Bogdan Oleszczuk, Beata Kwiatkowska

ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA DLA KLAS I - III GIMNAZJUM

Z HISTORII I WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE

UWZGLĘDNIAJĄCY ŚCIEŻKI EDUKACYJNE:

1. EDUKACJA FILOZOFICZNA

2. EDUKACJA EUROPEJSKA

3. KULTURA POLSKA NA TLE TRADYCJI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

4. EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA

5. EDUKACJA REGIONALNA - DZIEDZICTWO KULTUROWE W REGIONIE

6. EDUKACJA EKOLOGICZNA

„Odsyłam W. Panu pismo, gdzie wykładam moje myśli, w jaki sposób życzyłbym dawać kurs historii i geografii w szkołach publicznych [...]. chciej z niej zrobić, co po rozważnym odczytaniu osądzisz: popraw, odmień, przyjmij lub odrzuć; bo w takim przedmiocie pracy, choć rada czasem jest pożyteczna, każdy jednak za swojem przekonaniem iść powinien i nie poddawać się w sposób niewolniczy cudzym układom.”

HUGO KOŁŁĄTAJ

BEŁŻYCE 2000

SPIS TREŚCI

I. Rozkład opracowano w oparciu o:

I

Rozkład opracowano w oparciu o:

Podstawa programowa i programy:

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego

- Dz. U. Nr 14 z 1999 r. poz. 129.

2. Wit Górczyński, Wiesława Elżbieta Kozłowska, Melania Sobańska-Bondaruk, Andrzej Stępnik - „Program nauczania historii gimnazjum”

- DKW - 4014 - 202/99

3. Krystyna Brząkalik, Anna Klimowicz, Jacek Kowalski, Elżbieta Królikowska, Jacek Królikowski, Tomasz Masny, Tomasz Merta, Alicja Pacewicz, Maciej Podbielkowski, Małgorzata Rutkowska-Paszta, Cezary Trutkowski, Jacek Strzemieczny, Elżbieta Suska, Jan Wróbel, Marta Zahorska - „Program KOSS - program nauczania wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum”

- DKW - 4014 - 3/99

4. Urszula Bednarczyk-Dudek, Monika Górkiewicz - „Edukacja regionalna - dziedzictwo kulturowe w Małopolsce ( ścieżka edukacyjna dla gimnazjum)”

- DKW - 4014 - 188/99

Inne opracowania:

5. Teresa Sawicka - „Poradnik - edukacja medialna i czytelnicza

• gimnazjum I - III.” Toruń b.r.w.

6. Wit Górczyński, Andrzej Stępnik - „Uczymy historii. Poradnik.”

Warszawa 1997

7. Hanna Konopka - „Wiedza o społeczeństwie. Wychowanie obywatelskie w gimnazjum. Poradnik metodyczny i program nauczania.” Warszawa 1999

8. Jan Strelau, Andrzej Jurkowski, Zygmunt Putkiewicz - „Podstawy psychologii dla nauczycieli.” Warszawa 1976

9. „Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży.” Pod red. Marii Żebrowskiej, T. III Warszawa 1986

10. A. Bornholtzowa, W. Moszczeńska - „Nauczanie historii w szkole a nauka historyczna.” Warszawa 1975

11. Maria Przetacznikowa, Tadeusz Słowikowski - „Z problematyki podstaw psychologicznych nauczania historii.” [w:] „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 81, Prace Psychologiczno-Pedagogiczne, z. 5, Kraków 1964, s. 37-59

II

OGÓLNE ZAŁOŻENIA

Od zreformowanej szkoły oczekuje się traktowania wiadomości przedmiotowych, stanowiących wartość poznawczą samą w sobie, w sposób integralny, prowadzący do lepszego rozumienia świata, ludzi i samego siebie.

Od nauczycieli, że będą dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy.

Od uczniów planowania, organizowania i oceniania własnej nauki oraz przyjmowania za nią coraz większej odpowiedzialności.

Znajomość i rozumienie treści historii i w. o s czy też poszczególnych edukacji nie jest celem samym w sobie. Zaspokaja ona wiele indywidualnych duchowych potrzeb człowieka, może też służyć różnorodnym potrzebom społecznym, kulturalnym czy politycznym. Wspiera ogólny rozwój ucznia, kształtuje jego samodzielność i tożsamość oraz pozwala mu lepiej poznać samego siebie. Rozwija predyspozycje intelektualne pozwalające poznać korzenie i symbolikę współczesności, zdobyć wiedzę o społeczeństwie i jego funkcjonowaniu, o kulturze, państwie, gospodarce, stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych, pozycji Polski i regionu w przeszłości i chwili obecnej.

Wiedza i umiejętności zdobywane przez uczniów w procesie poznawczym umożliwią im rozwój osobowości i ukształtowanie własnych systemów wartości, których podstawą będą:

• tolerancja,

• zrozumienie innych ludzi,

• demokracja,

• humanitaryzm,

• odpowiedzialność,

• dążenie do zachowania pokoju,

• dążenie do zachowania środowiska naturalnego,

• dążenie do współpracy i przyjaźni ponadnarodowej.

Wiedza ta zaspokajając naturalną ludzką ciekawość, budzi też wyobraźnię, wzbogaca świat przeżyć współczesnego człowieka.

Pomocą w realizacji tak zakreślonych celów może służyć niniejszy rozkład nauczania. Jego koncepcja opiera się na pojęciu kultury, jakie zaproponował wybitny metodolog nauk, Jerzy Kmita. Kulturę określa on jako zespół form świadomości społecznej, funkcjonujących w praktyce, w zachowaniach danej społeczności, a poszczególne formy świadomości społecznej regulują odpowiednie rodzaje zachowań (praktyk) społecznych (np. społeczna kultura prawnopolityczna - praktykę życia społeczno-politycznego itp.). Szczególną pozycję, w tak rozumianej kulturze, zajmuje świadomość historyczna, kształtowana w dużym procencie przez szkołę. Rzutuje ona znacząco na świat wartości i postaw życiowych człowieka. Wychodząc z tego założenia, autorzy sądzą, że historia ma służyć wartościowaniu określonych działań oraz odnoszeniu doświadczenia historycznego do teraźniejszości i przyszłości. W celu osiągnięcia lepszych efektów ściśle powiązaliśmy historię z w. o s. i ścieżkami edukacyjnymi, a wśród tych ostatnich na pierwsze miejsce wysunęliśmy ścieżkę filozoficzną.

Takie rozwiązanie ułatwi też uczniom zrozumienie faktu, że wiedza przekazywana w szkole (pomimo formalnego podziału na przedmioty) stanowi jedną całość.

III

Dlaczego filozofia?

Filozofia powstała w wyniku rozwoju człowieka i jego cywilizacji. Od momentu swego powstania wywierała i wywiera do dnia dzisiejszego na ten rozwój swój wpływ a jednocześnie sama rozwijała się pod wpływem przemian cywilizacyjnych.

To z poglądów filozoficznych i wywodzących się z nich ideologii, powiązanych z aktualną sytuacją społeczno-polityczną, wynikają postawy i działania jednostek i grup społecznych. Świadczy o tym cała historia ludzkości i obecne spory polityczne.

Dlatego właśnie ścisłe powiązanie filozofii z historią, w. o s. i innymi ścieżkami edukacyjnymi jest niezbędne dla lepszego zrozumienia przez ucznia zarówno historii jak i współczesności. Dzięki temu łatwiej mu będzie:

• odnaleźć swoje miejsce w otaczającej go rzeczywistości,

• kształtować własną wrażliwość moralną,

• lepiej poznać samego siebie,

• wdrożyć się do refleksji i logicznego myślenia.

Filozofia europejska stanowi zwartą całość od początku aż do naszych dni. Mimo przełomów, tradycja nie została nigdy przerwana: filozofia średniowieczna korzystała ze starożytnej, filozofia nowożytna ze średniowiecznej. Nigdy nie brakowało też bezpośrednich odniesień do antyku. Zaczynająca się obecnie rewolucja informatyczna ma swego prekursora w osobie XVII-wiecznego filozofa G. W. Leibniza, a ten rozważał teorie Zenona z Elei, będącego przedstawicielem pierwszego okresu antycznej myśli filozoficznej.

Tego rodzaju przykłady; dotyczące nie tylko postępu naukowo-technicznego, ale przede wszystkim przemian w świadomości i postawach ludzi oraz w ideologii i polityce są podstawą nauczania filozofii w niniejszym opracowaniu.

Drugą, nie mniej ważną podstawą, jest przedstawienie filozofii jako historii filozofów i ich poglądów, a nie zagadnień.

Uczyniono tak pomimo przekonania, że nauczanie poprzez zagadnienia jest doskonalsze, niż poprzez prezentację konkretnych przykładów zjawisk i poglądów ludzi. Wszakże wyższy rodzaj nauczania może być stosowany jedynie na podstawie niższego który dostarcza mu materiału faktograficznego, a przecież zadaniem gimnazjum jest przygotowanie do wyższego poziomu kształcenia.

Filozofia wymaga posługiwania się rozwiniętym myśleniem abstrakcyjnym, a przecież nie jest ono charakterystyczne dla trzynastolatków. To dopiero w gimnazjum następuje przechodzenie od myślenia opartego na konkretach do abstrakcyjnego, dopiero w wieku 15-16 lat te przemiany wyraźniej się uwidaczniają. Przez większą część nauki w gimnazjum przeważa myślenie oparte na konkretach, a więc inny sposób podejścia do tematu może zamiast stymulacji rozwoju powodować zniechęcenie.

Taki sposób podejścia do tematu powoduje konieczność wielokrotnych powtórzeń. Z jednej strony poszczególni filozofowie nawiązują do swoich poprzedników, czasami bezpośrednio przejmując część ich poglądów, bądź odnoszą się do nich krytycznie; z drugiej jedna teoria daje różnorodne implikacje. Powtórzenia nie są tu jednak wadą, lecz zaletą, ponieważ uczeń będzie mógł lepiej przyswoić i ugruntować wiedzę oraz umiejętności. Dzięki rozłożeniu materiału w czasie (od kl. I do III) i ścisłemu powiązaniu z przemianami cywilizacyjnymi uczeń, wraz ze swoim rozwojem, będzie coraz lepiej rozumiał poruszane problemy.

To dzięki temu uczeń będzie mógł lepiej zrozumieć rzeczywistość, rozwinie w sobie myślenie refleksyjne, logiczne i dialektyczne. Dzięki poznaniu postaw ludzi z przeszłości i ich ocenie ukształtuje w sobie wrażliwość moralną, a poprzez to lepiej pozna samego siebie.

Elementy treści filozofii oraz filozoficznego sposobu myślenia pojawiają się w podstawie programowej nie tylko w edukacji filozoficznej. Występują one również w treściach:

• Edukacji ekologicznej w punkcie: 1.

• Edukacji czytelniczej i medialnej w punktach: 4, 8 i 9.

• Edukacji europejskiej w punktach: 1, 2, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 13, 14.

• Kulturze polskiej na tle tradycji śródziemnomorskiej w punktach:

3, 4, 5, 7, 8, 9, 10.

Jak z tego wynika edukacja filozoficzna zawarta w podstawie programowej obejmuje treści dwóch innych ścieżek edukacyjnych praktycznie w całości , a trzecią w 1/3.

Z tych powodów edukacja filozoficzna jest tu zarówno nicią przewodnią jak i klamrą łączącą historię, w. o s. i ścieżki edukacyjne.

Aby najbardziej efektywnie wykorzystać te potencjalne możliwości należy przeznaczyć dodatkowe godziny nie tylko na edukację filozoficzną, ale również czytelniczą i medialną.

IV

Dlaczego trzeba uczyć o mediach?

Każdego dnia jesteśmy zalewani masą informacji - nie zawsze są one prawdziwe, komentarzy - niejednokrotnie sprzecznych oraz reklam. Jednocześnie tempo życia ciągle wzrasta i szybkie dotarcie do potrzebnych wiadomości nabiera coraz większego znaczenia.

Wychodząc na ulicę, otwierając gazetę, włączając radio czy telewizor jesteśmy atakowani przez reklamę. Dotyczy ona nie tylko produktów. Żadne wydarzenie kulturalne czy polityczne, jak też żaden polityk, nie mogą obyć się bez kampanii promocyjnych. Wieloletnie doświadczenia i badania doprowadziły do wypracowania socjotechnik skutecznie oddziałujących na psychikę ludzką.

Kultura masowa w walce o odbiorców coraz bardziej obniża swój poziom i przekazuje treści wątpliwej wartości, a niejednokrotnie wręcz szkodliwe.

Powstającego w wyniku tych działań szumu informacyjnego nie sposób uniknąć. Bardzo łatwo młody człowiek może się w nim zagubić i ulec niekorzystnym wpływom, a przecież świat mediów, zwłaszcza elektronicznych, jest jego środowiskiem naturalnym. Już od najwcześniejszego okresu życia ma do czynienia z obrazem telewizyjnym, jako przedszkolak zachłannie ogląda kreskówki, a w młodszych klasach szkoły podstawowej potrafi godzinami siedzieć przy grach komputerowych. W starszych klasach szkoły podstawowej jest widzem seriali dla dorosłych i wielbicielem „mocnych” scen filmowych. Jako gimnazjalista jest już „ekspertem” medialnym, jest najważniejszym klientem przemysłu fonograficznego, filmowego, prasowego i coraz bardziej liczącym się klientem koncernów komputerowych i softwareowych.

Wydawało by się więc że młody człowiek powinien swobodnie poruszać się w swoistym „gąszczu” medialnym. Czy jednak jest tak naprawdę? Wyniki licznych badań psychologicznych i pedagogicznych wykazują, że w ślad za znajomością ciekawostek medialnych wcale nie idzie krytyczny odbiór treści niesionych przez media.

Krytycyzmu trzeba uczyć! Przede wszystkim powołani są do tego rodzice. Badania socjologiczne wykazały jednak, że statystyczny rodzic poświęca średnio 3 godz. dziennie na oglądanie telewizji, a tylko 3 minuty na rozmowę z dzieckiem. Skutki samodzielnego poruszania się dzieci i młodzieży po świecie mediów są często analizowane i opisywane. Z jednej strony zwraca się uwagę na negatywne oddziaływania:

• wypaczanie rozwoju moralnego i duchowego młodzieży,

• zacieranie się granicy między rzeczywistością realną a wykreowaną,

• pośrednie przyczynianie się do wzrostu przestępczości wśród dzieci i młodzieży.

Z drugiej strony żyjemy w czasach rewolucji informatycznej. Komputeryzacja i związany z nią internet są coraz bardziej rozpowszechnione. Korzystanie ze środków masowego przekazu jest niezbędne, a jak się słusznie podkreśla, mogą one spełniać i często spełniają, rolę edukacyjną i formacyjną. Rozumnie wykorzystane i krytycznie odbierane treści medialne służą przecież poszerzaniu wiedzy o świecie, kształtowaniu pozytywnych postaw, uczą otwartości na świat i ludzkie problemy.

Dzięki informacjom i umiejętnościom zdobytym podczas edukacji medialnej i czytelniczej, wykorzystując doświadczenia wywodzące się z filozofii oraz historii i w. o s., uczeń rozwinie w sobie właściwą postawę obywatelską i nauczy się postępować na podstawie świadomie podejmowanych decyzji jednostkowych i zespołowych. Pomoże mu w tym poznanie metod, celów i sposobów stosownych przez media (uodpornienie na socjotechniki) oraz sposobów zdobywania informacji. Przyczyni się to zarówno do pełniejszego rozwoju jego osobowości, jak też do rozwoju i przemian w sposobie myślenia.

Aby ułatwić młodzieży poruszanie się po świecie kultury masowej skupiliśmy się przede wszystkim na kształtowaniu krytycznego podejścia do treści przekazywanych przez środki masowego przekazu, a wśród nich na mających największe oddziaływanie: telewizji i prasie oraz w mniejszym stopniu radiu i filmach. Książka została potraktowana w sposób instrumentalny, jako źródło informacji potrzebnych na lekcjach. Brak tu natomiast filmu traktowanego jako dzieło sztuki operujące właściwym mu językiem.

V

Koniecznie regionalizm!

Historia, w przeciwieństwie do przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, nie ma w zasadzie bezpośredniego przedmiotu poznania. Nie można doświadczalnie potwierdzić przekazywanych twierdzeń. Ma to szczególnie duże znaczenie w pracy z młodzieżą gimnazjalną, która przeżywa właśnie okres młodzieńczego krytycyzmu. Jego źródłem jest powstawanie i rozwój logicznego, a później abstrakcyjnego myślenia. Źródłem wiedzy o przeszłości „małej ojczyzny” mogą być miejscowe zabytki, pamiątki znajdujące się w rękach prywatnych, relacje uczestników historycznych wydarzeń, lokalne archiwa (np. kościelne, miejskie, gminne), regionalna i lokalna prasa, pamiętniki itp. Pozwala to na konkretyzację treści kształcenia, przechodzenie „od doświadczenia do rozumienia”, „od konkretnego do teoretycznej abstrakcji”. Dzięki temu historia i wiedza o społeczeństwie staje się bliższa życiu. Z tego powodu młodzieńczy krytycyzm, który przy metodach werbalnych jest wrogiem nauczyciela, może stać się jego sprzymierzeńcem. Możliwość samodzielnego badania bliskich sobie zjawisk daje uczniowi dużo radości, a jednocześnie pozwala mu poczuć się partnerem nauczyciela. Dzięki temu uczeń uzmysłowi sobie, że jest podmiotem a nie przedmiotem w procesie kształcenia. Świadomość ta wzmacnia samodzielność i aktywność młodzieży. Wywołuje czynną postawę wobec poruszanych zagadnień. Historia „małej ojczyzny” (szczególnie najnowsza) może być bowiem płaszczyzną rzetelnego przybliżania, weryfikowania i oceniania zjawisk przeszłości. Równie wyraźnie uwidacznia się to w treściach w. o s.. Uczeń lepiej zrozumie mechanizmy kierujące współczesnym życiem w Polsce jeśli powiąże się je ze znanymi mu faktami.

Edukacja regionalna sprzyja działalności dydaktycznej głównie poprzez emocjonalne związki ucznia ze swoją miejscowością i rozgrywającymi się w niej dawnymi i współczesnymi wydarzeniami. Bezpośredni kontakt z widocznymi śladami przeszłości, pozostawionymi często przez znanych młodzieży ludzi, budzi autentyczne zainteresowanie przeszłością, potrzebę poszukiwania własnej tożsamości i znalezienia swojego miejsca w otaczającym świecie.

Materiał regionalny umożliwia stosowanie bardziej atrakcyjnych dla ucznia metod i form kształcenia. Pozwala, poprzez bliższe i dalsze wycieczki, przenieść proces dydaktyczny poza mury szkolne. Różnorodne kolekcjonerstwo, dokumentacja miejscowych źródeł i zabytków historycznych, gazetki ścienne i inne tego typu działania ucznia mają walory kształcące których nie da się przecenić.

Regionalizm stwarza możliwość poznania przez ucznia własnego dziedzictwa kultury, podniesienia poziomu edukacji kulturalnej, budzenia szacunku wobec tradycji, przełamywania występujących tu i ówdzie prowincjonalnych kompleksów, budzenia patriotyzmu lokalnego, przygotowania do twórczego uczestniczenia w życiu kulturalnym i kształtowania postawy otwartości wobec świata oraz zrozumienia ludzi o innej kulturze. Znajomość własnych „korzeni” umożliwi mu porównanie kultury rodzimej z innymi kulturami. Dzięki temu uczeń rozwinie w sobie poczucie przynależności do „małej ojczyzny” i dumy z jej osiągnięć oraz odpowiedzialności za nią. Rozbudzi to w nim uczucia przywiązania i miłości do swojej miejscowości i regionu, a poprzez umiejętność wiązania węższych zagadnień z szerszymi, do wielkiej ojczyzny - Polski.

VI

Czy musimy iść do Europy?

Historii i wiedzy o społeczeństwie uczymy nie tylko dlatego by poznać przeszłość oraz elementarne mechanizmy kierujące państwem i społeczeństwem. Edukacja ma też za zadanie pomagać w rozumieniu teraźniejszości i projektowaniu przyszłości. Świat współczesny ulega coraz szybszym przemianom. Niejednokrotnie człowiek czuje się zagubiony wśród różnorodnych wyzwań teraźniejszości i przyszłości, a jednym z nich jest bliska perspektywa integracji europejskiej.

Dzisiejsi gimnazjaliści najprawdopodobniej staną się mieszkańcami wspólnej Europy, a więc będą doświadczać dobrych i złych skutków integracji. Właśnie dlatego szkoła powinna wyposażyć młodzież w wiedzę, która pomoże jej radzić sobie z czekającymi ją problemami. Edukacja powinna doprowadzić do ukształtowania nowej świadomości i wrażliwości w młodym pokoleniu Polaków. Należy odejść od polonocentryzmu, życzeniowego i symbolicznego myślenia, narodowych fobii, rozpatrywania problemów zgodnie z hasłem „słoń a sprawa polska”. Jednocześnie należy wykazać odwieczną, nie tylko geograficzną lecz przede wszystkim kulturową, obecność Polski w Europie i że w związku z tym nie ma potrzeby do niej iść.

Szkoła musi pomóc w samodzielnym rozwiązaniu wynikających z integracji dylematów:

1. Czy można i należy odrzucić ustalony w procesie dziejowym porządek świata, oparty na tradycjach i odrębnościach narodowych, by zastąpić go ideą zjednoczonej Europy?

2. Zjednoczona Europa ma być wspólnotą ojczyzn, czy raczej zunifikowaną wspólnotą ludzi?

Edukacja europejska nie może stać się elementem prointegracyjnej propagandy, dostarczać gotowych recept na życie ani jedynie słusznych wzorów. Próby takiego oddziaływania, w sytuacji pojawiania się i rozwoju młodzieńczego krytycyzmu oraz buntu wobec zastanej rzeczywistości i świata dorosłych, skazane są na niepowodzenie, a ich skutki będą odwrotne do zamierzonych. Szkoła powinna jedynie szerzej eksponować te elementy dziejowych doświadczeń, które pozwolą młodemu człowiekowi zająć aktywne stanowisko wobec integracji europejskiej i wybrać to, co z perspektywy jego życia i akceptowanego systemu wartości uzna za najlepsze. Tylko takie postępowanie w tej kwestii jest właściwe, gdyż jest to w zasadzie sprawa autonomicznych wyborów zainteresowanego tym pokolenia. Szkoła powinna natomiast pokazać, że integracja nie jest zjawiskiem nowym, nie jedno ma imię, a dyskusja na temat kształtu Europy i świata przyszłości toczy się od dawna i to właśnie w szkole młody człowiek powinien poznać podstawowe argumenty, wykształcić w sobie naukową postawę wobec pojawiających się koncepcji. Inne przecież były koncepcje Europy i świata Aleksandra Macedońskiego, cesarza Ottona III, papieża Innocentego III, Napoleona Bonapartego, Stalina, uczestników kongresu wiedeńskiego konferencji poczdamskiej, czy też traktatu Maastricht. Edukacja powinna pomóc w zrozumieniu tych różnic i uświadomieniu sobie przez młodych ludzi jakiej Europy chcą i dlaczego.

Na lekcjach uczniowie powinni sobie uświadomić, że ludzkość jest częścią wszechświata, który rządzi się przede wszystkim prawami natury i rozwoju historycznego oraz źle znosi eksperymenty, które z nimi kolidują (np.: imperia antyczne i średniowieczne, przedwczesna demokracja szlachecka, komunizm utopijny). Doświadczenie historyczne udowadnia, że bardzo trudno jest wyjść poza ramy tego naturalnego porządku. Potwierdza to los państwa Aleksandra Macedońskiego, rewolucji francuskiej, ZSRR, Jugosławii i innych. Z drugiej strony cywilizacja ciągle się rozwija i to co dziś wydaje się niemożliwe, jutro jest czymś oczywistym (np.: łączenie się wspólnot rodowych w plemienne a tych w państwowe, reformacja, wyzwolenie się kolonii angielskich w Ameryce Północnej, zjednoczenie Włoch, sojusz francusko-niemiecki po II wojnie światowej, wstąpienie Polski do NATO). Doświadczenie uczy jednak, że zmiany były trwałe tylko wówczas, gdy nie burzyły naturalnego porządku i kiedy nie były zarzewiem innych konfliktów.

Pozbawione narodowej nadwrażliwości nauczanie pozwoli także zobaczyć świat w kategoriach globalnej wioski. Pomoże zrozumieć czym byłaby dzisiaj Polska bez chrześcijaństwa, idei włoskiego odrodzenia, wynalazku Niemca Jana Guttenberga, maszyny parowej Anglika Jamesa Watta itd. Zależności te łatwo możemy odwrócić i zastanawiać się , czym byłaby Europa bez odkryć Mikołaja Kopernika, muzyki Fryderyka Chopina, działalności Jana Pawła II itp.

Należy jednak zawsze pamiętać, że idea integracji nie może zastąpić tradycyjnych wartości: uduchowionego patriotyzmu, przywiązania do rodzimej tradycji, poczucia bezpiecznej swojszczyzny itp. Są one niepowtarzalne i godne pielęgnowania w ramach każdej struktury polityczno-organizacyjnej.

VII

Jakie jest miejsce kultury polskiej w tradycji śródziemnomorskiej?

Ścieżka ta jest najściślej powiązana z historią, a także edukacjami: europejską, filozoficzną i regionalną. To właśnie ona ma uświadomić uczniom, że w Europie Polska była zawsze. Właśnie tutaj jest miejsce na kształtowanie i utrwalanie tradycyjnych wartości, a jednocześnie ukazanie ich antycznych i ogólnoeuropejskich korzeni. Wymaga to szerszego wyjścia poza krąg ujęć genetycznych i czasoprzestrzennych, skupionych wokół wartości narodowych. Potrzebuje swoistego otwarcia się na opcję europejską, humanistyczną, metodologiczny pluralizm w nauczaniu, panoramiczne i problemowe ujęcie dziejów. W trakcie realizacji założeń programowych nauczyciel powinien zwracać większą uwagę na globalne i integralne procesy historyczne oraz te elementy procesu dziejowego, które złożyły się na współczesny obraz Polski i Europy. Zaliczyć do nich można przede wszystkim takie problemy, jak:

• geneza i funkcje państwa,

• więzi gospodarcze i kulturalne,

• bariery rozwoju gospodarczego i kulturalnego,

• geograficzne, klimatyczne i demograficzne uwarunkowania rozwoju państw i narodów,

• wpływ filozofii na ideologie i ideologii na przemiany ustrojowe,

• sposoby i skutki rozwiązywania problemów politycznych,

• inspiracje i konflikty religijne,

• uprzedzenia rasowe i ksenofobie,

• walki narodowowyzwoleńcze,

• doświadczenia historyczne współczesnych narodów.

Szerszego ujęcia wymagają takie pojęcia, jak: naród, państwo, polska racja stanu, sprawa narodowa, tożsamość narodu, kultura narodowa, suwerenność i inne. Pozwoli to odpowiedzieć sobie na pytanie: jakie ograniczenia narzuca współczesnemu człowiekowi historia oraz jakie niesie ona uniwersalne wartości i czynniki rozwoju. Pomoże uświadomić sobie konieczność licznych kompromisów i rezygnacji z pewnych wartości narodowych, w tym częściowo z własnej suwerenności.

Równocześnie należy podkreślać rolę Polski w Europie na przestrzeni dziejów. Wszak niejednokrotnie Polacy mieli znaczący wpływ na dzieje polityczne Europy, np. znacząca ingerencja w wewnętrzne sprawy państw ościennych w czasach Bolesława Chrobrego i Bolesława Śmiałego; zjazd krakowski w czasach Kazimierza Wielkiego; rywalizacja Jagiellonów z Habsburgami; XVII - wieczne walki o panowanie na Bałtyku; odsiecz Wiednia; udział Polaków w XIX - wiecznej Wiośnie Ludów i współczesnej „Jesieni Ludów” i inne. Nie należy też zapominać o znaczeniu gospodarczym. Mimo położenia w „gorszej” części Europy, na wschód od Łaby, przez całe stulecia była przecież jej spichlerzem. I wreszcie wpływ na kulturę europejską. To przecież nie tylko Krzysztof Penderecki, Paweł Włodkowic czy Andrzej Frycz Modrzewski; to przede wszystkim „państwo bez stosów” będące ostoją wolnej myśli; to również pomost kulturowy między Orientem a Zachodem.

