Błonkówki

Ze względu na przekształcanie krajobrazu związane z rozwojem rolnictwa, dzikie pszczoły i błonkówki mają coraz mniej naturalnych miejsc do gniazdowania, takich jak gliniane lub lessowe zbocza, urwiska, skarpy czy wąwozy. Z czasem zaadaptowały więc do swoich potrzeb tradycyjne gliniane budynki gospodarskie. Niestety, obecnie również tych jest coraz mniej, gdyż wypierają je nowoczesne murowane budynki.

Ziemna piwniczka

Ziemna piwniczka to idealne miejsce do przechowywania owoców, warzyw czy przetworów. W zimie utrzymuje się w niej temperatura ok. 5^oC, zaś w lecie nie przekracza 10^oC. Jest także znacznie pojemniejsza od lodówki i nie zużywa prądu. Niestety, obecnie coraz rzadziej używa się takich piwniczek, przez co często widzi się je zaniedbane i bez drzwiczek.

Piwniczka, która utrzymuje względnie stałą temperaturę przez cały rok, może stanowić w czasie zimy idealne schronienie dla nietoperzy. Stworzenia te mogą się do niej przedostać nawet przez niewielką szczelinę, więc jeśli chcemy gościć je u siebie w zimie, nie uszczelniajmy nadmiernie drzwiczek.

Typy mchów

- mchy właściwe - (inaczej: mchy brunatne) rośliny o różnej wielkości, występujące w różnych środowiskach (obszary podmokłe, wydmy, lasy, łąki, trawniki, kamienie, mury). Zamiast liści, łodygi i korzeni, charakterystycznych dla większości roślin, posiadają listki, łodyżki i chwytniki, spełniające podobne funkcje, lecz posiadające inną budowę. Ich wygląd, oprócz przedstawionego na rysunku, może też przypominać miniaturowe drzewka czy paprocie. Mchy właściwe rozmnażają się za pomocą zarodników, które w odpowiednich warunkach wysypują się z puszki umieszczonej na długiej bezlistnej łodyżce zwanej setą.

- mchy torfowce - mchy specjalnie przystosowane do wchłaniania wody - potrafią jej wchłonąć 20 razy tyle, ile same ważą po wysuszeniu. Siła ssąca w łodyżkach tych mchów jest tak duża, że pozwala im zasysać wodę na wysokość kilkudziesięciu centymetrów. Łodyżka torfowca stale rośnie na długość, zaś jej dolne części stopniowo zamierają. Torfowce nie posiadają żadnych struktur chroniących je przed wysychaniem, więc ich występowanie jest nierozłącznie związane z istnieniem terenów podmokłych. Charakterystyczny wygląd tych mchów tworzą odchodzące od łodyżki boczne gałązki, pokryte drobnymi listkami, które wypełnione wodą sprawiają wrażenie grubych i mięsistych. Na szczycie gałązki są bardziej skupione i tworzą główkę, na której znajdują się kuliste zarodnie.

Mchy właściwe rosną wolniej od torfowców. Warstwa torfu na torfowisku niskim przyrasta z prędkością zaledwie 0,40 mm na rok (zaś na torfowisku wysokim 1 mm na rok).

Mchy torfowce rosną szybciej od mchów właściwych, dzięki czemu warstwa torfu na torfowisku wysokim przyrasta z prędkością średnio 1 mm na rok (zaś na torfowisku niskim zaledwie 0,40 mm na rok).

Typy torfowisk

Ze względu na sposób zasilania w wodę i składniki odżywcze, torfowiska dzieli się na:

- wysokie - nie mają kontaktu z wodami podziemnymi, zasilane są jedynie ubogimi w minerały wodami opadowymi. Powstają w bezodpływowych zagłębieniach terenu. Występuje na nich mała liczba gatunków. Rośliny charakterystyczne to: mchy torfowce, wełnianki, bagno zwyczajne, żurawina błotna, borówka bagienna, rosiczka okrągłolistna, karłowate sosny;

- niskie - zasilane wodami podziemnymi. Zazwyczaj porastają baseny dawnych jezior i doliny wolno płynących rzek. Rośliny charakterystyczne: mchy właściwe, liczne turzyce, bobrek trójlistkowy, storczyki. O przesuszeniu świadczy pojawiająca się masowo trzcina, zarośla wierzbowe, pojedyncze brzozy;

- przejściowe - posiadają elementy obydwu, mogą także stanowić stadium pośrednie pomiędzy torfowiskiem niskim a wysokim.

