Jeśli w załączniku znajdują się obrazki, nie zostaną wyświetlone.  Pobierz oryginalny załącznik.

PSYCHIATRIA, PSYCHOPATOLOGIA                  I PSYCHOLOGIA KLINICZNA 

AD. 1

Psychiatria - subdyscyplina medycyny zajmująca się badaniem, zapobieganiem i leczeniem zaburzeń psychicznych. Bada ich uwarunkowania biologiczne, psychologiczne, rodzinno-genetyczne, społeczne, konstytucjonalne - sposoby powstawania i skutecznego zapobiegania.

Leczenie psychiatryczne obejmuje podawanie leków psychoaktywnych oraz rzadsze metody np. kontrowersyjna terapia wstrząsowa. Stosowana jest także psychoterapia, w zależności od rodzaju i etiologii danego zaburzenia. Leczenie może odbywać się zarówno w szpitalu jak i na zasadzie cyklicznych wizyt u specjalisty. W pewnych przypadkach regulowanych przez prawo do podjęcia leczenia nie jest wymagana zgoda pacjenta.

Psychiatria różni się  od psychologii faktem, iż jest ona nauką medyczną, psychologia zaś, według podziału klasycznego jest subdyscypliną filozoficzną, która obecnie wyrosła na samodzielną naukę społeczną. Obie nauki są interdyscyplinarne i posiadają zróżnicowane podejścia, zawierające swoiste podstawy teoretyczne.

Psychiatrzy różnią  się od psychologów faktem, że ich edukacja bazuje na medycynie, posiadają także tytuł lekarza. To sprawia, że - w przeciwieństwie do psychologów - mogą oni dawać porady medyczne, przepisywać leki, zlecać testy i przeprowadzać badania medyczne 

Psychopatologia (patopsychologia, psychologia zaburzeń; ang. psychopathology) - dziedzina psychologii klinicznej, dotycząca teoretycznych założeń zaburzeń psychicznych.

Psychopatologia jako nauka zajmująca się zaburzeniami psychicznymi musi opierać się  na ścisłej definicji zaburzenia psychicznego. Obecnie wyróżnia się  7 elementów na podstawie których możemy stwierdzić czy dane zachowanie jest patologiczne i wnioskować o zaburzeniu psychicznym, są to:

• cierpienie

• trudność w przystosowaniu indywidualnym

• nieracjonalność i dziwaczność

• nieprzewidywalność i brak kontroli

• rzadkość i niekonwencjonalność

• dyskomfort obserwatora

• naruszenie norm społecznych

 

Psychologia kliniczna jest działem psychologii stosowanej zajmującym się profilaktyką, diagnostyką i terapią zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, czyli zaburzeniami w regulacji stosunków człowieka z jego otoczeniem.

Za ojca psychologii klinicznej uważa się Lightnera Witmera, który w roku 1896 założył na Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii pierwszą klinikę psychologiczną. Stosowaną przez siebie metodę badań określał mianem klinicznej, co oznaczało indywidualne badanie pacjenta.

Psychologia kliniczna szczególnie interesuje się zdrowiem psychicznym, jego normą i patologią, a więc psychopatologią, sposobami określania i diagnozowania takiej normy i patologii, jak też czynnikami wpływającymi na ten proces diagnostyczny. Psychologia kliniczna zajmuje się także stresem i sytuacjami kryzysowymi, które nie mieszczą się w obszarze klasycznie rozumianej psychopatologii. Bada wpływ czynników psychologicznych na powstawanie i przebieg chorób (zarówno psychicznych, jak i somatycznych), a także wpływ choroby na stan psychologiczny. Również zgłębia psychospołeczne uwarunkowania procesu leczenia (także farmakologicznego) i zdrowienia, czy problematykę jakości kontaktu między lekarzem a pacjentem. Interesuje się wreszcie sposobami wykorzystania wiedzy psychologicznej do usprawnienia przebiegu leczenia, do poradnictwa i pomocy osobom zdrowym i chorym w sferze zachowania się i psyche, a zwłaszcza specyficznymi formami takich oddziaływań, jakimi są psychoterapia, interwencja kryzysowa, rehabilitacja, psychoedukacja itp., co łącznie określa się obecnie mianem pomocy psychologicznej. W stosunku do innych działów nauk psychologicznych, oprócz obszarów tutaj już wspomnianych, psychologia kliniczna znajduje się blisko psychometrii, psychologii zdrowia, psychologii osobowości, oraz psychologii rozwojowej - zarówno w zakresie rozwoju dziecka, jak i rozwoju człowieka dorosłego, oraz starzenia się.

W sferze stosowanej, praktycznej, psychologia kliniczna to wykonywanie zawodu psychologa w służbie zdrowia. Możemy wyróżnić następujące działy psychologii klinicznej (każdy z nich stanowi odrębną specjalizację zawodową):

• psychologia kliniczna dzieci i młodzieży,

• psychologia kliniczna człowieka dorosłego w psychiatrycznej służbie zdrowia,

• psychologia kliniczna człowieka dorosłego w niepsychiatrycznej służbie zdrowia,

• psychologia kliniczna człowieka dorosłego w neurologicznej służbie zdrowia (krócej: neuropsychologia).

Wśród podstawowych zadań, jakie stawia się przed psychologiem klinicznym pracującym w szpitalu, można wyróżnić:

• zadania nieformalne: polegają one na lepszym poznaniu danego pacjenta jako człowieka, poznaniu jego charakteru, stanu emocjonalnego, potrzeb, obaw i wątpliwości. Jeżeli sytuacja tego wymaga, psycholog zazwyczaj krótko i zwięźle przekazuje esencję swoich spostrzeżeń innym członkom zespołu leczącego, lekarzowi prowadzącemu, rehabilitantowi, czy personelowi pielęgnującemu (oczywiście z poszanowaniem tajemnicy zawodowej), dzięki czemu dany pacjent, jego objawy i potrzeby są lepiej rozumiane, zaś proces leczenia staje się znacznie skuteczniejszy. Psycholog również udziela wsparcia emocjonalnego, jak również potrafi uspokoić i wyjaśnić, na czym polega choroba, jakie są jej konsekwencje, w jaki sposób z nią sobie radzić itd. Przykładowo, w chorobach kardiologicznych istnieje potrzeba zmodyfikowania stylu życia aby zapobiec jeszcze poważniejszym kłopotom ze zdrowiem, co może budzić lęk i niepewność, zwłaszcza, gdy człowiek nagle zachoruje i nagle dowie się o swojej chorobie. Warto podkreślić, że psycholog nie udziela lekceważących rad w stylu "wszystko będzie dobrze", ma obowiązek przedstawiać rzeczywisty obraz choroby, oraz realne możliwości radzenia sobie z nią, dostosowane do indywidualnej specyfiki konkretnego człowieka. W tym zakresie zastosowanie szczególnie ma rozmowa i obserwacja psychologiczna.

• zadania formalne: polegają na przeprowadzeniu formalnego badania psychologicznego z wykorzystaniem metod psychometrycznych. Niekiedy wymagane jest dokładne określenie ilorazu inteligencji, psychometryczne badanie osobowości i stanu emocjonalnego, niekiedy też niezbędne jest wykonanie przesiewowego badania funkcji poznawczych w celu określenia prawdopodobieństwa występowania deficytów organicznych. Cel takiego postępowania jest identyczny jak w przypadku celów nieformalnych, z tym, że tutaj jest on realizowany z wyższą precyzją i może zostać udokumentowany w historii choroby, jak i wyrażony w postaci wyniku ilościowego, dzięki czemu można porównywać wyniki badań psychologicznych w czasie. Drobiazgowe badania psychologiczne powinny być wykonywane tylko, gdy istnieje określona potrzeba, aby w ten sposób móc efektywnie wykorzystać czas pracy, jak również nie narażać pacjentów na niepotrzebny stres i wysiłek (lub też bezpośrednią konfrontację z faktem, że w pewnych obszarach wykazują deficyty intelektualne). Do zadań formalnych zaliczyć można również stosowanie oddziaływań terapeutycznych (np. prowadzenie psychoterapii).

 

AD. 2 

Zdrowie - W konstytucji z 1948 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła zdrowie jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby lub zniedołężnienia”. W ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego”.

W medycynie zamiast słowa „zdrowie” używa się terminu „homeostaza”. Jest to zdolność organizmu do efektywnej obrony przed stresorami w celu przywrócenia i utrzymania wewnętrznej równowagi. W medycynie niekonwencjonalnej zdrowie określa się jako ogólny stan dobrego samopoczucia. Według Lalonde'a występują cztery czynniki wpływające na stan zdrowia człowieka. Są to: biologia, środowisko, styl życia oraz opieka zdrowotna. Zdrowie można więc zachować i polepszyć nie tylko dzięki zastosowaniu zaawansowanej nauki o zdrowiu, ale także poprzez wybór prawidłowego stylu życia. 

Zdrowie psychiczne - w zależności od autora termin zdrowia psychicznego jest w różny sposób kategoryzowany.

Strona internetowa Światowej Organizacji Zdrowia podaje definicję, iż zdrowiem psychicznym jest nie tylko brak zaburzeń psychicznych, ale również stan, w którym osoba zdaje sobie sprawę ze swego potencjału, może sobie radzić ze stresem, pracować efektywnie oraz jest w stanie funkcjonować w społeczeństwie.

Według Marii Jahody jednostka zdrowa psychicznie, to:

• jednostka aktywnie przystosowująca się do otoczenia, usiłująca spełniać wymagania otoczenia bez utraty indywidualności

• jednostka charakteryzująca się spójną oraz zintegrowaną osobowością

• jednostka postrzegająca siebie i świat adekwatnie do sytuacji i własnych możliwości, czasami niezależnie od własnych potrzeb (brak egoizmu z zachowaniem egocentryzmu)

Według Kazimierza Dąbrowskiego zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia, przeżywania, odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości, aż do konkretnego ideału indywidualnego i społecznego. 

Niedostosowanie społeczne w znaczeniu socjologicznym niedostosowana społecznie jest każda jednostka godząca swoim postępowaniem w interes całości społeczeństwa, nie respektująca przyjętych norm społeczno-moralnych.

Przyczyny niedostosowania społecznego:

Biologiczne: czynniki wrodzone,zaburzenia w czasie ciąży lub porodu-PUM(porodowy uraz mózgu) objawia się niepokojem ruchowym, fantazjowaniem, szybkim męczeniem, lękiem. Lżejsze formy samoczynnie ustępują.

Środowiskowe: 1. W środowisku domowym (poziom kultury, atmosfera, stosunek rodzice-dziecko, poczucie bezpieczeństwa) 2. W środowisku szkolnym (stosunek nauczyciel-uczeń, stosunek uczeń-uczeń, opóźnienia w nauce) Przyczyny: psychofizyczne, dydaktyczne, społeczno-środowiskowe, społeczne (uczestnictwo w nieformalnych grupach, subkulturach)

AKCELERACJA - przyspieszony, psychofizyczny rozwój dzieci i młodzieży w stosunku do ich rówieśników z lat ubiegłych

RETARDACJA - opóźnienie, zahamowanie rozwoju, atrofia psychiczna (gdy zmieniają się  opiekunowie dziecka)

DYSHARMONIA (przyczyny) - organiczne zmiany w mózgu - zwiększona wrażliwość dziecka na niekorzystne wpływy środowiskowe - obciążenia psychiczne i niedostosowanie do sił witalnych dziecka

Rodzaje niedostosowania:

1. Manifestowanie w postaci zahamowania jednostki w środowisku - brak zaufania do ludzi, nowych sytuacji, brak pewności siebie - depresja (różnorodność i zmienność poziomu reakcji) - wycofanie się (izolacja, wyobcowanie, niechęć do kontaktów) - niekonsekwentne pospępowanie (dziecko takie żyje chwilą obecną)

2. Manifestowanie postawą  demonstracyjno-bojową - wrogość w stosunku do dorosłych (chce przez to zwrócić na siebie uwagę) - otwarta wrogość (kary dla takiego dziecka potwierdzają, że jest niekochane) - wrogość w stosunku do dzieci (pokazanie się lub manifestacja) - łagodniejsze formy aspołecznego zachowania się (brak pragnienia, by zadowolić  dorosłych, autyzm, obojętność wobec dorosłych)

3. Manifestacja w postaci "skrajnej aspołeczności": Brak jest zainteresowania tym,czy dorośli aprobują zachowanie dziecka, czy nie. Jeżeli dziecko nie oprze się na instynkcie i doświadczeniu, to nie ma do czego apelować. Dzieci takie nie chcą kontaktu, nie pragną wybaczenia, nie mają skrupułów.

