Epidemiologia wybranych chorób cywilizacyjnych

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA

CHOROBY NOWOTWOROWE

-Prowadzenie racjonalnej polityki zdrowotnej przez państwo wymaga aktualnej i rzetelnej wiedzy o sytuacji zdrowotnej ludności oraz o czynnikach na nią wpływających

Niezbędne jest ustalenie rozmiaru problemów zdrowotnych i ich trendów na tle sytuacji w innych krajach, w celu identyfikacji obszarów o priorytetowym znaczeniu dla zdrowia publicznego i optymalizacji działań, zmierzających do poprawy stanu zdrowia społeczeństwa

Choroby układu krążenia

-Głównym zagrożeniem życia mieszkańców Polski są, podobnie jak w Innych krajach rozwiniętych, choroby układu krążenia. Powodują one ok. połowy wszystkich zgonów (46,5% zgonów mężczyzn 54,5% zgonów kobiet)

-We wszystkich rozwiniętych krajach europejskich umieralność z powodu chorób układu krążenia zmniejsza się od połowy lat siedemdziesiątych. W tym samym czasie w Polsce epidemia tych schorzeń I zagrożenie nimi narastało, przede wszystkim w populacji mężczyzn.

Ta niekorzystna tendencja pogłębiała się do 1991 r., a w ostatnich obserwuje się trend malejący w tym zakresie

-Na początku lat dziewięćdziesiątych natężenie umieralności mężczyzn w Polsce z powodu chorób układu krążenia było wyższe o ponad 90% od średniego w krajach Unii Europejskiej

W przypadku kobiet nadwyżka ta wynosiła 81%. W porównaniu z sytuacją w krajach europejskich byłego obozu socjalistycznego umieralność mężczyzn z powodu chorób układu krążenia w naszym kraju jest zbliżona do średniej w tych krajach, natomiast umieralność kobiet jest niższa

-Główną przyczyną wzrostu umieralności z powodu chorób układu krążenia był wzrost częstości występowania choroby niedokrwiennej serca i chorób naczyniowych mózgu

Niezbędne jest dalsze usprawnienie działalności służby zdrowia a szczególnie pomocy doraźnej w odniesieniu do osób z chorobami układu krążenia, gdyż, jak wykazują wyniki badań, około 30% mężczyzn i 20% kobiet z zawałem serca umiera poza szpitalem (zbyt długi jest czas upływa od wystąpienia objawów do hospitalizacji)

Nowotwory złośliwe

-Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości przyczyną zgonów w Polsce

Jeszcze w latach siedemdziesiątych nowotwory złośliwe stanowiły w Polsce dużo mniejsze zagrożenie życia niż w większości krajów- europejskich

-W latach osiemdziesiątych XX wieku, nastąpił szybki wzrost liczby zgonów z powodu nowotworów gł. u mężczyzn

Obecnie poziom umieralności mężczyzn i kobiet szczególnie w grupach wieku 20 - 64 lata jest wyższy od przeciętnego w całej Europie

-Największą dynamikę wzrostu zgonów obserwuje się w zgonach spowodowanych rakiem tchawicy, oskrzeli I płuc

-W ostatnich latach natężenie zgonów z tej przyczyny było w naszym kraju wyższe od przeciętnego w Europie o 1/3 w przypadku mężczyzn I o 8% w przypadku kobiet

W ostatnich latach dynamika wzrostu współczynników zgonów zmniejszyła się. Notuje się jednak przyrost zagrożenia nowotworami złośliwymi dolnego odcinka przewodu pokarmowego (szczególnie odbytnicy) l trzustki oraz bardzo wysokie tempo wzrostu zagrożenia czerniakiem złośliwym

-Od lat osiemdziesiątych nowotwory złośliwe sutka są główną przyczyną zgonów spowodowanych nowotworami u kobiet w Polsce. Natężenie umieralności z powodu tego nowotworu od 1988 r. ustabilizowało się na poziomie niższym niż w większości krajów europejskich

-Umieralność z powodu nowotworów szyjki macicy w Polsce należy do najwyższych w Europie I chociaż natężenie zgonów z tego powodu zmniejsza się, to tempo spadku jest wolniejsze niż w większości krajów europejskich

Choroby nowotworowe są obecnie przyczyną blisko co dziesiątej hospitalizacji

CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA

MODYFIKOWALNE

-nadciśnienie tętnicze

-mała aktywność fizyczna -cholesterol

-nieprawidłowe odżywianie

-nadwaga i otyłość

-zespół metaboliczny

-cukrzyca

-alkohol

-palenie papierosów

-stres

NIEMODYFIKOWALNE

-Wiek: mężczyźni > 551±.\ kobiety > 65 r±

-Płeć : męska

-Choroby układu krążenia w rodzinie: zawał serca, nagły zgon lub udar mózgu:

-u ojca lub brata przed 55 rokiem życia

-u siostry lub matki przed 65 rokiem życia

Nadciśnienie tętnicze

Ciśnienie tętnicze to siła z Jaką krew działa na naczynia, w których płynie, Wartość optymalnego ciśnienia tętniczego wynosi 120/80 mmHg

-Nadciśnienie tętnicze to stan długotrwale utrzymują­cych się wysokich wartości ciśnienia tętniczego

-Jeśli wartości ciśnienia tętniczego w trakcie co najmniej dwóch wizyt są wyższe lub równe 140 mmHg dla ciśnienia skurczowego lub 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego wówczas rozpoznaje się nadciśnienie tętnicze 140/90 mmHg => NADCIŚNIENIE

U osób, które mają podwyższone ciśnienie skurczowe I prawidłowe wartości ciśnienia rozkurczowego rozpoznaje się tak zwane Izolowane nadciśnienie skurczowe, Jest to najczęstsza postać nadciśnienia tętniczego u osób powyżej 60 roku życia

Nadciśnienie tętnicze to:

-najczęściej występująca choroba układu krążenia

-najczęstsza przyczyna rozwoju choroby wieńcowej serca i udarów mózgu kończących się zgonem lub ciężkim kalectwem (udar mózgu występuje rocznie u około 80.000 -100.000 osób w Polsce)

-Co trzeci dorosły Polak ma nadciśnienie tętnicze, ale wielu chorych nie zdaje sobie z tego sprawy

-Tylko 25-30% chorych z nadciśnieniem tętniczym jest leczonych, w tym zaledwie około 10% wszystkich chorych systematycznie

-Częstość nadciśnienia tętniczego wzrasta wraz z wiekiem np.: w grupie osób pomiędzy 18 a 39 r. ż. stwierdzane jest u 7% , a u osób powyżej 59 x±. ponad połowa choruje na nadciśnienie

□ Przyczyny nadciśnienia tętniczego

> U 96% pacjentów rozpoznaje się tzw. samoistne nadciśnienie tętnicze to Jest bez ściśle określonej przyczyny

Wynika ono ze skłonności genetycznych (często rodzinne występowanie) oraz niezdrowego etylu życia, na które składają się:

-palenie tytoniu

-nadużywanie alkoholu

-nadmierne spożycie soli I tłuszczów

-mała aktywność fizyczna

-stres

-otyłość

> U 5% pacjentów udaje się znaleźć konkretną przyczynę nadciśnienia I wówczas rozpoznaje się wtórne nadciśnienie tętnicze

Najczęstsze przyczyny wtórnego nadciśnienia tętniczego to:

-choroby nerek

-choroby endokrynologiczne, np. nadczynność tarczycy

stosowanie niektórych leków Jak np. doustne środki antykoncepcyjne, leki sterydowe, leki przeciwbólowe, narkotyki

-Objawy

Nadciśnienie tętnicze jest chorobą o podstępnym przebiegu i zwykle przebiega bezobjawowo prowadząc do groźnych powikłań

Niekiedy może jednak objawiać się bólem głowy, uczuciem kołatania serca, uderzeniami gorąca (wypieki na twarzy), zawrotami głowy, dusznością

Leczenie

Nadciśnienie tętnicze należy leczyć ponieważ nie leczone nadciśnienie prowadzi ono do groźnych powikłań tj. zawał serca, udar mózgu, niewydolność serca, niewydolność nerek. Sprzyja również rozwojowi otępienia, może także prowadzić do ślepoty

Warunkiem koniecznym do skutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego jest zmiana stylu życia tj:

-Zaprzestanie palenia papierosów

-Redukcja masy ciała

-Redukcja nadmiernego spożycia alkoholu

-Zwiększenie aktywności fizycznej

-regularny wysiłek na świeżym powietrzu (np.bieganie, szybki spacer, pływanie przynajmniej 30-45 minut dziennie, przynajmniej 4-5 razy w tygodniu)

-nawet niewielki wysiłek fizyczny może obniżyć wartość skurczowego ciśnienia tętniczego

o 4 - 8 mm Hg

-Ograniczenie spożycia soli kuchennej poniżej 6 g/ dobę (6 g soli «= jedna łyżka stołowa)

-Zwiększenie spożycia warzyw i owoców oraz zmniejszenie spożycia tłuszczów zwierzęcych

Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu:.

-leków moczopędnych (dluretykl) . beta-blokerów

-Inhibitorów konwertazy anglotensyny • blokerów kanału wapniowego I

-antagonistów anglotensyny II

-w wyborze leku, po uwzględnieniu wywiadu medycznego badania pacjenta decyduje lekarz

-Skuteczność leczenia nadciśnienia tętniczego jest mała

-Polsce tylko u 12% osób z nadciśnieniem tętniczym udaje się obniżyć ciśnienie do wartości poniżej 140/90 mm Hg

-Większość pacjentów nie zmienia swojego stylu życia

-Ponad 1/3 pacjentów nieregularnie przyjmuje leki

-Wielu pacjentów samodzielnie odstawia leku lub przyjmuje w mniejszych dawkach niż zaleca lekarz

-Aktywność fizyczna

- Regularna aktywność fizyczna - zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, mniejsza ryzyko zawału serca oraz wydłuża życie. Ponadto redukuje ciśnienie tętnicze oraz przeciwdziała rozwojowi otyłości i cukrzycy

-Codzienna aktywność fizyczna nie powinna być krótsza niż 30-45 minut

-Najkorzystniejszy dla organizmu jest wysiłek od "dość lekkiego" do "trochę wyczerpującego

-Zalecane formy aktywności fizycznej:

-spacery

-jazda na rowerze, w tym rower stacjonarny

-gimnastyka -taniec

-pływanie

-bieganie

Zalecane są zajęcia sprawiające przyjemność a jednocześnie angażujące możliwie jak najwięcej grup mięśniowych

- Osoby z chorobami układu krążenia nie powinny;

-wykonywać zbyt męczących ćwiczeń (siłownia, podnoszenie ciężarów)

-gwałtownie rozpoczynać i kończyć wysiłku

-wstrzymywać oddechu podczas ćwiczeń

-ćwiczyć na świeżym powietrzu w wyjątkowo gorące, zimne lub wietrzne dni oraz przy dużej wilgotności powietrza

- ćwiczyć, jeśli ostatnio wystąpił ból w klatce piersiowej, brak tchu lub kołatanie serca - w tym przypadku konieczna konsultacja z lekarzem

-Poziom aktywności fizycznej należy skonsultować z lekarzem lub fizjoterapeutą

-Cholesterol

Cholesterol jest substancją niezbędną do budowy komórek organizmu oraz do produkcji niektórych hormonów I syntezy witaminy D

Cholesterol krąży we krwi w postaci lipoprotein czyli cząstek zbudowanych z białek I tłuszczów

Wyróżnia się dwie podstawowe odmiany lipoprotein

różniące się między Innymi gęstością I wielkością ty.:

-llpoprotelny o dużej gęstości, określane HOL (high density lipoprotein)

-llpoprotelny o małej gęstości, określone LOL (low density lipoprotein)

Lipidogram - to wynik badania laboratoryjnego umożliwiającego ocenę we krwi stężeń substancji tłuszczowych zwanych inaczej lipidami

W skład lipidogramu wchodzą:

-stężenie cholesterolu całkowitego (< 200 mg/di,< 5,2 mmol/t),

-stężenie cholesterolu LDL (< 135 mg/dl, tj. < 3,5 mmol/l),

-stężenie cholesterolu HDL (norma powyżej 1,0 mmol/l tj. od 40 mg/dl u mężczyzn oraz wyższe od 1,2 mmol/l tj. od 50 mg/dl u kobiet)

-stężenie trójglicerydów (norma poniżej 1,7 mmol/l czyli poniżej150 mg/dl)

Trójglicerydy są tłuszczami, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju chorób układu krążenia

-Częstość występowania zaburzeń lipidowych w Polsce jest duża

-60% dorosłych Polaków ma podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, a 55% - podwyższone stężenie cholesterolu LDL. Średnia wartość cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL wzrasta z wiekiem

Rzadziej obserwuje się nieprawidłowe stężenia cholesterolu HDL (u15%) oraz trójglicerydów u (30%)

-Podstawowym warunkiem skutecznego leczenia zaburzeń lipidowych jest zmiana stylu życia, uwzględniająca przede wszystkim:

-zwiększenie aktywności fizycznej

-ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych • redukcję masy ciała

-Przyjmowanie leków należy rozpocząć jeżeli:

-zmiana stylu życia nie przynosi efektów

-występuje obciążenie wieloma czynnikami ryzyka

jeżeli rozpoznano chorobę układu krążenia tj.: choroba niedokrwienna serca, udar mózgu czy choroba niedokrwienna kończyn dolnych

Nadwaga i otyłość

-Otyłość jest procesem chorobowym, polegającym na magazynowaniu w organizmie nadmiernej ilości tłuszczu

- Do zwiększania masy ciała dochodzi wtedy, gdy podaż energii dostarczanej w pożywieniu (ilość zjadanych kalorii) przekracza zapotrzebowanie energetyczne organizmu (ilość energii zużywanej przez organizm)

- Do oceny występowania nadwagi i otyłości można posłużyć się wskaźnikiem BMI (body mass index, wskaźnik masy ciała)

BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m2)

> Wynik BMI [kgI mZ\:

-poniżej 18,5 niedowaga

-18,5-24,9 prawidłowa masa ciała

-25-29,9 nadwaga

-30-34,9 otyłość

-35 otyłość olbrzymia

Otyłość brzuszna

Nie tylko ilość, ale i rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie ma wpływ na ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Szczególnie niekorzystna jest tzw. otyłość brzuszna (centralna), polegająca na występowaniu dużej ilości tłuszczu w okolicy brzucha

Aby ocenić występowanie otyłości brzusznej wystarczy dokonać pomiaru obwodu pasa na wysokości 2,5 cm powyżej pępka

Otyłość brzuszną rozpoznaje się gdy obwód pasa wynosi:

-u kobiety £88 cm;

-u mężczyzny 2102 cm

Docelowo należy dążyć do uzyskania:

-BMI: poniżej 25 kg/m2

-Obwodu pasa:

Kobiety < 80 cm Mężczyźni < 94 cm

Otyłość sprzyja rozwojowi I nasileniu zaburzeń lipidowych i nadciśnienia tętniczego oraz prowadzi do chorób układu krążenia

-Otyłość odpowiada za rozwój zespołu metabolicznego

-Zespół metaboliczny to zbiór wzajemnie powiązanych czynników zwiększających znacznie ryzyko rozwoju miażdżycy i cukrzycy typu 2 oraz Ich powikłań naczyniowych

Kryteria rozpoznawania wg. IDF (International Dlabetea Federation):otyłość brzuszna (obwód taili u mężczyzn 2 94 cm, u kobiet 2 80 cm) I obecność co najmnlą) 2 z poniższych odchyleń

trójgllcerydy 2150 mg/dl lub leczenie dysłlpldemli

-cholesterol HDL (< 40 mg/dl u mężczyzn, < 50 mg/dl u Kobietlub leczenie dyallpldemlQ

ciśnienie tętnicze 2130/85 mm Hg lub leczenie nadciśnienia tętniczego

gllkemla na czczo 2 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2

Ogólne zasady prawidłowej diety

-Kontrolować masę ciała i dążyć do utrzymania jej na odpowiednim poziomie

-Włączyć do diety tłuste ryby morskie co najmniej 2 razy W tygodniu (bogate w kwasy tłuszczowe typu omega-3, obniżają poziom trójglicerydów, bogato w witaminy A, D, E i K)

-Codziennie jeść kilka porcji owoców I warzyw (bogate źródło błonnika i składników mineralnych)

- Tłuszcze nasycone (zwierzęce) należy zastąpić tłuszczami jednonienasyconyml i wlełonlenasyco- nymi (roślinnymi)

-Ogólna ilość tłuszczów w codziennej diecie powinna być kontrolowana

- Do diety wprowadzić produkty bogate w błonnik (groch, fasolę, płatki owsiane). Błonnik rozpuszczalny

pomaga w regulacji poziomu cukru oraz redukuje poziom cholesterolu. Błonnik nierozpuszczalny wpływa korzystnie na pracę JeUt

- Do przyprawiania potraw zamiast soli stosować zioła

-Unikać nadmiernego spożycia cukru

- Ilość spożywanego alkoholu powinna być kontrolowana, I nie powinna przekraczać 2 jednostek na dzień u kobiet oraz 3 jednostek na dzień u mężczyzn

- W utrzymaniu odpowiednie) masy ciała, obok stosowania się do zaleceń dietetycznych, niezbędne Jest utrzymywanie odpowiedniej aktywności fizycznej

Cukrzyca

- Cukrzyca to choroba przewlekła, charakteryzująca się podwyższonym poziomem cukru (glukozy) we krwi, której przyczyną jest brak lub nieprawidłowe działanie insuliny

-Cukrzyca typu 1 - występuje najczęściej w młodym wieku i wywołana jest uszkodzeniem komórek trzustki produkujących insulinę. Stanowi 5% wszystkich przypadków cukrzycy

-Cukrzyca typu 2 - występuje najczęściej u otyłych osób zwykle w wieku dojrzałym

-Cukrzyca typu 2 stanowi 95% przypadków cukrzycy

-Cukrzyca znacznie zwiększa ryzyko zachorowania i zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu

-Cukrzyca powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych co powoduje zaburzenia ukrwienia wielu narządów prowadząc najczęściej do:

-choroby niedokrwiennej serca

-niewydolności nerek (nefropatia)

-upośledzenia widzenia (retinopatia)

Cukrzyca Objawy

-W 80% przypadków zachorowań rak sutka wyczuwalny jest jako guzy (u ponad 50% chorych jest on umiejscowiony w górno-zewnętrznym kwadracie sutka)

-U kilkunastu procent osób ze stwierdzonym rakiem piersi guz nie jest wyczuwalny. Wtedy nąjczęśclej rozpoznanie jest wynikiem badań mammograficznych

- Twarde lub powiększone węzły chłonne w dole pachowym

-Stwierdzenie, wcześniej nie istniejącej, różnicy w wielkości piersi lub kształcie piersi oraz różne zachowywanie się piersi podczas unoszenia ramion

-Zaczerwienienie i zgrubienie skóry - "skórka pomarańczy"

- Wciągnięcie skóry lub brodawki

-Nadżerka

- Wyciek z brodawki (zwłaszcza krwisty)

- Poszerzenie żył skóry piersi, owrzodzenie skóry piersi

Rozpoznanie

-Wczesne wykrycie zmian nowotworowych ma kluczowe znaczenie dla powodzenia leczenia

-Palpacyjne badanie piersi (samodzielne badanie raz w miesiącu)

-Ultrasonografia (USG). Pełni istotną rolę w rozpoznaniu raka gruczołu piersiowego młodych kobiet (do 35 lat), u nich bowiem przeważa w piersiach tkanka gruczołowa. Metoda niezbędna dla prawidłowego wykonania biopsji i potwierdzenia ewentualnych zmian stwierdzonych badaniem palpacyjnym

-Mammografia - kobiety w 35 - 50 roku życia powinny wykonywać badanie mammograficzne co 2 lata a powyżej 50 roku życia 1 raz w roku

Wykonywanie mammografii jest metodą z wyboru w wykrywaniu wczesnych raków piersi, a skuteczność diagnostyczna tego badania w połączeniu z palpacyjnym badaniem sutka sięga 80-97%

-Badania laboratoryjne - m.ln. markery nowotworowe, estrogeny, progesteron ftp. Badania laboratoryjne służą do oceny rozległości i zaawansowania zmian chorobowych

-Badania radiologiczne- rtg klatki piersiowej I kręgosłupa w odcinku lędźwiowym oraz miednicy

-Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa oraz biopsja gruboigłowa

Leczenie

• Leczenie raka piersi jest procesem wieloetapowym i prowadzone powinno być przez zespół specjalistów w składzie: chirurg onkologiczny, onkolog kliniczny, radloterapeuta, rehabilitant, psycholog kliniczny

Decyzja o rodzaju leczenia wymaga wcześniejszej oceny klinicznego stopnia zaawansowania nowotworu. W zależności od niego wybierane jest postępowanie chirurgiczne, hormonoterapla, chemioterapia, radioterapia

Pacjentka w trakcie leczenia, a także po Jego zakończeniu, wymaga stałej rehabilitacji.

