Akademia Ekonomiczna w

Pozyskiwanie środków unijnych na finansowanie zadań gmin

(na przykładzie Gminy Brzeszcze)

Opieka naukowa

Prof. AE dr hab.

Spis treści:

Wstęp

Jednym z najważniejszych dla nas aspektów integracji z Unią Europejską są fundusze pomocowe. Przedakcesyjne fundusze bezzwrotnego wsparcia dla krajów kandydujących do Unii już dzisiaj dają możliwość realizacji inwestycji na ogół przekraczających możliwości finansowe polskich gmin, powiatów i związków komunalnych. Dzięki nim w społecznościach lokalnych można dokonać znacznego przełomu w wielu sektorach polskiej gospodarki.

Skorzystanie z programów przedakcesyjnych uzależnione jest od spełnienia pewnych warunków i kryteriów. Należy do nich - obok współfinansowania projektów, które uzyskają wsparcie ze środków pomocowych - przede wszystkim stworzenie w danym kraju infrastruktury planistycznej i kontrolnej, tj. przygotowanie dobrych wniosków spełniających wymogi wspólnotowych procedur, spójnych ze strategią rozwoju kraju oraz zbudowanie systemu kontroli wykorzystania środków pomocowych.

W pracy, składającej się z trzech rozdziałów, przedstawiono gospodarkę finansową samorządów terytorialnych w Polsce oraz funkcjonowanie przedakcesyjnych funduszy Unii Europejskiej, z których samorządy mogą uzyskać środki pomocowe na realizację swoich zadań oraz planowanych inwestycji.

W rozdziale I omówiona została istota funkcjonowania samorządu terytorialnego, proces tworzenia i wykonywania budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz klasyfikacja dochodów i wydatków gminy. Zawiera on też analizę źródeł dochodów oraz rodzaje zadań, na które zostają przeznaczone.

Rozdział II opisuje genezę Unii Europejskiej oraz cele, środki ich realizacji i prowadzone polityki szczegółowe. Zawiera też charakterystykę przedakcesyjnych funduszy pomocowych Unii Europejskiej: programu PHARE, funduszu ISPA i funduszu SAPARD oraz proces pozyskiwania środków z tych funduszy i kryteria, jakie należy spełnić, ubiegając się o pomoc przedakcesyjną.

Rozdział III zawiera charakterystykę Gminy Brzeszcze oraz jej dochodów i wydatków w latach 2001-2003. Opisuje również planowaną przez Gminę inwestycję, na realizację której ubiega się ona o środki z funduszu SAPARD. W rozdziale tym opisane zostały warunki i kryteria, które Gmina musi spełnić, by uzyskać pomoc oraz przedstawiona została instrukcja wypełnienia wniosku o pomoc finansową.

Dane wykorzystane w tej części pracy zostały opracowane na podstawie informacji i dokumentów udostępnionych przez Urząd Miejski w Brzeszczach.

I. Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego

1. Istota samorządu terytorialnego

Samorząd terytorialny jest podstawową formą organizacji lokalnego życia publicznego. Można go określić jako zdecentralizowaną, nie podporządkowaną hierarchicznie rządowi centralnemu część administracji publicznej, z własnymi wybieralnymi organami uchwałodawczymi i wykonawczymi. Samorząd terytorialny jest częścią władzy publicznej, jednakże jego prawa są niejako pochodne od państwa.

Do podstawowych istotnych cech samorządu terytorialnego należy:

• wybór w tajnych wyborach niezawisłych organów władz ustawodawczych

i wykonawczych,

• brak hierarchicznego podporządkowania organów lokalnych administracji rządowej,

• zagwarantowanie sądowne samorządowi terytorialnemu samodzielności finansowej

i prawnej oraz własnych źródeł dochodów,

• samodzielność, ale w granicach określonych ustawowo przez państwo,

• ograniczenie kompetencji samorządu terytorialnego wyłącznie do spraw lokalnych.

Ważną cechą samorządu terytorialnego jest posiadanie osobowości prawnej. Jest ona konsekwencją przyznania samorządowi publicznych praw podmiotowych. Osobowość prawna wynika z odrębności majątkowej samorządu terytorialnego (posiadania mienia komunalnego), samodzielności finansowej (wyposażenia samorządu we własne źródła dochodów) oraz występowania we własnym imieniu w obrocie prawnym.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego stanowi, iż:

1. samorząd terytorialny jest jedną z podstaw państwa demokratycznego, w którym obywatele mają prawo do udziału w prowadzeniu spraw publicznych,

2. zasady działania samorządu terytorialnego powinny być uregulowane w odpowiednich przepisach (ustawach), a w miarę możliwości w konstytucji,

3. samorząd to prawo i faktyczna możliwość władz lokalnych do regulowania

i kształtowania w ustawowych granicach istotnej części spraw publicznych dla dobra

swoich mieszkańców,

4. mieszkańcy zarządzają sprawami publicznymi bezpośrednio, względnie poprzez rady lub zgromadzenia, których członkowie wybierani są w wolnych, tajnych, bezpośrednich, równych i powszechnych wyborach,

5. rady i zgromadzenia mają swoje organy wykonawcze, które są przed nimi odpowiedzialne,

6. zadania i uprawnienia społeczności lokalnej (władz lokalnych) nie powinny być podważane lub ograniczane przez inne władze centralne i regionalne,

7. związki samorządu terytorialnego winny mieć zagwarantowaną prawną możliwość samodzielnej obrony swoich interesów,

8. państwo może zlecać niektóre zadania do wykonania samorządowi terytorialnemu tylko

w drodze ustaw, a realizacja zadań zleconych uwzględniać powinna kryterium

efektywności i skuteczności,

9. władze lokalne powinny mieć prawo do samodzielnego określenia swych wewnętrznych struktur administracyjnych w taki sposób, aby dostosować je odpowiednio do miejscowych potrzeb i skutecznego załatwiania spraw,

10. samorząd terytorialny zajmuje się zabezpieczeniem dochodów własnych i środków finansowych,

11. przewiduje sprawy współpracy, korporacji samorządowych przy wykonaniu zadań wspólnych (tworzenie w tym celu związków krajowych a także międzynarodowych).

„Współczesny samorząd terytorialny funkcjonuje w ramach państwa i z upoważnienia państwa. Wszystkie kompetencje, które pozostają w gestii poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego, wynikają z przekazania tych kompetencji przez państwo. Państwo określa zakres działania poszczególnych szczebli samorządowych, normuje ich ustrój prawny i wyposaża je w środki finansowe. Równocześnie jednak z wymienionych zasadniczych cech, które charakteryzują samorząd terytorialny, wynika, że w zakresie przekazanych mu uprawnień posiada on osobowość prawną, niezależność, a także ma zapewnioną ochronę sądową. To zaś pozwala na podział kompetencji między władzę państwową a władze poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego a nawet na prowadzenie sporów z organami państwa. Wykonując zadania administracji państwowej samorząd terytorialny może korzystać ze środków prawnych właściwych władzy państwowej, w tym o charakterze władczym”.

Zadania z zakresu administracji państwowej wykonywane są przez administrację rządową oraz przez samorząd terytorialny.

Zadania samorządu terytorialnego można podzielić na dwie grupy:

1. zadania własne,

2. zadania zlecone.

Zadania własne samorząd terytorialny wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. W zakresie realizacji tych zadań samorząd terytorialny jest niezależny. Zadania własne samorządu terytorialnego można podzielić na :

• obligatoryjne - muszą być bezwzględnie i obowiązkowo realizowane,

• fakultatywne - mogą być realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli dysponują one wystarczającymi środkami finansowymi, aby te dodatkowe potrzeby wynikające z ich kompetencji działania mogły zostać zaspokojone.

Zadania zlecone (poruczone) samorządowi terytorialnemu wykonywane są przez jego jednostki na zlecenie administracji rządowej. Zaspakajanie potrzeb w zakresie tych zadań spoczywa na administracji rządowej, dlatego w wypadku wykonywania zadań zleconych samorząd terytorialny otrzymuje od administracji rządowej dotacje celowe na ich realizację. Organy administracji państwowej, przekazując środki publiczne na wykonanie zadań zleconych, mają prawo kontrolowania wydatkowanych środków pieniężnych.

Zadania zlecone podzielić można na:

• zadania zlecone ustawowo - realizowane przez samorząd terytorialny obligatoryjnie,

• zadania powierzone - przejmowane są do realizacji przez jednostki samorządu terytorialnego po uprzednio zawartej umowie z przekazującym zadanie organem administracji rządowej lub z inną jednostką samorządu terytorialnego.

„Zadania własne, finansowane z dochodów własnych samorządów terytorialnych, podlegają kontroli i nadzorowi wyłącznie z punktu widzenia legalności działania, tzn. działania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Z kolei zadania zlecone przez administrację rządową finansowane są dotacjami przekazywanymi na konkretny cel i podlegają ocenie przez dotującego nie tylko z punktu widzenia legalności, ale również celowości i gospodarności”.

Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego z punktu widzenia legalności są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

Stosowane przez nich środki nadzoru to:

• stwierdzenie nieważności uchwał organów gminy, powiatu, województwa,

• rozwiązanie organów gminy, powiatu, województwa, gdy rażąco, wielokrotnie naruszają konstytucję lub ustawy,

• ustanowienie zarządu komisarycznego nad gminą, powiatem, województwem, jeżeli organy te nie rokują nadziei na szybką poprawę swojej działalności oraz występuje przedłużający się brak skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych.

W swej działalności samorząd terytorialny spełnia istotne funkcje. Podstawowe funkcje samorządu terytorialnego obejmują:

1. funkcję decyzyjną,

2. organizacyjną,

3. administracyjną,

4. informacyjno-kontrolną.

Narzędzia oddziaływania samorządów terytorialnych:

1. narzędzia bezpośredniego oddziaływania:

• uchwały i rozporządzenia organów samorządu terytorialnego,

• decyzje administracyjne o sposobie użytkowania i zagospodarowania terenów

i nieruchomości,

• nakazy, zakazy wynikające z planów (studium) przestrzennego zagospodarowania,

• umowy i porozumienia w ramach tzw. administracji zleconej,

• koncesje,

• dzierżawa budynków i urządzeń komunalnych,

• przekształcanie, likwidacja i tworzenie przedsiębiorstw komunalnych,

• dotacje i subwencje budżetowe,

• premie z tytułu tworzenia nowych miejsc pracy,

• inwestycje publiczne,

• roboty publiczne organizowane przez organy samorządu terytorialnego,

• zarządzanie przedsiębiorstwami własnymi gminy (jednostki i zakłady budżetowe),

• sprzedaż mienia komunalnego;

2. narzędzia pośredniego oddziaływania:

• stawki opłat za lokalne usługi publiczne,

• umowy i zlecenia,

• porozumienia o współpracy między samorządami lokalnymi,

• tworzenie mieszanych spółek lokalnych,

• doradztwo i obsługa informatyczna przedsiębiorstw,

• stawki podatków i opłat lokalnych,

• zwolnienia i ulgi podatkowe,

• gwarancje kredytowe,

• kaucje,

• operacje pożyczkowe,

• obligacje komunalne.

Organizacja samorządu terytorialnego zależy przede wszystkim od ukształtowanych tradycji, uwarunkowań historycznych, a także od czynników politycznych i ekonomicznych.

Struktura organizacji samorządu terytorialnego w Polsce wyglądała następująco:

1. po II wojnie światowej - 4 szczeble:

województwo (14+2) - powiat (270) - gmina (3006) - gromada (39377)

2. 1954 r. - 3 szczeble:

województwo (17) - powiat (295) - gromada (8790)

3. 1960 r. - 3 szczeble:

województwo (17) - powiat (322) - gromada (6331)

4. 01.I.1973 r. - 3 szczeble:

województwo (17) - powiat (392) - gmina (2365)

5. 01.VI.1975 r. - 2 szczeble:

województwo (49) - gmina (2070)

6. 01.I.1999 r. - 3 szczeble:

województwo (16) - powiat (373 ziemskich i 65 grockich) - gmina (2489)

Gmina wykonuje zadania własne i zlecone - wynikające z administracji rządowej lub porozumień gminnych.

Do zadań własnych gminy zalicza się:

1. gospodarkę przestrzenną terenami oraz ochronę środowiska naturalnego,

2. gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizację ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego,

3. infrastrukturę komunalną i mieszkaniową, kanalizację, stan sanitarny, zaopatrzenie

w wodę,

4. ochronę zdrowia, pomoc społeczną, kulturę fizyczną, rekreację,

5. kulturę - placówki upowszechniania kultury,

6. oświatę - szkoły podstawowe, przedszkola, inne placówki,

7. targowiska, hale targowe, zieleń, zadrzewienie,

8. porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa, utrzymanie obiektów użyteczności publicznej.

W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, w tym przedsiębiorstwa, zawierać umowy z innymi podmiotami lub też realizować je poprzez działalność organów samorządowych.

Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

1. edukacji publicznej,

2. promocji i ochrony zdrowia,

3. promocji społecznej,

4. polityki prorodzinnej,

5. wspierania osób niepełnosprawnych,

6. transportu i dróg publicznych,

7. kultury i ochrony dóbr kultury,

8. kultury fizycznej i turystyki,

9. geodezji, kartografii i katastru,

10. gospodarki nieruchomościami,

11. zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego,

12. gospodarki wodnej,

13. ochrony środowiska i przyrody,

14. rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa śródlądowego,

15. porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

16. ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

17. przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy,

18. ochrony praw konsumenta,

19. utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

20. obronności,

21. promocji powiatu,

22. współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Zadania powiatu nie mogą naruszyć zakresu działania gmin.

Samorząd wojewódzki określa strategię rozwoju województwa oraz prowadzi politykę rozwoju województwa. Strategia rozwoju województwa realizowana jest poprzez programy wojewódzkie. Przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju samorząd województwa współpracuje z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego z obszaru województwa oraz z samorządem gospodarczym i zawodowym, administracją rządową, szczególnie z wojewodą, innymi województwami, organami pozarządowymi, szkołami wyższymi i jednostkami naukowo-badawczymi, organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi innych państw, zwłaszcza sąsiedzkich.

Samorząd wojewódzki wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim, w szczególności

w zakresie:

1. edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego,

2. promocji i ochrony zdrowia,

3. kultury i ochrony jej dóbr,

4. pomocy społecznej,

5. polityki prorodzinnej,

6. modernizacji terenów wiejskich,

7. zagospodarowania przestrzennego,

8. ochrony środowiska,

9. gospodarki wodnej,

10. dróg publicznych i transportu,

11. kultury fizycznej i turystyki,

12. ochrony praw konsumentów,

13. obronności,

14. bezpieczeństwa publicznego,

15. przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy.

W celu wykonywania zdań województwo tworzy wojewódzkie samorządowe jednostki organizacyjne oraz może zawierać umowy z innymi podmiotami. Może również zawierać umowy z innymi województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego

z obszaru województwa w celu powierzenia prowadzenia zadań publicznych.

W sferze użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także przystępować do takich spółek.

2. Budżet jednostki samorządu terytorialnego

System ekonomiczno-finansowy samorządu terytorialnego oparty jest na czterech systemach:

1. systemie budżetowym, powiązanym z przedsiębiorstwami, jednostkami budżetowymi

i zakładami budżetowymi,

2. systemie bankowym, który powiązany jest z lokatami wolnych środków budżetowych

i lokatami bankowymi oraz z odsetkami i prowizjami z tytułu polityki kredytowej,

3. systemie finansowym ubezpieczeń, który powiązany jest z tytułu składek

i ubezpieczeń oraz odszkodowań z systemem finansowym przedsiębiorstw, jednostek

i zakładów budżetowych,

4. systemie gospodarstw domowych.

W systemach tych przebiegają procesy zasileniowo-transformacyjne, co oznacza, że wyróżnia się w nich trzy podstawowe metody finansowania:

1. dotacyjno-subwencyjną,

2. samofinansowania,

3. kredytowania.

Gospodarka finansowa samorządów terytorialnych we wszystkich państwach prowadzona jest w ramach budżetów gmin, regionów oraz innych szczebli samorządowych.

Budżet wyznacza granice gospodarki finansowej samorządu terytorialnego. Powinny więc zostać ujęte w nim wszystkie wydatki jednostki samorządu terytorialnego oraz dochody, które umożliwiają sfinansowanie zaplanowanych zadań.

W myśl art. 109 Ustawy o finansach publicznych budżet jednostki samorządu terytorialnego uchwalany jest w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy, która stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest rocznym planem:

1. dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki,

2. przychodów i wydatków:

1. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych

i środków specjalnych,

2. funduszy celowych jednostek samorządu terytorialnego.

W ramach budżetu jednostki samorządu terytorialnego gromadzone są środki pieniężne społeczności lokalnej i realizowane jej zadania.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego jest normą prawną uchwalaną przez najwyższy organ przedstawicielski samorządu terytorialnego, upoważniającą organ wykonawczy do gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków publicznych.

„Charakterystyczne dla budżetów samorządowych jest to, że gromadzone na ich rachunkach środki są prawnie chronione, najczęściej przez zapis w konstytucji. Oznacza to, że władze państwowe nie mogą ingerować na sposób wydatkowania tych środków, chyba że naruszono obowiązujące prawo, np. dyscyplinę budżetową, czy też miała miejsce korupcja. Chronione są również nadwyżki budżetowe osiągane przez władze samorządowe. Jednak ich trwałe występowanie może spowodować reakcję władz państwowych polegającą na zmniejszeniu dotacji przez podejmowanie co roku arbitralnych decyzji”.

Instytucja budżetu służy jednostkom samorządu terytorialnego do prowadzenia planowej działalności finansowej. „W wielu krajach w celu efektywniejszego planowania budżetowego oraz lepszego gospodarowania środkami pieniężnymi budżet samorządowy dzielony jest na budżet bieżący i budżet inwestycyjny”.

Część bieżąca jest integralnie związana z częścią inwestycyjną. Wydatki bieżące służą zaspokajaniu potrzeb społeczności lokalnej w najbliższej przyszłości, tj. roku budżetowego.

Natomiast wydatki inwestycyjne (majątkowe), związane z zaangażowaniem i wysiłkiem społeczności w danym okresie oraz niekiedy z wysokimi nakładami, dając efekty w przyszłości, np. budowa szpitala, domu kultury, obwodnicy.

Dochodami bieżącymi budżetów samorządowych są na ogół wszystkie podatki, dochody z majątku lokalnego (z wyjątkiem dochodów z prywatyzacji majątku) oraz subwencje

i dotacje na działalność bieżącą.

Dochodami inwestycyjnymi są dochody z prywatyzacji i likwidacji majątku samorządu terytorialnego, dotacje celowe na działalność inwestycyjną, wpływy z pożyczek, kredytów i wyemitowanych papierów wartościowych, a także przelewy środków z budżetu bieżącego na sfinansowanie działalności rozwojowej samorządów terytorialnych.

TABELA NR 1: Projekt budżetu samorządu terytorialnego

Budżet bieżący - dochody podatki opłaty publiczno-prawne dotacje celowe i ogólne dochody z majatku (bez dochodów z prywatyzacji majątku)	Budżet bieżący - wydatki wydatki osobowe wydatki rzeczowe obsługa długów przelew nadwyżek do budżetu inwestycyjnego
BUDŻET INWESTYCYJNY - DOCHODY DOCHODY Z PRYWATYZACJI MAJĄTKU DOCHODY Z DOTACJI INWESTYCYJNYCH DOCHODY Z POŻYCZEK I KREDYTÓW PRZENIESIENIA Z BUDŻETU BIEŻĄCEGO BUDŻET OGÓŁEM - DOCHODY	BUDŻET INWESTYCYJNY - WYDATKI WYDATKI INWESTYCYJNE SPŁATA KREDYTÓW I POŻYCZEK, WYKUP OBLIGACJI POKRYCIE NIEDOBORÓW Z LAT POPRZEDNICH PRZENIESIENIA DO BUDŻETU BIEŻĄCEGO BUDŻET OGÓŁEM - WYDATKI

Źródło: K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1999, s. 56

„Budżet gminy to opracowywany, uchwalany i wykonywany w sposób prawem przewidziany plan finansowy gminy, obejmujący jej wydatki nie przekraczające dochodów wraz z wpływami zwrotnymi na czas roku budżetowego, na podstawie którego prowadzi ona w sposób jawny i samodzielny swą gospodarkę finansową”.

Budżet gminy jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki wyrażone w pieniądzu, który uchwalany jest przez radę gminy, w celu sfinansowania publicznych zadań własnych samorządu terytorialnego, a także zadań zleconych i powierzonych mu przez administrację rządową, należących do jej zakresu.

„Konstrukcja budżetu jest wyznaczona przez zespół zasad budżetowych, które mogą być traktowane jako ograniczenie swobody działania podmiotów gospodarki budżetowej, a które muszą być przestrzegane w celu zapewnienia skutecznej realizacji funkcji budżetu”.

Cechy budżetu gminy:

• samodzielność finansowa,

• powszechność i jedność,

• roczność,

• jawność i szczegółowość.

Budżet gminy jest aktem samodzielnego prowadzenia przez nią gospodarki finansowej. Samodzielność w tym zakresie oznacza, iż gmina jest związana tylko i wyłącznie przepisami prawa, tzn. organom gminy wolno tylko to, na co zezwalają im ustawy, a także że kompetencje organów gminy w granicach prawa podlegają ochronie państwa i osób trzecich. Samodzielność gminy w zakresie prowadzenia gospodarki finansowej podlega ochronie sądowej w przypadkach, gdy jest naruszana przez organy kontroli i nadzoru w zakresie spraw budżetowych, jak i przez każdy inny podmiot. W pierwszym przypadku sądem chroniącym samodzielność finansową gminy jest Naczelny Sąd Administracyjny, w drugim przypadku - sądy powszechne.

Samodzielność gminy w zakresie dochodów oznacza, że nie może ona ani stanowić, ani pobierać takich dochodów, na które nie pozwalają ustawy; natomiast w zakresie wydatków oznacza, że rada gminy i zarząd gminy samodzielnie kształtują swoje wydatki, uwzględniając zastrzeżenia ustawowe.

Budżet gminy stanowi podstawę gospodarki finansowej, co sytuuje go jako akt podstawowy, a nie uboczny. Jest on publicznym planem finansowym o charakterze powszechnym obejmującym całość ustawowo gminom przypadających dochodów i całość wydatków. Budżet gminy jest dokumentem charakteryzującym się jednością formalną i materialną. Nie łączy celowo dochodów z określonymi wydatkami.

Budżet gminy jest formalnie jednym aktem budżetowym, mimo że składają się na niego dwie odrębne ustrojowo części:

1. budżet zadań własnych,

2. plan finansowania zadań z zakresu administracji rządowej zlecanych gminom.

Budżet gminy ustanawia zatem odpowiedzialność polityczną i administracyjno-prawną organów gminy za wykonywanie zarówno wydatków na zadania własne, jak i zlecone.

Po zrealizowaniu zadań zleconych nie wykorzystane dotacje mogą być przeznaczone na zadania własne.

Akt budżetowy, będący podstawą dla prowadzenia gospodarki finansowej gminy, skierowany jest przede wszystkim do zarządu gminy, który odpowiada za jego wykonanie

i prawidłową gospodarkę finansową, a także do innych podmiotów prawa, które wykonują budżet w imieniu gminy lub korzystają z dotacji budżetowych.

„Przedwojenne przepisy budżetowe (rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 17 czerwca 1924 r. ) stanowiły, że budżet związku komunalnego zakreśla granice gospodarki finansowej związku w roku obrachunkowym. Zarząd związku komunalnego obowiązany jest granic tych ściśle się trzymać”.

Budżet gminy stanowi akt zarządzania finansowego, co oznacza, że obowiązek powinnego zachowania się adresata w zakresie gromadzenia dochodów z ustawowych źródeł dochodowych oraz szczegółowego dokonywania wydatków wyrażony jest w pieniądzu, poprzez zawarcie konkretnych kwot dochodów i wydatków w planie finansowym.

Budżet gminy jest planem finansowym określającym jej dochody i wydatki (oraz przychody i rozchody) na okres przyszły, tj. okres roku budżetowego (roku kalendarzowego).

Uchwała budżetowa wyznacza więc granice i kierunki rocznej działalności budżetowej gminy. Budżet gminy powinien być uchwalony przez radę gminy z zachowaniem zasady uprzedniości, tj. najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Termin ten ma charakter bezwzględnie wiążący.

Gospodarka finansowa gminy jest jawna. Budżet i sprawozdanie z jego wykonania ogłaszane są w trybie przewidzianym dla przepisów gminnych. Natomiast założenia projektu oraz wykorzystywanie środków budżetowych zarząd gminy jest obowiązany przedstawić mieszkańcom gminy. „Jawność wymaga środków materialno-prawnych, procesowych i materialno-technicznych Jawność budżetu lokalnego realizowana jest nie tylko poprzez jego publikację, podanie do wiadomości mieszkańców itd. - lecz także poprzez odpowiedni zakres przedmiotowy aktu budżetowego zapewniający mu podstawowy charakter i z punktu widzenia gospodarki finansowej gminy, jawność formalną i materialną tegoż aktu, obowiązek ujawnienia w nim wszystkich dochodów i wydatków gminy oraz ich zróżnicowanie”. Organy gminy powinny za pomocą czynności materialno-technicznych możliwie najbardziej przystępnie przedstawić mieszkańcom zarówno źródła dochodów, jak i rodzaje wydatków oraz skutki ekonomiczne i społeczne, jakie dla wspólnoty lokalnej z nich wynikają.

Dla jawności aktu budżetowego bardzo istotne znaczenie ma jego szczegółowość. Dochody i wydatki gmin klasyfikuje się według:

1. działów, odpowiadających podstawowym dziedzinom działalności,

2. rozdziałów, odpowiadających określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych,

3. paragrafów, odpowiadających określonym źródłom dochodów oraz rodzajom wydatków budżetowych.

W budżetach gmin nie występuje podział na części - jako podstawowe podziałki podmiotowe klasyfikacji budżetowej. Wynika to stąd, że za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada jedynie cały zarząd kolegialnie, nie zaś jego poszczególni członkowie (w przypadku budżetu państwa odpowiada Rada Ministrów oraz poszczególni ministrowie).

3. Proces tworzenia i realizacji budżetu gminy

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami, a także inicjatywa w sprawie zmian tej uchwały, należą do wyłącznej kompetencji zarządu jednostki samorządu terytorialnego (gminy). „Przy opracowywaniu projektu budżetu zarząd powinien brać pod uwagę obowiązujące regulacje prawne, stan i liczbę jednostek organizacyjnych, potrzeby wyrażane przez mieszkańców, stosowane w danym okresie ceny i inne dane finansowe, realne możliwości dochodowe, planowane stawki podatkowe, nałożone na jednostkę samorządu terytorialnego przez ustawy obowiązkowe zadania własne i zadania zlecone, programy uchwalane przez organ stanowiący oraz inne istotne okoliczności”.

Zarząd gminy przedstawia projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz informację o stanie mienia komunalnego regionalnej izbie obrachunkowej - w celu zaopiniowania - oraz radzie gminy najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.

Opinię regionalnej izby obrachunkowej o projekcie uchwały budżetowej zarząd gminy obowiązany jest przedstawić, przed uchwaleniem budżetu, radzie gminy.

Projekt budżetu powinien być dokumentem przejrzystym, szczegółowym, uwzględniającym podział dochodów i wydatków budżetowych na działy, rozdziały i paragrafy. Z projektu powinien wynikać zakres i rodzaj zadań lub programów inwestycyjnych.

„W pracach nad projektem budżetu i szczegółową analizą jego treści powinny uczestniczyć poszczególne komisje organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a komisja budżetowa (komisja finansów) może pełnić rolę koordynatora prac prowadzonych przez komisje”. Jednak bez zgody zarządu jednostki samorządu terytorialnego (gminy) organ stanowiący jednostki (rada gminy) nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej jednostki samorządu terytorialnego zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego.

W terminie 7 dni od dnia przekazania projektu uchwały budżetowej radzie gminy zarząd gminy przekazuje podległym jednostkom informacje o niezbędne do opracowania projektów ich planów finansowych. Jednostki te opracowują projekty planów finansowych w terminie 30 dni od dnia otrzymania danych od zarządu gminy, jednak nie później niż do dnia 22 grudnia.

„W przypadku, gdy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, na wniosek zarządu może uchwalić prowizorium budżetowe jednostki samorządu terytorialnego na okres objęty prowizorium budżetowym państwa”.

Budżet gminy uchwala rada gminy przed rozpoczęciem roku budżetowego (tj. do 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej gminy jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony radzie gminy.

W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej przez radę gminy w terminie do 31 marca roku budżetowego, regionalna izba obrachunkowa w terminie do 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet gminy w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki finansowej gminy jest projekt budżetu przedłożony przez zarząd gminy.

W myśl art. 124 Ustawy o finansach publicznych „uchwała budżetowa jednostki samorządu terytorialnego określa:

1. prognozowane dochody jednostki samorządu terytorialnego według ważniejszych źródeł

i działów klasyfikacji,

2. wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji wydatków, z wyodrębnieniem:

1. wydatków bieżących, w tym w szczególności:

• wynagrodzeń i pochodnych od wynagrodzeń,

• dotacji,

• wydatków na obsługę długu jednostki samorządu terytorialnego,

• wydatków z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego,

2. wydatków majątkowych,

3. źródła pokrycia deficytu lub przeznaczenia nadwyżki budżetu jednostki samorządu terytorialnego,

4. wydatki związane z wieloletnimi programami inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków na finansowanie poszczególnych programów,

5. plany przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych i środków specjalnych,

6. plany przychodów i wydatków funduszy celowych,

7. upoważnienia dla zarządu jednostki samorządu terytorialnego do zaciągania długu oraz do spłat zobowiązań jednostki samorządu terytorialnego,

8. zakres i kwoty dotacji przedmiotowych,

9. dochody i wydatki związane z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych jednostce samorządu terytorialnego ustawami,

10. dotacje,

11. dochody i wydatki związane z realizacją zadań wspólnych realizowanych w drodze umów lub porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego, w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, której powierzono realizację tych zadań”.

W uchwale budżetowej gminy określa się dodatkowo dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i wydatki na realizację zadań określonych w programie profilaktyki i rozwiązania problemów alkoholowych.

Uchwała budżetowa gminy może także określać :

1. wydatki jednostek pomocniczych gminy,

2. uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy.

Gmina nie może prowadzić gospodarki finansowej bez budżetu określającego szczegółowo granice i kierunki działalności dla poszczególnych organów i jednostek organizacyjnych samorządu. Dla istnienia niezbędna jest natomiast uchwała podjęta przez radę gminy.

„Wykonywanie budżetu gminy oznacza gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez wszystkich dysponentów środków budżetowych gminy, którymi są na ogół: zarząd gminy, na podstawie art. 30 ustawy o samorządzie terytorialnym (jako dysponent pierwszego stopnia), i jednostki budżetowe, na podstawie art. 15 ust. 1 prawa budżetowego (jako dysponent trzeciego stopnia). Na szczeblu samorządu terytorialnego dysponent środków budżetowych drugiego stopnia raczej nie występuje”.

Za prawidłowe wykonanie budżetu gminy odpowiada jej zarząd. W terminie 21 dni od dnia uchwalenia uchwały budżetowej zarząd gminy:

1. opracowuje układ wykonawczy budżetu gminy,

2. przekazuje podległym jednostkom informacje o ostatecznych kwotach dochodów

i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu,

3. opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań

zleconych gminie ustawami, przyjmując jako podstawę dla tego planu kwotę dotacji

przyznanych na ten cel w danym roku budżetowym oraz wielkość dochodów związanych

z realizacją tych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Jednostki organizacyjne gminy zobowiązane są dostosować projekty swych planów finansowych do uchwały budżetowej, a następnie działać zgodnie z tymi planami. Kierownik jednostki budżetowej gminy może, w celu realizacji zadań, zaciągać zobowiązania pieniężne do wysokości kwot wydatków określonych w zatwierdzonym planie finansowym jednostki.

„Stosownie do art. 29 ustawy z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, zarząd jednostki samorządu terytorialnego opracowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego. Opracowanie harmonogramu ma na celu usprawnienie procesów związanych z gospodarowaniem dochodami i racjonalnym dokonywaniem wydatków.

Harmonogram ten powinien być opracowany na okresy miesięczne, a najdłuższym okresem, na który może być opracowany harmonogram, jest kwartał, z uwagi na konieczność zachowania między innymi procedur wynikających z ustawy z dnia 10 czerwca 1994r.

o zamówieniach publicznych. Za opracowanie harmonogramu odpowiedzialny jest zarząd gminy, który w przedmiotowej sprawie powinien podjąć uchwałę”.

• Zarząd gminy realizuje zadania, w tym także wykonuje budżet, przy pomocy urzędu gminy (podzielonego z reguły na odpowiednie wydziały i jednostki wewnętrzne).

