiór rzeczywistych i potencjalnych zasobów, jakie związane są z posiadaniem trwałej sieci mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanych związków wspartych na wzajemnej znajomości i uznaniu.

• Co odróżnia Bourdieu, od Colemana czy Putnama:

• Kapitał społeczny nie jest u niego wartością samą w sobie, a jego wartość ostateczną mierzy się sumą innych kapitałów i władzy jaką można za jego pośrednictwem zmobilizować.

• Punktu widzenia jednostki a nie całej społeczności. Dla Putnama zasadniczo wszyscy członkowie społeczności mają równy dostęp do jej kapitału społecznego, którego zasadniczym elementem jest wzajemne zaufanie.

• Nie jest on jednoznacznie pozytywnym zasobem z punktu widzenia szerszej społeczności.

20. F. Znaniecki

• Polski filozof i socjolog, ur. 15 stycznia 1882 w Świątnikach, zm. 23 marca 1958 w Urbana-Champaignw stanie Illinois. Twórca polskiej socjologii akademickiej. Jego prace są znane w świecie, szczególnie w USA, gdzie mieszkał i pracował przez wiele lat.

• W latach 1902-1903 studiował filozofię i socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, lecz w 1903 został stamtąd relegowany przez władze carskie za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. W latach 1903-1909 kontynuował studia na uniwersytetach w Genewie, Zurychu, oraz Paryżu, miał tam okazję poznać tak wybitnych naukowców jak Henri Bergson czy Émile Durkheim. W latach 1909-1910 zakończył studia na krakowskim Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując tam stopień doktora (tytuł jego pracy doktorskiej brzmiał: Zagadnienie wartości w filozofii).

• Znał sześć języków obcych

• Był w Legii Cudzoziemskiej - szkoła życia, możliwość poznania warunków życia niższych grup społecznych

• Doktorat: „Idea honoru szlachty francuskiej” w 1910 w Krakowie

• Uczniowie - Chałasiński, Szczepański

• W latach 1910-1914 mieszkał w Warszawie, gdzie był redaktorem gazety "Wychodźca polski" oraz został dyrektorem biura Towarzystwa Opieki nad Wychodźcami.

• W 1920 roku objął katedrę socjologii na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie specjalnie dla niego została utworzona Katedra Filozofii, zamieniona na Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury.

• Był twórcą socjologii w Polsce i jej instytucjonalnym organizatorem. W okresie poznańskim wydał Wstęp do socjologii i Socjologię wychowania. W 1921 roku założył Instytut Socjologiczny w Poznaniu, a w roku 1930 czasopismo "Przegląd Socjologiczny".

• W Poznaniu konkurs - „Miasto Poznań w świadomości jego mieszkańców” a także konkurs na życiorysy własne robotników 1921

• W latach 1953-1954 był przewodniczącym Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego.

• Najważniejsze prace:

• Wstęp do socjologii (Poznań 1922)

• Socjologia wychowania (Tom I Warszawa 1928, Tom II Warszawa 1930)

• Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (Lwów-Warszawa 1934)

• Chłop polski w Europie i Ameryce (The Polish Peasant in Europe and America, wyd. polskie Warszawa 1976)

• Współczesne narody - wydane w języku angielskim w USA;

• Humanizm i poznanie

• Społeczna rola naukowca

• Upadek cywilizacji zachodniej 1921

• Jeden z głównych przedstawicieli socjologii humanistycznej. Postulat rozpatrywania zjawisk społecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichś czynności (zasada współczynnika humanistycznego). Zgodnie z tym postulatem socjolog powinien patrzeć na rzeczywistość "oczyma jej uczestników" (podejście subiektywne), nie zaś "absolutnego obserwatora" (podejście obiektywne).

• Znaniecki jako jeden z pierwszych socjologów zastosował metodę badania dokumentów osobistych, takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki.

• Metoda Autobiograficzna

• Znaniecki był zwolennikiem punktu widzenia, który nazwał kulturalizmem. Sądził, że socjologia powinna zajmować się wytworami kultury, ponieważ jest ona nauką o kulturze.

• Według Znanieckiego przedmiotem socjologii są układy społeczne, które składają się z wartości. Człowiek jest podstawowym elementem każdego układu. Inne elementy które wchodzą do jednego układu to wartości wtórne. Wyodrębnił on cztery układy zamknięte:

• Działanie społeczne - podmiot działający: zgodnie z pragmatyzmem (człowiek działający)

• Fundamenty kultury polskiej: w religii

• radykalizm ewangeliczny w Polsce

• zwycięstwo kontrreformacji

• Zamojski - kolegia ewangelickie

• Drogi kultury i religii europejskiej, oraz polskiej rozeszły się gdy Polska nie przyjęła zasady „quius reigo, eius religio”

• Kurowski: kultury eksplodujące - tylko jedna; kultury implodujące - wszystkie

• „Upadek cywilizacji zachodniej”

• Socjolog francuski - Gochet - kultura zakorzeniona w swojej historii

• Współczynnik humanistyczny - trzeba wiedzieć jak ludzie sami oceniają swoja sytuację, jakie są ich motywy, cele. Badacz musi najpierw interesować się tym jak sami badani oceniają swoja sytuację

21. S. Ossowski,

• Polski socjolog, metodolog nauk społecznych i teoretyk kultury, ur. 22 maja 1897 w Lipnie, zm. 7 listopada 1963 w Warszawie. Profesor na Uniwersytecie Łódzkim (lata 1945-1947) i Warszawskim (lata 1947-1963). Mąż Marii Ossowskiej.

• Studiował filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Jego nauczycielami byli m.in. Tadeusz Kotarbiński, Jan Łukasiewicz i Władysław Tatarkiewicz. Studiował też w Paryżu (Collège de France), w Rzymie i w Londynie (m.in. u Bronisława Malinowskiego).

• Doktorat (Analiza pojęcia znaku, 1925) napisał u Tadeusza Kotarbińskiego na UW.

• Brał udział w wojnie 1920 roku. Brał udział w kampanii wrześniowej. Okupację spędził we Lwowie i w Warszawie. Uczył socjologii na podziemnym uniwersytecie.

• Po wojnie najpierw związany z Uniwersytetem Łódzkim, od 1948 roku z UW. W 1951 roku usunięty z uniwersytetu z przyczyn politycznych. Przywrócony na fali odwilży popaździernikowej. W 1957 roku współtworzył Polskie Towarzystwo Socjologiczne, w latach 1959-1962 był wiceprzewodniczącym Międzynarodowego Towarzystwa Socjologicznego.

• Przedstawiciel orientacji humanistycznej, dostrzegał zasadnicze różnice pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi. Sądził, że wszystkie zjawiska życia społecznego mają aspekt świadomościowy. Na przykład więź społeczna, szczególnie etniczna czy narodowa, jest efektem wyobrażeń i przekonań.

• Przez całe życie pisał dziennik, którego fragmenty ukazały się w piśmie "Kultura i Społeczeństwo" (1983/84).

• Znaczące dzieła:

• U podstaw estetyki (1933)

• Nauka o nauce (1935)

• Więź społeczna i dziedzictwo krwi (1939)

• Struktura klasowa w społecznej świadomości (1957)

• O osobliwościach nauk społecznych (1962)

• O ojczyźnie i narodzie (1984)

22. A. Kłoskowska,

• Polska socjolog, profesor Uniwersytetu Łódzkiego oraz Warszawskiego, a także członkini Polskiej Akademii Nauk (1919-2001).

• Kierowała Polskim Towarzystwem Socjologicznym. Od 1983 roku była także redaktorką naczelną "Kultury i Społeczeństwa". W 1992 roku została członkinią Rady Kultury przy Prezydencie RP.

• Zajmowała się głównie problematyką kultury oraz grup społecznych - szczególnie rodziny.

