REALIZM: 1 TEMAT Z LISTY

REALIZM to jeden z najbardziej podstawowych i zarazem najtrudniejszych pojęć. O tendencjach R w literaturze można mówić od czasów starożytnych.

R to kierunek który zrodził się w XIX wieku, ale jego najsilniejsze oddziaływanie na literaturę można zauważyć w XX wieku.

Termin R pojawił się po raz pierwszy w piśmiennictwie w 1826 roku we Francji. Początkowe rozumienie tego terminu odnosiło się do opisywania strojów i obyczajów w literaturze. Właściwe określenie tego terminu wykształciło się dopiero w latach 50 i 60 XIX w.....miało to związek z wystąpieniem pierwszego krytyka realizmu: Champ-Fleury, gdyż to właśnie on wskazał na pisarzy, którzy w pełni spełniali kryteria R. ( tymi pisarzami byli: Honoriusz, Balzak, Standall). Champ-Fleury uważał, że pisarz powinien być w swoich utworach obiektywny i bezstronny, a także powinien poprzedzać proces pisania utworu, dokładnym poznaniem życia swoich bohaterów...jednym słowem powinien zachowywać się jak naukowiec.

Teorie Champ-Fleury'ego kontynuował, działający w latach 50 i 60 XIX w. Duranty

( Francuz). Założył on nawet pismo „Realizm”, które ukazywało się w latach 1856-1857.

Podstawowe składniki koncepcji realizmu według Duranty'ego:

• autor powinien odtwarzać epokę

• powinien to robić w sposób prosty

• powinien ukazywać człowieka od str. społecznej

• powinien odnosić się do spraw dotyczących życia ludzi

Za pierwszą realistyczną powieść uznano książkę Gustawa Flaubert'a pt. „Pani Bovary” (1857). Według autora tej moralizatorskiej powieści podstawowe cechy R to:

• naukowość

• bezstronność

• precyzja myśli autora

• Flaubert odrzucał role romantycznego natchnienia, a preferował żmudną, cierpliwą obserwację faktów, szczegółów i gestów.

Od momentu wydania „Pani Bovary” R rozlał się na skalę światową.

A oto najważniejsze nazwiska osób, które wpłynęły na rozwój R do drugiej połowy XIX w.:

Przedstawiciele z Francji:

1. Mikołaj Czernyszewski

2. Ivan Siergiejewicz Turgieniew ( 1818- 1883)

3. Fiodor Michajłowicz Dostojewski ( 1821-1881)

Przedstawiciele z Polski:

1. Bolesław Prus

2. Eliza Orzeszkowa

3. Henryk Sienkiewicz

4. Maria Konopnicka

5. Adolf Dygasiński

6. Stefan Żeromski

7. Gabriela Zapolska

Pozostali to:

1. Ukraina - Ivan Franko

2. Bułgaria - Wanwazów ( niestety nie znalazłam imienia )

3. Anglia - Antoni Tralop

4. Niemcy - Keller i Fontana?

5. Skandynawia - Brandys

R bardzo silnie oddziaływał na XX wiek. Oto kilka podstawowych cech charakteryzujących literaturę i jej rozwój w XX w.:

1. Dzieło realistyczne prezentuje rzeczywistość tak jak jawi się ona w bieżącym doświadczeniu człowieka na poziomie logiki bieżąco-przyczynowej.

2. Rzeczywistość przedstawiona w dziele literackim to proces, a nie suma faktów.

3. Pisarz realistyczny selekcjonuje fakty poszukując zjawisk typowych dla danego momentu historycznego. To co typowe, ogólne ujawnia się w szczególe i konkrecie.

4. Preferowanie określonych technik literackich, np. akcja dotyczy wielkich wydarzeń historycznych.

5. Język utworu wykorzystuje mowę potoczną, najczęściej 3 os. i wyraża postawę neutralnego ale wszechwiedzącego narratora.

6. Dzieło spełnia funkcje poznawczą, a obraz rzeczywisty spełnia formę dokumentu.

Ponad to do cech charakterystycznych dla realizmu XX w. Zaliczyć należy tendencje artystyczne z przed II wojny światowej:

1. REALIZM JUTLANDZKI - nazwa pochodzi od miasta w Dani - Jutlandii. Jest to tendencja wywodząca się z prozy duńskiej na przełomie XIX i XX w. Powstała w środowisku chłopskim (północna Jutlandia), gdyż realiści z tamtych stron mieli podobny stosunek do chłopskiej egzystencji opisywanej w utworach. Kierunek charakteryzował się drobiazgowością w spisywaniu szczegółów, postulowaniem reform społecznych, wykazywaniem nieufności do nowych osiągnięć oraz skłonnościami do opisywania zastanego świata, bez ideologii politycznej. Najwybitniejszy przedstawiciel to Johanes Wilhem Jensen.

2. LITERATURA FAKTU - kierunek literacki, częściowo filmowy, sformułowany przez działające w Rosji ugrupowanie artystyczne „Lewy front sztuki”. Cechy:

• sztuka ma charakter klasowy

• sztuka powinna interesować się życiem społecznym robotników

• twórczość powinna mieć charakter utylitarny i funkcjonalny

• powinno uprawiać się takie formy jak pamiętnik, reportaż, felieton, biografie

• odrzucenie psychologii

Główni przedstawiciele w lit. to: Włodzimierz Majakowski, Serwej Trytiakow, Arwatow Borys i Kuszner Borys. Natomiast w filmie: Wiertow Ciga (reżyser).

3. LITERATURA PROLETARIACKA W ROSJI- występuje od końca XIX w. w Rosji (zwłaszcza po rewolucji), Czechosłowacji, Bułgarii, Niemczech i Polsce. Kierunek znalazł zainteresowanie w organizacjach kultury proletariackiej ( tj. Prolet Kult).

Zwolennicy tego kierunku uważali, że proletariat wielkoprzemysłowy ulegnie zmianie, a nawet rewolucji w skutek czego z robotnika-wytwórcy powstanie robotnik-organizator. Ponad to zwolennicy uprawiali sztukę kolektywną, co w tym znaczeniu należy rozumieć jako wspólne pisanie utworów, prace zbiorowe. Treść i estetykę uznawali za najważniejsze cechy utworu. Wierzyli w to, że kultura światowa przejdzie przez 3 fazy:

1. Odrzucenie kultury burżuazyjnej.

2. Powołanie nowej kultury proletariackiej.

3. Powołanie kultury przyszłości na miejsce kultury proletariackiej.

W utworach literackich możemy doszukać się kosmicznych motywów kultu maszynowego. Głównym przedstawicielem był Aleksander Bogdanow.

4. NOWA RZECZYWISTOŚĆ (NIEMCY)- kierunek narodził się w sztuce, literaturze i malarstwie w latach 20 i na poczatku lat 30 XX w. Jego największy rozwój datuje się na lata 1924-1932. Cechy charakterystyczne to:

• głoszenie rzeczowego optymizmu

• skłonność do drobiazgowego odzwierciedlenia życia ludzi

• wykorzystywanie techniki dziennikarskiej ( np. reportaże)

• wyzbycie się liryzmu, egzaltacji

Do głównych przedstawicieli należeli Alfred Doblin i Kastner.

5. REALIZM SOCJALISTYCZNY - kierunek ideowo artystyczny, literacki, inspirowany ideologią marksistowską, a rozwijający się od połowy lat 30 do połowy lat 70 XX w.

Główne założenia:

• koncepcja: pisarz to inżynier dusz - literatura powinna pełnić funkcję dydaktyczne

• partyjność literatury

• głoszono konieczność pokazywania rzeczywistości nie taką jaką ona jest, ale taką jaka być powinna

• bohater miał być wzorem do naśladowania

• zasada ludowości - odwoływanie się do tradycji, dostosowanie literatury do możliwości odbioru masowego czytelnika

Neorealizm europejski lat 40 i 50

Neorealizm - ( gr. neos- nowy, łac. realis- rzeczywisty) - termin pojawił się po raz pierwszy w 1938r, kierunek w sztuce głównie w literaturze i filmie, ale także w malarstwie. Funkcjonował we Włoszech w latach 1945- 1955.

W swoich tradycjach nawiązywał do zjawisk wcześniejszych. Poprzedzał go WERYZM
(wł. Verismo-prawda). Weryzm rozwiną się w II poł. XIX , nawiązywał do naturalizmu E. Zoki. Kładł nacisk na studium prawdy, ludzki dokument. Literatura ma stanowić świadectwo egzystencji człowieka.

Główni przedstawiciele:

Giovanii Verga:

• „Rodzina Malawogliów”

• „Zwyciężeni”

• „Gracia Deledda”

• „Po grzesznej drodze”

• „Trucizna na wietrze”

Neorealizm włoski odwoływał się też do realistycznej włoskiej powieści lat 30., częściowo tworzonej na emigracji. Tu przedstawicielami są:

Alberto Moravia:

• „Obojętni”

• „Błędne ambicje”

Ignazio Silone:

• „Fontamare”

Cechy neorealizmu:

• kierunek literacki mówiący bezkompromisowo prawdy o rzeczywistości dokonujący radykalnych rozrachunków z przeszłością faszystowskich Włoch Mussoliniego

• ścisłe sprężenie z polityką kulturalną i z komunistami

• odwoływał się do weryzmu

• posiada właściwości mimetyczne( wiernie naśladujące rzeczywistość)

• retoryka złego pisania- celowe wprowadzanie języka mówionego, niezgrabnego, potocznego, dialektowego

• treści: Włoski ruch oporu, antyfaszystowski ruch partyzancki, życie robotników, biedoty, losy zwykłych ludzi walczących o przetrwanie

• literatura jawnie dydaktyczna, ostentacyjnie zaangażowana politycznie

Przedstawiciele :

1. pisarze zaczynający w latach 30, związani z ruchem realistycznej powieści włoskiej, którzy po wojnie dołączyli do nowego kierunku:

• Elio Vittorini:

„Ludzie czy nie?”

„Kobiety z Messiny”

• Cezary Pavese

„Towarzysz”

„Księżyc i ognisko”

• Alberto Moravia

„Rzymianka”

„Matka i córka”

• Halo Calvino

„ Ścieżki pajęczych miast”

„Ostatni przybywa kruso”

2. pisarze zaczynający po II wojnie światowej, wcześniej nie działający

• Vasco Pratolini:

„Ulica ubogich kochanków”

• Francesco Jovine:

„Ziemie Sacramento

• Carl Levi

“Chrystus zatrzymał sie w Eboli”

„Vegar”

„Lęk przed godnością”

Neorealizm wpłyną na sztukę filmową, na przełomie lat 40 i 50 powstało włoskie kino neorealistyczne.

• Roberto Rosselini „Rzym- miasto otwarte” -1945

• Vittoria de Sicci „Złodzieje rowerów”

Neorealizm w malarstwie:

• Renato Guttuso: „Egzekucja”

• Carlo Levi: „Słowa są jak kamienie”

Źródła inspiracji:

• Neorealizm portugalski- kierunek w prozie i poezji, który zaczął rozwijać się w latach 30 i trwał do końca lat 50. Swoista XX wieczna wersja realizmu, odnowina poprzez inspirację filozofią marksistowską

• Współczesna literatura brazylijska o tematyce społecznej

• ogólne nastawienia europejskiej i amerykańskiej prozy/ literatury lat 20 i 30, o tematyce biedoty

Pisarze: Abton Sinclair, John Steinberg, John Passon

Neorealizm portugalski- jego specyfika:

Specyfika:

• odrzucenie determinizmu w opisie ludzkiego losu

• wzbogacenie opisu procesów społecznych o ich klasową interpretację

• odrzucenie tradycyjnego obiektywizmu literatury na rzecz postulatu literatury zaangażowanej, świadomie tolerancyjnej, głoszącej konieczność zmian społecznych i politycznych

Realizm magiczny

• REALIZM MAGICZNY (realismo magico), tendencja artystyczna, prąd w prozie Ameryki Łac. 2 poł. XX w. będący próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie o tożsamość hist. i kult. kontynentu; wywodzi się z teorii tzw. amer. rzeczywistości cudownej A. Carpentiera, wykorzystującej mity i wierzenia indiańskie do przedstawienia świata rzeczywistego; utwory realizmu magicznego stanowią antagonizm utworów realistycznych - wiernie oddających rzeczywistość. Osią fabuły jest zazwyczaj opis społeczności, żyjącej w pozornie autentycznym świecie, gdzie obok wydarzeń realistycznie prawdopodobnych występuje szereg zdarzeń magicznych. Cechy realizmu magicznego wywodzą się od prymitywnego poczucia rzeczywistości i nawiązują do mitologii. Pojawiają się w nich bohaterowie magiczni - mający nadprzyrodzone zdolności lub wykonujący niezwykłe, niemożliwe w realnym świecie czynności; w technice realizmu magicznego pozornie realist. opowieść zakłócają pozornie niespójne i dziwaczne wydarzenia i zjawiska.

• Franz Roh (1890-1965), niemiecki krytyk sztuki jako pierwszy użył terminu realizm magiczny w 1925 w książce "Nach Expressionismus:Magischer Realismus: Probleme der neusten europaischen Malerei" ("Po ekspresjonizmie: realizm magiczny - problemy najnowszego malarstwa europejskiego"). Wedle oryginalnej koncepcji Roha realizm magiczny miał być równoznaczny z postekspresjonistycznym malarstwem (1920-25), uważanym za magiczne ponieważ odkrywało tajemnicze elementy ukryte w codziennej rzeczywistości. Nawet w zastosowaniu do literatury realizm magiczny nigdy dla Roha nie oznaczał mikstury fantazji i realizmu. Był on natomiast głęboko zakorzeniony w rzeczywistości i wyrażał zafascynowanie człowieka cudami prawdziwego świata.

• W wieku XX realizm magiczny pojawił się w Belgii, wśród belgijskich malarzy flamandzkich.

Pisarze:

• Daisne Johan, właściwie Herman Thiery (1912-1978), pisarz belgijski tworzący w jezyku niderlandzkim. Autor prozy utrzymanej w poetyce “magicznego realizmu”, gdzie obok rzeczywistości realnej funkcjonuje pierwotna, ukryta wersja, odtwarzana intuicyjnie za pomocą doznań estetycznych (np. Człowiek z ogoloną głową 1947, wydanie polskie 1968). Opublikował leksykon filmowych adaptacji literatury światowej w 4 językach - Filmografisch Lexicon der Wereldliteratuur (tomy 1-2, 1971-1975, suplement 1978). Pisał także wiersze.

• George Saiko, był człowiekiem wyjątkowym: wybitny, choć mało znany pisarz austriacki, cenił go wysoko R. Musil. Studiował psychologię, filozofię, archeologię, aby w końcu poświęcić się historii sztuki. Tą pracą naukową będzie zajmował sie przez trzydzieści pięć lat, aby porzucić ją, już jako starszy człowiek, dla literatury. Swoje pisarstwo nazywał "magicznym realizmem". Napisał m.in."Człowiek w sitowiu"

Za najważniejszych twórców Ameryki Południowej uznaje się:

• Carpentier, Alejo
  Podróż do źródeł czasu
  (d.w.cz.; pow.; społ., obycz., filoz.; Kuba, 20 w.) 1966 r.
  Bohater powieści podróżuje przez wsie i miasta Ameryki Południowej, aż dociera do odizolowanej od świata osady indiańskiej - źródła starej cywilizacji. Ostra krytyka współczesnej cywilizacji miejskiej.

• Garcia Marquez, Gabriel
  Sto lat samotności
  (pow.; społ., psych., współcz.)1967.
  Stuletni okres czasu, w którym żyła pewna rodzina w fikcyjnym miasteczku - Makondo.

• Fuentes, Carlos
  Kryształowa granica. Powieść w dziewięciu opowiadaniach
  (d.w.cz.; pow.; społ., psych., polit.; Meksyk, USA, współcz.)
  Wszystkie historie opowiedziane w tej książce łączy postać meksykańskiego oligarchy, mającego silne i nie do końca jasne powiązania ze Stanami Zjednoczonymi. Kolejne epizody, w których występują osoby będące w zasięgu jego wpływów, coraz pełniej przedstawiają głównego bohatera. Zarazem opowiadają o splataniu się losów ludzi, mieszkających po obu stronach północnejgranicy Meksyku, a także przedstawiają polityczne, społeczne i kulturowe kontrasty pomiędzy sąsiadującymi krajami.

• Mario Vargas Llosa, napiasała m.in.:

1981 La guerra del fin del mundo - Wojna końca świata

1986 Quién mató a Palomino Molero? - Kto zabił Palomina Molero

1987 El hablador - Gawędziarz

1993 Lituma en los Andes - Lituma w Andach

• Juan Carlos Onetti, napisał m.in.:

• El pozo (1936)

• Krótkie życie (La vida breve (1950)

• Pożegnania (Los adioses1954)

• Martwy port (El astillero1961)

• Kolekcjoner (Juntacadáveres1964)

• Historia kawalera z różą i ciężarnej dziewicy z Liliputu (zbiór opowiadań)

Pisarze mieli ogólne powodzenie i sławę w całej Europie:

• Italo Calvino (ur. 15 października 1923 w Santiago de Las Vegas, Kuba, zm. 19 września 1985 w Sienie),włoski pisarz i eseista.

Twórczość:

• 1951 Rycerz nieistniejący (Il cavaliere inesistente)

• 1956 Bajki włoskie (Fiabe Italiane)

• 1952-59 Cykl powieści: Nasi przodkowie

• Grass, Gunter
  Blaszany bębenek
  (d.w.cz.; pow.; psych.; Polska, 20 w.; Gdańsk)1959
  Gdańsk w latach 1926-1956. Środowisko mniejszości niemieckiej. Młody człowiek - Oskar Macerat - pacjent szpitala

• Fowles, John
  Mag
  (d.w.cz.; pow.; psych., fantast.; Grecja, 20 w.)
  Bohater powieści - młody nauczyciel, pracujący na greckiej wyspie, próbuje zrozumieć zagadki otaczającego go świata. W świecie, który przedstawia autor w tej powieści, płynne są granice między rzeczywistością, a mitem, między przyszłością, a przeszłością.

• Rushide Salman
  Midnight's Children (Dzieci północy)
  (pow; literatura współczesna, zagraniczna)

• Olga Tokarczuk - (ur.1962 w Sulechowie)- prozaik, eseistka, autorka scenariuszy, poetka

• Miasto w lustrach (1989- zbiór wierszy)

• Podróż ludzi Księgi (1993)

• E.E. (1995)

Neoawangarda europejska lat 50tych i 60tych XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem francuskiej „nowej powieści”.

Neoawangarda lat 50tych i 60tych jest formą przejściową pomiędzy awangardą lat 20tych,a czasami nam współczesnymi. Prąd, jakim była neoawangarda był zawsze prześladowany przed wojną, jak i po wojnie. Zmiany nastąpiły dopiero w latach 50tych, gdy przedstawiciele przedwojennego pokolenia awangardzistów jeszcze żyli.

W poezji pomimo tradycyjnej dziedziny awangardy przedwojennej dominowały dwie tendencje artystyczne:

• poezja konkretna (z łac. konkretus- złożony, zagęszczony)

prąd poetycki ukształtowany w kręgu neoawangardy lat 50`tych i 60`tych, w którego utworach pisarze podkreślali aspekty wizualne i graficzne drukowanego tekstu, ograniczała składnię i semantykę języka, rozwijała się w dwóch odmianach:

• lettryzm- eksperymentalny kierunek poezji francuskiej istniejący od roku 1946, aż do lat 70`tych, wykroczył poza elitarne eksperymenty

Izydor Ison

G. Pomerand

(brak znaczących osiągnięć twórczych

• poezja konkretna (ten prąd nadał nazwę całej tendencji artystycznej) kierunek powstały w roku 1955 w Niemczech E. Gombriger

Desia Pignatari

Kierunek rozprzestrzenił się do Szwajcarii i Austrii, a także do literatur słowiańskich. W latach 60tych pojawił się w literaturze amerykańskiej

Polskim przedstawicielem awangrady konkretnej był A. Macedoński

„Samotność”

• poezji lingwistyczna

ta tendencja rozwijała się od połowy lat 50`tych, aż do lat 70`tych. Głównym zadaniem poezji jest wydobywanie z języka wszystkich jego możliwość komunikacyjnych, ideowych.

Z jednej strony poezja lingwistyczna interesowała się nadmiarem sprawności mowy, charakteryzowała się językiem kalekim, niepoprawnym, dźwiękami nieartykułowanymi.

W krajach obozu socjalistycznego nastawiona była na wykrzywnienie (??) mowy propagandowej.

Przedstawiciele polscy:

• Zbigniew Bieńkowski

• Miron Białoszewski

• Tymoteusz Karpowicz

Poeci nowej fali (ok. roku1968)

- Stanisław Barańczak

- R. Krynicki

We Włoszech artyści nazywali się neoeksperymentatorami

• Pier Paulo Pasolini

Grupa młodszych Włochów przybrała nazwę „najnowsi”. Członkowie tej grupy działałli w latach 1960-1965 jako następcy neoeksperymentalistów.

We Francji działał od roku 1960 „warsztat literatury potencjalnej” (R. Queneau)

W latach 50`tych w Stanach Zjednoczonych działała grupa poetycka Black Mountain. Ich przywódcą był Charles Olsen. W tym samym czasie działała także druga grupa, której przedstawicielem był Frank O`Hara, zwana Szkołą Nowojorską.

NOWA POWIEŚĆ FRANCUSKA

Kierunek w prozie francuskiej pozostający w kręgu neoawangardy rozwijający się w latach 50 i 60`tych XX wieku. Stawiający sobie za cel zasadniczą przemianę gatunku powieściowego (????????????????????)

Ukształtowała się jako gatunek polemiczny w stosunku do filozofii psychologizmu, jako metody artystycznej.

Program:

• odrzucała wszelkie koncepcje literatury zaangażowanej

• literatura ma koncentrować się na własnych możliwościach warsztatowych

• zadaniem powieści nie jest bezpośrednie pokazywanie świata, lecz refleksja nad tym, jak powieść może poznawać świat.

• Jak narzędzia, którymi posługuje się powieść wpływają na świat

• świat, który wprowadza się do powieści nie jest gotowy, z góry dany, powstaje w trakcie pisania powieści

• odrzuca estetykę mimetyczną (powieść nie jest naśladowaniem rzeczywistości, lecz zabawą językiem)

• zainteresowania autotematyczne

Cechy:

Przedstawiciele nowej powieści odrzucili wszystkie dotychczasowe reguły pisania powieści. Z tego też względu kierunek ten często nazywano ANTYPOWIEŚCIĄ, gdyż:

• brak w nich tradycyjnej chronologii i wyraźnie zarysowanych bohaterów

• brak tradycyjnej fabuły

• brak psychologii postaci

• rezygnacja z ideologii

• nowa powieść chętnie parodiuje tradycyjne gatunki powieściowe

Reprezentanci:

• Natakie Sarautte (1900-1999) najmniej interesująca pisarka, jej dzieło: „Portret nieznajomego”

• Michaele Butore „Odmiany czasu”, „Przemiany”

• C. Simone (1913), laureat Nagrody Nobla, w historii literatury francuskiej zapisał się jako autor „Droga przez Flandrię” (1960)

• A. Robbe-Griller autor „Żaluzje” (1957)

Na zakończenie fali nowej powieści miały wpływ wydarzenia z roku 1968. Po nich powieść ponownie zaczęła opisywać rzeczywistość.

Dramat

• teatr absurdu

Samuel Beckett (1905-1989)

laureat Nagrody Nobla

„Czekając na Godota”

„Końcówka”

„Radosne dni”

Eugeniusz Ionesco

Dramaturgia skierowana przeciwko tradycyjnej formie dramatu

„Łyska śpiewaczka”

„Lekcja”

„Nosorożec” (alegoria podatności ludzi na społeczną panikę”

Naturalizm XIX w. i jego kontynuacje oraz interpretacje w wieku XX do 1939

1. Narodziny: 2 połowa XIX w. Nazwa od nature. Francja, pod wpływem naukowych teorii K. Darwina z zakresu biologicznego ewolucjonizmu, inspirowany prądami rozwoju eksperymentalnej medycyny, teoriami dziedziczności, rozwoju społecznego…

2. Twórca - Francja - Emil Zola 1840-1902, Skupił wokół siebie tzw. grupę megańską (?), celem artysty jest odwzorowanie „wycinka życia widzianego przez temperament artysty”

3. Teoria ukształtowała się w latach 60-80 XIX w.

4. Zarzuty konserwatystów wobec naturalizmu: obrazoburstwo, amoralność, plugawość, profanacja bądź zaniżanie ideałów estetycznych, podejmowanie tematów ekstremalnych, nadmierny pesymizm, nihilizm, fatalizm, brutalność, drastyczność, opisywanie patologii, fizjoligizm, wynaturzony erotyzm.

5. Cechy:

• Pisarz: jednocześnie obserwator (przedstawia fakty takie, jakie są) i eksperymentator (odkrywa prawa rządzące postaciami, biologiczne uwarunkowania). Skrajny obiektywizm, Nie mógł podporządkować rzeczywistości powieściowych jakimś z góry przyjętym intencjom, nie mógł komentować porządku świata. Miał jedynie wnikliwie, obiektywnie i chłodno obserwować otaczającą go rzeczywistość, następnie naśladować ją w utworze. Twórca nie może zmieniać „plany życia”, lecz rozwijać go zgodnie z jego prawami, „zapisywać”, a nie „tworzyć”.

• Życie dla naturalistów to przede wszystkim szeroko rozumiana współczesność z jej najróżnorodniejszymi problemami, dominuje realność zewnętrznego świata oraz rzeczywistość psychiczna człowieka.

• Człowiek (bohater): starcie się stałych, trwałych biologicznych sił i popędów, temperamentu, z wyobrażeniami epoki, grupy ludzkiej, jej sferą obyczajowości, które przybierają formę zmiennych reguł. Konflikt między naturą człowieka a jego zmiennym stosunkiem do zewnętrznych sił. Fatum, los ciąży nad człowiekiem. Życie psychiczne człowieka pełne jest niespodzianek, załamań, sprzeczności, niekontrolowanych decyzji, manifestuje się spontanicznością odruchów, jest jedną wielką niewiadomą.

• Tematyka:

a)opis życia wybranych środowisk, gł. burżuazja i margines społeczny

b) determinizm zjawisk społ.

c) wnikliwa analiza życia człowieka biorąca pod uwagę czynniki fizjologiczne

d) obraz wielkiego miasta, powieść środowiskowa

• Czas: głównie ówczesna teraźniejszość. Przeciw opisywaniu przeszłości

• Styl: niedbałość o kompozycję utworu, luźne powiązania scen i epizodów. Prymat tworzywa literackiego - kryterium przedmiotowości, obiektywizacji świata przedstawionego. Styl przejrzysty, rzeczowy, jasny.

• Język: potoczny, wulgarny, rozbudowane dialogi, obecność brzydoty, utwór często na pograniczu pamiętnika, reportażu, dziennika

• Narrator: na planie dalszym, opowiadanie o zdarzeniach z punktu widzenia bohatera, dominacja opisu nad opowiadaniem. Obecność narratora wszechwiedzącego jest niewygodna, ze względu na podejrzenie dominacji autora nad rzeczywistością obiektywną. Pisarz nie powinien komentować, podpowiadać, lecz tak organizować materiał literacki (kompozycja i styl), by stałe pierwiastki natury ludzkiej i środowiskowe uwarunkowania człowieka ujawniły się same w toku „dziania się”, w sposobie wyrażania itp.

• Świat przedstawiony:

1. Najistotniejsza jest motywacja biologiczna bohatera (wpływ darwinizmu), zdeterminowanego przez popędy, np. erotyką, chorobą

2. Społeczeństwem rządzą prawa bezwzględnej walki o byt, człowiek jak zwierzę

3. Przemoc i zjawiska patologiczne w życiu wielkich społeczności

4. Świat należy przedstawiać bez upiększeń i zabiegów kreacyjnych

5. Skłonność do penetracji wnętrza człowieka, w chęci wdarcia się w jego zakamarki duszy, ciemne pokłady osobowości

6. Przedstawiciele:

• Francja :

• Gustaw Flaubert Pani Bouvary, Szkoła uczuć

• Emil Zola: Teresa Raquin 1868, cykl powieści Rougon-Macquartowie.Historia naturalna i społeczna rodziny francuskiej okresu Drugiego Cesarstwa 1871-93, Germinal 1885, W matni, Nana, Brzuch Paryża

• Guy de Maupassant: Baryłeczka, Bel-Ami

• Ameryka XIX wiek - Jack London, XX wiek: Crane, Theodor Dreiser, Norris, Sinclair Lewis, John Dos Passos,

• Skandynawia (dramaturdzy): Henryk Ibsen: Nora, Upiory, Dzika kaczka; August Strindberg: Ojciec, Panna Julia, Sonata widm;

• Niemcy: Gerart Hauptmann Tkacze, Florian Geyer, Kacerz z Soany, Księga namiętności.