Zakładka: typy mokradeł

Ze względu na genezę, sposób zasilania i pozycję w krajobrazie, mokradła dzieli się na:

- ombrogeniczne - (gr. ombros - deszcz) zasilane wodami opadowymi, o małej powierzchni zlewni i utrudnionym odpływie. W Polsce występują zazwyczaj na obszarze wododziałowym, czyli na granicy zlewni;

- topogeniczne - (gr. topos - miejsce, teren) zasilane są wodami podziemnymi, powstają w zlewniach o niewielkim odpływie, a także w zagłębieniach bezodpływowych;

- soligeniczne - (łac. solum - podłoże, grunt) powstałe w miejscu intensywnego wypływu wód podziemnych, bogate w związki mineralne. Wytwarzają się w miejscu przerwania ciągłości warstwy wodonośnej, np. przy krawędzi doliny rzecznej, która dawniej podmywana była przez rzekę, obecnie bez kontaktu z wodami rzecznymi;

- fluwiogeniczne - (łac. fluvius - rzeka) położone w zasięgu oddziaływania cieków, podlegające okresowym zalewom, częściowo jednak zasilane także wodami podziemnymi i spływającymi ze stoku;

- talasogeniczne - (gr. thalassa - morze) podlegające okresowym zalewom z udziałem wód morskich.

Rów melioracyjny

Odwadniający rów melioracyjny powoduje przyspieszony odpływ wody z terenu położonego powyżej jego dna. Aby temu zapobiec (np. w okresie suchym) sztucznie podnosi się poziom odpływu, poprzez umieszczenie przegrody w rowie (np. zastawki regulowanej). W takiej sytuacji na odcinku powyżej zastawki poziom wody na okolicznych gruntach utrzymuje się na poziomie przegrody, zaś poniżej zastawki pozostaje na poziomie dna rowu. W przypadku torfowiska Twojego wuja przydałaby się zastawka stała, która po umieszczeniu w rowie nie wystawałaby z niego, ale cała by się w nim mieściła, powodując ustabilizowanie się poziomu wód gruntowych nieznacznie poniżej powierzchni torfowiska.

Rozpoznawanie wełnianek

Naucz się rozpoznawać wełnianki. Najpierw policz, ile kłosów ma Twoja wełnianka:
- jeśli kłos jest tylko jeden, to jest to wełnianka pochwowata
Jeśli kłosów jest więcej (od 2 do 12), dotknij szypuły pod jednym z kwiatostanów:
- jeśli jest gładka, to wełnianka wąskolistna
- jeśli jest szorstka, to wełnianka szerokolistna.

Koszenie

Najkorzystniejsze dla zwierząt zamieszkujących łąki jest koszenie ręczne, jednak jest ono dość czasochłonne i męczące. Dlatego coraz częściej, zwłaszcza na większych powierzchniach, stosuje się koszenie przy użyciu maszyn. Niestety, często w ostrzach kosiarki giną rzadkie ptaki i inne zwierzęta zamieszkujące łąki. Negatywne skutki przyrodnicze związane z takim sposobem koszenia można jednak w prosty sposób zminimalizować, kosząc od środka do zewnątrz lub z jednego boku do drugiego. Kosząc w ten sposób, dajesz zwierzętom żyjącym na łące możliwość ucieczki w bezpieczne miejsce. Jest to szczególnie ważne na przykład dla derkacza, który prowadzi tak skryty tryb życia, że nawet w obliczu zagrożenia ze strony maszyny, nie wybiegnie na skoszony obszar, gdyż nie ma tam już wysokiej trawy dającej mu schronienie przed drapieżnikami. Gdy sąsiednie fragmenty łąki zostały już skoszone przez innych, koś zawsze od strony skoszonej do nieskoszonej. Pamiętaj, by wysokość koszenia nie była niższa od 10 cm. Dzięki temu zwiększysz szanse drobnych zwierząt na przeżycie koszenia, a także nie uszkodzisz warstwy mszystej i kęp turzyc. Regularnie kosząc łąkę, chronisz ją przed zarastaniem i utrzymujesz siedlisko życia związanych z nią ptaków.

Stożenie

Jak układać siano w stóg?

1. Układanie stogu należy rozpocząć od wbicia w ziemię „stożyny”, czyli wysokiego drąga.
2. Stożynę podpiera się u podstawy kilkoma mniejszymi drągami, by była bardziej stabilna.
3. Żeby nie układać siana na mokrym podłożu, trzeba odizolować je od ziemi warstwą gałęzi.
4. Siano najpierw zbiera się z całej łąki na wóz, potem zaś z wozu przerzuca się je na stóg.
5. Na stogu znajduje się osoba, która odbiera siano i równomiernie je rozkłada.
6. Na szczycie stogu układa się obciążniki, zabezpieczające siano przed rozwianiem przez wiatr.
7. Na koniec osoba stojąca na szczycie wyczesuje stóg tak, by padający deszcz jak najszybciej spływał po powierzchni stogu i nie wnikał do środka.
8. Prawidłowo ułożony stóg siana powinien mieć kształt gruszki.