• Najważniejsze dzieła:

• Kultura masowa. Krytyka i obrona

• Socjologia kultury

• Z historii socjologii kultury

• Edukacja kulturalna a egzystencja człowieka

• Społeczne ramy kultury

• Machiavelli jako humanista

• Kultury narodowe u korzeni

23. Pierre-Félix Bourdieu

• Francuski socjolog 1 sierpnia 1930 - 23 stycznia 2002

• Profesor socjologii w Collège de France (od 1981) i dyrektor Centre de Sociologie Européenne w École Pratique des Hautes Études et Sciences Sociales w Paryżu (od 1964)

• Zajmował się przede wszystkim problematyką z zakresu teorii socjologii, socjologii kultury i wychowania. Prowadził badania socjologiczne w Algierii oraz systemu oświatowego we Francji. Badał też sferę znaczeń i treści dzieł sztuki.

• obiektywizm i subiektywizm (jego orientacja pomiędzy tymi dwoma)

• konstruktywistyczny strukturalizm; nie ulegał wpływowi strukturalizmu francuskiego

• reprodukcja - system szkolny odtwarza (reprodukuje) elity władzy ciągle z tych samych środowisk odnawiających się; system ten wysuwał do przodu dzieci z tych środowisk

• habitus - to co ludzie przyjmują w trakcie socjalizacji pierwotnej (nawyki, odruchy), nie do końca uświadamiane odruchowe zachowania „wyniesione z domu”

• pola - dziedziny, światy (np. projektantów mody) w obrębie kultury, sposób bycia itd..

• Ogólna charakterystyka teorii - socjologia/antropologia refleksyjna

• Przemoc symboliczna, Habitus, Kapitał symboliczny, Kapitał kulturowy, Pole, dehistoryzacja (albo historyczny proces dehistoryzacji lub też anamneza)

• Najbardziej znane dzieła:

• Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania, z Jean-Claude'em Passeronem - 1970

• Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia - 1979

• Zmysł praktyczny, 1980

• Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, z Loїc J. D. Wacquant, 1992

• Rozum praktyczny. O teorii działania - 1994

• O telewizji. Panowanie dziennikarstwa - 1996

• Męska dominacja - 1998

• Różnica

• Reguły sztuki

• Miłość do sztuki „

• Nędza świata

• Homo academicus

• Społeczne struktury ekonomii

• Zawód socjologa

24. Najważniejsze pojęcia w teorii Pierre'a-Félix' Bourdieu

1. Przemoc symboliczna

• Przemoc symboliczna jest formą prawdziwej przemocy. Polega na oddziaływaniu różnymi drogami klas dominujących czy uprzywilejowanych na całość społeczeństwa i na klasy podporządkowane w taki sposób by podporządkowani postrzegali rzeczywistość, w taki sposób tym jak dyktuje interes klas dominujących.

• W ten sposób podporządkowani postrzegają swoją sytuację jako naturalną lub nawet korzystną czy pożądaną dla nich samych, bo postrzegają rzeczywistość społeczną w kategoriach stworzonych przez klasy dominujące w celu legitymizacji ich dominującej pozycji.

• Jak działa przemoc symboliczna? (kapitał symboliczny)

• Grupa społeczna może wywierać nacisk symboliczny, gdy posiada wystarczająco duży kapitał symboliczny, który uzyskuje w drodze konwersji nań innych odziedziczonych lub zdobytych kapitałów (kulturalnego, społecznego, etc.).

• Duży kapitał symboliczny pozwala oddziaływać przemocą symboliczną (lub władzą symboliczną), np. takimi sposobami jak:

• poprzez system edukacji i wpajane przezeń treści,

• poprzez symboliczną otoczkę pola władzy, na którą mogą się składać np.:

• monumentalna architektura, insygnia i atrybuty władzy, od korony królewskiej po perukę czy młotek sędziego;

• specyficzny język, np. prawniczy, naukowy lub w inny sposób elitarny, np. wyrafinowany literacko i w ten sposób demaskujący "prostactwo" języka przedstawicieli klas podporządkowanych;

• tytuły szlacheckie, naukowe, prawnicze, kościelne, etykiety , etc.

• Przemoc symboliczna jest najskuteczniejszą formą sprawowania władzy nad klasami podporządkowanymi, gdyż z reguły nie dostrzegają one nawet, że jest to forma przemocy. Są one przekonane, że jest to naturalny porządek, że osoby i grupy społeczne posiadające duży kapitał symboliczny po prostu są lepsze i ich lepsze społeczne usytuowanie jest normalne, nie poddają go więc refleksji.

• Gwałt symboliczny - pojęcie odnoszące się do sytuacji narzucania siłą jednostce lub społeczeństwu norm i wartości niezgodnych z ich systemem aksjonormatywnym.

1. Habitus

• to system schematów myśli, percepcji, oceniania i działania.

• habitusem jest całe pomysłotwórcze otoczenie określonej osoby. Obejmuje to także osobiste wierzenia, skłonności oraz sposoby rozwiązywania problemów (wybór drogi, odpowiednie zachowanie).

• Teoria habitusu kwestionuje założenia koncepcji wolnej woli (ang. free will), z racji tego, że zakłada ograniczoną (przez usposobienie, czy gotowość do działania) możliwość wyboru. Jednak człowiek nie jest automatem, ponieważ każdy habitus wykazuje pewną elastyczność, ale żaden nie jest wyłącznie wolną wolą.

• Całkowite poznanie habitusu danej osoby nie jest możliwe, ze względu na fakt, że jest on zakorzeniony w podświadomości.

1. Kapitał symboliczny

• Jest najważniejszym ze wszystkich kapitałów, inne kapitały służą w swym najbardziej ostatecznym i niejawnym celu konwersji na kapitał symboliczny.

• Ten daje możliwość sprawowania władzy symbolicznej z użyciem przemocy symbolicznej oraz rekonwersji na inne kapitały.

1. Kapitał kulturowy

• Jest to pojęcie służące określeniu idei, wiedzy, umiejętności i przedmiotów o wartościach kulturowych, jakie ludzie nabywają, w czasie uczestnictwa w życiu społecznym. Wyraża się on w pierwszym rzędzie w językowych i kulturowych kompetencjach jednostki.

• Wg Bourdieu występuje w trzech podstawowych formach:

1. ucieleśnionej (embodied) - jako długotrwałe dyspozycje ciała i umysłu, w tym w szczególności tzn. "dobre maniery", gust kulturowy, smak, znajomość form kultury wysokiej, konwencji kulturowych i towarzyskich.

2. zinstytucjonalizowanej - głównie w postaci sformalizowanego wykształcenia, w szczególności potwierdzonego przez dyplomy prestiżowych uczelni

3. uprzedmiotowionej (objectified) - jako posiadane dobra kulturowe

(malarstwo, książki, maszyny itp.).

• Kapitał kulturowy może być konwertowany na dwie inne formy kapitału wyróżnione przez Bourdieu: kapitał społeczny i kapitał ekonomiczny.

• Jak wskazywał Bourdieu, kapitał kulturowy jest jedną z podstawowych, a często ukrytych, barier na drodze awansu społecznego.

1. Pole (le champ)

• Oznacza ona wycinek struktury społecznej, który charakteryzuje się tym, że skupia jednostki i grupy skoncentrowane na podobnych dążeniach, i rywalizujące o pozycję w jego obrębie, a pośrednio w całym społeczeństwie, wedle obowiązujących w tym polu kryteriów, wokół obowiązujących w nim centralnych założeń i celów uznawanych za szczególnie ważne. Cele te nazywa czasem Bourdieu stawką w grze, jaka się toczy w polu, a założenie o priorytetowym charakterze tej stawki mianem obowiązującego w tym polu illusio.

• Stawka i illusio

• W każdym polu toczy się gra wokół uznawanej w nim za priorytetową stawki.

• Np. w polu władzy takim centralnym celem i kryterium jest władza.

