ZIELONA TURYSTYKA

Wykład 1

Ekoturystyka częścią turystyki zrównoważonej

Ekoturystyka stanowi rdzeń koncepcji turystyki zrównoważonej. Pojęcie znacznie węższe. Jest to jedna z form podróżowania, ściśle związana z przyroda i rdzenna kulturą obszarów o wysokich walorach naturalnych.

Turystyka zrównoważona - jest to koncepcja rozwoju turystycznego przyjaznego środowisku przyrodniczemu w dowolnym typie krajobrazu od dziewiczego do zurbanizowanego, jest jednym z elementów nowego paradygmatu rozwoju ekonomicznego zwanego rozwojem trwałym (zrównoważonym) lub ekorozwojem zdefiniowanym w 1987r. i przyjętym do realizacji na „szczycie Ziemi” w Rio de Janeiro w 1992r. przez większość państw świata (Karta Ziemi)

Turystyka zrównoważona dotyczy szeroko pojętej koncepcji rozwoju turystycznego przyjaznego środowisku w regionach wiejskich oraz w miastach, w małych ośrodkach turystycznych lub wielkich centrach rozrywkowych, koncepcja która odnosi się do wszystkich rodzajów turystyki po stosownym dokonaniu ich „ekologizacji”

Turystyka jako rdzeń turystyki zrównoważonej

Istota ekoturystyki

Ekoturystyka to koncepcja turystyki zrównoważonej, godzącej interesy turystów i regionów turystycznych (ich lokalnych społeczności) z dobrem przyrody.

Istotą ekoturystyki nie jest forma czy charakter lecz rozwój lokalnych społeczności oparty na turystyce, którą uprawia się w celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych, w procesie obcowania z przyroda i kulturą regionu, w czasie wolnym od pracy i nauki.

Dla wielu jednak ekoturystyka to wciąż tylko forma spędzania wolnego czasu w celu podpatrywania przyrody, w terenie dzikim, w gronie ludzi o szczególnych przyrodniczych zainteresowaniach i wiedzy. A przecież rzesze podpatrywujących ptaki, uczących się je rozpoznawać to o wiele większą społeczność, niż specjaliści - ornitolodzy.

Rośnie liczba turystów zaniepokojonych degradacja przyrody, chcących poznać jej prawa i procesy naturalne, nawet wspomagać jej ochronie. Ekoturystyka rozwija się dzięki m.in. tak właśnie wyrażającej potrzebie wypoczynku o wysokiej jakości

Ekoturystyka kładzie szczególny nacisk na:

Rozwijanie aktywności turystycznych związanych z bezpośrednim kontaktem turysty:

-z przyrodą w obrębie otwartych nie zdegradowanych obszarów (szczególnie przyrodniczych obszarów chronionych), co pozwala na poznanie, podziwianie i czerpanie przyjemności z piękna krajobrazu naturalnego, ciszy i spokoju.

- ze społecznością lokalną co pozwala na poznawanie tradycyjnego stylu jej życia i kultury regionalnej oraz nawiązywaniu bezpośrednich kontaktów międzyludzkich,

Dostosowanie wielkości ruchu turystycznego do chłonności turystycznej oraz preferowanie małej skali rozwoju w odniesieniu zarówno do grup uczestników jak również do bazy i urządzeń turystycznych,

aktywizowanie życia społeczno - gospodarczego w obrębie obszarów Natura 2000 oraz w ich otoczeniu, poprzez wskazywanie działań związanych z tworzeniem pakietów usług dla różnych form aktywności w ramach ekoturystyki,

Przegląd definicji literaturowych ekoturystyki

Turystyka oparta przede wszystkim na zasobach przyrodniczych o archeologicznych, takich jak ptaki i inne dziko żyjące organizmy, punkty widokowe, rafy koralowe, jaskinie, stanowiska kopalne, wykopaliska archeologiczne, mokradła i obszary występowania gatunków rzadkich i zagrożonych (Hetzer, 1965)

Forma turystyki inspirowana dziejami przyrody i rdzennej ludności danego obszar> ekoturystyka penetruje obszary względnie rozwinięte w duchu wdzięczności, uczestnictwa i wrażliwości. Ekoturystyka praktykuje niekonsumpcyjne podejście do dzikiej przyrody i zasobów naturalnych przyczyniając się do wsparcia odwiedzanego obszaru kreowanymi bezpośrednio środkami finansowymi lub pracą, zasilając lokalną ludność i działania na rzecz ochrony przyrody (Ziffer 1989)

Turystyka w rejony względnie nieprzekształcone lub zanieczyszczone, mająca na celu podziwianie, studiowanie i radość obcowania z przyrodą, dzikimi roślinami i zwierzętami, a także walorami kulturowymi (minionymi i współczesnymi) obecnymi w krajobrazie (Ceballos-Lascurain 1991)

Podróżowanie do regionów odległych i dziewiczych mające na celu pomnożenie zrozumienia i docenienia środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego oraz pozostawienie ich w stanie niezniszczonym i niepogorszonym dla innych (P. Figgis, unpublished 1992)

Definicje ekoturystyki wg Zaręby

Zaręba Dominika, jest najczystszą formą podróżowania przyjaznego środowisku, ponieważ odbywa się zwykle na obszarach o najwyższych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, bezpośrednio przyczynia się do ochrony środowiska naturalnego i kulturowego tych regionów, a jej uczestnikami są ludzie o dużej świadomości ekologicznej i wrażliwości przyrodniczej.

Denman Rochard Podróżowanie w celu studiowania, podziwiania i czerpania zadowolenia z piękna krajobrazu, obserwacji dzikich zwierząt i roślin jak również podziwiania miejscowych obyczajów i kultury,

Griffith University: koncepcja turystyki związanej ze środowiskiem przyrodniczym, organizowanej i zarządzanej w sposób zrównoważony, zawierającej elementy edukacji ekologicznej oraz wnoszącej wkład finansowy w ochronę przyrody,

IUCN(1996) ekologiczne odpowiedzialne podróżowanie i zwiedzanie stosunkowo nietkniętych obszarów przyrodniczych w celu czerpania zadowolenia i korzystania z bogactw natury ( a także z wszelkich towarzyszących jej wartości kulturowych - zarówno przeszłych, jak i teraźniejszych) która promuje ochronę przyrody, ma niewielki negatywny wpływ na środowisko stwarza możliwości aktywnego zaangażowania społeczno-ekonomicznego lokalnych społeczności,

Deklaracja o ekoturystyce z Quebec (2002) forma turystyki zrównoważonej, która z tej szerokiej koncepcji rozwoju turystyki wyróżnia się tym, że:

- aktywnie przyczynia się do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

- angażuje lokalne społeczności w planowanie i rozwój, przyczyniając się do ich dobrobytu,

- skierowana jest do turystów indywidualnych i podróżujących w małych grupach,

Wnioski ekspertów zagranicznych

Zagraniczni eksperci twierdzą że ekoturystyka jest jednym z najbardziej praktycznych sposobów ocalenia światowego dziedzictwa przyrody przez bardziej szkodliwymi formami eksploatacji,

Zielona turystyka to bardzo znacząca siła ochrony przyrody, dostarczająca bodźców ekonomicznych i społecznych do ochrony środowiska.

Najważniejsze cechy ekoturystyki wg Zaręby:

Definicje ekoturystyki pozwalają wyodrębnić trzy najważniejsze cechy ekoturystyki wyróżniające je spośród innych form podróżowania:

- to forma aktywnego i dogłębnego zwiedzania obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych i kulturowych,

-strzeże harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej lokalnych społeczności,

- dostarcza środków finansowych skutecznej ochronie wartości dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz przynosi realne korzyści ekonomiczno-społeczne ludności miejscowej.

Cechy te pozwalają dostrzec wzajemne zależności między podstawą do powstania zielonej turystyki (zasoby przyrodnicze i krajobrazu oraz zasoby kultury materialnej i duchowej), a efektem rozwoju tej formy podróży (ochrona przyrody i krajobrazu, zachowanie wartości kulturowych oraz poprawa poziomu życia rdzennych mieszkańców danego regionu)

„Zapłatą” organizatorów i uczestników ekoturystyki za korzystanie z przyrody i kultury jest zapewnienie trwałości i różnorodności tych zasobów,

To co jest wykorzystywane w procesie rozwoju ekoturystyki , zostaje przetworzone na nowe wartości (ochrona przyrody i krajobrazu, korzyści społeczne i ekonomiczne dla mieszkańców), które są zwracane do środowiska naturalnego i społeczno-kulturowego regionów, w zamian za możliwość korzystania z jego zasobów

Powiązania ekoturystyki z innymi formami podróżowania

Ekoturystyka obejmuje różne rodzaje turystyki: kwalifikowana, krajoznawczą, wypoczynkową, przygodową pod warunkiem że osoba uczestnicząca w podróży świadomie nie ingeruje w naturalne ekosystemy, wyraża szacunek do otaczającej ją przyrody i kultury ludności miejscowej, a jej turystyczne wydatki dostarczają funduszy dla ochrony przyrody i lokalnej gospodarki

Podstawowym celem ekoturystyki jest aktywne odkrywanie dzikiej przyrody i rdzennej kultury, ich dogłębne poznanie i kontemplacja (agroturystyka nie może być zatem utożsamiana z ekoturystyką, bowiem przybiera ona formę stacjonarnego wypoczynku, niemniej gospodarstwa wiejskie mogą stanowić bazę noclegową i żywieniową dla ekoturystyki)

Ekoagroturystyka z kolei to wypoczynek u rolników uprawiających ziemię i produkujących żywność metodami ekologicznymi

Uczestnikami podróży ekoturystycznych maja być ludzie o dużej wrażliwości i świadomości ekologicznej, okazujący respekt i szacunek naturze, zainteresowani zjawiskami przyrodniczymi kulturowymi,

Podróż ekologiczna powinna także uczyć i kształtować postawy jej uczestników

Jest to rodzaj aktywności o funkcjach zarówno rekreacyjnych jak i edukacyjnych

W celu zwiększenia świadomości ekologicznej turystów niektóre ekoturystyczne biura podróży włańczają w ich realne działania na rzecz ochrony środowiska, np. angażują uczestników wycieczki w liczenie jaj żółwich na plażach lub zbieranie odpadów pozostawionych przez innych przyjezdnych

Wśród rozmaitych form ekoturystyki znajdują się tzw. Wyprawy badawcze dla turystów wolontariuszy, którzy przy okazji zwiedzania regionu chcą pomóc w badaniach naukowych (np. studiowanie inteligencji delfinów na Hawajach)

Wzorce ekoturystyczne wg Zaręby

-turystyka indywidualna i rodzinna w małych grupach,

-improwizacja na miejscu

-chłonięcie miejscowych zwyczajów

-wiedza o przedmiocie podróży wraz z językiem

-przeżycia duchowe

- dzienniki podróży

Formy turystyki wg Zaręby

-wędrówki i wspinaczki wysokogórskie (trekkingi i climbing) - trekkingi w Tatrach,

-wędrówki piesze (hikingi) wędrowne rajdy Szlakiem Beskidzkim

- wycieczki rowerowe - młodzieżowe rajdy rowerowe szlakami greenways, wycieczki rowerowe Podlaskim szlakiem Bocianim,

-wycieczki kajakowe canoe i wycieczki łodziami- kajakowe spływy na Krutyni, Biebrzy czy Czarnej Hańczy,

-Spływy pontonami i tratwami - spływy tratwami Doliną Bugu na Podlasiu Nadbużańskim,

- rejsy wyprawy żeglarskie - rejsy między wyspami Galapagos, żeglowanie po jeziorach Mazurskich

-wycieczki konne - rajdy konne w Karkonoszach,

- wycieczki w karawanie wielbłądów - wyprawy na wielbłądach w Synaj,

- wędrówki na nartach biegowych, nartach turystycznych, zimowe wędrówki piesze w rakietach - wyprawy na nartach turystycznych przez Beskid Żywiecki

- wyprawy nurkowe na głębokiej wodzie z butlą gazową i płytkiej z masą i rurką - wyprawy nurkowe na Wielką Rafę Australijską oraz na Wyspy Karaibskie , wakacje nurkowe z nauką nurkowania nad jeziorem Pluszne (region Warmii i Mazur)

Wyprawy faunistyczne (w celu obserwacji, fotografowania, rysowania, malowania, nagrywania odgłosów zwierząt)

Wyprawy ornitologiczne - obserwowanie bocianów w Europejskiej Wsi Bocianiej w Pentowie, wycieczki ornitologiczne w Dolinie Środkowej Odry,

Safari-

-w samochodach terenowych,

-„z lotu ptaka” (w samolotach i balonach)

- w łodziach, kajakach, na statkach

-piesze,

-na grzbietach wielbłądów, słoni,

-polarne w skuterach śnieżnych

Wyprawy w celach obserwacji wielorybów - na Morzu Karaibskim, na Baja California w Meksyku

Wyjazdy tematyczne, hobbystyczne

Wyjazdy organizowane dla osób specjalnie zainteresowanych jakimś konkretnym gatunkiem lub grupą zwierząt - podglądanie żubrów w Puszczy Białowieskiej

Wyprawy florystyczne (w celu edukacji, poznawania, fotografowania, rysowania, mlowania, rzeźbienia -roślin i grzybów)

- wycieczki w celu poznania flory danego regionu,

-wycieczki w celu poznania zbiorowisk roślinnych - wycieczka botaniczna do trzech regionów Polski, reprezentujących odmienne siedliska roślinne,

-Nauka rozpoznawania i stosowania ziół i grzybów

Wyprawy kulturowe i etnograficzne

- wycieczki piesze lub objazdowe po zabytkach etnograficznych-kulturowych regionu; wycieczki takie często odbywają się po tzw. Szlakach dziedzictwa, specjalnie przygotowanych i oznakowanych, łączących największe atrakcje kulturowe, historyczne, i przyrodniczo-krajobrazowe w regionie - wycieczki „szlakiem Ikon” w Dolinie Sanu,

- Pobyt w wioskach i w centrach kulturowych różnych grup etnicznych i poznawanie ich tradycji, wyjazdy na festiwale i imprezy kulturalno-folklorystyczne wycieczki śladami Łemków w Beskidzie Sądeckimi i Niskim,

- wycieczki edukacyjne: nauka miejscowych języków, nauka rzemiosła ludowego, nauka tańca ludowego, Bieszczadzkie Warsztaty Ceramiczne w Bóbrce i Jankowcach na szlaku „Zielony Rower”,

Wykład 2

Inne formy ekoturystyki wg Zaręby

-wyjazdy w celu pracy społecznej w terenie; praca społeczna dla ochotników połączona z możliwością zwiedzania danego kraju - wyjazdy wolontariuszy na roboty leśne do krajów Ameryki Łacińskiej

- wyprawy badawcze, warsztaty; turyści - ochotnicy uczestniczą w badaniach prowadzonych przez naukowców w terenie - badanie życia bobrów Wigierskim PN

- wyprawy geologiczne, astrologiczne - wyprawy geologiczne do Islandii na Wyspy Kanaryjskie lub na wulkan Colima w Meksyku

- Wyprawy przyrodniczo-przygodowe, ogólne - mające na celu ogólne poznanie historii naturalnej i kulturalnej regionu i krajów łączące w sobie elementy różnych form ekoturystyki

Inne określenie ekoturystyki

- turystyka zielona

-turystyka przyrodnicza

Ekoetnoturystyka

Rozumienie ekoturystyki wg Pisarskiej

Ekoturystyką można nazwać wiele form, pod warunkiem że sa one realizowane w sposób przyjazny dla środowiska zarówno przyrodniczego jak i kulturowego. Ze względu na cel należy wymienić tu turystykę poznawczą(krajoznawczą) a szczególnie turystykę przyrodnicza

Cechy ekoturystyki trzeba odnieść do

a) człowieka jako jej uczestnika - są to

-postawa otwartości na bezpośredni kontakt z przyrodą i kulturą odwiedzanego obszaru

- aktywność fizyczna (wędrówka) i intelektualna (poznanie, zrozumienie)

b) organizacja turystyki - są to

- zrównoważone korzystanie z zasobów środowiska przyrodniczo - kulturowo - społecznego

-mała skala ruchu i infrastruktury turystycznej

-wykorzystanie każdej okazji do edukacji ekologicznej uczestników

Turystyka przyrodnicza i inne pośrednio widowiskowe formy turystyki mają charakter elitarny i dlatego nie mogą zastąpić turystyki masowej ale musza współistnieć z nią i powinny stanowić przyciągający wzór podróżowania szczególnie do obszarów chronionych. W ich obrębie istnieją najbardziej odpowiednie warunki do realizacji edukacji przyrodniczo-kulturalnej

Przybywający do nich dzieci młodzież i dorośli mają szanse stać się zwolennikami ekoturystyki jeżeli będą edukowani poprzez:

-poglądowe wyjaśnienie krajobrazu danego obszaru (jego genezy, cechy przyrodniczych, zasadniczych zależności miedzy komponentami środowiskowymi geograficznego)

-uwypuklenie specyfiki kulturowej przedmiotowego terenu

-uświadomienie zagrożeń i zwrócenie uwagi na przejawy degradacji przyrody i kultury

-powolny sposób penetracji turystycznej (pieszo, rower, kajakiem, konno) w celu zapewnienia bezpośredniego kontaktu z otoczeniem podczas którego następuje kompleksowy jego odbiór (wzrok, słuch, powonienie, dotyk, smak, atmosfera spotkań z innymi turystami i gospodarzami terenu)

Czynniki utrudniające formację ideową turystów

Ekoturysta czy świadomy krajoznawca to człowiek preferujący umiar w korzystaniu ze świata stabilny emocjonalnie, życzliwy dla współuczestników i gospodarzy terenu oraz odporny na trudy dnia codziennego

Istnieje wiele zjawisk o negatywnym wpływie na kondycje psychofizyczną społeczeństwa, w tym na potencjalnych ekoturystów. Należą do nich

- zaśmiecanie środowiska i przestrzeni wizualno-akustycznej reklamami (występuje zgubny wpływ reklam, utrudniają koncentracje na tym co tu i teraz, wpływają na przyśpieszenie odczucia znużenia, większość reklam zachęca do hedonizmu - plażowe lenistwo, rozkosz dla podniebienia, Spa co utrudnia promocję idei ekoturystyki)

-stępienie przez media wrażliwości i twórczości krytycyzmu - funkcja „rozwojowa” czasu wolnego jest codziennie ograniczana na rzecz rozrywkowej zarzucano szereg dobrych pomysłów z przeszłości czasopisma takie jak „Poznaj swój kraj” „Aura” można było kupić w każdym kiosku, przyjazny klimat dla aktywności na rzecz przyrody podtrzymywały cyklicznie programy telewizyjne, stępienie wrażliwości rzutuje na zobojętnienie wobec wszelkich przejawów osłabienia morale, narodu którego jednym z przejawów jest brutalizacja języka ojczystego

-powierzchowność edukacji patriotycznej - niekorzystnym zjawiskiem jest rozczłonkowienie mediów, skutkujące rozproszeniem ich odbiorców; za ilością nie idzie jakość przekazu globalizacja niszczy tożsamość

- spadek efektywności nauczania w szkołach wszystkich szczebli na skutek wzrostu szczegółowości treści programowych, skracania czasu nauki oraz obniżenia możliwości percepcyjnych pod wpływem negatywnych przejawów cywilizacji - brak czasu na kształcenie umiejętności analizy, syntezy wnioskowania, szum informacyjny prowadza do wtórnego analfabetyzmu i kryzysu umiejętności

-spadek przyjaznej dzieciom i młodzieży dyscypliny w domu i w szkole

-unikanie tematów o największych zagrożeniach dla zdrowia społeczności- prawdziwe problemy społeczne wynikają nie z braku chleba ale idei dla których warto się poświęcić

-wzrost dezinformacji i izolacji w wyniku rozpowszechnienia mediów …- np. nadmiar kontaktów komórkowych podczas wyjazdów krajoznawczego uniemożliwia wejście w styczność z przyrodą i kulturą odwiedzanego miejsca

Łączne oddziaływanie ww. czynników przyczynia się do wzrostu postaw konsumpcyjnych wśród uczestników turystyki

To z kolei wiąże się z :

-unikaniem aktywności poznawczej i fizyczne, czyli lenistwem prowadzącym do marazmu i apatii

-spłyceniem motywu do uprawiania turystyki (podwyższenie poziomu adrenaliny zaliczenie jakiejś atrakcji na pokaz, rozrywki)

-wysuwaniem roszczeń w zakresie organizacji wyjazdu, atrakcji turystycznych, standardu noclegów, wyżywienia

-nagannym zachowaniem w nowym środowisku

Efektem jest kreowanie coraz bardziej brutalnego turysty masowego stanowiącego zaprzeczenie ekoturystyk

Czynniki sprzyjające formacji ekoturystów

-dobra realizacja nauczania w wieku przedszkolnym i w klasach I-III (o przyrodzie mówią wiersze, czytanki, teatrzyki)

-współpraca wielu szkół z dyrekcjami parków narodowych i krajobrazowych

- aktualność idei „zielonych szkół” wiele szkół w ogóle nie wyjeżdża te zaś które organizują wyjazdy - są to podróże dalsze poza swój region dzieci zmęczone przejazdem pośpiechem zatłoczeniem w miejscach docelowych niewiele korzystają z takich eskapad

- Bogaty wybór przewodników i map

-powszechny dostęp do stron internetowych które prezentują treści krajoznawcze

- Działanośc szeregu organizacji społecznych troszczących się o dziedzictwo przyrodnicze, kulturowe oraz hartowanie ducha i ciała

-istnienie szerokiej oferty odpłatnych kursów uprawiania różnych form turystyki i sportu

-funkcjonowanie wyjazdów turystycznych ze zróżnicowaną ofertą turystyczną

- Prepozycje polepszenia sytuacji w zakresie formacji ekoturystów

-wyraźne zobligowanie szkół podstawowych do wyjazdów w granicach swoich regionów

- angażowanie uczniów szkół wyższych szczebli do przygotowywania się do wycieczek

-wyraźne postawienie na łączne rozwijanie wiedzy i wrażliwości - zadanie o spowolnienie tempa przekazu różnych form treści położenie nacisku na zainteresowania bez uciekania do efekciarstwa czyli przerostu formy nad treścią

-upowszechnienie a raczej odrodzenie interpretacji krajoznawczej - jest ona wyznacznikiem ekoturystyki oznacza bowiem wyjaśnienie genezy krajobrazu przyrodniczo-kulturowego poprzez wskazywanie współzależności zjawisk i prawidłowości procesów, interpretacja pozwala na głębsze przezywanie przyrody, kultury i historii odwiedzanego miejsca

Obszary Natura 2000 dla turystyki

Turystyka zielona na rzecz obszarów chronionych

Zielona turystyka jest forma zwiedzania która nie kłóci się z ochroną przyrody a wręcz przeciwnie pomaga ją ocalić

Turystyka zielona może skutecznie chronić środowisko naturalne ponieważ:

-zwiększa świadomość ekologiczną zarówno turystów jak i lokalnych mieszkańców którzy widząc zainteresowanie zwiedzających regionem zaczynają doceniać bogactwa naturalne i uczestniczyć w ich ochronie

-buduje poparcie społeczne dla obszarów chronionych bez którego nie mają one szans przetrwania i egzystencji

-dostarcza funduszy na wspieranie programów, ochronnych pielęgnacje parków, wydawanie map i broszur informacyjno-edukacyjnych

Zarządzanie rozwojem ekoturystyki na obszarach chronionych polegać ma na:

-umiejętnym sterowaniu ruchem turystycznym w czasie i przestrzeni

-urządzaniu stref służących różnym typom penetracji turystycznej

-zaplanowaniu potrzebnej infrastruktury dostosowanej do indywidualnych warunków obszaru chronionego

Czym jest Natura 2000

Można się spotkać z dwoma określeniami: Natura 200 i sieć Natura 2000

Obszar natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody wprowadzona do polskiego prawa w 2004r. funkcjonująca niezależnie od istniejących obecnie parków narodowych rezerwatów przyrody, itd.

Za obszary natura 2000 uznaje się tereny o największym znaczeniu dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin i zwierząt czy charakterystycznym siedliskiem przyrodniczym mającym znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych całej Europy (różnorodności biologicznej)

Sposób ochrony w obrębie każdego z tych obszarów może być inny, bardzo istotnym elementem jest na nich monitoring stanu siedlisk przyrodniczych siedlisk gatunkowych roślin i zwierząt oraz ich populacji ponieważ umożliwia ocenę skuteczności działań ochronnych

Sieć Natura 2000 to skrócona nazwa Europejskiej sieci ekologicznej obszarów ochronnych Natura 2000 która jest wprowadzona we wszystkich krajach UE Tworzą ją poszczególne obszary Natury 2000 wyznaczane zgodnie z jednolitymi, naukowymi kryteriami zapisanymi w dyrektywnie Rady Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z 1992r. o ochronie siedlisk naturalnych oraz dzikiej flory i fauny w Europie

Sieć Natura 2000 nakłada się na dotychczasowe systemy ochrony przyrody funkcjonujące w państwach europejskich ale ich nie zastępuje jej cele i funkcje są bowiem odmienne.

Sieć łączy dwa odrębne podsystemy obszarów chronionych wyznaczane są podstawie dwóch dyrektyw UE. Jeden z podsystemów obejmuje obszary ważne dla ochrony dzikich ptaków (ostoje dzikich ptaków o znaczeniu europejskim) a drugi tworzy obszary wyznaczane w celu ochrony określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk istotnych dla ochrony gatunkowej roślin i zwierząt innych niż ptaki, Ochrona ptaków ma w ramach sieci Natura 2000 specjalny status ze względu na długa tradycje ich ochrony

W przyszłości sieć będzie pokrywała znaczną część UE co najmniej 20% powierzchni. Już dzisiaj ok. 25 tyś obszarów Natura 2000 wyznaczonych we wszystkich 27 krajach członkowskich zajmuje niewiele mniej niż te 20%

Od stanu zachowania przyrody stopnia unikatowości w skali europejskiej i jej udokumentowania zależy to jak duża cześć danego kraju będzie włączona do sieci Natura 2000. W Słowenii np. będzie to prawdopodobnie ok. 35%, w Hiszpanii ok. 25%, w Wielkiej Brytanii ok. 5%, a w Polsce ok. 20%

Przyczyny wprowadzenia systemu Natura 2000 w UE

Ogromna skala zagrożeń przyrody ujawnia że niezbędna jest współpraca międzynarodowa w dziedzinie ochrony przyrody bez niej wielu wypadkach wysiłki podejmowane na rzecz ochrony przyrody tylko w jednym kraju czy w jednym regionie mogą być nieskuteczne,

Systemy przyrodnicze stanowią ściśle powiązane struktury w których zagrożenia się przenoszą a przyroda nie zna granic politycznych. Niekorzystne zmiany w jednym regionie wywołują skutki w innym np. nie da się skutecznie chronić w Polsce rybołowa który zimę spędza nad morzem Śródziemnym w Grecji jeśli nie chroni go równocześnie Grecja oraz wszystkie miejsca na trasie jego wędrówek a przede wszystkim w miejscach w których zatrzymuje się na odpoczynek

Z badań przeprowadzonych przez amerykańskich i europejskich naukowców wynika że żyjemy w szóstym w dziejach ziemi okresie gwałtownego wymierania gatunków obecnie gatunki zanikają od 100 do 1000 raza szybciej niż przeciętnie w dziejach Ziemi Jeśli nie wyhamujemy tego procesu to w najbliższych 20-30 latach w Europie wyginie np. ok. 15% gatunków ptaków a ponadto wyginą także gatunki zwierząt i roślin związane z nimi ekologicznymi zależnościami.

Najważniejszą przyczyna wymierania gatunków jest:

- zawłaszczanie ich przestrzeni życiowe, przekształcanie miejsc ich naturalnego występowania w przydatnie człowiekowi tereny m.in. osuszanie bagien i mokradeł oraz zamienianie ich w łąki czy

- wycinanie naturalnych wielogatunkowych lasów i przekształcanie zajmowanych przez nie obszarów w grunty orne lub w jednogatunkowe plantacje drzew np. sosen

Innym istotnym zagrożeniem dla przyrody są odprowadzone do środowiska zanieczyszczenia powstające w wyniku działalności człowieka a zmieniające właściwości środowiska. Takie zmiany sa na ogół niekorzystne ponieważ wiele gatunków jest w stanie się do nich przystosować.

Systemy ochrony przyrody funkconujace do tej pory w krajach UE nie były w stanie powstrzymać zanikania zagrożonych gatunków i ekosystemów. Przyczyn jest kilka.

Tereny objęte dotychczasowymi formami ochrony maja za małą powierzchnie i nie obejmują wielu miejsc występowania gatunków zagrożonych a do zasad ich funkcjonowania nie wprowadzono stałego monitoringu rzadkich i zagrożonych gatunków i siedlisk.

Ponadto sytuacja Gatunków i siedlisk jest różna w różnych krajach. Gatunki rzadkie w jednym kraju mogą być pospolite w innym a wiec nie podlegać w nim ochronie i nie być dostatecznie szanowane

Chcąc chronić przyrodę w skali całego kontynentu musi się wiec chronić wszystkie miejsca istotne dla przetrwania ważnych gatunków i siedlisk miejsca najważniejszego w skali zarówno całej UE jak i w poszczególnych krajach. Np. bocian biały w Polsce występuje licznie i niemal wszędzie ale w innych krajach UE nie ma go wcale lub jest już wielką rzadkością. To nakłada na Polskę obowiązek jej ochrony ponieważ ochrona jego występowania w Polsce będzie istotna dla przetrwania tego gatunku w Europie.

Celem ustanawiania obszarów Natura 2000

Podstawowym celem tworzenia sieci obszarów chronionych Natura 2000 jest powstrzymanie wymierania gatunków zwierząt i roślin na obszarze UE

Drugim prawie równie istotnym celem jest ochrona pełnego spektrum różnorodności biologicznej na tym terytorium w warunkach stałego monitorowania jej stanu i zachodzących zmian.

