AKADEMIA EKONOMICZNA IM. KAROLA ADAMIECKIEGO W KATOWICACH

WYDZIAŁ FINANSÓW I UBEZPIECZEŃ

Analiza i ocena gospodarki finansowej JST na przykładzie gminy Sosnowiec

Analysis and assessment of financial management of the lokal government unit as in district of Sosnowiec

Praca magisterska

napisana w Katedrze Finansów

pod kierunkiem dr Bożeny Ciupek

KATOWICE 2006

SPIS TREŚCI

WSTĘP

Warunki ustrojowe jakie panują w Polsce od końca 1989 roku, oraz przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 roku, wytworzyły nowa sytuację społeczno-gospodarczą.
W miejsce scentralizowanego systemu nakazowo-rozdzielczego wprowadzono mechanizmy gospodarki rynkowej oraz został reaktywowany samorząd gminny. W wyniku tego pojawił się samodzielny i wolny w zakresie decyzji co do własnej działalności podmiot publiczno-prawny, gospodarczy oraz autentyczny gospodarz terenu - gminny samorząd terytorialny. Gminy dysponują określonym zakresem swobody w decydowaniu o sobie, wspólnym majątku oraz zaspokajaniu lokalnych potrzeb społecznych. W Polsce, podobnie jak w innych demokratycznych państwach o gospodarce rynkowej, ogromną rolę w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego odgrywają jego finanse. Finanse samorządowe obejmują skuteczne i efektywne pobieranie i gromadzenie dochodów budżetowych, jak również ponoszenie zasadnych i racjonalnych wydatków. Stopień samodzielności finansowej polskich gmin jest uwarunkowany typem gminy. Gminy miejskie mają znacznie wyższy poziom samodzielności niż gminy miejsko-wiejskie i wiejskie. Na zakres samodzielności istotny bowiem wpływ ma struktura źródeł dochodów i ich budżetów.

Celem pracy jest przedstawienie gospodarki finansowej gminy jako jednostki samorządu terytorialnego w ujęciu teoretycznym i praktyczne odzwierciedlenie tej gospodarki w latach 2003-2005 na przykładzie gminy Sosnowiec.

Celowi temu został podporządkowany układ pracy. Praca bowiem składa się ze wstępu, trzech rozdziałów teoretycznych, jednego rozdziału badawczego oraz zakończenia.

W rozdziale pierwszym dokonano zwięzłego wyjaśnienia podstaw funkcjonowania gminy, zostały przedstawione kompetencje i zadania gminy oraz jej najważniejszego organu jakim jest rada gminy. Część rozdziału poświęcono majątkowi gminy i nadzorowi nad działalnością gminy.

Rozdział drugi zawiera charakterystykę dochodów gminy, które zostały omówione według podziału na trzy zasadnicze grupy: dochody publiczno-prawne, dochody prywatno-prawne
i pozostałe dochody. Znaczna część rozdziału to charakterystyka kierunków wydatków gminy.

Trzeci rozdział pracy poświęcono omówieniu budżetu gminy, procedurze jego tworzenia, wykonaniu i kontroli jego wykonania. Zostały również przedstawione sprawozdania jakie obowiązują w jednostkach samorządu terytorialnego w związku z realizacją budżetów.

Ostatni rozdział opiera się przede wszystkim na analizie wykonania dochodów i wydatków budżetu gminy Sosnowiec w latach 2003-2005. Przedstawiono jak zmieniała się kondycja finansowa gminy na przestrzeni analizowanych lat.

W pracy wykorzystano literaturę ogólnie dostępną z zakresu funkcjonowania organów samorządu terytorialnego oraz dane ze sprawozdań finansowych gminy Sosnowiec za lata 2003-2005.

ROZDZIAŁ I
GMINA JAKO JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

1.1. Pojęcie gminy

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce jest gmina,
o czym stanowi Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Rozwinięcie norm konstytucyjnych dokonane zostało w tym zakresie w ustawie o samorządzie terytorialnym. Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego stanowi szczególny rodzaj systemu społeczno-gospodarczego tzw. terytorialną korporację samorządową, czyli korporację prawa publicznego składającą się z następujących elementów:

• zajmowanego obszaru,

• mieszkańców tworzących wspólnotę samorządową,

• władzy sprawowanej przez demokratycznie wybierane organy gminy,

• jednostek organizacyjnych.

W 1990 roku rozpoczęto reformę ustroju administracji terenowej,
w wyniku której polskie gminy uzyskały możliwość wykonywania zadań publicznych
w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Ta samodzielność stanowi istotę samorządu gminnego. Wynika ona również wyraźnie z definicji samorządu lokalnego zawartej w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego, ratyfikowanej przez Polskę
w 1993 r. Od chwili wejścia w życie Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Karta stanowi element składowy wewnętrznych źródeł prawa polskiego, a jej postanowienia mają pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z Kartą. Na straży tak ukształtowanych zasad harmonizacji prawa międzynarodowego oraz prawa wewnętrznego stoi Trybunał Konstytucyjny. EKST jest umową międzynarodową o statusie konwencji, wykreowaną przez Radę Europy, powinna przede wszystkim wpływać na sposób kształtowania regulacji prawnych dotyczących samorządu terytorialnego. EKST składa się
z trzydziestu zasad, a każde państwo (strona umowy) zobowiązuje się do przyjęcia co najmniej dwudziestu z nich, w tym minimum dziesięć z tzw. rdzenia Karty. Ponadto każde państwo może wyłączyć terytoria na których Karta nie będzie stosowana (art. 16 Karty).

W dniu 1 stycznia 1999 r. została w Polsce wprowadzona kolejna reforma administracji publicznej, która stanowiła realizację postanowień Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. Reforma ta była kontynuacją przemian zapoczątkowanych na szczeblu gminnym
w 1990 roku. Miała ona na celu umożliwienie uporządkowania organizacji terytorialnej państwa oraz decentralizację finansów publicznych. Elementem decentralizacji jest samodzielność w wykonywaniu zadań przez podmioty zdecentralizowane realizowana
w ramach obowiązującego porządku prawnego

Na mocy przepisów art.2 ustawy o samorządzie terytorialnym, gminy uzyskują osobowość prawną, a ich samodzielność podlega ochronie sądowej. Oznacza to, iż stają się one nie tylko podmiotami prawa publicznego, ale również prawa prywatnego. Mogą one być takimi samymi uczestnikami obrotu gospodarczego jak inne podmioty prawne. Mogą posiadać własny majątek, samodzielnie nim rozporządzać, zarządzać, zaciągać zobowiązania itp. Osobowość prawna gminy jest rękojmią jej samorządności. O ustroju gminy stanowi jej statut. Projekt statutu gminy powyżej 300 tys. mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych. Gminy tworzone są w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. To samo dotyczy ich łączenia, znoszenia oraz ustalania ich granic, nazw i siedzib.

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice miejskie i osiedla, na zasadach określonych w statucie gminy. Do zakresu jej działania należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
W celu wykonywania zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, w tym przedsiębiorstwa oraz zawierać umowy z innymi podmiotami. Jeżeli wykonywanie zadań publicznych przekracza jej możliwości wykonuje je w drodze współdziałania między komunalnego.

1.2. Kompetencje i zadania gminy

Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej, czyli takie rozłożenie zadań pomiędzy szczeblem centralnym a szczeblami niższymi, w którym nie występuje hierarchiczne podporządkowanie organów ani w zakresie osobowym, ani rzeczowym, a organy szczebli niższych korzystają z ustanowionej prawem samodzielności i niezależności, podlegając nadzorowi sprawowanemu jedynie według kryterium legalności.

W ustawie o samorządzie terytorialnym z 24 lipca 1998 r. wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny państwa. Zamiast dotychczasowych 49 województw zostało utworzonych 16 jednostek wojewódzkich o charakterze regionalnym. W modelu trójstopniowym gmina jest jednostką podstawową, powiat pośrednią a województwo najwyższą. Zakres ich działania nie może naruszać samodzielności niższych ogniw samorządu i powoduje, iż wspólnoty te działają niezależnie od siebie.

Gmina wykonuje zadania publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, samodzielnie, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Realizacja zadań służących zaspokajaniu potrzeb publicznych jest jednym
z podstawowych obowiązków samorządu terytorialnego, jak również zaspokajanie potrzeb mieszkańców i zapewnienie rozwoju danego terenu.

Według klasycznej teorii samorządu terytorialnego zadania gminy można podzielić na:

• własne

• zlecone.

Zadania własne polegają na zaspokojeniu zbiorowych potrzeb wspólnoty, potrzeb jednocześnie jej członków i każdego z nich z osobna. Zadania własne to te, które mogą być wykonywane przez gminę samodzielnie, tzn. bez możliwości nieograniczonej integracji organów państwowych. Integracja tego typu jest dopuszczalna w formie nadzoru, polegającego na korygowaniu niezgodnych z prawem działań organów samorządu.

Zadania własne są finansowane z dochodów własnych gminy, np. podatków, opłat, wpływów z majątku, a także z subwencji ogólnej. Zadania własne gminy dzielą się na zadania o charakterze:

• obowiązkowym,

• pozostałe.

Obowiązkowe zadania własne to takie, które gmina musi wykonać i tylko
w pewnym zakresie ma swobodę, co do formy załatwienia. Natomiast co do pozostałych zadań własnych gmina sama decyduje, czy je wykona.

Zadania własne w szczególności obejmują następujące sprawy:

1. ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska

i przyrody oraz gospodarki wodnej,

2. gminnych dróg, ulic, mostów placów oraz organizacji ruchu drogowego,

3. wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i utylizacji odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

4. lokalnego transportu drogowego,

5. ochrony zdrowia,

6. pomocy społecznej,

7. gminnego budownictwa mieszkaniowego,

8. edukacji publicznej,

9. kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury,

10) kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

11) targowisk i hal targowych,

12) zieleni gminnej i zadrzewień,

13) cmentarzy gminnych,

14) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony

przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej,

15) utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz

obiektów administracyjnych,

16) polityki prorodzinnej, w tym zapewnienie kobietom w ciąży opieki

socjalnej, medycznej i prawnej,

17) wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

18) promocji gminy,

19) współpracy z organizacjami pozarządowymi,

20) współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Wymienione powyżej zadania własne gminy można uszeregować w cztery kategorie:

I - infrastruktura techniczna --gminne drogi, ulice, place, mosty, wodociągi, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków gminnych, utrzymywanie czystości, utrzymanie urządzeń sanitarnych, wysypiska i utylizacja odpadów, zaopatrzenie w energię cieplną
i elektryczną, gminne budownictwo mieszkaniowe, targowiska i hale targowe, gminne obiekty i urządzenia użyteczności publicznej,

II - infrastruktura społeczna -- ochrona zdrowia, pomoc społeczna, oświata, kultura, kultura fizyczna,

III- porządek i bezpieczeństwo publiczne - organizacja ruchu drogowego, porządek publiczny, ochrona przeciwpożarowa, bezpieczeństwo sanitarne,

IV- ład przestrzenny i ekologiczny - planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska.

Zadania własne samorządu terytorialnego są częściowo miejscowe(lokalne),
a częściowo ponad miejscowe. Sprawy lokalne to zadania , które są zakorzenione we wspólnocie terenowej lub z tą wspólnota mają specyficzny związek i które przez wspólnotę mogą być wykonywane samodzielnie i na własną odpowiedzialność. Zadania lokalne to zadania związane z terenem i mieszkańcami jednej korporacji terenowej, który to teren nie jest dzielony pomiędzy dalsze ( niższych szczebli) korporacje terenowe.

Zadania lokalne składają się z dwóch grup:

a) zadań lokalno-integralnych - są to zadania publiczne dotyczące potrzeb

społeczeństwa jako grupy socjalnej, żyjącego na terenie gminy, na przykład

tereny zielone, oświetlenie i utrzymanie dróg lokalnych, cmentarzy itp.,

b) zadań lokalno zsumowanych - są to takie sprawy publiczne, które powstają

poprzez zsumowanie indywidualnych potrzeb ludzi mieszkających na danym

terenie, o ile potrzeby te nie wykraczają swoim zakresem lub z innych

powodów poza zdolności administracyjne samorządu terytorialnego,

na przykład dostarczanie wody, gazu, energii elektrycznej, środki transportu

lokalnego, utrzymanie dróg, szkół, obiektów sportowych, szpitali itp

Zadania ponadlokalne to te zadania, które wykonują korporacje samorządowe, utworzone ze wspólnot lokalnych i dzielą się również na grupy:

1. zadania ponadgminne (zintegrowane ponadlokalnie) - służą zaspokojeniu potrzeb ludzi mieszkających na terenie korporacji ponadgminnej, mają one głównie płaski
   i liniowy charakter; uporanie się z nimi wykracza poza teren jednej gminy, także wykonanie ich w izolacji, w obrębie administracyjnym jednej gminy nie jest możliwe, na przykład udział w planowaniu przestrzennym, okręgowe i krajowe drogi, okręgowe archiwa, muzea, przesyłanie gazu, ponadlokalna gospodarka wodą, utrzymanie parków ochrony przyrody itp.,

2. zadania uzupełniające (ponadlokalnie zsumowane) - są to zadania, które wynikają ze zsumowania indywidualnych potrzeb mieszkańców danego terenu, które jednakże nie mogły być wykonane na niższym szczeblu z powodu swego znaczenia, zakresu, objętości lub z innych powodów, na przykład szpitale okręgowe, szkoły średnie i zawodowe, muzyczne, licea, domy starców itp.,

3. zadania wyrównujące - są to te sprawy publiczne, które wynikają z potrzeb pojedynczego, mało sprawnego lokalnego podziału administracyjnego (gminy), gdy jego własne siły nie wystarczają do wykonywania zadań obowiązkowych; polegają one na finansowym i organizacyjnym wyrównaniu obciążeń wszystkich członków korporacji ponadlokalnej w celu okazaniu pomocy słabszemu członkowi związku; dotyczy to jednak tylko tych zadań, które zabezpieczają równomierne zaopatrzenie ludności;

4. zadania wspólne - są to zadania, które zaspokajają potrzeby wszystkich podporządkowanych podmiotów administracyjnych i które obciążają wszystkich członków związku; mogą one być wykonywane jedynie wspólnie lub ich wspólne wykonywanie jest uzasadnione gospodarczo (np. ze względów oszczędności), na przykład szkoły dla inwalidów, akademie administracyjne itp.

Zadania zlecone gmina podejmuje na zasadzie dekoncentracji - realizuje je nie
w imieniu własnym, ale w imieniu administracji rządowej. Zadania należące do zakresu administracji rządowej zlecane gminom określone są w poszczególnych ustawach regulujących różne dziedziny działalności publicznej.

Zadania własne jednostka realizuje w oparciu o swoje środki finansowe, zaś zadania zlecone po zapewnieniu środków przez administrację rządową.Gmina wykonując zadanie zlecone działa pod kontrolą właściwych organów administracji publicznej i zgodnie z ich wytycznymi.

Ustawy samorządowe wyodrębniają dwa rodzaje zadań zleconych:

• zadania nakładane na gminę, powiat lub województwo w drodze ustawy,

• zadania nakładane na gminę lub powiat w drodze porozumienia pomiędzy gminą lub powiatem a organem administracji rządowej.

