KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA
Przygotowane przez Beatę Romek
Autoprezentacja - Manipulowanie wywieranym wrażeniem
Jest to proces kontrolowania przez jednostkę sposobu, w jaki jest postrzegana przez otoczenie. Stanowi podstawowy i nieunikniony aspekt codziennych kontaktów społecznych. Jest funkcją zarówno osobowości, jak i sytuacji. Próbując przekazać określone wrażenie człowiek kieruje się indywidualnymi motywami, własną osobowością, biorąc przy tym pod uwagę bieżącą sytuację społeczną.
POWSZECHNIE STOSOWANIE TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE
Opisywanie siebie - poprzez „wyłączającą taktykę autoprezentacji”
( „Nadinformowanie” lub „niedoinformowanie” o pewnych faktach) opisywanie siebie w taki sposób, by wywrzeć na innych pożądane wrażenie
Wyrażanie postaw - przekazywanie określonego wizerunku samego siebie poprzez demonstrowanie danej postawy; przystosowanie pożądanej postawy do danego audytorium.
Publiczne atrybucje -wyjaśnianie własnego zachowania w sposób zgodny z określonym wizerunkiem społecznym
Pamięciowe manipulacje- rzeczywiste lub udawane zapamiętywanie lub zapominanie w celach autoprezentacyjnych
Zachowania niewerbalne -wyraz twarzy, gesty, przyjmowana pozycja oraz sposób poruszania
Kontakty społeczne -publiczne manifestowanie związków z innymi osobami
(pławienie się w odbitym blasku) lub odcinanie się od nich(usuwanie się z cienia porażki). Odmianą pławienia się w odbitym blasku jest polerowanie
( wyolbrzymianie widocznych zalet ludzi, miejsc i instytucji) oraz retuszowanie
( minimalizowanie ich niekorzystnych cech) Inną formą tej taktyki jest efekt „Psst!”
( unikanie przynoszenia złych wiadomości)
Konformizm i uleganie -zachowywanie się zgodnie ze społecznymi normami albo preferencjami innych ludzi. Naśladowanie innych w celu wywarcia określonego wrażenia lub uleganie prośbom dla motywów autoprezentacyjnych ( efekt „nie odmawiaj po raz drugi”)
Otoczenie- wykorzystywanie otoczenia do celów autoprezentacyjnych. Dekoracje ( stałe i niezmienne cechy otoczenia) np.: wielkość pomieszczeń, umeblowanie, wykończenie, kolorystyka. Rekwizyty ( przenośne i wymienne aspekty otoczenia) np. obrazy, czasopisma, dyplomowy na ścianach. Oświetlenie: rodzaj i intensywność
SUBTELNE TAKTYKI AUTOPREZENTACYJNE
Zachowania prospołeczne -pomaganie innym w celu sprawienia dobrego wrażenia lub nieudzielanie pomocy w obawie przed wywarciem niekorzystnego wrażenia
Agresja -pomaga zachować twarz w razie fizycznego lub werbalnego ataku. Jednocześnie sprawianie wrażenia kogoś groźnego zmusza innych do posłuchu.
Sport -dobór formy aktywnego wypoczynku zdeterminowany jest przez społeczne przekonania( np. balet jest dla kobiet, a boks dla mężczyzn) Niektórzy w ogóle rezygnują z uprawiania sportu z obawy przed ośmieszeniem.
Jedzenie- czynniki społeczne w dużym stopniu wpływają na zawartość naszych talerzy i sposób konsumowania
Ponoszenie ryzyka -często brawura i ryzykowne zachowanie wynikają z motywów autoprezentacyjnych
Zasady skutecznej ekspresji werbalnej
Ekspresja -to wyrażanie siebie w sytuacjach dla nas ważnych oraz w kontaktach z innymi osobami
Cztery rodzaje ekspresji
Obserwacje -to mówienie o tym, co odbierają nasze zmysły - bez spekulacji, domyślania się czy wyciągania wniosków. Komunikat sprowadza się tylko do podawania faktów
Myśli -to próby syntezy naszych obserwacji, podejmowane w celu zrozumienia, co się dzieje i dlaczego dochodzi do pewnych wydarzeń. To również oceny, sady, przekonania, opinie i teorie.
Uczucia - to najtrudniejszy rodzaj ekspresji w kontaktach z ludźmi. Najbardziej niepożądanym uczuciem jest złość, gdyż jest ona zagrożeniem dla poczucia własnej wartości słuchacza
Potrzeby -to proste stwierdzenia, mówiące o tym, co mogłoby nam pomóc lub sprawić radość. Wyrażenie ich nie stanowi oceny, ani oskarżenia.
Obserwacje + myśli +uczucia + potrzeby = Pełna komunikacja
Czynniki warunkujące pełną komunikację
Samoświadomość - przyjrzenie się swojemu wewnętrznemu doświadczeniu, ( co w danej chwili obserwujemy, myślimy, czujemy i potrzebujemy; jaki jest cel naszej wypowiedzi, czego obawiamy się powiedzieć, co chcemy zakomunikować)
Świadomość innych - „analiza” odbiorcy komunikatu (np. czy się śpieszy, czy nie jest zły czy w ogóle chce nas słuchać) a także śledzenie jego reakcji podczas rozmowy( wyraz twarzy, jego ciała)
Świadomość miejsca -pełne komunikaty mogą być przekazywane jedynie w miejscach gdzie nikt nie zakłóca spokoju i prywatności rozmów.
Komunikaty powinny być
Bezpośrednie, -czyli trzeba wiedzieć, kiedy należy coś powiedzieć. Czekanie aż ktoś się domyśli, co czujemy lub czego potrzebujemy może pociągać za sobą poważne skutki natury emocjonalnej.
Natychmiastowe - to znaczy, że nie należy zwlekać z wyrażaniem komunikatów związanych z negatywnymi odczuciami. To, czego nie mogliśmy wyrazić w danym momencie zostanie zakomunikowane później w innej formie za pomocą biernej agresji.
Jasne, - czyli pełne i dokładane odbicie naszych myśli, uczuć i potrzeb i obserwacji. Nie pomijajmy niczego, nie opowiadajmy dwuznacznych historii, nie krążmy wokół tematu.
Szczere -to znaczy, że deklarowany cel przekazu powinien być identyczny z rzeczywistym. Zakamuflowane intencje i ukryte programy niszczą relacje, gdyż stawiamy siebie w pozycji osobami manipulującej innymi.
Wspierające, -czyli należy się tak porozumiewać, aby druga osoba usłyszała, co mamy na myśli, a nie czuła się przy tym zdominowana i odepchnięta
Sztuka słuchania
Prawdziwe słuchanie
Zrozumienie drugiej osoby
Cieszenie się jej obecnością/zainteresowanie rozmową
Nauczenie się czegoś
Udzielenie pomocy lub pocieszenie
Cele pseudosłuchania
Stwarzanie wrażenia, że jesteś zainteresowany tym, co słyszysz, po to by,. Aby druga osoba cię polubiła
Trzymanie się na baczności i nasłuchiwanie, czy istnieje niebezpieczeństwo odrzucenia cię przez rozmówcę.
„Wyławianie” jednej specyficznej informacji- ignorowanie wszystkich innych
Granie na zwłokę - potrzebne do przygotowanie swojej kolejnej wypowiedzi
Słuchanie „jednym uchem” tylko po to, by ktoś wysłuchał ciebie
Słuchanie w celu wykrycia słabych stron rozmówcy lub wykorzystania informacji na swoją korzyść
Słuchanie w celu wychwycenia słabych punktów argumentacji, aby potwierdzić, że zawsze masz racje- zbieranie amunicji by zaatakować
Sprawdzanie jak rozmówcy reagują - dbanie o to by osiągnąć pożądany skutek
Słuchanie „jednym uchem”, ponieważ mimo braku zainteresowania - dobre, miłe i uprzejme osoby powinny słuchać innych
Słuchanie „jednym uchem”, ponieważ nie wiesz, jak wymigać się od rozmowy, nie raniąc lub nie obrażając osoby.
Bariery utrudniające uważne słuchanie
Porównywanie -skupianie się na ocenianiu, kto jest mądrzejszy, bardziej kompetentny, zdrowszy emocjonalnie, kto bardziej cierpiał, kto jest większą ofiarą itd.