• Pokrewność habitusu

• W polu rywalizują zwykle jednostki i grupy o pokrewnych habitusach

• Pole władzy

• Distinction (różnica, dystynkcja) - polega na pogłębianiu i podkreślaniu różnicy dzielącej klasy dominujące od podporządkowanych. Np. demonstracyjne marnotrawstwo,

• Pole władzy a intelektualiści (pole produkcji kulturowej)

• pole władzy podkreśla swoją bardziej racjonalną, "życiową", "męską" postawę, podkreślając "kobiecy" i "nieżyciowy" charakter postaw prezentowanych przez intelektualistów.

• Z drugiej strony potrzebuje ich jako dostarczycieli estetycznego stylu życia, który daje mu symboliczną legitymizację własnej dominującej pozycji wobec klas podporządkowanych.

• W opozycji do intelektualistów pole władzy umieszcza się na pozycji Natury (wobec reprezentowanej przez intelektualistów Kultury).

• Pole władzy a klasy podporządkowane

• Pole władzy oddziałuje na klasy podporządkowane dzięki zgromadzonemu przez grupy w nim funkcjonujące kapitałowi symbolicznemu, za sprawą mechanizmu tzw. przemocy symbolicznej i demonstrowaniem swojego estetycznego, a więc ukrywającego praktyczność czy biologiczną konieczność, podejścia do życia.

• Klasy podporządkowane reagują więc na to "odmową odmowy" (le refus du refus), odmową naśladowania estetycznej, niepraktycznej postawy klas dominujących.

• Pole produkcji kulturowej

• Może być opisywane jako całość lub przy wyodrębnieniu jego fragmentów:

• pole literackie

• pole artystyczne

• pole naukowe (akademickie)

• etc.; wszystko zależy od tego, co dokładnie chcemy opisać;

• Uzyskanie autonomii przez pole produkcji kulturowej

• Pole produkcji kulturowej wyodrębniło się we Francji jako autonomiczna część struktury społecznej w XIX wieku w drodze przełomu, który Bourdieu nazywa rewolucją symboliczną. Nadwyżka osób posiadających wyższe wykształcenie spowodowała wyodrębnienie się pola, które stanowią intelektualiści. de facto odrębna klasę społeczną.

• Uzyskanie autonomii przez pole wiązało się z:

• odrzuceniem obowiązującego w polu władzy illusio pieniądza i sukcesu ekonomicznego jako wyznacznika jakości i pozycji;

• narzuceniem swoich kryteriów specyficznych całemu społeczeństwu

• większą swobodą obyczajową,

• odrzucaniem burżuazyjnych konwenansów i konwencji,

• potępieniem dla wszelkich form dyskryminacji

• zdobyciem autorytetu specyficznego

• Właściwości pola produkcji kulturowej

• najmniejsza skłonność do dyskryminacji

(ewentualny wyjątek: dyskryminacja "prowincjuszy")

• jego przedstawiciele tworzą tzw. klasę społeczną intelektualistów

• właściwe są mu poglądy lewicowe,

• liberalne normy obyczajowe

25. Kapitał

1. Kulturowy

2. Społeczny

3. Symboliczny

4. Ludzki

5. Ekonomiczny/fizyczny

26. Socjologia Języka

• Zawiera teorie socjologiczne, traktuje język od strony zachowań językowych, korzysta z wyposażenia teoretycznego i metodologicznego badając społeczne zachowania językowe ludzi np. zakresy dominacji j. Etnicznych, granice społeczności językowych

• Socjolingwistyka - językoznawcy, dotyczy kontekstu społecznego (uwzględnia)

• Idiolekt - zbiór nawyków mownych poszczególnej osoby w danym czasie, na idiolekt składa się dużo form nabytych w czasie

• Repertuar językowy - większy mają ludzie wykształceni:

• możliwość oceny sytuacji (oceny rozmówcy) i komunikowanie się z nim na jego poziomie aby zrozumiał

• możliwość mówienia w sposób prosty jak i wysublimowany

• Koncepcja komunikacyjna (socjolingwistyczna) - umiejętność doboru słownictwa zgodnie z kontekstem społeczno kulturowym i rozmówcą; nikt nie posiada pełnej kompetencji socjolingwistycznej

• Funkcje języka -

• ekspresyjna,

• perswazyjna,

• poetycka

• fatyczna (kontaktowa),

• denotacyjna - ważny temat jaki się porusza,

• kontekstowa - sytuacyjna

• Język jako wskaźnik pozycji społecznej - skąd pochodzi, pozycja, jak jest usytuowany społecznie

• Funkcjoznakami - używanie słów świadczących o przynależności do klasy ją wyrażających, nie mają sensu jako wyrażające dane znaczenia

• Kompetencje:

• językowe - znawstwo składni, gramatyki

• komunikacyjne (kult) - wrażliwość na kontekst społeczny, zakładają znawstwo sytuacji społecznej, historii, kultury kraju

• Różnice językowe w danym społeczeństwie

• regionalne (poziome) - Niemcy

• według. rozwarstwienia społecznego (pionowe) - Anglia

• W. Lebow - badania w Nowym Jorku (wymowa „th” i „r”)

• Język jako wskaźnik pozycji społecznej - socjalizacje wykształca odrębne, właściwe tylko danej grupie, wzorce językowe.

• Funkcjo - znaki (za Rolandem Barthes'em) określa się takie czynności czy przedmioty, które spełniwszy początkowo funkcję zewnętrzne, instrumentalne, zaczęły oznaczać przynależność ich posiadaczy do pewnych grup społecznych, przyjęcia przez nich określonego systemu wartości, posiadania bogactwa, statusu czy władzy.

• Zaproponował on podział różnic między odmianami językowymi na dwie kategorie:

1. indicators, tworzyły wskaźniki nieuświadomione np. każdy członek określonej grupy wymawia, choć w nieświadomy sposób, dana głoskę tak samo.

2. markers, tworzą wskaźniki, czyli różnice językowe, uświadamiane. Pewne jednostki starają się wymówić np. daną głoskę bardziej starannie czy według wzorów grupy o większym prestiżu.

• Hiperpoprawność językowa - świadczy o niedawnym wejściu do danej klasy lub o innym pochodzeniu; ludzie bardzo się starają poprawnie wyrażać. Wynik aspiracji.

• Socjologiczna teoria zmian językowych.

• Zmiany te rozchodzą się jak fale, poczynając najczęściej od górnych warstw społecznych i upowszechniając się dzięki procesom naśladownictwa.

• Indicators pokazywałyby tutaj pierwszą, nieuświadamianą fazę tego procesu: na razie zmiana dotyczy tylko jednej grupy.

• Markers odnosiłyby się do drugiej - przypisuje im się już bowiem wartość społeczną, wiążąc je z określoną grupą: zmiana dotarła już do społecznej świadomości, toteż inne grupy starają się ją intencjonalnie naśladować.

• Trzecią fazą byłoby wreszcie powstanie stereotypów, przypisujących określoną wymowę określonym grupom.

• Teoria Basila Bernsteina - chciał odnaleźć przyczyny niepowodzeń szkolnych klasy robotniczej - odsiew w szkole podstawowej. Co na to wpływa, odpowiedź:

• Język którym posługuje się dziecko w momencie przestępowania progu szkolnego znaczenie: różnice majątkowe, charakter pracy rodziców, ilość czasu poświęcana dziecku, metody wychowawcze, (w rodzinie)

• Język wprowadza dziecko w otaczający świat i nadaje sposób myślenia (używane słowa, gramatyka) Nabycie określonego systemu mowy łączy on ściśle ze sposobem postrzegania i odczuwania świata, z pewną hierarchią wartości.

• Bernstein wyróżnia dwa systemy mowy: język formalny i język publiczny, nazwane następnie kodem rozwiniętym i ograniczonym.

