1. Zagadnienia wstępne

1.1. Informatyka jako dziedzina wiedzy i działalności praktycznej

• Informatyka sensu stricto - programowanie

• Technologia informacyjna - używanie oprogramowania

• Zarządzanie informacją

1.2. Zastosowanie informatyki w działalności administracyjnej i prawniczej

• Informatyka w zarządzaniu „przedsiębiorstwem”

• Informatyka prawnicza

• Biurowa technologia informacyjna

• Informacja publiczna

• Usługi administracyjne

• Public relations

• Systemy faktograficzne

• Zarządzanie finansami

• E-Learinng

• Zarządzanie zasobami ludzkimi

• ...

1.3. Informatyka jako wsparcie zarządzania

Narzędzia informatyczne wykorzystywane są do:

a) modelowania procesów decyzyjnych

b) wspomagania decyzji menedżerskich

c) informatyzacji samego procesu zarządzania

d) zarządzania wirtualnego

1.3.1. Modelowanie procesów decyzyjnych

• Modelowanie procesów decyzyjnych stanowi pierwszy krok w przygotowaniu dowolnego oprogramowania menadżerskiego

• Model: uproszczona rzeczywistość.

Model jest bezpośrednim przedstawieniem wyobrażenia o jakimś całościowym logicznie fragmencie rzeczywistości. W przypadku procesów decyzyjnych jest prezentacja odpowiednich aspektów sytuacji problemowej, która jest przedmiotem rozważań. Przedstawia on w sposób uporządkowany i sformalizowany obraz rzeczywistości na podstawie informacji, jakie o niej posiadamy, W tym rozumieniu modelem jest każda próba przedstawienia za pomocą opisu, rysunku czy wzoru jakiegoś problemu.

• Model: Układ względnie odosobniony, działający analogicznie do oryginału.

a) model opisowy (rekonstrukcyjny) - układ odzwierciedlający możliwie dokładnie, z punktu widzenia interesujących nas własności, rzeczywiste funkcjonowanie danego badanego układu empirycznego;

b) model normatywny (idealizacyjny) - przedstawia własności, które powinno mieć dane zjawisko (układ), aby osiągnięty został jakiś wyznaczony cel o charakterze etycznym, moralnym, ekonomicznym lub innym

• Symulacja procesów

• Modelowanie niepewnych sytuacji decyzyjnych

• Modelowanie niejednoznaczności

• Modelowanie preferencji

• Cybernetyka prawnicza

1.3.2. Komputerowe wspomaganie decyzji menadżerskich

• Business inteligence

• Optymalizacja działania „przedsiębiorstwa”

• Planowanie działań

• Szacowanie skutków decyzji równoległych...

1.3.3. Komputerowe systemy wspomagania zarządzania

• Obieg dokumentów

• Zintegrowane systemy zarządzania

• Hurtownie danych

• Systemy wspomagania decyzji

• Systemy informacyjne kierownictwa

• Systemy eksperckie (ekspertowe)

1.4. Informatyka prawnicza

1.4.1. Historia - koniec lat 60-tych - pojawienie się terminu „informatyka prawnicza” w literaturze amerykańskiej

- 1971 r. - artykuł J. Wróblewskiego „Informatyka prawnicza - możliwości zastosowania cybernetyki”

1.4.2. Pierwotne zadania informatyki prawniczej

Umożliwienie zastosowania maszyn cyfrowych w procesie:

- tworzenia prawa,

- systematyzacji przepisów prawnych,

- wykładni i stosowania prawa,

- wyszukiwania informacji o prawie.

1.4.3. Problemy

- brak wyraźnego sprecyzowania granic

- na gruncie różnych systemów prawnych różnie przeprowadzany jest podział zagadnień informatyki prawniczej i prawa informatycznego,

W nauce polskiej:

- przeważa koncepcja rozdzielenia tak z punktu widzenia naukowego, jak i z dydaktycznego informatyki prawniczej jako dyscypliny nauki pozostającej ścisłym związku z informatyką, teorią prawa i logiką prawniczą prawa nowoczesnych technologii traktowanego jako interdyscyplinarna dziedzina dydaktyczna obejmująca karne, cywilne i administracyjne aspekty zastosowania maszyn cyfrowych w różnych dziedzinach życia społ.

1.4.4. Przedmiot informatyki prawniczej

- badanie możliwości stosowania, stosowanie i pozaprawne skutki stosowania elektronicznych maszyn cyfrowych na gruncie prawa.

Oznacza to w praktyce:

- tworzenie komputerowych systemów wyszukiwania informacji prawnej,

- tworzenie systemów faktograficznych,

- tworzenie systemów automatycznego rozstrzygania.

- symulowanie za pomocą komputera zjawisk prawnych i rozgrywanie gier strategicznych o charakterze prawnym.

Nie zalicza się zaś do przedmiotu informatyki prawniczej:

- zastosowania maszyn elektronicznych, które służą jedynie pomocniczo w pracy prawnika

• technologia informacyjna w zakresie oprogramowania wykorzystywanego w pracy codziennej

• technologia transmisji głosu i obrazu poprzez urządzenia elektroniczne lub sieć wykorzystywane podczas czynności procesowych

- zastosowania maszyn elektronicznych przy przeprowadzaniu obliczeń i działań statystycznych oraz w prawometrii

1.4.5. Informatyka prawnicza a cybernetyka prawnicza

Cybernetyka - nauka o systemach sterowania oraz o przekazywaniu i przekształcaniu informacji w tych systemach

(znaczenie szerokie)

- nauka o układach cechujących się wysokim stopniem samosterowalności (znaczenie wąskie)

Cybernetyka prawnicza - pierwotne rozumienie

1) podniesienie precyzji i zakresu ujęć kwantytatywnych w regulacjach prawnych;

2) analiza wartościowań występujących w prawie;

3) analiza struktur organizacyjnych uczestniczących w podejmowaniu czynności prawnych;

4) badanie języka prawnego oraz proponowanie nowych metod nauczania prawa

Cybernetyka prawnicza - dzisiejsze rozumienie

Nauka o systemach sterowania procesami opisanymi przez prawo oraz o przekazywaniu i przekształcaniu informacji
w tych systemach

1. Modelowanie zjawisk występujących w prawie

2. Modelowanie sposobu stosowania konkretnych norm prawnych.

Modelowanie sposobu stosowania normy - przykład

Sądowy model stosowania prawa (J.Wróblewski)

SYSTEM OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA

ADRESAT INICJATOR SĄD DECYZJA ADRESAT ORGAN

STOSOWANIA DECYZJI EGZEKUCYJNY
PRAWA

+ - KONSEKWENCJE + -

SPOŁECZNE

UKŁAD STOSUNKÓW
SPOŁECZNYCH

1.4.6. Informatyka prawnicza a prawometria

• Rozumienie wąskie: - ilościowe badanie zjawisk prawnych związane z dokonywaniem pomiaru

• Alternatywne rozumienie: - badanie stosunków prawnych przy użyciu metod statystycznych oraz wyciąganie wniosków co do dalszego rozwoju danego typu stosunków w oparciu o dane statystyczne (dziś utożsamiane ze statystyką prawniczą)

1.4.7. Stosunek informatyki prawniczej do informatyki

• informatycy uważają informatykę prawniczą co najwyżej za jedną z tzw. informatyk szczegółowych, czy też - bardziej prawidłowo - informatyk zastosowaniowych,

• prawnicy traktują informatykę prawniczą jako odrębną dyscyplinę niezależną od informatyki.

Spór taki ma charakter czysto akademicki

Powody wyróżnienia dyscypliny

• metodologia:

• klasyczne metody informatyczne i cybernetyczne

• zazwyczaj wykorzystywane przez informatyków pomocniczo metody lingwistyczne, logiczne i statystyczne

• metody teoretyczno- i dogmatyczno-prawne.

• każde działanie w zakresie tworzenia komputerowych systemów wyszukiwania informacji prawnej, systemów faktograficznych oraz automatycznego rozstrzygania regulowane jest przez zestaw zasad o szczególnym charakterze jaki są normy prawne

• nie stanowią reguł o charakterze matematycznym,

• nie są odwzorowaniem zasad fizycznych czy zjawisk przyrodniczych,

• tworzą szczególne środowisko dla działania informatyka tworzone w ramach nauk społecznych.

1.5. Usługi administracyjne w społeczeństwie informacyjnym

Internet w administracji

• Usługi informacyjne

• Usługi interaktywne

• Elektroniczny urząd

• Biuletyn informacji publicznej

• Przetargi i aukcje online

• ...

1.6. Prawo nowych technologii - zagadnienia wstępne

- prawo cybernetyczne

- prawo komputerowe

- prawo informatyczne

- prawe internetowe

- prawo komunikacji elektronicznej

- prawo nowoczesnych (nowych) technologii

Zakres

• Dostęp do informacji publicznej

• Ochrona informacji niejawnych i danych osobowych

• Ochrona prywatności

• Ochrona dóbr osobistych

• Ochrona danych osobowych

• Prawo autorskie

- ochrona programów komputerowych

- ochrona baz danych

- ochrona reklamy

- ochrona topografii układów scalonych

- prawa autorskie w Internecie

- piractwo

• Własność przemysłowa oraz własność intelektualna

- oznaczenia odróżniające w Internecie

- ochrona domeny

- znaki towarowe w internecie

• Świadczenie usług drogą elektroniczną oraz e-commerce

- Prawne zasady funkcjonowania aukcji i przetargów elektronicznych

- Dostarczanie połączeń sieciowych (ISP)

- Hosting

- Prawna regulacja komunikacji elektronicznej

- Zawieranie umów w formie elektronicznej

• Elektroniczne instrumenty płatnicze

• Ochrona konsumenta w handlu elektronicznym

- informacja handlowa

- nieuczciwa reklama

- redialing

- spam

- niedozwolone praktyki przy zawieraniu umowy

• Podpis elektroniczny

• Prawna regulacja kryptografii

• Bezpieczeństwo danych i systemów informatycznych

• Prawo karne komputerowe

• Kryminalistyka komputerowa

• Informatyzacja działań publicznych

• Prawo telekomunikacyjne

• Podatkowe i celne aspekty działalności komputerowej

1.7. Wstęp do teorii informacji

1.7.1.Informacja - każdy czynnik, który człowiek lub urządzenie automatyczne może wykorzystać dla bardziej sprecyzowanego celowego działania

• Poziom formalny - określone następstwo sygnałów

• Poziom semantyczny - treść przekazywana przez nadawcę odbiorcy w formie komunikatu

• Poziom pragmatyczny - treść przekazywana, którą człowiek lub urządzenie są w stanie przyjąć i przetworzyć

1.7.2. Informacja prawna

- informacja o faktach mających lub mogących mieć znaczenie prawne.
- informacja, która zawarta jest tekstach aktów prawnych, tekstach wykładni i doktryny prawa

1.7.3. Kategorie informacji prawnych

a)

• Informacje podstawowe - znajomość zasad prawnych - zasadnicze informacje umożliwiające ogólne zorientowanie w aktualnym porządku prawnym

• Minimum rolowe - informacje, których posiadanie jest niezbędne dla należytego wywiązywania się z pełnionych ról w życiu społecznym