Palenie papierosów

Alkohol

- Przewlekłe spożywanie nadmiernych Ilości alkoholu prowadzi między Innymi do poważnych zaburzeń układu sercowo-naczynlowego (nadciśnienie tętnicze, udar mózgu), zwiększa umieralność I Jest związana z występowaniem wielu problemów społecznych

- Bezpieczna dawka spożycia alkoholu wynosi: 2 Jednostki na dzień u kobiet oraz 3 jednostki na dzień u mężczyzn przy czym Jedna Jednostka alkoholu to: 260 ml piwa lub 1 lampka wina (125ml) lub 1 kieliszek wódki (2Sml)

Palenie papierosów zwiększone ryzyko:

-Chorób układu krążenia, takich jak zawał serca, udar mózgu, choroba niedokrwienna kończyn dolnych

20% zgonów z powodu chorób układu krążenia spowodowanych Jest paleniem

-Nowotworów złośliwych takich Jak: rak płuc, raka Jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, trzustki, pęcherza moczowego i nerek

30% zgonów z powodu nowotworów spowodowanych jest paleniem

Choroby zakrzepowo-zatorowej

Palenie papierosów wielokrotnie zwiększa ryzyko zakrzepicy związane ze stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych

-Chorób płuc takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc POChP (rozedma i przewlekle zapalenie oskrzeli)

-Choroby wrzodowej

Po roku abstynencji ryzyko zgonu z powodu choroby niedokrwiennej serca jest o 50% niższe niż u osoby nie mogącej zerwać z nałogiem

Stres jest zaburzeniem homeostazy spowodowanym czynnikiem fizycznym lub psychologicznym

Długotrwały stres działa destrukcyjnie i może doprowadzić do szeregu chorób takich jak:

-Choroby serca (choroba niedokrwienna serca, zawał serca, nadciśnienie tętnicze)

-Udar mózgu

-Choroba wrzodowa żołądka

-Nerwica

-Bezsenność

-Obniżenie odporności

-Zaburzenia miesiączkowania

-Zaburzenia erekcji

Sposoby radzenia sobie ze stresem:

- Ustalenie sobie priorytetów (skupienie się na rzeczach najważniejszych)

- Przewidywanie trudności

- Stawianie sobie wymagań adekwatnych do posiadanych możliwości w zakresie Ich realizacji

- Nauczenie się przekazywania części obowiązków innym np. w domu

-Prowadzenie regularnej aktywność fizycznej

-Zarezerwowanie czasu na relaks i odpoczynek

-Planowanie czasu na przerwy i posiłki w ciągu dnia

-Dzielenie się swoimi zmartwieniami I problemami z rodziną I przyjaciółmi

-Prowadzenie życia towarzyskiego

CHOROBA NIEDOKRWIENNA SERCA

-Choroba niedokrwienna serca (angina pectoris - dławica piersiowa, choroba wieńcowa) to objawowy okres miażdżycy naczyń wieńcowych. Spowodowana jest zmianami morfologicznymi w naczyniach wieńcowych lub naczyniach ich odgałęzień

-Najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej jest miażdżyca, która powoduje uszkodzenie ściany naczyń wieńcowych (także Innych tętnic), a następnie powstanie zmian powodujących zwężenie światła naczynia wieńcowego

- Rzadziej przyczynami choroby niedokrwiennej serca mogą być:

-zwężenia naczynia w przebiegu innych chorób (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, zapalenia zakrzepowo - zarostowego tętnic)

-zatory naczyń wieńcowych w przebiegu np. infekcyjnego zapalenia wsierdzia, zakrzepów w lewym przedsionku I komorach czy na sztucznych zastawkach

-wady anatomiczne tętnic wieńcowych (np. tętniaki)

-stany skurczowe, zaburzenia hemodynamiczne np. w przebiegu wad serca, nadciśnienia, zaburzeń rytmu serca

Objawy

-Ból, uczucie dławienia, ucisku odczuwalny za mostkiem. Ból prowokowany jest często wysiłkiem fizycznym lub stresem. Ból wieńcowy z reguły promieniuje do lewego ramienia - czasem całej kończyny górnej, do żuchwy, gardła, szyi

-Napad bólu dławicowego prowokowany jest często przez wyjście na zimne powietrze, emocje itp.

-Uczucie ucisku z reguły ustępuje po zaprzestaniu wysiłku fizycznego lub przyjęciu podjęzykowo nitratów w sprayu lub tabletce (Nitrogliceryny)

Nie ma swoistości co do pory występowania bólu wieńcowego, ale często jest tak, że ból wieńcowy budzi pacjenta ze snu

Leczenie

Polega na stosowaniu leków przeciwdławicowych, których celem jest zapobieganie napadom dusznicy bolesnej

-Nitrogliceryna I jej pochodne (nltraty) - podana podjęzykowo lub w aerozolu działa prawie natychmiast, przerywając ból w ciągu 1-2 min

-Beta-blokery - zmniejszają obciążenie mięśnia serca(m.ln. zmniejszanie częstości akcji serca, obniżenie kurczliwośći mięśnia komór, zmniejszenie objętości wyrzutowej I minutowej serca, zwiększenie przepływu wieńcowego I poprawa odżywienia mięśnia sercowego)

-Blokery kanału wapniowego - poprzez zablokowanie przepływu wapnia do komórek, powodują zmniejszenie napięcia mlęśnlówki ścian tętnic. W efekcie powodują rozkurcz tętnic wieńcowych jak I zmniejszają ciśnienie krwi

W ramach profilaktyki wtórnej podaje się

-Leki przeciwzakizepowe - są przyjmowane w celu zapobiegania powstawaniu skrzeplin w naczyniach wieńcowych (udowodniono, że stosowanie preparatów kwasu acetylosalicylowego -np. aspiryny zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia zawału dlatego powinien on być stosowany u wszystkich pacjentów z chorobą niedokrwienną serca - chyba, że występną inne przeciwwskazania)

-Leki obniżające poziom cholesterolu np. statyny

Pacjenci z niestabilną chorobą wieńcową, gdy leki nie skutkują lub z wysokim ryzykiem zawału serca wymagają wykonania koronarografii i ewentualnego pomostowania naczyń wieńcowych (wykonania "mostu" naczyniowego omijającego zwężony fragment) lub angioplastyki wieńcowej zwanej też balonikowaniem naczyń wieńcowych czyli bezoperacyjnym poszerze­niem zwężonych naczyń

-W leczeniu i zapobieganiu chorobie niedokrwiennej serca ważna jest modyfikacja stylu życia

-Choroba niedokrwienna serca może prowadzić do znacznego upośledzenia sprawności i może wiązać się z utratą pracy oraz koniecznością ograniczenia aktywności. Choroba niedokrwienna serca może prowadzić do przedwczesnej śmierci, najczęściej w wyniku zawał serca.

-W wielu przypadkach można temu zapobiec poprzez wczesne rozpoznanie choroby i podjęcie właściwego leczenia

Profilaktyka i wczesne wykrywanie schorzeń kardiologicznych stanowią obok profilaktyki nowotworowej najważniejsze wyzwanie medycyny XXI wieku

- Zmniejszenie umieralności i zapadalności na choroby układu krążenia można uzyskać tylko przez łączenie wysiłków lekarzy, władz, organizacji społecznych oraz całego społeczeństwa w ramach ogólnonarodowego programu działań na rzecz profilaktyki I promocji zdrowia

-Programy profilaktyczne ukierunkowane na walkę z chorobami krążenia mogą być realizowane na różnych szczeblach organizacyjnych systemu opieki zdrowotnej, przez różne podmioty

-Zgodnie z założeniami Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015 - pierwszym strategicznym celem zdrowotnym w Polsce jest zmniejszenie zachorowalności I przedwczesnej umieralności z powodu chorób naczyniowo- sercowych, w tym udarów mózgu

-Zadania zmierzające do realizacji tego celu podejmowane są w ramach Narodowego Programu Profilaktyki i Leczenia Chorób Układu Sercowo- Naczyniowego - POLKARD

POLKARD jest programem opracowanym przez grupę ekspertów pod kierunkiem konsultanta krajowego ds. kardiologii i przedstawia projekt działań w zakresie profilaktyki, diagnostyki i leczenia chorób układu krążenia, standardów opieki zdrowotnej oraz monitorowania zmian zachodzących w Polsce

Głównym celem programu POLKARD jest:

-zmniejszenie do 2012r. umieralności z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce (szczególnie umieralności przedwczesnej tj. u osób poniżej 65 roku życia o co najmniej 30%)

-zmniejszenie liczby wczesnych zgonów z powodu udarów mózgu

- uzyskanie, u co najmniej 70% chorych, którzy przeżyli ostry okres udaru, samodzielności w wykonywaniu podstawowych czynności życia codziennego

-zwalczanie klasycznych czynników ryzyka miażdżycy

-wprowadzanie nowoczesnych, skutecznych metod diagnostycznych I terapeutycznych oraz

-działania na rzecz wyrównywania powstałych w kraju dysproporcji w dostępie do wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych w zakresie kardiologii, kardiochirurgii I neurologii

W ramach ogólnopolskich działań profilaktycznych realizowany jest „Program profilaktyki chorób układu krążenia" finansowany przez NF2!|

Adresatami programu są w szczególności osoby obciążone czynnikami ryzyka, zadeklarowane do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej I będące w wieku 35,40, 45,50 oraz 55 roku życia, u których nie została dotychczas rozpoznana choroba układu krążenia i które w okresie ostatnich 5 lat nie korzystały ze świadczeń udzielanych w ramach programu (także u Innych świadczeniodawców)

-Badania można wykonać u lekarza podstawowej opieki W ramach badań wykonywany jest min. poziom cholesterolu I glukozy we krwi oraz pomiar ciśnienia tętniczego, badanie poziomu trójglicerydów

Nowotwory

-Dane epidemiologiczne wskazują na to, że liczba zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych w Polsce będzie prawdopodobnie rosła

w najbliższych dekadach, na pewno w grupie powyżej 65 roku życia

-Przyrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe wynika z trzech głównych przyczyn:

- zwiększenia liczby ludności Polski (1950 r. - 25 min, 2001 r. - ponad 38,5 milionów)

-zmian w strukturze wieku, a przede wszystkim zwiększenia liczby ludności po 65 roku życia: w 1965 r. 2.1 min ludności (7%), w 2001 r. - 4.8 (12%) min

-zwiększenia ekspozycji na czynniki rakotwórcze

Sytuacja epidemiologiczna

-Według WHO na świecie odnotowuje się rocznie ok. 11 milionów nowych zachorowań na nowotwory; w ciągu najbliższego dwudziestolecia liczba ta ma się podwoić

-Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce po chorobach układu krążenia, powodując prawie 25% zgonów u mężczyzn i 21.5% zgonów u kobiet

Nowotwory złośliwe w Polsce występują znacznie częściej niż w innych krajach przed 65 rokiem życia i są jedną z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności

-Zarówno wśród mężczyzn, Jak i kobiet notuje się przyrost zagrożenia nowotworami złośliwymi dolnego odcinka przewodu pokarmowego (gł. odbytnicy). Nowotwory złośliwe jelita grubego stają się coraz istotniejszym problemem onkologicznym w Polsce

-W Polsce na początku XXI wieku nowotwory u osób w średnim wieku są pierwszą przyczyną zgonów u kobiet I drugą u mężczyzn. Głównym powodem tego Jest wysoka częstość palenia tytoniu. Drugą, ważną przyczyną takiego stanu jest niska skuteczność programów wczesnej diagnostyki i leczenia. Polska negatywnie wyróżnia się małą skutecznością programów populacyjnych badań przesiewowych np. nowotworów szyjki macicy u kobiet, nowotworów złośliwych Jelita grubego

Rak sutka

-Jest jednym z najczęstszych nowotworów złośliwych u kobiet

-W Polsce rejestruje się rocznie około 10.000 nowych zachorowań, z czego tylko 1/3 można leczyć operacyjnie - pozostałe rozpoznania są stawiane zbyt późno

- Występuje najczęściej u kobiet po 45 roku życia i ryzyko zachorowania zwiększa się wraz z wiekiem

Polska należy do krajów o średnim współczynniku zachorowalności na raka sutka (30/100.000), średnim tempie wzrostu umieralności, złej strukturze zaawansowania klinicznego i związanych z tym złych wyników leczenia

Czynniki ryzyka

-Wiek - ryzyko wzrasta z wiekiem począwszy od 30 xi.

-Czynniki genetyczne - rak piersi uwarunkowany genetycznie stanowi do 10% wszystkich jego postaci. Ryzyko zachorowania wzrasta co najmniej 2 razy jeżeli rak sutka wystąpił u matki, siostry, babki albo ciotki

- Nadwaga

- Dieta bogata w tłuszcze

-Przebieg miesiączkowania : wczesna pierwsza miesiączka (przed 12 rokiem życia), późne klimakte- rium tj. po 55 roku życia. Zależność ta ma związek z przedłużonym działaniem estrogenów na tkanki organizmu

-Przebieg ciąży - ryzyko wystąpienia raka piersi u nieródek jest 3 razy większe niż u kobiet które rodziły. Późny wiek pierwszego porodu statystycznie wiąże się ze zwiększeniem ryzyka (po 30 roku życia -1,9 razy, po 35 roku życia ryzyko jest 2- 3 razy większe)

-Rasa - kobiety rasy białej chorują częściej s

Program profilaktyki raka piersi - finansowany przez NFZ

Program obejmuje kobiety w wieku od 50 do 69 lat spełniające jedno z poniższych kryteriów:

-nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 24 miesięcy otrzymały w ramach realizacji programu profilaktyki raka piersi w roku poprzednim pisemne wskazanie do wykonania ponownego badania mammograficznego po upływie 12 miesięcy z powodu obciążenia następującymi czynnikami ryzyka: rak piersi wśród członków rodziny (u matki, siostry lub córki), mutacje w obrębie genów BRCA1 lub/i BRCA 2

-nie miały wykonywanej mammografii w ciągu ostatnich 24 miesięcy

Programem nie mogą być objęte kobiety, u których już wcześniej zdiagnozowano zmiany nowotworowe o charakterze złośliwym w piersi

-W 2009 roku z badań mammograficznych w ramach programu wczesnego wykrywania raka piersi skorzystało 892 tys. Polek z prawie 2,5 min uprawnionych

-Raka wykryto u 3,5 tys. Badanych

Rak płuca

- To nowotwór złośliwy wywodzący się z nabłonka dróg oddechowych - jest chorobą ciężką, rokowanie Jest zwykle niepomyślne

- Istnieje kilka typów histologicznych tego raka, Jednak najistotniejszy jest podziała na raka drobnokomórkowego i nie drobnokomórkowego (stanowi blisko 80 proc. wszystkich przypadków)

-Rak płuc zajmuje pierwsze miejsce pod względem zachorowalności I umieralności na nowotwory złośliwe na świecie

- Każdego roku na całym świecie diagnozowanych Jest ponad 1,3 min nowych przypadków choroby, z czego 1,2 min kończy się zgonem

-W Polsce diagnozuje się obecnie ponad 21 tys. pacjentów rocznie, z których tylko co piąty przeżywa więcej niż rok od momentu postawienia rozpoznania

-Rak płuc Jest najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn (ok.15 tys. nowych zachorowań rocznie w Polsce)

Najwięcej zachorowań na raka płuc występie w wieku około 60-70 lat

Czynniki ryzyka

-W 80% - 90% - palenie papierosów, zarówno czynne (20x większe ryzyko niż osób niepalących) jak i bierne - dzieci i współmałżonkowie palaczy (3x większe zagrożenie)

-Czynniki zawodowe (np. ekspozycja na związki ołowiu, chromu, niklu, azbest, eter, węglowodory aromatyczne)

-Środowiskowe (zanieczyszczenie powietrza)

-Uwarunkowania dziedziczne

Objawy

-Objawy związane z chorobą są zazwyczaj związane z obecnością masy guza w oskrzelach