Celem sieci obszarów chronionych obszarów Natura 2000 jest więc skuteczna ochrona zagrożonych

-ekosystemów poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych

-gatunków roślin

-gatunków zwierząt a w szczególny sposób ptaków które ze względu na swój sposób bytowania (stały ruch, przemieszczanie się na duże odległości) oraz ze względu na specyfikę prawa unijnego i uwarunkowania historyczne traktowane są osobno.

Powstrzymanie zanikania gatunków jest ważne dla nas samych także z innych powodów:

-jesteśmy jako gatunek częścią świata żywego i bez żywej przyrody zginiemy

-dla niektórych ocalenie istniejących gatunków to kwestia etyki - gatunki są wartością samą w sobie bez względu na to czy w danym momencie służą człowiekowi czy nie. Dla innych może to być kwestia dostosowania się do nakazu religijnego

-obecnie produkuje się tysiące lekarstw których składniki pochodzą z dziko żyjących gatunków roślin i niekiedy zwierząt. Jeśli dopuścimy do wyginięcia gatunków znanych już dzisiaj i tych jeszcze nie znanych, to pozbawimy się być może szansy leczenia chorób wciąż nieuleczalnych a także tych które mogą się pojawić dopiero w przyszłości

- ubogie w gatunki środowisko gorzej znosi nagłe zmiany klimatu. W warunkach naturalnych oprócz dominujących gatunków roślin przystosowanych do bytowania w obecnych warunkach klimatycznych (np. w umiarkowanym klimacie w Polsce) występują gatunki przystosowane do warunków skrajnych np. silnych mrozów m.in. dębik ośmiopłatkowy, jeśli takich gatunków zabraknie (a występują one obecnie mało licznie) to nagła zmiana klimatu może zmienić Ziemię w jałowa pustynie.

Rodzaje obszarów sieci Natura 2000

Ze względu na specyfikę prawa unijnego podział na obszary ptasie i siedliskowe został zachowany

W skład sieci Natura 2000 wchodzą wiec dwa rodzaje obszarów:

-specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. Obszary „siedliskowe”) - SOOS

-obszary specjalnej ochrony ptaków(tzw. Obszary „ptasie”) -OSOP

Podział na obszary „ptasie” i „siedliskowe” wynika wiec z jednej strony z specyfiki prawa UE (trwałości przyjmowanych rozwiązań) a z drugiej jest ukłonem w stronę środowisk związanych od bardzo wielu lat z ochrona ptaków oraz uwzględnia specfikie tej grupy zwierząt )duże zróżnicowanie gatunków, znaczące negatywne trendy zmian w liczebności w skali globalnej i regionalnej, obecność prawie we wszystkich typach ekosystemów oraz gromadne przemieszczanie się na duże odległości)

Obszarom Natura 2000 nadaje się nazwy własne najczęściej korzystając z lokalnych nazw geograficznych a czasem z nazw głównych przedmiotów ochrony

Ponadto przypisywane im są kody literowo-liczbowe (3litery i 6 cyfr)które wskazują

-kraj w przypadku Polski jest to PL

-rodzaj obszaru (obszary ptasie są oznaczane literą ”B” obszary siedliskowe literą „H”

-region w obrębie kraju (2lub 3pierwsze cyfry, w Polsce 2, oznaczające województwo) oraz kolejne miejsce na liście obszarów danego rodzaju w regionie (na ogół 2lub 3 ostatnie cyfry)

Oznaczenia wyglądają np. Beskid Niski PLB180002 (obszar ptasi) Beskid Sądecki PLH120019(obszar siedliskowy)

Obszary „siedliskowe” nie mogą się pokrywać z innymi obszarami „siedliskowymi” mogą natomiast ze sobą sąsiadować powinno to sprzyjać tworzeniu się ich wzajemnych powiązać a więc i powstawaniu sieci

Podobnie obszary „ptasie” nie pokrywają się z innymi obszarami „ptasimi” ale mogą z nimi graniczyć

Zupełnie naturalne jest jednak pełne lub częściowe pokrywanie się obszarów „ptasich” z obszarami „siedliskowymi” W przyrodzie na tych samych terenach występują wymagające ochrony gatunki ptaków, zagrożone lub rzadkie gatunkach innych zwierząt lub roślin (wszystkie one wymagają ochrony siedlisk w których występują) i zagrożone czy specyficzne siedliska przyrodnicze

Obszary „ptasie” i „siedliskowe” często zachodzą więc na sienie a nieraz nawet w całości się pokrywają w takim przypadku ich oznakowanie kodowe jest inne zamiast liter B i H zawierają literę C

Podmioty ochrony w ramach sieci Natura 2000

W załączniku I do dyrektywy „ptasiej” wymieniono gatunki ptaków szczególnie ważnych dla Europy (181 gatunków z czego w Polsce występuje 124) dla których państwa członkowskie Unii mają obowiązek wyznaczania obszarów ochrony. Są to ptaki zagrożone w skali globalnej oraz ptaki występujące wyłącznie lub przede wszystkim w Europie a wiec te za które Europa jest szczególnie odpowiedzialna jeśli bowiem wyginą tutaj to bezpowrotnie wyginie gatunek. Część gatunków ma status gatunków priorytetowych

W załączniku I do dyrektywy „siedliskowej” wymieniono typy siedlisk przyrodniczych o znaczeniu dla całej Unii które wymagają działań ochronnych (naturalne lub półnaturalne tereny lądowe lub wodne wyróżniające się specyficznymi czynnikami geograficznymi, fizycznymi cechami środowiska i określonymi zbiorowiskami roślinnymi) Wśród nich są zbiorowiska priorytetowe takie które wyłącznie lub w znacznej część występują na terenie Europy a zatem za ich przetrwanie odpowiada społeczność europejska. Siedliska poza nazwą mają też oznaczenia kodowe np. świetliste dabrowy91l0

W załączniku II do dyrektywy „siedliskowej' wyszczególniono gatunki roślin i zwierząt (poza ptakami) o znaczeniu dla całej Unii dla których ochrony należy miejsca ich występowania wyznaczyć jako specjalne obszary ochrony. Wśród tych gatunków sa takie które określono jako gatunki priorytetowe ze względu na niewielki obszar (zasięg) występowania w Europie lub na niekorzystne trendy dotyczące liczebności ich populacji zatem gatunki które należy chronić w sposób szczególny.

Przedmiot ochrony w ramach sieci Natura 2000

Obecność gatunków lub siedlisk priorytetowych w pewnym sensie wzmacnia więc ochronę obszaru na którym one występują a ponadto ułatwia zdobywanie środków finansowych na działania ochronne

Za przykładowe priorytetowe siedliska przyrodnicze są w Polsce uznawane:

-laguny (1150) w Polsce to zalew Wiślany i szczeciński

-śródlądowe słone łąki (1340)

-wydmy szare (2130)

-zarośla kosodrzewinowe (4070)

- murawy kserotermiczne bogate w storczyki (6210)

-żywe torfowiska wysokie (7110)

-torfowiska nawa pienne (7210)

-bory, brzeziny i świerczyny bagienne (91D0)

- łęgi topolowe, wierzbowe i olszowo-jesienne (91E0)

-świetliste dąbrowy(91l0)

Przykładowe priorytetowe gatunki występujące w Polsce to np.

-ssaki: darniówka tatrzańska ( z rodziny nornikowatych), kozica, niedźwiedź brunatny, suseł perełkowaty, żubr,

-ptaki: baki, derkacz, orlik krzykliwy, orlik grubodzioby, podgorzałka wodniczka

- ryby: strzebla przekopowa(słodkowodna ryba z rodziny kariowatych)

Bezkręgowce: motyle kraso pani hera i ksylomka strip (ćmy), chrząszcze: pachnica dębowa, sichrawa karpacka, nadobnica alpejska, konarek tajgowy

Zasady ochrony obszarów Natura 2000

Obszarów Natura 2000 nie można porównywać z żadną inna formą ochroną przyrody istniejąca w Polsce

Podstawowa różnica między obszarami chronionymi dotychczas a obszarami Natura 2000 polega na tym że reżim ochronny ustala się osobno dla każdego z obszarów sieci Natura 2000

Na jednym obszarze może on przypominać reżim obowiązujący w rezerwatach ścisłych czy w parkach narodowych na innym obowiązujący w parkach krajobrazowych w których panuje dosyć duża swoboda prowadzenia działalności gospodarczej i ochronę przyrody łączą się z gospodarowaniem przyjaznym środowisku. Będą także obszary potrzebujące jeszcze łagodniejszego reżimu i jednym wymogiem w nich obowiązującym będzie unikanie nowej uciążliwej dla siedlisk i gatunków działalności.

Ogólne zasady postępowania na obszarach Natura 2000 określono w ustawie o ochronie przyrody

Zgodnie z jej zapisami zabrania się podejmowania działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 Niedozwolone są zwłaszcza pogarszanie stanu siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt dla których ochrony wyznaczono Obszar natura 2000 oraz wywieranie niekorzystnego wpływu na populacje gatunków dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000. Zabronione jest także pogarszanie integralności obszaru Natura 2000 i jego powiązań z innymi obszarami.

Szczegółowe zasady postępowania na obszarach Natura 2000 są ustalane odrębnie dla każdego obszaru ponieważ muszą być dostosowywane do wymogów ochronnych każdego z nich.

Takie zasady zapisuje się w planie ochrony lub w planie zadań ochronnych.

Proces przygotowania tych planów rozpoczyna się po wyznaczeniu obszarów Natura 2000

Plany ochrony obejmują okres 20 lat plany zadań ochronnych 10lat

Przygotowuje się jeden z tych planów a wybór zależy od stanu przyrody na danym obszarze, stopnia jej rozpoznania oraz od tego czy wcześniej opracowano jakiś plan ochrony przyrody. Znaczenie również ma dostępność środków finansowych na ten cel

W planie określa się

-ekologiczne właściwości siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt dla których ochrony obszar został wyznaczony oraz ich szczegółowe rozmieszczenie w obrębie obszaru,

-istniejące i potencjalne zagrożenia dla tych siedlisk i gatunków

- Warunki i zakres wykonywania zadań ochronnych,

-zakres monitoringu przyrodniczego

Z planu ochrony wynikają zalecenia dotyczące korzystania ze środowiska w sposób umożliwiający zachowanie przedmiotu ochrony w jak najlepszym stanie. Takie zalecenia powinny zostać uwzględnione w:

-planach ochrony znajdujących się na danym terenie rezerwatów oraz parków krajobrazowych i narodowych,

-planach działań dotyczących gospodarowania w lasach

-planach przestrzennego zagospodarowania terenów obejmujących dany obszar Natura 2000

Powinny zostać też sformułowane dopuszczalne sposoby gospodarowania oraz ewentualne zagrożenia których należy unikać.

Przygotowanie planów zadań ochronnych jest obowiązkowe w odniesieniu do każdego obszaru Natura 2000 w terminie nie dłuższym niż 6 lat od jego formalnego powołania a opracowanie planów ochrony jest wymagane tylko w odniesieniu do niektórych obszarów.

Do 2009r, wyznaczono 141 obszarów „ptasich' w tym 3 morskie. Zajmowały one ok. 16% pow. Kraju obecnie jest ich 144

Do grudnia 2008r. zgłoszone formalnie było 364 obszarów „siedliskowych” wszystkie z nich zostały zatwierdzone przez Komisję Europejską. Zajmowały one ok. 9% pow kraju. W 2009r. przesłano listę 466 nowych obszarów. W rezultacie część siedliskowa wzrosła do 823 obszarów pokrywając 11% pow kraju

Obszaru Natura 2000 „ptasie” i „siedliskowe” łącznie zajmują obecnie ok. 21% pow kraju

W przyszłości lista obszarów Natura 2000 może być jeszcze dłuższa. Na ogół będą one niewielkie, więc powierzchnia sieci nie zmieni się już wiele. Docelowo powierzchnia obszarów Natura 2000 ma obejmować ok. 22%pow kraju.

Działania na obszarach Natura 2000

Do działań jakie powinny być podejmowane na obszarach Natura 2000 należą m.in.

-przeciwdziałanie zagrożeniom biotycznym i abiotycznym

-zachowanie odpowiednich i poprawnie nie właściwych dla siedlisk przyrodniczych stosunków wodnych,

-eliminowanie obcych gatunków roślin i zwierząt zagrażającym rodzimym gatunkom

-tworzenie dogodnych warunków występowania i rozwoju gatunków roślin i zwierząt

-uwzględnianie w gospodarce w szczególności leśnej rolnej, wodnej i rybackiej, ochrony siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt

-inicjowanie procesów regeneracyjnych zniszczonych roślinności

-utrzymywanie właściwego składu gatunkowego w ekosystemach łąkowych przez wykaszanie roślinności wypas zwierząt oraz usuwanie drzew i krzewów,

-renaturyzacja i odtwarzanie siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt

- reintrodukcja gatunków roślin i zwierząt

-tworzenie i utrzymanie korytarzy ekologicznych umożliwiających migracje zwierząt

-regulacja liczebności populacji roślin i zwierząt w celu zachowania równowagi wśród gatunków będących przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000

- umożliwienie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych dla utrzymania siedlisk przyrodniczych lub siedlisk roślin i zwierząt we właściwym stanie ochrony lub dla przywracania ich właściwego stanu

-wykonywanie zabiegów ochronnych dla przywrócenia i zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczego oraz właściwego stanu ochrony gatunków roślin i zwierząt

- przywrócenie i utrzymanie właściwego stanu gatunkowego drzewostanów zgodnie z rodzajem siedlisk

-prowadzenie gospodarki rolnej metodami sprzyjającymi siedliskom przyrodniczym oraz gatunków roślin i zwierząt

Ekologia a turystyka

Łagodna koegzystencja turystyki i terenów chronionych jest dla turystyki niezbędna. Bez niej będzie ubywało użytkowych obszarów o dużych walorach przyrodniczych bo będą traciły jakość przyrodniczą

Zjawisko kurczenia się przestrzeni turystycznej nie jest skutkiem samej gospodarki turystycznej. Gdyby zmierzyć powierzchnie zdolne dotąd pełnić funkcje rekreacyjne a dziś zagarniane np. przez zabudowę miejską a także przez samo budownictwo turystyczne to prawdopodobnie uznać by można złe gospodarowanie przestrzenią za jedno z bardzo ważnych zagrożeń w skali Europy a może i świata

Współistnienie regionów przyrodniczo cennych i zarazem turystycznych zależy od nas od naszych sposobów działania.

Wykład 3

Szczególnie zagrożone są obszary parków narodowych. Z tej strony są to strefy utworzone w celu ochrony i zachowania unikatowych form i zjawisk krajobrazowych oraz przyrodniczych z drugiej zaś owe walory przyciągają te tereny liczne rzesze turystów.

Obszary Natura 2000 staną się kiedyś bardziej znane czy więc tak samo będzie się dziać z obszarami sieci Natura 2000?

Te z nich, które zostaną nadmiernie wypromowane i do których kierować się będzie się masowy ruch turystyczny z pewnością doświadczą podobnych zagrożeń, jeśli będą pozbawione odpowiedniej kontroli tego ruchu i sterowania nim. Skala ruchu nie może wiec przekroczyć bezpiecznego poziomu, musi być dostosowany wrażliwości siedlisk i gatunków występujących na obszarach Natura 2000.

Turystyka na obszarach sieci Natura 2000

Strefa turystyczna, ściślej ekoturystyczna, wiele skorzysta z istnienia sieci Natura 2000. Prawdopodobnie zapotrzebowanie na nią nawet jeśli połączymy ją z tzw. Agroturystyką, turystyką historyczną, etnograficzna nie obejmuje więcej niż 10% wszystkich poruszających się z „powodów turystycznych”

Chcąc zainwestować w ekoturystykę należy zatem pomyśleć o szerokiej ofercie i uzupełnieniu oczywistych jej celów innymi, niekiedy ukrytymi, pozornie przypadkowymi. Trzeba pamiętać że przybysz z niezbyt daleka w nowym i ciekawym miejscu wykazuje ponadprzeciętne zainteresowanie otoczeniem. Może zapragnie sfotografować rzadkiego motyla pomyśleli o założeniu w swym domu prawdziwego ekologicznego kominka lub kupi broszurę z przepisem na surówkę z pokrzywy?

Porównanie mapy obszarów Natura 2000 z mapami topograficznymi oraz innymi źródłami informacji turystycznymi (przewodnikami, folderami, itp.) pozwala sprawdzić czy pobliskich danemu obszarowi Natura 2000 miejscowościach można znaleźć nocleg, wypożyczyć kajak, rower, wziąć udział w imprezie turystycznej, poznać zabytki czy współczesną kulturę regionu. Trudniej o informacje o atrakcjach turystycznych które lepiej szerzej i dogłębniej wykorzystują walory przyrodnicze. Potrzebne są zatem nowe generacje przewodników łączące wspomniane elementy. To dobre zadanie dla samorządów.

Powołanie obszarów Natura 2000 otwiera nowe możliwości rozwoju turystyki. W naturalny sposób będą one promować region i przyciągać turystów w przyszłości silniej niż parki narodowe i krajobrazowe. W przypadku parków krajobrazowych warto jednak pamiętać o tym że ustanowione w nich obszary Natura 2000 są ich „sercami” wzmacniającymi rangę krajobrazu chronionego.

Jak więc rozwijać turystykę w regionach w których znajdują się obszary sieci Natura 2000?

Po pierwsze można założyć że najwcześniej i najlepiej będą się promowały jako przyrodniczo cenne obszary duże, dostarczające większej ilości wrażeń, w których warto spędzić dłuższy urlop , które łatwiej znaleźć na mapie

Mają one większą bazę turystyczną, lepiej rozwiniętą ofertę turystyczną na ogół znana turystom specjalne pakiety usług, gotowe programy wycieczek i wczasów, imprezy kulturalne. To wszystko przyciąga turystów a wiec przysparza dochodom.

W skali świata ekoturystyka tworzy 5-8% wartości sektora turystycznego ale jej udział systematycznie wzrasta. Moda na ekoturystykę trwa

Potrzeba aktywnego wypoczynku zeszła już z gór i opuściła wybrzeża jest już na bagnach w dolinach rzek i na łąkach. Cenne ekologiczne tereny oprócz turystów przypadkowych odwiedzają turyści przyrodnicy

Na wzór ich stylu bycia ekoturystyczne wycieczki odbywają się zwykle w małych, kilkuosobowych grupach , po uprzednim przygotowaniu merytorycznym lub z przewodnikami.

Powstaje kadra wykwalifikowana przewodników-przyrodników zwłaszcza ornitologów. Jak dotąd ekoturystyka rozwijają głównie jej uczestnicy. Są to najczęściej osoby o wysokim poziomie świadomości ekologicznej, nierzadko zamożni turyści zagraniczni którzy przemierzając najciekawsze regiony świata przenoszą doświadczenie organizatorów i model podróżowania po nowych regionach, promujących się dzięki przyrodzie.

Taką role spełniali przeważający przez lata na Bagnach Biebrzańskich ornitolodzy z Europy Zachodniej głównie Holendrzy i Brytyjczycy. Obecnie samych miłośników ptaków jest UE ponad 5 mln ( już niewiele mniej niż samych ptaków) można wiec prognozować że ruch turystyczny na obszarach Natura 2000 będzie się rozwijał także w Polsce. Wszak jesteśmy królestwem awifauny.

Do obszarów Natura 2000 przyciąga turystów nie tylko przyroda ale i ludzie żyjący w harmonii z przyrodą. Polacy słyną z gościnności. Oprócz tego niezaprzeczalnego waloru polskich usługodawców trzeba rozwijać także ich inna cechę miłość Polaków do historycznie ukształtowanego rodzimego krajobrazu.

Obszary Natura 2000 chronią najczęściej bardzo delikatne układy przyrodnicze które łatwo zniszczyć np. na skutek rozwinięcia źle zorganizowanej turystyki masowej. Można tez szybko zdegradować środowisko poprzez urbanizację turystyczną: gęsto stawiane pensjonaty i hotele, sieć wyasfaltowanych dróg obiekty rozrywkowe. Infrastruktura służąca udostępnieniu turystom walorów regionu musi być tak wprowadzony by można było zapewnić ochronę tego co w nim najcenniejsze.

W promowaniu ekoturystyki należy zatem zachować umiar i ostrożność a ruch turystyczny poddać regulacjom prawnym oraz sterowaniu w czasie i w przestrzeni wręcz fachowej kontroli (prowadzonej przez przyrodników)

Na cennych przyrodniczo terenach turystykę masową należy eliminować lokując ją na terenach odleglejszych, i to z zachowaniem wszelkich środków ostrożności. Jest wskazane by koncentrowała się w specjalnie wyznaczonych do tego ośrodkach z których jedynie rzeczywiste zainteresowanie przyrodą będą wyjeżdżając na obszary Natura 2000. Celem jest uniknięcie dużych strumieni ruchu turystycznego, widocznych w znanych miejscach

W tym samym celu należy zastanawiać się nad rozproszeniem usług powstających w związku z „położeniem ekoturystycznym” w pobliżu gęstej sieci obszarów Natura 2000. Liczba tych obiektów umożliwia tworzenie niewielkich obszarów obsługi ruchu ekoturystycznego w każdym regionie.

Prawie każdy obszar Natura 2000 może stać się magnesem dla biur podróży i wszelkiego rodzaju biznesu turystycznego

Natura 2000 będzie w nieodległej przyszłości zwiększała popyt na usługi turystyczne w danym regionie, może nawet dla niejednego regionu stanie się wizytówką. Pożądane jest więc opracowanie strategii rozwoju oferty ekoturystycznej by zarobkowanie powiązać z ochroną przyrody.

Podaż na rynku ekoturystyki trzeba rozwijać wyprzedzając popyt. Konieczne jest przygotowanie ofert zgodnie z nowymi przepisami. Chociaż panuje powszechne przekonanie że ekoturyści nie wymagają hoteli o wysokim poziomie, dobrze jest być przygotowanym do spełnienia różnych oczekiwań.

Można przyjąć że w warunkach Polskich goście zadowolą się dobrze wyposażoną kwaterą, ale spełniającą standardy ekologiczne co oznacza także sprawny sanitariat i czystą kuchnie. Atutami takiej kwatery będą zapewne widoczne oszczędne gospodarowanie przestrzenią, wodą i energią, segregacją odpadów oraz zorganizowane przewozy, ograniczające intensywność i uciążliwość transportu samochodowego.

Atutami są także potrawy regionalne sporządzone z domowych produktów a ponadto treści przyrodnicze w lokalnej informacji turystycznej, obecność fachowo przygotowanych przewodników zlokalizowane w niedalekiej odległości wypożyczalnie rowerów, kajaków, tratw, lornetek lub lunet, itp.

Niezbędne będą oznakowane szlaki po których turysta będzie się poruszał bezpiecznie dla siebie i dla przyrody oraz specjalne punkty do obserwacji (np. wieże widokowe) Nieocenione są usługi dobrze znających teren i przyrodę mieszkańców regionu -otwartych na wymianę doświadczeń z turystami zwykłych oprowadzających ale także gawędziarzy, artystów słowa i uśmiechu, twórców i „złotych raczek” gotowych do porad pokazów

Ekoturystyka jest dziedziną z trudem mieszcząca się w tradycyjnym sektorze turystycznym . najmniej jednam można się spodziewać wzrostu liczby miejsc z ofertą która przyczyniać się będzie do rozwoju tej formy turystyki. Będą to zapewne: niewielkie placówki muzealno- wystawnicze, pokazy, sezonowe imprezy o charakterze ekologicznym, sponsorowane konkursy przyrodnicze, plenery, ekodegustacje, zwierzyńce, zloty i spływy. Możliwości jest wiele.

Program Zielonych Szlaków Greenways pn. „Central and Eastern European Greenways” (CEG)jest inicjatywą realizowaną w regionie Europy środkowo-Wschodniej w ramach stowarzyszenia „Environmental Partnership for Sustainable Development” (EPSD), którego członkami założycielami są fundacje działające w Polsce (Fundacja partnerstwo dla Środowiska), Republice Czeskiej (Nadace Partnerstvi) na Słowacji(Nadacia Ekopolis), Węgrzech(Okotars Alapitvany) w Rumuni( Fundatia pentru Parteneriat) i Bułgari. W 2005 do Programu CEG dołączyła Białoruś reprezentowaną przez Organizacje społeczną „Agro i Ekoturystyka”

Głównymi celami Programu CEG jest

a) Inspirowanie rozwijanie iw spieranie programów zielonych szlaków greenways, które łączą ochronę dziedzictwa kulturowego z poprawą stanu środowiska naturalnego, pobudzają zrównoważony rozwój i przyczyniają się do poprawy jakości życia na obszarach wiejskich i miastach

b) Budowanie współpracy i partnerstwa organizacji sektora pozarządowego publicznego biznesu oraz instytucji rządowych na rzecz wspierania organizacyjnego merytorycznego i finansowania projektów i inicjatyw które dzielą filozofię Greenways

Wszystkie szlaki należące do sieci CEG organizowane są zgodnie ze wspólnymi założeniami i kryteriami.

Celem programu „Zielone Szlaki - Greenways” w Polsce jest wspieranie ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego oraz aktywizacje lokalnej gospodarki poprzez turystykę przyjazną dla środowiska, promocję lokalnych produktów oraz inicjatywy społeczne.

Fundacja Partnerstwo dla Środowiska wspiera rozwój zielonych szlaków w Polsce poprzez: - doradztwo,

- szkolenia oraz

- organizowanie pomocy finansowej dla rozwoju lokalnych inicjatyw obywatelskich na rzecz rozwoju zrównoważonego

-budowanie krajowej sieci zielonych szlaków w tym szlaków trans granicznych rozpoznawalnych na rynku krajowym i zagranicznym, koordynacja Forum Greenways i Ekomuzeów w ramach Krajowej Sieci Grup Partnerskich, włączanie polskiej sieci greenways w programy i przedsięwzięcia krajowe związane z turystyką, dziedzictwem, ochroną środowiska

- promocją zielonych szlaków w Polsce i zagranicą, gromadzenie i upowszechnianie informacji oraz know-how o zielonych szlakach w tym prowadzenie strony internetowej WWW.greenways.pl

-tworzenie markowych produktów związanych z ekoturystyką i turystyka dziedzictwa w oparciu o zielone szlaki przyczyniających się do lokalnego rozwoju gospodarczego oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

- inicjowanie i wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz zrównoważonego rozwoju, wykorzystujących doświadczenia zielonych szlaków- greenways (budowanie funduszu greeenways na wspieranie inicjatyw obywatelskich)

- włączenie polskiej inicjatywy zielonych szlaków w programy i przedsięwzięcia międzynarodowe w tym udział w pracach programu CEG na szczeblu europejskim i transatlantyckim

- przenoszenie polskich doświadczeń zielonych szlaków do krajów Europy Wschodniej (m.in. Białoruś, Ukraina)

Czym są zielone szlaki Greenways?

-wielofunkcyjne zielone korytarze dla niezmotoryzowanych użytkowników promujące zdrowy styl życia i ekologiczne podróżowanie

- szlaki dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego tworzone wzdłuż rzek, tradycyjnych, historycznych tras handlowych, naturalnych korytarzy przyrodniczych i kolei

-szlaki zarządzane przez społeczności lokalne służące ochronie i interpretacji dziedzictwa i ożywianiu gospodarki

-naturalne korytarze łączące obszary chronione oraz tereny cenne przyrodniczo

- szlaki oznaczone na terenie (wg standardów PTTK) posiadające logo szlaku wyposażone w infrastrukturę,

-bezpieczne rekreacyjnie szlaki/ścieżki zwłaszcza na terenie miejskim

- produkty turystyczne tworzone w oparciu o założenia turystyki zrównoważonej (zwłaszcza ekoturystyki i turystyki dziedzictwa)

Kategorie zielonych szlaków

-długodystansowe zielone szlaki

-lokalne zielone szlaki

-miejskie zielone szlaki

Kryteria zielonych szlaków - greenways (CEG)

Istnieją dwa poziomy kryteriów zielonych szlaków - greenways

- kryteria ogólne - dotyczące wszystkich kategorii zielonych szlaków

- kryteria szczegółowe- odnoszące się do poszczególnych kategorii zielonych szlaków)

Kryteria ogólne

-zielony szlak greenways to oznakowana w terenie trasa która posiada odrębną nazwę (zawierająca słowo „zielony szlak” lub „greenways”) logo oraz motyw/temat przewodni

- informacje o szlaku są udostępnione w formie ulotce/map/przewodników szlak posiada swoją stronę internetową oraz system informacji wzdłuż trasy (tablice i punkty informacyjne, etc.)

- szlak spełnia podstawowe zasady bezpieczeństwa szczególnie dla rowerzystów i pieszych oraz jest rozwijany i zarządzany przez wiodącego koordynatora (organizacja, instytucja, samorząd lokalny, etc) w porozumieniu i we współpracy z innymi partnerami z regionu

- szlak jest częścią istniejących lub projektowanych strategii i planów rozwoju transportu i turystyki, wpisuje się w sieć komunikacyjną i turystyczną regionu oraz poszczególnych gmin oraz jest powiązany z systemem transportu publicznego,

Kryteria szczegółowe

a) długodystansowe zielone szlaki

- długodystansowy zielony szlak łączy kraje, regiony i główne miasta. Podstawowym celem jest rozwój turystyki zrównoważonej (najczęściej turystyki rowerowej, ale także wodnej, pieszej, konnej) Długodystansowe zielone szlaki musza spełniać kryteria zarówno infrastrukturalne jak i funkcjonalne.

Kryteria infrastrukturalne

- zielony szlak łączy atrakcje przyrodnicze i kulturowe, miejsca ciekawe pod względem krajoznawczym, przyrodniczym, kulturowym, historycznym i społecznym - min. Co 15km

- na szlaku znajdują się miejsca wypoczynkowe - min co 20km

- na szlaku znajdują się węzłowe punkty turystyczne z dostępną bazą noclegową i żywieniową - min co 30km

- informacje o szlaku (w formie ulotek, broszur, przewodników) są dostępne w punktach informacji turystycznej na szlaku oraz w sąsiednich regionach

-szlak prowadzi bezpiecznymi trasami odseparowanymi od transportu zmotoryzowanego lub spokojnymi drogami o niskim natężeniu ruchu

-przynajmniej 90% szlaku posiada utwardzoną nawierzchnię umożliwiającą przejazd rowerami o każdej porze roku (dotyczy szlaków rowerowych)

Kryteria funkcjonalne

-w każdym mieści/wsi oraz przy atrakcji turystyczne, przez którą przebiega szlak znajduje się przynajmniej jedna tablica informacyjna opisująca szlak oraz miejsce,

- na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt dystrybucji lokalnych produktów (sklep, warsztat, itp.)