• Wiadomości ad hoc - informacje, po które sięga się w razie potrzeby

b)

• informacja faktograficzna

• informację techniczna

• informacja techniczno-prawna oraz

• informację prawną sensu stricto, która to kategoria może podlegać dalszym podziałom

1.8. Cechy informacji prawnej:

• niezależna od obserwatora - subiektywizm

• przejawia cechę synergii (efekt, gdzie wiele słabych elementów tworzy element mocniejszy)

• różnorodna

• to zasób niewyczerpalny

• może być powielana i przenoszona w czasie i przestrzeni

• można ją przetwarzać nie powodując jej zniszczenia

• ta sama informacja może mieć różne znaczenie dla różnych użytkowników

• każda jednostkowa informacja opisuje obiekt tylko ze względu na jedną jego cechę

2. Systemy informacji o prawie

2.1. Bazy danych

2.1.1. Różne znaczenia pojęcia „baza danych”

a) Podstawowe słownikowe znaczenie - zbiór powiązanych ze sobą informacji zorganizowanych w strukturę pozwalającą na łatwe ich przeszukiwanie.

b) art. 2 ustawy o ochronie baz danych z 9 XI 2001 r. - „zbiór danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości”

c) Definicja informatyczna (przykład)

- wg J.Martina

- zbiór wzajemnie powiązanych danych pamiętanych bez zbędnej redundancji (czyli nadmiarowego powielania), służących jednemu lub wielu zastosowaniom w sposób optymalny;

- do cech niezbędnych dla pojęcia bazy danych należy zaliczyć również oddzielenie zbioru od oprogramowania tak by dane i struktura ich uporządkowania pamiętane były niezależnie od programów, które z danych korzystają oraz by przy dołączaniu i modyfikacji oraz wyszukiwaniu danych stosować wspólna metodę umożliwiającą sprawdzenie poprawności wykonywanych operacji.

d) Inne używane znaczenia

- wymiennie z pojęciem systemu informacyjnego (lub informacyjno-wyszukiwawczego) i to tak w znaczeniu samego oprogramowania wyszukiwawczego jak i całości systemu wraz z danymi i oprogramowaniem służącym do wyszukiwania informacji

- oprogramowanie umożliwiające dostęp do bazy i edycję jej zawartości, rozumianą jako wprowadzanie, modyfikowanie i usuwanie danych z bazy („oprogramowanie edycyjne” lub „oprogramowanie twórców bazy”)

-systemy zarządzania relacyjną bazą danych (RDMS, relational database management systems zwane również „motorami baz danych”), czyli duże systemy zarządzania takie jak MS SQL, Sybase, Oracle czy Informix pozwalające na tworzenie, modyfikowanie i administrowanie relacyjnymi bazami danych.

2.1.2. Klasyfikacja „baz danych”

Przykłady typologii baz danych: podziały wg:

• charakteru elementów składających się na zbiór:

a) bazy zawierające same przedmioty opracowania jak i ich opis oraz

b) bazy stanowiące jedynie zbiór informacji o istniejących w świecie rzeczywistym elementach (zwane bazami adresowymi);

• zakresu tematycznego zbioru:

a) jednodziedzinowe,

b) wielodziedzinowe oraz

c) horyzontalne;

• sposobu zarządzania:

a) bazy operacyjne przechowujące dane dynamiczne, czyli takie, które podlegają ciągłym zmianom i odzwierciedlają aktualny stan danego elementu, lub stan danego elementu po każdej dokonanej zmianie oraz

b) analityczne przechowujące dane statyczne, rzadko lub wcale nie podlegające zmianom, mające charakter archiwum lub kalendarza pewnych zdarzeń;

• rodzaju bazy notacyjnej:

a) numeryczne,

b) tekstowo-numeryczne,

c) ikonograficzne;

• poziomu opisu organizacji danych na nośniku informacji:

a) logiczne tj. oparte o charakter danych oraz

b) fizyczne reprezentujące realizację modelu na konkretnym nośniku;

• struktury danych:

a) hierarchicznej,

b) sieciowej,

c) relacyjnej;

• przeznaczenia - z ogółu baz danych wyróżnia się bazy prawnicze, a spośród nich choćby bazy naukowe, sądowe, notarialne, komornicze itp.;

• sposobu korzystania z danych:

a) off-line, czyli bez dostępu do sieci,

b) online, z dostępem do danych poprzez sieć.

2.1.3. Uporządkowanie znaczeń na potrzeby baz prawniczych

Czytając rysunek od dołu znajdziemy w nim bazę danych rozumianą jako:

a)  zbiór elementów bazy (np. akty prawne, orzeczenia, wzory pism itp.) - ten zbiór będziemy nazywać w dalszych rozważaniach po prostu zbiorem elementów, lub - ze względu na charakter elementów prawniczej bazy danych - zborem dokumentów;

b)  zbiór danych opisujących elementy - czyli tzw. metadane - nazywać będziemy opisem dokumentów lub zbiorem metadanych;

c)  oprogramowanie do obsługi dostępu do bazy danych, czyli narzędzia edycyjne używane przez twórców i administratorów bazy (w tym znaczeniu programy takie jak MS Access nazywane bywają błędnie bazami danych) - tą grupę oprogramowania nazywać będziemy narzędziami edycyjnymi twórców bazy danych;

d)   oprogramowanie do obsługi tworzenia i przygotowywania zapytań;

e)   system zarządzania bazą danych, obejmujący znaczenia przedstawione w punkcie c) i d);

f)   oprogramowanie wykorzyst. przez użytkownika docelowego, które nazywać będziemy programami prawniczymi

g)   system informacji prawnej obejmujący wszystkie wyżej omówione znaczenia.

2.1.4. Modele baz danych

a) Hierarchiczny model baz danych

- opiera się na konstrukcji podziału logicznego

- baza jest odwzorowaniem klasyfikacji hierarchicznej, (następującego po sobie ciągu podziałów logicznych tworzących w ostateczności konstrukcję zbliżoną do odwróconego drzewa, w którym z tabeli głównej czyli „korzenia” wyrastają coraz bardziej rozczłonkowane „gałęzie” prowadząc do najniższego nie dzielonego dalej poziomu zwanego „liściem”)

- relacje w modelu hierarchicznym mają charakter tzw. relacji ojciec/syn (jednemu hasłu danego poziomu [korzeniowi lub gałęzi] przyporządkowano jedno lub więcej hasło poziomu niższego [gałąź bądź liść], zaś każde hasło poziomu niższego przyporządkowane jest jednemu i tylko jednemu hasłu poziomu wyższego

- każda z tych relacji jest relacją wzajemnie jednoznaczną (jeden od jednego).

- zachowana powinna zostać zasada rozłączności

Tak skonstruowany system niezdolny jest do oddania relacji wiele do wielu (czyli relacji wzajemnie wieloznacznej) nie jest w stanie poradzić sobie również z rekordem, którego nie możemy przypisać konkretnemu rekordowi o poziom wyżej.

b) Sieciowy model baz danych

• podobnie jak w modelu hierarchicznym struktura miała postać drzewiastą

• jeden element podrzędny mógł być przywiązany do jednego lub więcej elementów nadrzędnych

• relacje określane są jako kolekcje, w których dziedzinę i przeciwdziedzinę określamy jako właścicieli i członków

• możliwość wprowadzania do struktury relacji jednoznacznej i odwrotnie jednoznacznej

• wciąż nie ma możliwości oddania relacji wzajemnie wieloznacznej

• między dwoma tabelami w modelu sieciowym można zdefiniować dowolną liczbę kolekcji

• każda tabela może też uczestniczyć w dowolnej liczbie kolekcji

• w modelu tym nie trzeba za każdym razem rozpoczynać przeszukiwania drzewa od jego korzenia

• można włączyć się do wyszukiwania w dowolnej tabeli i poruszać się w niej wg relacji tak w górę jaki i w dół.

• Użytkownik, prawidłowo odróżniający poszczególne kolekcje, może w sieciowej bazie danych stosunkowo szybko odnaleźć poszukiwaną przez siebie informację,

c) relacyjne bazy danych

• przełom lat 60. i 70. (IBM) - dr E.F.Codd

• model oparty na dwóch gałęziach matematyki: teorii mnogości i rachunku predykatów pierwszego rzędu

• z teorii mnogości zaczerpnięto również nazwę modelu - „relacyjny model logiczny dla dużych banków danych” - opartego o pojęcie relacji z tejże teorii

• nie każda więc baza danych, w której występują relacje, jest relacyjną bazą danych

• Dane w relacyjnej bazie danych przechowywane są w tabelach (nazywanych również domenami)

• każda tabela składa się z rekordów (nazywanych również krotkami) odpowiadających kolejnym elementom bazy oraz pól (atrybutów) opisujących kolejną cechę elementu

• jeśli przyjmiemy, że obiektami (elementami) bazy danych są akty prawne publikowane w Dzienniku Ustaw to:

rekordy = kolejne akty

pola = kolejne cechy aktu (tytuł, autora, rodzaj, daty aktu itp.)

• dla samej bazy nie ma znaczenia kolejność w jakiej ułożone są kolejne pola i kolejne rekordy

• istotne jest, że każdy rekord wyróżnia co najmniej jedno pole o unikalnej wartości dla aktu prawnego publikowanego w Dzienniku Ustaw takim naturalnym unikalnym atrybutem będzie adres publikacyjny (składający się z roku publikacji, numeru Dziennika Ustaw i pozycji w ramach danego roku)

• poprzez takie pole można zidentyfikować konkretny rekord bez konieczności choćby domyślania się jego położenia

• relacyjna baza danych wykorzystuje trzy rodzaje relacji:

a) wzajemnie jednoznaczną (jeden do jednego)

b) jednoznaczną (jeden do wielu) oraz

c) wzajemnie wieloznaczną (wiele do wielu)

• każdy z rodzajów relacji można przedstawić dzięki możliwości powiązania w jednej tabeli unikalnych danych występujących w dwóch lub więcej innych tabel

• Najpopularniejszym obecnie sposobem uzyskiwania dostępu do danych jest zastosowanie języka SQL (Structured Query Language), w którym określamy jedynie rodzaj danych żądanych od bazy i sposób ich uporządkowania na liście rezultatów. W najprostszym zapytaniu sformułowanym w języku SQL określamy:

a) rodzaj pytania np. „SELECT” (wybierz) uzupełniony nazwami pól, których żądamy np. „tytuł aktu”, „rodzaj” i „data wydania”

b) klauzula „FROM” (z) uzupełniona nazwami tabeli, z których dokonujemy wyboru np. „Akty powszechnie obowiązujące”

c) klauzula „WHERE” (gdzie), po której następuje określenie żądanej wartości pola np. `autor=”Minister Sprawiedliwości”

d) klauzula „ORDER BY” (porządek wg):

- wielopoziomowa integralność danych (na poziomie pól, na poziomie tabel i na poziomie relacji).

- baza jest w zasadzie niezależna od aplikacji, w której została stworzona, a jednocześnie niezależna od aplikacji dla której została stworzona.