-Należą do nich takie objawy jak:

-kaszel (u 80% chorych)

-nawracające stany zapalne (40%),

-duszność (15%),

-bolesność w obrębie klatki piersiowej (15%) związana z naciekaniem opłucnej, śródpiersia, ściany klatki piersiowej, pni nerwowych

-u około 20% - 50% chorych objawem raka płuca jest krwioplucie. Objaw ten należy różnicować z gruźlicą, ale w każdym przypadku należy podejrzewać obecność nowotworu

-Chrypka występująca w przebiegu raka płuca jest najczęściej oznaką jego nleoperacyjnoścl i spowodowana jest naciekaniem nerwu krtaniowego wstecznego

-Powiększenie węzłów chłonnych nadobojczykowych i wzdłuż mięśnia skośnego przedniego szyi

-Chory może również czuć się stale osłabiony, może dojść do zmniejszenie się wydolności wysiłkowej, częściej pojawiają się infekcje dróg oddechowych (są przewlekłe I trudne do wyleczenia), może występować przewlekły stan podgorączkowy

Diagnostyka

Diagnostyka raka płuc zmierza do ustalenia jego typu oraz dokładnej lokalizacji, obecności lub braku przerzutów I możliwości ewentualnego leczenia operacyjnego

Diagnostykę zwykle rozpoczyna się do stwierdzenie guza w zdjęciu przeglądowym klatki piersiowej (rtg)

Następnie wykonuje się tomografię komputerową klatki piersiowej, często bronchoskoplę z pobraniem wycinka lub popłuczyn oskrzelowych

Jeśli guz Jest umiejscowiony blisko ściany klatki piersiowej wykonuje się również biopsję przez powłoki skórne

Leczenie

-Obecnie, istnieją tizy standardowe metody leczenia chorych na raka płuca : leczenie chirurgiczne (operacyjne), napromienianie (radioterapia) i chemioterapia, często jako leczenie skojarzone

-Kwalifikacja chorych do odpowiedniej procedury zależy głównie od ustalenia rozpoznania histopatologicznego, od określenia stopnia zaawansowania choroby, od ogólnego stanu zdrowia oraz wieku chorego

Aby skutecznie walczyć z rakiem płuca należy stosować:

-Profilaktykę pierwotną - zapobieganie rozwojowi raka płuca poprzez np. zwalczanie nałogu palenia tytoniu

-Profilaktykę wtórną - wykrywanie wczesnych stadiów nowotworu poprzez:

-Okresowe badania rtg klatki piersiowej

-Cytologiczne badanie plwociny

-Tomografię komputerową

-Wielu zachorowaniom i późniejszym zgonom można zapobiec, prowadząc właściwie ukierunkowane w skali ogólnopolskiej działania profilaktyczne

-Problematyka ta znalazła swoje odzwierciedlenie w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007-2015

-Zgodnie z założeniami tego programu - drugim strategicznym celem zdrowotnym w Polsce jest zmniejszenie zachorowalności I przedwczesnej umieralności z powodu nowotworów złośliwych

-Zadania zmierzające do realizacji tego celu podejmowane są w ramach ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. dot. Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych (programu wieloletniego realizowanego w latach 2006-2015)

W ramach Programu podejmuje się działania dotyczące m.ln.:

-Rozwoju profilaktyki pierwotnej nowotworów złośliwych, w tym zwłaszcza zależnych od palenia tytoniu i niewłaściwego żywienia

-Wdrożenia populacyjnych programów wczesnego wykrywania, a w szczególności raka szyjki macicy, piersi, Jelita grubego oraz wybranych nowotworów u dzieci

-Zwiększenia dostępności do metod wczesnego rozpoznawania oraz wdrożenia procedur zapewniających wysoką Jakości diagnostyki I terapii nowotworów

-uzupełnienia oraz wymiany wyeksploatowanych urządzeń do radioterapii i diagnostyki nowotworów

-rozwoju i upowszechniania współczesnych metod rehabilitacji chorych-upowszechniania wiedzy w społeczeństwie na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznawania i leczenia nowotworów

ZAGROŻENIA ZAWODOWE PERSONELU MEDYCZNEGO

-Praca w służbie zdrowia jest związana z narażeniem na wiele niekorzystnych czynników m.in. biologicznych, fizykochemicznych, psychicznych i innych, a ich konsekwencją może być komplikacje zdrowotne i/lub choroby zawodowe

-Ryzyko narażenia na czynniki szkodliwe jest różne w zależności od rodzaju placówki służby zdrowia czy oddziału oraz charakteru wykonywanej pracy

-Kumulacja na niewielkim obszarze czynników I potencjalnych źródeł zakażenia związanych z opieką nad pacjentem, znacznie większe zagęszczenie szczepów lekoopornych oraz kontakt z materiałem wysokozakaźnym sprawiają, że placówki służby zdrowia są jednym z miejsc związanych z najwyższym ryzykiem ekspozycji pracownika na czynniki biologiczne

-Najczęstszym źródłem zakażenia jest pacjent, a do kontaktu z mikroorganizmami patogennyml dochodzi w czasie takich procedur jak: badanUi, zabiegi operacyjne, opatrywanie ran, pobieranie płynów ustrojowych, zabiegi pielęgnacjyjne

-Mikroorganizmy bytują w licznych rezerwuarach znajdujących się w środowisku szpitalnym m.ln. w miejscach wilgotnych (krany, zlewy), klimaty- zatorach, wentylacji

-Ryzyko narażenia na drobnoustroje chorobo­twórcze występuje także w trakcie sprzątania, usuwania odpadów, napraw I konserwacji sprzętu, transportu materiału zakaźnego czy w trakcie czynności z użyciem ostrych przedmiotów

-Nieprawidłowości w Infrastrukturze zakładu opieki zdrowotnej (zła wentylacja, złe warunki sanitarno­higieniczne Itp.) mogą zwiększać ryzyko zakażenia także pracowników nie mających bezpośredniego kontaktu z chorym

POZIOMY BEZPIECZEŃSTWA

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA I-Czynności, które wiążą się z niewielkim prawdopodobieństwem

kontaktu z materiałem

zakaźnym np. badanie usg, ekg, eeg, badanie internistyczne

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA II-Czynności, w trakcie których dochodzi do regularnego kontaktu z

krwią i/lub innymi płynami ustrojowymi, które mogą być źródłem patogenów np. zabiegi operacyjne,

zabiegi położnicze, wkłucia

do żylne, pobieranie krwi do nadań laboratoryjnych

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA III-Czynności wykonywane w strefiewysokiej koncentracji czynników biologicznych np. opieka nad chorym na gruźlicę w okresie prątkowania

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA IV-Czynności w trakcie których istnieje możliwość kontaktu

z czynnikami biologicznymi wysokozakaźnymi np. opieka nad chorymi na niektóre gorączki krwotoczne

-Szczególnie duże ryzyko zakażenia dotyczy personelu pielęgniarskiego ponieważ stanowi on najliczniejszą grupę pracowników ochrony zdrowia mającą bliski kontakt z pacjentem oraz materiałem biologicznym potencjalnie zakaźnym

GRUŹLICA

W placówkach prowadzących diagnostykę i terapię pacjentów z postacią płucną gruźlicy występuje szczególne niebezpieczeństwo zakażenia Mycobacterlum tuberculosi

-Szacuje się, że obecnie 1/3 populacji świata jest zainfekowana prątkiem gruźlicy

-Rocznie notuje się ok. 8 - 9 min nowych zachorowań I rocznie umiera z powodu gruźlicy od 2,6 do 2,9 min osób

-Mężczyźni chorują 2- krotnie częściej niż kobiety

-WHO przewiduje, że do 2020 roku około 150 min zachoruje na gruźlicę, a 36 min umrze z jej powodu

-W Europie nasilenie zachorowań na gruźlicę zaobserwowano przede wszystkim w krajach byłego ZSSRI Europy Wschodniej

-Polska nadal należy do krajów o wysokiej zapadalności na gruźlicę - w 2007 r. wynosiła ona 22,6/100 tys.

-Zapadalności na gruźlicę w Polsce Jest prawie dwukrotnie wyższa od średniej zapadalności w krajach Unii Europejskiej (12,4/100 tys.)

-Dystans dzielący nas od krajów z najlepszą sytuacją epidemiologiczną (Dania - 5,2/100 tys.,

Norwegia - 5,3/100 tys., Holandia - 8,9/100 tys.wynosi ok. 25 lat

-Pomimo tych niekorzystnych danych obserwuje się w Polsce tendencję spadkową zapadalności na

G gruźlicę

-W Polsce dominującą postacią gruźlicy jest gruźlica płuc

-Gruźlicę pozapłucną stwierdza się u ok. u 8 % ogółu nowo zarejestrowanych

-Obserwowane są różnice w zapadalności na gruźlicę między poszczególnymi województwami

-Najwyższą zapadalność na gruźlicę rejestruje się w woj. lubelskim (ok. 36,0/100 tys.), świętokrzyskim (ok. 35,3/100 tys.) i warmińsko-mazurskim (ok. 30,9/100 tys.)

-Najniższą zapadalność w kraju odnotowano w woj. wielkopolskim (ok. 14,5/100 tys.) i lubuskim (ok. 17,2/100 tys.)

-W Polsce zakażenia prątkiem gruźlicy są drugą co do częstości występowania przyczyną zakaźnych chorób zawodowych pracowników medycznych, a najwyższa zapadalność stwierdza się w grupie pielęgniarek

-Szacuje się, że ryzyko zakażenia jest 2-10 razy wyższe w grupie pracowników medycznych niż w ogólnej populacji

-Wyższe ryzyko zakażenia związane Jest z powietrzną drogą transmisji oraz dużymi zdolnościami przeżycia bakterii w niekorzystnych warunkach zewnętrznych (bakterie są odporne na wielo środków dezynfekcyjnych)

-Gruźlica (tuberculosis) jest zaraźliwą bakteryjną chorobą zakaźną atakującą wszystkie narządy I tkanki, ze szczególną jednak predy lekcją do układu oddechowego

-Czynnik etiologiczny

W przeważającej większości przypadków Jest nim prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), rzadko prątek bydlęcy (Mycobacterium bovi) Źródło zakażenia.Najczęstszym źródłem zakażenia jest człowiek chory na gruźlicę, obficie prątkujący I nie leczony.Rzadziej źródłem zakażenia (zwłaszcza w krajach rozwiniętych) Jest chore na gruźlicę zwierzę tj. chore krowy

Drogi szerzenia zakażenia

-Dominującą drogą szerzenia zakażenia jest zakażenie drogą powietrzną (inhalacyjna, kropelkowa), znacznie rzadziej jest to droga pokarmowa (w wyniku spożycia niepasteryzowanego mleka lub jego przetworów)

-Chory obficie prątkujący podczas kaszlu, kichania, odksztuszania, głośnego mówienia, śpiewu wraz z kropelkami śluzu wydala prątki, które w postaci aerozolu unoszą się w powietrzu następnie dostają się do płuc stając się przyczyną infekcji

-Ryzyko zakażenia drogą powietrzną wzrasta w zamkniętych, źle wietrzonych pomieszczeniach, w których przebywają chorzy obficie prątkujący oraz w przypadku długotrwałej (domowej) styczności z chorym prątkującym

ZAPOBIEGANIE I ZWALCZANIE GRUŹLICY

I. Unieszkodliwienie źródła zakażenia-Unieszkodliwianie źródła zakażenia polega na: • wczesnej diagnostyce i leczeniu chorych

-izolacji chorych (w okresie kiedy prątkują),badaniu osób, które miały styczność z chorymi na gruźlicę celem potwierdzenia lub wykluczenia zakażenia

II. Przecinanie dróg szerzenia się zakażenia polega na:

-Używaniu masek twarzowych

-Przestrzeganiu higieny pomieszczeń (wietrzenie, mycie, dezynfekcja)

-Przestrzeganiu higieny podczas kaszlu, kichania i mówienia

-Używaniu chusteczek jednorazowego użytku

-Ograniczenie/unikanie kontaktu z osobami chorymi

III. Zwiększenie odporności

-Zwiększenie odporności na zakażenie poprzez szczepienie szczepionką BCG

- W Polsce szczepienie BCG Jest obowiązkowe 1 wykonuje się je u noworodka w pierwszej dobie życia

-Wartość protekcyjna szczepień BCG jest szacowana na ok. 50-60%

-Wskazane jest także zwiększanie naturalnej odporności ustroju przez poprawę tzw. zdrowy tryb życia, dobre odżywianie, eliminowanie szkodliwych nałogów

- Organizacja walki z gruźlicą

-Gruźlica stanowi poważnym problemem zdrowotny, społeczny i ekonomiczny, a poprawa wskaźników epidemiologicznych dotyczących tej choroby wymaga działań systemowych i dodatkowych nakładów finansowych

-Ponieważ problem ma znaczenie globalne, WHO koordynuje działania przeciwgruźlicze na całym świecie przez monitorowanie sytuacji epidemiolo­gicznej, spoiządzanie światowych raportów dotyczących sytuacji epidemiologicznej, wprowa­dzanie nowoczesnych strategii leczenia, tworzenie i wdrażanie planów walki z gruźlicą (np. The Global Plan to Stop TB)

-Gruźlica jest chorobą o znaczeniu społecznym i z tego względu zwalczanie tej choroby ujęto w plan pod nazwą Narodowy Program Zwalczania Gruźlicy

-Centralną rolę w Narodowym Programie Zwalczania Gruźlicy odgrywa Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie, który jest:

ośrodkiem referencyjnym i krajowym ośrodkiem konsultacyjnym zajmuje się rejestracją i monitorowaniem wykrytych przypadków gruźlicy (w tym gruźlicy lekoopomej) podmiotem odpowiedzialnym za poziom meryto­ryczny i rezultaty Narodowego Programu Zwalczania Gruźlicy

-Podstawą prawną regulującą leczenie I zapobieganie gruźlicy jest Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. Nr 234, poz. 1670)

Ustawa nakazuje:

-obowiązkowa rejestrację każdego przypadku gruźlicy

-badania wśród osób o zwiększonym ryzyku zachorowania na gruźlicę

-izolację i bezzwłoczne leczenie chorych

-zapewnienie leczenia nleubezpleczonym I biednym

Na podstawie przepisów tej ustawy osoby chore i prątkujące oraz podejrzane o prątkowanie podlegają obowiązkowemu leczeniu szpitalnemu (art. 34, ustęp 1)

-Ze względu na duże rozpowszechnienia gruźlicy na świecie i w Polsce konieczne jest prowadzenie szeroko zakrojonej akcji edukacyjnej wśród lekarzy rodzinnych, dla których problemy związane z wykrywaniem i leczeniem gruźlicy są ciągle aktualne

Ważne Jest także aktywne wykrywanie gruźlicy wśród osób z grup wysokiego ryzyka tj. osób kontaktujących się z osobą prątkującą, pensjo­nariuszy domów opieki, więźniów, bezdomnych, narkomanów, osób zakażonych HIV i chorych na AIDS

EKSPOZYCJA ZAWODOWA - ZAKAŻENIA KRWIOPOCHODNE

-Pracownicy ochrony zdrowia narażeni są na kontakt z krwią oraz innym materiałem biologicznym, który może stanowić ryzyko zakażenia wirusami HBV, HCV i HIV

-W Polsce wśród chorób zawodowych o etiologii infekcyjnej pracowników medycznych wirusowe zapalenia wątroby (WZW) stanowią najliczniejszą grupę (ok. 60%), a wśród wszystkich stwierdzanych chorób zawodowych - 41%

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B

- Epidemiologia

-Szacuje się, że wirusem HBV zakażonych Jest na świecie 300 - 400 min ludzi

-Najmniej zakażonych znajduje się w Europie Północnej, Ameryce Północnej i Australii (< 0,1%), najwięcej (>20%) w Afryce I Azji

-W Polsce zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW typu B) rejestrowane są od 1979 roku Początkowo rejestrowano ponad 15 tys. przypadków rocznie

-Od roku 1994 zachorowalność na WZW typu B systematycznie obniża. W latach 1994-2001 liczba zachorowań zmalała o 82%

-Sytuacja ta jest efektem wprowadzenia obowiązkowych szczepień wśród dzieci I pracowników służby zdrowia oraz zalecanych szczepień przed zabiegami operacyjnymi

Całkowita liczba zakażonych HBV w Polsce wynosi ok. 1,5% populacji. W ok. 60% do zakażenia dochodzi w placówkach służby zdrowia

Czynnik etiologiczny

Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV) należący do rodziny hepadnawirusów

-HBV jest oporny na czynniki zewnętrzne, zarówno na temperaturę jaki i środki chemiczne. Nie zabija go temperatura wrzenia wody. Do inaktywacji konieczne jest stosowanie pary wodnej pod ciśnieniem w temperaturze 121 sŁ C (autoklawowanie)

Źródło zakażenia- chory człowiek lub nosiciel wirusa HBV

Wrota zakażenia- uszkodzona skóra lub błony śluzowe

Drogi szerzenia

-Zakażenie szerzy się najczęściej poprzez naruszenie ciągłości tkanek związanym z zabiegami medycznymi (chirurgicznymi, dializami, stomatologicznymi, endoskopowym!), nie medycznymi (tatuowanie, przekłuwanie uszu, przyjmowanie narkotyków przy użyciu zakażonego sprzętu)

-Drogą kontaktów seksualnych głównie homoseksual­nych

-Drogą wertykalną (najczęściej podczas akcji porodowej, rzadziej w okresie poporodowym podczas pielęgnacji noworodka lub niemowlęcia)

-Do zakażenia niezbędne jest 0,00004 ml zakażonej krwi. Wirus HBV obecny jest w spermie i śluzie szyjkowym. Nie występuje w kale, ślinie I łzach

-Okres wylęgania

-Okres wylęgania waha się od 14 do 180 dni (średnio 60-90 dni)

-Przebieg I objawy choroby

-Replikacja wirusa przebiega głównie w komórkach wątroby stąd objawy są wynikiem dysfunkcji tego narządu. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo, choroba może mleć przebieg ostry, przewlekły lub piorunujący z wysoką śmiertelnością

Objawy

-Objawy chorobowe to: osłabienie, senność, bóle głowy, brak apetytu, czasami gorączka, pobolewanie w okolicy wątroby, objaw "pulsowania" w brzuchu po spożyciu posiłku, zażółcenle skóry. Żółtaczce towarzyszy zazwyczaj uporczywe swędzenie skóry