7. Ciekawostka: Wyróżniamy 2 odmiany naturalizmu:

• Naturaliści klasyczni - sensu stricto - propagujący założenia programowe kierunku (Flaubert, Zola, Maupassant), dotarcie do istoty zjawisk przyrody, ukazanie problemów współczesności, życia, możliwe jest tylko poprzez klarowną wizję artystyczną, styl jasny i prosty, który nie zaciemnia spraw, lecz wyostrza je i pozwala dotrzeć do sedna, zobrazować, ukonkretnić.

• Naturaliści modernistyczni - nurt ten wyrasta z tego samego przyrodniczo-panteistycznego dna, ale w świecie zjawisk ludzkich, podlegających tym samym prawom, pragnie zobaczyć dynamikę sił kształtujących życie ludzkie (niszczących, obezwładniających). Istota tych sił tkwi w ich niejasności, ukrytych i niewytłumaczalnych prawach, stąd wyrazić je można tylko wtedy, jeśli ową ciemność i niewytłumaczalność odda się w sposób artystycznie adekwatny, tzn. ciemny i niewyjaśniony.

• Wyróżnić można 2 linie [ciekawostka]: Linia sensualna - ci, którzy opisywali przede wszystkim dostępną zmysłem rzeczywistość; oraz Linia teologiczna. - pisarz śledzący celowość praw natury w otaczającym świecie przyrody i zastanej rzeczywistości, poszukujący w dostępnych faktach potwierdzenia praw ogólnych

8. Naturalizm w Polsce [tego nie robiliśmy, ale jakby zapytał]

• Przeniknął w latach 80 XIX w. dzięki Antoniemu Sygietyńskiemu (Klasyk) i Stanisławowi Witkiewiczowi

• Młoda Polska, główne założenie to [jak w zagranicznym] odtwarzanie rzeczywistości w najdrobniejszych szczegółach takimi samymi metodami i narzędziami poznania, jakimi operują naukowcy w laboratoriach. Wpływ materializmu, scjentyzmu, Darwinowskiej walki o byt, Taine'owskiej teorii środowiska, determinizmu, pesymizmu. Zainteresowanie psychologia i fizjologia ludzką. Antyestetyzm, autentyzm

• Tematyka: ciemna strona egzystencji środowisk marginalnych, prostytucja, nędza proletariatu wiejskiego i przemysłowego, życie służby domowej, studenterii, podwójna moralność i obyczajowość klas posiadających, wyzysk, [można to odnieść do naturalizmu zagranicznego].

• Bohaterowie: często o zdeformowanej fizjologii lub z choroba psychiczna

• Przedstawiciele: Adolf Dygasiński: Beldonek 1888, Zając 1900, Na pańskim dworze 1884, Głód i miłość 1885; Ignacy Dąbrowski: Śmierć 1893; Zygmunt Niedźwiecki (zwany polskim Maupassantem): Jedyne dzieło 1893, U ogniska 1894, Oczy 1905; Stanisław Przybyszewski (Modernista) Dzieci szatana, Homo sapiens, Śnieg, Zenon Przesmycki (pseud.Miriam) -propagator symbolizmu

• Druga faza (zbliżenie do impresjonizmu, wzbogacenie o wartości subiektywne): Władysław Reymont Chłopi 1904-1909, Ziemia obiecana 1895-99, Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Wacław Sieroszewski Powieści chińskie 1903, Z fali na falę 1910

• Dramat: Gabriela Zapolska Skiz, Ich Czworo, Żabusia, Moralność pani Dulskiej, Jan August Kisielewski W sieci, Karykatury, Karol Hubert Rostworowski Judasz z Kariothu, Kajus Cezar Kaligula, Tadeusz Rittner Głupi Jakub, W małym domku

• Czynniki osłabiające rozwój naturalizmu w Polsce: uważano, że jest to nurt stosowny dla „zamożnej i szczęśliwej Francji”, ale nie dla narodu, którego samo istnienie było zagrożone; narastanie dekadentyzmu i nowej sztuki subiektywnej; drążenia rewolucyjnego ruchu socjalistycznego

• 9.Specyficzne XX-wieczne odmiany

• UNANIMIZM (fr. jednomyślność) 1908, Jil Romains, odwołanie do tradycji naturalizmu XIX w., reakcja na romantyzm i symbolizm, postulował wprowadzenie świadomości jako bohatera literackiego; koncepcje psychologiczne Emile Durkheim; psychologiczne Ggustave Le Bon (twórca Psychologii tłumu); Należy podkreślić szczególne momenty jednolitości emocji i uczuć z kolektywem (innymi ludźmi), gdyz to pomaga przeżyć strach. SPRAWDŹ

• POPULIZM (łac. populus-lud) Camille Lemonnier, Andrzej Therive, Francja 1929-39, Literatura powinna zajmować się ludźmi prostymi, skromnymi, uczciwymi, odrzucając skrajności naturalistyczne i subiektywistyczne zniekształcenia. Utwory dotyczące ludzi przedmieść, proletariatu fabrycznego. SPRAWDŹ

Awangarda, nazwa ogółu tendencji i kierunków w sztuce i literaturze XX w. (szczególnie w pierwszym ćwierćwieczu), zdecydowanie przeciwstawiających się twórczości dotychczasowej i torujących drogę nowym zjawiskom eksperymentatorskim, współbrzmiącym z całokształtem przemian cywilizacyjnych, społecznych i technologicznych.
Łączyła antytradycjonalizm z niechęcią do konwencji realistycznych czy naturalistycznych, z propagowaniem wzmożonej kreatywności autonomii twórczej. Postawa twórców awangardowych wynikała ze świadomości kryzysu burżuazyjnego społeczeństwa, które zatraciło poczucie autentycznego uczestnictwa w życiu i sztuce.
Pierwsze zwiastuny nowego prądu pojawiły się ok. 1900. Awangarda skrystalizowała się ok. 1910 w postaci rozmaitych nurtów: futuryzmu, ekspresjonizmu, dadaizmu i nadrealizmu, a także kubizmu i konstruktywizmu (architektura, plastyka).
Różne kierunki awangardowe nawiązywały m.in. do: pragmatyzmu, aktywizmu, funkcjonalizmu, bergsonizmu, freudyzmu, fenomenologii, teorii względności i zasady nieoznaczoności.
Po I wojnie światowej a. rozwijała się bujnie w krajach europejskich, choć w III Rzeszy sztuka abstrakcyjna została potępiona i zakazana jako objaw "zwyrodnienia".
Kierunki takie jak futuryzm i polska awangarda (zwana też Awangardą Krakowską) wykazywały optymizm cywilizacyjny i wiarę w postęp technologiczny, entuzjazmowały się techniką, tymczasem np. ekspresjonizm oraz tzw. druga awangarda ulegały nastrojom katastroficznym.
W poetyce konstrukcjonizm sąsiadował z destrukcjonizmem, tragizm z groteską i absurdem, irracjonalizm z racjonalizmem, deformacja i abstrakcja (szczególnie w sztuce) z przedmiotowością.
Kierunki awangardowe w Polsce tworzyły się od 1917. Najbardziej znacząca okazała się grupa skupiona wokół T. Peipera i wydawanego przez niego pisma Zwrotnica (1922-1923, 1926-1927). Należeli do niej m.in.: J. Przyboś, J. Brzękowski, J. Kurek. Program ideowo-artystyczny stworzył T. Peiper w szeregu artykułów zebranych w książkach: Nowe usta (1925) i Tędy (1930).
Nurt ten kontynuowało czasopismo "Linia" (1931-1933), a wpływ awangardowych koncepcji zaznaczył się także po II wojnie światowej. Awangarda głosiła program "uścisku z teraźniejszością" - bliskiego związku z cywilizacją techniczną i życiem wielkomiejskim (hasło: "miasto, masa, maszyna").
Wypracowała nową koncepcję języka poetyckiego, który powinien posługiwać się tzw. pseudonimami poetyckimi (nazywanie rzeczy lub przeżycia w sposób wyraziście odmienny od języka potocznego) i skrótowymi metaforami, tworzącymi autonomiczną rzeczywistość poetycką za pomocą wiersza wolnego. Wysoko ceniono nowatorstwo, oryginalność i eksperyment artystyczny.

Ważyk Adam, właściwie Adam Wagman (1905-1982), poeta, prozaik, eseista. Jeden z głównych twórców awangardy, 1924-1925 redaktor Almanachu Nowej Sztuki, współpracownik Zwrotnicy. 1939-1941 przebywał we Lwowie, 1941-1943 w Kujbyszewie i Saratowie (ZSRR). 1942-1945 oficer Ludowego Wojska Polskiego, kierownik literacki Teatru I Korpusu. 1945-1949 w Łodzi, w redakcji lewicowego tygodnika Kuźnica. 1950-1954 redaktor naczelny miesięcznika Twórczość. 1944-1945 sekretarz generalny Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów Polskich.
W początkach twórczości nawiązywał do poezji francuskiego surrealizmu i kubizmu w zbiorach: Semafory (1924), Oczy i usta (1926). Później pisał głównie opowiadania, np. Człowiek w burym ubraniu (1930), oraz powieści społeczno-obyczajowe: Latarnie świecą w Karpowie (1933), Mity rodzinne (1938). W zbiorze wierszy Serce granatu (Moskwa 1943, wydanie 2. uzupełnione Lublin 1944) przekazał doświadczenia wojenne.

Zbiory poezji: Wiersze i poematy (1957), Piosenka na rok 1949 (1959), Wagon (1963), Poezje wybrane (1973), Zdarzenia (1977). Szkice krytyczne, m.in.: Przemiany Słowackiego (1955), Kwestia gustu (1966), Gra i doświadczenie (1974), Dziwna historia awangardy (1976), Cudowny kantorek (1979), Szkice literackie (1982) oraz wydany pośmiertnie zbiór esejów Amfion. Rozważania nad wierszem polskim (1983). Wybitny tłumacz literatury francuskiej i rosyjskiej.

Awangarda Krakowska, grupa poetów i krytyków skupiona 1922-1927 wokół krakowskiego pisma Zwrotnica. Członkowie grupy: J. Przyboś, J. Brzękowski, A. Ważyk, J. Kurek, T. Peiper znani byli również pod nazwą "pierwsza Awangarda". Twórcą programu Awangarda Krakowska i jej głównym teoretykiem był T. Peiper.
Grupa sformułowała ideał poezji rygorystycznie zdyscyplinowanej, będącej celową konstrukcją intelektualną. Przeciwstawiła bezpośredniej ekspresji lirycznego wyznania zasadę wyrażania doznań i refleksji przez poetyckie ekwiwalenty i pseudonimy. Szczególną rolę wyznaczyła metaforze opartej na odległych skojarzeniach pojęciowych, dynamizacji i kondensacji stylu, zróżnicowanemu funkcjonalnie rytmowi oraz oddalonym rymom.
Odcinając się od tradycji młodopolskiej, program miał na celu odwoływanie się w twórczości artystycznej do związków z XX-wieczną cywilizacją urbanistyczno-techniczną. Awangarda Krakowska przeciwstawiała się także tradycjom reprezentowanym współcześnie przez ekspresjonizm, futuryzm i grupę Skamandra.

Awangardowych postaw cechy, w różnych odłamach awangardowych można dostrzec charakterystyczne postawy awangardy jako zjawiska społeczno-artystycznego, występujące w różnej konfiguracji i nasileniu: nowatorstwo - wyprzedzanie obecnego, poszukiwanie nowych źródeł inspiracji, tworzenie nowych prądów, odbiorców “nowego ładu”, mitów; oryginalność; eksperymentowanie - poszukiwanie, sprawdzanie nowych możliwości sztuki; alienacja - poczucie wyobcowania artysty i sztuki; krytycyzm - krytyczny, czasem burzycielski (manifesty bardziej niż praktyka) i destrukcyjny stosunek do sytuacji zastanej w sztuce; antagonizm - sprzeciw wobec tradycji, publiczności; agonizm - świadomość kryzysu kultury, zabłąkania we współczesności; katastrofizm; autoteliczność - nastawienie na samą sztukę; aktywizm - pochwała czynu i zwiększenie dynamiki, poszukiwanie nowych lepszych wartości; funkcjonalność - programowe wchodzenie sztuki bezpośrednio w życie codzienne, użyteczność; nihilizm - pragnienie zniszczenia dotychczasowych systemów wartości.

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej lat 1944/45 - 48

CHARAKTERYSTYKA TEGO OKRESU:

- życie literackie rozwija się na gruzach wojennych

- oznacza to zagładę kultury żydowskiej

- śmierć pisarzy młodopolskich (w wyniku wojny lub dojrzałego wieku)

- giną najwybitniejsi przedstawiciele pokolenia Kolumbów

- literatura rozłamuje się na dwie części: krajową i emigracyjną, narasta między nimi obcość i niechęć

- rozwój literatury w związku z zerwaniem ciągłości między literaturą przedwojenną i powojenną

- nowa władza polityczna otacza kulturę opieką, prowadzi do wykształcenia nowej inteligencji o ludowym rodowodzie

- jest to okres względnej swobody twórczej

- krytyka literacka towarzysząca pisarzom tego okresu poszukiwała najbliższych tradycji i ustalała stosunek do współczesnej literatury światowej. Tradycje te widziała w realistycznej prozie XIX wieku i w postawie człowieka epoki oświecenia. Za wzór brano: Diderot, Balzak, Stendhal, Prus. Z literatury radzieckiej: Michaił Szołochow, Maksym Gorki, Włodzimierz Majakowski

SYTUACJA PO WOJNIE:

- powrót do kraju po wojnie: ze Związku Radzieckiego Tadeusz Peiper, Adam Ważyk; z Zachodu: Julian Tuwim, Antoni Słonimski; z Bliskiego Wschodu: Władysław Broniewski; z niemieckich obozów jenieckich: Konstanty Ildefons Gałczyński, Leon Kruczkowski, z hitlerowskich obozów koncentracyjnych Gustaw Morcinek, Kazimierz Jaworski, Zofia Kossak - Szczucka

- wśród powracających byli także młodzi twórcy, debiutujący przed lub w czasie wojny: Jerzy Putrament, Julian Stryjkowski, Marian Brandys, Kornel Filipowicz, Igor Newerly, Tadeusz Hołuj, Seweryna Szmaglewska

- część twórców nie powraca w ogóle, ponieważ nie mogą pogodzić się z nowym ładem politycznym w kraju

- u progu powojennej Polski dominuje poczucie krzywdy, której nie można zapomnieć, pogarda dla ludobójców, nienawiść większa niż chęć odwetu (przejawia się to np. w utworach Gustawa Morcinka, który to nie może napisać słowa „Niemiec” dużą literą, czego wymaga ortografia polska)

PROZA:

- najlepiej spośród wszystkich gatunków literackich rozwija się proza, która zwraca się w stronę realizmu (nie tylko w Polsce ale i na świecie)

- kontynuowane są tradycje również psychologizmu, prozy naturalistycznej i prozy kreacjonistycznej, groteskowej

- w prozie wyróżnia się 5 głównych nurtów tematycznych:

1. krąg poświęcony rozrachunkowi z przeszłością wojenną, okupacyjną:

• Jerzy Andrzejewski - tom „Noc” 1945 (napisany w czasie wojny; przedstawienie ludzi w obliczu zagrożenia ze strony okupanta)

wiersze z tego tomu:

„Przed sądem”, „Apel”, „Wielki Tydzień”

• Zofia Nałkowska - „Medaliony” 1946 (oddaje się głos świadkom, uczestnikom zbrodni hitlerowskich)

•Adolf Rudnicki - „Szekspir” 1948

„Ucieczka z jasnej polany” 1949

„Epoka pieców” (najsłynniejsze; reportaże, eseje, opowiadania o zagładzie społeczności żydowskiej, akcentuje problematykę odpowiedzialności moralnej jednostki za cywilizację)

•Tadeusz Borowski - „Pożegnanie z Marią” 1948

„Kamienny świat” 1948

•Wojciech Żukrowski - „Z kraju milczenia”

„Lotna” (oba pochodzą z jednego tomu; autor chce wskrzesić tendencje sienkiewiczowskie; emocjonalizm, religijność to cechy jego twórczości)

•Ksawery Pruszyński - „Karabela z Meschedu” 1948

„13 opowieści” (obraz losów polskiego wojska we Francji i generała Maczka)

2. krąg rozrachunków z przeszłością XXlecia międzywojennego

- cechuje go zdecydowany krytycyzm wobec Polski międzywojennej

•Tadeusz Breza - „Mury Jerycha” (powieść polityczna poświęcona analizie autorytarnej władzy, przedstawia zbliżanie się tej władzy w stronę sympatii do faszyzmu)

•Jerzy Putrament - „Rzeczywistość” (przedstawia autentyczne wydarzenia procesów politycznych młodzieży)

•Zofia Nałkowska - „Więzy życia” 1948

3. krąg rozrachunków inteligenckich

- wyrażą system zmierzchu wartości mieszczańskich

- wszystko pisane w 1. osobie

- pokazuje niemożność podjęcia sensownych działań przez bohatera - inteligenta

- literatura inteligenckich rozrachunków - to dokument procesu przyjmowania do świadomości nieodwracalnych rozstrzygnięć historycznych oraz wyciągania z nich możliwie optymalnych wniosków dla narodu polskiego. Roztrząsa się tradycje środowiska rodzinnego, własną przeszłość, umiłowania, przywiązania oraz sentymenty i konfrontuje się je z objawami dokonującej się historii: z przeobrażeniami społecznymi, z obecnością w życiu politycznym nowych klas społecznych, z nowymi kryteriami oceny zachowania się człowieka, ze skutkami reformy rolnej i upaństwowienia przemysłu. Bohaterem jest najczęściej przedstawiciel inteligencji mieszczańskiej, wrażliwy obserwator dwóch światów, dwóch kultur. Wyraźnie jest przywiązany do tego pierwszego świata. Dąży jednak do afirmacji drugiego porządku, aprobuje w zasadzie zmiany zachodzące na jego oczach, ale w świadomości jego istnieje nuta melancholii na myśl o przemijaniu tradycji.

• Stanisław Dygat - „Jezioro bodeńskie” 1946

„Pożegnania” 1948

• Artur Sandauer - „Śmierć admirała” 1947

• Stefan Kisielewski - „Sprzysiężenie” 1947

4. krąg powieści historycznych

- dotyczy czasów piastowskich

•Karol Bunck - „Dzikowy skarb”

„Ojciec i syn” 1946

• Władysław Jan Grabski - „Saga o Jarlu Broniszu”

• Antoni Gołubiew - „Bolesław Chrobry” (I tom „Puszcza”, II tom „Szło nowe”) 1947

• Teodor Warmiński - „Srebrne orły” (akcja toczy się w X/XI w, przedstawia bogatą panoramę Europy)

• Hanna Malewska - „Kamienie wołać będą” 1946

• Tadeusz Gohuj (?) - „Próba ognia” 1946

POEZJA:

- poeci starszej generacji nadają ton poezji lat 40tych, tj:

• Leopold Staff - „Martwa pogoda”

• Julian Tuwim (ze skamandrytów) - „Kwiaty polskie” 1949 (autor powrócił z emigracji; napisany podczas wojny, nieudana próba wskrzeszenia poematu dygresyjnego z romantyzmu)

• Konstanty Gałczyński - „Zaczarowana dorożka” 1948 (przedstawia realia powojennego życia, szydercze ataki na polską inteligencję)

• Mieczysław Jastrun - „Godzina strzeżona”

„Rzecz ludzka”

„Sezon w Alpach” 1946 (przejawia zainteresowania romantyzmem polskim)

• Julian Przyboś (awangardzista przedwojenny) - „Póki my żyjemy” 1944

• Czesław Miłosz - „Ocalenie” (jedyna wydana przez niego książka przed opuszczeniem kraju; składa hołd okupowanej Warszawie)

• Tadeusz Różewicz - „Niepokój” 1945

„Czerwona rękawiczka” 1948 (jedyny poeta nie mający poetyckiego startu przed wojną; negacja tradycyjnych wartości humanistycznych)

DRAMAT:

- nie rozwija się bujnie, nie ma wybitnych osiągnięć

• Jerzy Szaniawski - „Dwa teatry” 1945 (wystawiony 1946, wydany 1947; bazuje na przeciwstawianiu teatru realistycznego i teatru snów)

• Jerzy Zawieyski - „Mąż doskonały” 1946

„Rozdroża miłości” 1947

„Ocalenie Jakuba” 1948

„Pieśń nadziei”

• Leon Kruczkowski - „Odwety” 1948

• Stefan Otwinowski - „Wielkanoc” 1946

• Tadeusz. Hołuj - „Dom pod Oświęcimiem” 1948

-próby podejmowania tematów historycznych:

• Brandstaetter - „Powrót syna marnotrawnego”

• Dąbrowska - „ Stanisław i Bogumił”

LITERATURA EMIGRACYJNA:

-rozwija się innym nurtem

-lata 40te nie są dobre dla literatury emigracyjnej

POEZJA:

• Jan Lechoń - „Aria z kurantem” 1945 (tęsknota emigracyjna)

• Kazimierz Wierzyński - „Miecze i krzyże” 1946 (temat: groza i rozpacz)

PROZA:

-podejmuje tematykę niecenzuralną w kraju, tj. o obozach radzieckich

• Hermina Naglerowa - „Ludzie sponiewierani” 1945

• Beata Obertyńska - „W domu niewoli” 1946

• Melchior Wańkowicz - „Bitwa o Monte Casino” 1946-49

• Maria Kuncewiczowa - „Zmowa nieobecnych” 1946

Okres stalinowski 1949-56

Najsmutniejszy okres, obowiązywał administracyjnie narzucony realizm socjalistyczny, przeniesiony z ZSRR.

1.Okres wstępny 49 rok

2.Okres ofensywy 50-53

3.Okres odwilży 54-55

4.Okres całkowitego załamania 56 rok

Realizm socjalistyczny został wprowadzony w Polsce w styczniu 49 roku na czwartym zjeździe „Związku zawodowego literatów polskich”. Wniósł skutki negatywne.

PROZA- nurt powieści produkcyjnych (próby zastosowania realizmu socjalistycznego do tematyki odbudowy kraju przez młodych pisarzy, popieranych przez władzę). 1949- 52r.- duże ilości sławnych utworów, skrajnie ilustracyjnych, panegiryzm polityczny, stereotypizm, utwory podobne. Fabuła- zakład produkcyjny z trudnościami, pojawia się bohater ratujący sytuację.

•Jan Wilczek „Nr 16 produkuje”46r,

•Hamer „Np. plewa”

•Ściborski „Węgiel” 46r

Krąg prozy objął zagadnienia wiejskie (założenie zakładu produkcyjnego).

•Maria Jarochowska „Buraczane liście”, „Traktory zdobędą wiosnę” z 46 r

Realizmowi socjalistycznemu podporządkowali się również pisarze starszego pochodzenia:

•K. Brantys „Człowiek nie umiera” z 53r, „Obywatele” z 54r

•J. Andrzejewski „Wojna skuteczna” z 53 r

Istniała proza o tematyce wojenno- okupacyjnej, nastawiona na oskarżanie sanacji za wrześniową katastrofę:

•Putrament „Wrzesień”

•Żukrowski „Dni klęski”

•B. Czeszka „Pokolenie”

Powieść współczesna i o przeszłości:

•Igor Newerly „Pamiątka z celulozy”

Nurt hisoryczny- cecha- biografizm:

•M. Jastruń „Takie jak Mickiewicz” 49r, „Spotkanie z Salomeąâ€

•L. Przemski „Szary Jakobin”

POEZJA- pojawia się „pokolenie pryszczatych”, lata 50, podporządkowani zasadom realizmu socjalistycznego. Przedstawiciele to ludzie, którzy w późniejszych latach poparli opozycję. Główni przedstawiciele:

•Wiktor Woroszyński „Śmierci nie ma” 49r, „Pierwsza linia oporu” 51r, zbiorowo „Wojna sześciolatki” (wiersze trzech poetów- A. Brauna, A. Mandaljana i W. Woroszyńskiego)

Starsi poeci:

•W. Broniewski „Słowo o Stalinie” 49r, poemat „Nadzieja” 51r, pojawiają się akcenty związane z pięknem krajobrazu polskiego, refleksje nad życiem

•A. Warzych

•M. Jastruń

•K. Gałczyński „Ślubne obrączki” 49r, „Wiersze liryczne” 52r

•T. Różewicz- to, co wydaje nie jest najlepsze

•L. Staff „Wiklina” 54 r, wprowadza nowe tony ironii, groteski, nawiązuje do Różewicza

•J. Przyboś „Najmniej słów” z 55r, próba nieudana kompromisu z poetyką realizmu socjalistycznego

DRAMAT- Główni przedstawiciele:

•L. Kruczkowski „Niemcy” 45-47 r, wystawiony w 49 r, druk- 50r

Współczesny dramat społeczno- polityczny (nieudany):

•J. Iwaszkiewicz „Odbudowa Błędomierza”

•L. Kruczkowski „Odwiedziny” 55r,

Ostra krytyka kapitalizmu:

•A. Tarn „Zwykła sprawa” 50r

•L. Kruczkowski „Juliusz i Etel” 54 r (o sprawie małżeństwa Rosenbergów)

Tematyka historyczna- pierwsza połowa lat 50:

•H. Auderska „Rzeczpospolita zapłaci”

•K. Korcell „Najazd” 52 r,

•A. Maliszewski „Droga do Czarnolasu” 52 r

•L.H. Morstin „Polacy nie gęsi”

FAZA ODWILŻY- pojawiają się nowe, ożywcze tendencje, zapowiadają odnowienie literatury. Ukazują się utworu napisane wcześniej, dotyczące II wojny światowejnp. „Czarny potop” Buczkowskiego z 54r; „Polska jesień” Szczepańskiego z 55 r. Pokazuje się seria tekstów prozatorskich, opowiadań, które nagle pokazują przemilczane problemy np. „Złoty lis” Andrzejewskiego; K. Brandys „Hotel Rzymski; M. Dąbrowska „NA wsi wesele”.

Najważniejsze utwory okresu odwilży:

•A. Warzyk „Poemat dla dorosłych” z 56 r (manifestacja rozczarowania do założeń politycznych)

Literatura emigracyjna- nie ma realizmu socjalistycznego

Proza:

•G. H. Grudziński „Inny świat” 53 r (wydanie polskie), 51 r- wydanie angielskie

•W. Gombrowicz „Transatlantyk” 53 r- groteska inspirowana przeżyciami autora w Argentynie; „Ślub” 53 r

Poezja:

•K. Wierzyński „Korzec maku”

•Cz. Miłosz „Światło dzienne” z 53 r, tonacja demaskatorska; zbiór esejów „Zniewolony umysłâ€ z 53 r

Najbardziej znaczące utwory powstały na emigracji, nie w kraju.

Główne tendencje rozwojowe lit. Polskiej lat 1956 - 1968

To okres wyzwolenia się literatury spod reżimu narzuconego przez socrealizm. Początkowe lata okresu to krytyka bezmyślnego poddania się wymogom socrealizmu, który pozostawał bez związku z potrzebami twórczymi i indywidualną wypowiedzią języka sztuki. Literatura polska może teraz korzystać z kontaktów z prądami literatury światowej, chociaż nie obywa się tutaj bez ograniczeń natury politycznej. Rok 1956 to czas debiutu młodego pokolenia. Coraz bardziej widoczny nawrót Gomułki do praktyk autorytarnych. Okres 1956-1968 należy do okresów dobrych w literaturze, najlepszy okres w dziejach Polski Ludowej. Odwrót od realizmu socjalistycznego. Czynniki rządzące nie wtrącają się w sprawy artystyczne.