2.1.5. Dane a informacja

- Błędem jest zamienne stosowanie pojęć „danych” i „informacji”

Dane - wartości przechowywane w bazie rozumiane jako wartości danego pola

Informacja - dane przetworzone w sposób, który uwidacznia ich znaczenie i tym samy czyni je użytecznymi.

Przykład 1- Numer CELEX

- nadana przez administratorów baz europejskich cecha unikalna każdego aktu prawnego należącego do prawa europejskiego - numer 32004R0460 rozpada się na odrębne dane 3 | 2004 | R | 0460

• akt prawa wtórnego UE - „3” oznacza sektor bazy CELEX zawierający tego typu akty z 2004 roku

• rozporządzenie, gdyż litera „R” odpowiada rodzajowi „rozporządzenie”

• numer 460

Przykład 2 numer 71061302190 - stanowi jedynie wartość pola czyli jest daną

- możemy wydobyć zeń kolejne informacje: mężczyzna urodzony 13 VI 1971 r.

2.1.5.(2) Tabele, pola, rekordy, perspektywy, klucze, indeksy

a) Pole, zwane również atrybutem

• najmniejsza struktura w modelu relacyjnym bazy danych

• przechowuje z zasady pojedynczą informację o danym obiekcie

• można jednak w jednym polu przechować więcej niż jeden typ wartości (pole segmentowe), wiele wartości tego samego typu (pole wielowartościowe), lub stworzyć pole, którego wartość wynika z operacji matematycznej lub konkatenacji na wartościach innych pól.

Pole doskonałe - reprezentuje cechę tematu tabeli, w której występuje

- zawiera pojedynczą wartość

- nie można go rozłożyć na mniejsze elementy

- nie zawiera wartości będącej wynikiem jakiejkolwiek operacji na innych polach

- jest unikatowe w strukturze bazy,

- nie zmienia wartości niezależnie od tego w jakiej tabeli wstępuje.

b) Rekord (krotka)

• struktura obejmująca wszystkie pola zawarte w danej tabeli a odnoszące się do pojedynczego obiektu opisywanego

• dla aktu prawnego stanowiącego element bazy danych rekordem będzie zestaw cech formalnych lub materialnych aktu opisanych w poszczególnych polach

c) Tabela - podstawowa struktura bazy danych skonstruowana z pól i rekordów

2.1.6. Relacje w bazach danych (pojęcie informatyczne)

Powiązanie pomiędzy tabelami

Ustawa 2 opublikowana w Dz. U. 2002.153.1271 zmienia Ustawę 1 opublikowaną w Dz. U. 2001.112.1198 z dniem X

Ustawa 2 - Dz. U. 2002.153.1271 - X - zm.cz. - Dz. U. 2001.112.1198 Ustawę 1 - Dz. U. 2001.112.1198 - zm .b. - Dz. U. 2002.153.1271 - X

Relacje pomiędzy dokumentami w bazach danych

• Relacja - wszelki związek lub zależność pomiędzy dwoma lub więcej elementami bazy

• Relacja jednoznaczna - jeden element dziedziny przyporządkowuje dowolną (lecz określoną) ilość elementów przeciwdziedziny (rozporządzenie wykonujące dwie ustawy)

• Relacja odwrotnie jednoznaczna - dowolna (lecz określona) ilość elementów przeciwdziedziny przyporządkowuje jeden element dziedziny (dłużnicy solidarni)

• Relacja wzajemnie jednoznaczna (doskonała) - jeden element dziedziny przyporządkowuje jeden element przeciwdziedziny

• Relacja wzajemnie wieloznaczna - dowolna (lecz określona) ilość elementów dziedziny przyporządkowuje dowolną (lecz określoną) ilość elementów przeciwdziedziny

2.2. Relacje w prawie i w prawniczych bazach danych

Rodzaje relacji

-zmiana

-wykonywanie

-uchylanie

-wprowadzenie

-ujednolicenie

-interpretacja

Cechy relacji:

• Symetryczność

Symetryczne
Asymetryczne - U1 wykonuje U2 - U2 jest wykonywana przez U1
Nonsymetryczne

• Zwrotność

Zwrotna - wprowadza
Azwrotne
Nonzwrotne

• Przechodniość

Tranzatywna - zmienia
Atranzatywna - ujednolica
Nontranzatywna

• Spójność

Spójna
Aspójna
Nonspójna

2.2. Relacje w prawie i w prawniczych bazach danych

2.3. Ogólna charakterystyka systemów informacji o prawie

2.3.1. Typologia systemów (1) wg rodzaju informacji

Bazy informacji o prawie - wg rodzaju informacji

Informacja o prawie

Informacja normatywna Informacja faktograficzna Wykładnia

- akty prawne - orzecznictwo
- decyzje administracyjne
- opinie doktryny
piśmiennictwo
bibliografia

2.3.1. Typologia systemów (2) wg zawartości

Rodzaje baz - wg zawartości

Bazy prawnicze

Horyzontalne Informacja faktograficzna Wertykalne

(Systemy Informacji Prawnej) Baza wertykalna:

Baza horyzontalna: - dokumenty z wybranego zakresu

- wszystkie dziedziny prawa interesującego dla adresata
- wszystkie gałęzie prawa
- wszyscy autorzy

2.3.1. Typologia systemów (3) - horyzontalne

- programy, których bazy mają ze swego założenia obejmować jak najszerszy zakres tematyki prawnej, dążąc do objęcia swym zakresem całości informacji prawnej i prawniczej w Polsce.

Jak dotąd żaden z istniejących programów nie osiągnął kompletności w zakresie przedstawiania polskiej inf. prawnej.
Trudno podejrzewać, by kiedykolwiek taki postulat został przez jakikolwiek software spełniony.

Trzy programy (linie programów) mają ambicję zbliżyć się do horyzontalnego spojrzenia na całe polskie prawo. Są to:

• System Informacji Prawnej LEX - WP LEX (o/PWP)

• Lex Polonica - Wydawnictwo Lexis-Nexis oraz

• Legalis - Wydawnictwo C.H.Beck

2.4. Pojęcie informacji o prawie

2.4.1. Informacja o prawie - informacja o faktach mających lub mogących mieć znaczenie prawne.
- Informacja zawarta w tekstach aktów prawnych, tekstach wykładni i doktryny prawa

2.4.2. Kategorie dokumentów

• Metryki aktów prawnych i projektów ustaw

• Teksty aktów prawnych z Dz.U i M.P. (również wersje historyczne)

• Projekty ustaw

• Teksty aktów opublikowanych w resortowych dziennikach urzędowych

• Teksty aktów prawa miejscowego

• Teksty aktów prawa Wspólnot Europejskich

• Wzory pism i umów procesowych

• Orzeczenia sądów i administracji

• Uzasadnienia orzeczeń.

• Bibliografia prawnicza - metryki

• Tezy z piśmiennictwa prawniczego

• Pełne wersje publikacji naukowych (komentarze, artykuły, książki)

• Pisma urzędowe ministerstw oraz centralnych urzędów i innych podmiotów adm. państwowej

• Informacje adresowe instytucji (adreson)

• Sprawozdania finansowe (oraz uzupełnienia i sprostowania) z MP B

• Wpisy do rejestru handlowego i Krajowego Rejestru Sądowego z MSiG

• Ogłoszenia wymagane przez ksh, kpc i prawo upadłościowe oraz inne obwieszczenia z MSiG

• Sprawozdania finansowe spółdzielni z Monitora Spółdzielczego "B”

• akty prawa kościelnego (takie jak Kodeks Prawa kanonicznego, dokumenty

• Vaticanum II)

2.5. System informacyjno-wyszukiwawczy - system przetwarzający informację, który z informacji wejściowej (najczęściej mającej formę dokumentów, tworzących zbiór informacyjny) tworzy odpowiednio ustrukturalizowany zbiór wyszukiwawczy. Na tak stworzonym zbiorze SIW dokonuje kolejnych transformacji polegających na wyszukiwaniu informacji na podstawie określonej dla danego systemu relacji relewancji technicznej.

Relewancja techniczna określa podobieństwo elementów zbioru wyszukiwawczego do instrukcji wyszukiwawczej.

2.6. Typologia systemów udostępniania informacji prawnej

a) Systemy bezpośredniego udostępniania informacji - udzielają konkretnej odpowiedzi na konkretne pytanie - system Q&A. Zaawansowany przykład - Dr. Know z filmu „A.I. Sztuczna Inteligencja”

b) Systemy pośredniego udostępniania informacji - dostarczają listy dokumentów odpowiadające (w mniejszym lub większym stopniu) zapytaniu

- Systemy bezpośredniego udostępniania informacji

- fałszywe - zawierają zestaw pytań i zestaw gotowych odpowiedzi

2.7. Rozwój systemów informacji prawnej w Polsce

2.7.1. CZRAP -RAN - Centralny Zautomatyzowany Rejestr Aktów Prawnych -

- Biblioteka Sejmowa 1974

- wyłącznie metryki aktów

- dystrybuowany komercyjnie w latach 1990-98

- obecnie przekszt. w ISIP-ISAP (Internetowy System Informacji Prawnej - Internetowy System Aktów Prawnych)

Informacje o orzecznictwie przejęte przez wydawnictwo Marka, a następnie przez C.H.Beck

2.7.2. System Informacji Prawnej LEX

- 1987 r. Kancelaria Prawnicza Lex w Gdańsku

- 1988 Skorowidz Obowiązujących Przepisów Prawnych

- 1990 - pierwszy produkt elektroniczny - Skorowidz Obowiązujących Przepisów Prawnych

- 1991 Skorowidz Obowiązujących Przepisów z Tekstami

- 1993 „Ujednolicone teksty aktów prawnych” oraz Temida

- 1995 Polskie Prawo i Orzecznictwo

- 1997 Biblioteka Prawa i Biblioteka Prawa dla Studenta

- 1998 LEX Alfa (najuboższa), LEX Delta, LEX Omega (najobszerniejsza)

- styczeń 2005 r. dotychczasowe trzy wersje programu zastąpione bogatszymi wersjami: LEX Gamma, LEX Sigma i LEX Omega.

- LEX Prestige

2.7.3. System Informacji Prawnej LEX Polonica

LexPolonica - grupa programów stworzonych przez LEX MEDIA Sp. z o.o. z Krakowa w roku 1995.

- koniec lat 90-ych - dwie serie: profesjonalna (LexPolonica Legislacja, LexPolonica Prima i LexPolonica Maxima) oraz biznesowa (LexPolonica Optima).

- 1998 r. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis.

2.7.4. Prawo na CD oraz Legalis

Wydawnictwo C.H. Beck istnieje na rynku polskim od 1993 roku

- założone w 1763 roku w Monachium

- 1998 - Prawo na CD (oparte o bazy firmy Marka)

- 2003 Legalis (baza zawierająca akty prawne, orzecznictwo i pisma Min. Finansów oraz modułów tematycznych, których osią są komentarze do najważniejszych aktów z danej dziedziny prawa

2.7.5. ProfInfo

Dom Wydawniczy ABC powstał w 1989 r.

