Zajęcia NR 9 (b)

Sądem nazywamy wyrażone wprost twierdzenie na temat pewnego stanu rzeczy, np. przynależności obiektu do określonej kategorii, posiadania przez obiekt jakiejś cechy, wartości danego obiektu z punktu widzenia pewnego kryterium, a także prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia

• Sądy atrybucyjne - odnoszą się do cech, które - według nas - charakteryzują ludzi (włącznie z nami samymi) lub inne obiekty

• Sądy probabilistyczne - polegają na ocenie szans lub zagrożeń, lub prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzeń całkowicie nam obojętnych

• Sądy wartościujące - to te, w których obiektowi przypisana jest pewna wartość, np. estetyczna lub etyczna

tendencyjność w wydawaniu sądów

Tendencyjność - przypadłość umysłu ludzkiego, polegającą na systematycznym odstępowaniu od idealnego wzorca rozumowania, co skutkuje regularnym popełnianiem błędu określonego rodzaju - tendencyjność nie jest więc równoznaczna z podatnością na błędy wszelkiego rodzaju, lecz ze skłonnością do popełniania błędów uniwersalnych i bardzo charakterystycznych

Wydając sądy, ludzie, nie kierują się racjonalnymi przesłankami i ścisłymi regułami rozumowania, lecz tzw. heurystykami - są to w ich rozumieniu - uproszczone zasady wnioskowania, umożliwiające szybkie formułowanie sądu, któremu bardzo często towarzyszy subiektywne przekonanie o słuszności

HEURYSTYKA REPREZENTATYWNOŚCI - POLEGA NA KIEROWANIU SIĘ TYM, CZY DANY OBIEKT LUB ZDARZENIE JEST, WEDŁUG NAS, CHARAKTERYSTYCZNYM EGZEM
PLARZEM SZERSZEJ KLASY OBIEKTÓW CZY ZDARZEŃ

Reprezentatywność danego obiektu oceniamy na podstawie dwóch przesłanek:

• Bierzemy pod uwagę podobieństwo tego obiektu do innych egzemplarzy tej samej klasy - obiekt reprezentatywny to taki, który charakteryzuje się dużą liczbą cech wspólnych dla wszystkich
  egzemplarzy kategorii

• W ocenie reprezentatywności bierzemy pod uwagę sposób, w jaki dany obiekt został pobrany ze zbioru lub „populacji obiektów”

Złudzenie hazardzisty - jeśli dwa zdarzenia są niezależne, prawdopodobieństwo wystąpienia jednego z nich nie zależy od tego, jak często wcześniej miało miejsce zdarzenie alternatywne - tymczasem ludzie nagminnie ulegają złudzeniu hazardzisty, przeceniając prawdopodobieństwo wyniku losowania, który od dawna nie wystąpił - tendencja tego rodzaju tłumaczy się tym, że ludzie kierują się heurystyką reprezentatywności

• Ludzie oceniają prawdopodobieństwo wystąpienia pojedynczego zdarzenia na tle całej serii zdarzeń i na tym właśnie polega błąd, jeśli zdarzenia są niezależne

• Złudzenie hazardzisty ma miejsce tylko wtedy, gdy wyniki
  wcześniejszych losowań nie są uznane za reprezentatywne dla zdarzeń losowych, a gracz mimo wszystko, nie pozbywa siep przekonania, że uczeni czy w uczciwej loterii
  

Złudzenie koniunkcji - polega na zawyżaniu prawdopodobieństwa posiadania przez obiekt pewnej cechy, jeśli występuje ona z inną cechą

• Z rachunku prawdopodobieństwa wynika, że szansa łącznego wystąpienia dwóch zdarzeń, nie może być większa, niż szansa wystąpienia któregokolwiek z tych zdarzeń osobno

• Złudzenie to może też wynikać z tego, że poszczególne elementy koniunkcji postrzegane są jako logiczny ciąg zdarzeń powiązanych relacjami przyczynowo-skutkowymi - mówimy wtedy, że zdarzenia tworzą wiarygodny scenariusz, charakterystyczny dla szerszej klasy scenariuszy tego samego typu

Być może, ludzie zamiast oceniać prawdopodobieństwo koniunkcji, oceniają prawdopodobieństwa zdarzenia B, pod warunkiem, że wcześniej wystąpi zdarzenie A - coś, co formalnie rzecz biorąc nadal jest koniunkcją (A i B), jest mimowolnie przerabiane na implikację (jeśli A, to B), po czym ocenie podlega już tylko prawdopodobieństwa następnika implikacji (zdarzenie B)