-Przewlekłe zapalenie zazwyczaj przebiega skąpo- objawowo. Chorzy zgłaszają niekiedy zmniejszoną tolerancję wysiłku, zwiększoną senność, spadek motywacji do działania, nieznaczne pobolewanie w okolicy wątroby

Diagnostyka

Wykrywanie zakażeń HBV opiera się na:

-badaniach serologicznych (antygen I przeciwciała: HBs, HBe, HBc)

-badaniach biochemicznych (ALAT, ASPAT i inne)

-badaniach pomocniczych (morfologia, OB, czas protrombinowy i inne)

-oznaczaniu DNA wirusa we krwi (HBV DNA) - jakościowo i ilościowo

-badaniach obrazowych i histologicznych (USG, RTG biopsja wątroby)

-Pierwszym markerem zakażenia jest obecność antygenu HBs (HBsAg)

-Antygen ten wykrywa się w surowicy w 2-4 tyg., najpóźniej w 11-12 tyg. od zakażenia. Pojawia się on w fazie namnażania wirusa - najczęściej przed wystąpieniem objawów klinicznych oraz przed wzrostem aktywności ASPAT i ALAT oraz innych markerów WZW

-Badanie HBs Ag to proste, tanie i najpopularniejsze badanie pozwalające wykryć zarażenie HBV zarówno w fazie ostrej i przewlekłej

-Badanie wykonują laboratoria biochemiczne, a skierowanie może wydać lekarz pierwszego kontaktu

-Kolejnym wyznacznikiem jest HBV DNA wskazujący na występowanie we krwi materiału genetycznego wirusa

-Maksymalne stężenie HBV DNA występuje tuż przed wystąpieniem objawów klinicznych. Następnie zmniejsza się. Zanika przy wyleczeniu, utrzymuje się latami przy zakażeniu przewlekłym

-Obecność HBV DNA Jest potwierdzeniem replikacji wirusa, potwierdza zakaźność danej osoby i jest wskazaniem do leczenia przeciwwirusowego

-Każdy nosiciel HBs (+) powinien zostać przebadany pod kątem replikacji wirusa

Profilaktyka

Profilaktycznie przeciw WZW typu B stosuje się szczepienia

-W Polsce od 1992 r. są szczepione profilaktycznie noworodki, oraz pracownicy służby zdrowia, od kilku lat także młodzież uczęszczająca do gimnazjum

-Przed szczepieniem warto wykonać badanie HBs, gdyż szczepienie osoby uprzednio zakażonej nie będzie skuteczne

-Szczepionka podawana się wg. schematu 0-1-6 miesięcy (odporność pojawia się u 98% szczepionych po 2 tygodniach od drugiej dawki szczepionki)

-Możliwe jest szybkie uodpornienie wg. schematu 0-7-21 dzień, z dawką przypominającą po roku np. przed zabiegami chirurgicznymi lub w nagłych wyjazdach do stref endemicznych

-Osoby, które nie ukończyły całego cyklu szczepień, traktuje się jako nieszczepione i należy ponownie rozpocząć Ich uodpornianie

-W uzasadnionych przypadkach, gdy istnieje wysokie ryzyko zakażenia, u osób nieuodpornionych należy podać swoistą immunoglobulinę anty HBs z jednoczasowym rozpoczęciem cyklu szczepień

-Według WHO podawanie dawek przypominających szczepionki nie jest konieczne

WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C ZAKAŻENIA HCV

Wirusowe zapalenie wątroby typu C

-Wirusowe zapalenie wątroby typu C - przez WHO uznane za jedno z większych światowych zagrożeń epidemiologicznych ze względu na wieloletni bezobjawowy przebieg zakażenia HCV

-Na świecie zakażonych wirusem HCV jest około 3% globalnej populacji, tj,170 min osób

-Każdego roku na świecie przybywa około 3-4 min osób świeżo zakażonych

-Dane epidemiologiczne mogą być zaniżone ze względu na często bezobjawowy przebieg zakażenia

-Obszary dotknięte najwyższymi odsetkami zakażeń HCV to kraje Afryki oraz Ameryka Łacińskiej, centralna i południowo-wschodnia Azja I Europa Wschodnia (częstość zakażeń wynosi 5 -10 %)

-Wirusowe zapalenie wątroby typu C od 1997r. podlega w Polsce obowiązkowemu zgłaszaniu i rejestracji

-Według Polskiej Grupy Ekspertów HCV, szacunkowa liczba zakażonych w Polsce, to około 730 tys. osób

- W 2008r. zanotowano 2 315 zachorowania na WZW typu C (zapadalność - 6,1/100 tys.) w 2009r. -1899

…………………………………………………………..

Czynnik etiologiczny- wirus HCV

-Wirus zapalenia wątroby typu C (hepatitis C virus, HCV) został zidentyfikowany w 1989 roku

-HCV to wirus otoczkowy, kulisty należący do rodziny Flaviviridae

-Genom wirusa HCV tworzy jedna nić RNA, składająca się z ok. 9500 nukleotydów

-Aktualnie wyróżnia się 6 genotypów (1-6) HCV, ponad 50 podtypów. Do najpowszechniej występujących należą podtypy 1a, 1b, 2a i 2b (w Polsce dominuje genotyp 1b)

Źródło zakażenia

Chory człowiek lub bezobjawowy nosiciel wirusa HCV

Drogi szerzenia

-Do zakażeń wirusem HCV dochodzi na drodze parenteralnej. Wrota zakażenia stanowią uszkodzone naczynia krwionośne, które mają kontakt z materiałem biologicznym zawierającym wirusa

-Oprócz krwi także tkanki oraz wydzieliny chorych będących w fazie replikacji wirusa, mogą stanowić potencjalne źródło zakażenia

-Niebezpieczeństwo przeniesienia infekcji wiąże się także ze stosowaniem skażonego sprzętu używanego podczas zabiegów inwazyjnych

-Dzięki wprowadzeniu na początku lat 90-tych badań przesiewowych dawców krwi (przeciwciała anty-HCV i od 2000r. HCV-RNA) częstość potransfuzyjnych zakażeń HCV została znacznie zredukowana

-Za większość zakażeń HCV odpowiada dożylne stosowanie narkotyków (prawie 70% narkomanów w Polsce jest zakażonych wirusem HCV)

-Częstość zakażeń HCV Jest wysoka wśród osób dializowanych (w Polsce - na poziomie ok. 40%)

Zakażenie wirusem typu C może mieć miejsce również na drodze kontaktów seksualnych

Wśród osób heteroseksualnych, często zmieniających partnerów, odsetek osób zakażonych wynosi od 5 - 10%, natomiast u homoseksualistów może być nieznacznie wyższy

-Wirus może szerzyć się na drodze wertykalnej kiedy kobieta ciężarna, zakażona HCV może zakazić noworodka w czasie porodu. Do zakażenia na tej drodze dochodzi średnio u około 3-5% noworodków

-Ze względu na możliwe drogi transmisji, wyróżnia się następujące grupy ryzyka:

-biorcy krwi i preparatów krwiopochodnych

-pacjenci po transplantacji tkanek i narządów

-osoby poddawane inwazyjnym zabiegom diagnostycz­nym i leczniczym w placówkach ochrony zdrowia

-pacjenci dializowani

-chorzy na hemofilię-dzieci urodzone przez matki zakażone HCV

-osoby uzależnione od dożylnych środków odurzających

-pracownicy służby zdrowia

-osoby korzystające z inwazyjnych zabiegów kosmetycznych

-osoby po przebytych zabiegach tatuażu i nakłuciach skóry

-Okres wylęgania - od 1 do 5 miesięcy

Objawy

Ostre WZW typu C objawia się podwyższoną temperaturą ciała, ogólnym osłabieniem, bólem brzucha, nudnościami objawami grypopodobnymi, zażółceniem skóry. Objawy utrzymują się 2-12 tyg.

-U ok. 80 % chorych WZW typu C przebiega skrycie i większość zakażonych nie jest świadoma swojego stanu ponieważ przewlekła infekcja przebiega często skąpoobjawowo i trwa latami

-Czas trwania zakażenia HCV, od momentu wniknięcia wirusa do organizmu do wystąpienia poważnych powikłań może trwać od 5 do 35 lat

Powikłania

-U ok. 20% zakażonych przewlekle wirusem HCV rozwija się marskość wątroby, której często towarzyszy: wodobrzusze, żylaki przełyku, żółtaczka, obrzęki, zaburzenia krzepliwości krwi, zaburzenia psychiczne

-Wirusowemu zapaleniu wątroby typu C niekiedy towarzyszą choroby autolmmunologiczne, w tym autoimmunologiczne zapalenie wątroby (AZW), które znacznie pogarszają rokowanie

Diagnostyka

-W celu stwierdzenia zakażenia HCV stosuje się dwa typy badań laboratoryjnych, tj. serologiczne pozwalające na stwierdzenie obecności przeciwciał anty-HCV I genetyczne, pozwalające na bezpośrednią detekcję komponentów wirusa, tj. HCV RNA przy użyciu reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR) w surowicy krwi

-Aktualnie stosowane testy serologiczne ELISA III generacji, traktowane są jako metoda przesiewowa.

-Postawienie pewnego rozpoznania wymaga wykonania testów pozwalających na stwierdzenie obecności RNA wirusa a Zapobieganie i zwalczanie zakażeniom HBV i HCV

-Wczesna diagnostyka i leczenie chorych

-Eliminacja zakażonych i podejrzanych o zakażenie pośród kandydatów na dawców krwi, tkanek i narządów

-Przestrzeganie zasad higienicznego i aseptycznego postępowania podczas wykonywania zabiegów przebiegających z naruszeniem ciągłości tkanek (podczas zabiegów medycznych I niemedycznych)

-Dezynfekcja, sterylizacja sprzętu i narzędzi stosowa­nych podczas inwazyjnych procedur diagnostyczno- leczniczych

-Stosowanie sprzętu jednorazowego użytku

-Szczepienie przeciwko WZW typu B

EPIDEMIOLOGIA zakażeń HIV/AIDS

Występowanie HIV/AIDS

-O Epidemia HIV i AIDS obejmuje wszystkie kontynenty i w skali globalnej obserwowany jest wysoki poziom nowych zakażeń HIV I zgonów z powodu AIDS

-O Szacuje się, że w 2007 r. było ogółem 33 miliony osób żyjących z HIV w tym;

-Dorośli 31 min

-Dzieci poniżej 15 r.ż. 2.0 min

-Rocznie przybywa ok. 2,7 min nowych zakażeń HIV i umiera ok. 2 min osób

-Najbardziej dotkniętym regionem jest Afryka SubsaharyjskieJ - gdzie liczba osób zakażonych wirusem HIV sięga 24,5 min

-Drugim najbardziej dotkniętym regionem świata jest Ameryka Łacińska I Karaiby

-Epidemia HIV w Europie ma charakter niejednorodny

- W Europie Zachodniej I Skandynawii pozostaje na stałym poziomie, a do nowych zakażeń dochodzi tam najczęściej Już nie drogą iniekcji środków psychoaktywnych, ale poprzez kontakty seksualne

- Prawie 90% zakażeń wykrywanych jest wśród mieszkańców miast, a sytuacja wykazuje duże zróżnicowanie terytorialne

-Najwyższą częstość wykrywania HIV notuje się w ostatnich latach w województwie dolnośląskim i

warmińsko-mazurskim, gdzie nadal odsetkowo

większy niż dla całego kraju udział mają zakażenia inlekcyjnych użytkowników narkotyków

Czynnik etiologiczny

-Ludzki wirus niedoboru odporności (Human Immunodeficiency Virus -HIV) - znane są dwa typy tego wirusa : HIV-11HIV-2

-HIV jest wirusem immunotropowym. Komórki układu odpornościowego (głównie limfocyty T CD4+)

są miejscem jego replikacji, czego efektem jest stopniowa degradacja układu odpornościowego

gospodarza, co ostatecznie doprowadza do stanu immunosupresji, nazwanego zespołem nabytego

niedoboru odporności -AIDS

-Wówczas u osoby zakażonej rozwijają się różne schorzenia oportunlstyczne, które w efekcie doprowadzają do zgonu

Źródło zakażenia

-Zakażony człowiek od ok. 2 tygodni od zakażenia przez cały czas trwania Infekcji (we wszystkich stadiach i postaciach zakażenia)

-Drogi szarzenia

-Drogą kontaktów seksualnych (najczęściej)

-Na drodze paronteralnej (transfuzja krwi lub preparatów krwiopochodnych, transplantacja tkanek, narządów pobranych od osób zakażonych HIV, skaleczenie lub zakłucie narzędziem zanieczyszczonym krwią HIV (+))

-Ryzyko zakażenia HIV Jest wyższe w przypadku głębokiego zakłucia igłą o szerokim świetle, skaleczenia narzędziem w widocznymi śladami krwi i w przypadku narażenia na krew pacjenta w zaawansowanym AIDS

-Drogą wertykalną - matka może zakazić dziecko podczas ciąży, porodu lub w następstwie karmienia piersią

Okres wylęgania

-Zakażenie pierwotne może przebiegać bezobjawowo lub objawowo, przy czym spektrum objawów może być szerokie

-Po okresie wylęgania, który wynosi od kilku dni do kilku tygodni od ekspozycji na HIV, u większości zakażonych dochodzi do rozwoju ostrej choroby retrowirusowej. Pierwsze objawy występują w kilka dni do 8 tygodni po transmisji wirusa (średnio 3-6 tyg.)

Obraz kliniczny wczesnej fazy zakażenia jest bardzo zróżnicowany. Występujące wówczas objawy są wynikiem reakcji układu odpornościowego na zakażenie

-Do najczęściej zgłaszanych objawów ostrej choroby retrowirusowej należą: gorączka, limfadenopatia, zapalenie gardła, plamisto-grudkowa lub rumieniowa wysypka zlokalizowana na tułowiu, kończynach i twarzy, bóle mięśniowe i stawowe, biegunka, ból głowy, powiększenie wątroby i śledziony,owrzodzenia jamy ustnej i narządów płciowych, ubytek masy ciała i pleśniawki

-Ta faza zakażenia zazwyczaj przybiera postać zespołu mononukleozopodobnego, ale u niektórych osób może mieć przebieg bezobjawowy

-W badaniach laboratoryjnych przeciwciała anty-HIV pojawiają się zazwyczaj w okresie od 6 do 12 tygodni od zakażenia, a w niektórych przypadkach do serokonwersjl dochodzi po ponad 6 miesiącach od zakażenia

-U 50% zakażonych w ciągu 9-10 lat rozwija się AIDS- zespół nabytego niedoboru odporności

AIDS Jest zespołem bardzo niejednorodnym I charaktery­zują go poważne zakażenia oportunistyczne (zapalenia mózgu, płuc, gruźlica), nowotwory, wyniszczenie, ubytek masy ciała, gorączka, biegunka, uczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego

-Zakażenia HIV wprawdzie nie da się wyleczyć, usunąć wirusa z organizmu, ala dzięki lekom możliwe Jest znaczne apowolnlenle postępu zakażania, poprawa jakości życia z HIV I wydłużenie życia o kilkadziesiąt lat

Diagnostyka

-Zakażenie HIV rozpoznać można tylko po wykonaniu testu w kierunku obecności przeciwciał anty-HIV

-Powszechnie dostępne są testy wykrywające obecność przeciwciał zarówno przeciwko HIV-1, jak i HIV-2 oparte na metodzie ELISA, to testy przesiewowe

-Wynik ujemny (negatywny) testu oznacza, że nie znaleziono przeciwciał anty-HIV

Jeśli badanie zostanie wykonane za wcześnie, przed upływem 12 tygodni (3 miesięcy) od

potencjalnego momentu zakażenia, wynik testu może być fałszywie uiemny

W okresie do 12 tyg. nie można wykluczyć, zakażenia ponieważ nie powstała dostatecznie duża ilość przeciwciał przeciwko wirusowi i test ich wykrył. Ten okres od zakażenia do momentu pojawienia się przeciwciał anty-HIV nosi nazwę okienka serolo­gicznego

Jeśli od „ryzykownego zachowania" minęło 12 tygodni i więcej, a wynik testu jest ujemny, oznacza to, iż nie doszło do zakażenia

-Wynik dodatni (pozytywny) testu ELISA nie dowodzi jeszcze zakażenia. Z różnych przyczyn taki wynik może być fałszywie dodatni i zawsze musi on zostać potwierdzony przy pomocy testu Western biot

-Dopiero dodatni wynik testu Western biot upoważnia do stwierdzenia, iż pacjent jest zakażony HIV

-W USA i niektórych krajach Europy Zachodniej dostępne są testy wykrywające przeciwciała anty- HlV w ślinie. Dostępne są także tzw. szybkie testy, dające odpowiedź po około 20 minutach. Wyniki dodatnie takich testów zawsze wymagają także potwierdzenia testem Western biot

-Oznaczenie HIV RNA metodą PCR ma zastosowanie w diagnostyce niemowląt urodzonych przez matki HIV (+) oraz monitorowaniu leczenia p/wirusowego

-W Polsce najbezpieczniej Jest wykonać test w Punktach Konsultacyjno-Dlagnostycznych, w których testy wykonywane są bezpłatnie I ANONIMOWO, prowadzone jest także poradnictwo przed i po teście. Wyniki dodatnie zawsze potwierdzane są testem Western biot

-W Rzeszowie Punkt Konsultacyjno - Diagnostyczny mieści się w NZOZ Centrum Medyczne "Medyk,, przy ul. Podkarpacka 1 i jest czynny w:

" czwartek 16.00 -19.00 - poradnictwo przed testem i po, pobór krwi, wydawanie wyników oraz

-piątek 16.00 -18.00 - wydawanie wyników

Zapobieganie

-Unieszkodliwienie źródła zakażenia: eliminacja osób o ryzykownych zachorowaniach i zakażonych HIV spośród dawców krwi, nasienia, tkanek I narządów

-Przecięcie dróg szerzenia HIV

-stosowanie prezerwatyw

-unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych

-przestrzeganie zasad aseptykl i higieny podczas zabiegów Inwazyjnych (unikanie bezpośredniego kontaktu z krwią, wydzielinami pacjenta,

-stosowanie środków ochrony osobistej, dezynfekcja I sterylizacja sprzętu wlelorazowego użytku)

-stosowanie leków przeciwwirusowych w celu zapobiegania zakażeniu dziecka przez matkę zakażoną HIV, sztuczne karmienie dziecka