- 1995 - produkty elektroniczne: orzecznictwo (Podatki w orzecznictwie, Ochrona konkurencji w orzecznictwie), przepisy (Prawo własności intelektualnej z orzecznictwem, Prawo karne i postępowanie karne z orzecznictwem, Prawo celne z orzecznictwem, Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych z orzecznictwem, Prawo budowlane, mieszkaniowe i ochrony środowiska z orzecznictwem, Prawo ochrony zdrowia i sanitarne, Działalność gospodarcza
- zbiór przepisów, Polskie prawodawstwo 1990-95, 1996-97, 1998).

- serwisy prawnicze: Profesjonalny Serwis Podatkowy, Serwis HR, Vademecum Głównego Księgowego

- 2000 - wszystkie publikacje elektroniczne zostały zamieszczone na jednej platformie elektronicznej - profinfo.pl

- wraz z Instytutem Nauk Prawnych PAN wydaje program Polska Bibliografia Prawnicza

2.7.6. Prawo Polskie - Skorowidz - Kancelaria Bracia Strzelczyk i DW ABC

(nie istniejące już produkt wykupiony przez DW ABC)

Program opiera się na definicjach i relacjach zawartych w stworzonej przez mec. Ryszarda Strzelczyka “Teorii interakcyjnych baz prawa”.

2.7.7. ArsLexum - DW ABC i Rodan System (nie jest już rozpowszechniany)

- Dom Wydawniczy ABC i Rodan System

- Wyróżniał go zawarty w tym programie słownik form fleksyjnych oparty na systemie Topic amerykańskiej firmy Verity

- Zawierał ogólne reguły tworzenia form fleksyjnych i dzięki temu jako jeden z pierwszych umożliwiał wyszukiwanie słownikowe różnych form fleksyjnych nie poprzez maskowanie końcówki.

- Mimo optymistycznych zapowiedzi, system ArsLexum nie zdołał się w pełni rozwinąć i już po dwóch latach zaprzestano jego rozpowszechniania.

2.7.8. Prawnik i Europrawnik - Polskie Centrum Informacji Prawnej

- Polskie Centrum Informacji Prawnej powiązane z Techlandem (Wrocław)

- Firma ta specjalizuje się w produkcji gier komputerowych i programów tłumaczących - translatorów

- Polski System Informacji Prawnej Prawnik, Profesjonalny System Informacji o Prawie Unijnym EuroPrawnik Pro,   EUROTranslator.

Europrawnik

Wybór źródeł prawa pierwotnego Wspólnot Europejskich - wzbogacony o wybrane źródła prawa międzynarodowego,

- Orzeczenia ETS, Sądu Pierwszej Instancji oraz ETPCz

- pracowanie programów pomocowych Unii Europejskiej

- informator adresowy zawierający adresy instytucji europejskich, słownik angielsko - polski

3. Informacja publiczna w Internecie

Prawo i praktyka

3.1. Dostęp do informacji publicznej przy wykorzystaniu narzędzi elektronicznych

Źródła prawa do informacji

a) Wolność słowa

Konstytucja RP - Art. 54.

1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

b) Konstytucyjny przepis

Art. 61.

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. 3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

c) Inne przepisy konstytucyjne

Art. 74.
3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

Art. 51.

3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

d) Prawo europejskie

* Traktat o Wspólnocie Europejskiej

Art. 255 [191a]

1. Wszyscy obywatele Unii i wszystkie osoby fizyczne lub prawne, zamieszkałe lub posiadające swoją statutową siedzibę w Państwie Członkowskich, mają prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji, z uwzględnieniem zasad i warunków, które zostaną określone zgodnie z ustępami 2 i 3. 3. Każda z wymienionych powyżej instytucji określi w swoim regulaminie wewnętrznym szczegółowe postanowienia odnośnie dostępu do jej dokumentów.

*Karta Praw Podstawowych

Art. 18. Prawo dostępu do informacji

Każdy obywatel Unii i każdy jej stały mieszkaniec ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady oraz Komisji.

* projekt Konstytucji dla Europy

Art. 49: Przejrzystość prac instytucji Unii

3.Każdy obywatel Unii oraz każda osoba fizyczna lub prawna, mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę statutową w Państwie Członkowskim, ma prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i agencji Unii, niezależnie od formy, w jakiej zostały sporządzone, na warunkach określonych w części III.

4. Zasady ogólne i ograniczenia, które, z uwagi na interes publiczny lub prywatny, regulują korzystanie z prawa dostępu do dokumentów, określa ustawa europejska.

5. Każda instytucja, organ lub agencja, o których mowa w ustępie 3, przyjmuje w swoim regulaminie wewnętrznym przepisy szczególne, dotyczące dostępu do ich dokumentów, zgodnie z ustawą europejską,
o której mowa w ustępie 4.

3.2. Informacja publiczna

a) Zakres przedmiotowy - pojecie informacji publicznej

* Brak wyraźnej definicji ustawowej

* Orzecznictwo: każda wiadomość wytworzona przez szeroko rozumiane władze publiczne oraz osoby pełniące funkcje publiczne a także inne podmioty, które tę władzę realizują, bądź gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa, w zakresie tych kompetencji

- treść dokumentów urzędowych czy wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej, niezależnie do jakiego podmiotu są one kierowane i jakiej sprawy dotyczą

* Prawo polskie

Dokument urzędowy - treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt sprawy

* Prawo europejskie

Dokument: - każda treść utrwalona za pomocą jakiegokolwiek środka przekazu.

Dokumenty administracyjne - wszelkie dokumenty, których tematyka leży w zakresie działania instytucji, z wyjątkiem dokumentów wyrażających opinie, będących odzwierciedleniem szerszej, nieskrępowanej dyskusji lub porady udzielanej w ramach wewnętrznych konsultacji lub narad, jak również nieformalnych wiadomości takich jak wiadomości przesyłane pocztą elektroniczną, które mogą być uznane za odpowiednik rozmowy telefonicznej

b) Zakres podmiotowy

* prawo polskie

Art. 4. uoddip

1. władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:

- organy władzy publicznej, samorządów gospodarczych i zawodowych,
- podmioty reprezentujące Skarb Państwa, podmioty reprezentujące państwowe lub komunalne osoby prawne oraz inne państwowe lub komunalne jednostki organizacyjne
- podmioty, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym,
- osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą;

2. związki zawodowe i ich organizacje oraz partie polityczne.

* prawo europejskie

- Parlament Europejski (i jego organy), Komisja (i jej organy, czyli np. wszystkie DG), Rada (Ministrów i Europejska oraz ich organy np. COREPER)

- obowiązek nie dotyczy Europejskiego Banku Centralnego, Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji, Trybunału Obrachunkowego i komitetów

c) Zakres przedmiotowy - dopuszczalne ograniczenia

* Prawo europejskie

- dokumenty przeznaczone do użytku wewnętrznego (opinie, dyskusje itp.)

- dokumenty zastrzeżone przez instytucję lub państwo

* Inne przypadki

- obronność - w tym Europejska Polityka Bezpieczeństwa i Obronna,

- stosunki międzynarodowe,

- stosunki między państwami członkowskimi,

- stosunki między instytucjami wspólnotowymi,

- stosunki między instytucjami pozawspólnotowymi,

- finanse wspólnotowe (stabilność Euro),

- stabilność wspólnotowego porządku prawnego,

- postępowanie wspólnotowe,

- inspekcje, śledztwa i kontrole finansowe,

- efektywne działanie instytucji

3.3. eEurope 2005 - eEurope 2010

3.3.1. eEuropa 2005

Plan działania eEurope 2005 przedstawiony w Sewilli w VI 2002 r. i przyjęty w rezolucji o eEuropie ze I 2003.

Cele:

- rozwój nowoczesnych usług publicznych

- stworzenie dynamicznego środowiska dla e-biznesu poprzez powszechną dostępność szerokopasmowego łącz do źródeł informacji w konkurencyjnych cenach

- zapewnienie bezpieczeństwa infrastruktury sieciowej

Główne kierunki rozwoju:

- e-Administracja (e-Government),

- e-Zdrowie (e-Health),

- e-Biznes,

- e-Edukacja (e-Learning)

- e-Dostępność (e-Inclusion)

3.3.2. eGovernment w ramach programu eEuropa 2005

eGovernment:
- zastosowanie technologii informatycznych i komunikacyjnych w administracji publicznej połączone ze zmianami organizacyjnymi i zdobywaniem nowych umiejętności w celu usprawnienia usług publicznych, procesu demokratycznego oraz wzmocnienia wsparcia polityki publicznej

Cele:

- otwarty i przejrzysty sektor publiczny: administracja powinna być zrozumiała, możliwa do kontrolowania przez obywateli, otwarta na udział instytucji demokratycznych na ocenę ze strony obywatela

- sektor publ. dostępny dla wszystkich: administracja dążąca do ograniczania i eliminowania obszarów „e-wykluczenia”

- sektor publiczny dostarczający jak największych zysków podatnikowi

eGovernment w UE - Dostępność usług publicznych w wersji online w %

Październik 2003

Październik 2002

Październik 2001

Dostępność usług publicznych w całości realizowanych online w %

Październik 2003

Październik 2002

Październik 2001

3.4. Prawo do informacji

3.4.1. eGovernment - cele do zrealizowania dla Państw Członkowskich

• Interaktywne usługi publiczne

Do końca 2004 r. - podstawowe usługi powinny zostać udostępnione w sposób dostępny dla wszystkich obywateli, Komisja UE i Państwa Członkowskie ustalą listę usług publicznych, których interaktywność i interoperatywność jest wymagana. Działania Państw Członkowskich powinny objąć ocenę możliwości dostępu do sieci szerokopasmowych oraz dostępu wieloplatformowego, jak również kwestie dostępu do usług osób o szczególnych potrzebach.

• Zarządzanie sprawami publicznymi

Do końca 2005 - Państwa Członkowskie powinny zapewnić, by znacząca cześć zarządzania sprawami publicznymi dokonywana była elektronicznie. Palament Europejski i Rada przyjmą jak najszybciej zestaw aktów prawnych dotyczących zarządzania sprawami publicznymi.

• Publiczne Punkty Dostępu do Internetu (Public Internet Access Points (PIAPs))

Wszyscy obywatele powinni uzyskać łatwy dostęp do PIAP (najlepiej przy użyciu łącz szerokopasmowych) w swych gminach i miejscowościach. Tworząc PIAP Państwa Członkowskie powinny korzystać z funduszy strukturalnych i współpracować z sektorem prywatnym i z woluntariuszami.

• Dostęp szerokopasmowy

Państwa Członkowskie powinny dążyć do zapewnienia dostępu szerokopasmowego całej administracji do roku 2005. Władze nie powinny wprowadzać dyskryminacji technologicznej przy zakupie łącz.

• Interoperatywność

Stworzenie propozycji ogólnoeuropejskiego interoperatywnego systemu e-administracyjnego do końca 2003 r.

• Kultura i turystyka

Komisja przy współpracy Państw Członkowskich, sektora prywatnego i władz lokalnych określi i wdroży e-usługi promujące Europę i oferujące przyjazne dla użytkownika usługi 2005.