HEURYSTYKA DOSTĘPNOŚCI - POLEGA NA KIEROWANIU SIĘ TYMI PRZESŁANKAMI LUB ELEMENTAMI WIEDZY, KTÓRE SĄ DOSTĘPNE I ŁATWE DO WYDOBYCIA Z PAMIĘCI TRWAŁEJ, A IGNOROWANIU TYCH, KTÓRE SĄ TRUDNO DOSTĘPNE

Mimo odmiennego mechanizmu poznawczego, obie heurystyki mogą prowadzić do podobnych skutków, np. do złudzenia koniunkcji - to ostatnie może być wynikiem tego, że z dwóch zdarzeń co najmniej jedno jest reprezentatywne dla szerszej kategorii, albo tego, że łatwiej nam wydobyć z pamięci przykładu występowania dwóch zdarzeń w tym samym czasie lub w relacji przyczynowo-skutkowej niż przykłady występowania każdego z tych zdarzeń oddzielnie

Efekt świeżości - informacje odebrane niedawno są lepiej pamiętane od tych, które odebrane wcześniej

Złudzenie osobistego doświadczenia - osobiste doświadczenie, zapisane w pamięci autobiograficznej, wspomagane emocjami i licznymi, dobrze pamiętanymi szczegółami, jest łatwo dostępne, w przeciwieństwie do suchych statystyk, które nawet gdyby były nam znane, nie mogą konkurować z osobiście zapamiętanymi epizodami

Prawo małych liczb - niektóre prawidłowości ujawniają się dopiero przy dużej liczbie przypadków, ludzie jednak chętniej wyciągają wnioski na podstawie nader skąpej liczby przypadków, pod warunkiem, że są to przypadku osobiście przez nich doświadczone i zapamiętane

Heurystyka zakotwiczenia i d
opasowania - prowadzi nas do błędnej oceny wielkości liczbowej - heurystyka zakotwiczenia i dopasowania odpowiada za szereg błędów w ocenie, w szczególności za niedoszacowanie lub przeszacowanie wartości statystycznych

ignorowanie proporcji podstawowej

Wiele błędów w ocenie prawdopodobieństwa wynika z ignorowania proporcji podstawowej, określającej ogólną częstość występowania zdarzenia lub cechy w populacji.

Ignorowanie proporcji podstawowej jest przyczyną licznych błędów w ocenie, przede wszystkich w zakresie szacowania prawdopodobieństwa zdarzeń

• Należy teraz zadać pytanie o przyczynę tej ułomności ludzkiego umysłu

• Wydaje się, że problem tkwi w nieprzystosowaniu naszego aparatu poznawczego do operowania kategorią prawdopodobieństwa - ludzkość wymyśliła rachunek prawdopodobieństwa na tyle niedawno, że podstawowe pojęcia i reguły w tej dziedzinie nie zdążyły się jeszcze upowszechnić

• Większości z nas brakuje wiedzy na temat reguły Bayesa, nie mówią o umiejętności dokonywania operacji rachunkowych z wykorzystaniem tego wzoru

Reguła Bayesa z ludzką twarzą - ludzi można nauczyć używania reguły Bayesa bez konieczności stosowania wzorów i innych elementów aparatu matematycznego - trzeba w tym celu operować obrazowymi przedstawieniami liczebności zdarzeń, a zrezygnować z używania wartości prawdopodobieństwa, ocenianego na skali 0-1 - wynik procesu wydawania sądu będzie wówczas mniej precyzyjny, ale wystarczająco dokładny, aby realnie ocenić szanse lub zagrożenia

wady i zalety prostych heurystyk

• W eksperymentach Tversky'ego i Kahnemana krytykowano sposób zadawania pytań i formułowania zadań - na przykład złudzenie koniunkcji może być artefaktem, wynikającym ze swoistej formy stosowanych zadań - przypuśćmy, że z dwóch cech A i B, tylko cecha B jest zgodna ze stereotypem pewnej kategorii ludzi, jest zatem uznana za reprezentatywną dla tej kategorii

• W innych przypadkach osoby badane mogły „po cichu” przerabiać koniunkcję na implikację, oceniając, np. prawdopodobieństwa zerwania stosunków dyplomatycznych, pod warunkiem, że wcześniej nastąpi inwazja wojskowa

• 
  Wyniki badań sugerują, że zadania „oficjalnie” polegająca na ocenie szans wystąpienia koniunkcji mogą być implicite przerabiane na zadania wymagające oceny prawdopodobieństwa implikacji

• W realnych sytuacjach życiowyc
  h tendencyjność w wydawaniu sądów, jest znacznie mniejsza, niż w badaniach laboratoryjnych

Dlaczego ludzie stosują omylne heurystyki zamiast ścisłych reguł i czy takie heurystyki mają jakiekolwiek znaczenie poznawcze lub praktyczne?