Kod rozwinięty

Kod ograniczony

Ścisły porządek syntaktyczny Bogactwo określeń - przymiotników, przysłówków. Różnorodność spójników. Używanie skomplikowanych gramatycznie konstrukcji zdaniowych. Zdania podrzędnie złożone z licznymi formami bezosobowymi. Przekazanie własnych doświadczeń, rozwiniecie indywidualnych, odrębnych znaczeń

Krótkie, proste gramatycznie zdania. Uboga konstrukcja składniowa. Powtarzające się spójniki. Proste określanie zjawisk. Ograniczanie się w swoich wypowiedziach do podstawowych informacji. Sztywne i ograniczone użycie przymiotników i przysłówków. Używanie krótkich rozkazów, traktowanych często jako ostateczny argument Język „znaczenia ukrytego”. Wypowiedzi są na niskim stopniu ogólności, używa się raczej symboli konkretnych, namacalnych, niż określeń zależności logicznych.

• Kompetencje językowe nabywamy w procesie socjalizacji. Bernstein, zajmując się problematyką komunikacji w rodzinie, wyróżnia dwa typy takich układów ról:

1. System pozycjonalny

• każdy z członków rodziny zajmuje ściśle określona pozycję i ma ściśle określony status. Każdej osobie przypisuje się określoną pozycję ze względu na wiek, płeć, zawód

• używa się bardzo często tzw. apeli

• Ten system komunikacji nie sprzyja rozwijaniu znaczeń słownych

• Partnerzy komunikacji nie są traktowani jako osoby o odrębnych, indywidualnych doświadczeniach

• System ten sprzyja używaniu kodu ograniczonego.

2. System zorientowany na osobowość

• osobowość pozycji danej jednostki decyduje nie jej formalna rola (np. ojca czy córki), ale jej indywidualne cechy psychiczne.

• polecenia i upomnienia opierają się nie na obawie przed autorytetem, a na rzeczywistej, merytorycznej wartości zakazu lub nakazu.

• Odnosi się tu często do uczuć dziecka, wzbudza się w nim świadomość jego i cudzych stanów emocjonalnych, ukazuje ich indywidualność.

• System ten sprzyja używaniu kodu rozwiniętego.

• Konteksty krytyczne, w których dokonuje się pierwotna socjalizacja jednostki:

• Kontekst regulatywny - dziecko uczy się różnych zachowań i ich oceny

• Kontekst instrukcyjny - dziecko uczy się obiektywnej natury przedmiotów oraz nabywa określonych umiejętności

• Kontekst wyobrażeniowy, czyli innowacyjny - ma zachęcać dziecko do eksperymentowania i przetwarzania świata na swój sposób.

• Kontekst stosunków międzyludzkich - dziecko świadome jest stanów uczuciowych swoich i cudzych, uczy się na nie reagować i wpływać na ich zmianę.

• Teza Sapira-Whorfa - język i formy myślenia są splecione, społeczeństwa mówiące różnymi językami żyją w różnych społeczeństwach bo język wytycza formy myślenia; każdy język tworzy swój układ rzeczywistości

27. T. Luckmann

• ur. 14 października 1927 w Jesenicach w Słowenii

• Profesor socjologii na Uniwersytecie w Konstancji w Niemczech. Od 1994 jest profesorem emerytowanym.

• Zajmuje się przede wszystkim socjologią wiedzy, socjologią religii, socjologią komunikacji, filozofią nauki.

• Jego najbardziej znane książki to:

• Społeczne tworzenie rzeczywistości - 1966, współautor Peter L. Berger

• Struktury świata przeżywanego - 1982, współautor Alfred Schütz

• Socjologia języka - 1975

• Świat przeżywany i społeczna rzeczywistość - 1983

28. P. L. Berger - socjolog amerykański urodzony 17 marca 1929

• Od 1981 roku profesor socjologii i teologii Boston University, a od 1985 roku dyrektor tamtejszego Institute for the Study of Economic Culture.

• Zajmuje się przede wszystkim socjologią religii oraz socjologią wiedzy, a także problematyką socjologii ogólnej i przemian świadomości jakie zachodzą pod wpływem procesu zmiany społecznej. Dzieła Petera Bergera wpisują się w nurt socjologii fenomenologicznej. Jest jednym z twórców konstrukcjonizmu społecznego.

• Jego najbardziej znane książki to:

• Społeczne tworzenie rzeczywistości - 1966, współautor T. Luckmann

• Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii

29. Konstruktywizm społeczny (lub konstrukcjonizm)

• Teoria socjologiczna rozwinięta przez Petera L. Bergera i Thomasa Luckmanna w 1966 w książce Społeczne tworzenie rzeczywistości

• Podstawowym założeniem społecznego konstrukcjonizmu jest to, że świat zawsze postrzegany jest w sposób subiektywny (przykładowo, zupełnie czymś innym jest sztucer dla dziecka, dla myśliwego, czy dla żołnierza).

• Postrzeganie fenomenów społecznych jest zinstytucjonalizowane przez interakcje między ludźmi. Rzeczywistość społeczna jest kreowana w procesie jej bezustannej interpretacji.

• Gdy ludzie wchodzą między sobą w interakcje, wymieniają się swoimi wizjami rzeczywistości i działają w oparciu o pewien konsensus. To, co istnieje, a co nie istnieje w uznaniu członków społeczności, jest ściśle zdeterminowane przez przekonania jednostkowe dzielone w kontaktach z innymi.

• Społeczne artefakty - konstrukcje społeczne, które traktowane są jako oczywistości, coś naturalnego. W antropologii i socjologii kultury artefakt oznacza przejaw funkcjonowania danej kultury. Wyróżnić można artefakty:

• Językowe - wszelkie obyczaje językowe, np. zwracanie się do siebie per "Pan/i", dodawanie po wypowiedzi "mocium panie"

• Behawioralne - wszelkie zachowania, np. uchylanie kapelusza, kiwanie głową,

• Fizyczne - wszelkie przedmioty, np. fotele, chatki

30. Socjologia wiedzy (nauki)

• Jest to dział socjologii szczegółowej analizujący związki między warunkami powstawania wiedzy (nauki) a jej treścią; bada kontekst ich występowania oraz ustala prawidłowości pojawiania się określonych typów myślenia i wiedzy.

• Socjologia wiedzy próbuje nakreślić linię wiodącą od myśli do myśliciela i jego świata społecznego. Najbardziej widoczne jest to wówczas, gdy myśl służy usankcjonowaniu konkretnej sytuacji społecznej, to znaczy, gdy ją objaśnia, usprawiedliwia i uświęca.

31. A. Schutz

• Austriacki filozof i socjolog, główny reprezentant socjologii fenomenologicznej.

• Urodzony 13 kwietnia 1899 w Wiedniu, zm. 20 maja 1959 w Nowym Jorku. Studiował prawo w Wiedniu. W 1939 opuścił ojczyznę i przeniósł się do Stanów Zjednoczonych, gdzie współpracował z New School for Social Research. Co ciekawe, przez prawie całe swoje życie Schütz pracował w banku, wykładając tylko gościnnie w New School.

• W swoich pracach Schütz rozwijał fenomenologię Edmunda Husserla, łącząc ją z rozwijaną przez Maxa Webera teorią działania oraz z amerykańskim interakcjonizmem symbolicznym.

• W swoim głównym dziele Schütz krytykował słabości Weberowskiej metody verstehen, czyli współodczuwającej introspekcji badacza w stosunku do obiektu swoich dociekań socjologicznych. Sytuacja taka wymagała podzielania przez ludzi wspólnych znaczeń.

• Uważał, że poznanie procesów społecznych możliwe jest tylko poprzez obserwację interakcji, w których jednostki zaczynają podzielać ten sam świat.

• Intersubiektywność, czyli tworzenie się i utrzymywanie wspólnego, subiektywnego świata dla różnych jednostek wchodzących ze sobą w liczne interakcje.