- na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt degustacji lokalnej/regionalne kuchni

- szlak oferuje możliwość zobaczenia/zwiedzenia przynajmniej jednej lokalnej inicjatywy na rzecz ochrony i interpretacji dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

-szlak prowadzi przez centra wsi/miasteczek lub centra te połączone ze szlakami za pomocą oznakowanej jego odnogi/pętli

- na szlaku dostępny jest przynajmniej 1 produkt turystyczny oferowany przez lokalnego/regionalnego tour-operatora

b)lokalne zielone szlaki

Lokalny zielony szlak jest krótszą trasą tworzoną w większości na terenach wiejskich. Głównym celem takiego szlaku jest rozwój turystyki i rekreacji jednodniowej lub weekendowej oraz edukacji i interpretacja dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Lokalne zielone szlaki najczęściej służą turystyce pieszej, rowerowe, konnej, narciarskiej (narciarstwo biegowe i przełajowe)

Kryteria

- na szlaku znajduje się przynajmniej 1 tablica informacyjna (jeśli szlak jest pętlą) lub 2 tablice inf. (w przypadku szlaków liniowych)

- na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt wypoczynkowy i/lub punkt fitness

- szlak prowadzi od, do i przez centra wsi/miasta ( w stosownych przypadkach)

- dojazd do czoła/początku szlaku jest możliwy za pomocą transportu publicznego

c)miejskie zielone szlaki

Miejski zielony szlak to wielofunkcyjna ścieżka (dla pieszych, rowerzystów, rolkarzy, osób na wózkach inwalidzkich, etc) zbudowana wzdłuż rzek, potoku, opuszczonego traktu kolejowego lub naturalnego korytarza w przestrzeni miejskiej( park, teren zielony) Głównymi celami zielonych szlaków) miejskich jest bezpieczny transport, rekreacja oraz interpretacja dziedzictwa

Kryteria

- przynajmniej 90% szlaku posiada utwardzoną nawierzchnię

- szlak stanowi korytarz komunikacyjny utworzony na niezależnej od transportu drogowego ścieżce służącej niezmotoryzowanym, łagodnym formom transportu

- nachylenie szlaku (wielkość 0 do kilku stopni) pozwala na korzystanie z niego przez wiele typów użytkowników w tym osób niepełnosprawnych na wózkach inwalidzkich

- na szlaku znajduje się przynajmniej 1 tablica informacyjna (jeśli szlak jest pętlą) lub 2 tab. Inf (w przypadku szlaków liniowych)

-na szlaku znajduje się przynajmniej 1 punkt wypoczynkowy i/lub punkt fitness

Wszystkie szlaki greenways w Europie Środkowo- Wschodniej funkcjonują zgodnie ze wspólnymi założeniami:

1. Wspieranie i aktywizacja społeczności lokalnych- rozwój lokalnej przedsiębiorczości tworzenie miejsc pracy i dodatkowych źródeł dochodów, odtwarzanie oraz ochrona tradycyjnych zawodów

2. ochrona przyrody i dziedzictwa kulturowego oraz zachowanie krajobrazu

3. korzystanie z lokalnych zasobów - bazy noclegowej i gastronomicznej, usług turystycznych i przewodnickich oraz lokalnych produktów

4. współpraca pomiędzy krajami regionami i miastami miejscowościami oraz ich mieszkańcami

5. Pomoc społecznościom lokalnym w odkrywaniu i wzmacnianiu tożsamości kulturowej i społeczne, poprawa warunków i jakości życia

6. dostarczenie informacji i umożliwienie turystom lepszego poznania regionu, jego problematyki, lokalnych inicjatyw, działań, organizacji, etc.,

7. promowanie niezmotoryzowanych form transportu oraz przyjaznych dla środowiska form turystyki, rekreacji i sportu

8. stwarzanie poruszającym się po mieście możliwości korzystania z bardziej zrównoważonych form transportu - do poruszania się po mieście pieszo, rowerem lub korzystania z transportu publicznego, zamiast u używania własnego samochodu

9. zachęcanie ludzi do ruchu, poprawy zdrowia i bezpieczeństwa w podróży i w czasie aktywnego wypoczynku

Ekomuzea a zielone szlaki greenways

-przy wielu zielonych szlakach greenways rozwijają się ekomuzea inicjatywy nastawione na ochronę i ekspozycję unikatowych wartości lokalnego dziedzictwa, aktywizację i zaangażowanie lokalnego społeczeństwa oraz poprawę jakości życia mieszkańców w zgodzie z duchem rozwoju zrównoważonego

-ekomuzea sa często uzupełnieniem regionalnych, krajowych czy międzynarodowych zielonych szlaków greenways

- w Polsce rozwijają się np. wzdłuż Bursztynowego szlaku (Ekomuzeum Lanckorona, E. Babiej Góry, E. Opatów-Iwaniska) Liczne, lokalne ekomuzea powstają na Dolnym Śląsku w tym E. Dymarki w Tarchalicach czy E. Cystersów w Lubiążu uatrakcyjniają szlak Odry. W Bieszczadach wzdłuż szlaku „Zielony Rower” Greenway Karpaty Wschodnie powstało modelowe Ekomuzeum „Trzy kultury w Lutowiskach”.

Czym jest ekomuzeum?

-Ekomuzeum to sieć rozproszonych w terenie obiektów, które tworzą „żywą” kolekcje, obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego mieszkańców

- wyjątkowy charakter regionu jest prezentowany jako wypadkowa warunków naturalnych i działalności ludzkiej, historycznej i obecnej

-ekomuzeum eksponuje autentyczność miejsca, poprzez prezentacje zasobów przyrodniczo-kulturowych i działalność mieszkańców w połączeniu z promocją edukacją i rozwojem regionu stwrzajac możliwośc integrowania ludzi i inicjatyw

-ekomuzeum jest przedsięwzięciem tworzonym oddolnie w oparciu o lokalną mądrość i ograniczoną znajomość regionu czerpiącym z miejscowej historii i tradycji zaprezentowanej w sposób żywy i interesujący, godzącym wymogi ochrony dziedzictwa z potrzebami ekonomicznymi mieszkańców

- termin „ekomuzeum” został wprowadzony we Francji przez Hugues de Varine w roku 1971 a pierwsze inicjatywy które zyskały status ekomuzeów zostały założone w Le Creusot 1 974 i w Grande Lande w 1975

-Krajem gdzie dość wcześnie rozwiną się ruch ekomuzeów była także Szwecja gdzie powstały głównie większe regionalne przedsięwzięcia

Kryteria ekomuzeum

- budowanie w oparciu o lokalne dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe przyczyniające się do jego zachowania kultywowania i eksponowania

-bazuje na autentycznych elementach dziedzictwa przyczyniając się do jego rekonstrukcji i rewitalizacji

- oddolnie tworzone i zarządzane(np. przez lokalna/regionalną organizację lub instytucję)

-promuje przyjazne dla środowiska technologie i środki transportu

-integruje wszystkie kluczowe elementy: centrum informacyjno-dokumentacyjne, miejsca i obiekty rozproszone terenie , „żywe” warsztaty i pokazy, sieć szlaków i ścieżek, lokalne imprezy w spójny produkt

-przyczynia się do budowania i wzmacniania lokalnej tożsamości oraz aktywizacji lokalnej społeczności

-tworzone i rozwijane w oparciu o lokalne partnerstwo

Podstawowe elementy ekomuzeum

Centrum informacyjno-dokumentacyjne odpowiedzialne za koordynacje, rozwój, promocje, budowanie produktu turystycznego a także prowadzenie działalności naukowo-badawczej, wydawniczej, dokumentacyjne, informacyjnej

Zespół atrakcji (eksponatów) rozproszonych w terenie czyli kolekcja obiektów i miejsc, które decydują o jego charakterze i wyjątkowości które stanowią istotę ekomuzeum. Do tej grupy zaliczają się zarówno kościoły, zamki, dworki, kapliczki, charakterystyczna zabudowa, stanowiska miejscowej flory i fauny, punkty widokowe, zjawiska geologiczne i wiele innych w zależności od tego czym może się poszczycić dany obszar

Warsztaty i demonstracje tworzące „żywą” prezentację dziedzictwa w czasie których miejscowi rzemieślnicy i twórcy demonstrują proces produkcji i twórczy

Sieć oznakowanych ścieżek i szlaków zapewniających sprawną komunikację między obiektami. Ekomuzea promują niezmotoryzowane formy turystyki w zawiązku z czym preferowane są trasy piesze, rowerowe, konne, kajakowe, itp.

Cykliczne i okazjonalne imprezy organizowane dla uatrakcyjnienia i promocji oferty ekomuzeum ale także w celu zapoznania zwiedzających z lokalnymi zwyczajami i tradycjami

Greenways na rzecz rozwoju ekoturystyki

Na zielonych szlakach promowana i rozwijana jest turystyka zrównoważona - przyjazna dla przyrody i krajobrazu

Greenways mają przyczyniać się do ochrony środowiska naturalnego ponieważ zwiększają świadomość ekologiczną zarówno turystów jak i lokalnych mieszkańców. Zielone szlaki są też narzędziami do pozyskiwania funduszy na wspieranie programów związanych z ochroną przyrody i krajobrazu

Program zielone szlaki Greenways uczestniczy w globalnym ruchu na rzecz rozwoju ekoturystyki m.in. poprzez udział w międzynarodowych konferencjach i projektach. Przykładem są Globalne Konferencje Ekoturystyczne organizowane co 5 lat przez Międzynarodowe Towarzystwo Ekoturystyczne TIES we współpracy z krajowymi i lokalnymi organizacjami ekoturystycznymi na całym świecie. Inicjatywa jest kontynuacja Międzynarodowego Roku Ekoturystyki w 2002r. który został ogłoszony przez UNEP (Program Narodów Zjednoczonych na Rzecz Środowiska) i Światowa Organizacja Turystyki UNWTO w 2002r.

Wykład 4

Greenways na rzecz rozwoju ekoturystyki:

• na zielonych szlakach promowana i rozwijana jest turystyka zrównoważona - przyjazna dla przyrody i krajobrazu

• Greenways mogą przyczyniać się do ochrony środowiska naturalnego poniważ zwiększają świadomość ekologiczną zarówno turystów, jak i lokalnych mieszkańców którzy, widzac u zwiedzajacych zainteresowanie regionem, zaczynaja doceniac bogactwa naturalne i uczestniczyc w działaniach majacych na celu ich ochrone. Zielone szlaki sa tez narzedziem do pozyskiwania funduszy na wspieranie programów zwiazanych z ochrona przyrody, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego

• Program Zielone Szlaki - Greenways uczestniczy w globalnym ruchu na rzecz rozwoju ekoturystyki, m.in. poprzez udział w międzynarodowych konferencjach i projektach. Przykładem są Globalne Konferencje Ekoturystyczne organizowane co 5 lat przez Międzynardowe Towarzystwo Ekoturystyczne TIES we współpracy z krajowymi i lokalnymi organizacjami ekoturystycznymi na całym świecie. Inicjatywa jest kontynuacją Międzynarodowego Roku Ekoturystyki w 2002 r., który został ogłoszony przez UNEP (Program Narodów Zjednoczonych na Rzecz Środowiska) i Światową Organizację Turystyki UNWTO w 2002 r.

Ekologiczny produkt turystyczny

• W ramach poszczególnych zielonych szlaków zarówno lokalni partnerzy (organizacje pozarządowe, szkoły, gospodarstwa agroturystyczne, etc.) jak i biura podróży przygotowują i wprowadzają na rynek różnorodne oferty turystyczne dla turystów indywidualnych lub grup zorganizowanych skierowane do różnych segmentów rynku.

• Są wśród zajęcia w warsztatach twórców ludowych, zielone szkoły, aktywne i poznawcze oferty pobytowe w regionie, a także krajowe oraz międzynarodowe eskapady rowerowe, piesze, kajakowe i in. wzdłuż całego szlaku greenway.

• Wszystkie produkty turystyczne na zielonych szlakach greenways łączy zasada wykorzystywania lokalnego potencjału i wspierania społeczności lokalnych. Są one tworzone w oparciu o zasoby miejscowe - usługi turystyczne, ofertę kulturalną regionu, lokalne produkty i miejsca ich sprzedaży oraz inicjatywy społeczne.

• Podróżowanie szlakami dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego, czy to indywidualnie czy też za pośrednictwem biura podróży jest zwiedzaniem o charakterze poznawczym - eko-etnoturystycznym. Umożliwia zbliżenie z problematyką i specyfiką różnych przyrodniczo, kulturowo, etnicznie, społeczno-ekonomicznie regionów. Jest także okazją do poznania ciekawych ludzi - liderów działających na rzecz ochrony dziedzictwa i wykorzystania go do ożywienia gospodarki lokalnej i zrównoważonego rozwoju.

Questing -nowa metoda odkrywania dziedzictwa miejsca:

• Jest wiele sposobów prezentacji, udostepniania i interpretacji dziedzictwa przyrodniczegoi kulturowego. Moga byc one wykorzystane zarówno w edukacji regionalnej, jak i przy tworzeniu atrakcji turystycznych, w tym ekomuzeów czy zielonych szlaków.

• Jednym z tych sposobów jest questing - metoda odkrywania dziedzictwa miejsca polegajaca na tworzeniu nieoznakowanych szlaków, którymi można wedrowac, kierujac sie informacjami zawartymi w wierszowanych wskazówkach.

• Kolejne miejsca na trasie odnajduje sie poprzez znalezienie odpowiedzi na zagadke i wyszukanie w terenie odpowiadajacego jej miejsca. Na koncu szlaku jest umieszczona skrzyneczka, a w niej pieczatka, której odbicie potwierdza przebycie całej trasy.

• W USA, gdzie powstała ta koncepcja odkrywania walorów przyrody i dziedzictwa, czesto questy porównywane sa do poszukiwania skarbów.

• W Polsce najblizsza jest harcerskiej zabawie w podchody.

• Specjalisci - Delia Clarki Steven Glazer5 - twierdza, ze „najlepsze questy potrafia uchwycic i oddac ducha miejsca. Oddanie jednak tego ducha wymaga, abysmy to przezyli czy odkryli poprzez własne doswiadczenie. Jesli pragniemy odnalezc ducha miejsca, musimy sie nauczyc, jak dostrzegac szczegóły - i odkrywac ukryte historie”.

• Głównym celem tworzenia questów jest zwrócenie uwagi na wyjatkowe elementy i historie zwiazane z lokalnym dziedzictwem przyrodniczym i kulturowym. Wazne jest odkrycie niezwykłego charakteru przestrzeni, w której sie zyje - jej genius loci, poprzez zwrócenie uwagi na, czesto z pozoru zupełnie zwyczajne, codziennie mijane miejsca i dostrzezenie w nich wyjatkowosci, wartosci i atrakcyjnosci.

• Tworzenie szlaków (questów) jest procesem, w którym uczestnicza rózni przedstawiciele lokalnej społecznosci; czesto sa one przygotowywane przez dzieci, młodziez czy grupy studentów.

• Do udziału w ich rozwijaniu zaprasza sie osoby znajace region, majace zarówno naukowa wiedze specjalistyczna, jak i wiadomosci na temat historii, legend czy lokalnych anegdot. Twórcy questów współpracuja z instytucjami i organizacjami, które moga dostarczyc im dodatkowych materiałów oraz rzetelnych informacji. Korzysta sie tez z publikacji, map historycznych i współczesnych, archiwów.

• Tworzenie kazdego questu rozpoczyna rozpoczyna sie od przeprowadzenia wstepnej inwentaryzacji zasobów dziedzictwa. Przeprowadza sie ja poprzez wspólna prace warsztatowa wszystkich zaangazowanych w zaprojektowanie szlaku. Słuzy to wytypowaniu najciekawszych miejsc, które moga stanowic osnowe przyszłego questu. Na tej podstawie wyznacza sie potencjalna trase questu. Mozna przy tym zastosowac metode mapowania miejsca, polegajaca na odrecznym rozrysowaniu wszystkich waznych elementów obszaru, po którym bedzie przebiegał szlak.

Dobrze jest uwzglednic nastepujace elementy:

• najwazniejsze budynki użytecznosci publicznej, jak poczta czy muzeum,

• najważniejsze budynki prywatne, jak najpopularniejszy sklep czy dobrze znana restauracja,

• geomorfologie terenu - wzgórza, doliny, inne formy terenu,

• cieki wodne, takie jak rzeki i strumienie, ale tez jeziora czy stawy,

• biekty zwiazane z lokalna kultura i historia, jak pomniki czy zabytki,

• tereny publiczne, np. parki miejskie czy pobliskie parki narodowe lub krajobrazowe,

• sasiednie miejscowości,

• charakterystyczne elementy przyrody, jak stare drzewa czy miejsca występowania specyficznych roślin,

• miejsca ulubione przez lokalną społecznośc.

Następnym krokiem jest przejscie pomiedzy wytypowanymi miejscami. W trakcie wędrówki dokonuje się wnikliwych obserwacji, można wyszukiwac nowe elementy, które nie zostały wcześniej zidentyfikowane. Potem należy przeprowadzić selekcje wytypowanych miejsc i wytyczyć ostateczny przebieg questu. Ważne jest, żeby dobrze dobrać też początek i koniec szlaku - łatwo dostępne miejsce, z którego można wyruszyc i punkt docelowy questu.

Napisanie dobrej instrukcji do questu jest waznym zadaniem. Instrukcja, zawsze pisana wierszem, ma spełnić trzy podstawowe zadania:

1. opowiedzieć historie miejsca - czyli dostarczyc informacji (edukacja)

2. zawierać informacje dotyczace kierunku poruszania sie w terenie pomiedzy poszczególnymi punktami;

3. dostarczać wskazówek niezbednych do rozwiazania zagadki i dotarcia do punktu docelowego - ukrytego skarbu.

Przy pisaniu instrukcji wazne jest, aby:

• jasny był sens, temat i historia „opowiadana” przez dany quest,

• było wystarczajaco duzo czasu na obserwacje w terenie i badania,

• grupie była osoba o zdolnosciach poetyckich i umiejetnosci wymyslania zagadek,

• było sie gotowym na bezstronne testowanie i duze zmiany tekstu.

• Instrukcji zawsze towarzyszy prosta mapka, żeby korzystajacy z niej mogli się odnaleźć na każdym etapie szlaku, mieli ogólna orientacje w terenie i rozumieli lepiej relacje pomiedzy poszczególnymi punktami questu.

• Gotowa instrukcja z mapka powinna byc wielokrotnie przetestowana, w celu sprawdzenia, czy jest zrozumiała i pozwala osobie nieznającej terenu na dotarcie do upragnionego celu.

• Zakonczenie questu to przejscie całej trasy, rozwiazanie zagadki zawartej w instrukcji i odnalezienie ukrytego skarbu. Skarb to skrzyneczka zawierajaca pieczatke z przedstawieniem symbolizujacym dany quest.

• Z reguły w skrzyneczce jest tez ksiega questu, do której mozna wpisac swoje uwagi, komentarze, sugestie czy podziekowania dla twórców lub po prostu swoje dane na potwierdzenie odkrycia skarbu.

• W jednej srednio atrakcyjnej miejscowosci mozna wypracować niezliczoną ilość questów, jeśli jest się wrażliwym na dostrzeganie różnych szczegółów, pomysłowym, dociekliwym w odkrywaniu nowych historii miejsca i otwartym na odnajdywanie wyjątkowości w rzeczach pozornie zwykłych.

Eksperci w questingu - Delia Clark i Steven Glazer - wskazuja na kilka elementów,

które decyduja o atrakcyjnosci danego questu. Ciekawy quest:

• stanowi dobrą forme zabawy,

• jego przejście moze stanowić wyzwanie,

• jest rozwiazywalny,

• prowadzi przez interesujacy obszar,

• opowiada ciekawą historie,

• ma intrygujaco napisane wskazówki,

• oddaje zaangazowanie twórców,

• ma dobrze ukryty „skarb”,

• jego powtórne przejście pozwala na odkrycie czegos nowego.

Gry nie są długie, zajmują zazwyczaj od około 30 minut do ponad 2 godzin, ich celem nie jest prezentacja wszystkich dostępnych o danym miejscu informacji (jak często dzieje się w przypadku opisów na tradycyjnych szlakach turystycznych). Wręcz przeciwnie: questing powinien być wyraźnie stematyzowany na jedną ścieżkę wiedzy (np: lokalna legenda, życie jakiegoś przedstawiciela fauny lub flory, architektura miasteczka czy dzielnicy).

Cechami, które czynią tę metodę wyjątkowo atrakcyjną, są moim zdaniem:

• „bezobsługowość” (questing działa na zasadzie „oprowadź się sam”)

• narracyjność (nawet najzwyklejsze miejsca mogą stać się pełne tajemnic jeśli poszukujemy w nich wskazówek do rozwiązania zagadki)

• fakt, że do questingu nie jest potrzebna prawie żadna infrastruktura (wystarczy kartka papieru, pudełko z pieczątką, wiedza i dobre pomysły).

• Tworzenie questów jest odkrywcze i atrakcyjne dla ich twórców - pozwala nalepsze poznanie miejsca, w którym sie mieszka, dostrzezenie jego walorów, poznanie historii, zrozumienie, jak zmieniało sie w czasie i w jakim kierunku się rozwija.

• W USA, gdzie questing jest popularna metoda edukacji regionalnej i sposobem na zwiedzanie, są regiony, które wyspecjalizowały się w rozwijaniu sieci questów. Dobrym przykładem jest Program „Valley Quest”, w ramach którego powstało ponad 160 questów na obszarze obejmującym 50 miasteczek w dolinie rzeki Connecticut w stanie Vermont i New Hampshire6.

• Gotowe questy moga byc doskonała i atrakcyjna forma zwiedzania ciekawych i mniej, z pozoru, ciekawych miejsc i moga stanowic doskonałe uzupełnienie oznakowanych szlaków i tras turystycznych - przede wszystkich tych nastawionych na prezentacje dziedzictwa, jak zielone szlaki - greenways i ekomuzea.

Do środkowo-wschodnioeuropejskiej sieci Greenways należą:

• Bursztynowy Szlak Greenways Budapeszt-Kraków (Polska, Słowacja, Węgry) oraz projektowany Kraków-Gdańsk, wraz z lokalną pętlą Zielonym Szlakiem Nowa Huta-Dłubnia (szlak miejski) w Krakowie Nowej Hucie

• Kraków-Morawy-Wiedeń Greenways (Polska, Republika Czeska, Austria) oraz Brno-Wiedeń Greenway

• Zielony Rower - Greenway Karpaty Wschodnie (Polska, Słowacja, Ukraina)

• Szlak Odry (Polska)

• Greenway Naszyjnik Północy (Polska)

• Podlaski Szlak Bociani (Polska)

• Praga-Wiedeń Greenways (Republika Czeska, Austria) wraz z lokalnymi petlami, takimi jak Szlak Dziedzictwa Rodziny Liechtenstein

• Morawskie Ścieżki Winiarskie (Morawy Południowe, Republika Czeska)

• Szlak Pokoju - Via Pacis Pannoniae (Serbia, Chorwacja).

Bursztynowy Szlak Greenways:

• „Kozienice - miasto królewskie ” - Kozienice

• "Nałęczów - źródło przygody" - Nałęczów

• "O zabudowie Lanckorony" - Lanckorona

• "Piaszczan dzieje" - Kraków, Piaski Wielkie

• "Śladami historii w Żydowskim Jarze" - Bałtów

• "Śladami papieża Jana Pawła II" - Nałęczów

• "Śladami rodu Kępińskich po Szczurowej" - Szczurowa

• "Sieciechowskie historie" - Sieciechów

• "Szlakiem dęblińskiej przeszłości" - Dęblin

Kraków - Morawy - Wiedeń Greenways

• "Od La Verny do Alwerni" - Alwernia

• "Rodackie ślady przeszłości" - Rodaki

• "Ślady wielkiej historii w małych Rodakach" - Rodaki

• "Wędrówka z historią" - Klucze

Zielony Rower - Greenway Karpaty Wschodnie:

• "Bandrów wielo-Narodowy" - Bandrów Narodowy

• "Barwinkowy wianek" - Moczary

• "Skarb monastyra" - Orelec

Greenway Naszyjnik Północy:

• „Odkryj Drawsko Pomorskie” - Drawsko Pomorskie

• „Śladami Krzyżaków w Debrznie” - Debrzno

Szlak Odry:

• "Rzeźbiony Dziewin" - Dziewin

• "Szlakiem solnym po Nowej Soli" - Nowa Sól

• "Ulicami historycznej Rudnej" - Rudna

• "W cieniu klasztornych wież" - Lubiąż

Podlaski Szlak Bociani:

• "Tykocińska mozaika" - Tykocin

Inne questy:

• "Bydlińskim szlakiem przeszłości" - Bydlin (woj. małopolskie)

• "Na tropach historii" - Jaroszowiec (woj. małopolskie)

• "Tam, gdzie bije serce przyrody" - Ryczówek (woj. małopolskie)

• "Drapieżny Skarb" - Olsztyn (woj. warmińsko-mazurskie)

• "Ścieżką przez wieś" - Rumian (woj. warmińsko-mazurskie)

Dziewin - jedna z piekniejszych wsi połozonych w Dolinie Środkowej Odry, została wybrana na pierwszy w Polsce questing. Dziewin lezy nad starorzeczem zwanym przez mieszkanców Jeziorem Napoleona, dookoła miejscowości rozciagają się łegi odrzanskie. W malowniczym krajobrazie wsi porozstawiano olbrzymie rzezby, których kolekcja zwieksza sie co roku podczas organizowanych tu plenerów malarsko-rzezbiarskich. We wsi powstaje tez Ekomuzeum Dziewin.

Architektura krajobrazu, wyglad wsi i przyroda same w naturalny sposób ułozyły się w trase i jednoczesnie historie do opowiedzenia uczestnikom wyprawy.

Na stemplu dziewiańskiej wyprawy umieszczono rybaka z trójzębem, który stał się symbolem tego miejsca, jego histroii - kto zechce przejść ten quest, na pewno odnajdzie w Dziewienie jego postać o większych rozmiarach.

Quest - „O zabudowie Lanckorony”:

• odbywa się na terenie Lanckorony w woj. małopolskim

• jest ścieżką dydaktyczną poświęconą architekturze, historii i tradycji tego magicznego miejsca

• kierując się mapką i ukrytymi wskazówkami, znajdujemy zagadkowe miejsca w Lanckoronie

• godzina z questem pomoże odkryć i zdobyć cenne informacje na temat dziedzictwa kulturowego Lanckorony i odnaleźć skarb

Steve Glazer na przełomie czerwca i lipca 2009 roku na zaproszenie Stowarzyszenia "Krzemienny Krąg" gościł w Bałtowie i Ostrowcu Świętokrzyskim. Podczas szkolenia dla osób zajmujących się turystyką przygotowano quest "Tropem książęcych lwów", który poprowadzi turystę po Wzgórzu Pałacowym w Bałtowie, a jego tematem przewodnim będzie historia rodu Druckich-Lubeckich. Natomiast dla Ostrowca powstał pomysł zorganizowania questu opartego na historii hutnictwa. Zgodnie z informacją Prezesa Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Krzemienny Krąg” drugi quest w Bałowie powstanie w Żydowskim Jarze - malowniczym wąwozie, w którym znaleziono tropy dinozaurów z okresu górnej jury. Są tam także ciekawe okazy fauny i flory, taras widokowy, w pobliżu znajduje się rezerwat modrzewia. Według prezesa, z pierwszych questów turyści odwiedzający Bałtów będą mogli korzystać w sezonie 2010 . Powstanie pięć takich wędrówek tematycznych. Mają one m.in. zainteresować turystów mniej znanymi częściami Bałtowa, a jednocześnie rozładować ruch turystyczny w najbardziej popularnym parku jurajskim.Bałtów od kilku lat jest jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc województwa świętokrzyskiego. Jego największa atrakcją jest JuraPark z naturalnej wielkości figurami dinozaurów. Inne atrakcje to spływ tratwami rzeką Kamienną, stok narciarski, zwierzyniec, ośrodek jazdy konnej. W 2008 roku Bałtów odwiedziło pół miliona turystów.

Certyfikat Przyjazny Rowerom - Bike Friendly to standard i system certyfikacji obiektów turystycznych i innych obiektów promujących zrównoważony transport uwzględniający specyficzne potrzeby rowerzystów i turystów rowerowych. Polska edycja certyfikatu została wypracowana w oparciu o doświadczenia czeskiej Fundacji Partnerstwo dla Środowiska - Nadace Partnerstvi, gdzie od 2006 roku certyfikat pod nazwą Cyklisté vítáni otrzymało ponad 700 obiektów. Podobne certyfikaty są wdrażane w innych krajach europejskich, m.in. w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Chorwacji, na Słowacji i Węgrzech. W 2008 roku Fundacja Partnerstwo dla Środowiska wprowadza pilotażowo krajową edycję certyfikatu na polski rynek.

Cele certyfikatu:

• długoterminowe polepszenie usług i infrastruktury dla rowerzystów oraz turystów poruszających się na rowerze,

• wspieranie i rozwój zrównoważonych form turystyki,

• poprawa warunków do rozwoju nowych, innowacyjnych produktów turystycznych,

• kreowanie partnerstwa sektora publicznego i prywatnego,

• unifikacja systemu certyfikacji i wdrażanie go w oparciu o standardy europejskie.

Kategorie certyfikatu:

W Polsce kryteria certyfikatu dzielą się na pięć kategorii:

a) obiekty turystyczne :

1. baza noclegowa (obiekty noclegowe)

2. baza gastronomiczna (punkty gastronomiczne)

3. kempingi i pola namiotowe

4. atrakcje (obiekty) turystyczne,

b)pozostałe obiekty.