PROZA

- od 1956 roku przełamanie charakterystyczne dla fazy wcześniejszej izolacji polskiej literatury współczesnej, dopuszczone oddziaływanie na literaturę polską kierunków literatury zachodnioeuropejskiej (wydawanie dzieł nie tłumaczonych wcześniej dzieł pisarzy amerykańskich)

- podejmowane kroki przełamania barier dzielących literaturę krajową od lit. Emigracyjnej, rozrachunek z okresem stalinowskim

1) gwałtowne odrzucenie dorobku ostatnich lat, utwory nasycone emocjonalnie oparte na błędach, pomyłkach, zbrodniach; literaturę tą tworzyli ci, którzy wcześniej wprowadzali stalinizm do lit. polskiej

Kazimierz Brandys „Matka królów” 1956r

Wiktor Woroszylski „ Okrutna gwiazda” 1958r

Aleksander Ścibor „Morze Sargassa” 1956-57' (w prasie)

2)rozrachunek ze stalinizmem ubrany w kostium historyczny (utwory rzekomo oparte na faktach)

Jerzy Andrzejewski „Bramy raju” 1960r

Jarosław Iwaszkiewicz }

Tadeusz Breza }nie wznawiali swoich tekstów

Władysław Broniewski}

3)szli pod prąd, prawda przynosi nowe krzywdy

Leon Kruczkowski, opowiadania „Szkice z piekła uczciwych”, pisane w 1957r. wydane 1963r.

- pojawienie się tzw. „czarnego nurtu lit. polskiej”, obejmował utwory prozatorskie, które stosowały w opisie rzeczywistą metodę realizmu socjalistycznego na opak(obraz pesymistyczny)

Marek Hłasko „Pierwszy krok w chmurach” 1956r (obrzydliwe barwy rzeczywistości, ludzie

marginesu społecznego)

„Cmentarze” 1958r

„Następny do raju” 1958r

„Wszyscy byli odwróceni” 1964r

„Brudne czyny” 1964r

„Sowa, córka piekarza” 1967r

„Piękni dwudziestoletni” 1966r

Marek Nowakowski „Ten stary złodziej” 1958r

„ Benek-kwiaciarz” 1961r

(świat lumpów, pasożytów społecznych na obrzeżach Warszawy, fascynacja subkulturą i mentalnością tamtych ludzi i środowisk, ludzie skłócenie z regułami, tworzyli własny kodeks etyczny np. złodziei, w stosunku do swojego środowiska)

- późnym kontynuatorem Hłaski i Nowakowskiego jest Jan Kinsbah

Jarosław Iwaszkiewicz, 3 tomy „ Słowa i chwała” 1956-1962r (losy kilku rodzin na Ukrainie, w Warszawie, w stolicach europejskich)

Jerzy Andrzejewski „Idzie skacząc po górach” 1967r (powieść o artystach, nie posługuje się kostiumem historycznym)

Julian Stryjkowski (pisarz żydowski piszący w j. polskim) „Głosy w ciemności” 1946r - pisane, 1956r - wydane (powieść osadzona w realiach Galicji przed I wojną światową )

„Austeria”1968r (niby kontynuacja „Głosów”)

Tadeusz Konwicki „Sennik współczesny” 1963r

Zjawisko zrodzone w latach '60

NURT WIEJSKI - duża grupa pisarzy i utworów funkcjonujących od lat '60, poruszających problemy wsi poprzez wydobywanie odrębności języka itd.., nieprzystosowanie ludzi wsi do współczesności, posługują się stylizacją

Julian Kawalec „Ziemi przypisany” 1962r

„ Tańczący jastrząb” 1964r ( 2 tematy-przeciwny w życiu chłopskim po '45 i adaptacja człowieka z ludu do miejskich warunków)

Wiesław Myśliwski „Nagi sad” 1967r

Tadeusz Nowak „A jak królem a jak katem będziesz” 1968r

W drugiej połowie lat '60 narodziło się mało ciekawe zjawisko artystyczne MAŁEGO REALIZMU, ich twórczość opierała się o obserwacje ludzi. Nazwa wzięła się od tego, że przeciwstawiono ją realizmowi (tam były wielkie problemy, tu małe)

Adam Augustyn, Jerzy Wawrzak

Lata '60 to również pojawienie się PROZY GROTESKOWEJ(karykatura, zniekształcenie rzeczywistości)

Stanisław Mrożek „Słoń” 1957r

„Wesele w Atomicach” 1959r

-utwory o tematyce wojennej, wojna ukazywana inaczej niż w latach '40-`50

Bogdan Czeszko „Tren” 1961r

-proza polityczna

Wojciech Żukowski „Kamienne tablice” 1966r

Jerzy Putrament „Bołdyn”1957r

-proza psychologiczna

Kornel Filipowicz, Stanisław Dygant

-proza eksperymentalna (nawiązująca do nowej powieści francuskiej)

Wilhelm Mach „Góry nad Morzem Czarnym” 1961r

Lata '60 to również rozwój since fiction

Stanisław Lem

-powieść historyczna

Teodor Parnicki , 6 tomów „Nowa baśń” 1962-1970r (powieść fantastyczno-historyczna; rozległość horyzontów, najróżniejsze techniki narracyjne, jego powieści przypominały kryminały)

Hanna Malewska

Jacek Bocheński, Władysław Terlecki

POEZJA

-skamandryci, z pocz. lat '60 zaczyna się renesans powieści, zwrot w stronę ascetycznego języka

Antoni Słomiński „Nowe wiersze” 1959r

„Wiersze” 1958-1963r

Julian Przyboś(wspomnienia z dzieciństwa, zwalcza torbistów - nie lubianych poetów)

„Narzędzie ze światła” 1958r

„Próba całości” 1961r

„Więcej o manifest” 1962r

„Na znak” 1965r

„Kwiat nieznany” 1968r

Tadeusz Różewicz (najwybitniejszy debiutant po wojnie)

„Formy” 1958r

„Rozmowa z księdzem” 1960r

„Zielona róża” 1961r

„Głos anonima” 1961r

„Twarz” 1964r

„Twarz trzecia” 1968r

Okres tzw. DRUGIE DEBIUTY

- niektórzy z poetów, którzy wydali książki w czasach stalinowskich, zmieniają kształt i charakter swojej poezji i ponownie debiutują po roku 1956

Wisława Szymborska (nowa poezja Szymborskiej-liryka osobista i refleksyjna, skupiona wokół motywu egzystencjalnego człowieka oraz stosunek jednostki do historii, człowiek jako istota bezbronna, omylna)

„Wołanie do yeti” 1957r

„Sól” 1962r

„Sto pociech” 1967r

Tadeusz Nowak „Jasełkowe niebiosa” 1957r (konwencja pieśni ludowej, kolęd, ballad, groteska)

Andrzej Bursa „Wiersze” 1954-1957(pisane)

1958 (wydane)

POKOLENIE `56

-obejmuje poetów, którzy rozpoczynają twórczość po 1956 roku, debiutują w 1955 r. w prasie, pierwsze książki wydają w 1956 lub 1957r., reprezentują różne odmiany poezji

TURBIZM (łac. brzydki)

Stanisław Grochowiak (wszystko co kalekie, ułomne)

„Ballada rycerska” 1956r

„Rozbieranie do snu” 1959r

„Agresty” 1963r

NEOKLASYCYZM(klasycyzm współczesny)

- charakteryzował się fascynacją kultury śródziemnomorskiej(antycznej głównie) odwoływał się do stylizacji na dawne utwory, uprawiał gatunki(sonet, legię, odę), świat ładu, porządku, harmonii

Zbigniew Herbert(połączenie szacunku tradycyjnej kultury z nowoczesnością, ironii z humorem)

„Struna światła” 1956r

„Hermes, pies i gwiazda” 1957r

„Studium przedmiotów” 1961r

„Napis” 1963r

POEZJA LINGWISTYCZNA

- poezja powinna zajmować się rozrachunkiem z konwencjami mowy, język utrudnia porozumienie, interesuje się wszystkim tym co w języku niesprawne(bełkot, koślawość, pomyłki językowe)

Miron Białoszewski (wszystko co nieporadne, śmieszne)

„Obroty rzeczy”1956r

„Rachunek zachciankowy” 1959r

„Mylne wzruszenia” 1961r

„Było i było” 1965r

NURT WYZWOLONEJ WYOBRAŹNI

- odwołanie do ryzykownych skojarzeń, gier i zabaw

Jerzy Harasymowicz „Cuda” 1956r

DRAMAT

-dobre lata dla dramatu

Jerzy Broszkiewicz „Imiona władzy” 1957r

„Pierwszy dzień wolności” 1959r

„Śmierć gubernatora” 1961r

DRAMATURGIA

Tadeusz Różewicz (precyzyjne ujęcie pokazania świata jako „gigantycznego śmietnika” w którym znikają wszelkie wartości; język wzorcowany na języku nowoczesnej poezji, sztuki w których nic się nie dzieje)

„Kartoteka” 1959(pisane)

1960(wydane)

„Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”(Gomułka) 1962(pisane)

1964(wydane)

„Stara kobieta wysiaduje” 1968r (pisane)

1969r (wydane)

Sławomir Mrożek (teatr w tematyce parabolicznej)

„Tango” 1964r (pisane)

1965r(wydane)

„Policja” 1958r

Ireneusz Iredyński, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll

LITERATURA EMIGRACYJNA

-przegląd wydarzeń

Kazimierz Wierzyński „Tkanka ziemi” 1960r

„Kufer na plecach” 1964r

„Czarny polonez” 1968r

„Sen mara” 1969r

Witold Gombrowicz (analiza psychologii erotycznej)

„Pornografia” 1960r

„Kosmos” 1965r

„Operetka” 1966r(groteska sceniczna)

Czesław Miłosz „Traktat poetycki” 1957r

„Gucio zaczarowany” 1965r

IV Faza (1969-1980)

Od wydarzeń marcowych (1968) potęgowały się konflikty społeczne - rodziły protesty w kręgu intelektualistów. Około roku 1968 weszło do literatury pokolenie pisarzy całkowicie urodzonych po i ukształtowanych po wojnie. Pojawieniu się tej nowej generacji towarzyszył jednocześnie mający miejsce w tym samym czasie masowy proces (połowa lat 60 i 70) wymierania pisarzy, którzy tworzyli po wojnie, ale zaczynali już w okresie międzywojennym.

Np.

1966 Ludwik Hieronim Morski

1968 Anatol Stern

1969 Witold Gombrowicz, Leon Pasternak

1970 Tadeusz Breza, Julian Przyboś

1974 Melchior Wańkowicz

Zmiana pokoleń spowodowała, że sprawy wojenne coraz mniej obchodziły ludzi młodych, odchodziły w przeszłość.

Głównie przedstawiciele:

Poezja (69-1980)

Pojawienie się [Nowej Fali] - terminem tym określa się ruch poetycki skupiających pisarzy z nowej generacji (ur. po 1945r.) ; pisarze ci zaczynają publikować około roku 1968, wydarzenia marcowe rzucają cień na ich twórczość.

Ośrodkami Nowej Fali stały się 4 grupy poetyckie:

1 Grupa „Próby” - Poznań 1966

(S. Barańczak [przywódca grupy], R. Krynicki, Jamroziak , A. Maciejewska)

„Nieufni i Zadufani” 71

„Ironia i harmonia” 73

Romantyzm dialektyczny (pojmowanie świata w stałej przemianie, uczestnictwo w życiu społecznym, w dramatch tego życia), cywilizacja podporządkowuje sobie jednostkę, niedobrą rolę w tym procesie odgrywają masmedia, które wpływają na jednostkę, język staje się świadectwem choroby.

2 Grupa „Centrum” - Łódź 1967

(J. Bierezin, Andrzej Biskupski, Kazimierz Świegocki)

Rzucała mgliste hasła poezji

3 Grupa „Teraz” Kraków 1968

(Julian Kornhauser, S.Tablo, J. Piątkowski, Wit Jaworski, J. Kronholt, Adam Zagajewski)

„Świat mnie przedstawiony” 71 rok - A. Zagajewski, J. Kornhauser

Grupa posiadała wyraźny program ku rzeczywistości społecznej, poezja winna interweniować w życie, program został przedstawiony w „Świecie...”, odwołuje się do tradycji przedwojennego ekspresjonizmu i awangardy krakowskiej.

4 Grupa „Konteksty” Katowice 1971

(S.Piskor, Andrzej Szuba)

Okres 69-1980 to również rozwój starszych poetów, np.:

Jarosław Iwaszkiewicz, wiersze : „Xemie i elegie” 70

„Śpiewnik włoski” 74

„Mapa pogody” 77

„Muzyka wieczorem” 80

Wyrafinowana prostota, brak ozdobników, refleksje na temat starzenia się, przemijania, prawdziwa mądrość polega na niemożności zrozumienia.

Mieczysław Jastrun, „Godła pamięci” 69

„Wyspa” 73

„Błysk obrazu” 75

„Scena obrotowa” 77

Jastrun operuje symboliką, omija kwestie rozumu, mistyczne olsnienie.

Zbigniew Herbert, „Napis” 69

„Pan Cogito” 74

Poezja uwrażliwiona na problematykę moralną formułuje prawdy uniwersalne, szacunek dla tradycji, zestawienie ironii i humoru.

Czesław Miłosz, „Miasto bez imienia” 69

„Gdzie wschodzi słońce i tedy zapada” 74

Rola poezji w świecie współczesnym, poezja wg Miłosza jest czymś w co się wątpi, a co jednocześnie jest niezbędne.

Grochowiak, Harasimowicz, Bryll - kontynuują swoją twórczość

Tadeusz Nowak, „Psalmy” 71

„Nowe psalmy” 78

Nowa Fala - Pokolenie 68

Stanisław Barańczak, tomiki poetyckie:

„Korekta twarzy” 68

„Jednym tchem” 70 ( wydania oficjalne)

„Dziennika poranny” 72

„Ja wiem, że to niesłuszne” 77

„Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu” 80

Popadł w konflikt z cenzurą, związał się z opozycją polityczną, jego tomy nie mogły się ukazać w kraju, publikowane w drugim obiegu (nielegalnie) albo na emigracji.

W tomikach: okaleczona psychika człowieka, patologie.., ważne jest nie to co mówimy, ale jak mówimy, analizuje wieloznaczność sformułowań propagandowych (Nowomowy), należy zająć postawę nieufną wobec takiego języka.

Ryszard Krynicki, „Pęd pogoni, pęd ucieczki” 68

„Akt urodzenia” 69

„Organizm zbiorowy” 75

„Nasze życie rośnie” 78

„Niewiele więcej” 81

Tomiki nielegalne albo na emigracji; interesuje się grami językowymi, kieruje się na jednostkę, jej uwikłania w politykę, człowiek uwikłany przez układy, poszukujący prawd, wierny sobie.

Adam Zagajewski, „Komunikat” 72

„Sklepy mięsne” 75

„Oda do wielości” 83

Część tomików albo nielegalnie, albo poza krajem, unika metaforyki, obnażanie kłamstw języka oficjalnego.

Jerzy Kronholt

Leszek Aleksander Moczulski

Rafał Wojaczek

Bogdan Zadura

Józef Bara

Ewa Lipska, tomy wierszy:

„Wiersze” 67

„Drugi zbiór wierszy” 70

„Trzeci zbiór wierszy” 72

„Czwarty zbiór wierszy” 74

„Piąty zbiór wierszy” 78

Niechęć do wszelkiego krzyku, postawa wyciszona, stosowane formy aforystyczne, odwołania do Różewicza i neoklasycyzmu.

Teatr i Dramat (69-80)

Odwrót od awangardyzmu, uspokojenie konwencji, unikanie eksperymentów, powrót do tendencji romantycznych.

Helmut Kajzar, „Rycerz Andrzej” 70

„Paternoster” 71

„Gwiazda” 71

„Samoobrona” 76

spajanie świata codzienności z wyobraźnią, wydarzenia odrealnione.

Sławomir Mrożek, Nowe dramaty, 2 Nurty, wspólny mianownik, odchodzą od poetyki opartej wyłącznie na grotesce, przesuwają uwagę na kwestie psychologiczne.

1) Nurt

„Emigranci” 74 (problemy psychologiczne, brak komizmu, demaskacja wszystkiego co u człowieka jest grą - pozorem)

„Rzeźnia” 73

„Szczęśliwe wydarzenie” 71

„Garbus” 75

2) Nurt - krótkie jednoaktówki, Nurt słabszy artystycznie

„Lis filozof” 77

„Polowanie na lisa” 77

„Lis aspirant” 78

Tadeusz Różewicz, zainteresowanie psychiką ludzką

„Przyrost naturalny” 70

„Rajski ogródek” 70

„Na czworakach” 71

„Białe małżeństwo” 74

„Do piachu” 75-79

„Odejście głodomora” 76

„Pułapka” 82

Proza 69-80

Kontynuacja Nurtów prozatorskich z poprzedniego okresu, kontynuacja [Małego Realizmu]

Proza Mirona Białoszewskiego (formy sytuujące się na granicy ogólnie przyjętej literackości, pamiętnik, dziennik, reportaż, lit. Faktu - beletrystyka, wykorzystuje wiele form języka, zaciera różnice gatunkowe utworów, przeplata niekiedy prozę i poezję, prowadzi nieustanną grę pomiędzy światem fikcji kreowanym przez narratora a biografią autora)

„Pamiętnik z powstania warszawskiego” 70

„Donosy rzeczywistości” 73

„Szumy, zlepy, ciągi” 76

„Zawał” 77

[Literatura Prawdziwa]

odchodzenia od fikcji, zbliżenie dzieła do pamiętnika, autobiografii, notatnika, lit. faktu.

Rozwija się literatura since fiction, powieść historyczno-fantastyczna

Teodor Parnicki, „Inne życie Kleopatry” 69

„Tożsamość” 70

„Muza dalekich podróży” 70

„Przeobrażenie” 73

Tadeusz Nowak, „Diabły” 71

„Dwunastu” 74

„Półbaśnie” 76

„Prorok” 77

„Wniebogłosy” 82

Rzeczywistość z mitem, baśnią i folklorem.

Julian Kawalec, „Przepłyniesz rzekę” 72

„Wielki festyn” 74

„Pierwszy białoręki” 79

Proza wiejska, Analiza przemian współczesnej wsi z surową obserwacją tych przemian - konsekwencje.

Edward Redliński, „Listy z Rabarbaru” 67

„Awans” 73

„Konopielka” 73

Wiesław Myśliwski, „Pałac” 70

Opowieść paraboliczna, proza wiejska

Zwrócenie w stronę Eseistyki

Marian Brandys, „Koniec świata szwoleżerów” 74

Aleksander Krawczuk

Władysław Terlecki, „Spisek” 66

„Dwie głowy ptaka” 70

„Powrót z carskiego sioła” 73

„Czarny romans” 74

Historia XiX wieku, dzieje powstania styczniowego, autentyczne postacie, autentyczne wydarzenia, psychologiczne motywy ludzkiego działania.

Andrzej Szczypiorski, „Msza za miasto Arras” 71

„I ominęli Emaus” 74

Prześladowania żydów i heretyków w XV wieku - aluzja do wydarzeń marcowych 68'.

[Proza galicyjska] - utwory pisarzy, którzy osadzali fabułę w Galicji sprzed I wojny.

Andrzej Kuśniewicz, „Król Obojga Sycylii” 74

„Stan nieważkości” 74-75

„Trzecie królestwo” 75

„Lekcja martwego języka” 77

„Witraż” 80

Włodzimierz Odojewski, „Zasypie wszystko, zawieje...” 73

Julian Stryjkowski, „Na wierzbach nasze skrzypce” 74

„Sen Azrila” 75

Henryk Grynberg, „Żydowska wojna” 65

„Zwycięstwo” 69

„Życie ideologiczne” 75

„Życie osobiste” 79

Bogdan Wojdowski, „Chleb rzucony umarłym” 71

Obraz getta warszawskiego.

Tadeusz Konwicki, 2 Nurty

1. seria powieści, charakter autobiograficzny, osobowości wahające się, poszukujące zgody ze światem, osobowości uwikłane we wszystkie skomplikowane realia.

„Nic albo nic” 71

„Kompleks Polski” 77

„Mała Apokalipsa” 79

„Rzeka podziemna, podziemne ptaki” 84

2. charakter dokumentalny

„Kalendarze i klepsydra” 76

„Wschody i zachody księżyca” 82

„Kronika wypadków miłosnych”74 (przedwojenna Wileńszczyzna)

Lata 70' - rozkwit prozy

Edward Stachura, „Cała jaskrawość” 69

„Siekierezada albo zima leśnych ludzi” 70(71)

„Się” 77

Zawsze ten sam bohater, poszukujący przygody, motyw wędrówki.

Jarosław Iwaszkiewicz, „Martwa pasieka” 73

„Sny ogrody” 74

Jerzy Andrzejewski, „Miazga” 79

„Teraz na Ciebie zagłada” 76

„Już prawie nic” 79

Koniec okresu (69-1980)

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej lat 1980-1989

Charakterystyka lat 80 w literaturze:

- na I miejscu użytkowe funkcje literatury

- schematyzacja środków przekazu i ich ubożenie

- charakterystycznym rysem było ubożenie intelektualne

- młodzi literaci opuszczali kraj

- w dalszym ciągu istniał drugi obieg

- wzrost znaczenia literatury drugiego obiegu

- zacieranie granic między literaturą zagraniczną, a krajową

- w kraju zaczęto wydawać twórców emigracyjnych, jednak utwory twórcy emigr. mogły ukazać się dopiero po jego śmierci

- literatura lat 80 nie jest zbyt ciekawa, nie ma nowych rozwiązań

- nasila się rola wypowiedzi innych np. felieton, dziennik, autobiografia

- literatura poddana różnym stereotypom np. s. konspiracyjno- kombatancki

Przedstawiciele za granicą:

- Kazimierz Orłoś

- Stanisław Barańczak

- Ryszard Krynicki

- Bogusław Wołoszański

Poezja lat 80

- znaczącą rolę w piśmiennictwie stanowił drugi obieg, tak samo było w poezji

- tomiki poezji powstawały pod wpływem wydarzeń politycznych

- doraźne cechy negatywne poezji okolicznościowej

Cechy poezji:

- artystyczna bylejakość

- nie sprostanie intelektualne

- twórczość skrajnie podporządkowana wymogą działania politycznego

Przedstawiciele:

- Lothar Herbst

- Leszcz Szaruga „Czas morowy” 1982r.

- Artur Międzyrzecki „Wojna nerwów” 1983r. ( rejestruje fakty i stany czasu; ukazuje psychologiczne reakcje ludzi: niepokój, bezradność)

- Zbigniew Herbert „Raport z oblężonego miasta” 1983r.,

„18-wierszy” 1983r.

(skrócona wersja „ Raportu z oblężonego miasta”)

Herbert zawiera w swej poezji osobiste przeżycia.

- Antoni Pawlak „ Obudzimy się nagle w pędzących pociągach” 1981r.,

„ Grypsy” 1982r.

„Zmierzch i grypsy” 1984r.,

„ Trudny wybór wierszy” 1987r.

( Pawlak odwoływał się do poetyki Nowej Fali, pokazywał fakty, wydarzenia mające świadczyć o przemocy władzy)

- Tomasz Jastrun „ Płomienie błędnego koła” 1980r.

„ Kropla, kropla” 1985r.

„Obok siebie” 1989r.

( podejmował próbę połączenia opisu z ujęciem metaforycznym; absurd)

- Jan Polkowski „To nie jest poezja” 1980r.

„Oddychaj głęboko” 1981r.

„ Ogień” 1983r.

„Wiersze 1977-1984”

( poezja wyrastała z Nowej Fali, chętnie odwoływano się do N.F.)

- Julian Kornhauser „Hurrraaa” 1982r.

„Każdego następnego dnia” 1981r.

„ Inny porządek” 1985r.

„ Za nas, z nami” 1985r.

( ironii towarzyszy poczucie zwątpienia)

- Adam Zagajewski ( wydawał na emigracji)

„ List. Oda do wielości” 1983r.

„ Jechać do Lwowa”1985r.

( nasilenie intelektualizmu, refleksyjności, związków z kulturą europejską, wiersze są coraz bardziej zamyślone)

- Stanisław Barańczak „ Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu” 1980r.

„ Atlantyda i inne wiersze z lat 81-85” 1986r.

„ Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 86-88” 1988r.

( intelektualna analiza, wątki metafizyczne)

- Ryszard Krynicki „ Nie wiele więcej” 1981r.

„ Niepodlegli nicości” 1988r.

( dąży do max. zwięzłości, aforyzmości. Zdaniem Krynickiego poeta powinien uczestniczyć w losie zbiorowym)

- Ewa Lipska „ Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek” 1982r.

„ Utwory wybrane” 1986r.

*Poeci stroniący od zaangażowania się :

- Adam Ziemianin

- Józef Baran „W błysku zapałki” 1979r.

- Jerzy Gizella

- Stanisław Gola

- Wisława Szymborska „Wielka liczba” 1976r.

„Ludzie na moście” 1986r.

( w latach 80 poezja Szymborskiej uległa dramatyzacji, człowiek w jej wierszach ulega degeneracji, człowiek staje się jednowymiarowy, okaleczony)

- Miron Biłoszewski „ Wiersze wybrane i dobrane” 1980r.

„ Oho” 1985r.

*Lata 80 to obfity rozwój poezji o tematyce religijnej i metafizycznej. Przedstawicielami byli:

- Jan Twardowski „ Niebieskie okulary” 1980r.

„ Rachunek dla dorosłego” 1982r.

„ Który stwarzasz jagody” wyd.I 1984r., wyd.II 1988r.

„ Na osiołku” 1986r.

- Anna Kamieńska „ Wiersze jednej nocy”1981r.

„ W pół słowa”1983r.

„ Milczenie i psalmy największe” 1988r.

- 1980r.- ujawnione w postaci książkowej wiersze Karola Wojtyły

Dramat lat 80

- lata 80 to niezbyt interesujący okres dla dramatu

- lata 80 ujawniły nieobecność tekstów dramatycznych dających wyraz najnowszym procesom

- brak nowych, wybitnych zjawisk, kontynuacje.

Przedstawiciele:

- Tadeusz Różewicz „ Pułapka” 1982r.

- Sławomir Mrożek „Vatzlav” ( wyd.pol.) 1982r.

„Ambasador” 1982r.,

„ Letni dzień” 1983r.

„ Kontrakt” 1986r.

( Różewicz i Mrożek- poruszają problemy psychologii)

- Ireneusz Iredyński

- Tomasz Łubieński

- Jerzy Żurek

- Edward Redliński „Pustaki i wcześniaki”1985r.

Proza lat 80

- nie jest to okres dobry dla prozy, nie ma w niej nic nowego

- proza uległa walce politycznej, autorzy starali się „dokopać” przeciwnikowi

- utwory propagandowe

- prozy gorące- bo podejmowała bardzo aktualne, współczesne problemy polityczne, związane z Solidarnością, stanem wojennym

Przedstawiciele:

- Roman Bratny „ Bronić siebie” 1981r.

„Rok w trumnie” 1983r.

„Koszenie pawi' 1983r.

„C.D.N.” 1986r.

„Nagi maj” 1988r.

„Paradoks istnienia” 1989r.

( Bratny atakował ówczesną opozycję)

- Maria Nurowska „Innego życia nie będzie” 1987r.

„ Post scriptum” 1993r.

- Marek Nowakowski „ Dwa dni z aniołem” 1984r.

„Grisza je ebie skażu” 1986r.

- Józef Łoziński „ Sceny myśliwskie z Dolnego Śląska” 1985r.

- Tadeusz Siejak „ Oficer” 1981r.

„ Próba” 1984r.

„ Pustynia” 1987r.

( w poezji Siejaka analizie podlega mowa zebrań partyjnych)

*Proza koncentrująca się na obserwacjach, analizach świadomości bohaterów, nachylenie groteskowo-satyryczne( przedstawiciele) :

- Sławomir Łubiński

- Paweł Krasnodębski

*Proza odrzucająca fabułę opartą na zasadach prawdopodobieństwa, świat fantastyczny, absurd(przedstawiciele):

-Dariusz Bitner

-Krystyna Sakowicz

- Marek Słyk „ W barszczu przygód” 1980r.

„ W rosole powikłań”1982r.

„ W krupniku rozstrzygnięć” 1986r.

*Literatura science fiction( przedstawiciele):

- Stanisław Lem „ Wizja lokalna”1982r.

*Proza fantastyczno- historyczna ( przedstawiciele):

- Teodor Parniecki „ Rozdwojony w sobie” 1981r.

*Rezygnacja z fikcji literackiej, pogranicze literatury pięknej a dokumentalnej; esej, reportaż ( przedstawiciele) :

- Antoni Wołubiew „ Największa przygoda mojego życia. Lata nad Bolesławem Chrobrym” 1981r.

- Kazimierz Brandys „ Miesiące” 1987r.

- Marek Nowakowski „ Notatki z codzienności” 1983r.

- Jerzy Andrzejewski „ Z dnia na dzień” 1988r.

*Dowodem bezradności pisarzy była specyficzna odmiana prozy, była grupa utworów - fikcja literacka i prawda ( przedstawiciele):

- Tadeusz Konwicki „ Wschody i zachody księżyca” 1982r.