• "wiedza podręczna" termin dla oznaczenia ogółu zasad i przepisów społecznych, które umożliwiają ludziom działanie w świecie społecznym.

• Zasada "wzajemnej przekładalności perspektyw", co oznacza, że każdy człowiek traktuje innych, tak jak gdyby posiadali ten sam zasób wiedzy podręcznej bez względu na różnice ich doświadczeń życiowych.

• Socjologia oparta na wiedzy potocznej

• Jego najbardziej znane książka to:

• Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania

• Metoda postępowania (doświadczenie ojca Innocentego Bochenskiego) ; tzw. Trzy Redukcje - Metoda nakazuje trzy rzeczy; człowiek stara się zredukować:

1. to co na ten temat sam już wie

2. subiektywność (uprzedzenia, nastawienia emocjonalne)

3. to czego się nauczyliśmy (co nauka wie na ten temat)

32. Socjologia fenomenologiczna

• Fenomenologia - XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl. Nazwy fenomenologia jako pierwszy użył, jak się wydaje J. H. Lambert w Neues Organum (1764). Słowo to wystąpiło także u Kanta jak i u Hegla. Znaczenie terminu u każdego z wymienionych autorów jest bardzo różne. Żaden nie używał tego terminu do określenia dokładnie zdeterminowanej metody myślenia.

• Nazwa kierunku pochodzi od greckiego słowa phainomenon oznaczającego to, co się jawi. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane.

• Podejście fenomenologiczne różni się od naturalnego nastawienia bezzałożeniowością, nawołuje do odrzucenia założeń, teorii i domysłów, po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi.

• analiza eidetyczna - czyli dążenie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe.

• W socjologii fenomenologia pozwoliła zainteresować się: wszystkim co oczywiste (czym socjologia nie interesowała się do tej pory) np. sposoby mówienia, gesty, sposoby ubierania się, mowy potocznej

• odkrywa czyste jakości i relacje

• idea świata przeżywanego

• rzeczywistość społeczna ma charakter duchowy (Scheler)

• Do przedstawicieli fenomenologii należą:

• Alfred Schutz, Edmund Husserl, Emmanuel Levinas, Jan Patočka, Jean-Paul Sartre, Martin Heidegger, Maurice Merleau-Ponty, Paul Ricoeur, Roman Ingarden.

33. N. Elias (1897-1990)

• Niemiecki socjolog, filozof kultury, socjolog historyczny, urodzony we Wrocławiu 2 VI 1897, zmarł 1990 w Amsterdamie. Pochodził z żydowskiej rodziny. Studiował medycynę, psychologię i filozofię. W 1933 roku zdołał uciec z hitlerowskich Niemiec i zamieszkał w Paryżu. W 1935 roku przeniósł się do Anglii, gdzie wykładał kolejno na uniwersytetach w Londynie, Cambridge i Leicester. W latach 1962-1964 był profesorem socjologii na uniwersytecie w Akrze (stolica Ghany). Później wykładał na różnych uniwersytetach niemieckich (m.in. w Konstancji i Ośrodku Badań Interdyscyplinarnych w Bielefeld), a mieszkał głównie w Amsterdamie.

• Najważniejsze prace

• Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu

• Rozważania o Niemczech

• Zaangażowanie i neutralność

• Przedstawiciel socjologii historycznej

• Analizuje szczegółowo: sposoby jedzenia, smarkania, rozbierania itd.

• Dzieli się społeczeństwo: na grupy dominujące i outsiderów

• W latach 70-80tych zaczęto zwracać uwagę na jego twórczość

• Cywilizowanie - w skali jednostki; nabywanie standardów obyczajowych przez dziecko

• Siła napędowa zmian: komplikowanie się sieci stosunków międzyludzkich i komplikowanie się habitusu. Na procesy które komplikują stosunki międzyludzkie wpływają:

• formowanie się państw (historia)

• podział pracy

• rozwój miast

• rozwój gospodarki pieniężnej

• rozwój biurokratyzacji

• wzrost liczby ludności

• Kontrola zewnętrzna zachowań

• przeradza się w kontrolę wewnętrzną (samokontrola)

• człowiek interioryzuje te normy i wzory zachowań

• zmiany świadomości i zachowań

• dotyczy na początku elit - klasy na które wszyscy patrzą , wzorotwórcze - ulegają tym zmianą najwcześniej a później kolejne klasy ludzi

34. Socjologia historyczna (Elias)

• świat społeczny - dynamiczny proces

• społeczeństwo - dzieje się (nie istnieje), składa się ze zdarzeń; czas bardzo ważny. Płynna siatka stosunków społecznych (a nie jednego systemu)

• zmiana społeczna - wypadkowa wielu procesów (tak jak wielość jednostek)

• czynnik sprawczy w każdym procesie zmiany: jednostki, grupy i ich działania (podmioty społeczne)

• ludzie tworzą swoje społeczeństwo w danych warunkach strukturalnych odziedziczonych z przeszłości, które sami przyswajają i modyfikują dla przyszłych pokoleń

• Zmiany społeczeństwa Zachodu

• załamanie się społeczeństw rycerskich

• w miarę rozwoju cywilizacji ludzie gromadzili się w miastach

• gospodarka pieniężna - wymaga szerokiej inf., dalekosiężnego planowania

• rozwój techniki, transportu - zmniejszenie niebezpieczeństw drogowych

• powstawanie państw (organizacja instytucji państwowych)

• wielość kontaktów - konieczność liczenia się z innymi

• zmiana zachowania np. etosu dworskiego itd.

• znaczenia nabierały względy estetyczne

• szerzenie się oświaty (wyjście poza duchowieństwo)

• bardziej uspołecznione zachowania - wyczulenie na sprawy innych

• przemiana obyczajów, wyczulenie na potrzeby innych - B. Tomaszewski

• na Soborze: zmiana spowiedzi (zwracanie uwagi na intencje, motywy, okoliczności grzechu) - docieranie do sumienia, kształtowanie go

• Erazm z Rotterdamu „ O cywilizowanych zwyczajach chłopów”

(odwoływał się do niego Elias)

• pojawienie się uczucia wstydu i zakłopotania - wzrastanie wrażliwości ludzi - pojawia się ze splotu zachowań i zmian

• budzenie się świadomości - dostosowywanie się do innych

35. M. Ossowska,

• Etyk, teoretyk i socjolog moralności, ur. 16 stycznia 1896 w Warszawie, zm. 13 sierpnia 1974 w Warszawie. Uczennica Tadeusza Kotarbińskiego. W latach 1945-48 profesor Uniwersytetu Łódzkiego, gdzie uczyła etyki m.in. Leszka Kołakowskiego. Od 1948 r. wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1952-62 kierowniczka Zakładu Historii i Teorii Moralności Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. W 1972 r. otrzymała nagrodę państwową I stopnia. Żona Stanisława Ossowskiego.

• Najważniejsze dzieła:

• Podstawy nauki o moralności (1947);

• Motywy postępowania (1949);

• Moralność mieszczańska (1956);

• Socjologia moralności (1963);

• Normy moralne (1970);

• Ethos rycerski i jego odmiany (1973)

• Miscellanea. O człowieku, moralności i nauce (1983).

36. Ch. Tilly,

• Amerykański historyk, socjolog i politolog, ur. 1929, zm. 29 kwietnia 2008

• Czołowych przedstawicieli socjologii historycznej.

• Studiował socjologię i historię na uniwersytetach w Oksfordzie i Harvardzie. Wykładowca m.in. na Uniwersytecie Michigan (1969-1984), New School for Social Research (1984-1996) i Uniwersytecie Columbii (1996-2008).

• Jest autorem licznych publikacji, m.in. na temat rewolucji, ruchów społecznych, powstania państw narodowych oraz procesów długiego trwania.