Ogólny nadzór nad realizacją dochodów i wydatków budżetu gminy, określonych uchwałą budżetową, sprawuje zarząd gminy. Może on w toku wykonywania budżetu - po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu - dokonywać zmian w planie dochodów i wydatków budżetu gminy.

Zarząd może więc dokonywać:

1. zmian planu dochodów i wydatków związanych z wprowadzanymi w trakcie roku budżetowego zmianami kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa oraz

z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego,

2. przeniesień wydatków z rezerw budżetowych, zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków,

3. zmian w planie dochodów gminy, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw.

Rada gminy może też upoważnić zarząd gminy do dokonywania innych zmian w planie wydatków (z wyłączeniem przeniesień wydatków między działami) oraz do przekazania niektórych uprawnień w zakresie dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym gminy.

Zarząd gminy może, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, przenieść zablokowane kwoty wydatków do rezerwy celowej, z tym że decyzje o przeznaczeniu tych środków podejmuje rada gminy.

Zgodnie z art. 133 ust. 1 Ustawy o finansach publicznych „czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu poręczeń i gwarancji oraz emisji papierów wartościowych dokonują dwaj członkowie zarządu wskazani w uchwale przez zarząd. Dla ważności tych czynności konieczna jest kontrasygnata skarbnika jednostki samorządu terytorialnego”. Skarbnik jest głównym księgowym budżetu i spełnia istotną rolę w procesie wykonywania budżetu.

Z czynności prawnych podejmowanych przez gminę powstają z reguły zobowiązania pieniężne znajdujące swe odzwierciedlenie w budżecie. Bez kontrasygnaty (podpisu) skarbnika czynność prawna rodząca zobowiązania pieniężne gminy nie może dojść do skutku. Skarbnik kontroluje więc zarówno legalność czynności, jak i jej budżetowe zabezpieczenie.

„Złożenie podpisu przez głównego księgowego na dokumencie oznacza, że:

1. sprawdził, iż operacja została uznana przez właściwych rzeczowo pracowników za prawidłową pod względem merytorycznym,

2. nie zgłasza zastrzeżeń do legalności operacji i rzetelności dokumentu, w którym operacja ta została ujęta,

3. posiada środki finansowe na pokrycie zobowiązań wynikających z operacji gospodarczych oraz operacja mieści się w planie budżetu lub planie finansowym,

4. stwierdził formalno-rachunkową prawidłowość dokumentu dotyczącego tej operacji”.

Dyspozycja środkami pieniężnymi gminy jest oddzielona od jej kasowego wykonania. Dysponowanie środkami budżetowymi na określone cele należy więc do kompetencji uprawnionych osób (np. zarządu gminy, kierowników jednostek organizacyjnych), natomiast pieniężno-rozliczeniowe wykonanie tych dyspozycji staje się

z reguły czynnością odpowiedniego banku.

Bankową obsługę budżetu gminy, polegającą na prowadzeniu rachunku bankowego budżetu gminy, rachunków bankowych jednostek organizacyjnych i innych rachunków, wykonuje bank wybrany przez radę gminy w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych. Zasady wykonywania obsługi bankowej określa umowa zawarta między zarządem gminy a bankiem.

„...gminy, w których bankowa obsługę budżetu wykonuje jeden bank, mogą kontynuować obsługę bankową na podstawie dotychczasowej umowy w tej sprawie zawartej między zarządem gminy a bankiem zgodnie z uchwałą rady w tym zakresie. Jeżeli bankowa obsługa budżetu nie jest wykonywana przez bank, to gmina ma obowiązek określenia jednego banku, który będzie prowadził obsługę budżetu tej gminy. Przy wyborze banku konieczne jest zachowanie procedur wynikających z ustawy o zamówieniach publicznych. Pragnę podkreślić, że wolne środki budżetowe można lokować na rachunkach w wybranych przez gminę bankach, stosownie do art. 134 ust. 3 ustawy o finansach publicznych”.

Stan środków na rachunku bankowym budżetu gminy ulega ciągłej zmianie, gdyż stale dokonywane są wpłaty poszczególnych dochodów budżetowych na ten rachunek i ciągle dokonywane są wydatki określone w budżecie, obciążające ten rachunek.

Stan środków budżetowych na rachunku bankowym jest przedmiotem stałej oceny ze strony organów gminy i pracowników wykonujących budżet (w szczególności skarbnika).

Informację o przebiegu wykonania budżetu gminy za pierwsze półrocze zarząd gminy przedstawia radzie gminy i regionalnej izbie obrachunkowej w terminie do dnia 31 sierpnia.

Natomiast sprawozdanie roczne z wykonania budżetu gminy, zawierające zestawienie dochodów i wydatków, wynikające z zamknięć rachunków budżetu gminy, zarząd przedstawia radzie gminy w terminie do dnia 31 marca następnego roku (w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej) oraz przesyła regionalnej izbie obrachunkowej.

Rada gminy rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium zarządowi gminy. Uchwała rady gminy w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że po zakończeniu roku budżetowego zarząd gminy został odwołany z innej przyczyny. Rada gminy rozpoznaje sprawę odwołania zarządu z powodu nieudzielenia absolutorium na sesji, która zwoływana jest nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały w sprawie nieudzielenia zarządowi absolutorium.

Rada gminy powinna zapoznać się z :

1. opinią komisji rewizyjnej w sprawie wykonania budżetu gminy,

2. opinią o wniosku komisji rewizyjnej w sprawie absolutorium wydaną przez regionalną izbę obrachunkową,

3. uchwałą kolegium regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały rady gminy

o nieudzieleiu zarządowi absolutorium (o ile uchwała taka została przez kolegium

podjęta).

Po zapoznaniu się z powyższymi opiniami i uchwałą kolegium regionalnej izby obrachunkowej, a także po wysłuchaniu wyjaśnień zarządu, rada gminy w tajnym głosowaniu może odwołać zarząd bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady.

4. Źródła dochodów gminy

Gminy uzyskują dochody z rozmaitych źródeł. System źródeł dochodów gmin określany jest przez państwo. W myśl art. 167 ust. 2 Konstytucji RP dochodami jednostki samorządu terytorialnego są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Przepis ten określa więc podstawowe kategorie źródeł dochodów gmin.

„...uznać należy, iż „dochody własne” - to takie, do których gminom przysługuje prawo podmiotowe, skutkujące erga omnes i podlegające ochronie sądowej, zarówno na gruncie prawa cywilnego, jak i publicznego. A contario więc „subwencje i dotacje” nie stanowiące dochodów własnych to takie, które praw podmiotowych dla samorządu nie stwarzają. Te więc dotacje i subwencje, które są gwarantowane ustawowo, jako związane z wypełnianiem zadań publicznych - wchodzą w skład pojęcia „dochodów własnych” (np. subwencje ogólne). Te zaś, które takich praw nie stwarzają mieszczą się w tej drugiej grupie „dotacji i subwencji” - np. dotacje celowe na zadania własne. Ta nieprecyzyjność języka prawnego Małej Konstytucji stwarza wielkie niebezpieczeństwo dla ochrony praw podmiotowych samorządu, w tym zakresie, zwłaszcza wobec faktu niestabilności podstaw finansowych gmin”.

Źródła dochodów gmin powinny być wydajne i jednocześnie stabilne ze względu na specyfikę potrzeb lokalnych, wymagających finansowania w sposób ciągły. Zapewnia to gminom względną niezależność finansową od państwa, a z drugiej strony umożliwia prowadzenie racjonalnej gospodarki finansowej w dłuższej perspektywie.

KLASYFIKACJA DOCHODÓW GMIN:

1. DOCHODY Z PODATKÓW I OPŁAT:

1. Wpływy z podatków:

1. od nieruchomości,

2. rolnego,

3. leśnego,

4. od środków transportu,

5. od spadków i darowizn,

6. od posiadania psów,

7. od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanej w formie karty podatkowej,

2. Wpływy z opłat:

1. lokalnych:

• targowej,

• miejscowej,

• administracyjnej,

2. skarbowej,

3. eksploatacyjnej, uiszczanej na podstawie prawa górniczego,

4. koncesyjnej;

2. DOCHODY Z MIENIA KOMUNALNEGO:

1. dochody z majątku gminy (terenów i gruntów, budynków, wyposażenia i innych aktywów), którymi są:

1. wpływy z najmu i dzierżawy lokali, budynków, gruntów lub innych rzeczy, bądź praw będących własnością gminy,

• b) opłaty z tytułu oddania gruntu w użytkowanie wieczyste,

opłaty adiacenckie,

c) opłaty za niezabudowanie lub za niezagospodarowanie gruntów w czasie,

d) opłaty za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,

wpływy ze sprzedaży nieruchomości stanowiących własność gminy,

2. dochody realizowane przez komunalne jednostki budżetowe oraz wpływy innych komunalnych jednostek organizacyjnych;

3. UDZIAŁY W PODATKACH STANOWIĄCYCH DOCHÓD BUDŻETU PAŃSTWA W NASTĘPUJĄCYCH WYSOKOŚCIACH:

1) 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych,

• 2) 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek nie mających

• osobowości prawnej, mających siedzibę na terenie gminy;

4. SUBWENCJE I DOTACJE RZĄDOWE:

SUBWENCJA OGÓLNA:

1. część podstawowa:

1. kwota wyrównawcza,

2. pozostała kwota dzielona proporcjonalnie do liczby mieszkańców gminy,

2. część oświatowa,

3. część rekompensacyjna,

DOTACJE:

1. na zadania własne:

1. dodatki mieszkaniowe,

2. dożywienie uczniów,

3. utrzymanie przedszkoli specjalnych,

2. na zadania zlecone:

1. opieka społeczna:

- świadczenia pieniężne z pomocy społecznej,

- utrzymanie ośrodków pomocy społecznej,

- zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne,

- utrzymanie środowiskowych domów pomocy społecznej,

- usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi,

2. administracja państwowa,

3. gospodarka komunalna;

5. INNE DOCHODY:

1. odsetki od środków finansowych gminy gromadzonych na rachunkach bankowych,

2. spadki, zapisy, darowizny,

3. odsetki od pożyczek udzielonych przez gminy,

4. odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,

5. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gminy,

6. dotacje celowe na zdania wynikające z porozumień międzygminnych,

7. dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa

i porządku publicznego,

8. dochody z kar pieniężnych oraz grzywien.

PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI jest najważniejszą pozycją w dochodach własnych budżetów gmin. Dochody z tego podatku są istotnym źródłem dochodów własnych gmin. Podatek ten ma charakter przychodowy, bezpośredni i rzeczowy. Podmiotem podatku od nieruchomości są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które są:

1. właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntem,

2. posiadaczami zależnymi lub zarządzającymi nieruchomościami albo obiektami budowlanymi nie złączonymi trwale z gruntem, stanowiącymi własność Skarbu Państwa lub gminy,

3. posiadaczami bez tytułu prawnego nieruchomości należących do Skarbu Państwa lub gminy,

4. użytkownikami wieczystymi nieruchomości.

Przedmiotem tego podatku są:

3. budynki lub ich części,

4. budowle związane z prowadzeniem działalności gospodarczej innej niż rolna czy leśna,

5. grunty nie objęte podatkiem rolnym i leśnym.

Podstawa opodatkowania uzależniona jest od przedmiotu podatku i:

• dla budynku lub ich części - jest to powierzchnia użytkowa w m² ,

• dla budowli - wartość początkowa wyrażona w %,

• dla gruntów - powierzchnia w m².

Stawka podatku jest proporcjonalna. Wysokość stawek ustala rada gminy w granicach ustalonych ustawą.

PODATEK ROLNY w swej zasadniczej postaci funkcjonuje od roku 1985 na podstawie Ustawy z 15 grudnia 1984 r. o podatku rolnym. Ma on charakter przychodowo-dochodowy, rzeczowy i bezpośredni. W całości zasila budżet gminy.

Podmiotem podatku rolnego są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gospodarstw rolnych.

Przedmiotem opodatkowania jest gospodarstwo rolne, za które uważa się obszar gruntów wykorzystywanych na cele rolnicze łącznie ze stawami i zabudowaniami rolnymi o łącznej powierzchni powyżej 1 hektara przeliczeniowego.

„Obliczanie należności podatkowej odbywa się według następującej formuły:

P_r = W_ż x C_ż,

gdzie:

P_r - podatek za 1 ha przeliczeniowy;

W_ż - wskaźnik w kwintalach żyta,

C_ż - cena żyta.

Wskaźnik w kwintalach żyta oznacza stawkę podatku rolnego, która wynika albo z ustawy

o podatku rolnym, albo z ustawy budżetowej na dany rok; może ona wynosić nie więcej niż 2,5 q na jeden hektar przeliczeniowy. Cena żyta jest aktualizowana”.

PODATEK LEŚNY został wprowadzony od 1 stycznia 1992 r. na podstawie Ustawy z 28 października 1991 r. o lasach. Podatek ten zastąpił dawną opłatę leśną. Podatek leśny ma charakter przychodowo-dochodowy, bezpośredni, rzeczowy i w całości zasila budżet gminy.

Podatnikiem są osoby fizyczne i prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, będące właścicielami lub posiadaczami lasów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy.

Przedmiotem tego podatku są wszystkie lasy, z wyjątkiem lasów:

1. nie związanych z gospodarką leśną,

2. na terenie których istnieją ośrodki wypoczynkowe oraz zlokalizowane są działki budowlane i rekreacyjne,

3. wyłączonych decyzjami administracyjnymi z gospodarki leśnej na cele inne niż leśne.

Podstawą opodatkowania jest powierzchnia lasu wyrażona w hektarach przeliczeniowych, ustalana przy uwzględnieniu dziewięciu głównych gatunków drzew w drzewostanie i sześciu klas bonitacji drzewostanu.

„Wysokość podatku oblicza się według następującej formuły:

P_i = 0,125 m³ D_i x C_s,

gdzie:

P_i - podatek z 1 ha przeliczeniowego;

D_i - drewno tartaczne iglaste;

C_s - średnia cena.

Hektary przeliczeniowe lasu są podstawą opodatkowania tylko wtedy, gdy istnieje plan zagospodarowania lasu. Jeśli planu takiego nie ma, podstawą opodatkowania jest hektar fizyczny”.

PODATEK OD ŚRODKÓW TRANSPORTU ma charakter majątkowy, bezpośredni

i rzeczowy. Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają:

1. samochody ciężarowe o ładowności od 2 do 12 ton,

2. samochody ciężarowe o ładowności powyżej 12 ton,

3. ciągniki siodłowe i balastowe,

4. przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton,

5. autobusy.

Stawki podatku ustala rada gminy. Przedmiotem opodatkowania podatkiem od środków transportu nie są już zwłaszcza samochody osobowe i inne pojazdy. Właściciele tych pojazdów od 1 stycznia 1998r. nie płacą podatku z tego tytułu, natomiast zostali obciążeni przez wliczenie go w cenę paliwa.

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN określa Ustawa z 29 czerwca 1995r.

o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Podatek ten ma charakter majątkowy, rzeczowy i bezpośredni.

Przedmiotem podatku są następujące sytuacje faktyczne bądź prawne:

1. nabycie własności rzeczy znajdującej się w kraju lub praw majątkowych wykonywanych w kraju w drodze spadku,

2. nabycie własności rzeczy znajdującej się w kraju lub praw majątkowych wykonywanych w kraju w drodze darowizny,

3. nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci,

4. nabycie własności rzeczy przez zasiedzenie.

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych - nabywcach własności rzeczy i praw majątkowych , a w przypadku darowizny solidarnie na obdarowanym i darczyńcy (także wtedy, gdy ten ostatni jest osobą prawną).

W podatku od spadku i darowizn stosuje się liczne zwolnienia, które dotyczą tylko osób mających obywatelstwo polskie lub na stałe zamieszkałych w Polsce. Od podatku zwolnione jest m.in. nabycie rzeczy znajdujących się w kraju, jeżeli ani nabywca, ani spadkodawca (darczyńca) nie byli obywatelami polskimi ani nie mieli miejsca stałego pobytu w kraju; nabycie własności i prawa użytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego (z pewnymi wyjątkami); nabycie przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w drodze spadku lub darowizny zakładu wytwórczego, budowlanego, handlowego lub usługowego pod warunkiem prowadzenia go co najmniej przez 5 lat.

„Wysokość podatku uzależniona jest od wartości nabytych wartości i praw majątkowych,

a ponadto od tego, do której z trzech grup podatkowych zaliczany jest nabywca. To zaliczenie następuje na podstawie osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której rzecz albo prawo zostały nabyte. Dla każdej z grup podatkowych ustalono odrębną skalę podatkową, przy czym skale te różnią się stopniem progresji. Ponadto dla każdej z trzech grup podatkowych przewidziano inną kwotę wolną od opodatkowania. Dla poszczególnych grup podatkowych przewidziano wreszcie możliwość skorzystania z ulgi podatkowej, związanej

z nabyciem mieszkania, w innej wysokości”.

Podstawę opodatkowania stanowi wartość netto (tzw. czysta wartość) po potrąceniu długów i ciężarów nabywanych rzeczy i praw majątkowych, liczona z reguły w cenach rynkowych. Dla ustalenia wysokości podstawy obliczenia podatku istotna jest kwota wolna od opodatkowania. Opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka ponad tę kwotę. Skala podatku jest progresywna w przypadku nabycia rzeczy i praw majątkowych w drodze spadku lub darowizny oraz w przypadku nabycia praw do wkładu oszczędnościowego, natomiast proporcjonalna w przypadku nabycia własności rzeczy przez zasiedzenie. Progresja zróżnicowana jest w zależności od grupy podatkowej, do której zalicza się podatnik.

Grupy podatkowe:

1. małżonek, zstępni oraz przysposobieni i ich zstępni, rodzice, rodzeństwo, pasierbowie, zięć, synowa, ojczym, macocha, teściowie,

2. zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków,

3. pozostali.

PODATEK OD POSIADANIA PSÓW ma charakter konsumpcyjny, rzeczowy i bezpośredni. Płacą go osoby fizyczne posiadające psa. Stawkę maksymalną podatku ustala Minister Finansów, a stawki dla konkretnych gmin - rada gminy. Zwolnieni od tego podatku są:

1. członkowie personelu placówek dyplomatycznych i konsularnych,

2. kalecy (osoby głuchonieme, niewidome i niedołężne),

3. osoby powyżej 70 lat prowadzące samodzielnie gospodarstwo domowe,

4. osoby posiadające psy w celu pilnowania gospodarstw rolnych.

„PODATEK OD DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ OPŁACANY W FORMIE KARTY PODATKOWEJ jest przejawem pragmatyzmu fiskalnego, gdyż dla pewnych rodzajów działalności (jest ich około 100), a zwłaszcza ze względu na zakres jej prowadzenia, władze publiczne zgadzają się na zryczłtowaną formę opodatkowania. Jest to forma dogodna dla podatnika, gdyż opłacenie podatku nie wymaga prowadzenia skomplikowanej ewidencji (księgi przychodów i rozchodów)”.

Kartę stosuje się na wniosek podatnika, którym może być osoba fizyczna.

Wysokość kwot podatku zależy od:

• rodzaju prowadzonej działalności,

• zakresu i rozmiaru tej działalności,

• liczby mieszkańców miejscowości, w której wykonywana jest dana działalność,

• liczby zatrudnionych osób.

OPŁATA TARGOWA jest opłatą lokalną, której stawki ustala rada gminy w granicach określonych w trybie przewidzianym ustawą. „Opłatę targową - na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz. U. Nr 9, poz. 31 z późn. zm.) pobiera się od osób fizycznych, osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach oraz w innych miejscach, w których prowadzony jest handel typu targowiskowego (kiermasze, giełdy itp.). Od opłaty targowej zwolnione są osoby, które są podatnikami podatku od nieruchomości w związku z nieruchomościami lub obiektami budowlanymi nie złączonymi trwale z gruntem, położonym na terenie targowiska”.

OPŁATA MIEJSCOWA jest typową opłatą lokalną. Pobierana jest od osób fizycznych przebywających czasowo w celach wypoczynkowych, zdrowotnych i turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w w/w celach.

Listę gmin o szczególnych walorach ustalają wspólnie władze państwowe i władze samorządowe. Z opłaty tej zwolnieni są członkowie personelu dyplomatycznego i konsularnego, osoby przebywające w szpitalach lub zakładach uzdrowiskowych oraz sanatoriach, osoby niewidome i ich przewodnicy a także zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej.

Stawki opłaty miejscowej ustala rada gminy w granicach określonych ustawą.

OPŁATA ADMINISTRACYJNA może zostać wprowadzona przez radę gminy za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy, jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej. Podstawę prawną wprowadzania opłaty administracyjnej stanowi ustawa z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych. Stawki opłaty administracyjnej za poszczególne rodzaje czynności ustala rada gminy w granicach określonych ustawą.

OPŁATA EKSPLOATACYJNA pobierana jest od podmiotów wydobywających kopaliny ze złóż znajdujących się na terenie gminy. Stawka opłaty ustalana jest przez organ koncesyjny, a jej wysokość uzależniona jest od rodzaju kopalin, ich przeznaczenia itd.

Wpływy z opłaty eksploatacyjnej w 50% zasilają budżet gminy, a w 50% stanowią dochód Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

OPŁATA KONCESYJNA nakładana jest na podmioty poszukujące kopalin i rozpoznające je. Dochody z tej opłaty w 40% zasilają budżet państwa, kolejne 40% wpływa do budżetu gminy, natomiast 20% na rzecz Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

OPŁATA SKARBOWA uregulowana jest ustawą z dnia 31 stycznia 1989r. o opłacie skarbowej i pobierana jest za:

1. czynności urzędowe organów administracji rządowej (i samorządowej), podejmowane na wniosek lub na rzecz różnych podmiotów,

2. wymienione w ustawie czynności cywilnoprawne bądź dokumenty stwierdzające takie czynności.

Nowy system zasilania finansowego przewiduje SUBWENCJĘ OGÓLNĄ, składającą się z części:

1. podstawowej,

2. oświatowej,

3. rekompensującej.

O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje rada gminy. Wielkości kwotowe subwencji ogólnej są stałe, ustalone ostatecznie już na etapie uchwalania budżetu państwa. Mniejsze od zaplanowanych w ustawie budżetowej, faktycznie zrealizowane dochody budżetu państwa nie uprawniają do decyzji o zmniejszeniu wielkości subwencji dla gminy, ale też faktycznie zrealizowane dochody, większe od zaplanowanych w budżecie państwa, nie uprawniają gmin do uzyskania większych zasileń subwencyjnych.

W odniesieniu do części podstawowej subwencji ogólnej oraz do elementu składowego subwencji rekompensacyjnej, nazywanego subwencją drogową, określona została ustawowo jej ogólna łączna minimalna wielkość.

W przypadku części podstawowej, jej wielkość jest ustalana w relacji do planowanych w ustawie budżetowej na dany rok budżetowy dochodów budżetu państwa tych gmin, których potencjał dochodowy jest większy, co najmniej o 50%, od średniego potencjału dochodowego, obliczonego dla wszystkich gmin w Polsce.

W przypadku subwencji drogowej, jej wielkość jest w każdym kolejnym roku budżetowym ustalana w relacji do planowanych na ten rok w ustawie budżetowej wpływów z podatku akcyzowego.

Wielkość pozostałych części składowych subwencji ogólnej dla gmin, czyli część oświatowa oraz pozostała część subwencji rekompensacyjnej (związana z udzielanymi przez gminę ustawowymi ulgami w podatku rolnym i leśnym oraz z ubytkiem dochodów w związku z funkcjonującymi na terenie gminy zakładami pracy chronionej i jednostkami badawczo-rozwojowymi, a także niepłaceniem opłaty eksploatacyjnej w gminach górniczych) nie została określona ustawowo.

Kwotę przeznaczoną na część podstawową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin ustala się jako sumę kwoty stanowiącej nie mniej niż 1% planowanych w ustawie budżetowej dochodów budżetu państwa oraz kwoty wpłat gmin bogatszych.

Podziału kwoty przeznaczonej na część podstawową subwencji ogólnej dokonuje się

w sposób następujący:

1. odlicza się 4% kwoty subwencji ogólnej na rezerwę części podstawowej tej subwencji,

2. ustala się dla poszczególnych gmin kwotę wyrównawczą według poniżej opisanych zasad,

3. pozostałą kwotę części podstawowej subwencji ogólnej rozdziela się między wszystkie gminy proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.

„Rezerwę części podstawowej subwencji ogólnej przeznacza się na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin nie otrzymujących kwot wyrównawczej części podstawowej subwencji ogólnej, w których w pierwszym półroczu wystąpił ubytek dochodów, wynikający ze zmiany zasad ustalania udziałów gmin we wpłatach z PIT, wykazany w sprawozdaniu za pierwsze półrocze danego roku. Rezerwą dysponuje minister odpowiedzialny za finanse publiczne po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego”.

Kwota wyrównawcza, będąca elementem części podstawowej subwencji ogólnej, przysługuje gminom, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wskaźnik G) jest mniejszy od 85% analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin (wskaźnika P).

Wskaźnik G oblicza się, dzieląc kwotę podstawowych należnych dochodów podatkowych gminy w pierwszym półroczu roku bazowego przez liczbę mieszkańców gminy.

„Wysokość należnej gminie subwencji wyrównawczej oblicza się, mnożąc liczbę stanowiącą 90% różnicy między 85% wskaźnika P i wskaźnika G przez liczbę mieszkańców gminy

i przez wskaźnik określający dla roku bazowego relację planowanych dochodów budżetu państwa do tych dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu”.

Gminy, dla których wskaźnik G jest większy niż 150% wskaźnika P, dokonują wpłaty

z przeznaczeniem na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej. Do określenia wysokości wpłat przyjmuje się wskaźnik P i G. Łączna kwota wpłat jest określona w ustawie budżetowej.

W myśl art. 23 ust. 2 kwotę rocznej wpłaty oblicza się mnożąc liczbę mieszkańców gminy przez wskaźnik określający dla roku bazowego relacje planowanych dochodów budżetu państwa do tych dochodów, które zostały zrealizowane w pierwszym półroczu i przez kwotę wynoszącą:

1. dla gmin, dla których wskaźnik G jest nie większy niż 200% wskaźnika P - 20% nadwyżki wskaźnika G ponad 150% wskaźnika P,

2. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 200% i nie większy niż 300% wskaźnika P - 10% wskaźnika P, powiększoną o 25% nadwyżki wskaźnika G ponad 200% wskaźnika P,

3. dla gmin, dla których wskaźnik G jest większy niż 300% wskaźnika P - 35% wskaźnika P, powiększoną o 30% nadwyżki wskaźnika G ponad 300% wskaźnika P.

Gminy dokonują wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w dwunastu równych ratach, w terminie do 15 dnia każdego miesiąca.

Od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych.

Zasady podziału oświatowej części subwencji ogólnej określa w formie rozporządzenia Minister Edukacji Narodowej, ustalając corocznie tzw. algorytm podziału (obejmuje on zestaw kryteriów, takich jak: liczba nauczycieli, przeciętna liczba godzin lekcyjnych przypadających na klasę szkolną, poziom wykształcenia zatrudnionych nauczycieli, miernik kosztów kształcenia itp.).

„Wielkość kwoty przeznaczonej na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się jako łączną kwotę nie mniejszą niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa. Od części oświatowej subwencji ogólnej odlicza się 1% na rezerwę, którą dysponuje minister właściwy do spraw finansów publicznych po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego”.

Podstawową część kwoty przeznaczonej na oświatę, po odliczeniu rezerwy, rozdziela się między gminy, powiaty i województwa według zasad ustalonych w rozporządzeniu.

Rekompensacyjna część subwencji ogólnej dla gmin składa się z dwóch części:

• rekompensującej gminom utracone dochody w związku z ograniczeniem przedmiotowego zakresu podatku od środków transportowych; tę część subwencji ogólnej otrzymują wszystkie gminy, a jej ogólna, łączna pula, stanowiąca 10,5% planowanych dochodów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych, rozdzielana jest między gminy proporcjonalnie do utraconego dochodu ze zlikwidowanej części podatku,

• rekompensującej gminom utracone dochody z tytułu ulg i zwolnień, określonych

w przepisach niektórych ustaw regulujących uzyskiwanie przez gminy dochodów

własnych; ogólna wielkość tej puli subwencji rekompensacyjnej jest określana

corocznie w ustawie budżetowej i jest wielkością wynikową, związaną ze

zgłoszonymi przez gminy kwotami ubytku w ich dochodach na skutek stosowania

określonych ulg i zwolnień.

„Należy przy tym przyjąć, że zasada refundowania ulg ustawowych funkcjonuje w obecnym systemie finansowania gmin w sposób podwójny. Nie tylko określone rodzaje ulg ustawowych w podatkach samorządowych stanowią przesłankę do otrzymania jednego z elementów składowych części rekompensacyjnej subwencji ogólnej, lecz także ubytek dochodów gminy, wynikający między innymi z ustawowo udzielonych ulg, powodujących obniżenie jej podstawowych dochodów podatkowych, powoduje, iż gmina jest uprawniona do otrzymania części wyrównawczej subwencji ogólnej”.

Wśród potencjalnych dochodów gmin specjalne znaczenie mają DOTACJE CELOWE przyznawane z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami. Kwoty dotacji celowych ustala się według zasad przyjętych do określania wydatków podobnego rodzaju w budżecie państwa. Dotacje przekazywane są przez wojewodów, jeżeli inne ustawy nie stanowią inaczej. Dotacje celowe powinny być przekazywane w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań.

Z budżetu państwa udzielane są dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie określonych w odrębnych przepisach zadań własnych gminy z zakresu:

1. pomocy społecznej,

2. wypłat dodatków mieszkaniowych,

3. innych zadań.

Z budżetu państwa mogą być też udzielane gminie dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego.

5. Główne kierunki wydatkowania środków

Zadania wykonywane przez sektor publiczny wynikają bezpośrednio z obowiązujących norm prawnych. Oznacza to, że podmioty sektora publicznego nie powinny realizować takich zadań, które nie są określone ustawowo, natomiast w przypadku realizacji zadań wynikających z ustawy brak środków pieniężnych nie powinien być powodem niezaspokojenia określonych potrzeb społecznych lub komunalnych.

Wydatki budżetów gmin są przeznaczone na realizację zadań określonych w ustawach,

w szczególności na:

1. zadania własne gmin,

2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone gminom ustawami,

3. zadania przejęte przez gminy do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,

4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,

5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną przez radę gminy.

Do zadań własnych gmin zalicza się:

• utrzymanie ładu przestrzennego, gospodarkę terenami i ochronę środowiska,

• gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizację ruchu drogowego i lokalnego transportu zbiorowego,

• infrastrukturę komunalną i mieszkaniową ,

• wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizację, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypiska i utylizacja odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną,

• ochronę zdrowia,

• pomoc społeczną, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze,

• oświatę, w tym szkoły podstawowe, przedszkola i inne placówki opiekuńczo-wychowawcze,

• kulturę, w tym biblioteki komunalne i inne placówki upowszechniania kultury,

• kulturę fizyczną, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe,

• targowiska i hale targowe,

• zieleń komunalną i zadrzewienie,

• cmentarze komunalne,

• porządek publiczny i ochronę przeciwpożarową,

• utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej,

• zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej.

Zasadniczą grupę wydatków gmin w Polsce stanowią wydatki na oświatę i wychowanie. Wydatki na zadania w tej dziedzinie przekraczają w niektórych gminach nawet 50% wszystkich wydatków budżetowych.

Ważną pozycję w budżetach gmin stanowią wydatki na opiekę społeczną.

Do obligatoryjnych zadań własnych gmin z zakresu pomocy społecznej należy:

• udzielanie schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania osobom, które zostały tego pozbawione,

• świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania ludziom samotnym, którzy takiej opieki wymagają,

• pokrywanie wydatków na świadczenia lecznicze osobom nie ubezpieczonym,

• udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,

• pomoc w postaci poradnictwa, a także pomoc umożliwiająca osobom niepełnosprawnym komunikowanie się z otoczeniem,

• sfinansowanie pogrzebu osób bez własnych źródeł dochodów.

Do fakultatywnych zadań własnych gminy w zakresie pomocy społecznej należy prowadzenie domów pomocy społecznej, wypłacanie zasiłków celowych na leczenie, remont domu, zakup odzieży, opału, przyznawanie pomocy w formie zasiłków i pożyczek na usamodzielnienie ekonomiczne. Realizacja tych zadań wynika jednak z możliwości finansowych gmin.

Gminy w dziedzinie pomocy społecznej zajmują się również finansowaniem zadań zleconych ustawowo. Do zadań tych należy:

• wypłacanie zasiłków stałych oraz przysługujących do nich dodatków,

• przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie skutków klęsk żywiołowych i ekologicznych,

• utrzymywanie ośrodka pomocy społecznej oraz zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników ośrodka.

Zadaniem gmin o charakterze obligatoryjnym w dziedzinie ochrony zdrowia jest finansowanie i utrzymywanie żłobków, a także przeciwdziałanie alkoholizmowi na terenie gminy.