Pierwsze z powyższych zadań maja charakter przymusowy i dotyczą wszystkich gmin na terenie całego kraju. Są to takie zadania z zakresu administracji rządowej, których realizacja przez daną jednostkę samorządu terytorialnego jest podyktowana znacznymi oszczędnościami finansowymi, wygodą obywateli bądź lepszym rozeznaniem jej organów
w rozwiązywanych problemach.

W drugim rodzaju zadań zleconych, na podstawie porozumień, powinien być określony przedmiot i zakres realizowanych działań, prawa i obowiązki podmiotów realizujących te zadania oraz wszystkie inne istotne elementy związane z przekazanym zadaniem. Tego rodzaju zadania gmina może podejmować dobrowolnie, niezależnie od ustawowo nałożonego obowiązku. Do zawarcia porozumienia może w ogóle nie dojść, jeżeli w danej sprawie gmina zajmie stanowisko negatywne. Ustawodawca nie określa charakteru prawnego porozumienia i może zostać zawarte w formie umowy cywilnoprawnej bądź porozumienia administracyjnego. Zawarta umowa ostatecznie wiąże gminę, zaś właściwy organ administracji może żądać, aby zadanie zlecone zostało wykonane na podstawie
i według warunków zawartych w umowie.

Zasadnicze różnice między zadaniami własnymi a zadaniami zleconymi przedstawia tabela 1.

Tabela 1

Różnice między zadaniami własnymi i zleconymi wykonywanymi przez gminę

	Zadania własne	Zadania zlecone
Odpowiedzialność za wykonanie zadań	gmina	administracja rządowa
Finansowanie zadań	własne środki gminy	środki administracji rządowej
Nadzór nad działalnością	podstawa to kryterium zgodności z prawem	podstawa to kryterium zgodności z prawem, celowości, rzetelności i gospodarności
Przepisy prawne	obowiązuje klauzula domniemania właściwości	obowiązuje upoważnienie zawarte w ustawie lub porozumieniu

Źródło: Opracowanie własne.

Z podziału zadań publicznych samorządu na własne i zlecone nie wynika przeciwstawienie wspólnoty samorządowej i państwa, bowiem z prawnego punktu widzenia wspólnota ta również we własnym zakresie sprawuje administrację publiczną. W obydwu zakresach samorząd realizuje zadania określone ustawami. Ustawowo określony publiczny charakter gminy wskazuje na ich miejsce w realizacji wewnętrznej funkcji państwa.

Przyznany gminie zakres zadań sprawia, że niekiedy ich realizacja wymaga podejmowania specyficznych działań, czy wykonywania określonych czynności nie tylko przez sama gminę. Zadanie publiczne przekracza możliwości gminy, jeżeli wymaga podjęcia działalności także na obszarze innej gminy albo jeżeli jego skutki, pozytywne lub negatywne mają się ujawnić na obszarze sąsiednich gmin. Powołanie samorządu terytorialnego na szczeblu powiatów lub województw albo na obu tych szczeblach oznaczałoby określenie zadań przekraczających możliwości i przekazanie ich do kompetencji jednostek wyższego szczebla. Konieczność podjęcia przez gminy wspólnych przedsięwzięć jest konsekwencją samorządu terytorialnego tylko na poziomie podstawowym. Wykonywanie zadań publicznych przekraczających możliwości gminy następuje w drodze współdziałania międzykomunalnego. Wówczas realizacja zadań następuje w drodze współdziałania międzygminnego dwóch lub więcej gmin. Chodzi w tym przypadku o zadania przekraczające możliwości organizacyjne, techniczne lub finansowe jednej gminy. Inne przypadki współdziałania mogą wynikać
z istniejącej infrastruktury technicznej lub gospodarczej, zaspokajającej potrzeby mieszkańców więcej niż jednej gminy. Nie należy też wykluczać sytuacji, gdy koszty takich przedsięwzięć mogą uzasadniać ich wspólną realizację. Podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielenie na ten cel odpowiedniego majątku
i przydzielenie środków finansowych należy do kompetencji rady gminy.

1.3. Organy gminy i ich zadania

Konstytucja RP stanowi iż: „Jednostki samorządu terytorialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących oraz wykonawczych”. Ustawa o samorządzie gminnym do organów gminy zalicza:

• radę gminy,

• wójta (burmistrza, prezydenta miasta)

Działalność organów gminy jest jawna. Ograniczenia jawności mogą wynikać wyłącznie z ustaw. Jawność działania organów gminy obejmuje w szczególności prawo obywateli do uzyskiwania informacji, wstępu na sesje rady gminy i posiedzenia jej komisji,
a także dostępu do dokumentów wynikających z wykonywania zadań publicznych, w tym protokołów posiedzeń organów gminy i komisji rady gminy. Zasady dostępu do dokumentów i korzystania z nich określa statut gminy .

Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy, która może rozstrzygać o wszystkich sprawach pozostających w zakresie działania gminy, a nie zastrzeżonych dla referendum. Jeżeli siedziba rady gminy położona jest w mieście znajdującym się na terenie gminy, rada nosi nazwę rady miejskiej. Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru.

W skład rady wchodzą radni w liczbie zależnej od liczby mieszkańców w gminie. Liczbę radnych dla danej rady ustala wojewódzki komisarz wyborczy, kierując się kryteriami przedstawionymi w Tabeli 2.

Tabela 2

Zależność liczby radnych od liczby mieszkańców gminy

Liczba mieszkańców gminy	Liczba radnych
do 20.000	15
do 50.000	21
do 100.000	23
do 200.000	25
Po trzech na każde dalsze rozpoczęte 100 000 mieszkańców, nie więcej jednak niż 45 radnych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Ustawy z dnia 8 marca 1990 r

.o samorządzie terytorialnym, Dz.U. 05.172.1441, art.. 17

Prawa i obowiązki radnego ujmuje rota ślubowania. Złożenie ślubowania jest warunkiem nabycia praw radnego, a obowiązek złożenia ślubowania następuje przed przystąpieniem do wykonywania mandatu. Radni którzy nie są obecni na pierwszej sesji rady gminy oraz radni, którzy uzyskali mandat podczas trwania kadencji, składają ślubowanie na pierwszej sesji na której są obecni.

Z radnym nie może być nawiązany stosunek pracy w urzędzie gminy, w której radny uzyskał mandat. Radni nie mogą być odwołani przed upływem kadencji z pełnionych czynności (z wyjątkiem przypadków, gdy rozwiązaniu lub odwołaniu ulega rada gminy). Ordynacja wyborcza wymienia ponadto następujące przyczyny wygaśnięcia mandatu radnego:

• śmierć,

• zrzeczenie się mandatu,

• utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów,

• prawomocny wyrok sądu orzeczony za przestępstwo umyślne oraz

• w przypadku zmian w podziale terytorialnym państwa.

Radny reprezentuje wyborców, utrzymuje stałą więź z mieszkańcami oraz ich organizacjami, przyjmuje zgłaszane postulaty i przedstawia je organom gminy do rozpatrzenia. Radni mogą tworzyć kluby radnych, działające na zasadach określonych
w statucie gminy. Radny jest obowiązany brać udział w pracach rady gminy i jej organów oraz innych instytucji samorządowych, do których został wybrany lub desygnowany.
W ramach wykonywania przez radnego mandatu ciążą na nim dwie podstawowe grupy obowiązków:

• reprezentowanie wyborców, utrzymywanie stałej więzi z mieszkańcami i ich organizacjami, podejmowanie zgłaszanych postulatów i przedstawianie ich organom gminy,

• branie udziału w pracach rady i jej komisjach oraz innych instytucji samorządowych, do których radny został wybrany lub desygnowany.

Radni nie mogą być członkami władz zarządzających lub kontrolnych, rewizyjnych ani pełnomocnikami handlowymi spółek prawa handlowego z udziałem gminnych osób prawnych lub podmiotów gospodarczych, w których uczestniczą takie osoby. Wybór lub powołanie do tych władz są z mocy prawa nieważne.

Radnemu w związku z pełnionymi funkcjami przysługuje ochrona prawna. Ochronie tej podlegają:

• osoba radnego, radny bowiem korzysta z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych; oznacza to iż osoba, która dopuściłaby się czynnej napaści na radnego w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych, będzie podlegała wyższej, surowszej karze w myśl Kodeksu karnego niż sprawca napaści na zwykłego człowieka,

• stosunek pracy radnego, rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem, rada gminy musi odmówić zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu.

Przed przystąpieniem do wykonywania mandatu radnego osoba ta obowiązana jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Radni są zobowiązani składać oświadczenie o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie to składa się przewodniczącemu rady gminy w terminie 30 dni od dnia objęcia mandatu. Kolejne oświadczenia radni składają co roku, do dnia 31 marca.

Rada gminy jest obligatoryjnym organem stanowiącym i kontrolnym gminy, który może rozstrzygać o wszystkich sprawach pozostających w zakresie działania gminy, a nie zastrzeżonych na rzecz mieszkańców gminy wyrażających swoja wolę co do sposobu ich rozstrzygnięcia w drodze referendum.

Przepisy ustawy samorządowej wymieniają sprawy najważniejsze dla gminy:

1. stanowienie o kierunkach działania zarządu i gospodarowania mieniem,

2. uchwalanie budżetu gminy,

3. uchwalanie programów gospodarczych, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

4. podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych przekraczających zakres zwykłego zarządu,

5. określanie wysokości sumy, do której organ wykonawczy gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązanie,

6. podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej na podstawie porozumienia z organami tej administracji,

7. podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na ten cel majątki.

Ponadto rada gminy wydaje przepisy gminne w zakresie:

• zasad zarządu mieniem gminy,

• zasad i trybu korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej.

Rada gminy jest uprawniona do podejmowania uchwał w przedmiocie zadań własnych gminy, określonych w ustawie o samorządzie terytorialnym. Może to czynić tylko w takim zakresie, w jakim określone sprawy, które wynikają z tych zadań, nie zostały przekazane do właściwości innych organów. Rada gminy może stanowić przepisy prawa miejscowego. Do wyłącznej właściwości rady gminy należy uchwalanie statutu gminy.

Podziału zadań (kompetencji) rady gminy według ich przedmiotu oraz charakteru można dokonać według następujących kategorii tych kompetencji:

1. o charakterze ustrojowym i organizacyjnym, do których należą:

• uchwalenie statutu gminy (miasta),

• wybór i odwoływanie zarządu, stanowienie o kierunkach jego działania oraz przyjmowanie sprawozdań z jego działalności,

• powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy,

• podejmowanie uchwał w sprawach współdziałania z innymi gminami oraz wydzielanie na ten cel odpowiedniego majątku,

• prawo powoływania stałych i doraźnych komisji do określonych zadań oraz ustalanie ich przedmiotu działania i układu osobowego,

• uchwalanie regulaminu organizacyjnego urzędu gminy,

• uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego,

• ustalanie zakresu działania sołectwa i dzielnicy (osiedla) oraz przekazywanie im składników mienia do korzystania,

• wyrażanie zgody na powołanie, na wniosek zainteresowanych środowisk, młodzieżowej rady gminy, mającej charakter konsultacyjny,

• określanie zasad dostępu do dokumentów gminy o korzystania z nich;

2. gospodarczo-majątkowe, których przedmiot stanowi:

• uchwalanie programów gospodarczych,

• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu;

3. finansowe, w skład których wchodzą:

• uchwalanie budżetu gminy oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności finansowej gminy i udzielenie absolutorium zarządowi z tego tytułu,

• określenie procedury uchwalania budżetu oraz rodzajów szczegółowości materiałów informacyjnych towarzyszących projektowi,

• podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat w granicach określonych
  w odrębnych ustawach,

• podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielenia stypendiów dla uczniów
  i studentów;

4. administracyjne, które obejmują:

• podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej bądź zadań z zakresu właściwości powiatu czy też województwa;

5. z zakresu współpracy zagranicznej, których przedmiot stanowi:

• podejmowanie uchwał w sprawach współpracy ze społecznościami lokalnymi
  i regionalnymi innych państw oraz przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych;

6. lokalno-porządkowe, w ramach których mieści się:

• podejmowanie uchwał w sprawach: herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych oraz wznoszenia pomników;

7) do nadawania honorowego obywatelstwa gminy;

8. do stanowienia przepisów gminnych;

9. kontrolne i nadzorcze, których przedmiotem są:

• sprawowanie kontroli działalności zarządu i podporządkowanych mu jednostek,

• nadzór nad działalnością zarządu;

10. procesowe, w ramach których wyróżnia się:

• kompetencje czynne, polegające na możliwości wniesienia przez radę gminy skargi do właściwego sądu na wszelkie naruszenia sfery samodzielności wykonywania praw publicznych,

• kompetencje bierne, które polegają na możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego aktów podjętych przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej przez każdego, czyj interes prawny lub uprawnienia zostaną tym aktem naruszone.

Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących w głosowaniu tajnym. Funkcji tych nie można łączyć ze stanowiskiem wójta, burmistrza lub prezydenta. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady.

Organami wewnętrznymi rady gminy są komisje. Komisje są organami mającymi charakter pomocniczy i rada decyduje o celowości ich powoływania, ustalając przedmiot działania i skład osobowy komisji. Rada może powoływać komisje:

• stałe, działające przez cały okres kadencji rady,

• doraźne, w celu rozwiązywania określonych zadań, wykraczających poza zakres działania stałych komisji.

Komisje powinny być organami fachowymi, mającymi służyć radzie pomocą przy wykonywaniu jej zadań. W posiedzeniach komisji mogą uczestniczyć radni nie będący jej członkami i mogą oni zabierać głos w dyskusji i składać wnioski bez prawa udziału
w głosowaniu.

Podstawowa formą pracy rady gminy są sesje. Ustawa dzieli sesje na:

• zwyczajne - zwoływane przez przewodniczącego rady w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał,

• nadzwyczajne - zwoływane przez przewodniczącego na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub co najmniej ¼ ustawowego składu rady gminy, sesja taka musi być zwołana w ciągu 7 dni od daty złożenia wniosku.

W wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym wybierany jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Wójt jest jednoosobowym organem wykonawczym gminy. W gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terenie tej gminy, organem wykonawczym jest burmistrz, a w mieście powyżej 100 tys. mieszkańców prezydent miasta.

Do kompetencji wójta, burmistrza, prezydenta miasta oraz starosty i marszałka należy:

• kierowanie bieżącymi sprawami gminy,

• reprezentacja na zewnątrz,

• kierowanie urzędem gminy, starostwem powiatowym, urzędem marszałkowskim,

• wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach indywidualnych,

• opracowywanie planu operacyjnego ochrony przed powodzią,

• ogłaszanie i odwoływanie pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego

• przygotowywanie projektów uchwał rady,

• określanie sposobu wykonywania uchwał,

• gospodarowanie mieniem komunalnym powiatu,

• wykonywanie budżetu,

• zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych,

• powoływanie i odwoływanie swojego zastępcy lub swoich zastępców i określanie ich liczby,

• podejmowanie jednoosobowo decyzji w zakresie przygotowywania projektu budżetu

• dokonywania zmian w budżecie

• blokowanie planowanych wydatków budżetowych w przypadku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóźnień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków, a także naruszenia zasad gospodarki finansowej podległych jednostek.