• Bezpieczeństwo komunikacji pomiędzy usługami publicznymi

Do końca 2003 - Komisja i Państwa Członkowskie sprawdzą możliwości stworzenia bezpiecznego środowiska komunikacji i wymiany klasyfikowanej informacji urzędowej.

3.4.2. Strategie rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce

• Cele i kierunki rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce, 28 XI 2000 r.

• Uchwała Sejmu RP w sprawie budowania podstaw Społeczeństwa Informacyjnego w Polsce 14 VII 2000 r.

• Stanowisko Rady Ministrów wobec uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 VII 2000 r. w sprawie budowania podstaw społeczeństwa informacyjnego w Polsce, 28 XI 2000 r.

• ePolska - Plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006 , 11 IX 2001 r.

• Program rozwoju infrastruktury informatycznej polskiego środowiska naukowo-akademickiego na lata 2001-2005 "PIONIER: Polski Internet Optyczny - Zaawansowane Aplikacje, Usługi i Technologie dla Społeczeństwa Informacyjnego", 21 IX 2000 r.

3.5. Biuletyn Informacji Publicznej

3.5.1. Podstawowe definicje

- urzędowy publikator teleinformatyczny, składający się z ujednoliconego systemu stron w sieci informatycznej. BIP został stworzony w celu powszechnego udostępniania informacji publicznej.

Dokument urzędowy (w rozumieniu uoddip) - treść oświadczenia woli lub wiedzy, utrwalona i podpisana w dowolnej formie przez funkcjonariusza publicznego w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego, w ramach jego kompetencji, skierowana do innego podmiotu lub złożona do akt sprawy.

3.5.2. Sposób organizacji

Dostęp do informacji publicznych zawartych w Biuletynie jest możliwy poprzez stronę główną Biuletynu posiadającą adres URL - www.bip.gov.pl, według menu podmiotowego lub przedmiotowego albo poprzez podmiotowe strony Biuletynu.

Informacje publiczne zawarte w Biuletynie organizuje się w postaci baz danych, a ich udostępnianie odbywa się w oparciu o mechanizmy baz danych.

3.5.3. Rozporządzenie o BIP - wybrane definicje

• adres URL - adres wskazujący lokalizację strony głównej lub podmiotowej strony Biuletynu w sieci teleinformatycznej (adres strony www),

• mechanizmy baz danych - elementy oprogramowania serwera pozwalające na gromadzenie, porządkowanie, aktualizowanie i udostępnianie informacji publicznych w Biuletynie,

• menu podmiotowe - wykaz podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 i 2 ustawy, zobowiązanych do udostępniania informacji publicznych w Biuletynie,

• menu przedmiotowe - wykaz grup tematycznych, w które są zestawione informacje publiczne udostępniane w Biuletynie, na podstawie ustawy lub ustaw szczególnych,

• moduł wyszukujący - element oprogramowania serwera umożliwiający znalezienie stron Biuletynu zawierających wyrażenie poszukiwane przez odwiedzającego Biuletyn,

• moduł administracyjny - element oprogramowania serwera umożliwiający dostęp (po podaniu identyfikatora i hasła dostępu) do Biuletynu w celu dokonania niezbędnych zmian w treści informacji publicznych udostępnianych w Biuletynie,

• moduł bezpieczeństwa - programowe lub sprzętowo-programowe rozwiązanie techniczne pozwalające na odseparowanie informacji publicznych zawartych na podmiotowych stronach Biuletynu od sieci Internet, w sposób uniemożliwiający niekontrolowaną penetrację lub eksplorację tych informacji albo ich zniszczenie lub modyfikację przez osoby nieuprawnione,

• podmiotowe strony Biuletynu - strony Biuletynu, na których udostępnia się informacje publiczne, utworzone, utrzymywane i aktualizowane przez podmioty, o których mowa w art. 4 ust. 1 i 2 ustawy,

• serwer - komputer, w którym są zgromadzone informacje publiczne udostępniane w Biuletynie.

3.5.4. Przykłady

Stronę główną Biuletynu redaguje się w sposób umożliwiający modyfikacje menu podmiotowego i przedmiotowego, a także uwzględniając technologiczny rozwój systemu teleinformatycznego, w którym działa Biuletyn.

3.5.5. Podmioty zobowiązane do tworzenia stron podmiotowych

Art.8.1 ustawy o dostępie do informacji publicznej

• Organy władzy publicznej

• Organy samorządów gospodarczych i zawodowych

• Podmioty reprezentujące Skarb Państwa

• Podmioty reprezentujące państwowe i komunalne osoby prawne,

• Podmioty reprezentujące państwowe jednostki organizacyjne

• Podmioty reprezentujące jednostki samorządu terytorialnego

• Podmioty reprezentujące osoby lub jednostki organizacyjne wykonujące zadania publiczne lub dysponujące majątkiem publicznym

• Podmioty reprezentujące osoby prawne w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów

• Związki zawodowe i ich organizacje

• Partie polityczne

• Inne podmioty wykonujące zadania publiczne

3.5.6. Zakres informacji - BIP - 1 VII 2003 r.

• status prawny lub forma prawna,

• organizacja,

• przedmiot działalności i kompetencje,

• organy i osoby sprawujące funkcje i ich kompetencje,

• struktura własnościowa,

• majątek, którym dysponują,

• tryb działania władz publicznych i ich jednostek organizacyjnych,

• tryb działania państwowych osób prawnych i osób prawnych samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań publicznych i ich działalności w ramach gospodarki budżetowej i pozabudżetowej,

• sposoby stanowienia aktów publicznoprawnych,

• sposoby przyjmowania i załatwiania spraw,

• prowadzone rejestry, ewidencje i archiwa oraz o sposoby i zasady udostępniania danych w nich zawartych,

3.5.7. Zakres informacji - BIP - 1 I 2004 r.

• polityka wewnętrzna i zagranicznej, w tym:

a) zamierzenia działań władzy ustawodawczej oraz wykonawczej,

b) projektowanie aktów normatywnych,

c) programy w zakresie realizacji zadań publicznych, sposób ich realizacji, wykonywanie i skutki realizacji tych zadań,

• stan przyjmowanych spraw, kolejność ich załatwiania lub rozstrzygania,

• dane publiczne, w tym:

a) treść i postać dokumentów urzędowych, w szczególności: dokumentacja przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpienia, stanowiska, wnioski i opinie podmiotów ją przeprowadzających,

b) treść innych wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej,

c) informacja o stanie państwa, samorządów i ich jednostek organizacyjnych,

3.5.8. Zakres informacji - BIP - 1 stycznia 2005 r.

• majątek publiczny, w tym:

a) majątek Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych,

b) inne prawa majątkowe przysługujące państwu i jego długi,

c) majątek jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządów zawodowych i gospodarczych oraz majątek osób prawnych samorządu terytorialnego, a także kas chorych,

d) majątek podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 5, pochodzący z zadysponowania majątkiem, o którym mowa w lit. a)-c), oraz pożytki z tego majątku i jego obciążenia,

e) dochody i straty spółek handlowych, w których podmioty, o których mowa w lit. a)-c), mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów k.s.h., oraz dysponowanie tymi dochodami i sposób pokrywania strat,

f) dług publiczny,

g) pomoc publiczna,

h) ciężary publiczne.

3.5.9. Informacje niepublikowane

Obowiązek powiadomienia o fakcie posiadania informacji niepublikowanych, w tym wykluczonych ze względu na wyłączenia jawności informacji publicznej.

Podmiot jest zobowiązany do:

- podania wykazu tych informacji,

- podania zakresu wyłączenia,

- podania podstawy wyłączenia,

- wskazania organu lub osoby, która dokonała wyłączenia jawności,

- w przypadku Art. 5 ust 2 (prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy) podaje się podmiot, w którego
interesie dokonano wyłączenia jawności.

3.5.10. Cechy informacji

- oznaczenie informacji danymi określającymi podmiot ją udostępniający

- tożsamość osoby, która wytworzyła informację

- tożsamość osoby, która odpowiada za jej treść

- tożsamość osoby, która wprowadziła informację do zawartości podstrony BIP

- oznaczenie czasu wytworzenia informacji

- oznaczenie czasu jej udostępnienia w zakresie podstrony BIP

- zabezpieczenie możliwości identyfikacji czasu rzeczywistego udostępnienia informacji

3.5.11. Cechy informacyjne strony podmiotowej

- logo (znak graficzny) Biuletynu

- imię i nazwisko, numer telefonu, nr faksu, adres e-mail osób redagujących stronę podmiotową BIP

- instrukcja korzystania z podmiotowej strony BIP

- wyjaśnienia wszelkich skrótów pojęciowych

- informacja o liczbie odwiedzin strony - statystyka strony

- menu przedmiotowe

- moduł wyszukujący

- rejestr zmian treści informacji publicznej zawartych w podmiotowej stronie BIP ze wskazaniem daty, od której
zmiany te obowiązują

- informacja o sposobie dostępu do informacji publicznej będącej w posiadaniu podmiotu tworzącego podmiotową
stronę BIP, a nie udostępnionych w Biuletynie podmiotu

- przełączenie do strony głównej Portalu BIP

3.5.12. Cechy organizacyjne i technologiczne strony podmiotowej

- wydzielenie z aktualnego serwisu internetowego podmiotu w taki sposób by zapewnić dostęp do nich za pomocą
umiejscowionego na stronie głównej serwisu internetowego podmiotu przycisku ekranowego ze znakiem Biuletynu

- przycisk ekranowy z podłączonym adresem URL strony głównej portalu BIP

- podmiotowa strona BIP powinna być umieszczona na serwerze podmiotu lub innym serwerze któremu powierzono obsługę podmiotu

- baza danych

4. Rodzaje oznaczeń i ich ochrona

4.1. Oznaczenia odróżniające

• adres elektroniczny (znaczenie techniczne)

# adres fizyczny - adres identyfikujący konkretne urządzenie sieciowe, zapisany najczęściej na stałe w samym urządzeniu; sześć oddzielonych dwukropkami liczb

# adres logiczny - adres użytkownika sieci lub urządzenie podczas komunikacji w sieci; różne adresy logiczne mogą odpowiadać jednemu adresowi fizycznemu - identyfikator zasobu określony przez użytkownika, podlegający tłumaczeniu na niskopoziomowy identyfikator zasobu w sieci komputerowej.

• adres elektroniczny (znaczenie prawne) - (ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną) - oznaczenie systemu teleinformatycznego umożliwiające porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej

- adres poczty elektronicznej jest jedynie przykładem !!!!

• adres IP

- unikalny w skali świata adres protokołu IP.
- cztery bajty określające komputer w Internecie.
- adres ten zapisuje się jako 4 liczby z zakresu 0 do 255 oddzielone kropkami, np. 149.156.34.17 (każda liczba oznacza 1 bajt).