Domyślanie -usilnie czytanie w myślach drugiej osoby, niedowierzanie jej słowom
Przygotowanie odpowiedzi -skupianie uwagi na przygotowaniu swojej następnej wypowiedzi
Filtrowanie -słuchanie wybiórcze tylko tych informacji, które nas interesują, a także unikanie słyszenia pewnych wypowiedzi negatywnych, krytycznych, nieprzyjemnych czy zagrażających
Osądzanie -przedwczesne wystawianie negatywnej opinii rozmówcy ( skoro ktoś jest „głupi” wszystko, co powie też jest głupie)
Skojarzenia -uruchamianie przez rozmówcę łańcucha skojarzeń z przeszłości, wynikiem, czego jest „wyłączenie się”
Utożsamianie się -odnoszenie do swojego doświadczenia wszystkiego, co powie rozmówca
Udzielanie rad -już po pierwszych słowach rozmówcy szukanie w myślach odpowiedniej rady, a nie skupianie się na całości problemu
Sprzeciwianie się -wyszukiwanie w wypowiedzi rozmówcy, rzeczy, z którymi by można polemizować
Przekonanie o swojej racji -przekonanie o własnej nieomylności, usilnie unikanie krytyki, propozycji zmiany
Zmiana toru -nagła zmiana tematu lub obracanie wszystkiego w żart, aby uniknąć kłopotliwego lub nudnego tematu
Zjednywanie -miłe, uprzejme i wspierające zjednywanie sobie rozmówcy poprzez bezkrytyczne zgadzanie się ze wszystkim
Cztery kroki skutecznego słuchania
Słuchanie aktywne
Parafrazowanie
Precyzowanie
Informacja zwrotna: natychmiastowa, szczera, wspierająca
Słuchanie empatyczne
Słuchanie otwarte
Słuchanie świadome
Porównywanie
Obserwowanie i wsłuchiwanie się
Słuchanie drugiej osoby zwykle przebiega na jednym z czterech poziomów
Ignorowanie -nie słuchanie tego, co ktoś do nas mówi
Udawanie - np. „Uhm. Tak. Słusznie”
Słuchanie selektywne -słuchanie tylko fragmentów wypowiedzi
Słuchanie uważne -słuchanie rozmówcy z uwagą i w skupieniu
Najwyższą formą uważnego słuchania jest:
Słuchanie empatyczne -to słuchanie z intencją zrozumienia, przyjmowanie punktu widzenia drugiej osoby, patrzenie przez pryzmat tej osoby, widzenie świata w taki sposób jak widzi go ona, a także rozumienie jej paradygmatów i tego, co czuje. Istotą empatycznego słuchania jest głębokie i pełne zrozumienie zarówno emocjonalne, jak i intelektualne bez obowiązku zgadzania się z rozmówcą.
Słuchanie empatyczne wymaga dużego poczucia bezpieczeństwa, ponieważ rozmówca otwiera się na wpływ innych
Cztery etapy prowadzące do empatycznego słuchania
Powtarzanie treści wypowiedzi rozmówcy - bez sondowania ani interpretowania
Przekształcanie treści wypowiedzi rozmówcy, -czyli ujęcie jego wypowiedzi własnymi słowami ( pracuje lewa półkula mózgu -„rozumowa, logiczna”)
Odzwierciedlenie uczuć -to zwracanie uwagi nie tyle na treść wypowiedzi, co na uczucia powodujące tę wypowiedź (pracuje prawa półkula mózgu)
Przekształcenie treści i odzwierciedlenia uczuć - to danie rozmówcy „psychologicznego powietrza”, które pomaga uporać się z własnymi myślami i uczuciami.
Pełne słuchanie
Utrzymuj kontakt wzrokowy
Nachyl się nieco w stronę rozmówcy
Wspieraj mówiącego kiwając głową lub parafrazując
Upewnij się czy dobrze rozumiesz, poproś o sprecyzowanie wypowiedzi zadając pytania
Zadbaj o to, by nic nie odciągnęło, ani rozproszyło twojej/ waszej uwagi
Nawet, jeśli jesteś zły lub rozdrażniony, zaangażuj się w słuchanie i zrozumienie wypowiedzi
Komunikacja niewerbalna
Rozkład znaczenia komunikatu wg A. Mahrabian' a
7% sygnały werbalne ( słowa)
38% głos ( wysokość, natężenie, rytm itd.)
55% ruchy ciała ( głównie mimika twarzy)
Przeciętny człowieka wypowiada słowa
poprzez 10-12 minut dziennie
Wypowiedzenie zdania przeciętnej długości zajmuje człowiekowi
około 2, 5 sekundy
Informacje docierające do mózgu
87% poprzez wzrok
9% poprzez słuch
4% poprzez inne zmysły
Cztery rodzaje ekspresji niewerbalnej
Kinezjetyka -( z gr. Kinesis - ruch) - analizuje postawy ciała, gesty i inne ruchy ciała. Ciało cięgle wysyła sygnały poprzez postawę, pochylenie, rozluźnienie, napięcie i gesty.
Mimika -stanowi źródło informacji na temat stanów emocjonalnych i postaw, takich jak sympatia lub wrogość. Istnieje sześć głównych rodzajów mimiki odpowiadającym następującym emocjom: szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew i pogarda.
Proksemika -(„milcząca mowa”) dostarcza informacji o partnerach interakcji na podstawie przestrzennej odległości między nimi, sposobu strukturyzowania i wykorzystywania mikroprzestrzeni.
Parajęzyk -źródłem informacji są cechy głosu tj. wysokość, natężenie, tempo mówienia, wahania i inne zakłócenia w płynności mowy
Rodzaje gestów
Konwencjonalne -( np. znaki religijne, klaskanie)
Związane z lokalna kulturą - ( np. auto- stop, obraźliwe)
Indywidualne
Mowa głowy
Kiwanie głową ( potakiwanie) -uwaga, zgoda, akceptacja, potwierdzenie uważnego słuchania
Kręcenie głową - zdziwienie, zaprzeczenie, nie zgadzanie się
Spuszczenie głowy -przygnębienie, smutek, zmęczenie
Ruchy głowy
Wzmacnianie rozmówcy
Kontrola zsynchronizowania mowy i ciała
Mowa ramion
Wzruszenie ramionami -lekceważenie, irytacja
Skulenie ramio do przodu -zamykanie się w sobie, przygnębienie
Garbienie się -brak motywacji do kontaktu
Wychylenie ramion do przodu(otwarcie ramion) -uwaga, zainteresowania, otwarcie na kontakt
Ramiona skrzyżowane -postawa defensywna, szukanie obrony ( postawa nauczycielska)
Ramiona opuszczone, a dłonie splecione ( jedna podtrzymuje drugą) -samouspokojenie siebie w niemiłej sytuacji - podobne zadanie spełnia torebka, teczka trzymana oburącz przed sobą.
W rozmowie z osobą krzyżująca ramiona należy ją skłonić ( np. wkładając jej coś do ręki) do zmiany ułożenia rąk tj. większej otwartości
Mowa rąk i dłoni
Ręce skrzyżowane („zamknięte”) -opór, niechęć, unikanie porozumiewania
Dłonie drżące, ręce chaotycznie poruszające się - lęk, tłumiona złość
Nadgarstki rozluźnione, ręce gestykulują w związku z treścią mówienia -otwartość, zainteresowanie, przekonywanie
Ręce sztywne, dłonie nieruchome -napięcie, stres
Zaciśnięte pięści -złość, agresja
Palce bębniące po stole -irytacja, lekceważenie, pośpiech.
Mowa dłoni przy powitani
Miękki uścisk dłoni -rezerwa, stronienie od innych, egoizm, brak odwagi w podejmowaniu trudnych decyzji.
Powitanie wylewne( potrząsanie słoni, przykrywanie jej od wierzchu) -szczerość, otwartość, wierność, troszkę infantylność
Powitanie czubkami palców -rozcapierzone palce to chęć dominacji, natomiast palce złączone to zamknięcie w sobie
Dłoń grzbietem do góry -chęć zawładnięcia nami
Dłoń grzbietem do dołu - brak samodzielności
Ustawianie się rozmówców względem siebie
Pod kontem 90 stopni ( zwrócenie częściowo przodem do innych) -zaproszenie do rozmowy dla innych
Face to face -nie chcą, aby ktokolwiek poza nimi brał udział w rozmowie
Kolana ku rozmówcy - zainteresowanie
Przycupnięcie na brzegu krzesła -chęć ucieczki
Ciało skierowane ku rozmówcy, ale kolana i stopa w przeciwną stronę -zainteresowanie, ale z rezerwą
Mowa stóp
Ustawienie w kierunku wyjścia - oznacza chęć odejścia
Ustawienie w kierunku rozmówcy - zainteresowanie
Nogi i stopy spokojne, równolegle oparte o podłoże - oznaczają pewność siebie, spokój
Szerokie rozstawienie nóg - oznaczają pewność siebie, demonstrowanie siły
Nerwowe poruszanie się lub pukanie stopą -oznaczają niepokój, napięcie, zniecierpliwienie
Nogi i stopy usztywnione, krzyżowanie nóg -zamykanie się w sobie, wycofywanie się z kontaktu
Stopy zwrócone do środka -charakteryzują osobę sumienną, ale bez inicjatywy
Stopy rozchylone - charakteryzują osobę dynamiczną i zdecydowaną w działaniu
Nogi wyciągnięte przed siebie, stopa założona na stopę - charakteryzują osobę niezależną
Noga założona na nogę -charakteryzuje osoby ambitne i samodzielne
Mowa całego ciała
Zwrócenie się całym ciałem wprost, bez krzyżowania rąk i nóg („otwarta postawa”) -otwartość na kontakt, zainteresowanie rozmówca, pewność siebie
Odwrócenie się bokiem lub „wiercenie się” - niepokój, niechęć do rozmówcy, unikanie bezpośredniego kontaktu
Sztywne siedzenie na boku krzesła -niepewność, lęk, napięcie
Postawa ciała -wyraża postawę wobec innych ( napięcie lub zrelaksowanie)
Rodzaje postaw (1)
„Smutas” -odstręcza od siebie ludzi swoim wyglądem i nie zapowiada sukcesu. Obawiamy się go i unikamy, bowiem może zarazić nas swoim malkontenctwem
„Wiatrak” - trzeba stać w bezpiecznej odległości od niego, gdyż dynamika jego wypowiedzi, gdyż dynamika jego wypowiedzi, wyrażająca się nade wszystko w przerysowanej gestykulacji, może zagrażać naszemu zdrowiu i życiu. Charakteryzuje się spontanicznością i otwartością
„Przyczajony” -nie potrafi stanąć twarzą w twarz. Będzie szukał oparcia w przedmiotach go osłaniających. Ma naturę tchórzliwą.