5. inne obiekty promujące zrównoważony transport (obiekty handlowe i usługowe oraz instytucje promujące transport zrównoważony i rowerowy).

Korzyści dla certyfikowanych obiektów:

• Otrzymanie eko-etykiety jakościowej,

• Wyróżnienie spośród konkurencji,

• Prezentacja obiektów na mapach i przewodnikach turystycznych dla turystów rowerowych,

• Promocja usług dla turystów krajowych i zagranicznych,

• Ujednolicona promocja na stronie www

Bursztynowy Szlak Greenways jest szlakiem międzynarodowym, prowadzącym przez Polskę, Słowację i Węgry śladami starożytnego szlaku, którym transportowano bursztyn znad Morza Bałtyckiego nad Adriatyk. Pierwsi trasę tą przebyli Celtowie, ale rozkwit szlaku miał miejsce w czasach Cesarstwa Rzymskiego. Dzisiaj, podróżując Bursztynowym Szlakiem można podziwiać znane historyczne miasta i wiele obiektów znajdujących się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO (m.in. Budapeszt, Banska Stiavnica, Kraków) oraz malownicze tereny wiejskie o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych. Szlak zaczyna się na Węgrzech, prowadząc przez doliny Dunaju i rzeki Ipel, gdzie na uwagę zasługują zabytkowe miasta Szentendre, Vac i Nagymaros. Dalej, trasa prowadzi przez zróżnicowany krajobraz na pograniczu węgiersko-słowackim, z tradycyjnym budownictwem z cegły i charakterystycznymi, wielkimi bramami strzegącymi kolorowych, obrośnietych winoroślą domków. Wreszcie, szlak dociera do tradycyjnych wsie karpackich o drewnianej zabudowie, jak Podbiel, Kvacany, Zubrzyca Wielka, Lanckorona na terenach północnej Słowacji i w południowej Polsce. Bursztynowy Szlak łączy ludzi i miejsca o bogatych i różnorodnych tradycjach kulturowych, rękodzielniczych i kulinarnych.

Ważniejsze miejscowości wzdłuż szlaku:

Szlak do Krakowa prowadzi głównie przez małe miasta i wsie, takie jak Lipnica Wielka, Zawoja, Stryszawa, Zembrzyce, Stryszów, Kalwaria Zebrzydowska, Lanckorona, Wola Radziszowska, Radziszów, Skawina, Tyniec, Kraków, Kraków-Nowa Huta, Niepołomice. Podróż szlakiem można zacząć w każdej z miejscowości na trasie, która ma połączenia komunikacji publicznej.

Przejście graniczne ze Słowacją: Lipnica Wielka - Bobrov.

Atrakcje turystyczne:

1. Lipnica Wielka (przejście graniczne ze Słowacją) - odcinek do Krakowa - oznakowany

Okolice Babiej Góry -

Orawa: Ekomuzeum w Zubrzycy Górnej;

Babiogórski Park Narodowy i Rezerwat Biosfery UNESCO;

Centrum Edukacji Ekologicznej w Zawoi-Przysłopiu (Szkoła Edukacji Środowiskowej na Bursztynowym Szlaku);

"Babiogórski sklepik" - sklep z produktami lokalnymi z regionu Babiej Góry w Stryszawie;

Warsztaty Twórcze, w których wyrabia się tradycyjne drewniane zabawki w Stryszawie;

zabytkowa "Karczma Rzym" w Suchej Beskidzkiej;

Zamek Suski - renesansowy pałac otoczony zabytkowym parkiem w Suchej Beskidzkiej.

Stryszów -

dwór w Stryszowie - oddział Muzeum zamku Królewskiego na Wawelu w Krakowie;

Ekomuzeum w Stryszowie z licznymi przydrożnymi kapliczkami .

Lanckorona -

Ekomuzeum "Lanckorona";

wspaniałe zabytki architektury drewnianej wokół średniowiecznego rynku w Lanckoronie;

galeria i sklep produktów lokalnych z Bursztynowego Szlaku.

Kalwaria Zebrzydowska -

Klasztor bernardynów otoczony zabytkowym parkiem, w którym znajdują się 42 kaplice (Ścieżki Kalwarii) - wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Tyniec -

Założona w 1044 r. podkrakowska wieś z zabytkowym opactwem benedyktynów, malowniczo położonym nad Wisłą.

Kraków - miasto polskich królów, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Przez stulecia Kraków był stolicą kraju i siedzibą polskich królów. W czasach swojej największej świetności, miasto przyciągało uczonych i artystów z różnych stron świata. Krakowskie zabytki stanowią odzwierciedlenie roli, jaką miasto odgrywało w kształtowaniu kultury Polski i Europy. Najciekawsze obiekty to m.in.:

• największy średniowieczny rynek w Europie;

• renesansowy zamek królewski na Wawelu;

• gotycka Bazylika Mariacka;

• Sukiennice;

Kazimierz - historyczna dzielnica żydowska;

Nowa Huta - dzielnica wybudowana po II Wojnie Światowej w oparciu o założenia koncepcji miasta - ogrodu w ramach socjalistycznego eksperymentu urbanistycznego, ze szlakiem rowerowym Nowa Huta - Dłubnia Greenway.

Wykład 5

Do środkowo-wschodnioeuropejskiej sieci Greenways należą szlaki długodystansowe:

-Bursztynowy szlak Greenways Budapeszt-Kraków oraz projektowany Kraków-Gdańsk, wraz z lokalną pętlą Zielonym Szlakiem Nowa Huta-Dłubnia w Krakowie Nowej Hucie

- Kraków -Morawy-Wiedeń Greenways oraz Brno-Wiedeń Greenways

-Zielony Rower Greenways Karpaty Wschodnie

- Szlak Odry (Polska)

-Greenways Naszyjnik Północy(Polska)

-Podlaski Szlak Bociani

-Praga-Wiedeń Greenways wraz z lokalnymi petlami takimi jak Szlak Dziedzictwa Rodziny Liechtenstein

-Morawskie ścieżki Winiarskie

-Szlak pokoju - Via Pacis Pannoniae

Kraków -Morawy-Wiedeń Greenways to szlak dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego tworzony w oparciu o sieć tras rowerowych, pieszych, wodnych, konnych oraz edukacyjnych ścieżek tematycznych. Główną jego osią jest 780-kilometrowa trasa rowerowa, która łączy zabytkowe miasta i miasteczka, a także cenne przyrodniczo, krajobrazowo i kulturowo tereny wiejskie. Począwszy od Jury Krakowskiej, przez Ziemię Pszczyńską, Śląsk Cieszyński i Beskidy, szlak przedostaje się na Morawy Południowe, gdzie pośród winnic dociera do Dolnej Austrii i Wiednia

W ramach inicjatywy Greenways mieszkańcy terenów wzdłuż szlaku zachęcani są do sadzenia lokalnych odmian drzew owocowych, aby zielony szlak Karków -Morawy-Wiedeń stał się w przyszłości najdłuższą aleją drzew owocowych w Europie

Główne atrakcje i ważniejsze miejscowości:

Szlak Kraków - Morawy - Wiedeń Greenway umożliwia poznanie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego trzech krajów - Polski, Czech i Austrii. Trasa prowadzi głównie przez płaskie tereny i łagodne wzgórza, do pokonania jest tylko kilka stromych zboczy. W regionie tym znajduje się wiele obiektów o dużej wartości przyrodniczej, kulturowej lub historycznej, z których kilka zostało wpisanych na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO (Kraków, Oświęcim i Ołomuniec).

Szlak rozpoczyna się w Krakowie, dawnej stolicy Polski i jednym z najpiękniejszych miast kraju. Z Krakowa trasa prowadzi do miasta Oświęcim, gdzie w czasie II wojny światowej istniał nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz, a dalej, przez Pszczynę i Bielsko-Białą na Śląsk Cieszyński do granicy z Czechami. W Republice Czeskiej, szlak biegnie przez Morawy Wschodnie i miasta Štramberk, Ołomuniec i Brno, a także rezerwat przyrody w regionie Morawski Karst, z jednymi z najpiękniejszych jaskiń w Europie. Pogranicze czesko-austriackie to rejon, gdzie królują winnice, chętnie zwiedzane przez podróżujących szlakiem. Trasa kończy się w leżącym nad Dunajem Wiedniu, dawnej stolicy Cesarstwa Austriacko-Węgierskiego, mieście wspaniałych zabytków i muzeów.

Morawski Kras należy do najwspanialszego regionu krasowego w środkowej Europie. Na całym terenie znajduje się więcej niż 1100 jaskiń, z których cztery udostępnione są dla zwiedzających. Są to: jaskinie Punkevní - z możliwością spływu łodziami podziemną rzeczką Punkvią połączoną ze zwiedzaniem dna przepaści Macocha, jaskinia Kateřinská, która słynie z unikatowych stalagmitów w kształcie słupa, jaskinia Balcarka z bogatą i kolorową naciekową dekoracją oraz Sloupsko-šošůvskie jaskinie, tworzone przez potężne korytarze i podziemne przepaści.

Szlak prowadzi przez miejscowości o długich tradycjach piwowarskich (duże browary oraz niewielkie, lokalne), które do dzisiaj przetrwały między innymi w: Brnie, Prerovie, Cieszynie, Żywcu, Tychach.

Lokalne szlaki Greenways na Śląsku Cieszyńskim:

• Trasa spacerowa śródmiejska w Cieszynie,

• „Szlakiem Kwitnących Magnolii" w Cieszynie,

• Trasa rowerowa "Śladami stroju Cieszyńskiego" w Goleszowie,

• Szlak św. Jana Sarkandra w Skoczowie,

• Ścieżka planetarna w Jaworzynce,

• Szlak Jerzego Kukuczki w Istebnej,

• „Via Ducalis - Droga Książęca" w powiecie cieszyńskim.

Szlak Odry

Szlak Odry to ponad siedmiuset kilometrowa sieć ścieżek rowerowych, szlaków wodnych, tras pieszych i edukacyjnych, prowadzących przez najbardziej malownicze zakątki doliny Środkowej Odry. Główną oś szlaku tworzy tzw. Rowerowy Szlak Odry, oznakowany i biegnący po obu stronach rzeki od Oławy, przez Wrocław, aż do Kostrzynia. Największymi atutami szlaku są liczne starorzecza, łąki zalewowe (Łęgi Odrzańskie - obszar proponowany do programu Natura 2000), atrakcje turystyczne ukazujące historię tych terenów oraz malownicze krajobrazy. Uruchomienie szlaku zainspirowało mieszkańców do podjęcia działań związanych z ekoturystyką, edukacją ekologiczną, społeczną ochroną przyrody, lokalnymi produktami i dziedzictwem kulturowym (ekomuzea).

Głównym celem Szlaku Odry jest ukazanie turystom specyfiki przyrody obszarów nadrzecznych oraz mozaiki kulturowej wzdłuż Odry - rzeki granicznej. Aby zrealizować to ambitne zadanie, wzdłuż osi głównej szlaku powstają liczne atrakcje turystyczne, jak np.:

• Ekomuzea prezentujące historię 16 ścieżek edukacyjnych, prezentujących bogate zasoby przyrodnicze Doliny Odry - starorzecza, łąki zalewowe, ujścia rzek, lasy łęgowe, naturalne siedlika cennych gatunków ptaków (jak łabędź krzykiliwy, ruda i czarna kania, trzmielojad, żuraw, orzeł bielki itd.), Muzeum Łąki w Owczarach, Muzeum Bociana Białego w Kłopocie;

• osadnictwa i rozwoju kultury w Dolinie Odry na przestrzeni wieków:

- czasy starożytne - Ekomuzeum Dymarki w Tarchalicach,

- wczesne średniowiecze - Ekomuzeum Osady Dziadoszan w Wietszycach,

- średniowiecze i barok - Ekomuzeum Cysterskie w Lubiążu i Ekomuzeum Średzkie w Środzie Śląskiej.

Wzdłuż trasy rowerowej, co kilkanaście kilometrów znajdują się tablice informacyjne i mapy pokazujące najciekawsze atrakcje turystyczne w okolicy, są również miejsca, w których można odpocząć. Przy trasie zlokalizowano też pola namiotowe.

Wzdłuż szlaku wodnego zlokalizowane są niewielkie przystanie, z miejscami na piknik oraz na rozbicie namiotu.

Główne atrakcje turystyczne i ważniejsze miejscowości wzdłuż szlaku (dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe)

• Wrocław - zabytkowa zabudowa Wrocławia, rynek Starego Miasta wraz z zabytkowym Ratuszem, historyczna wyspa Ostrów Tumski, Panorama Racławicka.

• Środa Śląska - Skarb Średzki (Średzkie Ekomuzeum)

• Lubiąż - cysterski kompleks pałacowo - klasztorny, jeden z największych w Europie, Lasy Św. Jadwigi z źródłami wód mineralnych o właściwościach leczniczych (Ekomuzeum Cysterskie)

• Tarchalice - pozostałości po starożytnych dymarkach (Żelazna Wieś Tarchalice)

• Ścinawa - zabytkowy most na Odrze

• Chobienia - pałac renesansowy

• Nowa Sól - najstarszy most zwodzony na rzece Odrze

• Kłopot - Muzeum Bociana Białego

• Owczary - Muzeum Łąki

• Kostrzyń - Park Narodowy Ujścia Warty

Przykłady lokalnych inicjatyw związanych z ekoturystyką i dziedzictwem na szlaku Odra

Budowa Kajaków w Wietszycach

- Mieszkańcy gminy Pęcław nie posiadając środków finansowych na zakup nowych kajaków postanowli wykonac takie jednostki samodzielnie z drewnianej sklejki. Wykonali trzy bardzo dobrej jakości kajaki które do dziś obsługują wiele imprez Szlaku Odra

Dziewin - Dolnoślaski Kazimierz Dolny

-projekt zakłada pobudzenie aktywności wśród mieszkańców wioski Dziewin poprzez prace nad zachowaniem wspaniałego niszczącego się dworku i parku we wsi. Glówni realizatorzy postanowili uporządkowac park dworski i zorganizowac obchody Dnia Dziewina. Mieszkańcy zaczeli dzięki temu dostrzegać walory swojej miejscowości i organizowac się w zakresie rozwoju turystyki.

Święto Owocowe w Rudawie

Nowo powstałe Koło Gospodyń Wiejskich w Rudawie postanowiło zając się aktywnością grupy kobiet i uporządkowaniem wsi. Jak na prawdziwe gospodynie przystało zorganizowano jarmark najsmaczniejszych w okolicy przetworów oraz produktów owocowych i warzywnych. Furorę zrobił szczególnie jeden dżem z zielonych pomidorów. Owocowe Święto wpisało się w kalendarz imprez nadbużańskich

Zielona Klasa z Ekostanic w Prochowicach

Przy szkole w Prochowicach od dawna straszyły fundamenty po nieukończonej budowie. Było tak do czasu kiedy kilku mieszkańców Prochowic postanowiło zmienić ten satn i nieużytkowany obiekt zmienic w oaze zieleni udostępnić go turystom korzystającym z Rowerowego szlaku Odry oraz do celów edukacji ekologii

"Greenway - Naszyjnik Północy" to szlak rowerowy długości 870 km, prowadzący przez malownicze tereny Środkowego i Wschodniego Pomorza w Polsce północnej, ukształtowane 12 tys. lat temu przez lodowiec. Szlak przebiega przez pojezierza: Drawskie, Bytowskie i Krajeńskie, które oferują różne możliwości rekreacji i wypoczynku. Najważniejsze obszary chronione wzdłuż szlaku to Park Narodowy „Bory Tucholskie" i trzy parki krajobrazowe: Drawski, Zaborski i Wdzydzki.

Region może pochwalić się szerokim wachlarzem tradycyjnych produktów, takich jak ekologiczna mąka z tradycyjnego młyna w Debrznie, chleb z Barwic pieczony w gospodarstwach agroturystycznych, wyroby rękodzielnicze z witek brzozowych ze Skowranek, kompozycje z suszonych kwiatów, wyroby ceramiczne z Człuchowa oraz tradycyjny haft kaszubski.

Szlak obejmuje swoim zasięgiem obszar 4 województw(zachodniopomorskie, kujawsko-pomorskie, wielkopolskie i pomorskie) przebiegając przez 30 gmin.

Główne atrakcje turystyczne i ważniejsze miejscowości wzdłuż szlaku (dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe)

* barwna mozaika dziedzictwa kulturowego Kaszub, Krajny i Pomorza Środkowego;

* liczne zabytki architektury - dwory i pałace z otaczającymi je ogrodami i parkami;

* zabytkowe kościoły z czerwonej cegły i ciosanego kamienia, typowe dla tego regionu;

* krajobraz polodowcowy poprzecinany licznymi jeziorami i rzekami;

* Park Narodowy „Bory Tucholskie" oraz 3 parki krajobrazowe: Drawski, Zaborski i Wdzydzki;

* ścieżki edukacyjno-przyrodnicze - dodatkowe trasy lokalne odchodzące od osi głównej szlaku;

* tajemnicze kamienne kręgi w Odrach i Leśnie;

* Kalwaria w Wielu;

* sieć gospodarstw agroturystycznych w regionie.

Podlaski Szlak Bociani

Jako trasa rowerowa, Podlaski Szlak Bociani łączy ze sobą cztery parki narodowe: Białowieski, Narwiański, Biebrzański i Wigierski. Swoją unikalność zawdzięcza występowaniu wielu skupisk bocianów gniazdujących w dolinie Narwi i Biebrzy. Dlaczego bociany właśnie te miejsca lubią najbardziej, dlaczego tu wracają? Odpowiedź jest prosta. Cisza, spokój, bogactwo pożywienia wynikające z warunków naturalnych, pobliża rzek, łąk i mokradeł, powodują, że ptaki te czują się tu wyśmienicie i pojawiają się co rok.

Już dzisiaj zapraszamy wszystkich rowerzystów, którzy spragnieni piękna krajobrazów, kontaktu z gościnnymi, otwartymi ludźmi, pragną aktywnie odpocząć z dala od zgiełku wielkich miast. Tylko tutaj turysta najlepiej pozna życie i zwyczaje bociana białego, utrwalonego w świadomości turystów z kraju i z zagranicy jako najbardziej charakterystyczny element polskiego krajobrazu.

Podlaski Szlak Bociani to jeden z pierwszych markowych produktów turystycznych w Polsce i pierwszy na Podlasiu. Idea stworzenia szlaku jest oryginalną inicjatywą Północnopodlaskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków (PTOP) i EKOTON s.c., popartą logistycznie i finansowo przez Polską Agencję Rozwoju Turystyki SA, Samorząd Województwa Podlaskiego, samorządy gminne, Polską Organizację Turystyczną, Ministerstwo Gospodarki, Duńską Agencję Ochrony Środowiska (DANCEE), branżę turystyczną i społeczności lokalne. Szlak otrzymał od Polskiej Organizacji Turystycznej certyfikat turystycznego produktu roku 2003.

Geograficzny przebieg szlaku (główne miejscowości, początek i koniec szlaku)

Trasa: Białowieża (BPN) - Pogorzelce - Narewka - Stare Lewkowo - Odrynki - Narew - Trześcianka - Kaniuki - Wojszki - Doktorce - Suraż - Turośń Dolna - Baciuty - Bokiny - Pajewo - Tykocin - Piaski - Łaziuki - Łazy Duże - Zajki - Laskowiec - Strękowa Góra - Dobarz - Osowiec-Twierdza (BPN) - Goniądz

Długość: 206,3 km

Część suwalska: Jasionowo n. Biebrzą - Sztabin - Wilkonia - Starożyńce - Rudawka - Mikaszówka - Strzelcowizna - Czerwony Folwark - Stary Folwark - Nowa Wieś - Dębowo - Wołownia - Gulbieniszki - Błaskowizna - Maciejowięta - Stańczyki

Długość: 183,1 km

Główne atrakcje turystyczne i ważniejsze miejscowości wzdłuż szlaku

Białowieski Park Narodowy leży w centralnej części Puszczy Białowieskiej na północ od Białowieży. Najcenniejszy fragment parku, położony w widłach rzek Hwoźnej i Narewki, jest objęty ochroną ścisłą. Warto zobaczyć Muzeum Przyrodniczo-Leśne z wieżą widokową, Ścisły Rezerwat Przyrody (najstarsza i najlepiej zachowana część Puszczy Białowieskiej), Rezerwat Pokazowy Żubrów, Park Pałacowy z unikalnymi roślinami i układem przestrzennym, cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Białowieży, ścieżkę dydaktyczną „Miejsce Mocy", Uroczysko Stara Białowieża oraz „Szlak Dębów Królewskich".

• Narewka - zbiornik wodny Siemanówka (doskonałe miejsce dla wędkarzy i miłośników ptaków), cerkiew, cmentarz żydowski.

• Stare Lewkowo - drewniana cerkiew prawosławna z XVIII wieku.

• Narew - drewniany kościół, Prywatne Muzeum Wsi.

• Trześcianka - Kraina Otwartych Okiennic - drewniane domy z bogato zdobionymi okiennicami z końca XIX i początku XX wieku (Trześcianka - Soce - Puchły).

• Doktorce - miejscowość letniskowa położona nad rzeką Narwią, znajdują się tu ośrodki wypoczynkowe z dużą liczbą miejsc noclegowych. W pobliżu kurhany z IV-V wieku.

Narwiański Park Narodowy obejmuje bagienną dolinę Narwi od Suraża do Rzędzian. Rzeka płynie tam kilkoma korytami. Wiosną łączą się one ze starorzeczami, tworząc szerokie na kilka kilometrów rozlewiska nazywane Polską Amazonią. W zabytkowym dworku w Kurowie, położonym w pięknym parku, wśród starych drzew - wielu zabytków przyrody, znajduje się biuro parku narodowego. Jedno skrzydło zakończono wieżą - dzisiaj punktem widokowym na okolicę. Zwiedzając park, koniecznie trzeba skorzystać z usług miejscowych przewoźników, którzy pływają tradycyjnymi łodziami „pychówkami".

• Suraż - jedno z najstarszych miast położonych na szlaku, warto zobaczyć grodzisko wczesnośredniowieczne zwane Górą Zamkową Królowej Bony oraz wczesnośredniowieczną osadę słowiańską - Nawie; cykliczna impreza plenerowa „Grodzisko".

• Tykocin - barokowe miasteczko leżące nad rzeką Narwią, trzeba zobaczyć późnobarokowy kościół św. Trójcy, alumnat, muzeum i synagogę, dom talmudyczny.

• Pentowo - serce Podlaskiego Szlaku Bocianiego - Europejska Wieś Bociania. Bocianie życie najlepiej podglądać z wież widokowych wybudowanych pomiędzy bocianimi gniazdami i starorzeczami Narwi. Dziś są tu 23 gniazda. W 2003 roku 17 par bocianich miało aż 37 młodych. Na terenie jednego gospodarstwa żyło więc jednocześnie 71 bocianów! Atrakcją jest również stuletni drewniany dwór. Właściciele prowadzą szkółkę jazdy konnej i organizują przejażdżki konne.

• Strękowa Góra - punkt legendarnej obrony odcinka Wizna we wrześniu 1939. Pozostały ruiny schronu kapitana Raginisa. Doskonały widok na dolinę Biebrzy i Narwi.

Biebrzański Park Narodowy - największy park narodowy w Polsce. Jego symbolem jest batalion - jeden z 270 gatunków ptaków, które można tu spotkać. W 1995 roku park został wpisany na listę międzynarodowej konwencji Ramsar, chroniącej najważniejsze na świecie mokradła i miejsca bytowania ptaków wodno-błotnych. Biebrza to także największy i najbardziej pierwotny w Europie Środkowo-Wschodniej kompleks bagien i torfowisk.

• Osowiec-Twierdza (BPN) - siedziba dyrekcji Biebrzańskiego Parku Narodowego. Koniecznie trzeba zobaczyć system fortyfikacji Twierdzy Osowiec. Fort I Centralny - zajęty przez Wojsko Polskie i Muzeum Twierdzy - można zwiedzać z przewodnikiem po wcześniejszym uzgodnieniu. Na fortach w podziemiach budowli znajduje się jedno z największych zimowisk nietoperzy w Polsce.

• Goniądz - wypoczynkowe miasteczko nad Biebrzą z polem namiotowym, kwaterami agroturystycznymi, pensjonatem i hotelem.

Część suwalska:

• Sztabin - miejscowość położona nad Biebrzą. Warto zobaczyć neogotycki kościół parafialny św. Jakuba z 1910 roku oraz pomnik Joachima Chreptowicza, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, założyciela miasta.

• Rudawka - drewniana kaplica z XIX wieku, kwatery agroturystyczne.

• Mikaszówka - we wsi zachowało się wiele obiektów tradycyjnego budownictwa. Kościół pw. św. Marii Magdaleny, zbudowany w 1907 roku, jest urządzony w tradycyjnym puszczańskim stylu (liczne rogi jelenie i łosie).

• Śluza Kanału Augustowskiego z XIX wieku.

Wigierski Park Narodowy - jego symbolem jest bóbr, jeden z 46 gatunków ssaków, które tam żyją. Na bogatą faunę tego obszaru składa się ponadto 180 gatunków ptaków i 32 gatunki ryb. Wizytę w parku warto zacząć w budynku dyrekcji WPN w Krzywem niedaleko Suwałk. W pobliżu znajduje się wieża widokowa z panoramą obejmującą jezioro i klasztor. Park można zwiedzać pieszo (oznakowanymi szlakami), rowerem, kajakiem lub żaglówką. Ciekawa jest zwłaszcza ścieżka „Suchary". WPN posiada wyjątkowo bogatą i różnorodną ofertę edukacyjną, np. na Warsztatach Mleczarskich młodzież poznaje tajniki wytwarzania masła, śmietany, serów i innych produktów mlecznych.

• Czerwony Folwark - wieś wypoczynkowa.

• Wigry - na półwyspie wysuniętym w głąb jeziora góruje nad okolicą dawny klasztor Kamedułów - najcenniejszy zabytek na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.

• Stary Folwark - popularna miejscowość letniskowa, położona na północnym brzegu jeziora Wigry, w obrębie Wigierskiego Parku Narodowego.

• Dębowo - śluza Kanału Augustowskiego z XIX wieku.

• Błaskowizna - wieś nad jeziorem Hańcza (najgłębsze jezioro w Polsce).

• Stańczyki - niewielka wieś o walorach letniskowych, bardzo ładnie położona nad rzeką Błędzianką. W pobliżu znajdują się słynne „wiadukty północy", największe w Polsce, po których przed wojną biegła kolej. Okolice Stańczyk uchodzą za jeden z najładniejszych zakątków pogranicza Mazur Garbatych i Suwalszczyzny.

Zielony Rower - Greenway Karpaty Wschodnie to międzynarodowy szlak dziedzictwa łączący atrakcje przyrodnicze i kulturowe bieszczadzkiego pogranicza, warsztaty twórców ludowych, galerie oraz lokalne inicjatywy na rzecz ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego. Bieszczady to najdalej na południowy wschód wysunięty region Polski, będący częścią wielkiego łuku Karpat Wschodnich - świata przyrody bez granic. Od stuleci region ten był miejscem stykania się różnych kultur, narodów i grup etnicznych - Wołochów, Łemków, Bojków, Żydów, Romów, Rusinów, Polaków, Słowaków, Ukraińców i Węgrów. Bieszczady dzisiaj to także jeden z najrzadziej zamieszkanych obszarów górskich w Europie, ich znaczną część zajmują fragmenty pierwotnej puszczy karpackiej, które nadal zamieszkują duże ssaki drapieżne z niedźwiedziem, wilkiem i rysiem na czele.

Główna oś szlaku rowerowego Zielony Rower w Bieszczadach liczy 125 km, a przylegające do niej pętle lokalne oraz inne szlaki tematyczne blisko 1300 km, rozciągając się na obszarze 2428,6 km2 i przebiegając przez pierwszy na świecie trójstronny rezerwat biosfery UNESCO "Karpaty Wschodnie". Podróżując szlakiem, można poznać oryginalne przedsięwzięcia z zakresu ekoturystyki i wspierania lokalnego rzemiosła, posmakować regionalnej kuchni, posłuchać muzyki i poczuć prawdziwą atmosferę europejskich kresów. Idea szlaku opiera się na założeniu, że wspólne zasoby i atrakcje dziedzictwa kulturowo-przyrodniczego polsko-słowacko-ukraińskiego pogranicza powinny stanowić źródło zaspokajania potrzeb przez jego mieszkańców oraz stanowić podstawę rozwoju markowych usług oferowanych na światowym rynku turystycznym.

Inicjatywę Zielony Rower podjęto w 2001 roku, aby wzmocnić udział lokalnych społeczności w rozwoju regionu, a jednocześnie chronić wyjątkowy charakter przyrody Bieszczadów i ich dziedzictwo kulturowe. Projekt szybko zyskał poparcie społeczne, a jego zwolennicy zawiązali Grupę Partnerską "Zielone Bieszczady". Dzięki zaangażowaniu lokalnych społeczności Zielony Rower to znacznie więcej niż tylko szlak rowerowy - stanowi inspirację dla wszystkich, którym leży na sercu zachowanie piękna przyrody w Bieszczadach i różnorodności kulturowej. Zielony Rower został zapoczątkowany w Polsce, ale w 2004 roku uruchomiono trasę na Słowacji. Obecnie trwają prace nad ukraińską częścią szlaku.

Po stronie Słowackiej oznakowano ok50km głównej osi szlaku. Zielony Rower Greenways docelowo zamknie się petlą o dł. 300km wokół międzynarodowego rezerwatu biosfery Karapaty Wschodnie dając turystom możliwośc odwiedzenia trzech PN: Bieszczadzkiego PN w Polsce, PN Połoniny na Słowcji, Użańskiego Przyrodniczego PN na Ukrainie

Główne atrakcje turystyczne i ważniejsze miejscowości wzdłuż szlaku (dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe itd.)