Zwalczając zaściankowe kompleksy należy uważać, aby nie popaść w drugą skrajność, a więc „przedmurze chrześcijaństwa” i mesjanizm.

VIII

Co wspólnego ma ekologia z historią i w. o s.?

Definicja cywilizacji określa ją jako poziom rozwoju społecznego, jaki osiągnęło społeczeństwo w danej epoce historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem poziomu kultury materialnej, wskazującej stopień opanowania przez ludzi sił przyrody i wyzyskania jej bogactw w celu dalszego rozwoju.

Na lekcjach historii należy więc zwracać uwagę na wpływ jaki mają procesy rozwojowe cywilizacji ludzkiej na środowisko naturalne. Lekcje poprzedzające rewolucję przemysłową powinny uzmysłowić uczniom, że początkowo cywilizacja rozwijała się w tempie, które nie zagrażało w widoczny sposób naturalnemu środowisku człowieka. Począwszy od lekcji mówiącej o rewolucji przemysłowej należy zwracać uwagę na niekorzystny wpływ urbanizacji i industrializacji oraz rabunkowej gospodarki zasobami naturalnymi na środowisko. Omawiając wojny światowe należy zwrócić uwagę na ich wpływ na przyrodę, szczególną uwagę zwracając na skutki stosowania broni masowego rażenia. Omawiając czasy najnowsze należy zwrócić uwagę na następujące problemy:

• Problemy demograficzne w II połowie XX w i ich wpływ na środowisko.

• Problem odpadów przemysłowych i konsumpcyjnych w krajach uprzemysłowionych.

• Chemizacja rolnictwa i jej skutki.

• Próbne wybuchy jądrowe i ich skutki.

• Awarie instalacji nuklearnych-czy tylko Czarnobyl?

• Działania na rzecz ochrony środowiska i ich skuteczność.

Takie ujęcie powyższej problematyki ma za zadanie wyrobienie w młodzieży przekonania, że człowiek:

• jest częścią świata przyrody,

• bez właściwych warunków naturalnych nie jest zdolny do istnienia,

• jest odpowiedzialny za niszczenie środowiska naturalnego środowiska,

• jest zobowiązany do dbałości o środowisko naturalne w sposób, który zapewni właściwe warunki życia następnym pokoleniom.

O ile zadaniem historii jest prezentacja problemów ekologicznych w skali makro na przestrzeni dziejów, to w. o s. powinien przedstawić te sprawy w skali mikro (najbliższe otoczenie, gmina, region) i w sposób aktualny. Poprzez prezentację znanych młodzieży faktów negatywnego i pozytywnego oddziaływania na środowisko naturalne, przybliży jej poruszaną problematykę i ułatwi jej zrozumienie w skali makro. Na lekcjach w. o s. należy też zwrócić uwagę na uprawnienia, obowiązki i możliwości samorządów terytorialnych w dziedzinie ekologii, jak też obowiązki i możliwości każdego człowieka.

Biorąc pod uwagę okres rozwojowy w którym są gimnazjaliści, należy tworzyć i rozwijać ich związki uczuciowe z tą problematyką. Najlepsze efekty daje osobiste zaangażowanie ucznia, np. tworzenie własnego programu wyborczego, opracowywanie budżetu gminy, tworzenie i realizacja proekologicznych projektów młodzieżowych, czy też aktywny udział w zajęciach pozalekcyjnych (np. Młodzieżowa konferencja naukowa: „Woda , powietrze , odpady: czy tylko problem gminy ?” i innych).

IX

WARUNKI REALIZACJI

Realizacja założeń wynikających z tej koncepcji wymaga powierzenia tego zadania jednemu nauczycielowi, prowadzącemu jednocześnie zajęcia z historii i w. o s.; tym bardziej jest to konieczne, że nie sprowadza się ona do prostej sumy wiadomości i umiejętności, lecz polega na ciągłym i systematycznym ich wykorzystywaniu i utrwalaniu na poszczególnych lekcjach i zajęciach pozalekcyjnych oraz ścisłych wzajemnych powiązaniach wiadomości i umiejętności z różnych lekcji.

Integralną częścią procesu dydaktyczno-wychowawczego są umieszczone w rozkładach zajęcia pozalekcyjne:

• konkurs „Pojedynek gigantów” (rozkład w. o s., po temacie nr 8)

• „Gwiazdkowy konkurs wiedzy o naszej miejscowości” (rozkład historii, po temacie 31)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Woda, powietrze, odpady: czy tylko problem gminy ?” (rozkład w. o s., po temacie nr 15)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Kultura antyczna i jej wpływ na współczesność.” (rozkład historii, po temacie 46)

• Debata: „Posiedzenie Rady Miasta i Gminy.” (rozkład w. o s., po temacie nr 38)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Co zmieniła w naszym życiu reformacja?” (rozkład historii, po temacie 113)

• „Kongres ojców demokracji”.(rozkład w. o s., po temacie 50)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Dlaczego Polska utraciła niepodległość” (rozkład historii, po temacie 150)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Wpływ filozofii na człowieka i cywilizację” (rozkład historii, po temacie nr 221)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Świat wobec problemu ochrony środowiska” (rozkład w. o s., po temacie 134)

• Młodzieżowa konferencja naukowa: „Jaki świat pozostawimy potomnym” (rozkład historii, po temacie 256)

• Wycieczki przedmiotowe (np. do muzeum w Łęcznej - synagoga; do muzeum na zamku lubelskim - lekcja muzealna i inne)

Należy więc stworzyć warunki umożliwiające zrealizowanie zajęć pozalekcyjnych.

Nauczyciel powinien mieć możliwość swobodnego rozporządzania wszystkimi godzi-nami będącymi w jego dyspozycji; aby zapewnić optymalną korelację między historią, w. o s. i ścieżkami edukacyjnymi.

Na realizację tej koncepcji należy przeznaczyć dodatkowe 2 godziny tygodniowo w kl. II lub po 1 godzinie w tygodniu w kl. I i II.

X

Uczeń - podmiot procesu dydaktycznego.

W zreformowanej szkole jednym z podstawowych zadań nauczyciela jest stwarzanie uczniowi warunków do nabywania umiejętności wykorzystywania zdobywanej wiedzy w celu lepszego przygotowania się do pracy w warunkach współczesnego świata. Na pierwszym miejscu wśród umiejętności jakie powinien w szkole zdobyć uczeń, w podstawie programowej, umieszczono: planowanie, organizowanie i ocenianie własnej nauki oraz przyjmowanie za nią coraz większej odpowiedzialności. Aby to osiągnąć należy traktować ucznia nie jak przedmiot mentorskiego oddziaływania nauczyciela, lecz jak aktywny i ciągle rozwijający się podmiot procesu nauczania - uczenia się. Jest to zgodne z regułami i zasadami formułowanymi przez nauki pedagogiczne, w tym również przez dydaktyki historii i w. o s. Niestety, praktyka współczesnej szkoły niejednokrotnie odbiega od tych szczytnych założeń. Tymczasem właśnie od postawy nauczyciela wobec ucznia, jego znajomości psychologii rozwojowej i umiejętności zastosowania tej wiedzy, od tego jak widzi rolę i potrzeby ucznia, jego zainteresowania, możliwości intelektualne, zależy właściwe wydobycie walorów poznawczych z materiału nauczania oraz stworzenie możliwości kształtowania pożądanych umiejętności i sprawności. Tak więc to od podmiotowego traktowania ucznia zależy całokształt efektów osiąganych przez każdego nauczyciela. Oparcie działalności dydaktycznej na wiedzy, analizie i refleksji psychologicznej jest trudne, gdyż stan badań nad psychologicznymi aspektami edukacji szkolnej w zakresie historii i w. o s. jest niewystarczający. W praktyce szkolnej należy więc opierać się na ogólnej wiedzy z psychologii rozwojowej oraz własnych doświadczeniach. Jest to szczególnie ważne na trzecim etapie kształcenia, gdyż okres pomiędzy 13 a 16 rokiem życia jest przełomowy na drodze od dzieciństwa do dorosłości i od nauczyciela zależy stymulacja bądź hamowanie tego procesu, a najlepszym stymulatorem jest podmiotowe traktowanie ucznia.

Ciągła refleksyjna obserwacja uczniów w połączeniu ze znajomością ogólnych prawidłowości rozwojowych i własnymi doświadczeniami nauczyciela, to szczególnie ważne czynniki, które należy uwzględnić przy podejmowaniu decyzji dotyczących doboru i układu materiału, stosowanych metod i technik jego wprowadzania, uogólniania i utrwalania, wykorzystania środków dydaktycznych, tworzenia sytuacji poznawczych itp. Można też dzięki temu poznać cechy psychiczne jednostek. Jest to szczególnie ważne w gimnazjum. W tym czasie dzieci wkraczają w wiek dorastania charakteryzujący się gwałtownymi i radykalnymi zmianami fizycznymi i psychicznymi, osobowościowymi i charakterologicznymi oraz - co jest najistotniejsze dla procesu nauczania-uczenia się - wielostronnymi przemianami w rozwoju umysłowym i emocjonalnym. Zmiany te zachodzą w sposób bardzo zindywidualizowany, a szczególnie wyraźnie uwidacznia się rozbieżność poziomów rozwoju chłopców i dziewcząt. Dlatego nauczyciel ukierunkowując swoją pracę powinien respektować kolejne etapy rozwoju ucznia i co z tego wynika - stale modyfikować i uelastyczniać swoje metody postępowania dydaktycznego, aby jak najlepiej dostosować je do możliwości i potrzeb rozwojowych dziecka. Taka postawa nauczyciela - wymagana na wszystkich etapach kształcenia - nabiera szczególnie dużego znaczenia w gimnazjum.

Przedstawiony poniżej, skrótowy, przegląd cech rozwojowych okresu dorastania wskazuje na ich wyraźny związek z organizacją, przebiegiem oraz możliwymi do osiągnięcia efektami procesu nauczania - uczenia się wiedzy o społeczeństwie i historii.

Zacznijmy od spostrzeżeń, które w porównaniu z poprzednim okresem rozwojowym stoją na wyższym poziomie. Jest to efektem osiągania przez poszczególne zmysły szczytowego rozwoju oraz doskonalenia się uwagi dowolnej i procesów myślowych, co umożliwia dokładniejszą analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości. Obserwacja stopniowo zajmuje czołową pozycję w procesie spostrzegania, a wykorzystanie coraz doskonalszych procesów myślowych czyni ją planową, ukierunkowaną i systematyczną. Uczeń nie tylko potrafi wyodrębnić nie tylko wielokrotnie więcej elementów w treściach ilustracji, potrafi również wybrać elementy najistotniejsze i powiązać je w sensowną całość. Dopiero 13-letnie dzieci zaczynają dostrzegać i rozumieć treści przenośne i symboliczne oraz psychologiczne (np. zamyślenie, radość, rozpacz itp.). Biorąc to pod uwagę można znacznie efektywniej, niż we wcześniejszym okresie, wykorzystywać na lekcjach środki audiowizualne.

Pamięć jest, w poglądach specjalistów i odczuciach potocznych, ważnym elementem sprawnego przyswajania wiedzy i decyduje o jej trwałości. Już od 12 roku życia uczniowie zaczynają posługiwać się pamięcią logiczną. Jednak do 14 roku życia pamięć mechaniczna zdecydowanie przeważa. Dopiero 14-15 letni uczeń coraz sprawniej i coraz częściej posługuje się pamięcią logiczną, a w latach następnych rozwija tą umiejętność. Nie oznacza to oczywiście zaniku pamięci mechanicznej, jednak, stopniowo, coraz większego znaczenia, dla zapamiętywania, nabiera zrozumienie zagadnienia. Umiejętność posługiwania się pamięcią logiczną znacznie rozszerza i przyśpiesza zapamiętywanie dosłowne. Coraz większym możliwościom ilościowego zapamiętywania towarzyszy pojawienie się i rozwój pamięci dowolnej. Pozwala ona nie tylko pełniej zrozumieć i odtworzyć pojęcie czy fakt, lepiej zrozumieć elementy składowe, ale też przypomnieć sobie odpowiednie elementy znanej sobie wiedzy i powiązać je z aktualnie poznawaną problematyką. Powyższe przemiany wzmacniane są pojawieniem się w tym okresie myślenia abstrakcyjnego, jednak jego oddziaływanie wyraźniej uwidacznia się dopiero w III klasie.

Opisane zjawiska wymagają takiego oddziaływania dydaktycznego, aby ułatwić rozwój pamięci logicznej i sensownej, jednocześnie niedopuszczając do utrwalania się nawyku używania pamięci mechanicznej. Takie oddziaływanie da lepsze efekty niż wymaganie „kucia”, gdyż zapamiętanie treści ze zrozumieniem jest znacznie trwalsze od mechanicznego.

Z tych powodów, aby ułatwić uczniom naukę, należy starannie przemyśleć dobór treści nauczania oraz nadać im logiczną i przejrzystą strukturę. Opracowując dobór i układ treści warto uwzględnić:

• zasób wiadomości znanych uczniom,

• fakty, które uczniowie będą poznawać w przyszłości,

• związki między materiałem nowym a znanym,

• wpływ na rozumienie sensu przyczynowo - skutkowego,

• wpływ na rozumienie faktów, zjawisk i procesów przeszłości,

• wpływ na rozumienie teraźniejszości,

• emocjonalne potrzeby dorastającej młodzieży.

Tak przeprowadzony dobór, łączenie „starej” i „nowej” wiedzy prowadzi do eliminowania mechanicznego zapamiętywania, a jednocześnie pozwala na mimowolne zapamiętywanie i utrwalanie (często trwalsze od dowolnego).

Aby stworzyć właściwe warunki do rozwijania pamięci pojemnej, trwałej i przede wszystkim logicznej, należy korzystać z technik pracy z uczniem adekwatnych do przyświecającego nam celu. Oto niektóre z nich:

• przygotowanie planu kolejnych przedsięwzięć dydaktycznych porządkującego materiał przewidziany do przekazania uczniom, uwzględniającego możliwości koniecznych korekt,

• skłanianie uczniów do samodzielnego odkrywania genezy i znaczenia poznawanych wydarzeń,

• stwarzanie warunków umożliwiających samodzielne łączenie nowych wiadomości ze starymi (kształtowanie syntetycznego myślenia),

• dzielenie przekazywanych treści na informacyjne, przyczynowe i znaczeniowe,

• jak najszersze stosowanie i urozmaicanie (w ramach posiadanych środków) aktywizujących metod sprzyjających samodzielnemu zrozumieniu i zapamiętywaniu poznawanego materiału,

• zachęcanie uczniów do samodzielnego uogólniania poznawanych pojęć i zjawisk,

• skłanianie uczniów do samodzielnego zastanawiania się nad zastosowaniem poznanej wiedzy (poprzez odpowiednie formułowanie zadań domowych, sygnalizowanie kierunku dalszej nauki itp.).

Lekceważenie ciągłej refleksyjnej obserwacji procesu zapamiętywania przez uczniów treści przekazywanych na lekcji i stosowanie niewłaściwych technik dydaktycznych jest przyczyną niewłaściwego rozwoju procesu myślenia ucznia i co się z tym wiąże - jego osobowości.

Na proces myślenia, mający zasadniczy wpływ na rozwój intelektualny młodzieży w wieku gimnazjalnym, składają się dwa podstawowe elementy:

• coraz większe możliwości analizy i syntezy poznawanych treści,

• pojawienie się i rozwój myślenia abstrakcyjnego i logiczno - dedukcyjnego.

O ile pomiędzy 13 a 14 rokiem życia dominuje jeszcze myślenie konkretno - obrazowe, charakterystyczne dla kończącego się okresu młodszego wieku szkolnego, to już w roku następnym zaczyna się pojawiać i powoli rozwijać myślenie abstrakcyjno - operacyjne. Młodzi ludzie zaczynają operować poznanym materiałem pojęciowo - faktograficznym, zauważają między faktami i układają je w logiczne ciągi, wychwytują podobieństwa i różnice, starają się, z coraz lepszym skutkiem, wyciągać wnioski i oceniać poznawane i obserwowane zjawiska i procesy dziejowe i społeczne. W wieku dorastania doskonalą się również umiejętności korzystania z poznanej wiedzy. Wielką rolę ma tu do odegrania nauczyciel, który prawidłowo kierując uczniami powinien stymulować ten rozwój, poprzez trafny dobór materiału i stosowanie dobrze dobranych metod i technik nauczania.

Przyjrzyjmy się teraz najważniejszym, z punktu widzenia historii i w. o s. procesom myślowym i operacjom logicznym. Są to:

1. procesy analizy i syntezy,

2. procesy uogólniania,

3. rozpoznawanie związków przyczynowo - skutkowych,

4. systematyzowanie wiedzy

1. Dla sprawnego i skutecznego opanowania poznawanego materiału należy przeanalizować treści, a efekty przeprowadzonej analizy zsyntetyzować. Uzupełniające się wzajemnie procesy analizy i syntezy, pojawiające się w elementarnej formie w klasie I, stopniowo pogłębiane i coraz bardziej wyczerpujące w klasie II, w klasie III stają się nieodzowne, ze względu na poziom rozwoju umysłowego.

Materiał objęty programem historii jest niezwykle rozległy zarówno pod względem chronologicznym, jak i przestrzennym. Klasa I i II obejmuje swoim zakresem chronologicznym całą prahistorię i historię aż po schyłek XIX w., a przestrzennie - cały świat, daje to olbrzymie możliwości dobrania odpowiednich treści dla zainicjowania i następnie rozwijania procesów myślowych - analizy i syntezy. Umiejętne kierowanie tymi operacjami przez nauczyciela jest istotne nie tylko ze względu na to, że stymulacja rozwoju intelektualnego młodego pokolenia jest elementarnym zadaniem szkoły. Część zjawisk zachodzących we współczesnym świecie ma swoje korzenie, pierwowzory, czy też (mimo swej odmienności mające niektóre elementy podobne) odpowiedniki (np. integracje europejskie, umacnianie się i upadek wielkich mocarstw, konflikty społeczne i in.), nawet w dalekiej przeszłości. Dzięki temu uczeń dochodzi do lepszego rozumienia otaczającego go świata, co ułatwia mu samookreślenie się i znalezienie swojego miejsca we współczesności. Jeszcze wyraźniej realizacji tego zadania może służyć, obejmujący jedno stulecie materiał programowy III klasy. Charakterystyczną cechą tego okresu jest trwanie do dziś niektórych skutków minionych wydarzeń oraz ciągły rozwój procesów zapoczątkowanych w niedalekiej przeszłości. Poziom rozwoju umysłowego uczniów umożliwia przeprowadzenie dokładnej, przemyślanej analizy i syntezy przemian politycznych, społecznych, gospodarczych i kulturalnych, bez zrozumienia których niemożliwe jest zrozumienie współczesnego świata. Do właściwej realizacja treści wplecionych w historię ścieżek edukacyjnych rozwijanie procesów analizy, syntezy i uogólniania jest niezbędne.

Analiza i synteza jest też bardzo przydatna, ze względu na charakter treści programowych, na lekcjach w. o s. i lekcjach poświęconych edukacjom włączonym w rozkład w. o s. Rozwijające się, nowe dla ucznia, procesy myślowe samoistnie koncentrują się na otaczającej rzeczywistości, na informacjach docierających do niego bezpośrednio i poprzez środki masowego przekazu. Stymulacja tych procesów myślowych przez nauczyciela w naturalny sposób styka się z zainteresowaniami ucznia, a jednocześnie przyczynia się do lepszego przyswojenia treści programowych, na które w większości składają się aktualne wydarzenia i procesy oraz zagadnienia mające bezpośredni wpływ na ucznia i jego rodzinę. Przyczyni się to do lepszego zrozumienia genezy i istoty tych zjawisk zachodzących w różnych dziedzinach otaczającego nas życia społecznego. Bez tego nie można zrozumieć otaczającej rzeczywistości i znaleźć w niej swojego miejsca, co może doprowadzić do wyalienowania i wszelkich wynikających z tego negatywnych następstw.

2. Analiza i synteza określonych treści są fundamentem myślowych procesów uogólniania. Dzięki nim uczeń może samodzielnie kształtować pojęcie konkretnego faktu lub zjawiska (historycznego, gospodarczego społecznego itp.) oraz tworzyć pojęcia ogólne, a przez to łatwiej zrozumie prawidłowości wydarzeń i procesów dziejowych i dziejących się współcześnie oraz ich dynamikę.

Aby przeprowadzić proces uogólniania uczeń musi przeprowadzić następujące działania myślowe:

• analiza pojęć i faktów'

• proces abstrakcji (wyodrębnianie cech istotnych)

• łączenie w nową całość wyodrębnionych analitycznie i wyabstrahowanych cech, zjawisk i faktów.

Wynikiem tych działań jest połączenie ogólnych i szczególnych cech charakterystycznych dla ciągu (lub zespołu) faktów, zjawisk i wydarzeń, które łączą pewne podobieństwa, a nie prosta suma wyodrębnionych właściwości. Systematyzowanie (porządkowanie) wyodrębnionych cech, oprócz prostej syntezy, umożliwia wskazanie podobieństw i różnic oraz ogólnych prawidłowości porównywanych faktów, wydarzeń i zjawisk. Dzięki temu uczeń dochodzi do szerszych uogólnień, a następnie do ukształtowania ogólnego poglądu na istotę zjawisk lub problemów. Warto przytoczyć obrazujące to przykłady.

Dokonując analizy materiału omawiającego kształtowanie się i funkcjonowanie absolutnych rządów w Austrii, Prusach i Rosji w XVIII w. uczeń poznaje wiele pojęć, faktów i zjawisk charakteryzujących każdy z tych systemów. Analizując materiał dotyczący ustroju Polski poznaje cechy charakterystyczne demokracji szlacheckiej. Proces abstrakcji, dotyczący państw ościennych, prowadzi nie tylko do prostej syntezy wyodrębnionych cech odrębnie funkcjonujących systemów, lecz także do szerokich uogólnień: ukształtowania ogólnego poglądu na istotę absolutyzmu oświeconego i przekonania, że jest on w tym czasie zgodny z prawami rozwoju historycznego. Natomiast abstrahowanie dotyczące Polski prowadzi do poglądu na istotę demokracji szlacheckiej i jej odmienności od panujących wówczas trendów. Zestawiając te wnioski z wnioskami wynikającymi z analizy materiału dotyczącego rozbiorów, dochodzi do przekonania, że demokracja szlachecka była przedwczesna, gdyż historia źle znosi wszelkie eksperymenty kolidujące z prawami rozwoju historycznego.

Drugi przykład dotyczy totalitaryzmu. Analizując materiał dotyczący kształtowania się i funkcjonowania totalitarnych systemów ustrojowych - faszyzmu we Włoszech i Niemczech oraz stalinizmu w ZSRR - uczeń przyswaja fakty, pojęcia i zjawiska składające się na obraz każdego z tych systemów. Właściwie ukierunkowane abstrahowanie cech faktów i zjawisk, wyodrębnienie różnic i podobieństw, powiązanie ogólnych prawidłowości typowych dla tych systemów, prowadzą ucznia do szerokiego uogólnienia, do kształtowania poglądu na istotę totalitaryzmu jako największego zagrożenia dla demokracji i praw człowieka.

Jak więc wynika z powyższych rozważań analiza, synteza i uogólnianie są niezbędne nie tylko do rozwoju intelektualnego ucznia, lecz przede wszystkim do lepszego zrozumienia przez niego współczesności i samego siebie, znalezienia swojego miejsca w świecie, a więc do wszechstronnego rozwoju własnej osobowości.

3. Wyszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych i genetycznych między poszczególnymi wydarzeniami, faktami i zjawiskami, połączone z klasyfikowaniem uzyskanej wiedzy (pojęć, faktów, postaci, zjawisk itp.) jest operacją logiczną wzmacniającą procesy myślowe uczniów i stanowi szczególną wartość dla procesu nauczania-uczenia się historii oraz w. o s.

4. To samo zadanie i znaczenie ma kolejna operacja logiczna - systematyzowanie wiedzy. Na podstawie przyjętej klasyfikacji faktów pojęć i zjawisk oraz wyszukanych związków przyczynowo-skutkowych, uczeń kształtuje swoje umiejętności grupowania ciągu faktów nie tylko według kryteriów: chronologicznego, czasowo - przestrzennego itp., ale przede wszystkim grupuje je dla wyjaśnienia określonego problemu, dla ukazania określonego rodzaju prawidłowości, której przejawem są te fakty i zjawiska.

Na okres nauki gimnazjalnej przypadają też burzliwe przemiany emocjonalne. Doświadczenia te odgrywają u dorastającej młodzieży szczególnie ważną rolę i wszyscy nauczyciele muszą zdawać sobie z tego sprawę. Największe nasilenie tych przemian przypada na okres 14-15 lat, a więc od końca I klasy do początku III. Spośród cech charakteryzujących ten okres wymieńmy dwie najistotniejsze:

• bardzo duża intensywność i żywość przeżyć uczuciowych,

• łatwość popadania w nastroje krańcowe, wynikająca z chwiejności emocjonalnej.

Należy pamiętać, że przeżycia nastolatków są szczególnie intensywne i osiągają wysoki stopień napięcia: radość łatwo przeradza się w entuzjazm, a smutek jest głęboki, w skrajnych przypadkach osiąga stan depresji. Te stany emocjonalne, szczególnie krańcowe, są przeważnie krótkotrwałe i łatwo przechodzą w swoje przeciwieństwa: zniechęcenie w entuzjazm, radość smutek.

Procesowi nauki zawsze towarzyszą silne emocje, nic więc dziwnego, że właśnie w tym okresie są one szczególnie widoczne i od nauczyciela zależy czy je właściwie wykorzysta. Uczniowie odrzucają lub akceptują określone postawy i zachowania; wczuwają się w losy postaci historycznych, stają się one obiektem podziwu lub pogardy, współczucia lub nienawiści; zajmują też określone stanowisko wobec otaczającej ich rzeczywistości. Wraz z rosnącą pobudliwością emocjonalną dorastającej młodzieży i rosnącym zrozumieniem własnych stanów psychicznych nasilają się te uczuciowe odniesienia. Należy wykorzystać tą sytuację, gdyż treści przeżyte emocjonalnie łatwiej i trwalej zapadają w pamięć. Aby to osiągnąć trzeba właściwie dobierać faktografię, łączyć fakty, wyraziście tworzyć słowne obrazy przeszłości, precyzyjnie, dobierać teksty źródłowe, fragmenty literatury popularnonaukowej i pięknej, artykuły prasowe czy też ikonografię i w ten sposób ukierunkowywać i stymulować pożądane emocje.

Nauczyciel nie powinien hamować naturalnej skłonności nastolatków do wyrażania uczuć wobec omawianych treści społecznych czy historycznych i formułowania emocjonalnych ocen. Taka postawa, rozładowując narastające napięcie młodzieży, przyczynia się do tworzenia właściwej atmosfery na lekcjach, a przede wszystkim pobudza rozwój samodzielnego myślenia i wspomaga proces zapamiętywania oraz ma pozytywne oddziaływanie wychowawcze. Należy jednak ciągle pamiętać o konieczności korygowania ocen i osądów głoszonych przez uczniów, gdyż bardzo często są one obarczone błędami wynikającymi z niewiedzy, braku doświadczenia, przekory, czy wreszcie z silnego zaangażowania emocjonalnego. Nauczyciel powinien naprowadzać uczniów na trafniejsze warianty rozstrzygnięć, wyborów i ocen. Należy unikać arbitralnej postawy, a tym bardziej potępiania ucznia za jego poglądy, gdyż z zasady daje to efekt odwrotny do zamierzonego.