Na wniosek wójta lub burmistrza rada gminy powołuje i odwołuje sekretarza
i skarbnika gminy. Statut gminy może przewidywać obowiązek uczestniczenia sekretarza,
a zwłaszcza skarbnika, w pracach rady gminy. Uczestnictwo to powinno mieć na celu wykonywanie funkcji doradczej. Często powierza się sekretarzowi gminy funkcję kierownika urzędu gminy. Skarbnik gminy pełni zadania głównego księgowego budżetu.. Zakres tej funkcji regulują przepisy finansowe. Szczególne uprawnienie skarbnika wynika z art. 46 ust. 3 i 4 u.o s.g..

1.4. Majątek gminy

Mieniem komunalnym jest własność i inne prawa majątkowe należące do poszczególnych gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych, w tym przedsiębiorstw. Przyjmuje się, że gminne osoby prawne muszą być w jakiś sposób (funkcjonalny, organizacyjny, majątkowy) powiązane z gminą. Z reguły będą to: przedsiębiorstwo komunalne, spółki kapitałowe, w których gmina lub inna gminna osoba prawna ma wszystkie udziały lub akcje. Gminne osoby prawne muszą posiadać w sposób wyraźny przez przepisy prawa osobowość prawną.

Podmioty mienia gminnego samodzielnie decydują o przeznaczaniu oraz sposobie wykorzystania składników majątkowych, przy zachowaniu wymogów zawartych
w odrębnych przepisach prawa i w samej ustawie z 8 marca 1990 r. Ustawa ta, normuje sposób składania oświadczeń woli w imieniu gminy dot. zakresu zarządu mieniem oraz ustala, że gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a one nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

Przedsiębiorstwa komunalne są samodzielnymi podmiotami prawa i do nich należą przydzielone im składniki majątkowe. Są one zatem właścicielami, użytkownikami, dzierżawcami itp., a nie wyłącznie zarządcami cudzego (gminnego) majątku. Gmina wyposażając przedsiębiorstwo w konieczne środki majątkowe, zapewnia jednak sobie decydujący wpływ na istnienie i działalność przedsiębiorstwa. Spółki mogą być tworzone przez gminę; możliwe jest również przystępowanie gminy do spółek oraz uzyskanie statusu jedynego udziałowca (akcjonariusza) poprzez nabycie udziałów (akcji). Spółka może też powstać w wyniku likwidacji zakładu budżetowego i zawiązania spółki na bazie mienia pozostającego po likwidacji zakładu (art.22 ustawy o gospodarce komunalnej). Wyposażone w mienie komunalne może być również stowarzyszenie gmin, o którym mowa w art. 84 ustawy o samorządzie gminnym, a także fundacja, jeśli jej założycielem jest gmina.

Gmina bądź inna komunalna osoba prawna może prowadzić działalność gospodarczą wykraczającą poza zadania o charakterze użyteczności publicznej wyłącznie w przypadkach określonych w art. 10 ustawy o gospodarce komunalnej. Działalność wykraczająca poza zadania o charakterze użyteczności publicznej nie może być jednak prowadzona w formie zakładu budżetowego.

Artykuł 44 u.o.s.g. stanowi, że nabycie mienia komunalnego następuje:

1. na podstawie ustawy - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym;

2. przez przekazania gminie mienia w związku z utworzeniem lub zmianą granic gminy
   w trybie tworzenia, łączenia, podziału i znoszenia gmin, ustalania ich granic i nazw oraz siedzib władz w drodze rozporządzenia Rady Ministrów podjętą na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji;

3. w wyniku przekazania przez administrację rządową na zasadach określonych przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia;

4. w wyniku własnej działalności gospodarczej;

5. przez inne czynności prawne;

6. w innych przypadkach określonych odrębnymi przepisami.

Rada gminy decyduje o wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej, wysokości cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publicznej oraz za korzystanie z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej gminy o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.

Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

W przypadku zniesienia lub podziału gminy odpowiedzialność za jej zobowiązania ponoszą solidarnie gminy, które przejęły jej mienie. Obowiązkiem osób uczestniczących
w zarządzaniu mieniem komunalnym jest zachowanie szczególnej staranności przy wykonywaniu zarządu zgodnie z przeznaczeniem tego mienia i jego ochrona.

1.5. Nadzór nad działalnością gminy

Konstytucja gwarantuje samodzielność jednostkom samorządu terytorialnego podlegającą ochronie sądowej. Jednostki te muszą przestrzegać prawo oraz działać zgodnie
z obowiązującym w państwie porządkiem prawnym. Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności, którą stanowi konstytucyjne kryterium nadzoru nad samorządem terytorialnym. Organami nadzoru są: Prezes Rady Ministrów, wojewodowie oraz regionalne izby obrachunkowe. Nadzór wykonywany przez regionalne izby obrachunkowe ograniczony został wyłącznie do spraw finansowych, a zatem ma charakter węższy od nadzoru premiera i wojewody.

Organy nadzoru mają prawo żądania niezbędnych informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy oraz mogą dokonywać wizytacji administracji komunalnej i uczestniczyć w posiedzeniach organów gminy. Jest to oczywiście udział bez prawa głosu, mający na celu bezpośrednie zapoznanie się ze stanem administracji gminnej.

Podstawą działań nadzorczych jest rzetelna informacja, dlatego ustawodawca przewiduje bogaty zestaw informacyjnych środków nadzoru. Znaczącą rolę w tej grupie środków odgrywa możliwość dokonywania wizytacji (inspekcji) gminy. Wizytacja ma na celu określenie aktualnego stanu administracji gminnej. Jej przedmiotem może być cała administracja gminna lub poszczególne dziedziny. Jeżeli w wyniku uzyskanych informacji okaże się, że władze gminne naruszają przepisy prawa, władze nadzorcze są zobowiązane do zastosowania środków umożliwiających przywrócenie stanu zgodnego z prawem. Temu celowi służą środki ostrzegawcze oraz prewencyjne. Dla niektórych działań gminy muszą uzyskać uprzednio zgodę władzy nadzorczej (nadzór prewencyjny). Ustawa
o samorządzie nie zawiera katalogu tych działań, odsyła do przepisów prawa materialnego, normujących poszczególne dziedziny życia. Jeżeli zastosowane środki ostrzegawcze
i prewencyjne nie przynoszą rezultatów, organy nadzorcze są upoważnione i zobowiązane do zastosowania środków nadzoru o charakterze represyjnym. Zestaw środków represyjnych otwiera możliwość stwierdzenia nieważności uchwały rady istotnie naruszającej prawo. Kolejne środki represyjne to:

• zarządzanie zastępcze,

• rozwiązanie organów gminy,

• zarząd komisaryczny.

W razie powtarzającego się naruszenia przez radę gminy Konstytucji lub ustaw, Sejm na wniosek Prezesa Rady Ministrów, może w drodze uchwały rozwiązać radę gminy.
W przypadku rozwiązania rady gminy Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, wyznacza osobę, która do czasu wyboru rady gminy pełni jej funkcję.

W razie nie rokującego nadziei na szybką poprawę i przedłużającego się braku skuteczności w wykonywaniu zadań publicznych przez organy gminy, Prezes Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej, może zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do dwóch lat, nie dłużej jednak niż do wyboru rady oraz wójta na kolejną kadencję.

Organy jednostek samorządu terytorialnego mogą na podstawie ustaw samorządowych wnosić skargi do sądu administracyjnego na rozstrzygnięcia nadzorcze. Sąd administracyjny nie sprawuje funkcji nadzoru, a jedynie funkcję kontroli legalności działań organu nadzoru,
a tym samym zapewnia, zagwarantowaną przepisami Konstytucji, ochronę sądową samodzielności jednostek samorządu terytorialnego.

ROZDZIAŁ II
CHARAKTERYSTYKA DOCHODÓW I KIERUNKÓW WYDATKÓW GMINY

2.1. Dochody gminy i ich klasyfikacja

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym dochodów jednostek samorządu terytorialnego jest obowiązująca od początku 2004 r. ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego Zawiera ona wykaz dochodów JST oddzielnie dla gmin, powiatów i województw oraz szczegółowe przepisy dotyczące trybu ustalania i przekazywania JST subwencji ogólnych i dotacji z budżetu państwa.

Z punktu widzenia kształtowania własnej polityki dochodowej przez władze samorządowe można wyróżnić następujące grupy dochodów:

• subwencje ogólne z budżetu państwa,

• dotacje celowe z budżetu państwa,

• dotacje celowe z innych instytucji publicznych,

• podatkowe dochody własne (tylko w gminach),

• udziały we wpływach z podatków dochodowych,

• inne własne dochody publiczno-prawne,

• inne dochody własne.

Władze samorządowe mają wpływ tylko na część z wymienionych dochodów, poza zasięgiem oddziaływania poszczególnych jednostek są w szczególności kwoty subwencji ogólnych i udziałów we wpływach z podatków dochodowych. Mogą natomiast (w pewnym zakresie) wpływać na wielkość poszczególnych rodzajów dochodów własnych, a także na wielkość dotacji otrzymywanych z budżetu państwa oraz dotacji z innych instytucji publicznych. Przyznanie dotacji na sfinansowanie pewnego zadania można otrzymać lub nie, ale trzeba o nią wystąpić bo inaczej nie dostanie się jej na pewno.

Udziały poszczególnych źródeł dochodów w gminach w 2004r. przedstawiono na rysunku 1.

Rysunek 1

Udział poszczególnych źródeł dochodów w gminach w 2004 r.

Źródło: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r., informacja o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego, tom II, Rada Ministrów, Warszawa 2005 - Pismo samorządu terytorialnego „WSPÓLNOTA” nr 3 z 22 października 2005r., s. 4

Dochody własne nie są dla żadnego typu JST dominującym źródłem dochodów, lecz zwłaszcza w gminach odgrywają istotna rolę. Tylko województwa samorządowe są niemal w pełni uzależnione finansowo od transferów z budżetu państwa.

Stosuje się wiele kryteriów klasyfikacji dochodów JST, ale w aspekcie dochodowym podzielono je na trzy zasadnicze grupy:

• dochody publiczno-prawne,

• dochody prywatno-prawne,

• dochody o charakterze zwrotnym.

2.1.1. Dochody publiczno-prawne

Dochody publiczno-prawne przypadają jednostkom samorządu terytorialnego na podstawie stosunku prawnego o charakterze publicznym. Prawo do wykorzystywania tych dochodów uzyskują samorządy bezpośrednio na mocy ustawy przydzielającej im określone podatki, udziały w podatkach, opłaty, dotacje i subwencje. Jednakże uzyskanie niektórych dochodów publiczno-prawnych (np. dotacji, subwencji) uzależnione jest od tego czy spełnione zostały określone warunki wyznaczone przez ustawę.

Do dochodów publiczno-prawnych należą:

1. Podatki pobierane przez gminny organ podatkowy, będące dochodami samorządów gminnych:

1. podatek od nieruchomości położonych na terenie gminy,

2. podatek rolny,

3. podatek leśny,

4. podatek od środków transportowych,

5. opłata skarbowa,

6. podatek od posiadania psów,

7. opłata targowa,

8. opłata miejscowa,

9. samoopodatkowanie mieszkańców.

2. Podatki stanowiące dochody gminy pobierane przez rządowe organy podatkowe - naczelników urzędów skarbowych:

1. podatek opłacany w formie karty podatkowej od działalności gospodarczej osób fizycznych,

2. podatek od spadków i darowizn,

3. podatek od czynności cywilnoprawnych.

3. Udziały gmin w podatkach i opłatach:

• a) udział w podatku dochodowym od osób fizycznych,

b) udział w podatku dochodowym od osób prawnych,

• c) udział w opłacie eksploatacyjnej pobieranej w związku z wydobywaniem kopalin, surowców mineralnych i od innej działalności.

4. Udział powiatu w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu.

5. Udział powiatu w podatku dochodowym od osób prawnych.

6. Opłaty, ceny, kary grzywny pobierane przez JST.

7. Subwencja ogólna dla powiatu złożona z części: wyrównawczej, oświatowej i innych.

8. Dotacje celowe dla JST przekazywane z budżetu państwa (z reguły przez wojewodę) lub z państwowego funduszu celowego:

1. dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej,

2. dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu,

3. inne dotacje celowe.

9. Środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. Środki te przypominają dotacje celowe. Podstawą prawną do ich otrzymania są przepisy wspólnotowe.

Samodzielność dochodowa związana z podatkami, określana mianem władztwa podatkowego, zależy od tego, w jakim zakresie ich konstrukcja jest kształtowana przez państwo w ramach ogólnie przyjętych przepisów oraz od uprawnień samorządu do ustanawiania podatków poza ustanawianymi przez państwo.

Zakres uprawnień rad gmin w sprawach poszczególnych podatków jest zróżnicowany i przedstawiony został w tabeli 3.

Tabela 3

Podatki stanowiące dochody gmin

NAZWA	PODSTAWA PRAWNA	DECYZJE RADY GMINY
Podatek od nieruchomości	Ustawa z 12 I 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych	Stawki podatkowe
Podatek rolny	Ustawa z 15 XI 1984 r. o podatku rolnym	Cena żyta przyjmowana do wyliczenia wielk. podatku
Podatek od środków transportowych	Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych	Stawki podatkowe
Karta podatkowa	Ustawa z 20 XI 1998 r. o zryczałt.podatku od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne	--
Podatek od posiadania psów	Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych	Stawki podatkowe
Podatek od spadków i darowizn	Ustawa z 28 VII 1983 r. o podatku od spadków i darowizn	--
Podatek od czynności cywilnoprawnych	Ustawa z 9 IX 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych	--
Podatek leśny	Ustawa z 30 X 2002 r. o podatku leśnym	Cena drewna przyjmowana do wyliczenia podatku

Źródło: W. Misiąg - Polityka dochodowa JST w 2006 roku - „WSPÓLNOTA” nr 3 z 22.10.2005 r.,s. 5

W przypadku tzw. podatków lokalnych rada gminy ustala bezpośrednio stawki, przy czym:

• stawki te nie mogą być wyższe od stawek określonych na dany rok przez ministra finansów zgodnie z zasadami waloryzacji stawek ustalonymi w ustawie o podatkach
  i opłatach lokalnych,

• stawki podatku od środków transportowych nie mogą być ponadto niższe od określonych w ustawie stawek minimalnych.

Stawki podatków lokalnych ustalane są w zasadzie na dany rok podatkowy. Jeśli jednak rada nie podjęłaby decyzji o stawkach na kolejny rok podatkowy, to zgodnie z art.20a ustawy o podatkach i opłatach lokalnych obowiązywały będą nadal stawki z poprzedniego roku (z ewentualną korektą wynikającą ze zwiększenia dolnych granic stawek podatku od środków transportowych). W przypadku trzech podatków: od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych oraz karty podatkowej - ustawy nie przewidują ingerencji władz gminy w wysokość stawek. Większość stawek podatków należnych gminom określana jest kwotowo, a nie przez ich odniesienie do podstawy wymiaru podatku, dlatego maksymalne stawki większości podatków zaliczanych do dochodów gmin są corocznie waloryzowane. Podstawą waloryzacji stawek podatków:

• od nieruchomości,

• od środków transportowych,

• od posiadania psów,

są zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych, stawki podatku od spadków oraz darowizn korygowane są o wskaźnik wzrostu cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku, stawki podatków rolnego i leśnego zależą od cen żyta i drewna. Od władz gminy zależy, w jakim stopniu możliwości dostosowywania stawek do zmieniającego się poziomu cen są wykorzystywane.