Karpaty Wschodnie to region, który łączy bezcenne wartości przyrodnicze z barwną mozaiką etniczno-kulturową oraz bogatą historią trzech krajów: Polski, Słowacji i Ukrainy. Główny obszar rezerwatu biosfery UNESCO (pierwszy trójstronny rezerwat na świecie)[M1] obejmuje ochroną fragmenty pierwotnej puszczy karpackiej oraz obszary, które stanowią siedlisko dużych drapieżników.

Atrakcje turystyczne

• pobyt na obszarze największego w Polsce górskiego parku narodowego - Bieszczadzkiego PN,

• wędrówki piesze i konne po połoninach,

• wycieczki rowerowe przez górskie doliny,

• przejazd bieszczadzką leśną kolejką wąskotorową, którą ciągnie parowa lokomotywka po ostępach Ciśniańsko-Wetlińskiego Parku Krajobrazowego,

• fotografowanie, podglądanie i tropienie karpackiej zwierzyny (żubry, wilki, jelenie, ptaki) - wędrówki przyrodnicze zprzewodnikiem,

• wieczory z karpacką muzyką i winem - spotkania z ciekawymi ludźmi,

• zwiedzanie zabytkowych drewnianych cerkwi,

• odwiedziny w galeriach i pracowniach artystów i rzemieślników,

• nauka tradycyjnego rzemiosła i rękodzielnictwa (garncarstwo, wytwarzanie ozdób z bibuły, malowanie na szkle, malarstwo sztalugowe, kowalstwo, wikliniarstwo), np. nauka bibułkarstwa w Bóbrce, warsztaty ceramiki artystycznej w Jankowcach,

• loty szybowcem, samolotem lub na paralotni nad górami,

• przejażdżki psimi zaprzęgami oraz zimowe piesze wędrówki na nartach i rakietach śnieżnych,

• jesienne i wiosenne wyprawy fotograficzne,

• wycieczki kajakowe i żegluga po sztucznym Jeziorze Solińskim oraz górskiej rzece San,

• odwiedziny w Ekomuzeum Trzy Kultury w Lutowiskach,

• ślady, pozostałości oraz miejsca pamięci kultury żydowskiej,

• potrawy wywodzące się z tradycji kulinarnej wielu kultur i narodów, np. przygotowane przez Koło Gospodyń Wiejskich w Uhercach Mineralnych,

• zbieranie runa leśnego,

• rezerwaty karpackiej przyrody oraz ścieżki przyrodnicze,

• połowy górskich gatunków ryb, pstrągów i lipieni.

Na szlaku Zielony Rower skosztujemy znakomitego spadziowego miodu, zakupimy oryginalną rzeźbę lub ikonę, a nawet "bieszczadzkiego dusiołka" na szczęście. Czekają tu na nas produkty lokalne "made in Bieszczady" opatrzone znakiem przedstawiającym niedźwiedzia toczącego koło.

Główne miejscowości

Szlak Zielony Rower - Greenway Karpaty Wschodnie przebiega przez obszar, gdzie dominują małe zaciszne wsie, a większe z nich to Cisna, Baligród, Solina, Olszanica, Lutowiska, Czarna, Komańcza. W Bieszczadach są dwa nieduże miasteczka - Lesko i Ustrzyki Dolne.

Ekomuzea

Ekomuzeum Lanckorona

Za główną atrakcję Ekomuzeum uznano wyjątkową drewnianą architekturę Lanckorony, okoliczne zabytkowe zabudowania podworskie, kościółki murowane i drewniane, liczne przydrożne kapliczki i krzyże, jak również stanowiska charakterystycznej dla Pogórza flory i fauny,

Złożyły się one na 18 wyznakowanych przystanków ekomuzeum.

Podjęto też działania w celu tworzenia infrastruktury i dodatkowych atrakcji dla turystów, jak trasa bryczek konnych czy narciarstwa biegowego, stale trwają też prace nad zagospodarowaniem Góry Zamkowej w Lanckoronie z ruinami zamku.

Dla zainteresowanych organizowane są warsztaty twórcze: bibułkarskie, ceramiczne, haftu, malowania na szkle, robienia świec czy wycinanek.

Do ciekawych przedsięwzięć należy też rekonstrukcja kobiecego stroju mieszczki lanckorońskiej czy odtworzenie markowego produktu lokalnego - tradycyjnego trunku - jarzębiaku izdebnickiego i koniferynki.

Ekomuzeum nawiązało współpracę z dwoma pensjonatami, które działały jeszcze w okresie przedwojennym - „Tadeusz" i „Zamek", gdzie można się dowiedzieć wielu ciekawych informacji o tym niezwykle pomyślnym dla Lanckorony okresie, kiedy była modnym letniskiem, popularnym głównie wśród mieszczańskich i artystycznych środowisk Krakowa.

Co roku organizowane są dwie ważne imprezy: Jarmark Świętojański w czerwcu i Święto Aniołów w grudniu.

W czasie inauguracyjnego Święta Aniołów w roku 2004 otwarto jedyne w Polsce Muzeum Aniołów oraz zainicjowano zwyczaj przyznawania tytułu honorowego obywatela Lanckorony dla najbardziej zasłużonych „przyjaciół" gminy i propagatorów jej piękna.

Ekomuzeum bazuje na działaniu wąskiej grupy pasjonatów, skupionych w Stowarzyszeniu Ekologiczno-Kulturalnym na Bursztynowym Szlaku i przy Urzędzie Gminy. Pozostali mieszkańcy pozostają bierni i przyglądają się inicjatywom tej aktywnej grupy.

Tymczasowe centrum informacyjno-dokumentacyjne zostało zorganizowane w izbie muzealnej usytuowanej w rynku. Na rynku postawiono też tablicę z mapą obiektów ekomuzealnych. Wydano serię ulotek i dwujęzyczny, polsko-angielski przewodnik po Ekomuzeum Lanckorona. Ponadto w przewodniku o Lanckoronie opublikowanym w serii Miasta i miasteczka przez wydawnictwo Bezdroża znalazł się rozdział poświęcony ekomuzeum.

Ekomuzeum Trzy Kultury w Lutowiskach

Ekomuzeum tworzone jest na obszarze i w okolicach miejscowości Lutowiska. Jednak z racji zdecydowanie partnerskiego charakteru przedsięwzięcie powiązane jest z wieloma podobnymi działaniami w całych Bieszczadach, a także przygranicznymi obszarami Słowacji i Ukrainy. Elementem wyróżniającym tę inicjatywę jest wielokulturowość, odnosząca się do czasów sprzed II wojny światowej, kiedy Lutowiska zamieszkiwali zgodnie Polacy, Ukraińcy i Żydzi. Celem Ekomuzeum jest aktywna ochrona i wykorzystanie dziedzictwa historyczno-przyrodniczego do tworzenia miejsc pracy w oparciu o kompleksowy produkt ekoturystyczny i produkty lokalne; integracji i zaangażowania mieszkańców, lokalnych instytucji i firm w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju miejscowości i jej okolic; wzbogacenia oferty edukacyjnej dla dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych a także zachęcenie mieszkańców i przyjezdnych do wnikliwszego poznania i poszanowania innych niż własna kultur, tradycji i religii.

Obecnie Ekomuzeum obejmuje 13-to kilometrową ścieżkę historyczno-przyrodniczą, 14 atrakcji, rozproszonych w terenie atrakcji, a wśród nich arboretum przyszkolne, kirkut, cerkwisko i cmentarz greckokatolicki, kilka chyż bojkowskich, ruiny synagogi, starą szkołę polską i żydowską, punkty widokowe i siedliska bieszczadzkich roślin i zwierząt. Ofertę Ekomuzeum uzupełniają stałe i czasowe ekspozycje, galeria i sklepik bieszczadzkich produktów lokalnych, baza noclegowa i gastronomiczna. Ekomuzeum nie tylko można zwiedzać z przeszkolonym przewodnikiem - pieszo, na rowerze czy konno, ale także można doświadczyć kultury bieszczadzkiej poprzez udział w warsztatach rękodzielniczo-artystycznych i lokalnych imprezach i widowiskach. Ekomuzeum „Trzy Kultury" otrzymało w roku 2005 certyfikat „Zielony Rower" przyznawany przez Fundację Bieszczadzką Partnerstwo dla Środowiska inicjatywom.

Ekomuzeum Cysterskie w Lubiążu

Motywem przewodnim funkcjonowania tego miejsca jest czerpanie z wieloletniej tradycji i kultury Cystersów oraz prezentowanie jej zarówno mieszkańcom jak i turystom

Św. Jadwiga i Michał Willmann to osoby które zapoznają się z atrakcjami Lubiąża. Jest to miejsce gdzie znajduje się zapierający dech w piersiach drugi co do wielkości w Europie pocysterski obiekt klasztorny

Można tu liczyć również na przejażdżkę wozem cystersów lub spróbowac grzanego wina opartego na dawnej recepturze ojców cystersów

W ekomuzeum Cysterskim w Lubiążu na niewielkiej pow. Znajduje się nagromadzenie obiektów historycznych. Tych wielkich jak kompleks klasztorny czy kościół Św. Walentego. Tych mniejszych aczkolwiek niepowtarzalnych jak kaplica Św. Jana Napomucena, drewniany wiatrak

Nie można też niedoceniać walorów przyrodniczych unikatowych w Europie nadodrzańskich lasów łęgowych, drzew pomnikowych oraz rezerwatu przyrody „Odrzyska”

Ekomuzeum powstaje od dwóch lat i na razie jeszcze nie do końca wszystkie jego elementy zostały zealizowane Należą do nich

- utworzone pola biwakowe

-wyznaczenie dwóch ścieżek edukacyjnych o dł. 10km wokół rezerwtu przyrody oraz ptzurodniczo-historycznej

-oznakowanie elementów krajobrazu czyli tablice informacyjne

-odtwarzanie i włańczanie do oferty turystycznej nowych obiektów jak Wzgórza Trzech Krzyży czy Studnia Św. Jadwigi

Finansowanie realizowane jest z srodków własnych stowarzyszenia oraz pozyskiwanych funduszy od grandodoawców.

Ekomuzeum Dymarki w Tarchalicach

Nad starorzeczem w urokliwych Tarchalicach zachowała się zapomniana starożytna osada z II-III wieku, który to dla ludów tu zamieszkujących był czasem rozkwitu. Ich umiejętności wytopu żelaza pozostają zagadką do dnia dzisiejszego a Tarchalickie dymarki są unikatem w skali Europy. W celu ochrony tego miejsca oraz szerszego zaprezentowania kunsztu starożytnych rudników funkcjonuje tu Ekomuzeum Dymarki. Grupa pasjonatów postanowiła odtworzyć technologię wytopu i pokazać życie codzienne hutników, zamieszkujących Dolinę Odry w okresie starożytnym. Wszystko to można oglądać chociażby na organizowanych każdego roku Piknikach Archeologicznych.

Ekomuzeum „Dymarki“ powstało w 2005 r. w celu prezentowania wybitnych walorów archeologicznych i przyrodniczych. Te pierwsze związane są z późnym okresem rzymskim i historią kultury przeworskiej, której przedstawicielami były zamieszkujące dzisiejszą centralną Polskę ludy wandalskie. Wspaniale zachowane we wsi Tarchalice pozostałości po starożytnej, wandalskiej osadzie hutniczej i jej malownicze położenie nad Odrą pośród łęgowych lasów należących d sieci NATURA2000 predestynują tę wieś na prawdziwe centrum ekoturystyczne.

Współpraca z Gminą Wołów i Nadleśnictwem Wołów doprowadziła do powstania dwóch obiektów bazowych tj. Centrum Edukacji Ekologicznej pod Dębnem i Centrum Edukacji Archeologicznej w Tarchalicach. Oba obiekty oddalone od siebie o ok. 4 km i doskonale spełniają funkcje edukacyjno-warsztatowe. W ramach tych warsztatów przybliżana jest uczestnikom bogata wiedza z zakresu historii, archeologii, ochrony środowiska, inicjatyw UE. Dodatkowym ułatwieniem poznawania obszaru ekomuzeum są dwie ścieżki edukacyjne zaopatrzone w kilkanaście tablic informacyjnych, zintegrowane z sobą siecią szlaków rowerowych.

Ekomuzeum Dziadoszan

Dziadoszanie to dawne słowiańskie plemię zamieszkujące we wczesnym średniowieczu nadodrzańskie tereny. W chwili obecnej, współcześni mieszkańcy zdecydowali się ukazać dawne życie i kulturę ludów zamieszkujących nadodrze. Już teraz w Ekomuzeum Dziadoszan można odwiedzić odtwarzany gród i zobaczyć pokazy walk wojów jak i zwyczaje życia plemiennego. Jedną z okazji spotkania z tą kulturą i tradycją jest cykliczna Biesiada Dziadoszan a przykłady z życia Słowian zobaczyć można w galerii rzeźby i obrazu w Wietszycach.

Ekomuzeum „Dziadoszan” w Wietszycach to otwarte muzeum tematyczne, którego obiekty rozproszone są w terenie (replika bramy wjazdowej do grodu Dziadoszan, wystawa poświecona życiu Dziadoszan, XIV wieczne Krzyże Pokutne, zachowana przedwojenna infrastruktura wsi, bunkry tzw. Rygla Odry, wały przeciwpowodziowe z XVIII w. oraz unikatowe walory przyrody nadodrzańskiej). Te obiekty tworzą żywą kolekcję, obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe

Ekomuzeum Rzemiosła w Dobkowie

W Dobkowie zachowany został stary układ przestrzenny wsi łańcuchowej, a jego pocysterska historia, ma swoje odzwierciedlenie w architekturze. Liczne zabytkowe kamienne krzyże i figury Świętych ukazują kunszt sztuki lokalnych kamieniarzy. We wsi wciąż żywe jest rzemiosło lepienia z gliny (3 rękodzielników), lania świec z wosku pszczelego, czerpania miodu, produkcji wina metodami tradycyjnymi, stolarstwa ozdobnego. Prawdziwych emocji dostarczają prowadzone przez rękodzielników warsztaty.

Można też wypróbować swoje siły w pracach gospodarskich przy użyciu tradycyjnych narzędzi z początków XIX wieku.

Inicjatywa Ekomuzealna wieś Rybacka w Dziewinie

Ekomuzeum nawiązuje do dawnych tradycji rybactwa śródlądowego na rzece Odrze, życia i zwyczajów dawnych mieszkańców osady rybackiej Dziewin. Charakter tego miejsca przedstawiony jest głównie w sztuce w postaci rzeźb, obrazów i innych dzieł. Projekt utworzenia Ekomuzeum powstał w roku 2007. Motywem przewodnim jest zaproszenie odwiedzających do udziału w życiu codziennym ludzi mieszkających w tej miejscowości osiem wieków temu. Przedsięwzięcie finansowane jest głównie poprzez pozyskiwanie grantów z organizacji grantowych i ludzi dobrej woli.

Ekomuzeum Osady Rybackiej Dziewin znajduje się na obszarze łęgów odrzańskich i objęte jest programem Natura 2000. Występują tu niezliczone gatunki fauny i flory. Znajdziemy tu dziewiczą przyrodę, która zachęca do wędrówek, wędkowania, podglądania przyrody i czynnego wypoczynku. Na łęgach dziewińskich występuje ponad 2000 owadów oraz 50 gatunków różnych żab, na czele z żabą zieloną i rzekotką drzewną.

Turystyka przyrodnicza w ofercie biur podróży województwa podlaskiego wyniki badań

Specjalizacja biur podróży w zakresie turystyki przyrodniczej:

Do biur podróży które zdeklarowały specjalizacje w zakresie organizacji turystyki przyrodniczej należą:

-Biuro Podróży „Biebrza Eco-Travel”

-B.P. „Podrózniczek”

- Regionalne B.P. „Robin”

-B.P.”Junior”

-Firma PO-LARUS

-B.P.”Ryś”

Wszystkie proponuja imprezy związane z walorami przyrodniczymi woj. Podlaskiego

Oferta podlaskich biur podróży deklarujących specjalizacje w zakresie turystyki przyrodniczej

Biuro Podróży „Biebrza Eco-Travel”

……

Z oferty wymienionych biur podróży wynika że są one bardzo zróżnicowane i w większości przypadków nie obejmują turystyki typowo przyrodniczej lecz oferują inne formy turystyki kwalifikowanej

Analiza ofert pokazała iż w efekcie tylko jedno b.p. posiada stosunkowo szeroką i interesującą ofertę turystyki przyrodniczej

Najbogatszą ofertę prezentuje Biuro pod®ózy”Biebrza Eco-Travel” z siedzibą w Goniądzu które proponuje imprezy przyrodnicze skierowane do różnych klientów, zarówno dla dzieci i młodzieży, specjalistów-przyrodników, jak i do osób w różnym wieku i o różnych zainteresowaniach pragnących wypocząć aktywnie w bliskim kontakcie z przyroda

Wykład 6

Turystyka na obszarach leśnych

Polityka leśna Państwa określa wielofunkcyjny model leśnictwa

Do podstawowych funkcji należą:

a) społeczne - stwarzanie

-korzystnych warunków zdrowotnych i wypoczynkowych

-lokalnych rynków pracy

-korzystnych warunków rozwoju rolnictwa

-korzystnych warunków rozwoju kultury ekologicznej

-korzystnych warunków do wzrostu obronności kraju

-przywracanie użyteczności terenów zdegradowanych przez rekultywacje i zalesianie

Analizując możliwości rozwoju funkcji turystyczno-rekreacyjnej należy zwrócić uwagę na strukturę własności i użytkowania lasów Polski

Lasy własności Skarbu Państwa stanowią ok. 82% całkowitej pow. Leśnej, pozostałe należą do własności prywatnej

Skarb Państwa powierzył w administrowanie:

-Państwowemu Gospodarstwu Leśnemu Lasy Państwowe 78,4% całkowitej pow leśnej kraju

-Pakom Narodowym 2%c.p.l.k.

Pozostałe 0.9%c.p.l.k.własności gminne

Z zestawienia tego wynika że dominującą rolę w kształtowaniu przestrzeni leśnej Polski pełni PGL LP

Od jego działalności zależy bowiem realizacja polityki leśnej, dotycząca aż 22,4% pow kraju a zatem tej części Polski która jest najbardziej predysponowana do tworzenia oferty tzw. Zielonej turystyki

Pomimo nadrzędnej, uprzywilejowanej pozycji Lasów Państwowych do tej pory rozwinęły ofert usług społecznych w których dominującą rolą odgrywa turystyka i rekreacja zorientowana głównie na społeczność lokalną.

Współczesna słabo rozwinięta oferta turystyczna Lasów Państwowych jest silnie związana z edukacją przyrodniczo-leśną, która obligatoryjnie poprzez zarządzania Dyrektora Generalnego obowiązuje każda jednostkę LP w tym wszystkie nadleśnictwa

Od 2003 roku oferta edukacji ekologicznej mniej lub bardziej poszerzona o treści krajoznawcze oraz możliwości uprawiania turystyki i rekreacji jest obecna praktycznie we wszystkich jednostkach administracyjnych obszarów leśnych w formie:

-ośrodków edukacji przyrodniczo -leśnej wyposażonych w sale dydaktyczno -wystawnicze

-izb leśnych

-ścieżek przyrodniczych i dydaktycznych

-wydawnictw w formie folderów, map, filmów

Najczęściej stosowaną jednakże nie powszechną formą edukacji przyrodniczo-leśnej są spotkania terenowe na ścieżkach dydaktycznych a także organizowanie różnego rodzaju konkursów, wystaw, prelekcji, pogadanek i wykładów.

Atrakcyjniejsza Oferta Lasów Państwowych oparta na rozbudowanej infrastrukturze turystyczno-rekreacyjnej oraz większej dostępności jest w takich przypadkach najefektywniejszą formą zmniejszania antropopresji w parkach narodowych i rezerwatach przyrody

W lasach zwyczajowo wyróżnia się 3 strefy zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego:

Strefę A - strefę intensywnego zagospodarowania turystycznego gdzie lokalizuje się stałe obiekty takie jak kempingi biwaki, parkingi, ujęcia wody, urządzenia sanitarne

Strefa B- przeznaczoną dla turystyki i rekreacji jednodniowej wyposażoną w najprostsze urządzenia rekreacyjne i sanitarne a także ścieżki edukacyjne, przyrodniczo -leśne

Strefa C - obszar rozrzedzonego ruchu turystycznego przeznaczoną dla turystyki kwalifikowanej lub specjalistycznej z trasami szlakami turystycznymi

Tereny stref A i B obejmują tylko 8,5% całkowitej pow leśnej Polski i znajdują się na obszarach lasów ochronnych z kategorii:

- masowego wypoczynku ludności o pow 64866ha

-lasów uzdrowiskowo-klimatycznych o pow 65148ha

-lasów strefy zieleni wysokiej o pow 10448ha

- miast i wokół miast o pow 640936ha

W obrębie tych dwóch stref A i B zlokalizowana jest prawie cała infrastruktura turystyczno-rekreacyjna Lasów Państwowych na którą składa się:

-baza noclegowa obejmująca łącznie 4452 miejsc noclegowych w tym: 2892 miejsc noclegowych w 44ośrodkach szkoleniowo-wypoczynkowych;938miejsc noclegowych w 96kwaterach myśliwskich; 622 miejsc noclegowych w pokojach gościnnych 86obiektach przy nadleśnictwach; 269miejsc biwakowych

-329 ścieżek dydaktycznych, przyrodniczo-leśnych wyposażonych w infrastrukturę turystyczną

-67 parkingów leśnych

-78miejsc na ognisko, wyposażonych w infrastrukturę turystyczną

-36ośrodków edukacji ekologicznej (przyrodniczo -leśnej) wyposażonych w infrastrukturę turystyczną

Na pozostałe ponad 90% pow leśnej przypada znikoma cześć infrastruktury turystycznej która ogranicza się głównie do miejsc wypoczynku na oznakowanych szlakach lub nieoznakowanych trasach turystycznych

Jest to niewątpliwie wysoce niewystarczająca forma udostępniania turystycznego 20% pow Polski. Sytuacja ograniczonej podaży skutkuje w Polsce niedorozwojem zielonej turystyki uprawianej w oparciu o świadome obcowanie z przyrodą przy jednoczesnym zapewnieniu godziwych warunków socjalnych i utrzymaniu stałego kontaktu ze światem zewnętrznym.

Ogólnie turystykę w Polsce uprawianą w środowisku leśnym można podzielić na

-turystykę weekendową opartą o formy czynnego wypoczynku i rekreację realizowaną głównie na obrzeżach dużych miast w strefie A i B zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego głównie na bazie infrastruktury turystycznej spoza Lasów Państwowych

- turystykę wypoczynkową realizowana głównie w oparciu o akweny wodne strefy a I B zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego głównie na bazie infrastruktury turystycznej spoza Lasów Państwowych

- turystykę kwalifikowaną- realizowaną głównie na terenach górskich i wyżynnych w strefie C zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego w oparciu o infrastrukturę turystyczną spoza lasów Państwowych

- zieloną turystykę - realizowaną głównie w oparciu o edukacje przyrodniczo-leśną w strefie B i C zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego na bazie ośrodków edukacji ekologicznej, ścieżek dydaktycznych i kadry leśnej

-turystykę specjalistyczna - związaną z łowiectwem, wędkarstwem, kajakarstwem, zbieractwem, lub fotografiką realizowaną we wszystkich trzech strefach zagosposdarownia turystyczno-rekreacyjnego głównie w oparciu o infrastrukturę oferowaną przez Lasy Państwowe.

Obecnie w najlepszej sytuacji są nadleśnictwa na terenie których zlokalizowane są ośrodki edukacji ekologicznej

Najwięcej bo 5 ośrodków zlokalizowanych jest na Pomorzu środkowym i Gdańsku, Podlasiu, Śląsku i Podkarpaciu

Zupełnie brak jest tego typu obiektów e Centralnej Polsce na Mazowszu i w Małopolsce

Reasumując należy zauważyć iż infrastrukturę turystyczną w polskich lasach jest rozbudowana jedynie na ok. 8.5% całkowitej pow leśnej, zaliczanej do strefy A i B zagospodarowania turystyczno-rekreacyjnego

Ograniczenie oferty turystycznej PGL LP najlepiej można uzmysłowić przeliczając ja na powierzchnię leśną

W przypadku bazy noclegowej

-jedno miejsce noclegowe przypada na 1,6tys ha lasów w zarządzie PGL LP

-jeden ośrodek szkoleniowo- wypoczynkowy przypada na 10 nadleśnictw i 159tys ha lasów

-jedna kwatera z pokojami gościnnymi przypada na 5 nadleśnictw i 81 tys ha lasów LP

-jedna kwatera myśliwska przypada na ponad 4 nadleśnictwa i 73 tys ha lasów Lp

-jeden biwak o minimalnej infrastrukturze turystycznej przypada na blisko 2 nadleśnictwa i 26 tys ha lasów LP

Proponowana przez lasy Państwowe oferta turystyczno-rekreacyjna w odniesieniu do pow ponad 22% Polski jest kroplą potrzeb w morzu

Jedynie rozwój usług turystycznych świadczonych przez Lasy Państwowe może zmienić obecną dość absurdalną sytuację kiedy to leśnictwo gospodaruje na 28,5%obszaru kraju, dostarcza jedynie niecałe 1%wartości dodatniej do PKB

Istnieje potrzeba uświadamiania korzystającemu z polskich lasów społeczeństwu wielkiej wartości jaką one przedstawiają mnogości i wagi pełnionych przez nie funkcji wpajania zasad postępowania w tym dla coraz większej rzeszy turystów pozwalających na zachowanie tego zielonego skarbu dla przyszłych pokoleń

Właśnie tutaj uwidacznia się potrzeba edukacji leśnej. Edukacji która ma za zadanie upowszechniać w społeczeństwie wiedzę o środowisku leśnym, wielofunkcyjnej, trwale zrównoważonej gospodarce leśnej budować zaufanie społeczne do leśników

Bardzo ważne jest podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie odpowiedzialnego i racjonalnego korzystania ze wszystkich funkcji lasu

Aby tę wiedzę zaszczepić w sposób jak najbardziej atrakcyjny i efektywny, niezbędne jest prowadzenie edukacji leśnej w specyficzny „leśny” sposób

Aby bowiem poznać i zrozumieć las nie wystarczy o nim czytać czy oglądać go na najpiękniejszych fotografiach. Trzeba go dotknąć posłuchać, poczuć jego niepowtarzalny aromat

Dlatego też bardzo istotna cechą edukacji leśnej jest prowadzenie jej bezpośrednio w terenie

Szumiący las staje się żywą rozmawiającą z uczniami klasą radosną zieleń lekcji w terenie czyni z niej niezapomnianą przyrodę, a rolę tobie czy sąsiadów przyjmują naturalne środki edukacyjne w terenie - wszystkie napotkane w terenie gatunki roślin i zwierząt oraz elementy przyrody ożywionej i nieożywionej. Mają one kapitalne znaczenie w procesie nauczania, zwłaszcza przyrody, ekologii, hodowli, ochrony lasu, kształtowania właściwych postaw leśnego turysty-przyrodnika, ponieważ są częścią rzeczywistości (w tym przypadku ekosystemu leśnego) możliwej do poznania za pomocą zmysłów.

Krajobraz leśny i jego postrzeganie

W zależności od dystansu percepcji środowiska wyróżniamy trzy strefy w krajobrazie wizualnym:

1. Najbliższe otoczenie na około20m - oceniane emocjonalnie przez obserwatora stanowiące strefę intymności jego doznań dzięki percepcji multisensorycznej. Obserwator poznaje detale kształtujące krajobraz. Na obszarach leśnych postrzeganie najbliższego otoczenia zależności od obcowania z wizualnie atrakcyjnymi płatami lub korytarzami krajobrazowymi (polami, ciekami i zbiornikami wodnymi, kępami wielogatunkowego drzewostanu)

Sylawano turystyka zwana też „turystyką na obszarach zalesionych jest jednym z rodzajów turystyki na obszarach wiejskich

Ten rodzaj turystyki związany jest z jej funkcją ekologiczną socjalną turystyczną i rekreacyjną z wykorzystaniem na cele turystyczno-rekreacyjne opuszczonych obiektów leśnych oraz z wykorzystaniem urządzeń przydrożnych do krótkotrwałej (rzadko dłuższej) obsługi ruchu turystycznego

Turystyka socjalna która na szeroką skale rozwinęła się w latach 60 i 70 funkcjonowała głównie na obszarach zalesionych. Masowo budowano tam: ośrodki turystyczno-wypoczynkowe, kempingi, pola biwakowe, obozowiska.