• 149 = Polska

• 156 = Kraków (krakowska sieć MAN)

• 34 = kolejna instytucja w podłączona do sieci

• 17 = komputer w instytucji

Użytkownik sieci nie musi pamiętać takiego adresu, dzięki systemowi DNS (Domain Name System)

4.2. Rodzaje adresów elektronicznych

• adres poczty elektronicznej - adres użytkownika poczty identyfikujący jego skrzynkę pocztową, do której mogą być przesyłane dane poprzez pocztę elektroniczną

• numer GaduGadu - identyfikator numeryczny przypisany danemu użytkownikowi komunikatora

- UWAGA - adres ma charakter przechodni

• UIN ICQ - (Universal Internet Number) - identyfikator numeryczny przypisany danemu użytkownikowi komunikatora

• numer telefonu komórkowego - staje się adresem elektronicznym w rozumieniu ustawy wówczas, gdy służy do porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej (np. SMS, MMS).

# środki komunikacji elektronicznej - rozwiązania techniczne, w tym urządzenia teleinformatyczne i współpracujące z nimi narzędzia programowe, umożliwiające indywidualne porozumiewanie się na odległość przy wykorzystaniu transmisji danych między systemami teleinformatycznymi, a w szczególności pocztę elektroniczną

4.3. Inne oznaczenia odróżniające

• nazwa domenowa (adres domenowy)

- adres komputera w Sieci zapisany w łatwej do zapamiętania formie, zastępujący jego adres IP.

- składa się zazwyczaj z dwóch lub więcej części oddzielonych kropkami

- odzwierciedla strukturę administracyjną sieci

www.prawo.ug.gda.pl

• URL - Uniwersalny Identyfikator Zasobu (Uniform Resource Locator) - jednoznaczny sposób wskazywania położenia i sposobu dostępu do zasobów w sieci

• http:// - protokół http =WWW

• https:// - zaszyfrowana wersja protokołu HTTP

• ftp:// - File Transfer Protocol

• gopher:// - gopher

• mailto: - poczta elektroniczna

• URL (definicja ustawowa !!! BŁĘDNA !!!)

- adres URL - adres wskazujący lokalizację strony głównej lub podmiotowej strony Biuletynu w sieci teleinformatycznej (adres strony www)

- (rozp. w sprawie Biuletynu Informacji Publicznej)

- Stosować tylko na potrzeby tego rozporządzenia!!!!

• domeny najwyższego poziomu - TLD

Międzynarodowe

- .com, .co

- .org

- .int

- .mil

- .edu

- .gov

- .info

- .net

Krajowe

- .pl

- .de

- .cz

- .sk

- .es

- .it

- .uk

- .us

4.4. Nazwy domenowe - rejestracja w Polsce

• domeny drugiego poziomu

- Naukowa i Akademicka Sieć Komputerowa utrzymuje zarejestrowaną nazwę domeny internetowej

- Rejestracja nazwy domeny wymaga:

a) przesłania przez witrynę internetową NASK lub podmiotu, o którym mowa w punkcie 11, prawidłowo wypełnionego wniosku o rejestrację i utrzymywanie nazwy domeny.

b) doręczenia NASK, w terminie 7 dni od daty przesłania Wniosku przez witrynę internetową, wydrukowanego i podpisanego wniosku w formie pisemnej (może być fax)

• podstawy do odrzucenia wniosku

• prowadzona aktualnie rejestracja tej samej nazwy

• nazwa domeny ma nieprawidłową składnię

• nieprawidłowy lub nieistniejący serwer nazw

• niepełne lub nieprawdziwe dane

• nazwa domeny jest nazwą województwa, powiatu lub gminy

• brak zgodności pomiędzy pisemną i elektroniczną wersją wniosku

• niedotrzymanie terminów

• Wysokość opłat rocznych

Opłata roczna (w zł netto)

Domena krajowa: .pl -200,00 *

Domeny funkcjonalne NASK: .com.pl, .biz.pl, .net.pl, .org.pl -150,00 *

Domeny regionalne:- .waw.pl, .gda.pl ...-50,00

4.5. Nazwy domenowe - Rozstrzyganie sporów

• Spory

Cybersquatting (piractwo domenowe, domain name grabbing) - proceder polegający na rejestrowaniu atrakcyjnych domen internetowych (najczęściej zawierających nazwy firm, znaków towarowych lub nazwiska znanych osób) i odsprzedawaniu ich z zyskiem.

Piraci rejestrują domeny w TLD lub domenach krajowych i ich subdomenach com. - np. com.pl.

W USA ograniczony specjalną ustawą Anticybersquatting Consumer Protection Act. Za bezprawną rejestrację domeny przewidziana jest grzywnę w wysokości do 100 000 USD.

Polskie prawo - ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji chroni właścicieli znaku towarowego

Typosquatting - forma cybersquattingu, opierająca się na wykorzystaniu nazw »domen zbliżonych brzmieniowo do popularnych domen (np. yaho.com, microsft.com) oraz na prawdopodobieństwie literówek zdarzających się podczas wpisywania adresów internetowych w przeglądarce (np. atlavista.com, micorsoft.com). Typosquatterzy rejestrują możliwie dużą liczbę „błędnych” nazw marek, licząc na przyciągnięcie przypadkowych internautów do swoich witryn. Duży ruch na takich stronach pozwala na sprzedawanie reklam firm oferujących produkty konkurencyjne lub zbliżone do produktów właściciela oryginalnej domeny.

http://www.sobieski.pl

http://www.airefrance.com/

• Sąd Polubowny przy Polskiej Izbie Informatyki i Telekomunikacji - mediacja oraz Arbitraż w sprawach dotyczących nazw domen internetowych

• Arbitraż - krok po kroku

• powód powinien powiadomić biuro sądu o zamiarze wszczęcia takiego postępowania na piśmie:

• biuro sądu przesyła stronom do podpisania klauzule arbitrażowe.

• jeżeli abonent nazwy domeny nie podpisze klauzuli arbitrażowej, mają zastosowanie punkty 14 i 15 Zasad rejestracji i utrzymywania nazw domen internetowych NASK, dotyczące rozstrzygania sporów

• jeżeli obie strony podpiszą klauzulę arbitrażową - wyrażą zgodę na rozstrzygniecie sporu przez tutejszy sąd polubowny na podstawie postanowień niniejszego sądu

• powód składa opłacony pozew wraz z kopią dla pozwanego

• biuro sądu przesyła pozwanemu kopię pozwu

• pozwany powinien w terminie 7 dni udzielić odpowiedzi na pozew

• strony wspólnie wybierają arbitra z listy arbitrów

• jeżeli pozwany nie udzieli odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, arbiter wyda wyrok po wszechstronnym wyjaśnieniu wszelkich okoliczności sprawy.

• arbiter wydaje wyrok w terminie około 30 dni od daty przyjęcia sprawy

• w każdym momencie postępowania arbitrażowego strony mogą zawrzeć ugodę przed arbitrem

• po zawarciu ugody arbiter wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.

• Mediacja - krok po kroku

• postępowanie to ma na celu zawarcie przez strony ugody.

• warunkiem wszczęcia postępowania jest złożenie opłaconego wniosku w biurze sądu

• biuro sądu przesyła abonentowi nazwy domeny propozycję przystąpienia do mediacji.

• odmowa przystąpienia do mediacji lub brak odpowiedzi abonenta nazwy domeny w terminie 7 dni skutkuje umorzeniem mediacji

• abonent, który wyrazi zgodę na przystąpienie do mediacji obowiązany jest uiścić opłatę ostateczną: 1.000 złotych

• wszczynający mediację uzupełnia swoją opłata wstępną

• postępowanie mediacyjne jest prowadzone przez wyznaczonego przez sąd Mediatora

• mediator może zaproponować stronom tekst porozumienia uwzględniając treść norm prawnych oraz usprawiedliwione interesy stron; porozumienie takie wiąże strony i zostaje przekazane NASK

• zakończenie mediacji brakiem porozumienia nie zamyka możliwości dochodzenia praw na drodze arbitrażu

• postępowanie mediacyjne powinno zakończyć się w terminie około 10 dni od daty złożenia wniosku o jego przeprowadzenie.

5. Czy mój komputer jest dla mnie zagrożeniem ? Poznaj wroga. Cyber-zagrożenia

5.1. Sieć nie jest zagrożeniem

• Zalety Internetu znacznie przeważają nad jego wadami

• Ciekawość jest rzeczą naturalną

• Anonimowość w Sieci jest tylko pozorna

• Internet jest dobry, źli bywają jedynie użytkownicy

5.2. „Żeby minusy nie przysłoniły nam plusów”

- każda usługa sieciowa może być źródłem zagrożeń pospolitych i swoistych

- największym wrogiem użytkownika komputera jest: - brak doświadczenia

- niedbalstwo

- brak wyobraźni

- człowiek jest ewolucyjnie przystosowany do korzystania za wszystkich zmysłów naraz - w sieci nie używamy wszystkich

5.3. Rodzaje zagrożeń

- zagrożenia dla użytkownika

- zagrożenia dla zasobów komputerowych i sprzętu

- przestępstwa pospolite w sieci

- zagrożenia psychiczne


5.4. Zagrożenia dla użytkownika

- zagrożenia dla prywatności

- cybermolestowanie, cyberstalking nigdy nie wiadomo, kto jest po drugiej stronie

- zagrożenia na styku internet-”real”

5.4.1. Cyber-stalking

- Nie ma jednej powszechnie akceptowanej definicji postępowania nazywanego Cyberstalkingiem.

- Postępowanie sprawcy skierowane bezpośrednio do osoby prześladowanej obejmujący powtarzające się fizyczne lub wirtualne zbliżanie się do danej osoby, komunikowanie się wbrew woli osoby, lub werbalne i pisemne groźby, które u rozsądnie myślącej osoby mogą wywołać strach.

- Amerykańskie sądy uznają, że „prześladowanie” następuje wówczas, gdy sprawca w powtarzający się sposób napastuje inną konkretną osobę przez śledzenie jej lub podążanie za nią bez uzasadnionego powodu w sposób wskazujący na chęć

wzbudzenia strachu, lub wzbudzenia niepokoju

emocjonalnego.

• Prześladowanie e-mailowe:

- przesyłanie przesyłek na konto ofiary wbrew jej woli

- uniemożliwianie korzystania ze skrzynki pocztowej

- rozsyłanie przesyłek od ofiary jako „nadawcy”

• Prześladowanie w Internecie:

- podszywanie się pod ofiarę na chatach, grupach usenetowych forach itp.
- „obsmarowywanie”

- rozpowszechnianie informacji o ofierze

• Prześladowanie komputera:

- włamania na komputer ofiary

- Używaj adresów poczty oraz „nicków” które nie korespondują z Twoim: nazwiskiem, wiekiem, zawodem,

- Nie udzielaj nieznanym Ci osobom informacji o miejscu zamieszkania

- Załóż osobne konto e-mailowe, którego używać będziesz jedynie na potrzeby usług, przy których wymagane jest podanie adresu e-mailowego.

- Nie wypełniaj profilów użytkownika i ankiet prawdziwymi danymi.

- Nie przyjmuj założenia, że osoba, z którą rozmawiasz przez sieć, mówi prawdę :).