„ Nowy świat i okolice” 1986r.

- Julian Stryjkowski „ Wielki strach” 1980r.

- Igor Newerly „ Zostało z uczty Bogów” 1986r.

*W latach 80 istniała także próba kontynuowania najbardziej tradycyjnej prozy (przedstawiciele) :

- Julian Stryjkowski „ Król Dawid żyje” 1984r.

„ Juda Makabi” 1986r.

*Funkcjonuje nadal nurt wiejski ( przedstawiciele):

- Julian Kowalec

- Marian Pilot

- Józef Ratajczak

- Wiesław Myśliwski „ Kamień na kamieniu” 1984r. ( najważniejsza powieść z nurtu wiejskiego w latach 80)

- Andrzej Szczypiorkowski „Początek” 1986r.

Proza lat 80 rozpięta jest między dwiema skrajnościami:

- jedni chcą jak najbardziej przybliżyć do rzeczywistości

- inni chcą jak najbardziej się oddalić od rzeczywistości

LITERATURA POLSKA PO ROKU 1990

-Zmiany ustrojowe spowodowały formalne zniesienie cenzury.

-Gwałtowne wypełnienie się „białych plam”, błyskawiczne nadrobienie zaległości.

-Zmienił się status literatury i zadania, do których lit. jest powołana.

-Polski postmodernizm konieczność istnienia odrzuca tezy o istnieniu uniwersalnych reguł.

Postmodernizm- termin określający najnowsze tendencje w architekturze, literaturze, muzyce malarstwie i innych sztukach wizualnych.

Pokolenie brulionu ( pisarze urodzeni w latach60 - 70)

- debiutowali ok. połowy lat 1980 i wywarli wpływ na literaturę po 1989r.

-społeczne zaangażowanie w literaturę.

-pisarstwo ma mówić o sprawach prywatnych.

POEZJA:

rozkładała się na 2 odmienne nurty

I. Poezja barbarzyńców( O'haryzm)

O'haryzm - nawiązujący do nazwiska amerykańskiego poety Franka O'Hary termin, użyty po raz pierwszy przez Krzysztofa Koehlera,który użył określenia o'haryzm w odniesieniu do znanego wiersza Marcina Świetlickiego. Dla Jana Polkowskiego, jednak później termin ten był często stosowany do określania nurtu w poezji tzw. pokolenia brulionu, reprezentowanego m.in. przez Marcina Świetlickiego, Jacka Podsiadłę, Miłosza Biedrzyckiego, Marcina Sendeckiego, Krzysztofa Jaworskiego i Grzegorza Wróblewskiego. Według używających terminu o'haryzm krytyków literackich poezja tego nurtu traktuje potoczność i codzienność doświadczenia ludzkiego jako punkt wyjścia literatury, jest silnie inspirowana twórczością poetów szkoły nowojorskiej, używa bezpośrednich i obcesowych środków wyrazu, skupiona jest na obserwacji rzeczywistości i neguje społeczną rolę poezji. Poetów zaliczanych do o'haryzmu nazywano także barbarzyńcami (w opozycji do klasycystów, silnie osadzonych w polskiej i europejskiej tradycji literacko-kulturowej).

Marcin Świetlicki - debiutował książką „Zimne kraje”, wydaną w 1992 r. przez fundację brulionu. Bezpośrednio po debiucie został dostrzeżony i uznany przez krytyków za jednego z dwóch najwybitniejszych (obok Jacka Podsiadły) przedstawicieli tzw. pokolenia brulionu. W 1992 r. wspólnie z muzykami krakowskiego zespołu Trupa Wertera Utrata założył grupę Świetliki, wykonującą utwory z tekstami poety.

-autor tekstów piosenek, porzucił poezję stanu wojennego i konwencjonalny patryjotyzm.

-bohater to postać brzydząca się światem

-styl poetycki poezja obrzydzenia i horroru

„W ZIMNYCH KRAJACH” 1992 (w encyklopedii znalazłam „ Zimne kraje” z 1992 r)

„SCHIZMA” 1994

„ZIMNE KRAJE 2” 1995

„TRZECIA POŁOWA” 1996 (2 wyd.2005)

„PIEŚNI PROFANA” 1998

„CZYNNY DO ODWOŁANIA” 2001

Jacek Podsiadły- Podsiadło rejestruje i lirycznie przetwarza treści codziennego doświadczenia, afirmuje prywatność i autentyzm, głosi sceptycyzm i dystans w stosunku do instytucji i rytuałów życia publicznego. Jego wiersze układają się w poetycki dziennik życia upływającego w warunkach

z pozoru całkowicie niepoetyckich. Twórca rozwija wątki egzystencjalne, drąży sytuacje i nastroje towarzyszące raczej zwykłości niż ekstrawagancji lub egzotyce. Miłość, Droga (pisane zawsze dużą literą), miejsce, wspomnienie dzieciństwa i młodości stanowią dla niego punkt wyjścia (ale i punkt dojścia...) do rozwinięcia wstęgi zdania, sekwencji skojarzeń i imion. Słowo krąży między konkretem danej chwili (przedmiotu, zdarzenia), a ich - pełnym rozmachu, często olśniewającym, kunsztownym - artystycznym przetworzeniem.

-poezja ukazuje tradycyjną postawę inteligenckiego zachowania

„DOBRA ZIEMIA DLA MURARZY 1994”

„JĘZYKI OGNIA” 1994

„ NICZYJE BOSKIE” 1998

„WIERSZE ZEBRANE LAMPA I ISKRA BOŻA” 1998 (II wydanie: 2003).

Do poetów o'haryzmu (,miej ważnych) należą również:

Edward Stachura, Zbigniew Machej, Marcin Sndecki, Paweł Marcinkiewicz

II. Poezja klasyków lat 90 (klasycyzm lat 90)

-duży nacisk na specyfikę języka

- wyrafinowany styl

- wypieszczony język

Andrzej Sosnkowski- twórczość Sosnowskiego chce mieć jak najmniej wspólnego z kształtami gotowymi, nadającymi się do ponownego użytku: jest w pewien sposób jednorazowa i arbitralna. Poeta poddaje analizie słowo, nie po to jednak, by wykazać, co w istocie ono znaczy, ale raczej by dowieść, że w dotychczasowym kontekście nie znaczy prawie nic. Jest dźwiękiem wypełniającym konkretne miejsce w przestrzeni ludzkiego życia, nacechowując je czy raniąc, a przede wszystkim wprowadzając w nie chaos. Wie jednak, że duchową jałowość przezwyciężyć można tylko pod warunkiem uznania jej za kluczowy i - paradoksalnie - nieprzezwyciężalny problem ludzkiego wnętrza.

-trwórczość pesymistyczna pełna nastali, wątków grozy i śmierci

„ŻYCIE NA KOREI” 1992

„SEZON NA HELU” 1994

„STANCJE” 1997

„COVER” 1997.

„ZOOM” 2000

Artur Szlasarek- znany krytyk Marian Stala uważa jego twórczość za "jedno z najdojrzalszych

i najbardziej zastanawiających zjawisk nowej literatury". Szlosarka początkowo zaliczano do grupy poetów neoklasycznych, mówiących głosem nastrojonym przez historię kultury i zatroskanych brakiem metafizycznych czy choćby społecznych poręczeń dla poezji. Dzisiaj jawi się jako wyraziciel głębokich przeżyć egzystencjalnych. Nie jest jednak poetą jednego nastroju, lecz twórcą szukającym sensu wśród zacierających się przeciwieństw, upominającym się o prawo wyboru i prawo do nadziei.

-pojawił się wątek banału, nudy, smutku rozpraszanego przez erotykę albo miłość, pesymizm poezji

„WIERSZE NAPISANE” 1991

„WIERSZE RÓŻNE” 1993

„POPIÓŁ I MIÓD” 1996

„CAMERA OBSCURA „1998

Krzysztof Koehler- tradycja barokowa, klasyczna forma, akcenty przywiązania do katolickich narodowych tradycji.

„WIERSZE” 1990

„NIEUDANA PIELGRZYMKA” 1992

Wojciech Wencel- polski poeta, eseista i krytyk literacki..

„WIIRSZE „1995

„ODA NA DZIEŃ ŚW. CECYLII” 1996

Do poetów pogranicza należą:

Ewa Sonnenberg

-w jej literaturze znajdują się niekonwencjonalne i prowokacyjne motywy erotyczne.

„HAZARD” 1995

„KRAINA TYUSIĄCA NOTESÓW” 1997

„SMYCZ” 2000

Janusz Drzewucki

„ STAROŻYTNY JĘZYK” 1989

„PODRÓŻ NA POŁÓDNIE” 1995

-tomy te świadczą o zadomowieniu kultury europejskiej, posiadają wątki wędrówki, wątki metafizyczne

-posługuje się symbolami

PROZA:

-jest bardziej zróżnicowana niż poezja i trudniejsza do scharakteryzowania

-wyróżniamy grupę osób, które zafascynowały się postmodernizmem, największy rozgłos osiągnęły:

Manuela Gretkowska

- jej twórczość, zawierająca elementy prowokacji obyczajowej, wywoływała, szczególnie w

latach 90 spore kontrowersje.

-charakterystyczne są różne sposoby porozumiewania się, akcja przeważnie toczy się w Paryżu (tam gdzie kończyła studia)

- widoczne są również zawarte drastyczne, ekstrawagancje erotyczne

„TAROT PARYSKI” 1993

„KABARET METAFIZYCZNY” 1994

„PODRĘCZNIK DLA LUDZI” 1996

Natasza Goerke- jawi się jako talent najbardziej niepochwytny, trudny do klasyfikacji, przekorny

i kłopotliwy. Narracje Goerke wymykają się wszelkim statycznym interpretacjom: filozoficzne wywody opowiadane są kolokwialnym językiem, doprowadzane do absurdu kulturowe i narodowe mity, toposy i archetypy maszerują wspólnie, wypychane obyczajową anegdotą. Zdaje się, że jej narracyjne formy, podobnie jak definicje fractali (matematycznych wzorów jednostek porządkujących chaos) służą opisaniu i swoistemu zatrzymaniu oraz interpretacji naszego naturalnego środowiska - chaosu.

-w jej dziełach dużą rolę odgrywa fantazja, zabawa i eksperymenty językowe.

„FRACTALE” 1994

„KSIĘGA PASZTETÓW” 1997

„POŻEGNANIA PLAZMY” 1999

IDEOLOGIA FEMINISTYCZNA:

Izabela Filipiak- wspólnym tłem dla jej utworów jest ideologia wyzwolenia kobiety, wpisana we współczesny feminizm, feministyczną teologię i nauki społeczne. Bohaterki Filipiak doświadczają poniżenia i wywyższenia, poniewierane dokonują aktów agresji, oskarżane bronią się i walczą. Celem tych zmagań jest samopoznanie, samowiedza, przekraczanie barier wytyczonych przez obyczaj, historię, "zdrowy rozsądek". Filipiak kreuje feminizm wyobraźni, przestrzeń swobodnej gry skojarzeń, romantycznych mitów, fantastycznych, bajkowych światów. Jej proza kryje w sobie nieprzebrane bogactwo obrazów i słów. Brzmi jak koncert grany na wiele instrumentów i bezbłędnie prowadzony przez dyrygenta.

„ŚMIERĆ I SPIRALA” 1992

„ABSOLUTNA AMNEZJA” 1995

„NIEBIESKA MENAŻERIA” 1997

Mniej ważne:

Zyta Rudzka

(„BIAŁE KLISZE” 1991)

Adrianna Szymańska

(„OPOWIEŚCI PRZESTRZENI” 1999)

NURT GRUPY AUTORÓW, KTÓRZY FASCYNUJĄ SIĘ PROBLEMATYKĄ MITÓW

Najbardziej reprezentatywna proza:

Olga Tokarczuk- pisarka ceniona i przez krytyków i przez publiczność. Fenomen popularności

i dobrego smaku, wiedzy i sprawności pisarskiej, filozoficznej głębi i sztuki opowiadania. Powieściopisarka i eseistka, najbardziej utytułowana i najszerzej podziwiana autorka polska średniego pokolenia; laureatka wielu nagród i wyróżnień, na równi ceniona - co zdarza się niezwykle rzadko - przez krytykę literacką i szeroką publiczność czytającą.

Bez wątpienia największym i najgłośniejszym jak dotąd sukcesem pisarki jest jej trzecia powieść - „PRAWIEK I INNE CZASY” (1996). Tytułowy Prawiek, mityczna wioska położona rzekomo w samym środku Polski, jest archetypicznym mikrokosmosem, w którym skupiły się wszystkie znane człowiekowi radości i smutki.

„PODRÓŻ LUDZI KSIĘGI” 1993

„E.E” 1995

„PRAWIEK I INNE CZASY” 1996

„DOM DZIENNY, DOM NOCNY” 1998

mniej wazne:

Magdalena Tulli

Anna Bolecka

PROZAICY, KTÓRZY W SWOICH UTWORACH PODEJMUJĄ PROBLEM TOŻSAMOŚCI(SKĄD POCHODZĄ ICH KORZENIE) PROZA TA POWOŁUJE SIĘ NA POWROTY DO DZIECIEŃSTWA:

Stefan Chwin- powieści Chwina nie należą do utworów z tezą: są raczej mądre niż pouczające

i raczej podniosłe niż budujące. Spowija je aura smutku, melancholii i nie rozstrzygalności, stanowiących o uroku narracji. Jego książki rozpoznajemy po starannych opisach, które zagarniają wielość rzeczy, lecz nie gubią z pola widzenia szczegółu; po drobiazgowych przedstawieniach, które zabiegają o bogactwo przedmiotu; po długich zdaniach, które mają pomieścić w sobie cały świat

i unaocznić nierozłączność zjawisk; po spokojnym rytmie składniowym, który odzwierciedla upragniony rytm spowolnionego życia.

„HANEMANN” 1995 -skomplikowane losy Niemca mieszkającego w Gdańsku.

„ESTHER” 1999

Paweł Huelle- jego książki, a zwłaszcza debiutancka powieść WEISER DAWIDEK, zostały przetłumaczone na wiele języków. Opowiadania Huellego są osadzone w różnych, drobiazgowo rekonstruowanych pod względem historycznego miejsca i czasu realiach, choć na ogół zawsze jakoś pozostają związane z "małą ojczyzną" autora, Gdańskiem i jego okolicami. Stanowią zapis własnej historii dorastania autora, poszukiwania mitycznej genealogii, korzeni duchowych. Warto dodać, że jest to zapis, w którym wielką rolę odgrywa pamięć cudzych tekstów literackich, tak że mamy tu niejednokrotnie do czynienia z pastiszem, grą aluzji, dialogiem ze sobie współczesnymi

i z poprzednikami literackimi (krytycy wskazywali na liczne parantele z prozą Güntera Grassa czy Brunona Schulza), co sztuce narracji Huellego przydaje dodatkowej atrakcyjności.

„WEISER DAWIDEK, 1987 (II wyd. popr. 1992).

„OPOWIADANIA NA CZAS PRZEPROWADZKI” 1991

„PIERWSZA MIŁOŚĆ I INNE OPOWIADANIA” 1996

Andrzej Stasiuk- „OPOWIEŚCI GALICYJSKIE” (1994) to na poły fabularyzowane, na poły reportażowe obrazki z życia mieszkańców podgórskiej prowincji, ze świetnie podpatrzonymi realiami obyczajowymi w dobie transformacji ustrojowej, z wyraźnie zarysowanymi postaciami i perypetiami

z ludowej ballady rodem, oraz z klimatem, w którym poetycki liryzm sąsiadował z brutalnością. Opowiadania pomieszczone w tomie PRZEZ RZEKĘ (1996) stanowiły kontynuację tak zamierzonego toku opowiadania i osadzone były w podobnych realiach.

Jerzy Pilch- atrakcyjne językowo i nadzwyczaj śmieszne opowieści Pilcha podszyte są jednak nostalgią: ich bohaterowie poszukują daremnie smaku swej młodości, odchodzących w przeszłość przyjaciół, kobiet, których nigdy już nie posiądą. Ten ból egzystencji ukoić może jedynie ubranie wspomnień w literacką, anegdotyczną formę, co też Pilch robi w sposób perfekcyjny, zapraszając do swych ironiczno-filozoficznych gawęd czytelników.

- odwołuje się do motywów z literatury czeskiej

„SPIS CUDZOŁOŻNIC. PROZA PODRÓŻNA” 1993

„ROZPACZ Z POWODU UTRATY FURMANKI” 1994

„WYZNANIA TWÓRCY POKĄTNEJ LTERATURY EROTYCZNEJ” 1988

„BEZPOWROTNIE UTRACONA LEWORĘCZNOŚĆ” 1998

Edward Redliński- siłą pisarstwa Redlińskiego jest znakomity słuch językowy, zdolności stylizacyjne, poczucie humoru, bezpruderyjny erotyzm, "chłopskość" rozumiana także jako "męskość", prostolinijność, uczciwość. Gorzkie doświadczenia emigranta opisał w powieści SZCZUROPOLACY (na podstawie książki powstał film Janusza Zaorskiego SZCZĘŚLIWEGO NOWEGO JORKU).

„SZCZUROPOLACY” 1994

Henryk Grynberg- w swoich książkach Grynberg sięga po materiał autobiograficzny i biograficzny: jego żydowski bohater jest najczęściej narratorem, ale to, co przeżyte ma wymiar metafory i jest dopełnione doświadczeniami innych "ocaleńców". O niewielkiej objętości, pisane oszczędnym, protokolarnym językiem, w którym pojawia się niekiedy sarkazm zmieszany z liryzmem, kolejne książki Grynberga przynoszą zapisy losów ludzkich, które pisarz ocala od zapomnienia, dając wyraz przekonaniu, że taki zabieg jest nie tylko wymogiem literatury wobec ofiar holocaustu, ale

i potwierdzeniem świętości samego ludzkiego istnienia.

„DZIEDZICTWO” 1993

„MEMORBUCH” 2000- To opowieść o życiu Adama Bromberga, słynnego wydawcy, twórcy nowoczesnego polskiego edytorstwa, oparta na wspomnieniach głównego protagonisty i jego bliskich.

PISARZE IZRAELSCY (PISZĄCY PO POLSKU):

Roma Ligocka

Miriam Akavia

W 2000r. okazała się nieocenzurowane wydanie „ Pianista”

TOŻSAMOŚĆZWIĄZANA Z KRESAMI WILEŃSZCZYZNY

Zbigniew Żakiewicz

Tadeusz Konwicki

Czesław Miłosz

DOROBEK AUTORÓW STARSZEJ GENERACJI LATA 90( W TYCH LATACH MAMY DO CZYNIENIA Z PODSUMOWANIEM PISARSTWA)

Czesław Miłosz

Zbiór poetycki”

„TO” 2000

Tadeusz Różewicz

„MATKA ODCHODZI” 1999 (wspomnienia o mamie)

DRAMATURGIA

- okres działalności znakomitych reżyserów teatralnych:

Jerzy Grzegorzewski

Krystian Lupa

Krzysztof Warlikowski

Włodzimierz Staniewski

Janusz Głowacki „ANTYGONA W NOWYM JORKU”

PERIODYZACJA DZIEJÓW LITERATURY POLSKIEJ

Historycy literatury polskiej opracowali wiele sposobów na periodyzację dziejów powojennych.

Te których autorem jest Stanisław Burkot, kładą nacisk na przemiany polityczne, jakie dokonywały się w danych latach, oraz to, jaki wpływ miały one na twórczość pisarzy krajowych i emigracyjnych.

Pierwszym powojennym okresem literatury polskiej są lata 1945-1955, którym Stanisław Burkot nadał nazwę „W cieniu Jałty”. Oczywistym powodem tego zabiegu jest waga konferencji jałtańskiej, w trakcie której doszło do ponownego określenia wyglądu Europy. Polska, jako jedno z wielu państw, znalazło się pod kontrolą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Drugi okres literatury polskiej stanowią lata 1955-1968, których nazwa - „Nasza mała stabilizacja” - zaczerpnięta została z dramatu Tadeusza Różewicza. W 1956 doszło do powstania w Budapeszcie, które zakończyło się krwawą i bezwzględną ingerencją Związku Radzieckiego. Bunt w Polsce rozpoczął się o wiele wcześniej i wydarzenia potoczyły się zupełnie inaczej, niż miało to miejsce na Węgrzech. W czerwcu, tego samego roku, doszło do tzw. wydarzeń poznańskich, które rozpoczęły się od strajku w zakładach pracy, pochodu ulicami miasta i wiecu, który zgromadził wielu ludzi. Rozkaz strzelania do manifestantów wydał generał Stanisław Popławski (Rosjanin, właściwe nazwisko: Iwan Gorochow), który, podobnie jak marszałek Rokossowski, został „oddelegowany” przez Stalina do służby w armii polskiej. Ten przebieg wydarzeń udowodnił, że niemożliwe jest dalsze trwanie niezmiennego systemu stalinowskiego. Wtedy właśnie doszło do wypuszczenia z więzienia Władysława Gomułki, który stał się motorem zmian polskiego systemu politycznego. Pomimo tego, za początek „małej stabilizacji” należy uznać rok 1955. Wtedy to właśnie rozpoczęto wydawać dzieła, które nawiązywały do tradycji „przedjałtańskich”, występując przeciwko narzuconemu przez ZSRR realizmowi.

Za początek trzeciego okresu (1969-1989) można uznać wszelkie następca wydarzeń z marca 1968, kiedy to w wyniku zawieszenia przedstawień Dziadów doszło do protestu studentów i przedstawicieli kręgów teatralnych oraz pisarzy. Okres ten charakteryzowały

Ostatni okres (1989 - ???) rozpoczyna się wraz z powstaniem III RP, poprzez porozumienie okrągłego stołu, w wyniku którego doszło do zmian systemu rządzenia państwem, przez co środowisko pisarzy przestało być zależne od władzy.

Zbigniew Jarosiński w swej książce objął jedynie okres od 1945 do 1975, który podzielił trzy mniejsze.

Pierwszy okres stanowią cztery pierwsze lata istnienia niepodległej Polski (1945-1949).

Za początek drugiego okresu Jarosiński podaje szczeciński zjazd Związku Literatów w styczniu 1949, na którym ogłoszono, że dominujący nurt stanowić będzie realizm socjalistyczny.

Podobnie jak u Burkota, kolejny okres rozpoczyna się około 1956, kiedy to następuje dojście do władzy Gomułki po długim czasie niepokoju społecznego.

Inną propozycję periodyzacji stanowi ta, zgodnie z którą prowadzone były wykłady.

I: 1944/45 - 1948 - Początki Polski

II: 1949 - 56 - Socrealizm

III: 1956 - 1968 - Mała stabilizacja

IV: 1968 - 1980 - Konfilkty, strajki…

V: 1981 - 1989 - „Solidarność” aż do Okrągłego Stołu

VI: po 1990 - III Rzeczpospolita

Ostatnią propozycję periodyzacji stanowi połączenie dwóch pierwszych faz, tak jak miało to miejsce u Burkota.

POSTMODERNIZM- tendencja kulturowo-artystyczna:

- polega na odrzuceniu społeczno- politycznym aspiracji sztuki

- polega na odrzuceniu poglądu, który głosi, że wartościowe jest to, co oryginalne

- warsztatowy liberalizm- wszystko jest dozwolone, nie obowiązują żadne reguły

- odwołanie do innych wcześniejszych dzieł literackich (cytaty, aluzje, nawiązania)

- zwrot w stronę autotematyzmu- literatura o literaturze

- akceptacja postaw służących zabawie

- literatura powinna zacierać granice między sztuką wysoką a niską (nawiązywanie do pogardzanych dziedzin)

Postmodernizm (coś, co następuje po modernizmie)

Modernizm- oznacza tendencję artystyczną z przełomu XVIII i XIX wieku stojące w opozycji do pozytywizmu i utylitarnego stosunku do sztuki; w kulturze amerykańskiej modernizm oznacza ogół nowoczesnych zjawisk literackich mających miejsce od początku XX wieku aż do 30.lat XX w., odpowiada temu, co w naszej tradycji jest awangardą. Postmodernizm odnosi się do znaczenia amerykańskiego- tendencja poawangardowa.

Postmodernizm- postnowoczesność- postawangardyzm

Pojawił się w latach 30. w odniesieniu do historii sztuki. W 1959 r. pojawił się w USA. W latach 60. termin ten zaczął być powszechnie używany w USA, nazywany też literaturą wyczerpaną.

Postmodernizm w odniesieniu do literatury:

- intertekstualność- wszystko w literaturze jest już napisane, nie ma nic nowego, należy się odwoływać do cytatów, stylizacji itp. napisanych już dzieł

- likwidowanie barier między sztuką militarną a popularną

- włączanie literatury w mechanizmy rynkowe

- odrzucenie naśladowania tego, co było wcześniej

- upodobanie do eklektyzmu- brak stylistycznej jednolitości

- podkreślanie umowności- autor prowadzi z czyt. grę konwencjami, których nie traktuje się poważnie

- wszytsko jest dozwolone

- nieużywanie norm i wartości estetycznych

Postmodernizm ogarniał coraz większe obszary kultury europejskiej i amerykańskiej. Wszedł w kooperacje, w sojusze z nurtami literackimi jak latynoamerykański realizm magiczny. Oddziaływał na literaturę fantastyczno- naukową i literaturę fantazji. W ramach oddziaływania postmodernistycznego zaczęto zwracać uwagę na twórczą rolę płci i wszelkich mniejszości. W obrębie postmodernizmu powstała odmiana feminizmu. Wykraczał on poza granice literackie.

Ukształtował się kierunek: dekonstrukcjonizm

W postmodernizmie tworzyli głównie Amerykanie:

-John Barth (wprowadził termin: literatura wyczerpana) „Bakunowy faktor”

- Donald Barthelme

- Wiliam Steward Burroughs

-Robert Coover „ Pośmiertasy i piozdenki”

-Thomas Pynchon “V”

“49 idzie pod młotek”

„Tęcza grawitacji”

„ Kraina Winnic”

- Jerzy Kosiński „Malowany ptak”

„ Wystarczy być”

„ Pustelnik z 69 ulicy”

- Kurt Vonnegut „ Rzeźnia nr 5”

„ Śniadanie mistrzów”

„ Recydywista”

- Carlos Fuentes „ Kraina najczystszego powietrza”

„ Śmierć, artemia, gruz”

„ Zmiany skóry”

- Umberto Eco „ Wahadło Foucaulda”

„ Tajemniczy płomień królowej Luany”

- Milian Kundera „ Śmieszne miłości”

„ Nieznośna lekkość bytu”

- Salman Rushdie „ Szatańskie wersety”

- Jose Saramago „ Baltazar i Blimunda”, „Rok śmierci Ritana Risa” , „ Kamienna tratwa”, „Ewangelia wg Jezusa Chrystusa”, „ Miasto ślepców”, „Wszystkie imiona”, „Podwojenie”

Realizm XIX wieku i jego kontynuacje

REALIZM to jeden z najbardziej podstawowych i zarazem najtrudniejszych pojęć.
O tendencjach realizmu w literaturze można mówić od czasów starożytnych.

Realizm to kierunek, który zrodził się w XIX wieku, ale jego najsilniejsze oddziaływanie na literaturę można zauważyć w XX wieku. Termin realizm pojawił się po raz pierwszy w piśmiennictwie w 1826 roku we Francji. Początkowe rozumienie tego terminu odnosiło się do opisywania strojów i obyczajów w literaturze. Właściwe określenie tego terminu wykształciło się dopiero w latach 50 i 60 XIX w.....miało to związek z wystąpieniem pierwszego krytyka realizmu: Champ-Fleury, gdyż to właśnie on wskazał na pisarzy, którzy w pełni spełniali kryteria R. ( tymi pisarzami byli: Honoriusz, Balzak, Standall). Champ-Fleury uważał, że pisarz powinien być w swoich utworach obiektywny i bezstronny, a także powinien poprzedzać proces pisania utworu, dokładnym poznaniem życia swoich bohaterów...jednym słowem powinien zachowywać się jak naukowiec.

Teorie Champ-Fleury'ego kontynuował, działający w latach 50 i 60 XIX w. Duranty

( Francuz). Założył on nawet pismo „Realizm”, które ukazywało się w latach 1856-1857.

Podstawowe składniki koncepcji realizmu według Duranty'ego:

• autor powinien odtwarzać epokę

• powinien to robić w sposób prosty

• powinien ukazywać człowieka od str. społecznej

• powinien odnosić się do spraw dotyczących życia ludzi

Za pierwszą realistyczną powieść uznano książkę Gustawa Flaubert'a pt. „Pani Bovary” (1857). Według autora tej moralizatorskiej powieści podstawowe cechy R to:

• naukowość

• bezstronność

• precyzja myśli autora

• Flaubert odrzucał role romantycznego natchnienia, a preferował żmudną, cierpliwą obserwację faktów, szczegółów i gestów.