Formy turystyki leśnej oraz elementy zagospodarowania

Las ze względu na liczne właściwości i zasoby stwarza warunki do realizacji wielu celów związanych nie tylko z turystyką ale także z rekreacją a mianowicie pozwala osiągnąć cele zdrowotne, poznawcze, wypoczynkowe i edukacyjne

Obszary leśne są w szczególnym miejscem do uprawiania różnych rodzajów rekreacji

Rekreacja na obszarach zalesionych łączy w sobie trzy podstawowe rodzaje rekreacji: ruchową, przyrodniczą, zdrowotną

Potocznie przyjęło się że rekreacja leśna to przede wszystkim rekreacja przyrodniczo-zdrowotna, związana z obecnością na danym terenie specyficznego bioklimatu leśnego oraz z terapeutycznym i detoksykacyjnym oddziaływaniem zbiorowisk

Możliwości organizowania różnych form rekreacji w zbiorowiskach leśnych są niezwykle szerokie. Di już stosowanych należy między innymi

-obserwacja ptaków i innych zwierząt

-zwiedzanie punktów widokowych, pomników przyrody, rezerwatów

- Rekreacja piesza, rowerowa i konna

Do form rekreacji o cechach przyrodniczo -zdrowotnych przeprowadzaną w ekosystemach leśnych należą:

-zbieranie runa leśnego i ziół

-chodzenie boso po płytkich strumieniach

-chodzenie boso po śniegu torfowiskach lub trawie leśnej

-inhalacje w wyrębach ( w okresie najwyższych stężeń olejków eterycznych)

Stan rodzajowo-ilościowy bazy noclegowej w RDLP w Białymstoku

Obszar RDLP w Białymstoku obejmuje 31 nadleśnictw. Badania prowadzone na terenie 30 nadleśnictw. W celu określenia stanu istniejącej bazy zakwaterowania w nadleśnictwach posłużoną się metodą sondażu ankietowego

Na podstawie wywiadów ustalono 5 rodzajów obiektów noclegowych występujących na terenie RDPL w Białymstoku (ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy z domem wypoczynkowym, domki turystyczne, pokoje gościnne w nadleśniczówce lub w nad leśnictwie, domy myśliwskie oraz pola biwakowe)

Z przeprowadzonych badań wynika że w żadnych nadleśnictwie nie wykazano wystepowania wszystkich rodzajów obiektów zakwaterowania jednocześnie co świadczy o tym że w nadleśnictwie posiadają nieduży wybór obiektów noclegowych

Realizacja założeń ekoturystyki na obszarze PN „Ujścia Wart”

Model zagospodarowania turystycznego obszarów chronionych zgodnego z koncepcją ekoturystyki

Ekoturystyka stanowi więc nie tylko formę aktywności turystycznej, ale szerszą koncepcję obejmującą również strategie rozwoju regionów, zalecenia dla organizatorów turystyki oraz wskazówki dla zarządzających miejscami recepcji e

W tym ostatnim przypadku podstawową rolę będzie odgrywało zagospodarowanie turystyczne danego obszaru. Koncepcja ekoturystyki pozwala pogodzić konieczność ochrony przyrody i inwestycje w infrastrukturę na potrzeby turystów

Model zagospodarowania turystycznego obszarów chronionych zgodnego z koncepcją ekoturystyki opierać się będzie na 3 podstawowych zasadach:

1. podziale obszaru chronionego na strefy,

2. kontroli aktywności turystów,

3. recepcji, informacji i edukacji turystów.

Problem podziału obszaru chronionego na strefy, jest kluczowym dla realizacji założeń ekoturystyki. Praktycznie każdy teren objęty ochroną, na którym dopuszczona jest aktywność turystów powinien mieć wyznaczone strefy regulujące ruch odwiedzających. W całej Europie obserwuje się wyraźną tendencję do wprowadzania strefowania na obszarach chronionych totny wpływ na wyznaczanie stref ma podział obszaru na fragmenty o zróżnicowanym natężeniu działań ochroniarskich, co wynika bezpośrednio z zapisów Ustawy o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku. I tak, zgodnie z zapisami Artykułu 5 na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody wyznacza się obszary objęte ochroną: ścisłą, czynną i krajobrazową. W przypadku parków narodowych oraz parków krajobrazowych dodatkowo uwzględniony będzie obszar czwarty tj. otulina.

Tak zdefiniowane cztery obszary o różnych funkcjach ochronnych stanowią podstawę modelu stref funkcjonalnych o zróżnicowanym poziomie dopuszczalnego zagospodarowania turystycznego i natężenia ruchu turystycznego. Zakłada się, że:

■ w strefie ochrony ścisłej nazwanej strefą centralną - wstęp będzie możliwy w przypadku prowadzenia prac badawczych za zezwoleniem jednostki nadzorującej obszar chroniony, jakikolwiek rozwój infrastruktury turystycznej jest niemożliwy;

■ w strefie ochrony czynnej nazwanej strefą ograniczeń - wstęp turystów będzie dozwolony

w małych grupach (maksymalnie 20 osobowych), zwiedzanie w miarę możliwości organizacyjnych odbywać się będzie pod opieką przewodnika, a grupy turystów w tej strefie nie powinny przebywać dłużej niż jeden dzień (nocleg nie jest dopuszczalny), infrastruktura ograniczona będzie do znakowanych szlaków turystycznych, kładek i mostków, drogowskazów i innych niezbędnych elementów umożliwiających sprawne przemieszczanie się w strefie, dopuszczalne będą także elementy ułatwiające prowadzenie obserwacji przyrodniczych: zwyżki, czatownie, itp.;

■ w strefie ochrony krajobrazowej nazwanej strefą pośrednią - wstęp będzie możliwy w grupach o nielimitowanej wielkości (przy uwzględnieniu wskaźników chłonności i pojemności turystycznej), preferowane będą formy turystyki zrównoważonej - w tym ekoturystyka, nocleg dopuszczalny będzie w wyznaczonych miejscach (pola biwakowe), infrastruktura turystyczna powinna zapewnić sprawne poruszanie się turystów oraz bezpieczeństwo i łatwe pokonywanie odległości, oprócz elementów dozwolonych w strefie ograniczeń na tym obszarze znaleźć się mogą schrony przeciwdeszczowe, wieże widokowe, dodatkowe zabezpieczenia szlaków (zwłaszcza na obszarach górskich) oraz wszelkiego rodzaju tablice informacyjne i edukacyjne, będzie to także optymalne miejsce dla lokalizacji ścieżek przyrodniczych;

■ w strefie otuliny - ruch turystyczny będzie odbywać się bez ograniczeń (przy uwzględnieniu wskaźników chłonności i pojemności turystycznej), przy czym obok turystyki konwencjonalnej preferowane będą formy turystyki zrównoważonej, dopuszczalna będzie wszelka działalność gospodarcza w skali nie wywołującej negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze oraz nieuciążliwa dla turystów, optymalne miejsce lokalizacji centrum obsługi ruchu turystycznego.

Ważnym elementem w kontroli aktywności turystów jest także bezpośredni monitoring prowadzony przez pracowników obszarów chronionych. Obserwacje terenowe dostarczają szeregu informacji dotyczących nie tylko wielkości i natężenia ruchu turystycznego, ale także szczegółowych danych na temat zachowań turystów w poszczególnych strefach. Kwestia recepcji, informacji i edukacji turystów ma fundamentalne znaczenie, zwłaszcza w przypadku ekoturystów odwiedzających teren chroniony, którzy nastawieni są na uzyskanie jak najszerszej wiedzy w interesującej ich dziedzinie. Kluczową rolę w prawidłowej obsłudze ruchu ekoturystycznego odgrywać będzie centrum informacyjne obszaru chronionego. Centrum zlokalizowane powinno być w strefie otuliny, aby turysta przed wejściem na teren chroniony mógł uzyskać wyczerpujące informacje na temat środowiska przyrodniczego oraz zasad poruszania się. Centrum informacyjne pozwala także na prezentację bogactwa przyrodniczego obszaru i sposobów jego ochrony, a także kulturowe dziedzictwo i historię regionu.

Przedstawiony model zagospodarowania turystycznego umożliwia udostępnienie obszaru chronionego, zgodnie z wymogami koncepcji ekoturystyki. Zapewnia stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju tej formy turystyki. Jednocześnie zastosowanie przedstawionych rozwiązań pozwala na ograniczenie niekorzystnego wpływu innych form turystyki na środowisko przyrodnicze i kulturowe. Należy zauważyć, że zaproponowany model jest niejako stanem idealnym, do którego powinni dążyć zarządzający obszarami chronionym.

Ekoturystyka w Parku Narodowym ,,Ujście Warty”

Podstawą działań, związanych z zagospodarowaniem turystycznym Parku Narodowego ,,Ujście Warty” są funkcjonujące strefy ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. Strefy te odpowiadają możliwościom rozwoju turystyki w wyznaczonych strefach funkcjonalnych modelu (centralnej, ograniczeń i pośredniej). Infrastruktura turystyczna PN ,,UW” ze względu na krótki okres, jaki minął od momentu jego powstania, jest słabo rozbudowana. Lokalizacja konkretnych elementów w większości przypadków odpowiada zaleceniom dla poszczególnych stref funkcjonalnych.

Penetracja turystyczna obszaru PN ,,UW” możliwa jest dzięki gęstej sieci dróg gruntowych. Łącznie dla ruchu turystycznego udostępniono 77,1 km dróg. Obecnie przez teren PN ,,UW” nie przebiega żaden szlak turystyczny. Ścieżki przyrodnicze stanowią jedyne wyznaczone trwale (zaopatrzone w tablice i piktogramy) trasy zwiedzania dla turystów na terenie Parku. Istniejąca sieć ścieżek przyrodniczych - złożona z 4 niezależnych tras - powstawała od roku 1997. Każda z nich posiada odmienny temat przewodni, a ogólna problematyka wszystkich ścieżek nawiązuje do idei ochrony przyrody, zjawisk przyrodniczych oraz tradycji regionu.

Jedynym większym obiektem na terenie Parku Narodowego ,,Ujście Warty” jest budynek dyrekcji Parku wraz z Ośrodkiem Edukacji Przyrodniczej w Chyrzynie. W związku z rolą, jaką od początku odgrywać miał budynek, jego integralną częścią stała się murowana wieża widokowa o wysokości około 20 metrów oraz sale wyposażone w niezbędny sprzęt do prowadzenia zajęć dydaktycznych (mikroskopy, binokulary, sprzęt do analizy wody oraz sprzęt audiowizualny). Zajęcia edukacyjne prowadzone są także w Salce Edukacyjnej, położonej poza terenem Parku, w sąsiedztwie Polderu Północnego w Witnicy. Pozostała infrastruktura turystyczna to elementy towarzyszące ścieżkom przyrodniczym oraz niezależne obiekty znajdujące się przy udostępnionych do ruchu turystycznego drogach na terenie Parku. Są to głównie oznaczenia i informacje, a także obiekty stanowiące wyposażenie miejsc odpoczynku dla turystów oraz ułatwiające obserwacje przyrodnicze (trzy wieże widokowe oraz punkty widokowe).

W prowadzeniu obserwacji ornitologicznych pomocne są trzy czatownie stanowiące stosunkowo rzadko spotykany element infrastruktury turystycznej na terenie naszego kraju. Konstrukcja umożliwia ukrycie się przed ptakami osoby prowadzącej obserwacje. PN ,,UW” zwraca szczególną uwagę na możliwość edukacji przyrodniczej osób odwiedzających ten teren chroniony, dlatego na terenie Parku zorganizowano 7 punktów edukacyjnych. W wyznaczonych miejscach, umieszczono tablicę edukacyjną omawiającą zagadnienie związane zarówno ogólnie z terenem Parku jak i konkretną lokalizacją. Przy najczęściej wykorzystywanych przez turystów drogach, zlokalizowano zadaszone wiaty (6 sztuk) umożliwiające odpoczynek oraz dające schronienie przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi.

Ściezka przyrodnicza PN „Ujscia Warty”

Na trasie umieszczono 5 tablic informacyjnych wiatę z ławkami oraz czatownię obserwacyjną. Wybirajac się na ścieżkę warto zaopatrzyć w lornetke, lunete, atlas pataków jak również w wydany przewodnik po ścieżce

Przykładowe atrakcje przyrodnicze które można zobaczyc na trasie ściezki

-obserwacje rzadkich lub zagrożonych wyginieciem gatunków ptaków dla których należą m.in. ohar, ostrygojad, rycyk, bielik, karawka

-róznorodnośc sposobów poruszania się i żerowania ptaków wodno-błotnych

-dymorfizm płciowy kaczek - upierzenie godowe kaczorów

Przedstawiony model zagospodarowania turystycznego obszarów chronionych, pozostaje kwestią niosącą ze sobą wiele wątpliwości, dotyczących głównie sposobu udostępniania dla turystów najcenniejszych przyrodniczo obszarów naszego kraju. Przedstawiony w artykule model zagospodarowania turystycznego obszarów chronionych, zgodny z koncepcją ekoturystyki, jest próbą pogodzenia często sprzecznych interesów turystów i przyrodników. Założenia modelu mogą znaleźć zastosowanie nie tylko w przypadku przygotowania obszaru do recepcji ekoturystów, ale również do zarządzania ogólnym ruchem turystycznym na danym terenie. Realizacja, na obszarze chronionym, wszystkich założeń modelu jest rozwiązaniem optymalnym, ale wymagającym - w zależności od dotychczasowej rozbudowy infrastruktury turystycznej - znacznych nakładów finansowych. Ze względu na niedofinansowanie służb zarządzających obszarami chronionymi w Polsce oczywistym jest, że nie wszystkie rozwiązania mogą być wprowadzone jednocześnie. Przykład PN ,,UW” pokazuje, że nawet pojedyncze działania w zakresie zagospodarowania turystycznego podporządkowane ogólniejszej koncepcji mogą przynosić pożądane rezultaty. Wprowadzanie rozwiązań zgodnych z przedstawioną koncepcją ekoturystyki pozwala na udostępnienie obszarów Parku dla turystów przy jednoczesnej realizacji nadrzednego celu - ochrony przyrody

Strefowanie parku na przykładzie Parku Fundy w Kanadzie

Obecnie na terenie Kanady znajduje się 41 parków narodowych które reprezentuja 24 z 39 naturalnych regionów kraju

Każdy z parków ma obowiązek opracowania własnego planu zarządzania który jest aktualizowany co 5 lat Plany te opierają się na i odnoszą się do strategii rozwoju turystyki zrównoważonej

Jednym z podstawowych elementów wszystkich planów zarządzania odnoszących się do obszarów chronionych w Kanadzie jest podział tych obszarów na odpowiednie strefy funkcjonalne czyli tzw strefowanie

Jego głównym celem zjest zdefiniowanie i zobrazowanie róznych poziomów ochrony i użytkowania jakie wystęoują na obszarach chronionych oraz wyeliminowanie potencjalnych konfliktów występujących na tym obszarze z winy człowieka

Dzielenie obszaru chronionego na strefy musi być wszechstronnie lecz równoczescnie jak najprostsze i możliwe do zrealizowania

Każda ze stref powinna mieć jasno określony cel i przeznaczenie

Celem strefowania jest zapewnienie odpowiedniej ochrony ekosystemów w parkach poprzez kierowanie strumieniami ruchu turystycznego i infrastruktury turystycznej na obszarze gdzie będzie wywierała minimalny wpływ na środowisko naturalne parku. Jest ono skierowane na wyodrębnienie regionów dla określonych poziomów i intęsywności działań człowieka oraz ochrony środiwiska

Podział obszaru chronionego na określone strefy funkcjonalne przynosi wiele korzyści wśród któ®ych można wyodrębnić następujące:

-proces strefowania pomaga menadżerom, kierownikom organizatorom turystyki turystom oraz społeczeńeństwom lokalnym w zrozumieniu jakie sa najcenniejsze wartości przyrodnicze i kulturowe danego obszaru oraz gdzie sa one zlokalizowane

-strefowanie ustanawia normy i standarty określające wpływ działalności człowieka oraz pomaga kontrolowac rozprzestrzenianie się i rozpiętość niepożadanych skutków tych wpływów.

-strefowanie przyczynia się do lepszego zrozumienia rozmieszczenia i związków róznych form aktywności turystycznych i rekreacyjnych ze środowiskiem obszaru chronionego

Podział obszaru na strefy powinien odnosić się do wszystkich rodzajów działalności występujących na obszarze chronionym, czyli do ochrony przyrody użytkowania ziemi, turystyki i rekreacji

W turystyce podział obszaru chronionego na strefy określa jakie typy aktywności turystycznych i rekreacyjnych mogą być prowadzone na poszczególnych terenach danego obszaru tak aby wywierac na środowisku jak najmniej szkodliwy wpływ

Podział ten bazuje na okresleniu stopnia negatywnych zmian i wpływów jakie niosa ze sobą określone formy turystyki i rekreacji

W większości krajów jednostki zarządzające obszarami chronionymi mają swoje ustandaryzowane podziały które odnoszą się do wszystkich obszarów chronionych będących pod ich kontrolą

System strefowania obszarów pn stosowany jest przez Agencje Parks Canada jest narzędziem służącym do wydzielania terenów funkcjonalnych i użytkowych na obszarach parku

Park Narodowy Fundy położony jest w prowincji Nowy Brunszwik na wybrzeżu Atlantyku. W parku na pow 205km2 występują urozmaicone krajobrazy postrzępionych skalistych klifów nadmorskich, bagiennych zalewisk pływowych Zatoki Fundy a także zalesionych wzgórz głębokich dolin rzecznych oraz jezior

Szczególnym zjawiskiem przyciagajcym turystów z całego świata (Park co roku przyciąga ok. 280-300 tys turystów) są tutejsze pływy morskie z których znana jest Zatoka Fundy. Są one tu najwyższe na świecie z róznicą poziomów wody liczącą ok.15m Najwyższa na świecie i osiągająca tutaj aż 15m różnica poziomu wody między odpływem a przypływem zależy przede wszystkim od grawitacyjnego przyciągania słońca i księżyca ale również nietypowego kształtu zatoki Fundy

Większośc głównych atrakcji i infrastruktury turystycznej na terenie Parku skupiona jest we wschodniej i wschodnio-południowej części na wybrzeżu Zatoki Fundy

Najpopularniejsza formą aktywności jest turystyka piesza do której uprawiania wyznaczono 120km tras czyli 25 szlaków o róznym stopniu trudności w tym 6 tras udostępnionych jest do turystyki rowerowej

Główną miejscowością turystyczną na terenie Parku jest Alma, położona na wybrzeżu Zatoki Fundy. Na terenie Parku istnieje roznież pole gofowe korty tenisowe, basen

Park posiada specyficzną dobrze rozwiniętą baze noclegową w formie pól biwakowych i dzikich obozowisk rozmieszczonych na całym terenie

Park podzielony został na cztery strefy funkcjonalne które róznią się między sobą stopniem ochrony przyrody oraz intęsywnością użytkowania ich terenów a także możliwościami uprawiania róznych form turystyki i rekreacji w ich granicach.

Strefa I obejmuje obszary będące pod ochroną scisłą tworzące rdzeń obszaru chronionego. Odznacza się ona najwyższym stopniem ochrony wśród wszystkich stref podziału Parku Canada

W strefie tej znajdują się unikalne rzadkie oraz wrażliwe zasoby przyrodnicze lub takie które uwazane są za reprezentatywne przykłady osobliwości danego naturalnego regionu kraju

Ochrona zasobów jest tu zagadnieniem kluczowym i priorytetowym dlatego tereny te są zamkniete dla jakichkolwiek form ruchu turystycznego i udostępnienie wyłącznie dla parcowników praku oraz osób prowadzących prace badawcze

Strefa I w Parku Narodowym Fundy obejmuje 5 obszarów:

- Point Wolfe Coastal Cliiffs

-Goose River Coastal Cliiffs

-Rossiter Brook Valley

-Caribou Plain

-Point Wolf River Valley

Strefa II obszary dzike “pierowtne” do których należą ponad 85% obszaru Parku Fundy, strefy te wyznaczono dla otoczenia ochronę terenów unikatowych danego egionu naturalnego oraz utrzymania ich w jak najbardziej dzikim pierowtnm stanie

Kluczowym zadaniem w zarządzaniu tą strefą jest niedopuszczenie do wyginięcia rodzimych gatunków ekosystemów i procesów ekologicznych

W strefie tej turyści odiwedzjaący park mogą podziwiac naturalne tereny uprawiają rózne formy aktywności turystycznej i rekreacyjnej zgodnie z charakterem chronionego obszaru jak np. turystyka piesza czy biwakowanie na dzikich kempingach

Strefa II zamknieta jest dla wszelkich pojazdów mechanicznych natomiast infrastruktura turystyczna ogranicza się do podstawowych obiektów i udogodnień takich jak szlaki turystyczne ściezki edukacyjne punkty widokowe dzikie obozowiska, w wyznaczonych miejsachc oraz polany piknikowe

Strefa III obszary środowiska naturalnego tereny w tej strefie zarzadzane sa i traktowane jak naturalne środowisko zdolne do zapewnienia średniego poziomu isług dla turystów akceptując tylko te najbardziej naturalne. Aktywne działania oraz rózne techniki zarzadzania tą strefą są stosowane w celu podtrzymania gatunków ekosystemów dla bezpieczeństwa publicznego lub w celu zminimalizowania problemów wynikających z uzytkowania turystycznego

Uzytkowanie to opiera się na miarę rozproszonej aktywności turystycznej i rekreacyjnej zgodnej z zachowaniem i ochroną zasobów naturalnych (wedrówki piesze, rowerowe, pływanie, żeglarstwo, kajakarstwo, narciarstwo biegowe)

W strefie tej akceptowany jest również ruch pojazdów mechanicznych jednak w ograniczonym zakresie

Obszary należące do strefy III posiadają infrastrukturę bardzo podobną do tej w strefie II Znajdują się tu róniez ośrodek edukacyjno-muzealny parku.

Strefa IV obszary turystyczno rekreacyjne. Sa to obszary na które występują intęsywne użytkowanie turystyczne oraz rozój turystyki oparty na zasadach zrónowazonego rozwoju

Wysiłki w tej strefie skierowane na zapewnienie odpowieniej jakości usług i świadczeń turystycznych i rekreacyjnych przy jednoczesnej dbałości o środoiwkso obszaru chronionego oraz zapewnienie minimalnych negatywnych wpływów w działalności człowieka na naturalne i kulturowe walory parku

W tej strefie panuje większa swoboda w rozwoju infrastruktury turystycznej. Tereny te są dostępne dla zmotoryzowanych

Strefa IV obejmuje wszystkie obszary dostępne bezpośrednio dla zmotoryzowanych, kempingi, kwatery noclegowe, punkty gastronomiczne, pola golfowe, baseny korty tenisowe oraz administracja parku

Jednoczesnie strefa IV jest najmniejsza pod względem zajmowanej powierzchni

Obszary rzadkie o unikatowych walorach lecz o zbyt małej powierzchni aby mogły zostać potraftowane jako strefy są klasyfikowane jako”miejsca wrażliwe” charakteryzujące się one wysokim stopniem ochrony oraz ograniczonym dostepnem dla ruchu turystycznego i użytkownika.

Przedstawiony podział na strefy może stanowić przykład rozmieszczenia ruchu turystycznego, zagospodarowania turystycznego, dostępności obszarów do odpowienich form turystyki oraz wielkiej dziłaności człowieka pozwalając jednoczesnie na pogodzenie tych działańz z zachowaniem i ochroną wartości przyrodniczych terenu

Instrumenty ograniczające antropopresje wykorzystwane na świecie

Jedną z metod ograniczania antropopresji jest limitacja dostępu ludzi do rejonu turystycznego. Może być ona realizowana za pomoca róznych instrumentów:

a) instrumenty o charakterze administracyjnym

-wprowadzenie zakresu wstępu np. do rezerwatów w Parkach Narodowych

- wprowadzenie ilościowe ograniczania wstepu np.. strefa Mt. Whitney w USA wuszcza się 100 osób dziennie w wokresie maj-listopad a pozwolenia przyznawane sa w drodze loterii, limity dzienne wstępu do Narodowego Parku Zion w USA pozwolenia na wstęp do atrakcyjności rejonów przyznawane na drodze loteri w pozostałe rejony na zasadzie wykupu rezerwacji

-pozwolenia na powstanie i rozbudowe bazy noclegowej limitowanie dostępu poprzez liczbe miejsc noclegowych, np. w Parku Narodowym Halekala na Hawajach nie ma w ogóle hoteli ani kwater są tylko 3 prymitywne chatki, a rezerwacje uzyskuje w drodze loterii

- polityka „długiego dojścia” - polega na celowym wydłużeniu czasu dotarcia do danego regionu turystycznego poprzez zamkniecie parkingów w pobliżu destylacji zamknięciu dróg prywatnych dla transportu publicznego celowym zniszczeniu mostów, jak również na zakazie poruszania się rowerów po drogach dojazdowych

-limitowanie pozwoleń dla podmiotów gospodarczych na prowadzenie działalności usługowej dla turystów można tu wskazać ograniczenie liczby pozwoleń dla fiakrów na Palenicy Białczańskiej

b) instrumenty o charakterze ekonomicznym

- wprowadzanie opłat za wstęp np. w tatrzańskim PN

- nałożenie opłat na wjazd

-ekopodatki - mogą mieć charakter zaporowy jak np. od 1974 opłaty za pobyt w Bhutanie,

-nałożenie opłat za parkingi

-nałożenie opłat za niekomercyjne wykorzystanie terenów rekreacyjnych

- nałożenie opłat za niekomercyjne wykorzystanie terenu w celach innych niż turystycznych np. śluby

-nałożenie opłat za komercyjne wykorzystanie terenu: kręcenie filmów

Organizacje zajmujące się planowaniem i promocją turystyki

Międzynarodowe Towarzystwo Ekoturystyczne TIES- organizacja która całkowicie ukierunkowała dziłanie na wspieranie rozwoju zielonej turystyki. Jest to międzynarodowa organizacja pozarządowa z siedzibą w Bennington załozona w 1991. Osoby zrzeszone w organizacji reprezentują 35 różnych specjalności zawodowych i naukowych takich jak:ekonomia , planowanie i rozwój przestrzenny, marketing społeczny, ekologia, socjologia, etnografia, bilowi, itp.

Głównym celem TIES jest tworzenie warunków do wymiany informacji i doświadczeń związanych z zieloną turystyką między specjalizacjami z branży turystycznej a osobami zajmującymi się ochroną przyrody.

Stowarzyszenie kordynuje współprace m.in. turoperatorów, organizatorów ekologicznych, administracji obszarów chronionych, lokalnych społeczności, przedstawicieli władzy, turystów w celu realizowania strategii ekoturystycznych na całym świcie.

Do statusowych zadań organizacji należą:

-definiowanie i systematyka pojęć z zakresu ekoturystyki

- tworzenie bazy danych statystycznych o ekoturystyce ( o wielkości i cechach rynku ekoturystycznego, profilu ekoturystów) przez budowanie sieci ośrodków zbierania danych w różnych krajach

- formułowanie wskazówek i zasad właściwego zarządzania ekoturystyką dla rządów, organizacji pozarządowych i prywatnych przedsiębiorców, propagowanie etyki w ekoturystyce, zarówno wśród organizatorów jak i uczestników podróży

- we współpracy ze środowiskiem naukowym i akademickim, organizacjami pozarządowymi i turoperatorami - prowadzenie badań, wpływu turystyki na środowisko naturalne, opracowanie wskaźników chłonności i pojemności turystycznej dla róznych obszarów, budowanie modeli analizy i wyceny ekonomicznej przedsięwzięć ekoturystycznych

-rozwijanie i promowanie modelowych projektów ekoturystycznych

- wspieranie merytoryczne i finansowe oraz promocja regionów dla których zielona turystyka stanowi najważniejsze narzędzie ochrony bezcennych zasobów naturalnych i kulturowych a jednocześnie jest podstawowym stymulatorem rozwoju społeczno-ekonomicznego

- pełnienie roli lidera i koordynatora w regionalnych planach rozwoju ekoturystyki, szczególnie w regionach i krajach, które odczuwają skutki przeciążenia ruchem turystycznym, w tym eko- i pseudoekoturystycznym takich jak: Kenia, Nepal. Peru, Antarktyka

Publikowanie serii artykułów i dokumentów o celch i zasadach zielonej turysyki praktycznych przewodników i podręczników dla biur podróży, właścicieli bazy noclegowej, opracowań i książek prezentujących przykłady realizacji projektów ekoturystycznych na całym świecie.

- prowadzenie strony internetowej zawierającej praktyczne informacje dla turystów wybierających się na wyprawe ekoturystyczną wskazówki i informacje dla osób z branży oraz wyniki badań statystycznych i marketingowych

TIES zainicjowało kilka waznych wydarzeń międzynarodowych w formie wypraw badawczych konferencji, warsztatów naukowych i terenowych

W pierwszym roku swojej działalności zorganizowali wspólnie z Fundacją im. Karola Darwina naprawę badawczą na Wyspę Galapagos. Celem imprezy miała być propaganda w międzynarodowych massmediach problemów i szkód powodowanych przez gwałtowny rozwój turystyki na wyspach

W kolejnych latach podjęto takie przedsięwzięcia jak:

-sformułowano pierwsze wskazówki dla ekoturoperatorów,

- zorganizowano międzynarodowe forum na temat projektowania i budowy proekologicznej bazy noclegowej w ekologicznym ośrodku Selenguta na Wyspach Dziewiczych

- przeprowadzono warsztaty terenowe na Hawajach na temat właściwego organziowowania wypraw nurkowych na rafach koralowych

TIES jest jedyną organizacją o charakterze międzynawowym skupioną w pełni na zagadnieniach zielonej turystyki

Na świecie działa wiele innych organizacji ekologicznych zajmujących się ekoturystyką jako jednym z segmentów szerokiej działalności społecznej

Wzorcowe inicjatywy ekoturystyczne podejmują członkowie grupy Conservation International. W 1989r CI zainteresowała się ekoturystyką, jako skutecznym narzędziem ochrony przyrody, zrównoważonego rozwoju nennych regionów świata i zdecydowała się na realizację i koordynacje strategicznych planów rozwoju zielonej turystyki. Wybór padł na najbardziej atrakcyjne przyrodniczo i krajobrazowo miejsca na Ziemi, którym zagraża zabużenie i stopniowa degradacja wskutek wzrostu demograficznego

Obecnie CI realizuje projekty ekoturystyczne w 17 krajach

Propagowaniem i szerzeniem właściwej idei i wzorców ekoturystyki zajmuje się Sierra Club - organizacja załozona w 1892r. przez przyrodnika i pisarza Johna Muira (który zasłynął walką o ochronę gór Sierra Nevada w USA)

Dzisiaj misją Sierra Club jest ochrona najdzikszych zakątków świata oraz promowanie zrównoważonego i odpowiedzialnego korzystania z zasobów przyrody. Aby spełnic te cele organizacja:

-prowadzi szeroką edukację ekologiczną,

-monitoruje i wpływa na decyzje polityczne i legalistyczne władz różnych regionów

-pomaga ustanawiać nowe parki narodowe i rezerwaty

- zapobiega realizacji szkodliwych projektów rozwoju gospodarczego wielkiej skali w regionach najcenniejszych przyrodniczo

-prowadzi szkodliwą działalność informacyjno-promocyjną na łamach wydawnictw książkowych i prasowych

-organizuje wyparwy ekoturystyczne do róznych zakątków świata

Sierra Club wypromował regulamin formułowania planów rozwoju zielonej turystyki dla agencji rządowych, planistów, prywatnych inwestorów.