Przejawy niedostosowania:

1. Względem własnej osoby-autoagresja (samookaleczenie, samobójcze próby)

2. W rodzinie: - kłamstwo (jednostki niedostosowane kłamią nieświadomie, z przyzwyczajenia) - kradzieże (zaczynają się od zabierania) - niechęć do nauki i pracy - agresywność młodocianych (ekstrapunitywna - w stosunku do rzeczy i ludzi; intropunitywna-w stosunku do siebie, poczucie winy; impunitywna - pozorowanie przeciwstawnych reakcji) - wagary - ucieczki: * zaplanowane i niezaplanowane (indywidualne i zbiorowe)

           * z obawy przed karą i poniżeniem (przed nudą i monotonia życia; szukanie przygód; przed         

             złą sytuacją w rodzinie)

           * z zakładu wychowawczego (z tęsknoty, na wolność z zakładu zamkniętego, przed ludźmi

             z zakładu, przed sytuacją niezaakceptowaną)

           * patologiczne (bezplanowe i bezcelowe)

3. W szkole i w placówkach opiekuńczo-wychowawczych (patrz wyżej)

4. W szerszym środowisku społecznym (w nieformalnych grupach negatywnych) - klika (manifestuje swoją  działalność w określonym środowisku) - gang (grupa otwarta, brutalność, agresja, działa w ukryciu) - szajka (nieliczna grupa, skupia członków o zbliżonych zainteresowaniach patologicznych). 

Niepełnosprawność intelektualna, obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego - zaburzenie rozwojowe polegające na znacznym obniżeniu ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, któremu towarzyszy deficyt w zakresie zachowań adaptacyjnych (w szczególności niezależności i odpowiedzialności).

Jeżeli sprawność intelektualna, mierzona testami standaryzowanymi, mieści się w przedziale jednego odchylenia standardowego poniżej normy i stan ten nie ma podłoża organicznego, a zachodzi deficyt umiejętności mówi się o obniżeniu poziomu intelektualnego (dawniej: ociężałości umysłowej) (DSM IV - niepełnosprawność wyuczona).

Według definicji WHO: istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia Znane są przypadki nieuleczalne.

Klasyfikacja deficytów intelektualnych

Obniżenie poziomu rozwoju intelektualnego w DSM IV

• Pogranicze funkcjonowania intelektualnego,

Poniżej 70 punktów IQ Wechslera:

• 69 - 50 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim: poziom intelektualny charakterystyczny dla 12 roku życia. Ta forma deficytu intelektualnego stanowi najwięcej rozpoznań. Osoby takie są samodzielne i zaradne społecznie, nie powinny jednak wykonywać zawodów wymagających podejmowania decyzji, ponieważ nie osiągnęły etapu myślenia abstrakcyjnego w rozwoju poznawczym. Życie rodzinne przebiega bez trudności. W socjalizacji mogą nabywać zaburzeń osobowościowych, ze względu na atmosferę otoczenia i stosunek innych. Obecnie istnieje tendencja do wprowadzania zajęć korekcyjnych, przy intensywniejszym treningu poznawczym w dłuższym czasie osoby z upośledzeniem w stopniu lekkim osiągają podobne wyniki co osoby z przeciętnym IQ. Do 12 roku życia brak różnic rozwojowych.

• 49 - 35 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym: funkcjonowanie intelektualne na poziomie 9 roku życia. W okresie przedszkolnym istnieją trudności z nabywaniem reguł społecznych (lojalność, współdziałanie), a także niezręczność fizyczna, powolny rozwój motoryczny. Poza tym do 9 roku życia rozwój jest prawidłowy. Osoby takie mogą nabywać umiejętności samoobsługowe, nie gubią się w dobrze znanym terenie, mogą pracować w zakładach pracy chronionej. Nie powinny zakładać rodzin.

• 34 - 20 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym: poziom rozwoju 6-latka. Około 4-5 roku życia zauważalne spóźnienie rozwoju psychofizycznego. Osoby te mogą opanować samoobsługę, przy stałej opiece mogą wyuczyć się czynności domowych, ale nie są zdolne do wyuczenia zawodu. Mogą podejmować prace nie wymagające kwalifikacji.

• poniżej 20 IQ Wechslera - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim: poziom funkcjonowania odpowiadający 3 roku życia. Możliwe jest opanowanie tylko najprostszej samoobsługi. Osoby te żyją krótko, rodzą się najczęściej zdeformowane fizycznie, przez całe życie wymagają opieki instytucjonalnej.

Niepełnosprawność intelektualna w ICD-10

Kryteria diagnostyczne

• F70 Upośledzenie umysłowe, lekkie

1. Istotnie niższe od przeciętnego funkcjonowanie intelektualne, iloraz inteligencji zbliżony do 70 lub mniej, określany za pomocą indywidualnie dobranych testów inteligencji .

2. Współwystępujące deficyty lub upośledzenie zdolności przystosowania przynajmniej w dwóch spośród wymienionych dziedzin:

• porozumiewania się

• zaradności osobistej

• prowadzenia domu

• stanowienia o sobie

• umiejętności interpersonalnych

• korzystania ze źródeł wsparcia społecznego

• możliwości uczenia się, pracy, wypoczynku, dbania o zdrowie i bezpieczeństwo.

3. Początek przed 18 rokiem życia.

• F71 Upośledzenie umysłowe umiarkowane

Przybliżona wartość II od 35 do 49 (u dorosłych wiek umysłowy odpowiednio od 6 do mniej niż 9 lat). Może powodować występowanie znacznych opóźnień w rozwoju w dzieciństwie, ale większość tych osób może osiągnąć pewien stopień niezależności w zakresie samoobsługi oraz rozwinąć umiejętności adekwatnego komunikowania oraz uczenia się. Wiele dorosłych osób będzie potrzebować wsparcia społecznego po to aby żyć i pracować w społeczeństwie. Obejmuje: umiarkowany niedorozwój umysłowy

• F72 Upośledzenie umysłowe znaczne

Przybliżona wartość II od 20 do 34. Może doprowadzić do potrzeby stałej opieki. Obejmuje: znaczny niedorozwój umysłowy

• F73 Upośledzenie umysłowe głębokie

Wartość ilorazu II poniżej 20. Doprowadza do poważnych ograniczeń w zakresie samoobsługi, kontrolowania zwieraczy, komunikowania się i poruszania się. Obejmuje: głęboki niedorozwój umysłowy

• F78 Inne upośledzenie umysłowe

• F79 Upośledzenie umysłowe, nie określone

Obejmuje:niedorozwój umysłowy BNO, oligofrenię

Zaburzenia rozwoju związane z niepełnosprawnością intelektualną

Nie sposób przedstawić  wszystkich zaburzeń rozwoju związanych z niepełnosprawnością  intelektualną. Warto jednak zwrócić uwagę na podstawowe ich grupy oraz kilka przykładowych jednostek:

1. Zaburzenia warunkowane genetycznie:

• Zespół Downa

• Zespół Angelmana

• Zespół Jacobsena

• Zespół kociego krzyku - Cri du Chat

• Zespół Patau

• Zespół łamliwego chromosomu X

• Stwardnienie guzowate

Całościowe zaburzenia rozwoju:

• Autyzm dziecięcy

• Zespół Retta

• Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne

• Zaburzenie hiperkinetyczne z towarzyszącym upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi

• Zaburzenia neurologiczne:

• padaczki

• Mózgowe Porażenie Dziecięce

• Wady wrodzone mózgu

• Stany po urazach czaszkowo-mózgowych

• Stany po infekcyjnych chorobach centralnego układy nerwowego

• Brak zakrętów kory mózgu

• Wady wrodzone rdzenia kręgowego

• Stany po infekcjach okresu prenatalnego:

• Embrionopatia poróżyczkowa

• Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii

• Objawowa toksoplazmoza wrodzona

• Choroby metaboliczne:

• Fenyloketonuria

• Galaktozemia

• Mukopolisacharydoza

• Choroba Niemanna-Picka

• Zespół Taya-Sachsa

• Inne:

• Fetal Alcohol Syndrome (alkoholowy zespół płodowy)

• Zaniedbania środowiskowe

 

Mechanizmy obronne - pojęcie wprowadzone przez twórcę psychoanalizy, Zygmunta Freuda i przejęte przez współczesną psychologię. Oznacza metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego), zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.

W pewnym nasileniu występują  u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą, są niezbędne. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości, stosowane nadmiernie lub nieadekwatnie do sytuacji mogą utrudniać funkcjonowanie. Dobrze, gdy w zachowaniu jednostki jest ich duży repertuar, a ich dobór i intensywność jest zależna od sytuacji (elastyczność stosowania). Można wówczas mówić o efektywności i braku patologii związanej z mechanizmami obronnymi.

Mechanizmy obronne ego

Mechanizmy obronne można poklasyfikować  na przykład w następujący sposób:

• Techniki unikania działania: represja (wyparcie), nadmierna samokontrola, supresja (tłumienie), zwlekanie (odraczanie), zachowania obsesyjno-kompulsyjne

• Techniki przemieszczenia: acting-out, fiksacja, inwersja, kompensacja, konwersja, przeniesienie, regresja, sublimacja, substytucja, asceza, reakcje upozorowane, zaprzeczane własnemu działaniu z przeszłości, zaprzeczanie istnieniu czegoś, nawykowe, utrwalone wzorce zachowań (np. uległość, agresja (psychologia), unikanie, samochwalstwo, dążenie do niezależności, podejrzliwość), omdlenie, robienie się słabym, chorym lub zmęczonym

• Techniki zniekształcania rzeczywistości: dewaluacja, dysocjacja, fantazjowanie, nieuzasadniona generalizacja, idealizacja, intelektualizacja, maskowanie, odwracanie sensu, projekcja, racjonalizacja, rozszczepienie (splitting), selektywny brak uwagi, symbolizacja, zaprzeczanie

• Techniki przyjmowania cudzych zachowań: identyfikacja, inkorporacja, introjekcja, konformizm, internalizacja

• Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych: negatywizm, pokuta, naprawienie zła, odwracanie uwagi, samorozgrzeszanie się, tracenie zainteresowania, zemsta, przesądy

Moralne mechanizmy obronne

Na szczególną uwagę  zasługują też tzw. moralne mechanizmy obronne, czyli takie, które pozwalają wciąż uważać się za dobrego człowieka pomimo naruszania własnych zasad moralnych. Można tu wyróżnić np.:

• racjonalizacje "złych" czynów jako środków do wyższego dobra

• eufemizmy - nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi nazwami

• porównania - porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi

• rozmycie odpowiedzialności - dzielenie się winą z innymi

• przemieszczenie odpowiedzialności - uzasadnianie "złych" czynów jako dopuszczonych przez jakiś wyższy autorytet

• wyparcie konsekwencji - ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów

• dehumanizacja ofiar swoich czynów.

• zewnętrzna atrybucja winy - obwinianie ofiar np. o to, że prowokowały.

Skrajne postaci mechanizmów obronnych

Nerwice oraz fobie są często po prostu przerośniętymi ponad miarę mechanizmami obronnymi.

Za skrajny przypadek przerostu mechanizmów obronnych można nawet uznać psychozy, w których wizja świata ulega takiemu zniekształceniu, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Mechanizmy obronne w psychoanalizie

Klasyfikacja i samo dzisiejsze psychoanalityczne rozumienie mechanizmów obronnych jest w psychoanalizie nieco inne od proponowanego przez psychologię, a także znacznie szersze w stosunku do klasycznej psychoanalizy.

• Narcystyczne mechanizmy obronne - zaprzeczenie, zniekształcenie, prymitywna idealizacja, projekcja (psychotyczna), identyfikacja projekcyjna, rozszczepienie

• Niedojrzałe mechanizmy obronne - acting-out, blokowanie, hipochondryzacja, introjekcja, zachowania pasywno-agresywne, projekcja (niepsychotyczna), regresja, fantazje schizoidalne, somatyzacja, dysocjacja, eksternalizacja, zahamowanie

• Neurotyczne mechanizmy obronne - kontrolowanie, przemieszczenie, intelektualizacja, izolowanie, racjonalizacja, reakcja upozorowana (formacja reaktywna), represja (wyparcie), seksualizacja, odczynianie

• Dojrzałe mechanizmy obronne - altruizm, antycypacja, asceza, humor, sublimacja, supresja (tłumienie), reparacja.

Mechanizmy obronne w psychologii transpersonalnej

Niektórzy psychologowie transpersonalni uważają oświecenie, osiągane podobno w wyniku medytacji, za stan, w którym człowiek całkowicie pozbawiony jest mechanizmów obronnych. Aby to było możliwe, musi jednak być przestrzegany jakiś kodeks moralny, musi też zaniknąć obraz swojego "ja" (ego), aby nie było czego bronić. W przeciwnym razie dysonans poznawczy powodowany konfliktem między własnym obrazem siebie a obrazem uzyskiwanym od innych osób powodowałby olbrzymie frustracje i nerwicę, co stałoby w sprzeczności ze stanem oświecenia.