Wraz z rozwojem intelektualnym i emocjonalnym następuje rozwój woli. Aktywność gimnazjalistów staje się coraz bardziej świadoma i celowa, a na terenie szkoły najczęściej przybiera trzy postacie:

• pozytywną, przejawiającą się w dążeniu do solidnego i systematycznego wykonywania obowiązków szkolnych oraz aktywnego współuczestnictwa w życiu szkoły, rzadką niestety w szkolnej rzeczywistości,

• negatywną - bierną, przejawiającą się w powstrzymywaniu się od jakichkolwiek działań poznawczych, bardzo częstą niestety w szkole,

• negatywną - destruktywną, przejawiającą się w krnąbrności, wyolbrzymionej przekorze i braku zdyscyplinowania.

Największą ilość „destruktorów” jest wśród uczniów 14 -15 - letnich, a więc w II klasie gimnazjum. W tym okresie procesy myślowe często nie są jeszcze skoordynowane, a na burzliwy rozwój emocjonalny nakłada się krnąbrność, przekora i niezdyscyplinowanie ze sfery wolicjonalnej. Niejednokrotnie dołącza się do tego „zły wpływ” otoczenia. Kierując się dobrem dziecka i uwzględniając czynnik „optymizmu pedagogicznego” możemy mieć nadzieję na pozytywne efekty pracy dydaktyczno-wychowawczej z „destruktorami”; należy się jednak liczyć z porażką, gdyż mogą to być uczniowie o szczególnie dużym nasileniu złej woli lub wręcz zdemoralizowani.

Równocześnie z rozwojem wolicjonalnym, emocjonalnym i intelektualnym, rozwija się młodzieńczy krytycyzm. Podobnie jak inne elementy przemian wieku dorastania najwyraźniej uwidacznia się on w II klasie. Najczęściej jest on kojarzony z konfliktem pokoleń, buntem przeciwko „starym” i wszystkim ich wartościom. Ten krytycyzm przejawia się bardzo często i z dużą intensywnością na lekcjach historii i wiedzy o społeczeństwie. Szczególnie podczas omawiania faktów zjawisk i zachowań obrazujących niesprawiedliwość, nienawiść, łamanie praw człowieka, lekceważenie praw małych państw i narodów, kierowanie się w stosunkach międzynarodowych podstępem, obłudę, konformizm itp. Umiejętne ukierunkowanie krytycyzmu jest szansą dla rozwoju samodzielnej pracy umysłowej ucznia, a w szczególności: samodzielnego stawiania problemów i wspólne z nauczycielem, lub samodzielne, ich rozwiązywanie; prowadzenie dyskusji i sporów. Biorąc pod uwagę, że tego rodzaju działania zawsze wiążą się z zaangażowaniem emocjonalnym, młodzieńczy krytycyzm, z punktu widzenia nauczyciela historii i w. o s., jest zjawiskiem na ogół pozytywnym.

XI

Przegląd wybranych metod nauczania.

Na jednej lekcji można wykorzystać kilka uzupełniających się metod, stwarzając uczniom możliwość aktywności .Realizacja celów stawianych na trzecim etapie kształcenia wymaga, aby obok metod podających stosować metody takie, które oparte są na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy, na aktywności twórczej uczniów, polegającej na rozwiązywaniu problemów indywidualnie lub zespołowo. W toku realizacji treści programowych w gimnazjum warto wykorzystać metaplan, „drzewko decyzyjne”, „burzę mózgów”, analizę SWOT ,debatę „za i przeciw”-strategie dydaktyczne oparte na samodzielnym wysiłku poznawczym uczniów. Samodzielna praca rozwija dociekliwość, umiejętność formułowania pytań i dostrzegania problemów. Przystępując do realizacji materiału programowego warto wykorzystać poniższe metody kształcenia :

1. Praca z podręcznikiem - uczniowie powinni nauczyć się wykorzystywać walory podręcznika jako podstawy samokształcenia. Podręcznik zawiera z reguły znacznie szerszy zakres materiału niż przewidują treści obligatoryjne, warto jednak z jego pomocą wdrażać uczniów do systematycznego korzystania z map, ilustracji, wykresów, tablic chronologicznych i zestawień statystycznych. Analiza wybranego fragmentu tekstu podręcznika polega na : objaśnianiu nowych pojęć, ustalaniu najważniejszego problemu, ustaleniu istotnego do zrozumienia i zapamiętania zagadnienia historycznego, wskazanie szczegółów o drugorzędnym charakterze.

• Na podstawie podręcznika można wykonać ćwiczenia:

• określić przyczyny, przebieg i skutki wydarzeń historycznych,

• sporządzić charakterystykę postaci,

• opracować tabelkę, słowniczek pojęć, kalendarium,

• opracować role do inscenizacji, improwizacje do dramy,

• porównać sposób prezentacji wiedzy historycznej w podręczniku i literaturze pomocniczej.

2. Praca z tekstem źródłowym - źródło [tekst, przedmiot, mapa, budynek, obraz, relacja ustna, materiał audiowizualny] powinno służyć jako tworzywo pracy intelektualnej ucznia. Praca z tekstem źródłowym prowadzona jest zwykle według zasad:

• określenie z jakim źródłem uczniowie mają do czynienia,

• informacje o autorze, o czasie i miejscu powstania źródła,

• odczytanie źródła i jego elementarna krytyka,

• wychwycenie trudności terminologicznych, wyjaśnienie pojęć, terminów, zwrotów,

• usystematyzowanie zebranych informacji,

• połączenie posiadanej już wiedzy z informacjami uzyskanymi na podstawie tekstu źródłowego,

• konfrontacja danych pochodzących z analizy źródła z podręcznikiem i innymi źródłami wiedzy historycznej,

• sformułowanie wniosków.

3. Praca z mapą - czytanie mapy historycznej, skorelowane z umiejętnością czytania mapy geograficznej pozwala na lokalizację wydarzeń historycznych w przestrzeni. Uczniowie powinni rozumieć legendę mapy, jej symbolikę. Na tej podstawie dostrzegać procesy historyczne, oraz warunkujące je czynniki.

4. Rozmowa nauczająca - stosowana wówczas, kiedy uczniowie przychodzą na lekcję z pewnym zasobem wiedzy zdobytej samodzielnie np. na podstawie lektur. Nauczyciel jasno sformułowanymi, precyzyjnymi pytaniami porządkuje znane już uczniom treści i poprzez analizowanie, syntetyzowanie i wyciąganie wniosków tworzy nowe struktury wiadomości.

5. Dyskusja - opiera się na posiadanej wiedzy, umiejętnościach i doświadczeniach uczniów. Jest wymianą poglądów między nauczycielem a uczniami lub między uczniami. Wymaga umiejętności prezentowania własnego zdania, umiejętności argumentowania, a także słuchania i szanowania poglądów innych uczestników dyskusji. Zasady dyskusji:

• sformułowanie tematu dyskusji,

• dyscyplina czasu wypowiedzi,

• prawo do repliki,

• sformułowanie wniosków z przeprowadzonej dyskusji.

6. Wykład - słowne przekazywanie przez nauczyciela nowych treści. Opisując zjawiska, procesy i zachodzące między nimi związki przyczynowo-skutkowe nauczyciel powinien mówić pięknym i barwnym językiem aby zaciekawić słuchaczy i aktywizować myślenie historyczne u uczniów.

7. Debata „za i przeciw”- metoda ta pozwala na spojrzenie na problem z różnych punktów widzenia. Uczniowie w dwóch grupach prezentują argumenty „za” i „przeciw”, których celem jest przekonanie innych do swojego stanowiska. Czas prezentacji obu grup powinien być jednakowy.

PRZYKŁADOWY ARKUSZ ANALIZY ZA I PRZECIW

WG HANNY KONOPKI

Problem będący przedmiotem debaty: ...........................................................................................................................................
Grupa A	Argumenty „za” +.................................. +.................................. +..................................		Argumenty „przeciw” -................................... -................................... -...................................	Grupa B
			Argumenty „przeciw” -................................... -................................... -...................................			Argumenty „za” +.................................. +.................................. +..................................

8. Metaplan - pozwala na postawienie diagnozy sytuacji a następnie wskazanie możliwości rozwiązania problemu. Metoda ta to zespołowy zapis narady nad skomplikowanymi sprawami, pozwala na spokojne, rozważne zbadanie omawianego problemu. Nauczyciel przedstawia problem. Uczniowie podzieleni na kilkuosobowe grupy odpowiadają indywidualnie na pytania: Jak jest? [jak było?]. Jak być powinno? Dlaczego nie jest [nie było] tak jak być powinno? Po przeanalizowaniu i uporządkowaniu wszystkich odpowiedzi, wspólnie ustala się wnioski. Można je przedstawić w formie plakatu.

PRZYKŁADOWY ARKUSZ ZBIORCZY REALIZACJI METAPLANU

WG HANNY KONOPKI

Problem:
Stan wyjściowy:			Stan pożądany:
............................................. ............................................. ............................................. .............................................			................................................. ................................................. ................................................. .................................................
	Przyczyna istniejącego stanu rzeczy(odbiegania od stanu pożądanego)
		....................................................................................................... ....................................................................................................... ....................................................................................................... .......................................................................................................
Wnioski: co zrobić dla zmiany (poprawy) sytuacji?
..................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

9. Analiza SWOT - polega na zespołowej analizie i ocenie jakiegoś zjawiska, wydarzenia, problemu, pomaga w podejmowaniu decyzji. Metoda ta polega na wypełnieniu arkusza, na którym uczniowie określają mocne strony zjawiska i wynikające szanse, oraz słabe strony i zagrożenia. Arkusze SWOT wypełniają grupy zadaniowe, a następnie prezentują i porównują wyniki na forum klasy.

PRZYKŁADOWY FORMULARZ ANALIZY SWOT WG HANNY KONOPKI

Problem będący przedmiotem analizy SWOT: ...........................................................................................................................................
Wypełniają uczniowskie zespoły zadaniowe.
Mocne strony problemu (argumenty „za”): +.......................................................Szanse (możliwości)wynikające z mocnych stron problemu: +.......................................................		Słabe strony problemu (argumenty „przeciw”) -........................................................ Zagrożenia wynikające ze słabych stron problemu: -........................................................

10. Drzewko decyzyjne - to graficzny zapis procesu podejmowania decyzji. Składa się na niego kilka elementów :

• sformułowanie sytuacji wymagającej podjęcia decyzji,

• ustalenie możliwych rozwiązań,

• określenie zalet i wad każdego z możliwych rozwiązań [z punktu widzenia stawianych celów i przyjętych wartości],

• podjęcie najwłaściwszej decyzji.

SCHEMAT „DRZEWA DECYZYJNEGO WG R. LA RAUSA I R.C.REMY'EGO

CELE I WARTOŚCI ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

POZYTYWNE

.............................................................................................................................

............................................................................................................................

.............................................................................................................................

POZYTYWNE

SKUTKI

NEGATYWNE

............................................................................................................

.............................................................................................................

.............................................................................................................

NEGATYWNE

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... MOŻLIWE ROZWIĄZANIA

SYTUACJA WYMAGAJĄCA PODJĘCIA DECYZJI

11. Burza mózgów - metoda rozwijająca twórcze myślenie, polega na zespołowym podawaniu, jak największej ilości różnorodnych pomysłów, w jak najkrótszym czasie. Po zapisaniu wszystkich możliwości na planszy, następuje ich sprawdzanie, wartościowanie i wybór najlepszych rozwiązań.

12. Drama - metoda organizująca zespół klasowy. Ujmuje treści kształcenia w powiązaniu z przeżywaniem . Podstawą dramy jest improwizowana lekcja sytuacyjna, podczas której uczniowie używają jako środka wyrazu swoich ciał i głosów. Metody dramowe: rzeźba, żywy obraz, stop klatka, rola, improwizacja.

13. Projekt - zespoły uczniowskie realizują projekty o interdyscyplinarnym charakterze. Nauczyciel podaje temat projektu, określa źródła pomocne w realizacji projektu, oraz uzgadnia z uczniami termin realizacji i prezentacji projektu. Określa również kryteria oceny projektu. Prezentacja wyników pracy uczniów może przybierać różne formy: albumy, referaty, rysunki, tabele, wystawki, itp.

XII

Proponowany system oceniania osiągnięć uczniów z historii.

PRZEDMIOTEM OCENY SĄ :

1. WIADOMOŚCI [WIEDZA]

2. UMIEJĘTNOŚCI

3. POSTAWA - AKTYWNOŚĆ

Raz w semestrze można zgłosić nieprzygotowanie do lekcji [nie dotyczy to zapowiedzianych sprawdzianów i zajęć, na których wystawiana jest ocena końcowa].

Elementem oceny z „postawy” jest zachowanie się ucznia w czasie prac kontrolnych, testów, sprawdzianów:

• za pracę niesamodzielną a nawet za próby korzystania z podręcznika, zeszytu czy pracy innego ucznia - otrzymuje uczeń ocenę niedostateczną.

Testy, sprawdziany obejmujące większą partię materiału programowego powinny być zapowiedziane na dwa tygodnie przed terminem ; pomiar osiągnięć uczniów przy pomocy pracy kontrolnej / 10 min./, nie wymaga zapowiedzi.

OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE:

• Wypowiedź ustna na lekcjach bieżących, powtórzeniowych i systematyzujących sprawdzająca wiedzę i umiejętności w zakresie rozumienia związków liniowych i synchronistycznych, wnioskowania, porównywania, dostrzegania analogii historycznych i związków między teraźniejszością a przeszłością.

• Test problemowy, sprawdzający znajomość treści programowych i umiejętności uczniów kształtowanych na konkretnym materiale.

• Zadania testowe oparte o analizę źródeł, sprawdzające umiejętności uczniów w zakresie interpretacji dokumentu normatywnego i opisowego.

• Praca pisemna problemowa lub przekrojowa badająca znajomość wiedzy, umiejętność formułowania wypowiedzi historycznej na piśmie, ocenę przydatności różnych źródeł informacji w rozwiązywaniu konkretnych problemów, znajomość różnych interpretacji wydarzeń i formułowanie własnych ocen i sądów historycznych.

• Praca w grupie [np. realizacja projektu] sprawdzająca zdolność ucznia do planowania, realizowania i prezentowania jego działań intelektualnych.

• Prace nadobowiązkowe [podejmowane dobrowolnie].

• Sprawdziany obejmujące większą partię materiału programowego, prace kontrolne [ wycinkowe - 10 min.]

• Prace domowe wykonywane w zeszycie przedmiotowym oraz inne przejawy pozaszkolnej aktywności ucznia.

• Praca na lekcji, zaangażowanie w wykonywanie zadań, współpraca z innymi.

• Prace o charakterze długofalowym wymagające systematycznego wysiłku i samodzielnego poszukiwania informacji.

• Konkursy wiedzy.

KRYTERIA OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

I. POZIOM - WYMAGAŃ KONIECZNYCH [OCENA DOPUSZCZAJĄCA]

• Uczeń dysponuje niepełną wiedzą określoną programem.

• Opisuje środowisko geograficzne, w którym rozgrywały się wydarzenia w przeszłości.

• Dostrzega związek między przyrodą, osadnictwem, gospodarką.

• Szereguje wydarzenia w ciągach chronologicznych.

• Rozróżnia podstawowe typy źródeł informacji historycznej.

• Przedstawia najważniejsze informacje o przeszłości.

II. POZIOM - WYMAGAŃ PODSTAWOWYCH [OCENA DOSTATECZNA]

• Posiada kompetencje określone w poziomie I.

• Sytuuje wydarzenia w czasie i przestrzeni oraz w związkach przyczynowo - skutkowych.

• Zna podstawowe źródła wiedzy o przeszłości, wyciąga proste wnioski z otrzymanych informacji.

• Wskazuje elementy tradycji w życiu współczesnym.

• Dysponuje podstawowymi umiejętnościami umożliwiającymi uzupełnienie braków i luk w wiedzy niezbędnej do dalszego kształcenia.

III. POZIOM - WYMAGAŃ ROZSZERZAJĄCYCH [OCENA DOBRA]

• Posiada kompetencje określone w poziomach I-II.

• Potrafi wyjaśnić przyczyny różnic w interpretacji faktów.

• Porównuje wydarzenia z przeszłości, dostrzega analogie historyczne.

• Ustosunkowuje się do dzieł sztuki w kategoriach estetycznych, obserwuje je i wyciąga wnioski.

• Dostrzega dynamikę zmian w przeszłości.

• Odtwarza fragmenty rzeczywistości historycznej na podstawie źródeł i literatury.

• Wchodzi w rolę [kreacja].

• Prawidłowo posługuje się terminologią historyczną [wskazuje cechy pojęć, wie, że możliwa jest zmiana znaczenia niektórych pojęć w czasie].

• Podejmuje zadania o charakterze dobrowolnym.

IV. POZIOM - WYMAGAŃ DOPEŁNIAJĄCYCH [OCENA BARDZO DOBRA]

• Posiada kompetencje określone w poziomach I-III.

• Wykazuje się wiedzą określoną wymaganiami programowymi.

• Formułuje i przedstawia własne opinie na forum publicznym [debaty, dyskusje].

• Dostrzega ciągłość i zmienność w różnych formach życia społecznego [państwo, przemiany w gospodarce, strukturze społecznej, religii, obyczajowości, sztuce itp. ].

• Podejmuje i wykonuje zadania o charakterze dobrowolnym [np. gromadzi materiał regionalny, opracowuje biogramy, przeprowadza wywiady itp.].

• Próbuje interpretować źródła, porównuje relacje stron, ocenia ich wiarygodność i przydatność.

• Integruje wiedzę uzyskaną ze źródeł różnego typu oraz potrafi ją wyrazić w wypowiedzi ustnej lub pisemnej.

• Zna i wykorzystuje różne sposoby przechowywania danych.

V. POZIOM - WYMAGAŃ WYKRACZAJĄCYCH [OCENA CELUJĄCA]

• Posiada kompetencje określone w poziomach I-IV.

• Posiada wiedzę i umiejętności wykraczające poza obowiązkowe wymagania programowe.

• Rozwija własne zainteresowania historyczne.

• Osiąga sukcesy w konkursach przedmiotowych i olimpiadach historycznych.

• Współpracuje z nauczycielem w przygotowywaniu zajęć opartych na twórczym rozwiązywaniu problemów.

XIII

Proponowany system oceniania osiągnięć uczniów z wiedzy o społeczeństwie.

PRZEDMIOTEM OCENY SĄ :

1. WIADOMOŚCI [WIEDZA]

2. UMIEJĘTNOŚCI

3. POSTAWA - AKTYWNOŚĆ

Raz w semestrze można zgłosić nieprzygotowanie do lekcji ( nie dotyczy to zapowiedzianych sprawdzianów i zajęć, na których wystawiana jest ocena końcowa ).

OBSZARY AKTYWNOŚCI UCZNIA PODLEGAJĄCE OCENIE:

• praca na lekcjach ( np. poprawne wykonywanie ćwiczeń, aktywność itp.),

• praca w grupie (umiejętność współpracy, komunikowanie się z innymi ),

• wypowiedź ustna na lekcjach,

• prace pisemne i plastyczne,

• zeszyt przedmiotowy, prace domowe,

• prace kontrolne (10 min.),

• testy, sprawdziany,

• prace badawcze, projekty (indywidualne lub grupowe),

• turnieje i konkursy,

• aktywność pozaszkolna.

KRYTERIA OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

1. OCENA CELUJĄCA:

• uczeń ma wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza podstawy programowe,

• rozwija własne zainteresowania powiązane z problematyką podejmowaną na lekcjach,

• wypowiedzi ustne i pisemne charakteryzują się wzorowym językiem,

• wykazuje stałą aktywność na lekcjach,

• wykorzystuje wiedzę z innych przedmiotów,

• wyraża samodzielny, trafny stosunek do określonych zagadnień.

3. OCENA BARDZO DOBRA:

• uczeń w stopniu wyczerpującym opanował materiał programowy,

• wykazuje się umiejętnościami przewidzianymi programem,

• wykorzystuje różne źródła wiedzy,

• wykonuje zadania nieschematyczne,

• potrafi zaplanować i zorganizować pracę,

• samodzielnie interpretuje wydarzenia,

• łączy wiedzę z różnych przedmiotów,

• chętnie podejmuje się prac dodatkowych,

• stała aktywność na lekcjach.

4. OCENA DOBRA:

• uczeń w zakresie wiedzy ma niewielkie braki,

• inspirowany przez nauczyciela potrafi samodzielnie rozwiązywać zadania o pewnym stopniu trudności,

• poprawnie i swobodnie wypowiada się,

• posługuje się myśleniem przyczynowo - skutkowym,

• wykazuje się aktywnością na lekcjach,

• wchodzi w role /kreacja/,

• prawidłowo posługuje się terminologią nauk społeczno-politycznych.

5. OCENA DOSTATECZNA:

• wiedza ucznia jest wyrywkowa i fragmentaryczna,

• uczeń zna i rozumie oraz właściwie stosuje podstawowe pojęcia nauk społeczno-politycznych,

• uczeń zapisuje notatki w sposób estetyczny i poprawnie pod względem ortograficznym i stylistycznym,

• uczeń poprawnie wypowiada się,

• uczeń czyta i pisze ze zrozumieniem,

• sprawnie posługuje się mapą,

• potrafi obserwować zjawiska i opisywać je,

• sporadycznie wykorzystuje wiadomości zdobyte na innych lekcjach,

• wykazuje niewielkie odstępstwa od systematycznej pracy,

• podejmuje próby wykonania zadania,

• jego aktywność na lekcjach jest sporadyczna.

6. OCENA DOPUSZCZAJĄCA:

• uczeń ma duże braki w wiedzy,

• zna podstawowe pojęcia,

• wykazuje chęci do współpracy i przy pomocy n-la jest w stanie wykonać proste polecenie,

• stosuje podstawowe umiejętności,

• rzadko bierze aktywny udział w lekcji.

XIV

TREŚCI EDUKACJI W PODSTAWIE PROGRAMOWEJ.

EDUKACJA FILOZOFICZNA

1. Starożytne wezwanie: „Poznaj samego siebie”. Zawsze aktualne pytania: Kim jestem? Skąd przychodzę? Dokąd zmierzam? Jaki jest sens ludzkiego życia?

2. Filozofia jako „umiłowanie mądrości”.

3. Starożytna Grecja jako miejsce narodzenia filozofii?

4. Najwybitniejsi przedstawiciele filozofii starożytnej: Sokrates, Platon, Arystoteles.

5. Klasyczna definicja prawdy.

6. Przykłady wykorzystania klasycznej wiedzy filozoficznej do analizy współczesnych problemów.

7. Ogólna prezentacja dyscyplin filozoficznych.

8. Filozofia a nauki szczegółowe.

9. Koncepcja człowieka jako osoby, a więc istoty rozumnej, wolnej i zdolnej do poznania prawdy i dążącej do dobra.

10. Przykłady podstawowych i ponadczasowych prawd filozoficznych jako części duchowego dziedzictwa ludzkości.

EDUKACJA EUROPEJSKA

1. Polska w Europie. Przykłady najważniejszych wzajemnych związków między Polską a innymi państwami europejskimi w przeszłości.

2. Zasady ładu europejskiego opartego na wspólnej, historycznej podstawie cywilizacyjnej: filozofii greckiej, prawie rzymskim i Biblii.

3. Twórcy Wspólnot Europejskich: R. Schuman, A. de Gasperi, K. Adenauer i inni.

4. Cele i założenia Wspólnot Europejskich. Krótka historia traktatów.

5. Wielość koncepcji rozwoju Unii Europejskiej.

6. Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski, Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Rewidentów Księgowych.

7. Jednolity Rynek Europejski (swobodny przepływ osób, towarów, kapitału i usług). Waluta europejska.

8. Polityka edukacyjna UE: między odrębnością programową i formami współdziałania. Programy współpracy i wymiany młodzieży. Wymienialność dyplomów. Nauka języków obcych.

9. Proces integracji Polski z UE. Koszty i korzyści wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej dla polskiego obywatela.

10. Bezpieczeństwo europejskie. NATO, OBWE, ONZ.

11. Rada Europy.

12. Grupa Wyszehradzka. Inne organizacje regionalne.

13. Prawa człowieka.

14. Duchowy wymiar wspólnoty europejskiej (przesłanie Jana Pawła II).

KULTURA POLSKA NA TLE TRADYCJI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

1. Chronologia starożytności.

2. Elementy historii i geografii świta starożytnego.

3. Wybrane zagadnienia z życia codziennego Greków i Rzymian.

4. Znaczenie mitologii, misteriów, obrzędów, świąt i uroczystości.

5. Rola igrzysk olimpijskich i widowisk teatralnych.

6. Podstawowe wiadomości o dziejach języka, alfabetu, pisma.

7. Przykłady literatury i sztuki starożytnej Grecji i Rzymu.

8. Powstawanie kultury chrześcijańskiej i jej związki z kulturą Grecji i Rzymu.

9. Obecność wartości świata starożytnego w średniowieczu i nowożytnej Europie.

10. Rola filozofii greckiej, prawa rzymskiego i Biblii w kulturze polskiej.

EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA

1. Dokumenty gromadzone w bibliotece i ich wartość informacyjna.

2. Opis i spis bibliograficzny; zestawienie tematyczne.

3. Pojęcia komunikacji medialnej: znak, symbol, kod, język, denotacja, konotacja.

4. Drogi, formy i kanały komunikowania się ludzi, funkcje komunikatów- psychologiczne podstawy komunikowania się ludzi.

5. Formy komunikatów medialnych: słownych, pisemnych, obrazowych, dźwiękowych, filmowych, multimedialnych.

6. Kody ikoniczne i symboliczne. Języki poszczególnych mediów. Formy i środki obrazowe. Fikcja w mediach.

7. Słowo, gest i ruch jako forma wypowiedzi w życiu i w teatrze, gry dramatyczne,

inscenizacje, teatr szkolny.

8. Media jako środki poznania historii i współczesności. Komunikaty informacyjne i perswazyjne (reklamowe i propagandowe, public relations).

9. Podstawy projektowania i wykonywania różnych form komunikatów medialnych.

EDUKACJA REGIONALNA - DZIEDZICTWO KULTUROWE W REGIONIE

1. Położenie i zróżnicowanie przestrzenne elementów środowiska geograficznego regionu.

2. Rola regionu i jego związki z innymi regionami Polski.

3. Charakterystyka i pochodzenie społeczności regionalnej.

4. Elementy historii regionu i jego najwybitniejsi przedstawiciele.

5. Język regionalny, gwary i nazewnictwo regionalne, miejscowe nazwy, imiona i nazwiska.

6. Elementy kultury regionalnej, regionalne tradycje, obyczaje i zwyczaje, muzyka.

7. Główne zabytki przyrody i architektury w regionie.

8. Historia i tradycja własnej rodziny na tle historii i tradycji regionu.

EDUKACJA EKOLOGICZNA

1. Przyczyny i skutki niepożądanych zmian w atmosferze, biosferze, hydrosferze

i litosferze.

2. Różnorodność biologiczna (gatunkowa, genetyczna oraz ekosystemów) - znaczenie jej ochrony.

3. Żywność - oddziaływanie produkcji żywności na środowisko.

4. Zagrożenia dla środowiska wynikające z produkcji i transportu energii, energetyka jądrowa - bezpieczeństwo i składowanie odpadów.