Od momentu wydania „Pani Bovary” R rozlał się na skalę światową.

A oto najważniejsze nazwiska osób, które wpłynęły na rozwój R do drugiej połowy XIX w.:

Przedstawiciele z Francji:

4. Mikołaj Czernyszewski

5. Ivan Siergiejewicz Turgieniew ( 1818- 1883)

6. Fiodor Michajłowicz Dostojewski ( 1821-1881)

Przedstawiciele z Polski:

8. Bolesław Prus

9. Eliza Orzeszkowa

10. Henryk Sienkiewicz

11. Maria Konopnicka

12. Adolf Dygasiński

13. Stefan Żeromski

14. Gabriela Zapolska

Pozostali to:

6. Ukraina - Ivan Franko

7. Bułgaria - Wanwazów ( niestety nie znalazłam imienia )

8. Anglia - Antoni Tralop

9. Niemcy - Keller i Fontana?

10. Skandynawia - Brandys

R bardzo silnie oddziaływał na XX wiek. Oto kilka podstawowych cech charakteryzujących literaturę i jej rozwój w XX w.:

7. Dzieło realistyczne prezentuje rzeczywistość tak jak jawi się ona w bieżącym doświadczeniu człowieka na poziomie logiki bieżąco-przyczynowej.

8. Rzeczywistość przedstawiona w dziele literackim to proces, a nie suma faktów.

9. Pisarz realistyczny selekcjonuje fakty poszukując zjawisk typowych dla danego momentu historycznego. To co typowe, ogólne ujawnia się w szczególe i konkrecie.

10. Preferowanie określonych technik literackich, np. akcja dotyczy wielkich wydarzeń historycznych.

11. Język utworu wykorzystuje mowę potoczną, najczęściej 3 os. i wyraża postawę neutralnego ale wszechwiedzącego narratora.

12. Dzieło spełnia funkcje poznawczą, a obraz rzeczywisty spełnia formę dokumentu.

Ponad to do cech charakterystycznych dla realizmu XX w. Zaliczyć należy tendencje artystyczne z przed II wojny światowej:

4. REALIZM JUTLANDZKI - nazwa pochodzi od miasta w Dani - Jutlandii. Jest to tendencja wywodząca się z prozy duńskiej na przełomie XIX i XX w. Powstała w środowisku chłopskim (północna Jutlandia), gdyż realiści z tamtych stron mieli podobny stosunek do chłopskiej egzystencji opisywanej w utworach. Kierunek charakteryzował się drobiazgowością w spisywaniu szczegółów, postulowaniem reform społecznych, wykazywaniem nieufności do nowych osiągnięć oraz skłonnościami do opisywania zastanego świata, bez ideologii politycznej. Najwybitniejszy przedstawiciel to Johanes Wilhem Jensen.

5. LITERATURA FAKTU - kierunek literacki, częściowo filmowy, sformułowany przez działające w Rosji ugrupowanie artystyczne „Lewy front sztuki”. Cechy:

• sztuka ma charakter klasowy

• sztuka powinna interesować się życiem społecznym robotników

• twórczość powinna mieć charakter utylitarny i funkcjonalny

• powinno uprawiać się takie formy jak pamiętnik, reportaż, felieton, biografie

• odrzucenie psychologii

Główni przedstawiciele w lit. to: Włodzimierz Majakowski, Serwej Trytiakow, Arwatow Borys i Kuszner Borys. Natomiast w filmie: Wiertow Ciga (reżyser).

6. LITERATURA PROLETARIACKA W ROSJI- występuje od końca XIX w. w Rosji (zwłaszcza po rewolucji), Czechosłowacji, Bułgarii, Niemczech i Polsce. Kierunek znalazł zainteresowanie w organizacjach kultury proletariackiej ( tj. Prolet Kult).

Zwolennicy tego kierunku uważali, że proletariat wielkoprzemysłowy ulegnie zmianie, a nawet rewolucji w skutek czego z robotnika-wytwórcy powstanie robotnik-organizator. Ponad to zwolennicy uprawiali sztukę kolektywną, co w tym znaczeniu należy rozumieć jako wspólne pisanie utworów, prace zbiorowe. Treść i estetykę uznawali za najważniejsze cechy utworu. Wierzyli w to, że kultura światowa przejdzie przez 3 fazy:

4. Odrzucenie kultury burżuazyjnej.

5. Powołanie nowej kultury proletariackiej.

6. Powołanie kultury przyszłości na miejsce kultury proletariackiej.

W utworach literackich możemy doszukać się kosmicznych motywów kultu maszynowego. Głównym przedstawicielem był Aleksander Bogdanow.

4. NOWA RZECZYWISTOŚĆ (NIEMCY)- kierunek narodził się w sztuce, literaturze i malarstwie w latach 20 i na poczatku lat 30 XX w. Jego największy rozwój datuje się na lata 1924-1932. Cechy charakterystyczne to:

• głoszenie rzeczowego optymizmu

• skłonność do drobiazgowego odzwierciedlenia życia ludzi

• wykorzystywanie techniki dziennikarskiej ( np. reportaże)

• wyzbycie się liryzmu, egzaltacji

Do głównych przedstawicieli należeli Alfred Doblin i Kastner.

5. REALIZM SOCJALISTYCZNY - kierunek ideowo artystyczny, literacki, inspirowany ideologią marksistowską, a rozwijający się od połowy lat 30 do połowy lat 70 XX w.

Główne założenia:

• koncepcja: pisarz to inżynier dusz - literatura powinna pełnić funkcję dydaktyczne

• partyjność literatury

• głoszono konieczność pokazywania rzeczywistości nie taką jaką ona jest, ale taką jaka być powinna

• bohater miał być wzorem do naśladowania

• zasada ludowości - odwoływanie się do tradycji, dostosowanie literatury do możliwości odbioru masowego czytelnika

Naturalizm XIX w. i jego kontynuacje oraz interpretacje w wieku XX do 1939

9. Narodziny: 2 połowa XIX w. Nazwa od nature. Francja, pod wpływem naukowych teorii K. Darwina z zakresu biologicznego ewolucjonizmu, inspirowany prądami rozwoju eksperymentalnej medycyny, teoriami dziedziczności, rozwoju społecznego…

10. Twórca - Francja - Emil Zola 1840-1902, Skupił wokół siebie tzw. grupę megańską (?), celem artysty jest odwzorowanie „wycinka życia widzianego przez temperament artysty”

11. Teoria ukształtowała się w latach 60-80 XIX w.

12. Zarzuty konserwatystów wobec naturalizmu: obrazoburstwo, amoralność, plugawość, profanacja bądź zaniżanie ideałów estetycznych, podejmowanie tematów ekstremalnych, nadmierny pesymizm, nihilizm, fatalizm, brutalność, drastyczność, opisywanie patologii, fizjoligizm, wynaturzony erotyzm.

13. Cechy:

• Pisarz: jednocześnie obserwator (przedstawia fakty takie, jakie są) i eksperymentator (odkrywa prawa rządzące postaciami, biologiczne uwarunkowania). Skrajny obiektywizm, Nie mógł podporządkować rzeczywistości powieściowych jakimś z góry przyjętym intencjom, nie mógł komentować porządku świata. Miał jedynie wnikliwie, obiektywnie i chłodno obserwować otaczającą go rzeczywistość, następnie naśladować ją w utworze. Twórca nie może zmieniać „plany życia”, lecz rozwijać go zgodnie z jego prawami, „zapisywać”, a nie „tworzyć”.

• Życie dla naturalistów to przede wszystkim szeroko rozumiana współczesność z jej najróżnorodniejszymi problemami, dominuje realność zewnętrznego świata oraz rzeczywistość psychiczna człowieka.

• Człowiek (bohater): starcie się stałych, trwałych biologicznych sił i popędów, temperamentu, z wyobrażeniami epoki, grupy ludzkiej, jej sferą obyczajowości, które przybierają formę zmiennych reguł. Konflikt między naturą człowieka a jego zmiennym stosunkiem do zewnętrznych sił. Fatum, los ciąży nad człowiekiem. Życie psychiczne człowieka pełne jest niespodzianek, załamań, sprzeczności, niekontrolowanych decyzji, manifestuje się spontanicznością odruchów, jest jedną wielką niewiadomą.

• Tematyka:

a)opis życia wybranych środowisk, gł. burżuazja i margines społeczny

b) determinizm zjawisk społ.

c) wnikliwa analiza życia człowieka biorąca pod uwagę czynniki fizjologiczne

d) obraz wielkiego miasta, powieść środowiskowa

• Czas: głównie ówczesna teraźniejszość. Przeciw opisywaniu przeszłości

• Styl: niedbałość o kompozycję utworu, luźne powiązania scen i epizodów. Prymat tworzywa literackiego - kryterium przedmiotowości, obiektywizacji świata przedstawionego. Styl przejrzysty, rzeczowy, jasny.

• Język: potoczny, wulgarny, rozbudowane dialogi, obecność brzydoty, utwór często na pograniczu pamiętnika, reportażu, dziennika

• Narrator: na planie dalszym, opowiadanie o zdarzeniach z punktu widzenia bohatera, dominacja opisu nad opowiadaniem. Obecność narratora wszechwiedzącego jest niewygodna, ze względu na podejrzenie dominacji autora nad rzeczywistością obiektywną. Pisarz nie powinien komentować, podpowiadać, lecz tak organizować materiał literacki (kompozycja i styl), by stałe pierwiastki natury ludzkiej i środowiskowe uwarunkowania człowieka ujawniły się same w toku „dziania się”, w sposobie wyrażania itp.

• Świat przedstawiony:

1. Najistotniejsza jest motywacja biologiczna bohatera (wpływ darwinizmu), zdeterminowanego przez popędy, np. erotyką, chorobą

2. Społeczeństwem rządzą prawa bezwzględnej walki o byt, człowiek jak zwierzę

3. Przemoc i zjawiska patologiczne w życiu wielkich społeczności

4. Świat należy przedstawiać bez upiększeń i zabiegów kreacyjnych

5. Skłonność do penetracji wnętrza człowieka, w chęci wdarcia się w jego zakamarki duszy, ciemne pokłady osobowości

14. Przedstawiciele:

• Francja :

• Gustaw Flaubert Pani Bouvary, Szkoła uczuć

• Emil Zola: Teresa Raquin 1868, cykl powieści Rougon-Macquartowie.Historia naturalna i społeczna rodziny francuskiej okresu Drugiego Cesarstwa 1871-93, Germinal 1885, W matni, Nana, Brzuch Paryża

• Guy de Maupassant: Baryłeczka, Bel-Ami

• Ameryka XIX wiek - Jack London, XX wiek: Crane, Theodor Dreiser, Norris, Sinclair Lewis, John Dos Passos,

• Skandynawia (dramaturdzy): Henryk Ibsen: Nora, Upiory, Dzika kaczka; August Strindberg: Ojciec, Panna Julia, Sonata widm;

• Niemcy: Gerart Hauptmann Tkacze, Florian Geyer, Kacerz z Soany, Księga namiętności.

15. Ciekawostka: Wyróżniamy 2 odmiany naturalizmu:

• Naturaliści klasyczni - sensu stricto - propagujący założenia programowe kierunku (Flaubert, Zola, Maupassant), dotarcie do istoty zjawisk przyrody, ukazanie problemów współczesności, życia, możliwe jest tylko poprzez klarowną wizję artystyczną, styl jasny i prosty, który nie zaciemnia spraw, lecz wyostrza je i pozwala dotrzeć do sedna, zobrazować, ukonkretnić.

• Naturaliści modernistyczni - nurt ten wyrasta z tego samego przyrodniczo-panteistycznego dna, ale w świecie zjawisk ludzkich, podlegających tym samym prawom, pragnie zobaczyć dynamikę sił kształtujących życie ludzkie (niszczących, obezwładniających). Istota tych sił tkwi w ich niejasności, ukrytych i niewytłumaczalnych prawach, stąd wyrazić je można tylko wtedy, jeśli ową ciemność i niewytłumaczalność odda się w sposób artystycznie adekwatny, tzn. ciemny i niewyjaśniony.

• Wyróżnić można 2 linie [ciekawostka]: Linia sensualna - ci, którzy opisywali przede wszystkim dostępną zmysłem rzeczywistość; oraz Linia teologiczna. - pisarz śledzący celowość praw natury w otaczającym świecie przyrody i zastanej rzeczywistości, poszukujący w dostępnych faktach potwierdzenia praw ogólnych

16. Naturalizm w Polsce [tego nie robiliśmy, ale jakby zapytał]

• Przeniknął w latach 80 XIX w. dzięki Antoniemu Sygietyńskiemu (Klasyk) i Stanisławowi Witkiewiczowi

• Młoda Polska, główne założenie to [jak w zagranicznym] odtwarzanie rzeczywistości w najdrobniejszych szczegółach takimi samymi metodami i narzędziami poznania, jakimi operują naukowcy w laboratoriach. Wpływ materializmu, scjentyzmu, Darwinowskiej walki o byt, Taine'owskiej teorii środowiska, determinizmu, pesymizmu. Zainteresowanie psychologia i fizjologia ludzką. Antyestetyzm, autentyzm

• Tematyka: ciemna strona egzystencji środowisk marginalnych, prostytucja, nędza proletariatu wiejskiego i przemysłowego, życie służby domowej, studenterii, podwójna moralność i obyczajowość klas posiadających, wyzysk, [można to odnieść do naturalizmu zagranicznego].

• Bohaterowie: często o zdeformowanej fizjologii lub z choroba psychiczna

• Przedstawiciele: Adolf Dygasiński: Beldonek 1888, Zając 1900, Na pańskim dworze 1884, Głód i miłość 1885; Ignacy Dąbrowski: Śmierć 1893; Zygmunt Niedźwiecki (zwany polskim Maupassantem): Jedyne dzieło 1893, U ogniska 1894, Oczy 1905; Stanisław Przybyszewski (Modernista) Dzieci szatana, Homo sapiens, Śnieg, Zenon Przesmycki (pseud.Miriam) -propagator symbolizmu

• Druga faza (zbliżenie do impresjonizmu, wzbogacenie o wartości subiektywne): Władysław Reymont Chłopi 1904-1909, Ziemia obiecana 1895-99, Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Wacław Sieroszewski Powieści chińskie 1903, Z fali na falę 1910

• Dramat: Gabriela Zapolska Skiz, Ich Czworo, Żabusia, Moralność pani Dulskiej, Jan August Kisielewski W sieci, Karykatury, Karol Hubert Rostworowski Judasz z Kariothu, Kajus Cezar Kaligula, Tadeusz Rittner Głupi Jakub, W małym domku

• Czynniki osłabiające rozwój naturalizmu w Polsce: uważano, że jest to nurt stosowny dla „zamożnej i szczęśliwej Francji”, ale nie dla narodu, którego samo istnienie było zagrożone; narastanie dekadentyzmu i nowej sztuki subiektywnej; drążenia rewolucyjnego ruchu socjalistycznego

9.Specyficzne XX-wieczne odmiany

• UNANIMIZM (fr. jednomyślność) 1908, Jil Romains, odwołanie do tradycji naturalizmu XIX w., reakcja na romantyzm i symbolizm, postulował wprowadzenie świadomości jako bohatera literackiego; koncepcje psychologiczne Emile Durkheim; psychologiczne Ggustave Le Bon (twórca Psychologii tłumu); Należy podkreślić szczególne momenty jednolitości emocji i uczuć z kolektywem (innymi ludźmi), gdyz to pomaga przeżyć strach. SPRAWDŹ

• POPULIZM (łac. populus-lud) Camille Lemonnier, Andrzej Therive, Francja 1929-39, Literatura powinna zajmować się ludźmi prostymi, skromnymi, uczciwymi, odrzucając skrajności naturalistyczne i subiektywistyczne zniekształcenia. Utwory dotyczące ludzi przedmieść, proletariatu fabrycznego. SPRAWDŹ

Awangarda europejska i jej główne kierunki w XX wieku do 1939

Awangarda, nazwa ogółu tendencji i kierunków w sztuce i literaturze XX w. (szczególnie w pierwszym ćwierćwieczu), zdecydowanie przeciwstawiających się twórczości dotychczasowej i torujących drogę nowym zjawiskom eksperymentatorskim, współbrzmiącym z całokształtem przemian cywilizacyjnych, społecznych i technologicznych.
Łączyła antytradycjonalizm z niechęcią do konwencji realistycznych czy naturalistycznych, z propagowaniem wzmożonej kreatywności autonomii twórczej. Postawa twórców awangardowych wynikała ze świadomości kryzysu burżuazyjnego społeczeństwa, które zatraciło poczucie autentycznego uczestnictwa w życiu i sztuce.
Pierwsze zwiastuny nowego prądu pojawiły się ok. 1900. Awangarda skrystalizowała się ok. 1910 w postaci rozmaitych nurtów: futuryzmu, ekspresjonizmu, dadaizmu i nadrealizmu, a także kubizmu i konstruktywizmu (architektura, plastyka).
Różne kierunki awangardowe nawiązywały m.in. do: pragmatyzmu, aktywizmu, funkcjonalizmu, bergsonizmu, freudyzmu, fenomenologii, teorii względności i zasady nieoznaczoności.
Po I wojnie światowej a. rozwijała się bujnie w krajach europejskich, choć w III Rzeszy sztuka abstrakcyjna została potępiona i zakazana jako objaw "zwyrodnienia".
Kierunki takie jak futuryzm i polska awangarda (zwana też Awangardą Krakowską) wykazywały optymizm cywilizacyjny i wiarę w postęp technologiczny, entuzjazmowały się techniką, tymczasem np. ekspresjonizm oraz tzw. druga awangarda ulegały nastrojom katastroficznym.
W poetyce konstrukcjonizm sąsiadował z destrukcjonizmem, tragizm z groteską i absurdem, irracjonalizm z racjonalizmem, deformacja i abstrakcja (szczególnie w sztuce) z przedmiotowością.
Kierunki awangardowe w Polsce tworzyły się od 1917. Najbardziej znacząca okazała się grupa skupiona wokół T. Peipera i wydawanego przez niego pisma Zwrotnica (1922-1923, 1926-1927). Należeli do niej m.in.: J. Przyboś, J. Brzękowski, J. Kurek. Program ideowo-artystyczny stworzył T. Peiper w szeregu artykułów zebranych w książkach: Nowe usta (1925) i Tędy (1930).
Nurt ten kontynuowało czasopismo "Linia" (1931-1933), a wpływ awangardowych koncepcji zaznaczył się także po II wojnie światowej. Awangarda głosiła program "uścisku z teraźniejszością" - bliskiego związku z cywilizacją techniczną i życiem wielkomiejskim (hasło: "miasto, masa, maszyna").
Wypracowała nową koncepcję języka poetyckiego, który powinien posługiwać się tzw. pseudonimami poetyckimi (nazywanie rzeczy lub przeżycia w sposób wyraziście odmienny od języka potocznego) i skrótowymi metaforami, tworzącymi autonomiczną rzeczywistość poetycką za pomocą wiersza wolnego. Wysoko ceniono nowatorstwo, oryginalność i eksperyment artystyczny.

Ważyk Adam, właściwie Adam Wagman (1905-1982), poeta, prozaik, eseista. Jeden z głównych twórców awangardy, 1924-1925 redaktor Almanachu Nowej Sztuki, współpracownik Zwrotnicy. 1939-1941 przebywał we Lwowie, 1941-1943 w Kujbyszewie i Saratowie (ZSRR). 1942-1945 oficer Ludowego Wojska Polskiego, kierownik literacki Teatru I Korpusu. 1945-1949 w Łodzi, w redakcji lewicowego tygodnika Kuźnica. 1950-1954 redaktor naczelny miesięcznika Twórczość. 1944-1945 sekretarz generalny Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów Polskich.
W początkach twórczości nawiązywał do poezji francuskiego surrealizmu i kubizmu w zbiorach: Semafory (1924), Oczy i usta (1926). Później pisał głównie opowiadania, np. Człowiek w burym ubraniu (1930), oraz powieści społeczno-obyczajowe: Latarnie świecą w Karpowie (1933), Mity rodzinne (1938). W zbiorze wierszy Serce granatu (Moskwa 1943, wydanie 2. uzupełnione Lublin 1944) przekazał doświadczenia wojenne.

Zbiory poezji: Wiersze i poematy (1957), Piosenka na rok 1949 (1959), Wagon (1963), Poezje wybrane (1973), Zdarzenia (1977). Szkice krytyczne, m.in.: Przemiany Słowackiego (1955), Kwestia gustu (1966), Gra i doświadczenie (1974), Dziwna historia awangardy (1976), Cudowny kantorek (1979), Szkice literackie (1982) oraz wydany pośmiertnie zbiór esejów Amfion. Rozważania nad wierszem polskim (1983). Wybitny tłumacz literatury francuskiej i rosyjskiej.

Awangarda Krakowska, grupa poetów i krytyków skupiona 1922-1927 wokół krakowskiego pisma Zwrotnica. Członkowie grupy: J. Przyboś, J. Brzękowski, A. Ważyk, J. Kurek, T. Peiper znani byli również pod nazwą "pierwsza Awangarda". Twórcą programu Awangarda Krakowska i jej głównym teoretykiem był T. Peiper.
Grupa sformułowała ideał poezji rygorystycznie zdyscyplinowanej, będącej celową konstrukcją intelektualną. Przeciwstawiła bezpośredniej ekspresji lirycznego wyznania zasadę wyrażania doznań i refleksji przez poetyckie ekwiwalenty i pseudonimy. Szczególną rolę wyznaczyła metaforze opartej na odległych skojarzeniach pojęciowych, dynamizacji i kondensacji stylu, zróżnicowanemu funkcjonalnie rytmowi oraz oddalonym rymom.
Odcinając się od tradycji młodopolskiej, program miał na celu odwoływanie się w twórczości artystycznej do związków z XX-wieczną cywilizacją urbanistyczno-techniczną. Awangarda Krakowska przeciwstawiała się także tradycjom reprezentowanym współcześnie przez ekspresjonizm, futuryzm i grupę Skamandra.

Awangardowych postaw cechy, w różnych odłamach awangardowych można dostrzec charakterystyczne postawy awangardy jako zjawiska społeczno-artystycznego, występujące w różnej konfiguracji i nasileniu: nowatorstwo - wyprzedzanie obecnego, poszukiwanie nowych źródeł inspiracji, tworzenie nowych prądów, odbiorców “nowego ładu”, mitów; oryginalność; eksperymentowanie - poszukiwanie, sprawdzanie nowych możliwości sztuki; alienacja - poczucie wyobcowania artysty i sztuki; krytycyzm - krytyczny, czasem burzycielski (manifesty bardziej niż praktyka) i destrukcyjny stosunek do sytuacji zastanej w sztuce; antagonizm - sprzeciw wobec tradycji, publiczności; agonizm - świadomość kryzysu kultury, zabłąkania we współczesności; katastrofizm; autoteliczność - nastawienie na samą sztukę; aktywizm - pochwała czynu i zwiększenie dynamiki, poszukiwanie nowych lepszych wartości; funkcjonalność - programowe wchodzenie sztuki bezpośrednio w życie codzienne, użyteczność; nihilizm - pragnienie zniszczenia dotychczasowych systemów wartości.

Neorealizm europejski lat 40 i 50

Neorealizm - ( gr. neos- nowy, łac. realis- rzeczywisty) - termin pojawił się po raz pierwszy w 1938r, kierunek w sztuce głównie w literaturze i filmie, ale także w malarstwie. Funkcjonował we Włoszech w latach 1945- 1955.

W swoich tradycjach nawiązywał do zjawisk wcześniejszych. Poprzedzał go WERYZM
(wł. Verismo-prawda). Weryzm rozwiną się w II poł. XIX , nawiązywał do naturalizmu E. Zoki. Kładł nacisk na studium prawdy, ludzki dokument. Literatura ma stanowić świadectwo egzystencji człowieka.

Główni przedstawiciele:

Giovanii Verga:

• „Rodzina Malawogliów”

• „Zwyciężeni”

• „Gracia Deledda”

• „Po grzesznej drodze”

• „Trucizna na wietrze”

v Neorealizm włoski odwoływał się też do realistycznej włoskiej powieści lat 30., częściowo tworzonej na emigracji. Tu przedstawicielami są:

Alberto Moravia:

• „Obojętni”

• „Błędne ambicje”

Ignazio Silone:

• „Fontamare”

Cechy neorealizmu:

• kierunek literacki mówiący bezkompromisowo prawdy o rzeczywistości dokonujący radykalnych rozrachunków z przeszłością faszystowskich Włoch Mussoliniego

• ścisłe sprężenie z polityką kulturalną i z komunistami

• odwoływał się do weryzmu

• posiada właściwości mimetyczne( wiernie naśladujące rzeczywistość)

• retoryka złego pisania- celowe wprowadzanie języka mówionego, niezgrabnego, potocznego, dialektowego

• treści: Włoski ruch oporu, antyfaszystowski ruch partyzancki, życie robotników, biedoty, losy zwykłych ludzi walczących o przetrwanie

• literatura jawnie dydaktyczna, ostentacyjnie zaangażowana politycznie

Przedstawiciele :

3. pisarze zaczynający w latach 30, związani uchem realistycznej powieści włoskiej, którzy po wojnie dołączyli do nowego kierunku:

• Elio Vittorini:

„Ludzie czy nie?”

„Kobiety z Messiny”

• Cezary Pavese

„Towarzysz”

„Księżyc i ognisko”

• Alberto Moravia

„Rzymianka”

„Matka i córka”

• Halo Calvino

„ Ścieżki pajęczych miast”

„Ostatni przybywa kruso”

4. pisarze zaczynający po II wojnie światowej, wcześniej nie działający

• Vasco Pratolini:

„Ulica ubogich kochanków”

• Francesco Jovine:

„Ziemie Sacramento

• Carl Levi

“Chrystus zatrzymał sie w Eboli”

„Vegar”

„Lęk przed godnością”

Neorealizm wpłyną na sztukę filmową, na przełomie lat 40 i 50 powstało włoskie kino neorealistyczne.

• Roberto Rosselini „Rzym- miasto otwarte” -1945

• Vittoria de Sicci „Złodzieje rowerów”

Neorealizm w malarstwie:

• Renato Guttuso: „Egzekucja”

• Carlo Levi: „Słowa są jak kamienie”

Źródła inspiracji:

• Neorealizm portugalski- kierunek w prozie i poezji, który zaczął rozwijać się w latach 30 i trwał do końca lat 50. Swoista XX wieczna wersja realizmu, odnowina poprzez inspirację filozofią marksistowską

• Współczesna literatura brazylijska o tematyce społecznej

• ogólne nastawienia europejskiej i amerykańskiej prozy/ literatury lat 20 i 30, o tematyce biedoty

Pisarze: Abton Sinclair, John Steinberg, John Passon

Neorealizm portugalski- jego specyfika:

Specyfika:

• odrzucenie determinizmu w opisie ludzkiego losu

• wzbogacenie opisu procesów społecznych o ich klasową interpretację

• odrzucenie tradycyjnego obiektywizmu literatury na rzecz postulatu literatury zaangażowanej, świadomie tolerancyjnej, głoszącej konieczność zmian społecznych i politycznych

Noeawangarda europejska lat 50tych i 60tych XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem francuskiej „nowej powieści”

Noeawangarda lat 50tych i 60tych jest formą przejściową pomiędzy awangardą lat 20tych,a czasami nam współczesnymi. Prąd, jakim była neoawangarda był zawsze prześladowany przed wojną, jak i po wojnie. Zmiany nastąpiły dopiero w latach 50tych, gdy przedstawiciele przedwojennego pokolenia awangardzistów jeszcze żyli.

W poezji pomimo tradycyjnej dziedziny awangardy przedwojennej dominowały dwie tendencje artystyczne:

• poezja konkretna (z łac. konkretus- złożony, zagęszczony)

prąd poetycki ukształtowany w kręgu neoawangardy lat 50`tych i 60`tych, w którego utworach pisarze podkreślali aspekty wizualne i graficzne drukowanego tekstu, ograniczała składnię i semantykę języka, rozwijała się w dwóch odmianach:

• lettryzm- eksperymentalny kierunek poezji francuskiej istniejący od roku 1946, aż do lat 70`tych, wykroczył poza elitarne eksperymenty

Izydor Ison

G. Pomerand

(brak znaczących osiągnięć twórczych

• poezja konkretna (ten prąd nadał nazwę całej tendencji artystycznej) kierunek powstały w roku 1955 w Niemczech E. Gombriger

Desia Pignatari

Kierunek rozprzestrzenił się do Szwajcarii i Austrii, a także do literatur słowiańskich. W latach 60tych pojawił się w literaturze amerykańskiej

Polskim przedstawicielem awangrady konkretnej był A. Macedoński

„Samotność”

• poezji lingwistyczna

ta tendencja rozwijała się od połowy lat 50`tych, aż do lat 70`tych. Głównym zadaniem poezji jest wydobywanie z języka wszystkich jego możliwość komunikacyjnych, ideowych.