Podstawowym podatkiem lokalnym w Polsce jest podatek od nieruchomości, który jednocześnie stanowi najważniejsze źródło dochodów własnych gmin. Podmiotem tego podatku są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które przede wszystkim są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów nie złączonych trwale z gruntem lub wieczystymi użytkownikami nieruchomości albo ich części. Przedmiot podatku stanowią budynki lub ich
części, budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (innej niż rolnicza lub leśna), grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym, grunty objęte tymi przepisami, ale przeznaczone na inną działalność niż rolnicza lub leśna, grunty pod jeziorami. Podstawę opodatkowania podatkiem od nieruchomości stanowią: powierzchnia użytkowa budynków lub ich części, wartość początkowa budowli stanowiąca podstawę obliczenia odpisów amortyzacyjnych, powierzchnia gruntów .

Stawki w podatku od nieruchomości ustalane są kwotowo w drodze rozporządzenia Ministra Finansów, który ustala ich maksymalny poziom, zaś rada gminy ma możliwość określania wysokości stawek tylko w granicach ustawy. Istnieją zwolnienia od podatku od nieruchomości, które można ująć następująco, w trzy grupy:

• zwolnienia przewidziane przez ustawę o podatkach i opłatach lokalnych,

• zwolnienia przewidziane w innych ustawach,

• zwolnienia wprowadzane przez radę gminy.

Podatek od nieruchomości dotyczący osób fizycznych powinien być zapłacony
w czterech ratach i w terminach: do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego. Osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej są obowiązane wpłacać należny podatek od nieruchomości na rachunek właściwej gminy bez wezwania, tj. bez konieczności wydawania i doręczania decyzji przez gminny organ podatkowy w terminie do dnia 15 każdego miesiąca.

Podatek rolny stanowi istotne źródło dochodów własnych dla gmin wiejskich. Jednak wydajność tego źródła z roku na rok spada głównie wskutek trudnej sytuacji w rolnictwie. Podmiotem podatku rolnego są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej będące właścicielami albo samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych lub posiadaczami (na podstawie zawartej umowy albo innego tytułu prawnego, a także bezumownie) gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy.

Podstawą opodatkowania podatkiem rolnym jest powierzchnia gospodarstwa rolnego wyrażona w specjalnych jednostkach obliczeniowych - hektarach przeliczeniowych. Liczbę hektarów przeliczeniowych gospodarstwa rolnego ustala się na podstawie jego powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów oraz zaliczenia gminy do określonego okręgu podatkowego. Okręgi podatkowe to gminy, miasta lub dzielnice
w miastach wydzielone w zależności od warunków ekonomicznych oraz produkcyjno-klimatycznych. Dla gruntów pozostałych (do tej pory w zasadzie opodatkowanych podatkiem od nieruchomości) podstawą do opodatkowania jest liczba hektarów rzeczywistych (fizycznych), wynikająca z ewidencji. Stawka od 1 ha przeliczeniowego wynosi równowartość pieniężną 2,5 kwintala żyta, a od 1 ha fizycznego jest dwukrotnie wyższa
i wynosi równowartość pieniężną 5 kwintali żyta. Obliczenia dokonuje się na podstawie średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy. Średnią cenę skupu ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu statystycznego ogłaszanego w Monitorze Polskim w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.

Przepisy ustawy o podatku rolnym przewidują zwolnienia i ulgi, które można podzielić na ustawowe oraz przyznawane przez gminę. Zwolnienia ustawowe obejmują użytki rolne klas V, VI, Via i grunty położone w pasie drogi granicznej. Ulgi zaś obejmują grunty położone na terenach podgórskich i górskich. Wykaz miejscowości podgórskich i górskich dla województwa ustala wojewoda. Kolejna grupę stanowią zwolnienia określone ustawowo, a przyznawane na podstawie decyzji wójta na wniosek podatnika. Obejmują one m.in.: grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją, grunty powstałe z zagospodarowania nieużytków (na 5 lat) oraz grunty otrzymane wskutek wymiany lub scalenia (1 rok).

Wysokość podatku rolnego ustala w drodze decyzji wójt (burmistrz, prezydent) właściwy ze względu na miejsce położenia gruntu, a płatny jest w czterech ratach tak jak podatek od nieruchomości. Gdy jednak chodzi o osoby prawne, jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz jednostki organizacyjne Lasów Państwowych, to są one obowiązane składać organowi gminy w terminie do 15 stycznia roku podatkowego deklaracje, samodzielnie obliczyć i wpłacać obliczony podatek rolny
w terminach wymienionych wcześniej.

Podatkiem objęte są grunty bez względu na obszar, jeżeli tylko nie są zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż rolnicza, co eliminuje istniejący wcześniej problem opodatkowania użytków rolnych innymi podatkami. Rozdrobnione grunty, położone nawet na terenie różnych województw, jeśli tylko znajdują się w ręku jednego podmiotu podlegają łączeniu w gospodarstwo rolne.Zajęcie gruntów rolnych na prowadzenie działalności gospodarczej powoduje opodatkowanie ich podatkiem od nieruchomości.

Podatek leśny w swojej istocie i konstrukcji podobny jest do podatku rolnego. Jest podatkiem majątkowym, pobieranym samodzielnie przez organy gminy. Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych, osobach prawnych, jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, które są właścicielami albo samoistnymi posiadaczami lasów lub posiadają lasy stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy na podstawie zawartej umowy lub innego tytułu prawnego a także bezumownie. W przypadku lasów państwowych obowiązek podatkowy ciąży na nadleśnictwach.

Przedmiotem podatku są wszystkie lasy, z wyjątkiem lasów zajętych na wykonywanie innej działalności gospodarczej niż działalność leśna, przyjęto że lasem jest grunt sklasyfikowany w ewidencji gruntów i budynków jako las.

Aktualnie podstawę opodatkowania stanowi faktyczna powierzchnia lasu, wynikająca z ewidencji, wyrażona w hektarach. Stawka podatku leśnego ustalana jest na podstawie średniej ceny sprzedaży drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy i wynosi równowartość pieniężną 0,220 m drewna z 1 ha. Lasy ochronne oraz wchodzące w skład rezerwatów przyrody i parków narodowych zostały opodatkowane preferencyjnie, a stawka obniżona jest z mocy ustawy o 50%. Rada gminy może wprowadzać dodatkowe zwolnienia od podatku leśnego.

Podatek leśny ustalany i pobierany jest na zasadach takich samych jak podatek rolny omówiony wcześniej.

Podatek od środków transportowych stanowił wydajne źródło dochodów gmin do 1998 r., kiedy to zostały z niego wyłączone samochody osobowe. Obecnie przedmiotem podatku są samochody ciężarowe, ciągniki, przyczepy, naczepy i autobusy. Podstawą opodatkowania jest uzależniona od rodzaju środka, jego dopuszczalnej masy całkowitej, rodzaju zawieszenia, możliwości używania łącznie z naczepą lub przyczepą, a w przypadku autobusów - od liczby miejsc do siedzenia.

Obowiązek podatkowy ciąży na osobach fizycznych i osobach prawnych będących właścicielami środków transportowych. Jako właścicieli traktuje się również jednostki administracyjne nie mające osobowości prawnej, na które środek transportowy jest zarejestrowany.

Stawki podatku od środków transportowych ustala rada gminy w drodze uchwały, przy czym roczna stawka podatku od jednego środka transportu nie może przekroczyć wymienionej w ustawie granicy kwotowej, a także nie może być niższa od określonej
w ustawie stawki minimalnej. Rada gminy może różnicować wysokość stawek uwzględniając np. rok produkcji oraz wprowadzać zwolnienia inne niż wynikające z ustawy, ale nie mogą one dotyczyć środków transportowych, dla których ustawodawca wprowadził stawki minimalne. Zwolnione od podatku z mocy ustawy są pojazdy będące w posiadaniu przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych i innych misji zagranicznych, pojazdy stanowiące zapasy mobilizacyjne, pojazdy specjalne i pojazdy używane do celów specjalnych, zabytkowe środki transportowe.

Od 1 stycznia 2003 r. podatnicy są zobowiązani do składania deklaracji na podatek od środków transportowych w terminie do 15 lutego roku podatkowego.

Od 1 stycznia 2005 r. istnieje możliwość czasowego wycofania pojazdu z ruchu, powodująca okresowe wygaśnięcie obowiązku podatkowego.

Podatek od posiadania psów -płatnikiem tego podatku są jedynie osoby fizyczne posiadające psy, przedmiotem podatku jest posiadanie psa, a podstawą opodatkowania liczba psów. Górna granica stawek podatku określona jest w ustawie, przy czym co roku jest ona podwyższana w drodze rozporządzenia Ministra Finansów w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen detalicznych w stosunku do roku poprzedniego.

Największe władztwo podatkowe maja gminy w podatku od posiadania psów. Rada gminy ustala co roku stawki podatku (przy czym maksymalna stawka ustalona jest
w ustawie), szczegółowe zasady ustalania, poboru, terminy płatności, może wprowadzić generalne zwolnienie jej mieszkańców z tego podatku oraz wprowadzać inne zwolnienia niż określone w art. 13 ust. 2 ustawy o podatkach i opłatach lokalnych. Ustawowe zwolnienia dotyczą: członków personelu przedstawicielstw dyplomatycznych (pod warunkiem wzajemności), osób powyżej 70 lat prowadzących samodzielnie gospodarstwo domowe (od jednego psa), osób kalekich (niewidomych, głuchoniemych, niedołężnych) oraz osób, które trzymają psy w celu pilnowania gospodarstwa rolnego (nie więcej niż dwa psy na gospodarstwo).

Opłatę targową pobiera się od osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, dokonujących w danym dniu sprzedaży na targowiskach. Targowiskami w świetle ustawy są wszelkie miejsca, w których prowadzony jest handel, w szczególności z ręki, koszów, stoisk, wozów konnych, przyczep, pojazdów samochodowych, a także sprzedaż zwierząt, środków transportowych i części do środków transportowych.

Rada gminy określa dzienną stawkę opłaty, zasady jej ustalania i poboru oraz terminy płatności. Górną granicę dziennej stawki ustala corocznie Minister Finansów w drodze rozporządzenia. Zwolnienia od opłaty targowej przyjęte ustawowo obejmują podatników podatku od nieruchomości w związku z nieruchomościami lub obiektami budowlanymi nie złączonymi trwale z gruntem, położonymi na terenie targowiska. Rada gminy może także wprowadzić zwolnienia od opłaty targowej.

Opłata miejscowa jest pobierana od osób fizycznych przebywających czasowo
w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach.Opłata jest pobierana za każdy dzień pobytu
w takich miejscowościach.

Rada gminy określa stawki opłaty miejscowej, nie wyższe niż ustawowy limit, zasady ustalania i poboru opłaty, terminy płatności oraz zwolnienia inne niż przewiduje ustawa.

W sprawach samoopodatkowania mieszkańców na cele publiczne rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum gminnego, które przeprowadza się z inicjatywy rady lub na wniosek co najmniej 1/10 mieszkańców uprawnionych do głosowania. Jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania.

Podatek opłacany w formie karty podatkowej, jest to zryczałtowany podatek dochodowy opłacany przez osoby fizyczne. Opodatkowanie w tej formie ustalane jest
w drodze decyzji urzędu skarbowego na wniosek zainteresowanego podatnika. Jest to forma dogodna dla podatnika, gdyż nie wymaga prowadzenia skomplikowanej ewidencji (księgi przychodów i rozchodów). Jeżeli jednak podatnik dostrzega, że ta forma podatku jest dla niego niekorzystna, to ustawodawca dopuszcza możliwość wyboru między kartą podatkową
a podatkiem dochodowym na ogólnie obowiązujących zasadach. Podatnikami tego podatku mogą być osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą m.in. w takich dziedzinach jak: rzemiosło i usługi, handel detaliczny artykułami spożywczymi nieżywnościowymi, gastronomia, transport, opieka nad dziećmi i osobami chorymi, usługi edukacyjne. Stawka podatku określona jest w tabeli będącej załącznikiem do ustawy . Jest stała i pobierana miesięcznie, a jej wysokość zależy od: rodzaju działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz liczby mieszkańców miejscowości.

Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej jest podatkiem gminnym, w zakresie którego gminy nie posiadają władztwa podatkowego, a wpływy do budżetów gminnych są nieznaczne. Przeciętny ich udział w gminnych dochodach z podatków i opłat wynosił w ostatnich latach 1,8%.

Podatek od spadków i darowizn opłacają osoby fizyczne (z wyjątkiem, gdy obdarowanym jest osoba prawna), będące obywatelami polskimi lub mające miejsce stałego pobytu w Polsce, które w sposób nieodpłatny nabyły na własność rzeczy lub prawa majątkowe. W przypadku darowizny obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na obdarowanym i darczyńcy. Podstawę opodatkowania stanowi czysta wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych, tj. wartość uzyskana po potraceniu długów i ciężarów. W ustawie określona jest kwota wolna od podatku i przewidziane są zwolnienia i ulgi od podatku np. nabycie gospodarstwa rolnego, zakładu wytwórczego. Wysokość stawki podatku zależy od wielkości podstawy opodatkowania oraz grupy podatkowej, do której zaliczany jest nabywca, co z kolei zależy od stopnia pokrewieństwa łączącego zbywcę z nabywcą. Dochody z tego podatku nie stanowią istotnej pozycji w gminnych budżetach - przeciętny ich udział w gminnych dochodach z podatku i opłat wynosił w latach 1991-2000 0,54%.

Konstrukcja udziału gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych
z punktu widzenia samodzielności finansowej jest formą partycypacji w tych podatkach
i eliminuje władztwo podatkowe gmin i innych jednostek samorządu terytorialnego. Wielkość dochodów budżetów samorządowych z tego tytułu zależy od prowadzonej przez państwo na szczeblu centralnym aktualnej polityki gospodarczej i społecznej. Do końca 2003r. gminom przypadało 27,6% wpływów budżetu państwa z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie danej gminy oraz 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych zlokalizowanych na obszarze gminy.

Opłata eksploatacyjna jest istotnym źródłem dochodów budżetowych dla tych gmin, na których obszarze eksploatuje się złoża kopalin. Złożem kopaliny jest takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.

1 Przedsiębiorca wydobywający kopalinę oraz przedsiębiorca wydobywający surowiec mineralny z odpadów po robotach górniczych lub procesach wzbogacania kopalin uiszcza opłatę eksploatacyjną wymierzoną przez organ koncesyjny (minister do spraw środowiska, wojewoda, starosta). Jest ona wymierzona w zależności od ilości wydobytej kopaliny albo surowca mineralnego. Wysokość opłaty organ koncesyjny ustala kwartalnie na podstawie informacji składanej przez przedsiębiorcę lub ustaleń dokonywanych samodzielnie przez organ koncesyjny. Wpływy z opłaty eksploatacyjnej w 60% stanowią dochód gminy, na terenie której jest prowadzona działalność objęta koncesją, a w 40% dochód Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki wodnej.