„Podskakujący pajac” - utrzymanie z nim kontaktu wzrokowego jest niezwykle utrudnione, gdyż cały czas porusza się po zarezerwowanej dla siebie przestrzeni
Rodzaje postaw (2)
„Lew” - postawa wyprostowana, wchodzi z impetem, ogranicza ruchy rąk i nóg, mimika twarzy równie skąpa, lubi kolory czytelne, ale nie jaskrawe
„Myszka” - mimika twarzy wskazuje na zakłopotanie, dłonie często splecione w geście niepewności lekko rozbiegane, choć ciekawe spojrzenie, ramiona blisko siebie
„Pawian” - brak koordynacji ruchów, wyraźne roztrzepanie, postawa raz wyprostowana, a raz przykurczona. Posługuje się metajęzykiem.
„Leniwiec” - postawa „omdlewająca” ruchy powolne, ręce i nogi rozrzucone na boki, gesty ograniczone do minimum. Częściej w pozycji horyzontalnej, niż pionowej.
Mimika - wyraz twarzy
Jedną s głównych funkcji mimiki jest komunikowanie stanów emocjonalnych.
Siedem głównych rodzajów mimiki wyrażających emocje
Szczęście
Zdziwienie
Strach
Smutek
Złość
Wstręt lub pogardę
Zainteresowanie
Wyraz mimiczny to
Sygnał społeczny ( powiedzenie innym, co czuje)
Wyraz przeżywania emocji (niezależnie od tego, czy mamy go, komu przekazać)
Kontrolując mimikę twarzy „przemawiamy” inaczej:
Pocąc się
Zaciskając ręce
Mając drżący głos
Ekspresja brwi
Całkowicie podniesione - niedowierzanie
Podniesione do połowy - zdziwienie
Do połowy obniżone - zakłopotanie
Całkowicie obniżone - złość
Ekspresja ust
Kąciki uniesione -zadowolenie
Kąciki opuszczone - niezadowolenie
Mowa oczu
Mruganie -lękliwość i nerwowość
Odwracanie wzroku -brak szczerości
Opadanie powiek -zmęczenie i znużenie
Małe i zmrużone oczy -uleganie wpływom nieco powierzchniowym ludziom
Przymglone oczy - podejrzliwość, nieżyczliwość, nieufność
Wpatrywanie się - to sposób zbierania informacji o sposobach komunikacji niewerbalnej innych osób, ale też sygnał uwagi, postawy wobec innych.
Komunikaty odczytywane z ułożenia gałek ocznych
W górę na prawo -korzystanie z pamięci wzrokowej
W górę na lewo -korzystanie z pamięci ogólnej
W prawo na wysokości ucha -tworzenie dźwięków
W lewo na wysokości ucha -korzystanie z pamięci słuchowej
Lewo na dół -dialog wewnętrzny
W prawo na dół -myśli kinestetyczne
W górę - pochłonięcie rozmową wewnętrzną
Strefy dystansu wg Edwarda T. Hall'a
Strefa I - intymna
Kontakt bezpośredni
Środek komunikacji to powonienie i dotyk
Słowa są mało ważne
Dystans dla partnerów bliskich sobie psychicznie
Strefa II dystans osobisty
Zaczyna się tam, gdzie się kończy strefa intymna, a kończy na 120 cm
Mało istotne powonienie
Dotyk zwykle przez rękę
Większe znaczenie komunikacji słownej
Dystans w towarzystwie dobrych znajomych( przyjęcia, spotkania)
Strefa III dystans towarzyski
Granica 120 -360 cm
Relacja przełożony - podwładny
Relacja kolega, lecz nie po imieniu
Strefa IV dystans oficjalny
Zaczyna się od około 360 cm
Język komunikacji- formalny
Odległość „osobistości”
Odległość w poszczególnych strefach, zależy od warunków społeczno- kulturowych:
W Japonii- odległość jest mała, ponieważ jest tam gęsta ilość zaludnienia
W USA i w Europie - dystans oficjalny to 50-120 cm
Na wsi - istnieje większa strefa dystansu intymnego
Przekraczanie dowolnej strefy dystansu powoduje
Niepokój
Poczucie zagrożenia
Odsuwanie się
„zapadanie się w sobie” ( np. winda, środki transportu MPK)
Układ miejsc siedzących przy stole
A B2
B1
B3 B4
Cztery podstawowe pozycje osoby B względem osoby A
B1: pozycja narożna ( przyjacielska, swobodna konwersacja)
B2: pozycja współpracy
B3: pozycja obrony i współzawodnictwa
B4: pozycja niezależna(niechęć do współpracy)
Parajęzyk
Parajęzyk - to dźwiękowe komponenty wypowiedzi, które niosą w sobie znaczenie niezależne od treści zawartej w słowach. Parajęzyk zdradza nasz nastrój i nastawienie. Niezależnie od tego o czym mówimy, dźwięk i sposób wypowiedzi ujawnia wiele informacji na temat tego kim jesteśmy i co czujemy
Elementy parajęzyka
Wysokość dźwięku - napięte struny głosowe podnoszą wysokość dźwięku. Kiedy doświadczamy intensywnych uczuć radości, lęku lub złości mówimy wyższym głosem. Depresje, zmęczenie i wyciszenie rozluźniają mięśnie strun głosowych i wtedy mówimy niższym tonem.
Rezonans - to faktura i barwa głosu. To czy mówimy głosem cienkim czy pełnym. Kształt naszych strun głosowych i klatki piersiowej decyduje o rezonansie. Mężczyzna z ciężkimi strunami głosowymi i dużą klatką piersiową będzie miał głęboki i pełny głos, natomiast kobieta z napiętymi i cienkimi strunami głosowymi będzie miała głos cienki i wysoki. Tony głębokie płynące z klatki piersiowej są oznaki stałości, pewności i siły. Tony wysokie i cienki głos sugerują niepewność, słabość i brak zdecydowania.
Artykulacja- różne sposoby artykulacji odpowiednie są dla różnych sytuacji. Nieznaczne połykanie lub przeciąganie głosek może stworzyć atmosferę komfortu i bliskości.
W sytuacjach bardziej oficjalnych spotkań bardziej odpowiednia będzie artykulacja wyraźna i zdecydowana.
Tempo - Prędkość mówienia wyraźnie odzwierciedla emocje i nastroje. Osoby mówiące szybko są ekspresywne i przekonujące. Jednakże zbyt szybkie tempo może wprowadzić nerwową atmosferę. Prędka mowa może również sygnalizować niepewność. Powolny i wahający się mówca może sprawiać wrażenie leniwego lub obojętnego. Niektórym słuchaczom z kolei powolny mówca może wydawać się szczery, rozsądny i zainteresowany innymi.
Siła głosu - Głośna wypowiedź pozytywnie kojarzy się z entuzjazmem i pewnością siebie. Negatywne konotacje to agresja, przerost ego lub ważniactwo. Osoba na wyższym stanowisku mówiąc do swojego podwładnego często podnosi głos. Głośny komunikat niesie za sobą następujące znaczenie „ ja tutaj rządzę, rób, co ci każę” Cichy głos ma inne znaczenie „ Nie atakuj mnie, znam swoje miejsce, wiem, że jestem bezradny”
W codziennych rozmowach miękki głos jest zwykle odczytywany jako wyraz uczciwości, troskliwości i zrozumienia. Może jednak oznaczać brak pewności siebie, poczucie niższości lub brak przekonania do ważności przekazu. Ekstremalna wersja cichego głosu to szept. - Jest szczególnym rodzajem komunikatu może podkreślać bliskość rozmawiających ze sobą osób. Szept może także wyrażać smutek, lęk lub grozę.
Rytm - decyduje o tym, które słowa w zdaniu będą akcentowane. Każdy język ma szczególny rytm. Dziecko najpierw się uczy od dorosłych rytmu, dopiero potem dopasowuje do niego słowa. Rytm języka jest bardzo ważny. Akcenty, którymi znaczymy pewne słowa w zdaniu, zmieniają znaczenie całego zdania. Zdanie, które jest zwykłym pytaniem, zmienia się wówczas w krytykę będącą wyrazem złości i oburzenia.
Zmiana parajęzyka
Rozciąganie - ciało człowieka jest instrumentem, dzięki któremu powstaje głos. Chcąc zmienić parametry głosu, np. zwiększyć jego zakres, urozmaicić brzmienie i siłę należy rozluźnić ciało. Dzięki temu otwiera się gardło i górna część klatki piersiowej
Ćwiczenie
Zacznij od ziewania szerokiego i głośnego
Jak najszerzej otwórz usta i wypchnij cale powietrze z płuc
Następnie weź głęboki wdech
Podczas wdechu ziewaj i pozwól, aby twój głos przebiegał w górę i w dół skali dźwiękowej
Po kilku minutach spróbuj mówić podczas ziewania
Modulacja siły głosu, - jeśli głos jest zbyt cichy lub zbyt głośny należy przeprowadzić ćwiczenie sprzęgające ze sobą zmysł wzroku i słuchu, aby dostosować siłę głosu do danej sytuacji
Ćwiczenie
Skup swoją uwagę na przedmiocie znajdującym się blisko ciebie i powiedz „dotknij” powoli i wyraźnie
Wyobraź sobie głos wychodzący z twoich ust i dosłownie dotykający danego przedmiotu
Następnie popatrz na przedmiot oddalony od ciebie i znów powiedz „dotknij” tym razem głośniej, tak, aby głos mógł dotrzeć do celu
Zauważ, jak daleko możesz sięgnąć swoim głosem i „dotykać” przedmiotów
Z czasem będziesz mógł poczuć, kiedy twój głos nie dociera do celu, a kiedy pada zbyt daleko za osobą, z którą rozmawiasz
Artykulacja i tempo - przy zbyt szybkiej, bełkoczącej lub w inny sposób zniekształconej mowie należy przeprowadzić ćwiczenie pomagające zwolnić tempo i nauczyć wyraźnej wymowy
Ćwiczenie
Wybierz tekst, który znasz na pamięć ( wiersz, powiedzenie, rymowankę, numer telefonu, adres) i powtarzaj to w kółko p-o-w-o-l-i i i głośno
Wydłuż brzmienie wszystkich samogłosek trzy lub czterokrotnie
Przesadnie wymawiaj wszystkie spółgłoski, tak, aby twarde dźwięki np. b, p, k eksplodowały podczas mówienia
*ćwiczenia na podstawie opracowania Johna Argus'a - nauczyciela emisji głosu
Metakomunikat
Wiele komunikatów posiada dwie warstwy znaczeniowe. Jedna to informacja na poziomie słów, a druga, czyli metakomunikat, to informacja dotycząca uczuć i nastroju mówiącego. Metakomunikaty są głównie zawarte w rytmie, wysokości dźwięku i modyfikatorach werbalnych. Metakomunikaty są źródłem wielu konfliktów interpersonalnych. Pozorne zdanie może być jasnym i logicznym komunikatem, ale metakomunikat może wyrażać wrogość i potępienie.