- Możesz wierzyć w love stories z internetu, ale pamiętaj, że horrory i horrorki zdarzają się częściej

- Używając obcego komputera lub komputera publicznie dostępnego (w bibliotekach, kafejkach, sklepach itp.), ryzykujesz, że każde wprowadzone przez Ciebie dane mogą zostać przejęte przez zainstalowane na komputerze oprogramowanie. Wpisuj dane osobowe i hasła jedynie na komputerze, który znasz i którym zarządzasz. Wylogowuj się!

- Zanim zaczniesz uczestniczyć w listach dyskusyjnych i forach sprawdź je przyglądając się prowadzonym rozmowom.

- Zapoznaj się z zasadami danej listy i forum i zwracaj uwagę na pieniaczy.

- Nie odpowiadaj na privy od nieznajomych.

- Zastanów się nad możliwością używania „złotych list”

- Na listach dyskusyjnych i na chatach nie daj wciągnąć się w niepotrzebne spory. Uważaj na troli.

- Korzystaj tylko z tych forów, których potrzebujesz.

5.5. Zagrożenia dla zasobów komputerowych i sprzętu

- ataki wewnętrzne

- ataki zewnętrzne

- głupota, nieuwaga i lenistwo

5.6. Przestępstwa pospolite w sieci

- komputer z reguły nie służy przestępcy do dokonania „cyberprzestępstwa” ... komputer z reguły jest cybernarzędziem do dokonania zwykłego przestępstwa

5.7. Zagrożenia psychiczne

- uzależnienia

- przekształcenia osobowości

- cyberwykluczenie

- podwójna osobowość

5.8. Treści nielegalne i treści szkodliwe

• Treści nielegalne - materiały, których umieszczanie w sieci lub przesyłanie przy jej pomocy, stanowi czyn zabroniony przez prawo karne

• Treści szkodliwe - materiały, których umieszczanie w sieci lub przesyłanie przy jej pomocy, NIE JEST zabronione prawo karne, lecz które mogą wywołać szkody materialne lub niematerialne

5.9. Ochrona dzieci w sieci

• Nie odbieraj e-maili od nieznajomych i naucz dziecko, żeby również przestrzegało tej zasady. W ten sposób ochronisz siebie i dziecko nie tylko przed niepożądanymi treściami, ale także przed wirusami i rozsyłanymi tą drogą plikami, które mogą zniszczyć dane na dysku Twojego komputera lub wywołać jego awarię. Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie programu do sprawdzania poczty elektronicznej na serwerze, który umożliwia usuwanie listów, zanim trafią one na twardy dysk Twojego komputera. Polskim darmowym programem, który zapewnia taką możliwość, jest skrzynka Bogiego. Z konfiguracją programu i jego możliwościami możesz zapoznać się na stronie producenta.

• Nie podawaj swojego adresu e-mail, jeśli nie jest to konieczne. Dane osobowe są dziś bardzo cenną informacją, ponieważ m.in. umożliwiają reklamodawcom dotarcie do potencjalnych klientów. Kiedy upubliczniasz swój adres e-mail, pamiętaj, że mogą wykorzystać go ludzie, którym wcale nie chciałbyś go ujawnić.

• Aby chronić swoje dziecko, możesz stosować programy filtrujące. Mogą być one wbudowane w przeglądarkę lub funkcjonować jako odrębne programy. Porozmawiaj na naszym forum o swoich doświadczeniach z takimi programami, napisz, które z nich uważasz za najlepsze, i zapoznaj się z opinią innych osób.

1. Unikaj ustawiania komputera w pokoju dziecka.

2. W wypadku komputera i Internetu powinny obowiązywać takie same zasady, jakie stosuje się w prawdziwym życiu.

3. Nie używaj kilku kont w systemach operacyjnych, które oferują taką możliwość.

4. Używaj programów filtrujących.

5. Ze starszymi dziećmi, które zazwyczaj „radzą” sobie z filtrami, trzeba po prostu rozmawiać.

6. Ustal z dzieckiem zasady używania komputera i Internetu, spisz je i zawieś w okolicach komputera.

7. Jeśli dziecko nie zna Internetu, zapoznaj je z nim lub odkrywajcie go razem.
8. Zachęcaj dziecko do rozwijania zainteresowań za pośrednictwem Internetu, do robienia w nim rzeczy pożytecznych.

9. Ustal z dzieckiem, jakich danych nie powinno ujawniać w Internecie w żadnym wypadku (np. adresu zamieszkania), a które może podawać w określonych okolicznościach (np. adres e-mail).

10. Staraj się poznawać internetowych przyjaciół swojego dziecka tak, jak czynisz to w realnym świecie.

11. Zrób wszystko, żeby Twoje dziecko nie umawiało się na spotkania w prawdziwym świecie z osobami poznanymi przez Internet.

12. Zgłaszaj incydenty, które uznasz za szkodliwe dla Twojego dziecka, odpowiednim organizacjom zajmującym się ściganiem przestępstw internetowych.

13. Nie używaj komputera ani Internetu w roli opiekunki do dzieci.

5.10. Jak interweniować

• Rozmawiaj z dziećmi o Internecie. Poznaj ich sieciowe aktywności, mów o tym co powinny a czego nie mogą robić w Sieci. Niech wiedzą, że zawsze mogą zwrócić się do ciebie o pomoc w rozwiązaniu problemów wynikających z używania Sieci.

• Przekonaj dzieci, że powinny informować cię za każdym razem, kiedy znajdą w Internecie coś, co sprawi, że poczują się skrępowane, zawstydzone, urażone lub w jakiś inny sposób źle.

• Naucz dziecko, że informacje w Internecie nie zawsze są wiarygodne. Wskaż mu inne sposoby zdobywania wiedzy, aby mogło konfrontować wiadomości z Sieci z innymi materiałami.

• Rozmawiaj o właściwych zachowaniach w Internecie ujętych w netykiecie, tłumacząc dlaczego dziecko powinno się do niej stosować.

5.11. Nie wierz filtrom

• programy takie, jak wszystkie mechanizmy, są zawodne

• często program błędnie blokuje zupełnie niewinne serwisy (Sussex)

• programy takie usypiają czujność

• stosowanie filtrów i kontrolowanie ustawia nas, rodziców, od razu w opozycji wobec dziecka.

5.12. Ataki z sieci

- Prywatny użytkownik sieci z reguły nie jest ostatecznym celem ataku

- Nie ma systemu w 100 % chroniącego przed atakiem - tak jak nie ma zamka, którego nie da się otworzyć

- Jeśli jednak nie zapobiegasz atakom to zostawiasz swój do otwarty dla złodzieja

5.13. Fauna komputerowa

5.13.1. Wirusologia - Rodzaje wirusów:

• Wirusy ukryte
  - fałszują odczyty plików lub sektorów przez OS
  - programy (w tym antywirusowe) widzą pierwotną niezainfekowaną wersję plików i sektorów - II generacja (Cascade 1987), III generacja (4096 - styczeń 1990)

• Wirusy powolne - wirusy atakujące jedynie przy próbie dokonania jakiejkolwiek operacji na nich samych

• Retrowirusy - atakują programy antywirusowe („układ immunologiczny”)

• Wirusy partycyjne (dwa rozumienia) - wirusy atakujące różne miejsca na dysku i umieszczające się w wielu
  lokalizacjach na dyskach- wirusy umieszczające się w sektorach uruchomieniowych partycji dysków oraz innych nośników (boot wirusy)

• Wirusy opancerzone - zabezpieczone przed wykryciem lub zniszczeniem - IV generacja (4096 - styczeń 1990)

• Wirusy opakowujące - odwracają uwagę od kodu właściwego

• Fagi - programy zmieniające kod programu wykonywalnego na swój własny

• Makrowirusy
  - makra w szablonach

- groźne przede wszystkim dla programów z pakietu MS Office - 1995 Word (Concept) 1996 Excel

5.13.2. Wirusologia - Wirusy polimorficzne

• Bugbear
  - zmiana kształtu za każdym razem, gdy zostaje uruchomiony
  - ukrywanie oznak infekcji(stealth),
  - tunelowanie, czyli obchodzenie rezydentnych mechanizmów detekcji wirusów
  - szyfrowanie ciała wirusa.
  - metoda algorytmiczna detekcji wirusów oparta o poszukiwanie wzorca identyfikującego wirusa w badanych danych
  - klasyczny system polimorficzny oparty jest o mechanizm szyfrujący
  - o sile tej metody stanowi proces i rodzaj użytego algorytmu kodującego

• Kreowanie niezgodnych z wolą użytkownika haseł, napisów, rysunków i dzwięków.

• Uszkadzanie plików na komputerze użytkownika:

- zmiana danych
- oznaczanie fragmentów dysku jako uszkodzonych
- uszkadzanie bloku BIOS, boot sektora lub tablicy partycji
- formatowanie partycji lub dysku

• Zakłócanie działań komunikacyjnych

- zakłócanie połączeń modemowych
- inicjowanie „fałszywych” połączeń
- redialing
- umieszczanie niszczących poleceń w zdalnych sesjach rejestracji
- zmiana zasad łączenia się z urządzęniami peryferyjnymi
- zmiana zasad obsługi urządzeń peryferyjnych
- „ataki” na klawiaturę lub myszkę

• Spowalnianie działania komputera

• Fizyczne uszkadzanie podzespołów

• Robaki - każdy szkodliwy program komputerowy działający poza wiedzą użytkownika komputera.

Internet Worm - wirusopodobny program, który 2 listopada 1988 r. zainfekował 6000 komputerów podłączonych wówczas do sieci.
- autor: Robert T. Morris
- wykorzystywał błędy w programie pocztowym sendmail oraz w samym OS Unix
- efekt działania: zawieszenie komputera
- sieć nie działała poprawnie przez 8 dni
- straty: ok. 10 milionów USD

• Bomby czasowe - wirusy i robaki komputerowe uruchamiające się w momencie przestawienia się zegara systemowego na odpowiednią datę.

Michał Anioł - Epidemia wirusa "6 March” w 1992 r.

- prosty wirus sektorów systemowych
- efekt działania: zamazanie sektorów dysków i utrata danych

• Koń trojański - to ukryty w programie kod, który sprawia, że program ten po uruchomieniu realizuje oprócz swoich funkcji także różne przykre dla użytkownika działania jak np. zawieszanie systemu operacyjnego, usuwanie plików bądź też wyświetlanie na ekranie różnych komunikatów.

• muł trojański - pobudza nieprawdziwe komunikaty naśladujące normalny dialog z komputerem, bez właściwych efektów

• Króliki - programy namnażające się aż do wyczerpania zasobów systemu.

5.14. Hoax - listy elektroniczne, ostrzegające przed pojawieniem się rzekomych nowych, bardzo groźnych wirusów. Tego typu listy wywołują zwykle zamieszanie i generują niepotrzebny ruch w sieci, gdy użytkownicy starają się rozesłać to "ostrzeżenie" do wszystkich znajomych. Prosimy o nie przekazywanie tego typu listów dalej - o to właśnie chodzi ich autorom-dowcipnisiom.