• Historiografia - te same zjawiska w różnych wiekach mają inny sens (jak Elias)

• zmiany społeczne są efektem skumulowanych procesów będących w historii od dawien dawna

• wyjaśniać można procesy, tylko w danym miejscu i czasie z uwzględnieniem tego miejsca i czasu. Zjawiska ujmować w relacjach, związkach w jakich występują, nie odrębnie

• nie absolutyzować

• zadanie socjologa (jak Giddens) uwrażliwienie na kwestie problemów społecznych

• Tilly jest zwolennikiem ścisłej współpracy nauk historycznych i socjologii. Według niego socjologia głównego nurtu jest ahistoryczna i skupiona na teraźniejszości oraz na abstrakcyjnych modelach społeczeństwa. Opiera się na błędnych założeniach i źle wyznaczonych celach, z czego wynika szereg problemów metodologicznych.

• Takie błędne nastawienie socjologów nazywa "monadyzmem" i sprowadza do trzech łączących się założeń:

1. Za podstawowe jednostki życia społecznego uznaje się samosterowne monady i ich agregaty. Takimi jednostkami są najczęściej jednostki ludzkie, a agregatami grupy czy całe społeczeństwo.

2. Regularności życia społecznego to struktury, sekwencje i procesy tych monad.

3. Celem nauk społecznych jest tworzenie abstrakcyjnych modeli, które będą pasowały do możliwie największej liczby przypadków szczegółowych

• Krytyka Tillego wymierzona jest bezpośrednio w tzw. teorie rewolucji.

• Dla Tillego socjologia powinna się przyglądać raczej regularnościom mechanizmów powstawania zjawisk, a nie wyjaśnianiem wystąpienia każdego przypadku. Powinna ona zerwać z determinizmem i założyć, że nie da się odkryć praw społecznych podobnych prawom nauk przyrodniczych.

• Najważniejsze dzieła:

• 1975 - The Formation of National States in Europe

• 1978 - From Mobilization to Revolution

• 1984 - Big Structures, Large Processes, Huge Comparisons

• 1990 - Coercion, Capital and European States A.D. 990-1990

• 1993 - European Revolutions 1492-1992

• 2007 - Democracy

37. T. Veblen (1857 -1929)

• Ekonomista i socjolog amerykański pochodzenia norweskiego

• Doktor filozofii na uniwersytecie w Yale. Stypendysta Cornell University. 1891 r. objęcie stanowiska wykładowcy ekonomii na University of Chicago

• Chciał zburzyć cała strukturę i od nowa z ekonomii, antropologii, socjologii, psychologii i historii zbudować jednolita naukę społeczną

• Główne dzieło - Teoria klasy próżniaczej - 1899

• Dwu-klasowy model stratyfikacji społecznej (od Marksa):

• klasa biznesowa - posiadacze i

• klasa przemysłowa - musi wyprodukować dobra

• Konsumpcja próżniacza (na pokaz): konsumować określone rzeczy - Potlacz (Indianie - Ameryka Północna - niszczenie dóbr) - niszczenia i oddawanie danego dobra dla poprawy swojego prestiżu. Cena kształtuje oczekiwania konsumentów.

• Koncepcja Giffena - jeśli dobro niższego rzędu zyskują szybko na wartości to zwiększa się na nie zapotrzebowanie

• Cechy konsumpcji na pokaz :

• kumulowanie odpowiednich dóbr

• pojawia się pewna klasa

• na początku panowała homeostaza, wraz z rozwojem społeczeństwa różnice i asymetria posiadanych dóbr

• Teoria współczesnego turysty - Bauman

• Model sprzedawców dóbr np. samochodów lub mieszka `

• Zachwala go, jest nam to dobro potrzebne, po jakimś czasie oferuje inne dobro - żeby być w elicie

• Podstawowe elementy konsumpcji na pokaz: progresywne konsumowanie (brak końca)

• Inne elementy konsumpcji:

• strategia pędu owiec: ludzie konsumują dobra wyłącznie przez naśladownictwo, liczy się to, że dane dobro posiada prestiż, wysokie miejsce w pozycji społecznej

• efekt spekulacyjny: jednostki nabywają dobra licząc na to, że uzyska ono wyższą wartość

• Veblen - dwie klasy konsumpcji

• Pierwotna - rosła wraz ze wzrostem rodzin

• Wtórna - rosła wraz z czasem wolnym

• Polska badania stylu życia i czasu wolnego: Siciński, Adamczuk

• Efekt Veblena (efekt demonstracji, efekt prestiżowy), zwany także paradoksem Veblena, dotyczy dóbr luksusowych i najbogatszych grup społecznych, jest to wzrost wielkości popytu na dobra luksusowe mimo wzrostu cen tych dóbr.

• Veblen wyróżnił cztery stadia rozwoju kulturowego człowieka:

• erę dzikości,

• erę barbarzyństwa,

• stadium quasi-pokojowego rozwoju wytwórczości oraz

• fazę pokojowej organizacji wytwórczości.

38. Kultura popularna

• M. Krojewski

1. XVIII - XIX rozwój kultury popularnej

2. koniec XIX - lata 50 i 60te XX wieku - umasowienie kultury popularnej

3. 50-60te do dziś - odmasowienie kultury popularnej i popularyzowanie rzeczywistości

• Powstanie tego typu kultury - odpowiedź na powstanie nowych typów org. produkcji

1. wyodrębnienie czasu jakim dysponuje jednostka ; „czas wolny” - od pracy w fabryce

2. narodzenie kultury popularnej w USA - jako efekt czasu wolnego - stanowi próbę dostosowania rozrywki i wypoczynku dla nowej klasy społecznej

• kultura popularna - odpowiedz na potrzeby rodzącego się proletariatu (Marks) i burżuazji (rodzi się i zdobywa władzę)

• związek ze strefą władzy i prestiżu

• prestiż nie może być zdobyty wyłącznie dzięki bogactwu ekonomicznemu którym zarządza burżuazja

• jest to traktowane przez wyższą kulturę - kultura wulgarna

• Prestiż można zdobyć przez (1. i 2. - Veblen):

1. ostentacyjną konsumpcję - rezerwacja dla arystokracji

2. posiadanie czasu wolnego

3. bogactwo ekonomiczne

4. dziedziczenie

39. T. Parsons,

• Amerykański socjolog, ur. 13 grudnia 1902 w Colorado Springs, zm. 8 maja 1979 w Monachium. Od 1944 roku był profesorem Harvard University w Cambridge.

• Pod wpływem prac Bronisława Malinowskiego został zwolennikiem funkcjonalizmu w socjologii, zmierzającego do ustalenia faktów i wyjaśnienia funkcji, jaką spełniają one w systemie wzajemnych relacji w społeczeństwie.

• Najbardziej znane dzieła:

• Szkice z teorii socjologiczne - 1949

• Struktura społeczna a osobowość - 1964

• Twórca koncepcji zmiennych wzorcowych (pattern variables)- forma analizy systemów działania człowieka według której każda jednostka wchodząc w interakcje z innymi, dokonuje wyboru spośród pięciu par tzw. zmiennych wzorcowych:

1. afektywne zaangażowanie - afektywna neutralność;

2. całościowość - aspektowość;

3. partykularyzm - uniwersalizm;

4. przypisanie - osiąganie;

5. orientacja na kolektyw - orientacja na własną osobę.

• Na podstawie zmiennych 3 i 4 można wyróznic cztery typy społeczeństw

1. społeczeństwo przypisaniowo-partykularne (społeczeństwo tradycyjne);

2. społeczeństwo uniwersalistyczno-osiągnięciowe (społeczeństwo nowoczesne, np. USA);

3. społeczeństwo uniwersalistyczno-przypisaniowe (społeczeństwo radzieckie czasów stalinowskich);

4. społeczeństwo partykularno-osiągnięciowe (społeczeństwa azjatyckie- np. chińskie).