XV

WYKORZYSTANIE DODATKOWYCH GODZIN NA REALIZACJĘ ŚCIEŻEK EDUKACYJNYCH NA LEKCJACH HISTORII I WOS W KLASACH I-III GIMNAZJUM

EDUKACJA FILOZOFICZNA W ROZKŁADZIE MATERIAŁU

HISTORII W GIMNAZJUM

Lp.	Lp. w rozkładzie materiału.	Temat.	Treści z podstawy programowej. Wiadomości i umiejętności.
1 2	4 i 5	Poglądy na początek wszechrzeczy.-główne teorie filozoficzne i ich twórcy.	Treści: 1, 4, 6, 8, 9 Przegląd teorii kosmogonicznych i kosmologicznych od kreacjonizmu do teorii „wielkiego wybuchu” i teorii Oparina. Uczeń : Zaczyna odróżniać teorie naukowe od nienaukowych, Dostrzega ciągły rozwój poglądów naukowych, wie że powszechnie uznawane poglądy nie muszą być prawdziwe(geocentryzm, autogonia), dostrzega związki obecnych poglądów ze starożytnością(heliocentryzm- Arystarch z Samos). Zapoznaje się z różnymi odpowiedziami na pytania: Kim jestem? Skąd przychodzę? Poznaje najwybitniejszych przedstawicieli filozofii. Poznaje przykłady wykorzystania wiedzy filozoficznej w nauce, Dostrzega dążenie ludzi do poznania prawdy
3	14	Cywilizacja Indusu, hinduizm, buddyzm.	Treści: 1, 9 Uczeń: Dostrzega odmienność religii i filozofii Dalekiego Wschodu od śródziemnomorskich, wie, że ludy pozaeuropejskie wytworzyły odmienną lecz wysoką cywilizację, poznaje inne niż w cywilizacji śródziemnomorskiej odpowiedzi na pytania dotyczące istoty człowieczeństwa,
4	15	Cywilizacja Chin. -Taoizm. -Konfucjanizm.	Treści:1,9 Uczeń: dostrzega odmienność religii i filozofii Dalekiego Wschodu od śródziemnomorskich, wie, że ludy pozaeuropejskie wytworzyły odmienną lecz wysoką cywilizację, poznaje inne niż w cywilizacji śródziemnomorskiej odpowiedzi na pytania dotyczące istoty człowieczeństwa,
5	22	Starożytna Grecja- miejsce narodzin filozofii.	Treści: 1, 2 ,3 Uczeń widzi związek pomiędzy różnorodnością Hellady, jednością kultury helleńskiej, jej ideałami i kontaktami z innymi kulturami a powstaniem filozofii.
6	23	„Umiłowanie mądrości”- filozofia i jej główne dyscypliny.	Treści: 1, 2, 7, 8, 9, 10 Uczeń: zna główne dyscypliny filozofii i ich zakres, wie, że z filozofii wykształciły się nauki szczegółowe wie, że jest to nauka będąca dziedzictwem duchowym kręgu kultury śródziemnomorskiej, wie, co odróżnia naukę od religii i umiejętności.
7	24	I okres filozofii greckiej-jońska filozofia przyrody.	Treści: 1, 4, 7, 8, 9, 10 Uczeń wie jaki wkład w rozwój nauki wnieśli: Tales, Anaksymander, Anaksymenes, Parmenides, Empedokles, Anaksagoras, Demokryt, Pitagorejczycy. Potrafi wskazać różnice w ich poglądach i wie, że są różne spojrzenia na świat.
8	25	II okres filozofii starożytnej- wielkie systemy.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Uczeń wie na czym polega istota poglądów sofistów, Sokratesa, Platona i Arystotelesa oraz, że wpłynęły one na naukę i ideologię średniowiecza i czasów nowożytnych.
9	26	Klasyczna definicja prawdy.	Treści: 5 Uczeń zna i rozumie definicję oraz jej podstawowe braki.
10	27	III okres filozofii starożytnej-hellenistyczny.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Uczeń potrafi porównać istotę poglądów stoików, sceptyków i Epikura i ustosunkowuje się do nich.
11	28	Filozofia grecka a współczesność.	Treści: 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 10 Uczeń dostrzega oddziaływanie greckiej filozofii; ustosunkowuje się do niej i wyraża własną opinię. Dąży do logiki wypowiedzi i właściwego stosowania pojęć charakterystycznych dla filozofii. W wyniku opanowania powyższych wiadomości i umiejętności uczeń wykaże wpływ filozofii greckiej na ideologię, ideały i kulturę Rzymu.
12	45	Islam.	Treści: 1 Uczeń potrafi wykazać wspólnotę genezy islamu i chrześcijaństwa.
13	53	Dominacja doktryny chrześcijańskiej w myśli filozoficznej średniowiecza.	Treści: 1, 5, 10 Uczeń potrafi doszukać się korzeni filozofii chrześcijańskiej w myśli filozoficznej antyku. Dostrzega wpływy filozofii w polityce i życiu codziennym tych czasów. Zna istotę poglądów: Orygenesa, św. Augustyna Eriugeny i prądu panteistycznego, św. Bernarda, św. Anzelma, Hugona od św. Wiktora.
14	86	Filozofia średniowieczna.	Treści:1, 7, 9, 10 Uczeń dostrzega związki z filozofią antyczną i wczesnośredniowieczną. Zna istotę poglądów: Abelarda, jego przeciwników i szkoły z Chartres. Potrafi się do nich ustosunkować. Używa pojęć filozoficznych.
15	87	Arystotelizm i awerroizm.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Zna wpływ filozofów arabskich (Awicenna, Awerroes) na filozofię chrześcijańską. Zna istotę poglądów Alberta Wielkiego i św. Tomasza z Akwinu oraz potrafi się do nich ustosunkować używając nazewnictwa filozoficznego.
16	88	Przemiany w średniowiecznej filozofii.	Treści: 1, 7, 9, 10 Zna poglądy Rogera Bacona i Wilhelma Ockchama i wyraża o nich swoją opinię. Dostrzega ciągłość i dynamikę przemian w filozofii oraz jej wpływ na życie publiczne i prywatne.
17	92	Humaniści-ich wizja świata i człowieka.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Uczeń dostrzega związki pomiędzy przemianami w nauce i społeczno-politycznymi a filozofią. Zna i rozumie istotę poglądów Erazma z Rotterdamu i M. de Montaignea i potrafi wyrazić o nich swoją opinię.
18	93	Główni filozofowie Renesansu.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Zna i rozumie istotę poglądów: Paracelsusa, G. Bruna, F. Bacona, Galileusza. Potrafi wykazać powiązania filozofii renesansowej z antyczną.
19	94	Humanistyczny a średniowieczny pogląd na świat.	Treści: 1, 4, 7, 9, 10 Uczeń potrafi wskazać różnice , zająć wobec nich stanowisko i uzasadnić je. W wyniku opanowania powyższych wiadomości i umiejętności wykaże wpływ filozofii na przemiany społeczno-polityczne i religijne w XVI w. i oceni je.
20	118	Filozofia XVII w.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów Kartezjusza i B. Pascala; potrafi je powiązać z filozofią poprzednich okresów.
21	119	Racjonalizm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów B. Spinozy i G.W. Leibniza.
22	120	Inne koncepcje filozoficzne i ich twórcy.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów Th. Hobbesa, Johna Loocka. Potrafi przedstawić swoje stanowisko wobec ich poglądów.
23	132	Filozofia Oświecenia	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów G. Berkeleya, D. Huma i oświeceniowe teorie postępu. Potrafi wykazać podobieństwa i różnice pomiędzy nimi. Dostrzega ich miejsce w ciągu rozwojowym filozofii. Zajmuje wobec nich własne stanowisko wobec nich i potrafi je uargumentować. Właściwie stosuje terminy filozoficzne.
24	133	Deizm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów Woltera. Potrafi je ocenić i ustosunkować się do nich. Potrafi bronić własnego zdania, używając dobrze dobranych argumentów i stosuje w tym celu wiadomości i pojęcia filozoficzne.
25	134	Teoria „natury ludzkiej” i „umowy społecznej”.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów: J.J. Rousseau i D. Diderota. Zajmuje wobec nich uargumentowane stanowisko. Właściwie używa terminologii filozoficznej.
26	135	Ideologia Oświecenia.	Treści: 1, 6, 7, 9, 10. Zna teorię „podziału władz” Ch. Montesquieu, odnajduje jej antyczne korzenie i potrafi dostrzec jej oddziaływanie we współczesnym świecie. Zna komunistyczne i socjalistyczne utopie społeczne(F.N.Babeuf) i ich współczesne konsekwencje. W wyniku opanowania powyższych wiadomości i umiejętności potrafi wykazać wpływ filozofii na poglądy i przemiany społeczno-polityczne w II połowie XVIII i I połowie XIX w.
27	139	Dziedzictwo Oświecenia we współczesnym świecie.	Treści: 1, 6, 8, 9, 10 Wie jak wykazać wpływ myśli oświeceniowej na współczesność. Potrafi zaprezentować swoją opinię i poprzeć ją argumentacją zawierającą terminologię filozoficzną.
28	162	Filozofia I połowy XIX w.	Treści: 1, 6, 7, 9, 10 Uczeń zna konserwatyzm i liberalizm, potrafi je porównać i ustosunkować się do nich ,używając argumentów zawierających terminologię filozoficzną. Potrafi doszukać się antycznych korzeni tych kierunków. W wyniku opanowania tych wiadomości i umiejętności potrafi wykazać wpływ filozofii na poglądy i postawy ludzi oraz przemiany społeczno-polityczne w XIX i XX w.
29	163	Romantyzm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie poglądy romantyków. Potrafi dokonać ich własnej oceny i ją uargumentować.
30	164	Idealizm.	Treści:1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie, potrafi je porównać i ocenić.
31	165	Materializm i antropologizm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie poglądy L. Feuerbacha i potrafi je ocenić.
32	166	Socjalizm i komunizm utopijny.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie poglądy R. Owena, H. Saint-Simona Ch. Fouriera i potrafi się do nich ustosunkować oraz próbuje określić ich ideologiczne i praktyczne następstwa.
33	194	Filozofia II połowy XIX w.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów H. Spencera, Ch. Persona, S. Freuda, E. Husserla, M. Heideggera, ich genezę i ich wpływ na współczesność.
34	195	Marksizm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń potrafi porównać marksizm z socjalizmem utopijnym, rozumie ich znaczenie i ocenia je. Rozumie istotę materializmu dialektycznego i historycznego; dostrzega ich konsekwencje i zastosowania.
35	196	Pozytywizm.	Treści: 1, 7, 9, 10 Uczeń rozumie istotę poglądów A. Comta i J. S. Milla, zna ich oddziaływanie, ustosunkowuje się do nich.
36	197	Irracjonalizm i „filozofia życia”.	Treści: 1, 7, 9, 1 Uczeń zna i rozumie istotę poglądów F. W. Nietsche, potrafi je ocenić i przewidzieć jakie następstwa mogą z nich wyniknąć.

EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA W ROZKŁADZIE MATERIAŁU W.O S. W GIMNAZJUM

Lp.	Lp. w rozkładzie materiału	Temat	Treści w podstawie programowej. Wiadomości i umiejętności.
1	9	Pojedynek gigantów.	Treści: 1, 2, 4, 5, 6, 7 Uczeń: Zna podstawowe zasady publicznej prezentacji, Potrafi zdobywać informacje z różnych źródeł, Publicznie prezentuje samodzielnie wybraną wybitną postać (konkurs „Pojedynek gigantów”), Stosuje różnorodne formy i środki wypowiedzi.
2	71	Rola środków masowego przekazu w kampanii wyborczej.	Treści: 4, 5, 6, 7, 8 Uczeń: Zna cel kampanii wyborczej, Rozpoznaje formy komunikatów medialnych i wykorzystane w nich środki, Rozpoznaje elementy perswazji.
3	73	Na tropie przemocy i agresji.(2 godz.)	Treści: 4, 5, 6 Przyczyny i skutki epatowania widzów scenami przemocy. Uświadomienie uczniom negatywnych skutków pokazywania scen przemocy w filmach. Uczeń: Rozpoznaje formy komunikatów medialnych, Dostrzega fikcję w mediach, Ocenia przekazywane treści, Dostrzega negatywne skutki pokazywania scen przemocy.
4	75	Co trzeba wiedzieć o kulturze masowej?	Treści: 1, 2, 4, 6 Geneza kultury masowej i jej cechy. Historia prasy, radia i TV. Uczeń: Rozumie pojęcie kultury masowej, Zna jej cechy charakterystyczne, Zna historię środków masowego przekazu, Potrafi zebrać informacje na zadany temat.
5	76	Co trzeba wiedzieć o środkach masowego przekazu?	Treści: 4, 5, 8 Podział mas-mediów. Klasyfikacja prasy. Najpopularniejsze stacje radiowe. Podział programów TV. Zawartość programowa stacji TV. Uczeń: Zna klasyfikację mas-mediów, Potrafi wybierać programy TV na zadany temat.
6	77	Komu służy prasa?	Treści: 2, 4, 8 Zróżnicowanie tematyki w zależności od profilu tytułu prasowego. Rola wydawcy prasowego. Uczeń: Potrafi rozpoznać tematykę tytułu prasowego, Potrafi rozpoznawać proste treści perswazyjne i reklamowe Rozumie, że sposób oceny wydarzeń i dobór informacji zależy od wydawcy.
7	79	Selektywność doboru informacji w środkach masowego przekazu.	Treści: 4, 8 Uczeń: Zna cele selekcji informacji Dostrzega, że świat staje się „globalną wioską”.
8	81	Jak nie skłamać i całej prawdy nie powiedzieć? (3 godz.)	Treści: 4, 5, 8, 9 Uczeń: Rozumie różnicę między rzeczywistością kreowaną przez prasę a realnym życiem, Rozpoznaje komunikaty reklamowe i propagandowe oraz potrafi je tworzyć.
9	82	Informacja czy... (2 godz.)	Treści: 4, 5, 6 Uczeń: Zna Sposoby wpływania na odbiorcę treści prasowych, Rozróżnia formy komunikatów medialnych, Zna cechy charakterystyczne języka prasy.
10	83	Wszystko co trzeba wiedzieć o cechach przekazu TV.	Treści: 4, 5, 6 Uczeń: Zna cechy przekazu TV, Zna cechy języka TV.
11	84	Co można wyczytać z programu ramowego TV? (2 godz.)	Treści: 4, 9 Na czym polega cykliczność przekazu TV? Budowa ramówki programu. Selektywne korzystanie z programów TV. Tworzenie ramówki. Uczeń: Rozumie budowę ramówki programu i potrafi Selektywnie z niej korzystać, - samodzielnie ( lub w grupie) projektuje ramówkę.
12	85	Jaki jest świat oglądany przez okienko „Wiadomości”?	Treści: 4, 5, 8 Selektywność informacji. Kształcenie umiejętności krytycznego odbioru treści przekazywanych za pośrednictwem telewizyjnych programów ramowych. Uczeń: Widzi odmienność świata medialnego od realnego, Rozumie cel selekcji informacji, krytycznie ocenia treści przekazywane przez media.
13	86	Jak przygotowuje się wiadomości telewizyjne? (2 godz.)	Treści: 4, 5, 6, 8 Analiza różnych zestawów informacji. Selekcja informacji w przekazie TV i jej skutki. Sposoby realizacji programów informacyjnych. Rola informacji TV w kształtowaniu postaw i poglądów odbiorców. Uczeń: ćwiczy umiejętność analizowania, zna cele i skutki selekcjonowania informacji, potrafi dokonać celowej selekcji informacji.
14	87	Reklama-informacja czy perswazja?	Treści: 4, 5, 8 Uczeń : odróżnia treści informacyjne od perswazyjnych, zna sposoby oddziaływania reklamy.
15	88	Jak sprzedać śmierć?	Treści: 4, 5, 8, 9 Treści megaplakatów. Wnioski na temat reklamowania używek. Krytyczna ocena reklam. Uczeń: rozumie cele i sposoby oddziaływania reklam, potrafi samodzielni(lub w grupie) opracować tekst reklamowy.

EDUKACJA REGIONALNA W ROZKŁADZIE MATERIAŁU W. O S. W GIMNAZJUM

Lp.	Lp. w roz- kładzie materiału .	Temat.	Treści w podstawie programowej. Wiadomości i umiejętności.
1	24	Co zrobili dla Bełżyc? (2 godz.)	Treści: 1, 4 Poznawanie planu miasta i postaci- patronów ulic. Geneza nazw innych ulic. Uczeń: ćwiczy orientację przestrzenną, potrafi pozyskiwać informacje, rozwija w sobie poczucie przynależności regionalnej i przywiązanie do małej ojczyzny, szanuje dorobek przodków.
2	25	Moja populacja. Skąd przybywamy?	Treści: 3, 4, 5 Skład populacji zamieszkującej Lubelszczyznę-geneza. Uczeń: zna genezę populacji oraz jej skład dziś i w przeszłości, wie co wpłynęło na zmiany w składzie populacji, zna charakterystyczne miejscowe nazwy, imiona i nazwiska.
3	26	Kościoły i religie Bełżyc i Lubelszczyzny (różnorodność i jej geneza). (2 godz.)	Treści: 3, 4, 5 Rys historyczny. Charakterystyka grup religijnych. Właściwe rozumienie pojęcia tolerancja. Uczeń: zna genezę różnorodności wyznaniowej Lubelszczyzny, zna przyczyny przemian zachodzących w przeszłości, rozumie pojęcie tolerancja i docenia jej konieczność, potrafi wymienić kilka zabytków architektury sakralnej i powiązać je z wydarzeniami historycznymi potrafi samodzielnie pozyskać informacje.
4	31	Co i gdzie można załatwić w Bełżycach?	Treści: 1, 2 Dane dotyczące władz i innych instytucji. Uczeń: wie co i gdzie może załatwić w Bełżycach, potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje.
5	38	Posiedzenie władz Miasta i Gminy.	Treści: 2, 3 Gra panelowa. Uczeń: wie co zależy od gminy, a co na od wyższych instancji, dostrzega problemy różnych grup społeczności lokalnej potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje, oceniać je i prezentować wynikające z nich wnioski.

EDUKACJA REGIONALNA W ROZKŁADZIE MATERIAŁU

HISTORII W GIMNAZJUM

Lp.	Lp. w rozkładzie materiału.	Temat.	Treści w podstawie programowej. Wiadomości i umiejętności.
1	66	Poznajemy swoje korzenie- ziemie dzisiejszej Lubelszczyzny przed utworzeniem województwa.	Treści: 1, 3, 4 Referaty uczniów. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą. Nawiązanie do tematu nr 25 w rozkładzie WOS. Uczeń: Uczeń potrafi wskazać na mapie zmiany przynależności różnych części dzisiejszej Lubelszczyzny, Potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje, zna przemiany społeczno-wyznaniowe i ich przyczyny.
2	85	Lubelszczyzna historyczna.	Treści: 1, 2, 3, 4, 7 Wykład. Praca z mapą i ilustracjami. Referaty uczniów. Geneza utworzenia województwa lubelskiego w 1474 r. architektura gotycka w Bełżycach i regionie. Nawiązanie do tematów: nr 25 w rozkładzie WOS i nr 64,65,66, 81 w rozkładzie historii. Uczeń: potrafi wskazać na mapie pierwotny obszar województwa, potrafi określić jego rolę w państwie, zna przemiany społeczne, zna kilka zabytków gotyckich w regionie.
3	113	Renesansowa Lubelszczyzna.	Treści: 2, 3, 4, 6, 7 Referaty uczniów. Ilustracje. Fragmenty utworów literackich. Zabytki i twórcy kultury: Biernat z Lublina, Jakub z Bełżyc. Uczeń: zna znaczenie województwa w państwie, zna zabytki i najwybitniejszych przedstawicieli, potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje.
4	125	Barok na Lubelszczyźnie.	Treści: 4, 6, 7 Referaty uczniów. Ilustracje. Zabytki w regionie. Uczeń: zna sytuację regionu w tym okresie, potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje, zna zabytki okresu.
5	142	Lubelszczyzna w Oświeceniu.	Treści: 2, 4, 7 Bełżyce w czasach stanisławowskich. Zabytki w regionie. Uczeń: zna zabytki okresu, wie, jakie znaczenie miały Bełżyce, wyciąga wnioski z pamiętnika (Kożmian), ćwiczy umiejętność analizy.
6	184	Walki powstańcze w naszym regionie.	Treści: 2, 4 Referaty uczniów. Uczeń: zna wydarzenia okresu, rozumie rolę regionu, potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje i prezentować je, ćwiczy orientację przestrzenną.
7	243	„Za wolność naszą i waszą.”	Treści: 3, 4 Referaty uczniów. Praca z mapą. Miejsca walk i martyrologii na Lubelszczyźnie. (Wycieczka na Majdanek) Uczeń: zna wydarzenia okresu i potrafi je umiejscowić przestrzennie, potrafi samodzielnie pozyskiwać informacje i je prezentować.

XVI

ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA W KL I-III GIMNAZJUM

HISTORIA

Z uwzględnieniem ścieżek edukacyjnych na których realizację przeznaczono dodatkowe godziny.

Skróty w uwagach oznaczają, że w danym temacie zawarte są elementy ścieżek edukacyjnych:

CM- EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA

E - EDUKACJA EUROPEJSKA

EK - EDUKACJA EKOLOGICZNA

F - EDUKACJA FILOZOFICZNA

KP - KULTURA POLSKA NA TLE TRADYCJI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

R -EDUKACJA REGIONALNA - DZIEDZICTWO KULTUROWE W REGIONIE

( 0 ) - NR ZAGADNIENIA Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ w treściach poszczególnych edukacji