!!! NARAŻENIE ZAWODOWE (EKSPOZYCJA ZAWODOWA) NA ZAKAŻENIE HIV, HBV, HCV

EKSPOZYCJA ZAWODOWA

EKSPOZYCJA ZAWODOWA jest to narażenie na zakażenie różnymi drobnoustrojami na skutek kontaktu z materiałem biologicznym w trakcie wykonywania pracy zawodowej

-Pracownicy ochrony zdrowia często narażeni są na kontakt z krwią pacjentów oraz z innym materiałem biologicznym, który może stwarzać ryzyko zakażenia

-Najbardziej narażonymi na ekspozycję zawodową są:

-LEKARZE ZABIEGOWI

-PIELĘGNIARKI i POŁOŻNE

-PRACOWNICY STACJI DIALIZ

-PRACOWNICY LABORATORIÓW

-PRACOWNICY SŁUŻB RATOWNICZYCH

- OSOBY SPRZĄTAJĄCE W PLACÓWKACH SŁUŻBY ZDROWIA

-STOMATOLODZY

- PRACOWNICY Prosektoriów

Źródła zakażenia

-Materiałem zakaźnym może być każdy materiał biologiczny zawierający patogen. Poza krwią zagrożenie stanowią inne płyny ustrojowe oraz tkanki I narządy zakażonego chorego

-Źródłem zakażenia może być m.ln. płyn mózgowo- rdzeniowy, płyn opłucnowy, otrzewnowy, osierdziowy, wody płodowe, mleko kobiece, nasienie wydzielina pochwowa zwłaszcza Jeżeli zawierają krew

-Za znikome uważa się ryzyko zakażenia w przypadku kontaktu z kałem, moczem, wymiocinami, ślina, plwocina, wydzieliną z nosa, łzami lub potem (zwłaszcza Jeżeli nie stwierdza się w nich krwi

-Na podstawie prospektywnych badań oszacowano, że średnie ryzyko zakażenia w wypadku zakłucia Igłą zawierającą krew osoby HIV- seropozytywnej wynosi 0,3%, natomiast zanieczyszczenie błon śluzowych lub skóry krwią wiąże się 3 x mniejszym ryzykiem infekcji, szacowanym na poziomie 0,09%

-Za ekspozycje, które stwarzają ryzyko zakażenia, uważa się zranienie skóry skażonym ostrym przedmiotem np.: igłą, skalpelem lub kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry z materiałem zakaźnym

Ekspozycje na krew i inny materiał potencjalnie zakaźny można uszeregować następująco:

> Ekspozycja niewymagająca szczególnego postępowania

-ekspozycja skóry nieuszkodzonej

-ekspozycja wątpliwa - śródskórne lub powierzchowne skaleczenie igłą uznaną za nieskażoną, powierzchowna rana bez widocznego krwawienia wywołana przez narzędzie uznane za nieskażone

>Ekspozycje wymagające postępowania poekspozycyjnego i obserwacji poekspozycyjnej:

-ekspozycja prawdopodobna - śródskórne lub powierzchowne skaleczenie igłą skażoną krwią lub innym materiałem potencjalnie zakaźnym (IMPZ), powierzchowna rana bez widocznego krwawienia wywołana przez narzędzie skażone krwią lub IMPZ, wcześniej nabyte skaleczenie lub rana skażona krwią lub IMPZ, kontakt błon śluzowych (lub spojówek) z krwią lun IMPZ

-ekspozycja ewidentna - uszkodzenie przenikające skórę Igłą skażoną krwią lub IMPZ, wstrzyknięcie minimalnej ilości krwi, skaleczenie lub rana z krwawieniem wywołana przez narzędzie z widocznym zanieczyszczeniem krwią lub IMPZ, bezpośrednie wprowadzenie materiału biologicznego

-ekspozycja masywna - przetoczenie krwi, wstrzyknięcie dużej objętości (powyżej 1 ml) krwi lub płynów ustrojowych potencjalnie zakaźnych, parenteralna ekspozycja na próbki laboratoryjne zawierające wysokie miana wirusów (hodowle)

CZĘSTOŚCI RODZAJ EKSPOZYCJI

90% EKSPOZYCJI DOT. SKÓRY NIEUSZKODZONEJ

10% RANI SIĘ NARZĘDZIAMI

WŚRÓD EKSPOZYCJI NA SKUTEK ZRANIENIA LUB ZAKŁUCIA:

23% ZAKŁUWA SIĘ PODCZAS POBIERANIA KRWI, ZAKŁADANIA WENFLONU LUB PO PODANIU LEKU

Ryzyko zakażenia przy zakłuciu HBV od 7 do 30%

HCV od 5 do 15% HIV 0,32%

Ogólne zasady ochrony przed zawodowym zakażeniem krwiopochodnym

-Bezpośrednio po potencjalnej ekspozycji na zakażenie podejmuje się czynności zmierzające do usunięcia materiału zakaźnego poprzez zastosowanie prostych metod

-Właściwe postępowanie, podjęte w ciągu pierwszych kilkunastu, kilkudziesięciu godzin, daje szansę uniknięcia rozwoju choroby

Pierwszą czynnością, którą należy wykonać jest usunięcie materiału zakaźnego z powierzchni skóry przy użyciu gazy nasączonej środkiem do dezynfekcji rąk

-Zranioną okolicę należy dokładnie umyć wodą i mydłem, zdezynfekować i nałożyć sterylny wodoszczelny opatrunek

-Nie należy wyciskać uszkodzonego miejsca i nie tamować krwawienia

-Gdy materiał zakaźny dostanie się do oczu, należy opłukać je wodą lub roztworem soli fizjologicznej

-Gdy materiał zakaźny dostanie się do ust, należy go wypluć, a usta kilkanaście razy wypłukać wodą

-Wystąpienie ekspozycji należy zgłosić lekarzowi zakładowemu lub lekarzowi Zespołu Zakażeń Szpitalnych lub lekarzowi dyżurnemu oddz. zabiego­wego

-Dalsze postępowanie polega na ocenie, czy istnieje ryzyko zakażenia

-Należy rozważyć okoliczności zdarzenia, rodzaj ekspozycji i potencjalne źródło zakażenia

-U osoby poszkodowanej należy oznaczyć HBsAg, anty-HCV, anty-HIV

-U osoby będącej potencjalnym źródłem zakażenia o nieznanym statusie serologicznym należy wykonać także badania; HBsAg, anty-HCV, anty-HIV

-Pacjent z ostrą choroba retrowirusową lub z rozpoznanym AIDS (z wysokim stężeniem wiremii HIV) stanowi realne źródło zakażenia

-W wypadku gdy znajduje się on w bezobjawowej fazie zakażenia HIV z niskim poziomem wiremii HIV (<1500 kopll/ml) lub jest skutecznie leczony - ryzyko transmisji zakażenia Jest znacznie mniejsze

-Gdy nieznany Jest status serologiczny potencjalnego źródła zakażenia, należy wykonać pacjentowi szybki test przesiewowy w kierunku zakażenia HIV (uzyskanie wyniku w ciągu 20-30 min)

-Ujemny wynik badania decyduje o braku wskazań do zastosowania profilaktyki a Wdrożenie profilaktyki musi nastąpić w najkrótszym czasie - nie jest błędem podanie np. 200-300 mg AZT do czasu ustalenia dalszych procedur

-Wdrożenie swoistego postępowania poekspozycyjnego w przypadku potencjalnego narażenia na HBV zależy od stopnia uodpornienia osoby eksponowanej oraz od zakaźności źródła zakażenia

- przy ustalonej zakaźności źródła - HBsAg(+) dla osób nieszczepionych, przy braku u nich przeciwciał anty-HBs zalecane jest podanie 1 dawki immunoglobuliny anty HBs (HBIG) oraz przeprowa­dzenie szczepień przeciwko WZW typu B według typowego schematu szczepienia (0-1-6)

-przy nieznanej zakaźności źródłą-HBsAg(?) lub braku zakaźności HBsAg (-) należy tylko przepro­wadzić cykl szczepienia

-u osób zaszczepionych, u których miano przeciwciał anty-HBs wynosi 10 mlU/ml szczepienie nie jest potrzebne

-w przypadku osób z poziomem przeciwciał niższym od ochronnego należy wdrożyć postępowanie uodporniające

-Postępowanie po ekspozycji na HCV ma na celu obserwację osoby poszkodowanej W chwili zgłoszenia ekspozycji należy wykonać badanie poziomu przeciwciał anty-HCV oraz badanie ALT W surowicy krwi (kolejne badania podczas wizyt kontrolnych)

-Każda osoba po ekspozycji powinna być objęta programem badań kontrolnych - celem monitoro­wania serokonwersjl

-Badania kontrolne w uzasadnionych wypadkach powtarza się po 6 tygodniach, następnie po 3 16 miesiącach. Ze względu na doniesienia o zjawisku przedłużonej serokonwersjl u osób Jednocześnie zakażonych HCV zaleca się u nich powtórzenie oznaczenia anty-HIV po roku

Osoba po ekspozycji musi zachować środki ostrożności związanych z możliwością przeniesienia zakażenia na inne osoby

-W zakresie życia seksualnego zaleca się abstynencję lub stosowanie prezerwatyw aż do wykluczenia zakażenia. W tym czasie nie może być dawcą krwi, narządów, tkanek lub nasienia (według niektórych zaleceń przez rok)

-Matki karmiące powinny w tym czasie zaprzestać karmienia piersią

-Zasady chemloprofllaktyki poekspozycyjnej w przypadku zakażenia HIV

-Profilaktykę poekspozycyjną należy rozpocząć tak szybko, Jak jest to możliwe. Najkorzystniej Jest przyjąć leki w ciągu 1-2 godzin po ekspozycji, ale przed upływem 72 godzin

-Autorzy niemieccy zalecają, aby została ona rozpoczęta nie później niż 24 godziny od ekspozycji

-W wypadku wątpliwości lepiej jest rozpocząć przyjmowanie zydowudyny i lamiwudyny (lub innych dwóch leków z tej grupy)₉ a w razie wykluczenia wskazań przerwać terapię

-Czas chemioprofilaktyki powinien wynosić 28 dni

-Osoba wymagająca profilaktycznego zastosowania leków powinna podpisać zgodę na takie leczenie po uprzednim poinformowaniu przez lekarza o korzyściach i możliwych skutkach ubocznych takiego postępowania

-Jeżeli pacjent będący potencjalnym źródłem zakażenia jest skutecznie leczony ARW_t w profilak­tyce poekspozycyjnej może być zastosowany ten sam schemat lekowy

-W przypadku nieskuteczności terapii ARW wybór schematu wymaga szczególnego rozważenia

OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO

Zdolność przewidywania zdarzeń, czyli umiejętność wyprzedzania tego co mogłoby mieć miejsce, to nieodzowna cecha dobrego pracodawcy

-Istotne Jest nie tylko właściwe planowanie pracy, ale także zapobieganie niepożądanym zdarzeniom, które mogłyby się pojawiać I mieć wpływ na prawidłowość funkcjonowania zakładu jako całości, a także każdego z pracowników

-Będąc świadomym występujących zagrożeń, kierownik/dyrektor zakładu musi umieć analizować ryzyko zawodowe

-Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy

-Ocena ryzyka zawodowego to dokładne sprawdzenie i ocena, co w miejscu pracy może zaszkodzić lub wyrządzić krzywdę pracownikom

-Dzięki tej ocenie można zweryfikować to czy zastosowano wystarczające środki ograniczające lub eliminujące zagrożenia oraz określić, co należy dodatkowo zrobić, aby nie dopuścić do zagrożeń

Zgodnie z art. 224 Kodeksu Pracy pracodawca zobowiązany jest podejmować działania zapobiegające niebezpieczeństwu, jeżeli prowadzi działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników

-Pracodawca jest zobowiązany ocenić ryzyko zawodowe występujące przy prowadzonych w zakładzie pracach oraz zobowiązany jest stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, a w szczególności zapewnić organizację i stanowiska pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia

Ocenę ryzyka zawodowego należy przeprowadzać okresowo, a jej wyniki powinny stanowić podstawę opracowania planu działań, których celem jest poprawa ochrony zdrowia pracowników

-Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna zawierać m.in. charakterystykę stanowiska pracy, informacje dotyczące identyfikacji zagrożeń, szacowanie parametrów ryzyka i jego wartościowa­nie, informacje dotyczące kryteriów akceptacji, środki ochrony konieczne do zlikwidowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka oraz zalecenia dotyczące monitorowania ryzyka i jego okresowej oceny

Oceny ryzyka zawodowego dokonuje się poprzez:

-Zebranie informacji potrzebnych do przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego (m.in. rodzaje stanowisk pracy rodzaj wykorzystywanych urządzeń, aparatury narzędzia, typ zadań wykonywanych przez pracowników, jakie stosowane są środki ochrony zbiorowej i indywidualnej)

-Identyfikacja zagrożeń czyli określenie dla każdego stanowiska pracy, jakie występują na nim zagrożenia (np. czy mamy do czynienia z substancjami chemicz­nymi, nieprawidłowym oświetleniem, promieniowaniem elektromagnetycznym, ręcznym przenoszeniem ciężarów, pracą w

niewygodnej pozycji, zagrożeniami biologicznymi, stresem)

Oszacowanie ryzyka

W zależności od tego jak duże jest prawdopodobień­stwo wystąpienia wypadków i chorób (jako skutków zagrożenia) I jak poważne są te następstwa »ryzyko może być MAŁE, ŚREDNIE (oba uznawane są za dopuszczalne) lub DUŻE (uznawane za niedopuszczalne i wymaga niezwłocznych działań)

-Określenie działań eliminujących lub ograniczają­cych ryzyko zawodowe

-Należy zacząć od tych zagrożeń, których ryzyko wystąpienia Jest największe i zgodnie z zasadą, aby możliwość całkowitego usunięcia zagrożenia miała priorytet, a zastosowanie środków ochrony Indywidualnej było ostatecznością

W przypadku ryzyka niedopuszczalnego działania ograniczające muszą być natychmiastowe

Dokumentowanie wyników oceny ryzyka zawodowego

Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna być zgodna z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powinna zawierać opis ocenianego stanowiska pracy, wyniki pizeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy, niezbędne środki profilaktyczne zmniejsza­jące ryzyko oraz datę oceny i osobę, która ją przeprowadziła

Czynniki środowiska pracy związane z wykonywanym zawodem pielęgniarki oraz ich możliwe skutki dla zdrowia

Czynniki mogące powodować wypadki

-Śliskie nawierzchnie - możliwość urazów w wyniku poślizgnięcia, potknięcia i upadku zwłaszcza w sytuacji udzielenia pomocy w nagłych przypadkach

- Igły, ostre narzędzia i krawędzie, stłuczone szkło - możliwość urazów w wyniku ukłucia, przecięcia

-Gorące urządzenia sterylizacyjne, gorące gazy i ciecze - możliwość poparzeń

-Prąd elektryczny - możliwość porażenia w przypadku wadliwie działającego sprzętu elektrycznego

-Źle umocowany sprzęt i aparatura medyczna - możliwość urazów nóg, stóp przez spadające przedmioty

-Butle ze sprężonymi gazami (np. tlenem), gazy anestetyczne (m. In, chlorek etylu, tlenek azotu) - możliwość urazów na skutek wybuchu

-Stosowane substancje chemiczne - możliwość ostrego zatrucia

-Podnoszenie ciężarów (pacjentów, sprzętu medycznego) - możliwość nagłego wystąpienia zespołu bólowego pleców

Działania profilaktyczne

-Należy stosować obuwie ochronne ze spodami przeciwpoślizgowymi

-Należy stosować bezpieczne zasady użytkowania 1 przechowywania ostrych narzędzi

-Należy sprawdzić stan techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecać uprawnionemu

pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd urządzeń

-Należy stosować bezpieczne metody podnoszenia i przenoszenia ciężkich pacjentów oraz przedmiotów

Czynniki fizyczne

-Promieniowanie laserowe - możliwość uszkodzenia oczu, poparzenia skóry oraz wystąpienia chorób nowotworowych

- Promieniowanie rentgenowskie emitowane m.in. podczas wykonywania zdjęć rentgenowskich oraz jonizujące ze źródeł radioizotopowych - możliwość uszkodzenia oczu, poparzenia skóry oraz wystąpienia chorób nowotworowych

Profilaktyka: należy zapoznać się z zasadami bezpieczeństwa podczas przebywania w pracowni rtg w celu ograniczenia narażenia na napromieniowania do minimum

-Rozlane, rozsypane, wyciekające substancje chemiczne, w niektórych przypadkach niezidentyfiko­wane - możliwość ostrych i przewlekłych zatruć

-Pary i gazy uwalniane w procesie mieszania nieznanych substancji np. mocnych kwasów i utleniaczy z organicznymi związkami - możliwość zatrucia

-Mydła, detergenty, środki dezynfekujące - możliwość podrażnienia, uczulenia i zapalenia skóry w wyniku częstego z nimi kontaktu

-Aerozole płynów myjących i czyszczących - możliwość podrażnienia spojówek oczu oraz śluzówek nosa i gardła

-Leki, płyny sterylizujące (np. aldehyd glutarowy), gazy anestetyczne (bromek etylu, chlorek etylu, tlenek azotu) - możliwość przewlekłego zatrucia w wyniku długotrwałego narażenia

-Lateks - możliwość uczulenia (wstrząsu, astmy, zapalenia skóry) w zetknięciu z lateksowymi rękawicami lub innymi lateksowymi materiałami medycznymi

Działania profilaktyczne

-Należy unikać palenia papierosów, jedzenia i picia w czasie pracy. Należy zawsze używać środki ochrony Indywidualnej, gdy istnieje narażenie na patogeny

-W przypadku uczulenia na lateks należy stosować rękawice wykonane z Innych materiałów, a także unikać kontaktu z Innymi produktami zawierającymi lateks

-Należy zainstalować klimatyzację w sali operacyjnej w celu wyeliminowania przegrzania oraz usuwania szkodliwych gazów, par i zapachów

Mikroorganizmy chorobotwórcze - możliwość zakażenia w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorymi pacjentami

✓ Mikroorganizmy chorobotwórcze przenoszone drogą naruszenia ciągłości tkanek - możliwość zakażenia w wyniku kontaktu z krwią, płynami ustrojowymi i tkankami zakażonych pacjentów

✓ Mikroorganizmy chorobotwórcze przenoszone drogą naruszenia ciągłości tkanek - możliwość zakażenia w wyniku kontaktu z krwią, płynami ustrojowymi i tkankami zakażonych pacjentów