Jeżeli do zdania „usiłuje ci pomóc” dodamy modyfikator werbalny „tylko” zaakcentujemy go i wypowiemy z intonacją wnoszącą, zmienia się znaczenie w całości. Zdanie „Usiłuje ci tylko pomóc” wyraża uczucia i postawę obronną. Komunikat staje się atakiem.
Jeżeli w zdaniu „spóźniłeś się” słowo „spóźniłeś” wypowiemy z lekko wnoszącą intonacją, wówczas zdanie może wyrażać zdziwienie. Gdy to samo słowo wymówimy z intonacją opadającą wyrażamy irytację.
Rytm i wysokość głosu w metakomunikatach
Poprzez zaakcentowanie jednego lub więcej słów możemy przekazać wiele na temat swojego stanu emocjonalnego
Kiedy w zdaniu „ zaczekaj chwilę” obydwa słowa wymawiamy z jednakowym akcentem, zdanie jest zwykłą prośbą. Jeśli zaakcentujemy któreś ze słów komunikat wyraża rozdrażnienie lub niecierpliwość
W zdaniu „ja nie idę z tobą do domu” odpowiednio zaakcentowane słowo będzie zawierało inny metakomunikat:
„ja nie idę z tobą do domu” - znaczy „ktoś inny może pójdzie, ale nie ja”
„ja nie idę z tobą do domu” - znaczy „mogę z tobą pójść gdzie indziej, ale nie do domu”
„ja nie idę z tobą do domu”- znaczy „mogę pójść do domu z kimś innym, ale z pewnością nie z tobą”
W wielu komplementach i zwrotach grzecznościowych również często kryją się metakomunikaty. Zdanie „dziękuje bardzo” w zależności od rytmu i intonacji może mieć ekstremalnie różne znaczenie
Mocno zaakcentowane „dziękuje” z intonacją wnoszącą wyraża zdziwienie, miłe zaskoczenie, czasem nieufność. Komunikat wówczas znaczy „jesteś bardzo miły i nie jest to zachowanie typowe dla ciebie”
Akcentując „bardzo” wyraża wdzięczność i doceniamy drugą osobę
Sarkazm i ostrość komunikatu poprzez mocne zaakcentowanie obydwóch słów „dziękuje” i „bardzo”, wypowiadając słowo „bardzo” z intonacją opadającą.
Niektóre komunikaty spełniają funkcję ostrzeżeń
Jeżeli w wyrażeniu „ W mojej opinii” zaakcentujemy słowo „opinii” wówczas dajemy drugiej osobie przestrzeń na wyrażenie opinii odmiennej
Jeżeli natomiast zaakcentujemy słowo „ mojej” to komunikat brzmi „ Posłuchaj, co mówię i nie sprzeciwiaj mi się”
Modyfikatory werbalne
Modyfikatory werbalne, czyli wyrazy modalne, które dodają do wypowiedzi niuanse znaczeniowe.
Najczęściej stosowanymi modyfikatorami werbalnymi są słowa tj.:
Naprawdę
Rzeczywiście
Tylko
Jedynie
Po prostu
Ciągle jeszcze
Naturalnie
Znów
Teraz
Odrobinkę
Ostatnio
Przypuszczalnie
Przykłady zdań zawierających modyfikatory werbalne
To tylko gra |
Coś z tobą nie w porządku. Bierzesz wszystko zbyt poważnie
|
Ostatnio rzeczywiście się przemęczasz |
Coś z tobą nie w porządku i nic dobrego z tego nie wyniknie
|
Powiedziałem po prostu to, co myślę |
Coś z tobą nie w porządku, jeśli nie jesteś w stanie zaakceptować szczerości |
Naturalnie przyjdziesz? |
Dziwnie byłoby gdybyś nie zechciał przyjść
|
Ciągle jeszcze tu jesteś? |
Nie powinno ciebie już tu być
|
Wypowiedziałem jedynie swoje zdanie |
Coś z tobą nie w porządku, jeśli nie potrafisz tego rozsądnie przyjąć |
Jesteś naprawdę małomówna |
Jesteś zbyt małomówna i denerwuje mnie to |
Daj spokój, zostawmy to |
Coś z tobą nie w porządku i drażni mnie to |
Z całą pewnością robiłeś, co mogłeś |
Nie jestem pewny, czy zrobiłeś wszystko, co w twojej mocy |
Podstawową funkcją metakomunikatów jest przekazanie nie wprost czegoś, czego boimy się przekazać bezpośrednio. Rzadko się zdarza, że świadomie i otwarcie odpowiadamy na zakamuflowany atak.
Sposób radzenia sobie z wrogim metakomunikatem
Powtórz komunikat w myślach, wsłuchając się w rytm i intonacje oraz zauważ, jakie zawiera modyfikatory werbalne
Wypowiedz na głos domniemany metakomunikat i spytaj, czy rzeczywiście twój rozmówca miał na myśli, to, co usłyszałeś i czy takie właśnie są jego uczucia
Krok drugi jest absolutnie konieczny, gdyż:
Jeżeli nie sprawdzisz swojej interpretacji, pozostaniesz ze swoimi domysłami
Przyjmiesz, że to, co odebrałeś jest prawdą i nigdy nie dowiesz się, czy tak rzeczywiście jest
To również dobry sposób na nauczenie drugiej osoby wypowiadania jasnych komunikatów
Ujawnienie ukrytego ataku zwiększa prawdopodobieństwo, że kolejna wypowiedź będzie bardziej bezpośrednia.
Ukryte programy
Ukryte programy to mechanizmy obronne osób z niskim poczuciem własnej wartości. Pomagają w stworzeniu odpowiedniego wrażenia i mają chronić przed odrzuceniem. Ciągle pomagają tworzyć argumenty potwierdzające nasz a wartość. Ukryte programy zabijają bliskość, gdyż nikomu nie udaje się zobaczyć naszego prawdziwego oblicza. Mogą być również efektem traumy oraz toksycznych relacji.
„Jestem dobry”
Jesteś bohaterem wszystkich swoich opowieści. Twoje anegdoty podkreślają atrybuty, które najbardziej w sobie cenisz. Często spotykaną wersją tego programu jest program „Jestem wrażliwy i troskliwy” Tworzysz niezaprzeczalnie szlachetną postać, jednak nie jest to twoje autentyczne JA. Musisz bowiem wciąż udowadniać, że taki jesteś - albo gestem, albo przypominaniem zdarzeń z przeszłości lub też troskliwością.
Niektóre typowe komunikaty typu „jestem dobry” jestem uczciwy, pracowity, odważny, hojny, ambitny, odnoszę sukcesy, mam władzę, jestem silny, jestem zamożny, potrafię się poświęcić, lubię ryzyko.
Program „jestem dobry” to praca całego życia. Polega na takim wypaczeniu własnego obrazu, że pozwalamy innym widzieć tylko wybrane fragmenty siebie. Nie ufamy nikomu i nikomu nie pozwalamy zobaczyć innych części niż te wspaniałe.
Wady programu Jestem Dobry:
Trudno nam stworzyć bliskie relacje z innymi osobami, gdyż znają nas tylko poprzez nasze opowieści
Inni nudzą się nami i prędzej czy później odchodzą - męczy ich oglądanie tej samej maski i słuchanie tej samej płyty.
„Jestem dobry, a ty nie”
Ten program polega na udowadnianiu, że inni są źli - przez implikacje - ty jesteś dobry. Każda historia która opowiada osoba stosująca ten program, to inna wersja tego samego tematu tylko ta osoba zawsze postępuje właściwie, rozumuje jasno i naprawdę się troszczy.
Istnieje kilka wersji tego programu
Ukryta krytyka - podkreślasz jak ciężko pracujesz lub jak bardzo się poświęcasz, sugerujesz że twój rozmówca jest leniwy lub nie skory do poświęceń
Gra „ sala sądowa” (Eric Berne) - grają w nią małżonkowie, z których każdy próbuje udowodnić, jak okropny jest ten drugi. Rolę sędziego odgrywa np. sąsiadka, terapeuta lub dziecko. Berne opisuje również wariant „Gdyby nie ty” To również gra współmałżonków, którzy obwiniają się nawzajem o swoje nieciekawe i pozbawione kolorów i radości życie
Program „jestem dobry, a ty nie” może podnieść poczucie własnej wartości, ale musi ona zapłacić za to wysoką cenę: rodzina i przyjaciele - zagrożeni i przytłoczeni - rozpoczynają swoje manewry obronne.