KL - I

Lp.	Temat lekcji (zagadnienia)	Metody i środki realizacji. Treści.	Uwagi
1	Lekcja organizacyjna	Praca z podręcznikiem i zeszytem przedmiotowym
2	Ziemia i ludzie w czasach najdawniejszych.	Ćwiczenia warsztatowe - interpretacja różnych źródeł informacji	CM(8)
3	Antropogeneza - od australopiteka do homo sapiens.	Praca w grupach.
4 5	Poglądy na początek wszechrzeczy - główne teorie filozoficzne i ich twórcy.	Ćwiczenia operacyjne - poszukiwanie analogii, porównywanie, rozróżnianie. Przegląd teorii kosmogonicznych i kosmologicznych od kreacjonizmu do teorii „wielkiego wybuchu” i teorii Oparina.	Edukacja filozoficzna. (1,4,6,8,9)
6	Rewolucja neolityczna	Ćwiczenia warsztatowe - interpretacja różnych źródeł informacji.	CM(8)
7	Powtórzenie wiadomości	Ćwiczenia operacyjne - usystematyzowanie poznanych informacji.	F(1,8)
8	Po co nam historia?	Praca ze źródłem historycznym. Pogadanka.	CM (1,8)
9	Mezopotamia - kolebka cywilizacji. -Warunki naturalne. -Formy państw. -Kodeks praw. -Pismo	Praca z podręcznikiem. Wykład. Praca ze źródłem historycznym. Praca z mapą.	KP (1,2,6)
10	Wierzenia ludów Mezopotamii.	Ćwiczenia warsztatowe - analiza różnych źródeł historycznych i konfrontacja pochodzących z nich danych. Wpływ wierzeń Sumerów na chrześcijaństwo(sumeryjska i biblijna opowieść o potopie).	Edukacja filozoficzna. (1)
11	Egipt. Organizacja społeczeństwa. Warunki naturalne Wierzenia religijne. Osiągnięcia cywilizacyjne. Pismo.	Rozmowa nauczająca. Praca z podręcznikiem. Praca z mapą.	KP (1,2,6)
12	Izrael. -Warunki naturalne. -Królestwo Dawida i Salomona.	Praca w grupach. Analiza źródła historycznego. Praca z mapą.	E(2) ; KP (1,2)
13	Religia Żydów i jej znaczenie. -Biblia. -Dekalog.	Ćwiczenia doskonalące umiejętność poszukiwania, selekcjonowania i prezentacji uzyskanych informacji. Źródło historyczne.	E(2);
14	Cywilizacja Indusu, hinduizm, buddyzm.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Referaty uczniów. Praca z mapą i ilustracjami. Zwrócenie uwagi na odmienne od europejskiego spojrzenie na świat i ludzi w religiach i filozofii Dalekiego Wschodu. (lub jak niżej)	Edukacja filozoficzna. (1,9) KP (1,2,6)
15	Cywilizacja Chin. -Taoizm. -Konfucjanizm.	Ćwiczenia warsztatowe-wyszukiwanie informacji na dany temat. Praca z mapą i ilustracjami. (lub jw. )	Edukacja filozoficzna. (1,9) KP (1,2,6)
16	Cywilizacje starożytnego Wschodu- l. powtórzeniowa.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji. Ćwiczenia erudycyjne.	F(1); KP (1,2,6)
17	Ekspansja świata greckiego. -Najstarsze dzieje Grecji. -Wielka kolonizacja.	Praca z podręcznikiem, mapą.	KP (1,2)
18	Ateny i Ateńczycy. -Społeczeństwo Aten. -Demokracja ateńska i jej znaczenie.	Rozmowa nauczająca. Charakterystyka postaci. Praca z mapą.	KP (1,2,9)
19	Sparta i Spartanie. -Społeczeństwo Sparty. -Ustrój polityczny. -Ideały i wychowanie. -Znaczenie Sparty.	Indywidualna praca z podręcznikiem. Źródło historyczne. Dyskusja.	KP (1,2,3,9)
20	Życie codzienne Greków. -Wierzenia i święta. -Zajęcia i rozrywki. -Stosunki rodzinne. -Świat wojny.	Praca ze źródłem historycznym. Drama.	Kult. pol. na tle (3, 4, 5, 6)
21	Osiągnięcia kultury starożytnych Greków. -Literatura, sztuka, budownictwo, teatr.	Praca pod kierunkiem. Praca z podręcznikiem, ilustracjami, tekstem literackim.	Kult. pol. na tle(3, 4,5,7)
22	Starożytna Grecja - miejsce narodzin filozofii.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Przejście od mitologicznego do naukowego patrzenia na świat. Główne pytania filozofii : Skąd wziął się Wszechświat i życie na Ziemi? Co było przyczyną ich powstania? Co jest istotą i zasadą bytu? Kim jestem? Skąd przy-chodzę? Dokąd zmierzam? Jaki jest sens życia ludzkiego? Odwołanie się do tematów 4 i 5.	Edukacja filozoficzna. (1,2,3)
23	„Umiłowanie mądrości”- filozofia i jej główne dyscypliny.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Przegląd głównych dyscyplin : I ogólna nauka o bycie; nazywana fizyką, metafizyką i ontologią; obejmująca swym zakresem kosmogonię, kosmologię, psychologię i teologię; II ogólna nauka o poznaniu; nazywana logiką, epistemologią i gnozeologią; dzieląca się na : -teorię poznania -krytykę poznania III ogólna nauka o wartościach; nazywana etyką i aksjologią; dzieląca się na: -etykę (w wąskim znaczeniu), -estetykę. Odwołanie się do tematów 4 i5.	Edukacja filozoficzna. (1,2,7,8,9,10)
24	I okres filozofii greckiej- jońska filozofia przyrody.	Referaty uczniów. Rozmowa nauczająca. Poglądy: Talesa, Anaksymandra, Anaksymenesa, Parmenidesa, Empedoklesa, Anaksagorasa, Demokryta, Pitagorejczyków. Nawiązanie do tematów 4 i 5.	Edukacja filozoficzna. (1,4,7,8,9,10)
25	II okres filozofii starożytnej- wielkie systemy.	Referaty uczniów. Rozmowa nauczająca. Poglądy: Protagorasa i sofistów, Sokratesa, Platona, Arystotelesa. Nawiązanie do tematów 4 i 5.	Ed. filozoficzna. (1,4,7,9,10)
26	Klasyczna definicja prawdy.	Wykład i rozmowa nauczająca. Przedstawienie i wyjaśnienie definicji oraz zwrócenie uwagi na jej braki.	Ed. filozoficzna. (5)
27	III okres filozofii starożytnej-hellenistyczny.	Referaty uczniów i rozmowa nauczająca. Poglądy: Stoików, Epikura, Sceptyków. Nawiązywanie do lekcji: 4, 5, 22-26.	Edukacja filozoficzna. (1,4,7,9,10)
28	Filozofia grecka a współczesność- l. utrwalająca.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji.	Ed. fil. (1,2,3,4,5,7,8,9,10) KP(1,29,10)
29	Aleksander Wielki i epoka hellenistyczna. -Macedonia i Grecja w czasach Filipa i Aleksandra. . -Ekspansja świata hellenistycznego. -Główne ośrodki kultury: Aleksandria, Pergamon. -Znaczenie hellenizmu dla rozwoju cywilizacji śródziemnomorskiej.	Praca z tekstem podręcznika, analiza źródeł historycznych. Charakterystyka postaci. Ćwiczenia erudycyjne.	KP (1,2,9)
30	Powtórzenie wiadomości o Grecji i jej kulturze.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji (Czy Grecję antyczną można nazwać fundamentem naszej cywilizacji?)	KP (1,2,3,4,5,6,7,9, 10) F(1,2,34,5,7,8,9,10)
31	Sprawdzian wiadomości.
X	Gwiazdkowy konkurs wiedzy o naszej miejscowości.	Konkurs dla wszystkich uczniów gimnazjum. Coroczny, poza lekcjami, w obecności zaproszonych gości.
32	Początki Rzymu . -Italia i jej mieszkańcy. -Rzym królewski i republikański. -Społeczeństwo rzymskie. -Życie gospodarcze. -Świat wartości Rzymian.	Praca z mapą , ilustracjami i podręcznikiem. Ćwiczenia w prezentowaniu uzyskanych informacji.	E(2), F(1), KP (1,2,3)
33	Rzymianie podbijają świat. -Armia rzymska -Mapa podbojów rzymskich. -Prowincje rzymskie. -Imperium Romanum. -Niewolnictwo.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji. Praca z mapą , ilustracjami.	KP (1,2)
34	Cesarstwo rzymskie. -Kryzys i upadek republiki. -System polityczny i funkcjonowanie cesarstwa w czasach Oktawiana Augusta. -Pax romana. -Romanizacja prowincji. -Rozwój handlu.	Praca z tekstem podręcznika, analiza tekstu źródłowego. Praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela.	E(2), KP (1,2), F(1,9)
35	Życie codzienne Rzymian. -Rzymianie i barbarzyńcy. -Wierzenia i życie religijne. -Udział w życiu publicznym. -Zajęcia i rozrywki. -Wychowanie domowe i edukacja szkolna.	Praca z ilustracjami, literaturą pomocniczą Drama.	Kult. pol. na tle tradycji ... (3,4)
36	Kultura i osiągnięcia techniczne Rzymian. -Wpływy greckie. -Nauka, filozofia, prawo. -Literatura i sztuka. -Technika i budownictwo.	Ćwiczenia warsztatowe-interpretacja różnych źródeł informacji. Umiejętność wnioskowania.	Kult. pol. na tle ... (6,7, 10)
37	Narodziny i rozwój chrześcijaństwa. -Jezus z Nazaretu i jego nauka. -Apostołowie. -Pierwsze gminy chrześcijańskie. -Ustalenie kanonu Nowego Testamentu. -Wzrost znaczenia chrześcijaństwa. -Chrystianizacja cesarstwa.	Praca w grupach z tekstem źródłowym. Systematyzowanie uzyskanych informacji.	Kult. pol. na tle... (1,2,3,8,9,10) E(2) F(1,9)
38	Upadek cesarstwa rzymskiego. -Kryzys wewnętrzny państwa. -Najazdy barbarzyńców. -Podział cesarstwa. -Upadek cesarstwa na Zachodzie. -Zmierzch świata antycznego.	Rozmowa nauczająca z elementami samodzielnej pracy uczniów pod kierunkiem. Praca z mapą i atlasem.	KP (1,2)
39	Starożytny Rzym-utrwalenie wiadomości.	Praca w grupach. Gry dydaktyczne.	KP(1,2 3,4,6,7,8,9,10)
40	Powtórzenie wiadomości o świecie antycznym	Ćwiczenia rozwijające umiejętności operacyjne.	KP(1-10) E(2) F(1,2,34,5,7,8,9,10)
41	Sprawdzian wiadomości
42 43	Cesarstwo bizantyjskie i jego kultura. -Konstantynopol ośrodkiem życia gospodarczego, politycznego, religijnego. -Władza cesarska a Kościół. -Kult ikon i jego przeciwnicy. -Architektura i sztuka. -oddziaływanie kulturalne Bizancjum na inne kraje	Praca z podręcznikiem, encyklopedią, słownikiem, mapą. Konfrontacja danych. Praca w grupach.	KP(8)
44	Arabowie. -Ojczyzna „dzieci pustyni”. -Imperium Arabów. -Kultura arabska i jej wpływy.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą.	F(1,9)
45	Islam. -Mahomet i źródła jego monoteizmu. -Koran	Wykład. Praca z tekstem źródłowym. Poszukiwanie podobieństw i różnic pomiędzy islamem a chrześcijaństwem.	Ed. filozoficzna. (1)
46	U progu średniowiecznej Europy. -Nowa mapa Europy. -Skutki barbaryzacji Zachodu. -Wzrost roli -Kościoła i powstanie papiestwa. -Losy kultury antycznej.	Pogadanka z wykorzystaniem mapy, ilustracji, podręcznika.	KP(8), E(2)
X	Kultura antyczna i jej wpływ na współczesność.	Młodzieżowa konferencja naukowa dla uczniów klas I. Poza lekcja-mi, z udziałem zaproszonych gości	KP (1,7,9,10)
47	Państwo i program Karola Wielkiego. -Rozwój terytorialny i organizacyjny państwa Franków -Chrystianizacja i jej charakter. -Przywrócenie idei cesarstwa i jedności Europy. -Renesans karoliński. -Podział monarchii traktat wVerdun	Praca z mapą i atlasem. Samodzielna praca z podręcznikiem. Ćwiczenia doskonalące umiejętność poszukiwania , selekcji i prezentacji uzyskanych informacji.	E(2), F(1), KP (6,8,9)
48	Europa po podziale cesarstwa Franków. -Idea cesarstwa uniwersalnego Ottona III. -Kształtowanie się państw Europy Środkowo-Wschodniej i Południowej	Praca z mapą i atlasem. Samodzielna praca z podręcznikiem. Ćwiczenia doskonalące umiejętność poszukiwania , selekcji i prezentacji uzyskanych informacji.	Edukacja europejska. (1,2), KP (8,9)
49	Kształtowanie się stosunków feudalnych. -System lenny i struktura społeczna. -Odradzanie się miast. -Warunki życia na wsi i w mieście. -Ludność żydowska -Odmienności różnych regionów Europy.	Rozmowa nauczająca. Drama. Praca z tekstem źródłowym.	F(1)
50	Kościół. -Rola i miejsce Kościoła w Europie wczesnego Średniowiecza. -Schizma wschodnia. -Organizacje parafialne i klasztory. -Reformy gregoriańskie. -Walka cesarstwa z papiestwem .	Praca pod kierunkiem. Ćwiczenia warsztatowe: analiza i konfrontacja danych pochodzących z różnych źródeł informacji.	F(1)
51 52	Kultura europejska we wczesnym Średniowieczu. -Uniwersalizm kultury. -Wzorce osobowe. -Kultura uczona i ludowa. -Styl romański.	Ćwiczenia warsztatowe. Interpretacja różnych źródeł informacji i pochodzących z nich danych.	KP (8,9) E(2) F(1)
53	Dominacja doktryny chrześcijańskiej w myśli filozoficznej Średniowiecza.	Referaty uczniów. Poszukiwanie korzeni filozofii chrześcijańskiej w myśli filozoficznej antyku. Przedstawienie poglądów: Orygenesa, św. Augustyna, Eriugeny i prądu panteistycznego, św. Anzelma i początków scholastyki, św. Bernarda i początków mistyki średniowiecznej, Hugona od św. Wiktora i syntezy scholastyki z mistyką .	Edukacja filozoficzna. (1,5, 10)
54 55	Państwo Mieszka I -Organizacje plemienne. -Od państwa Polan do państwa polskiego. -Chrzest Polski. -Terytorium i ludność państwa. -Stosunki z sąsiadami	Praca z mapą. Ćwiczenia w poszukiwaniu i prezentacji uzyskanych informacji.	E(1,2) KP (9,10) R(3,4)
56 57 58	Sukcesy i kryzys monarchii wczesnopiastowskiej. -Państwo Bolesława Chrobrego i jego sąsiedzi. -Misja św. Wojciecha i jej konsekwencje. -Załamanie się organizacji państwowej i kościelnej w Polsce (przyczyny i skutki)	Praca z mapą i źródłem historycznym. Symulacja. Dyskusja.	Edukacja europejska. (1)
59 60 61	„Drugie” państwo polskie. -Odbudowa państwa i Kościoła (Kazimierz Odnowiciel). -Polska wobec konfliktu papiestwa z cesarstwem. -Bolesław Śmiały i bp Stanisław. -Polska i jej sąsiedzi (Bolesław Śmiały, Władysław Herman, B. Krzywousty). -Zajęcie i chrystianizacja Pomorza. -Rozwój gospodarki towarowo- pieniężnej. -statut Bolesława Krzywoustego.	Praca z mapą i tekstem podręcznika. Praca w grupach pod kierunkiem. Sąd nad postacią historyczną. Debata „za i przeciw”.	E(1)
62 63	Polska wczesnopiastowska - terytorium, ludność, władza. -Terytorium, warunki naturalne, demografia. -Monarchia patrymonialna. -Grody i ich funkcje -Rycerstwo, duchowieństwo, chłopi.	Rozmowa nauczająca. Praca z mapą i tekstem podręcznika. Dyskusja.
64 65	Polska dzielnicowa. -Dezintegracja władzy. -Straty terytorialne. -Rozwój kościelnej i rycerskiej własności ziemskiej. -Kolonizacja na prawie niemieckim. -Życie codzienne w Polsce dzielnicowej.	Ćwiczenia rozwijające umiejętności operacyjne.	R(3,4)
66	Poznajemy swoje korzenie-ziemie dzisiejszej Lubelszczyzny przed utworzeniem województwa.	Referaty uczniów. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą.	Eduk. region. (1,3,4)
67	Powstanie monarchii stanowych w Anglii i Francji.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Praca z mapą.
68	Mapa Europy -Europa Zachodnia i Cesarstwo. -Hanza i potęgi miejskie nad Morzem Śródziemnym.	Praca w grupach pod kierunkiem. Praca z mapą i atlasem. Analiza tekstu, ilustracji itp.	E(1)
69	Rozbicie dzielnicowe w Europie Środkowo-Wschodniej. -Drogi rozwoju.	Ćwiczenia warsztatowe: porównywanie, różnicowanie, poszukiwanie analogii.
70	Zakony rycerskie i ich państwa.	Interpretacja różnych źródeł informacji. Gry dydaktyczne.	F(1)
71	Utrwalenie wiadomości	Praca w grupach pod kierunkiem. Dyskusja.
72	Sprawdzian wiadomości.

KL - II

Lp.	Temat lekcji (zagadnienia).	Metody i środki realizacji. Treści.	Uwagi.
73	Lekcja organizacyjna	Praca z podręcznikiem i zeszytem przedmiotowym. Pogadanka o wymaganiach z historii.
74	Polska na drodze do zjednoczenia.	Wykład. Praca z mapą , atlasem i podręcznikiem. Charakterystyka zjawisk. Gł. Czynniki i ośrodki zjednoczeniowe. Próby jednoczenia Polski w XIII w.	R(3,4), E(1)
75	Działalność zjednoczeniowa Władysława Łokietka.	Praca w grupach. Praca z mapą i atlasem. Rozmowa nauczająca. Charakterystyka postaci. Walki o Kraków. Sojusznicy . Utrata Pomorza Gdańskiego, walki z Krzyżakami Ziemie wchodzące w skład państwa Łokietka.	R(3,4), E(1)
76	Państwo Kazimierza Wielkiego.	Wykład. Praca z podręcznikiem i mapą. Układy z Luksemburgami, Andegawenami i Krzyżakami. Podbój Rusi Czerwonej.	R(3,4,7) E(1)
77	Początki monarchii stanowej w Polsce.	Ujednolicenie praw. Corona Regni Poloniae. Rządy Andegawenów w Polsce. Przywilej koszycki.	E(1)
78	Geneza unii polsko-litewskiej i jej charakter.	Praca z mapą. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Charakterystyka i ocena unii. Elementy dyskusji. Pojęcie unii. Przyczyny unii. Układ w Krewie. Spory o unię. Układ horodelski i jego charakter.	R(3,4) E(1) KP (8,10)
79	Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim i jej skutki.	Praca z mapą. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu i dyskusji. Analiza tekstu źródłowego. Przyczyny wojny. Grunwaldzkie zwycięstwo i jego znaczenie. Spór polsko-krzyżacki na soborze w Konstancji. Znaczenie wystąpienia P. Włodkowica.	E(1), KP(8,9), F(1)
80	Odzyskanie Pomorza Gdańskiego.	Praca w grupach. Wyszukiwanie informacji na dany temat. Charakterystyka wydarzeń. Praca z mapą. Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji Przyczyny wojny 13-letniej. Charakterystyka walk. Pokój w Toruniu. Prusy zakonne lennem Polski. Wpływ odzyskania Pomorza na polską gospodarkę.	E(1)
81	Rola Polski w Europie Środkowo -Wschodniej w XV wieku.	Ćwiczenia operacyjne-poszukiwanie analogii, porównywanie, rozróżnianie, ocena. Elementy dyskusji.	E(1)
82	Kryzys w Europie w XIV i XV w.	Wykład. Praca z mapą. Ćwicz. w ocenie wydarzeń. Osłabienie polityczne , kryzys społeczny i gospodarczy na Zachodzie Europy. „Czarna śmierć.” Wielka schizma zachodnia. Upadek Konstantynopola - znaczenie.	KP(8,9)
83	Czynniki ułatwiające szerzenie się nowych idei.	Praca w grupach. Dyskusja; ćwiczenia w ocenie zjawisk.	F(1) KP (9,10)
84	Kultura późnego Średniowiecza.	Referaty uczniów- ćwiczenia erudycyjne. Szkoły i uniwersytety. Cechy gotyku, jego zabytki i twórcy. Wynalazek druku i jego znaczenie. Osiągnięcia polskiej kultury późnośredniowiecznej	KP(9), E(1,2)
85	Lubelszczyzna historyczna.	Wykład. Praca z mapą i ilustracjami. Geneza utworzenia województwa lubelskiego w 1474r. Architektura gotycka w Bełżycach i regionie.	Ed. region. (1,2,3, 4,7)
86	Filozofia Średniowiecza.	Praca w grupach- wyszukiwanie i selekcja informacji na zadany temat. Nawiązanie do filozofii antycznej i wczesnośredniowiecznej. Spór o uniwersalia- Abelard i jego przeciwnicy. Szkoła z Chartres.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
87	Arystotelizm i awerroizm.	Referaty uczniów- ćwiczenie erudycji i filozoficznego sposobu myślenia oraz umiejętności wyszukiwania analogii i przeciwieństw. Nawiązanie do filozofii antycznej i wczesnośredniowiecznej. Wpływy filozofów arabskich : Awicenny i Awerroesa. Przyswojenie arystotelizmu doktrynie filozoficznej Kościoła- Albert Wielki. Tomasz z Akwinu- tomizm.	Edukacja filozoficzna (1,7,9, 10) E(2), KP(9)
88	Przemiany w średniowiecznej filozofii.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Nawiązanie do filozofii antyku i wczesnego średniowiecza. Późna scholastyka : empiryzm i odrodzenie nominalizmu- Roger Bacon, Wilhelm Ockham.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
89	Wielkie podróże i odkrycia geograficzne Europejczyków XV i XVI w.	Praca z podręcznikiem i mapą. Rozmowa nauczająca. Przyczyny. Wielcy podróżnicy i ich odkrycia. Kolonie i faktorie zamorskie. Nowe szlaki handlowe i nowe ośrodki życia gospodarczego.	E(2), KP(9)
90	Skutki odkryć geograficznych.	Praca z mapą i ilustracjami. ROZMOWA NAUCZAJĄCA. Kultura prekolumbijska i jej zniszczenie. Chrystianizacja ludności w koloniach. Początki globalizacji wymiany towarowej. Kolonialny podział świata. Niewolnictwo i handel niewolnikami. Gospodarcze skutki dla Europy.	KP (9)
91	Podstawy gospodarcze i społeczne uwarunkowania przemian cywilizacyjnych w XV i XVI w.	Praca w grupach. Praca z mapą. Handel lewantyński - podstawą bogactwa włoskich republik miejskich. Wzrost znaczenia mieszczan i osłabienie wpływów Kościoła. Zainteresowanie antykiem. Mecenat artystyczny.	E(2), KP(9)
92	Humaniści - ich wizja świata i człowieka.	Ćwiczenia warsztatowe, rozwijanie filozoficznego sposobu myślenia. Nawiązanie do filozofii antycznej. Odnowienie filozofii starożytnej. Erazm z Rotterdamu. M. de Montaigne.	Ed. filoz (1,7,9, 10) E(2), KP(9)
93	Główni filozofowie Renesansu.	Referaty uczniów- ćwiczenia erudycyjne i we właściwym stosowaniu pojęć. Rozwijanie filozoficznego sposobu myślenia. Nawiązanie do filozofii antycznej. Filozofia przyrody- Paracelsus, G.Bruno Empiryzm- F. Bacon, Galileusz. Doktryna społeczno- polityczna: N. Machiavelli.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
94	Humanistyczny a średniowieczny pogląd na świat.	Praca w grupach. Ćwiczenia w wyszukiwaniu analogii i przeciwieństw. Rozmowa nauczająca. Wykazanie podobieństwa z antykiem i odmienności wobec Średniowiecza.	Ed.filoz. (1,7,9, 10) E(2), KP(9)
95	Kultura europejskiego odrodzenia.	Ilustracje. Analiza tekstu źródłowego. Wielcy mistrzowie odrodzenia i ich dzieła. Rozwój drukarstwa i piśmiennictwa. Wprowadzenie języków narodowych do literatury. Życie publiczne i prywatne ludzi renesansu.	KP(9), F(1,9, 10)
96	Przyczyny Reformacji w Europie.	Rozmowa nauczająca- nawiązanie do doktryny papiestwa i humanizmu. Praca w grupach. Kryzys Kościoła katolickiego w XIV i XV w. Przemiany gospodarcze i ideologiczne w Europie. Wystąpienie Marcina Lutra.	KP(8,9), F(1,9, 10), E(2)
97	Podział wyznaniowy Europy.	Praca w grupach i z mapą. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Nowe wyznania: luteranizm, kalwinizm, anglikanizm, antytrynitarze (arianie). Walki religijne i społeczne w Europie. Tolerancja religijna. Osłabienie papiestwa.	KP(8,9)
98	Kontrreformacja.	Analiza tekstu źródłowego. Wykład. Sobór trydencki , reforma katolicka. Działalność Jezuitów.	KP(8,9)
99	Rywalizacja dynastyczna w Europie: Habsburgowie, Walezjusze, Jagiellonowie.	Praca w grupach i z mapą. Ćwiczenia w ocenianiu wydarzeń i intencji.	E(1)
100	Mapa polityczna Europy w XVI w	Praca z mapą. Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Ekspansja turecka w Europie. Upadek Węgier. Rozwój państwa moskiewskiego.	E(1)
101	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca	E(1,2), KP(9, 10)
102	Sprawdzian wiadomości
103	Ku uprzywilejowanej pozycji szlachty w Rzeczypospolitej	Praca w grupach. Ćwiczenie wnioskowania. Rozwój przywilejów szlacheckich. Ograniczanie władzy króla oraz praw chłopów i mieszczan.	KP(9, 10)
104	Demokracja szlachecka.	Praca z podręcznikiem. Sejmiki, sejm walny, urzędy państwowe. Prawa kardynalne.	KP(9)
105	Polski parlamentaryzm na tle rozwiązań ustrojowych Europy Zachodniej.	Ćwiczenia w wyszukiwaniu informacji na dany temat oraz analogii i przeciwieństw. Analiza SWOT.	E(1)
106	Folwark pańszczyźniany i je-go funkcjonowanie. Dwór szlachecki, wieś, miasto- system powiązań i zależności.	Praca w grupach. Ćwiczenia w ocenianiu sytuacji i znaczenia grup społecznych. Metaplan. Aktywność gospodarcza szlachty. Sytuacja prawno - ekonomiczna chłopów i mieszczan. Rola Gdańska i innych miast w życiu ekonomicznym Rzeczypospolitej.	E(1)
107	Miejsce Polski na gospodarczej mapie Europy.	Praca z mapą. Wyszukiwanie przeciwieństw i analogii.	E(1)
108	Pozycja Polski w Europie XVI w.	Praca w grupach i z mapą. Umocnienie pozycji Polski nad Bałtykiem. Rywalizacja z Habsburgami. Stosunki z Moskwą. Polska wobec ekspansji tureckiej.	E(1)
109	Reformacja w Polsce.	Praca w grupach.- wyszukiwanie analogii do sytuacji w Europie. Główne nurty i zasięg. Ruch egzekucyjny. Konfederacja warszawska i jej znaczenie.	E(1,2), KP(8,9,10), F(1,9)
110	Kontrreformacja w Polsce. Prawo-sławie i judaizm w Rzeczpospolitej Obojga Narodów oraz sytuacja ich wyznawców.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Kościół katolicki wobec reformacji. Działania króla Zygmunta III Wazy. Unia brzeska. Prawosławie w Rzeczpospolitej. Sytuacja Żydów i ich religii.
111	Wpływy włoskie i mecenat w kul-turze polskiego Renesansu.	Analiza SWOT. Drogi napływu „włoszczyzny” do Polski i jej oddziaływanie. Mecenat królewski, magnacki i mieszczański.	E(1), KP(9, 10)
112	Renesansowa nauka, literatura i sztuka w Polsce.	Referaty uczniów. Ilustracje. Ośrodki kultury renesansowej w Polsce. Twórcy i ich dzieła. Pomniki architektury. Życie codzienne dworu, miasta, wsi.	KP(6,9,10)
113	Renesansowa Lubelszczyzna.	Ćwiczenia warsztatowe. Ilustracje. Fragmenty utworów literackich. Zabytki i twórcy kultury Biernat z Lublina, Jakub z Bełżyc.	Ed. regional. (2,3,4,6,7)
X	Co zmieniła w naszym życiu reformacja?	Młodzieżowa konferencja naukowa dla uczniów klas II. Poza lekcjami, z udziałem zaproszonych gości.
114	Powtórzenie wiadomości o Polsce Złotego Wieku.	Rozmowa nauczająca.	E(1,2), F(1,7,8,9,10), R(1,2,3,4,6,7), KP(6,8,9,10)
115	Sprawdzian wiadomości.
116	Zróżnicowanie kulturowe Europy XVII w.	Praca w grupach z mapą. Krąg kultury łacińskiej po reformie katolickiej. Pozycja prawosławnej Moskwy na Wschodzie Europy. Postępy islamu w Europie Południowo- Wschodniej	KP(8,9)
117	Barok w służbie Kościoła i absolutyzmu.	Wykład. Ilustracje. Oblicze artystyczne i zasięg. Kościelna propaganda. Pozycja języka francuskiego w kulturze. Twórcy i ich dzieła.
118	Filozofia XVII w	Rozmowa nauczająca. Rozwijanie filozoficznego sposobu myślenia. Nawiązanie do filozofii antycznej, średniowiecznej i renesansowej. R. Descartes- kartezjanizm. Zasada rozdziału między „porządkiem rozum” a „porządkiem serca”- B. Pascal.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
119	Racjonalizm.	Rozmowa nauczająca. Rozwijanie filozoficznego sposobu myślenia. Nawiązanie do filozofii antycznej, średniowiecznej i renesansowej. Panteistyczny determinizm- B. Spinoza. Monadologiczna koncepcja świata- G.W. Leibniz (prekursor informatyki).	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
120	Inne koncepcje filozoficzne i ich twórcy.	Rozmowa nauczająca. Rozwijanie filozoficznego sposobu myślenia. Nawiązanie do filozofii antycznej, średniowiecznej, renesansowej. Materializm mechanistyczny- Th. Hobbes. Empiryzm i sensualizm - John Loock.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
121	Stosunki gospodarcze.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Praca z mapą. Utrwalanie się dualizmu w rozwoju ekonomicznym Europy. Rozwój państw atlantyckich. Commonwealth. Wzrost roli pieniądza i wymiany w życiu ekonomicznym Europy(kapitał, bank, giełda). Nowe centra gospodarcze w Europie Zachodniej.	E(1)
122	Absolutyzm i samodzierżawie.	Praca w grupach. Ćwiczenie charakterystyki porównawczej. Francja Ludwika XIV-„państwo to ja”; rosyjski system rządzenia.	KP(9)
123	Angielska monarchia parlamentarna.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Geneza i charakterystyka. Analiza SWOT.
124	Kultura barokowa w Polsce.	Wykład, referaty uczniów, ilustracje. Wpływy Wschodu i Zachodu. Ofensywa katolicyzmu i jej skutki. Sarmatyzm (idea, świadomość, kultura polityczna, obyczaj). Wzrost roli Warszawy w kulturze narodowej. Główne osiągnięcia i ich twórcy.	KP(9, 10), R(4)
125	Barok na Lubelszczyźnie.	Ilustracje. Ćwiczenia warsztatowe. Zabytki w regionie.	Ed. reg. (4,6,7)
126	Przyczyny konfliktów Rzeczypospolitej z sąsiadami.	Praca w grupach z mapą.	E(1)
127	Charakter wojen z Turcją, Szwecją i Rosją.	Ćwiczenia warsztatowe. Praca z mapą. Charakterystyka działań wojennych i ich skutki.	E(1)
128	Problem Ukrainy i Kozaczyzny.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Praca z mapą. Powstanie i charakterystyka Kozaczyzny. Społeczne, religijne i narodowościowe przyczyny konfliktów. Powstania kozackie	E(1)
129	Wzrost znaczenia oligarchii magnackiej.	Praca w grupach. Metaplan. Kryzys gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej. Kryzys polskiego parlamentaryzmu, liberum veto.
130	Nietolerancja religijna i ksenofobia.	Dyskusja.	KP(9, 10), F(1)
131	Rewolucja przemysłowa i jej skutki.	Praca z podręcznikiem i ilustracjami oraz mapą. Wielkie wynalazki , odkrycia, wdrożenia. Następstwa rewolucji przemysłowej. Klasycyzm i neoklasycyzm. Rozwój oświaty. Wzrost liczby ludności i poprawa warunków życia.	KP(9)
132	Filozofia Oświecenia.	Rozmowa nauczająca. Nawiązanie do XVII- wiecznych prekursorów Oświecenia. Idealizm subiektywny - G. Berkeley. Krytyka zasady przyczynowości - D. Hume. Oświeceniowe teorie postępu.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
133	Deizm.	Praca pod kierunkiem nauczyciela. Deizm i racjonalistyczny pogląd na świat - Wolter.	Ed. filoz (1,7,9, 10) KP(9)
134	Teoria „natury ludzkiej” i „umowy społecznej”.	Elementy dyskusji. J. J. Rousseau. Materializm - D. Diderot.	Ed. filoz (1,7,9, 10), KP(9)
135	Ideologia Oświecenia.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Teoria „podziału władz”- Ch. Montesquieu. Komunistyczne i socjalistyczne utopie społeczne- F. N. Babeuf.	Ed. filoz (1,7,9, 10), KP(9)
136	Powstanie USA.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Przyczyny i charakterystyka wojny o niepodległość. Udział Polaków. Konstytucja , ustrój. Kształtowanie się nowoczesnego społeczeństwa.	KP(9)
137	Idee i osiągnięcia Wielkiej Rewolucji Francuskiej.	Praca w grupach. Ćwiczenie charaktery-styki i porównania. Praca z mapą. Przyczyny i charakterystyka działań rewolucyjnych. Deklaracja praw człowieka i obywatela. Konstytucje, ustroje.	KP(9)
138	Wpływ rewolucji francuskiej na kraje europejskie i świadomość ich mieszkańców.	Dyskusja.	F(1,9, 10) KP(9, 10)
139	Dziedzictwo Oświecenia we współczesnym świecie.	Dyskusja.	Ed. filoz (1,8,9, 10) KP(9, 10)
140	Główne nurty umysłowe w kulturze polskiej XVIII w.	Praca pod kierunkiem. Ćwiczenia warsztatowe.	KP(9, 10)
141	Nauka , literatura i sztuka polskie-go Oświecenia.	Referaty, ilustracje, fragmenty literatury. Mecenat królewski i magnacki. Twórcy i ich osiągnięcia.	KP(9, 10)
142	Lubelszczyzna w Oświeceniu.	Bełżyce w czasach stanisławowskich. Zabytki w regionie.	Ed. reg. (2,4,7)
143	Ożywienie gospodarcze w II połowie XVIII w.	Praca z podręcznikiem. Unowocześnianie folwarków. Powstawanie manufaktur. Rozwój handlu. Odrodzenie miast i mieszczaństwa. Wzrost politycznych aspiracji mieszczaństwa.
144	Ruch na rzecz naprawy państwa w czasach saskich i stanisławowskich - reformatorzy i ich przeciwnicy.	Metaplan.	E(1)
145	I rozbiór Polski i jego skutki.	Praca z mapą i podręcznikiem. Okoliczności rozbioru, zmiany terytorialne i ich następstwa. Reformy sejmu rozbiorowego.	E(1)
146	Sejm wielki.	Praca w grupach. Stronnictwa polityczne, reformy.	E(1)
147	Konstytucja 3 maja. II rozbiór Polski.	Praca z mapą i podręcznikiem. Dyskusja. Postanowienia konstytucji i jej znaczenie. Konfederacja targowicka. Wojna w obronie konstytucji. II rozbiór i jego znaczenie.	E(1), F(1,9)
148	Powstanie kościuszkowskie. III rozbiór Polski.	Praca w grupach i z mapą. Przyczyny, charakterystyka i idee powstania. Geneza i okoliczności upadku Polski.	E(1)
149	Spór o przyczyny upadku Polski.	Dyskusja. Zagrożenia wewnętrzne czy zewnętrzne? Stanowiska historyków dawnych i współczesnych.	F(1)
150	Postawy Polaków w obliczu zagrożenia niepodległości. Utrwalenie.	Dyskusja. Rozmowa nauczająca.	F(1)
X	Dlaczego Polska utraciła niepodległość?	Młodzieżowa konferencja naukowa dla uczniów klas II. Poza lekcjami, z udziałem zaproszonych gości.
151	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.
152	Sprawdzian wiadomości.
153	Rozwój cywilizacyjny Europy w I połowie XIX w.	Analiza SWOT. Nowe odkrycia i wynalazki oraz ich zastosowanie. Rozwój oświaty. Industrializacja i urbanizacja.	F(1,8,9)
154	Społeczne skutki rozwoju cywilizacyjnego I połowy XIX w. Zmiany w środowisku przyrodniczym.	Praca pod kierunkiem. Ćwiczenia warsztatowe.	EK(1)
155	Zmiany społeczno-ustrojowe w Europie napoleońskiej.	Praca z mapą i podręcznikiem. Mapa napoleońskich podbojów i ich charakter. Wprowadzenie wzorców francuskich w krajach podbitych i zależnych.	E(1,2)
156	Państwa i narody europejskie wobec polityki Napoleona.	Praca z mapą i podręcznikiem. Rozmowa nauczająca.	E(1,2)
157	Księstwo Warszawskie-państwo wielkich nadziei , wysiłku i osiągnięć.	Praca w grupach i z mapą. Układ w Tylży. Ustrój. Wojsko. Wojna 1809r. Udział w wojnie 1812-1813r.	E(1)
158	Napoleon a sprawa polska.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji. Źródła popularności Napoleona wśród Polaków. Stosunek Napoleona do Polaków. Legiony Polskie we Włoszech i ich losy. Księstwo Warszawskie i jego miejsce w polityce francuskiej.
159	Kongres wiedeński.	Praca w grupach i z mapą. Upadek Napoleona. Główne zasady i postanowienia. Program Świętego Przymierza.	E(1,2)
160	Sprawa polska na kongresie wiedeńskim.	Praca z mapą i podręcznikiem. Nowy podział ziem polskich. Obietnice dla Polaków. Królestwo Polskie.	E(1)
161	Nowy układ sił w Europie.	Wykład i praca z mapą.	E(1)
162	Filozofia I połowy XIX w.	Rozmowa nauczająca. Konserwatyzm i liberalizm- ich źródła i ideowo- polityczne następstwa. Woluntaryzm - A. Schopenhauer. Anarchizm- M. A. Bakunin. Utylitaryzm- J. Mill.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10)
163	Romantyzm.	Praca pod kierunkiem. Niemcy.	Ed. filozoficzna (1,7,9, 10) KP(9)
164	Idealizm.	Rozmowa nauczająca. I. Kant -kantyzm. G. W. Hegel- heglizm.	Ed. filozoficzna (1,7,9,10)
165	Materializm i antropologizm.	Rozmowa nauczająca. L. Feuerbach.	Ed. filoz (1,7,9, 10)
166	Socjalizm i komunizm utopijny.	Rozmowa nauczająca. R. Owen, H. Saint - Simon, Ch. Fourier.	Ed. filozoficzna (1,7,9,0)
167	Życie umysłowe w I połowie XIX w.	Praca z podręcznikiem. Romantyzm w życiu umysłowym. Rozwój uczestnictwa w kulturze i jej nowe funkcje.	KP(9)
168	Ruchy demokratyczne i narodowo-wyzwoleńcze w Europie i Ameryce Łacińskiej.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej i praca z mapą.	KP(9), F(1,9)
169	Wiosna Ludów.	Opowiadanie nauczyciela z wykorzystaniem mapy i ilustracji.	E(1), F(1,9), KP(9)
170	Kształtowanie się demokracji parlamentarnych w Europie.	Wykład. Powstanie nowoczesnych partii politycznych na Zachodzie Europy.
171	Zjednoczenie Włoch i Niemiec.	Ćwiczenia warsztatowe.
172	Wzrost znaczenia USA i Japonii.	Praca z podręcznikiem. Praca w grupach pod kierunkiem nauczyciela.
173	Rozwój kapitalizmu wolnokonkuren-cyjnego.	Wykład. Koncentracja kapitału, koncerny, monopole, wpływ wielkiego kapitału na politykę państw. Migracje (w tym do miast). Gwałtowny wzrost proletariatu fabrycznego.
174	Ekspansja kolonialna.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Cele i metody. Główne potęgi kolonialne. Specyfika imperiów USA i Rosji.	F(1,9)
175	Skutki kolonializmu	Praca z mapą i podręcznikiem. Dyskusja. Podział świata pomiędzy mocarstwa. Eksploatacja i zahamowanie rozwoju terytoriów zależnych. Bogacenie się metropolii.	F(1)
176	Powstanie nacjonalizmów europejskich. Rozwój życia narodowego Litwinów, Białorusinów i Ukraińców.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej oraz praca z mapą.	F(1,9)
177	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca	E(1,2), F(1,7,8,9,10)
178	Sprawdzian wiadomości
179	Polityka zaborców wobec ziem polskich i Polaków po kongresie wiedeńskim.	Metaplan. Germanizacja i sposoby przeciwstawiania się jej. Autonomia Królestwa Polskiego.	E(1)
180	Romantyzm i jego oddziaływanie społeczne.	Dyskusja. Miejsce wolności w ideologii romantycznej, stosunek romantyków do narodu i państwa.	F(1,9), KP(9, 10)
181	Kultura płaszczyzną integracji i walki o zachowanie tożsamości narodowej.	Dyskusja.	F(1,9), KP(9, 10)
182	Przyczyny polskich powstań narodowych.	Praca z podręcznikiem.	F(1,9), KP(9)
183	Powstania narodowe XIX w.- odmienność programów i charakteru.	Analiza SWOT. Powstania: listopadowe, krakowskie1846, styczniowe. Bohaterowie i ich losy.	E(1), KP(9)
184	Walki powstańcze w naszym regionie	Projekt.	Ed. regionalna (2,4)
185 186	Wokół oceny polskich powstań narodowych.	Metaplan. Elementy dyskusji. Społeczne zaplecze powstań, rola szlachty. Siły i szanse powstańców. Wpływ powstań na zachowanie tożsamości narodowej i rozwój myśli politycznej. Międzynarodowe znaczenie powstań.	E(1), KP(9)
187	Polityka zaborców wobec Polaków po 1864r.	Praca z podręcznikiem i tekstem źródłowym. Germanizacja, rusyfikacja i walka z nimi. Autonomia Galicji.	E(1)
188	Postawy Polaków po upadku powstania styczniowego.	Praca z podręcznikiem. Emigracja polityczna i zarobkowa. Lojalizm wobec zaborców. Upadek idei powstańczej. Program pracy organicznej i samoorganizacji społeczeństwa. Kulturotwórcza rola inteligencji.	KP(9)
189	Przemiany społeczno- ekonomiczne na ziemiach polskich w II połowie XIX w.	Praca z mapą. Rozmowa nauczająca. Nierówności poziomu rozwoju gospodarczego w poszczególnych zaborach. Rozwój miast, powstanie nowych ośrodków przemysłowych. Przemiany w strukturze społecznej. Społeczne i gospodarcze konsekwencje uwłaszczenia chłopów.	E(1)
190	Przeobrażenia w polskim życiu politycznym u schyłku XIX w.	Praca z podręcznikiem w grupach. Rozwój świadomości narodowej, kształtowanie się nowoczesnego narodu polskiego.
191	Powstanie polskich ugrupowań politycznych.	Praca z podręcznikiem. Ćwiczenia warsztatowe. Ruch robotniczy, narodowy i ludowy. Wizje przyszłości narodu w programach głównych sił politycznych.	F (1, 9, 10)
192	Utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.