Nieco inne ujęcie (bardziej czytelne i przystępne):

Mechanizmy obronne
Mechanizm obronny	Definicja	Przykład
Wyparcie	Usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą  lęk (konflikt pomiędzy id i ego)	Student zapomina o terminie egzaminu. Pacjent zapomina o terminie wizyty.
Zaprzeczenie	Udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (konflikt pomiędzy impulsami id i frustrującą je rzeczywistością)	Przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka płuc ani na zawał serca "Mnie się to nie zdarzy"
Reakcja upozorowana	Wyrażenie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażone jest przesadnie.	Wylewnie gratulujemy koledze sukcesu, którego mu zazdrościmy. Osoba oglądająca pornografię staje na czele komitetu do jej zwalczania.
Projekcja	Przypisanie własnego, nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny - z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić.	Kobieta, której zaloty są odrzucane, odbiera zachowanie mężczyzn jako molestowanie seksualne.
Przemieszczenie	Przeniesienie uczuć, zainteresowań itp., uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednego przedmiotu na drugi, o mniejszym ryzyku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie, lub w większym stopniu akceptowaną społecznie - bardziej "dozwoloną"	Mąż wszczyna z żoną kłótnię po tym, jak skrytykował go zwierzchnik w pracy. Córka odczuwa silną złość wobec matki, ale swoją  agresję przenosi na kogoś innego ze swojego otoczenia, np. na swoją koleżankę.
Sublimacja	Przemieszczenie celu popędowego na zgodny z akceptacją społeczną.	Zajęcie się malarstwem, lub fotografią o tematyce erotycznej (akty). Osoba o skłonnościach sadystycznych zostaje pracownikiem ubojni zwierząt.
Izolacja	Oddzielenie myśli (agresywnych lub seksualnych) od towarzyszących im uczuć, które podlegają stłumieniu.	Pozbawiona złości, lub wściekłości myśl, żeby wykrzyknąć coś nieprzyzwoitego, np. w kościele i wyrządzić krzywdę bliskiej osobie.
Intelektualizacja	Intelektualne przetworzenie impulsów agresywnych lub seksualnych, pozwalające odciąć się od nierozładowanych napięć, niezaspokojonych potrzeb seksualnych, konfliktowych myśli lub uczuć.	Uczeń  z niewspółmiernym do wagi poruszanego tematu zapałem prowadzi abstrakcyjną, akademicką dyskusję. Mąż, odczuwający wzrastającą niechęć do żony, z ogromnym zaangażowaniem rozprawia np. o polityce, biznesie, itp.
Racjonalizacja	Użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia.	Wynajdujemy dobre strony ze wszech miar niekorzystnej dla nas sytuacji, lub zdarzenia, np. podkreślając korzyści zdrowotne płynące ze spacerów w sytuacji, gdy skradziono nam samochód.
Anulowanie	„Odczynianie”  - usunięcie czynu agresywnego w rytualny sposób, poprzez odkupienie go, wynagrodzenie go komuś. Rytuał jest odczuwany jako przymus i nie poddaje się ocenom intelektualnym. W odróżnieniu od religijnego, wykonywany jest samotnie.	Szef nie wyrzuca z pracy podwładnego, który źle pracuje, lecz przyznaje mu doroczne nagrody. Obsesyjne mycie się, mające zapobiec napawającemu lękiem zarażeniu siebie lub innych.
Regresja	Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego.	Student reaguje płaczem, wdaje się w bójki, niszczy swoją własność, zachowuje się, lub ubiera infantylnie, posługuje się słownictwem oraz wymową typową dla małych dzieci.
Identyfikacja z agresorem	Przejęcie zachowań lub atrybutów agresora, by zmienić się z odczuwającego strach w tego, kto budzi strach.	Noszenie ubrań wojskowych lub broni.

Odporność psychiczna to, obok motywowania siebie, jeden z dwóch kluczowych obszarów kompetencji osobistych (zarządzania sobą).

Odporność psychiczna wiąże się ze sprawnością w zakresie samokontroli własnych emocji, zwłaszcza negatywnych, co ułatwia podejmowanie wyzwań i finalizowanie realizacji określonych celów pomimo napotkanych trudności. 

Doskonalenie się i zdobywanie wprawy w obszarze odporności psychicznej oznacza kształtowanie takich szczegółowych kompetencji jak:

• Zarządzanie stresem

• Odporność na stres

• Pewność siebie

• Opanowanie

• Elastyczność

• Otwartość na zmiany

• Łatwość adaptacji do nowych/często zmieniających się warunków

• Gotowość do podejmowania wyzwań

• Odwaga (w tym tzw. odwaga kierownicza), zdecydowanie

• Wytrzymałość

• Wytrwałość

kształtowanie takich szczegółowych kompetencji jak:

• Zarządzanie stresem

• Odporność na stres

• Pewność siebie

• Opanowanie

• Elastyczność

• Otwartość na zmiany

• Łatwość adaptacji do nowych/często zmieniających się warunków

• Gotowość do podejmowania wyzwań

• Odwaga (w tym tzw. odwaga kierownicza), zdecydowanie

• Wytrzymałość

• Wytrwałość

 

AD. 3 

Depresja jest to stan cechujący się głównie pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem energii i aktywności oraz zainteresowań

Jak rozpoznać  depresję

Aby zdiagnozować depresję, wyszczególnione wcześniej cechy muszą osiągnąć natężenie istotne klinicznie, ponieważ nie każda depresja jest chorobą  psychiczną. Cechy powyższe są najbardziej istotne w rozpoznaniu, lecz nie znaczy to, że jedyne. Podam tu najczęściej zauważane i wymieniane parametry przez chorych w gabinecie - są to: 
- nastrój smutku, żalu, obojętności - poczucie zmęczenia, utraty energii (nic mi się nie chce, nie mogę ukończyć zaczętej czynności ) 
- izolowanie się od otoczenia, porzucenie zwykłych kontaktów 
- brak zainteresowania tym, co zawsze pociągało, a także ważnymi obowiązkami 
- drażliwość, wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja - ciągłe niezadowolenie 
- objawy z ciała: bóle głowy, wzrost lub brak apetytu i wzrost lub spadek wagi, spadek libido 
- zaburzenia snu 
- w sferze myślenia: poczucie winy - przypominanie sobie dawnych błędów, złych wyborów życiowych, poczucie małej wartości, bezwartościowości własnego życia, brak nadziei, myśli samobójcze 
- pogorszenie funkcji poznawczych - niezdolność do skupienia uwagi, wytrwania przy czynnościach wymagających wysiłku intelektualnego. 
Zgromadzenie nawet kilku tych cech w odpowiednim nasileniu wystarcza do rozpoznania depresji.

Różnicowanie depresji

Spotykamy różne podziały depresji. Podział, który przytoczę, nie jest podziałem z klasyfikacji międzynarodowych. Służy lepszemu wyobrażeniu różnorodności depresji, w zależności od najwyraźniejszych objawów. Najważniejszym pozostaje wydzielenie depresji reaktywnych i endogennych. 
 
Depresja reaktywna 
jest to depresja pojawiająca się w reakcji na niekorzystne wydarzenia życiowe, najczęściej na stratę. Depresję tę charakteryzuje przede wszystkim krótszy czas trwania, mniejsze nasilenie, duża wrażliwość na psychoterapię, wsparcie innych osób. 
 
Depresja endogenna  
jest chorobą psychiczną. Może pojawić się w związku z niekorzystnym wydarzeniem życiowym, ale i bez takiego związku. Osiąga nasilenie niewspółmierne do tego wydarzenia. Czas trwania rozciąga się na wiele miesięcy. Wymaga leczenia farmakologicznego - zawsze, czasem szpitalnego. W najcięższych przypadkach psychoterapia nie powoduje zmiany stanu psychicznego. Najważniejszymi cechami tej depresji są spowolnienie, obojętność uczuciowa, myśli o śmierci, spadek masy ciała, zaburzenia snu. Depresja endogenna pojawia się cyklicznie w ciągu życia. Obserwowana jest też w kolejnych pokoleniach. 
 
depresja maskowania 
główne objawy są nietypowe, np: bóle głowy, zaburzenia pamięci, zaparcia albo zespół jelita drażliwego ale również zespoły bólowe nerwów obwodowych. Klinicyści wymieniają jeszcze kilka odmian, nie są one jednak przedmiotem tego artykułu.

Myśli samobójcze w depresji

Myśli samobójcze w depresji świadczą o jej krańcowym nasileniu. Zwykle poprzedzają  ich wystąpienie myśli rezygnacyjne. 
Myśli samobójcze dla człowieka chorego na depresję są często naturalną konsekwencją braku nadziei, niewiary w możliwość rozwiązania trudnych problemów; są w końcu podpowiedzią rozwiązania tychże problemów - czyli uwolnienia się od niemożliwie wydawałoby się ciężkiego życia.  
Myśli samobójczych nie da się wyperswadować. Nie da się przekonać chorego na depresję chcącego popełnić samobójstwo, że nie warto, że życie jest piękne itp. Wynika to z braku krytycyzmu u chorego - jest on zdolny oceniać siebie, swoją przyszłość tylko z pozycji depresji. 
Wystąpienie myśli samobójczych w depresji zawsze wymaga leczenia farmakologicznego, a czasem leczenia w szpitalu psychiatrycznym - szczególnie, gdy osoba chora mieszka sama lub jest zdana na siebie; tym bardziej gdy sama opiekuje się dziećmi.  
Nie zawsze myśli samobójcze są objawem depresji. Depresję zawsze rozpoznaje lekarz biorąc pod uwagę całokształt stanu psychicznego. 
Najczęstszą sytuacją, gdy pojawiają się myśli samobójcze, a nie ma depresji, jest zespół abstynencyjny w przebiegu uzależnienia od alkoholu. Myśli samobójcze pojawiają się w zespołach abstynencyjnych z towarzyszącym lękiem, niepokojem, u alkoholików pijących wiele lat (3. lub 4. faza choroby alkoholowej). 
Myśli samobójcze przeżywają także osoby z nieprawidłowo ukształtowaną osobowością. W chwilach trudnych problemów, kłopotów życiowych, doświadczenia deprywacji (pozbawienia dóbr istotnych dla danej osoby) dochodzi do myśli o samobójstwie. Takie myśli wynikają z braku zdolności do prawidłowego czy konstruktywnego przeżywania stresu i są często używane jako wentyl bezpieczeństwa, ucieczka. 
Bez względu, czy myśli samobójcze są częścią depresji, czy innego zaburzenia psychicznego, stanowią ryzyko popełnienia samobójstwa.

Jakie są przyczyny depresji

Poprzednie rozdziały pokazały jak złożoną chorobą jest depresja. Pora na pytanie: co jest przyczyną depresji/ dlaczego właśnie ta a nie inna osoba zachorowała na depresję. Przyczyny depresji endogennej wynikają  z nieprawidłowego funkcjonowania OUN (ośrodkowego układu nerwowego) na poziomie komórkowym czy białkowym - są to przyczyny biologiczne. Leki na depresję opracowuje się właśnie dzięki badaniom nad biologicznymi przyczynami depresji. Do przyczyn biologicznych depresji zaliczamy też występowanie tego zaburzenia w kolejnych pokoleniach, lecz nie zawsze - w kolejnej części rozszerzę temat. Nie został odkryty gen depresji, lecz jest kilka miejsc w genomie ludzkim o odrębnej budowie - stwierdzono je u osób chorujących na depresję, porównując z osobami zdrowymi. 
 
Psychologiczne przyczyny depresji 
-- negatywny sposób myślenia 
-- przyjmowanie winy za nieszczęśliwe sytuacje 
-- przekonanie, ze nic mnie dobrego nie spotka 
-- wspominanie raczej złych wydarzeń niż szczęśliwych 
-- samowzmacnianie się depresji 
-- zniekształcenie depresyjne pamięci, wspomnień 
-- uległy wzorzec zachowania 
-- przeżywanie uczucia skrępowania, lęku i wycofywanie się raczej niż podejmowanie wyzwań 
-- odkładanie problemów, nie podejmowanie prób rozwiązania ich 
-- błędy wychowawcze 
-- kłótnie konflikty w domu 
-- zawstydzanie dziecka jako metoda wychowania 
-- otwarte faworyzowanie rodzeństwa 
-- stawianie wygórowanych wymagań  
-- psychiczne znęcanie się, molestowanie seksualne - tzw. zły dotyk 
-- błędne koła zachowań i myślenia depresyjnego 
 
Przykłady myślenia depresyjnego:  
- izolacja - myślenie, że to inni się ode mnie odsuwają  
- szukanie w sobie winy  
- brak wiary w siebie  
- zniechęcenie, pasywność  
- negatywne nastawienie wobec innych  
- przekonanie, że prowadzę nieszczęśliwe życie 
Wiedzieć trzeba, że rzeczywiste odsuwanie się bliskich pogłębia izolację  
 
Depresja częściej pojawia się u osób cierpiących z powodu chorób somatycznych: choroba wieńcowa, cukrzyca, stan po udarze mózgu, choroba nowotworowa, niedoczynność tarczycy a także w szczególnych okresach życia np. po porodzie, w menopauzie, a w wieku podeszłym bywa także mylona z otępieniem. 

Jak leczyć depresję

Leczenie w zasadzie należy do psychiatry. Nie ma oczywiście przciwskazań, aby leczenie średnionasilonych, niepowikłanych zespołów depresyjnych należało do lekarzy rodzinnych.  
Leki przeciwdepresyjne należy przyjmować ściśle według wskazań lekarskich. Przerywanie terapii może doprowadzić do nieskuteczności leku po jego powtórnym włączeniu. Nie należy mieszać leków z alkoholem. Leczenie depresji powinno trwać 6-9 miesięcy od uzyskania poprawy; jest jednak ustalane indywidualnie dla każdego przypadku. Ważne: leki przeciwdepresyjne zaczynają działać po pewnym czasie od startu kuracji.  