1. Ludzie stosują proste, lecz zawodne heurystyki, bo nie mają innego wyjścia - wykonanie skomplikowanych obliczeń wymaga czasu, umiejętności i wolnych zasobów poznawczych

2. Ludzie nie są ewolucyjnie przystosowani do korzystania z zaawansowanych metod oceny prawdopodobieństwa lub z innych reguł naukowego wydawania sądów

3. Rachunek prawdopodobieństwa wymaga nie tylko stosowania reguł obliczania szans na wystąpienie różnych zdarzeń, lecz również posługiwania się pojęciami przypadku i losowości

4. Proste heurystyki mają tez tę zaletę, że umożliwiają sformułowanie poprawnego sądu osobom, które bez nich byłyby skazane na porażkę ze względu na brak wymaganych zdolności intelektualnych - osoby mniej inteligentne częściej popełniają błąd koniunkcji, ponieważ nie dysponują potrzebnymi zdolnościami, aby skutecznie zmagać się z problemem szacowania prawdopodobieństwa koniunkcji - częściej odwoływały się do heurystyki reprezentatywności

sądy intuicyjne

Poznanie intuicyjne - szeroka kategoria zjawisk dotyczących pamięci, uczenia się, nabywania wiedzy, języka oraz myślenia i rozwiązywania problemów - wspólną cechą tych zjawisk jest to, że człowiek wykonuje złożone czynności poznawczej, np. rozwiązuje problem lub nabywa abstrakcyjnej wiedzy, nie zdając sobie sprawy z istotnych elementów tego procesu lub z jego przesłanek, a często nawet z tego, że w ogóle dysponuje jakąś sprawnością poznawczą lub wiedzą - istotą intuicji jest więc zdolność umysłu ludzkiego, do działania w warunkach niepełnego uświadomienia sobie przyczyn, motywów, przesłanek lub mechanizmów tego działania

Intuicyjny charakter mają niektóre z wydawanych przez nas sadów - człowiek jest wówczas przeświadczony, że coś wie, ale nie wie, skąd wie - ma subiektywne poczucie nagłości, oczywistości i aprioryczności swojego sądu.

NAGŁOŚĆ	OCZYWISTOŚĆ	APRIORYCZNOŚĆ
Jest cechą charakterystyczną, ale niekonieczną, można bowiem wskazać przykładu wiedzy intuicyjnej, która jak gdyby narasta w dłuższym przedziale czasu	Również oczywistość, wydaje się nie występować w każdym przypadku - zdarzają się przeczucia, o których prawdziwości jesteśmy przekonanie tylko w pewnym stopniu - doświadczamy czegoś, co się nazywa poczuciem wiedzy, ale nie zawsze jest to poczucie mocne i niezachwiane	Aprioryczność sądu intuicyjnego zdaje się być jego cechą nieodzowną - subiektywne poczucie aprioryczności oczywiście w żadnym przypadku nie przesądza, że sąd intuicyjny ma być takowym obiektywnie

Pojęcie sądu intuicyjnego odnosimy do trzech kategorii zjawisk.

1. Sądy, których nie potrafimy uzasadnić - są to jak gdyby przeczucia, których przeciwieństwo stanowią sądy racjonalne - rozróżnienie sądów racjonalnych i intuicyjnych nie jest tożsame z rozróżnieniem sądów poprawnych i błędnych - zarówno rozum jak i intuicja mogą prowadzić do sądów poprawnych lub błędnych
   

Przeskoki intuicyjne - zgadywanie kolejnych wartości ciągu jeszcze przed sformułowaniem ogólnej zasady

Skrzyżowanie dwóch wymiarów: skłonności do intuicyjnych przeskoków lub jej braku, oraz poprawności lub błędności wniosków, daje cztery kategorie osób, np. intuicjonistów oraz „niepoprawnych zgadywaczy”

Intuicjonista - skłonność do myślenia abstrakcyjnego, tolerancja na sytuacje wieloznaczne, upodobanie do ryzyka i tolerancja na krytykę ze strony innych osób, niekonwencjonalność i niezależność w stosunku do ocen społecznych