• Woluntarystyczna teoria działania - synteza założeń utylitaryzmu, pozytywizmu i idealizmu. Autor zwrócił uwagę na to, że ekonomia klasyczna traktuje jednostki jako wolnych graczy niczym nie ograniczonych, którzy mając do wyboru wiele możliwości wybierają te, które są dla nich najbardziej pożyteczne.

• Woluntaryzm - subiektywne procesy podejmowania decyzji przez indywidualne podmioty,

• Cztery podstawowe funkcje systemu społecznego - AGIL:

• A - adaptacja,

• G (goal)- osiąganie celów,

• I - integracja,

• L (latency) - system podtrzymywania wzorów oraz usuwania napięć.

• Każdy poziom systemu wykształca swoje podsystemy:

• A - to system ekonomiczny,

• G - to system polityczny,

• I - to system społecznej wspólnoty,

• L - to system kulturowy.

• Cztery imperatywy działają na poziomie micro i macro:

• Micro - fazy działania

• Macro - dostarczenie środków.

• Na działanie woluntarystyczne składają się następujące elementy podstawowe:

1. podmiot jest rozumiany jako indywidualna osoba

2. podmioty są traktowane jako osoby dążące do celu

3. podmioty dysponują alternatywnymi środkami do osiągnięcia celów

4. podmioty stoją wobec rozmaitości warunków sytuacyjnych, takich jak własna konstrukcja biologiczna i genetyczna, jak też i różnorodne naciski środowiskowe, które wpływają na wybór celów i środków

5. podmioty powodowane są wartościami, normami i innymi ideałami w tym sensie, że idee te wpływają na to, co traktowane jest jako cel, oraz na to, jakie środki zostaną wybrane do jego osiągnięcia

6. działanie jest dziełem podmiotów podejmujących subiektywne decyzje dotyczące środków prowadzących do osiągnięcia celów. Wszystkie te decyzje podlegają ograniczającym naciskom za strony idei oraz warunkom sytuacyjnym.

• Wielka teoria - podstawowym celem socjologii jest skonstruowanie adekwatnej teorii ogólnej - teoria, która musi spełniać kilka warunków, musi być:

1. analityczna

2. systematyczna

3. zupełna

4. elegancka

• W schemacie wielkiej teorii muszą być zawarte analityczne elementy:

1. Teoria działania - Aktor (jednostka działająca, podmiot, działający). Jednostka zorientowana na sytuację - cel, wartość, standardy normatywne.

2. Teoria musi być teorią woluntarystyczną - aktor ma wybór - wolność wyboru

3. Teoria zawiera w sobie zjawiska kulturowe (idee, ideały, cele, normy)

4. Idee emergencji. Systemy wyższego rzędu mają być wyjaśniane w kategoriach części składowych, wyłaniają się z systemów niższego rzędu.

• Podstawowa jednostka działania składa się z czterech podstawowych elementów:

1. aktor

2. cel - przyszły stan rzeczy na jaki aktor jest zorientowany

3. sytuacja, w której działanie ma miejsce, aspekty sytuacji: warunki + środki

4. normy i wartości - coś co kształtuje wybór środków prowadzących do celu

• Cztery podstawowe typy działań:

1. działania intelektualne - te, które mają do czynienia ze standardem poznawczym.

2. działania ekspresyjne

3. działania moralne

4. działania instrumentalne

• Mechanizmy:

• mechanizmy socjalizacji w kategoriach abstrakcyjnych jako środki, poprzez które wzory kulturowe - wartości, przekonania, język i inne symbole - zostają zinternalizowane przez system osobowościowy, determinując tym samym właściwą mu strukturę potrzeb.

• mechanizmy kontroli społecznej dotyczą tych rodzajów zorganizowania pozycji - ról w systemach społecznych, które prowadzą do redukcji napięcia i dewiacji.

• Istnieje szereg konkretnych mechanizmów kontrolnych:

• instytucjonalizacja

• interpersonalne sankcje i gesty

• czynności rytualne

• struktury pełniące funkcje klapy bezpieczeństwa

• Instytucjonalizacja - odnosi się do względnie stałych wzorów interakcji zachodzących pomiędzy podmiotami zajmującymi pozycje. Parsosns rozpatruje instytucjonalizację zarówno jako proces, jak i jako strukturę. Instytucjonalizacja jest procesem, w którym powstaje i utrzymuje się struktura społeczna. Społeczeństwo jako całość jest jednym wielkim systemem złożonym z wzajemnie powiązanych instytucji

40. R. Merton,

• Amerykański socjolog, ur. 4 lipca 1910 w Filadelfii, zm. 23 lutego 2003. Jego syn - Robert C. Merton jest znanym ekonomistą - laureatem Nagrody Nobla z tej dziedziny.

• W latach 1932-1936 studiował na Uniwersytecie Harvarda, gdzie był studentem m. in. Pitirima Sorokina. Profesor Columbia University w Nowym Jorku. Był także członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk.

• Robert K. Merton zalicza się do przedstawicieli funkcjonalizmu. Jako funkcjonalista przeciwstawiał się konieczności budowania wielkich gmachów teoretycznych w socjologii, krytycznie odnosząc się np. do abstrakcyjnie ujętego funkcjonalizmu Talcotta Parsonsa, mało przydatnego dla socjologii empirycznej i przedwcześnie budowanego w stosunku do zastanej wiedzy na temat życia społecznego.

• Zaproponował teorie średniego zasięgu, oferujące modele i uogólnienia dotyczące wyraźnie określonych pól danych empirycznych. Bazując na teoriach średniego zasięgu budował także ogólną teorię socjologiczną.Teorie średniego zasięgu, które skonstruował dotyczyły przede wszystkim:

• ról społecznych, grup odniesienia, dewiacji społecznej i anomii, biurokracji oraz samospełniających się i samodestrukcyjnych proroctw.

• Wprowadził do socjologii pojęcia takie jak:

eufunkcja i dysfunkcja, funkcje jawne i ukryte, względne upośledzenie.

• Znaczną uwagę poświęcił systemowi normatywnemu w grupie społecznej, dokonując jednocześnie szerokiej typologii grup społecznych i metod adaptacji. Zajmował się także socjologią nauki i metodologią.

• Najważniejsze dzieła:

• Teoria socjologiczna i struktura społeczna,

• Typologia dotycząca funkcji jawnych i ukrytych

• funkcje jawne - manifest, te konsekwencje, które są obserwowane i oczekiwane przez ludzi. Retrybucja - odpłata

• funkcje ukryte - latent, te konsekwencje te, które są nierozpoznane i niezamierzone. Zwiększenie spoistości grupy społecznej.

1. Pojecie alternatyw funkcjonalnych - Alternatywa funkcjonalna wg Mertona - ogranicza skłonność funkcjonalizmu do zachowania status quo.

• Teoria anomii (1938):

• Pierwszy posługiwał się tym pojęciem E. Durkheim - w nowoczesnych społeczeństwach tradycyjne normy zanikają, a w ich miejsce nie pojawiają się nowe. Nie ma jasno określonych reguł postępowania. Anomia = brak (zanik) norm niegdysiejszych. Durkheim wiązał silnie liczbę samobójstw z nasileniem zjawiska anomii (wskaźnik).

• Merton - Anomia polega na powstaniu rozbieżności między celami narzucanymi przez kulturę, a dostępnymi sposobami ich osiągania!!!

• Anomia zmienna niezależna, dewiacja zależną

• Można wyróżnić pięć typów przystosowania się jednostek w społeczeństwie do panującego związku między celami a środkami ich osiągania:

1. KONFORMIZM

2. INNOWACJA

3. RYTUALIZM - obniżenie poziomu aspiracji i zachowania rutynowe.

WYCOFANIE - jednostka dobrze przyswoiła sobie zarówno cele jak i środki, ale dostępne jej instytucjonalne sposoby osiągania celów nie są skuteczne.