Psychoterapia

Najskuteczniejsza terapią  w depresji jest psychoterapia poznawczo - behawioralna (CBT). Celem CBT jest: 
- zmiana negatywnych wzorców myślowych 
- zmiana destruktywnych zachowań (uległość, wycofywanie) 
- uczenie się komunikacji (asertywność) 
- poszukiwanie, rozwijanie mocnych stron 
- trening rozwiązywania problemów 
- regulowanie uczuć 

Pomoc sobie w depresji

Depresja jest uleczalna. 
Depresja jest chorobą; gdy chorujesz udajesz się do lekarza i przyjmujesz zapisane leki. Przychodzisz na kontrole. Lekarz prowadzący Cię bierze odpowiedzialność za Twoje leczenie - reszta zależy od Twojej współpracy z nim. 
Alkohol nie jest lekarstwem na smutek. Z czasem pogłębi depresję albo popadniesz w uzależnienie. 
Ważne decyzje odłóż na później. 

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe (zaburzenie maniakalno-depresyjne, psychoza maniakalno-depresyjna, cyklofrenia lub potocznie i błędnie depresja dwubiegunowa) - zaburzenie psychiczne charakteryzujące się cyklicznymi, naprzemiennymi epizodami depresji, hipomanii, manii, stanów mieszanych i stanu pozornego zdrowia psychicznego. Obecnie nazwy "psychoza maniakalno-depresyjna" nie używa się i powoli się z niej rezygnuje na rzecz pojęcia "zaburzenia afektywne dwubiegunowe".

Przyczyny

Przyczyna tej choroby nie jest znana, najpopularniejsze tezy zaliczają do czynników mogących być bodźcem jej rozwoju^:

• tzw. trudne dzieciństwo,

• neurotyczne przeżycia (zwłaszcza w okresie dojrzewania),

• wysoką podatność na stres,

• silną traumę,

• nieumiejętność wyrażania uczuć, zwłaszcza "duszenie w sobie" negatywnych emocji,

Inne teorie zakładają,  że choroba:

• ma podłoże genetyczne (według niektórych ocen jest to tylko czynnik zwiększający ryzyko zachorowania)

• jest efektem złej pracy neuroprzekaźników

• jest efektem urazów i mikrourazów mózgu

• ma przyczyny w wadach rozwoju płodu

Choroba ta dotyka równie często kobiety, co mężczyzn. Wyróżnia się cztery podtypy zaburzeń  afektywnych dwubiegunowych:

• typ I, w którym występują wyraźne i silne epizody maniakalne

• typ II, w którym pełna mania występuje niezwykle rzadko, występuje natomiast hipomania

• typ III cyklotymia, w której pojawiają się prawie wyłącznie łagodne postaci hipomanii i subdepresji, co dla otoczenia i chorego może sprawiać wrażenie zwykłych cech charakteru.

• typ niesprecyzowany, który w wywiadzie i obserwacji nie daje się zakwalifikować jako żaden z powyższych.

Zdiagnozowanie zaburzenia afektywnego dwubiegunowego typu I jest zazwyczaj nagłe i nie budzące wątpliwości, gdyż zwykle pierwszy epizod ma charakter manii (wyraźne objawy mogą rozwinąć się w ciągu kilku godzin lub dni). Bardzo często już po zdiagnozowaniu rodzina lub najbliżsi chorego dostrzegają  pozornie nieistotne wcześniej zdarzenia, zachowania, traktowane przed diagnozą jako "dziwactwa", dziecięca wyobraźnia lub problemy okresu dojrzewania jako wcześniejsze symptomy rodzącej się choroby.

Znacznie bardziej problematyczna jest poprawna diagnoza zaburzenia afektywnego dwubiegunowego typu II, gdyż pacjenci i otoczenie w wywiadzie i bardzo często lekarze podczas obserwacji mylą epizody hipomanii z normalnym, produktywnym funkcjonowaniem. W takiej sytuacji stawiana diagnoza brzmi "nawracająca depresja" i podjęta farmakoterapia antydepresantami pogarsza tylko stan pacjenta: skracają się okresy przejścia depresja/hipomania, odpowiednio fazy pogłębiają się, oraz nierzadko pojawiają się bardzo silne fazy manii i stany mieszane. Przeciętny okres pomiędzy pojawieniem się pierwszych objawów zaburzenia afektywnego dwubiegunowego a postawieniem poprawnej diagnozy jest na całym świecie dość podobny i wynosi około 10 lat.

Pierwszy atak choroby ma miejsce najczęściej między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, ale znacząca część dotkniętych tą chorobą pierwsze epizody ma już nawet w wieku 10 lat.

Długość epizodu waha się  zazwyczaj od kilku dni do kilku miesięcy, przy czym epizod depresyjny ma zazwyczaj dłuższy przebieg (może trwać nawet kilka lat). Występuje również postać szybkozmienna, w której przejścia mania/depresja mogą następować nawet kilka razy do roku. Natomiast w stanach mieszanych, kiedy jednocześnie występują  objawy manii i depresji, widoczny na zewnątrz dominujący nastrój manii lub depresji może nagle zmieniać się nawet kilka lub kilkanaście razy na dobę. 

Zaburzenia lękowe należą do grupy zaburzeń nerwicowych mających wpływ na zachowanie, myślenie, emocje i zdrowie fizyczne. Są spowodowane zarówno czynnikami biologicznymi jak i indywidualnymi warunkami osobowymi. Ludzie dotknięci tymi zaburzeniami często cierpią na więcej niż jeden rodzaj zaburzeń lękowych, którym bardzo często może towarzyszyċ depresja, zaburzenia apetytu lub uzależnienie.

Występowanie zaburzeń lękowych:

• u ok. 30% pacjentów zgłaszających się do podstawowej opieki zdrowotnej występują  zaburzenia emocjonalne (lęk/depresja)

• ponad 30% tych zaburzeń pozostaje nierozpoznana

• ponad 10% osób skarży się na zaburzenia lękowe z manifestacją somatyczną

• pacjenci z zaburzeniami lękowymi 7-krotnie częściej korzystają z pomocy medycznej

Zaburzenia lękowe są  najbardziej powszechnymi problemami zdrowia psychicznego. Dotykają przeciętnie jedną na dziesięć osób. Są bardziej rozpowszechnione wśród kobiet niż wśród mężczyzn, dotykają zarówno dzieci jak i dorosłych. Zaburzenia lękowe są chorobami. Mogą być diagnozowane i leczone.

Lęk występuje w istotnym natężeniu u 5-10% populacji. U podłoża mogą leżeć czynniki genetyczne, rozwojowe, osobowościowe, powodujące, w zetknięciu z aktualną trudną sytuacją życiową, wystąpienie różnych form lękowych zaburzeń. Chorzy skarżą się na dolegliwości somatyczne typowe dla lęku. Lęk opisują jako uporczywy, rozlany albo krótszy, natężony. Tematem skarg lękowych jest często nieumiejętność społecznego działania, lęk przed krytyką, odrzuceniem, skrzywdzeniem, przed podjęciem odpowiedzialnych zadań, napady lęku

Objawy występowania zaburzeń lękowych:

• ataki paniki - pojawiają się nagle, towarzyszy im nagłe uczucia przerażenia i objawy somatyczne: bóle w klatce piersiowej, palpitacje serca, spłycenie oddechu, zawroty głowy, dolegliwości w okolicy brzucha, uczucia nierealności i lęk przed śmiercią.

• pourazowe zaburzenia stresowe - mogą być skutkiem przeżycia gwałtu, przemocy w dzieciństwie, wojny lub klęski żywiołowej. Objawami tych zaburzeń są nawracające wspomnienia, w czasie których osoba dotknięta nimi przeżywa na nowo swoje przerażające doświadczenie.

• fobie

• obsesje, ruminacje i kompulsje

 

Fobia to zaburzenie nerwicowe, którego objawem osiowym jest uporczywy lęk przed różnymi określonymi sytuacjami, zjawiskami lub przedmiotami, związany z unikaniem sytuacji wywołujących go i utrudnieniem funkcjonowania w społeczeństwie. Fobie wywołane są przez pewne sytuacje lub obiekty zewnętrzne wobec osoby przeżywającej lęk, które obiektywnie nie są niebezpieczne. Cierpi na nie około 10% ludzkości.

Zasadniczy obraz fobii to przesadne reakcje zaniepokojenia i trwogi, pomimo świadomości o irracjonalności własnego lęku i zapewnień, że obiekt strachu nie stanowi realnego zagrożenia. Co więcej powoduje to chęć ukrycia fobii i odkrycie, lub nawet samo myślenie o odkryciu przez kogoś przypadłości może prowadzić do ataków paniki.


DSM IV (klasyfikacja zaburzeń psychicznych) dzieli fobie na specyficzne i fobię społeczną. Fobie specyficzne to fobie przed: zwierzętami, obiektami, sytuacjami społecznymi (np. zamknięte pomieszczenia, windy), krwią i zranieniem, chorobami czy śmiercią. Fobia sytuacyjna związana jest z lękiem przed wykonaniem jakiejś zawstydzającej czynności na oczach innych ludzi i nieumiejętności jej kontrolowania-zatrzymania, np. potrzeba fizjologiczna oddania kału, moczu itp. Czasem poczucie strachu wywołuje już sama myśl o braku kontroli nad własnym zachowaniem. ICD-10 wyróżnia wśród zaburzeń lękowych w postaci fobii (F40) agorafobię, fobie społeczne, specyficzne (izolowane) postaci fobii, inne zaburzenia lękowe w postaci fobii oraz fobie bliżej nie określone.

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych, fobia zazwyczaj wiąże się z objawami psychosomatycznymi, na przykład z przyspieszeniem bicia serca, suchością w ustach, szczękościskiem, nadmiernym poceniem się, zawrotami głowy oraz poczuciem utraty kontroli nad swoim zachowaniem lub subiektywnym poczuciem choroby psychicznej. Zdarza się, że lęk fobiczny współistnieje z epizodami depresji, może wywołać stan przedzawałowy, ustanie bicia serca, drętwienie kończyn, znaczny spadek lub wzrost ciśnienia, bezdech, duszności, zaburzenia spostrzegania i mowy, ucisk na klatkę piersiową, głowę, nos lub brzuch i in.; może prowadzić do omdleń oraz arytmii serca.

Fobie są całkowicie uleczalne w procesie psychoterapeutycznym, którego długość zależna jest od poziomu i czasu trwania danej fobii. Leczenie może również odbywać się metodą farmakologiczną, jednak najlepsze rezultaty uzyskuje się łącząc obie formy leczenia. W zależności od pacjenta i przyczyn jego lęków, jedna forma leczenia może być skuteczniejsza od drugiej.

Postaci fobii

Nazwa	Lęk jest wywoływany przez:	Źródło
agorafobia	przebywanie samemu w miejscach publicznych	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
ailurofobia	koty	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
akrofobia	wysokość, głębokość, patrzenie w dół z wysoko położonych miejsc	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
androfobia	mężczyźni	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
antofobia	kwiaty
antropofobia	inni ludzie	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
arachnofobia	pająki	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
demofobia	tłum	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
dysmorfofobia	rzekome wady wyglądu, deformacje ciała	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
emetofobia	wymioty	^[1]
erytrofobia	lęk przed zaczerwienieniem się lub czerwonymi przedmiotami	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
hafefobia	dotknięcie przez inne osoby	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
heksakosjoiheksekontaheksafobia	liczba 666	^[2]
hemofobia	widok krwi	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
homofobia	homoseksualność, osoby homoseksualne ; pojęcie dotyczy zazwyczaj uprzedzenia a nie rzeczywistej fobii	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
klaustrofobia	zamknięte i ciasne przestrzenie	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
ksenofobia	obcy ludzie, cudzoziemcy, obce kultury	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
mizofobia	nieczystość, zanieczyszczenie	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
nyktofobia	noc, ciemność	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
odontofobia	zęby, leczenie zębów u dentysty	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
tokofobia	ciąża i poród	^[3]
transfobia	osoby transpłciowe	^[4]
triskaidekafobia	liczba 13	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
zoofobia	zwierzęta	Fobie proste. Reber, A.S., Reber, E.S. (2005) Słownik psychologii, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa

Przyczyny

Fobia może być nabyta poprzez warunkowanie klasyczne - gdy dana osoba kojarzy obiekt wywołujący lęk z niebezpieczeństwem. Na przykład jako dziecko mogła być straszona pająkami, zamknięta w szafie, gdzie był pająk lub widziała paniczne reakcje swoich rodziców na pająka. Takie wyjaśnienie oferują teorie behawiorystyczne.

Teorie wywodzące się  z konwencji psychoanalitycznej, akcentujące znaczenie nieświadomości w ludzkim życiu postulują istnienie kilku mechanizmów powstawania reakcji fobicznych jak przeniesienie agresji, czy regresja. W wyniku przeniesienia obiekt lęku spostrzegany jest zagrażający, dochodzi do projekcji (przypisywania) własnych wypartych emocji obiektowi lęku. Zagrożenie wywoływać mogą własne niechciane i nieakceptowane emocje, jak agresja lub projekcja własnych skłonności z poprzednich faz rozwoju psychoseksualnego.