Finansowanie kultury i sztuki jest ważnym zadaniem gmin. Zgodnie z ustawą o działalności kulturalnej do podstawowych instytucji kultury należą: biblioteki, domy kultury, muzea, kina, orkiestry itp. Rada gminy określa liczbę i rodzaje instytucji kultury funkcjonujących na obszarze gminy oraz nadaje im statut i wpisuje je do rejestru.

„Do zadań gminy w dziedzinie kultury fizycznej należy współdziałanie w rozwoju kultury fizycznej ze stowarzyszeniami kultury fizycznej, udzielanie im pomocy w realizacji zadań oraz budowa urządzeń kultury fizycznej na terenach wiejskich. Dlatego też samorząd terytorialny współpracuje przede wszystkim z klubami sportowymi, dotując te instytucje poprzez zakup sprzętu sportowego, ubiorów dla zawodników, finansowanie imprez sportowych, przejazdów na zawody itp. Finansowanie zadań w dziedzinie kultury fizycznej nie stanowi jednak istotnej pozycji w całości wydatków budżetu gminy”.

Wszystkie wydatki gminy, wynikające z ustawy budżetowej, powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskania najlepszych efektów z danych nakładów oraz w sposób umożliwiający terminową realizację zadań.

II. Funkcjonowanie funduszy Unii Europejskiej

1. Geneza Unii Europejskiej

Pierwsze koncepcje politycznej i gospodarczej integracji Europy formułowane były już w minionych stuleciach. Doświadczenia II wojny światowej miały decydujące znaczenie dla procesu zjednoczeniowego Europy. W idei jedności europejskiej widziano szansę na utrzymanie bezpieczeństwa i pokoju, przezwyciężenie nacjonalizmu oraz wzrost dobrobytu. Powstały warunki dla urzeczywistnienia idei integracji regionalnej w Europie, rozumianej jako świadome tworzenie mechanizmów regulujących procesy gospodarcze oraz - w znacznie mniejszym stopniu - współpracy politycznej określonej grupy państw. W wyniku II wojny światowej ukształtowany został nowy układ sił, zarówno w Europie, jak i na świecie. Europa Zachodnia straciła swą pozycję dotychczasowego politycznego i gospodarczego centrum świata na rzecz Stanów Zjednoczonych. Konieczność odbudowy i modernizacji powojennej gospodarki, rozpad systemu kolonialnego, postępujący rozwój sił wytwórczych, konieczność pogłębiania międzynarodowego podziału pracy postawiły przed tymi krajami nowe wyzwania ekonomiczne. Możliwe one były przy połączeniu wysiłków. Także sytuacja polityczna i gospodarcza na kontynencie europejskim sprzyjała nasileniu idei integracji gospodarczej i politycznej w Europie. Radykalizacja społeczeństw zachodnio-europejskich, silnia pozycja partii komunistycznych, głównie we Francji i Włoszech, obawa przed odroczeniem się tendencji racjonalistycznych, powstanie w Europie Wschodniej obrazu państw demokracji ludowej, a zwłaszcza obawa przed militarnym zagrożeniem ze strony ZSRR, potęgowały tendencje do gospodarczego i politycznego zjednoczenia krajów Europy Zachodniej. W obliczu zaistniałej sytuacji chciały one stworzyć trzecią, równorzędną wobec USA i ZSRR siłę ekonomiczną i polityczną. W większości koncepcji zjednoczona gospodarczo i politycznie Europa miała być sojusznikiem USA i zdecydowanym przeciwnikiem Związku Radzieckiego. „Tak ukształtowane wszechstronne warunki i motywacje sprawiły, że po II wojnie światowej w Europie Zachodniej nastąpiła prawdziwa eksplozja planów integracji regionalnej, tak ekonomicznej, jak i politycznej. Z czasem okazało się, że plany w odniesieniu do politycznego i militarnego zjednoczenia Europy Zachodniej nie były zgodne z interesami narodowymi i nie znalazły poparcia opinii publicznej, w związku z czym wyraźny priorytet zyskała idea integracji w sferze gospodarki”.

W 1947 r. Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały porozumienie przewidujące utworzenie unii celnej; w 1958 r. zostało ono zastąpione przez układ w sprawie utworzenia Unii Ekonomicznej Beneluksu.

W 1948 r. trzy kraje Beneluksu oraz Francja i Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację przede wszystkim o charakterze militarnym.

W roku 1947 Stany Zjednoczone wystąpiły z planem udzielenia pomocy krajom Europy Zachodniej w odbudowie ich gospodarki. Plan pomocy Europie (European Recovery Program), zwany planem Marshalla, przewidywał napływ poważnej pomocy, zarówno pod postacią gotowych produktów, jak i w formie udzielania kredytów amerykańskich. Warunkiem było opracowanie przez państwa uczestniczące w tym planie wspólnego programu odbudowy i rozwoju swoich gospodarek oraz podziału udzielanych kredytów. W reakcji państwa zachodnioeuropejskie utworzyły 19 kwietnia 1948 r. Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for Europan Economic Cooperation - OEEC), która miała być niejako łącznym partnerem Stanów Zjednoczonych w realizacji planu Marshalla. Członkami OEEC było 16 państw Europy Zachodniej: Austria, Belgia, Dania, Francja, Holandia, Grecja, Islandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Turcja, Wielka Brytania i Włochy oraz 3 zachodnie strefy okupacyjne Niemiec: amerykańska, brytyjska i francuska.

W 1949 r. włączono do organizacji RFN. Członkami stowarzyszonymi były: Kanada i Stany Zjednoczone (od 1950 r.) oraz Jugosławia (od 1955 r.). Finlandia od roku 1957 brała udział w pracach OEEC w charakterze obserwatora. W 1957 r. do organizacji przystąpiła Hiszpania.

Państwa socjalistyczne, zaproszone do udziału w planie Marshalla, nie przystąpiły do OEEC. Powodem były przede wszystkim warunki stawiane przez Stany Zjednoczone krajom korzystającym z pomocy w ramach tego planu (uzależnienie gospodarcze oraz kontrola) oraz presja wywierana przez ZSRR.

„Powstała w tych warunkach OEEC miała do spełnienia dwa zadania:

1. stworzenie programu odbudowy i rozwoju współpracy gospodarczej państw członkowskich oraz podziału pomocy amerykańskiej;

2. wypracowanie forum rokowań i konsultacji ze Stanami Zjednoczonymi w sprawach dotyczących Europy”.

Podjęto tez kroki na rzecz redukcji przeszkód w zakresie taryf i normatywów w imporcie w celu zapewnienia wzrostu handlu międzynarodowego oraz na rzecz tworzenia systemu wielostronnych rozliczeń międzynarodowych zarządzanego przez Europejską Unię Płatniczą, a także stref wolnego handlu.

W początkowym okresie działalności OEEC dominowała kwestia podziału pomocy w ramach planu Marshalla, która wyniosła łącznie 13,5 mld dolarów amerykańskich. Nie udało się jednak stworzyć wspólnego programu odbudowy ekonomicznej Europy Zachodniej.

Kiedy podział pomocy amerykańskiej został zakończony, rozważono kwestię dalszego funkcjonowania OEEC - państwa członkowskie postanowiły kontynuować współpracę. OEEC została zobowiązana do działań mających na celu liberalizację wymiany towarowej między jej członkami, rozwój współpracy finansowej oraz współpracy w dziedzinie energii atomowej.

W roku 1960 OEEC została przekształcona w Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (Organization for Economic Cooperation and Development - OECD). W połowie lat 90-tych w skład OECD wchodziło 28 najbardziej rozwiniętych krajów świata (28 państwem członkowskim OECD stała się w 1996 r. Polska).

Kongres Europy w Hadze wezwał w maju 1948 r. do budowy zjednoczonej demokratycznej Europy i utworzenia Rady Europy. „Uroczyście deklarujemy wspólne cele:

1. potrzebujemy zjednoczonej Europy zachowującej na swym obszarze swobody przepływu osób, idei i dóbr;

2. potrzebujemy Deklaracji Praw Człowieka, zabezpieczającej wolność myśli, zgromadzenia się i wypowiedzi, jak również prawa do tworzenia opozycji politycznej;

3. potrzebujemy Trybunału sprawiedliwości o dostatecznej mocy, aby zapewnić przestrzeganie zasad tej deklaracji;

4. potrzebujemy Zgromadzenia Europejskiego, w którym wszystkie siły naszych narodów miałyby przedstawicieli. [Kongres Europy, Haga, maj 1948 r.]”.

Rada Europy, z siedzibą w Strasburgu, była pierwszą utworzona po wojnie organizacją polityczną. „Zgodnie z art. 1 statutu Rady Europy jej zadaniem jest stworzenie większej jedności państw członkowskich w celu obrony i urzeczywistnienia ideałów i zasad, które stanowią ich wspólne dziedzictwo, oraz popieranie rozwoju społecznego i gospodarczego”. Rada Europy została powołana w intencji popierania wszelkich inicjatyw i działań zmierzających do ściślejszej współpracy pomiędzy państwami - członkami w zakresie ochrony ideałów politycznych i wolności tworzących wspólne dziedzictwo cywilizacji i demokracji współczesnej. Członkami założycielskimi były: Belgia, Dania, Holandia, Francja, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.

W 1948 r. z inicjatywy USA powołano do życia Organizację Paktu Północno Atlantyckiego - North Atlantic Treaty Organization (NATO), do której weszły Belgia, Dania, Holandia, Francja, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Kanada i stany Zjednoczone. NATO było od początku podstawą struktury obronnej Europy Zachodniej. „...chociaż kompetencje NATO ograniczają się do sfery obronności państw - sygnatariuszy Paktu, to niewątpliwie organizacja ta wniosła swój znaczący wkład w dzieło interpretacji zachodnioeuropejskiej na poziomie strategiczno-wojskowym i tym samym politycznym, czyniąc to zresztą po dzień dzisiejszy”.

W 1950 r. R. Schumann, francuski Minister Spraw Zagranicznych wystąpił z memorandum dotyczącym utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (ECSC - European Coal and Steel Community). Twórcami tego planu byli w rzeczywistości J. Monnet, P. Reuter, P. Uri i S. Hirsch. Plan dotyczył poddania całej produkcji podstawowych i strategicznych gałęzi przemysłu Francji i RFN (górnictwa, węgla oraz hutnictwa żelaza i stali) kontroli międzynarodowej sprawowanej przez ponadnarodową organizację. Do organizacji tej mogły przystąpić również inne państwa. Stanowić ona miała początek oraz jeden z elementów integracji europejskiej. W ten sposób Francja chciała zminimalizować niebezpieczeństwo odrodzenia się ekspansji gospodarczej i militarnej Niemiec.

„W czerwcu 1950 r. w Paryżu rozpoczęła się konferencja przedstawicieli sześciu państw: Belgii, Francji, Holandii, Luksemburga, RFN i Włoch. Wstępna faza rokowań zakończyła się w marcu 1951 r. Po uregulowaniu niektórych kwestii spornych traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali został ostatecznie podpisany 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu. Traktat paryski został zawarty na 50 lat. Wymagał ratyfikacji przez parlamenty wszystkich państw sygnatariuszy. Traktat nabrał mocy obowiązującej 25 lipca 1952 r., gdy ostatni dokument ratyfikacji złożony został przez Francję”.

EWWiS była organizacją o ponadpaństwowym charakterze. Został utworzona w oparciu o wspólny rynek, wspólne cele i wspólne instytucje.

Wspólny rynek opiera się na następujących zasadach:

1. zakaz ceł eksportowych i importowych oraz opłat o podobnym charakterze a także ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą,

2. zakaz środków lub praktyk dyskryminujących niektórych producentów, nabywców lub konsumentów, jak również zakaz środków lub praktyk utrudniających nabywcy swobodny wybór dostawcy,

3. zakaz subwencji lub innych form pomocy przyznawanej przez państwo albo specjalnych obciążeń przez nie nakładanych,

4. zakaz stosowania praktyk dotyczących podziału lub wykorzystania rynków, jeśli praktyki te mogłyby naruszać wolną konkurencję.

Celem EWWiS było stworzenie wspólnego rynku węgla, żelaza i stali państw członkowskich oraz warunków do racjonalnej specjalizacji i największej wydajności produkcji w tych gałęziach przemysłu. EWWiS miała przyczynić się do rozwoju gospodarczego, zwiększenia zatrudnienia oraz podniesienia stopy życiowej w państwach członkowskich. Zadaniem EWWiS było zapewnienie właściwego zaopatrzenia rynku węgla i stali, zapewnienie konsumentom równego dostępu do źródeł zaopatrzenia, prowadzenia właściwej polityki cenowej przez zapobieganie praktykom monopolistycznym, rozwijanie zdolności produkcyjnych przy racjonalnym zużyciu surowców oraz poprawa warunków pracy i stopy życiowej pracowników zatrudnionych w sektorze węgla i stali.

EWWiS była organizacją obdarzoną własną osobowością prawną na poziomie międzynarodowym. Jako taki organizm - Wspólnota zyskała uznanie międzynarodowe wielu państw, w tym Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.

„Zachęcone sukcesami EWWiS klasy polityczne integrujących się państw nie ustawały w poszukiwaniu nowych formuł integracyjnych. Nie wszystkie one były równie dobre, wobec czego nie wszystkie one dochodziły w praktyce do skutku. Nie ziściły się np. ostatecznie plany zintegrowania militarnego armii europejskiej w Europejskiej Wspólnocie Obronnej, zainicjowane w lutym 1951 r. ani, nieco później, plany zintegrowania politycznego poprzez powołanie Europejskiej Wspólnoty Politycznej (inicjatywa z września 1952 r., projekt traktatu przyjęty 10 marca 1953 r., ale zarzucono proces jego ratyfikacji pod wpływem trudności jakie wystąpiły w związku z tym we francuskim Zgromadzeniu Narodowym)”. Zwolennicy integracji doszli do przekonania, że najtrwalszą integrację mogą zapewnić w przyszłości Europie Zachodniej lepsze i głębsze więzi gospodarcze. W czerwcu 1955 r. zebrała się w Messynie konferencja ministrów spraw zagranicznych sześciu państw - członków EWWiS. Osiągnięto na niej porozumienie co do celowości utworzenia wspólnoty gospodarczej (na podstawie tzw. planu Beyena, opracowanego przez rząd holenderski) i podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad przygotowaniem planu ekonomicznej integracji Europy. Efektem tych prac było obszerne sprawozdanie ogłoszone w kwietniu 1956 r. pod nazwą „Raport Spaaka” (Paul-Henri Spaak - Minister spraw Zagranicznych Belgii), który stał się podstawą dla negocjacji zmierzających do opracowania nowych traktatów integracyjnych. W rezultacie tych rokowań 25 marca 1957 r. sześć państw: Belgia, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Francja i Włochy podpisało w Rzymie dwa traktaty (zwane potocznie Traktatami Rzymskimi).

Pierwszy z nich ustanowił Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG (European Economic Community - EEC), drugi natomiast tworzył Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EWEA lub Euratom ((European Atomic Energy Community - EAEC). Traktaty te nabrały mocy obowiązującej 1 stycznia 1958 r., a okres ich ważności jest nieograniczony. „Faktem szczególnej wagi było przystąpienie do nowej organizacji (EWG) zarówno Francji, jak i Niemiec, dwóch krajów, które trzykrotnie prowadziły ze sobą wojny w ciągu ostatnich stu lat: 1870-1871, 1914-1918 i 1939-1945. Nowemu układowi przyświecała nadzieja, że nie do pomyślenia będą dalsze wojny, skoro integracja gospodarki francuskiej i niemieckiej stanie się bardzo ścisła”.

Celem EWG było stworzenie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej krajów członkowskich, popieranie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych, stały i zrównoważony wzrost, zwiększenie stabilności gospodarczej, przyspieszony wzrost stopy życiowej i zacieśnianie stosunków między krajami członkowskimi.

„Zadaniem EWG jest przyczynianie się do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego, podniesienia stopy życiowej obywateli oraz spójności ekonomicznej i społecznej dzięki:

1. zniesieniu opłat celnych i ograniczeń ilościowych w imporcie i eksporcie towarów pomiędzy państwami członkowskimi,

2. prowadzeniu wspólnej polityki handlowej,

3. zapewnieniu swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału,

4. wspólnej polityce rolnej,

5. wspólnej polityce transportowej, ujednoliceniu prawodawstwa w zakresie niezbędnym do funkcjonowania wspólnego rynku,

6. utworzeniu Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Banku Inwestycyjnego,

7. wspieraniu badań naukowych i rozwoju techniki,

8. stowarzyszeniu z krajami i terytoriami zamorskimi w celu zwiększenia wymiany oraz wspierania ich rozwoju gospodarczego i społecznego”.

Dla realizacji wszystkich tych celów EWG powołała cztery instytucje:

• Radę międzyrządową (organ prawodawczy),

• ponadnarodową Komisję (zasadniczy organ wykonawczy),

• Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (organ deliberujący i do pewnego stopnia kontrolny),

• ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Funkcje pomocnicze miały pełnić: Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał Obrachunkowy.

Sygnatariusze Traktatów Rzymskich wraz z ich podpisaniem (25.03.1957 r.) przyjęli konwencję o niektórych wspólnych instytucjach dla Wspólnot Europejskich. Organami wspólnymi stały się: Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne (od 30.03.1962 r. Parlament Europejski) i Trybunał Sprawiedliwości. Ponadto doszło do zunifikowania Rady Gospodarczej i Społecznej oraz do ujednolicenia niektórych spraw budżetowych. Natomiast 8 kwietnia 1965 r. na mocy Traktatu fuzyjnego (Merger Treaty) ustanowiono jednolitą Radę i jednolitą Komisję Wspólnot Europejskich. Traktat wszedł w życie 1 lipca 1967 r. i od tego momentu trzy dotąd odrębne Wspólnoty posiadają cztery wspólne i jednolite organy: Radę, Komisję, Parlament Europejski oraz Trybunał Sprawiedliwości. Dokonano też scalenia administracji Wspólnot oraz ujednolicono sprawy budżetowe, a także przyjęto Protokół o przywilejach i immunitetach Wspólnot Europejskich.

Decyzje te stanowiły dalszy krok ku pogłębianiu się procesu integracji europejskiej.

Pierwszym etapem integracji gospodarczej było stworzenie Unii Celnej oraz niepełnego Wspólnego Rynku. Integracja rynków osiągnęła szybki postęp w latach sześćdziesiątych. W 1968 r. stworzono Unię Celną: zniesiono cła wewnętrzne i kontyngenty oraz wprowadzono wspólną taryfę celną w stosunku do państw trzecich. Nastąpiła liberalizacja przepływu kapitałów. Integracja polityki postępowała w związku z podjęciem wspólnej polityki rolnej i wspólnej polityki handlowej. Ponadto stworzono ramy instytucjonalne koordynacji polityki gospodarczej państw członkowskich. 1 grudnia 1969 r. szefowie państw i rządów sześciu krajów EWG opowiedzieli się na szczycie w Hadze za pogłębieniem integracji i rozszerzeniem Wspólnoty. Podjęli uchwałę w sprawie etapowego wprowadzenia Unii Gospodarczej i Walutowej do 1980 r..

Państwami, które starały się o uzyskanie statusu pełnego członka Wspólnot, były: Wielka Brytania, Irlandia, Dania oraz Norwegia. 22 stycznia 1972 r. w Pałacu „Egmont” w Brukseli „Dziesiątka” państw, na którą składało się odtąd sześciu członków pierwotnych (założycieli) i czwórka państw nowych, podpisała stosowne akty przystąpienia do Wspólnot. Jeszcze w tym samym roku „Dziesiątka” uległa zredukowniu do „Dziewiątki” w następstwie negatywnego wyniku referendum ratyfikacyjnego przeprowadzonego w Norwegii. Ostatecznie w odniesieniu do Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii Traktat Akcesyjny wszedł w życie 1 stycznia 1973 r. i od tej chwili państwa te stały się ostatecznie członkami Wspólnot, nawet jeśli dopiero z dniem 1 stycznia 1978 r. stały się one członkami z definitywnie wszystkimi tego członkostwa skutkami.

28 maja 1979 r. w Atenach podpisano Traktat o przystąpieniu Grecji do Wspólnot; wszedł on w życie 1 stycznia 1981 r.

12 czerwca 1981 r. Hiszpania i Portugalia, podpisując stosowne akty, stały się członkami Wspólnot, z mocą od 1 stycznia 1986 r. Z tą chwilą Wspólnoty Europejskie poszerzyły grono swoich członków z „Dziesiątki” do „Dwunastki”.

Kryzys gospodarczy, który wybuchł w 1973 r., w praktyce zahamował proces integracji. Państwa członkowskie przyjęły odmienne strategie polityki gospodarczej, co dodatkowo skomplikowało unifikację strefy. Jednocześnie Stany Zjednoczone (początkowo popierające proces integracji) przystąpiły do wojny handlowej i gospodarczej ze Wspólnotą Europejską. Integracja ekonomiczna nie posuwała się naprzód, a realizacja wspólnej polityki rolnej doprowadziła w końcu lat 80-tych do kryzysy budżetowego. „Pozycja Wspólnoty Europejskiej na rynku światowym stała się odczuwalnie słabsza. Wysokie bezrobocie i spowolnienie wzrostu gospodarczego wskazywały na relatywnie niską efektywność gospodarki europejskiej. Stopniowo rosła też świadomość ogromnych kosztów wywołanych istniejącymi podziałami na rynku. W tej sytuacji państwa członkowskie Wspólnoty zdecydowały się na nadanie integracji europejskiej większej dynamiki. Podpisując 17 lutego 1986 r. w Luksemburgu Jednolity Akt Europejski, postanowiły dokończyć do 1992 r. tworzenie Wspólnego Rynku”.

Jednolity Akt Europejski wnosi szereg zmian o charakterze instytucjonalno-proceduralnym oraz rozszerza politykę Wspólnot, wprowadzając jednocześnie regulacje kodyfikujące ich dotychczasową działalność. Jednolity Akt Europejski ustala regulacje prawne niezbędne Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej dla realizacji rynku wewnętrznego, a także regulacje dotyczące współpracy w zakresie polityki gospodarczej, walutowej i społecznej, spójności polityki gospodarczej i społecznej, polityki badań naukowych i rozwoju technologicznego oraz polityki ochrony środowiska naturalnego.

Kolejnym przedsięwzięciem, i jak dotychczas najbardziej dalekosiężnym i o najdalej idących konsekwencjach, które wyznacza nowy etap w historii Wspólnot Europejskich i w szeroko pojmowanej integracji europejskiej, jest traktat o Unii Europejskiej, określany jako traktat z Maastricht. Traktat ten został podpisany przez 12 państw członkowskich Wspólnoty w dniu 7 lutego 1992 r. na czas nieokreślony, moc wiążącą zyskał z dniem 1 listopada 1992 r. Celem traktatu było stworzenie podstaw do przekształcenia Wspólnot Europejskich w Unię Europejską. Cel ten osiągnięto przez fuzję uregulowań dotyczących realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej z postanowieniami Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

„Do najistotniejszych osiągnięć TUE należy:

1. zdefiniowanie Unii Gospodarczej i Walutowej, stworzenie konstytucjonalnych i instytucjonalnych warunków do jej realizacji oraz harmonogramu jej urzeczywistnienia;

2. nadanie nowego wymiaru europejskiej polityce zagranicznej - po raz pierwszy państwa członkowskie Wspólnot zobowiązały się prawnie do prowadzenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;

3. rozszerzenie zakresu działania Wspólnot o nowe sektory: przemysł, sieci transeuropejskie, ochronę konsumenta, edukację, szkolenie zawodowe i młodzież, ochronę zdrowia i kulturę oraz uzupełnienie istniejących postanowień o nowe dyspozycje dotyczące polityki społecznej i współpracy w zakresie rozwoju oraz ochrony środowiska;

4. intensyfikacja współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i polityki wewnętrznej;

5. wzmocnienie prerogatyw Parlamentu Europejskiego m. in. przez wprowadzenie procedury współdecydowania umożliwiającej mu zawetowanie decyzji Rady Unii Europejskiej oraz zwiększenie liczby przypadków wymogu wyrażenia zgody przez Parlament Europejski na podjęcie przez nią decyzji, umożliwienie Parlamentowi Europejskiemu udziału w mianowaniu członków Komisji Europejskiej oraz w zawieraniu umów międzynarodowych;

6. wprowadzenie obywatelstwa Unii Europejskiej stanowiącego istotny krok w kierunku „upaństwowienia” Wspólnot”.

Podpisanie Traktatu o Unii Europejskiej nie zakończyło procesu integracji między państwami członkowskimi i nie określiło ostatecznie przyszłego kształtu Unii. 1 lutego 1993 r. rozpoczęto rokowania w sprawie przystąpienia do Wspólnot Austrii, Szwecji i Finlandii (zakończone 1 marca 1994 r.) oraz przyłączenia się do nich przez Norwegię (zakończone 15 marca 1994 r.). 1 kwietnia 1994 r. podanie o przyjęcie do Wspólnot złożyły Węgry, a 8 kwietnia 1994 r. podanie takie złożyła Rzeczpospolita Polska.

1 stycznia 1995 r. członkami Wspólnot stały się Austria, Finlandia i Szwecja. Ponadto podjęto też prace nad reformą Unii. Podstawą prawną reformy był sam Traktat, który przewidywał zwołanie konferencji międzyrządowej. Rozpoczęła się ona 29 marca 1996 r. w Turynie. Przedmiotem obrad były następujące kwestie:

• zbliżenie Unii Europejskiej do jej obywateli,

• usprawnienie systemu instytucjonalnego Unii w kontekście przyszłego rozszerzania,

• udzielenie Unii szerszego mandatu do działań w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Priorytety i sekwencję działań w dostosowywaniu prawa państw kandydujących do prawa wspólnotowego wyznaczyła unijna Strategia Przedczłonkowska (grudzień 1994 r.) i tzw. Biała Księga w zakresie dostosowań do Jednolitego Rynku (czerwiec 1995 r.). Na jej podstawie oraz na podstawie analiz dotyczących osiągniętego stopnia dostosowania prawa Rząd opracował Harmonogram działań dostosowujących polski system prawny do zaleceń Białej Księgi Komisji Europejskiej w sprawie integracji z Jednolity Rynkiem Unii Europejskiej (lipiec 1997 r.). W 1997 r. Rząd przyjął również Narodową Strategię Integracji (NSI), a następnie Harmonogram działań implementacyjnych NSI, w których sformułowane zostały zadania wynikające z procesu dostosowawczego w okresie poprzedzającym negocjacje, w trakcie negocjacji, a także w pierwszej fazie członkostwa.

W lipcu 1997 r. Komisja Europejska przedstawiła Opinie o wnioskach krajów stowarzyszonych z Unią Europejską - w tym Polski - w sprawie członkostwa. Komisja najwyżej oceniła w postępach na drodze reform i wypełnianiu kryteriów członkostwa w Unii Europejskiej, przedstawionych przez Radę Europejską w Kopenhadze w 1993 r., Polskę i Węgry oraz zarekomendowała Radzie Europejskiej rozpoczęcie negocjacji w sprawie akcesji do Unii Europejskiej z Cyprem Estonią, Polską, Słowenią oraz Węgrami. Rada Europejska na posiedzeniu w Luksemburgu w grudniu 1997 r. Przyjęła wzmocnioną strategię przedakcesyjną, której celem było udzielenie państwom stowarzyszonym praktycznej i finansowej pomocy we wprowadzaniu reform koniecznych do uzyskania członkostwa w Unii Europejskiej. Elementem wzmocnionej strategii przedakcesyjnej był unijny program „Partnerstwo dla Członkostwa” zawierający priorytetową listę dostosowań krótko- i średniookresowych, corocznie aktualizowanych oraz ramy wsparcia finansowego w ich wdrażaniu. Służą temu nowe zasady funkcjonowania programu PHARE (a od roku 2000 również fundusze SAPARD i ISPA) oraz nowe struktury zarządzania pomocą finansową.

Podczas szczytu w Berlinie w marcu 1999 r. przyjęte zostały ramy czasowe i warunki budżetowe w sprawie rozszerzenia Unii o pierwszą grupę państw kandydujących. Nowa perspektywa finansowa zakładała gotowość Unii do przyjęcia nowych członków od 2002 r.

Polska rozpoczęła negocjacje akcesyjne 31 marca 1998 r. wraz z czterema innymi krajami z Europy Środkowo-Wschodniej, tj. Czechami, Estonią, Słowenią, Węgrami i Cyprem. W grudniu 1999 r. zakończona została procedura składania stanowisk negocjacyjnych. Rada Europejska w Helsinkach w grudniu 1999 r. wytyczyła „mapę drogową negocjacji”, zawierającą harmonogram zakładający ich zakończenie w roku 2002. Jednocześnie podjęta została decyzja o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z kolejnymi sześcioma państwami kandydującymi, tj. Bułgarią, Litwą, Łotwą, Maltą, Słowacją i Rumunią (tzw. Grupa Helsińska).

Rozwiązania instytucjonalne przygotowujące Unię Europejską do rozszerzenia zostały określone w Traktacie z Nicei, który został przyjęty w trakcie szczytu Unii Europejskiej w Nicei w 2000 r., a wszedł w życie 1 lutego 2003 r. po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie. Dalszych zmian instytucji dokona Konferencja Międzynarodowa, której zakończenie zaplanowano na rok 2004.

Obecnie krajami członkowskimi Unii Europejskiej jest 15 państw: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Na terytorium Unii Europejskiej, o zasięgu ponad 3 mln km², mieszka prawie 378,5 mln obywateli.

16 kwietnia 2003 r. dziesięć państw starających się o członkostwo w Unii Europejskiej: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry podpisało w Atenach Traktat Akcesyjny.

Traktat Akcesyjny jest umową międzynarodową, zawartą przez dotychczasowe kraje Unii Europejskiej z nowymi krajami. Zgodnie z decyzjami Rady Europejskiej w Brukseli (24-25.X.2002 r.), potwierdzonymi zapisami Traktatu Akcesyjnego, przystąpienie dziesięciu nowych państw do Unii Europejskiej nastąpi z dniem 1 maja 2004 r.

Kraje kandydujące do Unii Europejskiej to: Bułgaria, Rumunia i Turcja.

2. Cele Unii i środki ich realizacji

W art. A traktatu z Maastricht stwierdza się: „Niniejszym Traktatem Wysokie Umawiające się Strony ustanawiają pomiędzy sobą Unię Europejską, zwaną dalej „Unią”. Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz silniejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu jak najbliższym obywatelowi. Unię buduje się w oparciu o Wspólnoty Europejskie, uzupełniając polityką i formami współpracy ustanowionymi niniejszym Traktatem. Jej zadaniem jest organizacja w sposób konsekwentny i solidarny, stosunków pomiędzy Państwami Członkowskimi i ich narodami”.

Natomiast - zgodnie z art. B tego traktatu - do celów Unii Europejskiej należy:

• promowanie zrównoważonego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego, szczególnie poprzez utworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmocnienie spójności społecznych i ekonomicznych oraz przez utworzenie unii gospodarczej i walutowej, docelowo z jedną walutą,

• zapewnienie tożsamości w skali międzynarodowej, zwłaszcza poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej ostateczne ukształtowanie wspólnego systemu obronnego mogącego doprowadzić do wspólnej obrony,

• wzmocnienie ochrony praw i interesów obywateli krajów członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa Unii,

• rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych,

• przestrzeganie i rozbudowanie całego acquis communautaire (dorobku prawnego) z myślą o jego rewizji, jeśli wymagałoby tego efektywne funkcjonowanie polityki i form współpracy.

Cele Unii Europejskiej osiągane są w oparciu o Traktat z Maastricht zgodnie z przewidzianymi w nim warunkami i harmonogramem, z poszanowaniem zasady subsydiarności określonej w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską.

Zadaniem Wspólnoty Europejskiej jest - zgodnie z art. 2 traktatu rzymskiego - przyczynianie się do harmonijnego rozwoju życia gospodarczego we Wspólnocie, stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej stabilności, szybszego wzrostu stopy życiowej i ściślejszych związków między państwami członkowskimi.

Środki, które mają służyć do realizacji zadań określonych w art. 2 traktatu rzymskiego, są następujące:

1. stopniowe wyeliminowanie w handlu między państwami członkowskimi opłat celnych i ograniczeń ilościowych oraz wszelkich innych środków o podobnych skutkach;

2. ustanowienie wspólnej taryfy celnej i prowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich;

3. zniesienie między członkami przeszkód w wolnej cyrkulacji osób, usług i kapitału, czyli ustanowienie wspólnego rynku czynników produkcji;

4. prowadzenie wspólnej polityki rolnej;

5. prowadzenie wspólnej polityki w dziedzinie transportu;

6. zapewnienie wspólnej konkurencji na wspólnym rynku przez zakaz praktyk ograniczających konkurencję (kartele, subsydia rządowe itp.);

7. koordynacja polityki ekonomicznej państw członkowskich w celu ułatwienia im zachowywania równowagi płatniczej, wysokiego poziomu zatrudnienia i stabilności cen;

8. ujednolicenie ustawodawstw krajowych w stopniu niezbędnym do funkcjonowania wspólnego rynku;

9. utworzenie Europejskiego Funduszu Socjalnego wg celu zwiększenia zawodowej i geograficznej mobilności siły roboczej oraz przyczynienia się do wzrostu stopy życiowej;

10. utworzenie Europejskiego Banku Inwestycyjnego mającego ułatwić ekonomiczną ekspansję przez stworzenie nowych zasobów finansowych;

11. stowarzyszenie krajów i terytoriów zamorskich w celu zwiększenia wymiany oraz przyczynienia się do ekonomicznego i społecznego rozwoju tych krajów i terytoriów.