Z jednej strony poezja lingwistyczna interesowała się nadmiarem sprawności mowy, charakteryzowała się językiem kalekim, niepoprawnym, dźwiękami nieartykułowanymi.

W krajach obozu socjalistycznego nastawiona była na wykrzywnienie (??) mowy propagandowej.

Przedstawiciele polscy:

• Zbigniew Bieńkowski

• Miron Białoszewski

• Tymoteusz Karpowicz

• Poeci nowej fali (ok. roku1968)

Stanisław Barańczak

R. Krynicki

We Włoszech artyści nazywali się neoeksperymentatorami

• Pier Paulo Pasolini

Grupa młodszych Włochów przybrała nazwę „najnowsi”. Członkowie tej grupy działałli w latach 1960-1965 jako następcy neoeksperymentalistów.

We Francji działał od roku 1960 „warsztat literatury potencjalnej” (R. Queneau)

W latach 50`tych w Stanach Zjednoczonych działała grupa poetycka Black Mountain. Ich przywódcą był Charles Olsen. W tym samym czasie działała także druga grupa, której przedstawicielem był Frank O`Hara, zwana Szkołą Nowojorską.

NOWA POWIEŚĆ FRANCUSKA

Kierunek w prozie francuskiej pozostający w kręgu neoawangardy rozwijający się w latach 50 i 60`tych XX wieku. Stawiający sobie za cel zasadniczą przemianę gatunku powieściowego (????????????????????)

Ukształtowała się jako gatunek polemiczny w stosunku do filozofii psychologizmu, jako metody artystycznej.

Program:

• odrzucała wszelkie koncepcje literatury zaangażowanej

• literatura ma koncentrować się na własnych możliwościach warsztatowych

• zadaniem powieści nie jest bezpośrednie pokazywanie świata, lecz refleksja nad tam, jak powieść może poznawać świat.

• Jak narzędzia, którymi posługuje się powieść wpływają na świat

• świat, który wprowadza się do powieści nie jest gotowy, z góry dany, powstaje w trakcie pisania powieści

• odrzuca estetykę mimetyczną (powieść nie jest naśladowaniem rzeczywistości, lecz zabawą językiem)

• zainteresowania autotematyczne

Cechy:

Przedstawiciele nowej powieści odrzucili wszystkie dotychczasowe reguły pisania powieści. Z tego też względu kierunek ten często nazywano ANTYPOWIEŚCIĄ, gdyż:

• brak w nich tradycyjnej chronologii i wyraźnie zarysowanych bohaterów

• brak tradycyjnej fabuły

• brak psychologii postaci

• rezygnacja z ideologii

• nowa powieść chętnie parodiuje tradycyjne gatunki powieściowe

Reprezentanci:

• Natakie Sarautte (1900-1999) najmnije interesująca pisarka, jej dzieło: „Portret nieznajomego”

• Michaele Butore „Odmiany czasu”, „Przemiany”

• C. Simone (1913), laureat Nagrody Nobla, w historii literatury francuskiej zapisał się jako autor „Droga przez Flandrię” (1960)

• A. Robbe-Griller autor „Żaluzje” (1957)

Na zakończenie fali nowej powieści miały wpływ wydarzenia z roku 1968. Po nich powieść ponownie zaczęła opisywać rzeczywistość.

Dramat

• teatr absurdu

Samuel Beckett (1905-1989)

laureat Nagrody Nobla

„Czekając na Godota”

„Końcówka”

„Radosne dni”

Eugeniusz Ionesco

Dramaturgia skierowana przeciwko tradycyjnej formie dramatu

„Łyska śpiewaczka”

„Lekcja”, „Nosorożec” (alegoria podatności ludzi na społeczną panikę”

Realizm magiczny

• REALIZM MAGICZNY (realismo magico), tendencja artystyczna, prąd w prozie Ameryki Łac. 2 poł. XX w. będący próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie o tożsamość hist. i kult. kontynentu; wywodzi się z teorii tzw. amer. rzeczywistości cudownej A. Carpentiera, wykorzystującej mity i wierzenia indiańskie do przedstawienia świata rzeczywistego; utwory realizmu magicznego stanowią antagonizm utworów realistycznych - wiernie oddających rzeczywistość. Osią fabuły jest zazwyczaj opis społeczności, żyjącej w pozornie autentycznym świecie, gdzie obok wydarzeń realistycznie prawdopodobnych występuje szereg zdarzeń magicznych. Cechy realizmu magicznego wywodzą się od prymitywnego poczucia rzeczywistości i nawiązują do mitologii. Pojawiają się w nich bohaterowie magiczni - mający nadprzyrodzone zdolności lub wykonujący niezwykłe, niemożliwe w realnym świecie czynności; w technice realizmu magicznego pozornie realist. opowieść zakłócają pozornie niespójne i dziwaczne wydarzenia i zjawiska.

• Franz Roh (1890-1965), niemiecki krytyk sztuki jako pierwszy użył terminu realizm magiczny w 1925 w książce "Nach Expressionismus:Magischer Realismus: Probleme der neusten europaischen Malerei" ("Po ekspresjonizmie: realizm magiczny - problemy najnowszego malarstwa europejskiego"). Wedle oryginalnej koncepcji Roha realizm magiczny miał być równoznaczny z postekspresjonistycznym malarstwem (1920-25), uważanym za magiczne ponieważ odkrywało tajemnicze elementy ukryte w codziennej rzeczywistości. Nawet w zastosowaniu do literatury realizm magiczny nigdy dla Roha nie oznaczał mikstury fantazji i realizmu. Był on natomiast głęboko zakorzeniony w rzeczywistości i wyrażał zafascynowanie człowieka cudami prawdziwego świata.

• W wieku XX realizm magiczny pojawił się w Belgii, wśród belgijskich malarzy flamandzkich.

Pisarze:

• Daisne Johan, właściwie Herman Thiery (1912-1978), pisarz belgijski tworzący w jezyku niderlandzkim. Autor prozy utrzymanej w poetyce “magicznego realizmu”, gdzie obok rzeczywistości realnej funkcjonuje pierwotna, ukryta wersja, odtwarzana intuicyjnie za pomocą doznań estetycznych (np. Człowiek z ogoloną głową 1947, wydanie polskie 1968). Opublikował leksykon filmowych adaptacji literatury światowej w 4 językach - Filmografisch Lexicon der Wereldliteratuur (tomy 1-2, 1971-1975, suplement 1978). Pisał także wiersze.

• George Saiko, był człowiekiem wyjątkowym: wybitny, choć mało znany pisarz austriacki, cenił go wysoko R. Musil. Studiował psychologię, filozofię, archeologię, aby w końcu poświęcić się historii sztuki. Tą pracą naukową będzie zajmował sie przez trzydzieści pięć lat, aby porzucić ją, już jako starszy człowiek, dla literatury. Swoje pisarstwo nazywał "magicznym realizmem". Napisał m.in."Człowiek w sitowiu"

Za najważniejszych twórców Ameryki Południowej uznaje się:

• Carpentier, Alejo
  Podróż do źródeł czasu
  (d.w.cz.; pow.; społ., obycz., filoz.; Kuba, 20 w.) 1966 r.
  Bohater powieści podróżuje przez wsie i miasta Ameryki Południowej, aż dociera do odizolowanej od świata osady indiańskiej - źródła starej cywilizacji. Ostra krytyka współczesnej cywilizacji miejskiej.

• Garcia Marquez, Gabriel
  Sto lat samotności
  (pow.; społ., psych., współcz.)1967.
  Stuletni okres czasu, w którym żyła pewna rodzina w fikcyjnym miasteczku - Makondo.

• Fuentes, Carlos
  Kryształowa granica. Powieść w dziewięciu opowiadaniach
  (d.w.cz.; pow.; społ., psych., polit.; Meksyk, USA, współcz.)
  Wszystkie historie opowiedziane w tej książce łączy postać meksykańskiego oligarchy, mającego silne i nie do końca jasne powiązania ze Stanami Zjednoczonymi. Kolejne epizody, w których występują osoby będące w zasięgu jego wpływów, coraz pełniej przedstawiają głównego bohatera. Zarazem opowiadają o splataniu się losów ludzi, mieszkających po obu stronach północnejgranicy Meksyku, a także przedstawiają polityczne, społeczne i kulturowe kontrasty pomiędzy sąsiadującymi krajami.

• Mario Vargas Llosa, napiasała m.in.:

1981 La guerra del fin del mundo - Wojna końca świata

1986 Quién mató a Palomino Molero? - Kto zabił Palomina Molero

1987 El hablador - Gawędziarz

1993 Lituma en los Andes - Lituma w Andach

• Juan Carlos Onetti, napisał m.in.:

• El pozo (1936)

• Krótkie życie (La vida breve (1950)

• Pożegnania (Los adioses1954)

• Martwy port (El astillero1961)

• Kolekcjoner (Juntacadáveres1964)

• Historia kawalera z różą i ciężarnej dziewicy z Liliputu (zbiór opowiadań)

Pisarze mieli ogólne powodzenie i sławę w całej Europie:

• Italo Calvino (ur. 15 października 1923 w Santiago de Las Vegas, Kuba, zm. 19 września 1985 w Sienie),włoski pisarz i eseista.

Twórczość:

• 1951 Rycerz nieistniejący (Il cavaliere inesistente)

• 1956 Bajki włoskie (Fiabe Italiane)

• 1952-59 Cykl powieści: Nasi przodkowie

• Grass, Gunter
  Blaszany bębenek
  (d.w.cz.; pow.; psych.; Polska, 20 w.; Gdańsk)1959
  Gdańsk w latach 1926-1956. Środowisko mniejszości niemieckiej. Młody człowiek - Oskar Macerat - pacjent szpitala

• Fowles, John
  Mag
  (d.w.cz.; pow.; psych., fantast.; Grecja, 20 w.)
  Bohater powieści - młody nauczyciel, pracujący na greckiej wyspie, próbuje zrozumieć zagadki otaczającego go świata. W świecie, który przedstawia autor w tej powieści, płynne są granice między rzeczywistością, a mitem, między przyszłością, a przeszłością.

• Rushide Salman
  Midnight's Children (Dzieci północy)
  (pow; literatura współczesna, zagraniczna)

• Olga Tokarczuk - (ur.1962 w Sulechowie)- prozaik, eseistka, autorka scenariuszy, poetka

• Miasto w lustrach (1989- zbiór wierszy)

• Podróż ludzi Księgi (1993)

• E.E. (1995)

Periodyzacja dziejów literatury polskiej

Historycy literatury polskiej opracowali wiele sposobów na periodyzację dziejów powojennych.

Te których autorem jest Stanisław Burkot, kładą nacisk na przemiany polityczne, jakie dokonywały się w danych latach, oraz to, jaki wpływ miały one na twórczość pisarzy krajowych i emigracyjnych.

Pierwszym powojennym okresem literatury polskiej są lata 1945-1955, którym Stanisław Burkot nadał nazwę „W cieniu Jałty”. Oczywistym powodem tego zabiegu jest waga konferencji jałtańskiej, w trakcie której doszło do ponownego określenia wyglądu Europy. Polska, jako jedno z wielu państw, znalazło się pod kontrolą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Drugi okres literatury polskiej stanowią lata 1955-1968, których nazwa - „Nasza mała stabilizacja” - zaczerpnięta została z dramatu Tadeusza Różewicza. W 1956 doszło do powstania w Budapeszcie, które zakończyło się krwawą i bezwzględną ingerencją Związku Radzieckiego. Bunt w Polsce rozpoczął się o wiele wcześniej i wydarzenia potoczyły się zupełnie inaczej, niż miało to miejsce na Węgrzech. W czerwcu, tego samego roku, doszło do tzw. wydarzeń poznańskich, które rozpoczęły się od strajku w zakładach pracy, pochodu ulicami miasta i wiecu, który zgromadził wielu ludzi. Rozkaz strzelania do manifestantów wydał generał Stanisław Popławski (Rosjanin, właściwe nazwisko: Iwan Gorochow), który, podobnie jak marszałek Rokossowski, został „oddelegowany” przez Stalina do służby w armii polskiej. Ten przebieg wydarzeń udowodnił, że niemożliwe jest dalsze trwanie niezmiennego systemu stalinowskiego. Wtedy właśnie doszło do wypuszczenia z więzienia Władysława Gomułki, który stał się motorem zmian polskiego systemu politycznego. Pomimo tego, za początek „małej stabilizacji” należy uznać rok 1955. Wtedy to właśnie rozpoczęto wydawać dzieła, które nawiązywały do tradycji „przedjałtańskich”, występując przeciwko narzuconemu przez ZSRR realizmowi.

Za początek trzeciego okresu (1969-1989) można uznać wszelkie następca wydarzeń z marca 1968, kiedy to w wyniku zawieszenia przedstawień Dziadów doszło do protestu studentów i przedstawicieli kręgów teatralnych oraz pisarzy. Okres ten charakteryzowały

Ostatni okres (1989 - ???) rozpoczyna się wraz z powstaniem III RP, poprzez porozumienie okrągłego stołu, w wyniku którego doszło do zmian systemu rządzenia państwem, przez co środowisko pisarzy przestało być zależne od władzy.

Zbigniew Jarosiński w swej książce objął jedynie okres od 1945 do 1975, który podzielił trzy mniejsze.

Pierwszy okres stanowią cztery pierwsze lata istnienia niepodległej Polski (1945-1949).

Za początek drugiego okresu Jarosiński podaje szczeciński zjazd Związku Literatów w styczniu 1949, na którym ogłoszono, że dominujący nurt stanowić będzie realizm socjalistyczny.

Podobnie jak u Burkota, kolejny okres rozpoczyna się około 1956, kiedy to następuje dojście do władzy Gomułki po długim czasie niepokoju społecznego.

Inną propozycję periodyzacji stanowi ta, zgodnie z którą prowadzone były wykłady.

I: 1944/45 - 1948 - Początki Polski

II: 1949 - 56 - Socrealizm

III: 1956 - 1968 - Mała stabilizacja

IV: 1968 - 1980 - Konfilkty, strajki…

V: 1981 - 1989 - „Solidarność” aż do Okrągłego Stołu

VI: po 1990 - III Rzeczpospolita

Ostatnią propozycję periodyzacji stanowi połączenie dwóch pierwszych faz, tak jak miało to miejsce u Burkota.

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej lat 1944/45 - 48

CHARAKTERYSTYKA TEGO OKRESU:

- życie literackie rozwija się na gruzach wojennych

- oznacza to zagładę kultury żydowskiej

- śmierć pisarzy młodopolskich (w wyniku wojny lub dojrzałego wieku)

- giną najwybitniejsi przedstawiciele pokolenia Kolumbów

- literatura rozłamuje się na dwie części: krajową i emigracyjną, narasta między nimi obcość i niechęć

- rozwój literatury w związku z zerwaniem ciągłości między literaturą przedwojenną i powojenną

- nowa władza polityczna otacza kulturę opieką, prowadzi do wykształcenia nowej inteligencji o ludowym rodowodzie

- jest to okres względnej swobody twórczej

- krytyka literacka towarzysząca pisarzom tego okresu poszukiwała najbliższych tradycji i ustalała stosunek do współczesnej literatury światowej. Tradycje te widziała w realistycznej prozie XIX wieku i w postawie człowieka epoki oświecenia. Za wzór brano: Diderot, Balzak, Stendhal, Prus. Z literatury radzieckiej: Michaił Szołochow, Maksym Gorki, Włodzimierz Majakowski

SYTUACJA PO WOJNIE:

- powrót do kraju po wojnie: ze Związku Radzieckiego Tadeusz Peiper, Adam Ważyk; z Zachodu: Julian Tuwim, Antoni Słonimski; z Bliskiego Wschodu: Władysław Broniewski; z niemieckich obozów jenieckich: Konstanty Ildefons Gałczyński, Leon Kruczkowski, z hitlerowskich obozów koncentracyjnych Gustaw Morcinek, Kazimierz Jaworski, Zofia Kossak - Szczucka

- wśród powracających byli także młody twórcy, debiutujący przed lub w czasie wojny: Jerzy Putrament, Julian Stryjkowski, Marian Brandys, Kornel Filipowicz, Igor Newerly, Tadeusz Hołuj, Seweryna Szmaglewska

- część twórców nie powraca w ogóle, ponieważ nie mogą pogodzić się z nowym ładem politycznym w kraju

- u progu powojennej Polski dominuje poczucie krzywdy, której nie można zapomnieć, pogarda dla ludobójców, nienawiść większa niż chęć odwetu (przejawia się to np. w utworach Gustawa Morcinka, który to nie może napisać słowa „Niemiec” dużą literą, czego wymaga ortografia polska)

PROZA:

- najlepiej spośród wszystkich gatunków literackich rozwija się proza, która zwraca się w stronę realizmu (nie tylko w Polsce ale i na świecie)

- kontynuowane są tradycje również psychologizmu, prozy naturalistycznej i prozy kreacjonistycznej, groteskowej

- w prozie wyróżnia się 5 głównych nurtów tematycznych:

1. krąg poświęcony rozrachunkowi z przeszłością wojenną, okupacyjną:

• Jerzy Andrzejewski - tom „Noc” 1945 (napisany w czasie wojny; przedstawienie ludzi w obliczu zagrożenia ze strony okupanta)

wiersze z tego tomu:

„Przed sądem”, „Apel”, „Wielki Tydzień”

• Zofia Nałkowska - „Medaliony” 1946 (oddaje się głos świadkom, uczestnikom zbrodni hitlerowskich)

•Adolf Rudnicki - „Szekspir” 1948

„Ucieczka z jasnej polany” 1949

„Epoka pieców” (najsłynniejsze; reportaże, eseje, opowiadania o zagładzie społeczności żydowskiej, akcentuje problematykę odpowiedzialności moralnej jednostki za cywilizację)

•Tadeusz Borowski - „Pożegnanie z Marią” 1948

„Kamienny świat” 1948

•Wojciech Żukrowski - „Z kraju milczenia”

„Lotna” (oba pochodzą z jednego tomu; autor chce wskrzesić tendencje sienkiewiczowskie; emocjonalizm, religijność to cechy jego twórczości)

•Ksawery Pruszyński - „Karabela z Meschedu” 1948

„13 opowieści” (obraz losów polskiego wojska we Francji i generała Maczka)

2. krąg rozrachunków z przeszłością XXlecia międzywojennego

- cechuje go zdecydowany krytycyzm wobec Polski międzywojennej

•Tadeusz Breza - „Mury Jerycha” (powieść polityczna poświęcona analizie autorytarnej władzy, przedstawia zbliżanie się tej władzy w stronę sympatii do faszyzmu)

•Jerzy Putrament - „Rzeczywistość” (przedstawia autentyczne wydarzenia procesów politycznych młodzieży)

•Zofia Nałkowska - „Więzy życia” 1948

3. krąg rozrachunków inteligenckich

- wyrażą system zmierzchu wartości mieszczańskich

- wszystko pisane w 1. osobie

- pokazuje niemożność podjęcia sensownych działań przez bohatera - inteligenta

- literatura inteligenckich rozrachunków - to dokument procesu przyjmowania do świadomości nieodwracalnych rozstrzygnięć historycznych oraz wyciągania z nich możliwie optymalnych wniosków dla narodu polskiego. Roztrząsa się tradycje środowiska rodzinnego, własną przeszłość, umiłowania, przywiązania oraz sentymenty i konfrontuje się je z objawami dokonującej się historii: z przeobrażeniami społecznymi, z obecnością w życiu politycznym nowych klas społecznych, z nowymi kryteriami oceny zachowania się człowieka, ze skutkami reformy rolnej i upaństwowienia przemysłu. Bohaterem jest najczęściej przedstawiciel inteligencji mieszczańskiej, wrażliwy obserwator dwóch światów, dwóch kultur. Wyraźnie jest przywiązany do tego pierwszego świata. Dąży jednak do afirmacji drugiego porządku, aprobuje w zasadzie zmiany zachodzące na jego oczach, ale w świadomości jego istnieje nuta melancholii na myśl o przemijaniu tradycji.

• Stanisław Dygat - „Jezioro bodeńskie” 1946

„Pożegnania” 1948

• Artur Sandauer - „Śmierć admirała” 1947

• Stefan Kisielewski - „Sprzysiężenie” 1947

4. krąg powieści historycznych

- dotyczy czasów piastowskich

•Karol Bunck - „Dzikowy skarb”

„Ojciec i syn” 1946

• Władysław Jan Grabski - „Saga o Jarlu Broniszu”

• Antoni Gołubiew - „Bolesław Chrobry” (I tom „Puszcza”, II tom „Szło nowe”) 1947

• Teodor Warmiński - „Srebrne orły” (akcja toczy się w X/XI w, przedstawia bogatą panoramę Europy)

• Hanna Malewska - „Kamienie wołać będą” 1946

• Tadeusz Gohuj (?) - „Próba ognia” 1946

POEZJA:

- poeci starszej generacji nadają ton poezji lat 40tych, tj:

• Leopold Staff - „Martwa pogoda”

• Julian Tuwim (ze skamandrytów) - „Kwiaty polskie” 1949 (autor powrócił z emigracji; napisany podczas wojny, nieudana próba wskrzeszenia poematu dygresyjnego z romantyzmu)

• Konstanty Gałczyński - „Zaczarowana dorożka” 1948 (przedstawia realia powojennego życia, szydercze ataki na polską inteligencję)

• Mieczysław Jastrun - „Godzina strzeżona”

„Rzecz ludzka”

„Sezon w Alpach” 1946 (przejawia zainteresowania romantyzmem polskim)

• Julian Przyboś (awangardzista przedwojenny) - „Póki my żyjemy” 1944

• Czesław Miłosz - „Ocalenie” (jedyna wydana przez niego książka przed opuszczeniem kraju; składa hołd okupowanej Warszawie)

• Tadeusz Różewicz - „Niepokój” 1945

„Czerwona rękawiczka” 1948 (jedyny poeta nie mający poetyckiego startu przed wojną; negacja tradycyjnych wartości humanistycznych)

DRAMAT:

- nie rozwija się bujnie, nie ma wybitnych osiągnięć

• Jerzy Szaniawski - „Dwa teatry” 1945 (wystawiony 1946, wydany 1947; bazuje na przeciwstawianiu teatru realistycznego i teatru snów)

• Jerzy Zawieyski - „Mąż doskonały” 1946

„Rozdroża miłości” 1947

„Ocalenie Jakuba” 1948

„Pieśń nadziei”

• Leon Kruczkowski - „Odwety” 1948

• Stefan Otwinowski - „Wielkanoc” 1946

• Tadeusz. Hołuj - „Dom pod Oświęcimiem” 1948

-próby podejmowania tematów historycznych:

• Brandstaetter - „Powrót syna marnotrawnego”

• Dąbrowska - „ Stanisław i Bogumił”

LITERATURA EMIGRACYJNA:

-rozwija się innym nurtem

-lata 40te nie są dobre dla literatury emigracyjnej

POEZJA:

• Jan Lechoń - „Aria z kurantem” 1945 (tęsknota emigracyjna)

• Kazimierz Wierzyński - „Miecze i krzyże” 1946 (temat: groza i rozpacz)

PROZA:

-podejmuje tematykę niecenzuralną w kraju, tj. o obozach radzieckich

• Hermina Naglerowa - „Ludzie sponiewierani” 1945

• Beata Obertyńska - „W domu niewoli” 1946

• Melchior Wańkowicz - „Bitwa o Monte Casino” 1946-49

• Maria Kuncewiczowa - „Zmowa nieobecnych” 1946

Główne tendencje rozwojowe lit. Polskiej lat 1956 - 1968

To okres wyzwolenia się literatury spod reżimu narzuconego przez socrealizm. Początkowe lata okresu to krytyka bezmyślnego poddania się wymogom socrealizmu, który pozostawał bez związku z potrzebami twórczymi i indywidualną wypowiedzią języka sztuki. Literatura polska może teraz korzystać z kontaktów z prądami literatury światowej, chociaż nie obywa się tutaj bez ograniczeń natury politycznej. Rok 1956 to czas debiutu młodego pokolenia. Coraz bardziej widoczny nawrót Gomułki do praktyk autorytarnych. Okres 1956-1968 należy do okresów dobrych w literaturze, najlepszy okres w dziejach Polski Ludowej. Odwrót od realizmu socjalistycznego. Czynniki rządzące nie wtrącają się w sprawy artystyczne.

PROZA

- od 1956 roku przełamanie charakterystyczne dla fazy wcześniejszej izolacji polskiej literatury współczesnej, dopuszczone oddziaływanie na literaturę polską kierunków literatury zachodnioeuropejskiej (wydawanie dzieł nie tłumaczonych wcześniej dzieł pisarzy amerykańskich)

- podejmowane kroki przełamania barier dzielących literaturę krajową od lit. Emigracyjnej, rozrachunek z okresem stalinowskim

1) gwałtowne odrzucenie dorobku ostatnich lat, utwory nasycone emocjonalnie oparte na błędach, pomyłkach, zbrodniach; literaturę tą tworzyli ci, którzy wcześniej wprowadzali stalinizm do lit. polskiej

Kazimierz Brandys „Matka królów” 1956r

Wiktor Woroszylski „ Okrutna gwiazda” 1958r

Aleksander Ścibor „Morze Sargassa” 1956-57' (w prasie)

2)rozrachunek ze stalinizmem ubrany w kostium historyczny (utwory rzekomo oparte na faktach)

Jerzy Andrzejewski „Bramy raju” 1960r

Jarosław Iwaszkiewicz }

Tadeusz Breza }nie wznawiali swoich tekstów

Władysław Broniewski}

3)szli pod prąd, prawda przynosi nowe krzywdy

Leon Kruczkowski, opowiadania „Szkice z piekła uczciwych”, pisane w 1957r. wydane 1963r.