Środki profilaktyki chorób wywoływanych przez szkodliwe czynniki biologiczne wśród pracowników służby zdrowia, laboratoriów

ŚRODKI TECHNICZNE

-środki ochrony zbiorowej i indywidualnej,

-łatwo zmywalne i odporne na działanie środków chemicznych powierzchnie podłóg, ścian i blatów,

-bezpieczne systemy składowania i transportu odpa­dów medycznych,

-bezpieczny sprzęt i narzędzia ograniczający ryzyko skaleczenia lub zakłucia,

-stosowanie sprzętu jednorazowego użytku, sterylizacja sprzętu i narzędzi

-urządzenia i środki do mycia i dezynfekcji,

-oddzielne pomieszczenia do spożywania posiłków,

-od dzielne toalety dla personelu,

-szatnie wydzielone z obszaru pracy

-zapewnienie przestronnych stanowisk pracy,

-okresowe odkaża nie całych pomieszczeń

-stosowanie wydajnych filtrów w obiegu powietrza

ŚRODKI ORGANIZACYJNE I PROCEDURALNE

-mycie rąk po pracy oraz po kontakcie z pacjentem lub materiałem biologicznym pochodzącym od chorego,

bezpieczne postępowanie z próbkami materiału biologicznego oraz z odpadami medycznymi

-właściwe postępowa nie w przypadku niebezpieczne­go zdarzenia z udziałem szkodliwych czynników biologicznych (zakłucle, skaleczenie)

-dezynfekcja I sterylizacja aparatury i sprzętu medycz­nego oraz narzędzi

-unikanie czynności prowadzących do tworzenia aerozoli (automatyzacja procesów),

-zakaz spożywania posiłków oraz nakładania makijażu na stanowiskach pracy

-zakaz noszenia prywatnej odzieży w pracy oraz prania odzieży roboczej w domu

-stosowanie odzieży ochronnej przy pracy z materia­łem za kaźnym lub chorymi - szczepienia ochronne

ŚRODKI HIGIENY

-stosowanie ogólnych środków higieny, tj. środków do czyszczenia i pielęgnacji skóry, udostępnienie pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, od dzielnego przechowywania odzieży prywatnej i roboczej, oddzielnego przechowywania żywności, regularnie czyszczenie lub wymiana odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej

-opracowanie planu czyszczenia i dezynfekcji (pomieszczeń, powierzchni i urządzeń)

Zachowania pracowników, które należy bezwzględnie wyeliminować

-wykonywanie zabiegów chirurgicznych w rękawiczkach nałożonych na nie umyte i nie odkażone ręce

-pobieranie krwi w tych samych rękawiczkach kilku pacjentom

-pobieranie krwi gołymi rękami

-podawanie leków drogą dożylną gołymi rękami

-dotykanie brudnymi rękawiczkami do przedmiotów własnego użytku (okulary, długopis) lub ogólnego użytku (dokumentacji medycznej, klamek, kontaktów, aparatury medycznej)

Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy

^-Praca wykonywana przez wiele godzin w wymuszonej pozycji ciała zwłaszcza stojącej oraz nadmierny wysiłek fizyczny np. podczas podnoszenia pacjentów - możliwość dolegliwości bólowych wynikających z przeciążenia układu mlęśnlowo- szkleletowego

-Kontakt z ciężko poszkodowanymi pacjentami, licznymi ofiarami katastrof I klęsk żywiołowych jak również z agresją ze strony pacjentów - możliwość zespołu stresu pourazowego

-Praca zmianowa, nocna, w godzinach nadliczbo­wych, kontakt z chorymi pacjentami oraz ofiarami wypadków I Ich rodzinami - możliwość stresu, problemów rodzinnych i objawów "wypalenia zawodowego"

- Praca w nagłych warunkach zagrożenia życia pacjenta - możliwość stresu psychicznego potęgowana częstotliwością narażenia na podobne sytuacje

Profilaktyka; należy zapewnić specjalistyczną pomoc dla pracowników narażonych na zespół stresu pourazowego

POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI MEDYCZNYMI przepisy:

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (DzU. Nr 185, poz. 1243 ze zm.)

_-Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U. Nr 139, poz. 940)

-Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206)

Odpady medyczne - odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny

Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206) określa:

-katalog odpadów wraz z listą odpadów niebezpiecznych

-sposób klasyfikowania odpadów

Katalog odpadów dzieli odpady w zależności od źródła ich powstawania na 20 grup. Odpady medyczne i weteryna­ryjne - zaszeregowano do grupy 18

Kod 18 01 02* - części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konser­wanty słuiące do jej przechowywania

Kod 18 01 03* - odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobo­twórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtkl, podkłady)

Kod 18 01 82* • Pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych

Kod 18 0106* - Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające

substancje niebezpieczne Kod 18 01 08* - Leki cytotoksyczne 1 cytostatyczne Kod 18 0110*' Odpady amalgamatu dentystycznego

Kod 180101 - Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz Ich resztki (oprócz tych, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny) Kod 18 01 04 - Inne odpady nit wymienione w 18 0103 Kod 18 oi 07 - Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż

wymienione w 18 01 06 Kod 1801 09 - Leki inne niż wymienione w 18 01 08

-Rozporządzenie MZ z 30 lipca 2010 r. określa szczegółowy sposób postępowanie z odpadami

medycznymi w tym: zasady zbierania czasowego magazynowania odpadów medycznych przed

poddaniem odpadów procesowi unieszkodliwiania

-warunki transportu wewnętrznego odpadów medycznych w obiektach, w których udziela się świadczeń zdrowotnych lub prowadzi badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny

Rozporządzenie dotyczy odpadów medycznych sklasyfikowanych jako:

1) Odpady medyczne zakaźne (o kodach 18 0102*, 18 0103* 1 180182*) czyli odpady niebezpieczne, które zawierają iywe mikroorganizmy lub ich toksyny, o których wiadomo, że wywołują choroby zakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów

-Należą do nich m.in. zużyte pojemniki po krwi, odpady patologiczne i anatomiczne, zużyty materiał opatrun­kowy, rękawice jednorazowe, zużyty sprzęt medyczny, ostre przedmioty (igły iniekcyjne, biopsyjne, skalpele)

-Odpady te należy zbierać je do worków jednorazowych koloru czerwonego

2)Odpady medyczne specjalne (o kodach 18 0106-, is 01 os*. 18 01 io*) czyli odpady niebezpieczne, które zawierają substancje chemiczne, o których wiadomo, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi lub innych żywych organizmów albo mogą być źródłem skażenia środowiska

-Odpady te należy zbierać je do worków jednorazowych koloru żółtego

3)Odpady medyczne pozostałe (o kodach 18 0101, is 0104,

18 0107, is 0109) czyli odpady medyczne nie posiadające właściwości niebezpiecznych to m.in. przetermino­wany sprzęt medyczny w oryginalnym opakowaniu (igły, strzykawki, cewniki), przeterminowane leki należy zbierać do worków jednorazowych w kolorze innym niż czerwony lub żółty

>Odpady niebezpieczne

-Do tej grupy odpadów należą: zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy (zużyte świetlówki, lampy UV), uszkodzone termometry rtęciowe, baterie, tonery, akumulatory różnego rodzaju

-Odpady niebezpieczne podlegają segregacji i należy gromadzić je w odpowiednich opakowaniach

>Odpady komunalne

Odpady, które nie zawierają odpadów niebezpiecznych, nie powodują zagrożeń biologicznych I chemicznych powinny być gromadzone w workach koloru czarnego

-W każdym szpitalu należy opracować i wdrożyć Program Gospodarki Odpadami, mający na celu określenie rodzajów odpadów wytwarzanych w szpitalu w oparciu o obowiązujące pizepisy, określenie zasad prawidłowej segregacji, transportu, magazynowania i unieszkodliwiania odpadów

-Opracowany Program Gospodarki Odpadami powinien być wydany pizez dyrektora szpitala w formie zarządzenia wewnętiznego

Zarządzenie to powinno zobowiązywać kierowników poszczególnych Jednostek organizacyjnych do zapoznania wszystkich pracowników z treścią programu oraz do prowadzenia bieżącego nadzoru nad Jego przestrzeganiem

□ !!! ZASADY POSTĘPOWANIA Z ODPADAMI

-Odpady medyczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do pojemników lub worków jednorazowego użycia z folii polietylenowej, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia

2. Worki jednorazowego użycia umieszcza się na stelażach lub w sztywnych pojemnikach (jednorazowego lub wielokrotnego użycia) w sposób pozwalający na uniknięcie zakażenia osób mających kontakt z workiem lub pojemnikiem

Należy wypełniać je nie więcej niż do 2/3 ich objętości

-Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w sztywnych, odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na uszkodzenie pojemnikach jednorazowego użycia. Pojemniki te mogą być wypełnione maksymalnie do 2/3 ich objętości

-Pojemniki lub worki powinny być wymieniane tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych w nich gromadzonych, nie rzadziej niż co 72 godziny

W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy go w całości umieścić w dodatkowym worku lub pojemniku

-Każdy pojemnik i każdy worek z odpadami medycznymi powinien posiadać widoczne oznakowanie zawierające: kod odpadów w nich przechowywanych, adres wytwórcy odpadu, datę zamknięcia

Transport wewnętrzny odpadów medycznych tl.z miejsca powstawania do miejsca magazynowania, unieszkodliwiania lub odbioru powinien odbywać się środkami transportu przeznaczonymi wyłącznie do tego celu

-Do transportu wewnętrznego odpadów zakaźnych należy używać wózków zamykanych

Środki transportu te powinny być dezynfekowane I myte po każdym użyciu

MAGAZYNOWANIE ODPADÓW SZPITALNYCH

-Dopuszczalne jest magazynowanie odpadów medycznych w odpowiednio przystosowanych pomie

szczeniach albo urządzeniach chłodniczych, przeznaczonych wyłącznie do tego celu

Pomieszczenie do magazynowania odpadów powinno:

-Posiadać ściany i podłogi wykonane z materiałów gładkich, łatwo zmywalnych i umożliwiających

dezynfekcję

- Być zabezpieczone przed dostępem owadów i gryzoni

- Posiadać niezależne wejście gwarantujące swobodny wjazd I wyjazd środka transportu

-Posiadać wydzielone boksy w zależności od rodzajów magazynowanych odpadów medycznych, zgodne z zasadami ich sortowania w miejscach powstawania

-Posiadać wentylację zapewniającą podciśnienie, z zapewnieniem filtracji odprowadzanego powietrza

-Dopuszcza się zastosowanie wentylacji grawitacyjnej pod warunkiem magazynowania odpadów w szczelnie zamkniętych pojemnikach lub kontenerach i oznakowanych w zależności od rodzaju magazyno­wanych odpadów medycznych

-Pomieszczenie powinno być zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych i powinno być

przeznaczone wyłącznie do magazynowania odpadów medycznych

-W sąsiedztwie pomieszczenia łub stacjonarnego urządzenia chłodniczego powinna znajdować się umywalka z ciepłą i zimną wodą, wyposażona w dozowniki z mydłem i środkiem do dezynfekcji rąk oraz ręczniki jednorazowego użytku

-Magazynowanie odpadów medycznych o kodzie 18 01 02* (np. zużyte pojemniki po krwi, odpady

patologiczne i anatomiczne) może odbywać się tylko w temperaturze do 10 °C i maksymalnie do 72

godzin

-Magazynowanie odpadów medycznych o kodach 18 01 03* 18 01 06*, 18 01 08*, 18 01 10* 118

01 82* (tj. pozostałych medycznych odpadów zakaźnych i medycznych odpadów specjalnych)

powinno odbywać się w temperaturze od 10 °C do 18 *C nie dłużej niż 72 godziny, natomiast w temperaturze do 10 °C nie dłużej niż 30 dni

-Odpady medyczne nie posiadające właściwości niebezpiecznych mogą być magazynowane tak długo, Jak pozwalają na to Ich właściwości, Jednak nie dłużej niż 30 dni

-Unieszkodliwianie odpadów medycznych reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz.U. Nr 8, poz. 104)

" § 1 rozporządzenia określa dopuszczalne sposoby unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów

medycznych ty.:

Termiczne przekształcanie odpadów

-Autoklawowanie

-Dezynfekcja termiczna

-Działanie mikrofalami

Obróbka fizyczno - chemiczna

Przykłady

-Odpady amalgamatu dentystycznego powinny być poddawane obróbce fizyczno-chemicznej

-Leki cytotoksyczne oraz leki cytostatyczne należy unieszkodliwiać jedynie w procesie termicznego przekształcania odpadów

-Pozostałe niebezpieczne odpady medyczne mogą być poddawane procesowi: autoklawowania, dezynfekcji termicznej, działaniu mikrofal

Odpady promieniotwórcze (fiolki, kapsułki, strzykawki) stosowane w diagnostyce izotopowej powinny być przekazywane do Instytutu Energii Atomowej w Świerku

- Wytwarzanie odpadów medycznych w trakcie funkcjonowania szpitala jest nieuniknione

-Prawidłowo zorganizowana i przeprowadzona selektywna zbiórka wszystkich odpadów w szpitalu pozwoli na ograniczenie ilości odpadów medycznych poprzez oddzielenie odpadów komunalnych i odzysk surowców wtórnych

-Aby podjęte działania, mogły przynieść oczekiwany efekt, muszą być połączone ze stałą edukacją i świadomością wszystkich pracowników szpitala

MONITOROWANIE HIGIENY SZPITALNEJ

- Stały nadzór nad przestrzeganiem zasad higieny szpitalnej Jest podstawą prawidłowego funkcjonowania szpitala

- W szpitalu w sposób ciągły powinny być monitorowane takie elementy jak: poprawność i częstość mycia rąk, dekontamlnacja środowiska szpitalnego, sprzętu I narzędzi

-Jedną z metod prowadzenia nadzoru są protokoły kontroli przygotowane na podstawie Istniejących standardów/procedur, w których wykorzystywany Jest system punktacji (liczba uzyskanych punktów w odniesieniu do liczby punktów oczekiwanych Jest odzwierciedleniem stopnia realizacji zasad postępowania)

-edną z metod kontroli jest ocena mikrobiologiczna środowiska szpitalnego, którą można przeprowadzić na podstawie badań personelu (ręce, nosicielstwo MRSA), powierzchni i powietrza

-Zgodnie z zaleceniami CPC badania środowiskowe powinny być częścią dochodzenia epidemiologicznego, a ich zakres i rodzaj powinien uwzględniać potencjalne źródła i drogi przenoszenia się zakażeń

Decyzję o wykonaniu takich badań podejmuje zespół kontroli zakażeń

KONTROLA PERSONELU

-Personel szpitala podlega okresowym badaniom stanu zdrowia

_-W uzasadnionych przypadkach w ramach docho­dzenia epidemiologicznego prowadzone są badania pozwalające potwierdzić lub wykluczyć udział danej osoby w powstawaniu i rozprzestrzenianiu się określonych patogenów (zakażeń)

_-Badania personelu są zwykle ograniczone do kontroli nosicielstwa Staphylococcus aureus oraz oceny skuteczności mycia i dezynfekcji rąk

Badanie w kierunku nosicielstwa Staphylococcus aureus

-Zalecanym materiałem do badań w kierunku nosicielstwa są wymazy z obydwu przedsionków nosa pobrane wymazówką zwilżoną w jałowej soli fizjologicznej

-Badanie nosicielstwa gronkowca złocistego ma istotne znaczenie przede wszystkim w oddziałach zabiegowych

Ze względów epidemiologicznych szczególnie istotne jest określenie nosicielstwa gronkowców MRSA, w przypadkach kiedy zalecana jest eradykacja z użyciem mupirocyny (Bactroban)

Kontrola higieny rąk personelu

-Częstość mycia rąk personelu jest średnio o połowę niższa od oczekiwanej, a sposób mycia nie zawsze bywa zgodny z obowiązującymi zasadami

-Głównym powodem zaniedbań w tym zakresie jest brak czasu, alergia na stosowane preparaty, mała liczba dobrze wyposażonych stanowisk do mycia rąk oraz brak dobrych wzorców i nawyków

Kontrola częstości mvcla rak

'Kontrola częstości mycia rąk powinna być prowadzona okresowo, zwłaszcza na oddziałach zabiegowych i intensywnej terapii

-W czasie pracy należy odnotować każde podejście do pacjenta, zaznaczając, czy przed kontaktem z pacjentem i po nim pracownik umył ręce

-Dobrym sprawdzianem przestrzegania zaleceń dotyczących higieny rąk jest także ocena zużycia antyseptyków z uwzględnieniem wskaźnika zużycia na jednego pracownika w ciągu doby

Sprawdzian techniki mycia rak

-Technikę mycia rąk można ocenić za pomocą preparatu barwiącego (pudru w płynie) nakładanego na ręce Ilości 3-5 ml

m Osoba badana bez kontroli wzrokowej rozprowadza preparat na powierzchni dłoni, wykonując ruchy takie Jak przy myciu rąk

-Uzyskany wynik zwykle obrazuje obszary niedokładnie myte (kciuk, opuszki paiców, przestrzenie między palcami)

Kontrola skuteczności mycia rak

-W celu określenia mikrobiologicznej czystości rąk należy wykonać jakościowe i ilościowe badanie metodą odcisków lub metodą wymazów

-W przypadku metody odcisków wykorzystane są płytki z podłożem agarowym

-powierzchnię podłoża agarowego przykłada się do wewnętrznej powierzchni dłoni przez ok. 10 sekund

Po wykonaniu odcisku należy płytkę zabezpieczyć i przesłać do badania mikrobiologicznego

-W laboratorium po inkubacji w 30°C przez 72 h wyrosłe kolonie są identyfikowane i liczone

- Metoda wymazów polega na użyciu jałowych szablonów - po nałożeniu szablonu z otworami o

średnicy 1 cm na każdy

opuszek prawej ręki należy jałową pęsetą oraz zwilżonym (w płynie Ringera lub soli fizjologicznej)

gazikiem przetrzeć ruchem

okrężnym opuszki (około 10 razy) następnie umieścić gazik z pobranym materiałem w 10 ml płynu, w

którym był zwilżony przesłać do pracowni mikrobiologicznej

Obecność patogennych szczepów (np. gronkowca złocistego) przy jednoczesnym występowaniu zmian skórnych jest wskazaniem do odsunięcia pracownika od pracy z pacjentem do czasu ustąpienia tych zmian

^-W odniesieniu do nosicieli szczepów patogennych postępowanie takie dotyczy sytuacji, gdy nosiciel stał się przyczyną wystąpienia ogniska infekcji w oddziale