„Ty jesteś dobry, a ja nie”
Najprostsza wersja tego programu to pochlebstwo. Bardziej złożone wersje tego programu to uwielbienie dla osób mądrych, pięknych i silnych. To oddawanie czci tym osobom poprzez porównywanie się z nimi i pomniejszanie siebie. Przyjmowanie roli „ tego gorszego” jest czasem prośbą o przysługę lub pochwałę. Niekiedy służy też, jako budulec „tanich” relacji. Czasem zabezpiecza przed czyjąś złością i odrzuceniem. Przydatny jest jako blokada przed niewygodnymi żądaniami i wymaganiami ze strony innych.
Ten program stosują osoby skłonne do depresji. Podstawowe przekonanie takiej osoby to „Coś jest ze mną nieporządku, jest zły, zepsuty, głupi, nudny i nie można mnie pokochać. Litości”
To ulubiony program alkoholika, nałogowego hazardzisty i niewiernego współmałżonka. Przybieranie roli „jestem do niczego” to sposób na uniknięcie odrzucenia oraz wymówka, aby się nie zmieniać
„Jestem bezradny, cierpię”
Jest to program ofiary. W jej opowieściach dominuje nieszczęście, niesprawiedliwość i przemoc. Ukazuje one niezmiennie kogoś, kto nie może sobie poradzić, próbuje, ale nie może od czegoś uciec, albo trwa cierpliwie bez żadnej nadziei na wyleczenie. Ofiara, choć nie wprost informuje „Nawet mnie nie proś, abym zrobił w związku z tym całym cierpieniem, nie czuje się za nic odpowiedzialny”
Eric Berne opisał kilka gier, które wynikają z tego programu:
„Czy to nie okropne” - to gra, w które grają osoby narzekające na swoich współmałżonków. Na niesprawiedliwości, jakie znoszą, nigdy nie ma rady
„ a może byś…Tak, ale” - to rola bezradnego. Jedna osoba poddaje kilka sugestii, które ofiara odrzuca jedna po drugiej. Pod koniec tej wymiany osoba bezradna dowodzi o słuszności swoich twierdzeń: żadna metoda nie jest skuteczna, a jej cierpienie nie ma rady
, „Dlaczego właśnie mnie to zawsze spotyka” - to rola ofiary, która uważa, że kiedy jest już trochę lepiej, to pojawia się coś, co zaczyna wszystko od nowa
Program „jestem bezradny, cierpię” jest idealnym sposobem na unikanie nowych rozwiązań, których się boimy. Jest to sposób na akceptowanie bólu, który skądinąd jest sygnałem, że należy podjąć jakieś ważne decyzje życiowe.
„Jestem niewinny”
Do tego programu uciekają się osoby, które coś się nie udaje. Osoby te ciągle szukają wymówek, usprawiedliwiają swoje porażki i szukają kozła ofiarnego. Zrzucają winę na coś lub na kogoś. Ich podstawowy komunikat to „ Ja tego nie zrobiłem”
W nieudanych związkach aż roi się od tego rodzaju programów. Każdy próbuje udowodnić, że wina leży po stronie tej drugiej osoby. „Ona nie dawała z siebie zbyt wiele”, „Nigdy nie było go w domu”, „Cały czas poświęcaliśmy dzieciom”, „Kiedy zrezygnowała z pracy, już nie było tak samo”
Jedna z gier wyrosłych na bazie tego programu jest „Zobacz, co przez ciebie musiałem zrobić” Osoba prosi o sugestie czy rady kogoś innego, postępuje według tych rad, a potem obwinia doradcę o wszystko, co się nie udało
Taką postawę można porównać do posiadania pewnego rodzaju ubezpieczenia od odpowiedzialności, dzięki któremu nigdy i za nic nie odpowiadasz.
„Jestem słaby”
Podstawowy komunikat przekazywany za pomocą tego programu „Nie rań mnie”
Osoba używająca tego programy opowiada o tym jak ją zdradzono i raniono w przeszłości. Jasno daje do zrozumienia, że potrzebuje ochrony, że nie może usłyszeć całej prawdy
Osoba taka mówi cichym głosem, a jej bezradność jest często nawet atrakcyjna:
„Jak ci poszło dzisiaj w szkole? - Ach,, naprawdę nie lubię słyszeć, że bawiłeś się snów sam, bez kolegów
„Wiesz, że wszystko, co dotyczy ciebie jest dla mnie ważne, jednak nie musisz mi opowiadać o tym, co mnie drażni
„ Proszę nie płacz, przyprawa mnie to o ból głowy”
„ Moi rodzice zawsze kłócili się o pieniądze. Nie zaczynajmy tak samo”
„Jestem twardy”
Osoba twarda zmaga się z życiem zarówno fizycznie jak i psychicznie. Rozmowa z realizatorem tego programu to wysłuchiwanie całej listy zadań, które wypełnił, albo jest w trakcie wykonywania. Osoba ta recytuje swój rozkład zajęć, wymienia miejsca, w których była, opisuje szczegóły swoich bieżących zajęć i jednym tchem opowiada o sprawach, którymi musi się zająć
Ukryty komunikat tej litanii to „ Jestem silniejszy, pracuje więcej, szybciej i dłużej niż inni. Podziwiajcie mnie i niech nikt mnie nie próbuje krytykować”
Nikt takiej osoby nie poprosi o przysługę, gdyż jest dość zajęta. To ta osoba sprawuje kontrolę, ona jest odpowiedzialna i co najważniejsze - nikt jej nie zrobi wymówek. Taka osoba nie zwalnia tempa pracy - pracuje, aż padnie
To również postawa osoby nieugiętej, niebezpiecznej i niekiedy stosującej przemoc. Gesty i słowa takiej osoby tworzą wizerunek kogoś niepodatnego na zranienia. Przekazywany komunikat to „ Nie atakuj mnie, bo cię zniszczę”
Podstawowym celem tego programu jest tak naprawdę obrona przed zranieniem i ochrona kruchego poczucia własnej wartości
„Wiem wszystko”
Jeśli to program osoby wygłaszającej niekończący się wykład. Celem tego wykładu nie jest udzielenie informacji czy zabawienie towarzystwa, ale udowodnienie innym, ile taka osoba wie
Program ten może przyjąć formę moralizowania i pouczania
Osoba stosująca ten program jest wiecznym instruktorem i dobrze się czuje jedynie w roli wykładowcy. Nie daje do siebie podejść zbyt blisko.
Program ten sprawdza się najlepiej w kontakcie z osobami młodszymi, które będą onieśmielone i pod wrażeniem, tego co taka osoba opowiada. Rówieśnicy jednak bardzo szybko przekonają się, że zostaną wysłuchani i docenieni tylko wówczas, gdy staną się widownią dla takiej osoby
Prawdziwy cel tego programu, to uniknięcie powtórnego doświadczenia wstydu z powodu niewiedzy lub braku umiejętności wykonania zadania
Funkcje ukrytych programów
Budowanie oraz zachowanie pozycji i miejsca na świecie - ukryty program staje się osobistą strategią radzenia sobie z niskim poczuciem poczuciem własnej wartości
( „jestem dobry”, „ jestem dobry a ty nie”, „jestem słaby”, „Wiem wszystko”)
Wspieranie swoich motywów i potrzeb - poprzez stosowanie odpowiedniego ukrytego programu można np. znaleźć bliską osobę, przyjaciela
( „jesteś dobry, a ja nie”, „Jestem bezradny, cierpię”, „Jestem niewinny”)
Ukryty program |
Nowa perspektywa |
Jestem dobry |
|
Jestem dobry, a ty nie |
|
Jesteś dobry, a ja nie |
|
Jestem bezradny, cierpię |
|
Jestem niewinny |
|
Jestem słaby |
|
Jestem twardy |
|
Wiem wszystko |
|
Zasady skutecznego działania
Etyka charakteru
Zakłada, że istnieją podstawowe zasady skutecznego działania i tylko Ci osiągną prawdziwy sukces i trwałe szczęście, którzy je poznają i na jej podstawie zbudują swój charakter
Na etykę charakteru składają się takie wartości jak:
Spójność wewnętrzna
Pokora
Wierność
Umiar
Odwaga
Sprawiedliwość
Cierpliwość
Pracowitość
Prostota
Skromność
Zasada „Nie czyń drugiemu co tobie nie miłe”
Etyka osobowości
Sukces stał się bardziej funkcją osobowości, prezentowanego na zewnątrz wizerunku, postawy i zachowania, umiejętności i techniki, które „naoliwiają” stosunki międzyludzkie
Prace w tej dziedzinie poszły w dwóch podstawowych kierunkach:
Techniki oddziaływania w związkach i w grupach ( public relations)
Pozytywna postawa i pozytywne myślenie ( PMA- positive mental attiude)
Gdy brak wewnętrznej uczciwości i autentycznej siły charakteru, wyzwania życiowe powodują, że prawdziwe motywy wychodzą na jaw o krótkotrwały sukces zmienia się w nieudany związek
Siła paradygmatu
Słowo paradygmat ma grecki rodowód. Pierwotnie był terminem naukowym, obecnie używane jest bardziej powszechnie i oznacza model, teorię, percepcję, założenie lub punkt odniesienie. Uogólniając jest to sposób, w jaki „widzimy” świat - nie w sensie wzrokowego odbioru, lecz w kategoriach postrzegania, rozumienia i interpretacji
Paradygmaty są jak mapy, a mapa to nie teren, lecz objaśnienie pewnych aspektów danego terenu. Paradygmat jest teorią, wyjaśnieniem lub modelem czegoś innego
Jeśli masz złą mapę:
Możesz pracować nad swoim zachowaniem - bardziej się starać, więcej przykładać, podwoić szybkość. W nagrodę za swe wysiłki tylko dotrzesz w niewłaściwe miejsce.