- pojawienie się tzw. „czarnego nurtu lit. polskiej”, obejmował utwory prozatorskie, które stosowały w opisie rzeczywistą metodę realizmu socjalistycznego na opak(obraz pesymistyczny)

Marek Hłasko „Pierwszy krok w chmurach” 1956r (obrzydliwe barwy rzeczywistości, ludzie marginesu społecznego)

„Cmentarze” 1958r

„Następny do raju” 1958r

„Wszyscy byli odwróceni” 1964r

„Brudne czyny” 1964r

„Sowa, córka piekarza” 1967r

„Piękni dwudziestoletni” 1966r

Marek Nowakowski „Ten stary złodziej” 1958r

„ Benek-kwiaciarz” 1961r

(świat lumpów, pasożytów społecznych na obrzeżach Warszawy, fascynacja subkulturą i mentalnością tamtych ludzi i środowisk, ludzie skłócenie z regułami, tworzyli własny kodeks etyczny np. złodziei, w stosunku do swojego środowiska)

- późnym kontynuatorem Hłaski i Nowakowskiego jest Jan Kinsbah

Jarosław Iwaszkiewicz, 3 tomy „ Słowa i chwała” 1956-1962r (losy kilku rodzin na Ukrainie, w Warszawie, w stolicach europejskich)

Jerzy Andrzejewski „Idzie skacząc po górach” 1967r (powieść o artystach, nie posługuje się kostiumem historycznym)

Julian Stryjkowski (pisarz żydowski piszący w j. polskim) „Głosy w ciemności” 1946r - pisane, 1956r - wydane (powieść osadzona w realiach Galicji przed I wojną światową )

„Austeria”1968r (niby kontynuacja „Głosów”)

Tadeusz Konwicki „Sennik współczesny” 1963r

Zjawisko zrodzone w latach '60

NURT WIEJSKI - duża grupa pisarzy i utworów funkcjonujących od lat '60, poruszających problemy wsi poprzez wydobywanie odrębności języka itd.., nieprzystosowanie ludzi wsi do współczesności, posługują się stylizacją

Julian Kawalec „Ziemi przypisany” 1962r

„ Tańczący jastrząb” 1964r ( 2 tematy-przeciwny w życiu chłopskim po '45 i adaptacja człowieka z ludu do miejskich warunków)

Wiesław Myśliwski „Nagi sad” 1967r

Tadeusz Nowak „A jak królem a jak katem będziesz” 1968r

W drugiej połowie lat '60 narodziło się mało ciekawe zjawisko artystyczne MAŁEGO REALIZMU, ich twórczość opierała się o obserwacje ludzi. Nazwa wzięła się od tego, że przeciwstawiono ją realizmowi (tam były wielkie problemy, tu małe)

Adam Augustyn, Jerzy Wawrzak

Lata '60 to również pojawienie się PROZY GROTESKOWEJ(karykatura, zniekształcenie rzeczywistości)

Stanisław Mrożek „Słoń” 1957r

„Wesele w Atomicach” 1959r

-utwory o tematyce wojennej, wojna ukazywana inaczej niż w latach '40-`50

Bogdan Czeszko „Tren” 1961r

-proza polityczna

Wojciech Żukowski „Kamienne tablice” 1966r

Jerzy Putrament „Bołdyn”1957r

-proza psychologiczna

Kornel Filipowicz, Stanisław Dygant

-proza eksperymentalna (nawiązująca do nowej powieści francuskiej)

Wilhelm Mach „Góry nad Morzem Czarnym” 1961r

Lata '60 to również rozwój since fiction

Stanisław Lem

-powieść historyczna

Teodor Parnicki , 6 tomów „Nowa baśń” 1962-1970r (powieść fantastyczno-historyczna; rozległość horyzontów, najróżniejsze techniki narracyjne, jego powieści przypominały kryminały)

Hanna Malewska

Jacek Bocheński, Władysław Terlecki

POEZJA

-skamandryci, z pocz. lat '60 zaczyna się renesans powieści, zwrot w stronę ascetycznego języka

Antoni Słomiński „Nowe wiersze” 1959r

„Wiersze” 1958-1963r

Julian Przyboś(wspomnienia z dzieciństwa, zwalcza torbistów - nie lubianych poetów)

„Narzędzie ze światła” 1958r

„Próba całości” 1961r

„Więcej o manifest” 1962r

„Na znak” 1965r

„Kwiat nieznany” 1968r

Tadeusz Różewicz (najwybitniejszy debiutant po wojnie)

„Formy” 1958r

„Rozmowa z księdzem” 1960r

„Zielona róża” 1961r

„Głos anonima” 1961r

„Twarz” 1964r

„Twarz trzecia” 1968r

Okres tzw. DRUGIE DEBIUTY

- niektórzy z poetów, którzy wydali książki w czasach stalinowskich, zmieniają kształt i charakter swojej poezji i ponownie debiutują po roku 1956

Wisława Szymborska (nowa poezja Szymborskiej-liryka osobista i refleksyjna, skupiona wokół motywu egzystencjalnego człowieka oraz stosunek jednostki do historii, człowiek jako istota bezbronna, omylna)

„Wołanie do yeti” 1957r

„Sól” 1962r

„Sto pociech” 1967r

Tadeusz Nowak „Jasełkowe niebiosa” 1957r (konwencja pieśni ludowej, kolęd, ballad, groteska)

Andrzej Bursa „Wiersze” 1954-1957(pisane)

1958 (wydane)

POKOLENIE `56

-obejmuje poetów, którzy rozpoczynają twórczość po 1956 roku, debiutują w 1955 r. w prasie, pierwsze książki wydają w 1956 lub 1957r., reprezentują różne odmiany poezji

TURBIZM (łac. brzydki)

Stanisław Grochowiak (wszystko co kalekie, ułomne)

„Ballada rycerska” 1956r

„Rozbieranie do snu” 1959r

„Agresty” 1963r

NEOKLASYCYZM(klasycyzm współczesny)

- charakteryzował się fascynacją kultury śródziemnomorskiej(antycznej głównie) odwoływał się do stylizacji na dawne utwory, uprawiał gatunki(sonet, legię, odę), świat ładu, porządku, harmonii

Zbigniew Herbert(połączenie szacunku tradycyjnej kultury z nowoczesnością, ironii z humorem)

„Struna światła” 1956r

„Hermes, pies i gwiazda” 1957r

„Studium przedmiotów” 1961r

„Napis” 1963r

POEZJA LINGWISTYCZNA

- poezja powinna zajmować się rozrachunkiem z konwencjami mowy, język utrudnia porozumienie, interesuje się wszystkim tym co w języku niesprawne(bełkot, koślawość, pomyłki językowe)

Miron Białoszewski (wszystko co nieporadne, śmieszne)

„Obroty rzeczy”1956r

„Rachunek zachciankowy” 1959r

„Mylne wzruszenia” 1961r

„Było i było” 1965r

NURT WYZWOLONEJ WYOBRAŹNI

- odwołanie do ryzykownych skojarzeń, gier i zabaw

Jerzy Harasymowicz „Cuda” 1956r

DRAMAT

-dobre lata dla dramatu

Jerzy Broszkiewicz „Imiona władzy” 1957r

„Pierwszy dzień wolności” 1959r

„Śmierć gubernatora” 1961r

DRAMATURGIA

Tadeusz Różewicz (precyzyjne ujęcie pokazania świata jako „gigantycznego śmietnika” w którym znikają wszelkie wartości; język wzorcowany na języku nowoczesnej poezji, sztuki w których nic się nie dzieje)

„Kartoteka” 1959(pisane)

1960(wydane)

„Świadkowie albo nasza mała stabilizacja”(Gomułka) 1962(pisane)

1964(wydane)

„Stara kobieta wysiaduje” 1968r (pisane)

1969r (wydane)

Sławomir Mrożek (teatr w tematyce parabolicznej)

„Tango” 1964r (pisane)

1965r(wydane)

„Policja” 1958r

Ireneusz Iredyński, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll

LITERATURA EMIGRACYJNA

-przegląd wydarzeń

Kazimierz Wierzyński „Tkanka ziemi” 1960r

„Kufer na plecach” 1964r

„Czarny polonez” 1968r

„Sen mara” 1969r

Witold Gombrowicz (analiza psychologii erotycznej)

„Pornografia” 1960r

„Kosmos” 1965r

„Operetka” 1966r(groteska sceniczna)

Czesław Miłosz „Traktat poetycki” 1957r

„Gucio zaczarowany” 1965r

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej lat 1969- 1980

Od wydarzeń marcowych (1968) potęgowały się konflikty społeczne - rodziły protesty w kręgu intelektualistów. Około roku 1968 weszło do literatury pokolenie pisarzy całkowicie urodzonych po i ukształtowanych po wojnie. Pojawieniu się tej nowej generacji towarzyszył jednocześnie mający miejsce w tym samym czasie masowy proces (połowa lat 60 i 70) wymierania pisarzy, którzy tworzyli po wojnie, ale zaczynali już w okresie międzywojennym.

Np.

1966 Ludwik Hieronim Morski

1968 Anatol Stern

1969 Witold Gombrowicz, Leon Pasternak

1970 Tadeusz Breza, Julian Przyboś

1974 Melchior Wańkowicz

Zmiana pokoleń spowodowała, że sprawy wojenne coraz mniej obchodziły ludzi młodych, odchodziły w przeszłość.

Głównie przedstawiciele:

Poezja (69-1980)

Pojawienie się [Nowej Fali] - terminem tym określa się ruch poetycki skupiających pisarzy z nowej generacji (ur. po 1945r.) ; pisarze ci zaczynają publikować około roku 1968, wydarzenia marcowe rzucają cień na ich twórczość.

Ośrodkami Nowej Fali stały się 4 grupy poetyckie:

1 Grupa „Próby” - Poznań 1966

(S. Barańczak [przywódca grupy], R. Krynicki, Jamroziak , A. Maciejewska)

„Nieufni i Zadufani” 71

„Ironia i harmonia” 73

Romantyzm dialektyczny (pojmowanie świata w stałej przemianie, uczestnictwo w życiu społecznym, w dramatch tego życia), cywilizacja podporządkowuje sobie jednostkę, niedobrą rolę w tym procesie odgrywają masmedia, które wpływają na jednostkę, język staje się świadectwem choroby.

2 Grupa „Centrum” - Łódź 1967

(J. Bierezin, Andrzej Biskupski, Kazimierz Świegocki)

Rzucała mgliste hasła poezji

3 Grupa „Teraz” Kraków 1968

(Julian Kornhauser, S.Tablo, J. Piątkowski, Wit Jaworski, J. Kronholt, Adam Zagajewski)

„Świat mnie przedstawiony” 71 rok - A. Zagajewski, J. Kornhauser

Grupa posiadała wyraźny program ku rzeczywistości społecznej, poezja winna interweniować w życie, program został przedstawiony w „Świecie...”, odwołuje się do tradycji przedwojennego ekspresjonizmu i awangardy krakowskiej.

4 Grupa „Konteksty” Katowice 1971

(S.Piskor, Andrzej Szuba)

Okres 69-1980 to również rozwój starszych poetów, np.:

Jarosław Iwaszkiewicz, wiersze : „Xemie i elegie” 70

„Śpiewnik włoski” 74

„Mapa pogody” 77

„Muzyka wieczorem” 80

Wyrafinowana prostota, brak ozdobników, refleksje na temat starzenia się, przemijania, prawdziwa mądrość polega na niemożności zrozumienia.

Mieczysław Jastrun, „Godła pamięci” 69

„Wyspa” 73

„Błysk obrazu” 75

„Scena obrotowa” 77

Jastrun operuje symboliką, omija kwestie rozumu, mistyczne olsnienie.

Zbigniew Herbert, „Napis” 69

„Pan Cogito” 74

Poezja uwrażliwiona na problematykę moralną formułuje prawdy uniwersalne, szacunek dla tradycji, zestawienie ironii i humoru.

Czesław Miłosz, „Miasto bez imienia” 69

„Gdzie wschodzi słońce i tedy zapada” 74

Rola poezji w świecie współczesnym, poezja wg Miłosza jest czymś w co się wątpi, a co jednocześnie jest niezbędne.

Grochowiak, Harasimowicz, Bryll - kontynuują swoją twórczość

Tadeusz Nowak, „Psalmy” 71

„Nowe psalmy” 78

Nowa Fala - Pokolenie 68

Stanisław Barańczak, tomiki poetyckie:

„Korekta twarzy” 68

„Jednym tchem” 70 ( wydania oficjalne)

„Dziennika poranny” 72

„Ja wiem, że to niesłuszne” 77

„Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu” 80

Popadł w konflikt z cenzurą, związał się z opozycją polityczną, jego tomy nie mogły się ukazać w kraju, publikowane w drugim obiegu (nielegalnie) albo na emigracji.

W tomikach: okaleczona psychika człowieka, patologie.., ważne jest nie to co mówimy, ale jak mówimy, analizuje wieloznaczność sformułowań propagandowych (Nowomowy), należy zająć postawę nieufną wobec takiego języka.

Ryszard Krynicki, „Pęd pogoni, pęd ucieczki” 68

„Akt urodzenia” 69

„Organizm zbiorowy” 75

„Nasze życie rośnie” 78

„Niewiele więcej” 81

Tomiki nielegalne albo na emigracji; interesuje się grami językowymi, kieruje się na jednostkę, jej uwikłania w politykę, człowiek uwikłany przez układy, poszukujący prawd, wierny sobie.

Adam Zagajewski, „Komunikat” 72

„Sklepy mięsne” 75

„Oda do wielości” 83

Część tomików albo nielegalnie, albo poza krajem, unika metaforyki, obnażanie kłamstw języka oficjalnego.

Jerzy Kronholt

Leszek Aleksander Moczulski

Rafał Wojaczek

Bogdan Zadura

Józef Bara

Ewa Lipska, tomy wierszy:

„Wiersze” 67

„Drugi zbiór wierszy” 70

„Trzeci zbiór wierszy” 72

„Czwarty zbiór wierszy” 74

„Piąty zbiór wierszy” 78

Niechęć do wszelkiego krzyku, postawa wyciszona, stosowane formy aforystyczne, odwołania do Różewicza i neoklasycyzmu.

Teatr i Dramat (69-80)

Odwrót od awangardyzmu, uspokojenie konwencji, unikanie eksperymentów, powrót do tendencji romantycznych.

Helmut Kajzar, „Rycerz Andrzej” 70

„Paternoster” 71

„Gwiazda” 71

„Samoobrona” 76

spajanie świata codzienności z wyobraźnią, wydarzenia odrealnione.

Sławomir Mrożek, Nowe dramaty, 2 Nurty, wspólny mianownik, odchodzą od poetyki opartej wyłącznie na grotesce, przesuwają uwagę na kwestie psychologiczne.

1) Nurt

„Emigranci” 74 (problemy psychologiczne, brak komizmu, demaskacja wszystkiego co u człowieka jest grą - pozorem)

„Rzeźnia” 73

„Szczęśliwe wydarzenie” 71

„Garbus” 75

2) Nurt - krótkie jednoaktówki, Nurt słabszy artystycznie

„Lis filozof” 77

„Polowanie na lisa” 77

„Lis aspirant” 78

Tadeusz Różewicz, zainteresowanie psychiką ludzką

„Przyrost naturalny” 70

„Rajski ogródek” 70

„Na czworakach” 71

„Białe małżeństwo” 74

„Do piachu” 75-79

„Odejście głodomora” 76

„Pułapka” 82

Proza 69-80

Kontynuacja Nurtów prozatorskich z poprzedniego okresu, kontynuacja [Małego Realizmu]

Proza Mirona Białoszewskiego (formy sytuujące się na granicy ogólnie przyjętej literackości, pamiętnik, dziennik, reportaż, lit. Faktu - beletrystyka, wykorzystuje wiele form języka, zaciera różnice gatunkowe utworów, przeplata niekiedy prozę i poezję, prowadzi nieustanną grę pomiędzy światem fikcji kreowanym przez narratora a biografią autora)

„Pamiętnik z powstania warszawskiego” 70

„Donosy rzeczywistości” 73

„Szumy, zlepy, ciągi” 76

„Zawał” 77

[Literatura Prawdziwa]

odchodzenia od fikcji, zbliżenie dzieła do pamiętnika, autobiografii, notatnika, lit. faktu.

Rozwija się literatura since fiction, powieść historyczno-fantastyczna

Teodor Parnicki, „Inne życie Kleopatry” 69

„Tożsamość” 70

„Muza dalekich podróży” 70

„Przeobrażenie” 73

Tadeusz Nowak, „Diabły” 71

„Dwunastu” 74

„Półbaśnie” 76

„Prorok” 77

„Wniebogłosy” 82

Rzeczywistość z mitem, baśnią i folklorem.

Julian Kawalec, „Przepłyniesz rzekę” 72

„Wielki festyn” 74

„Pierwszy białoręki” 79

Proza wiejska, Analiza przemian współczesnej wsi z surową obserwacją tych przemian - konsekwencje.

Edward Redliński, „Listy z Rabarbaru” 67

„Awans” 73

„Konopielka” 73

Wiesław Myśliwski, „Pałac” 70

Opowieść paraboliczna, proza wiejska

Zwrócenie w stronę Eseistyki

Marian Brandys, „Koniec świata szwoleżerów” 74

Aleksander Krawczuk

Władysław Terlecki, „Spisek” 66

„Dwie głowy ptaka” 70

„Powrót z carskiego sioła” 73

„Czarny romans” 74

Historia XiX wieku, dzieje powstania styczniowego, autentyczne postacie, autentyczne wydarzenia, psychologiczne motywy ludzkiego działania.

Andrzej Szczypiorski, „Msza za miasto Arras” 71

„I ominęli Emaus” 74

Prześladowania żydów i heretyków w XV wieku - aluzja do wydarzeń marcowych 68'.

[Proza galicyjska] - utwory pisarzy, którzy osadzali fabułę w Galicji sprzed I wojny.

Andrzej Kuśniewicz, „Król Obojga Sycylii” 74

„Stan nieważkości” 74-75

„Trzecie królestwo” 75

„Lekcja martwego języka” 77

„Witraż” 80

Włodzimierz Odojewski, „Zasypie wszystko, zawieje...” 73

Julian Stryjkowski, „Na wierzbach nasze skrzypce” 74

„Sen Azrila” 75

Henryk Grynberg, „Żydowska wojna” 65

„Zwycięstwo” 69

„Życie ideologiczne” 75

„Życie osobiste” 79

Bogdan Wojdowski, „Chleb rzucony umarłym” 71

Obraz getta warszawskiego.

Tadeusz Konwicki, 2 Nurty

3. seria powieści, charakter autobiograficzny, osobowości wahające się, poszukujące zgody ze światem, osobowości uwikłane we wszystkie skomplikowane realia.

„Nic albo nic” 71

„Kompleks Polski” 77

„Mała Apokalipsa” 79

„Rzeka podziemna, podziemne ptaki” 84

4. charakter dokumentalny

„Kalendarze i klepsydra” 76

„Wschody i zachody księżyca” 82

„Kronika wypadków miłosnych”74 (przedwojenna Wileńszczyzna)

Lata 70' - rozkwit prozy

Edward Stachura, „Cała jaskrawość” 69

„Siekierezada albo zima leśnych ludzi” 70(71)

„Się” 77

Zawsze ten sam bohater, poszukujący przygody, motyw wędrówki.

Jarosław Iwaszkiewicz, „Martwa pasieka” 73

„Sny ogrody” 74

Jerzy Andrzejewski, „Miazga” 79

„Teraz na Ciebie zagłada” 76

„Już prawie nic” 79

Koniec okresu (69-1980)

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej lat 1980-1989

Charakterystyka lat 80 w literaturze:

- na I miejscu użytkowe funkcje literatury

- schematyzacja środków przekazu i ich ubożenie

- charakterystycznym rysem było ubożenie intelektualne

- młodzi literaci opuszczali kraj

- w dalszym ciągu istniał drugi obieg

- wzrost znaczenia literatury drugiego obiegu

- zacieranie granic między literaturą zagraniczną, a krajową

- w kraju zaczęto wydawać twórców emigracyjnych, jednak utwory twórcy emigr. mogły ukazać się dopiero po jego śmierci

- literatura lat 80 nie jest zbyt ciekawa, nie ma nowych rozwiązań

- nasila się rola wypowiedzi innych np. felieton, dziennik, autobiografia

- literatura poddana różnym stereotypom np. s. konspiracyjno- kombatancki

Przedstawiciele za granicą:

- Kazimierz Orłoś

- Stanisław Barańczak

- Ryszard Krynicki

- Bogusław Wołoszański

Poezja lat 80

- znaczącą rolę w piśmiennictwie stanowił drugi obieg, tak samo było w poezji

- tomiki poezji powstawały pod wpływem wydarzeń politycznych

- doraźne cechy negatywne poezji okolicznościowej

Cechy poezji:

- artystyczna bylejakość

- nie sprostanie intelektualne

- twórczość skrajnie podporządkowana wymogą działania politycznego

Przedstawiciele:

- Lothar Herbst

- Leszcz Szaruga „Czas morowy” 1982r.

- Artur Międzyrzecki „Wojna nerwów” 1983r. ( rejestruje fakty i stany czasu; ukazuje psychologiczne reakcje ludzi: niepokój, bezradność)

- Zbigniew Herbert „Raport z oblężonego miasta” 1983r.,

„18-wierszy” 1983r.

(skrócona wersja „ Raportu z oblężonego miasta”)

Herbert zawiera w swej poezji osobiste przeżycia.

- Antoni Pawlak „ Obudzimy się nagle w pędzących pociągach” 1981r.,

„ Grypsy” 1982r.

„Zmierzch i grypsy” 1984r.,

„ Trudny wybór wierszy” 1987r.

( Pawlak odwoływał się do poetyki Nowej Fali, pokazywał fakty, wydarzenia mające świadczyć o przemocy władzy)

- Tomasz Jastrun „ Płomienie błędnego koła” 1980r.

„ Kropla, kropla” 1985r.

„Obok siebie” 1989r.

( podejmował próbę połączenia opisu z ujęciem metaforycznym; absurd)

- Jan Polkowski „To nie jest poezja” 1980r.

„Oddychaj głęboko” 1981r.

„ Ogień” 1983r.

„Wiersze 1977-1984”

( poezja wyrastała z Nowej Fali, chętnie odwoływano się do N.F.)

- Julian Kornhauser „Hurrraaa” 1982r.

„Każdego następnego dnia” 1981r.

„ Inny porządek” 1985r.

„ Za nas, z nami” 1985r.

( ironii towarzyszy poczucie zwątpienia)

- Adam Zagajewski ( wydawał na emigracji)

„ List. Oda do wielości” 1983r.

„ Jechać do Lwowa”1985r.

( nasilenie intelektualizmu, refleksyjności, związków z kulturą europejską, wiersze są coraz bardziej zamyślone)

- Stanisław Barańczak „ Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu” 1980r.

„ Atlantyda i inne wiersze z lat 81-85” 1986r.

„ Widokówka z tego świata i inne rymy z lat 86-88” 1988r.

( intelektualna analiza, wątki metafizyczne)

- Ryszard Krynicki „ Nie wiele więcej” 1981r.

„ Niepodlegli nicości” 1988r.

( dąży do max. zwięzłości, aforyzmości. Zdaniem Krynickiego poeta powinien uczestniczyć w losie zbiorowym)

- Ewa Lipska „ Nie o śmierć tutaj chodzi, lecz o biały kordonek” 1982r.

„ Utwory wybrane” 1986r.

*Poeci stroniący od zaangażowania się :

- Adam Ziemianin

- Józef Baran „W błysku zapałki” 1979r.

- Jerzy Gizella

- Stanisław Gola

- Wisława Szymborska „Wielka liczba” 1976r.

„Ludzie na moście” 1986r.

( w latach 80 poezja Szymborskiej uległa dramatyzacji, człowiek w jej wierszach ulega degeneracji, człowiek staje się jednowymiarowy, okaleczony)

- Miron Biłoszewski „ Wiersze wybrane i dobrane” 1980r.

„ Oho” 1985r.

*Lata 80 to obfity rozwój poezji o tematyce religijnej i metafizycznej. Przedstawicielami byli:

- Jan Twardowski „ Niebieskie okulary” 1980r.

„ Rachunek dla dorosłego” 1982r.

„ Który stwarzasz jagody” wyd.I 1984r., wyd.II 1988r.

„ Na osiołku” 1986r.

- Anna Kamieńska „ Wiersze jednej nocy”1981r.

„ W pół słowa”1983r.

„ Milczenie i psalmy największe” 1988r.

- 1980r.- ujawnione w postaci książkowej wiersze Karola Wojtyły

Dramat lat 80

- lata 80 to niezbyt interesujący okres dla dramatu

- lata 80 ujawniły nieobecność tekstów dramatycznych dających wyraz najnowszym procesom

- brak nowych, wybitnych zjawisk, kontynuacje.

Przedstawiciele:

- Tadeusz Różewicz „ Pułapka” 1982r.

- Sławomir Mrożek „Vatzlav” ( wyd.pol.) 1982r.

„Ambasador” 1982r.,

„ Letni dzień” 1983r.

„ Kontrakt” 1986r.

( Różewicz i Mrożek- poruszają problemy psychologii)

- Ireneusz Iredyński

- Tomasz Łubieński

- Jerzy Żurek

- Edward Redliński „Pustaki i wcześniaki”1985r.

Proza lat 80

- nie jest to okres dobry dla prozy, nie ma w niej nic nowego

- proza uległa walce politycznej, autorzy starali się „dokopać” przeciwnikowi

- utwory propagandowe

- prozy gorące- bo podejmowała bardzo aktualne, współczesne problemy polityczne, związane z Solidarnością, stanem wojennym

Przedstawiciele:

- Roman Bratny „ Bronić siebie” 1981r.

„Rok w trumnie” 1983r.

„Koszenie pawi' 1983r.

„C.D.N.” 1986r.

„Nagi maj” 1988r.

„Paradoks istnienia” 1989r.

( Bratny atakował ówczesną opozycję)

- Maria Nurowska „Innego życia nie będzie” 1987r.

„ Post scriptum” 1993r.

- Marek Nowakowski „ Dwa dni z aniołem” 1984r.

„Grisza je ebie skażu” 1986r.

- Józef Łoziński „ Sceny myśliwskie z Dolnego Śląska” 1985r.

- Tadeusz Siejak „ Oficer” 1981r.

„ Próba” 1984r.

„ Pustynia” 1987r.

( w poezji Siejaka analizie podlega mowa zebrań partyjnych)

*Proza koncentrująca się na obserwacjach, analizach świadomości bohaterów, nachylenie groteskowo-satyryczne( przedstawiciele) :

- Sławomir Łubiński

- Paweł Krasnodębski

*Proza odrzucająca fabułę opartą na zasadach prawdopodobieństwa, świat fantastyczny, absurd(przedstawiciele):

-Dariusz Bitner

-Krystyna Sakowicz

- Marek Słyk „ W barszczu przygód” 1980r.

„ W rosole powikłań”1982r.

„ W krupniku rozstrzygnięć” 1986r.

*Literatura science fiction( przedstawiciele):

- Stanisław Lem „ Wizja lokalna”1982r.p

*Proza fantastyczno- historyczna ( przedstawiciele):

- Teodor Parniecki „ Rozdwojony w sobie” 1981r.

*Rezygnacja z fikcji literackiej, pogranicze literatury pięknej a dokumentalnej; esej, reportaż ( przedstawiciele) :

- Antoni Wołubiew „ Największa przygoda mojego życia. Lata nad Bolesławem Chrobrym” 1981r.

- Kazimierz Brandys „ Miesiące” 1987r.

- Marek Nowakowski „ Notatki z codzienności” 1983r.

- Jerzy Andrzejewski „ Z dnia na dzień” 1988r.

*Dowodem bezradności pisarzy była specyficzna odmiana prozy, była grupa utworów - fikcja literacka i prawda ( przedstawiciele):

- Tadeusz Konwicki „ Wschody i zachody księżyca” 1982r.

„ Nowy świat i okolice” 1986r.

- Julian Stryjkowski „ Wielki strach” 1980r.

- Igor Newerly „ Zostało z uczty Bogów” 1986r.

*W latach 80 istniała także próba kontynuowania najbardziej tradycyjnej prozy (przedstawiciele) :

- Julian Stryjkowski „ Król Dawid żyje” 1984r.

„ Juda Makabi” 1986r.

*Funkcjonuje nadal nurt wiejski ( przedstawiciele):

- Julian Kowalec

- Marian Pilot

- Józef Ratajczak

- Wiesław Myśliwski „ Kamień na kamieniu” 1984r. ( najważniejsza powieść z nurtu wiejskiego w latach 80)

- Andrzej Szczypiorkowski „Początek” 1986r.

Proza lat 80 rozpięta jest między dwiema skrajnościami:

- jedni chcą jak najbardziej przybliżyć do rzeczywistości

- inni chcą jak najbardziej się oddalić od rzeczywistości

Główne tendencje rozwojowe literatury polskiej po 1990 roku

-Zmiany ustrojowe spowodowały formalne zniesienie cenzury.

-Gwałtowne wypełnienie się „białych plam”, błyskawiczne nadrobienie zaległości.

-Zmienił się status literatury i zadania, do których lit. jest powołana.

-Polski postmodernizm konieczność istnienia odrzuca tezy o istnieniu uniwersalnych reguł.

Postmodernizm- termin określający najnowsze tendencje w architekturze, literaturze, muzyce malarstwie i innych sztukach wizualnych.

Pokolenie brulionu ( pisarze urodzeni w latach60 - 70)

- debiutowali ok. połowy lat 1980 i wywarli wpływ na literaturę po 1989r.

-społeczne zaangażowanie w literaturę.

-pisarstwo ma mówić o sprawach prywatnych.

POEZJA:

rozkładała się na 2 odmienne nurty

I. Poezja barbarzyńców( O'haryzm)

O'haryzm - nawiązujący do nazwiska amerykańskiego poety Franka O'Hary termin, użyty po raz pierwszy przez Krzysztofa Koehlera,który użył określenia o'haryzm w odniesieniu do znanego wiersza Marcina Świetlickiego. Dla Jana Polkowskiego, jednak później termin ten był często stosowany do określania nurtu w poezji tzw. pokolenia brulionu, reprezentowanego m.in. przez Marcina Świetlickiego, Jacka Podsiadłę, Miłosza Biedrzyckiego, Marcina Sendeckiego, Krzysztofa Jaworskiego i Grzegorza Wróblewskiego. Według używających terminu o'haryzm krytyków literackich poezja tego nurtu traktuje potoczność i codzienność doświadczenia ludzkiego jako punkt wyjścia literatury, jest silnie inspirowana twórczością poetów szkoły nowojorskiej, używa bezpośrednich i obcesowych środków wyrazu, skupiona jest na obserwacji rzeczywistości i neguje społeczną rolę poezji. Poetów zaliczanych do o'haryzmu nazywano także barbarzyńcami (w opozycji do klasycystów, silnie osadzonych w polskiej i europejskiej tradycji literacko-kulturowej).