KL III

Lp.	Temat lekcji. (zagadnienia)	Metody i środki realizacji. Treści.	Uwagi.
193	Lekcja organizacyjna.	Praca z podręcznikiem i zeszytem przedmiotowym. Zapoznanie z wymaganiami.
194	Filozofia w II połowie XIX w.	Wykład. Ewolucjonizm - H. Spencer. Scjentyzm - Ch. Pearson. Psychoanaliza - S. Freud. Fenomenologia - E.Husserl. Egzystencjalizm - M. Heidegger.	Edukacja filozoficzna. (1,7,9,10)
195	Marksizm.	Rozmowa nauczająca. Materializm dialektyczny i historyczny- K. Marks, F. Engels.	Edukacja filozoficzna. (1,7,9,10)
196	Pozytywizm.	Wykład. Pozytywizm francuski- A. Comte. Empiryzm i pozytywizm angielski- J.S.Mill.	Edukacja filozoficzna. (1,7,9,10)
197	Irracjonalizm i „filozofia życia”.	Wykład i rozmowa nauczająca. F.W.Nietzsche.	Ed. filozof. (1,7,9,10)
198	Pozytywizm polski, postawy ideowe i artystyczne.	Dyskusja . Drama. Literatura i jej rola w „krzepieniu serc”. Rola teatru, malarstwa, muzyki w warunkach niewoli. Historiografia doby pozytywizmu, spór z romantykami. Rola Kościoła w życiu narodu.	KP(9) F(1,9)
199	Życie codzienne miast i wsi polskich końca XIX w. Żydzi w społeczeństwie i kulturze polskiej.	Praca pod kierunkiem. Wykład.	R(3)
200	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	F(1,7,9,10), KP(9), R(3)
201	Sprawdzian wiadomości.
202	Rywalizacja wielkich mocarstw na początku XX w.	Praca z podręcznikiem i mapą. Źródła napięć i konfliktów. Powstanie bloków polityczno-militarnych.
203	Wybuch I wojny światowej.	Wykład i praca z mapą. Przekształcenie konfliktu austro-serbskiego w światowy. Niemiecki plan wojny. Wojna manewrowa.
204	Charakter działań wojennych.	Ćwiczenia warsztatowe. Praca z mapą. Wojna pozycyjna. Największe bitwy. Nauka i technika w służbie wojny. Okoliczności przystąpienia USA do wojny. Rola frontu zachodniego i Rosji. Imperialistyczny charakter wojny.	EK(1), KP(9)
205	Sprawa polska podczas wojny.	Praca w grupach. Analiza SWOT. Polskie społeczeństwo i ugrupowania polityczne wobec wojny. Mocarstwa a sprawa polska.	E(1)
206	Zwycięzcy i zwyciężeni- szanse na utrzymanie pokoju.	Praca w grupach. Metaplan. Zmiany w gospodarce. Rozpad Austro-Węgier. Konferencja paryska i waszyngtońska.	E(1)
207	Straty materialne i psychologiczne skutki wojny.	Praca z podręcznikiem. Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Zniszczenia wojenne. Skutki militaryzacji gospodarki. Pacyfizm. Radykalizacja poglądów.	F(1,9)
208	Rewolucje rosyjskie 1917r.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Praca z mapą. Przyczyny, charakterystyka i wprowadzone zmiany. Walka z kontrrewolucją i obcą interwencją zbrojna. Sukcesy propagandy bolszewickiej. Komunizm wojenny i NEP.	F(1,9), E(1)
209	Skutki i znaczenie rewolucji.	Dyskusja.	F(1,9), E(1)
210	System wersalsko-waszyngtoński.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji. Skutki konferencji pokojowych. Powstanie nowych państw w Europie. Miejsce Niemiec i Rosji w powojennym świecie. Wzrost potęgi i znaczenia USA. Liga Narodów - cele i możliwości działania.
211	Czy układ sił w powojennym świecie stwarzał warunki dla trwałego pokoju?	Dyskusja.	F(1,9)
212	Nowe zjawiska w powojennym świecie.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą. Nowe prądy umysłowe i artystyczne. Demokratyzacja życia politycznego, sukcesy nowoczesnego parlamentaryzmu. Prawa polityczne kobiet. Stosunek do mniejszości narodowych. Przemiany obyczajowe. Początki kultury masowej.	KP(9)
213	Wielkie kryzysy gospodarcze lat dwudziestych i trzydziestych.	Wykład z elementami rozmowy nauczającej. Kapitalizm wolnokonkurencyjny i jego prawa. Światowe kryzysy gospodarcze i ich skutki społeczno-polityczne.
214	Sposoby walki ze zjawiskami kryzysowymi.	Debata „za i przeciw”. Kraje faszystowskie i demokratyczne.
215	Narodziny ideologii totalitarnych i ich oddziaływanie.	Rozmowa nauczająca. Sytuacja społeczno-gospodarcza w Europie po I wojnie światowej. Ideologie totalitarne i ich oddziaływanie.	F(1)
216	Komunizm w ZSRR.	Dyskusja. Ćwiczenia warsztatowe. Stalinizm- charakterystyka i ocena.	F(1)
217	Faszyzm włoski i niemiecki.	Praca z podręcznikiem. Dyskusja. Charakterystyka porównawcza i ocena.	F(1)
218	Utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	F(1,7,9,10), E(1),KP(9) EK(1)
219	Polskie drogi do niepodległości.	Rozmowa nauczająca. Praca z podręcznikiem. Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania odzyskania niepodległości. Główne idee i postaci.	E(1), F(1,9), KP(9,10)
220	Walka o granice II Rzeczypospolitej	Praca w grupie pod kierunkiem. Praca z mapą. Postanowienia traktatu wersalskiego. Decyzje Rady Ambasadorów. Plebiscyty. Powstania: wielkopolskie i śląskie. Wojna polsko- bolszewicka. „Bunt” Żeligowskiego.	E(1)
221	Główne siły i ośrodki polityczne w Polsce odrodzonej.	Wykład. Symulacja. Partie polityczne. Rola Józefa Piłsudskiego w integracji państwa i narodu polskiego. Struktura społeczna i narodowościowa.	KP(9,10)
X	„Wpływ filozofii na człowieka i cywilizację”	Młodzieżowa konferencja naukowa dla uczniów klas III. Poza lekcjami, w obecności zaproszonych gości.
222	Od rządów ludowych do zamachu majowego.	Praca z podręcznikiem i tekstem źródłowym. Sejm Ustawodawczy, mała konstytucja, konstytucja marcowa. Ustrój.
223	Rządy autorytarne Józefa Piłsudskiego.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Zamach majowy. Charakterystyka rządów.
224	Rządy sanacji po 1935r.	Analiza porównawcza źródeł. Rozmowa nauczająca. Charakterystyka i ocena sanacji.
225	Polska na tle przemian ustrojowych w innych krajach Europy.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą. Dyskusja.	E(1)
226	Polska polityka zagraniczna w okresie międzywojnia.	Praca w grupach. Polska na arenie międzynarodowej po I wojnie światowej. Polityka równowagi między Berlinem a Moskwą- Józef Beck. Problem Zaolzia, konflikty z Litwą. Niemieckie żądania wobec Polski. Francuskie i brytyjskie gwarancje dla Polski.	E(1)
227	Miejsce Polski w Europie międzywojennej.	Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	E(1)
228	Trudności w tworzeniu jednolitego państwa.	Praca w grupach. Dyskusja. Cywilizacyjne dziedzictwo zaborów i wojny światowej. Konflikty społeczne i narodowościowe. Działania unifikacyjne. Reforma walutowa Władysława Grabskiego.	E(1), KP(9,10)
229	Cywilizacyjny i gospodarczy dorobek II RP	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Problem reformy rolnej. Programy inwestycyjne lat dwudziestych i trzydziestych. Wpływ kryzysów gospodarki światowej na sytuację w Polsce.
230	Gospodarka Polski odrodzonej na tle innych państw świata.	Metaplan.	E(1)
231	Kultura polska w latach 1918-1939.	Projekt. Wpływ kultury narodowej na odrodzenie polityczne i duchowe Polaków. Mecenat państwa w kulturze. Odbudowa życia naukowego, najważniejsze osiągnięcia. Oświata. „Świat wyszedł z formy”- literatura i sztuka okresu międzywojennego. Nowe dziedziny kultury: kinematografia, radio. Sport. Życie codzienne. Twórcy kultury. Miejsce Polski na mapie kulturalnej Europy.	E(2), KP(9,10)
232	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	E(1,2), KP(9,10), F(1,7,9,10)
233	Sprawdzian wiadomości.
234	Geneza II wojny światowej.	Rozmowa nauczająca. Praca z podręcznikiem. Agresywne plany Niemiec-„Mein Kampf” Doktryna eksportu rewolucji-ZSRR. Rola koncernów zbrojeniowych w kreowaniu polityki wojennej. Ustępstwa demokracji zachodnich-cele i skutki. Pakt Ribbentrop-Mołotow i jego konsekwencje.
235	Początek II wojny światowej.	Praca w grupach i z mapą. Atak Niemiec i ZSRR na Polskę. Główne etapy i kierunki ofensywy państw Osi do lata 1941r. charakter wojny. Losy ludności cywilnej.	E(1)
236	Polityka Niemiec i ZSRR wobec państw i narodów podbitych.	Praca z podręcznikiem i mapą. Niemieckie i radzieckie plany wobec państw i narodów podbitych. Eksploatacja narodów na terenach okupowanych. Obozy koncentracyjne i łagry. Holocaust.	E(1)
237	Polacy wobec Holocaustu.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Praca z mapą. Polityka niemiecka wobec Żydów i Polaków. Różne postawy ludności polskiej wobec prześladowań Żydów. „Żegota” i pomoc dla powstania w getcie warszawskim. Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata.	E(1), R(3,4)
238	Powstanie koalicji antyhitlerowskiej i antyjapońskiej.	Praca z podręcznikiem i tekstem źródłowym. Agresja Niemiec na ZSRR początkiem Wielkiej Koalicji. Karta Atlantycka, lend lease act, konferencja w Teheranie.	E(2)
239	Charakterystyka działań wojennych.	Praca z mapą. Rozmowa nauczająca. Etapy wojny. Znaczenie frontu wschodniego. Odmienność działań wojennych na morzach i Dalekim Wschodzie. Zastosowanie nowych technologii. Koniec wojny w Europie i na Dalekim Wschodzie.	EK(1)
240	Ład jałtańsko-poczdamski.	Praca w grupach. Dyskusja. Postanowienia; znaczenie i ocena.	E(1), F(1,9)
241	Powstanie i działalność polskiego państwa podziemnego.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Powstanie Rządu RP na Wychodźstwie. Polskie siły zbrojne na obczyźnie. Organizacja państwa podziemnego-pion cywilny i wojskowy. Nauka, kultura i oświata w warunkach okupacji. Życie codzienne w okupowanej Polsce.
242	Walka Polaków o niepodległość.	Metaplan. Dyskusja. Metody walki z okupacją niemiecką i radziecką. Plan „Burza”, powstanie warszawskie(ocena).	F(1,9), KP(9)
243	„Za wolność naszą i waszą”.	Rozmowa nauczająca. Praca z mapą. Miejsca walk i martyrologii na Lubelszczyźnie.(Wycieczka na Majdanek)	Edukacja regionalna. (3,4)
244	Bilans II wojny światowej.	Praca w grupach. Straty ludzkie i materialne-świat i Polska. Migracje i emigracje. Straty kultury. Wzrost znaczenia USA i ZSRR-powstanie supermocarstw. Demokracja i totalitaryzm w stosunkach społeczno-politycznych. Postęp naukowo-techniczny.	F(1,9)
245	Utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	E(1,2), KP(9), F(1,9), EK(1,9), R(3,4)
246	Geneza i konsekwencje zimnej wojny.	Wykład i praca z mapą. Koncepcje powojennego urządzenia świata. Narastanie konfliktu Wschód - Zachód. Zimna wojna - charakterystyka i konsekwencje.
247	„Konflikty zastępcze” w okresie zimnej wojny.	Ćwiczenia warsztatowe. Dyskusja. Wojna koreańska. Konflikty na Bliskim Wschodzie. Wojna w Wietnamie. Znaczenie „konfliktów zastępczych”.
248	Procesy integracyjne i demokratyzacja Europy Zachodniej.	Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji.	E(3,4), F
249	Sobór Watykański II.	Praca w grupach pod kierunkiem. Analiza SWOT. Sytuacja w Kościele katolickim po II wojnie światowej. Reformy Jana XXIII i Pawła VI. Rola i miejsce duchownych i świeckich(laikatu) w Kościele posoborowym.	KP(9), E(2)
250	Rok 1956 w bloku komunistycznym	Praca z podręcznikiem. XX Zjazd KPZR. Węgry 1956r.
251	Rozpad systemu kolonialnego i polityka neokolonialna.	Wykład, praca z mapą. Ruchy narodowowyzwoleńcze w Afryce, Azji i krajach arabskich. Metropolie wobec tendencji dekolonizacyjnych - siła i neokolonializm. Problemy państw postkolonialnych.
252	Rozpad ZSRR i bloku komunistycznego	Praca z podręcznikiem i mapą. Kryzys społeczno-gospodarczy przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w krajach bloku komunistycznego. „Jesień ludów” w Europie Środkowo-Wschodniej. Rola papieża Jana Pawła II.	E(1), F(1,9)
253	Przełom cywilizacyjny w II połowie XX w.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Odkrycia naukowe II połowy XX w. Pokojowe wykorzystanie energii jądrowej. Rywalizacja o podbój kosmosu. Rewolucja informatyczna. Rozwój łączności, komunikacji i transportu. Eksplozja konsumpcji.
254	Kultura powojennej Europy	Wykład z elementami dyskusji. Kultura masowa- nowa jakość czy substytut? Rola mediów w życiu społeczeństw powojennej Europy. „Realizm socjalistyczny” w kulturze krajów bloku wschodniego.	CM(4,8), E(1,2), F(1,9)
255	Charakter przemian kulturowych we współczesnym świecie.	Praca z podręcznikiem, rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Ruchy kontestatorskie na Zachodzie Europy i ich zasięg. Rola sportu i ruchu olimpijskiego w kulturze europejskiej. Globalizacja kultury i jej amerykanizacja.	E(2), F(1,9), KP(9)
256	Zagrożenie ekologiczne i próby jego przezwyciężenia.	Projekt. Praca z mapą. Dyskusja. Problemy demograficzne w II połowie XX w. Problem odpadów przemysłowych i konsumpcyjnych w krajach uprzemysłowionych. Chemizacja rolnictwa i jej skutki. Próbne wybuchy jądrowe i ich skutki. Awarie instalacji nuklearnych-czy tylko Czarnobyl? Działania na rzecz ochrony środowiska i ich skuteczność.	EK(1,3,4)
X	Jaki świat pozostawimy potomnym?	Młodzieżowa konferencja ekologiczna dla klas III Poza lekcjami z udziałem zaproszonych gości (zorganizowana wspólnie z nauczycielem biologii)
257	Utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	E(1,2,3,4,), F(1,9), KP(9,10), CM(4,8), EK(1,4)
258	Polska w latach 1944-1956.	Praca w grupach. Odbudowa kraju ze zniszczeń. Walka o władzę i jej uczestnicy. Stalinizacja Polski w latach 1944-1956. Przemiany w strukturze społecznej. Rola Kościoła katolickiego w życiu państwa i społeczeństwa.	E(1)
259	Odwilż po-październikowa.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Wpływ wydarzeń w ZSRR na sytuację polityczną w Polsce. „Poznański Czerwiec” i „Polski Październik”. Liberalizacja stosunków politycznych w kraju. Starania o przywrócenie narodowego charakteru kulturze.	E(1)
260	Próby reformowania systemu komunistycznego	Praca pod kierunkiem. Przyczyny cykliczności kryzysów społeczno-politycznych. Wizje „socjalizmu z ludzką twarzą” i sposoby realizacji.
261	Dążenia do zmiany systemu politycznego w Polsce.	Praca w grupach. Powstanie i działalność opozycji demokratycznej. Drugi obieg kultury. Pierwsza pielgrzymka Jana Pawła II do Ojczyzny i jej znaczenie. Sierpień 80- nowa świadomość Polaków. Charakter i działalność NSZZ „Solidarność”. Stan wojenny i jego skutki.	F(1,9), KP(9,10)
262	Narodziny III Rzeczypospolitej	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu. Trudne porozumienie Okrągłego Stołu. Przejęcie władzy przez opozycję demokratyczną. Strategiczne kierunki rozwoju Polski po 1989r. pierwsze reformy państwa i ich skutki.
263	Spór o kształt III Rzeczpospolitej.	Praca w grupach pod kierunkiem. Główne siły polityczne po 1989r.- różne wizje wolnej Polski. Konsensus w sprawie polityki obronnej i zagranicznej. Werdykty wyborcze po1989r. i ich konsekwencje. Osiągnięcia Polaków na arenie wewnętrznej i zewnętrznej.	E(1,2), F(1)
264	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.	E(1,2,3,4,5), F(1,7,9,10) KP(9,10)
265	Sprawdzian wiadomości.

XVII

ROZKŁAD MATERIAŁU NAUCZANIA KL. I - III GIMNAZJUM - W. O S.