W psychologii ewolucyjnej akcentuje się przystosowawczą rolę fobii. Np. lęk przed pająkami, innymi jadowitymi owadami czy gadami był przystosowawczy z punktu widzenia przetrwania organizmów, toteż postawa taka jest związana z naszym repertuarem genowym i jest bardzo łatwo uaktywniana w codziennym życiu.

Leczenie

Jednym ze sposobów opanowywania fobii jest systematyczna desensytyzacja (odwrażliwianie), terapia taka polega na zastępowaniu reakcji niepożądanej inną neutralną (np. relaksem).

Stosuje się także wygaszanie reakcji poprzez tzw. zanurzanie, czyli doprowadzanie do kontaktu pacjenta z bodźcem lękowym, zamiast jego unikania - ogrody zoologiczne prowadzą kursy edukacyjne dotyczące ofidiofobii, na których zainteresowani mogą dowiedzieć się prawdy o wężach, ich zwyczajach i w jaki sposób należy się z nimi obchodzić.

Niekiedy stosowana jest także terapia implozywna.

W NLP jedną z metod terapii jest desensytyzacja w wyobraźni. Zakłada, że lęk jest odpowiedzią na błędy w postrzeganiu świata i zjawisk oraz stara się je naprawić. Dzięki tej metodzie możemy zredukować fobię do minimum, lub nawet zupełnie wyeliminować.

Psychoanalitycy postulują  uświadomienie pacjentowi symbolicznych treści skrywających się  pod postacią fobii. Na przykład lęk kobiety przed pająkiem może być przeniesieniem lęku przed agresywnym mężczyzną. 

Somatyzacja to objaw lub zaburzenie z grupy nerwic. Charakteryzuje się obecnościĄ dolegliwości sugerujących obecność choroby somatycznej (pozapsychiatrycznej) przy równoczesnym braku innych przesłanek chorobowych w badaniach laboratoryjnych, obrazowych i badaniu fizykalnym. W rzeczywistości są one wyrazem zaburzeń układu autonomicznego związanego z nieuświadomionym lękiem i napięcIem.

Do "klasycznych" dolegliwości somatyzacyjnych należą:

• kołatania serca

• kłucie/bóle serca

• duszności

• drżenie rąk

• dolegliwości bólowe o nieznanym pochodzeniu

• bóle brzucha

• wymioty/nudności

• ściskanie w gardle/gula w gardle.

• szumy w uszach

• omdlenia/zasłabnięcia

Zaburzenia somatyzacyjne mogą towarzyszyć innym zaburzeniom psychicznym: depresyjnym, psychotycznym, osobowości. Całkiem nierzadko występują u osób bez zaburzeń psychicznych np.: bóle brzucha przed egzaminem, omdlenia na pogrzebie. 

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (ZOK, dawniej nerwica natręctw) - zaburzenie lękowe, w którym pojawiają się natrętne i obsesyjne myśli oraz przymusowe (kompulsyjne) ruchy i zachowania, niemal zawsze bardzo przykre dla osoby przeżywającej je. Zaburzenie utrudnia lub uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Myśli natrętne to idee, wyobrażenia czy impulsy do działania, które pojawiają się w świadomości w sposób stereotypowy. Czynności przymusowe (tzw. rytuały) to stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania, które mają zapobiegać  mało prawdopodobnym wydarzeniom, które, w mniemaniu osoby dotkniętej zaburzeniem, mogłyby nastąpić, w razie zaniechania wykonania danej czynności. Często te domniemane wydarzenia związane są z wyrządzeniem krzywdy sobie lub komuś. Zaburzenie to niemal zawsze łączy się z lękiem, który nasila się przy próbach zaniechania czynności przymusowej oraz nierzadko depresją i depersonalizacją.

Przykładem zachowań  kompulsyjnych może być dotykanie przedmiotów określoną ilość razy w celu zapobiegnięcia określonym wydarzeniom lub mycie swojego ciała kilka razy w ciągu godziny w obawie przed zakażeniem bakteryjnym. Osoby cierpiące na to zaburzenie najczęściej zdają sobie sprawę z absurdalności czynności, które wykonują oraz z ich dezorganizującej roli. Czują jednak przymus psychiczny ich dokonywania.

Przykładem myśli obsesyjnych mogą być niekończące się rozważania dotyczące dokonywania jakiegoś wyboru uniemożliwiające podejmowanie najprostszych decyzji niezbędnych w życiu codziennym.

Rozpoznanie nerwicy natręctw należy preferować w przypadku, gdy objawy zaburzenia powstają  lub utrzymują się poza epizodem depresyjnym; natrętne czynności i myśli są sprzeczne z cechami osobowości, tzn. egodystoniczne; jeśli objawy te stanowią cechy i zachowanie będące integralną częścią osobowości pacjenta, tzn. są egosyntoniczne, to rozpoznać należy osobowość anankastyczną.

W koncepcji psychoanalitycznej zaburzenie to łączone jest z fiksacją edypalną lub masochistyczną. Powtarzanie pewnych czynności jest początkowo obroną psychiki przed lękiem, następnie przeradza się w czynność przymusową.

Teoria uczenia się zakłada, że obsesje i kompulsje są próbą obniżenia poziomu lęku, a sposób neutralizacji lęku, jako skuteczny, ulega utrwaleniu. Zwrócono uwagę na specyficzne cechy wczesnodziecięcego przywiązania dzieci (typ lękowo-unikający), które jako dorośli cierpią na ZOK. Określone zachowania, polegające na dużej kontroli i emocje rodziców ujawniane podczas procesu wychowywania powodują, że dziecko dąży do wyzbycia się własnych emocji, fantazji i impulsów a polega przede wszystkim na intelekcie i kontroli. (zobacz: siatka uczuć zastępczych)

Zgodnie z charakterystyką schematów poznawczych, osoby z ZOK cechuje dążenie do bycia kompetentną, osiągającą sukces, by unikać dezaprobaty własnej i otoczenia oraz podnosić zaniżone poczucie własnej wartości. Nieuniknione błędy i niepowodzenia w osiąganiu ideałów prowadzą do samokarania i potępienia. Objawy rytuał-obsesja dają złudzenie zapobiegania niekorzystnym wydarzeniom.

Osoby z tym zaburzeniem mają  często słabszą pamięć wzrokową. W przeciwieństwie do innych zaburzeń nerwicowych, źródłem lęku często jest pojawianie się objawów, które nie są metodą jego redukcji, lecz źródłem. W ZOK mogą wystąpić niektóre zaburzenia myślenia (np. perseweracja). Prawdopodobnie jest ono dziedziczne, a jego przyczyną są zmiany w funkcjonowaniu mózgu. W najbardziej skrajnych przypadkach zaburzenie bywa leczone operacyjnie.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne lub ich objawy często występują ze spektrum autyzmu i zespołem Aspergera (pewne objawy przypominające ZOK zostały umieszczone w kryteriach diagnostycznych). 

Zaburzenia dysocjacyjne, dysocjacja - jeden z ostrzejszych mechanizmów obronnych, znany w psychologii. Pojęcie dotyczy zaburzeń określanych niegdyś jako histeryczne.

Jest to generowanie przez nieświadomość rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć. Polega na pojawieniu się objawów uszkodzenia fizycznego lub utraty kontroli, czasowej drastycznej modyfikacji cech osobowości albo poczucia tożsamości, w celu uniknięcia przykrych uczuć i myśli.

Niektóre odmiany zaburzeń  dysocjacyjnych

• amnezja dysocjacyjna,

• fuga dysocjacyjna,

• osłupienie dysocjacyjne,

• trans i opętanie,

• dysocjacyjne zaburzenia ruchu,

• osobowość naprzemienna.

W sensorycznych reakcjach dysocjacyjnych mogą brać udział wszystkie zmysły, najpowszechniejsze formy to:

• anestezja - zanik wrażliwości czucia,

• hipestezja - częściowy zanik wrażliwości,

• hiperestezja - nadwrażliwość,

• analgezja - zanik wrażliwości na ból,

• parestezja - niezwykłe odczucia (łaskotanie, gorąco).

Dysocjacja jest mechanizmem charakterystycznym dla osobowości histerycznej, lecz występuje sporadycznie także u ludzi nie wykazujących cech histeryka. 

Depersonalizacja - zaburzenie psychiczne towarzyszące często derealizacji objawiające się odczuwaniem zmian we własnym sposobie myślenia czy poczuciu zmian własnej tożsamości.

Wyróżnia się depersonalizację  w przebiegu schizofrenii (psychotyczną) objawiającą się odczuwaniem utraty kontroli nad własną psychiką, zmianą swojej osobowości i integralności. Większość z tych odczuć ma charakter urojeń i omamów psychicznych. 

Derealizacja - zaburzenie psychiczne określające różnego rodzaju odczuwanie zmian otaczającego świata. Osoba dotknięta derealizacją ma poczucie jakby otaczający ją świat był w jakiś sposób zmieniony, nierealny, oddalony. Główną przyczyną pojawienia się tego zaburzenia jest lęk, jednak może do niej również doprowadzić zmęczenie.

Zaburzenie może występować  jako objaw różnego rodzaju fobii, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego czy depresji. Wyróżnia się również derealizację występującą w schizofrenii, jednak w tym wypadku postrzeganie świata przez chorego jest o wiele bardziej zmienione niż ma to miejsce przy derealizacji występującej podczas zaburzeń nerwicowych.

Często mianem derealizacji określa się uczucie lekkich zawrotów głowy, towarzyszące niektórym zaburzeniom neurologicznym, np. migrenie^. Występowaniu derealizacji towarzyszyć może pojawienie się depersonalizacji. 

Schizofrenia - zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz endogennych. Objawia się upośledzeniem postrzegania lub wyrażania rzeczywistości, najczęściej pod postacią omamów słuchowych, paranoidalnych lub dziwacznych urojeń albo zaburzeniami mowy i myślenia, co powoduje znaczącą dysfunkcję społeczną lub zawodową.

Początek choroby występuje najczęściej we wczesnej dorosłości^[1], dotykając 0,4-0,6%^[2][3] populacji. Diagnozę stawia się na podstawie wywiadu z pacjentem, a także na podstawie zaobserwowanego zachowania. Wykrycie schizofrenii nie jest możliwe za pomocą współcześnie dostępnych badań laboratoryjnych^[4]. Z uwagi jednak na możliwe rozwinięcie na podłożu organicznych schorzeń mózgu zaburzeń o obrazie podobnym do schizofrenii, należy je wykluczyć. Kryteria diagnostyczne ICD-10 nie pozwalają także rozpoznać schizofrenii u osób z upośledzeniem umysłowym oraz przebytymi poważnymi urazami mózgu.

Wyniki badań wskazują  na to, że w patogenezie choroby mają znaczenie czynniki genetyczne, wczesne warunki środowiskowe, procesy socjologiczne i neurobiologiczne. Aktualne badania psychiatryczne są skoncentrowane na neurobiologii, lecz nie udało się odnaleźć konkretnej przyczyny organicznej.

Ze względu na często niejednorodny obraz kliniczny powstała hipoteza, że schizofrenia to nie jedno zaburzenie, lecz grupa chorób, dla których stosuje się określenie zbiorcze psychozy schizofreniczne. Z tego powodu Eugen Bleuler określił chorobę jako schizofrenie (liczba mnoga), gdy nazwał zaburzenie. Słowo "schizofrenia" dosłownie oznacza "rozszczepienie umysłu", ale pomimo swojej etymologii, nazwa ta nie oznacza posiadania więcej niż jednej osobowości (tzw. osobowość mnoga, "rozdwojenie jaźni")^[5]; według obowiązujących w psychiatrii kryteriów diagnostycznych podstawowym objawem schizofrenii jest rozszczepienie (gr. schisis) pomiędzy myśleniem, zachowaniem, emocjami, sferą motywacyjną, ekspresją emocji, przejawiające się m.in. niedostosowaniu zachowania, emocji pacjenta do sytuacji i treści jego wypowiedzi. W chorobie zwiększona jest aktywność dopaminergiczna w szlaku mezolimbicznym mózgu, co konsekwentnie wykazują różne badania. Szczególną rolę odgrywa tu receptor D₂ (układ dopaminergiczny). Podejrzewa się, że jego niewłaściwe funkcjonowanie jest odpowiedzialne za część objawów występujących w tej chorobie. Podstawą leczenia jest farmakoterapia z użyciem środków przeciwpsychotycznych, które działają głównie poprzez hamowanie aktywności dopaminergicznej. Stosowane dawki są zazwyczaj niższe, niż w początkowych dekadach ich używania. Ważną rolę pełnią atypowe neuroleptyki (początkowo klozapina wprowadzona na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, obecnie też risperidon, olanzapina i inne). Z jednej strony nie powodują one tak wyraźnych objawów pozapiramidowych oraz późnych dyskinez poneuroleptycznymi na tle wtórnej nadwrażliwości receptora D₂, z drugiej strony część z nich ma niekorzystny profil metaboliczny, może w związku z tym zwiększać ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób serca. Psychoterapia, zawodowa i społeczna rehabilitacja są także ważne. W poważniejszych przypadkach, gdy istnieje zagrożenie dla osoby chorej lub innych, może być konieczna przymusowa hospitalizacja, chociaż obecnie pobyty w szpitalu są krótsze i mniej częste niż w dawniejszych czasach.