KONTROLA ŚRODOWISKA SZPITALNEGO

-Skuteczność metod mycia i dezynfekcji środowiska szpitalnego może być oceniana na podstawie mikrobiologicznych badań środowiska

^-Wskazaniem do tych badań jest wystąpienie infekcji wywołanych patogenami alarmowymi, ale mogą być one wykonywane w celu oceny stanu higieny szpitalnej

Ocena mikrobiologicznej czystości powietrza

-W warunkach szpitalnych istotne znaczenie mają zanieczyszczenia aerogenne, a wśród wszystkich pomieszczeń szpitalnych, w sposób najbardziej drastyczny problemy związane z zapewnieniem i dotrzymaniem wymaganej czystości i jakości powietrza wewnętrznego uwidaczniają się w pomieszczeniach bloków operacyjnych

Mikrobiologiczną ocenę czystości powietrza można przeprowadzić metodą swobodnej sedymentacji lub metodą zderzeniową (każda pozwala na określenie liczby żywych drobnoustrojów w 1m³ bad. powietrza)

-Metoda swobodnej sedymentacyjna polega na wykorzystaniu swobodnego opadania pyłków i kropelek zawierających mikroorganizmy pod wpływem sil grawitacyjnych

-W pięciu różnych miejscach badanego pomieszczenia pozostawia się na okres 30 min otwarte płytki Petriego z podłożem wzbogaconym (np. agar z krwią)

W tym czasie na otwarte, płytki Petriego osiadają mikroorganizmy zawieszone w powietrzu

-Po ekspozycji podłoża są inkubowane przez 48 godz. w temp 37°C i następnie dokonywana jest analiza ilościowa i jakościowa wykrytych mikroorganizmów

-Metoda zderzeniowa jest oparta na mechanicznym zasysaniu powietrza, którego strumień kierowany jest na powierzchnię płytki zawierającej wzbogacone podłoże (wskazane jest pobranie próbek na min. dwie płytki Petriego)

-Po ekspozycji podłoża powinny być inkubowane 48 godz. w temp 37°C po tym czasie dokonywana jest analiza ilościowa i jakościowa wykrytych mikroorga­nizmów

-Zgodnie z Wytycznymi Projektowania Wentylacji i Klimatyzacji w Szpitalach w Polsce wyróżnia się trzy klasy czystości z dopuszczalnym skażeniem powietrza

-I klasa czystości - do 70 komórek I m³ powietrza to sale operacyjne wysokoaseptyczne (transplantacja narządów, zabiegi na otwartym sercu i ortopedyczne) sale pacjentów z immunosupresją, prac. rozpuszczania cytostatyków, część czysta centralnej sterylizatorni

-II klasa czystości - do 300 komórek I m³ powietrza - bloki operacyjne, OIOM, oddz. noworodków I wcześnia­ków, gab. zabiegowe, gab. Endoskopii

-III klasa czystości - do 700 komórek / m³ powietrza - sale chorych, centralna steryllzatornia - cześć brudna

Ocena czystości bakteriologicznej powierzchni

-Powierzchnie mające kontakt z pacjentem cechują się zróżnicowanym ryzykiem przeniesienia infekcji

-Częstsze ryzyko zakażenia jest związane z używaniem przedmiotów np. podczas pielęgnacji pacjenta czy w czasie inwazyjnych procedur

-Mniejsze znaczenie, z punktu widzenia przeniesienia zakażenia mają powierzchnie, z którymi pacjent nie ma bezpośredniego kontaktu (ściany, podłogi, meble)

-Stwierdzenie obecności drobnoustrojów patogennych oraz ich duża liczba na badanych powierzchniach, dyskwalifikuje czystość mikrobio­logiczną tych powierzchni i jest sygnałem do sprawdzenia poprawności stosowanych procedur higieniczno - sanitarnych

-Powierzchnie suche

> Stan mikrobiologicznej czystości powierzchni suchych oceniany powinien być ilościowo i jakościowo metodą odcisków przy użyciu płytek z meniskiem wypukłym zawierającym agar

-Agar należy przyłożyć bezpośrednio do badanej powierzchni naciskając przez ok. 10 s. Po pobraniu

odcisku płytkę należy zamknąć, a z badanej powierzchni usunąć ewentualne pozostałości agaru. Po

inkubacji w 30°C przez 72 h poddać analizie ilościowej I jakościowej wykrytych

-Metoda odcisków nie może być stosowana do kontroli powierzchni nierównych i mokrych

W celu oceny zanieczyszczenia powierzchni wilgotnej tj. zlewy, wanny, brodziki należy pobrać wymaz suchą wymazówką

-Czystość powierzchni trudnodostępnych tj. smoczki, dreny, butelki, wzierniki należy kontrolować

metodą wypłukiwań stosując

w tym celu jałową sól fizjolo­giczną lub płyn Rlngera. Płyn po wypłukaniu powierzchni jest filtrowany, a

sączki posiewane są na specjalne podłoża

-Ocenę stopnia ryzyka zakażenia związanego z badaną powierzchnią prowadzi się wg. Draft

European Standard CEN/TC 243/WG2 (1993):

-niski poziom ryzyka - do 10 kom. i 100 cm²,

-średni poziom ryzyka - do 100 kom. /100 cm²,

-wysoki poziom ryzyka - do 1000 kom. /100 cm²,

-bardzo wysoki poziom ryzyka - powyżej 1000 kom. / 100 cm²

-Procedury higieniczne - wytyczne i zalecenia

-Zapobieganie zakażeniom związanym z udzielaniem świadczeń zdrowotnych Jest jednym z głównych problemów, a jego rozwiązanie wymaga wprowadzenia całego szeregu zorganizowanych działań, wśród których Istotne miejsce zajmuje stworzenie odpowie­dnich procedur higienicznych

-Procedury higieny to szczegółowo określony sposób postępowania dotyczący wykonywania każdej czynności związanej z pacjentem, w tym procedur medycznych, higieny personelu medycznego, narzędzi i sprzętu medycznego, powierzchni, żywienia oraz żywności

-Procedury higieniczne - wytyczne i zalecenia

_-obowiązek opracowania oraz wdrożenia odpowiednich procedur wprowadza Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570)

-Zgodnie z art 11, ust 1 - kierownicy zakładów opieki zdrowotnej oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani m.in. do opracowania, wdrożenia i nadzoru nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym związanym z świadczeniami zdrowotnych, w tym dekontaminacjl:

a) skóry i błon śluzowych lub innych tkanek

b) wyrobów medycznych oraz powierzchni pomieszczeń i urządzeń

-Zawartość procedur oraz ich rodzaj jest uzależniona od profilu działalności zakładu, głównie od rodzaju udzielanych świadczeń zdrowotnych

-Przy tworzeniu szczegółowych procedur należy opierać się na obowiązujących przepisach prawa, aktualnej wiedzy medycznej, rekomendacjach stowarzyszeń naukowych oraz normach PN-EN

-Zgodnie z rekomendacjami dot tworzenia procedur w zakładach opieki zdrowotnej, opracowanymi i

uzgodnionymi przez ekspertów ze Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych i Polskiego

Stowarzyszenia

-Procedury powinny być zdefiniowane I dostosowane do specyfiki każdej jednostki organizacyjnej, rzeczywistego

poziomu zagrożenia i oczekiwanego efektu końcowego związanego z uzyskaniem bezpiecznego dla pacjenta i

personelu poziomu czystości mikrobiologicznej

^-Każdą procedurę powinien opracowywać zespół specjalistów z danej dziedziny, znający zarówno teoretyczne założenia zawartych w procedurze zagadnień, jak i praktyczne zasady wykonania, tak aby możliwe było wykonanie procedury w codziennej praktyce

Czystości procedury powinny spełniać szereg warunków

-/ Procedury higieniczne należy opracowywać, uwzględniając aktualny stan wiedzy medycznej i technicznej oraz w oparciu o informacje zgodne z aktualnym stanem prawnym i obowiązującymi polskimi I europejskimi normami PN/EN

-Procedura powinna charakteryzować się czytelną I zwięzłą formą

-Szczegółowa treść procedur powinna obejmować: cel, przedmiot i zakres procedury, osoby odpowie­dzialne za wykonanie procedury w praktyce oraz szczegółowe określenie wymagań w odniesieniu do wykonującego procedurę personelu, stosowanych środków ostrożności, niezbędnego sprzętu i stosowanych preparatów chemicznych

-W ramach zagadnień związanych z bhp procedura powinna uwzględniać informacje zawarte w

kartach charakterystyki substancji niebezpiecznych oraz określać szczegółowy tryb postępowania w

sytuacjach awaryjnych

-Bardzo istotne znaczenie ma sprawdzenie i ewentualne dostosowanie, każdej procedury do rzeczywistych warunków i możliwości ZOZ z jednoczesnym uwzględnieniem specyfiki każdej jednostki organizacyjnej Na etapie opracowania procedur higienicznych, konieczna jest ścisła współpraca między zespołem tworzącym procedury i przedstawicielem zespołu stosującego procedurę

-Procedury higieniczne powinny ostatecznie zostać zaopiniowane i zatwierdzone pod kątem

bezpieczeń­stwa

epidemiologicznego

-Wdrożenie każdej procedury należy poprzedzić szkoleniem wszystkich osób wykonujących

procedurę w praktyce

- Warunkiem gwarantującym wykonanie procedury w praktyce, jest nie tylko całodobowa dostępność pisemnych procedur dla personelu stosującego te procedury, ale także zabezpieczenie niezbędnych do prawidłowego wykonania procedur: sprzętu, detergentów i preparatów dezynfekujących oraz środków ochrony indywidualnej

!!! POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU WYSTĄPIENIA SZPITALNYCH OGNISK EPIDEMICZNYCH

Zakażenia szpitalne mogą występować jako pojedyncze przypadki infekcji lub w postaci tzw. ognisk epidemicznych

Definicje:

Ognisko epidemiczne - chory człowiek wraz z jego otoczeniem, w którym Istnieją warunki do przenoszenia czynnika chorobotwórczego na osoby wrażliwe

Ognisko epidemiczne szpitalne - wystąpienie w szpitalu co najmniej dwóch wyraźnie powiązanych ze sobą przypadków zakażeń

□ ZASADY POSTĘPOWANIA

Działania w szpitalnym ognisku epidemicznym podejmuje Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych, do obowiązków którego należy:

1. Identyfikacja ogniska epidemicznego

2.Powiadomienie kierownika zakładu opieki zdrowotnej oraz Komitetu Kontroli Zakażeń Zakładowych o

prawdopodobnym wystąpieniu ogniska zakażeń

3. Zebranie informacji o zaistniałych przypadkach zachorowań

4. Wprowadzenie zasad ograniczających występowanie zakażeń (połączone z edukacją personelu i pacjentów)

5. Przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego

6. Opracowanie danych i sformułowanie wniosków

7. Monitorowanie oddziału po wygaszeniu ogniska epidemicznego

> Identyfikacja ogniska epidemicznego

^-Na poziomie laboratorium - analiza wyników badań mikrobiologicznych pozwala wykrywać ogniska

zakażeń wywołanych tym samym drobnoustrojem

Ten sposób identyfikacji jest najczęstszy, ale wymaga spełnienia następujących warunków:

1. wymaga wykonywania badań mikrobiologicznych w każdym przypadku podejrzenia infekcji

2. wymaga bardzo dobrej współpracy laboratorium i Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych opartej zwłaszcza na szybkim przepływie informacji

-Na poziomie oddziału - podstawą Identyfikacji ognisk zakażeń Jest natychmiastowe zgłaszanie

przez personel oddziału przypadków rozpoznanej lub podejrzewanej infekcji Zespołowi Kontroli

Zakażeń Szpitalnych. Bardzo istotny jest w tym procesie udział pielęgniarki epidemiologicznej

-Zebranie informacji o zaistniałych przypadkach zachorowań - każde zakażenie szpitalne należy rejestrować wypełniając Kartę Rejestracji Zakażenia (rejestrowane Informacje powinny być zgodne z wymogami rozporządzenia MZ z 11 marca 2008 r. w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz. U. Nr 64, poz. 484)

> W przypadku podejrzenia wystąpienia ogniska epidemicznego, zgodnie z ww. rozporządzeniem,

Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych musi sporządzić i przekazać kierownikowi ZOZ oraz Komitetowi

Kontroli Zakażeń Szpitalnych raport wstępny o podejrzeniu ogniska epidemicznego

- Kierownik zakładu Jest zobowiązany do możliwie najszybszego przekazania raportu powiatowemu Inspektorowi sanitarnemu

Podobna procedura obowiązuje po wygaszeniu ogniska epidemicznego z tym, że kierownik przekazuje raport końcowy do powiatowego Inspektora sanitarne­go w terminie do 30 dni

> Zebranie informacji o zaistniałych przypadkach zachorowań

-Źródłem informacji o zakażeniu powinna być dokumentacja medyczna i laboratoryjna, wywiad i własne obserwacje członków Zespołu Kontroli Zakażeń Szpitalnych oraz personelu oddziału

-Uzyskane dane należy poddać analizie, której celem jest ustalenie: czy wystąpiły zakażenia, czy są to zakażenia szpitalne, czy zakażenia te są ze sobą powiązane i jakie jest prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania się infekcji

-Wprowadzenie zasad postępowania ograniczającego występowanie zakażeń

-Obowiązujące zasady postępowania w ognisku epidemicznym opracowuje i nadzoruje Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych (w trudnych przypadkach zalecana Jest konsultacja z Regionalnym lub Krajowym Specjalistą w zakresie chorób zakaźnych lub mikrobiologii, Wojewódzkim lub Głównym Inspektorem Sanitarnym

- Zespół powinien przygotować w formie pisemnej szczegółowe Informacje dla personelu zawierające: charakterystykę drobnoustroju, potencjalne źródła I drogi przenoszenia się infekcji, zalecane zasady postępowania

Zasady postępowania:

-Zaostrzenie kontroli zakażeń w oddziale, w tym wprowadzenia reżimu sanitarnego (izolacja

chorych, ograniczenie przemieszczania się pacjentów i /lub personelu, stosowanie odzieży

ochronnej, leczenie osób z Infekcją, eliminacja nosicielstwa; ograniczenie lub okresowe wstrzymanie

przyjmowania pacjentów na oddział,dodatkowa dezynfekcja (jeżeli konieczna), okresowe stosowanie

materiałów jednorazowych)

-Edukacja w zakresie epidemiologii i profilaktyki zaistniałych przypadków zakażeń

-przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego •wykrywanie przyczyn, źródeł i mechanizmów

szerzenia się choroby poprzez:

1. Poszukiwanie nie rozpoznanych przypadków zakażeń

2. Dokładne sprawdzenie dokumentacji bloku, steiylizatorni i oddziału, zwłaszcza w zakresie: stosowanych technik inwazyjnych (np. data zabiegu, rodzaj, sala operacyjna, czas i kolejność zabiegu, nazwiska operatorów, testy kontrolne sterylizacji)

3. Wykonanie dobrze przemyślanych badań mikrobiologicznych: pacjentów (w celu wykrycia np. kolonizacji patogenem występującym w ognisku zakażenia), środowiska szpitalnego i personelu -

w celu ujawnienia prawdopodobnego rezerwuaru i źródła zakażenia oraz drogi przenoszenia się infekcji

-Opracowanie danych i sformułowanie wniosków

-Po zakończeniu dochodzenia epidemiologicznego uzyskane informacje należy poddać szczegółowej analizie w celu ustalenia: źródła zakażenia, sposobu rozprzestrzenienia się infekcji i czynników ułatwiających ten proces, ewentualnych zaniedbań w zakresie przestrzegania zasad higieny szpitalnej i innych czynników wpływających na wystąpienie ogniska epidemicznego

-Wyniki analizy powinny być przygotowane w formie pisemnej i szczegółowo omówione z personelem oddziału. Szczególną uwagę należy zwrócić działania ograniczające wystąpienie podobnych zakażeń w przyszłości

-Monitorowanie oddziału po zakończeniu epidemii

-Po zakończeniu epidemii wskazana jest regularna ocena sytuacji epidemiologicznej oddziału w celu określenia, czy wprowadzone zmiany w zakresie nadzoru mikrobiologicznego i higieny szpitalnej wpłynęły pozytywnie na ograniczenie zakażeń szpitalnych

Wnioski z przeprowadzonego dochodzenia wpisywane są do „Raportu końcowego z czynności podejmo­wanych w celu wygaszenia ogniska epidemicznego" i przekazywane do komitetu zakażeń szpitalnych i dyrekcji szpitala. Dyrektor przekazuje raport do Inspekcji sanitarnej w ciągu 30 dni od wygaszenia ogniska

MONITOROWANIE ZAKAŻEŃ SZPITALNYCH

-W Polsce od początku lat 90 podjęto wiele inicjatyw, zarówno rządowych, jak i pozarządowych, mających na celu zwiększenie nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi

-Od 2001 roku obowiązek zgłaszania tych zakażeń wprowadzono na mocy ustawa o chorobach zakaźnych

-Na początku dane pochodziły przede wszystkim z informacji uzyskiwanych w związku z prowadzonymi wZOZ-ach dochodzeniami epidemiologicznymi, rutynowymi kontrolami

-Zgodnie z nowoczesnymi standardami i z chwilą wejścia Polski do UE, Główny Inspektorat Sanitarny wydał wytyczne w dziedzinie nadzoru nad zakażeniami, zapobiegania i zwalczania chorób

-Zalecono wszystkim szpitalom raportowanie występowania zakażeń epidemiologicznych oraz przekazywanie danych statystycznych o sytuacji epidemiologicznej

-Z danych raportów GIS wynika, że w Polsce wykonuje się za mało badań mikrobiologicznych - ich liczba nie przekracza 11 na łóżko rocznie

-Mała liczba wykonywanych posiewów zagraża bezpieczeństwu szpitali, ze względu na nieznajomość

czynników etiologicznych zakażeń oraz ognisk epidemicznych. Szczególny niepokój budzi mała liczba

badań mikrobiologicznych wykonywanych w oddziałach zabiegowych, w których często dochodzi do

zakażeń szpitalnych

-Aby diagnostyka mikrobiologiczna była właściwie wykorzystywana, a dane epidemiologiczne

uzyskiwane na podstawie

wyników badań były wiarygodne ocenia się, że w polskich szpitalach powinno być pobieranych co

najmniej 5-6 razy więcej badań

-Zgodnie z nowoczesnymi standardami i z chwilą wejścia Polski do UE, Główny Inspektorat Sanitarny wydał wytyczne w dziedzinie nadzoru nad zakażeniami, zapobiegania i zwalczania chorób