Cele postawione przed EWG przez traktat rzymski zostały uzupełnione postanowieniami Jednolitego Aktu Europejskiego. Dokument ten stworzył formalne podstawy prawne dla tych przedsięwzięć, które realizowane były w praktyce, ale nie były formalnie przewidziane przez traktat rzymski. Jednolity Akt Europejski stanowił także podstawy prawne dla Jednolitego Rynku Europejskiego, który zaczął funkcjonować od 1 sierpnia 1993 r.

Po raz drugi cele gospodarcze Wspólnoty Europejskiej zostały rozszerzone przez traktat z Maastricht. Zmienił on przede wszystkim i rozszerzył treść art. 2 traktatu rzymskiego o EWG na następującą: „Zadaniem Wspólnoty jest, poprzez ustanowienie wspólnego rynku i unii gospodarczo-walutowej i prowadzenie wspólnych polityk lub działań określonych w art. 3 i 3a, przyczynianie się w całej Wspólnocie do harmonijnego i zrównoważonego rozwoju działań gospodarczych, trwałego i nieinflacyjnego wzrostu, z poszanowaniem środowiska naturalnego, wysokiego stopnia zbieżności funkcjonowania gospodarek, wysokiego poziomu zatrudnienia i opieki społecznej, podnoszenia stopy życiowej i jakości życia, spójności ekonomicznej i społecznej oraz solidarności pomiędzy państwami członkowskimi”.

Środki, które mają służyć osiągnięciu powyższych celów są następujące (oprócz tych, wymienionych w pierwotnym tekście traktatu rzymskiego o Wspólnocie Europejskiej):

1. środki dotyczące wyjazdu i poruszania się osób po rynku wewnętrznym, zgodnie z postanowieniami art. 100 c (określa on zasady wypracowania jednolitej procedury wizowej);

2. wspólna polityka w zakresie rybołówstwa;

3. polityka społeczna obejmująca Europejski Fundusz Socjalny;

4. wzmocnienie spójności ekonomicznej i społecznej;

5. wspólna polityka w zakresie ochrony środowiska naturalnego;

6. wzmocnienie konkurencyjności przemysłu Wspólnoty;

7. wspieranie badań naukowych i rozwoju techniki;

8. działania mające na celu utworzenie i rozwój sieci transeuropejskiej;

9. przyczynianie się do osiągnięcia wysokiego poziomu ochrony zdrowia;

10. tworzenie warunków do wzrostu poziomu edukacji, szkolenia oraz rozkwitu kultur państw członkowskich;

11. polityka dotycząca współpracy w zakresie rozwoju;

12. przyczynianie się do wzmocnienia ochrony konsumenta;

13. działania w zakresie energii, ochrony obywateli i turystyki.

Ponadto dla osiągnięcia celów Wspólnoty działania państw członkowskich samej Wspólnoty obejmują:

• przyjęcie polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityk krajowych państw członkowskich, rynku wewnętrznym i określaniu wspólnych celów, prowadzonej z poszanowaniem zasady gospodarki otwartego rynku i wolnej konkurencji,

• nieodwołalne ustalenie kursów wymiany walut, prowadzące do ustanowienia jednej waluty, a także definiowanie i prowadzenie jednolitej polityki pieniężnej i polityki kursów wymiany walut, których celem jest utrzymanie stabilności cen oraz - nie naruszając tego celu - wspieranie ogólnej polityki gospodarczej Wspólnoty zgodnie z zasadą gospodarki otwartego rynku i wolnej konkurencji.

Unia Europejska składa się z trzech zasadniczych elementów (filarów), a mianowicie:

1. FILAR - Wspólnoty Europejskie:

Traktaty Wspólnot Europejskich:

• unia celna i wspólny rynek,

• polityka handlowa,

• polityka rolna,

• polityka transportowa,

• polityka przemysłowa i strukturalna,

• unia gospodarcza i walutowa,

• polityka socjalna,

• ochrona konsumenta,

• obywatelstwo Unii,

• edukacja i kultura,

• R&D, ochrona środowiska;

2. FILAR - Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa:

Polityka zagraniczna:

• ustalanie wspólnych stanowisk i działań,

• utrzymanie pokoju,

• ochrona praw człowieka,

• wspieranie demokracji,

• pomoc krajom trzecim;

Polityka bezpieczeństwa:

• utrzymanie pokoju,

• współpraca w ramach NATO,

• docelowo: Europejski System Bezpieczeństwa;

3. FILAR - Sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości:

Sprawy wewnętrzne:

• polityka azylowa,

• ochron granic zewnętrznych,

• polityka migracyjna i wizowa,

• zwalczanie narkomanii;

Wymiar sprawiedliwości:

• walka ze zorganizowaną przestępczością międzynarodową,

• współpraca sądownicza,

• współpraca policji.

„Unia celna obejmuje całą wymianę towarową i wprowadza zakaz stosowania między państwami członkowskimi ceł przywozowych i wywozowych. Oznacza to, że w handlu między państwami członkowskimi nie mogą być nakładane cła ani opłaty o podobnym charakterze, a w stosunku do państw trzecich obowiązuje wspólna taryfa celna (CCT)”.

Polityka handlowa opiera się na ujednoliconych zasadach ustalania stawek celnych, zawierania umów celnych i handlowych, ustanawiania działań liberalizujących lub chroniących handel. Jej celem jest harmonijny rozwój handlu światowego oraz stopniowe znoszenie ograniczeń w handlu międzynarodowym i barier celnych. Obejmuje handel towarami i usługami. Polityka handlowa reguluje także stosunki handlowe Wspólnoty Europejskiej z krajami trzecimi.

„Wspólna polityka rolna jest wynikiem m. in.:

• jednorodności i normalizacji towarów, co umożliwia ich sprzedaż zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach zagranicznych,

• stosunkowo dużych i częstych zmian cen artykułów rolnych,

• presji politycznej ze strony rolników, wywieranej na polityków.

Jako główne cele wspólnej polityki rolnej, zgodnie z art. 33 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, przyjmuje się:

• zwiększenie produktywności rolnictwa,

• zapewnienie odpowiedniego poziomu życia społeczności rolniczej,

• stabilizowanie rynków towarów rolno-spożywczych,

• zapewnienie stałej i szybkiej podaży towarów pochodzenia rolniczego,

• zapewnienie rozsądnych cen dla konsumentów”.

W ramach polityki transportowej Rada Unii Europejskiej określa zasady transportu do lub z obszaru państwa członkowskiego, zasady transportu, środki zwiększające bezpieczeństwo transportu, warunki, na jakich przewoźnicy nie mających stałych przedstawicielstw w państwie członkowskim mogą wykonywać usługi na jego obszarze i wszelkie inne postanowienia. W roku 1983 Komisja Europejska ustanowiła szereg ważnych celów politycznych:

• większą integrację krajowych polityk transportowych,

• lepszy klimat dla konkurencji między różnymi formami transportu,

• większą produktywność i efektywność europejskiego systemu transportowego przez usunięcie przeszkód biurokratycznych i eliminację przeszkód stojących na drodze do postępu,

• finansową pomoc dla szeregu głównych projektów związanych z infrastrukturą o znaczeniu dla całej Unii,

• koordynację inicjatyw Unii zmierzających do poprawy bezpieczeństwa, ujednolicenia technicznego, ochrony środowiska i warunków pracy w przemyśle transportowym.

W roku 1995 Komisja przyjęła program działań na lata 1995-2000, zwierający założenia dla wspólnego podejścia do zagadnienia transportu. „Wysunięte założenia dotyczyły: poprawy jakości przez rozwój zintegrowanego systemu transportowego w oparciu o zaawansowane technologie, które jednocześnie przyczyniają się do osiągnięcia celów związanych z bezpieczeństwem i ochroną środowiska; poprawy funkcjonowania jednolitego rynku w celu promowania efektywności, wyboru i niewygórowanych prowizji za usługi transportowe, zapewniając jednocześnie odpowiednie świadczenia socjalne; poszerzenia zasięgu zewnętrznego przez poprawę połączeń transportowych między Unią Europejską i krajami trzecimi oraz dostęp firm Unii Europejskiej do rynków transportowych w innych częściach świata. Późniejszy program działań na lata 2000-2004 położył większy nacisk na ochronę środowiska”.

Polityka przemysłowa Unii Europejskiej wspiera zanikające gałęzie przemysłu, takie jak przemysł tekstylny, stalowy i okrętowy, pomaga przeprowadzić wewnętrzną restrukturyzacją oraz wspiera rozwój i zasięg nowych technologii, które będą podstawą przyszłego wzrostu ekonomicznego.

Polityka strukturalna zakłada gospodarczej i społecznej spójności na obszarze Unii Europejskiej. Ma do tego doprowadzić niwelowanie różnic w poziomie życia ludności, w poziomie rozwoju gospodarczego poszczególnych państw i regionów, w infrastrukturze regionalnej i na rynku pracy. Nadrzędnym celem polityki strukturalnej jest osiągnięcie koherencji ekonomicznej i społecznej. Unia Europejska dąży w szczególności do zredukowania różnic w rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenia zacofania regionów najmniej uprzywilejowanych, w tym obszarów wiejskich.

Cele polityki strukturalnej:

1. wspieranie rozwoju strukturalnego regionów najsłabiej rozwiniętych,

2. konwersja upadających regionów przemysłowych,

3. zwalczanie długotrwałego bezrobocia oraz bezrobocia wśród młodzieży,

4. integracja młodych ludzi w życiu zawodowym,

5. przystosowanie produkcji, przetworzenie i marketing struktur w rolnictwie i leśnictwie,

6. rozwój obszarów wiejskich,

7. wspieranie rozwoju i strukturalnego dopasowania obszarów o bardzo niskiej gęstości zaludnienia.

Głównym instrumentem polityki strukturalnej są fundusze strukturalne, które finansują przedsięwzięcia strukturalne oraz pomagają w realizacji zasadniczych celów tej polityki.

Polityka regionalna koncentruje się na kilku celach polityki strukturalnej:

1. udzielanie poparcia regionom zacofanym, gdzie PNB na 1 mieszkańca nie przekracza 75% przeciętnej Wspólnot Europejskiej,

2. restrukturyzacja regionów i stref nadgranicznych dotkniętych spadkiem produkcji przemysłowej,

3. wspieranie rozwoju regionów wiejskich.

„Polityka regionalna jest prowadzona też w poszczególnych państwach Unii Europejskiej równolegle na dwóch szczeblach: rządowym, przez właściwy organ administracji państwowej wyposażony w odpowiednie uprawnienia (polityka interregionalna), oraz regionalnym, przez władze regionalne na podstawie posiadanych przez nie środków finansowych (polityka intraregionalna)”.

Zadaniem polityki gospodarczej Unii Europejskiej jest wspieranie harmonijnego rozwoju ekonomicznego w ramach rynku wewnętrznego.

Cele polityki gospodarczej to:

• trwały wzrost gospodarczy uwzględniający wymogi ochrony środowiska naturalnego,

• niski poziom inflacji,

• wysoki poziom zatrudnienia,

• wysoki poziom opieki społecznej,

• przestrzeganie wolnej konkurencji,

• stabilne ceny,

• równowaga bilansu płatniczego.

Realizacji tych celów ma służyć przede wszystkim: zniesienie ceł, eliminowanie utrudnień w przepływie towarów, osób, usług i kapitału, harmonizacja prawa, równowaga w stosunkach gospodarczych z zagranicą. Celem nadrzędnym polityki gospodarczej jest osiągnięcie Unii Gospodarczej i Walutowej.

Polityka walutowa ma służyć operacjom na rynku dewiz, ale zadaniem Europejskiego Banku Centralnego jest też nadzorowanie instytucji kredytowych i innych instytucji finansowych ( z wyjątkiem instytucji ubezpieczeniowych). Oznacza to, że narodowe banki centralne mogą w stosunku do swoich rezerw dewizowych prowadzić politykę tylko w ramach polityki realizowanej przez Europejski Bank Centralny i tylko w zgodzie z nią. Priorytetowym celem polityki walutowej jest stabilność cen oraz stabilność wartości waluty europejskiej. Polityka walutowa zakłada też regulowanie stosunku euro do innych walut, w szczególności koordynowanie kursów wymiany.

Polityka społeczna zakłada wspólne działania na rzecz poprawy warunków życia i pracy mieszkańców państw Unii Europejskiej, poprawę warunków zatrudnienia, warunków pracy, bezpieczeństwa i higieny pracy, modyfikowanie i udoskonalanie prawa pracy, organizowanie szkoleń zawodowych, kursów doskonalenia zawodowego, podnoszenie kwalifikacji zawodowych młodzieży, wymiana młodych pracowników i przyspieszanie ich integracji zawodowej, dostosowywanie procesu kształcenia do polityki na rynku pracy, koordynowanie pomocy socjalnej, rynków ubezpieczeń społecznych, zagwarantowanie prawa do zrzeszania się pracowników i zbiorowych negocjacji pomiędzy pracownikami i pracodawcami, poprawę warunków życia pracowników. Minimalnymi standardami europejskimi w dziedzinie polityki społecznej są:

• poprawa warunków pracy,

• ochrona zdrowia i bezpieczeństwo pracowników,

• informowanie i informowanie pracowników,

• równość szans mężczyzn i kobiet na rynku pracy,

• płatne urlopy.

W ramach polityki konsumenckiej ustalono pięć podstawowych praw konsumenta:

1. prawo do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa;

2. prawo do ochrony interesów ekonomicznych;

3. prawo do wynagradzania szkód;

4. prawo do informacji i edukacji;

5. prawo do konsultacji.

Prawa konsumenta muszą być brane pod uwagę w realizacji innych polityk Wspólnoty (rolnej, gospodarczej, socjalnej, ochrony środowiska naturalnego).

„Traktat o Unii Europejskiej, przyjęty w Maastricht w grudniu 1991 roku, przewidywał ustanowienie obywatelstwa Unii Europejskiej. Gwarantował obywatelom Unii prawo do swobodnego przemieszczania się i osiedlania, do głosowania oraz kandydowania w wyborach komunalnych oraz do Parlamentu Europejskiego w krajach, w których przebywają, oraz do jednakowej ochrony konsularnej w krajach trzecich, gdzie ich własne państwa nie mają przedstawicielstw dyplomatycznych. Zaaprobowano również prawo wszystkich obywateli do składania petycji do Parlamentu Europejskiego, który został zobowiązany do wyznaczenia rzecznika, upoważnionego do przyjmowania skarg obywateli odnośnie do domniemanych nieprawidłowości popełnianych przez instytucje WE”.

W zakresie edukacji Unia Europejska stawia sobie następujące cele:

1. poprawa kształcenia zawodowego i edukacji kulturalnej pracowników - migrantów i ich dzieci;

2. lepsze wzajemne zrozumienie różnych europejskich systemów edukacyjnych;

3. zbieranie podstawowych informacji dokumentalnych i statystycznych;

4. współpraca w zakresie szkolnictwa wyższego;

5. usprawnienie nauczania języków obcych;

6. równość szans dostępu do wszystkich form edukacji w całej Wspólnocie.

W sferze kultury cele Unii Europejskiej obejmują:

• wolny handel dobrami kulturowymi,

• poprawę warunków funkcjonowania artystów,

• poszerzanie kręgu odbiorców kultury,

• konserwacje dziedzictwa architektonicznego Wspólnoty.

Polityka w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego przewiduje działania zapobiegawcze, neutralizację zanieczyszczeń, ograniczenie emisji substancji trujących, renaturalizację środowiska naturalnego. Ponadto wprowadza zasadę pokrywania szkód w wyżej wymienionym zakresie przez sprawcę. Jednolity Akt Europejski określił cele działań Wspólnoty w zakresie środowiska naturalnego. Są to:

• zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego,

• przyczynianie się do ochrony zdrowia ludzkiego,

• zapewnianie rozsądnego i racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych.

W polityce ochrony środowiska naturalnego Unia Europejska wykorzystuje dostępne informacje naukowo-techniczne, interesuje się zróżnicowaniem stanu środowiska naturalnego w poszczególnych regionach, a także współpracuje z krajami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi.

„Unia i Państwa Członkowskie określają i realizują wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, której cele są następujące (art. I 1 Traktatu o Unii Europejskiej):

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii,

• umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej Państw Członkowskich we wszelkich formach.

• Zachowanie pokoju i umacnianie pokoju międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych, Aktu końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej,

• popieranie współpracy międzynarodowej,

• rozwijanie i konsolidacja demokracji oraz rządów prawa, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności.

Realizacja polityki jest zapewniona dzięki współpracy albo wspólnym działaniom”.

W ramach polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (III filar), w związku z realizacją jednego z głównych celów Unii Europejskiej, jakim jest swobodny przepływ ludności, położono nacisk na politykę azylową i imigracyjną, zasady pobytu obywateli krajów trzecich na terytorium państw Unii, na walkę z narkomanią i terroryzmem oraz przestępczość zorganizowaną. W zakresie tej polityki przewidziana jest współpraca policyjna, celna i sądowa.

3. Fundusze przedakcesyjne jako instrumenty finansowe Unii Europejskiej

1. Wprowadzenie

Środki pomocy strukturalnej dla krajów kandydackich: PHARE, ISPA i SAPARD mają służyć praktycznemu wdrażaniu standardów wspólnotowego dorobku prawnego w krajach kandydackich w dziedzinach priorytetowych, wskazanych w dokumentach: „Partnerstwo dla Członkostwa” (Pdc) oraz „Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa Polski w Unii Europejskiej” (NPPC).

W celu wsparcia i zdynamizowania przygotowań państw kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej zmieniła się struktura i charakterystyki pomocy przekazywanej krajom kandydującym. Przewidziana pomoc przedakcesyjna ma ułatwić dostosowania do przyjęcia zobowiązań wynikających z członkostwa w Unii Europejskiej. Dla tych państw Europy Środkowej i Wschodniej, które wejdą do Unii przed 2006 r., wyodrębniono oddzielne środki (na rozszerzenie).

Dotychczasowa pomoc udzielana od 1989 r. w ramach PHARE została zastąpiona nową formą wsparcia w okresie przedakcesyjnym, tj. w latach 2000-2006. Pomoc przedakcesyjna Unii Europejskiej opiera się na trzech programach:

1. PHARE 2, który jest zorientowany na przygotowanie kandydatów do członkostwa w UE;

tzw. Phare IA - budowa i wzmacnianie infrastruktury instytucjonalnej oraz finansowanie (relatywnie niewielkich) inwestycji wspierających dostosowywanie polskiego prawodawstwa do legislacji Wspólnoty;

tzw. Phare ESC (regionalny) - inwestycyjny: m. in. przedsięwzięcia dotyczące infrastruktury ochrony środowiska, zidentyfikowane jako priorytety na poziomie regionalnym (województw),

2. Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej - ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-Accession) - przeznaczony na wsparcie przygotowań państw kandydujących do UE w zakresie infrastruktury transportowej oraz ochrony środowiska naturalnego; ma pomóc realizować wdrażanie ekologicznego acquis oraz politykę spójności ekonomicznej; priorytety o charakterze ogólnokrajowym (ponadregionalnym); instrument administrowany centralnie;

3. Przedakcesyjny Fundusz Wsparcia dla Rolnictwa i Obszarów Wiejskich - SAPARD (Support for Pre-Accession Measures for Agriculture and Rural Development), którego głównym celem jest wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich oraz restrukturyzacja gospodarki żywnościowej konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu będą identyfikowane na poziomie lokalnym .

Z założenia programy pomocy przedakcesyjnej PHARE, SAPARD i ISPA powinny stanowić komplementarne instrumenty przygotowań akcesyjnych. W szczególności niedopuszczalne jest ich nakładanie się, tzn. finansowanie w ramach różnych programów tego samego typu przedsięwzięć. Ta prosta zasada, pomimo przyjęcia odpowiedniej regulacji prawnej, jest w praktyce trudna do stosowania z powodu braku precyzji w określeniu granic rozdziału pomiędzy poszczególnymi programami. Znane są dotychczas jedynie główne zasady tego rozdziału:

• ISPA finansuje projekty z zakresu ochrony środowiska i transportu o minimalnej wielkości 5 mln euro;

• SAPARD finansuje jedynie przedsięwzięcia dotyczące rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, które mogą być zaliczone do 15 kategorii wymienionych w artykule 2 Regulacji Sapard,

• PHARE finansuje przedsięwzięcia dotyczące rozwoju instytucjonalnego wszystkich sektorów, a więc również tych, które są objęte pozostałymi programami,

• w przypadku inwestycji z zakresu ochrony środowiska oraz transportu Phare może finansować jedynie projekty poniżej 5 mln euro; projekty te muszą być jednak objęte krajowymi systemami wsparcia bądź też programami rozwoju regionalnego,

• inwestycje dotyczące dostosowania oraz związane z wdrażaniem acquis i konieczną do tego celu infrastrukturą są w zasadzie finansowane przez Phare; pewne inwestycje dotyczące pośrednio dostosowania będą jednak mogły być finansowane również przez Sapard.

„Łączne, planowane wsparcie w ramach wszystkich trzech funduszy dla krajów kandydujących w latach 2000-2006 wyniesie 21 mld 840 mln euro. Decyzje o podziale środków będą podejmowane dla każdego roku osobno, a wielkość przyznawanych środków będzie uzależniona nie tylko od wielkości poszczególnych krajów, lecz również od postępów w dostosowywaniu prawa krajowego do unijnych standardów”.

Tabela nr 2: ŚRODKI FINANSOWE ZAREZERWOWANE NA POMOC PRZEDAKCESYJNĄ ORAZ NA ROZSZERZENIE (MLN EUR, CENY 1999 R.)

Wyszczególnienie	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
Pomoc przedakcesyjna ogółem SAPARD ISPA PHARE	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560	3120 520 1040 1560
Środki na rozszerzenie Rolnictwo Działania strukturalne Polityka wewnętrzna Administracja			6450 1600 3750 730 370	9030 2030 5830 760 420	11610 2450 7920 790 450	14200 2930 10000 820 450	16780 3400 12080 850 450

Źródło: Federacja Związków Gmin i Powiatów RP Małopolskie Regionalne Centrum Informacji Europejskiej „Almanach środków pomocowych Unii Europejskiej”, Fundacja Rozwoju Samorządności i Prasy Lokalnej, Kraków 2001, str. 89

Alokacje finansowe w ramach pomocy przedakcesyjnej (przedstawione w tabeli) dotyczą wszystkich krajów kandydujących łącznie, a indykatywny ich podział na poszczególne kraje podlega corocznej decyzji Komisji i jest uzależniony nie tylko od wielkości kraju, ale także od postępów procesu akcesyjnego i zdolności absorpcyjnych.

Środki przedakcesyjne wynoszą 3120 mln EUR rocznie (w cenach z roku 1999) dla wszystkich kandydatów. Jest to wielkość stała w całym okresie objętym Perspektywą finansową.

Środki na rozszerzenie obejmują cztery cele: modernizację rolnictwa, działania strukturalne (w ramach polityki spójności), politykę wewnętrzną oraz administrację. W 2003 r. zarezerwowano w budżecie na te cele łącznie 9,03 mld EUR dla nowych członków, a w latach następnych wielkość ta wzrośnie i w 2006 r. osiągnie 16,78 mld EUR.

Zarówno środki na pomoc przedakcesyjną, jak i na rozszerzenie, to zobowiązania finansowe, a nie sumy, które faktycznie trafią do beneficjentów. Zależą one bowiem m. in. Od jakości projektów dostarczonych przez wnioskodawców, czy ich zdolności do współfinansowania przedsięwzięć finansowanych ze środków pomocowych.

„Perspektywa finansowa została przygotowana w 1997 r. i przyjęta przez państwa Unii w1999 r. przy założeniu, że do ugrupowania przystąpi maksymalnie pięć państw Europy Środkowej i Wschodniej (tzw. Grupa luksemburska obejmująca Czechy, Estonię, Polskę, Słowenię, Węgry) oraz Cypr. Te kraje byłyby więc ewentualnymi beneficjentami pomocy akcesyjnej przewidzianej dla pierwszych członków, jeśli oczywiście zostałyby przyjęte do Unii przed 2006 r. Natomiast pomoc przedakcesyjna została pomyślana dla dziesięciu kandydatów z Europy Środkowej i Wschodniej (kraje śródziemnomorskie kandydujące do Unii korzystają z innych funduszy pomocowych)”.

Istotną zasadą dotyczącą środków na pomoc przedakcesyjną i na rozszerzenie jest ustalenie, iż środki te nie mogą być wykorzystane na inny cel niż zapisany w Perspektywie finansowej. Pomoc przedakcesyjna nie może być więc przeznaczona na wydatki dla obecnych członków Unii Europejskiej i odwrotnie: środki zarezerwowane dla państw członkowskich nie mogą powiększyć pomocy przedakcesyjnej. Jednocześnie środki na rozszerzenie nie mogą pokryć w przyszłości jakichś nieprzewidzianych wydatków obecnych członków Unii Europejskiej. Nie mogą one też zasilać funduszy przedakcesyjnych. Natomiast sumy przewidziane w budżecie dla członków Unii Europejskiej oraz na wydatki przedakcesyjne mogą być wykorzystane tylko na te cele.

3.2. Program PHARE

Program PHARE powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.XII.1989 r. Jako cel programu wskazano pomoc finansową reformującym się państwom Europy Środkowej i Wschodniej w przekształcaniu ich systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego państwa oraz w ich integracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy Zachodniej i reszty świata. Z chwilą rozpoczęcia program ten przeznaczony został jako forma pomocy dla Polski i Węgier; od 1990 r. obejmuje także Bułgarię i Czechosłowację. Potem dołączyła jeszcze Albania, Estonia, Rumunia, Litwa i Łotwa; do 2000 r. z funduszy tego programu korzystało już 17 państw naszego regionu; obecnie działa w 14-stu krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Są to: Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Bułgaria, Czechy, Macedonia, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Słowacja i Słowenia.

Program Phare jest programem bezzwrotnej pomocy ekonomicznej Unii Europejskiej dla państw Europy Środkowe-Wschodniej. Pomoc otrzymywana w ramach programu nie podlega zwrotowi, z wyjątkiem funduszy nie wydatkowanych bądź wydatkowanych niezgodnie z przyjętymi zasadami. Część środków Phare jest przekazywana państwom-beneficjentom w ramach tzw. krajowych alokacji Phare, część zaś jest zarządzana bezpośrednio przez Komisję Europejską i finansuje programy horyzontalne - przeznaczone dla wszystkich państw uczestniczących oraz programy wielopaństwowe, obejmujące swym zasięgiem kilka państw.

„PHARE jest programem koordynowanym przez Komisję Europejską, który wspiera działania na rzecz transformacji gospodarczej i umacniania struktur demokratycznych. Do priorytetowych dziedzin objętych współdziałaniem zaliczono sektor prywatny, rolnictwo, administrację, infrastrukturę, zasoby ludzkie, rozwój społeczno-polityczny i integracje europejską. Uzyskanie pomocy jest uwarunkowane realizacją reform ustrojowo-ekonomicznych, w tym przede wszystkim ustanowieniem państwa prawa, respektowaniem praw człowieka, wprowadzeniem systemu wielopartyjnego, przeprowadzeniem wolnych wyborów oraz rozwojem gospodarki wolnorynkowej”.

Program PHARE podzielony był na kilka etapów:

• lata 1989-1991 - była to głównie pomoc doraźna,

• lata 1991-1994 - to szkolenie i doradztwo,

• lata 1994-1997 - wspieranie inwestycji,

• od 1998 r. do czasu wstąpienia do Unii Europejskiej - program służy wspieraniu procesu integracji z Unią Europejską.

Program PHARE 2 jest kontynuacją programu PHARE, z którego Polska korzysta od 1990 r. W zreformowanym systemie pomocy Phare 2 wprowadzono podział finansów: od 1998 r. na podstawie dokumentu „Nowa orientacja Phare. Zdecentralizowana implementacja” 30% jego rocznej alokacji przeznaczane jest na wsparcie rozwoju instytucjonalnego, 70% na projekty inwestycyjne. Dokument zawiera ponadto zasady ustalone jednostronnie przez Komisję Europejską:

• przeznaczenie do 10% alokacji krajowej na opłacenie udziału w programach wspólnotowych (Leonardo Vinci, Sokrates, Save itd.),

• konieczność współfinansowania ze strony polskiej przedsięwzięć inwestycyjnych (w co najmniej 25% udziale) oraz przejęcie wszystkich kosztów operacyjnych programów,

• ustanowienie „twinningu” - porozumień bliźniaczych pomiędzy administracją kraju kandydującego a administracjami krajów członkowskich jako podstawowego narzędzia realizacji projektów rozwoju instytucjonalnego,

• wydzielenie z ogólnej puli części środków na współpracę przygraniczną (CBC),

• wprowadzenie jako merytorycznej podstawy programowania Phare następujących dokumentów:

- „Partnerstwo dla Członkostwa”,

- „Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa Polski w Unii Europejskiej” (NPPC).

Wsparcie rozwoju instytucjonalnego stanowi kontynuację priorytetów poprzednich edycji Phare. Rozwój instytucjonalny jest to tworzenie i doskonalenie struktur oraz zasobów kadrowych potrzebnych do wprowadzenia acquis communataire. Obejmuje pomoc techniczną oraz porozumienia bliźniacze (tzw. twinning) między instytucjami administracji centralnej państwa kandydującego a ich odpowiednikami w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Pomoc ta ma na celu stworzenie sieci instytucji i zdolności związanych z procesem akcesji do Unii Europejskiej oraz wzmocnienie administracyjne kandydatów pod kątem wdrożenia i egzekwowania prawa, a także realizowania programów spójności społeczno-gospodarczej.

Główne cele wsparcia inwestycyjnego to:

• dostosowanie krajowej infrastruktury do standardów unijnych i wymogów prawa wspólnotowego,

• zwiększenie spójności społeczno-gospodarczej w celu zmniejszenia dysproporcji w rozwoju polskich regionów w stosunku do średniego poziomu rozwoju gospodarczego w Unii Europejskiej poprzez:

1. wzrost działalności sektora produkcyjnego (pomoc w zróżnicowaniu działalności gospodarczej, rozwój sektora prywatnego, modernizacja przemysłu),

2. wzmocnienie potencjału ludzkiego - wsparcie czterech filarów „Europejskiej Strategii Zatrudnienia” (szkolenie i przekwalifikowywanie pracowników, podnoszenie umiejętności zarządzania w przemyśle, działania zwiększające innowacyjność),

3. poprawę infrastruktury związanej z prowadzeniem działalności gospodarczej (inwestycje poprawiające dostęp do miejsc pracy, w których rozwija się przemysł i handel, inwestycje związane z infrastrukturą ochrony środowiska, sprzyjające rozwojowi inwestycyjnemu w regionach).

Z obecnego programu PHARE 2, przewidzianego na lata 2000-2006, korzysta 10 krajów kandydujących do Unii Europejskiej oraz niektóre kraje bałkańskie. W programie obowiązuje zasada finansowania jedynie inicjatyw z zakresu wspólnych polityk Unii Europejskiej. W związku z tym pieniądze z PHARE nie mogą być kierowane np. na inwestycje sportowe, Kościoły ani na służbę zdrowia, ponieważ te dziedziny nie są objęte żadną ze wspólnych polityk Unii Europejskiej.

Budżet programu Phare 2 dla 10-u państw z Europy Środkowo-Wschodniej wynosi około 1,5 mld euro rocznie. Wszystkie inwestycje w jego ramach wymagają współfinansowania przez kraj otrzymujący pomoc (przez rząd, samorządy, organizacje pozarządowe lub firmy).

Środki finansowe z programu PHARE są w Polsce przekazywane na działania w pięciu dziedzinach:

• rozwój instytucjonalny, na który przeznaczono dotychczas średnio 80-90 mln euro rocznie,

• inwestycje umożliwiające stosowanie w praktyce dorobku (głównie prawnego) Unii Europejskiej, czyli inwestycje w tzw. acquis communautaire, na które trafia 50-100 mln euro rocznie,

• na program współpracy przygranicznej (średnio 54 mln euro rocznie),

• na realizacje celów spójności społeczno-ekonomicznej (ok. 170 mln euro rocznie),

• na finansowanie uczestnictwa polskich podmiotów w innych unijnych programach pomocowych.