Uważa się, że zaburzenie dotyka pierwotnie zdolności poznawcze, ale znaczenie mają także przewlekłe problemy z zachowaniem i emocjami. U osób ze zdiagnozowaną schizofrenią zwiększone jest prawdopodobieństwo wykrycia zaburzeń współtowarzyszących, takich jak depresja, zaburzenia lękowe, a występowanie nadużywania różnych substancji psychoaktywnych w ciągu całego życia wynosi 40%. Jednakże, w odróżnieniu od depresji jako choroby afektywnej niejako podłożem obniżonego nastroju nie jest smutek, a ogarniająca chorego pustka.

U osób chorych powszechne są problemy społeczne, takie jak długotrwałe bezrobocie, ubóstwo i bezdomność, a ich oczekiwana długość życia jest mniejsza o około 10-12 lat z powodu problemów ze zdrowiem fizycznym oraz sięgającego 10% wskaźnika samobójstw^[6]. W schizofrenii spotyka się też najwięcej przypadków ciężkiego samookaleczenia.

Rodzaje schizofrenii wg DSM-IV

Dla rozpoznania schizofrenii niezbędne jest spełnienie wszystkich wymienionych kryteriów:

A. obecność co najmniej jednego z poniższych objawów czynnej fazy zaburzeń przez co najmniej jeden miesiąc lub krócej przy prawidłowym leczeniu (poprzednio w DSM-III R co najmniej tydzień)

1. dwa z następujących:

a) urojenia

b) nasilone omamy

c) niespójność lub znaczne rozluźnienie skojarzeń 

d) zachowanie katatoniczne

e) płytki lub wyraźnie niedostosowany afekt

2. dziwaczne urojenia

3. nasilone omamy w postaci głosów komentujących lub dyskutujących

B. obniżenie poziomu funkcjonowania społecznego poniżej poziomu wyjściowego

C. ciągłe oznaki zaburzeń przez co najmniej pół roku. Okres ten musi zawierać fazę czynną (minimum jeden miesiąc lub krócej przy prawidłowym leczeniu), poza tym mogą go wypełnić objawy fazy zwiastunowej lub rezydualnej

D. nieobecność zespołu depresyjnego lub maniakalnego (zob. choroba afektywna dwubiegunowa)

E. brak uchwytnych czynników organicznych inicjujących lub podtrzymujących zaburzenia

F. jeśli w wywiadzie są zaburzenia autystyczne to rozpoznanie wymaga stwierdzenia nasilonych urojeń lub omamów (zob. autyzm dziecięcy, zespół Aspergera)

Podtypy

Na zachodzie wyróżniano historycznie 4 typy schizofrenii: prosty, hebefreniczny, katatoniczny i paranoidalny. Obecnie w klasyfikacji DSM-IV wyróżniono 5 rodzajów schizofrenii:

• rezydualna - obraz kliniczny powstający w wyniku wieloletniego przebiegu schizofrenii. Objawy pozytywne są nieobecne lub występują w niewielkim natężeniu. Dominują objawy negatywne oraz dziwaczność, ekscentryczność zachowania i wypowiedzi.

• paranoidalna - obecne są urojenia i omamy, ale brak wyraźnych cech zdezorganizowanego zachowania, myślenia i emocji.

• zdezorganizowana, dawniej hebefreniczna - dominują cechy dezintegracji poszczególnych funkcji psychicznych. Występuje spłycenie afektu, zaburzenia myślenia i emocjonalności wyższej.

• katatoniczna - w obrazie dominują zaburzenia psychomotoryczne; może wystąpić stupor katatoniczny i giętkość woskowa

• schizofrenia niezróżnicowana - występują mieszane objawy z wyżej wymienionych grup nie dające podstaw do zakwalifikowania schizofrenii jako wyłącznie rezydualnej, paranoidalnej, zdezorganizowanej i katatonicznej.

oraz kilka rodzajów jej przebiegu:

• subchroniczny

• chroniczny

• subchroniczny z zaostrzeniem

• chroniczny z zaostrzeniem

• choroba w remisji

• przebieg nieokreślony

W ICD-10 wyróżnia się  2 dodatkowe podtypy:

• depresja poschizofreniczna - epizod depresyjny rozwijający się w następstwie schizofrenii. Niektóre niewielkie objawy schizofrenii mogą być obecne.

• schizofrenia prosta - pozornie niegroźne, lecz postępujące rozwijanie się znaczących objawów negatywnych przy braku epizodów psychotycznych.

Klasyfikacja Schneidera

Psychiatra Kurt Schneider (1887-1967) stworzył listę objawów psychotycznych ("objawy Schneiderowskie"), które jego zdaniem odróżniają schizofrenię od innych zaburzeń psychotycznych. Nazywa się je "objawami pierwszorzędowymi" i zalicza do nich urojenia kontrolowania przez siły zewnętrzne; odciąganie i nasyłanie myśli, ugłośnienia myśli, głosy (omamy) komentujące myśli lub działania chorego albo głosy dyskutujące z myślami chorego lub innymi głosami^[18]. Wiarygodność objawów pierwszorzędowych została zakwestionowana, chociaż zostały one uwzględnione w obecnych kryteriach rozpoznawczych.

Rodzaje schizofrenii wg Timothy'ego Crowa [edytuj]

Timothy Crow przedstawił koncepcję typologiczną schizofrenii, uważaną za jedną z ważniejszych i potwierdzoną przez innych badaczy:

Schizofrenia typu I: przeważają w niej objawy wytwórcze, tzw. pozytywne (urojenia, omamy, zaburzenia w treści myślenia np. myślenie magiczne) w ośrodkowym układzie nerwowym nie obserwuje się zmian anatomicznych - prawdopodobnie podłożem tych objawów jest nieprawidłowe przekaźnictwo synaptyczne neuronów.

Schizofrenia typu II: przeważają w niej objawy negatywne (np. zaburzenia ruchowe, mutyzm, alogia - niezdolność mówienia itp.) obserwuje się zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym np. poszerzenie komór bocznych mózgu.

Rokowanie jest zdecydowanie lepsze w przypadku schizofrenii typu I - pacjenci reagują  dobrze na leczenie farmakologiczne itd. W przypadku typu II występują  znaczne upośledzenia w funkcjonowaniu jednostki i prognozy lecznicze są gorsze. 

Zaburzenia jedzenia - Istnieje wiele sądów na temat podłoża zaburzeń jedzenia. Pojawiają się w okresie adolescencji i znacznie częściej występują u kobiet niż u mężczyzn. W Polsce w ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowania na zaburzenia jedzenia. Przy wyjaśnieniu tego zjawiska należy wziąć pod uwagę czynniki społeczno-kulturowe a ściślej - lansowany przez media model „idealnej” sylwetki, urody. Szczupłość staje się modna ale zarazem niebezpieczna, gdyż zakłada kontrolę jedzenia, co może być pierwszym krokiem do anoreksji, bulimii lub napadowego objadania się. Zaburzenia jedzenia związane są m.in. z niskim poczuciem własnej wartości oraz identyfikacją siebie poprzez chorobę. Terapia pomaga zmieniać to, pomaga budować stabilne poczucie własnej wartości oraz pomaga budować prawdziwą tożsamość, opartą na silnych, realnych fundamentach.

Wyróżnia się trzy rodzaje zaburzeń  jedzenia:

- Anoreksja nervosa - to bezwzględne dążenie do szczupłości, dotyka obecnie coraz częściej nie tylko bardzo młode osoby, ale również dorosłe kobiety. Choroba cechuje się odmawianiem utrzymania prawidłowej wagi ciała, co jest realizowane przez restrykcyjne diety (lub całkowite odmawianie jedzenia), forsowne ćwiczenia, przeczyszczanie, czasem wymioty. Utrzymuje się przekonanie o nadwadze, nawet przy skrajnym wychudzeniu. Anoreksja wiąże się z izolacją od otoczenia, depresją oraz wysokim ryzykiem śmierci z powodu wyniszczenia organizmu.

- Bulimia nervosa - inaczej „żarłoczność psychiczna”, nazwana tak od słowa bulimis, oznaczającego „wilczy apetyt”. Główny mechanizm tej choroby polega na nawracających epizodach przejadania się, po których następuje gwałtowna potrzeba pozbycia się nadmiaru pokarmu np. poprzez doprowadzanie do wymiotów lub nadużywanie środków przeczyszczających. Chorzy na bulimię mają skłonność do impulsywnego przyjmowania bardzo dużych ilości pokarmu, prawie bez przeżuwania go. Po takich epizodach pojawia się silne poczucie winy. Problemem jest również stałe myślenie o wadze, wyglądzie i podporządkowanie temu wszystkich sfer życia. Nieleczona bulimia prowadzi do spustoszenia i wycieńczenia organizmu, a w skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do śmierci.

- Napadowe objadanie się - jedzenie staje się odpowiedzią na różnorodne emocje. Zapewnia poczucie bezpieczeństwa, pomaga unikać stresujących sytuacji, znieczula emocjonalny. Osoby tracą kontrolę nad ilością przyjmowanego pokarmu, ponieważ jest to jedyny znany im sposób na osiągnięcie ukojenia i spokoju. Chorzy nie podejmują działań służących pozbyciu się pokarmu, choć czasem mają za sobą całą historię nieudanych diet. Często choroba prowadzi do otyłości i związanych z nią chorób somatycznych oraz do wielu problemów emocjonalnych.

Zastosowanie psychoterapii grupowej w leczeniu 

Zakłada się,  że zaburzenia jedzenia (anoreksja, bulimia, napadowe objadanie się) często wiążą się z trudnościami, jakich człowiek doświadczał  w przeszłości. Występujące objawy stanowią zastępczy sposób wyrażania emocji, czy wyraz potrzeby kontroli nad samym sobą. Praca w grupie skoncentrowana jest na rozpoznawaniu swoich nieświadomych wzorców funkcjonowania i ich powiązań z przeszłością. Uczestnicy mogą także uczyć się nowych form zachowań, poprzez przekraczanie swoich ograniczeń oraz mogą też badać  wpływ relacji z ludźmi na swoje funkcjonowanie. Terapia grupowa pomaga lepiej poznać siebie oraz polepszać funkcjonowanie w zakresie radzenia sobie z codziennymi problemami. Terapia pomaga osobom, które cierpią z powodu zaburzeń jedzenia w następujących obszarach:

-objawów (zmniejszając bądź całkowicie eliminując objawy; normalizując nawyki żywieniowe);

-wglądu psychologicznego (poprzez zrozumienie funkcji i znaczenia psychologicznego występujących objawów oraz źródeł choroby);

-emocji (poprzez naukę umiejętności adekwatnego rozpoznawania, nazywania i wyrażania uczuć);

- ciała (poprzez pogłębienie kontaktu z własnym ciałem);

-relacji z ludźmi (poprzez lepsze poznanie siebie i swojego funkcjonowania w relacjach interpersonalnych oraz nauce budowania głębszych i bardziej satysfakcjonujących relacji z ludźmi). 

Zaburzenia snu - grupa zaburzeń snu, które mogą dotyczyć długości snu, jak i jego jakości. Niektóre zaburzenia snu są na tyle poważne, że zakłócają normalne fizyczne, umysłowe i emocjonalne funkcjonowanie. Badaniem powszechnie stosowanym w niektórych zaburzeniach snu jest polisomnografia.

Do zaburzeń snu zalicza się:

• dyssomnie

• bezsenność

• nadmierna senność (hipersomnia)

• narkolepsja

• zaburzenia rytmów okołodobowych

• jet lag

• zespół opóźnionej fazy snu

• zespół przyspieszonej fazy snu

• parasomnie

• upojenie przysenne

• lęki nocne

• somnambulizm

• koszmary senne

• zaburzenia snu w przebiegu schorzeń psychicznych

 

Zaburzenie osobowości - występuje gdy elastyczny system regulacji usztywnia się i powoduje stały, niezmienny wzorzec zachowania, ujawniający się w niezmiennych reakcjach na zmieniające się sytuacje.

Powyższy model opiera się  na założeniach, że:

1. osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

2. zaburzenie to efekt niedopasowania potrzeb, sposobu ich zaspokajania i sposobu realizacji zadań jednostki na danym etapie życia do wymogów społecznych czyli aktywności własnej do wymagań społecznych i kulturowych obowiązujących w środowisku jednostki.

Zaburzenie osobowości jest stanem psychicznym, w którym następuje częściowa dezintegracja psychiki, rozchwianie emocjonalne, szybkie gwałtowne zmiany osobowości. Osobowość może ulec dezintegracji gdy dochodzi do traumatycznych przeżyć osobistych, uzależnień lub może być jednym z objawów niektórych chorób psychicznych. Zaburzenia osobowości nie są typowymi zespołami klinicznymi, to raczej stany behawioralne i psychospołeczne. 

AD. 4 

Uzależnienie - nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce określenie to ma kilka znaczeń.