-Zalecono wszystkim szpitalom raportowanie występowania zakażeń epidemiologicznych oraz przekazywanie danych statystycznych o sytuacji epidemiologicznej

-Z danych raportów GIS wynika, że w Polsce wykonuje się za mało badań mikrobiologicznych - ich liczba nie przekracza 11 na łóżko rocznie

-W krajach, w których doszło do wyraźnego zmniejszenia częstotliwości zakażeń szpitalnych, zauważono, że stało się to dzięki wprowadzeniu nadzoru nad zakażeniami

-Nadzór nad zakażeniami Jest podstawowym zadaniem każdego szpitala i musi być prowadzony przez jego wykwalifikowanych pracowników, wysoko postawionych w hierarchii szpitala i pracujących razem w zespole kontroli zakażeń

-Prawidłowa kontrola zakażeń szpitalnych to przede wszystkim właściwy system rejestracji, który

pozwala na zbieranie

informacji o endemicznym stanie zakażeń w szpitalu l wczesne wykrycie epidemii zakażeń oraz na

objęcie nadzorem pacjentów należących do grup wysokiego ryzyka

-Istnieją dwa systemy rejestracji zakażeń szpitalnych: bierny i czynny

-System biemy został wprowadzony w polskich szpitalach w 1997 roku przez Polskie Towarzystwo Zakażeń Szpitalnych i oparty jest na zbieraniu przez wyznaczoną osobę danych o zakażeniach na podstawie dokumentacji lekarskiej, pielęgniarskiej lub na podstawie kart rejestracji zakażeń szpitalnych

System ten jest mało efektywny (odsetek wykrywalno ścl waha się w granicach 14-34%)

-Wstępne dane z tego programu pozwoliły wprowadzić bardziej czułą metodę rejestracji opartą na systemie czynnego nadzoru

-Metoda rejestracji czynnej polega na codziennym wykrywaniu, kwalifikacji i rejestracji zakażeń szpitalnych przez pielęgniarkę epidemiologiczną oraz okresowej analizie zebranych danych przez Zespół Kontroli Zakażeń

-Podstawowym celem prowadzenia czynnej rejestracji zakażeń jest: monitorowanie procedur, które są istotnym czynnikiem ryzyka zakażeń szpitalnych pacjentów i personelu, nadzór nad stosowaniem antybiotyków w szpitalu oraz rozpoznawanie oporności drobnoustrojów na leki

-Czułość tej metody sięga 95%, ale wymaga o wiele lepiej przeszkolonego personelu kontroli zakażeń, w szczególności

pielęgniarek epidemiologicznych. Podstawową jednostką organizacyjną tego systemu Jest Zespół Kontroli Zakażeń

-Rejestracja zakażeń metodą czynną przedstawia rzeczywjsty zakres zakażeń w szpitalu, dokładniejsze Ich przyczyny oraz gospodarkę antyblotykowa

-Zespół Kontroli Zakażeń Szpitalnych na podstawie bieżących danych zbieranych przez pielęgniarkę epidemiologiczną przeprowadza okresowe analizy, podejmuje decyzje i wydaje zalecenia m.in. dot. działań zapobiegawczych oraz racjonalnej polityki antybiotykowej

-Z monitorowaniem zakażeń szpitalnych wiąże się obowiązek prowadzenia niezbędnej dokumentacji

-Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie rejestrów zakażeń zakładowych oraz raportów o występowaniu tych zakażeń (Dz.U. Nr 54, poz. 484) określa:

-sposób prowadzenia rejestrów zakażeń zakładowych

-sposób sporządzania raportów o występowaniu tych zakażeń tryb przekazywania raportów

-Rejestr należy prowadzić w postaci indywidualnych kart rejestracji

-zakażenia zakładowego

-drobnoustroju alarmowego

-Karty rejestracyjne wypełniają i przekazują niezwłocznie zespołowi kontroli zakażeń zakładowych:

-pielęgniarka wchodząca w skład zespołu lub

-lekarz sprawujący opiekę nad pacjentem, u którego podejrzewa się zakażenie zakładowe lub występuje drobnoustrój alarmowy

Dane zamieszczone w kartach weryfikuje, przed włączeniem do odpowiedniego rejestru, przewodni­czący zespołu przy udziale lekarza prowadzącego

-Zespół KZZ powinien sporządzić i przekazać kierow­nikowi zakładu opieki zdrowotnej oraz komitetowi kontroli zakażeń zakładowych następujące raporty:

-Raport półroczny o zakażeniach zakładowych i drobnoustrojach alarmowych

-Raport roczny o zakażeniach zakładowych i drobnoustrojach alarmowych

-Raport wstępny o podejrzeniu ogniska epidemicznego w zakładzie opieki zdrowotnej

-Raport końcowy z czynności podejmowanych w celu wygaszenia ogniska epidemicznego w zakładzie opieki zdrowotnej

-Kierownik zakładu opieki zdrowotnej przekazuje:

-Kierownikom poszczególnych jednostek organizacyjnych zakładu opieki zdrowotnej:

-Raport półroczny w terminie do dnia 31 lipca

-Raport roczny w terminie do dnia 15 stycznia następnego roku za rok poprzedni

-Państwowemu powiatowemu Inspektorowi sanitarnemu:

-Raport roczny do 31 stycznia następnego roku za rok poprzedni

-Raport wstępny o podejrzeniu ogniska epidemicz­nego niezwłocznie po jego otrzymaniu

-Raport końcowy z czynności podejmowanych w celu wygaszenia ogniska epidemicznego w terminie 30 dni od Jego otrzymania

!!! OCENA RYZYKA WYSTĘPOWANIA ZAKAZEŃ SZPITALNYCH

-Nadzór nad zakażeniami szpitalnymi to podstawowe i najważniejsze zadanie jakie przypisuje się zaspołowi kontroli zakażeń szpitalnych

-Zgodnie z Ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobie­ganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi - nadzór epidemiologiczny obejmuje:

Obserwację osoby zakażonej lub podejrzanej o zaka­żenie, bez ograniczenia jej swobody przemieszczania się,

ciągłe zbieranie i analizowanie danych epidemio­logicznych

-Wykonywanie badań u tej osoby w celu wykrycia biologicznych czynników chorobotwórczych lub potwierdzenia rozpoznania choroby zakaźnej

-Analizę i interpretację informacji o okolicznościach i skutkach zakażenia

-Stałe, systematyczne gromadzenie oraz analiza i interpretacja Informacji o zachorowaniach lub innych procesach zachodzących w sferze zdrowia publicznego, wykorzystywanych w celu zapobie­gania, zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych (nadzór ogólny)

-W nadzorze w nad zakażeniami szpitalnymi podobnie jak w całej sferze zdrowia publicznego powinno wykorzystywać się mierniki częstości występowania choroby w populacji

-W przypadku zakażeń szpitalnych najlepsze Informacje uzyskuje się stosując tzw. negatywne mierniki zdrowia, do których zaliczamy zachorowalność, zachorowalność skumulowana, chorobowość i współczynniki umieralności

-Narzędzia epidemiologiczne powinny być precyzyjne jasno sformułowane w zakresie badanej populacji oddziału czy szpitala oraz powinny być stosowane wyłącznie na potrzeby wewnętrznego nadzoru nad zakażeniami szpitalnymi

CHOROBOWOŚĆ

-Chorobowość jest miarą natężenia występowania choroby (zakażenia) w analizowanej populacji w określonym czasie - uwzględnia zarówno nowe jak

-stare (zadawnione) przypadki chorobowe

-Chorobowość oznacza liczbę osób z określoną chorobą w stosunku do liczby osób narażonych na zachorowanie w ustalonym okresie czasu (dzień, miesiąc, rok)

- W warunkach szpitalnych najczęściej określa się tzw. chorobowość punktową (krótkookresowe), tj. odsetek osób chorych w populacji w określonym momencie

-Badanie chorobowości punktowej przeprowadza się w krótkim okresie czasu monitorując wszystkich pacjentów na oddziale (w szpitalu)

_- Określenie chorobowości szpitalnej może być użyteczne w sytuacji np. gdy zespół kontroli zakażeń chciałby podjąć decyzję dot liczby łóżek

(izolatek) o zaostrzonym reżimie sanitarnym dla pacjentów, u których stwierdzono zakażenie lub kolonizację drobnoustrojami wieloopornyml

-W warunkach szpitalnych bezpośredni wpływ na wartość współczynnika chorobowości ma średnia długość pobytu pacjenta w szpitalu oraz śmiertel­ność wśród pacjentów

ZACHOROWALNOĆ

-Zachorowalność jest to liczba nowych przypadków choroby (zakażenia) w badanej populacji w określonym czasie. Współczynnik ten opisuje ile jest nowych przypadków choroby lub u ilu osób rozwinęła się choroba (zakażenie) w badanym okresie czasu (najczęściej w ciągu 6 lub 12 miesięcy) i jest wyrażony w procentach

-Zachorowalność określa prawdopodobieństwo nabycia zakażenia szpitalnego lub choroby

- Zachorowalność można opisać za pomocą współczynnika zachorowalności skumulowanej, który jest wyrażony wzorem: liczba nowych przypadków choroby / liczba pacjentów objętych nadzorem (hospitalizacja albo przyjęcia) w badanym okresie razy 100 (wyrażony w %)

-Zachorowalność skumulowana = liczba nowych przypadków choroby / liczba pacjentów objętych nadzorem w badanym okresie x100

-Zachorowalność określa prawdopodobieństwo nabycia zakażenia szpitalnego lub choroby

- Zachorowalność można opisać za pomocą współczynnika zachorowalności skumulowanej, który jest wyrażony wzorem: liczba nowych przypadków choroby / liczba pacjentów objętych nadzorem (hospitalizacja albo przyjęcia) w badanym okresie razy 100 (wyrażony w %)

Zachorowalność skumulowana= liczba nowych przypadków choroby/ liczba pacjentów objętych nadzorem w badanym okresie x 100

Zachorowalność można opisać także za pomocą gęstości zachorowań określającej narażenie pacjenta na wystąpienie choroby/zakażenia związanego z zastosowaniem procedury wysokiego ryzyka Podstawą obliczeń Jest w tym przypadku czas narażenia pacjenta na ryzyko wystąpienia choroby (sumaryczny osoboczas narażenia)

Gęstość zachorowań określa się często u osób z:

- centralną linię naczyniową (sumaryczny osoboczas stosowania cewnika centralnego)

- sztuczną wentylację (sumaryczny osoboczas stosowania wentylacji)

- cewnikowanie pęcherza moczowego (sumaryczny osoboczas stosowania cewnika do pęcherza moczowego)

₌Gęstość zachorowań określa prawdopodobieństwo nabycia choroby/zakażenia po zastosowaniu określo­nej procedury medycznej najczęściej wysokiego ryzyka

Gęstość zachorowań= liczba nowych zakażeń / sumaryczny osoboczas stosowania czynnika ryzyka* x 1000

*sumaryczny osoboczas stosowania czynnika ryzyka - to suma liczby dni, podczas których pacjenci oddziału byli poddani analizowanej procedurze

Ćwiczenie

Na 4-łóżkowym oddziale intensywnej terapii w ciągi I kwartału 2010 r. zostało przyjętych 57 pacjentów, u których stosowano zarówno cewnikowanie pęcherza moczowego, centralne linie naczyniowe i sztuczną wentylację. Stwierdzono:

-740 osobodni pobytu

-450 osobodni z cewnikiem moczowym

-251 osobodni z oddechem wspomaganym

-3 zakażenia układu moczowego u ch. z cewnikiem mocz.

-4 szpitalne zapalenia płuc u ch. Wentylowanych

-1 szpitalne zapalenie płuc nie związane z wentylacją

-4 Inne przypadki zakażeń (bez zakażenia krwi)

-Oblicz - zachorowalność skumulowaną na zakażenia

-gęstość zachorowań na zakażenia ukł. moczowego

-gęstość zachorowań na szpitalne zap. płuc związanych z wentylacją płuc

Rozwiązanie

-Zachorowalność skumulowana: 12/57 x 100 - 21,1

-Zachorowalność skumulowana na zakażenia szpitalne wynosi 21,1/100 pacjentów

-Gęstość zachorowań na zakażenia układu moczowego

3/450 x 1000 = 6,7 na 1000 dni z cewnikiem

*Gęstość zachorowań na szpitalne zap. płuc związanych z wentylacją

4/251 x 1000 = 15,9 na 1000 dni sztucznej wentylacji

Ćwiczenie

Na 4-łóżkowym oddziale intensywnej terapii w ciągi I kwartału 2010 r. zostało przyjętych 57 pacjentów, u których stosowano zarówno cewnikowanie pęcherza moczowego, centralne linie naczyniowe i sztuczną wentylację. Stwierdzono:

-740 osobodni pobytu

-450 osobodni z cewnikiem moczowym

-251 osobodni z oddechem wspomaganym

-3 zakażenia układu moczowego u ch. z cewnikiem mocz.

-4 szpitalne zapalenia płuc u ch. Wentylowanych

-1 szpitalne zapalenie płuc nie związane z wentylacją

-4 Inne przypadki zakażeń (bez zakażenia krwi)

-Oblicz - zachorowalność skumulowaną na zakażenia

-gęstość zachorowań na zakażenia ukł. moczowego

gęstość zachorowań na szpitalne zap. płuc związanych z wentylacją płuc

-Działania zapobiegające szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych obejmują również ocenę ryzyka wystąpienia zakażenia

-Z ryzykiem wystąpienia zakażenia spotyka się każdy specjalista pielęgniarstwa epidemiologicznego i każda pielęgniarka epidemiologiczna powinna się z tym ryzykiem liczyć oraz powinna potrafić to ryzyko obliczyć

Mierząc ryzyko możemy go świadomie podejmować bądź możemy odpowiednio tym ryzykiem zarządzać (zmniejszać lub likwidować)

-Do miar ryzyka zaliczamy: ryzyko względne RR oraz iloraz szans OR

-Mierniki ryzyka służą do określenia w jakim stopniu dany czynnik (niepożądany lub profilaktyczny) wpływa na zwiększenie lub zmniejszenie ryzyka wystąpienia choroby

Mierniki te można stosować w codziennej praktyce w sytuacji, gdy chcemy zidentyfikować związek pomiędzy występowaniem wybranej postaci zakażenia a ekspozycją na badany czynnik ryzyka np. szpitalne zapalenie płuc a oddech wspomagany, zakażenie miejsca operowanego a przebieg zabiegu operacyjnego

-Ocenę ryzyka względnego dokonuje się poprzez porównanie współczynników zapadalności w grupie eksponowanej na dany czynnik ryzyka w porównaniu z populacją pacjentów nieeksponowanych na ten czynnik

-Ryzyko względne (RW) =współczynnik zapadalności w grupie eksponowanej / współczynnik zapadalności wgrupie nie eksponowanej

	Choroba (+)	Choroba (-)	Ogółem
Czynnik (+)	150(a)	200(b)	360 (a + b)
Czynnik (-)	50 (c)	600(d)	650 (c+ d)
Ogółem	200 (a + c)	800 (b + d)	1000

Ryzyko względne = a/a+b : c/c+d = a x (c + d)/ c x (a+b)

Ryzyko względne = a/a+b : c/c+d = a x c + d/ a x c + b

Ryzyko względne= 150/350 : 50/ 650 = 150 x 650/ 50x 350 = 97500/ 17500= 5,57

-Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że ryzyko zachorowania wśród osób eksponowanych Jest ponad pięciokrotnie wyższe niż w grupie nie eksponowanej

Ćwiczenie

Zbadano 100 pacjentów oddziału chirurgii, wśród nich nosicielstwo Staphylococcus aureus występowało u 20 osób. W czasie miesięcznej obserwacji stwierdzono, że zakażenia miejsca operowanego wystąpił w 5 przypadkach osób z nosicielstwem S. aureus oraz u 4 osób, które nie były nosicielami tej bakterii. Proszę obliczyć ryzyko względne wśród badanych.

	Zakażenia miejsca I operowanego (+)	Zakażenia miejsca I operowanego (-)	Ogółem
Nosicielstwo S. aureus (+)	5	15	20
Nosicielstwo S. aureus (-)	4	76	80
Ogółem	9	91	100

RW : 5/20 : 4/80= 5x80/ 4x 20= 400/80 = 5,00

Zachorowalność na ZMO wśród osób, które były nosicielami S. aureus jest 5 razy wyższa niż w grupie pacjentów, którzy nie byli nosicielami tej bakterii

-Ryzyko względne Jest miarą pozwalającą ocenić, ile razy większe jest ryzyko wystąpienia choroby (zakażenia szpitalnego) w grupie narażonych na dany domniemany czynnik niekorzystny od grupy niemającej kontaktu z tym czynnikiem

-Jeżeli prawdopodobieństwo zachorowania w obu grupach jest takie samo, to ryzyko względne wyniesie 1,0

- Im większa różnica pomiędzy dwiema analizowanymi populacjami, tym wyższe ryzyko względne

Iloraz szans pozwala w przybliżeniu oszacować ryzyko wystąpienia choroby w grupie osób

eksponowanych w stosunku do

osób nie eksponowanych na dany czynnik

-Iloraz szans to stosunek prawdopodobieństwa, że Jakieś zdarzenie (zakażenie szpitalne) wystąpi w grupie badanej poddanej ekspozycji, do prawdopodobieństwa, że zdarzenie to wystąpi w populacji nieeksponowanej

Iloraz szans zazwyczaj przyjmuje wartości wyższe lub bardzo zbliżone do wartości ryzyka względnego

Iloraz szans obliczany jest według wzoru

	Chorzy	Zdrowi
Narażeni	120 (a)	70(b)
Nie narażeni	80(c)	130(d)
Cała populacja	200 (a+c)	200(b+d)

Iloraz szans (OR)

Iloraz szans = a/b: c/d = a x d : c x b

Iloraz szans = 120 x 130 : 80 x 70 = 1560 : 6600 = 2,78

Szansa zachorowania w grupie narażonej jest 2,78 większe niż w grupie nie narażonej

Interpretacja Ilorazu szans (OR)

\ Wartość równa 1.0 wskazuje, na brak jakiejkolwiek zależności

Wartość powyżej 1,0 wskazuje na szkodliwy efekt danej ekspozycji

Wartość poniżej 1.0 wskazuje na ochronny efekt danej ekspozycji

2

---