Możesz pracować nad swoją postawą - pozytywnie myśleć. Ciągle nie dostaniesz się do miejsca przeznaczenia, choć może będziesz się tym mniej przejmował. Pozytywna postawa sprawi, że będziesz szczęśliwy bez względu na to, gdzie się znajdziesz
Mapy można podzielić na dwie główne kategorie:
Mapy tego, jak sprawy się mają, czyli realia
Mapy tego, jak sprawy powinny się mieć, czyli wartości
Wszystko czego doświadczamy, interpretujemy według tych map. Rzadko podajemy w wątpliwość ich dokładność. Z reguły nie uświadamiamy sobie nawet, że je posiadamy. Zakładamy po prostu, że to, co widzimy odpowiada temu, co jest naprawdę, albo temu co powinno być. Z tych założeń biorą się nasze zachowania i postawy.
Sposób wodzenia świata staje się źródłem naszych myśli i czynów („nasz punkt widzenia zależy od miejsca siedzenia”
Siła przesunięcia paradygmatu
Dla Ptolemeusza wielkiego egipskiego astronoma. Ziemia była centrum wszechświata. Wszystko zaczęto jednak inaczej interpretować, kiedy Kopernik - poprzez uplasowanie w centrum Słońca zmienił ów paradygmat, spotykając się z wielkim sprzeciwem i prześladowaniami.
Newtonowski model fizyki - precyzyjnie funkcjonujący paradygmat - do dziś jest podstawą inżynierii. Czegoś mu jednak brakowało. Świat nauki zrewolucjonizowały Einsteinowskie paradygmaty względności, daleko bardziej wychodzące w przyszłość i znacznie więcej wyjaśniające.
Nim odkryto bakterie, wiele kobiet i noworodków umierało w połogu z nieznanych nikomu przyczyn. W działaniach zbrojnych więcej mężczyzn ginęło na skutek drobnych zranień i chorób niż od ciężkich urazów odniesionych na froncie. Dopiero rozwinięcie teorii aseptyki - całkowicie nowego paradygmatu - dało pełniejsze zrozumienie zachodzących procesów, umożliwiając szybki postęp medycyny
Dzisiejsze Stany Zjednoczone są również rezultatem zmiany paradygmatu. Tradycyjnym modelem rządzenia przez wieki była monarchia, władza królewska pochodząca od Boga. Stworzono jednak inny paradygmat - rząd wybrany przez ludzi i ludziom służący. I tak narodziła się demokracja konstytucjonalna, która uwolniła olbrzymią inwencję ludzką i energię, stworzyła wzorzec życia oparty na swobodzie i wolności, wywarła wpływ i wniosła nadzieje niemające sobie równych w historii świata
Przesunięcie paradygmatów następuje nie tylko w dobrym kierunku. Zmiana etyki charakteru na etykę osobowości odciągnęła nas od korzeni, które żywią prawdziwy sukces i szczęście. Idące w dobrym czy w złym kierunku, dokonane nagle czy na drodze żmudnego rozwoju, przesunięcia paradygmatów zawsze prowadzają do jednego innego sposobu widzenia świata. Przesunięcia te wywołują potężne zmiany
Paradygmaty, właściwe czy nie, są źródłem naszych postaw i zachowań, a przez to relacji z innymi ludźmi
Gdy zależy nam na zmianie jakościowo znaczącej, musimy pracować nad naszymi podstawowymi paradygmatami.
Widzieć i być
Paradygmatów nie da się oddzielić od charakteru. Miarą człowieka jest jego widzenie. A to, co widzimy, jest ściśle związane z tym, jacy jesteśmy. Nie zajdziemy, zatem daleko, zmieniając tylko nasze widzenie, bez jednoczesnej zmiany sposobu bycia i odwrotnie.
Paradygmat zasad
Etyka charakteru opiera się na fundamentalnym założeniu, że ludzką efektywnością rządzą konkretne zasady. Zasady te są prawami naturalnymi, których nie da się złamać. Są jak latarnie morskie
„Nie możemy złamać prawa. Możemy tylko złamać siebie przeciw prawu” ( Cecil B. de Mille „Dziesięcioro przykazań”)
Mapy nie są terenem, lecz „rzeczywistością subiektywną”( tylko usiłują opisać rzeczywistość)
„obiektywna rzeczywistość”, - czyli właściwy teren, stworzona jest z zasad, które rządzą ludzkim życiem i szczęściem. To, w jakim stopniu nasze umysłowe mapy trafnie opisujące teren, nie ma wpływu na jego istnienie
Zasady rządzące ludzkim życiem
Sprawiedliwość, z której wywodzi się koncepcja równości
Spójność wewnętrzna i szczerość są podstawami zaufania
Uznanie godności ludzkiej, czyli prawo do życia, wolności i dążenia do szczęścia
Służenie, czyli idea wkładu
Jakość jako doskonałość
Potencjał - możemy wzrastać, rozwijać się, objawiać coraz więcej talentów i zdolności
Wzrost, czyli proces wykorzystania potencjału
Cierpliwość, pielęgnowanie i zachęta to zasady towarzyszące wzrostowi
Zasady to nie to samo, co praktyka. Zasady nie są wartościami
Zasady wzrostu i zmiany
Dziecko najpierw uczy się przewracać na brzuch, potem siadać i raczkować, aż wreszcie chodzić i biegać. Każdy etap jest ważny i każdy wymaga czasu. Żadnego nie można ominąć
W przypadku zjawisk fizycznych zdajemy się akceptować ten fakt, czy też zasadę procesu, ale w odniesieniu do dziedziny emocji, stosunków międzyludzkich czy nawet własnego charakteru zrozumienie tego jest już mniej powszechne i znacznie trudniejsze. Jeszcze trudniejsze od zrozumienia jest zaakceptowanie tej prawdy i życia z nią w harmonii
„Istotne problemy naszego życia nie mogą być rozwiązane na tym samym poziomie myślenia, na jakim byliśmy, kiedy je tworzyliśmy” ( Albert Einstein)
Nawyk
To skrzyżowanie wiedzy, umiejętności i pragnienia
Wiedza jest paradygmatem teoretycznym, - co robić i dlaczego
Umiejętność oznacza jak to robić
Pragnienie jest motywem - chcę robić
„ Jesteśmy tym, co w swoim życiu powtarzamy. Doskonałość nie jest jednorazowym aktem, lecz nawykiem” (Arystoteles)
Nasz charakter głównie tworzą nawyki
„siej myśl - zbieraj działanie, siej działanie - zbieraj nawyk,
siej nawyk - zbieraj charakter, siej charakter - zbieraj los”
Nawyki są potężnymi składnikami naszego życia. Ponieważ są to stałe i często nieświadome sposoby zachowania, wyrażają, na co dzień nasz charakter i czynią nasze działanie skutecznym…bądź nieskutecznym
Skala dojrzewania
Paradygmat oznaczający TY |
Paradygmat
|
Paradygmat
|
|
|
|
Aby być skutecznym
Bądź proaktywny
Zaczynaj z wizją końca
Rób najpierw to, co najważniejsze
Myśl w kategoriach „wygrana - wygrana”
Staraj się najpierw zrozumieć, potem być zrozumiany
Komunikuj się w sposób synergiczny
Poświeć czas na odnowę twojej natury fizycznej, duchowej, umysłowej i społeczno -
emocjonalnej
Szczęście - to wynik pragnienia i zdolność poświęcenia tego, co chcemy teraz, dla tego, czego chcemy ostatecznie
Efektywność - polega na równowadze pomiędzy „P” (produkcja, czyli osiągnięcie upragnionego celu - złote jajka) i „ZP” ( zdolność produkcji produkowania lun środek produkcji - rzecz wytwarzania owe złote jajka)
Postawą efektywności jest równowaga
Zbyt silny nacisk na „P” kończy się zrujnowaniem zdrowia, zużyciem maszyny, pustym kontem bankowym i zerwanymi związkami
Zbyt duża koncentracja na „ZP” przypomina kogoś, kto biega kilka godzin dziennie, chełpiąc się, że zyskuje dziesięć lat życia, a nie zdaje sobie sprawy z tego, że spędzi je na bieganiu
Zasady własnej wizji
„ Nic nie napawa otuchą bardziej, niż niekwestowana zdolność człowieka do świadomych wysiłków wznoszących jego życie” ( Henry David Thoreau)
Teorie determinizmu
Determinizm genetyczny - natura człowieka zapisana jest w jego kodzie DNA (odpowiedzialni są dziadkowie)
Determinizm psychologiczny - u podłoża charakteru leżą doświadczenia z dzieciństwa o wychowanie ( odpowiedzialni są rodzice)
Determinizm środowiskowy - „coś” lub „ktoś” z otaczającego środowiska odpowiada za całokształt sytuacji ( odpowiedzialni są np. szef, współmałżonek, sytuacja materialna, polityka państwa)
Nawyk proaktywności
J
WOLNOŚĆ WYBORU
SAMOŚWIADOMOŚĆ WOLNA WOLA
WYOBRAŹNIA SUMIENIE
Model proaktywności
Proaktywność - znaczy więcej niż przejmowanie inicjatywy. Znaczy, że jako ludzie jesteśmy odpowiedzialni za własne życie. Nasze zachowanie jest funkcją naszych decyzji, nie warunków. Możemy podporządkować uczucia wartościom. W naszych rękach jest inicjatywa i odpowiedzialność za to, co się dzieje.