W języku potocznym termin "uzależnienie" jest stosowany głównie do osób, które nadużywają narkotyków (narkomania), leków (lekomania), alkoholu (alkoholizm), czy papierosów. W szerszym kontekście może odnosić się do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych, oglądania telewizji, internetu, czy seksu. Są to uzależnienia często mniej znane i opisane, nie zawsze nawet określane w oficjalnych klasyfikacjach chorób, ICD-10 i DSM IV, jako zaburzenie. Dlatego współczesna psychologia traktuje pojęcie uzależnienia szeroko i zakłada, że obejmuje ono także (...) inne wypadki, kiedy ludzie czują się zmuszeni angażować się w ryzykowne, "wymykające się spod kontroli" zachowania (...)^[1]

Objawy uzależnienia

Główne objawy uzależnienia, występujące przy prawie każdym jego typie to:

• Zachowanie szybko staje się nawykowe.

• Jest częste, regularne i stereotypowe.

• Zabiera znaczną część czasu.

• Jest przyczyną problemów zdrowotnych, finansowych, zawodowych, małżeńskich i innych.

• Ma charakter kompulsywny.

• Trudno go zaprzestać trwale i całkowicie.

• Związane jest z powracającym wewnętrznym przymusem do niego.

• Zespół abstynencyjny, po odstawieniu substancji, lub zaprzestaniu kontaktu z daną sytuacją.

Nałóg wpływa destrukcyjnie nie tylko na zdrowie osoby uzależnionej, ale również na zachowania społeczne. Z uzależnienia mogą wynikać kłopoty w pracy, rozpad związku małżeńskiego lub innej struktury o charakterze rodzinnym, zanik więzi rodzic - dziecko czy dziecko - dziecko.

Uzależnienia są również  często przyczyną zachowań o charakterze kryminogennym, np. z powodu nadużycia alkoholu popełniono w Polsce na sto takich zanotowanych przypadków 77 zabójstw, 58 umyślnych podpaleń, 79 pobić  i zranień i aż 82 przestępstwa o podłożu seksualnym

FAZY UZALEŻNIENIA


1.Poznawanie stanu odurzenia- pierwsze kontakty ze środkiem odurzającym, dominują tu społeczne i psychologiczne motywy jego zażywania, bowiem sam środek nie stanowi jeszcze przedmiotu pożądania, pragnienia, gdyż pierwsze kontakty z narkotykiem wiążą się raczej z nieprzyjemnymi reakcjami organizmu i odczuciami 
2.Stan odurzenia przyjemnością- sam kontakt ze środowiskiem uzależniającym staje się dla jednostki źródłem zaspokojenia określonych potrzeb, stąd motywy używania wiążą się już z przyjemnymi odczuciami, będącymi skutkiem wprowadzenia środka do organizmu. Następuje stopniowe uzależnienie się od środka i postępujący wzrost tolerancji na jego działanie, co staje się z kolei motywem dalszych eksperymentów i poszukiwań innych środków, często o silniejszym działaniu. 
3.Stan odurzenia celem nadrzędnym- stan zaawansowanego uzależnienia, co wiąże się z tym, iż używanie środka toksycznego staje się nadrzędnym celem, którego realizacji podporządkowane są wszelkie działania. Istniejące dotąd kontakty i więzi społeczne zostają zerwane, a te, które pozostają ograniczają się do kontaktów z osobami ze środowiska uzależnionego 
4.Stan odurzenia normą- najbardziej zaawansowane stadium uzależnienia, powiązane z zależnością tak silną, iż używanie środka staje się koniecznością dla utrzymania normalnego samopoczucia i funkcjonowania. Coraz rzadziej doświadcza się stanów euforycznych, a ich osiąganie wiąże się z przyjmowaniem dawek niebezpiecznych dla życia. Gwałtowne zmiany następują w stanie zdrowia, w skrajnym przypadku prowadzące do śmierci.


PRZYCZYNY UZALEŻNIEŃ


1.Biopsychiczne- Indywidualna wysoka podatność na uzależnienie, labilność UN, pobudliwość psychiczna, niska odporność na stres, zaburzenia natury emocjonalnej, zaburzenia rozwoju osobowości, neurotyzm, uszkodzenie mózgu, choroby somatyczne i związane z nimi dolegliwości 
2.Psychospołeczne-brak zaspokojenia potrzeb psychicznych lub trudności w ich zaspokajaniu wskutek wadliwego oddziaływania środowiska wychowawczego, szkolnego i rodzinnego; niepowodzenia życiowe w sferach: zawodowej, szkolnej, osobistej, co jest podstawą do ucieczki przed niekorzystną, stresującą i nieakceptowaną sytuacją życiową i społeczną w świat iluzji. 
3.Kulturowe- moda, dostępność środków, postawy hedonistyczne, brak odległych celów i perspektyw życiowych, rozrywek i możliwości atrakcyjnego spędzenia wolnego czasu, przynależność do subkultury młodzieżowej, w której istnieje norma zażywania środków toksycznych, bunt przeciw powszechnie obowiązującemu systemowi wartości i stylowi życia, zaspokojenie potrzeb poznawczych, aktywizacja zdolności twórczych, chęć odniesienia sukcesu 

Współuzależnienie - można określić jako utrwaloną formę funkcjonowania w długotrwałej, trudnej i niszczącej sytuacji życiowej, związanej z patologicznymi zachowaniami partnera. Ogranicza ona w istotny sposób swobodę wyboru postępowania, prowadzącą do pogorszenia stanu i utrudnia zmianę położenia na lepsze. Jest to bardzo głębokie uwikłanie się w chorobę alkoholową osób dorosłych związanych z osobą nadużywającą alkoholu i zdominowanie życia osób współuzależnionych od tej osoby.  
 
Jeżeli w podstawowej jednostce jaką jest rodzina, jedna z osób popadła w uzależnienie od alkoholu całość funkcjonowania rodziny i spełniania przez nią podstawowych funkcji jest zagrożona, a nawet w dużym stopniu uniemożliwiona. Klimat takiej rodziny diametralnie różny jest od rodziny zdrowej, ponieważ w przypadku wszystkich jej członków, pojawiają się niezdrowe uczucia i zachowania, które mają pomóc członkom rodziny przystosować się do zaistniałej sytuacji. 
 
W rodzinie z problemem alkoholowym pojawia się gniew, smutek, poczucie krzywdy i możliwe poczucie współodpowiedzialności za postępowanie alkoholika. Te zaś mogą prowadzić osoby dorosłe, a więc współmałżonków lub rodziców osoby uzależnionej do współuzależnienia. Jego powstaniu sprzyja silna zależność emocjonalna i materialna od osoby z problemem alkoholowym, słaba sytuacja zawodowa osoby współuzależnionej, izolacja rodziny, a także nacisk środowiska np. na utrzymanie rodziny za wszelką cenę, a także charakter osoby i to co wnosi ona w związek, i zmiany jakie zachodzą w psychice osoby współuzależnionej na skutek zachodzących w rodzinie zdarzeń. 
 
Osoby wspóluzależnione koncentrują się na partnerze z problemem alkoholowym z pominięciem własnych potrzeb. Z powodu problemu alkoholowego u uzależnionego członka rodziny osoba współuzależniona na co dzień żyje z poczuciem niepewności, wstydu, zagrożenia, beznadziejności i ogólnego chaosu, a więc w permanentnym stresie. W sytuacji tej nie potrafi często zorientować się w swoich własnych pragnieniach ponieważ pozostawia je na moment kiedy problem alkoholowy zniknie, a w między czasie skupiając wszystkie swoje wysiłki na osobie uzależnionej i pomocy jej. 
 
Osoba współuzależniona obsesyjnie myśli o problemie alkoholika i próbuje zająć odpowiednią do zaistniałej sytuacji wg siebie postawę. W rzeczywistości w postawie osoby współuzależnionej możemy wyróżnić kilka zachowań z których podstawowym jest obsesyjne myślenie o piciu osoby uzależnionej i koncentracja na nim wszystkich swoich myśli, uczuć i działań. Prowadzi to do poczucia współodpowiedzialności za osobę nadużywającą alkohol, pilnowanie jej na każdym kroku, chowanie alkoholu i myślenie wciąż gdzie alkohol mogła schować uzależniona osoba. Także obarczanie siebie winą za niedopilnowanie kiedy osoba uzależniona znów się napije. Drugim ważnym zachowaniem osoby współuzależnionej jest nieustanna huśtawka emocjonalna, od euforii i pewności, że problem da się zwyciężyć, i wiary we wszystkie przyrzeczenia alkoholika dotyczące jego poprawy, po skrajny pesymizm i poczucie beznadziejności oraz niemożliwości wyjścia z obecnej sytuacji. Osoba współuzależniona może na zmianę prowokować kłótnie z alkoholikiem i popadać w dłuższe okresy letargu i obojętności. Na co dzień cechuje ją obojętność w stosunku do siebie i tego co się z nią samą stanie. Na zewnątrz osoba współuzależniona stara się jak najbardziej maskować i bagatelizować problem, także w stosunku do samej siebie poszukuje wyjaśnień problemu, a także jego wagi i często bagatelizuje zachowania alkoholika lub też próbuje znaleźć dla nich racjonalne wyjaśnienie. Z lęku przed opuszczeniem i utratą alkoholika osoba taka rezygnuje z pokazywania własnych uczuć, szczególnie złości i obaw zarówno alkoholikowi jak i pozostałym osobom, a jednocześnie pragnie i oczekuje pomocy ze strony innych osób. 
 
W zachowaniu osoby współuzależnionej można zauważyć trzy schematy: nieudane próby rozwiązania sytuacji, nieudane próby wycofania się z sytuacji i szkodliwe dla osoby współuzależnionej sposoby przystosowania się do sytuacji. Współuzależnienie prowadzi do bardzo głębokich i trwałych zmian w sferze poznawczej, emocjonalnej i w strukturze „ja” osoby współuzależnionej dlatego terapia takiej osoby jest bardzo trudna. Pierwszym krokiem jest uświadomienie osobie współuzależnionej jej problemu, następnie dopiero rozpoznanie źródeł zachowań destrukcyjnych osoby współuzależnionej i próba ich zmiany, a także zmiany nastawienia osoby współuzależnionej do „konieczności” trwania związku w którym się ona znajduje. 

Zaburzenia psychoorganiczne to zaburzenia funkcji psychicznych, niekoniecznie intelektualnych wywołane organicznym uszkodzeniem mózgu, które ujawniają się w postaci zaburzeń czynności wyższych. O uszkodzeniu organicznym mówi się, gdy osoba osiągnęła pewien poziom umysłowy, lecz w wyniku zadziałania czynników patogennych powstały zaburzenia prawidłowo rozwiniętych funkcji.

Pojęcie "zaburzeń  psychoorganicznych" jest klasycznym terminem psychiatrycznym, znajdującym zastosowanie także w neurologii, jednak wedle współczesnych kryteriów, przynajmniej tych obecnych w psychologii, jest pojęciem zbyt ogólnym. Pojęcie zespołu psychoorganicznego (syndroma psychoorganicum) oznacza bliżej nie określone zaburzenia procesów poznawczych, osobowości i funkcji emocjonalnych na tle organicznego uszkodzenia mózgu, których cechą charakterystyczną jest przede wszystkim zaburzenie osobowości, bliskie charakteropatii, w jakim osoba chora jest w pewnym lub znacznym stopniu uciążliwa dla osób trzecich. Według współczesnych kategorii klasyfikacyjnych zespół psychoorganiczny może być obecny w otępieniu, lub w organicznym zaburzeniu osobowości.

Przyczyny zaburzeń organicznych

• urazy mózgu,

• choroby naczyniowe - udary,

• guzy śródczaszkowe,

• uszkodzenia chirurgiczne, zabiegi operacyjne stosowane w leczeniu epilepsji, chorób psychicznych i neurologicznych,

• stany zapalne,

• zatrucia,

• choroby neurodegeneracyjne prowadzące do otępienia,

• i inne.

Diagnoza organiczności

W psychiatrycznej służbie zdrowia istnieje potrzeba rozróżnienia, czy u podstaw objawów w indywidualnym przypadku znajdują się czynniki psychogenne, czy też neurologiczne.

Klasyczna procedura obejmuje opis zaburzonego zachowania, ustalenie patomechanizmu, co umożliwia przewidywanie zachowania i ustalenie działań korekcyjnych. Celem diagnozy jest wykrycie defektu podstawowego, wskazanie zaburzeń wynikających bezpośrednio z uszkodzenia i wydzielenie objawów psychogennych.

Tymczasem obecnie wiemy, że uszkodzenie mózgu zawsze przejawia się w sposób indywidualny a jego objawy są w nierozerwalny sposób powiązane z cechami osobowości, zasobów intelektualnych, wykształceniem, płcią, wiekiem itd. Uszkodzenie mózgu może upośledzać funkcje poznawcze i emocjonalne, lecz dość wybiórczo. Dlatego też badanie organiczności, jeżeli nie jest nastawione na badanie tej funkcji, która w danym przypadku jest uszkodzona, zawiedzie. Cechą charakterystyczną metod służących określaniu organiczności jest to, że angażują one wiele różnych funkcji, lecz nigdy wszystkie. Formalne zasady badania organiczności stwierdzają, że użycie pojedynczej metody nie jest miarodajne, a im więcej metod, tym większa trafność diagnozy. Tymczasem wszystkie metody stotowane do badania organiczności w Polsce (istnieją 3 takie metody) są nastawione na te same funkcje poznawcze. Obecnie badanie organiczności powinno być raczej rozumiane jako krótkie badanie przesiewowe, pozwalające postawić przypuszczenie występowania organicznego ubytku funkcji poznawczych (nie koniecznie precyzując, jakich funkcji to dotyczy), pod warunkiem, że w użyciu znajdą się metody które łącznie angażują wiele różnych funkcji.