Promocja ekoturystyki

Ciekawą formą promowania zrównoważonej turystyki na świecie jest organizowanie konkursów na orgiznalne projekty turystyczne

Ich sponsorami sa duże organizacje turystyczne biura podróży, linie lotnicze, inne firmy z branży turystycznej, także pisma i magazyny podróżnicze

Jednym z międzynarodowych konkursów jest Tourism for Tomorrow Awards, sponsorowany jest przez linie lotnicze British Airways wspólnie z kilkoma wiodącymi na świecie firmami turystycznymi

Obecnie koordynatorem inicjatywy jest światowa Radaa Podróży i Turystyki WTTC

Od 2005 nagrody przyznawane są w czterech kategoriach

- Nagroda dla miejsca podrózy - może się o noą ubiegać region turystyczny od małego miasta do kraju gdzie rozwinęło się przynajmniej jedno przedsięwzięcie w branży turystycznej którego sukces oparty jest na strategi turystyki zrównowaoznej

- nagroda dla przedsięwzięcia trusytycznego związanego z ochroną przyrody- skierowane do firm turystycznych organizacji albo atrakcji turystycznych które w zanczacy sposób przyczyniły się do ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego

-nagroda dla przedsięwzięcia turystycnego związanego z „inwestycją w ludzi” - może się o nią ubiegać każda inicjatywa turystyczna która przyniosła bezpośredni korzyści ekonomiczne i społeczne lokalnym społecznościom

- Globalna Nagroda dla przedsiębiorcy turystycznego - skierowana do firm turystycznych, które wykazały się działaniami i zarządzaniem proekologicznym, edukacją turystów o odwiedznym miejscu, wspieraniem ochrony dziedzictwa kulturowego i historycznego, pratnerstwe, współpracą z organizacjami publicznymi i prywatnymi

Przykłądy nagród „Tourism for Tomorrow Awards” dla przedsięwzięć ekoturystycznych

W1994 zwyciężył projekt z Nowej Zelandii realizowany w Kaikoura na Wyspie Południowej

Obszar ten jest zamieszkiwany przez mała, beidną społecznośc , utrzymująca się z rybołówstwa. Grupa mieszkańców założyła przedsiębiorstwo organizujące wyprawy w celu obserwacji i fotografowania wielorybów. Cały majatek firmy stanowiła flota niewielkich statków, siedzibą był dawny budynek stacji kolejowej, przy okazji miejsce spotkań towarzyskich ludności miejscowej, centrum edukacji o przyrodzie, histori i kulturze regionu oraz szkolenie w dziedzinie turystyki. W miarę reazlizcji projektu zatrudnienie znalazło wielu mieszkańców wyspy i wyraźnie podniósł się standardt zycia w regionie. Popularnośc wypraw tego typu whale-watching wzrastała z roku na rok. Dlatego też wieś Kaikoura mogła być wzorcem dla wielu innych miejsc pragnących rozwinąć tę samą formę turystyki.

1995 zwycięsca konkursu zostali pomysłodawcy rowerowego szlaku dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego w wielkiej Brytnii

Trasę długości 224km przeprowadzono przez obszar Anglii Połłnocnej w szczególności przez widokowe obszary Lake District oraz Pennies. W ten sposób wiele urokliwych i zaniedbanych pylistych dróg, mostków tuneli, kolejowych przejść dla pieszych stało się atrakcja turystyczną na trasie szlaku rowerowego. Przygotowano specjalną mapę i przednik z adresami i opisami prywatnych kwater, restauracji i kawiarni, sklepów oraz wszystkich punktów widokowych i wartych spenetrowania po drodze miejsc zabytków, muezów, galerii. W projekt zaangażowały się lokalne władze z czternastu róznych obszarów administracyjnych Anglii Północnej.

W 1998 nagrode otrzymał projekt realizowany w Afryce związany z ochrona przyrody PN Kakum w Ghanie. Celem przedsięwzięcia było ograniczenie zniszczeń powodownych w środowisku Parku przez gospodarke leśną, rolnictwo, budownictwo oraz sieć „dróg” wiszących w koronach drzew. Park Kakum z wiszącymi drogami stał się popularną atrakcją dla amatorów ekoturystyki z karjów Europy Zachodniej

W 2001 nagrodzono inicjatywę realizowaną w Polsce przez Europejskie Centrum Ekologicznego Rolnictwa i Turystyki ECEAT -Poland Zwycięski projekt pt.” Ekoturystyka w gospodarstwach ekologicznych - urlop u ekorolników” maił na celu wspieranie i promocje turystyki w gospodarstwach prowadzonych zgodnie z kryteriami rolnictwa ekologicznego.

Projekty są oceniane według następujących kryteriów:

-ochrona przyrody,

-zachowanie dziedzictwa kulturowego,

-włącznie i korzyści dla społeczności lokalnych

-aspekty edukacyjne

-rentowność biznesu

-innowacyjność

Wykład 7

Polityka i instrumenty ograniczania antropopresji w Parku Narodowym Arusha w Tanzanii:

• Park Arusha jest jednymz najmniejszych Parków Narodowych w Tanzanii, liczącym 137 km2

• Dwie główne atrakcje turystyczne Parku to możliwość wejścia na szczyt Mit Meru ( 4566,) oraz oglądanie dzikich zwierząt

• w drugiej połowie lat 90-tych liczba odwiedzających Park utrzymywała się na poziomie 20 tys. w sezonie. Systematyczny wzrost liczby turystów nastąpił od 2002 roku, osiągając w sezonie 2006/07 53 tys. osób

• polityka Zarządu Parku opiera się na założeniu, że pojemność turystyczna Parku w zakresie możliwości oglądania dzikiej zwierzyny jest limitowana infrastrukturą turystyczną, taką jak: drogi, miejsca do urządzania pikników i nie zostala jeszcze przekroczona, dlatego nie wprowadzono do tej proy dziennych limitów wejść

• według szacunków władz Parku udział turystów górskich w ogolniej liczbie turystów odwiedzających region wynosi 40%. Liczba turystów wspinających się na Mt Meru jest bezpośrednio limitowana pojemnością schronisk . Na stokach góry znajdują się dwa obozy: Mirikamba - na wysokości 2500m i Sadle - 3500m. Składa się na nie kilka budynków z piętrowymi łóżkami o pojemności 72 i 54 osoby. Te liczby są górnym limitem dziennym turystów wpuszczanych w rejon góry.

• należy podkreślić w pełni zrównoważony charakter zarządzania obozami - bardzo dba się o ograniczenie zużycia wody, dla celów sanitarnych wykorzystuje się wodę deszczową, na dachach budynków zamontowane są baterie słoneczne, zapewniające niezbędną turystom energię elektryczną

• władze Parku opracowały ogólny plan zarządzania, w którym zasygnalizowano konieczność uwzględniania limitów akceptowalnego wykorzystania, polegającą na określeniu zadań do realizacji: liczba szlaków turystycznych, liczba kwater dla turystów i miejsca ich lokalizacji, miejsca ograniczenia dostępu zwiedzających

• od 2006 roku wprowadzono nowe stawki opłat za wstęp do wszystkich parków narodowych w Tanzanii. W parku Arusha dzienna opłata za osobę dorosłą wynosi 35 euro, podczas gdy w Parku Mahale jest to 80 USD, Kilimandżaro - 60 USD, a Serengeti 50 USD. Niższe stawki (20 USD) obowiązują tylko w pięciu mniej atrakcyjnych parkach.

Instrumenty ograniczania antropopresji w rezerwacie nad rzeką McNeil na Alasce:

• Krajowy Rezerwat Zwierzyny nad rzeką Mc Neil na Alasce został utworzony w celu stałej ochrony niedźwiedzi brunatnych i innych zwierząt oraz ich siedlisk, jak również ryb a także poprawy jakości unikalnej możliwości obserwacji brunatnych niedźwiedzi;

• komasacja brunatnych niedźwiedzi podczas połowów łososi w rzece Mc Neil szczególnie w okolicy wodospadów, jest najwyższa na świecie, co stało się główną atrakcją dla turystów

• w rezerwacie wprowadzono zakaz polowań i tropienia zwierząt: od 1973 roku obowiązuje ograniczenie liczby turystów oglądających niedźwiedzie do 10 osób dziennie, w okresie od 7 lipca do 25 sierpnia

• pozwolenie na wstęp i oglądanie przyznawane jest w drodze loterii. Bezzwrotna opłata przy składaniu wniosku za udział w loterii wynosi 25 USD. Opłata za pozwolen to 150 USD dla mieszkańców Alaski i 350 USD dla innych osób

• obecnie wydaje się 185 normalnych pozwoleń i 57 rezerwowych ( mogą być wydane , gdy normatywne nie są wykorzystywane)

• dodatkowo wydaje się 15 normalnych pozwoleń przeznaczonych do realizacji celów naukowych, edukacyjnych, medialnych i innych

• w sumie wydaje się 257 pozwoleń w sezonie

• w 2006 roku 183 osoby z pozwoleniami odwiedziły rezerwat

• w 2006 wpłynęły 783 wnioski o przyznanie pozwoleń, co stanowiło spadek w stosunku do roku poprzedniego, kiedy było 960 podań. Przeciętna dla wcześniejszych lat wynosiła 1058 podań

• najwyższy popyt zgłoszono w 1993 roku - 2150. Od tego roku zaznaczył się spadek wpływających wniosków spwodowany nałożeniem 4 letniej karencji na składanie aplikacji po uzyskaniu pozwolenia. W 1999 ograniczono ten okres do roku.

• od momentu wprowadzenia ograniczenia dostępu nie wystąpiła konieczność zastrzelenia ani jednego rozdrażnionego niedźwiedzia

• jednakże spadek liczby pojawiających się niedźwiedzi obniża jakość tego unikalnego zjawiska ( w 2006 największa liczba zgromadzonych w jednym miejscu wynosiła 72)

• w opinii Zarządu od 1998 roku liczba niedźwiedzi jest poniżej tej, kjaka uznawana jest za minimalną dla stworzenia wysokiej jakości produktu turystycznego

CHARAKTERYSTYKA POPUTU EKOTURYSTYCZNEGO:

Popyt turystyczny określa gotowość turysty do nabycia określonej ilości produktów turystycznych za określoną sumę pieniędzy. Wielkość popytu turystycznego zależy od:

• czynników ekonomicznych, takich jak dochody konsumentów, ceny produktów, kursy wymiany walut

• czynników demograficznych, m.in. wieku, płci, wykształcenia, wielkości gospodarstwa domowego

• czynników geograficznych: miejsca zamieszkania, warunków klimatycznych, stopa zanieczyszczenia i industrializacji w miejscu zamieszkania

• czynnikow społeczno - kulturalnych: poglądów, postaw społecznych, religii, tradycji rodzinnych

• osobistych motywacji i zainteresowań turystów

• mobilności turystycznej, intensywności podróżowania turystów

• regulacji rządowych dotyczących ruchu granicznego, sytuacji polityczno - prawnej docelowego miejsca podróży

• środków masowego przekazu

Zdefiniowanie rynkowego profilu konsumentów w ekoturystyce jest niezmiernie potrzebne przede wszystkim do określenia odpowiednich instrumentów marketingowych, kierowanych do właściwego segmentu rynku.

Wprowadzenie przypadkowych turystów na cenne obszary przyrodnicze i kulturowe przeczy istotcie turystyki zielonej.

Można wyróżnić dwie grupy potencjalnych klientów w zielonej turystyce:

• „urodzenie ekoturyści” rozumiejący koncepcję ekoturystyki i świadomie decydujący się na wyprawę, która pomoże uchronić dziką przyrodę i pierwonta kulturę regionu

• „ekoturyści wykreowani” którzy wiedzę o istocie ekoturystyki nabyli podczas podróży i okazali się entuzjastami tej formy poznawania świata

Gdyby chciało się kierować ofertę tylko do „urodzonych” klientów, działalność w ekotyrystyce okazałaby się nieszczególnie opłacalna.

Określenie więc społeczno - ekonomicznej, demograficznej, geograficznej, psychograficznej itp. charakteryski klientów pomoże także do tej grupy potencjalnych konsumentów.

Jak dotoąd próby całościowego scharakteryzowania profilu turystów uprawiających ekoturystykę są w zasadzie nieliczne. Pierwsze kompleksowe badania przeprowadzano w 1994 roku z inicjatywy Międzynarodowego Towarzystwa Ekoturystycznego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.

Badano ekoturstów pochodzących ze Stanów Zjendoczonych i Kanady oraz ekoturystów z innych krajów, którzy za cel podróży obrali kraje Ameryki Północnej.

Grupę badawczą stanowili klienci ekoturystycznych biur podróży, którzy odbyli przynajmniej jedną tego typu wyprawę.

Wiek:

Ekoturyści reprezentują wszystkie niemal przedziały wiekowe. Ekoturyści reprezentują niemal wszystkie przedziały wiekowe, ale formę podróżowania rowerem preferują ludzie w przedziale 35-54 lat oraz 45 - 65 lat. Od wieku zależy preferowana forma ekotrystyki. Osoby poniżej 34 r.ż. Wybierają bardziej aktywne i wymygające sprawności fizycznej rodzaje ekoturystyki: wspinaczkę skałkową, wyprawy konne, nurkowe, spływy kajakami i pontonami oraz narciarstwo biegowe. 1/3 wszystkicj turystów pieszych to osoby poniżej 19 r. ż. Ekoturyści starsi powyżej 45 lat wybierają najchętniej obserwacje niedźwieczi polarnych i fok oraz wycieczki żeglarskie.

Płeć:

Kobiety i mężczyźni okazują się równymi entuzjastami zielonej turystyki. Zróżnicowanie pojawia się przy wyborze przez nich miejsca i rodzaju podróży. Mężczyźni są bardziej zainteresowani wyprawami specjalistycznymi i wymagajacymi dobrej kondycji fizycznej. Kobiety bardziej nastawiają się na wycieczki ogólnopoznawcze, mniej uciążliwe wedrówki piesze, różnego rodzaju podróże edukacyjne i kulturowo etongraficzne.

Wykształcenie:

Większośc ekoturystów posiada wykształcenie średnie, a duże część wykształcenie wyższe. 82 % ekoturstów z USA i Kanady ukończyło przynajmniej szkołę średnią.

Dochody:

Ekoturyści to osoby raczej zamożne o średnich i wysokich dochodach przypadających na całe gospodarstwo domowe. Badania amerykańskich ekoturystów odwiedzających Ekwador pokazały że około 25 % z nich osiąga roczny dochód rodzinny równy ok. 90 tys. USD, a kolejne 27 % między 30 a 60 tys. USD. Inne badania dowiodły że ekoturyści chętniej wydają pieniądze niż inni turyści. W Ameryce Środkowej i Południowej, gdzie głównymi atrakcjami są parki narodowe, wydają oni o 1000 USD więcej w ciągu dwóch tygodni niż inni podróżujący. Są skłonni płacić dużo więcej za to że zobaczą dziewiczą przyrodę oraz zaobserwują rzadkie zwierzęta i rośliny. Chcą w ten sposób przyczynić się do ich ocalenia.

Zawód:

Osoby pracujące w bardzo różnych zawodach, często na własny rachunek, niezależne finansowo i dysponujące większą ilością wolnego czasu oraz osoby przebywające na emeryturze.

Charakterystyka geograficzna:

Ekoturyści pochodzą z krajów wyosko rozwiniętych, które najsilniej odczuwają skutki niekontrolowanego wzrostu gospodarczego i degradacji środowiska. Są to głównie mieszkańcy wysoko uprzemysłowionych miast tj. Nowy Jork, Boston, Waszyngton, Seattle, San Francisco, Los Angeles, Chicago i Denver.

Charakteryska ze względu na motyw podróży:

Przy wyborze celu i formy wycieczki ekoturystami kieruje często kilka motywów podróży jednocześnie, a w szczególności: odpoczynek na łonie natury, podziwianie pięknych krajobrazów oraz obserwacja przyrody, aktywny ruch na świeżym powietrzu, poznawanie obcych kultur.

Motywy podróży, które mają odróżniać ekoturystów od innych podróżujących to: zainteresowanie i potrzrba znalezienia „autentyczności zarówno w środowisku naturalnym, jak i kulturowym, oraz możliwość nabycia głębokich doświadczeń”.

Charakterystyka psychograficzna

• Sposób podróżowania - wielkość grupy

większość ekoturystów podróżuje w parach (60%), 15 % w gronie rodziny, 13 % samotnie. Według badań ekotouroperatorów - 68 % z nich obsługuje klientów indywdualnych, a 23 % organizuje podróże grupowe.

• Sposób podrożowania - długość podroży

wyprawy ekoturystyczne są zwykle dłuższe niż innego rodzaju wyjazdy, dlatego turyści mają więcej czasu na dokładniejsze poznanie regionu, jego historii, kultury, przyrody oraz na kontemplację i przeżycia duchowe. Największa gruba badanych - 50 % wyjeżdża na okres 8 - 14 dni.

• Sposób podrożowania - termin podróży

Większość ekotyrstów preferuje miesiące letnie, ale zuważa się że są oni bardziej skłonni do poróżowania poza sezonem niż inni turyści.

• Sposób podróżowania - częstotliwość podróżowania

Ekoturyści podróżują częsciej niż inni turyści. 41 % badanych wyjechało ze swojego miejsca zamieszkania sześć lub więcej raxy w ciągu ostatnicj 3 lat

• Sposób podróżowania - forma podróży

Zwiedzają w sposób aktywny i intensywny. Większość preferuje podróże zawierające elementy kilku różnych form zielonej turystyki. Najbardziej popularne są: piesze wędrówki i wszelkie formy aktywności związane ze sportami wodnymi. Inne popularne formy to: wyprawy ornitologiczne, fotograficzne i botaniczne. Około ¼ ekoturystow uważa obserowowanie dzikiej przyrody za swoje ulubione zajęcie podczas podroży.

• Sposób podróżowania - rodzaj zakwaterowania

Większość wybiera intymne, skromne zakwaterowanie w domkach kempingowych, małych pensjonatach, na kempingach, kwaterach prywatnych, w gospodarstwach agroturystycznych. Preferują średni poziom luksusu. Tylko 6% oświadczyło, że zakwaterowanie powinno być najwyższej klasy. Są w stanie zrezygnować z wygodnych miejsc noclegowych, jeżeli stanowi to warunek przeżycia prawdziwej przygody.

• Sposób podróżowania - najważniejsze elementy podróży

Badani konsumenci za najważniejsze elementy ekoturystycznej wyprawy uznają: lokalizację w wartościowym i malowniczym regionie przyrodniczym, możliwość obserwacji dzikiej przyrody, możliwość uprawiania turystyki pieszej, zwiedzanie parków narodowych i innych obszarów chronionych .

Charakterystyka PSYCHOGRAFICZNA

• Bardzo ważne dla nich jest zapewnienie dobrego, kompetentnego przewodnika ze znajomością języków obcych i odwiedzanego terenu, który szeroko informuje o atrakcjach przyrodniczo-kulturowych. Oczekują, że w programie podróży znajdą się spotkania z ekspertami ds. ochrony środowiska, dyrektorami parków narodowych oraz że zostaną zaopatrzeni w mapy, broszury i przewodniki.

Zainteresowania

• Są bardzo różnorodne — stąd tak wiele form turystyki zielonej. Pewną grupę stanowią osoby profesjonalnie zajmujące się ornitologią botaniką, etnografią, fotografią przyrodniczą. Dla tych , klientów Organizuje się typowo specjalistyczne eskapady z , fachowym przewodnikiem, podczas których mogą dogłębnie poznać interesujące ich aspekty przyrody i kultury regionu.

Styl życia

• Zdrowy, aktywny, tzw. Zieloni konsumenci kupujący produkty i usługi przyjazne dla środowiska

Postawy, cechy charakteru

• Najczęściej spotykanymi okazały się: tolerancyjność, liberalność, otwartość, szerokie horyzonty myślowe i zainteresowania.

Segmentacja rynku ekoturystycznego w Polsce:

• W Polsce nie przeprowadzono jeszcze badań rynku ekoturystycznego, gdyż zielona turystyka jest w początkowej fazie rozwoju. Można przypuszczać, że polscy ekoturyści będą przedstawicielami tzw. generacji EKO. czyli mieszkańcami dużych miast i aglomeracji miejskich, szczególnie z regionów ekologicznego zagrożenia, a ponadto będą to osoby:

• w średnim wieku, lepiej wykształcone, o wyższych dochodach, tzw. klasa średnia;

• młode, uczące się i pracujące, o wykształceniu średnim i wyższym.

• Z punktu widzenia rozwodu ekoturystyki w Polsce można wyodrębnić sześć podstawowych segmentów rynku, reprezentowanych zarówno przez turystów zagranicznych, jak i krajowych. Podstawowym kryterium segmentacji będą tu motywy podróżowania i przyczyny wyboru określonych form turystyki.

• Turyści zagraniczni — będą to głównie turyści z krajów Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i innych krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo. Wśród nich można wyszczególnić następujące grupy:

• Turyści zagraniczni, amatorzy typowej ekoturystyki, o zainteresowaniach przyrodniczych i kulturowych. zarówno ; profesjonalnie, jak i amatorsko, hobbystycznie. Preferowane formy ekoturystyki — wyprawy faunistyczne, (ornitologiczne. foto safari, tematyczne). wyprawy florystyczne, wyjazdy przyrodnicze ogólnopoznawcze (poznanie przyrody i kultury regionu lub kilku regionów, zwiedzanie parków narodowych);

• Turyści zagraniczni zainteresowani aktywnym wypoczynkiem na obszarach wiejskich i leśnych, w pobliżu atrakcyjnych obszarów l chronionych. Możliwość poznania atrakcji przyrodniczych i kulturowych regionu stanowi dla nich wartościowe i istotne uzupełnienie pobytu w Polsce. Preferowane formy ekoturystyki - wyprawy kajakowe, żeglarskie, spływy pontonami i tratwami, trekkingi, wędrówki piesze, rajdy konne, rowerowe, na nartach biegowych, wędrówki i rajdy trasami dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego

• Turyści zagraniczni zainteresowani zwiedzaniem zarówno dużych miast i obszarów zurbanizowanych jak i terenów wiejskich. Ekoturystyka nie jest dla nich jedynym, podstawowym motywem podróży, ale pewne formy zielonej turystyki mogą stanowić elementy pakietów turystycznych w ramach produktu poszerzonego. Preferowane formy ekoturystyki — zwiedzanie parków narodowych, skansenów, ośrodków rzemiosła lodowego, krajoznawcze wycieczki objazdowe po atrakcyjnym przyrodniczo regionach, pojedyncze imprezy o dużej atrakcyjności, takie jak spływy, festiwale, obchody święta regionalnego.

• Turyści krajowi (potencjalni odbiorcy oferty ekoturystycznej lub niektórych jej elementów) — wśród nich można wyodrębnić kolejne trzy segmenty rynku:

• Turyści krajowi z dużych aglomeracji miejskich i zanieczyszczonych regionów Polski, najczęściej podróżujący z rodzinami, poszukujący możliwości spędzenia weekendu lub dłuższego urlopu w sposób aktywny, uprawiając swoje ulubione sporty na łonie natury. Są zainteresowani dodatkową ofertą krajoznawczą, zwiedzaniem muzeów, zabytków i uczestnictwem w imprezach kulturalnych. Chętnie skorzystają z pojedynczych ofert ekoturystycznych w miejscu podróży. Preferowane formy ekoturystyki — turystyka pobytowa, aktywna (wycieczki rowerowe, konne, kajakowe, żeglarskie, piesze) na terenach wiejskich, zwiedzanie atrakcji przyrodniczych i kulturowych regionu, uczestnictwo w imprezach folklorystycznych.

• Indywidualni turyści krajowi podróżujący samotnie lub w małych grupach znajomych, przyjaciół, poszukujący wędrownych, aktywnych możliwości spędzenia czasu w kraju, przeżycia przygód sam na sam z przyrodą. Ważnym motywem ich podróży jest także chęć zdobycia głębszej wiedzy krajoznawczej o odwiedzanych regionach. Preferowane formy ekoturystyki — rajdy kajakowe, spływy pontonami, kilkudniowe i dłuższe wyprawy konne, rowerowe, na nartach biegowych i turystycznych, trekkingi, wyprawy wspinaczkowe, piesze lub rowerowe wędrówki krajoznawcze po trasach dziedzictwa przyrodniczo- kulturowego, ogólnopoznawcze i specjalistyczne

• Dzieci i młodzież wyjeżdżająca na zielone szkoły albo wakacyjne obozy edukacyjne, dla których pewne formy ekoturystyki mogą stanowić atrakcyjne urozmaicenie wyjazdu, jednocześnie pogłębiać ich świadomość ekologiczną, a w przyszłości wykreować na amatorów zielonej turystyki. Preferowane formy ekoturystyki — jednodniowe wycieczki piesze, rowerowe, nauka rozpoznawania kwiatów, ziół, plenerowe lekcje fotografii przyrodniczej, eskapady w poszukiwaniu charakterystycznych zwierząt dla lasów, łąk, zbiorników wodnych, nauka jazdy konnej, pływania, nurkowania, żeglowania.

Inicjatywy ekoturystyczne w różnych zakątkach świata:

• Ekoturystyka w Świecie Majów

• W 2002 roku Organizacja Mundo Maya opracowała Program turystyki zrównoważonej Świata Majów, w którym przyjęto za priorytetowy rozwój turystyki kulturowej, ekoturystyki i turystyki przygodowej, Najważniejszym punktem programu jest utworzenie i oznakowanie szlaku dziedzictwa w formie pętli łączącej największe atrakcje przyrodnicze i kulturowe Ziemi Majów

• W planie rozwoju zielonej turystyki wyszczególniono priorytetowe zadania dotyczące komunikacji, infrastruktury turystycznej obszarów chronionych, form ekoturystyki i szlaków dziedzictwa, alternatywnych źródeł zarobkowania dla miejscowej ludności.

• Ogólne założenia strategiczne projektu dotyczące transportu turystycznego zakładają ograniczenie budowy nowych dróg samochodowych, ulepszanie już istniejących tras szczególnie tych strategicznych na potrzeby ruchu turystycznego.

• Transport lotniczy ma być jedną z ważniejszych form komunikacji w regionie, komplementarną tub alternatywna w stosunku do transportu samochodowego. Małe samoloty docierają do trudniej dostępnych miejsc i tam nie planuje się budowy nowych dróg. Utworzono specjalną sieć połączeń lotniczych o nazwie Mayapass, która ułatwia transport w regionie i międzynarodowy. Linie lotnicze podejmują przedsięwzięcia w dziedzinie ochrony środowiska.

• Tworzone są również warunki do rozwoju bardziej przyjaznych dla środowiska środków transportu (łodzie, konie) oraz infrastruktura w formie ścieżek do wędrówek pieszych, tras rowerowych i konnych, szlaków trekkingowych.

• Powstają też inne spektakularne pomysły rozwoju sieci komunikacyjnej w przyszłości takie jak sieć kolejek linowych zbudowanych z naturalnych materiałów do przewożenia turystów w lesie równikowym.

• Priorytetowe zadania planu rozwoju ekoturystyki odnoszące się do infrastruktury noclegowej dotyczą inwestycji w obiekty hotelarskie małej skali; popiera się budowę małych pensjonatów i osiedli I drewnianych domków krytych palapą, które dobrze komponują się z krajobrazem, nawiązują do lokalnych tradycji architektonicznych i w mniejszym stopniu ingerują w środowisko; turyści są zachęcani do korzystania z kwater prywatnych u miejscowej ludności:; w odleglejszych miejscach mogą nocować np. w oryginalnych indiańskich chatach i uczestniczyć w codziennym życiu potomków Majów.

• Ważnym elementem jest przygotowanie terenów chronionych do zwiedzania tak, aby stanowiły nie tylko ciekawą atrakcję turystyczną, ale też ośrodek edukacji ekologicznej i informacji przyrodniczej; wydziela się w nich tereny w celu ścisłej ochrony rezerwatowej, oraz miejsca przeznaczone do łagodnej penetracji turystycznej, są wytyczane ścieżki przyrodnicze dla turystów indywidualnych, wyznaczane są dłuższe szlaki, gdzie organizuje się kilkunastodniowe przeprawy z miejscowymi przewodnikami

• W Rezerwacie Biosfery Rio Platano, leżącym na terytorium Hondurasu wytyczono np. wodną trasę przyrodniczą biegnącą przez sam środek obszaru chronionego. Ludność miejscowa organizuje tam dziesięciodniowe spływy pontonami po rzece Rio Platano (czyli Bananowej Rzece). Szlak wodny rozpoczyna się w górskich źródliskach rzeki, dalej prowadzi przez wilgotny las równikowy, a kończy na wybrzeżu Morza Karaibskiego. Przewodnicy opowiadają turystom po drodze historie z życia dzikiej przyrody, często pokazują zwierzęta w ich naturalnym środowisku i uczą rozpoznawać podstawowe gatunki flory wilgotnego lasu.

• Każdy obszar chroniony w Świecie Majów ma docelowo mieć ośrodek edukacyjno-informacyjny, przeznaczony do organizacji wystaw, pokazów filmów, pogadanek i spotkań z pracownikami parków i rezerwatów. Oprócz tego w głębi terenów chronionych są tworzone stacje badawcze, które również udostępnia się pewnej liczbie turystów (przyrodnikom, archeologom, fotografikom).

• Ciekawą strategię ekoturystyki realizuje najmniejsze państwo Świata Majów - Belize. Inwestuje się tam w tworzenie ciągle nowych obszarów chronionych, które stanowią silny magnes przyciągający turystów z całego świata Belize ukształtowało swój wizerunek jako kraju — rezerwatu, prawdziwej ostoi dzikiej przyrody. Aż 40% powierzchni państwa jest objęte ochroną (w latach 80-tych nie było tu jeszcze żadnego obszaru chronionego). Parki narodowe i rezerwaty przyrody tworzone są niekiedy specjalnie dla określonych gatunków zwierząt i roślin.

• Jest tu rezerwat tapirów, czepiaków, ptaków wodno -błotnych (czapli, pelikanów, perkozów), motyli. Utworzono park narodowy w celu ochrony drzew guanacaste, dochodzących do 40 m wysokości, najwyższych w wilgotnym lesie równikowym Ameryki Środkowej. Jest morski rezerwat chroniący faunę i florę podwodnego świata rafy koralowej, a bezludną wysepkę karaibską, Half Moon Cay, ogłoszono pomnikiem przyrody.