Rada gminy może wprowadzić opłatę administracyjną za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy, jeśli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej. Wprowadzana ona jest uchwałą rady gminy, w której określa się zasady ustalania
i poboru, terminy płatności i wysokość stawek, na poziomie nie przekraczającym ustawowego limitu.

Istotną pozycję w gminnych budżetach stanowią dochody z opłaty skarbowej, które
w ostatnich latach znacznie przekraczają udział dochodów z podatku rolnego, czy też podatku od środków transportowych. Opłata skarbowa ma charakter powszechny
i obowiązuje osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Opłacie podlegają różnorodne sytuacje i czynności:

• sprawy indywidualne - podania, odwołania, zażalenia,

• czynności urzędowe dokonywane na podstawie zgłoszenia,

• zaświadczenia oraz zezwolenia, pozwolenia, koncesje wydawane na wniosek zainteresowanego,

• weksle, dokumenty przewozowe i dokumenty stanowiące ustanowienie pełnomocnictwa.

Różne rodzaje spraw z zakresu administracji publicznej nie podlegają ustawowo opłacie skarbowej, np.: podania, zaświadczenia i czynności urzędowe w sprawach ubezpieczenia zdrowotnego i społecznego, powszechnego obowiązku obrony, zatrudnienia, nauki
i szkolnictwa oraz w sprawach alimentacyjnych.

Tabela stanowiąca załącznik do ustawy określa wykaz sytuacji objętych opłata skarbową, wysokość stawek opłaty oraz zwolnienia od opłaty. Gmina nie posiada żadnego władztwa w tych kwestiach. Stawki są stawkami kwotowymi lub procentowymi. Wpływy
z opłaty skarbowej stanowią w całości dochód gminy.

Gmina pobiera opłatę za wydanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, ustaloną w rocznej wysokości odpowiadającej urzędowej cenie detalicznej 5 litrów spirytusu luksusowego za każdy rok objęty zezwoleniem na sprzedaż napojów zawierających do 18% alkoholu i piwa oraz 20 litrów spirytusu luksusowego za każdy rok objęty zezwoleniem na sprzedaż napojów mających więcej niż 18% alkoholu. Opłaty wnoszone są do kasy gminy wraz z pisemnym oświadczeniem o wartości sprzedaży napojów alkoholowych w poprzednim roku. Środki finansowe uzyskane z tej opłaty powinny zostać przeznaczone na realizację działań gminy związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych.

Obok opłat pobieranych przez samorządy i wymienionych powyżej, występują także inne szczególne opłaty o różnorodnym charakterze i znaczeniu:

• opłaty związane z doprowadzeniem i pobytem w izbie wytrzeźwień,

• opłaty za znakowanie zwierząt i wystawianie świadectw miejsca pochodzenia zwierząt,

• opłaty za usuwanie drzew i krzewów oraz inne opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian,

• opłaty i kary drogowe m.in. za parkowanie pojazdów samochodowych na drogach,

• grzywny nakładane przez straż miejską,

• grzywny w celu przymuszenia,

• opłaty za czynności egzekucyjne.

Subwencje ogólne i dotacje celowe pochodzą ze źródeł zewnętrznych, którymi są scentralizowane zasoby środków publicznych. Dochody te nazywane są tranferowanymi, obcymi lub uzupełniającymi. Samorząd jest jedynie beneficjentem tych środków, bowiem decyzje dotyczące ich przekazywania zapadają na szczeblu centralnym, a następnie przekazywane samorządowi według określonych prawem zasad, odrębnie ustalonych dla poszczególnych kategorii zasileń. O przeznaczeniu środków otrzymanych z tytułu subwencji decyduje rada gminy. Subwencja ogólna dla gmin składa się z :

1. części wyrównawczej - złożonej z kwoty podstawowej

i kwoty uzupełniającej,

2. części równoważącej,

3. części oświatowej.

Subwencję wyrównawczą (kwota podstawowa), otrzymują gminy słabsze ekonomicznie , znajdujące się w gorszej sytuacji z punktu widzenia własnych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca gminy w stosunku do średniej obliczanej dla ogółu gmin w kraju. Gminy słabo rozwinięte pod względem gospodarczym uzyskują odpowiednie wyrównanie nawiązujące do stanu przeciętnego, obliczanego w stosunku do wszystkich gmin. Kwotę uzupełniającą otrzymuje gmina, w której gęstość zaludnienia jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju.

Część równoważącą subwencji ogólnej dzieli się między gminy w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania niektórych zadań. Zmiany wprowadzone od 2004 r. polegają m.in. na przekazaniu samorządom niektórych nowych zadań, ograniczeniu dotacji celowych, zwiększeniu udziałów w podatkach dochodowych, innej konstrukcji
w zakresie subwencji wyrównawczych.

Kwotę przeznaczona na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w łącznej kwocie nie mniejszej niż 12,8% planowanych budżetów państwa. Kwotę tą rozdziela się pomiędzy gminy, powiaty i województwa według zasad ustalonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw oświaty
i wychowania, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jednostek samorządu terytorialnego,
z uwzględnieniem typów i rodzajów szkół prowadzonych przez samorządy, oraz liczby uczniów w tych szkołach. Subwencja oświatowa skierowana jest głównie na finansowanie wydatków bieżących szkół i placówek prowadzonych przez jst, a także dotowanie szkół
i placówek publicznych oraz niepublicznych prowadzonych przez podmioty nie będące jednostkami samorządu terytorialnego.

Dotacje celowe przyznawane są jst na sfinansowanie zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami oraz na dofinansowanie zadań własnych tych jednostek. Zadania zlecone wynikają z ustaw szczególnych regulujących określone dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej (np. ustawa o pomocy społecznej, ustawa o świadczeniach rodzinnych), a także mogą występować zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez gminę na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej, polegające na przekazaniu zadań i kompetencji między nie podporządkowanymi sobie organami administracji publicznej. Gmina wykonując te zadania otrzymuje dotacje celowe w wysokości zapewniającej realizacje tych zadań. W 2004 roku podobnie jak w 2003 roku jednostki samorządów terenowych otrzymały łącznie około 3,8 miliarda złotych
z dotacji, czyli około ¼ całości wydatków majątkowych. Strukturę tych dotacji pokazuje rysunek numer 2.

Rysunek 2

Źródło: P. Swianiewicz: Inwestycje w infrastrukturę techniczną, „WSPÓLNOTA” nr. 21/.2005, s.28

Dotacje celowe mogą być również udzielane na:

• dofinansowanie inwestycji gmin realizowanych jako zadania własne,

• finansowanie lub dofinansowanie bieżących zadań własnych gmin,

• finansowanie zadań gminy realizowanych na podstawie porozumień.

Przekazywanie dotacji celowych gminom, powinno być w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wypełnienie dotowanych zadań. Dotacje podlegają jednak zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej dane zadanie nie zostało zrealizowane.

Środki z budżetu Unii Europejskiej dla jednostek samorządu terytorialnego przypominają dotacje celowe z budżetu państwa. Maja one z reguły charakter dotacji inwestycyjnych, uzupełniających koszty finansowania inwestycji. Podstawą prawną ich zastosowania są przepisy wydane przez Unię Europejską. Polskie prawo dotyczące środków (dotacji) z budżetu Unii Europejskiej ma charakter dostosowawczy i uzupełniający. Zasady
i kryteria ogólne wynikają z przepisów wspólnotowych.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i umożliwienie dostępu do nowych źródeł finansowania oraz coraz sprawniejsze poruszanie się administracji samorządowej
w zawiłościach procedur unijnych i innych instytucji, z których wsparcia można korzystać spowodowało radykalny wzrost samorządów korzystających ze źródeł zagranicznych, co przedstawia tabela 4.

Tabela 4

Odsetek JST korzystających ze środków zagranicznych

w latach 2002-2004 (w proc)

	2002	2003	2004
Województwa	100	100	100
Powiaty	29	64	88
Miasta na prawach powiatu	47	71	92
Inne miasta	18	33	67
Gminy wiejskie	16	37	68

Źródło:P. Swianiewicz: Wykorzystanie środków zagranicznych - „WSPÓLNOTA” nr 25 z 10.12,2005, s.18

2.1.2. Dochody prywatno-prawne

Jedną z form zasilania lokalnych budżetów w środki finansowe są dochody prywatnoprawne. Dochody z tego tytułu osiąga jednostka samorządu terytorialnego wykorzystując jako właściciel należące do niej mienie. Mienie samorządowe jest rodzajem mienia publicznego, w skład którego wchodzą przeważnie budynki i urządzenia służące celom administracyjnym, działalności usługowej w związku z wykonywaniem zadań przypisanych jst, jak też majątek przedsiębiorstw użyteczności publicznej oraz inne mienie, którego celem jest przynoszenie zysków. Organy samorządowe maja prawo wykorzystywać swój majątek do prowadzenia własnej działalności usługowej lub nawet produkcyjnej. Jako właściciel mogą poszczególne składniki swego majątku wynająć, wydzierżawić, oddać
w użytkowanie wieczyste, wnieść jako udział lub wkład do spółki lub spółdzielni, może powołać zakład, może też sprzedać odpowiedni składnik mienia komunalnego. Dochody prywatno-prawne uzyskuje więc jednostka samorządu na podstawie zawieranych umów cywilnoprawnych lub innych czynności prywatno-prawnych określonych przepisami prawa cywilnego lub handlowego. Dochody z posiadanego majątku są tą częścią dochodów własnych, na które samorząd terytorialny ma największy wpływ, co przejawia się przede wszystkim w możliwości ustalania ich rodzajów i wysokości. Dochody z tego tytułu sprzyjają również uniezależnieniu się samorządu terytorialnego od organów państwowych.

Do dochodów prywatno-prawnych (majątkowych) uzyskiwanych przez jednostkę samorządu terytorialnego lub działającą w strukturze samorządu jednostkę organizacyjną gminy, powiatu lub województwa należą:

• czynsze najmu i dzierżawy,

• opłaty z tytułu oddania gruntu stanowiącego własność samorządu w użytkowanie wieczyste lub w zarząd,

• wpływy ze sprzedaży nieruchomości jednostki samorządu terytorialnego,

• opłaty adiacenckie i opłaty za niezabudowanie lub niezagospodarowanie gruntów
  w określonym terminie,

• udział samorządu powiatowego w dochodach majątkowych Skarbu Państwa,

• zyski z samorządowych zakładów i spółek,

• przychody z prywatyzacji przedsiębiorstw będących własnością samorządu,

• odsetki od środków na rachunkach bankowych gminy, powiatu lub województwa, odsetki od pożyczek udzielanych przez jednostki samorządu,

• spadki, zapisy, darowizny.

Wskazane źródła dochodów o charakterze majątkowo-kapitałowym uzupełniane są przez opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności stanowiących dochody gminy, odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału, dochody płynące z kar pieniężnych, grzywien oraz mających zazwyczaj niewielkie znaczenie zapisów
i darowizn na rzecz jednostki samorządu lokalnego.

Przedstawione grupy dochodów jakie może uzyskiwać jednostka samorządu terytorialnego z majątku, choć mają swoje pozytywne odzwierciedlenie w samodzielności samorządu terytorialnego, nie mają jednak znaczącego udziału w ogólnej strukturze dochodów. Ich udział kształtuje się na poziomie około 10%, przy czym w ostatnich latach obserwuje się tendencje spadkową. Spowodowane jest to przede wszystkim przejmowaniem przez organy gmin wielu zadań z zakresu administracji rządowej finansowanych ze źródeł innych niż dochody własne. Ogranicza to w znacznym stopniu samodzielność finansową gmin i powoduje rozszerzanie zależności finansowej gmin od organów administracji rządowej.

2.1.3. Pozostałe dochody

Źródłem zewnętrznego zasilania finansowego samorządu terytorialnego poza wymienionymi wcześniej dochodami bezzwrotnymi (tj. subwencjami ogólnymi, dotacjami celowymi i udziałami we wpływach z podatków państwowych) mogą być również dochody zwrotne, jako źródło uzupełniające. Zwiększają one pulę środków będących do dyspozycji samorządu jedynie na pewien określony czas, po którym podlegają zwrotowi wraz z kosztami ich uzyskania. Dochody zwrotne mogą przybrać różną formę, ustawa o finansach publicznych wymienia:

• kredyty bankowe,

• pożyczki,

• emisja i sprzedaż papierów wartościowych.

Przychody z tych źródeł mogą być przeznaczone na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu jednostki samorządu terytorialnego oraz na sfinansowanie wydatków nie znajdujących pokrycia w planowanych dochodach tej jednostki. Przychody te umożliwiają zwiększenie płynności budżetu danego roku oraz sfinansowanie zadań lokalnych i regionalnych, w szczególności dużych projektów inwestycyjnych przekraczających możliwości finansowania z rocznych dochodów budżetu. Natomiast finansowanie tymi przychodami wydatków bieżących jest poważnym obciążeniem budżetu w latach następnych
i może być istotnym zagrożeniem dla realizacji zadań publicznych na odpowiednim poziomie.

Zaciąganie kredytów i pożyczek krótkoterminowych należy do kompetencji organów wykonawczych jednostek samorządu terytorialnego w granicach kwot określonych przez organy stanowiące w uchwałach budżetowych. Jeśli natomiast organ stanowiący nie udzielił takiego upoważniania, to wtedy on sam jest organem do tego właściwym. Zaciąganie kredytów i pożyczek długoterminowych w sytuacji, gdy zaplanowane wydatki są wyższe od zaplanowanych w budżecie dochodów stanowi zaciągnięcie zobowiązania majątkowego przekraczającego zakres zwykłego zarządu i należy do wyłącznej właściwości organów stanowiących.

Konieczność zapewnienia wypłacalności jednostek samorządu terytorialnego
i ochrony interesów społeczności lokalnych spowodowała, że zaciąganie kredytów
i pożyczek zostało obwarowane w przepisach następującymi wymogami:

1. Kredyty, pożyczki oraz papiery wartościowe emitowane przez j.s.t. mogą być zaciągane do wysokości określonej w uchwale budżetowej.

2. Kredyty, pożyczki oraz wyemitowane papiery wartościowe z przeznaczeniem na pokrycie występującego w ciągu roku niedoboru budżetu podlegają spłacie lub wykupowi w tym samym roku, w którym zostały zaciągnięte lub wyemitowane.

3. Jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zaciągać zobowiązań finansowych, których maksymalna wartość nominalna, wyrażona w złotych, nie została ustalona w dniu zawierania transakcji.

4. Łączna kwota długu j.s.t. na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym.

5. Łączna przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych poręczeń wraz z należnymi
   w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek
   i dyskonta, a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów wyemitowanych papierów wartościowych, nie może przekroczyć 15% dochodów budżetowych j.s.t., planowanych na dany rok budżetowy ( w przypadku, gdy relacja państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto przekroczy 55%, kwota ta nie może być większa niż 12% planowanych dochodów budżetu jednostki samorządu terytorialnego).