Współczesna neuropsychologia raczej odrzuca przydatność pojęcia organiczności i zaleca precyzyjny opis zachowanych i zaburzonych funkcji u danej osoby. Tylko bowiem w taki sposób możliwe jest postawienie trafnej diagnozy i zrozumienie problemów osoby chorej. Analiza specyficznego profilu zaburzonych funkcji poznawczych może zasugerować dalsze postępowanie wobec osoby chorej. Może np. pomóc lekarzowi w przepisaniu właściwych leków łagodzących objawy behawioralne i poznawcze, zleceniu dalszych, dokładniejszych badań diagnostycznych, może też pomóc w przewidzeniu przyszłych trudności w sferze zawodowej i społecznej. Tylko na podstawie takiej diagnozy można przystąpić do efektywnej i odpowiedniej rehabilitacji poznawczej, jak też zastosować różnicowanie odmiennych zaburzeń neuropsychologicznych, np. różnych zespołów otępiennych.

Niemniej jednak krótkie i ogólne badanie przesiewowe jest w większości przypadków wystarczające (ewentualnie może być podstawą do skierowania danej osoby do neuropsychologa). Nie zawsze jest bowiem potrzebne dokładne rozróżnienie w zakresie zaburzonych i zachowanych funkcji, jak też nie zawsze może być możliwe (zwłaszcza w umiarkowanych i głębokich zaburzeniach obejmujących wiele funkcji). Jeżeli nie ma wyraźnych wskazań  do dokładnego badania neuropsychologicznego, nie ma potrzeby prosić  osobę chorą na długotrwałe i niekiedy rozdzielone na dwie, lub więcej sesji, badanie.

Etapy diagnozy

1. Diagnoza organiczności

Czy zaburzenie ma charakter organiczny czy czynnościowy?

2. Diagnoza lokalizacji

Wnioskowanie na podstawie zmian patologicznych w funkcjach o typie, wielkości i lokalizacji uszkodzeń  mózgu (np. ogniskowe, czy rozsiane).

3. Diagnoza funkcjonalna, ustalenie patomechanizmu zaburzenia

• Która z funkcji jest najbardziej zaburzona?

• Jaki wykazuje stopień uszkodzenia?

• Jakie są zachowane możliwości badanej osoby?

 

Choroba Alzheimera - postępująca, degeneracyjna choroba ośrodkowego układu nerwowego, charakteryzująca się występowaniem otępienia.

Nazwa choroby pochodzi od nazwiska niemieckiego psychiatry i neuropatologa Aloisa Alzheimera, który opisał tę chorobę w 1906.

Epidemiologia

Jest to najczęstsza przyczyna występowania otępienia u osób powyżej 65 roku życia. Ocenia się,  że na świecie choruje na chorobę Alzheimera ok. 30 mln osób, w Polsce ok. 200 tys. Ze względu na starzenie się społeczeństw w krajach uprzemysłowionych zakłada się, że ilość chorych do roku 2050 potroi się.

Początek choroby występuje zwykle po 65 roku życia. Przed 65 rokiem życia zachorowania na chorobę  Alzheimera stanowią mniej niż 1% przypadków^[1]. Badania epidemiologiczne stwierdzają, że zapadalność na chorobę Alzheimera wzrasta z wiekiem - u osób po 65 roku życia, stwierdza się ją u ok. 14%, a po 80 roku życia w ok. 40%.

Etiopatogeneza

Przyczyna choroby nie jest znana i obecnie (2007) nie istnieją metody pozwalające na jej wyleczenie.

Istnieje postać choroby Alzheimera (ok. 10% przypadków), która występuje rodzinnie (z początkiem choroby przed 60 rokiem życia) i jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący. Choroba Alzheimera ma złożoną etiopatogenezę, gdzie rolę odgrywają czynniki genetyczne i środowiskowe, a penetracja czynników genetycznych jest zależna od wieku osoby obciążonej.

Na początek wystąpienia objawów i przebieg choroby mają wpływ również czynniki środowiskowe i choroby współistniejące (np. choroby układu krążenia).

Zapobieganie

Procesowi starzenia nie można zapobiec, ale można go spowolnić. Dowody dotyczące prawdopodobieństwa rozwoju choroby Alzheimera w związku z pewnymi zachowaniami, zwyczajami żywieniowymi, ekspozycją środowiskową oraz chorobami mają  różną akceptację w środowisku naukowym.

Czynniki obniżające ryzyko choroby Alzheimera

• Podejmowanie czynności intelektualnych (np. gra w szachy lub rozwiązywanie krzyżówek)^[3]

• Regularne ćwiczenia fizyczne^[4]

• Utrzymywanie regularnych relacji społecznych [3]. Osoby samotne mają dwukrotnie zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju demencji związanej z chorobą Alzheimera w późniejszym wieku niż osoby, które nie były samotne.

• Dieta śródziemnomorska bogata w warzywa, owoce i z niską zawartością nasyconych tłuszczów^[5] uzupełniona w szczególności o:

• Witaminy z grupy B^[6], a zwłaszcza w kwas foliowy^{[7][8][9][10]}

• Curry^[11]

• Kwasy tłuszczowe omega-3, a w szczególności kwasy dokozaheksaenowe^[12][13]

• Warzywne i owocowe soki^[14][15]

• Wysokie dawki witaminy E działającej antyoksydacyjnie (w połączeniu z witaminą C). W przeprowadzonych badaniach przekrojowych wydają się zmniejszać ryzyko choroby Alzheimera, ale nie zmniejszają go w badaniach randomizowanych i obecnie nie są zalecane jako leki zapobiegające, gdyż zaobserwowano, że zwiększają ogólną śmiertelność^[16][17].

• Umiarkowane spożycie alkoholu (piwo, wino, wódki)^[18]

• Leki obniżające poziom cholesterolu (statyny) zmniejszają ryzyko choroby Alzheimera w badaniach opisowych, ale jak do tej pory nie w badaniach kontrolowanych z randomizacją^[19].

• Według danych Women's Health Initiative hormonalna terapia zastępcza nie jest już uważana za czynnik zapobiegający demencji.

• Długie stosowanie niesterydowych leków przeciw zapalnych (NLPZ) w zmniejszeniu objawów zapalenia stawów i bólu jest związane z obniżeniem prawdopodobieństwa wystąpienia choroby Alzheimera, jak wskazują przeprowadzone badania opisowe^[20][21]. Ryzyko związane ze stosowaniem leków zdaje się przeważać korzyści związane ze stosowaniem ich jako pierwotnego środka prewencyjnego^[22].

Czynniki ryzyka

• zaawansowany wiek

• genotyp ApoEε4 (w niektórych populacjach)

• genotyp Relina

• urazy głowy^[23]

• problemy zdrowotne ze strony układu sercowo-naczyniowego (z powodu cukrzycy^[24], nadciśnienia tętniczego^[25], wysokiego poziomu cholesterolu^[26] oraz udarów)^[27]

• palenie tytoniu^[28]

• infekcja wirusem opryszczki (HSV-1)^[29].

Objawy i przebieg choroby

W przebiegu choroby dochodzi do wystąpienia następujących objawów:

• zaburzenia pamięci

• zmiany nastroju

• zaburzenia funkcji poznawczych

• zaburzenia osobowości i zachowania

Charakterystyczne dla demencji (i w tym choroby Alzheimera) objawy to:

• agnozja - nieumiejętność rozpoznawania przedmiotów, szczególnie jeżeli chory ma podać nazwę przedmiotu, w odpowiedzi na pytanie zadane z zaskoczenia.

• afazja - zaburzenia mowy, jej spowolnienie

• apraksja - zaburzenia czynności ruchowych, od prostych do złożonych, np. ubieranie, kąpanie

Zmianom otępiennym mogą  towarzyszyć objawy neurologiczne, spośród których najczęstszym jest tzw. zespół parkinsonowski - spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia mimiki twarzy i sztywność mięśni.^[30]

W zaawansowanym stadium choroba uniemożliwia samodzielne wykonywanie nawet codziennych prostych czynności i osoba chorująca na chorobę Alzheimera wymaga stałej opieki.

Czas trwania choroby 6-12 lat, kończy się śmiercią.

Rozpoznanie różnicowe

W rozpoznaniu różnicowym choroby Alzheimera należy wziąć pod uwagę szereg chorób, zespołów chorobowych i stanów chorobowych w przebiegu których zasadniczym objawem jest otępienie. Szczególnie trzeba poszukiwać i wykluczyć obecność stanów potencjalnie poddających się leczeniu (i często wyleczeniu) takich jak: depresja, przewlekłe zatrucia (np. lekowe), uszkodzenia OUN w przebiegu zakażeń, choroby tarczycy (niedoczynność), niedobory witaminowe (głównie witaminy B₁₂ i tiaminy), stany zapalne naczyń OUN i normotensyjne wodogłowie.

Leczenie

Dotychczas nie znaleziono leku, cofającego, lub chociaż zatrzymującego postęp choroby. Leczenie farmakologiczne koncentruje się na objawowym leczeniu zaburzeń  pamięci i funkcji poznawczych.

Duże znaczenie ma też  leczenie niefarmakologiczne i właściwa pielęgnacja chorych. 

Otępienie - spowodowane uszkodzeniem mózgu znaczne obniżenie się sprawności umysłowej. Istnieje wiele definicji i kryteriów otępienia, ponieważ istnieją spory, kiedy obniżenie sprawności umysłowej staje się już otępieniem. Wbrew niektórym potocznym opiniom, otępienie nie jest normalnym objawem procesów starzenia się.

Pojęcie otępienia odnosi się wyłącznie do sfery psychicznej i nie określa samo w sobie żadnej konkretnej jednostki chorobowej. Istnieje bardzo wiele czynników, które mogą uszkodzić mózg i doprowadzić do obniżenia się sprawności umysłowej. Osłabienie tej sprawności może mieć różny charakter, jak i nasilenie.

W najcięższych przypadkach osoba z otępieniem nie jest w stanie w żaden sposób być aktywną  zawodowo, społecznie, nie jest w stanie wykonywać czynności dnia codziennego, może mieć spore trudności z komunikacją  i nawiązywaniem kontaktu z innymi, jak i z aktywnością zapewniającą  zaspokajanie potrzeb fizjologicznych, a tym samym być całkowicie zależną od osób trzecich, wymagając ciągłej opieki pielęgniarskiej.

Podczas gdy tak skrajne sytuacje raczej nie budzą wątpliwości, problemy z określeniem czym jest otępienie pojawiają się w lżejszych przypadkach, kiedy osłabienie sprawności umysłowej nie jest aż tak zaawansowane. Otępienie nie jest upośledzeniem umysłowym, które to pojęcie jest zarezerwowane do zaburzeń rozwojowych, jak też jest definiowane poprzez niski iloraz inteligencji mierzony testem w skali Wechslera. Tymczasem otępienie dotyczy osób dorosłych, najczęściej w starszym wieku, które przed zadziałaniem czynnika uszkadzającego mózg miały wyższą sprawność umysłową. W niektórych przypadkach ogólna sprawność intelektualna, mierzona psychometrycznie w badaniu psychologicznym może być nawet całkowicie poprawna, podczas gdy pewne obszary funkcjonowania umysłowego są wyraźnie osłabione i przyczyniają się do znacznego pogorszenia się funkcjonowania takiej osoby w sferze zawodowej i społecznej, jak i w czynnościach dnia codziennego.

Tradycyjny punkt widzenia przyjmuje, że otępienie ma charakter progresywny (funkcje umysłowe słabną  wraz z postępem czasu) i nieodwracalny. Natomiast samo osłabienie się funkcji umysłowych jest znacznie większe, niż mogłoby to wynikać z naturalnego procesu starzenia się.

Jednak większość podejść obecnie przyjmuje, że objawy demencji nie muszą być stricte progresywne. Niektóre podejścia z kolei przyjmują, że demencja może być odwracalna, co prawdopodobnie większość badaczy kwestionuje i przypisuje np. trudnościom diagnostycznym (przykładowo, depresja u osób w podeszłym wieku może bardzo przypominać objawy demencji, podczas gdy prawidłowe rozpoznanie i właściwe leczenie psychiatryczne "niespodziewanie" przynosi znaczną poprawę - tzw. otępienie rzekome).

Choroby prowadzące do otępienia:

• choroby neurodegeneracyjne:

• choroba Alzheimera

• choroba Parkinsona

• choroba Picka

• pląsawica Huntingtona

• choroby zakaźne:

• choroba Creutzfeldta-Jakoba

• AIDS

• zespół przedotępienny:

• łagodne zaburzenia poznawcze (MCI);

---