CM - EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA

E - EDUKACJA EUROPEJSKA

EK - EDUKACJA EKOLOGICZNA

F - EDUKACJA FILOZOFICZNA

KP - KULTURA POLSKA NA TLE TRADYCJI ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ

R - EDUKACJA REGINALNA - DZIEDZICTWO KULTUROWE W REGIONIE

PO : NR ZAGADNIENIA Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ W TREŚCIACH POSCZEGÓLNYCH EDUKACJI

KL - I

Lp.	Temat lekcji (zagadnienia)	Metody i środki realizacji	Wiadomości i umiejętności	Uwagi
	Lekcja organizacyjna.	Praca z podręcznikiem i zeszytem przedmiotowym.	Uczeń zna wymagania i system oceniania.	CM: 1
	Człowiek - istota społeczna.	Praca z podręcznikiem, ilustracjami. Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji.	Uczeń: zna podstawowe kategorie socjologiczne: jednostka, wspólnota, ład społeczny, grupa, więź społeczna, społeczeństwo; rozumie społeczność natury człowieka; dostrzega więzi łączące go z innymi poczynając od rodziny - kończąc na państwie; rozumie gotowość człowieka do rezygnacji ze swych potrzeb w imię dobra wspólnego: grupy do której należy, społeczności lokalnej, narodu, społeczeństwa, państwa.	F: 1,10 R: 8
	O porozumiewaniu się i nieporozumieniach czyli o słuchaniu i zadawaniu pytań.	Praca z podręcznikiem i wykresem. Rozmowa nauczająca, drama (Astronauci wrócili na ziemię.)	Uczeń: zna pojęcia i terminy: komunikowanie się, „mowa ciała”, odbiorca, nadawca, sygnał, informacja, pytanie otwarte, pytanie zamknięte, pytanie tendencyjne, parafraza, kodowanie i dekodowanie komunikatów; zna dziennikarską zasadę 6 pytań (kto, co, gdzie, kiedy, jak, dlaczego?) analizuje wykres; poznaje zasady uważnego słuchania; uczy się adekwatnego rozumienia komunikatów; ćwiczy zadawanie jasnych i precyzyjnych pytań, nawiązywanie kontaktu, interpretowanie przekazów; oswaja się z wystąpieniami publicznymi.	CM: 4, 5, 7
	Jak skutecznie wyrazić własne zdanie?	Praca z podręcznikiem. Rozmowa nauczająca z elementami dyskusji.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prezentacja, argumentacja, polemika, siła przekonywania, modulacja i ton głosu, gestykulacja; wyraża własne opinie; uczy się oceniać opinie innych; rozróżnia rodzaje argumentów.	CM: 4, 5, 7
	Mieć własne zdanie i je wyrażać.	Prezentacja, dyskusja, elementy rozmowy nauczającej.	Uczeń: uczy się wyrażać własne zdanie; właściwie dobiera i formułuje argumenty; broni swoją opinię w obliczu presji innych; oswaja się z występowaniem na forum publicznym.	F: 1 CM: 4
	Jak zdobywać informacje i jak z nich korzystać?	Praca z podręcznikiem i innymi źródłami informacji, rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: źródła informacji, kanały informacji, wywiad, sondaż, krytyczna ocena informacji; poznaje i rozpoznaje główne źródła z których można czerpać informacje; ucz się określać, z jakiego źródła w konkretnej sytuacji należy korzystać; uświadamia sobie, skąd mogą wynikać różnice w informacjach pochodzących z różnych źródeł; uczy się formułować pytania pozwalające uzyskać potrzebne informacje.	CM: 1, 3, 4, 5, 6, 8
	Projekt grupowy Gorący temat.	Prezentacja tematów przygotowanych w ramach grupowej pracy domowej. Ocena prezentacji przez innych uczniów.	Uczeń: samodzielnie korzysta z różnych źródeł informacji; ćwiczy formułowanie pytań pozwalających uzyskać potrzebne informacje; ćwiczy wykorzystanie dziennikarskiej zasady 6 pytań; ćwiczy współpracę w grupie; oswaja się z występowaniem na forum publicznym; uczy się oceniać pracę innych.	F: 1 CM: 1, 6, 9
	Pojedynek gigantów.	Konkurs klasowy. Prezentacja indywidualnej pracy domowej.	Uczeń: potrafi zdobywać informacje z różnych źródeł; zna i potrafi wykorzystać podstawowe zasady publicznej prezentacji; stosuje różne formy i środki wypowiedzi; oswaja się z występowaniem publicznie; ocenia pracę innych.	Edukacja medialna i czytelnicza : 1,2,4,5,6,7,8 F: 1 E: 1 KP: 10
X	Pojedynek gigantów.	Konkurs dla klas I	Uczeń ćwiczy wystąpienia publiczne i kształtuje umiejętność oceniania innych. Poza lekcja-mi, z udziałem zaproszonych gości.
	Jak odróżnić opinie od faktów?	Praca z podręcznikiem tekstami reklamowymi, prasą. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: fakt, opinia, informacja, perswazja, propaganda, reklama; ćwiczy umiejętność odróżniania opinii od faktów; rozpoznaje w tekstach reklamowych elementy perswazyjne i informacyjne; wie, skąd biorą się różnice w interpretacji faktów przez różne osoby, grupy, instytucje, środki masowego przekazu; wie, jakie korzyści daje trafne odróżnienie opinii od faktu.	F: 1 CM: 4, 6, 8, 9
	Komu potrzebne są reguły i normy?	Praca z podręcznikiem Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: norma, reguła, zasada, sankcja, kodeks; rozpoznaje reguły obowiązujące w określonych sytuacjach społecznych i uświadamia sobie ich sensowność; ćwiczy umiejętność dopasowywania reguł zachowań do wymogów sytuacji.	F: 1, 6, 10
	O różnych grupach i rolach grupowych.	Praca z podręcznikiem. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: współpraca, grupa formalna, grupa nieformalna, grupa towarzyska, grupa zadaniowa, role grupowe, klimat grupy; uświadamia sobie do jakich grup należy i jakie z tego płyną korzyści; poznaje typowe role grupowe; wie, co sprzyja współpracy w grupie, a co ją utrudnia.	F: 1 R:8
	O pozyskiwaniu sojuszników.	Praca z podręcznikiem Praca w grupach. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: projekt, inicjatywa obywatelska, zwolennicy, sojusznicy, promocja, lobbing; dowiaduje się, jakie znaczenie dla powodzenia projektów obywatelskich ma organizowanie wsparcia; poznaje kilka zasad promowania obywatelskich inicjatyw; ćwiczy umiejętności związane z pozyskiwaniem zwolenników swoich projektów.	F: 1 CM: 4, 8
	Jak podejmować trudne decyzje?	Praca w grupach i z podręcznikiem	Uczeń: zna pojęcia i terminy: sytuacja decyzyjna, wartości, alternatywne rozwiązania, konsekwencje, drzewko decyzyjne; rozpoznaje sytuacje wymagające podjęcia decyzji; uświadamia sobie, jakim celom i wartościom powinna służyć decyzja; uczy się poszukiwać różnych możliwych sposobów rozwiązania problemu decyzyjnego; ocenia skutki poszczególnych rozwiązań; uczy się wybierać optymalny wariant; stosuje model drzewka decyzyjnego do rzeczywistych sytuacji życiowych.	F: 1, 6, 9, 10
	Różne sposoby podejmowania decyzji w sprawach grupy	Samodzielna praca z pod-ręcznikiem. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: consensus, weto, decyzja jednoosobowa, lider, głosowanie, większość, mniejszość; poznaje podstawowe sposoby podejmowania decyzji w sprawach grupy; potrafi je rozpoznawać; poznaje ich wady i zalety w konkretnych sytuacjach.
	Nasze potrzeby, potrzeby innych.	Praca z pod-ręcznikiem. Dyskusja. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: potrzeba, interes, grupa interesów, interesy wspólne, interesy sprzeczne; potrafi określić potrzeby i interesy indywidualne i grupowe; rozpoznaje interesy wspólne i sprzeczne; uświadamia sobie, że poza interesami działaniem ludzi kierują także inne wartości (pragnienie wolności, równości, sprawiedliwości itp.); uświadamia sobie konieczność jasnego i precyzyjnego wyrażania interesów; zastanawia się w jakim stopniu wydarzenia publiczne mogą wpływać na realizację ich własnych interesów.	F: 1, 6, 9, 10
X	Woda , powie-trze , odpady: czy tylko problem gminy ?	Realizacja - młodzieżowa konferencja naukowa	Zorganizowana we współpracy z nauczycielem biologii. Poza lekcjami z udziałem zaproszonych gości.
16.	O konfliktach i ich rozwiązywaniu.	Praca z pod-ręcznikiem. Drama.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: konflikt, unikanie rozwiązania, agresja, style rozwiązywania konfliktów, interesy, kompromis, negocjacje; wie, że konflikty są naturalnym elementem życia społecznego; poznaje 3 najczęściej stosowane strategie zachowania w sytuacjach konfliktowych [style - współpraca, pozycyjny („twardy”), uległy („miękki”)]; ćwiczy umiejętności niezbędne do konstruktywnego rozwiązywania sporów (określanie własnych interesów, rozpoznawanie interesów wspólnych i sprzecznych itp.); widzi zależność wybranego sposobu postępowania od priorytetowych wartości.	F: 1, 6, 9, 10
	Negocjacje zamiast kłótni.	Praca w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: negocjacje, negocjator, kompromis, interesy, warianty, tura negocjacji, protokół rozbieżności ćwiczy odróżnianie interesów od stanowisk, uczy się rozpoznawać interesy wspólne i sprzeczne grup; poznaje główne zasady prowadzenia negocjacji grupowych; ćwiczy poszukiwanie realistycznych, sprawiedliwych i konkretnych rozwiązań sytuacji konfliktowych; uświadamia sobie jakie wartości wpłynęły na jego stanowisko.	F;1, 6, 9, 10
	Mam obowiązek...	Praca w grupach i z pod-ręcznikiem. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: obowiązek, obyczaj, prawo, zasady etyczne, zasady religijne, sankcje; umie określić co to są obowiązki i z czego wynikają; analizuje różne obowiązki i stara się przewidzieć konsekwencje ich wypełniania i niewypełniania potrafi podać przykłady obowiązków wynikających z pełnienia określonych ról społecznych.	F: 1, 6, 9, 10
	Kto jest za to odpowiedzialny?	Praca z pod-ręcznikiem. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: odpowiedzialność, obowiązek, działanie umyślne, działanie nieumyślne, intencje; potrafi powiązać odpowiedzialność z pełnionymi obowiązkami; określa różnice pomiędzy umyślnym i nieumyślnym działaniem osoby ponoszącej odpowiedzialność; dokonuje analizy zdarzenia z punktu odpowiedzialności za nie osób.	F: 1, 6, 9
20	W czym może nam pomóc samorząd uczniowski?	Ćwiczenia warsztatowe. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: samo-rząd uczniowski, statut szkoły regulamin samorządu, wybory (powszechne, równe, tajne, bezpośrednie), ordy-nacja wyborcza, kandydat, kampania wyborcza, rada samorządu; potrafi wymienić sprawy jakimi może zajmować się samorząd uczniowski; wie, co powinna zawierać ordynacja wyborcza i określić możliwe różnice między wariantami ordynacji; określa formy działania samorządu; ocenia aktualnie działający samorząd; ocenia, jakie cechy charakteru pomagają, a jakie przeszkadzają w pełnieniu funkcji samorządowych wie, jakie wartości są podstawą jego wyborów.	F: 1, 6, 9, 10
	Utrwalenie wiadomości	Rozmowa nauczająca.
	Moje sąsiedztwo, moja gmina.	Praca z podręcznikiem i planem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: sąsiedztwo, gmina, region, społeczność lokalna; umie scharakteryzować swoje sąsiedztwo, porównując je z innymi; zlokalizować sąsiedztwo na planie miasta; podać kilka informacji charakteryzujących gminę.	R: 1
23. 24.	Co zrobili dla Bełżyc?	Referaty uczniów. Praca z planem miasta.	Uczeń: ćwiczy orientację przestrzenną; potrafi pozyskiwać informacje; rozwija w sobie poczucie przynależności regionalnej i przywiązanie do małej ojczyzny; szanuje dorobek przodków.	Ed. regionalna: 1,4 F: 1 CM: 1 KP: 10
25.	Moja populacja. Skąd przybywamy?	Wykład i rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna genezę populacji oraz jej skład dziś i w przeszłości; wie, co wpłynęło na zmiany; zna charakterystyczne miejscowe nazwy, imiona i nazwiska.	Ed. region.: 3,4,5 F: 1 E: 1 R: 8
26. 27.	Kościoły i religie Bełżyc i Lubelszczyzny.	Referaty uczniów. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna genezę różnorodności wyznaniowej Lubelszczyzny; zna przyczyny przemian zachodzących w przeszłości; rozumie pojęcie tolerancja i docenia jej konieczność, potrafi wymienić kilka zabytków architektury sakralnej i powiązać je z wydarzeniami historycznymi. Potrafi samodzielnie pozyskać informacje.	Edukacja regionalna: 3, 4, 5 F: 1, 6, 9, 10 CM: 1 E: 1 KP: 10
28.	Samorząd terytorialny: gmina, powiat, województwo.	Praca z mapą i podręcznikiem	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prezydent, parlament, rząd, samorząd, województwo, powiat, gmina, wybory, regiony, zasada pomocniczości; umie podać najważniejsze uprawnienia władz centralnych, wojewódzkich (wojewody i sejmiku samorządowego), powiatowych i gminnych; potrafi podać nazwę swojej gminy i powiatu oraz województwa; umie zlokalizować je na mapie.	R: 1
29.	Czego oczekujemy od samorządu?	Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: gmina, powiat, województwo, postulat, potrzeba, sondaż, opinia publiczna, umie określić w czyich kompetencjach leży rozwiązywanie problemów zgłaszanych przez mieszkańców ich gminy i powiatu; potrafi uzasadnić, dlaczego nie jest możliwe spełnienie ich wszystkich postulatów; umie przedstawić i uzasadnić własną opinię w sprawie najpilniejszych zadań władz gminnych i powiatowych.	F:1 EK: 1
30.	Jak i po co powoływane są władze gminy?	Praca w grupach i z pod-ręcznikiem. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: władza uchwałodawcza i wykonawcza, rada gminy, burmistrz, wójt, prezydent, radny, sesja, komisje rady, kampania wyborcza; umie wymienić organy władzy w gminie i określić, które pełnią funkcje uchwałodawcze, a które wykonawcze; potrafi określić, w jaki sposób wyłaniana jest rada i zarząd gminy; umie wymienić podstawowe zadania rady, zarządu gminy oraz przewodniczącego rady.	EK: 1
31.	Jakie sprawy można załatwić w urzędzie gminy i powiatu?	Wycieczka do urzędu gminy.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: zadania własne gminy, zadania zlecone, zagospodarowanie przestrzenne, usługi komunalne, zakład komunalny; zna zadania realizowane przez władze gminy; potrafi odróżnić zadania własne gminy od zadań wykonywanych w imieniu władz państwowych; umie wskazać zadania realizowane przez władze samorządowe w swojej gminie; ocenia sposób ich realizacji oraz proponuje własne rozwiązania wybranych problemów społeczności lokalnej.	F: 1 EK: 1
32.	Co i gdzie Załatwić w Bełżycach?	Praca z pod-ręcznikiem. Praca w grupach. Praca z planem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: urząd gminy, urzędnik, działalność gospodarcza, obowiązek meldunkowy, odwołanie, skarga; umie podać przykłady którymi zajmuje się urząd gminy i urząd powiatu; wskazuje, gdzie znajduje się urząd gminy; zna zasady obowiązujące urzędników; potrafi sformułować kilka praktycznych rad dotyczących załatwiania swoich spraw w urzędzie.	F: 1 R: 1
33.	Przed wyborami samo-rządowymi.	Uczestnictwo w sesji gminnej.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: wybory, rada gminy, radny, kampania wyborcza, sztab wyborczy, program wyborczy; umie uzasadnić znaczenie wyborów samorządowych; potrafi wyjaśnić, na czym polega kampania wyborcza stworzyć mini program wyborczy związany z potrzebami swojej gminy, powiatu i / lub województwa; ocenia krytycznie własny pro-gram i programy przygotowane przez innych uczniów; dostrzega jakimi wartościami kierował się formułując swój program i oceniając inne.	F: 1, 6, 9, 10 CM: 8, 9 EK: 1
34.	Jak Rada Gminy podejmuje decyzje o budżecie?	Praca z podręcznikiem i rozmowa nauczająca z elementami wykładu.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: budżet gminy, deficyt budżetowy, wpływy i wydatki budżetowe, komisja rady; rozumie czym jest budżet gminy i jakie ma znaczenie; zna procedurę podejmowania decyzji przez radę gminy; uświadamia sobie jakie wartości wziąłby pod uwagę ustalając preferencje budżetowe.	F: 1, 6, 9, 10 EK: 1
35.	Grupy interesów w gminie.	Praca w grupach i z planem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: grupa interesu, konflikt interesów, negocjacje, kompromis, publiczna debata; wyjaśnia z czego wynikają konflikty interesów w gminie; podaje przykłady różnic interesów między grupami mieszkańców gminy; dostrzega, jakie wartości leżą u ich podłoża; umie określić, w jaki sposób mieszkańcy gminy, których łączą podobne interesy, mogą podjąć wspólne działania.	F: 1, 6, 9, 10
36.	Jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz samo-rządowych?	Praca z podręcznikiem i w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: list do radnego, petycja, pikieta, wiec, demonstracja, referendum; zna sposoby przy pomocy których obywatele mogą wpływać na decyzje władz lokalnych; odróżnia rozmaite sposoby wpływania obywateli na decyzje władz; ocenia ich przydatność w konkretnych sytuacjach, uwzględniając wagę i charakter sprawy.	F: 1, 6, 9, 10
37.	Szkoła i jej sąsiedzi.	Rozmowa nauczająca. Praca w grupach. Projekt.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: gmina, samorząd lokalny, polityka oświatowa, subwencja oświatowa, wie, kto jest odpowiedzialny za prowadzenie ich szkoły; charakteryzuje relacje łączące szkołę z gminą; wie, jakie osoby i instytucje mają związek ze szkołą i mogą z nią współpracować; potrafi uzasadnić twierdzenie: „Szkoła jest częścią społeczności lokalnej”	F: 1
38.	Co władze samorządowe mogą zrobić z bezrobociem?	Praca w grupach i z pod-ręcznikiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: bezrobocie, roboty publiczne, aktywne formy walki z bezrobociem, powiatowy urząd pracy; potrafi zdobyć informacje na temat sytuacji na rynku pracy w swojej gminie /powiecie oraz działań podejmowanych przez wadze samorządowe i urząd pracy; przedstawia własne propozycje rozwiązania problemu; ocenia propozycje innych.	F: 1, 6, 9, 10 CM: 1
X	Posiedzenie Rady Miasta i Gminy Bełżyce.	Debata.	Uczeń: zna wybrane problemy gminy; potrafi przedstawić propozycje ich rozwiązania; prezentuje swoje stanowisko i potrafi go bronić; wie, z jakich wartości wynika jego stanowisko; zna procedurę podejmowania decyzji przez radę gminy. Dla wszystkich uczniów klas I .	F: 1, 6, 9, 10 EK: 1 Poza Lekcja-mi lub w trakcie
39.	Mój region - dziedzictwo, teraźniejszość i perspektywy.	Rozmowa nauczająca. Praca z mapą i planem.	Uczeń potrafi określić miejsce i znaczenie Lubelszczyzny w Polsce.	Lekcja utrwalająca. E: 1 R: 1