Ludzie proaktywni mają własną pogodę. Nie ma dla nich znaczenia czy świeci słońce czy pada deszcz. Motorem ich działania są wartości. Jeśli ich wartością jest dobra, jakość pracy, to jest nią zawsze, bez względu na to czy pogoda sprzyja czy też nie. Jednostki Proaktywne kierują się dokładnie przemyślanymi, wybranymi i uwewnętrznionymi wartościami. Ludzie Proaktywni nie podlegają wpływom zewnętrznych bodźców fizycznych, społecznych czy psychologicznych. Jednak ich odpowiedzią na nie jest - świadoma czy nie - oparta na wartościach reakcja.
Odpowiedzialność - oznacza „zdolność do odpowiedzi”, zdolność do wyboru odpowiedzi. Ludzie działający skutecznie zdają sobie sprawę z własnej odpowiedzialności. Nie zwalają winy za swoje zachowania na okoliczności, warunki czy uwarunkowania. Ich zachowanie jest produktem ich własnego, świadomego, opartego na wartościach wyboru, nie zaś opartym na uczuciach efektem warunków.
Reaktywność - To uleganie wpływom środowiska fizycznego. Gdy pogoda jest dobra, ludzie reaktywni czują się dobrze. Jeśli nie, zmienia to ich postawę i poziom osiągnięć. Ludzie reaktywni ulegają również wpływom środowiska społecznego, wpływom „społecznej pogody”, Kiedy inni traktują ich dobrze, czują się dobrze, ale kiedy nie są traktowani najlepiej, przyjmują pozycje obronną. Swoje życie emocjonalne uzależniają od zachowań innych, pozwalając, by słabości innych panowały nad ich życiem. Motorem działania ludzi reaktywnych są uczucia, okoliczności, a także warunki środowiskowe.
„Nikt cię nie może cię zranić bez twojej zgody”( Eleonora Roosevelt)
Nasza zgoda, nasze przyzwolenie na to, co się nam przytrafia, rani nas znaczniej bardziej, niż co się z nami dzieje. Rani nas nie to, co nam się przytrafia, ale nasza reakcja na to
Sposób, w jaki widzimy problem, jest problemem
„Inni nie mogą zabrać naszego szacunku do siebie, jeśli im go nie oddamy”( Ghandi)
JEZYK REAKTYWNY |
JEZYK PROAKTYWNY |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
NASTAWIENIE PROAKTYWNE NASTAWIENIE REAKTYWNE
Krąg zainteresowania wypełniony jest czasownikiem „mieć”
Będę szczęśliwy, gdy będę miał spłacony dom
Byłoby inaczej gdybym miał innego szefa
Gdybym miała bardziej cierpliwego męża
Gdybym miał bardziej posłuszne dzieci
Gdybym miał skończone studia
Gdybym mogła mieć więcej czasu dla siebie
Krąg wpływu wypełniony jest czasownikiem „być”
Mogę być bardziej cierpliwy
Będę mądrzejszy
Będę bardziej czuły
Mogę być bardziej zaradny
Będę lepiej współpracować
Będę bardziej twórczy
Zaczynanie z wizją końca
Oparte jest na założeniu, że wszystko tworzy się dwa razy. Najpierw w umyśle, a następnie fizycznie
To jak dalece rozumiemy zasadę podwójnego tworzenia oraz przyjmujemy odpowiedzialność za obydwa procesy, decyduje na ile praca w kręgu wpływu powiększamy jego obszar. Jeśli nie potrafimy działać zgodnie z tą zasadą i nie panujemy nad pierwszym procesem tworzenia, nasz krąg wpływu zanika. Nawyk „ zaczynaj z wizją końca” oparty jest na zasadzie kierowania sobą. Jest to pierwszy proces tworzenia siebie.
Pierwszy proces tworzenia siebie
Wyobraźnia i sumienie umożliwiają zwiększenie proaktywności:
Dzięki wyobraźni może sobie wyobrazić nie stworzone, potencjalne światy, które w nas istnieją
Dzięki sumieniu możemy być w ciągłym kontakcie z uniwersalnym prawem lub zasadami, z naszymi talentami i zasługami oraz z naszymi własnymi wskazówkami zapewniającymi najskuteczniejszą drogę rozwoju
Te dwie zalety w połączeniu ze świadomością dają nam możliwość napisania własnego scenariusza, a postępowania zgodnie z wręczonymi nam skryptami.
W centrum
Aby spisać własną misje, trzeba zacząć od samego środka naszego kręgu wpływy, gdyż tu znajdują się najbardziej podstawowe paradygmaty
Z pomocą wyobraźni tworzymy obraz końca, jakiego pragniemy, stawiamy cele i wybieramy kierunek zgodny z naszą osobistą konstytucją
Cokolwiek znajduje się w centrum naszego życia, jest dla nas źródłem bezpieczeństwa, przewodnictwa, mądrości i mocy
BEZPIECZEŃSTWO
PRZEWODNICTWO
MĄDROŚĆ
MOC
Bezpieczeństwo - to poczucie wartości, tożsamość, samoocena, siła lub jej brak
Przewodnictwo - to kierunek w życiu, to punkty odniesienia do interpretacji tego, co się dzieje to wzorce, zasady i kryteria rządzące podejmowaniem decyzji i postępowaniem
Mądrość - to perspektywa na życie, poczucie równowagi, to wnikliwość, sądy i zrozumienie, to zintegrowana całość
Moc - to umiejętność działania, to energia witalna pozwalająca dokonywać wyborów i podejmować decyzje
Różne centra
Koncentracja na małżeństwie
Koncentracja na rodzinie
Koncentracja na pieniądzach
Koncentracja na pracy
Koncentracja na posiadaniu
Koncentracja na przyjemnościach
Koncentracja na przyjaciołach lub wrogach
Koncentracja na kościele
Koncentracja na sobie
Koncentracja na zasadach
Koncentracja na zasadach
Wykorzystanie mózgu
LEWA PÓŁKULA PRAWA PÓŁKULA
Słowno - logiczna intuicyjno - twórcza
Słowa obrazy
części, szczegóły całości oraz zależności
pomiędzy częściami
analiza synteza
wnioskowanie i myślenie myślenie całościowe przyczynowo- skutkowe symultaniczne
w niewoli czasu wolna w czasie
Schemat dominacji lewej półkuli
TWÓRCZY
PODPORZĄKOWAŁY INTUICYJNY
ASPEKT NATURY WRAŻLIWY
ARTYSTYCZNY
„Ten, kto dobrze włada młotkiem, traktuje wszystko inne jak gwoździe”
( Abraham Maslow)
Wizualizacja i afirmacja ( wyobrażanie i aprobata)
U człowieka efektywnie kierującego swoim życiem wizualizacja i techniki afirmacyjne wychodzą w sposób naturalny z dobrze przemyślanych zasad i celów, które stają się centrum jego życia
Afirmacja i wizualizacja są formami programowania, musimy, więc być pewni, że nie ulegamy programowaniu niezgodnym z naszym głównym centrum, że nie pochodzi ona np. ze źródeł skoncentrowanych na pieniądzach, własnym interesie czy czymkolwiek innym niż właściwe zasady
Wyobraźni można używać również do osiągania chwilowych sukcesów, wywodzących się z koncepcji na korzyściach materialnych czy też na tym „co tam znajduje dla siebie” Wyższe uczucia wyobraźni zharmonizowane jest w użyciem sumienia, kiedy to wchodzi ono poza własne „ja” człowieka i tworzy życie, które jest wkładem opartym na niepowtarzalnym celu i zasadach rządzących współzależną rzeczywistością.
Dobra afirmacja zawiera pięć podstawowych elementów:
Jest osobista
Jest pozytywna
Jest utrzymana w czasie teraźniejszym
Jest wyobrażeniem zachowania
Ma silne zabarwienie emocjonalne
Przykład
„Bardzo się cieszę ( emocje), że kiedy moje dzieci nie zachowują się dobrze( zachowanie), ja sam ( osobiste) reaguje ( czas teraźniejszy) mądrze z miłością, stanowczością i samokontrolą ( pozytywnie)”
Etyka doradcy zawodowego
Zadania doradcy zawodowego
Określenie drogi edukacyjnej ( wybór szkoły lub zawodu)
Konstruowanie kariery zawodowej
Przystosowanie do panujących na rynku pracy warunków
Zmiana zawodu
Poszukiwanie lub zmiana pracy
Motywowanie do dalszego rozwoju zawodowego
Przezwyciężanie lęków
Godzenie sfery rodzinnej i zawodowej
Rekonstruowanie planów życiowych w biograficznym ujęciu
Cechy osobowości doradcy zawodowego
Pozytywne nastawienie do ludzi
Wzbudzanie zaufania
Cierpliwość
Empatia
Otwartość
Odwaga
Odporność psychiczna
Równowaga emocjonalna
Akceptacja
Tolerancja
Umiejętności interpersonalne: budowanie i utrzymanie dobrych relacji, słuchania, rozumienia, komunikowanie się, spostrzegania, współpracy, pomagania, wpływania na innych, wzbudzania nadziei, negocjowania, podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów
Doradcy zawodowemu potrzebna jest konfiguracja
Odpowiednich cech osobowości
Wiedzy merytorycznej
Umiejętności interpersonalnych
Dobrych chęci
Aksjologia
To nauka o wszystkich rodzajach wartości (ontologicznych*, epistemologicznych **, religijnych i kulturowych) Bada problemy związane z pochodzeniem wartości, źródłem ich ustanowienia, wyborem kryteriów wartościowania oraz sposobami wyznawania wartości przez dane grupy społeczne. To teoria dotycząca wartości danego typu ( np. moralnych lub estetycznych) Normy aksjologiczne są zmienne w czasie, gdyż są związane z rozwojem stosunków społecznych i rosnącą złożonością świata. Aksjologia moralna ulega ewolucji, ale pewne wartości moralne pozostają niezmienne.