Sumy przeznaczane na rozwój instytucjonalny wciąż się zmniejszają, ponieważ z roku na rok Polska w coraz większym stopniu dostosowana jest do wymogów Unii Europejskiej. Adresatem tej pomocy jest przede wszystkim administracja (głównie rządowa), a pieniądze przeznaczane są na wdrażanie unijnych systemów, np. na organizowanie i wyposażenie laboratoriów weterynaryjnych i fitosanitaryjnych (np. na granicach, aby zapewnić bezpieczeństwo wwożonej żywności), powiatowych inspektoratów ochrony środowiska, czy na wzajemne uznawanie dyplomów.

Inwestycje umożliwiające stosowanie w praktyce dorobku Unii Europejskiej (głównie prawnego) wymagają dużych nakładów. Pieniądze przeznaczane są tu np. na uszczelnianie granic (np. na łodzie patrolowe, samochody terenowe, czy sprzęt wykrywający materiały wybuchowe lub narkotyki). Mniejsze inwestycje tego samego typu realizowane są w ramach funduszy spójności społeczno-ekonomicznej, a także współpracy przygranicznej. Ponadto część dużych projektów przeszła do utworzonego później programu unijnej pomocy - ISPA (duże inwestycje związane z ochroną środowiska, czy rozwojem infrastruktury).

W ramach współpracy przygranicznej realizowane są mniejsze inwestycje z zakresu ochrony środowiska, transportu, rolnictwa oraz w dziedzinie edukacji i kultury.

Pieniądze na realizację inwestycji w ramach spójności społeczno-ekonomicznej, które mają służyć niwelowaniu różnic między regionami, są dostępne dopiero od 2000 r. Zasady wyboru inwestycji i sposobów ich realizacji są wzorowane na zasadach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS).

Pieniądze przekazywane są przede wszystkim samorządom, a kierowane na projekty infrastrukturalne związane przede wszystkim z transportem i ochroną środowiska, a także na pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw (na doradztwo, szkolenia, granty, udziały w targach). Ponadto środki finansowe przeznaczane są też na rozwój zasobów ludzkich, czyli na szkolenia głównie administracji i bezrobotnych oraz na przekwalifikowanie tych, którzy tracą pracę. Wreszcie część pieniędzy otrzymywanych przez Polskę w ramach programu PHARE 2 przeznaczana jest na finansowanie udziału polskich podmiotów w unijnych programach (Save, Alterner, Energy, SME, Socrates, czy Leonardo).

Program PHARE jest największym programem pomocy bezzwrotnej dla Polski. Związane są też z nim największe oczekiwania, zarówno ze strony opinii publicznej, jak i potencjalnych jego beneficjentów.

Program Phare ma charakter pomocy wiązanej. Oznacza to, że biorca pomocy jest ograniczony pewnymi warunkami nałożonymi przez dawcę i nie ma pełnej swobody w dysponowaniu jego środkami. Program Phare przeznaczony jest na finansowanie określonych przedsięwzięć a fundusze przeznaczone na ich realizację muszą być kontrolowane i wydatkowane ściśle wg zasad ustalonych przez Komisję Europejską.

Cały proces absorpcji pomocy Unii Europejskiej dzieli się na dwie fazy:

• programowanie i planowanie,

• wdrażanie.

Programowanie odbywa się w cyklu rocznym. Komisja Europejska określa, ile środków otrzyma Polska z budżetu Phare na dany rok. Następnie Urząd Komitetu Integracji Europejskiej negocjuje zawartość programu, tj. jaka instytucja i na jakie cele otrzyma środki. UKIE koordynuje uzgodnienia międzyresortowe po stronie polskiej i występuje w imieniu Rządu RP wobec Komisji Europejskiej. Faza programowania kończy się podpisaniem Memorandum Finansowego. Jest to umowa międzyrządowa, w której Komisja Europejska zobowiązuje się do właściwego wydatkowania tych środków, zapewnienia krajowego współfinansowania, spełnienia określonych warunków itp. Najczęściej podpisuje się kilka Memorandów Finansowych dla danego roku Phare.

Podpisanie Memorandum Finansowego rozpoczyna fazę realizacji (wdrażania, implementacji), która rozłożona jest na kilka lat. Zwykle trwa trzy lata: dwa lata na zawieranie kontraktów i rok na dokończenie zadań i dokonanie płatności. Zapisy Memorandum Finansowego zawsze wskazują konkretną instytucję jako jednostkę wdrażającą dany program lub projekt. Od początku funkcjonowania programu Phare jednostkami wdrażającymi były i są polskie instytucje (z kilkoma drobnymi wyjątkami). Oznacza to, że polskie instytucje przeprowadzają przetargi, zawierają kontrakty i nadzorują ich wykonanie, a także otrzymują środki finansowe z Unii Europejskiej i dokonują płatności wykonawcom. Jednostkami wdrażającymi mogą być fundacje Skarbu Państwa, komórki w strukturze ministerstw, fundusze celowe, agencje Skarbu Państwa lub firmy komercyjne wynajęte przez ministerstwo. Wdrażanie odbywa się wg szczegółowych reguł postępowania, narzuconych przez Komisję Europejską oraz pod stałym jej nadzorem.

1. Fundusz ISPA

„Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej (ISPA) ma zapewnić wsparcie przygotowań krajów kandydujących w obszarze spójności społecznej i gospodarczej w zakresie polityki ochrony środowiska i polityki transportowej. Przedsięwzięcia współfinansowane w ramach ISPA mają pomóc beneficjantom w dostosowaniu się do prawa wspólnotowego w zakresie ochrony środowiska lub transportu oraz osiągnięcia celów określonych w Partnerstwie dla Członkostwa. Wzorowany na Funduszu Spójności - Program ISPA wspiera duże inwestycje w infrastrukturę transportową i ochrony środowiska o wartości inwestycji powyżej 5 mln euro”. ISPA zapewnia wsparcie mające na celu przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej następujących państw kandydujących: Bułgarii, Republiki Czeskiej, Estonii, Węgier, Łotwy, Litwy, Polski, Rumunii, Słowacji oraz Słowenii w obszarze spójności ekonomicznej i społecznej dotyczącej polityki ochrony środowiska i polityki transportowej.

ISPA ułatwiać ma realizację zadań wskazanych w dokumentach opracowanych przez instytucje zarządzające środkami pomocowymi Unii Europejskiej. Są to:

• Partnerstwo dla Członkostwa (Komisja Europejska),

• Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej (Urząd Komitetu Integracji Europejskiej),

• Strategia Wykorzystania Funduszu ISPA (Ministerstwo Środowiska).

Fundusz ISPA powstał w drugiej połowie marca 1999 r. podczas szczytu Unii Europejskiej w Berlinie. Pomoc Unii Europejskiej w ramach tego programu ma przyczyniać się do lepszego przygotowania krajów ubiegających się o członkostwo w Unii Europejskiej w dziedzinie infrastruktury gospodarczej , a w szczególności w sektorach ochrony środowiska i transportu (w równych proporcjach).

„Podział środków w ramach ISPA między kraje-beneficjentów odbywa się na podstawie następujących kryteriów:

• liczby ludności,

• PKB na jednego mieszkańca mierzonego parytetem siły nabywczej,

• powierzchni kraju.

Wielkość alokacji wstępnej może ulec zmianie z uwagi na efektywność środków funduszu ISPA w danym kraju w latach poprzednich, a także potrzeby w stosunku do innych kandydatów. Z funduszu tego finansowane są duże projekty, o wartości co najmniej 5 mln EUR. W 2000 r. do finansowania w ramach programu ISPA zakwalifikowane w Polsce m. in. następujące projekty: rozbudowa i modernizacja sieci kanalizacji ściekowej w Bydgoszczy, rozbudowa oczyszczalni ścieków oraz gospodarka odpadami w Krakowie, modernizacja drogi Mińsk Mazowiecki-Siedlce oraz Kraków-Tarnów”.

Przedsięwzięcie zgłaszane do wsparcia z ISPA powinno mieć odpowiednią skalę, tak, by miało znaczenie dla poprawy stanu środowiska - poczynając od projektów o znaczeniu ponadkrajowym, następnie krajowym, ponadregionalnym itd.

Ogólne kryteria dla finansowania projektów z ISPA:

1. Zgodność z legislacją Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska

• Art. 130 z Traktatu

Cele:

Zachować, chronić i polepszać jakość środowiska

Chronić zdrowie ludzkie

Rozważne i racjonalne użycie zasobów

Zasady:

Zasada przezorności

Naprawa szkody u źródła

Działania zapobiegawcze

Zanieczyszczający powinien płacić

• Dyrektywy Unii Europejskiej

• Standardy techniczne i jakościowe UE

• Efektywność ekologiczna: jakościowa i ilościowa

Podstawowe kryteria wyboru projektów do wsparcia z ISPA:

Wybór projektów inwestycyjnych do wsparcia w ramach ISPA w sektorze ochrony środowiska jest podporządkowany realizacji priorytetów określonych w :

• Partnerstwie dla Członkostwa,

• Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, w tym szczególnie:

• Priorytet 22.2: „Opracowanie programów i stworzenie warunków do wdrażania prawa Wspólnoty Europejskiej dotyczącego poprawy jakości wód”;

• Priorytet 22.3: „Dostosowanie prawa polskiego do prawa wspólnotowego w zakresie gospodarki odpadami oraz opracowanie krajowych systemów zarządzania odpadami w celu stworzenia warunków niezbędnych do wdrożenia wymagań wspólnotowych”;

• Priorytet 22.4: „Poprawa jakości powietrza - wdrażanie dyrektyw dotyczących oceny i zarządzania jakością powietrza oraz ograniczania zanieczyszczenia powietrza powodowanego przez zakłady przemysłowe”;

• Strategii wykorzystania funduszu ISPA jako uzupełniającego instrumentu realizacji polityki ekologicznej państwa (opracowana przez Ministerstwo Środowiska);

• Polskim stanowisku negocjacyjnym.

Sektory i dyrektywy priorytetowe:

WODA

Komunalne oczyszczalnie ścieków

Woda do picia

JAKOŚĆ POWIETRZA

System zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń

Ramowa Dyrektywa w sprawie jakości powietrza

Duże obiekty spalania

Spalanie odpadów niebezpiecznych

Spalanie odpadów komunalnych

GOSPODARKA ODPADAMI

Dyrektywa ramowa o odpadach

Dyrektywa w sprawie składowisk

ŚCIEKI KOMUNALNE

1. Wskazania dla wyboru priorytetów:

• duże aglomeracje (>15.000 mieszkańców);

• emisje do odbiorników wrażliwych na eutrofizację oraz na obszarach ważnych ze względu na ochronę bioróżnorodności;

• zrzuty do źródeł wody pitnej;

• znaczący skutek gospodarczy (stymulacja rozwoju ekonomicznego);

• istnienie programu poprawy jakości wody w zlewni;

2. Warunki wstępne dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

• wstępne oczyszczanie zrzutów przemysłowych;

• odpowiednie zagospodarowanie osadów ściekowych;

• zasada „zanieczyszczający płaci”: przynajmniej koszty operacyjne i amortyzacji oraz napraw muszą być pokryte przez użytkowników.

DOSTAWA WODY DO PICIA

1. Wskazania dla wyboru priorytetów:

• duże aglomeracje;

• niewielka ilość zasobów wodnych;

• ważne problemy jakości zasobów wodnych;

• zintegrowane rozwiązania gospodarki wodno-ściekowej;

2. Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

• zapewnione wspólnotowe normy jakości;

• efektywne zużywanie zasobów: system opłat (taryf), kontrola szczelności urządzeń, mierniki zużycia (promowanie oszczędności wody).

JAKOŚĆ POWIETRZA

1. Wskazania dla wyboru priorytetów:

• duże aglomeracje (powyżej 200 000 mieszkańców) lub obszary o szczególnie wysokim poziomie zanieczyszczeń;

• zapobieganie zmianom klimatu i redukcja emisji zanieczyszczeń;

• stworzenie systemów monitorowania;

• zgodność z dyrektywą o dużych obiektach energetycznego spalania paliw bez zakłóceń dla funkcjonowania rynku;

2. Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

• plan działań dla redukcji 13 określonych substancji zanieczyszczających;

• odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;

• odpowiedni system monitoringu;

• przestrzeganie zasad uczciwej konkurencji.

GOSPODARKA ODPADAMI KOMUNALNYMI

1. Wskazania dla wyboru priorytetów:

• dyrektywy trudne do wypełnienia ze względu na wynikające z nich wysokie koszty inwestycyjne: dyrektywa o odpadach niebezpiecznych, dyrektywa o składowiskach;

• ochrona zdrowia ludzkiego;

• ochrona obszarów wrażliwych;

2. Warunki dla zakwalifikowania się do otrzymania wsparcia z ISPA:

• odpowiedni plan gospodarowania odpadami;

• odpowiednie ramy administracyjne i instytucjonalne;

• zasada „zanieczyszczający płaci”.

Wsparcie z ISPA można uzyskać na:

• studia wykonalności,

• projekty techniczne,

• zarządzanie projektem,

• robociznę,

• zakup sprzętu i wyposażenia,

• zakup praw patentowych,

• organizacje prac komitetów monitorujących,

• szkolenie personelu,

• wydatki na informacje i reklamę,

• inne - uzasadnione.

O dofinansowaniu z funduszu ISPA może ubiegać się samorząd terytorialny, organizacja samorządowa lub inne podmioty publiczne. Obecnie środki pochodzące z funduszu ISPA stanowią największą część pomocy unijnej dla Polski w dziedzinie ochrony środowiska. Na lata 2000-2006 Unia Europejska, w ramach ISPA dla dziesięciu krajów starających się o członkostwo, przeznaczyła ponad 1 mld euro rocznie. Polska w ramach tej kwoty, łącznie na transport i ochronę środowiska, może otrzymać od 30 do 37% środków, co stanowi 312-384 8 milionów euro.

Finansowanie projektów z ISPA opiera się na zasadzie współfinansowania. Wysokość grantu może wynosić do 75% wartości kosztów projektu. Suma ta może być jednak zwiększona przez Komisję Europejską nawet do wartości do 85%. Resztę musi sfinansować strona polska. Średnio rocznie dla Polski przewiduje się około 384 mln euro. Kwota ta może zmieniać się w zależności od ilości projektów przygotowanych oraz rozpoczętych w innych krajach kandydujących. Aby uzyskać pomoc dla każdej inwestycji konieczne jest przeprowadzenie przetargu. Współfinansowaniu z ISPA podlegają jedynie wydatki kwalifikowane. Za kwalifikowane uznawane mogą być wyłącznie wydatki dokonane po podpisaniu Memorandum Finansowego. Rozpoczęcie inwestycji jest finansowane z zaliczki wynikającej z Memorandum Finansowego (20% grantu).

3. Program SAPARD

Fundusz SAPARD to Specjalny Program Akcesyjny Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich. „SAPARD ma służyć wsparciu rolnictwa i obszarów wiejskich. Jego szczegółowe cele to ułatwienie wdrożenia w Polsce dorobku prawnego Wspólnot Europejskich w zakresie wspólnej polityki rolnej oraz rozwiązywanie priorytetowych i specyficznych problemów sektora rolnego i obszarów wiejskich państw kandydujących, aby lepiej je przygotować do integracji z UE”.

Dodatkowo priorytetowo traktowane przez Unię Europejską będą działania mające na celu zwiększenie efektywności funkcjonowania rynku, poprawę norm jakości i zdrowia oraz mające na celu tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich. Wszystkie działania wspierane ze środków SAPARD powinny być realizowane w zgodzie z przepisami dotyczącymi ochrony środowiska. Realizacji tych priorytetów służyć ma wdrożenie opracowanych przez poszczególne kraje kandydujące programów operacyjnych, obejmujących działania wybrane przez dany kraj z listy określonej Rozporządzeniem Rady Wspólnoty Europejskiej:

• inwestycje w gospodarstwach rolnych,

• poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybołówstwa,

• poprawa funkcjonowania struktur kontroli jakości, kontroli weterynaryjnej i fitosanitarnej,

• metody produkcji rolniczej służące ochronie środowiska oraz ochronie krajobrazu wiejskiego,

• rozwój i dywersyfikacja działalności gospodarczej zapewniająca jej różnorodność oraz alternatywne źródła dochodu,

• wprowadzenie systemu zastępstw i usług w zakresie zarządzania gospodarstwem,

• tworzenie grup producentów,

• renowacja i rozwój wsi oraz ochrona i konserwacja dorobku kulturowego wsi,

• poprawa struktury gruntów,

• poprawa szkolnictwa zawodowego,

• rozwój i poprawa infrastruktury wiejskiej,

• zarządzanie zasobami wodnymi dla rolnictwa,

• leśnictwo, w tym zalesianie, przetwórstwo i marketing produktów leśnych,

• pomoc techniczna do wyżej wymienionych działań.

Planowane działania w ramach programu operacyjnego dla Polski, zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej, mają służyć realizacji celów strategicznych programu SAPARD, które określono jako:

• poprawa ekonomicznej konkurencyjności polskiego sektora rolno-spożywczego, na rynku krajowym i rynku międzynarodowym;

• dostosowanie sektora rolno-spożywczego do standardów acquis communautaire w zakresie jakości, higieny i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska;

• stymulowanie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez wspieranie rozwoju infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej na wsi.

Program SAPARD jest pierwszym programem pomocowym Unii Europejskiej dla krajów kandydujących, w którym obowiązują zasady stosowane w funduszach strukturalnych, które przysługują wyłącznie państwom członkowskim. Z tego względu często jest nazywany ćwiczeniem dla kandydatów przed uzyskaniem członkostwa. Realizacja tego programu powinna nas nauczyć stosowania żmudnych procedur korzystania ze środków pomocowych Unii Europejskiej i przygotować do korzystania w przyszłości z szerszej gamy instrumentów polityki wspierania rozwoju obszarów wiejskich stosowanej w Unii Europejskiej.

Współfinansowanie w ramach SAPARDU polega na zwróceniu części kosztów inwestycji, ale dopiero po wykonaniu projektu (najpierw trzeba samemu zainwestować).

Zarys programu SAPARD został ustalony w roku 1999 w Berlinie i zapisany w tzw. Agendzie 2000. Państwa kandydujące mogą korzystać z SAPARDU do czasu wstąpienia do Unii Europejskiej, ale nie dłużej niż do 2006 r.

Polski Program Operacyjny SAPARD przedstawiony został Komisji Europejskiej dnia 29.XII.1999 r. Program został pozytywnie zaopiniowany 13.IX.2000 r. oraz oficjalnie przyjęty przez Komisje Europejską 18.X.2000 r.

28.VI.2002 r. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) uzyskała akredytacje Komisji Europejskiej do pełnienia funkcji Agencji płatniczej SAPARD. 17.VII. ARiMR rozpoczęła przyjmowanie wniosków o dotacje.

Wkład ze strony Unii Europejskiej może wynieść nie więcej niż 75% ogólnej sumy wydatków publicznych na dany projekt. Pozostałe 25% (lub więcej) stanowić muszą polskie środki publiczne, czyli tzw. współfinansowanie ze strony polskiej. Za środki publiczne uznaje się środki z budżetu państwa i z budżetów samorządowych wszystkich szczebli.

Ze względu na udział środków publicznych (w tym również tych, które pochodzą z Unii Europejskiej) w finansowaniu realizacji projektów wyróżnić można dwie zasadnicze grupy projektów:

1. projekty generujące przychody;

2. projekty, których realizacja nie generuje przychodów.

W pierwszym przypadku (np. modernizacja zakładu przetwórstwa rolno-spożywczego lub wprowadzenie działalności agroturystycznej w gospodarstwie rolnym) pomoc finansowa ze środków publicznych może wynosić maksymalnie 50% kosztów realizacji projektu. Pozostałe 50% musi pokryć zgłaszający projekt.

W drugim przypadku pomoc finansowa ze środków publicznych może (ale nie musi) być wyższa niż 50% kosztów realizacji projektu.

Instytucjami biorącymi udział w programie SAPARD są:

• Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,

• Ministerstwo Finansów,

• Agencja Rolnictwa i Restrukturyzacji Rolnictwa,

• Komitet Monitorujący (międzyresortowy, decyduje o wszelkich zmianach i poprawkach w funkcjonowaniu programu),

• Krajowy Komitet Sterujący,

• jednostki wykonujące zadania delegowane,

• Fundacja Programów Pomocy i Rolnictwa oraz Krajowe Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich.

Program SAPARD, w odróżnieniu od pozostałych programów przedakcesyjnych Unii Europejskiej, jest programem, w którym Komisja Europejska po raz pierwszy delegowała kluczowe funkcje (w szczególności selekcja projektów) do krajów trzecich.

Program SAPARD obejmuje następujące działania:

DZIAŁANIE 1: Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych i rybnych:

1.1.: Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu artykułów pochodzenia zwierzęcego;

1.2.: Wsparcie restrukturyzacji przetwórstwa i poprawy marketingu owoców i warzyw;

DZIAŁANIE 2: Inwestycje w gospodarstwach rolnych:

2.1.: Restrukturyzacja produkcji mleka;

2.2.: Modernizacja gospodarstw specjalizujących się w produkcji zwierząt rzeźnych;

2.3.: Zwiększenie różnorodności produkcji gospodarstw rolnych;

DZIAŁANIE 3: Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich:

3.1.: Zaopatrzenie gospodarstw wiejskich w wodę wraz z uzdatnianiem;

3.2.: Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych;

3.3.: Gospodarka odpadami stałymi;

3.4.: Drogi powiatowe i gminne na obszarach wiejskich;

3.5.: Zaopatrzenie w energię.

W programie SAPARD uwzględniono przetwórstwo mięsa, mleka, ryb, owoców i warzyw. Dla zakładów przetwórczych pierwszoplanowe znaczenie ma dostosowanie się do wymogów sanitarno-weterynaryjnych, co oznacza potrzebę modernizacji budynków i ich wyposażenia, linii technologicznych, usprawnienie systemów kontroli, szkolenie pracowników. Dodatkowo wspierane będą inwestycje ukierunkowane na poprawę warunków ochrony środowiska w zakładach, racjonalizację gospodarki wodnej i energetycznej. W celu ułatwienia zakładom przetwórstwa rolno-spożywczego funkcjonowania na Jednolitym Rynku dotowane będą inwestycje o charakterze innowacyjnym, umożliwiające dostosowanie produkcji do wymogów rynku.

Traktując rolnictwo jako istotny element gospodarki i podstawę rozwoju obszarów wiejskich, za jeden z priorytetów polityki państwa uznaje się wsparcie procesów modernizacji gospodarstw rolnych. Celem podejmowanych działań jest stworzenie silnego, żywotnego sektora gospodarstw rolnych, które - poprzez zorientowaną na rynek, efektywna produkcję - zapewnią konsumentom bogatą i dobrą jakościowo ofertę artykułów żywnościowych, a jednocześnie stanowić będą miejsce życia, warsztat pracy i źródło dochodów dla poważnej części ludności wiejskiej. Procesy modernizacji prowadzić będą do poprawy warunków życia i pracy rolników. Założeniem polityki państwa jest też kształtowanie produkcji rolnej zgodnie z wymogami ochrony środowiska i zachowania krajobrazu. Działania podejmowane w ramach programu SAPARD, towarzysząc programom krajowym, skupiają się na dziedzinach szczególnie istotnych z punktu widzenia procesu integracji Polski z Unią Europejską.

Celem ostatniego działania jest poprawa konkurencyjności obszarów wiejskich jako miejsce zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej. Niski poziom rozwoju infrastruktury wiejskiej zniechęca potencjalnych inwestorów do podejmowania działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. Ponadto wiele elementów acquis communautaire, takich jak system informacji o cenach, czy standardy higieny, nie mogą być właściwie wdrażane bez odpowiedniej infrastruktury.

4. Pozyskiwanie środków z funduszy Unii Europejskiej

Pomoc z budżetu Unii Europejskiej, przeznaczona na finansowanie projektów, musi być w każdym wypadku uzupełniona własnymi środkami beneficjenta, w tym budżetowymi.

Współfinansowania przez beneficjenta wymagają wszystkie trzy programy: PHARE, SAPARD i ISPA. Ma to zapewnić możliwie najefektywniejsze wykorzystanie bezzwrotnych środków. „Właściwe wykorzystanie pomocy unijnej wymaga też rozwinięcia zdolności absorpcyjnej gospodarki, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym. Jest to niezmiernie ważny warunek efektywnego i skutecznego wykorzystania wsparcia ze strony Unii Europejskiej. Obecnie zdolność polskiej gospodarki do efektywnego wykorzystania zagranicznych środków pomocowych jest ograniczona. Świadczy o tym m. in. niepełne wykorzystywanie pomocy w ramach programu PHARE (jakkolwiek są również inne przyczyny tego zjawiska). Istnieje więc ryzyko, że nadmierna pomoc, przekraczająca zdolności absorpcyjne gospodarki, będzie przeznaczona na podtrzymanie poziomu konsumpcji lub na nieefektywne inwestycje, nie mające znaczenia dla wzrostu gospodarczego”.

Kolejnym warunkiem efektywnego wykorzystania funduszy pomocowych jest sprawne zarządzanie tymi środkami. Wymaga to z kolei odpowiednich kadr, które odpowiedzialne będą za przygotowywanie wniosków odpowiadających unijnym wymogom, jak również za zarządzanie uzyskanymi środkami. Ważna jest odpowiednia struktura instytucjonalna i wyodrębnienie instytucji szczebla centralnego odpowiedzialnej za realizację polityki regionalnej państwa.

Warunkiem korzystania z pomocy jest więc sprawne uruchomienie instytucji zajmujących się sterowaniem, programowaniem i monitorowaniem funduszy Unii Europejskiej. Potrzebna jest też właściwa koordynacja pomocy oferowanej w ramach różnych programów. Chodzi o uniknięcie równoczesnego finansowania tych samych przedsięwzięć z różnych programów, a jednocześnie zapewnienie ich współdziałania. Warunki te są niezbędne do spełnienia, by uzyskać unijną pomoc i efektywnie ją wykorzystać, zarówno teraz, kiedy Polska kandyduje do Unii, jak i w przyszłości, gdy będzie już jej pełnoprawnym członkiem.

Obecnie, aby Polska mogła uzyskać środki z funduszy przedakcesyjnych, spełnić musi następujące kryteria:

KRYTERIA PRZYZNAWANIA WSPARCIA Z PROGRAMU PHARE 2

Wielkość alokacji dla każdego z kandydatów w ramach programu PHARE jest określana na podstawie następujących kryteriów:

• udział ludności danego kraju w całkowitej liczbie ludności państw objętych programem PHARE,

• wysokość produktu narodowego brutto (PNB),

• zdolność absorpcyjna oraz postępy we wdrażaniu Partnerstwa dla Członkostwa.

KRYTERIA PODZIAŁU FUNDUSZU ISPA MIĘDZY PAŃSTWA KANDYDUJĄCE DO UNII EUROPEJSKIEJ

Podział środków w ramach ISPA między kraje-beneficjentów odbywa się na podstawie następujących kryteriów:

• liczby ludności,

• PKB na jednego mieszkańca, mierzonego parytetem siły nabywczej,

• powierzchni kraju.

Wielkość alokacji wstępnej może ulec zmianie z uwagi na efektywność środków funduszu ISPA w danym kraju w latach poprzednich, a także potrzeby w stosunku do innych kandydatów.

Z funduszu tego finansowane są duże projekty o wartości co najmniej 5 mln EUR.

KRYTERIA PODZIAŁU FUNDUSZU SAPARD MIĘDZY KANDYDATÓW DO UNII EUROPEJSKIEJ

Przy podziale środków SAPARD między kraje kandydujące do Unii Europejskiej Komisja Europejska bierze pod uwagę następujące kryteria:

• liczbę ludności zatrudnionej w rolnictwie,

• powierzchnię rolniczą,

• PKB na jednego mieszkańca według siły nabywczej.

Samo skorzystanie z programów przedakcesyjnych uzależnione jest od spełnienia pewnych warunków. Należy do nich - obok współfinansowania projektów, które uzyskają wsparcie ze środków pomocowych - m. in. stworzenie w danym kraju infrastruktury planistycznej i kontrolnej, tj. przygotowanie dobrych wniosków spełniających wymogi wspólnotowych procedur, spójnych ze strategią rozwoju kraju oraz zbudowanie systemu kontroli wykorzystania środków pomocowych. Najogólniej ujmując, można stwierdzić, że zasady korzystania z programu Phare 2 są zbliżone do warunków działania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, cele i zasady programu ISPA przypominają Fundusz Spójności, pierwowzorem zaś programu SAPARD jest sekcja orientacji FEOGA.

Mechanizm działania programu PHARE opiera się na współdziałaniu państw-beneficjentów z Komisją, która corocznie określa wysokość środków finansowych przeznaczonych na pomoc. Uzgodnione na poziomie ministerialnym programy i projekty Komisja przedstawia do zatwierdzenia Komitetowi Zarządzającemu Programem Phare. Komitet ten obejmuje przedstawicieli państw członkowskich Wspólnot Europejskich. Na podstawie przyjętych programów przygotowywane są memoranda finansowe podpisywane przez Komisję oraz rząd państwa-beneficjenta. Komisja wraz z Trybunałem Rewidentów Księgowych sprawuje nadzór nad realizacją programów. W każdym państwie korzystającym z pomocy działa tzw. koordynator krajowy, z reguły w randze ministra lub sekretarza stanu (w Polsce funkcję tę pełni przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej), który w imieniu rządu nadzoruje alokację funduszy między poszczególne ministerstwa. Ponadto zajmuje się wraz z Komisja planowaniem.

Każdy program realizuje Jednostka Zarządzająca Programem Phare (PHARE Programme Management Unit) pod nadzorem właściwego dla danego sektora ministra. Każdy sektor ma osobną jednostkę zarządzającą, dlatego też w danym kraju może być ich nawet kilkanaście. Poza programami krajowymi uzgadnianymi bilateralnie, w ramach programu PHARE finansowane są również programy wielonarodowe i horyzontalne, obejmujące kilka państw.

PHARE jako instrument zewnętrznej polityki gospodarczej Unii Europejskiej jest adresowany do rządów. Finansuje głównie zamówienia publiczne na towary i usługi. Na ogół nie jest programem udzielającym bezpośredniej pomocy w postaci dotacji na realizację indywidualnych przedsięwzięć. Zasady finansowania kontraktów w ramach programu PHARE są takie same dla wszystkich państw. Kontrakty zawiera się z osobami fizycznymi lub prawnymi, spełniającymi określone warunki. Firma, która chce uczestniczyć w kontrakcie finansowanym przez PHARE jako dostawca towarów lub usług, oferent, współoferent, kontrahent lub poddostawca musi mieć dobrą kondycję finansową, być zarejestrowana w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w kraju partnerskim objętym pomocą PHARE, mieć w nim swoją siedzibę oraz prowadzić działalność gospodarczą.

Z reguły kontrakty przyznawane są na drodze przetargu. Informacje o przetargu publikuje Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej oraz internet.

III. Pozyskiwanie środków z funduszy Unii Europejskiej na finansowanie zadań Gminy Brzeszcze

1. Charakterystyka Gminy Brzeszcze

Miasto i Gmina Brzeszcze jest jedną z kilku jednostek samorządu terytorialnego, wchodzących w skład powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim. Oprócz miasta Brzeszcze, gminę stanowi pięć sołectw: Jawiszowice, Przecieszyn, Skidzin, Wilczkowice i Zasole. Gmina ta położona jest między rzekami Wisłą a Sołą, na terenie Kotliny Oświęcimskiej.

Etymologia nazwy miasta wywodzi się od wiązu górskiego, zwanego brzostem, rosnącego niegdyś nad brzegiem Wisły. Powierzchnia gminy wynosi 46,1 km², a zamieszkuje ją około 22,2 tys. mieszkańców.

Zarys historii Brzeszcz

Brzeszcze i okoliczne wsie założono w okresie Średniowiecza na prawie niemieckim. Najstarszą wsią na terenie obecnego miasta i gminy są Jawiszowice, wzmiankowane w spisach świętopietrza w 1326 r. Pozostałe wsie poświadczone zostały dopiero w XV w. Brzeszcze pojawiły się po raz pierwszy w dokumentach w 1443 r. jako własność książęca, z kolei Przecieszyn w 1445 r., Skidziń w 1454 r., a Wilczkowice w 1457 r. Trzy ostatnie wsie w XV w., jak i później, były w rękach szlacheckich. Wszystkie zaś - od chwili pojawienia się w źródłach - dzieliły losy Księstwa Oświęcimskiego, które powstało w latach 1315-1317, w wyniku podziałów dynastycznych w opolskiej, a od 1281 r. cieszyńskiej, linii Piastów śląskich.

Już od roku 1457, kiedy to Księstwo stało się własnością króla polskiego, także i Brzeszcze przeszły na jego własność, stając się królewszczyzną. Była ona wydzierżawiana licznym przedstawicielom najznamienitszych rodów rycerskich, a także co bardziej wpływowym osobom na dworze króla.

Od samego początku ludność Brzeszcz i wsi położonych w sąsiedztwie żyła przede wszystkim z rolnictwa. Dopiero założenie stawów, o których wiadomości pochodzą z roku 1473 r., zmieniło charakter zajęć mieszkańców Brzeszcz aż do końca XIX w. Rozbudowę gospodarki stawowej na przełomie XV i XVI w. zawdzięczać należy przede wszystkim zainteresowaniom dworu królewskiego, pragnącego pomnożenia dochodów, jak również osobistemu zaangażowaniu miejscowych dzierżawców, którzy chcieli zwiększenia wpływów z wsi przez nich dzierżawionych.