4. BUNT - odrzucenie celów kulturowych i zastąpienie ich nowymi lub odrzucenie zinstytucjonalizowanych środków i zastąpienie ich innymi

Cele kulturowe	Środki kulturowe	Zinstytucjonalizowane sposoby adaptacji
+	+	Konformizm
+	-	Innowacja
-	+	Rytualizm
-	-	Wycofanie
-/-	-/-	Bunt

• Zestaw ról - odpowiada statusowi

• Status jest to pewna pozycja w strukturze społecznej.

• Rola - zachowanie zorientowane na oczekiwania innego.

• Każdemu statusowi odpowiada jedna rola z nim związana. Wg Merton nie tylko jedną rolę, ale wiązkę (pakiet) ról - zestaw ról - the rate - set - całokształt stosunków, w jakie dana osoba jest zaangażowana.

• Struktura społeczna i anomia - Istnieją struktury społeczne, które wywierają wyraźną presję na niektóre jednostki w społeczeństwie, skłaniając je do podejmowania działań nonkonformistycznych, a nie zgodnych z przyjętymi wzorami postępowania, w celu osiągnięcia społecznie pożądanych celów..

41. N. Luhmann,

• Niemiecki socjolog, ur. 8 grudnia 1927 w Lüneburg, zm. 6 listopada 1998 w Oerlinghausen

• Studiował na Uniwersytecie w Harvardzie (studia m.in. u Talcotta Parsonsa) i w Speyer (studia z zakresu prawa, socjologii i zarządzania). Od 1968 do 1993 roku pracował jako profesor socjologii w Bielefeld.

• Przedstawiciel neofunkcjonalizmu

• Najważniejsze dzieła:

• Teoria polityczna państwa bezpieczeństwa socjalnego,

• Systemy społeczne

• Systemy społeczne - systemy społeczne są systemami komunikacji. Podstawą budowy systemów jest komunikacja. System tworzy kilka jednostek związanych ze sobą.

• Luhmannowski system jest systemem nie działań, lecz komunikacji. Działania ludzkie są strukturalizowane w systemie.

• Komunikacja zachodzi za pomocą symboli, które sygnalizują zachowania aktorów.

• Wszystkie systemy społeczne istnieją w wielowymiarowych środowiskach, powodując potencjalnie nieskończoną kompleksowość, z którą system musi się uporać. Aby istnieć w kompleksowym środowisku, system społeczny musi rozwinąć mechanizmy redukcji kompleksowości, po to aby nie ulec fuzji ze swoim środowiskiem.

• Mechanizm działań ludzkich - prowadzi do powstania systemów społecznych - występują w środowiskach wielowymiarowych. System musi rozwinąć mechanizmy redukowania złożoności.

• Mechanizmy redukują kompleksowość środowiska w trzech podstawowych wymiarach:

• Wymiar czasowy - temporalny

• Wymiar materialny - wszystkie możliwe relacje pomiędzy działaniami w przestrzeni fizycznej.

• Wymiar symboliczny

• Wyodrębnienie typów systemów społecznych (Social Systems)

1. Systemy interakcyjne

• Powstają, gdy jednostki są współobecne i wzajemnie się postrzegają

• Nie mogą być bardzo kompleksowe. Są proste, dotyczą tylko tych, którzy są współobecni i z którymi się rozmawia.

• Ograniczenia systemu interakcyjnego:

• Tylko jedna kwestia może być w danym momencie dyskutowana.

• Współzawodnictwo o to kto ma mówić - konflikt.

• Rozmowa zabiera czas

2. Systemy organizacyjne

• Koordynacja działań jednostek w odniesieniu do określonych działań.

• Określają zadania i sposoby ich realizacji.

• Służą stabilizowaniu nienaturalnych zachowań ludzkich - podejmowanie motywacji ludzkich.

• Redukują kompleksowość środowiska, organizując ludzi:

• w czasie; w przestrzeni, w kategoriach symbolicznych

3. Systemy społeczeństwa (societal system)

• Systemy te przecinają się z systemami interakcyjnymi i organizacyjnymi.

• System społeczeństwa to rozległy system wszystkich dostępnych działań komunikacyjnych.

• Systemy społeczeństwa posługują się wysoce uogólnionymi kodami komunikacyjnymi (pieniądz, władza), aby redukować kompleksowość środowiska.

4. Trzy systemy nie mogą być całkowicie oddzielone. Każde działanie ludzkie zachodzi w społeczeństwie i ostatecznie jest możliwe jedynie w formie interakcji.

1. Społeczeństwa proste - systemy zlewają się ze sobą

2. Społeczeństwa złożone - systemy nie mogą być zredukowane, nie może zaistnieć fuzja tych trzech systemów

• Mechanizmy ewolucji, powodujące zmienność, selekcję, stabilizację cech w systemach społeczeństwa.

• Mechanizmy zmienności tkwią w procesie komunikacji oraz w formowaniu kodów i środków komunikacji.

• Mechanizm selekcji - sukces komunikacyjny.

• Mechanizmy stabilizacyjne tkwią w samym procesie formowania się systemu.

• Autopojetyczność systemu polega na tym, że to on sam wytwarza swe elementy składowe, sam wyznacza swoje granice i określa swoją strukturę, jest samoreferencyjny i zamknięty, tj. pozbawiony wszelkich bezpośrednich związków ze środowiskiem.

• Teoria poznania - zakwestionowana została możliwość obiektywnej obserwacji rzeczywistości. Nieuchronnie przeprowadzamy swe obserwacje z wnętrza określonego podsystemu, posługując się jego swoistym kodem i nie możemy roić sobie, że zachowują one swą moc odnośnie do innych podsystemów.

42. Ponad to:

• Bruno Latour (ur. 1947 w Beaune) - francuski antropolog, socjolog i filozof nauki.

• Les cinq horizons de la recherche

• Ch. Tylor “Etyka autentyczności”

• krytykuje hedonizm

• broni współczesności :

• epoka nowoczesna tworzy/broni ideału człowieka;

• relatywizm: wartości i ideały uległy degradacji; jednak te wartości nadal istnieją (nie są odrzucane)

• konformizm zewnętrzny (związany z czasami współczesnymi) - istnieje presja myślenia, mówienia tak jak inni; „poprawność polityczna”

• wzorzec za którym wszyscy idą: odnaleźć można we własnym wnętrzu, docieranie do najbardziej własnego ja - decyduje o samorealizacji

• wierność samemu sobie - najważniejsze i najistotniejsze

• urzeczywistniamy gdy ta wierność łączy nas z innymi jednostkami (oparcie)

• szukamy podobnych do siebie

• spełnienie siebie: sens w większej całości (społeczeństwie)

• to „ja” jest z natury dobre (najbardziej autentyczne ja)

• José Ortega y Gasset (ur. 9 maja 1883 w Madrycie, zm. 18 października 1955 w Madrycie) - filozof i eseista hiszpański.

• zwracał uwagę na refleksyjność w życiu

• trzeba być sobą; przemyśleć wejście w siebie

• być prawdziwym - tzn. nie żyć życiem innych, nie działać, myśleć tak jak inni

• wierność sobie - powinno bazować na czymś pierwotnym

• Ja autentyczne

• Podejście ejdetyczne - teoretyczne - fenomenologia (poznanie dla poznania)

• J. Narbutt „Obiektywizm kontra bezstronność”

• bezstronność - niedopowiedzenie się po jednej stronie gdy obie strony maja równoważne racje

• obiektywizm - stawanie po stronie tych co maja rację

1

przedstawienie narzucenie roli

własnej roli partnerowi

ocena przypisanie

możliwości roli

odegrania partnerowi

własnej roli

ocena możliwości przypisanie

odegrania własnej roli partnerowi

roli

przedstawienie narzucenie roli

własnej roli partnerowi

---