• Rosnące zainteresowanie ekoturystyką zachęca lokalnych właścicieli ziemskich do zakładania prywatnych obszarów ochronionych. Rolnicy z ośmiu wiosek regionu Bermudian Landing utworzyli prywatny rezerwat, którego głównym celem miała być ochrona ginącego gatunku małpy — czarnego wyjca. Rezerwat ten — Community Baboon Sanctuary, stanowi teren bardzo ważny dla ochrony gatunku, a: rolnikom stwarza dodatkowe źródła zarobkowania.

• Najsłynniejszym ze wszystkich obszarów chronionych Belize jest rezerwat jaguara — Cockscomb Basin Wildlife Sanctuary Jaguar Preserve, jak dotąd jedyna prawnie chroniona ostoja tych zwierząt na świecie i jedno z ostatnich miejsc na Ziemi gdzie żyją one w spokoju nie niepokojone przez człowieka.

• Produkt ekoturystyczny Świata Majów jest bardzo urozmaicony. Znajdą tu oferty entuzjaści różnych rodzajów zielonej turystyki, zarówno wycieczek aktywnych i przygodowych, jak i miłośnicy wypraw typowo przyrodniczych i etnograficznych.

• Na zorganizowane grupy turystyczne i indywidualnych turystów czekają propozycje egzotycznych podróży po Ziemi Majów, takie jak:

• Wędrówki piesze lub konne przez dżunglę z indiańskim przewodnikiem w poszukiwaniu ruin Majów albo wyprawy po jaskiniach i wodospadach ukrytych w wilgotnym lesie równikowym:

• Trekkingi i wyprawy wspinaczkowe na szczyty wulkanów;

• Wyprawy kajakowe, łodziami, spływy pontonami po rwących rzekach wśród lasu równikowego:

• Rejsy żeglarskie między wyspami Morza Karaibskiego;

• Wyprawy nurkowe na rafę koralową, badanie podwodnych grot i korytarzy

• Fotosafari w parkach narodowych i rezerwatach, wycieczki ornitologiczne, obserwacja wielorybów, wyjazdy tematyczne dla osób zainteresowanych specyficznym gatunkiem fauny

• Wycieczki florystyczne, wycieczki w celu poznania tropikalnych roślin leczniczych,

• Wszelkiego rodzaju wyprawy kulturowe i etnograficzne po zabytkach archeologicznych, wioskach: Indian lub grupy etnicznej: Ganfuna wraz z nauką miejscowych języków tańców, tradycyjnego tkactwa, wyplatania koszyków: lepienia glinianych garnków, lokalnej sztuki kulinarnej (organizacja Mundo Maya, ze specjalistami z UE pracuje nad projektem szlaków dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego, które łączyłyby w sposób tematyczny różne atrakcje regionu i składały stę na sieć dużej ekoturystycznej trasy LA Ruta Maya (trasy łączące ciekawe podmorskie formacje geologiczne, żywe centra indiańskiej kultury t sztuki).

• W realizację lokalnych projektów rozwoju ekoturystyki w świecie Majów zaangażowane są różne proekologiczne organizacje międzynarodowe, które wychodzą z pomysłami i dają pieniądze na wprowadzanie ich w życie.

• W regionie El Peten, w północnej Gwatemali. Fundacja ProPeten realizuje tzw. Gwatemalski Projekt. Do największych dotychczasowych osiągnięć w dziedzinie ekoturysty ki należą:

• Utworzenie centrum informacji turystycznej o historii naturalnej, rzemiośle artystycznym i użytkowym oraz kulturze Et Peten. Ośrodek mieści się w zabytkowym pałacu, na wyspie Flores leżącej na jeziorze Peten-Itza. Organizowane są tutaj spotkania, wystawy, pokazy filmów. Przygotowuje się ekspozycje na temat tradycyjnych zajęć ludności miejscowej, takich jak zbieranie; chicle (sączyńcza) używanego do produkcji gumy do żucia. Instruktażowe zdjęcia pokazują jak prawidłowo należy zbierać mleczny sok z pni drzew, jak wyglądają narzędzia chicleros.

• W ośrodku Informacyjnym są wystawiane na sprzedaż ręczne wyroby rzemieślnicze rzeźby, korale z nasion dzikich drzew, koszyki. Można też kupić oryginalne produkty z materiałów leśnych np. eteryczne olejki roślinne, ziołowe herbaty, przyprawy, naturalne barwniki.

• Zorganizowano ekologiczną szkołę języka hiszpańskiego dla cudzoziemców w San Andres. Budynek szkoły o każdej porze roku jest pełen studentów w różnym wieku i z różnych stron świata — którzy poza intensywnym poznaniem tajników słownika hiszpańskiego, uczą się historii, kultury regionu, pracują jako wolontariusze przy pracach związanych z ochroną lasu, uczą się rozpoznawać zioła lecznicze, drzewa i różne gatunki storczyków.

• Opracowano i zbudowano przy pomocy miejscowej ludności ekoszlaki dla pieszych wędrówek po lesie równikowym; jedną z ciekawych tras jest tzw. Szlak Ary Źółtoskrzydtej.

• Ludność miejscowa została włączona w organizację ekoturystycznych wypraw wgłąb dżungli; dużą popularnością cieszy się wyprawa do ruin Miradonu, starożytnego miasta Majów z najwyższą odkrytą w Mundo Maya piramidą; W czasie wyprawy zapasy żywności jadą na grzbietach mułów. Noce spędza się pod gołym niebem w hamaku z moskiterą. Po drodze przewodnicy przekazują turystom wiele cennych informaci, uczą jak uchronić się przed jadowitym wężem, kąśliwym owadem, a wieczorami opowiadają legendy Majów przekazywane z pokolenia na pokolenie.

• Zielona turystyka w Parku Narodowym Hortobagy na Węgrzech

• Park został utworzony w 1973 roku głównie ze względu na cenne obszary bagienne, będące miejscem lęgowym wielu gatunków ptaków, zagrożonych wyginięciem na kontynencie europejskim (takich jak żuraw - symbol parku, bocian czarny) Dla podtrzymania tradycji pasterskich i zachowania bioróżnorodności na terenie parku prowadzi się hodowlę zwierząt zanikających w tej części Europy, np. owiec Racka. bawołów wodnych, świni Mangalica i koni rasy Nonius. Zwierzęta pasterskie są dużą atrakcją turystyczna Hortobagy.

• W parku w latach 90-tych podjęto kilka przedsięwzięć ekoturystyeznych:

• Wprowadzono system opłat za wejście do parku — celem było objęcie pełnej kontroli liczby turystów przebywających na terenie parku i zebranie pewnej sumy pieniędzy, która mogłaby być inwestowana w przywracanie równowagi ekologicznej ekosystemów oraz rozwój dla ekoturystów.

• Wprowadzono też specjalne karty wejściowe umożliwiające korzystanie z wyznaczonych tras przyrodniczych przeznaczonych do obserwacji ptaków:

• Wprowadzono system zarządzanych stref wewnątrz parku i odpowiadający mu rodzaj inwestycji w infrastrukturę turystyczną; stworzono go uwzględniając wcześniej rozpoznane grupy turystów; strefę C (buforową) przeznaczono do rozwijania wszystkich możliwych form zrównoważonej turystyki; strefę B jedynie do celów organizowania ekoturystyki. podlegające ścisłej kontroli władz parku: strefę A — rdzeń, jako najcenniejszą ze względu na występowanie tam pierwotnych ekosystemów, w całości przeznaczono do celów naukowych i badawczych

• Utworzono ośrodek informacyjny w celu dostarczenia turystom informacji o dziedzictwie przyrodniczym i kulturowym regionu, a także szerzenia właściwych wzorców zachowań parku i uwrażliwienia na przyrodę zwiedzających region. Centrum informacji udziela szczegółowych informacji w kilku językach na temat atrakcji i ofert turystycznych parku, prowadzi rezerwację miejsc w kwaterach u miejscowej ludności, pośredniczy w wynajmie rowerów i korzystaniu z usług przewodników parkowych, a takie sprzedaje bilety na różne imprezy kulturalne i turystyczne.

• W Hortobagy otwarto też Muzeum Pasterstwa wraz z galerią. gdzie turyści mogą kupić wyroby rękodzielnictwa artystycznego, obrazy i inne pamiątki. W Sali przyrodniczej muzeum odbywają się pokazy przezroczy o przyrodzie i krajobrazie regionu

• Realizowany jest projekt odnowy populacji koni Przewalskiego wydzielono ok. 3 tys. ha pastwisk przeznaczonych do hodowli koni Przewalskiego, które stanowią jedną z głównych atrakcji ekoturystycznych parku: turyści mogą wynajmować konie; w stadninie Mata odbywają się pokazy jazdy konnej i organizuje przejażdżki bryczkami po stepie: w parku są zatrudnieni pasterze, którzy ubrani w tradycyjne pasterskie stroje i nakrycia głowy, tak jak przed laty wypasają tutaj konie i demonstrują turystom swoją zręczność i umiejętności jeździeckie

• Najbardziej atrakcyjne, widokowe miejsca w parku połączono 330-kilometrową ścieżką rowerową, która stanowi początek całego systemu tras rowerowych. Na szlaku zaznaczono najciekawsze punkty, gdzie turyści mogą otrzymać informacje na różne tematy z zakresu zoologii, botaniki, etnografii, historii: regionu;

• Oferta turystyczna parku jest bardzo bogata i urozmaicona, mimo że na pierwszy rzut oka stepowy krajobraz okolicy wydaje się monotonny, a możliwości kreowania oferty ograniczone. Największym atutem Hortobagy są duże przestrzenie, które postanowiono w sposób bardzo oszczędny i rozważny zagospodarować. Cała infrastruktura noclegowo-gastronomiczna] znajduje się w miejscowości Hortobagy i okolicach (są to w dużym stopniu kwatery prywatne). Niedaleko Hortobagy utworzono luksusowy ośrodek turystyczny Mata. z domkami do wynajęcia, gdzie przyjeżdżają zamożniejsi turyści.,głównie zagraniczni. Zabudowa ośrodka jest skoncentrowana, a budow lesą niewysokie (jednopiętrowe) i nie dominują w krajobrazie. Na stepie zbudowano kilka miejsc rekreacyjnych (np. na ogniska) i postawiono zabudowania j gospodarcze do celów hodowli zwierzą! Zostały one wykonane z ¡materiałów naturalnych (takich jak stoma) i dobrze wpisują się w krajobraz stepu.

Wykład8

Stan rodzajowo-ilościowy bazy noclegowej w RDLP w Białymstoku

Obszar Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku obejmuje 31 nadleśnictw Badania prowadzone na terenie 30 nadleśnictw. W celu określenia stanu istniejącego bazy zakwaterowania w nadleśnictwach posłużono się metoda sondażu ankietowego

Na podstawie wywiadu ustalono 5 rodzajów obiektów noclegowych występujących na obszarze RDLP w Białymstoku (ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy, z domem wypoczynkowym, domki turystyczne, pokoje gościnne w leśniczówkach, lub w nadleśnictwach, domki myśliwskie, pola biwakowe)

Z przeprowadzonych badań wynika że w żadnym nadleśnictwie nie wykazano występowania wszystkich rodzajów obiektów zakwaterowania jednocześnie świadczy o tym że nadleśnictwa posiadają nieduży wybór obiektów noclegowych.

W 9 nadleśnictwach 30% nie ma żadnej bazy noclegowe, 12 nadlenictw 40% posiada jeden rodzaj obiektów noclegowych, 9 nadleśnictw posiada dwa rodzaje obiketów noclegowych najczęściej reprezentowanych przez pokoje gościnne w nadleśnictwie lub leśniczówce oraz pola biwakowe

W jednym nadlesnictwiewystępuje ośrodek szkoleniowo wypoczynkowy z domem wypoczynkowym, w 3 nadlesnictwach znajdują się domki turystyczne, w 16 nadlesnictwach występują pokoje gościnne, w 16 pola biwakowe

Istotną cechą bazy zakwaterowania jest liczna miejsc noclegowych w poszczególnych rodzajach obiektów, ponieważ gwarantuje zakwaterowanie nie tylko turystom indywidualnym, ale również grupom zorganizowanym

Ogół miejsc noclegowych w stałej bazie zakwaterowania nadleśnictw RDLP w Białymstoku obejmuje 586 miejsc. Jak jednak wynika z przedstawionego zestawienia, wszystkie 72 miejscanoclegowe w domu wypoczynkowym znajdują się w jednym obiekcie (ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy w nadleśnictwie w Ełku) Miejsca noclegowe w domkach tur. Znajdują się w 3 nadleśnictwach - Ełk, Rudka, Szczerba. Nieco lepszy rozkład miejsc noclegowych w nadleśnictwach dotyczy pokoi gościnnych w leśniczówce lub nadleśnictwie. 16 nadlesnictw posiada pokoje gościnne z 93 miejscami noclegowymi. Tylko w 7 nadlesnictwach liczba miejsc gwarantuje nocleg minimum 10 osobowej grupie turystów.

Baza sezonowa reprezentowana przez pola biwakowe obejmuje 1800 miejsc noclegowych na 18 biwakach w 6 nadlesnictwach. Jest to jednak baza która może być wykorzystana jedynie latem i w zasadzie uzupełnia ilośc miejsc noclegowych w stałej bazie zakwaterowania.

Kolejną cechą bazy zakwaterowania ważną z punktu widzenia turystów jest jej standard. Z powodu braku kategoryzacji bazy zakwaterowania w lasach, przyjęto kryterium występowania łazienki w różnych układach jako podstawę zróżnicowania standardu obiektów noclegowych. Najwyżzy standard reprezentuje pokój z łazienką , niższy standard pokój posiadający wspólną łazienkę z przynajmniej jednym innym pokojem, najniższy standard pokój bez łazienki

Z ogółu 586 miejsc noclegowych w obiektach stałych, 411 miejsc noclegowych znajduje się w pokojach z łazienką a 97miejsc jest w pokojach ze wspólną łazienką a 78 miejsc noclegowych znajdowało się w pokojach bez łazienki co oznacza możliwości korzystania z urzadzeń higiecziczno-sanitarnych wspólnych dla kilku pokoi lub poza obiektem noclegowym.

Najbardziej preferowanym rodzajem bazy zakwaterowania były pokoje gościnne w nadleśnictwie lub leśniczówce ale w nadleśnictwach na 586 miejsc noclegowych tylko 93 znajduje się w pokojach gościnnych co stanowi zaledwie 15.9% wszystkich miejsc noclegowych. Są to pojedyncze miejsca rozproszone na całym obszarze RDLp w Białymstoku a tylko w 3 nadleśnictwach wayzano ich więcej niż 10 co daje możliwość zakwaterowania grup zorganizowanych

Kolejnym preferowanym rodzjem bazy zakwaterowania są domki turystyczne w ośrodku wypoczynkowym. W strukturze miejsc noclegowych występujących w badanych nadleśnictwach stanowią one 64,85% wszystkich miejsc. Kwatery w domkach myśliwskich są preferowane przez 17,44% respondentów a występują jedynie w 4 nadlesnictwach i stanowią one 7% wszystkich miejsc noclegowych

Liczba miejsc noclegowych na polach biwakowych obejmuje 1800 na 18 biwakach natomiast preferencje turystyczne w tym zakresie to 11, 67% wskazań. Jednak ze względu na niski standard nie mogą zastąpić miejsc noclegowych w stałej bazie

Zainteresowanie noclegiem w domku wypoczynkowym wskazało 9, 42% turystów. Stan istniejący to 72 miejsca w jednym domku wypoczynkowym znajdującym się w nadleścitwie w Ełku

Należy zauważyc że turyści byli zainteresowani korzystaniem z innych rodzajów bazy zakwaterowania niż podana w kwestionariuszu. Oznacz to że obikety zakwaterowania nie należące do LP stanowią źródło presji ruchu a jednoczesnie mogą uzupełnić ofertę lasów.

Najwyższy standard czyli pokój z łazienką był wybrany prze 62,87% turystów. Natomiast miejsc noclegowych w pokojach o najwższym standardzie jest 411 co tanowi 70,13% wszystkich miejsc noclegowych. Pokoje ze wspólną łazienką wybrało 24,33% turystów, podczas gdy stan aktualny to 97 miejsc noclegowych stanowiących 16,55% ogółu miejsc. Z powyższych zestawień wynika, że standard stałej bazy zakwaterowania odpowiada oczekawianiom wypoczywającym

Najniższy standard zakwaterowania, czyli możliwość korzystania z urządzeń higieniczno-sanitarnych wspólnych dla kilku pokoi lub poza obiektem zakwaterowania wybrało 12,8% turystów. Natomiast miejsc noclegowych w pokojach bez łazienki w stałej bazie zakwaterowania jest 78 oraz 1800 miejsc noclegowych na 18 polach biwakowych.

Wnioski

Baza noclegowa RDLP w Białymstoku stanowi 13.02% wszystkich miejsc noclegowych oferowanych przez Lasy Państwowe

W związku z brakiem badań związanych z wielkością ruchu turystycznego w lasach oraz dotyczącego stopnia wykorzystania miejsc noclegowych w istniejących obiektach zakwaterowania powoduje że nie ma podstaw do twierdzenia że oferowany przez Lp stan rodzajowo-ilościowy bazy noclegowej jest wystarczający wobec zapotrzebowania turystycznego

Brak przyjętej w Lasach Państwowych kategoryzacji związane ze standardem oraz unormowania nazewnictwa powoduje, że zróżnicowanie standardu obiektów noclegowych oraz dowolność nazw jest duża i może stwarzać problem przy wyborze obiektu zakwaterowania przez turystów

Większośc turystów preferuje wyższy standard nazy zakwaterowania a wybór możliwości korzystania z urzadzeń higieniczno-sanitarnych poza obiektami zakwaterowania dotyczy przewaznie osób zainteresowanych pobytem na polu biwakowym. Jednak z braku badań dotyczących ruchu turystycznego w lasach nie ma podstaw do wnioskowania, że liczna miejsc noclegowych w pokojach o preferowanym przez turystów standardzie jest wystarczająca w stosunku do zapotrzebowania

W związku z powyższym należałoby podjąć badania mające na celu

-rzetelną i systematyczną inwentaryzacje stanu rodzajowo-ilościowego bazy noclegowej na obszarze regionalnych dyrekcji

-uzyskanie danych na temat wielkości ruchu turystycznego na obszarach leśnych

-kategoryzacje istniejących obiektów zakwaterowania oraz unormowania nazewnictwa

-określenie stopnia wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach zakwaterowania w lasach

-określenie rodzajów oraz liczny miejsc noclegowych w innych obiketach zakwaterowania turystycznego które nie podlegają administracji LP ale znajdują się na obszarze lesnym

Uzyskanie za pomocą badań dane pozwolą na określenie czy tan rodzajowo-ilościowy oraz standard istniejącej bazy noclegowej jest zgodny z zapotrzebowaniem wypoczywających w jakim stopniu wykorzystana jest istniejąca leśna baza noclegowa jaki wpływ na wielkośc ruchu turystycznego w lasach ma występowanie innych obiektów zakwaterowania które stanowią źródło presji tego ruchu oraz pomogą w lepszym zarządzaniu bazą noclegową Lasów Państwowych

Ruch turystycznych w polskich parkach narodowych

Polskie PN ciesza się dużym zainteresowaniem turystów o czym świadczy ich wysoka frekwencja. Zwykle utworzenie nowego parku narodowego wiąże się z napływem turystów.

W Pierwszej połowie la 60 XXwieku kiedy w Polsce działało tylko 10 parków narodowych, liczba odwiedzanych wynosił od 4 do ponad 5 mln osób rocznie z wyrażną tendencją wzrostową. Na tak wysoką frekwencje składały się zarówno przyjazdy orgaznowane przez zakłady pracy w ramach FWP jak i wycieczki szkolne oraz turystyka indywiadulanych osób

W latach 70 liczba zwiedzających wzrosła do ponad 11 mln rocznie. Podobny poziom utrzymał się w następnej dekadzie ubiegłego wieku. Niewielki spadek zwiedzających od 7,5 -9 mln osób nastąpił w latach 90 wraz ze zmianą systemu gospodarczego kraju a pod koniec pierwszej dekady XXI wieku osiągnął poziom niespełna 11mln osób rocznie

Frekwencja zwiedzających poszczególne PN jest zróżnicowana i waha się obecnie od niespełna 10tys osób do ok. 2,5mln. W 9 PN tj. Babiogórskim, Białowieskim, biebrzańskim, Borów Tucholskich, Drawieskim, Gorczańskim, Magusrkim, Narwiańskim, Poelskim, Ujścia Warty frekwencja roczn nie przekracza 100tys osób

W kolejnych 7 parkach tj Bieszczadzkim, Gór stołowych, Ojcowskim Roztoczańskim, Słowińskim, Świętokrzyskim, Wigierskim frekwencja roczna wynosi od 100 do 500 tys osób

W Pienińskim PN w 2008r. wyniosła 756tys osób. Największa frekwencje w ciągu roku odnotowano w dwóch parakch Tatrzańskim i Karkonoskim, potem w Wolińskim, Kampinoskim, wielkopolskim- odpowiednio 1,0 i 1,2 mln osób

Te ostatnie 5 parków odwiedziło w 2008 łącznie 7,8mln osób co stanowi 72% liczby wszystkich odwiedzających polskie PN w tym roku. Taka tendencja turystycznej presji na PN utrzymuje się od 2001r.

Największy ruch turystyczny w parkach koncentruje się zatem w kilku obszarach geograficznych przestrzeni Polski. Mianowicie w trzech górskich parakch: Karkonoskim, Tatrzańskim, Pienińskim. Nad morzem - w Wolińskim, oraz w strefach podmiejskich Kampinoski, Ojscowski, Wielkopolski oraz w pewnym stopniu Świętokrzyski. Łącznie te parki w 2008 odwiedziło ponad 9 mln osób co stanowi ok. 85% ogólnej frekwencji zwiedzających te obiekty

W pozostałych 15 parkach ruch turystyczny jest niewielki w porównaniu z ogólną liczbą zwiedzających te obiekty.

Można zauważyć wzrost liczby odwiedzanych w 9 parakach: Borób tucholskich, Gorczańskim, Gór Stołowych, Magurskim, Narwiańskim, Poleskim, Roztoczańskim, Ujścia Warty, Wigierskim. W tej grupie znajduje się kilka najmłodszych parków które cieszą się coraz większym zainteresowaniem zwiedzających. Potwierdza to założenie że utworzenie nowego parku staje się swoistym magnesem przyciągającym turystów

W większości parków narodowych ruch turystyczny ma charakter sezonowy, z wyjątkiem parków górskich Tatrzańskiego i Karkonoskiego gdzie trwa cały rok

Ustalenie wolnych sobót i innych dni świątecznych wpływa na wzrost frekwencji zwiedzających pn przez zwiększenie przyjazdów indywidualnych i kilkugodzinnych wypadów za miasto własnym samochodem

Na turystyczne zagospodarowanie pn składają się takie elementy jak baza noclegowa, baza gastronomiczna i towarzysząca.

Polskie PN sa na ogół dobrze przystosowane do obsługi ruchu trusystycznego. Na ich obszarze wytyczone zostały szlaki turystyczne piesze, rowerowe, konne a niekiedy nawet kajakowe. Większośc parków ma wyznaczone ścieżki dydaktyczne pokrywające się na ogół z pieszymi szlakami turystycznymi

W 2008 roku na terenie wszystkich PN znajdowało się 29 schronisk , 17 domków wczasowych, 48kempingów

Na potrzeby turystów przygotowano ponadto 266 schronów przeciwdeszczowych

Tylko Białowieski PN jest niemal całkowicie wolny od obiektów noclegowych o gastronomicznych podczas gdy Ojscowski PN ma w swych granicach prawie całą bazę noclegową i gastronomiczną nowe punkty gastronomiczne powstają tam nierzadko w sposób przypadkowy i chaotyczny.

Udostępnieniu PN do zwiedzania służą wyznaczone szlaki piesze, rowerowe, konne, wodne, ścieżki dydaktyczne centra edukacyjne, itp. Ta forma zagospodarowania wymaga odpowiedniej infrastruktury przystosowania szlaków do ruchu truytycznego, trwałych zabezpieczeń zwłaszcza na szlakach górskich. Często wprowadzane są elementy obce - metal, beton i inne zapewniające bezpieczeństwo trustom zwłaszcza na szlach górskich i na punktach widkowych

Przez teren parków narodowych przebiega prawie 3,1, tys km szlaków turystycznych których długość jest różna w poszczególnych parkach

W 10 PN przekracza 100km a w Biebrzańskim PN wynosi 483, Kampinoskim 360, Tatrzańskim 275, najmniej szlaków jest w parku Ujścia Warty 12,6km

Nowym elementem zagospodarowania pn a także krajobrazowych i ogrodów botanicznych są ścieżki dydaktyczne zwane nieraz edukacyjnymi poznawczymi przyrodniczymi otp. A także ośrodki dydaktyczne, określne również jako edukacyjne lub naukowo-muzealne

W 22 parkach wprowadzono w sumie 132 ścieżki dydaktyczne Najwięcej ścieżek odnajdzie turysta w bieszczadzkim i Biebrzańskim PN

W 20 PN działają muzea przyrodnicze o często wieloletnich tradycjach do najstarszych należą muzea w Białowieskim, Kampinoskim, Świętokrzyskim, Ojcowskim i Wolińskim PN. Stałe ekspozycje w niektórych muzeach zsotały gruntownie przebudowane a ich wystrój dostosowany do wymogów nowoczesnego muzealnictwa przyrodniczego

W PN otwiera się również od niedawna ośrodki edukacyjne. Działalność tę zapoczątkowano w 1991 w Ojscowskim PN a przodują w niej ośrodki dydaktyczne w parkach narodowych: Białowieskim, Bieszczadzkim, Kampinoskim, Ojcowskim, Pienińskim, Rozpoczańskim, Wielkopolskim

Prowadzi się tam różnorodne zajęcia edukacyjne, których odbiorcami najczęściej są nauczyciele, dzieci i młodzież studenci, przewodnicy.

Zarówno wystawy muzealne jak i ośrodki edukacyjne są urządzone w staruch niekiedy zabytkowych budynkach jak też nowych obiektach, specjalnie wznoszonych w tym celu. Znajdują się zarówno na terenie parków jak też w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

W parkach nardowych: Wolińskim, Bieszczadzkim, Roztoczańskim, Pienińskim, tatrzańskim nowe budynki dla celów edukacyjnych usytuowano w zwartej zabudowie miast sąsiadujących z PN w związku z czym architektura nie ma większego znaczenia dla przeszczeni chronionego obszaru

Dla Magurskiego PN zbudowanie zupełnie nowy obiekt w pobliżu granizy tego parku o dosyć dyskusyjnej bryle i harmoni z sąsiedztwem chronionego obszaru

W Białowsiekim PN kilka lat temu zbudowano również nowy budynek dla potrzeb ekspozycji na miejscu niestniejącego już pałacu carskiego

W niektórych parkach wystawy muzealne wykorzystują starsze zabytkowe budowle:

Nowoczesne wystawy urzadzone w latach 2000-2010 połączone z prezentacją multimedialną zagadnień przyrodniczych znajdują się w czterech PN Białowieskim, Karkonoskim Magurskim i Ojscowskim. S one również dostosowane do zwiedzania przez osoby niepełnosprawne.

Muzea pozostałych parków mają jeszcze traycyjną formułę i ukazują walory przyrodniczo-kulturowe w opraciu o zespół gablot, plansz, fotografi. Towarzyszą im także makiety lub inne formy ilustracji rzeźby terenu.

W 10 PN oprócz stałych osrdków edukacyjnych znajduje się 16 ośrodków terenowych, połaczonych z niewielkimi ekspozycjami

Uzupełniają one bezę edukacyjną i realizacje programów zwiedzania głónie grup szkolnych

Ta forma edukacji najbardziej jest rozwinięta w Pienińskim PN który dysponuje 4 ośrodkami terenowymi

W 5 PN oprócz muzeów istnieją także terenowe wystawy muzealne. Po trzy z nich mają Tatrzański i Wigierski

Specjalnym i dośc kontrowersyjnym elementem zagospodarowania ułatwiającym dostęp na obszary chronione są kolejki linowe i wyciągi.

Dwa parki mają ich najwięcej mianowicie Karkonoski, Tatrzański.

Ze sportami zimowymi wiąża się także nartostrady. Które wyznaczone są w 5 PN górskich. Najwięcej jest w Karkonoskim Babiogórskim, Tatrzańskim niespełna 3km, Gorczańskim 1km Bieszczadzkim niespełna0.4km

Historyczne drogi w kilku parkach należą do interesujących elementów zagospodarowania istniejących jeszcze przed utworzeniem parków.

Część z nich wyróżnia się istotnym walorem historycznym, technicznym, krajobrazowym. W szczególnych przypadkach droga może odgrywać kluczową rolę w identyfikacji i charakterystyce tożsamości kulturowej danego krajobrazu

Sposórd dróg znanych w PN pełniących obecnie funkcje turystyczne należy wymienić droge pienińską, drogi gruntowe w Gorcach, droge drewnianą i Zamkową w Ojcowskim PN drogę Carską w Biebrzańskim PN

Symboliczną wymowę i śmiałym rozwiązaniem inżynierskim wyróżnia się tzw. Droga „serpentynowa” w Ojcowie, ukończona w 1929r. na znak zatarcia granic ongiś przez zaborców Polskich stworzonych. Przez wiele lat była elementem konfliktowym wobec ochrony tego parku z uwagi na inteswyny ruch samochodów. Z chwilą jej zamknięcia w 1982 stała się lokalnym traktem dla ruchu lokalnego, rowerów, i pieszych wzrosła w pejzaż Doliny Prądnika i jest swego rodzaju elementem kulturowym zasługującym na ochronę konserwatorską

Współczesne drogi -krajowe wojewódzkie, powiatowe, gmine przecinają kilka PN . Przez 3 PN przebiegają linie kolejowe.

---