6. Jednostki samorządu terytorialnego mogą zaciągnąć jedynie takie zobowiązanie finansowe, których koszty obsługi są ponoszone co najmniej raz w roku, przy czym dyskonto od emitowanych papierów wartościowych nie może przekraczać 5% wartości nominalnej oraz niedopuszczalna jest kapitalizacja odsetek.

Ograniczenia swobody sięgania po zwrotne źródła finansowania zadań samorządowych wynikają również z systemowego powiązania deficytów budżetów jednostek samorządu terytorialnego z deficytem budżetu państwa oraz włączenia do państwowego długu publicznego długu zaciągniętego przez jednostki samorządu terytorialnego.

Dla zachowania równowagi budżetowej i bieżącej płynności jednostki samorządu terytorialnego mogą również pozyskać środki na rynku pieniężnym, na którym obraca się instrumentami ucieleśniającymi dług o krótkim terminie wykupu. Stosuje się na nim krótkoterminowe depozyty i kredyty bankowe, lokaty międzybankowe, papiery wartościowe - weksle, czeki, bankowe papiery wartościowe (np. certyfikaty depozytowe). Przy finansowaniu przedsięwzięć inwestycyjnych, na które brakuje środków własnych, społeczności lokalne powinny mieć dla potrzeb finansowania tych nakładów inwestycyjnych dostęp do krajowego rynku kapitałowego, w granicach określonych prawem i zgodnie z art. 9 pkt. 8 Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego. Rynek ten obejmuje transakcje akcjami i długoterminowymi instrumentami dłużnymi ( kredyty długoterminowe, papiery lokacyjne oferowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe oraz fundusze powiernicze). Samorządy coraz odważniej korzystają z oferty rynku finansowego, coraz większego znaczenia nabierają komercyjne źródła dochodów zwrotnych. Zmiany udziału poszczególnych rodzajów dochodów zwrotnych w finansowaniu gmin zostały przedstawione na rysunku 3.

Rysunek 3

Źródło: P. Swianiewicz: Zadłużenie samorządów - „ WSPÓLNOTA”, nr1 z 07.01.06, s.21

Możliwość korzystania przez jednostki samorządu terytorialnego z przychodów zwrotnych ma duże znaczenie jako wyraz samodzielności organów samorządu terytorialnego i potwierdzenie ich pozycji ustrojowej. Istotą przychodów zwrotnych jest to, że umożliwiają sfinansowanie niedoboru budżetowego lub zwiększenie wydatków w danym roku budżetowym, a jednocześnie pociągają za sobą określone wydatki związane z kosztami ich uzyskania oraz zobowiązania z koniecznością ich spłaty w przyszłych okresach. Organy j.s.t. podejmując decyzję o zadłużeniu muszą rozważyć jej dwa aspekty: ekonomiczny i prawny, biorąc pod uwagę nie tylko obowiązujące regulacje prawne, ale także analizę przyszłych wpływów do budżetu oraz koszt długu i związane z nim ryzyko, zwłaszcza stopy procentowej i kursowe, jeśli dług jest nominowany w walutach obcych.

2.2. Charakterystyka kierunków wydatków gminy

Wydatki lokalne są to środki pieniężne przekazywane (wydatkowane) przez gminę
w celu zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnych i wyrazem realizacji zadań publicznych. Klasyfikację wydatków budżetowych można dokonać według różnych kryteriów. Najczęściej spotykanym podziałem jest ich klasyfikacja według zadań, co zostało przedstawione na rysunku 4.

Rysunek 4

Podział zadań jednostek samorządu terytorialnego

Źródło: Redakcja naukowa Antoni Kożuch, Agata Mirończuk: Zarządzanie Finansami Lokalnymi, Fundacja

Współczesne Zarządzanie, Białystok 2005, s. 71

Do zadań własnych gmin zalicza się m.in. sprawy dotyczące podstawowych usług edukacyjnych, zdrowotnych, pomocy społecznej, komunalnej gospodarki mieszkaniowej, usług komunalnych (wywóz śmieci, prowadzenie cmentarzy, zaopatrzenie w wodę kanalizacje, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie w czystości
i porządku, unieszkodliwianie odpadów komunalnych), zaopatrzenia w gaz, energię elektryczną i cieplną, jak również sprawy w zakresie kultury i kultury fizycznej, dróg gminnych i lokalnej komunikacji zbiorowej. Zadania własne finansowane są z budżetu gminy.

Ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej, a także z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów. Źródłem realizacji zadania zleconego gminie może być nie tylko ustawa szczególna , ale także porozumienie gminy z organami administracji rządowej. Realizacja zadań zleconych przez administrację rządową wymaga przekazania
z budżetu państwa na rzecz samorządów gminnych niezbędnych środków finansowych na ich wykonanie.

Wielkości wydatków na zadania własne oraz wydatków na zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami odzwierciedlają charakter relacji, jaka istnieje między państwem a daną j.s.t. W strukturze wydatków j.s.t. powinny dominować wydatki na zadania własne, zaś wydatki na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej powinny odgrywać marginalną rolę.

W wyniku reformy dochodów j.s.t. dokonanej z dniem 1 Stycznia 2004 r., wiele zadań własnych j.s.t. które dotychczas były finansowane dotacjami celowymi z budżetu państwa są finansowane zwiększonymi dochodami własnymi. Do tych zadań w gminie należą m.in.:

• wypłata dodatków mieszkaniowych

• finansowanie oświetlenie dróg publicznych, dla których gmina nie jest zarządcą, oraz dróg powiatowych, wojewódzkich i krajowych w miastach na prawach powiatu,

• ewidencja pól biwakowych oraz ewidencja obiektów hotelarskich.

Klasyfikacji wydatków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego można dokonać stosując jako kryterium zasady grupowania wydatków w budżecie państwa. Z tego punktu widzenia należy wyróżnić:

• wydatki bieżące

• wydatki inwestycyjne ( majątkowe).

Wydatki bieżące obejmują przede wszystkim wydatki na wynagrodzenia wraz z pochodnymi oraz odpisami na fundusze, koszty zakupu towarów i usług niezbędnych do bieżącej działalności, w tym także remontów, opłaty i składki i inne należności wnoszone przez jednostki budżetowe w imieniu jednostek samorządu terytorialnego. Wydatkami bieżącymi są również wydatki związane z funkcjonowaniem administracji rządowej (urzędu i organów jednostki samorządu terytorialnego) oraz wydatki na podróże służbowe. Odrębną kategorię
w tej grupie stanowią świadczenia na rzecz osób fizycznych wypłacane z budżetu, które nie maja ani charakteru zapłaty za wykonane świadczenia , ani wynagrodzenia ze stosunki pracy np. zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne.

Wydatki bieżące odzwierciedlają realizacje zadań związanych z bieżącym funkcjonowaniem gminy, zarówno w zakresie zadań własnych, jak i zleconych.

Wydatki inwestycyjne gmin obejmują nakłady na budowę i rozbudowę obiektów komunalnych , zakupy środków trwałych, inwestycje kapitałowe, jak wniesienie kapitału do spółek, zakup akcji. Generalnie są ważnym instrumentem rozwojowym, ściśle związanym
z poziomem dochodów własnych. Wydatki te stanowią również podstawową formę wspierania przedsiębiorczości przez gminy. Rozmiary wydatków inwestycyjnych stanowią wypadkową lokalnych potrzeb i możliwości ich zaspokajania. Pismo Samorządu Terytorialnego „WSPÓLNOTA” dokonało zastawienia miast wojewódzkich w rankingu wydatków inwestycyjnych, co przedstawiono w tabeli 5.

Tabela 5

Ranking wydatków inwestycyjnych w miastach wojewódzkich

Miejsce w rankingu w Miejsca bez dotacji kolejnych latach inwestycyjnych
2001	2002	2003	2004	MIASTO	zł	2004		2005
4	2	1	1	Katowice	655,4	4		4
6	5	4	2	Kraków	511,9	1		2
2	3	3	3	Gorzów Wlkp.	414,5	3		3
10	12	9	4	Poznań	396,3	2		9
1	1	2	5	Warszawa	357,1	7		1
5	6	6	6	Gdańsk	333,3	5		6
8	7	7	7	Wrocław	325,9	6		7
7	8	12	8	Opole	309,8	8		18
3	4	5	9	Szczecin	297,5	9		15
18	18	11	10	Olsztyn	283,1	15	14
9	9	13	11	Toruń	280,0	10	11

Źródło: P. Swianiewicz: Inwestycje w infrastrukturę techniczną, „WSPÓLNOTA”, nr. 21/2005, s.23

Zakres i tempo procesów inwestycyjnych przez poszczególne gminy są zdeterminowane wysokością dochodów budżetowych, wielkością posiadanego majątku, stanem zagospodarowania infrastrukturalnego oraz realizowaną przez władze lokalne polityką rozwojową. Zmiany w strukturze wydatków budżetowych gmin, ponoszonych na zadania bieżące i majątkowe w latach 1998- 2001 zostały przedstawione w tabeli 6.

Tabela 6

Struktura wydatków budżetowych gmin ponoszonych na zadania bieżące

i majątkowe w latach 1998-2001

Wyszczególnienie (mln zł)	1998	1999	2000	2001	Struktura wydatków (%)
										1998	1999	2000	2001
Wydatki ogółem, w tym:	31096	32835	36211	38568	100	100	100	100
bieżące	23624	25580	28667	31104	76,0	77,9	79,2	80,6
majątkowe	7472	7255	7544	7464	24,0	22,1	20,8	19,4

Źródło: Jadwiga Glumińska-Pawlic: Samodzielność finansowa jednostek samorządu

terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003, s. 192

Analiza wykonania wydatków gmin w latach 1998-2001 wskazuje na wysoki poziom wydatków służących finansowaniu zadań bieżących, ponad ¾ ogólnych wydatków gmin. Porównując jednak wydatki majątkowe w dłuższym okresie czasu 1991-2004, jak widać na rysunku numer 5, wydatki majątkowe w 2004 roku bardzo wzrosły, a po uwzględnieniu inflacji były najwyższe w historii odnowionego samorządu. Nie ulega wątpliwości, że
w znacznym stopniu przyczynił się do tego napływ funduszy Unii Europejskiej. Wydatki inwestycyjne w większej części skierowane są na rozwój infrastruktury technicznej, co bezpośrednio wiąże się z warunkami stwarzanymi dla rozwoju gospodarczego. Inwestycje samorządowe w infrastrukturę techniczną koncentrują się w trzech działach:

- transport, przede wszystkim remonty i budowa dróg administrowanych przez samorządy, ale także tabor związany z lokalnym transportem zbiorowym,

- gospodarka komunalna , sieci wodociągowe i kanalizacyjne, oczyszczalnie ścieków, wysypiska śmieci, oświetlenie ulic,

- gospodarka mieszkaniowa.

Rysunek 5

:

Źródło: P. Swianiewicz: Inwestycje w infrastrukturę, „WSPÓLNOTA” nr. 21 z 15.10.2005, s.24

Inny podział wydatków budżetowych samorządu terytorialnego różnicuje je na:

• wydatki rzeczywiste, do których zaliczyć należy wydatki osobowe (płace), wydatki rzeczowe (wydatki na zakup przedmiotów i urządzeń) i wydatki finansowe (składki
  z tytułu ubezpieczeń społecznych i gospodarczych, podatki i opłaty, odszkodowania, wydatki związane z obsługa długu lokalnego);

• wydatki rozliczeniowe, dzielące się na wydatki dotacyjne (przekazanie jednostkom gospodarczym i innym jednostkom organizacyjnym środków pieniężnych bez konieczności rekompensaty) i wydatki przelewowe (przelewy środków pieniężnych między budżetami z tytułu dotacji i udziałów związanych z finansowaniem wspólnych zadań).

Władze publiczne, podejmując decyzje o sposobie i kierunkach wydatkowania środków budżetowych, przejmują na siebie odpowiedzialność za rozwój społeczno-gospodarczy terenu i zaspokojenie potrzeb mieszkańców. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego uznaje się za zgodne z prawem, jeżeli obowiązek ich realizacji wynika
z przepisów ustaw szczególnych, nakładających na te jednostki określone zadania. Zakres zadań j.s.t. zależy od realizowanej przez ustawodawcę polityki społecznej, gospodarczej
i administracyjnej, która wynika z przemian społeczno-gospodarczych i cywilizacyjnych, powstawania nowych potrzeb publicznych i konieczności rozwiązywania nowych problemów.

ROZDZIAŁ III
BUDŻET JAKO ZASADNICZY FUNDUSZ GMINY

Podstawowym źródłem finansowania rozwoju lokalnego są budżety lokalnych jednostek samorządu terytorialnego. Budżet jst jest uchwalany w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy i jest rocznym planem:

1. dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki,

2. przychodów i wydatków:

1. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych
   i środków specjalnych,

2. funduszy celowych jednostki samorządu terytorialnego.

Uchwała budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego. Ustawodawca przyjął, że ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych dochody stanowią prognozy ich wielkości, zaś wydatki i rozchody określone są jako nieprzekraczalne limity. Sprawne i prawidłowe prowadzenie gospodarki finansowej jst uzależnione jest od bezwzględnego przestrzegania zasad realizowania dochodów
i dokonywania wydatków. Najważniejszą cechą dobrego budżetu jest minimalizowanie rozbieżności między tym, co zostało zaplanowane w budżecie, a tym co zostało zrealizowane.

Budżet, jak każdy plan odnosi się do przyszłości, a ujęte w nim zadania mają charakter wiążący dla jej wykonawców. Zadania te przybierają postać norm planowych, określających konkretne wielkości liczbowe dochodów, jakie powinny być zgromadzone w roku budżetowym z poszczególnych źródeł dochodów, przypisanych ustawowo gminie
i ewentualnie przychodów na pokrycie deficytu budżetowego oraz wydatków, jakie maja być dokonane na realizację zadań własnych oraz zadań z zakresu administracji rządowej i innych zleconych gminie.

Racjonalne i efektywne wykorzystanie publicznych zasobów pieniężnych zależy od wielu zróżnicowanych czynników, wśród których szczególna rola przypada działaniom związanym z tworzeniem i wykonywaniem budżetu. Przy opracowywaniu i wykonaniu budżetu państwa jak i budżetów lokalnych jst obowiązują reguły postępowania, które można określić jako zasady budżetowe. Do katalogu podstawowych zasad budżetowych zaliczyć możemy:

1. Zasadę równowagi budżetowej, która stanowi, że wydatki budżetowe powinny być równe dochodom budżetowym w planie finansowym jst. Zasada równowagi budżetowej w praktyce jest stosowana elastycznie tzn. nie ma bezwzględnego wymogu uzyskania równości dochodów i wydatków, ale gdy występuje deficyt budżetowy, to, jak stanowią przepisy prawa, plan finansowy musi określać źródła sfinansowania deficytu budżetowego. Zasada równowagi budżetowej musi jednak być w pełni realizowana
   w długich okresach (kilkuletnich).