KL-II

Lp.	Temat lekcji. (zagadnienia)	Metody i środki realizacji	Wiadomości i umiejętności.	Uwagi.
40.	Różne oblicza państwa.	Praca z podręcznikiem. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: ustrój polityczny i ekonomiczny, forma rządu, ustrój społeczno - ekonomiczny, demokracja, autorytaryzm, dykta-tura, totalitaryzm, gospodarka wolnorynkowa, gospodarka centralnie sterowana, republika, monarchia, federacja, ustroje: niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, socjalizm; zna główne cechy różniące ustrój demokratyczny od niedemokratycznego; potrafi podać przykłady różnych typów ustrojów politycznych, ekonomicznych i społeczno-ekonomicznych oraz form rządu(współczesne i historyczne); widzi różnicę między ustrojem ekonomicznym a społeczno - ekonomicznym; dostrzega filozoficzne źródła ustrojów.	F:1, 6, 9, 10
	Co to jest demokracja ?	Praca z podręcznikiem rozmowa nauczająca, dyskusja, meta plan.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: demokracja - bezpośrednia, przedstawicielska, wyborcza, konstytucyjna (liberalna); prawa mniejszości, wola większości, dobro wspólne, res publica; zna historyczne i filozoficzne korzenie opisanych pojęciami zjawisk; potrafi wskazać różnicę pomiędzy demokracją bezpośrednią a przedstawicielską; umie wytłumaczyć, czemu we współczesnych wielomilionowych społeczeństwach demokracja bezpośrednia może być wykorzystywana jedynie w ograniczonym zakresie; porównuje zasady obowiązujące w demokracji wyborczej i liberalnej; wyjaśnia dlaczego nawet najlepiej zorganizowane państwo nie może dobrze funkcjonować bez troski obywateli o dobro wspólne.	F:1, 6, 9, 10
	Demokracja a dyktatura i anarchia.	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: demokracja, dyktatura, anarchia, sposoby rządzenia, sposoby podejmowania decyzji, sytuacje krytyczne, skuteczność; umie opisać modele sprawowania władzy i podać główne różnice między nimi; potrafi wyjaśnić charakterystyczne cechy podejmowania decyzji w państwie demokratycznym, rządzonym przez dyktatora, opanowanym przez anarchię; ocenić zalety i wady procedury podejmowania decyzji w ustroju demokratycznym; wyraża własną opinię i potrafi jej bronić.	F:1, 6, 9, 10
	Trójpodział władzy w państwie demokratycznym.	Praca w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: trójpodział władz; władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza; umie wyjaśnić, na czym polega trójpodział władz; zna jego filozoficzne podłoże; potrafi wytłumaczyć, jakie znaczenie ma przestrzeganie zasady trójpodziału władz; umie wskazać sfery działania parlamentu, rządu i sądów w Polsce.	F:1, 6, 9, 10
44.	Decyzja większości - czy zawsze słuszna?	Praca z pod-ręcznikiem. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawa jednostki, wola większości, prawa mniejszości, tyrania większości; umie określić powody, z których uprawnienia większości wobec mniejszości są ograniczone; zna możliwe sposoby postępowania gdy decyzja większości jest błędna; wykazuje konsekwencje rezygnacji z demokratycznej drogi postępowania wobec „błędu większości”; potrafi wyrazić swoją opinię i broni jej.	F:1, 6, 9, 10
45.	Co to jest kompromis i jak się go osiąga?	Praca w grupach. Gra dydaktyczna.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: kompromis, consensus, koalicja, opozycja, program polityczny; umie określić, z jakich powodów w praktyce demokratycznej różna grupy polityczne dążą do uzgodnienia swoich rozbieżnych dążeń; wyjaśnia korzyści płynące ze stosowania kompromisu w demokracji; określa możliwe konsekwencje braku kompromisu	F: 1, 9
46.	Demokracja - między interesem jednostki a dobrem wspólnym.	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: totalny egoista, jednostkowe interesy, działanie obywatelskie, ustrój demokratyczny, wspólne dobro; szuka odpowiedzi na pytania: Czy demokracja byłaby możliwa w społeczeństwie złożonym z totalnych egoistów? Czy obywatelskie działanie na rzecz dobra wspólnego jest fundamentem ustroju demokratycznego? Próbuje sprecyzować treść terminu „dobro wspólne”; Wyraża swoje zdanie i broni go; Wie, jakie wartości są podstawą jego opinii.	F: 1, 6
47.	Czy wartości demokratyczne mogą być ze sobą w konflikcie?	Praca z podręcznikiem Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: wartości demokratyczne- wolność, równość, sprawiedliwość, bezpieczeństwo, życie; konflikt wartości ; Określa znaczenie wartości demokratycznych; Podaje przykłady sytuacji, w których wartości te stoją w sprzeczności; Potrafi wyrazić swoją opinię; Wie z jakich wartości ona wynika.	F: 1, 6
48.	Czy to jest demokratyczne?	Dyskusja.	Uczeń: Zna pojęcia: „fasadowa” demokracja, oficjalna deklaracja, praktyka rządzenia; Potrafi na wybranych przykładach ocenić praktykę rządzenia i ustosunkować się do niej; Wie z jakich wartości wynika jego opinia i potrafi jej bronić.	F: 1, 6
49.	Wolność słowa a muzyka młodzieżowa.	Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: wolność słowa, granice praw i wolności, kompromis, cenzura, autocenzura; Umie podać przykłady ograniczania wolności słowa w państwie demokratycznym; Formułuje argumenty „za” i „przeciw” ostrzeganiu przed treściami niewskazanymi dla młodych ludzi; Proponuje sposoby rozwiązania konfliktu między rodzicami obawiającymi się wpływu piosenek na młodych a obrońcami wolności wypowiedzi; Potrafi obronić swoją opinię; Wie z jakich wartości ona wynika.	F: 1, 9, 10
50.	Polskie tradycje demokratyczne.	Praca pod kierunkiem.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: wolna elekcja, tolerancja religijna, niezawisłość sądów, równo-uprawnienie, demokratyzacja; Umie wymienić niektóre zasady demokratyczne w historii Polski i określić kiedy zostały sformułowane; Potrafi uzasadnić, dlaczego zasady te mogą nadal obowiązywać we współczesnym państwie demokratycznym; Zna filozoficzny i historyczny kontekst tych zasad.	F:1, 6, 9, 10
X	Jak się rodziła współczesna demokracja ?	„Kongres ojców demokracji” (referaty uczniów + dyskusja). Reporterskie sprawozdanie z kongresu.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: agora, demokracja bezpośrednia, republika, rządy prawa; dura lex, sed lex [łac. twarde prawo, ale (przecież) prawo]; rząd ograniczony, prawo oporu wobec władzy, wolna elekcja, prawa wyborcze, trójpodział władz, suwerenność ludu, ochrona praw mniejszości, sufrażystki; Potrafi wymienić najważniejsze zasady demokracji, określić ich filozoficzny i historyczny kontekst oraz miejsce „narodzin”; Wykazać na przykładach rozwój idei demokracji; Wyjaśnić różnice między demokracją ateńską a współczesną demokracją konstytucyjną.	F:1, 5, 6, 9, 10 CM:4,5,6,7,8,9 Poza lekcjami; dla uczniów klas II gimnazjum; z udziałem za-proszonych gości.
51.	Naród a państwo.	Praca pod kierunkiem i w grupach.	Uczeń: Zna i rozumie pojęcia i terminy: państwo, naród, narodowość, tożsamość narodowa, świadomość narodowa, obywatelstwo, państwo wielonarodowe; Wie, jakie czynniki kształtują naród; Wie, jakie cechy charakteryzują państwo; Potrafi określić relacje pomiędzy przynależnością państwową a narodową; Widzi różnicę między narodowością a obywatelstwem.	F: 1, 6, 9, 10
52.	Czym jest patriotyzm ?	Dyskusja, praca pod kierunkiem, rozmowa nauczająca z elementami wykładu.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: tożsamość narodowa, patriotyzm, ksenofobia, nacjonalizm, szowinizm, antysemityzm, kosmopolityzm; Odróżnia przejawy patriotyzmu i nacjonalizmu; Określa, co to znaczy być polskim patriotą.	F: 1, 6, 9, 10
53.	Prawa człowieka - komu przysługują i czego dotyczą?	Praca pod kierunkiem. Analiza tekstu źródłowego.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: prawa, wolności, równość, konstytucja, niezawisły sąd, Umie wymienić najważniejsze prawa człowieka; Uzasadnia, dlaczego prawa człowieka przysługują wszystkim ludziom; Podaje przykłady praw i wolności, które powinny znaleźć się w każdej demokratycznej konstytucji; Próbuje wyjaśnić w jaki sposób państwo ma zapewnić obywatelom możliwość korzystania z nich; Prezentuje swoje stanowisko i broni go	F:1, 5, 6, 9, 10
54.	Historia praw człowieka - podstawowe dokumenty.	Praca pod kierunkiem. Referaty uczniów Analiza tekstu źródłowego.	Uczeń: Zna pojęcia i terminy: prawa człowieka, deklaracja, konwencja, ratyfikacja konstytucja, prawo wewnętrzne i międzynarodowe, generacje praw człowieka; Umie wymienić najważniejsze dokumenty dotyczące praw człowieka oraz ich przykładowe postanowienia; zna ich filozoficzną i historyczną genezę; potrafi wyjaśnić, dlaczego prawa i wolności są regulowane również przez prawo międzynarodowe; umie interpretować wybrane zapisy prawne określające prawa i wolności człowieka.	F:1, 5, 6, 9, 10
55.	Kto narusza prawa człowieka i jak można ich bronić.	Praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawo, nietykalność osobista, prywatność, dyskryminacja, tortury, wolność, azyl polityczny, procedury ochrony praw i wolności, dane osobowe; umie wymienić podstawowe prawa osobiste i polityczne; wie, na czym może polegać naruszanie tych praw przez władze; podaje przykłady takich sytuacji we współczesnym świecie; wie na czym polega działalność Amnesty International;	F: 1, 6, 9, 10 R: 8
56.	Jakie prawa mają dzieci ?	Praca pod kierunkiem. Analiza tekstu źródłowego. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawa dziecka, konwencja, deklaracja, ratyfikacja, prawa- osobiste, socjalne, kulturalne; zna podstawowe prawa dziecka i wie co oznaczają; umie rozpoznać, kiedy prawa dziecka są naruszane; umie podać kilka instytucji, do których dzieci mogą się zwracać w wypadku naruszenia ich praw.	F: 1, 6, 9, 10
57.	Jakie prawa mają uczniowie i jak mogą ich bronić ?	Praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: statut szkoły, regulamin szkoły, katalog praw i obowiązków, mechanizmy obrony praw, obywatelskie nieposłuszeństwo, rzecznik praw ucznia; potrafi sformułować kilka praw i obowiązków ucznia które ich zdaniem powinny się znaleźć w regulaminie szkolnym; umie wymienić podstawowe dokumenty, w których zapisane są prawa uczniów; analizując konkretne przypadki, wskazuje, jakie prawa uczniów zostały naruszone oraz w jakich dokumentach należy szukać tych praw; wymienia osoby i instytucje, do których może się zwrócić w wypadku łamania praw uczniów w ich szkole.	F: 1, 6, 9, 10
58.	Jak organizacje samorządowe chronią prawa człowieka ?	Rozmowa nauczająca. Praca w grupach i pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: organizacja pozarządowa, zasady, cele, metody, więźniowie sumienia, więźniowie polityczni; umie określić zasady, na których opierają swoją działalność organizacje pozarządowe; umie podać ich główne cele i metody działania; wykorzystuje tę wiedzę do opracowania mini projektu organizacji mającej występować w obronie praw człowieka; potrafi opracować ulotkę informacyjną / plakat; odróżnia organizacje pozarządowe od instytucji państwowych zajmujących się ochroną praw człowieka.	F: 1, 6, 9, 10
59.	Prawa mniejszości narodowych.	Praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawa mniejszości, prawa grupowe, narodowość, obywatelstwo, stereotyp, tolerancja; potrafi omówić najważniejsze prawa mniejszości narodowych; umie wymienić kilka mniejszości narodowych żyjących obecnie w Polsce; ocenia konkretne sytuacje z punktu widzenia przestrzegania lub naruszania praw mniejszości narodowych.	F: 1, 6, 9, 10
60.	Jakie obowiązki mają obywatele wobec państwa ?	Analiza tekstu źródłowego. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: obowiązki obywatelskie, obrona ojczyzny, służba wojskowa, nieposłuszeństwo obywatelskie, cnoty obywatelskie; zna konstytucyjne obowiązki obywateli; umie podać przykłady wywiązywania i niewywiązywania się z obowiązków obywatelskich; potrafi uzasadnić, dlaczego władze nie mogą odebrać praw i wolności nawet tym osobom, które nie wywiązują się ze swoich obywatelskich obowiązków; wykazuje równoważność cnót i obowiązków obywatelskich.	F: 1, 6, 9, 10
61.	PRL - pomiędzy życiem oficjalnym a prawdziwym.	Analiza tekstu źródłowego. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: komunizm, socjalizm, realny socjalizm, demokracja socjalistyczna, cenzura, aparat władzy, opozycja, prawa człowieka; umie opisać zasady ustrojowe PRL zawarte w oficjalnych dokumentach władz i wskazać odmienność, praktyki życia publicznego, zna przykłady łamania praw człowieka w PRL, rozumie różnice istniejące pomiędzy socjalizmem a realnym socjalizmem.	F: 1, 5, 6, 9, 10
62.	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.
63.	Sprawdzian wiadomości.
64.	Jak obywatele uczestniczą w życiu publicznym ?	Praca pod kierunkiem. Rozmowa nauczająca, dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: obywatel, życie publiczne, wybory, bierność, aktywność, protest, sprawowanie władzy; działania- jednorazowe, długofalowe, lokalne, ogólnospołeczne; zna formy aktywności obywatelskiej; wie, że musi ona mieścić się w ramach prawa; rozumie, że aktywność obywatelska jest dla państwa demokratycznego znacznie lepsza niż bierność.	F:1, 6, 9, 10
65.	Czy warto brać udział w wyborach ?	Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: „rządy ludu”, wybory, głosowanie; wie, jaki wpływ na życie człowieka mają wybory; wie, że „nieobecni nie mają racji”; rozumie, że udział w wyborach jest najważniejszym aktem obywatelskim; prezentuje własną opinię i potrafi jej bronić.	F: 1, 6, 9, 10
66.	Po co i jak zakłada się stowarzyszenie ?	Praca pod kierunkiem. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: stowarzyszenie, więź społeczna, organizacja; wie, że każdy obywatel ma prawo do stowarzyszania się; wie, że cel i działalność stowarzyszenia nie może naruszać istniejącego prawa; rozumie, jak ważną rolę odgrywają one w demokratycznym państwie; zna korzyści, które daje przynależność do organizacji.	F: 1
67.	Jak obywatele mogą protestować przeciw decyzjom władz?	Praca pod kierunkiem, dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: protest, petycja, demonstracja, manifestacja, nieposłuszeństwo obywatelskie, blokada, głodówka i inne; wyraża opinię o różnych formach protestu, potrafi ją uargumentować i bronić; zastanawia się jakie formy mogą mieć zastosowanie w szkole.	F: 1, 6, 9, 10
68.	Rola związków zawodowych.	Rozmowa nauczająca. Praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: związek zawodowy, pracodawca, pracobiorca, konflikt interesów, strajk, negocjacje, kompromis, komisja trójstronna, prawa pracownicze; wie, co jest celem związków zawodowych; rozumie, że ich istnienie jest korzystne dla pracowników; rozumie, że konflikt interesów między pracodawcą a pracownikiem jest rzeczą naturalną i nieuniknioną; przekonuje się, że konflikt może być zażegnany porozumieniem korzystnym dla obu stron.	F: 1
69.	Partie polityczne w Polsce.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu i dyskusji.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: partia polityczna, system partyjny, program, statut, koalicja, opozycja, „prawica”, „lewica”, „centrum”, władza; wie, że partie dążą przede wszystkim do władzy; wie z czego wynikają podziały polityczne; potrafi porównać polski system partyjny z innymi; wyraża o nim swoją opinię, używa dobrze dobranych argumentów.	F: 1, 9, 10
70.	Rola środków masowego przekazu w kampanii wyborczej.	Praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: środki masowego przekazu, kampania wyborcza, komunikat medialny, demagogia, propaganda, perswazja, prezentacja; zna cel kampanii wyborczej; rozpoznaje formy komunikatów medialnych i wykorzystane w nich środki; rozpoznaje elementy perswazji.	Edukacja Czytelnicza i medialna: 4, 5, 6, 7, 8 F: 1, 6, 9, 10
71.	Opinia publiczna.	Praca pod kierunkiem. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: opinia publiczna, opinia prywatna; wie, jakie są główne czynniki kształtujące opinie prywatne ludzi; rozumie, że opinie prywatne tworzą opinię publiczną; rozumie wpływ opinii publicznej na decyzje władz.	F: 1, 6, 9, 10
72.	Badania opinii publicznej.	Praca pod kierunkiem. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: sondaż, tendencja, pytanie tendencyjne, pytanie otwarte, pytanie zamknięte, badanie rzetelne; wie, kiedy można mówić o prawidłowo przeprowadzonym sondażu; rozumie celowość i wpływ sondaży; ćwiczy rozpoznawanie różnych typów pytań;	C M: 4, 6, 8 F: 1
73. 74.	Na tropie przemocy i agresji. ( 2 godz. )	Rozmowa nauczająca. Praca w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: przemoc, fikcja, dostrzega fikcję w mediach; rozpoznaje formy komunikatów medialnych; ocenia przekazywane treści; zna przyczyny epatowania widzów scenami przemocy; dostrzega negatywne skutki pokazywania scen przemocy; rozumie, na czym polega różnica w oddziaływaniu scen pełnych okrucieństwa w baśniach i w mediach audiowizualnych.	Edukacja czytelnicza i medialna: 4, 5, 6 F: 1, 5, 9, 10
75.	Co trzeba wiedzieć o kulturze masowej ?	Praca w grupach pod kierunkiem.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: kultura, kultura masowa, odbiorca, komunikat, nadawca, demokracja, urbanizacja, środki masowego przekazu, homogenizacja kultury. Zna historię środków masowego przekazu; zna genezę kultury masowej i jej cechy charakterystyczne; rozumie jej odmienność od innych rodzajów kultury; potrafi zebrać informacje na zadany temat.	Edukacja czytelnicza i medialna: 1, 2, 4, 6 F: 1, 9, 10
76.	Co trzeba wiedzieć o środkach masowego przekazu ?	Praca pod kierunkiem. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: książka, prasa, radio, film, TV, internet, media, mas-media, języki mediów ; zna klasyfikację mas-mediów potrafi wybierać programy TV na zadany temat.	E. czyt. i med.:4, 5, 8 F:1
77.	Komu służy prasa ?	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: profil tytułu, wydawca prasowy, informacja, artykuł, sensacja, plotka, nekrolog, polityka, ogłoszenie, reklama, felieton; potrafi rozpoznać tematykę tytułu prasowego; potrafi rozpoznać proste treści perswazyjne i reklamowe; rozumie, że sposób oceny wydarzeń i dobór informacji zależy od wydawcy.	E. czyt. i med.:2, 4, 8 F:1
78.	Środki masowego przekazu a demokracja.	Praca w grupach	Uczeń: zna pojęcia i terminy: demokracja, demagogia, opinia publiczna, funkcja publiczna, autonomia, pluralizm mediów, obiektywna informacja; wie, że środki masowego przekazu są jednym z filarów demokracji; rozumie ich wpływ na opinię publiczną; wie, że mogą być autonomiczne oraz zależne; rozumie konieczność pluralizmu mediów.	CM: 4,8
79.	Selektywność doboru informacji w środkach masowego przekazu.	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: selekcja, dobór; zna cele selekcji informacji; dostrzega, że świat staje się „globalną wioską”	E. czyt. i med.: 4, 8 F: 1
80.	Stronniczość przekazu.	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: stronniczość przekazu, zafałszowanie, interpretacja, komentarz; wie, że informacje mogą być niepełne, stronnicze, zafałszowane; krytycznie podchodzi do przekazu; ocenia wiarygodność przekazu; odróżnia informacje od komentarzy.	CM: 4, 6, 8
81. 82.	Informacja czy... ( 2 godz. )	Praca w grupach i praca pod kierunkiem.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: parafraza, „naddatki informacyjne”, intencje; zna sposoby wpływania na odbiorcę treści prasowych; rozróżnia formy komunikatów medialnych; zna cechy charakterystyczne języka prasy.	Edukacja czyt. i med.: 4, 5, 6 F: 1, 9, 10
83. 84. 85.	Jak nie skłamać i całej prawdy nie powiedzieć. ( 3 godz. )	Praca w grupach. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: kreacja, przekaz prasowy, rzeczywistość realna, „naddatki informacyjne”, stereotyp; rozumie różnicę między rzeczywistością kreowaną przez prasę a realnym życiem; rozpoznaje komunikaty reklamowe i propagandowe oraz potrafi je tworzyć.	Edukacja czyt. i med. : 4, 5, 8, 9 F: 1
86.	Wszystko co trzeba wiedzieć o cechach przekazu TV.	Praca pod kierunkiem i w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: kanalizowanie treści, homogenizacja, kontekstualność, cykliczność i degradacja informacji, bierny i krytyczny odbiorca; zna cechy przekazu TV; zna cechy języka TV.	Edukacja czyt. i med.: 4, 5, 6 F: 1
87. 88.	Co można wyczytać z telewizyjnego planu ramowego? ( 2 godz. )	Praca w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: telewizja publiczna i komercyjna, plan ramowy, rytmy i powtarzalność w życiu człowieka, szczyt oglądalności, magazyn..., serial, program publicystyczny; wie, na czym polega cykliczność programu TV; rozumie budowę ramówki programu TV i potrafi selektywnie z niej korzystać; samodzielnie (lub w grupie) projektuje ramówkę.	Edukacja czyt. i med.: 4, 9 F: 1
89.	Jaki jest świat oglądany przez okienko „Wiadomości”?	Rozmowa nauczająca, elementy dyskusji.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: rozrywka, informowanie, edukowanie, sensacja, selekcja; widzi odmienność świata medialnego od realnego; rozumie cel selekcji informacji; krytycznie ocenia treści przekazywane przez media.	Edukacja czyt. i med.: 4, 5, 8 F: 1, 9, 10
90. 91.	Jak przygotowuje się wiadomości TV. ( 2 godz. )	Praca pod kierunkiem. Praca w grupach.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: wiarygodność przekazu, dobór informacji, redaktor, dziennikarz, wiadomości agencyjne, spiker, wywiad; ćwiczy umiejętność analizowania (analiza różnych zestawów informacji); zna cele i skutki selekcjonowania informacji; zna sposoby realizacji programów informacyjnych; rozumie rolę informacji TV w kształtowaniu postaw i poglądów odbiorców; potrafi dokonać celowej selekcji informacji.	Edukacja czyt. i med.: 4, 5, 6, 8 F: 1, 5, 9, 10
92.	Reklama - informacja czy perswazja?	Praca w grupach. Elementy dyskusji.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: reklama, perswazja, informacja; odróżnia treści informacyjne od perswazyjnych; zna sposoby oddziaływania reklamy.	E. czyt. i med.: 4, 5, 8 F: 1, 9, 10
93.	Jak sprzedać śmierć ?	Dyskusja. praca w grupach.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: używki, megaplakat, perswazyjne przesłanie; rozumie cele i sposoby oddziaływania reklam; krytycznie ocenia reklamy; wyraża opinię na temat reklamowania używek; potrafi samodzielnie (lub w grupie) opracować tekst reklamowy.	Edukacja czyt. i med.: 4, 5, 8, 9 F: 1, 5, 6, 9, 10
94.	Postawy obywatelskie Polaków w XX w.	Referaty uczniów. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: opozycja, kolaboracja, lojalizm, patriotyzm, czynny i bierny opór; dokonuje własnej oceny postaw i potrafi jej bronić.	F: 1, 5, 6, 9, 10
95.	Zróbmy coś. Projekt młodzieżowe-go działania obywatelskie-go.	Praca w grupach.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: problem, społeczność lokalna; samodzielnie poszukuje rozwiązania problemu.
96.	Powtórzenie i utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.
97.	Sprawdzian wiadomości.

KL-III

Lp.	Temat lekcji (zagadnienia)	Metody i środki realizacji.	Wiadomości i umiejętności.	Uwagi.
98.	O władzy i jej uprawnieniach	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: władza uprawniona i nieuprawniona, uzurpacja, kompetencja, obywatel; wie, jakimi cechami powinny charakteryzować się osoby sprawujące władzę; rozumie konsekwencje różnego zakresu uprawnień władzy ( zbyt małych i zbyt dużych ); rozumie zależność między uprawnieniami władzy a oczekiwaniami obywateli; dostrzega filozoficzno- ideologiczne podłoże tych oczekiwań.	F: 1,6,9, 10 KP: 9
99.	Rola konstytucji w państwie.	Analiza tekstu źródłowego. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: państwo - liberalne, konserwatywne, socjaldemokratyczne, konstytucja, konstytucjonalizm, trójpodział władz, demokracja, prawa i wolności obywatelskie, podstawy ustrojowe, ustawa zasadnicza; zna filozoficzno- ideologiczne korzenie decydujące o obliczu państwa; zna obowiązujący w Polsce system ochrony praw konstytucyjnych; rozumie znaczenie konstytucji.	F:; 1,6,9, 10 KP: 9,10
100.	Zasady wyboru i działania parlamentu.	Praca w grupach. Analiza tekstu źródłowego.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: parlament, ordynacja wyborcza, Sejm, Senat, dwuizbowość, prawo, władza ustawodawcza, ustawa, prawica, lewica, klub i koło parlamentarne, sesja, kadencja, regulamin, konwent seniorów, kontrola, rząd; zna zasady powoływania i organizacji polskiego parlamentu oraz jego najważniejsze uprawnienia.	F: 6,10
101.	Prezydent i rząd - czyli organy władzy wykonawczej.	Praca w grupach. Analiza tekstu źródłowego. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prezydent, rząd, organ władzy, władza wykonawcza, akty prawne- rozporządzenie, zarządzenie, dekret, veto, resort, minister, premier, Rada Ministrów, zaskarżenie, Trybunał Konstytucyjny; zna podstawowe uprawnienia kompetencje rządu i prezydenta; wie, że prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP rozumie, że prezydent jest gwarantem ciągłości władzy państwowej.	F: 6 KP: 10
102.	Kto tu rządzi - prezydent czy parlament ?	Prezentacja. Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: system sprawowania władzy; system prezydencki, parlamentarny i mieszany; potrafi rozróżnić systemy sprawowania władzy; zastanawia się, w jaki sposób można określić polski system.	F: 1,6,10 CM: 7
103.	Jak powstaje ustawa ?	Miniwykład. Analiza tekstu źródłowego. Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: decyzja, prawo, inicjatywa ustawodawcza, projekt. głosowanie, czytanie, komisja, poprawka, nowelizacja, veto, zatwierdzenie, podstawa prawna, zaskarżenie; rozumie, że wszystkie decyzje władz mają wpływ na życie obywateli; wie, że decyzje władz muszą mieć podstawy prawne; zna podstawowe elementy procesu decyzyjnego; zna drogę, jaką musi odbyć projekt ustawy, aby stać się obowiązującym prawem.	F:1 KP: 10
104.	Administracja publiczna w Polsce.	Praca w grupach. Analiza tekstu źródłowego.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: administracja- państwowa, centralna, terenowa, szczeble władzy, hierarchia; wie, że każdy organ może podejmować decyzje tylko w określonej dziedzinie i na określonym szczeblu zna podstawowe kompetencje poszczególnych organów; rozumie wzajemne zależności poszczególnych organów.	R: 2
105.	Komu i do czego potrzebne jest prawo ?	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawo, prawodawstwo, przymus państwowy; zna podstawowe zasady obowiązujące w prawodawstwie demokratycznym; wie, jak prawo reguluje stosunki między różnymi podmiotami; rozumie szczególny charakter norm prawnych.	F: 1 KP: 9, 10
106.	Organy powołane do strzeżenia prawa.	Rozmowa nauczająca.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: niezawisłość sądów, sądy powszechne, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, Naczelny Sąd Administracyjny, Najwyższa Izba Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich; zna podstawowe zadania sądów i trybunałów; rozumie znaczenie niezawisłości sądów dla demokracji.	F: 1,6 KP: 9, 10
107.	Proces karny , proces cywilny.	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: prawo cywilne i karne, proces, obiektywizm, prawda, adwokat, prokurator, wyrok, apelacja, ułaskawienie, wie, czemu służą zasady postępowania sądowego i rozumie ich rolę; rozumie znaczenie sądów dla obywatela.	F: 1,6 KP: 9, 10 CM: 4, 7
108.	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.
109.	Sprawdzian wiadomości.
110.	Dlaczego nie można mieć wszystkiego ?	Prezentacja. Drzewko decyzyjne.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: ekonomia, potrzeby ekonomiczne, racjonalne gospodarowanie, koszty; dostrzega brak równowagi pomiędzy potrzebami ekonomicznymi ludzi a możliwościami ich zaspokojenia; zna podstawowe warunki racjonalnego gospodarowania; rozumie konieczność stałego dokonywania wyborów ekonomicznych w gospodarstwie domowym, przedsiębiorstwie i państwie; próbuje dokonać oceny kosztów wiążących się z konkretnym wyborem (poprzez analizę innych, utraconych możliwości);	F: 1 KP: 9
111.	O produkowaniu i podziale - co, jak, dla kogo ?	Dyskusja. Drzewko decyzyjne.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: dobra, usługi, czynniki wytwórcze, system ekonomiczny; gospodarka- tradycyjna, centralnie sterowana, wolnorynkowa; zna podstawowe wady i zalety poszczególnych typów systemów ekonomicznych; rozumie, że każda społeczność musi odpowiedzieć na elementarne pytania: co, jak i dla kogo produkować; próbuje samodzielnie odpowiedzieć na te pytania i wybrać najlepszy typ systemu ekonomicznego; wie, z jakich wartości wywodzą się jego odpowiedzi i wybory.	F: 1,6,9, 10 KP: 9 CM: 4, 7
112.	Prawo popytu i podaży , czyli skąd się bierze cena ?	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: wolny rynek, popyt, podaż, cena; wie, że popyt kształtuje podaż, konsument, producent; wie, jak prawo popytu i podaży wpływa na cenę; wie, jakie główne czynniki wyznaczają zmiany popytu i podaży; rozumie, w jaki sposób indywidualne i zbiorowe zachowania konsumentów i producentów współtworzą dynamikę rynku; rozumie wpływ prawa popytu i podaży na ilość kupowanych i sprzedawanych dóbr i usług oraz na produkcję.
113.	Do czego służy Pieniądz ?	Ćwiczenia warsztatowe. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: pieniądz, barter; rozumie dlaczego ludzie posługują się pieniądzem jako środkiem wymiany; wie, jakie są funkcje i rodzaje pieniądza.	F:1
114.	Co robią banki?	Wywiad. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: bank, komercja, udzielanie kredytu, wkład oszczędnościowy, lokata terminowa, rachunek bankowy, karta płatnicza; rozumie rolę banków komercyjnych w gospodarce i życiu ludzi;	F:1
115.	Dlaczego płacimy podatki ?	Rozmowa nauczająca z elementami wykładu.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: podatek podatnik, świadczenia społeczne, dobra i usługi publiczne, dotacja, nierentowność; uświadamia sobie, że głównym źródłem dochodów państwa są podatki; rozumie konieczność płacenia podatków; dochodzi do przekonania, że w różnych formach wracają one do podatników.	F: 1 R: 2
116.	Budżet państwa - dochody i wydatki.	Prezentacja. Analiza tekstu źródłowego. Symulacja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: budżet, dochody, wydatki, planowanie, produkt krajowy brutto (PKB), spożycie, akumulacja, środki produkcji, praca; zna zasady tworzenia budżetu; wie, że cele polityki realizowanej przez rząd wpływają na ostateczny kształt budżetu; próbuje stworzyć swój projekt budżetu; wie, jakie wartości są podstawą jego budżetu.	F: 1,6,10 KP: 9, 10
117.	Domowe finanse.	Wywiad. Analiza przypadku. Drzewko decyzyjne.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: gospodarstwo domowe, dochody, wydatki, zaciąganie kredytu, udzielanie pożyczek, konsumpcja, oszczędności, inwestycje; analizuje budżet domowy; planuje dochody i wydatki; podejmuje racjonalne decyzje.	F: 1 CM: 4
118.	Co to jest inflacja i skąd się bierze ?	Prezentacja. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: inflacja, hiperinflacja; zna przyczyny inflacji; dostrzega jej konsekwencje dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.
119.	Bezrobocie - skąd się bierze i jak z nim walczyć ?	Prezentacja. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: bezrobocie- sezonowe, przejściowe, ukryte; zna przyczyny bezrobocia oraz metody jego zmniejszania; ocenia jego wpływ na gospodarkę, gospodarstwo domowe i pojedynczego człowieka; wie, z jakich wartości wypływa jego ocena.	F: 1,9 R: 2 KP: 9, 10
120.	Wybieram szkołę i zawód.	Wywiad. Dyskusja. Drzewko decyzyjne.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: rynek pracy, predyspozycje, poradnictwo zawodowe; poznaje realne propozycje rynku pracy; poznaje różne typy szkół oraz placówki zajmujące się poradnictwem zawodowym; zastanawia się nad własnymi predyspozycjami.	F: 1 R: 2
121.	Jak szukać pracy ?	Prezentacja. Nauka pisania i wypełniania dokumentów.	Uczeń: poznaje typowe procedury obowiązujące przy poszukiwaniu zatrudnienia; wie, jak pisać podanie, list motywacyjny, życiorys (curriculum vitae), wypełniać kwestionariusz osobowy i inne dokumenty wymagane przy ubieganiu się o pracę.	CM: 4 Współpraca z wychowawcami i polonistami
122.	Zakładamy firmę.	Prezentacja. Dyskusja. Analiza argumentów „za” i „przeciw”	Uczeń: zna pojęcia i terminy: popyt, przedsiębiorczość, działalność gospodarcza, firma, kapitał, zasoby ludzkie, surowce, potencjalny; dostrzega konieczność uwzględniania złożonych czynników przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych; rozważa jakie cechy, zasoby i umiejętności są niezbędne przy prowadzeniu własnej działalności gospodarczej; zastanawia się które z nich posiada.	F: 1
123.	„Piractwo” komputerowe jako przykład „szarej strefy” w polskiej gospodarce.	Rozmowa nauczająca. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: „piractwo”, „szara strefa”, etyka; zastanawia się, dlaczego pojawiają się takie zjawiska w gospodarce; ocenia te zjawiska; wie, jakie wartości determinują jego ocenę.	F: 1,9,10
124.	Powtórzenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.
125.	Sprawdzian wiadomości.
126.	Europa Środkowo - Wschodnia po upadku komunizmu.	Praca z mapą. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: „realny socjalizm”, Europa Środkowo- Wschodnia, „jesień ludów”, transformacja, dekomunizacja; wie, że to Polska zapoczątkowała upadek systemu realnego socjalizmu w krajach Europy Środkowo- Wschodniej; zna wzajemne stosunki Wschód - Zachód przed „jesienią ludów”; zastanawia się nad przyczynami upadku komunizmu; dostrzega ekonomiczne, polityczne i moralne problemy transformacji.	F: 1,9,10 KP: 9, 10 E:1, 2, 12,13
127.	NATO - system wzajemnej obrony.	Ćwiczenia warsztatowe. Praca z mapą. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: sojusz, pakt; zna historię i strukturę NATO; ocenia nową sytuację geopolityczną i militarną Polski; zastanawia się nad nowymi zadaniami, jakie stanęły ostatnio przed NATO.	F: 1,9,10 E: 1,10
128.	W stronę zjednoczonej Europy.	Analiza tekstu źródłowego. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: integracja, Unia Europejska, zna historię i cele UE; dostrzega problemy, jakie musi rozwiązać Polska, by stać się pełnoprawnym członkiem Unii; ocenia celowość dążenia do członkostwa i wie co wpływa na jego stanowisko.	F: 1,9,10 E: 1,2, 3, 4, 5, 9
129.	ONZ	Analiza tekstu źródłowego. Dyskusja.	Uczeń: zna terminy i pojęcia: bezpieczeństwo zbiorowe, prawo międzynarodowe; zna historię ONZ; zna strukturę organizacyjną ONZ; zna wybrane osiągnięcia i niepowodzenia ONZ; rozumie jej cele; ocenia jej rolę we współczesnym świecie.	F: 1,9,10 E: 1, 2, 9, 13 KP: 9, 10
130.	Regiony w Polsce, Europie, na świecie.	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: region, społeczna tożsamość, stereotyp; zastanawia się jaka jest kulturotwórcza rola regionów; dostrzega związki Lubelszczyzny z innymi regionami; ocenia perspektywy cywilizacyjne regionu; rozwija w sobie poczucie przynależności regionalnej, państwowej i europejskiej.	F: 1 E: 1, 2 R:2
131.	Rynek między- narodowy.	Praca w grupach. Dyskusja.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: eksport, import, kapitał zagraniczny, kapitał międzynarodowy; uczeń szuka odpowiedzi na pytania- jakie są mechanizmy wymiany międzynarodowej i jaki jest jej zasięg; próbuje określić miejsce Polski na gospodarczej mapie świata.	E: 4, 7
132.	Kraje bogate - kraje biedne.	Analiza argumentów „za” i „przeciw”.	Uczeń: zna pojęcia i terminy: bogata Północ, biedne Południe, Trzeci Świat, neokolonializm; zna główne trudności krajów Trzeciego Świata i dostrzega ich przyczyny; stara się zrozumieć punkt widzenia biednego Południa i jego oczekiwania wobec państw bogatych; analizuje interesy i wartości, którymi kierują się kraje rozwinięte; rozważa, jak przeciwdziałać narastaniu cywilizacyjnej przepaści między światem bogatych i biednych.	F: 1,9,10 E: 2 KP: 9, 10
X	Świat wobec problemu ochrony środowiska.	Młodzieżowa konferencja naukowa	Zorganizowana wspólnie z nauczycielem biologii. Poza lekcjami z udziałem zaproszonych gości, dla uczniów klas III.	F: 1,6,9, 10
133.	Globalna wioska.	Debata.	Uczeń: wie, co spowodowało, że świat stał się globalną wioską; zajmuje stanowisko wobec najistotniejszych wyzwań stojących przed współczesnym światem, potrafi obronić swoją opinię i wie z jakich wartości ona wynika; stara się znaleźć sposoby rozwiązania najistotniejszych problemów.	F: 1,6,9,10 CM: 4, 5, 8
134.	Utrwalenie wiadomości.	Rozmowa nauczająca.

105

BO & BK

---