Marcin Świetlicki - debiutował książką „Zimne kraje”, wydaną w 1992 r. przez fundację brulionu. Bezpośrednio po debiucie został dostrzeżony i uznany przez krytyków za jednego z dwóch najwybitniejszych (obok Jacka Podsiadły) przedstawicieli tzw. pokolenia brulionu. W 1992 r. wspólnie z muzykami krakowskiego zespołu Trupa Wertera Utrata założył grupę Świetliki, wykonującą utwory z tekstami poety.

-autor tekstów piosenek, porzucił poezję stanu wojennego i konwencjonalny patryjotyzm.

-bohater to postać brzydząca się światem

-styl poetycki poezja obrzydzenia i horroru

„W ZIMNYCH KRAJACH” 1992 (w encyklopedii znalazłam „ Zimne kraje” z 1992 r)

„SCHIZMA” 1994

„ZIMNE KRAJE 2” 1995

„TRZECIA POŁOWA” 1996 (2 wyd.2005)

„PIEŚNI PROFANA” 1998

„CZYNNY DO ODWOŁANIA” 2001

Jacek Podsiadły- Podsiadło rejestruje i lirycznie przetwarza treści codziennego doświadczenia, afirmuje prywatność i autentyzm, głosi sceptycyzm i dystans w stosunku do instytucji i rytuałów życia publicznego. Jego wiersze układają się w poetycki dziennik życia upływającego w warunkach

z pozoru całkowicie niepoetyckich. Twórca rozwija wątki egzystencjalne, drąży sytuacje i nastroje towarzyszące raczej zwykłości niż ekstrawagancji lub egzotyce. Miłość, Droga (pisane zawsze dużą literą), miejsce, wspomnienie dzieciństwa i młodości stanowią dla niego punkt wyjścia (ale i punkt dojścia...) do rozwinięcia wstęgi zdania, sekwencji skojarzeń i imion. Słowo krąży między konkretem danej chwili (przedmiotu, zdarzenia), a ich - pełnym rozmachu, często olśniewającym, kunsztownym - artystycznym przetworzeniem.

-poezja ukazuje tradycyjną postawę inteligenckiego zachowania

„DOBRA ZIEMIA DLA MURARZY 1994”

„JĘZYKI OGNIA” 1994

„ NICZYJE BOSKIE” 1998

„WIERSZE ZEBRANE LAMPA I ISKRA BOŻA” 1998 (II wydanie: 2003).

Do poetów o'haryzmu (,miej ważnych) należą również:

Edward Stachura, Zbigniew Machej, Marcin Sndecki, Paweł Marcinkiewicz

II. Poezja klasyków lat 90 (klasycyzm lat 90)

-duży nacisk na specyfikę języka

- wyrafinowany styl

- wypieszczony język

Andrzej Sosnkowski- twórczość Sosnowskiego chce mieć jak najmniej wspólnego z kształtami gotowymi, nadającymi się do ponownego użytku: jest w pewien sposób jednorazowa i arbitralna. Poeta poddaje analizie słowo, nie po to jednak, by wykazać, co w istocie ono znaczy, ale raczej by dowieść, że w dotychczasowym kontekście nie znaczy prawie nic. Jest dźwiękiem wypełniającym konkretne miejsce w przestrzeni ludzkiego życia, nacechowując je czy raniąc, a przede wszystkim wprowadzając w nie chaos. Wie jednak, że duchową jałowość przezwyciężyć można tylko pod warunkiem uznania jej za kluczowy i - paradoksalnie - nieprzezwyciężalny problem ludzkiego wnętrza.

-trwórczość pesymistyczna pełna nastali, wątków grozy i śmierci

„ŻYCIE NA KOREI” 1992

„SEZON NA HELU” 1994

„STANCJE” 1997

„COVER” 1997.

„ZOOM” 2000

Artur Szlasarek- znany krytyk Marian Stala uważa jego twórczość za "jedno z najdojrzalszych

i najbardziej zastanawiających zjawisk nowej literatury". Szlosarka początkowo zaliczano do grupy poetów neoklasycznych, mówiących głosem nastrojonym przez historię kultury i zatroskanych brakiem metafizycznych czy choćby społecznych poręczeń dla poezji. Dzisiaj jawi się jako wyraziciel głębokich przeżyć egzystencjalnych. Nie jest jednak poetą jednego nastroju, lecz twórcą szukającym sensu wśród zacierających się przeciwieństw, upominającym się o prawo wyboru i prawo do nadziei.

-pojawił się wątek banału, nudy, smutku rozpraszanego przez erotykę albo miłość, pesymizm poezji

„WIERSZE NAPISANE” 1991

„WIERSZE RÓŻNE” 1993

„POPIÓŁ I MIÓD” 1996

„CAMERA OBSCURA „1998

Krzysztof Koehler- tradycja barokowa, klasyczna forma, akcenty przywiązania do katolickich narodowych tradycji.

„WIERSZE” 1990

„NIEUDANA PIELGRZYMKA” 1992

Wojciech Wencel- polski poeta, eseista i krytyk literacki..

„WIIRSZE „1995

„ODA NA DZIEŃ ŚW. CECYLII” 1996

Do poetów pogranicza należą:

Ewa Sonnenberg

-w jej literaturze znajdują się niekonwencjonalne i prowokacyjne motywy erotyczne.

„HAZARD” 1995

„KRAINA TYUSIĄCA NOTESÓW” 1997

„SMYCZ” 2000

Janusz Drzewucki

„ STAROŻYTNY JĘZYK” 1989

„PODRÓŻ NA POŁÓDNIE” 1995

-tomy te świadczą o zadomowieniu kultury europejskiej, posiadają wątki wędrówki, wątki metafizyczne

-posługuje się symbolami

PROZA:

-jest bardziej zróżnicowana niż poezja i trudniejsza do scharakteryzowania

-wyróżniamy grupę osób, które zafascynowały się postmodernizmem, największy rozgłos osiągnęły:

Manuela Gretkowska

- jej twórczość, zawierająca elementy prowokacji obyczajowej, wywoływała, szczególnie w

latach 90 spore kontrowersje.

-charakterystyczne są różne sposoby porozumiewania się, akcja przeważnie toczy się w Paryżu (tam gdzie kończyła studia)

- widoczne są również zawarte drastyczne, ekstrawagancje erotyczne

„TAROT PARYSKI” 1993

„KABARET METAFIZYCZNY” 1994

„PODRĘCZNIK DLA LUDZI” 1996

Natasza Goerke- jawi się jako talent najbardziej niepochwytny, trudny do klasyfikacji, przekorny

i kłopotliwy. Narracje Goerke wymykają się wszelkim statycznym interpretacjom: filozoficzne wywody opowiadane są kolokwialnym językiem, doprowadzane do absurdu kulturowe i narodowe mity, toposy i archetypy maszerują wspólnie, wypychane obyczajową anegdotą. Zdaje się, że jej narracyjne formy, podobnie jak definicje fractali (matematycznych wzorów jednostek porządkujących chaos) służą opisaniu i swoistemu zatrzymaniu oraz interpretacji naszego naturalnego środowiska - chaosu.

-w jej dziełach dużą rolę odgrywa fantazja, zabawa i eksperymenty językowe.

„FRACTALE” 1994

„KSIĘGA PASZTETÓW” 1997

„POŻEGNANIA PLAZMY” 1999

IDEOLOGIA FEMINISTYCZNA:

Izabela Filipiak- wspólnym tłem dla jej utworów jest ideologia wyzwolenia kobiety, wpisana we współczesny feminizm, feministyczną teologię i nauki społeczne. Bohaterki Filipiak doświadczają poniżenia i wywyższenia, poniewierane dokonują aktów agresji, oskarżane bronią się i walczą. Celem tych zmagań jest samopoznanie, samowiedza, przekraczanie barier wytyczonych przez obyczaj, historię, "zdrowy rozsądek". Filipiak kreuje feminizm wyobraźni, przestrzeń swobodnej gry skojarzeń, romantycznych mitów, fantastycznych, bajkowych światów. Jej proza kryje w sobie nieprzebrane bogactwo obrazów i słów. Brzmi jak koncert grany na wiele instrumentów i bezbłędnie prowadzony przez dyrygenta.

„ŚMIERĆ I SPIRALA” 1992

„ABSOLUTNA AMNEZJA” 1995

„NIEBIESKA MENAŻERIA” 1997

Mniej ważne:

Zyta Rudzka

(„BIAŁE KLISZE” 1991)

Adrianna Szymańska

(„OPOWIEŚCI PRZESTRZENI” 1999)

NURT GRUPY AUTORÓW, KTÓRZY FASCYNUJĄ SIĘ PROBLEMATYKĄ MITÓW

Najbardziej reprezentatywna proza:

Olga Tokarczuk- pisarka ceniona i przez krytyków i przez publiczność. Fenomen popularności

i dobrego smaku, wiedzy i sprawności pisarskiej, filozoficznej głębi i sztuki opowiadania. Powieściopisarka i eseistka, najbardziej utytułowana i najszerzej podziwiana autorka polska średniego pokolenia; laureatka wielu nagród i wyróżnień, na równi ceniona - co zdarza się niezwykle rzadko - przez krytykę literacką i szeroką publiczność czytającą.

Bez wątpienia największym i najgłośniejszym jak dotąd sukcesem pisarki jest jej trzecia powieść - „PRAWIEK I INNE CZASY” (1996). Tytułowy Prawiek, mityczna wioska położona rzekomo w samym środku Polski, jest archetypicznym mikrokosmosem, w którym skupiły się wszystkie znane człowiekowi radości i smutki.

„PODRÓŻ LUDZI KSIĘGI” 1993

„E.E” 1995

„PRAWIEK I INNE CZASY” 1996

„DOM DZIENNY, DOM NOCNY” 1998

mniej wazne:

Magdalena Tulli

Anna Bolecka

PROZAICY, KTÓRZY W SWOICH UTWORACH PODEJMUJĄ PROBLEM TOŻSAMOŚCI(SKĄD POCHODZĄ ICH KORZENIE) PROZA TA POWOŁUJE SIĘ NA POWROTY DO DZIECIEŃSTWA:

Stefan Chwin- powieści Chwina nie należą do utworów z tezą: są raczej mądre niż pouczające

i raczej podniosłe niż budujące. Spowija je aura smutku, melancholii i nie rozstrzygalności, stanowiących o uroku narracji. Jego książki rozpoznajemy po starannych opisach, które zagarniają wielość rzeczy, lecz nie gubią z pola widzenia szczegółu; po drobiazgowych przedstawieniach, które zabiegają o bogactwo przedmiotu; po długich zdaniach, które mają pomieścić w sobie cały świat

i unaocznić nierozłączność zjawisk; po spokojnym rytmie składniowym, który odzwierciedla upragniony rytm spowolnionego życia.

„HANEMANN” 1995 -skomplikowane losy Niemca mieszkającego w Gdańsku.

„ESTHER” 1999

Paweł Huelle- jego książki, a zwłaszcza debiutancka powieść WEISER DAWIDEK, zostały przetłumaczone na wiele języków. Opowiadania Huellego są osadzone w różnych, drobiazgowo rekonstruowanych pod względem historycznego miejsca i czasu realiach, choć na ogół zawsze jakoś pozostają związane z "małą ojczyzną" autora, Gdańskiem i jego okolicami. Stanowią zapis własnej historii dorastania autora, poszukiwania mitycznej genealogii, korzeni duchowych. Warto dodać, że jest to zapis, w którym wielką rolę odgrywa pamięć cudzych tekstów literackich, tak że mamy tu niejednokrotnie do czynienia z pastiszem, grą aluzji, dialogiem ze sobie współczesnymi

i z poprzednikami literackimi (krytycy wskazywali na liczne parantele z prozą Güntera Grassa czy Brunona Schulza), co sztuce narracji Huellego przydaje dodatkowej atrakcyjności.

„WEISER DAWIDEK, 1987 (II wyd. popr. 1992).

„OPOWIADANIA NA CZAS PRZEPROWADZKI” 1991

„PIERWSZA MIŁOŚĆ I INNE OPOWIADANIA” 1996

Andrzej Stasiuk- „OPOWIEŚCI GALICYJSKIE” (1994) to na poły fabularyzowane, na poły reportażowe obrazki z życia mieszkańców podgórskiej prowincji, ze świetnie podpatrzonymi realiami obyczajowymi w dobie transformacji ustrojowej, z wyraźnie zarysowanymi postaciami i perypetiami

z ludowej ballady rodem, oraz z klimatem, w którym poetycki liryzm sąsiadował z brutalnością. Opowiadania pomieszczone w tomie PRZEZ RZEKĘ (1996) stanowiły kontynuację tak zamierzonego toku opowiadania i osadzone były w podobnych realiach.

Jerzy Pilch- atrakcyjne językowo i nadzwyczaj śmieszne opowieści Pilcha podszyte są jednak nostalgią: ich bohaterowie poszukują daremnie smaku swej młodości, odchodzących w przeszłość przyjaciół, kobiet, których nigdy już nie posiądą. Ten ból egzystencji ukoić może jedynie ubranie wspomnień w literacką, anegdotyczną formę, co też Pilch robi w sposób perfekcyjny, zapraszając do swych ironiczno-filozoficznych gawęd czytelników.

- odwołuje się do motywów z literatury czeskiej

„SPIS CUDZOŁOŻNIC. PROZA PODRÓŻNA” 1993

„ROZPACZ Z POWODU UTRATY FURMANKI” 1994

„WYZNANIA TWÓRCY POKĄTNEJ LTERATURY EROTYCZNEJ” 1988

„BEZPOWROTNIE UTRACONA LEWORĘCZNOŚĆ” 1998

Edward Redliński- siłą pisarstwa Redlińskiego jest znakomity słuch językowy, zdolności stylizacyjne, poczucie humoru, bezpruderyjny erotyzm, "chłopskość" rozumiana także jako "męskość", prostolinijność, uczciwość. Gorzkie doświadczenia emigranta opisał w powieści SZCZUROPOLACY (na podstawie książki powstał film Janusza Zaorskiego SZCZĘŚLIWEGO NOWEGO JORKU).

„SZCZUROPOLACY” 1994

Henryk Grynberg- w swoich książkach Grynberg sięga po materiał autobiograficzny i biograficzny: jego żydowski bohater jest najczęściej narratorem, ale to, co przeżyte ma wymiar metafory i jest dopełnione doświadczeniami innych "ocaleńców". O niewielkiej objętości, pisane oszczędnym, protokolarnym językiem, w którym pojawia się niekiedy sarkazm zmieszany z liryzmem, kolejne książki Grynberga przynoszą zapisy losów ludzkich, które pisarz ocala od zapomnienia, dając wyraz przekonaniu, że taki zabieg jest nie tylko wymogiem literatury wobec ofiar holocaustu, ale

i potwierdzeniem świętości samego ludzkiego istnienia.

„DZIEDZICTWO” 1993

„MEMORBUCH” 2000- To opowieść o życiu Adama Bromberga, słynnego wydawcy, twórcy nowoczesnego polskiego edytorstwa, oparta na wspomnieniach głównego protagonisty i jego bliskich.

PISARZE IZRAELSCY (PISZĄCY PO POLSKU):

Roma Ligocka

Miriam Akavia

W 2000r. okazała się nieocenzurowane wydanie „ Pianista”

TOŻSAMOŚĆZWIĄZANA Z KRESAMI WILEŃSZCZYZNY

Zbigniew Żakiewicz

Tadeusz Konwicki

Czesław Miłosz

DOROBEK AUTORÓW STARSZEJ GENERACJI LATA 90( W TYCH LATACH MAMY DO CZYNIENIA Z PODSUMOWANIEM PISARSTWA)

Czesław Miłosz

Zbiór poetycki”

„TO” 2000

Tadeusz Różewicz

„MATKA ODCHODZI” 1999 (wspomnienia o mamie)

DRAMATURGIA

- okres działalności znakomitych reżyserów teatralnych:

Jerzy Grzegorzewski

Krystian Lupa

Krzysztof Warlikowski

Włodzimierz Staniewski

Janusz Głowacki „ANTYGONA W NOWYM JORKU”

Naturalizm XIX w. i jego kontynuacje oraz interpretacje w wieku XX do 1939

17. Narodziny: 2 połowa XIX w. Nazwa od nature. Francja, pod wpływem naukowych teorii K. Darwina z zakresu biologicznego ewolucjonizmu, inspirowany prądami rozwoju eksperymentalnej medycyny, teoriami dziedziczności, rozwoju społecznego…

18. Twórca - Francja - Emil Zola 1840-1902, Skupił wokół siebie tzw. grupę megańską (?), celem artysty jest odwzorowanie „wycinka życia widzianego przez temperament artysty”

19. Teoria ukształtowała się w latach 60-80 XIX w.

20. Zarzuty konserwatystów wobec naturalizmu: obrazoburstwo, amoralność, plugawość, profanacja bądź zaniżanie ideałów estetycznych, podejmowanie tematów ekstremalnych, nadmierny pesymizm, nihilizm, fatalizm, brutalność, drastyczność, opisywanie patologii, fizjoligizm, wynaturzony erotyzm.

21. Cechy:

• Pisarz: jednocześnie obserwator (przedstawia fakty takie, jakie są) i eksperymentator (odkrywa prawa rządzące postaciami, biologiczne uwarunkowania). Skrajny obiektywizm, Nie mógł podporządkować rzeczywistości powieściowych jakimś z góry przyjętym intencjom, nie mógł komentować porządku świata. Miał jedynie wnikliwie, obiektywnie i chłodno obserwować otaczającą go rzeczywistość, następnie naśladować ją w utworze. Twórca nie może zmieniać „plany życia”, lecz rozwijać go zgodnie z jego prawami, „zapisywać”, a nie „tworzyć”.

• Życie dla naturalistów to przede wszystkim szeroko rozumiana współczesność z jej najróżnorodniejszymi problemami, dominuje realność zewnętrznego świata oraz rzeczywistość psychiczna człowieka.

• Człowiek (bohater): starcie się stałych, trwałych biologicznych sił i popędów, temperamentu, z wyobrażeniami epoki, grupy ludzkiej, jej sferą obyczajowości, które przybierają formę zmiennych reguł. Konflikt między naturą człowieka a jego zmiennym stosunkiem do zewnętrznych sił. Fatum, los ciąży nad człowiekiem. Życie psychiczne człowieka pełne jest niespodzianek, załamań, sprzeczności, niekontrolowanych decyzji, manifestuje się spontanicznością odruchów, jest jedną wielką niewiadomą.

• Tematyka:

a)opis życia wybranych środowisk, gł. burżuazja i margines społeczny

b) determinizm zjawisk społ.

c) wnikliwa analiza życia człowieka biorąca pod uwagę czynniki fizjologiczne

d) obraz wielkiego miasta, powieść środowiskowa

• Czas: głównie ówczesna teraźniejszość. Przeciw opisywaniu przeszłości

• Styl: niedbałość o kompozycję utworu, luźne powiązania scen i epizodów. Prymat tworzywa literackiego - kryterium przedmiotowości, obiektywizacji świata przedstawionego. Styl przejrzysty, rzeczowy, jasny.

• Język: potoczny, wulgarny, rozbudowane dialogi, obecność brzydoty, utwór często na pograniczu pamiętnika, reportażu, dziennika

• Narrator: na planie dalszym, opowiadanie o zdarzeniach z punktu widzenia bohatera, dominacja opisu nad opowiadaniem. Obecność narratora wszechwiedzącego jest niewygodna, ze względu na podejrzenie dominacji autora nad rzeczywistością obiektywną. Pisarz nie powinien komentować, podpowiadać, lecz tak organizować materiał literacki (kompozycja i styl), by stałe pierwiastki natury ludzkiej i środowiskowe uwarunkowania człowieka ujawniły się same w toku „dziania się”, w sposobie wyrażania itp.

• Świat przedstawiony:

1. Najistotniejsza jest motywacja biologiczna bohatera (wpływ darwinizmu), zdeterminowanego przez popędy, np. erotyką, chorobą

2. Społeczeństwem rządzą prawa bezwzględnej walki o byt, człowiek jak zwierzę

3. Przemoc i zjawiska patologiczne w życiu wielkich społeczności

4. Świat należy przedstawiać bez upiększeń i zabiegów kreacyjnych

5. Skłonność do penetracji wnętrza człowieka, w chęci wdarcia się w jego zakamarki duszy, ciemne pokłady osobowości

22. Przedstawiciele:

• Francja :

• Gustaw Flaubert Pani Bouvary, Szkoła uczuć

• Emil Zola: Teresa Raquin 1868, cykl powieści Rougon-Macquartowie.Historia naturalna i społeczna rodziny francuskiej okresu Drugiego Cesarstwa 1871-93, Germinal 1885, W matni, Nana, Brzuch Paryża

• Guy de Maupassant: Baryłeczka, Bel-Ami

• Ameryka XIX wiek - Jack London, XX wiek: Crane, Theodor Dreiser, Norris, Sinclair Lewis, John Dos Passos,

• Skandynawia (dramaturdzy): Henryk Ibsen: Nora, Upiory, Dzika kaczka; August Strindberg: Ojciec, Panna Julia, Sonata widm;

• Niemcy: Gerart Hauptmann Tkacze, Florian Geyer, Kacerz z Soany, Księga namiętności.

23. Ciekawostka: Wyróżniamy 2 odmiany naturalizmu:

• Naturaliści klasyczni - sensu stricto - propagujący założenia programowe kierunku (Flaubert, Zola, Maupassant), dotarcie do istoty zjawisk przyrody, ukazanie problemów współczesności, życia, możliwe jest tylko poprzez klarowną wizję artystyczną, styl jasny i prosty, który nie zaciemnia spraw, lecz wyostrza je i pozwala dotrzeć do sedna, zobrazować, ukonkretnić.

• Naturaliści modernistyczni - nurt ten wyrasta z tego samego przyrodniczo-panteistycznego dna, ale w świecie zjawisk ludzkich, podlegających tym samym prawom, pragnie zobaczyć dynamikę sił kształtujących życie ludzkie (niszczących, obezwładniających). Istota tych sił tkwi w ich niejasności, ukrytych i niewytłumaczalnych prawach, stąd wyrazić je można tylko wtedy, jeśli ową ciemność i niewytłumaczalność odda się w sposób artystycznie adekwatny, tzn. ciemny i niewyjaśniony.

• Wyróżnić można 2 linie [ciekawostka]: Linia sensualna - ci, którzy opisywali przede wszystkim dostępną zmysłem rzeczywistość; oraz Linia teologiczna. - pisarz śledzący celowość praw natury w otaczającym świecie przyrody i zastanej rzeczywistości, poszukujący w dostępnych faktach potwierdzenia praw ogólnych

24. Naturalizm w Polsce [tego nie robiliśmy, ale jakby zapytał]

• Przeniknął w latach 80 XIX w. dzięki Antoniemu Sygietyńskiemu (Klasyk) i Stanisławowi Witkiewiczowi

• Młoda Polska, główne założenie to [jak w zagranicznym] odtwarzanie rzeczywistości w najdrobniejszych szczegółach takimi samymi metodami i narzędziami poznania, jakimi operują naukowcy w laboratoriach. Wpływ materializmu, scjentyzmu, Darwinowskiej walki o byt, Taine'owskiej teorii środowiska, determinizmu, pesymizmu. Zainteresowanie psychologia i fizjologia ludzką. Antyestetyzm, autentyzm

• Tematyka: ciemna strona egzystencji środowisk marginalnych, prostytucja, nędza proletariatu wiejskiego i przemysłowego, życie służby domowej, studenterii, podwójna moralność i obyczajowość klas posiadających, wyzysk, [można to odnieść do naturalizmu zagranicznego].

• Bohaterowie: często o zdeformowanej fizjologii lub z choroba psychiczna

• Przedstawiciele: Adolf Dygasiński: Beldonek 1888, Zając 1900, Na pańskim dworze 1884, Głód i miłość 1885; Ignacy Dąbrowski: Śmierć 1893; Zygmunt Niedźwiecki (zwany polskim Maupassantem): Jedyne dzieło 1893, U ogniska 1894, Oczy 1905; Stanisław Przybyszewski (Modernista) Dzieci szatana, Homo sapiens, Śnieg, Zenon Przesmycki (pseud.Miriam) -propagator symbolizmu

• Druga faza (zbliżenie do impresjonizmu, wzbogacenie o wartości subiektywne): Władysław Reymont Chłopi 1904-1909, Ziemia obiecana 1895-99, Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Wacław Sieroszewski Powieści chińskie 1903, Z fali na falę 1910

• Dramat: Gabriela Zapolska Skiz, Ich Czworo, Żabusia, Moralność pani Dulskiej, Jan August Kisielewski W sieci, Karykatury, Karol Hubert Rostworowski Judasz z Kariothu, Kajus Cezar Kaligula, Tadeusz Rittner Głupi Jakub, W małym domku

• Czynniki osłabiające rozwój naturalizmu w Polsce: uważano, że jest to nurt stosowny dla „zamożnej i szczęśliwej Francji”, ale nie dla narodu, którego samo istnienie było zagrożone; narastanie dekadentyzmu i nowej sztuki subiektywnej; drążenia rewolucyjnego ruchu socjalistycznego

9.Specyficzne XX-wieczne odmiany

• UNANIMIZM (fr. jednomyślność) 1908, Jil Romains, odwołanie do tradycji naturalizmu XIX w., reakcja na romantyzm i symbolizm, postulował wprowadzenie świadomości jako bohatera literackiego; koncepcje psychologiczne Emile Durkheim; psychologiczne Ggustave Le Bon (twórca Psychologii tłumu); Należy podkreślić szczególne momenty jednolitości emocji i uczuć z kolektywem (innymi ludźmi), gdyz to pomaga przeżyć strach. SPRAWDŹ

• POPULIZM (łac. populus-lud) Camille Lemonnier, Andrzej Therive, Francja 1929-39, Literatura powinna zajmować się ludźmi prostymi, skromnymi, uczciwymi, odrzucając skrajności naturalistyczne i subiektywistyczne zniekształcenia. Utwory dotyczące ludzi przedmieść, proletariatu fabrycznego. SPRAWDŹ

Alejo Carpentier y Valmont (ur.26 grudnia 1904 w Hawanie, zm.24 kwietnia 1980 w Paryżu) - kubański pisarz, muzykolog i dziennikarz. Jeden z najsłynniejszych przedstawicieli realizmu magicznego - miał wielki wpływ na rozwój literatury ibero-amerykańskiej. Alejo Carpentier jest uważany za prekursora realizmu magicznego - nurtu w literaturze latynoamerykańskiej, który zyskał wielką popularność. We wstępie do powieści Królestwo z tego świata sformułował teorię tzw. amerykańskiej rzeczywistości cudownej (lo real maravilloso), która jest utożsamiana z realizmem magicznym i późniejszą twórczością Garcii Marqueza, Asturiasa, Lezamy Limy i innych przedstawicieli tego nurtu.

Antagonizm, wzajemna wrogość, sprzeczność, przeciwstawność sił, zasad

Literatura drugiego obiegu -„Drugi obieg” (in. obieg bezdebitowy, potocznie zwany „bibułą”) to nazwa wydawanej poza cenzurą twórczości literackiej, prac naukowych (zwłaszcza historycznych) i prasy bieżącej w latach 1976-1989.

Alejo Carpentier y Valmont (ur.26 grudnia 1904 w Hawanie, zm.24 kwietnia 1980 w Paryżu) - kubański pisarz, muzykolog i dziennikarz. Jeden z najsłynniejszych przedstawicieli realizmu magicznego - miał wielki wpływ na rozwój literatury ibero-amerykańskiej. Alejo Carpentier jest uważany za prekursora realizmu magicznego - nurtu w literaturze latynoamerykańskiej, który zyskał wielką popularność. We wstępie do powieści Królestwo z tego świata sformułował teorię tzw. amerykańskiej rzeczywistości cudownej (lo real maravilloso), która jest utożsamiana z realizmem magicznym i późniejszą twórczością Garcii Marqueza, Asturiasa, Lezamy Limy i innych przedstawicieli tego nurtu.

Antagonizm, wzajemna wrogość, sprzeczność, przeciwstawność sił, zasad

Literatura drugiego obiegu -„Drugi obieg” (in. obieg bezdebitowy, potocznie zwany „bibułą”) to nazwa wydawanej poza cenzurą twórczości literackiej, prac naukowych (zwłaszcza historycznych) i prasy bieżącej w latach 1976-1989.

52

---