2. Zasadę roczności budżetu, oznaczającą że budżet jst obejmuje okres jednego roku kalendarzowego.

3. Zasadę uprzedniości budżetu, wyrażającą postulat uchwalania budżetu do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. Nakłada to na zarząd jst obowiązek przygotowania
   i przedłożenia radzie, w terminie do 15 listopada, projektu budżetu.

4. Zasadę jedności budżetu, oznaczającą że wszystkie dochody i wszystkie wydatki ujęte są w jednym budżecie (formalna zasada jedności budżetu) bez przeznaczenia celowego dochodów na finansowanie określonych wydatków (materialna zasada jedności budżetu). W budżetach jst materialna zasada jedności budżetu podlega licznym ograniczeniom, które nie występują w budżecie państwa, np otrzymane dotacje celowe musza być wydatkowane zgodnie z przeznaczeniem.

5. Zasadę zupełności budżetu, stanowiąca że budżet odzwierciedla całokształt gospodarki finansowej jst i w związku z tym nie mogą być tworzone inne odrębne fundusze celowe posiadające własne przychody i finansujące określone przedsięwzięcia. Wyjątkiem od tej zasady są gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

6. Zasadę szczegółowości, określająca że wymagania w zakresie szczegółowości opracowania budżetu wynikają z przepisów prawa i postanowień rady jednostki samorządu terytorialnego. W planowaniu finansowym do podziału dochodów i wydatków stosuje się podziałki klasyfikacji budżetowej: działy, rozdziały i paragrafy.

7. Zasadę jawności budżetu, wyrażoną w przepisach prawnych. Gospodarka finansowa gminy jest jawna, a wójt, burmistrz i prezydent niezwłocznie ogłasza uchwałę budżetową i sprawozdanie z jej wykonania w trybie przewidzianym dla przepisów gminnych.

8. Zasadę samodzielności finansowej, oznaczającą że gmina prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową na podstawie budżetu.

Na szczeblu lokalnym szczególne znaczenie ma zasada jawności publicznej gospodarki budżetowej, gdyż warunkuje nie tylko kontrolę prawidłowości gospodarowania pieniądzem publicznym przez organy samorządowe, lecz w ogóle udział społeczności lokalnych w sprawowaniu władzy. Warunkiem realnej jawności budżetu jest jego przejrzystość. Zasada przejrzystości budżetu postuluje uporządkowanie dochodów
i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek; niewiele więc różni się od zasady szczegółowości budżetu. Merytorycznie --zasada przejrzystości wymaga stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, lecz także jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu. Istnieją obiektywne granice racjonalnej przejrzystości (jasności) budżetu. Należy do nich specyfika spraw budżetowych, wymagająca określonej wiedzy prawno-ekonomicznej, dyrektywność budżetu, zakładająca niezbędny stopień szczegółowości, a także specyficzny sposób wypracowania rozstrzygnięć budżetowych (tj. ustalania wysokości kwot dochodów i wydatków oraz ich przeznaczenia), oparty często na kompromisie, w którym grupy nacisku i układ sił politycznych odgrywają kluczową rolę.

3.1. Budżet gminy i procedura jego tworzenia

Procedura uchwalania i wykonywania budżetu gminy musi korespondować
z postanowieniami ustawy o finansach publicznych oraz ustawą o samorządzie gminnym. Proces tworzenia budżetu jednostki samorządu terytorialnego obejmuje opracowanie przez organ wykonawczy projektu, rozpatrzenie go i uchwalenie przez organ stanowiący oraz sporządzenie - przed rozpoczęciem jego wykonywania - szczegółowych planów finansowych, umożliwiających faktyczną jego realizację. Szczegółowy plan pracy nad projektem uchwały budżetowej określony jest przez organ stanowiący, czyli radę gminy
w formie uchwały proceduralnej. Uchwała jest aktem o charakterze wewnętrznym, adresatami są organ wykonawczy oraz kierownicy jednostek organizacyjnych. Uchwała organu stanowiącego w tej kwestii powinna regulować przede wszystkim:

• obowiązki samorządu jednostek organizacyjnych w toku prac nad projektem budżetu,

• terminy obowiązujące w trakcie przygotowywania projektu,

• szczegółowość projektu uchwały budżetowej - nie może być ona mniejsza, niż wskazuje na to ustawa o finansach publicznych,

• materiały, które zarząd jest zobligowany przedstawić radzie wraz z projektem uchwały.

Zarząd sporządza informacje o stanie mienia komunalnego, która stanowi istotne uzupełnienie projektowanego budżetu, pozwalające dokonywać bieżącej oceny planowanych dochodów i wydatków przez pryzmat posiadanego majątku komunalnego. Informacja o stanie mienia komunalnego powinna - zgodnie z art. 120 ustawy o finansach publicznych - zawierać między innymi: dane o przysługujących jednostce samorządu terytorialnego prawach własności oraz o innych niż własność prawach majątkowych, np. o użytkowaniu wieczystym, udziałach w spółkach, akcjach; wykaz zmian w stanie mienia komunalnego zaistniałych od dnia złożenia poprzedniej informacji; zestawienie dochodów płynących
z mienia komunalnego; inne dane mające wpływ na stan mienia komunalnego. Rzetelna informacja o stanie mienia komunalnego umożliwia organowi stanowiącemu kontrolę nad gospodarką tym mieniem i ocenę prawidłowości powiązań dochodów z tego mienia
z wydatkami służącymi jego utrzymaniu w nie pogorszonym stanie.

Przygotowanie projektu uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami o charakterze gospodarczo-analitycznym oraz informacją o stanie mienia komunalnego zarząd powinien przedstawić najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy - organowi stanowiącemu danej jednostki samorządu terytorialnego i regionalnej izbie obrachunkowej. Regionalna izba obrachunkowa opiniuje otrzymany projekt pod kątem zgodności z prawem,
a zwłaszcza z przepisami odnoszącymi się do zakresu i struktury budżetu oraz pod kątem formalno-rachunkowym. Opinię tę zarząd powinien przedstawić radzie gminy przed uchwaleniem budżetu. Negatywna opinia regionalnej izby obrachunkowej nie wstrzymuje procedury uchwalania budżetu, zarząd jednak obowiązany jest wówczas odpowiedzieć na zawarte w niej zarzuty. Istnieje możliwość odwołania się od negatywnej opinii projektowanej uchwały budżetowej.

Projekt powinien być dokumentem przejrzystym, szczegółowym, uwzględniającym podział dochodów i wydatków budżetowych na działy, rozdziały i paragrafy. Z projektu powinien wynikać zakres i rodzaj zadań lub programów inwestycyjnych. W ramach uchwały budżetowej jednostki samorządu terytorialnego ustalane są - zgodnie z przepisami
o klasyfikacji budżetowej - różnorodne pozycje dotyczące dochodów, wydatków bieżących
i majątkowych, przychodów, rozchodów, źródeł pokrycia deficytu, upoważnień dla zarządu, planów przychodów i wydatków zakładów budżetowych i funduszy celowych, zakresu
i kwot dotacji i innych.

W terminie 7 dni od daty przekazania projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu zarząd ( w gminie - wójt, burmistrz, prezydent miasta) przesyła podległym jednostkom informacje niezbędne do opracowania projektów ich planów finansowych. Wspomniane jednostki przygotowują projekty swoich planów finansowych w ciągu 30 dni - nie później jednak niż do 22 grudnia roku bazowego.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego powinien być uchwalony do końca roku poprzedzającego rok budżetowy (tj. do 31 grudnia), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach do 31 marca roku budżetowego. Za szczególnie uzasadnione przypadki należy uznać nadzwyczajne wydarzenia spowodowane siłą wyższą , np. klęski żywiołowe.
W praktyce jednak sytuacje takie związane są zazwyczaj z brakiem ustawy budżetowej. Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do dnia 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego. Bez zgody zarządu jst organ stanowiący nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej jednostki samorządu terytorialnego zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków o jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego. W przypadku nie uchwalenia uchwały budżetowej w terminie do 31 marca roku budżetowego, regionalna izba obrachunkowa w terminie do 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet jednostki samorządu terytorialnego w zakresie obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleconych.

W przypadku gdy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, na wniosek zarządu, może uchwalić prowizorium budżetowe jednostki samorządu terytorialnego na okres objęty prowizorium budżetowym państwa.

Uchwała budżetowa gminy zapada zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy składu rady gminy, w głosowaniu jawnym. Podjęcie uchwały budżetowej nie zamyka jeszcze tej części procedury, przed rozpoczęciem wykonywania budżetu należy podjąć pewne czynności, które umożliwiają dopiero faktyczne wykonywanie budżetu. Po uchwaleniu budżetu organ wykonawczy gminy ma trzy tygodnie na:

• opracowanie układu wykonawczego budżetu według klasyfikacji budżetowej,

• przekazanie podległym jednostkom informacji o ostatecznych kwotach dochodów i wydatków oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu,

• opracowanie planu finansowego zadań z zakresu zadań zleconych gminie, na podstawie kwot przyznanych dotacji.

3.2. Wykonanie i kontrola wykonania budżetu gminy

Proces wykonywania budżetu obejmuje wiele zróżnicowanych czynności faktycznych i prawnych, których przedmiotem jest realizacja zadań finansowych ustalonych w budżecie, zmierzających zarówno pośrednio do zapewnienia realizacji dochodów i wydatków, jak
i polegających na pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków budżetowych.

W toku wykonywania budżetu zarząd (w gminie - wójt, burmistrz, prezydent miasta) sprawuje ogólny nadzór nad realizacją dochodów i wydatków określonych w uchwale budżetowej. Czuwa nad realizacją procedur kontroli oraz respektowaniem reguł wstępnej celowości poniesionych wydatków przez podległe mu jednostki sektora finansów publicznych. Zobligowany jest również do przestrzegania zasad gospodarki finansowej
( zasady wykonywania budżetu), których treść reguluje ustawa o finansach publicznych
w następujący sposób:

1) pełna realizacja zadań następuje w określonych prawem terminach i zgodnie
z opracowanym przez zarząd danej jst harmonogramem realizacji dochodów i wydatków,

2) ustalenie, pobieranie i odprowadzenie dochodów budżetowych powinno odbywać na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów,

3) wydatki dokonywane są w granicach kwot określonych w planie finansowym, zgodnie
z przeznaczeniem oraz w sposób celowy i oszczędny,

4) wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych mogą być dokonywane dopiero po spełnieniu określonych w ustawie warunków gwarantujących uzyskanie tych środków,

5) zlecanie zadań powinno następować w wyniku wyboru najkorzystniejszej oferty,
z uwzględnieniem przepisów ustawy Prawo zamówień publicznych,

6) wydatki na obsługę zadłużenia jst realizowane są przed innymi wydatkami budżetu,

7) wydatki nieprzewidziane, wynikające z tytułów egzekucyjnych lub wydatków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel; wynikłe z tego ubytki powinny być refundowane w trybie przeniesień wydatków,

8) przenoszenie wydatków budżetowych powinno odbywać się zgodnie z obowiązującymi zasadami i w zakresie wynikającymi z przyznanych kompetencji.

Naruszenie powyższych zasad wykonywania budżetu może prowadzić m.in. do odpowiedzialności wykonawców budżetu za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

W trakcie roku budżetowego istnieje jednak możliwość wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń i dlatego zarząd jako organ wykonawczy ma specjalne kompetencje w zakresie wykonywania budżetu samorządowego, do których należą:

a) dokonywanie zmian, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu, w planie dochodów i wydatków budżetu jst polegających na:

- zmianach planów dochodów i wydatków związanych ze zmianami kwot dotacji celowych przekazywanych w trakcie roku budżetowego z budżetu państwa oraz z budżetów innych jst,

- przenoszeniu wydatków z rezerw budżetowych, zgodnie z planowanym przeznaczeniem wydatków,

- zmianach w planie dochodów jst, wynikających ze zmian kwot subwencji w wyniku podziału rezerw,

b) dokonywanie, z upoważnienia organu stanowiącego, innych zmian w planie wydatków budżetowych, z wyłączeniem przeniesień wydatków między działami,

c) przekazywanie, z upoważnienia organu stanowiącego, niektórych uprawnień do dokonywania przeniesień planowanych wydatków innym jednostkom organizacyjnym jst,

d) blokowanie planowanych wydatków budżetowych, w razie stwierdzenia:

- niegospodarności w określonych jednostkach,

- opóźnień w realizacji zadań,

- nadmiaru posiadanych środków,

- naruszenia zasad gospodarki finansowej, o podjętej decyzji organ wykonawczy zawiadamia organ stanowiący, po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu organ wykonawczy może przenieść zablokowane kwoty wydatków do rezerwy celowej, decyzje
o przeznaczeniu tych środków podejmuje organ stanowiący,

e) wskazanie (w uchwale) dwóch członków organu wykonawczego upoważnionych czynności prawnych polegających na zaciąganiu kredytów i pożyczek oraz udzielaniu pożyczek, poręczeń i gwarancji, a także emisji papierów wartościowych,

f) określenie zasad obsługi bankowej budżetu w umowie zawartej z bankiem wybranym przez organ stanowiący w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych,

g) lokowanie z upoważnienia organu stanowiącego, wolnych środków budżetowych na rachunkach w innych bankach,

h) zaciągania kredytów bankowych w wybranych przez siebie bankach, w granicach upoważnień zawartych w uchwale budżetowej.

Poza specjalnymi kompetencjami w zakresie wykonywania budżetu jst organ wykonawczy ma także specjalne obowiązki, do których należy:

- przedstawienie organowi stanowiącemu i RIO informacji o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze, w terminie do dnia 31 sierpnia roku budżetowego,

- przedstawienie organowi stanowiącemu sprawozdania rocznego z wykonania budżetu jst zawierającego zestawienie dochodów i wydatków wynikające z zamknięć rachunków budżetowych, w terminie do dnia 31 marca następnego roku, w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej, egzemplarz sprawozdania organ wykonawczy przesyła do RIO,

- dokonywanie kontroli w każdym roku co najmniej 5% wydatków podległych jednostek organizacyjnych pod względem celowości zaciągania zobowiązań finansowych.

Organ stanowiący jst rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu jst w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia absolutorium organowi wykonawczemu. Uchwałę podejmuje się bezwzględną większością głosów ustawowego składu. Nie udzielenie absolutorium organowi wykonawczemu jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie organu wykonawczego.

Budżet jednostki samorządu terytorialnego podlega zasadzie roczności,
a niezrealizowane kwoty wydatków zamieszczonych w budżecie wygasają z upływem roku budżetowego. Zasada ta nie obowiązuje jednak w przypadku wydatków, których źródłem finansowania są dochody własne jednostki budżetowej. Organ stanowiący jst może również ustalić wykaz wydatków , do których nie stosuje się zasady roczności budżetu, określić ostateczny termin dokonania każdego wydatku ujętego w tym wykazie, a także sporządzić plan finansowy tych wydatków w podziale na działy i rozdziały klasyfikacji budżetowej
z jednoczesnym wyodrębnieniem wydatków majątkowych. Środki finansowe na wydatki ujęte w wykazie, są gromadzone na wyodrębnionym subkoncie podstawowego rachunku bankowego jst.