Poza hodowlą ryb i rolnictwem, ludność Brzeszcz od XVI w. żyła także z hodowli bydła i owiec.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. terytorium byłego Księstwa Oświęcimskiego, a wraz z nim również Brzeszcze, przeszło pod panowanie austriackie. Dobra królewskie zajął rząd austriacki, który w 1778 r. sprzedał Brzeszcze Fryderykowi Duninowi herbu Łabędź i jego żonie Zofii z Małachowskich, która odziedziczyła je po śmierci męża. W 1794 r. po śmierci Zofii Duninowej przejął Brzeszcze Włoch, Kamil Dominik Gherii - nadworny lekarz ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po śmierci Gheriego w 1814 r. wieś przeszła na własność jego wychowanicy, Wiktorii Klose - córki Fryderyka Klose, ówczesnego właściciela Przecieszyna, Skidzinia i Wilczkowic.

W 1822 r. Wiktoria Mieroszewska wymieniła Brzeszcze, Skidzin, Przecieszyn i Wilczkowice za klucz chrzanowski z arcyksięciem Karolem Ludwikiem Habsburgiem. W posiadaniu dynastii Habsburgów pozostawały wymienione miejscowości do roku 1924, kiedy to Karol Stefan Habsburg podarował swój majątek Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, która dysponowała Brzeszczami do grudnia 1945 r. Wówczas to jej majątek upaństwowiono, grunty orne uległy parcelacji między bezrolnych i małorolnych chłopów, a stawy przejęło nowo utworzone Państwowe Gospodarstwo Rybackie.

W okresie zaborów założono w Brzeszczach w 1857 r. jednoklasową szkołę; w latach 1874-1876 wybudowany obecny kościół parafialny pod wezwaniem św. Urbana, a w 1904 r. erygowano samodzielną parafię, kończąc tym samym sięgającą połowy XV w. przynależność Brzeszcz do parafii oświęcimskiej. W drugiej połowie XIX w. miejscowość uzyskała połączenia komunikacyjne z okolicą: w 1856 r. kolejowe z Czechowicami-Dziedzicami i Oświęcimiem, a w latach 1875-1879 drogowe z Pszczyną. Jednak dopiero odkrycie złóż węgla kamiennego na terenie Brzeszcz w końcu XIX w. zmieniło w następnym okresie dotychczasowy charakter miejscowości. W roku 1903 przystąpiono do budowy kopalni. W związku z nią powstały do 1918 r. dwa robotnicze osiedla, istniejące zresztą do dziś: Stara i Nowa Kolonia, a w okresie międzywojennym zbudowano następne, przeznaczone dla urzędników górniczych: tzw. Kolonię Urzędniczą.

Odzyskanie niepodległości w 1918 r. i okres międzywojenny spowodowały dalszy rozwój kopalni i osady. Zbudowano nowe szyby kopalniane w Jawiszowicach i połączono je bocznicą kolejową z macierzystą kopalnią. Kopalnia „Brzeszcze” była do 1939 r. jedyną państwową kopalnią w okresie istnienia II Rzeczpospolitej.

Na terenie miejscowości istniało wówczas kilkanaście organizacji społecznych i politycznych, towarzystw, klubów i bibliotek.

Wrzesień 1939 r. rozpoczął trwający blisko sześć lat ponury okres okupacji. Miejscowość od początku października 1939 r. znajdowała się w granicach III Rzeszy. Ludność Brzeszcz i okolic niosła ofiarna pomoc więźniom obozów koncentracyjnych. Za zasługi położone w walce z hitlerowskim okupantem, za ofiarność i męstwo w niesieniu pomocy więźniom, miasto Brzeszcze w 1967 r. zostało udekorowane Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy. Wyzwolenie Brzeszcz przez wojska radzieckie 27 stycznia 1945 r. zakończyło okres okupacji.

Po roku 1945 nastąpił dynamiczny rozwój miejscowości, szczególnie w latach 60 i 70-tych. Zbudowano nowe osiedla, szkoły, przedszkola. Wzrosła liczba mieszkańców, rozbudowie uległa kopalnia.

7 lipca 1962 r. Brzeszcze otrzymały prawa miejskie. Dopiero jednak w 1980 r. miasto otrzymało herb uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy Brzeszcze, a dwa lata później ustalony został obecny kształt administracyjny miasta i gminy.

Od 1 stycznia 1999 r. miasto i gmina Brzeszcze wchodzi w skład powiatu oświęcimskiego w województwie małopolskim.

Położenie geograficzne

Gmina Brzeszcze leży w południowej Polsce, w widłach rzek Wisły i Soły, na terenie północnego Podkarpacia w makroregionie Kotlina Oświęcimska i w mezoregionie - Dolina Wisły. Kotlina ta stanowi komunikacyjne przejście pomiędzy wzniesieniami Pogórza Karpackiego i południową krawędzią Wyżyny Śląskiej.

Brzeszcze są najbardziej wysuniętą na zachód gminą powiatu oświęcimskiego i województwa małopolskiego. Graniczą z gminami Oświęcim i Kęty, należącymi do województwa małopolskiego oraz z gminą Wilamowice i Miedźna, wchodzącymi w skład województwa śląskiego.

Gospodarka

W Gminie Brzeszcze zarejestrowanych jest ponad 1100 podmiotów gospodarczych. Przeważają podmioty gospodarcze prowadzące działalność w sferze: produkcyjnej, wydobywczej, handlowej, budowlanej, usługowej i rolniczej. Największym zakładem jest Kopalnia Węgla Kamiennego „Brzeszcze”. Zarejestrowano 3 zakłady mięsne. Działalność wytwórczą prowadzą 4 piekarnie. Bazę gastronomiczną tworzą bary, restauracje, kawiarnie i 2 stołówki przyzakładowe, z których mogą korzystać mieszkańcy gminy oraz mieszkańcy z okolicznych miejscowości. Na terenie gminy działają 2 stacje kontroli pojazdów, 4 stacje paliw i 2 myjnie samochodowe.

Kultura

Gmina Brzeszcze leży na pograniczu dwóch regionów kulturowych - Śląska i Małopolski. Wzajemne przenikanie dwóch pierwiastków kulturowych z tych regionów miało wpływ na wykształcenie rodzimego folkloru i kultury, w której odnaleźć można elementy śląskie i krakowskie. W przeszłości miało to odzwierciedlenie w architekturze, strojach, zwyczajach i obrzędach oraz gwarze brzeszczańskiej. Współczesne Brzeszcze to gmina rozwijająca się, budująca swą tożsamość na podwalinach tradycji oraz elementach napływowych. Na terenie gminy Brzeszcze organizowaniem i prowadzeniem działalności kulturalnej zajmuje się Ośrodek Kultury, w skład którego wchodzą: Dom Kultury. Kino „Wisła”, biblioteka, domy ludowe, kluby i świetlice. Ośrodek Kultury poza podstawową działalnością zajmuje się organizacją imprez masowych, imprez kulturalnych na zlecenie oraz działalnością usługową w zakresie reklamy, turystyki i rekreacji. Ośrodek jest także wydawcą gazety lokalnej „Odgłosy Brzeszcz” i „Informatora Kulturalnego”.

Zabytki na terenie Miasta i Gminy Brzeszcze:

• drewniany kościół z 1692 r. p. w. św. Marcina,

• drewniane stodoły konstrukcji sumikowo-łątkowej,

• drewniane domy z przełomu XIX i XX w. konstrukcji zrębowej i przysłupowej,

• murowany kościół z lat 1874-1876 w stylu neobarokowym p. w. św. Urbana.

2. Budżet Gminy Brzeszcze w latach 2001-2003

Realizacja zadań należących do obowiązków gminy wymaga określonych środków finansowych, które rada uzyskuje z różnych źródeł. Są one podstawowym warunkiem samodzielności w działaniu samorządu. Praktyka pokazuje, że wiele zależy od inicjatywy i przedsiębiorczości ludzi.

TABELA NR 3: DOCHODY BUDŻETU GMINY BRZESZCZE (w latach 2001-2003)

Lp.	Dział	Nazwa - Treść	Plan na 2001r.	Plan na 2002r.	Plan na 2003r.
1	2	3	4	5	6
1.	700	Gospodarka mieszkaniowa w tym: opłaty za dzierżawy opłaty za wieczyste użytkowanie czynsze wpływy ze sprzedaży mienia komunalnego	1.221.300,00 362.000,00 17.300,00 127.000,00 715.000,00	1.124.300,00 412.000,00 30.000,00 114.300,00 568.000,00	688.000,00 369.000,00 40.000,00 129.000,00 150.000,00
2.	756	Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej w tym: podatek od nieruchomości podatek od gospodarstw rolnych podatek leśny podatek od środków transportowych podatek od spadków i darowizn karta podatkowa opłata skarbowa podatek od czynności cywilnoprawnych opłata targowa udziały gmin w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa, w tym: udział w podatku dochodowym od osób fizycznych udział w podatku dochodowym od osób prawnych opłata eksploatacyjna dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych	20.198.776,00 6.350.000,00 125.000,00 4.000,00 132.000,00 30.000,00 70.000,00 120.000,00 350.000,00 120.000,00 9.132.776,00 35.000,00 2.500.000,00 -	21.481.969,00 9.730.000,00 130.000,00 4.200,00 132.000,00 30.000,00 40.000,00 120.000,00 200.000,00 190.000,00 8.895.769,00 10.000,00 2.000.000,00 -	21.059.635,00 8.932.683,00 134.000,00 4.200,00 200.000,00 40.000,00 30.000,00 120.000,00 200.000,00 200.000,00 8.030.332,00 100.000,00 2.668.420,00 400.000,00
3.	758	Różne rozliczenia w tym: subwencja ogólna, w tym: część podstawowa część oświatowa część rekompensująca dochody utracone w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportowych oraz obniżenia opłaty eksploatacyjnej odsetki bankowe	9.242.700,00 9.122.700,00 178.514,00 6.892.386,00 2.051.800,00 120.000,00	8.908.962,00 8.788.962,00 10.096,00 7.233.909,00 1.544.957,00 120.000,00	9.182.338,00 9.122.338,00 14.815,00 7.986.707,00 1.120.816,00 60.000,00
4.	851	Ochrona zdrowia w tym: dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych	270.000,00 270.000,00	270.000,00 270.000,00	- -
5.	854	Edukacyjna opieka wychowawcza w tym: opłata stała	250.000,00 250.000,00	829.000,00 829.000,00	706.000,00 706.000,00
6.	926	Kultura fizyczna i sport w tym: środki z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu	- -	- -	600.000,00 600.000,00
		RAZEM DOCHODY WŁASNE	31.182.776,00	32.614.231,00	32.235.973,00
7.	853 801	DOTACJE NA ZADANIA WŁASNE w tym: Opieka społeczna Oświata i wychowanie	210.000,00 210.000,00 -	251.719,00 210.000,00 41.719,00	206.367,00 160.000,00 46.367,00
8.	710 750	DOTACJE CELOWE NA ZADANIA POWIERZONE NA PODSTAWIE POROZUMIEŃ w tym: Działalność usługowa Administracja publiczna	75.541,00 7.000,00 68.541,00	23.448,00 - 23.448,00	23.448,00 - 23.448,00
9.	750 751 754 853 900	DOTACJE CELOWE NA ZADANIA ZLECONE Z ZAKRESU ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ I INNYCH NA PODST. ODRĘBNYCH USTAW w tym: Administracja publiczna Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa Opieka społeczna Gospodarka komunalna i ochrona środowiska	898.540,00 91.200,00 3.140,00 360,00 700.840,00 103.000,00	941.424,00 85.100,00 2.314,00 360,00 806.650,00 47.000,00	1.092.160,00 87.100,00 3.000,00 360,00 929.700,00 72.000,00
		Razem dochody /1 do 9/	32.366.857,00	33.830.822,00	33.557.948,00

Źródło: - Uchwała nr XXXI/265/2001 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 2 lutego 2001 roku

- Uchwała nr XLI/362/2002 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 19 lutego 2002 roku

- Uchwałą nr IV/21/2003 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 11 lutego 2003 roku

Na rok 2001 Gmina Brzeszcze ustaliła dochody w wysokości 32.366.857 zł; na rok 2002

w wysokości 33.830.822 zł, a na rok 2003 w wysokości 33.557.948 zł.

Ogólna kwota tych dochodów obejmuje:

1. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa - w roku 2001 wyniosły one 9.167.776 zł; w roku 2002 były mniejsze i wyniosły 8.905.769 zł, a w roku 2003 8.130.332 zł;

2. subwencję ogólną - w roku 2001 wynosiła ona 9.122.700 zł, w roku 2002 - 8.788.962 zł, a w 2003 r. 9.122.338 zł;

3. dotacje z budżetu państwa na realizację zadań własnych gminy - w roku 2001 wyniosły one 210.000 zł i były przeznaczone na dofinansowanie zadań własnych gminy z zakresu opieki społecznej, natomiast w roku 2002 wyniosły 251.719 zł, a w 2003 - 206.367 zł i przeznaczone zostały w tych latach na realizację zadań z zakresu opieki społecznej oraz oświaty i wychowania;

4. dotacje na realizację zadań powierzonych na podstawie porozumień - w roku 2001 było to 75.541 zł, w roku 2002 - 23.448 zł i w roku 2003 również - 23.448 zł;

5. dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej i innych na podstawie odrębnych ustaw - w 2001 r. wyniosły 898.540 zł, w 2002 r - 941.424 zł, a w 2003 r. - 1.092.160 zł;

6. dochody z tytułu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych - na rok 2001 i 2002 była to kwota po 270.000 zł; na rok 2003 - 400.000zł.

Wydatki gminy zawsze determinują źródła ich finansowania. Zadania gminy wynikają bezpośrednio z norm prawnych i gmina nie powinna realizować takich zadań, które nie mają odzwierciedlenia w przepisach prawnych. Natomiast w przypadku realizacji zadań ustawowych brak środków pieniężnych nie powinien być powodem nie zaspokojenia określonych potrzeb społecznych lub komunalnych.

Zadania wykonywane przez Gminę Brzeszcze można podzielić na trzy podstawowe grupy:

1. zadania w dziedzinie socjalno-kulturalnej, związane z opieką społeczną, ochroną zdrowia, szkolnictwem, kulturą i sztuką,

2. zadania w dziedzinie komunalnej, dotyczące zaopatrzenia mieszkańców w wodę,

oczyszczania ścieków, transportu lokalnego, utrzymania dróg itp.,

3) zadania w dziedzinie administracji publicznej, obejmujące m. in. ewidencję ludności,

opodatkowanie mieszkańców, planowanie przestrzenne itp.

Grupy tych zadań obejmują zarówno zadania własne, realizowane przez Gminę Brzeszcze we własnym zakresie i na własny rachunek, jak i zadania zlecone przez administrację rządową.

Wydatki budżetu na realizację wymienionych zadań kształtowały się w latach 2001-2003 następująco:

TABELA NR 4: WYDATKI BUDŻETU GMINY BRZESZCZE (w latach 2001-2003)

Lp.	Dział	Nazwa	2001 r.	2002 r.	2003 r.
1	2	3	4	5	6
ZADANIA WŁASNE
1.	010	R o l n i c t w o i ł o w i e c t w o	2.000,00	2.500,00	-
		Zwalczanie chorób zakaźnych zwierząt w tym: a/ wydatki bieżące	2.000,00 2.000,00	2.500,00 2.500,00	- -
2.	600	T r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć	2.581.285,00	2.544.000,00	1.776.000,00
		Lokalny transport zbiorowy w tym: a/ wydatki bieżące b/ dotacja celowa na inwestycje realizowane na podst. porozumienia	628.988,00 521.027,00 107.961,00	665.000,00 550.000,00 115.000,00	681.000,00 561.000,00 120.000,00
		Drogi publiczne gminne w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	1.952.297,00 381.000,00 1.571.297,00	1.873.700,00 440.000,00 1.433.700,00	1.095.000,00 370.000,00 725.000,00
		Usuwanie klęsk żywiołowych w tym: a/ wydatki bieżące	- -	5.300,00 5.300,00	- -
3.	700	G o s p o d a r k a m i e s z k a n i o w a	435.900,00	610.900,00	127.200,00
		Gospodarka gruntami i nieruchomościami w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	235.900,00 137.900,00 98.000,00	510.900,00 70.000,00 440.900,00	57.200,00 40.000,00 17.200,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	200.000,00 200.000,00	100.000,00 100.000,00	70.000,00 70.000,00
4.	710	D z i a ł a l n o ś ć u s ł u g o w a	170.000,00	147.000,00	150.000,00
		Plany zagospodarowania przestrzennego w tym: a/ wydatki majątkowe	170.000,00 170.000,00	40.000,00 40.000,00	90.000,00 90.000,00
		Cmentarze w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	- - -	107.000,00 10.000,00 97.000,00	60.000,00 10.000,00 50.000,00
5.	750	A d m i n i s t r a c j a p u b l i c z n a	3.377.100,00	3.673.469,00	3.573.580,00
		Rady gmin w tym: a/ wydatki bieżące	395.100,00 395.100,00	436.000,00 436.000,00	320.000,00 320.000,00
		Urzędy gmin w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	2.912.000,00 2.832.000,00 80.000,00	3.162.469,00 3.122.469,00 40.000,00	3.198.580,00 3.148.580,00 50.000,00
		Pobór podatków w tym: a/ wydatki bieżące	22.000,00 22.000,00	30.000,00 30.000,00	30.000,00 30.000,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	48.000,00 48.000,00	45.000,00 45.000,00	25.000,00 25.000,00
6.	754	B e z p i e c z e ń s t w o p u b l i c z n e i o c h r o n a p r z e c i w p o ż a r o w a	648.000,00	767.700,00	760.977,00
		Ochotnicze straże pożarne w tym: a/ wydatki bieżące	100.000,00 100.000,00	160.000,00 160.000,00	140.000,00 140.000,00
		Straż Miejska w tym: a/ wydatki bieżące	548.000,00 548.000,00	607.700,00 607.700,00	620.977,00 620.977,00
7.	757	O b s ł u g a d ł u g u p u b l i c z n e g o	629.000,00	480.000,00	260.944,00
		Obsługa papierów wartościowych, kredytów i pożyczek jednostek samorządu terytorialnego w tym: a/ wydatki bieżące	629.000,00 629.000,00	480.000,00 480.000,00	260.944,00 260.944,00
8.	758	R ó ż n e r o z l i c z e n i a	848.315,00	322.315,00	208.315,00
		Rezerwy ogólne i celowe	848.315,00	322.315,00	208.315,00
9.	801	O ś w i a t a i w y c h o w a n i e	11.462.934,00	10.844.529,00	11.391.298,00
		Szkoły podstawowe w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	7.032.726,00 6.815.726,00 217.000,00	6.574.790,00 6.574.790,00 -	7.000.000,00 7.000.000,00 -
		Oddziały klas „0” w przedszkolach i szkołach podstawowych w tym: a/ wydatki bieżące	910.917,00 910.917,00	- -	- -
		Gimnazja w tym: a/ wydatki bieżące	2.699.291,00 2.699.291,00	3.314.750,00 3.314.750,00	3.400.000,00 3.400.000,00
		Dowożenie uczniów do szkół w tym: a/ wydatki bieżące	220.000,00 220.000,00	230.000,00 230.000,00	240.000,00 240.000,00
		Zespoły ekonomiczno-administracyjne szkół w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	600.000,00 600.000,00 -	617.230,00 612.230,00 5.000,00	640.346,00 640.346,00 -
		Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli w tym: a/ wydatki bieżące	- -	66.040,00 66.040,00	64.585,00 64.585,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	- -	41.719,00 41.719,00	46.367,00 46.367,00
10.	851	O c h r o n a z d r o w i a	307.000,00	317.000,00	417.000,00
		Lecznictwo ambulatoryjne w tym: a/ wydatki bieżące	37.000,00 37.000,00	47.000,00 47.000,00	17.000,00 17.000,00
		Przeciwdziałanie alkoholizmowi w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	270.000,00 210.000,00 60.000,00	270.000,00 170.000,00 100.000,00	400.000,00 200.000,00 200.000,00
11.	853	O p i e k a s p o ł e c z n a	1.727.342,00	1.916.930,00	1.889.310,00
		Zasiłki i pomoc w naturze oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w tym: a/ wydatki bieżące	400.000,00 400.000,00	443.300,00 443.300,00	440.000,00 440.000,00
		Dodatki mieszkaniowe w tym: a/ wydatki bieżące	700.000,00 700.000,00	800.000,00 800.000,00	730.000,00 730.000,00
		Ośrodki pomocy społecznej w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	396.553,00 396.553,00 -	437.991,00 425.991,00 12.000,00	455.055,00 450.055,00 5.000,00
		Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze w tym: a/ wydatki bieżące	174.689,00 174.689,00	176.139,00 176.139,00	189.755,00 189.755,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	56.100,00 56.100,00	59.500,00 59.500,00	74.500,00 74.500,00
12.	854	E d u k a c y j n a o p i e k a w y c h o w a w c z a	2.802.245,00	4.073.950,00	4.292.651,00
		Świetlice szkolne w tym: a/ wydatki bieżące	310.847,00 310.847,00	830.470,00 830.470,00	853.233,00 853.233,00
		Przedszkola w tym: a/ wydatki bieżące	2.187.518,00 2.187.518,00	3.243.480,00 3.243.480,00	3.439.418,00 3.439.418,00
		Stołówki szkolne w tym: a/ wydatki bieżące	303.880,00 303.880,00	- -	- -
13.	900	G o s p o d a r k a m i e s z k a n i o w a i o c h r o n a ś r o d o w i s k a	2.926.028,00	2.437.200,00	2.570.794,00
		Gospodarka ściekowa i ochrona wód w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	724.059,00 185.000,00 539.059,00	860.000,00 200.000,00 660.000,00	1.135.000,00 150.000,00 985.000,00
		Oczyszczanie miast i wsi w tym: a/ wydatki bieżące	400.000,00 400.000,00	510.000,00 510.000,00	450.000,00 450.000,00
		Utrzymanie zieleni w miastach i gminach w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	100.000,00 100.000,00 -	80.000,00 80.000,00 -	60.000,00 30.000,00 30.000,00
		Fundusz Ochrony Środowiska w tym: a/ wydatki bieżące	- -	- -	12.000,00 12.000,00
		Oświetlenie ulic, placów i dróg w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	321.000,00 321.000,00 -	510.000,00 380.000,00 130.000,00	490.000,00 450.000,00 40.000,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	1.380.969,00 296.969,00 1.084.000,00	477.200,00 397.200,00 80.000,00	423.794,00 368.794,00 55.000,00
14.	921	K u l t u r a i o c h r o n a d z i e d z i c t w a n a r o d o w e g o	1.752.100,00	1.765.300,00	1.772.400,00
		Domy i ośrodki kultury, świetlice i kluby w tym: a/ wydatki bieżące	1.400.980,00 1.400.980,00	1.450.980,00 1.450.980,00	1.461.500,00 1.461.500,00
		Biblioteki w tym: a/ wydatki bieżące	351.120,00 351.120,00	301.120,00 301.120,00	297.700,00 297.700,00
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	- -	13.200,00 13.200,00	13.200,00 13.200,00
15.	83	K u l t u r a f i z y c z n a i s p o r t	780.900.000	1.780.900,00	3.056.483,00
		Obiekty sportowe w tym: a/ wydatki bieżące b/ wydatki majątkowe	657.900,00 657.900,00 -	1.672.900,00 672.900,00 1.000.000,00	2.948.483,00 348.483,00 2.600.000,00
		Zadania w zakresie kultury fizycznej i sportu w tym: a/ wydatki bieżące	123.000,00 123.000,00	108.000,00 108.000,00	108.000,00 108.000,00
ZADANIA POWIERZONE
16.	710	D z i a ł a l n o ś ć u s ł u g o w a	7.000,00	-	-
		Pozostała działalność w tym: a/ wydatki bieżące	7,000,00 7.000,00	- -	- -
17.	750	A d m i n i s t r c j a p u b l i c z n a	68.541,00	23.448,00	23.448,00
		Starostwa powiatowe w tym: a/ wydatki bieżące	68.541,00 68.541,00	23.448,00 23.448,00	23.448,00 -
ZADANIA ZLECONE
18.	750	A d m i n i s t r c j a p u b l i c z n a	91.200,00	85.100,00	86.800,00
		Urzędy wojewódzkie	91.200,00	85.100,00	86.800,00
19.	751	U r z ę d y n a c z e l n y c h o r g a n ó w w ł a d z y p a ń s t w o w e j, k o n t r o l i i o c h r o n y p r a w a o r a z s ą d o w n i c t w a	3.140,00	2.314,00	3.300,00
		Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa	3.140,00	2.314,00	3.300,00
20.	754	B e z p i e c z e ń s t w o p u b l i c z n e i o c h r o n a p r z e c i w p o ż a r o w a	360,00	360,00	360,00
		Obrona cywilna	360,00	360,00	360,00
21.	86	O p i e k a s p o ł e c z n a	700.840,00	806.650,00	929.700,00
		Składki na ubezpieczenia zdrowotne opłacane za osoby pobierające niektóre świadczenia z pomocy społecznej	-	33.170,00	24.300,00
		Zasiłki i pomoc w naturze oraz składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne	397.140,00	499.400,00	574.900,00
		Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze	68.000,00	55.200,00	99.000,00
		Ośrodki pomocy społecznej	235.700,00	218.880,00	231.500,00
22.	900	G o s p o d r k a k o m u n a l n a i o c h r o n a ś r o d o w i s k a	103.000,00	47.00,00	72.000,00
		Oświetlenie ulic, placów i dróg	103.000,00	47.000,00	72.000,00
		R a z e m w y d a t k i /1 - 22/	31.424.230,00	32.648.565,00	33.362.560,00

Źródło: - Uchwała nr XXXI/265/2001 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 2 lutego 2001 roku

- Uchwała nr XLI/362/2002 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 19 lutego 2002 roku

- Uchwałą nr IV/21/2003 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 11 lutego 2003 roku

Na rok 2001 Gmina Brzeszcze ustaliła wydatki budżetowe w wysokości 31.424.230 zł, na rok 2002 - 32.648.565 zł, a na rok 2003 - 33.362.560 zł.

Objęły one:

1. wydatki na realizację zadań powierzonych na podstawie porozumień:

2001 - 75.541 zł;

2002 - 23.448 zł;

2003 - 23.448 zł;

2. wydatki na realizacje zdań zleconych z zakresu administracji rządowej i innych na podstawie odrębnych ustaw:

2001 - 898.540 zł;

2002 - 941.424 zł;

2003 - 1.092.160 zł;

3. rezerwa ogólna:

2001 - 150.000 zł;

2002 - 150.000 zł;

2003 - 110.000 zł;

4. rezerwy celowe:

2001 - 698.315 zł;

2002 - 172.315 zł;

2003 - 98.315 zł;

5. wydatki na realizację zadań w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych:

2001 - 270.000 zł;

2002 - 270.000 zł;

2003 - 400.000 zł.

Tabela nr 5: ZESTAWIENIE DOCHODÓW I WYDATKÓW GMINY BRZESZCZE (W LATACH 2001-2003)

LATA POZYCJE	2001	2002	2003
DOCHODY	32.366.857,00	33.830.822,00	33.557.948,00
PRZYCHODY	387.717,00	396.311,00	1.333.180,00
RAZEM DOCHODY I PRZYCHODY	32.754.574,00	34.227.133,00	34.891.128,00
WYDATKI WŁASNE	30.450.149,00	31.683.693,00	32.246.952,00
WYDATKI NA ZADANIA ZLECONE I POWIERZONE	974.081,00	964.872,00	1.115.608,00
ROZCHODY	1.330.344,00	1.578.568,00	1.528.568,00
RAZEM WYDATKI I ROZCHODY	32.754.574,00	34.227.133,00	34.891.128,00

Źródło: - Uchwała nr XXXI/265/2001 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 2 lutego 2001 roku

- Uchwała nr XLI/362/2002 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 19 lutego 2002 roku

- Uchwałą nr IV/21/2003 Rady Miejskiej w Brzeszczach z dnia 11 lutego 2003 roku

TABELA NR 6: Zadania realizowane przez Gminę Brzeszcze

Lp.	Zadanie	Program, instytucja współfinansująca zadanie	Rok złożenia wniosku	Wnioskowana kwota dofinansowania [tyś. PLN]	Okres realizacji projektu	Uwagi
1.	Budowa wysypiska odpadów komunalnych - dotacja	NFOŚiGW	1999	600,00	1999	zrealizowano
2.	Refundacja kosztów za oczyszczalnię ścieków	NFOŚiGW	1999	803,90	1999	zrealizowano
3.	Imprezy kulturalne	Fundacja Batorego Fundacja Batorego	2000 2002	6,00 14,00	2000 2002	zrealizowano zrealizowano
4.	Budowa kanalizacji sanitarnej (zadanie V i zadanie Nawsie)	PAOW (Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich) z Banku Światowego	2000	500,00	2001	Projekt został zaakceptowany pod względem formalnym; nie otrzymano dofinansowania (otrzymały je wnioski o charakterze ponadlokalnym, ponadgminnym)
5.	Trial	Województwo małopolskie	2000 2001 2002	6,00 8,00 8,00	2000 2001 2002	zrealizowano zrealizowano zrealizowano
6.	Zakup sprzętu: kompaktor 25 T	Starostwo Powiatowe	2000	260,00	2000	zrealizowano
7.	Program ochrony środowiska w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi i zakup wyposażenia (urządzenia)	Starostwo Powiatowe	2000	14,00	2000	zrealizowano
8.	Refundacja kosztów za oczyszczalnię ścieków	NFOŚiGW	2000	2691,00	2000	zrealizowano
9.	Budowa wysypiska odpadów komunalnych	Powiatowy FOŚiGW	2000	294,00	2000	zrealizowano
10.	Rondo „Pod Górnikiem”	Województwo małopolskie	2000	860,80	2000-2001	zrealizowano
11.	Rozbudowa kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Brzeszcze - wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw	PHARE Inicjatywa dla Gmin Górniczych	2001	751094	2002	Komitet sterujący woj. Śląskiego i małopolskiego pod względem formalnym zaakceptował wniosek
12.	Imprezy kulturalne	Powiat Oświęcim	2001 2002	0,80 2,90	2001 2002	zrealizowano zrealizowano
13.	Zakup worków i pojemników	Starostwo Powiatowe	2001	27,80	2001	zrealizowano
14.	Refundacja rozbudowy systemu monitoringu (utworzenie stanowiska dla osoby niepełnosprawnej)	PFRON	2001	50,90	2001	zrealizowano
15.	Rozbudowa systemu monitoringu	osoby prywatne	2001	18,67	2001	zrealizowano
16.	Refundacja wynagrodzenia osoby niepełnosprawnej zatrudnionej przy obsłudze monitoringu	PFRON	2001	1,18	2001	zrealizowano
17.	Rozbudowa systemu monitoringu na poprawę bezpieczeństwa publicznego	osoby prywatne	2002	7,72	2002	zrealizowano
18.	Refundacja wynagrodzenia osoby niepełnosprawnej zatrudnionej przy obsłudze monitoringu	PFRON	2002	14,15	2002	zrealizowano
19.	Zakup samochodu śmieciarki hydraulicznej	Starostwo Powiatowe	2001	220,00	2001	zrealizowano
20.	Rondo w Jawiszowicach	Starostwo Powiatowe województwo małopolskie	2001 2002	17,30 640,30	2001-2002	zrealizowano
21.	Modernizacja ul. Wyzwolenia w Przecieszynie	Województwo małopolskie	2001	107,30	2001-2002	zrealizowano
22.	Modernizacja ul. Starowiejskiej w Wilczkowicach	Województwo małopolskie	2001	6,10	2001-2003	zrealizowano
23.	Budowa kanalizacji sanitarnej na ul. Nawsie	SAPARD	2002	663,75		Nie wyrażono akceptacji formalnej ze względu na brak załącznika dotyczącego Wieloletniego Programu Inwestycyjnego gminy
24.	Kanalizacja sanitarna dla miejscowości Jawiszowice	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	3.375,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
25.	Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowości Jawiszowice, rejon ulicy Nawsie	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	750,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
26.	Budowa kanalizacji sanitarnej Brzeszcze Centrum	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	405,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
27.	Przebudowa przepompowni ścieków nr 1 w Brzeszczach	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	255,75	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
28.	Kanalizacja sanitarna miejscowości Przecieszyn	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	4.725,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
29.	Rozbudowa ulicy A. Mickiewicza w Brzeszczach	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	518,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
30.	Rozbudowa ulicy K. Wielkiego w Brzeszczach	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	393,40	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
31.	Podniesienie efektywności gospodarowania odpadami na terenie gminy Brzeszcze	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	3.375,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
32.	Gminny program stypendialny dla młodej kadry MSP	kontrakt dla woj. Małopolskiego - środki przedakcesyjne	2002	1800,00	2004-2006	Zadanie zostało formalnie zaakceptowane; jest na liście wniosków o dofinansowanie z funduszy akcesyjnych
33.	Szkolenia dydaktyczne, informatyczne; materiały dydaktyczne i oprogramowanie informatyczne	PAOW	2002	50,15	2003	Realizacja środków w roku 2003
34.	Zakup pojemników	Starostwo Powiatowe	2002	41,20	2002	zrealizowano
35.	Budowa chodnika wzdłuż ul. Wypoczynkowej w Skidziniu	PZU S. A.	2002	15,00	2002	zrealizowano
36.	Modernizacja ul. Witosa w Jawiszowicach - etap II	Województwo małopolskie	2002	14,15	2002	zrealizowano
37.	Refundacja wynagrodzenia osoby niepełnosprawnej zatrudnionej przy obsłudze monitoringu	PFRON	2003	14,15	2003	zrealizowano
38.	Modernizacja basenu kąpielowego	MENiS MENiS MENiS	2002 2003 2004	200,00 600,00 500,00	2002 2003 2004	zrealizowano realizacja środków w roku 2003 realizacja środków w roku 2004
	RAZEM - wnioskowane kwoty dofinansowania			25.628,29

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów udostępnionych przez Gminę Brzeszcze

3. Projekt realizowany przez Gminę Brzeszcze z funduszu SAPARD

Gmina Brzeszcze w drugiej połowie czerwca 2003 r. złożyła wniosek o pomoc finansową z funduszu SAPARD na inwestycję w ramach DZIAŁANIA 3: ROZWÓJ I POPRAWA INFRASTRUKTURY OBSZARÓW WIEJSKICH, SCHEMATU 3.2: ODPROWADZANIE I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH.