Jeżeli na twój telefon komórkowy zadzwoni jakaś firma (ESAT, ERICEL lub inna jakakolwiek nazwa) i powie, ze chce zdalnie przeprowadzić jakąś kontrolę na Twoim telefonie i poprosi Cię, abyś w związku z tym nacisnął na klawiaturze 9090 (lub cokolwiek innego), wówczas natychmiast zakończ rozmowę!!!!! Pojawił się ktoś, kto znalazł możliwość podłączenia się do obcej karty SIM, jak tylko użytkownik naciśnie 9090 (lub cokolwiek innego). Oznacza to, ze wówczas ten ktoś może telefonować na Twój koszt. Przekaż dalej Tę informację.

5.15. Odmowa obsługi (Denial of service - DoS)

- blokowanie przez napastnika dostępu do usług sieciowych świadczonych w normalnych warunkach autoryzowanym użytkownikom

- nieautoryzowane korzystanie z komputera

- atak ze szkodliwej strony WWW (pop-up-till-death)

- atak na serwer (Cede Red)

- atak na system

5.16. Rozproszona odmowa obsługi (Distributed Denial of service - DDoS)

- Atak o charakterze DoS zwielokrotniony poprzez stworzenie specjalnej sieć „demonów”

- Najpierw tworzona jest sieć demonów
- Następnie demony atakują ostateczną ofiarę

http://www.f-secure.com/slapper/

Etap 1. - zdobycie zdalnego konta w systemie zapewniającym jak największą anonimowość

Etap 2. - umieszczenie w tym systemie narzędzi skanujących, exploitów, rootkitów, snifferów, programu demona i węzła trintoo... Ewentualnie listy przejętych już systemów

Etap 3. - tworzenie skryptów uruchamiających exploity w kolejno atakowanych systemach

5.17. Wyciek informacji (information leak)

- Najczęściej służy do rozpoznania systemu przed dokonaniem rzeczywistego ataku

- biały wywiad - analiza treści powszechnie dostępnej

- sniffing - podsłuchiwanie (pasywny) i analizowanie (aktywny) przechwyconego ruchu sieciowego a także prowokowanie - po czym podsłuchiwanie i analizowanie ruchu

- fingerprinting - zdalne rozpoznawanie systemu operacyjnego ofiary oraz poszukiwanie otwartych portów

5.18. Dostęp do systemu plików (Access to File System) - zazwyczaj służy ukryciu śladów obecności hakera ... lub służą przygotowaniu pola do rzeczywistego ataku

5.19. Dezinformacja

- wprowadzanie do systemu danych fałszujących rzeczywisty obraz ruchu sieciowego

- służy ukryciu wykonanych przez hakera działań

- modyfikacja plików dziennika systemowego

- ładowanie modułów jądra

5.20. Dostęp do danych specjalnego znaczenia - pod tą nazwą rozumie się przede wszystkim ataki służące przechwyceniu informacji istotnych dla bezpieczeństwa systemu i danych... przede wszystkim haseł dostępu i innych danych uwierzytelniających użytkownika

5.21. Zdalne uruchamianie kodu(Remote Code Launching)

- spowodowanie wykonania przez system ofiary działań zaplanowanych przez włamywacza bez potrzeby udziału w nich
włamywacza

- przepełnienie bufora

- uruchomienie ciągów formatujących

5.22. Rozszerzenie uprawnień - uzyskanie przez atakującego uprawnień do zasobów, do których wcześniej uprawnień nie posiadał

5.23. Maskowanie ataków

Rootkit - program szkodzący zaatakowanemu systemowi, tworzący narzędzia służące do przeprowadzania ataków DoS (lub DDoS) [szerokie rozumienie]

- program służący ukrywaniu działań wykonanych przez atakującego na komputerach zaatakowanego [wąskie rozumienie]

5.24. Typy psychologiczne sprawców

• gracze - prowadzą swoistą grę z twórcami zabezpieczeń, nie rozpowszechniają wirusów i narzędzi hackerskich, a jedynie tworzą ich prototypy

• rookie - młodzi programiści sprawdzający swe umiejętności i poszukujący sławy

• wandale - ich celem jest szkodzenie systemom

• technicy specjaliści - wirusy i narzędzia hackerskie służą im do dokonania innych przestępstw niż hacking czy cracking

5.25. Przestępczość komputerowa

5.25.1. Zakres pojęcia

Przestępczość komputerowa - zakazana przez normy prawa karnego działalność w zakresie jakichkolwiek technik komputerowych (definicja INTERPOLu)

Dwa zakresy znaczeniowe:

1) zamachy na systemy, dane lub programy komputerowe,

- system komputerowy jest środowiskiem popełniania przestępstwa oraz jego celem

2) posługiwanie się elektronicznymi systemami przetwarzania informacji do naruszania dóbr prawnych chronionych przez „klasyczne” prawo karne.

- komputer jest narzędziem do dokonywania przestępstw, których dokonywać można również bez jego użycia

Ujęcie procesowe przestępczości komputerowej - każdy czyn, którego ściganie wymaga dostępu do informacji przechowywanej lub przetwarzanej w systemach komputerowych lub teleinformatycznych

Ujęcie najszersze przestępczości komputerowej - każde bezprawne, nieetyczne lub nieupoważnione zachowanie odnoszące się do procesu przetwarzania i (lub) przekazywania danych w systemach komputerowych lub sieciach teleinformatycznych

5.25.2. Propozycja definicji przestępczości komputerowej - czyny dla których cechą wspólną jest występowanie w nich komputerów, informacji komputerowych, ściśle powiązane z funkcjonowaniem elektronicznego przetwarzania danych

Wg funkcji systemu komputerowego

- komputer obiektem przestępstwa, „przestępstwa przeciwko komputerowi”

- komputer narzędziem przestępstwa, „przestępstwa przy użyciu komputera”

- komputer źródłem przestępstwa, „komputer jako źródło”

- komputer źródłem i środkiem dowodowym, „komputer jako dowód”

Interpol

- Naruszanie praw dostępu do zasobów, hacking, przechwytywanie danych, kradzież czasu

- modyfikacja zasobów przy pomocy wprowadzonej do systemu bomby logicznej (wirusa, konia trojańskiego, robaka itp.

- oszustwa przy użyciu komputera, oszustwa bankomatowe, fałszowanie urządzeń wejścia lub wyjścia, oszustwa na maszynach do gier, fałszowanie identyfikacji, kradzież tożsamości, oszustwa w systemach sprzedaży, oszustwa w systemach telekomunikacyjnych

- powielanie oprogramowania i topografii układów scalonych

- sabotaż sprzętu i oprogramowania

- przestępstwa dokonane przy pomocy BBS

- przechowywanie zabronionych prawem zbiorów

- przestępstwa w sieci Internet

Minimalna lista przestępstw:

- oszustwo komputerowe ( art. 287 k.k.)

- fałszerstwo komputerowe (art. 270 § 1 k.k.)

- sabotaż komputerowy (art. 269 § 1 i 2 k.k.)

- piractwo komputerowe (art. 278 § 2 k.k.)

- włamanie do systemu komputerowego (art. 267 § 1 k.k.)

- niszczenie danych lub programów ( art. 276 k.k. niszczenie lub pozbawienie mocy dowodowej dokumentu elektronicznego, art. 268 § 2 k.k. Naruszenie integralności zapisu)

- bezprawne kopiowanie topografii półprzewodników

Fakultatywna lista przestępstw:

- modyfikacja danych lub programów

- szpiegostwo komputerowe (art. 130 § 3 k.k. oraz art. 267 § 2 k.k.)

- używanie komputera bez zezwolenia

- używanie prawnie chronionego programu komputerowego bez upoważnienia

5.25.3. Oszustwo komputerowe

1. Manipulacja danymi (manipulacja na wejściu)

- wprowadzenie fałszywych danych do systemu

- nie wymaga specjalistycznej wiedzy

- przykłady: „poprawki” w dokumentach, „lewe konta”, „martwe dusze”, regulowanie niezapłaconych należności, czyszczenie, „obgryzanie” kont

2. Manipulacja programami

- przekształcenie komend lub dopisanie nowych komend w ramach programu, powodująca wykonywanie zadań niezależnie od woli operatora

- wymaga specjalistycznej wiedzy

- trudne do wykrycia i udowodnienia

3. Manipulowanie urządzeniami peryferyjnymi i systemowymi (manipulacja wynikiem)

- działania dokonywane na ogólnie dostępnych terminalach elektronicznych i wszelkiego rodzaju urządzeniach peryferyjnych

- obgryzanie kart

- kradzież PIN wraz z numerem karty

- manipulacje kartami telefonicznymi

- manipulacje kartami identyfikacyjnymi

- manipulacje kartami podczas totalizatorów sportowych

1. Fałszowanie dokumentów klasycznych z wykorzystaniem technik komputerowych i urządzeń peryferyjnych

- drukowanie fałszywych znaków pieniężnych

- drukowanie fałszywych znaków akcyzy itp.

- fałszowanie podpisów ręcznych i pieczątek

- sztuczne dowody

2. Fałszowanie dokumentów elektronicznych oraz dokumentów tworzonych i przechowywanych w formie elektronicznej

- Popełniane przez właściciela dokumentu (np. podwójna księgowość)

- Popełniane przez osobę trzecią

5.25.4. Niszczenie danych

Formy popełnienia przestępstwa

- fizyczne uszkadzanie (mechaniczne, cieplne, magnetyczne, chemiczne),

- usuwanie danych

- umieszczanie w programach segmentu wykonywalnego kodu samoreplikującego się (wirus), lub samodzielnego programu wykonywalnego (robak)

Rozwiązanie proponowane na przyszłość:

- implementacja Konwencji o cyberprzestrzestępczości

- pełne spenalizowanie naruszania integralności danych rozumianego jako bezprawne i świadome niszczenia, uszkadzanie, usuwanie, zmiana danych informatycznych oraz utrudnianie dostępu do nich.

- poza zakresem penalizacji pozostawiono jedynie posiadanie przedmiotów, programów i danych.

5.25.5. Sabotaż komputerowy



Zaproponowano wprowadzenie nowego przestępstwa - sabotażu komputerowego, lub inaczej - zakłócenia pracy systemu komputerowego




Metody fizyczne

- niszczenie połączeń
- zalewanie cieczami- działanie polem magnetycznym
- podpalenie
- wysadzenie

Metody logiczne

- ingerencja informatyczna
- programy niszczące
- konie trojańskie
- wirusy




5.25.6. Inne

Rozwiązanie proponowane na przyszłość:

Wprowadzono przepis, na mocy którego penalizuje się wytwarzanie, pozyskiwanie, zbywanie i udostępnianie innym osobom urządzeń lub programów komputerowych, które mogą służyć do popełnienia przestępstwa przeciwko ochronie informacji. Wyszczególniono rodzaje przestępstw, które można popełnić przy użyciu programów i urządzeń komputerowych. Przewidziano kary za wytwarzanie, pozyskiwanie, zbywanie i udostępnianie innym osobom haseł komputerowych i kodów dostępu.

5.26. Przestępstwa pospolite w sieci - przykłady i zagrożenia psychiczne

- Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym (Dz. U. Nr 130, poz .1450)

- Ustawa modelowa Jednolitego Prawa Elektronicznego Przesyłania Danych (EDI) - UNCITRAL - 1996

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady o wspólnotowej infrastrukturze podpisów elektronicznych - 1999

1

---