Typy łąk

Ze względu na stopień uwodnienia, wyróżniamy następujące typy łąk:

- łąka podmokła - podlega długotrwałym zalewom rzecznym. Z siedliskiem tym związanych jest wiele gatunków rzadkich ptaków wodno-błotnych. Dla części z nich podmokłe łąki stanowią siedliska lęgowe, dla innych miejsce odpoczynku i żerowania podczas przelotów. Charakterystyczne gatunki roślin to: knieć błotna, rdest wężownik, firletka poszarpana, jaskier ostry, niezapominajka błotna, ostrożeń łąkowy;

- łąka świeża - wykształca się na lekkich glebach madowych nad rzekami, a także na mineralnych wyniesieniach i stokach dolin rzecznych, nie podlega zalewom rzecznym. Ze względu na łatwość w wykorzystaniu rolniczym naturalnych łąk świeżych jest coraz mniej, gdyż są zbyt często koszone, nawożone, a także rolnicy podsiewają na nich bardziej wydajne gatunki traw. Charakterystyczne gatunki roślin to: dzwonek rozpierzchły, kozibród łąkowy, jastrun właściwy, chaber łąkowy;

- łąka zmiennowilgotna - (łąka trzęślicowa) siedlisko silnie uwodnionych gleb mineralnych, niezwykle bogate gatunkowo. Charakteryzuje je zmienny poziom wód gruntowych, który wczesną wiosną jest bardzo wysoki, przez co łąka może być zalana, zaś w lecie silnie opada, przez co może być poza zasięgiem systemu korzeniowego niektórych gatunków roślin. Tradycyjnie łąki te koszono tylko raz w roku jesienią, na ściółkę dla bydła, co pozwoliło rozwinąć się na nich późno kwitnącym gatunkom roślin. Do gatunków charakterystycznych należą: trzęślica modra, kosaciec syberyjski, goździk pyszny, goryczka wąskolistna, czarcikęs łąkowy, krwiściąg lekarski, nasięźrzał pospolity.

Zaskroniec, żmija, padalec

Jeśli podczas wędrówki natrafiłeś na węża, zachowaj bezpieczną odległość, nie wykonuj gwałtownych ruchów, by nie denerwować zwierzęcia i przyjrzyj mu się z bezpiecznej odległości:

- jeśli za skroniami gada znajdują się duże żółte lub białe plamy, masz do czynienia z niejadowitym zaskrońcem. Jego ubarwienie może być z wierzchu szarawe, ciemnobrunatne lub oliwkowe, zaś od spodniej strony żółtawe;

- jeżeli wierzch jego ciała ozdabia regularny wyraźny zygzak, zachowaj szczególną ostrożność, gdyż właśnie spotkałeś jedynego jadowitego polskiego węża, żmiję zygzakowatą. Nie prowokuj jej i oddal się powoli, nie wykonując gwałtowanych ruchów, a nic Ci nie zrobi. Żmija o zabarwieniu szarym lub brązowym ma wyraźny ciemniejszy zygzak wzdłuż ciała. Często spotykana jest także żmija o ubarwieniu jednolicie czarnym, przy którym zygzak nie jest widoczny. Warto wtedy zwrócić uwagę na kształt głowy (czy jest wyraźnie oddzielona od tułowia) oraz na obecność plam za skroniami;

- jeśli zaś „wąż”, którego spotkałeś ma małą nieoddzieloną od reszty ciała głowę oraz podłużne pasy wzdłuż ciała, to wcale nie jest to spotkanie z wężem, ale z zupełnie niegroźną beznogą jaszczurką, czyli padalcem. Zazwyczaj padalce występują w Polsce w kolorach brunatno-brązowym i szarym, zdarzają się jednak wyjątkowo barwne odmiany, jak np. turkusowa.

Pamiętaj, wszystkie gady są w Polsce pod ochroną!

Wierzby głowiaste

W Polsce tradycyjnie ogławia się wierzbę białą i kruchą. Ich gałęzie są świetnym materiałem opałowym, zaś miękkie, łatwo próchniejące drewno tych wierzb jest chętnie zamieszkiwane przez ptaki. Niestety, wierzby, które właśnie oglądasz, od wielu lat nie były ogławiane. Pojedyncze konary są przerośnięte, czyli zbyt długie i ciężkie. Ich dalszy wzrost grozi rozłamaniem drzewa.

Zima jest najlepszym czasem na ogławianie wierzb. Ptaki są już po sezonie lęgowym, więc nie ma obawy, że zniszczysz im gniazda i zrobisz krzywdę młodym. Stare wierzby należy ogławiać średnio co 5 lat. Aby nie wprowadzać zbyt drastycznych zmian, podziel ogławianie na kilka lat. Wybierz teraz drzewa w najgorszym stanie i zetnij wszystkie gałęzie wyrastające z „głowy” wierzby. Pozostałymi drzewami zajmiesz się w następnych latach. Jeśli zdecydujesz się na ogławianie wierzb w marcu, możesz pozyskać „żywokoły”, czyli gałęzie wierzbowe o długości 2-3 m i średnicy 6-10 cm. Z takich gałęzi po ukorzenieniu wyrosną nowe wierzby, które odpowiednio ogławiane już po kilkunastu mogą stać się siedliskiem dla dzikich zwierząt.

Młode wierzby potrzebują szczególnej opieki, by stały się wierzbami głowiastymi. W pierwszym roku należy przycinać wszystkie pędy wyrastające z pnia i pozostawić jedynie te na wierzchołku. Co 2-3 lata należy ścinać wszystkie gałęzie, tak by utworzyła się „głowa” wierzby. Gdy drzewo będzie już miało 10 lat, należy ogławiać je rzadziej, co 5 lat.

---