Planowaną inwestycją jest: I etap budowy sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przepompownią ścieków i przyłączami kanalizacyjnymi.

Przygotowanie wniosku poprzedzone było pobraniem odpowiednich formularzy z oddziału regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz następnie sporządzeniem biznesplanu inwestycji. Kolejnym krokiem było złożenie potrzebnych dokumentów w Agencji. Pracownicy Agencji oceniają dokumentację oraz wydają promesę (przyrzeczenie) potrzebną do przeprowadzenia procedury przetargowej. Sprawdzają też prawidłowość procedury przetargowej.

Obecnie mieszkańcy są zaopatrywani w wodę z gminnej sieci wodociągowej, ujęcie wody głębinowej znajduje się w miejscowości Czechowice-Dziedzice. Obecnie ścieki odprowadzane są do dołów gnilnych, często nieszczelnych, co powoduje zagrożenie dla ujęć wody znajdujących się na terenie gminy i będących źródłem wody pitnej dla mieszkańców.

Kanalizację sanitarną zaprojektowano w systemie grawitacyjnym, rozdzielczym, z zastosowaniem lokalnych przepompowni ścieków, zgodnie z posiadaną koncepcją skanalizowania gminy. W trakcie przygotowywania inwestycji rozważano możliwość zastosowania kanalizacji niekonwencjonalnych. Ze względu na nieporównywalnie większe koszty budowy i eksploatacji zdecydowano się na powszechnie stosowany i sprawdzony system kanalizacji grawitacyjnej. Łatwość obsługi i zarządzanie przez jednostkę gminy spowodują, że będą niskie koszty eksploatacyjne.

Budowa kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i tłoczonej na obszarze w pełni zwodociągowanym pozwoliłaby na zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń dostających się bezpośrednio do gleby, wód powierzchniowych i głębinowych z nieszczelnych zbiorników na ścieki. Zrealizowanie wnioskowanego zakresu robót stanowi uzupełnienie istniejącej infrastruktury i pozwoli na dociążenie pracującej oczyszczalni ścieków.

Planowaną datą rozpoczęcia budowy jest kwiecień 2004 r.; zakończenie planowanej budowy i oddanie do eksploatacji oczyszczalni ścieków planowane jest na lipiec 2004 r. Również na lipiec planowane jest zakończenie realizacji całej inwestycji. Natomiast planowany termin zakończenia całego przedsięwzięcia to grudzień 2008 r.

Gmina Brzeszcze wnioskowała o udzielenie pomocy w kwocie 1.130.789,63 zł.

Po pozytywnej ocenie wniosku zostanie podpisana umowa i ustalona wysokość pomocy finansowej z funduszu SAPARD. Dopiero wtedy można rozpocząć inwestycję. Po zakończeniu inwestycji trzeba złożyć w oddziale regionalnym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa faktury i wniosek o zwrot części kosztów. W ciągu trzech miesięcy pieniądze zostaną przesłane na konto inwestora.

Na ponad 2,9 mln zł opiewają wnioski do SAPARD-u przygotowane obecnie przez powiat oświęcimski. W przypadku ich zaakceptowania najpierw trzeba wyłożyć całą kwotę, a dopiero potem można liczyć na zwrot poniesionych kosztów, maksymalnie w połowie. Występując o wsparcie finansowe do SAPARD-u konieczne jest także spełnienie kilku innych warunków. Przede wszystkim mogą to być jedynie inwestycje na terenach wiejskich. Maksymalna kwota nie będzie przekraczała 600 tys. zł. Zarząd powiatu zadecydował, że do SAPARD-u zostaną skierowane trzy wnioski i będą one dotyczyły remontów dróg powiatowych przebiegających przez tereny wiejskie. Wszystkie zadania mają już gotową dokumentację projektową, kosztorysy inwestorskie i prawie wszystkie posiadają pozwolenia na budowę. Ich realizacja przebiegać będzie w latach 2004-2005. Listę zadań, które powiat chce wykonać przy pomocy środków z SAPARD-u otwiera remont drogi w gminie Zator na odcinku 3 kilometrów od Spytkowic przez Miejsce, Smolice, Palczowice do Zatora. Koszt inwestorski zadania oszacowano na 1 mln 345 tys. zł. Innym zadaniem wyznaczonym do współfinansowania ze środków unijnych będzie remont drogi relacji Grojec - Zaborze - Oświęcim. Jego koszt na odcinku 2 kilometrów oszacowano na 1 mln 078 tys. zł. Ostatnim z proponowanych zadań jest remont drogi na ul. Wyzwolenia w Skidziniu i Przecieszynie w gminie Brzeszcze. Jej kosztorys inwestorski wynosi 567 tys. zł. Na odcinku 600 m zaplanowano poszerzyć drogę i pobocza.

Zanim jednak dojdzie do realizacji tych zadań, powiat musi być przygotowany na wyłożenie własnych pieniędzy. Może to być problem, bowiem powiat spłaca zadłużenie z lat poprzednich. Według starosty takiej szansy na dofinansowanie nie można jednak zaprzepaścić, chociaż zdaje sobie sprawę, że nie wszystkie wnioski zostaną zaakceptowane. Liczy jednocześnie, że gdy do tego dojdzie, obok budżetu powiatu w kosztach partycypować będą także zainteresowane gminy. Zwraca także uwagę, że programy unijne są rozłożone w latach, a co za tym idzie, nakłady ze strony samorządów.

4. Kryteria przyznania pomocy z funduszu SAPARD dla Gminy Brzeszcze

Ubiegając się o środki z funduszu SAPARD na dofinansowanie planowanego projektu, Gmina Brzeszcze musi spełnić szereg kryteriów oraz sprostać wielu wymaganiom.

Założenia DZIAŁANIA 3 w ramach programu SAPARD:

OŚ PRIORYTETOWA II
POPRAWA WARUNKÓW PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
I TWORZENIE MIEJSC PRACY

DZIAŁANIE 3: ROZWÓJ I POPRAWA INFRASTRUKTURY OBSZARÓW WIEJSKICH

Kod: 1308

Kody poboczne: 13081, 13082, 13083, 13084, 13089

UZASADNIENIE DZIAŁANIA 3:

Słaby poziom wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej jest jedną z zasadniczych barier rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. Działania podejmowane w dziedzinie poprawy infrastruktury technicznej mają decydujące znaczenie dla podniesienia atrakcyjności wsi jako miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej. Poprawę stanu zaopatrzenia w energię i wodę, rozwój komunikacji i sieci telekomunikacyjnej uznaje się za podstawę rozwoju gospodarczego i społecznego obszarów wiejskich.

Integracja Polski z UE oznacza wdrożenie standardów ochrony środowiska, higieny oraz jakości produkcji zgodnie z acquis communautaire. Warunkiem spełnienia tych wymogów jest m.in. poprawa zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków, utylizacji odpadów.

Zakres potrzeb inwestycyjnych w dziedzinie infrastruktury na obszarach wiejskich przekracza możliwości finansowe podmiotów krajowych. Włączenie zadań z tego zakresu do programu przedakcesyjnego SAPARD stwarza możliwości zwiększenia skali inwestowania
i przyspieszenia przemian, niezbędnych dla rozwoju obszarów wiejskich.

Obok stosowanych dotychczas instrumentów wspierających rozwój infrastruktury
na obszarach wiejskich (dotacje wojewody i ARiMR, Fundusze Ochrony Środowiska i inne), inwestycje z tego zakresu wspierane będą również w ramach komponentu spójności społeczno-gospodarczej programu Phare 2000, a projekty w ramach programu SAPARD będą ich uzupełnieniem.

Inwestycje z zakresu rozwoju infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich, realizowane w ramach programu SAPARD, będą również komplementarne w stosunku do dużych inwestycji infrastrukturalnych realizowanych w ramach programu ISPA oraz w stosunku do komponentu infrastrukturalnego Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich współfinansowanego z pożyczki Banku Światowego, który przewiduje wsparcie tych samych typów inwestycji infrastrukturalnych co Działanie 3 (zaopatrzenie w wodę, odprowadzanie
i oczyszczanie ścieków, zagospodarowanie odpadów stałych, drogi na obszarach wiejskich, zaopatrzenie w energię oraz telekomunikacja na obszarach wiejskich). Równoległe finansowanie inwestycji infrastrukturalnych z Programu SAPARD oraz z Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich będzie silnym bodźcem do równomiernego rozwoju infrastruktury i do zapewnienia zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Jednakże podmioty występujące o dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnej w ramach Programu SAPARD nie mogą jednocześnie na realizację danej inwestycji ubiegać się ani wykorzystywać funduszy pochodzących z Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich.

Wnioskodawcy w zakresie inwestycji infrastrukturalnych, występujący o dofinansowanie
z programu SAPARD, nie mogą ubiegać się jednocześnie o pomoc finansową na realizację danej inwestycji z innych programów Unii Europejskiej. Regionalne Komitety Sterujące są odpowiedzialne za wprowadzenie tej zasady w życie.

OGÓLNE CELE DZIAŁANIA 3:

zwiększenie atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów lokalnych i inwestorów zewnętrznych;

zapewnienie mieszkańcom wsi odpowiedniego standardu życia;

zapewnienie warunków dla wdrażania acquis communautaire.

SCHEMAT 3.2. ODPROWADZANIE I OCZYSZCZANIE ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH

Cele szczegółowe Schematu 3.2.:

poprawa warunków sanitarnych wsi poprzez budowę systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków.

Zakres pomocy finansowej dla Schematu 3.2.:

Pomoc finansowa będzie przyznawana na inwestycje związane z odprowadzaniem i oczyszczaniem ścieków, w tym na systemy kanalizacji sieciowej i zagrodowej wraz z oczyszczalniami ścieków. Finansowaniem objęte są również koszty ogólne, czyli koszty honorariów architektów, inżynierów oraz konsultantów, opłat sądowych, studiów wykonalności, nabycia patentów oraz licencji, dotyczące przygotowania lub realizacji danego projektu, bezpośrednio odnoszące się do działania 3. Koszty te mogą być finansowane do wysokości 12% całkowitych kosztów kwalifikowanych projektu.

Poziom pomocy w ramach Schematu 3.2.:

Górna wysokość pomocy finansowej dla gmin dla Schematu 3.2. - 1 700 tys. PLN na inwestycję.

Górna wysokość pomocy finansowej dla związków międzygminnych dla Schematu 3.2. -liczba gmin związku uczestniczących w realizowanej inwestycji x 1 700 tys. PLN na inwestycję.

Wysokość pomocy finansowej będzie zgodna z ograniczeniami ustalonymi przez Rozporządzenie Rady (WE) nr 1268/99, a także zgodna z ustawowo określonymi limitami dla środków budżetowych przeznaczonych na dotowanie inwestycji realizowanych przez jednostki samorządu terytorialnego i będzie wynosiła do 50% kwalifikowanych kosztów inwestycji, przy możliwości podwyższenia pomocy finansowej do 75%, zgodnie z obowiązującym w tym zakresie polskim prawem. Niższy poziom współfinansowania w stosunku do limitów wynikających z prawodawstwa polskiego i Rozporządzenia Rady (WE) nr 1268/99 zależeć będzie od zapotrzebowania wykazanego przez beneficjenta.

Przy inwestycjach z zakresu zagrodowych oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych, wymagany będzie wkład własny mieszkańców, u których inwestycje te będą realizowane. Inwestycje te będą dofinansowane jedynie w przypadku tych miejscowości, gdzie nie ma technicznych i ekonomicznych podstaw do budowy kanalizacji sieciowej. Po zakończeniu inwestycji właściciel posesji na której zlokalizowano inwestycję zobowiązany jest do ponoszenia całości kosztów utrzymania i eksploatacji. Wkład własny środków prywatnych mieszkańców, na których nieruchomościach inwestycje będą realizowane, wynosi od 10% do 50% całkowitych kwalifikowanych kosztów realizacji projektu. Rada Gminy w drodze uchwały określi wysokość procentową wkładu własnego, jednakową dla wszystkich nieruchomości objętych inwestycją.

Beneficjenci pomocy w ramach Schematu 3.2.:

• gminy oraz związki międzygminne.

Warunki uzyskiwania pomocy finansowej w ramach Schematu 3.2.:

• przedstawienie do wglądu projektu budowlanego wraz z pozwoleniami wymaganymi przez polskie prawo oraz szacunkową wyceną danego projektu;

• wielkość inwestycji dostosowana do bieżących potrzeb z zabezpieczeniem możliwości rozbudowy;

• wykazanie możliwości finansowania kosztów eksploatacyjnych po zakończeniu inwestycji;

• budowa zagrodowych oczyszczalni ścieków przy rozproszonej zabudowie, gdzie budowa sieci kanalizacyjnej nie znajduje technicznego i ekonomicznego uzasadnienia.

Kryteria wyboru projektów w ramach Schematu 3.2.:

Kryteria podstawowe:

lokalizacja inwestycji w gminie mniej zamożnej - preferowane będą gminy o niskich dochodach gminy w przeliczeniu na mieszkańca;

niski koszt inwestycji na potencjalnego użytkownika końcowego - preferowane będą inwestycje efektywnie wykorzystujące fundusze wniesione przez gminę i pochodzące
z programu SAPARD;

duże korzyści skali inwestycji - przeznaczone dla wielu odbiorców i realizowane przez związki międzygminne;

lokalizacja inwestycji w gminie o wysokim stopniu zwodociągowania (powyżej średniej krajowej);

preferowane będą inwestycje, realizowane w celu ochrony ujęć i źródeł wody oraz innych akwenów wodnych podlegających ochronie;

• zgodność inwestycji ze strategią rozwoju województwa.

Kryteria dodatkowe:

• stopień finansowania inwestycji z funduszy zgromadzonych przez beneficjenta - preferowany będzie jak najwyższy stopień finansowania z funduszy beneficjenta (fundusze własne, dofinansowanie ze środków budżetowych i pozabudżetowych, fundusze uzyskane na zasadach komercyjnych);

• sytuacja demograficzna w gminach ubiegających się o pomoc - preferowane będą gminy, w których nastąpił znaczny przyrost ludności w latach 1989-1999;

• wskaźnik bezrobocia - preferowane będą gminy znajdujące się w powiatach o dużym stopniu bezrobocia.

• wpływ planowanych inwestycji na uatrakcyjnianie obszaru objętego projektem
  oraz w tworzeniu miejsc pracy;

• preferencje dla inwestycji obejmujących łączną budowę wodociągu i kanalizacji.

Szczegółowe arkusze oceny projektów zostaną opracowane i zatwierdzone nie później niż
w momencie akredytacji Agencji SAPARD.

Wskaźniki monitorowania dla Schematu 3.2.:

Wskaźniki rezultatów:

• liczba przyłączy do kanalizacji sieciowej;

• liczba oczyszczalni ścieków (zbiorczych);

• liczba zagrodowych oczyszczalni ścieków.

Wskaźniki fizyczne:

• 70 tysięcy przyłączy do kanalizacji zbiorowej i oczyszczalni zagrodowych.

Okres objęty Działaniem 3:

Powyższe Schematy będą objęte finansowaniem w okresie funkcjonowania programu SAPARD.

Wdrożenie Działania 3:

16 oddziałów regionalnych Agencji SAPARD, które mogą delegować część zadań do specjalistycznych instytucji.

Wniosek o dofinansowanie inwestycji infrastrukturalnej składany jest do regionalnego oddziału Agencji SAPARD.

Regionalny oddział Agencji SAPARD sprawdza poprawność formalną i techniczną wniosków i dzieli je według schematów (typów inwestycji). Projektom zostanie przypisana ocena punktowa pod kątem wskaźników wspólnych dla wszystkich rodzajów inwestycji, jak
i charakterystycznych dla danego schematu.

Po zamknięciu okresu składania i ocenie wniosków, odpowiednie dokumenty przekazywane są do Regionalnego Komitetu Sterującego. Zadaniem Regionalnych Komitetów Sterujących, działających w oparciu o priorytety zdefiniowane w strategii rozwoju województwa będzie:

• rekomendowanie podziału środków finansowych pomiędzy poszczególne schematy;

• rekomendowanie listy rankingowej inwestycji infrastrukturalnych w oparciu o ocenę zgodności z priorytetami określonymi w strategii rozwoju województwa.

Założenia i dokumenty wpływające na uzyskanie dotacji z funduszu SAPARD:

1. Udział własny Gminy w kosztach realizacji Projektu - najlepiej w wysokości 40% nakładów netto.

2. Uchwała Rady Gminy o zgłoszeniu wniosku do finansowania ze środków SAPARD oraz o przeznaczeniu rezerwy w budżecie gminy na rok bieżący zapewniającej pokrycie środków wnioskodawcy na realizację inwestycji (udział własny, VAT oraz koszty nadzorów, ewentualnych odszkodowań wykupów).

3. Projekt budowlany i kosztorys inwestorski wnioskowanego Projektu.

4. Pozwolenie na budowę.

5. Dokumenty potwierdzające społeczną akceptację oraz konieczność realizacji Projektu (np. protokoły ze spotkań z mieszkańcami, oświadczenia zainteresowanych mieszkańców oraz firm/zakładów usługowych „ponaglające” Urząd Gminy do realizacji wnioskowanej inwestycji). W przypadku braku takich oświadczeń proponuje się ich pozyskanie od zainteresowanych.

6. Dokumenty oraz informacje potwierdzające o zamiarach rozwoju agroturystyki na objętym wnioskiem terenie.

7. Informacje o istniejących na terenie gminy wód podziemnych.

Studium Wykonalności i Analiza Wpływu na Środowisko dla inwestycji z zakresu budowy kanalizacji:

Dane ogólne dotyczące Gminy i Przedsiębiorstwa obsługującego system oczyszczania ścieków:

• Liczba mieszkańców gminy w rozbiciu na sołectwa;

• Schemat organizacyjny Urzędu Gminy;

• Schemat organizacyjny RPWiK w Tychach;

Niezbędne techniczne dane wyjściowe:

• Informacje dotyczące stanu istniejącego: stopień skanalizowania gminy, liczba mieszkańców objętych kanalizacją w rozbiciu na jednostki osadnicze, informacje dotyczące istniejącej oczyszczalni ścieków, istniejące oczyszczalnie przydomowe (liczba, łączna przepustowość), miejsce wywozu ścieków z szamb na terenach nieskanalizowanych;

• Dostępność wybranego terenu do realizacji inwestycji (pod pompownie - o ile będą realizowane);

• Informacje dotyczące kolizji inwestycji z obiektami zabytkowymi, pomnikami przyrody, obszarami chronionymi - czy mają miejsce, jeśli TAK, to gdzie;

• Kopie uzgodnień z odpowiednimi wydziałami urzędu: wydział urbanistyki, architektury i budownictwa, wydział zdrowia i kształtowania środowiska, z biurem konserwatora zabytków (o ile były dokonywane);

• Dokumentacja techniczna planowanej inwestycji: projekty, kosztorysy inwestorskie, koncepcje, plany sytuacyjne itp.;

• Operat wodnoprawny oraz kopia pozwolenia wodnoprawnego istniejącej oczyszczalni;

• Koszty eksploatacyjne oczyszczalni i kanalizacji ją obciążającej w rozbiciu na grupy rodzajowe;

• Wyniki analiz ścieków surowych i oczyszczonych z dociążanej oczyszczalni ścieków (mogą być wartości uśrednione za 2000 r.);

• Ilości ścieków oczyszczanych aktualnie na dociążanej oczyszczalni w rozbiciu na grupy użytkowników (gospodarstwa domowe, przemysł, usługi);

• Mapa topograficzna Gminy z naniesionymi granicami administracyjnymi i przebiegiem istniejących kolektorów kanalizacyjnych i oczyszczalni.

Ekonomiczno - finansowo - prawne dane wyjściowe:

1) Kwoty poniesione przed rokiem 2001 na planowaną inwestycję:

• dokumentację (studia, projekty, koncepcje),

• wykup terenu, odszkodowania,

• ekspertyzy (geodezyjne, hydrologiczne);

2) Kwoty do poniesienia w przyszłości na planowaną inwestycję:

• nadzór budowlany,

• projekty,

• ekspertyzy,

• studia,

• wykup terenów, odszkodowania, regulacje stanów prawnych;

3. Stawka opłat za ścieki dla poszczególnych grup;

4. Czy gmina dopłaca do ścieków (ze względu na wyższe koszty oczyszczania niż opłaty pobierane od odbiorców);

5. Czy planowane jest utworzenie Przedsiębiorstwa, które będzie eksploatować wybudowaną sieć kanalizacyjną, czy też pozostanie to w gestii referatu gminnego lub też zostaną one przekazane RPWiK w Tychach;

6. Strategia i polityka terenowych władz samorządowych - plany strategiczne regionalne i gminne oraz gminne plany zagospodarowania przestrzennego;

7. Zaciągnięte lub planowane do zaciągnięcia kredyty na realizację inwestycji (o ile dotyczy):

• z jakiego banku będzie zaciągnięty kredyt,

• transze kredytu (wysokość w zł kolejnych transz, częstość - roczne, półroczne, kwartalne, miesięczne),

• czy założono karencję kredytu, jeśli TAK, to w jakim okresie czasu,

• wysokość spłacanej raty,

• oprocentowanie roczne kredytu,

• koszty finansowe kredytu (marża banku),

• kopia wniosków o pożyczkę na daną inwestycję (jeśli takie składano);

8. Wykaz innych obecnie prowadzonych inwestycji na terenie gminy, krótki opis, nakłady na nie, zaciągnięte kredyty lub pożyczki;

9. Wykaz innych planowanych inwestycji, krótki opis, nakłady, źródła finansowania;

10. Wykonanie i plan budżetu za rok 2000 na drukach „Rb” (z załącznikami) oraz uchwała budżetowa na rok 2001 (z załącznikami).

5. Wniosek o pomoc finansową na realizację inwestycji

Podstawą ubiegania się o przyznanie środków z funduszy Unii Europejskiej jest poprawnie wypełniony wniosek, spełniający wszystkie wymagane kryteria i odpowiadający określonym normom. Każdy wniosek o pomoc finansową powinien zawierać komplet dokumentów odpowiednich do każdego rodzaju planowanej inwestycji.

Wniosek o pomoc finansową dołączony jest do pracy jako Załącznik nr1.

Instrukcja wypełniania wniosku o pomoc finansową w ramach Działania 3:

Rozwój i poprawa infrastruktury obszarów wiejskich:

I. Kwestie wspólne dla wszystkich formularzy

1. Wniosek o pomoc finansową należy złożyć w Oddziale Regionalnym Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa właściwym dla miejsca realizacji inwestycji w określonych godzinach (8.15 - 16.15) w terminie wyznaczonym przez ARMiR na składanie wniosków na formularzu oznaczonym symbolem D01/3, wraz z wymaganymi załącznikami. Kopie załączonych dokumentów muszą być poświadczone za zgodność z oryginałem przez przewodniczącego zarządu/sekretarza wnioskodawcy lub upoważnioną osobę (podpis, imienna pieczątka oraz pieczęć firmowa). Kopie dokumentów finansowych muszą być także kontrasygnowane przez skarbnika (podpis wraz z pieczątką imienną).

2. Wnioskodawca przed wypełnieniem wniosku powinien zapoznać się z zakresem i zasadami udzielania pomocy w ramach Działania 3 oraz ustaleniami zawartymi w instrukcji.

Na stronie tytułowej wnioskodawca powinien wpisać, z której rocznej Umowy Finansowej realizowana (finansowana) będzie inwestycja. Informacja o Rocznej Umowie Finansowej, z której finansowana może być inwestycja, podawana będzie w wezwaniu do składania wniosków i ogłoszeniu warunków kwalifikacji oraz dostępna będzie w każdym Oddziale Regionalnym.

3. Wnioski złożone po terminie będą odrzucane bez rozpatrywania.

4. Należy podać właściwą nazwę i lokalizację inwestycji (zgodną z nazwą podaną w decyzji - „pozwolenie na budowę”) w zależności od rodzaju wykonywanych robót.

Nazwa powinna być zwięzła oraz odzwierciedlać:

• charakter inwestycji (np. budowa, rozbudowa, modernizacja) na podstawie ustawy „Prawo budowlane” z dnia 7 lipca 1994 r., rodzaj inwestycji (np. budowa oczyszczalni ścieków z siecią kanalizacyjną i przykanalikami, modernizacja drogi powiatowej),

• lokalizacja (wyszczególnienie miejscowości, w której (-ych) będzie realizowana inwestycja).

5. W dziale I. Identyfikacja wnioskodawcy w punkcie 1. Informacja adresowa należy podać wszystkie możliwe dane dotyczące wnioskodawcy. W przypadku braku określonych danych (np. wnioskodawca nie posiada adresu e-mail, faxu) - należy postawić w określonym polu poziomą kreskę.

6. I. 2. Informacja o wnioskodawcy

W wierszu dochód na mieszkańca - wskaźnik „G”, „S” - wpisać należy wskaźnik obliczony według ustawy z dnia 26. 11. 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2002. Powyższe dane wnioskodawca otrzymuje co roku z Ministerstwa Finansów.

7. W dziale II. Charakterystyka miejscowości objętej (-ych) planowaną inwestycją wpisać należy kolejno:

wiersz - liczba gospodarstw domowych ogółem oraz przewidzianych do podłączenia poszczególnych rodzajów mediów wypełnia się na podstawie projektu budowlanego, natomiast liczba miejsc prowadzenia działalności gospodarczej przewidzianych do podłączenia oparta jest o Krajowy Rejestr Sądowy (prowadzony przez gminy wykaz zarejestrowanych jednostek działalności gospodarczej), a także projekt budowlany (np. wykaz przyłączy/przykanalików), plan zagospodarowania przestrzennego. Powyższe dane będą sprawdzane w czasie wizytacji terenowej. Wymienić należy miejsca (charakter) prowadzonej działalności gospodarczej, np. przedsiębiorstwa produkcyjno-usługowe i handlowe (stacja paliw, zakład krawiecki, punkt skupu owoców, piekarnia, sklep artykułów przemysłowych, sklep spożywczy, tartak, sklep z materiałami budowlanymi itp.).

Wymienić należy także obiekty użyteczności publicznej, do których będą podłączone media, np. gimnazjum, szkoła podstawowa, lecznica dla zwierząt, przedszkole, placówki służby zdrowia, świetlica, Ochotnicza Straż Pożarna itp. - na podstawie projektu budowlanego.

Dane dotyczące tempa migracji na terenie wnioskodawcy należy wypełnić w oparciu o dane ewidencji ludności w latach 1989 i 1999. Powyższe dane będą sprawdzane w czasie wizytacji terenowej.

8. W dziale III. Opis planowanej inwestycji w punkcie: wykonawca projektu budowlanego należy podać dane identyfikacyjne jednostki opracowującej projekt np. Przedsiębiorstwo XYZ sp. z o. o. 00-001 ABCD.

Do każdego wniosku o pomoc finansową należy dołączyć kopię ostatecznego (prawomocnego) pozwolenia na budowę planowanej do realizacji inwestycji.

Pod pojęciem pozwolenia na budowę należy rozumieć decyzję administracyjną zezwalającą na rozpoczęcie i prowadzenie budowy zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. „Prawo budowlane”. Decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa, jeżeli budowa nie została rozpoczęta przed upływem 2 lat od dnia, w którym decyzja ta stała się ostateczna lub budowa została przerwana na dłużej niż 2 lata.

Realizacja niektórych rodzajów inwestycji (związanych z zaopatrzeniem w wodę, odprowadzeniem ścieków i innych, np. budowa małych elektrowni) - w których np. korzystanie z wód wykracza poza korzystanie powszechne lub zwykłe i wykonuje się urządzenia wodne lub wprowadza się ścieki do wód lub ziemi - wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego, zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001 r. „Prawo wodne” (nie dotyczy wniosku na budowę dróg). W przypadku, gdy występuje, kopia prawomocnej decyzji tego pozwolenia powinna zostać załączona do wniosku.

W uzasadnieniu wyboru przyjętego rozwiązania technicznego należy podać zarówno względy ekonomiczne, takie jak: cena jednostkowa, niski koszt inwestycji w przeliczeniu na potencjalnego użytkownika końcowego, jak również rozwiązania techniczne, takie jak: nowoczesność technologii, niska energochłonność, łatwość obsługi, niski koszt eksploatacji, rozwiązania alternatywne, zarządzanie inwestycją po oddaniu jej do użytku (należy podać status prawny jednostki zarządzającej inwestycją) oraz duże korzyści w skali inwestycji, tj. objęcie wielu odbiorców.

W każdym z formularzy wniosku pada pytanie o dostosowanie inwestycji do bieżących potrzeb oraz pytanie o możliwość rozbudowy.

Odpowiedź na pytanie dotyczące dostosowania inwestycji do bieżących potrzeb powinna być oparta na danych:

• z projektu budowlanego (np. określenie ilości wody potrzebnej do zaopatrzenia w wodę przewidzianych do podłączenia do wodociągu mieszkańców),

• danych z eksploatacji (np. określenie, czy aktualna wydajność stanu uzdatniania wody zabezpieczy bieżące potrzeby).

Odpowiedź na pytanie dotyczące możliwości rozbudowy należy wypełnić na podstawie:

• koncepcji/studium wykonalności lub planów inwestycyjnych np. zaopatrzenia w wodę (określenie, czy istnieje możliwość rozbudowy wodociągu).

Powyższe dane będą sprawdzane w czasie wizytacji terenowej.

Formularze wniosków przewidują pytania dotyczące terminu rozpoczęcia i zakończenia wnioskowanej inwestycji.

Dane na ten temat należy wypełniać na podstawie projektu budowlanego, studium wykonalności, koncepcji lub planów inwestycyjnych Wnioskodawcy.

Okres realizacji wnioskowanej inwestycji powinien być tak zaplanowany, aby Wnioskodawca był w stanie zakończyć i odebrać przedmiotową inwestycję oraz dostarczyć do Agencji (oprócz protokołu odbioru końcowego) dokumenty wymagane przez polskie prawo - pozwolenie na użytkowanie, pozwolenie wodno-prawne na eksploatację urządzeń w terminie do 10.08.2003 r. (roku kończącego ważność trwania Rocznej Umowy Finansowej podpisanej przez Rząd RP z Komisją Wspólnot Europejskich).

Planując okres realizacji inwestycji należy mieć na uwadze fakt, że Agencja przyjmuje wnioski przed przeprowadzeniem przetargu. Czas weryfikacji wniosku przez Agencję wynosi około dwóch miesięcy, natomiast czas potrzebny na przeprowadzenie przetargu uzależniony jest od szacunkowej wartości przewidzianej do realizacji inwestycji i może wynosić nawet od 4 do 7 miesięcy (dla przetargów o wartości zamówienia powyżej 5 mln EUR).

9. Dział IV. Przewidywane efekty uzyskane w wyniku realizacji inwestycji

a) społeczny

przez liczbę użytkowników inwestycji należy rozumieć liczbę mieszkańców korzystających z wnioskowanej inwestycji po jej zakończeniu, np. liczba mieszkańców podłączonych do wnioskowanej sieci wodociągowej - należy wypełnić na podstawie projektu budowlanego;

przez liczbę użytkowników przedsięwzięcia należy rozumieć liczbę mieszkańców korzystających z wieloletniego programu inwestycyjnego - należy wypełnić na podstawie protokołów odbioru (dotyczy wykonanych robót) i projektu budowlanego (dotyczy wnioskowanych robót) oraz koncepcji, studiów wykonalności, planów inwestycyjnych (dotyczy planowanych robót);

przez przedsięwzięcie należy rozumieć wieloletni program inwestycyjny, np. budowę wodociągu grupowego w miejscowościach X, Y, Z, tj. budowę stacji uzdatniania wody wraz z ujęciem oraz sieciami wodociągowymi i przyłączami w miejscowościach X, Y, Z. Przedsięwzięcie może się składać z poszczególnych inwestycji lub w szczególnym przypadku być inwestycją.