Zazwyczaj, takie rozwiązanie wymaga sprawdzenia, ponieważ nawet w fazie integracji jest niczym więcej, jak tylko hipotezą - jest to jednak hipoteza o dłuższym subiektywnym ładunku pewności, a ponadto - choć rodzi się w wyniku dłuższego procesu, ciągle narastającego pobudzenia sieci semantycznej - z punktu widzenia świadomej części umysłu, pojawia się nagle i niespodziewanie - dlatego sąd w tej sposób wygenerowany cechu się subiektywną nagłością, oczywistością i apriorycznością

2. 
   Sąd naiwny oparty na doświadczeniu potocznym - a nie na ugruntowanej wiedzy i sprawdzonych procedurach - poznanie potoczne polega na bezkrytycznym przyjmowaniu sądów ogólnie rozpowszechnionych, składających się na tzw. zdrowy rozsądek - elementy takiego poznania mogą też wynikać z mało wnikliwych obserwacji i nadmiernego uogólniania jednostkowych obserwacji

Badanie poznania potocznego polega na analizie modeli umysłowych, dotyczących określonego obszaru rzeczywistości fizycznej lub społecznej

Poznanie potoczne dotyczy wielu różnych dziedzin, np. matematyki (intuicje matematyczne są zazwyczaj trafne, przynajmniej dopóty, dopóki rzecz nie dotyczy liczb ujemnych lub innych „nienaturalnych” pojęć), poznania społecznego (w szczególności jeżeli chodzi o kategoryzowanie ludzi i powstawanie stereotypów)

3. Sąd alogiczny - przykłady korzystania z heurystyki reprezentatywności lub dostępności to właśnie przykłady sądów opartych nie na logicznym rozumowaniu, lecz na uproszczonych heurystykach - przykładem poznania alogicznego są też sądy dzieci w wieku przedoperacyjnym na temat stałości masy
   lub objętości

Poznanie intuicyjne może prowadzić do poprawnego sądu, ale nie do poprawnego uzasadnienia - w momencie, gdy uzasadnienie odwołuje się do odwracalności wcześniej wykonanej operacji, sąd intuicyjny ustępuje sądowi logicznemu.

Odwracalność operacji umysłowych - istota myślenia operacyjnego; operacje są odwracalne, jeśli ich negacja znosi skutek ich własnego działania

Wydaje się, że wiele przypadków nieracjonalnego wyboru lub tendencyjnego wydawania sądów można wytłumaczyć tym, że ludzie stosują zabiegi poznawcze, którym brak logicznej odwracalności

Bowers: Formowanie się sądu intuicyjnego należy opisywać, jako proces ciągły, a nie dyskretny

Bowers i współpracownicy uważają, że sąd intuicyjny powstaje w dwóch etapach - w stadium naprowadzania uaktywniają się struktury wiedzy, odpowiadające poszczególnym składnikom koherentnej struktury - w tej fazie stopniowo aktywizują się odpowiednie węzły sieci semantycznej, reprezentujące trzy oderwane pojęcia - wychodząc od każdego z tych węzłów, aktywacja rozprzestrzenia się na inne elementy sieci, zgodnie z istniejącymi powiązaniami semantycznymi lub skojarzeniowymi - w rezultacie, czwarty węzeł, reprezentujący rozwiązanie, staje się również coraz bardziej aktywny, choć nie było bodźca, który byłby za to bezpośrednio odpowiedzialny - węzeł ten, jest jak gdyby „namierzany” z trzech stron, w nim bowiem, zbiegają się procesy aktywowania sieci, zaczynające się w węzłach wyjściowych.

W wyniku stopniowego uaktywniania się czwartego węzła, powstaje nieświadome, ukryte przeświadczenie o tym, że trzy oderwane słowa są jakoś powiązane, czyli stanowią koherentną strukturę. Dopiero w drugim etapie, zwanym fazą integracji, pobudzenie czwartego węzła sieci może przekroczyć wartość graniczną, umożliwiającą uświadomienie sobie i zwerbalizowanie rozwiązania.

Heurystyka dostępności jest w pewnym sensie odwrotnością heurystyki reprezentatywności - ta ostatnia polega na tym, że dysponując konkretnym przypadkiem, odwołujemy się do szerszej klasy zjawisk lub obiektów, po czym przeceniamy prawdopodobieństwo wystąpienia tego, co uważamy za charakterystyczne dla całej kategorii.

W przypadku heurystyki dostępności dysponujemy klasą ogólną, po czym szukamy w pamięci konkretnych przykładów kategorii - jeśli je znajdujemy szybko i bez wysiłku, przeceniamy częstość występowania elementów tej kategorii, a jeśli znajdywanie przykładów idzie nam wolno i z wysiłkiem, mamy tendencję do niedoszacowania częstości ich występowania.

---