* z czego składa się wszechświat i na jakich zasadach funkcjonuje w sensie ogólnym, wychodzącym poza to co się da zbadać metodami nauk przyrodniczych
** skąd, na ile jest wiarygodna i jakie są granice naszej wiedzy
Etyka
Zajmuje się badaniem moralności, ustalaniem tego co jest dobre, a co złe
Etyka opisowa
Bada to, jak w danym czasie historycznym, ludzie określali co jest słuszne i niesłuszne, dobre i złe, jak tworzone były sądy i przeświadczenia moralne, jak następował rozwój moralności w jednostkowym życiu
Etyka normatywna
Skupia się na bezstronnym i obiektywnym ustaleniu norm moralnych na podstawie oceniania faktów z życia społecznego. Jej celem jest konstruowanie norm postępowania.
Zasady etyczne
To ogólne twierdzenia wynikające z danego światopoglądu, kultury lub religii. Dla doradcy zawodowego z charakteru pracy lub zawodu
Moralność
Tym się różni do etyki, że dotyczy praktycznego działania. Obejmuje zachowania ludzi z punktu widzenia dobra i zła. Wskazuje normy i wzory postępowania panujące w danej kulturze czy grupie społecznej. Moralność może być rozpatrywana na poziomie indywidualnym lub społecznym.
Normy moralne
Wyznaczają konkretne obowiązki, powinności, nakazy i zakazy
Człowiek moralny to osoba która:
Nie tylko wie jak, ale potrafi dobrze czynić
Ma prawy charakter
Nie krzywdzi drugiego człowieka
Nie potrafi źle postępować
Stosuje się do ogólnych zakazów i nakazów wyznaczonych przez kulturę, tradycję, obyczaj i opinię społeczną
Zachowuje się najlepiej jak to możliwe w danych warunkach
Działa tak nie ze względu na grożące sankcje społeczne, ale dlatego, że jest głęboko przekonana o słuszności swoich czynów
Wartości moralne
To zbiór posiadanych zasad i standardów, które tworzone są w oparciu o wyobrażenia tego co jest dobre, godne i ważne. Wynikają z naszych poglądów i odczuć. Wartości moralne ułożone hierarchicznie tworzą system wartości.
System wartości
Który jest podstawą dążeń, działań, podejmowania wyborów i decyzji życiowych, rozstrzygania pojawiających się dylematów i rozwiązywania konfliktów.
Dylemat etyczny
Pojawia się wtedy, gdy w konkretnej sytuacji życiowej dochodzi do konfliktu między dwiema ( lub więcej) różnymi wartościami moralnymi.
AKSJOLOGIA
OPISOWA ETYKA NORAMTYWNA
ZASADY ETYCZNE
MORALNOŚĆ
NORMY MORALNE
CZŁOWIEK MORALNY
WARTOŚCI MORALNE
DYLEMAT ETYCZNY
SYSTEM WARTOŚCI
Kodeks etycznego postępowania może pełnić wiele funkcji ( w kontekście DZ)
Informatyczną - wartości i normy moralne informują pracowników o ich wzajemnych obowiązkach i powinnościach
Regulacyjną - zasady, wzorce i normy moralne powodują powstrzymanie się przed naruszeniem określonych wartości bądź skłaniają do ich realizacji
Integracyjną - zasady, wzorce i normy moralne zespalają określone grupy doradców, harmonizują ich współpracę, a także poprawiają komunikacje interpersonalną
Inspiracyjną - wartości i wzorce moralne skłaniają do działania w określonym kierunku, do realizacji przyjętych celów, są wyzwaniem do ciągłego doskonalenia się
Kreatywną - respektowanie określonych wartości, wzorców osobowych i zasad moralnych skłania do wprowadzania zmian w sobie, w stosunkach z otoczeniem, w postawach, dążeniach i aspiracjach doradcy.
Wartości moralne w poradnictwie zawodowym
Dobro - poradnictwo opiera się na fundamentalnej kategorii etycznej, jaką jest działanie na rzecz dobra drugiej osoby. W sytuacji poradniczej obie strony otwierają się na siebie i innych, kształtują rozumienie tego kim są i co w ich życiu się dzieje, poddają krytyce oraz weryfikują własne sądy i przypuszczenia, dają świadectwo wartości własnej egzystencji. Dobroczynny wpływ na przebieg życia jednostki poprawia sytuację rodzinną i zawodową danej osoby
Doradca musi jednak zwrócić uwagę na zachowanie kontaktu granicznego, czyli zachowanie dystansu do spraw osób, którym pomaga.
Błędy popełniane w doradztwie zawodowym
Syntoniczne współodczuwanie - czyli nadmierne identyfikowanie się z osobą radzącą się i jej stanami psychicznymi
Otaczanie się murem obojętności - niewrażliwość na osobę, której się pomaga
Wolność - to dobrowolność korzystania z pomocy, czyli uznanie niezależności osobistej radzącego się. Zatrzymywanie na siłę klienta jest godzeniem w jego podstawowe prawa.
Zainteresowanie procesem rozwiązywanie problemów w obecności doradcy może ewaluować w różnych kierunkach:
Pełne zaabsorbowanie
Chłodne skupienie
Niepełna koncentracja
Rezygnacja
Obojętność
Lekceważenie
Ucieczka
Drugim aspektem wolności jest stworzenie takich warunków, w których osoba radząca się będzie miała możliwość dokonywania wyborów zgodnie z własną wolą
Odpowiedzialność - doradca zawodowy powinien być świadomy swojego działania.
Odpowiedzialność ta dotyczy sfer:
Odpowiedzialność za to, jakim się jest doradcą/ człowiekiem - posiadana wiedza i umiejętności, działanie zgodne z niezgodne z zasadami etycznymi, doskonalenie się merytoryczne i warsztatowe, umiejętność radzenia sobie w życiu osobistym.
Odpowiedzialność za własną pracę - konkretne działanie w relacji pomocowej - nawiązanie kontaktu, budowanie relacji, dobór oraz stosowanie metod i technik pracy, komunikację werbalną i niewerbalną, przekazywanie informacji, prowadzenie procesu rozwiązywania problemów, odpowiedzialność za stany emocjonalne osoby radzącej się i jej działania
Odpowiedzialność wobec społeczeństwa - uprawiając zawód zaufania publicznego, doradca zawodowy odpowiada za wyrządzone przez siebie szkody przed społeczeństwem: począwszy od oddziaływań bezpośrednich na jednostkę, wpływa bezpośrednio na innych- rodzinę, przyjaciół, znajomych itd.
Uczciwość - uczciwy doradca zawodowy sumiennie wypełnia obowiązki; nie udaje; przyznaje się do tego, że czegoś nie wie, nie rozumie czy nie potrafi, nie pozoruje pracy, nie utwierdza klienta w złudzeniach.
Godność i szacunek - samoświadomość i zdolność kreowanie siebie i swojego życia wyróżnia człowieka pośród innych stworzeń. Doradca jest zobowiązany do poważania swoich klientów. Poszanowanie godności nie jest związane z akceptacją tego, co osoba robi, lecz dostrzeganiem możliwości jej zmiany na lepsze. Realizacja tej wartości wiąże się z tolerancją, która jest okazywaniem szacunku dla odmienności w zakresie przekonań, obyczajów, motywów postępowania, samego działania etc.
Tolerancja - to przyznawanie prawa innym osobom do:
Własnych poglądów
Odmiennych przekonań religijnych
Innego sposobu odczuwani i zachowywanie się
Odmiennego wyglądu
Wyboru własnego stylu życia
Poufność - doradca jest zobowiązany do zachowania tajemnicy o sytuacji życiowej klienta, jego odczuciach, myślach, zachowaniach, przeżyciach, bliskich mu osobach itd. Powinien już na początku procesu pomagania poinformować klienta o swoim zobowiązaniu do poufności
Wyjątki
Zagrożenie życia lub zdrowia klienta i bliskich jej osób
W skomplikowanych sprawach, gdy pojawia się konieczność szukania wsparcia u bardziej doświadczonych doradców lub specjalistów z innych dziedzin
Proces superwizji, czyli systematyczne przepracowanie problemów zawodowych doradcy. Superwizor to osoba posiadająca autorytet, z którą doradca dzieli się sprawami swoich klientów. Superwizor analizuje błędy doradcy i wspólnie z nim zastanawia się nad efektywnością procesu pomocy
29
Umiejętności
Pragnienie
Wiedza
Nawyki
ZALEŻNOŚĆ
NIEZALEŻNOŚĆ
WSPÓŁZALEŻ-
NOŚĆ
BODZIEC
REAKCJA
BODZIEC
REAKCJA
KRĄG ZAINTERESOWA-NIA
KRĄG
WPŁYWU
KRĄG ZAINTERESOWA-NIA
KRĄG
WPŁYWU
Centrum
ZASADY
PIENIĄDZE
PRACA
ZAWODOWA
STAN
POSIADANIA
PRZYJEMNOŚCI
PRZYJACIELE
WROGOWIE
KOŚCIÓŁ
TY
PARTNER
RODZINA
SŁOWA
MIARY
LOGIKA