Powyższe dane będą sprawdzane w czasie wizytacji terenowej.

Całkowite nakłady na przedsięwzięcie należy wypełnić na podstawie protokołu przyjęcia/przekazania środka trwałego (PT/OT) - dotyczy robót uprzednio wykonanych; wartości wykonanych robót muszą być zaktualizowane według stanu na rok składania wniosku - aktualna wartość księgowa wg PT/OT. Do wartości uprzednio wykonanych robót należy dodać wartość inwestycji wg kosztorysu inwestorskiego oraz wartość robót przewidzianych do wykonania w ramach przedsięwzięcia w latach przyszłych określonych na podstawie załącznika do uchwały rady wnioskodawcy - finansowanie wieloletnich programów inwestycyjnych.

Powyższe dane będą sprawdzane w czasie wizytacji terenowej.

b) ekonomiczny

Należy podać efekty ekonomiczne w okresie 5 lat po zrealizowaniu inwestycji. Przewidywane efekty w zakresie tworzenia nowych miejsc pracy (stałych) oraz powstawania nowych zakładów produkcyjno-usługowych powinny być realistyczną prognozą gospodarczą, uwzględniającą potencjał gospodarczy gminy i miejscowości, w której projekt będzie realizowany.

Przez potencjał gospodarczy należy rozumieć nie tylko lokalne zasoby terenów pod budownictwo inwestycyjne i obecnie działające podmioty gospodarcze, ale również zasoby wysokokwalifikowanej kadry i innych uwarunkowań wynikających z położenia głównych ciągów komunikacyjnych, planowanych dużych inwestycji o charakterze publicznym i gospodarczym.

Należy ocenić również rozwój rekreacji i turystyki, która może być znaczącym dochodem dla licznych gospodarstw rolnych i przyczynić się do ożywienia rozwoju gospodarczego oraz tworzeniu pozarolniczych źródeł dochodu.

Miejsca pracy mogą być tworzone poprzez napływ kapitału inwestycyjnego w wyniku realizacji inwestycji. Punktem wyjściowym dla analizy powinna być strategia rozwoju gminy (powiatu), w której zapisane są potencjalne kierunki rozwoju. Liczbę utworzonych miejsc pracy można obliczyć na podstawie liczby podmiotów gospodarczych, które rozpoczną/rozbudują swą działalność.

Wskazane byłoby powołanie się na badania przeprowadzone przez samorządy w formie ankiet, sondaży dotyczących rozwoju przedsiębiorczości, jak również przeprowadzenie rozmów z lokalnym biznesem i innymi inwestorami.

Należy przy tym mieć na uwadze liczbę miejsc pracy bezpośrednio powstałych w wyniku realizacji przedmiotowej inwestycji takich jak: obsługa np. oczyszczalni ścieków.

Przy określaniu nowych okresowych (sezonowych) miejsc pracy należy mieć na uwadze możliwość zatrudnienia bezrobotnych z terenu wnioskodawcy do realizacji przedmiotowej inwestycji.

c) ekologiczny

W opisie należy odnieść się do oddziaływania planowanej inwestycji na środowisko, z uwzględnieniem jej wpływu na wody powierzchniowe i podziemne oraz glebę i powietrze (na podstawie oceny oddziaływania na środowisko, raportu).

W przypadku inwestycji proekologicznych należy posłużyć się wskaźnikami z przeprowadzonych wcześniej badań oraz wskaźnikami z projektu budowlanego.

10. W dziale V. Informacje finansowe dotyczące planowanej inwestycji w punkcie

1. Szacunkowa wartość robót przewidzianych do wykonania w kolumnach tabeli wpisać należy wartości składowe poszczególnych elementów robót budowlanych (w złotych) przewidzianych do wykonania w pierwszym roku, gdy inwestycja jest jednoroczna oraz w drugim roku, gdy inwestycja jest realizowana w cyklu dwuletnim. W kolumnach dotyczących zarówno pierwszego, jak i drugiego roku budowy podać należy koszty kwalifikowane oraz niekwalifikowane, a także wartość inwestycji razem. Powyższe wartości powinny być wypełnione na podstawie kosztorysu inwestorskiego.

Kwota innych kosztów związanych z przygotowaniem i realizacja inwestycji (punkt V.1. wniosku, pozycja II) nie może przekraczać 12% całkowitych kwalifikowanych kosztów inwestycji (pozycja C). Zgodność szacunkowych - planowanych kosztów inwestycji przewidzianej do wykonania z kosztorysem inwestorskim będzie sprawdzana w czasie wizytacji terenowej.

11. W dziale V. 2. Źródła finansowania przewidzianej do realizacji inwestycji w kolumnie drugiej wpisać należy kwotę w poszczególnych pozycjach oraz obliczyć ich udział procentowy w kosztach inwestycji.

W pozycji budżet wnioskodawcy (JST) należy wpisać kwotę przeznaczoną na sfinansowanie inwestycji na podstawie uchwały budżetowej określającej wydatki na finansowanie wieloletnich programów inwestycyjnych.

W pozycji kredyt komercyjny należy wpisać środki finansowe określone w umowie kredytowej pomiędzy bankiem a wnioskodawcą na realizację przedmiotowej inwestycji. Jeżeli wnioskodawca nie zaciągnął kredytu, należy wpisać kwotę określoną przez Radę Gminy/Powiatu w uchwale upoważniającej Zarząd do zaciągnięcia kredytu i potwierdzoną przyrzeczeniem udzielenia kredytu przez bank na realizację przedmiotowej inwestycji /promesa/.

W przypadku budowy zagrodowych oczyszczalni ścieków (Schemat 3.2.) w pozycji udział mieszkańców należy wpisać wkład własny środków mieszkańców, na których nieruchomościach inwestycje będą realizowane.

W przypadku budowy lub modernizacji dróg dojazdowych do gruntów rolnych (Schemat 3.4.) należy wpisać wkład własny środków prywatnych rolników, których grunty rolne uzyskają połączenie z siecią dróg publicznych.

W pozycji dotacje budżetu państwa należy wpisać kwotę dotacji z budżetu państwa na realizację inwestycji w danym roku z uwzględnieniem, że suma udzielonej pomocy finansowej z dotacji budżetu państwa (na sfinansowanie kosztów kwalifikowanych) i wnioskowana do finansowania z programu SAPARD nie może przekroczyć wielkości podanych w art. 44 i 45 Ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999-2002 oraz w zakresie i zasadach udzielania pomocy.

W pozycji inne publiczne JST (podać jakie) należy wpisać kwotę środków finansowych otrzymanych lub przewidzianych do otrzymania w formie pożyczki, darowizny lub dotacji ze źródeł pozabudżetowych, np. udział Funduszu Ochrony Środowiska (Wojewódzkiego lub Narodowego), Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, Lasów Państwowych, Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych i Leśnych.

Jeżeli wnioskodawca planuje zaciągnięcie pożyczki, to należy wpisać kwotę określoną przez Radę Gminy/Powiatu w uchwale upoważniającej Zarząd do zaciągnięcia pożyczki i potwierdzoną przyrzeczeniem udzielenia pożyczki na realizację przedmiotowej inwestycji /promesa/.

W pozycji środki JST należy wpisać sumę kwot z następujących pozycji: środki własne JST, dotacje z budżetu państwa, inne publiczne JST.

Wyszczególnione pozycje należy podsumować i wpisać razem wielkość środków finansowych zgromadzonych przez wnioskodawcę oraz podać jaka kwota z tego wydzielona jest na sfinansowanie kwalifikujących się do finansowania kosztów inwestycji, jak również na sfinansowanie nie kwalifikujących się do finansowania kosztów inwestycji.

Wnioskodawca musi posiadać środki na pokrycie niekwalifikowanych kosztów inwestycji w całości oraz na pokrycie kwalifikujących się kosztów inwestycji w wymaganej zakresem i zasadami wysokości.

W pozycji wnioskowana wielkość pomocy należy podać brakującą kwotę na sfinansowanie planowanej inwestycji z uwzględnieniem wymogów podanych w tabeli poniżej:

Lp.	Rodzaj inwestycji	Poziom pomocy z programu SAPARD
		Wnioskodawcy uprawnieni do pomocy finansowej nie większej niż 50% kwalifikowanych kosztów inwestycji		Wnioskodawcy uprawnieni do pomocy finansowej nie większej niż 75% kwalifikowanych kosztów inwestycji
				Minimalny poziom [%]	Maksymalny poziom [%]	Minimalny poziom [%]	Maksymalny poziom [%]
1.	wodociągi, kanalizacja, odpady stałe, energetyka	25	50 (37,5*)	40	75
2.	drogi	25	50 (37,5*)	30	75

* dla inwestycji generujących znaczne dochody netto - punkt 12

Wielkość funduszy przeznaczonych na sfinansowanie kwalifikujących się do finansowania kosztów inwestycji oraz nie kwalifikujących się do finansowania kosztów inwestycji, a także wnioskowanej pomocy finansowej z funduszy Programu SAPARD musi stanowić ogółem wartość robót przewidzianych do wykonania, objętych zgłoszonym wnioskiem o pomoc finansową. Wielkość funduszy przeznaczonych na sfinansowanie kwalifikujących się do finansowania kosztów inwestycji i wnioskowanej pomocy finansowej z funduszy Programu SAPARD musi być równa całkowitym kwalifikującym się kosztom inwestycji.

Wypłata pomocy finansowej nastąpi w postaci refundacji poniesionych wydatków.

12. W dziale VI. Planowane wpływy i koszty eksploatacyjne po zrealizowaniu przedmiotowej inwestycji w punkcie: Planowane przychody i wydatki po zrealizowaniu przedmiotowej inwestycji należy oszacować przewidywane w okresie najbliższych pięciu lat:

• przychody ze sprzedaży każdego rodzaju usługi (np. dostawa wody, odbiór ścieków, odbiór i zagospodarowanie odpadów itp.) oraz

• związane z tą działalnością koszty operacyjne oraz bieżące nakłady inwestycyjne.

Przedmiotowe dane dotyczące przychodów i kosztów liczonych dla całego przedsięwzięcia - wieloletniego programu inwestycyjnego (np. wodociągu grupowego w miejscowościach X, Y, Z obejmującego: ujęcie wody, przewody doprowadzające, stany uzdatniania wody, sieć wodociągową z przyłączami) należy podać w cenach stałych z roku, w którym składany jest wniosek o udzielenie pomocy finansowej.

Informacje ogólne dotyczące wypełniania poszczególnych pozycji tabeli:

a) w przypadku, gdy przedmiotowa inwestycja jest pierwszym etapem realizacji przedsięwzięcia lub realizacja wnioskowanej inwestycji wyczerpuje zakres realizacji całego przedsięwzięcia (np. budowa wodociągu grupowego obejmującego: ujęcie wody, przewody doprowadzające, stan uzdatniania wody, sieć wodociągową z przyłączami), kolumny dotyczącej roku „0” dla pozycji: 1, 2, A, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, B, C należy NIE wypełniać. Dla kolejnych lat pozycje w tabeli należy wypełnić wg studium wykonalności, projektu budowlanego, danych dotyczących analogicznie funkcjonujących obiektów;

b) w przypadku, gdy przedmiotowa inwestycja jest kolejnym etapem realizacji przedsięwzięcia (np. budowa sieci wodociągowej z przyłączami przy istniejącym i funkcjonującym ujęciu wody, stanie uzdatniania wody i przewodach doprowadzających) należy wypełnić wszystkie pola tabeli, podając także pełne dane dla roku „0”. Dla kolejnych lat pozycje w tabeli należy podać wg aktualnych danych z funkcjonowania z uwzględnieniem planowanej rozbudowy systemu - na podstawie planów inwestycyjnych, koncepcji, studiów wykonalności, założeń projektowych.

Informacje szczegółowe dotyczące wypełniania poszczególnych pozycji tabeli:

• w pozycji „wielkość produkcji sprzedanej” (schematy: 3.1., 3.2., 3.3. i 3.5.) należy podać przewidywaną faktyczną wielkość produkcji sprzedanej danego rodzaju usługi (np. ilość dostarczonej wody, odebranych ścieków itp.);

• w pozycji stawka jednostkowa za usługę (schematy: 3.1., 3.2., 3.3. i 3.5.) należy podać jednostkową stawkę za pobieraną usługę (np. za 1 m³ dostarczanej wody) na podstawie np. uchwały Rady wnioskodawcy (w przypadku, gdy przedmiotowa inwestycja jest kolejnym etapem realizacji przedsięwzięcia) lub na podstawie np. studium wykonalności lub danych dotyczących analogicznych obiektów (w przypadku, gdy przedmiotowa inwestycja jest pierwszym etapem realizacji przedsięwzięcia);

• w pozycji przychody z działalności należy podać przewidywane faktyczne wpływy za dostarczane usługi na podstawie np. studium wykonalności lub danych dotyczących analogicznych obiektów (w przypadku, gdy przedmiotowa inwestycja jest pierwszym etapem realizacji przedsięwzięcia) lub na podstawie aktualnych danych z funkcjonowania z uwzględnieniem planowanej rozbudowy systemu - wg planów inwestycyjnych, koncepcji, studiów wykonalności, założeń projektowych;

• w pozycji materiały należy podać koszty zakupu materiałów eksploatacyjnych niezbędnych do funkcjonowania obiektu (np. koszty substancji chemicznych używanych w trakcie oczyszczania ścieków); przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem punktu a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycji energia należy podać przewidywane koszty zużycia energii zarówno do funkcjonowania urządzeń, jak i celów administracyjnych związanych z funkcjonowaniem obiektu (obiektów) przedsięwzięcia, przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem punktu a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycji usługi zewnętrzne należy podać planowane koszty wykonania usługi przewidzianej do zlecenia firmom zewnętrznym, np. koszty specjalistycznego czyszczenia kanałów; przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem punktu a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycjach wynagrodzenia i narzuty na wynagrodzenia należy podać koszty wynagrodzenia personelu obsługującego/eksploatującego przedsięwzięcie; przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem danych księgowości oraz punktu a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycji amortyzacja należy podać koszty związane z amortyzacją urządzeń i budowli przedsięwzięcia; przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem obowiązującego w tym zakresie prawa, danych księgowości oraz punktu a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycji inne koszty operacyjne (bez uwzględnienia kosztów finansowych) należy podać inne koszty związane z obsługą przedsięwzięcia, np. koszty utrzymania środków komunikacyjnych (taboru);

• w pozycji inwestycje w środkach trwałych należy podać nakłady inwestycyjne w środkach trwałych (środki trwałe to składniki przedsięwzięcia mające zastosowanie w kilku cyklach produkcyjnych, których czas użytkowania wynosi co najmniej 1 rok a koszt nabycia 3.500 zł - np. budowle i urządzenia przedsięwzięcia); przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem obowiązującego w tym zakresie prawa, danych księgowości oraz punku a) i b) Informacji ogólnych;

• w pozycji inwestycje w środkach obrotowych należy podać nakłady inwestycyjne w środkach obrotowych (środki obrotowe to składniki przedsięwzięcia ulegające zużyciu w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, których koszt zakupu jest niższy od 3.500 zł); przedmiotową pozycję należy wypełnić z uwzględnieniem obowiązującego w tym zakresie prawa, danych księgowości oraz punktu a) i b) Informacji ogólnych.

Dane z przedmiotowej tabeli pozwolą Agencji ocenić, czy przedsięwzięcie generuje czy też nie generuje „znaczny dochód netto”.

W przypadku, gdy zaktualizowana wartość netto (NPV) przedsięwzięcia jest niższa od 25% wartości całkowitych kosztów przedsięwzięcia, to przedsięwzięcie nie generuje „znacznego dochodu netto”.

W przypadku, gdy zaktualizowana wartość netto (NPV) przedsięwzięcia jest równa lub wyższa od 25% wartości całkowitych kosztów przedsięwzięcia, to przedsięwzięcie generuje „znaczny dochód netto”. W tym przypadku całkowita wartość pomocy ze wszystkich środków publicznych (w tym funduszu SAPARD) nie może przekraczać 50% całkowitych kwalifikowanych kosztów inwestycji. Kwota funduszy SAPARD nie może przekraczać 37,5% całkowitych kwalifikowanych kosztów inwestycji (opisane w punkcie 11.).

Metodologia obliczania całkowitego kosztu przedsięwzięcia została podana w punkcie 9 a).

Wnioskodawca może sam ocenić, czy przedsięwzięcie generuje, czy też nie generuje znacznego dochodu netto. Dla tych celów Agencja podaje tabelę:

	Zdyskontowany wolny strumień pieniężny [PLN]
Lp.	Pozycja	Rok
				1	2	3	4	5
I.	Generowany dochód (poz. C z tabeli - punkt VI w formularzu wniosku)
II.	Amortyzacja (pozycja 6 lub 8 z tabeli - punkt VI w formularzu wniosku)
III.	Nakłady inwestycyjne ogółem (pozycja F z tabeli - punkt VI w formularzu wniosku)
IV.	Wolny strumień pieniężny (FCF) = [I+II+III]
V.	Wartość końcowa/rezydualna (TV)
VI.	Współczynnik dyskonta
VII.	FCF zdyskontowany (IVxVI)*

* dla roku „5” FCF jest powiększony o wartość końcową/rezydualną (TV)

FCF zdyskontowany = zaktualizowana wartość netto wolnego strumienia pieniężnego = suma FCF zdyskontowanych = NPV

Nakłady inwestycyjne ogółem dla całości przedsięwzięcia = U

• kiedy NPV jest mniejszy niż 25% nakładów inwestycyjnych całości przedsięwzięcia (U) - inwestycja nie generuje znacznych dochodów netto;

• kiedy NPV jest równy lub większy niż 25% nakładów inwestycyjnych całości przedsięwzięcia (U) - inwestycja generuje znaczny dochód netto.

Objaśnienia do tabeli:

Wartość końcowa /rezydualna (TV) jest obliczana jako skapitalizowany strumień finansowy (FCF) piątego roku prognozy (dla stopy dyskontowej przyjętej w roku realizacji inwestycji) według następującego wzoru: TV = FCF₅ / r

Gdzie:

FCF₅ - wolny strumień pieniężny w ostatnim (piątym) roku prognozy (pozycja VI tabeli, kolumna 5)

r - stopa dyskonta (wynosi 7%)

Współczynnik dyskonta (dla stopy dyskonta wynoszącej 7%) na kolejne lata* prognozy wynoszą:

rok 1* = 0,935

rok 2* = 0,873

rok 3 * = 0,816

rok 4* = 0,763

rok 5* = 0,713

W sytuacji, gdy przedsięwzięcie nie generuje dochodu (koszty operacyjne są wyższe niż planowane przychody) wnioskodawca jest proszony o podanie źródeł pokrycia niedoborów w finansowaniu (Agencja nie może udzielić pomocy w przypadku, gdy nie ma pokrycia ewentualnych niedoborów w finansowaniu kosztów operacyjnych).

13. Do wniosku o pomoc finansową należy dołączyć komplet dokumentów odpowiednich do każdego rodzaju planowanej inwestycji, wymienionych na ostatniej stronie wniosku. Brak któregokolwiek z dokumentów oznacza, że wniosek nie spełnia wymagań formalnych i powinien być uzupełniony.

14. W zestawieniu rzeczowo- finansowym robót budowlanych przewidzianych do wykonania nazwy inwestycji muszą być zgodne z wnioskiem o pomoc finansową, podobnie jak i dane identyfikacyjne wnioskodawcy.

W pozycji inne podać pozostałe elementy robót (np. odtworzenie nawierzchni itp.).

W kolumnach dotyczących poszczególnych lat realizacji inwestycji należy podać wyłącznie koszt kwalifikowany poszczególnych rodzajów robót (ich elementów).

W pozycji razem należy podsumować kwalifikowane koszty elementów robót w poszczególnych latach.

Nr rejestracyjny wniosku wpisywany jest przez upoważnionego pracownika ARiMR.

15. Wniosek należy wypełnić czytelnie, drukowanymi literami, bez skreśleń i poprawek oraz zaopatrzyć podpisem wnioskodawcy wraz z podaniem daty wypełnienia wniosku na ostatniej stronie. Nie należy wypełniać zaciemnionych pól wniosku.

Wszystkie dokumenty dołączone do wniosku jako załączniki powinny być ponumerowane i ułożone zgodnie z wykazem podanym na końcu wniosku. Jeżeli w jednej pozycji występuje kilka załączników, należy je oznaczyć (np. 9/1, 9/2).

16. W przypadku, gdy zakres niezbędnych do zamieszczenia we wniosku lub załącznikach informacji nie mieści się w przewidzianych do tego tabelach i rubrykach, dane te należy zamieścić na dodatkowych kartkach i po podpisaniu oraz opatrzeniu datą dołączyć do wniosku, ze wskazaniem którego dokumentu źródłowego dotyczą.

17. Dane dotyczące kwot oraz wartości procentowych należy podawać z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku.

II. Kwestie charakterystyczne dla poszczególnych schematów:

Schemat 3.2. - Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków komunalnych

• W punkcie II wniosku (Charakterystyka miejscowości objętej (-ych) planowaną inwestycją) odpowiedź na pytanie dotyczące występowania obszarów chronionych (ujęcia i źródła wody, wody powierzchniowe i podziemne zlokalizowane na terenie parków narodowych itp.) powinna być oparta na podstawie zaświadczenia wydanego przez właściwe służby ochrony środowiska (Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska, Wydziały Ochrony Środowiska Urzędów Wojewódzkich). Przedmiotowe zaświadczenie musi określać, czy ścieki odprowadzane z będących przedmiotem wniosku miejscowości zanieczyszczają wody wymienione w tej pozycji (przed zrealizowaniem inwestycji). W przypadku ujęć/źródeł wody zaświadczenie powinno określać wydajność źródła/ujęcia wody. W przypadku podania przez wnioskodawcę we wniosku informacji o występowaniu obszarów chronionych, przedmiotowa kwestia będzie sprawdzana w czasie wizytacji terenowej;

• W załączniku nr 1 do wniosku (zestawienie rzeczowo - finansowe) w punkcie 2 w pozycji „kanały ściekowe” należy podać zakres rzeczowo - finansowy sieci kanalizacyjnej przewidzianej do wykonania wg terminologii projektu budowlanego, natomiast w pozycji „w tym kanały” należy podać ten sam zakres rzeczowo - finansowy wg rodzajów kanałów, np. grawitacyjne, ciśnieniowe, podciśnieniowe.

Zakończenie

Fundusze przedakcesyjnej pomocy są istotnym aspektem integracji Polski z Unią Europejską. Udział środków unijnych w dochodach samorządów terytorialnych zwiększa możliwości efektywnego funkcjonowania gmin oraz realizacji zadań inwestycyjnych. Robi tak coraz więcej gmin.

Planowaną inwestycją Gminy Brzeszcze, na realizację której stara się ona o pomoc finansową z funduszu SAPARD, jest I etap budowy sieci kanalizacji sanitarnej wraz z przepompownią ścieków i przyłączami kanalizacyjnymi.

Zakres potrzeb inwestycyjnych w dziedzinie infrastruktury na obszarach wiejskich Gminy Brzeszcze przekracza jednak jej możliwości finansowe. Włączenie zadań z tego zakresu do programu przedakcesyjnego SAPARD stwarza natomiast możliwości zwiększenia skali inwestowania i przyspieszenia przemian niezbędnych dla obszarów wiejskich. Działania podejmowane przez Gminę Brzeszcze w celu poprawy infrastruktury technicznej mają decydujące znaczenie dla podniesienia atrakcyjności wsi jako miejsca zamieszkania i prowadzenia działalności gospodarczej.

Gmina musiała spełnić szereg kryteriów i wytycznych, ubiegając się o środki z funduszu SAPARD na dofinansowanie planowanego projektu.

Bibliografia:

1. A. Borodo, Finanse publiczne w świetle regulacji prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1999

2. J. Borowiec, K. Wilk, Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997

3. B. Brzeziński, Zarys prawa finansów publicznych, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 1998

4. B. Brzeziński, T. Dębowska-Romanowska, M. Kalinowski, W. Wójtowicz, Prawo finansowe, Wydawnictwo C.H. BECK, Warszawa 1996

5. L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann, Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999

6. Federacja Związków Gmin i Powiatów RP; Małopolskie Regionalne Centrum Informacji Europejskiej Almanach środków pomocowych Unii Europejskiej, Fundacja Rozwoju Samorządności i Prasy Lokalnej, Kraków 2001

7. F. Firmuga, Naruszenie dyscypliny budżetowej przy wykonywaniu budżetów gmin „Finanse Komunalne” Nr 1, Dwumiesięcznik Izb Obrachunkowych, Warszawa 1998

8. J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 1997

9. B. Gaziński, Unia Europejska wczoraj - dziś - jutro, Wydawnictwo Fundacja im. M. Oczapowskiego, Olsztyn 1998

10. P. Kawa, Ekonomiczne i prawne aspekty integracji Polski z Unią Europejską, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków 1998

11. E. Kawecka-Wyrzykowska Polska w drodze do Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999

12. E. Kawecka-Wyrzykowska i E. Synowiec (redakcja) Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001

13. E. Kornberger-Sokołowska Nowe zasady subwencjonowania jednostek samorządu terytorialnego „Samorząd Terytorialny” nr 6, Warszawa 1999

14. J. Kotyński, Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej (tom 1), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000

15. D. Leonard, Przewodnik po Unii Europejskiej, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2003

16. A. Z. Nowak, Integracja europejska. Szansa dla Polski?, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002

17. S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000

18. M. Perkowski, Integracja europejska. Wprowadzenie, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002

19. B. Pietrzak i Z. Polański, (redakcja) System finansowy w Polsce. Lata dziewięćdziesiąte, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000

20. Powiat oświęcimski. Informator 2003-2004, Wydawnictwo Krajobrazy, Kraków 2003

21. J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe Pwn, Warszawa 1998

22. J. Steiner, Demokracje europejskie, Wydawnictwo WSP w Rzeszowie, Rzeszów 1993

23. K. Surówka, Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1999

24. H. Wasilewska-Trenkner, Zmiany budżetów gmin w trybie ustawy o finansach publicznych „Serwis Administracyjno-Samorządowy” nr 4, Warszawa 1999

Akty prawne:

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000, Dz. U. Z 1998 r., nr 150, poz. 983

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014

www.brzeszcze.pl

Spis tabel:

1. Tabela nr 1: Projekt budżetu samorządu terytorialnego

2. Tabela nr 2: Środki finansowe zarezerwowane na pomoc przedakcesyjna oraz na rozszerzenie (mln Eur, ceny 1999 r.)

3. Tabela nr 3: Dochody budżetu gminy Brzescze (w latach 2001-2003)

4. Tabela nr 4: Wydatki budżetu Gminy Brzeszcze (w latach 2001-2003)

5. Tabela nr 5: Zestawienie dochodów i wydatków budżetu Gminy Brzeszce (w latach 2001-2003)

6. Tabela nr 6: Zadania realizowane przez Gminę Brzeszcze

K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej

w Krakowie, Kraków 1999, s. 15, 16

K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej

w Krakowie, Kraków 1999, s. 17

Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014

S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 129

K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej

w Krakowie, Kraków 1999, s. 57

B. Brzeziński, T. Dębowska-Romanowska, M. Kalinowski, W. Wójtowicz Prawo finansowe, Wydawnictwo

C.H.BECK, Warszawa 1996, s. 87

F. Firmuga Naruszenie dyscypliny budżetowej przy wykonywaniu budżetów gmin w „Finanse komunalne”

Nr 1, Dwumiesięcznik Izb Obrachunkowych, Warszawa 1998 s. 36

A. Borodo Finanse publiczne w świetle regulacji prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1999,

s. 125

B. Brzeziński, T. Dębowska-Romanowska, M. Kalinowski, W. Wójtowicz Prawo finansowe, Wydawnictwo

C.H.BECK, Warszawa 1996, s. 95

A. Borodo Finanse publiczne w świetle regulacji prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1999,

s. 149-150

A. Borodo Finanse publiczne w świetle regulacji prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1999,

s. 151

Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014

Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014

F. Firmuga Naruszenie dyscypliny budżetowej przy wykonywaniu budżetów gmin w „Finanse komunalne” nr 1, Dwumiesięcznik Izb Obrachunkowych, Warszawa 1998 s. 36

H. Wasilewska-Trenkner Zmiany budżetów gmin w trybie ustawy o finansach publicznych w „Serwis Administracyjno-Samorządowy” nr 4, Warszawa 1999, s. 7

Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o finansach publicznych, Dz. U. 1998, nr 155, poz. 1014

A. Borodo Finanse publiczne w świetle regulacji prawnych, Wydawnictwo Prawnicze LEX, Sopot 1999,

s. 161

H. Wasilewska-Trenkner Zmiany budżetów gmin w trybie ustawy o finansach publicznych w „Serwis Administracyjno-Samorządowy” nr 4, Warszawa 1999, s. 7

B. Brzeziński, T. Dębowska-Romanowska, M. Kalinowski, W. Wójtowicz Prawo finansowe, Wydawnictwo

C.H.BECK, Warszawa 1996, s. 101

S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 343-344

jak wyżej

B. Brzeziński Zarys prawa finansów publicznych, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 1998, s. 127

S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 346

B. Brzeziński Zarys prawa finansów publicznych, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 1998, s. 130-131

S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 358-359

jak wyżej

Ustawa z dnia 26 listopada 1998r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 i 2000,

Dz. U. 1998r., nr 150, poz. 983

S. Owsiak Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 360

E. Kornberger-Sokołowska Nowe zasady subwencjonowania jednostek samorządu terytorialnego w „Samorząd terytorialny” nr 6, Warszawa 1999r., s. 39

K. Surówka Finanse samorządu terytorialnego w teorii i praktyce, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej

w Krakowie, Kraków 1999, s. 68

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, str. 11, 12

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, str. 13

B. Gaziński Unia Europejska wczoraj - dziś - jutro, Wydawnictwo Fundacja im. M. Oczapowskiego, Olsztyn 1998 r., str. 25

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997r., str. 30

J. Galster, Z. Witkowski Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 1997 r., str. 16

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, str. 14

J. Galster, Z. Witkowski Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń 1997 r., str. 27

J. Steiner Demokracje europejskie, Wydawnictwo WSP w Rzeszowie, Rzeszów 1993, str. 387

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 61

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997r., str. 31, 32

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997r., str. 32, 33

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 211

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, str. 17

L. Ciamaga, E. Latoszek, K. Michałowska-Gorywoda, L. Oręziak, E. Tejchmann Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 r., str. 19, 20

jak wyżej

P. Kawa Ekonomiczne i prawne aspekty integracji Polski z Unią Europejską, Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza TEXT, Kraków 1998, str. 20

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 r., str. 148

A. Z. Nowak Integracja europejska. Szansa dla Polski ?, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, str. 90

D. Leonard Przewodnik po Unii Europejskiej, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2003, str. 228, 229

E. Kawecka Wyrzykowska Polska w drodze do Unii Europejskiej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999, str. 285

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 158

D. Leonard Przewodnik po Unii Europejskiej, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2003, str. 284

J. Borowiec, K. Wilk Teoria i praktyka europejskiej integracji gospodarczej, Wydawnictwo AE im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1997r., str. 35

E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E. Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, str. 716

T. Dziurbejko Integracja europejska. Wprowadzenie, red. naukowa: M. Perkowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, str. 445

E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E. Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, str. 720

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 144

T. Dziurbejko Integracja europejska. Wprowadzenie, red. naukowa: M. Perkowski, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2002, str. 447

E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E. Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, str. 718

E. Kawecka-Wyrzykowska Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. naukowa i koordynacja : E. Kawecka-Wyrzkowska i E. Synowiec, Wydawnictwo Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, str. 719

E. Kawecka-Wyrzykowska Korzyści i koszty członkostwa Polski w Unii Europejskiej Tom I, kierownictwo naukowe i koordynacja Prof. dr hab. J. Kotyński, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000, str. 86

J. Ruszkowski, E. Górnicz, M. Żurek Leksykon integracji europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 144, 145

www.brzeszcze.pl

Powiat Oświęcimski Informator 2003-2004, Wydawnictwo „Krajobrazy”, Kraków 2003, str. 63-65

Kanalizacja zagrodowa jest zespołem przewodów kanalizacyjnych znajdujących się na nieruchomości prywatnej i nie posiadających połączenia z kanalizacją sieciową. Przyzagrodową oczyszczalnią ścieków jest oczyszczalnia zlokalizowana na nieruchomości prywatnej i przeznaczona do obsługi ścieków pochodzących jedynie z danej nieruchomości.

Obecnie zgodnie z Ustawą z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
w latach 1999 i 2000.

2

---