Bankową obsługę budżetu jst wykonuje bank wybrany przez organ stanowiący danej jednostki w trybie określonym w przepisach o zamówieniach publicznych.

Kontrola wykonania budżetu jednostki samorządu terytorialnego łączy się
z obowiązkiem sporządzenia odpowiednich informacji i sprawozdania związanego
z kompetencjami zarządu dotyczącymi wykonywania budżetu. Jeszcze w trakcie wykonywania budżetu, w terminie do 31 sierpnia zarząd przedstawia organowi stanowiącemu i regionalnej izbie obrachunkowej informację o przebiegu wykonania budżetu za I półrocze. Regionalna izba obrachunkowa wydaje opinię. W przypadku negatywnej opinii zarząd powiadamia organ stanowiący, przedstawiając jednocześnie odpowiedź na zawarte w opinii zarzuty. Po zakończeniu roku budżetowego zarząd sporządza roczne sprawozdanie
z wykonania budżetu do 31 marca roku następnego i podlega ono również zaopiniowaniu regionalnej izby obrachunkowej.

3.3. Sprawozdawczość budżetowa

Ustawa o rachunkowości upoważnia Ministra Finansów do wprowadzania szczególnych zasad rachunkowości w odniesieniu do instytucji finansowych, podmiotów sektora budżetowego oraz niezarobkowych jednostek spoza sektora budżetowego. Szczególne zasady rachunkowości dotyczą :

- ewidencji wykonania budżetu;

- ewidencji majątku trwałego stanowiącego własność Skarbu Państwa lub

jednostek samorządu terytorialnego;

- wyceny poszczególnych składników aktywów i pasywów;

- sporządzania sprawozdań finansowych..

Zasady sprawozdawczości budżetowej zostały określone w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 13 marca 2001 r. Rozporządzenie to określa:

1) rodzaje, formy, terminy i zasady sporządzania sprawozdań budżetowych z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz z wykonania planów finansowych:

a) jednostek budżetowych,

b) zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, środków

specjalnych jednostek budżetowych, środków specjalnych jednostek budżetowych,

c) funduszy celowych,

d) szkół wyższych będących jednostkami sektora finansów publicznych - w zakresie

zatrudnienia i wynagrodzeń,

2) rodzaje i zasady sporządzania sprawozdań w zakresie państwowego długu publicznego oraz poręczeń i gwarancji sektora finansów publicznych,

3) jednostki zobowiązane do sporządzania poszczególnych rodzajów sprawozdań finansowych, w tym budżetowych, których mogą dotyczyć szczególne zasady rachunkowości, terminy sporządzania tych sprawozdań oraz odbiorców sprawozdań.

W zakresie budżetów jednostek samorządu terytorialnego sporządza się wiele sprawozdań, różniących się zawartością, podmiotem zobowiązanym do ich wykonania oraz terminami ich składania. Rodzaje sporządzanych sprawozdań zostały przedstawione w tabeli numer 7.

Tabela 7

Terminy sporządzania i obieg sprawozdań w zakresie budżetów jst

Rodzaj sprawozdania	Jednostki przekazujące sprawozdania	Jednostki otrzymujące sprawozdania	Formy przekazywania sprawozdania	Termin złożenia sprawozd. po upływie okresu sprawozdawczego nie później niż
A .SPRAWOZDANIA MIESIĘCZNE
1) Rb-275, Rb-285	-jednostki budżet. -zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst -regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	10 dni za III do 25 kwietnia za VI do 25 lipca za IX do 25 października za III do 10 maja za czerwiec do 10 sierpnia za IX do 10 listopada
B. SPRAWOZDANIA KWARTALNE ( za 1, 2, 3 kwartały):
1) Rb-NDS	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument i plik bazy danych plik bazy danych	25 dni 40 dni
2) Rb-Z, Rb-N	- jednostki budżet., zakł. budzet., gospod. pomocn	zarządy jst	dokument	10 dni
	- zarządy jst - regionalne izby obracunkowe	- regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument i plik bazy danych plik bazy danych	25 dni 40 dni
3) Rb-27ZZ	- jedn.bezpośr. realizujące zadania - zarządy jst	- zarządy jst - dysponenci główni przekazujący dotacje - regionalne izby obrachunkowe	dokument dokument dokument (do wiadomości)	8 dni 12 dni 12 dni
4) Rb-50	- jednostki bezpośrednio realizujące zadania - zarządy jst	- zarządy jst - dysponenci główni przekazujący dotacje - regionalne izby obrachunkowe	dokument dokument dokument (do wiadomości)	10 dni 15 dni 15 dni
C. SPRAWOZDANIA KWARTALNE ( za 4 kwartały):
1) Rb-NDS	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument i plik bazy danych plik bazy danych	28 lutego 15 marca
2) Rb-Z, Rb-N	- jedn. Budż., zakł. budżet., gospod. pom. ., fundusze celowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 28 lutego 15 marca
3) Rb-27ZZ	- jednostki bezpośrednio realizujące zadania - zarządy jst	- zarządy jst - dysponenci główni przekazujący dotacje - regionalne izby obrachunkowe	dokument dokument dokument (do wiadomości)	31 stycznia 10 lutego 10 lutego
4) Rb-50	- jednostki bezpośrednio realizujące zadania - zarządy jst	- zarządy jst - dysponenci główni przekazujący dotacje - regionalne izby obrachunkowe - delegatury NIK	dokument dokument dokument (do wiadomości) dokument (do wiadomości)	31 stycznia 15 lutego 15 lutego 15 lutego
D. SPRAWOZDANIA PÓŁROCZNE:
1) Rb-PDP	- wójt (burmistrz, prezydent miasta) - regionalne izby obrachunkowe	- regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument i plik bazy danych dokument i plik bazy danych	25 dni 40 dni
2) Rb-30	- zakłady budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	10 dni 25 dni 40 dni
3) Rb-31	- gospodarstwa pomocnic jednostki budżetowej - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	10 dni 15 dni 25 dni 40 dni
4) Rb-32	- jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	10 dni 25 dni 40 dni
5) Rb-33	- fundusze celowe - zarządy jst - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - Główny Geodeta Kraju - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	10 dni 15 dni 25 dni 40 dni
E. SPRAWOZDANIA ROCZNE:
1) Rb-275, Rb-285	- jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 28 lutego 15marca
2) Rb-PDP	- wójt (burmistrz, prezydent miasta) - regionalne izby obrachunkowe	- regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument i plik bazy danych dokument i plik bazy danych	28 lutego 15 marca
3) Rb-30	- zakłady budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 28 lutego 15 marca
4) Rb-31	- gospodarstwa pomocnicz - jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 15 lutego 28 lutego 15 marca
5) Rb-32	- jednostki budżetowe - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 28 lutego 15 marca
6) Rb-33	- fundusze celowe - zarządy jst - zarządy jst - regionalne izby obrachunkowe	- zarządy jst - Główny Geodeta Kraju - regionalne izby obrachunkowe - Ministerstwo Finansów	dokument dokument dokument i plik bazy danych plik bazy danych	31 stycznia 10 lutego 28 lutego 15 marca

Źródło: Kazimiera Winiarska, Aleksy Jakub Wołoszyn: Rachunkowość budżetowa, Dom Wydawniczy ABC,

Warszawa 2004 r., s.323-326

System sprawozdawczości budżetowej jest dość złożony, sporządzone sprawozdania jednostek samorządu terytorialnego są przekazywane zarządowi jednostki samorządu terytorialnego, który po jednym egzemplarzu oraz w formie elektronicznej przekazuje do właściwej terytorialnie regionalnej izby obrachunkowej, zaś izby obrachunkowe przekazują do Ministerstwa Finansów oryginały sprawozdań Rb-PDP sporządzanych przez gminy
i miasta na prawach powiatu (a inne sprawozdania w formie elektronicznej). Sprawozdawczość budżetowa dotyczy rozbudowanego zbioru informacji, jaki w ramach tego systemu jest tworzony i przekazywany na różnych poziomach.

Sprawozdania budżetowe powinny być sporządzane według ogólnie przyjętych zasad, ujętych w rozporządzeniu MF z dnia 13 marca 2001 r., które można sprowadzić do następujących stwierdzeń:

1. sprawozdania powinny być sporządzone rzetelnie i prawidłowo pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym;

2. kwoty wykazane w sprawozdaniach powinny być z danymi wynikającymi
   z ewidencji księgowej;

3. dane w sprawozdaniach dotyczące planu finansowego wykazuje się w kwotach wynikających tego planu z uwzględnieniem dokonanych w nim zmian;

4. dane dotyczące wykonania wykazuje się narastająco od początku roku do końca okresu sprawozdawczego, chyba że w określonych przypadkach wymagane jest podanie stanu na dany dzień;

5. sprawozdanie sporządza się w sposób czytelny i trwały; podpisy na sprawozdaniach składa się odręcznie na każdym formularzu i opatruje je imienną pieczątką osoby podpisującej;

6. sprawozdania sporządza się w ilości egzemplarzy równej liczbie jednostek, które otrzymują sprawozdania, powiększonej o egzemplarz dla jednostki sporządzającej; oryginał sprawozdania otrzymuje tak zwana jednostka uprawniona do otrzymywania sprawozdań;

7. jednostki otrzymujące sprawozdania są zobowiązane do sprawdzenia ich pod względem formalno-rachunkowym i uprawnione do kontrolowania merytorycznej poprawności złożonych sprawozdań;

8. nieprawidłowości w sprawozdaniach jednostkowych powinny być usunięte przez jednostki sporządzające przed włączeniem zawartych w nich danych do sprawozdań łącznych lub zbiorczych;

9. kierownicy jednostek sporządzający sprawozdania w wersji elektronicznej zachowują na dowolnym nośniku kopie tych sprawozdań.

Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2001 r. zawiera wzory sprawozdań finansowych (bilansów), jakie obowiązane są sporządzić m.in. budżety jednostek samorządu terytorialnego. Jednostki te sporządzają też skonsolidowany bilans jednostki samorządu terytorialnego.

ROZDZIAŁ IV
ANALIZA I OCENA GOSPODARKI FINANSOWEJ GMINY SOSNOWIEC ZA LATA 2003-2005

Sosnowiec to miasto w województwie śląskim, liczy ok. 230 tys. mieszkańców, zajmuje obszar 91,2 km kw. Leży na Wyżynie Śląskiej, w południowo-wschodniej części niecki węglowej i graniczy z: Katowicami, Będzinem, Czeladzią, Dąbrową Górniczą, Sławkowem, Jaworznem i Mysłowicami. W 2002 roku obchodziło stulecie nadania praw miejskich. Sosnowiec to miasto o bogatej ponad stuletniej tradycji przemysłowej. Atutem Sosnowca jest dobrze rozwinięty układ komunikacyjny i doskonałe położenie miasta, które graniczy z Katowicami, stolicą regionu śląskiego i leży na przecięciu głównych szlaków komunikacyjnych.

Gmina Sosnowiec dysponuje określonymi dochodami, planuje ich rozdysponowanie i wydaje je na określone cele na podstawie budżetu, który jest rocznym planem finansowym, obejmującym dochody i wydatki oraz przychody i rozchody. Budżet musi być przyjęty przez Radę Miejską w formie uchwały budżetowej. Budżet to przełożony na liczby, obraz zamierzeń Gminy w danym roku, a sprawozdanie to obraz ich realizacji.

4.1. Analiza i ocena gospodarki finansowej za rok 2003

Budżet miasta na rok 2003 uchwalony został uchwałą Nr 40/VI/02 Rady Miejskiej w Sosnowcu w dniu19 grudnia 2002r. Zaplanowane wysokości dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, uległy jednak zmianom, których główną przyczyną było:

- ustawowe wyłączenie z budżetu finansowania Policji,

- korekta kwot udziałów gminy w podatku dochodowym od osób fizycznych,

- korekta subwencji i dotacji celowych,

- zwiększenie przychodów po zamknięciu roku budżetowego 2002.

Wykonanie budżetu 2003 roku przedstawia się następująco:

- dochody gminy zrealizowano w wysokości 270 181 770 zł

co stanowi 105,80 % planu rocznego

- wydatki gminy zrealizowano w wysokości 259 408 929 zł

co stanowi 95,63 % planu rocznego

Deficyt budżetowy w wysokości 15 759 763 zł oraz rozchody w wysokości 14 285 308 zł zostały zrównoważone przychodami. Na ogólną kwotę przychodów składały się:

- przychody z prywatyzacji w wysokości 30 000 zł

- wolne środki z lat ubiegłych w wysokości 30 015 071 zł.

Rozchody budżetu miasta w 2003 roku dotyczą:

- wykupu obligacji komunalnych w wysokości 14 000 000 zł

- spłaty kredytu w wysokości 115 308 zł

- spłaty pożyczki w wysokości 170 000 zł.

Rozchody i przychody (po korekcie) nie uległy zmianie.

Łączne zadłużenie Miasta na koniec 2003 r. wynosi 78 071 365 zł z następujących tytułów:

- wyemitowanych obligacji 74 600 000 zł

- kredytu 595 806 zł

- pożyczki 340 000 zł

- udzielonych poręczeń i gwarancji 2 535 559 zł

Wynik finansowy Miasta osiągnięty w 2003 roku jest dodatni i wynosi 10 772 841 zł., na co wpłynęło szybsze tempo realizacji dochodów aniżeli wydatków. Dochody gminy według obowiązującej klasyfikacji budżetowej przedstawia tabela numer 8.

Tabela 8

Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2003 r.

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie za 2003 r.	%
700 710 750 754 756 758 801 851 853 854 900 921 926	Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezp.publ. i ochrona p/poż Doch.od osób prawn.,osób fiz. i od in.jedn.nie pos.os.prawnej Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Ochrona zdrowia Opieka społeczna Edukacyjna opieka wychow. Gosp.komunal.i ochr. Środ. Kultura i ochrona dziedz.narodowego Kultura fizycz.i sport	14.095.000 6.000 250.000 60.000 149.597.515 75.824.824 2.545.661 3.150.000 5.225.000 60.918 6.150.000 0 2.400.000	12.351.247 15.039 325.542 60.000 148.796.113 75.769.132 3.369.562 1.394.279 5.622.847 87.839 5.150.000 21.475 2.416.095	19.077.381 15.592 508.623 65.121 151.310.922 81.018.815 3.406.921 1.596.120 5.678.877 87.839 4.966.602 21.965 2.426.992	154,46 103,68 156,24 108,53 101,69 106,93 101,11 114,48 101,00 100,00 96,44 102,28 100,45
	Dochody razem:	259.364.918	255.379.170	270.181.770	105,80

Źródło: Opracowanie własne na podstawie budżetu miasta Sosnowca w 2003 r.

Dochody gminy wyniosły 270 181 770 zł, co stanowi 105,80 % planu rocznego, w tym:

- dochody własne (bez udziału w pod. doch. od os. fiz.) 119 065 431 zł

- udziały w pod dochodowym 75 412 897 zł

- subwencja ogólna 69 868 346 zł

- dotacje na zadania własne 5 835 096 zł

Dotacje na zadania zlecone gminie z zakresu administracji rządowej, wyniosły:

12 672 863 zł, co stanowi 99,95 % planu rocznego. Struktura wykonania dochodów gminy została przedstawiona na rysunku 6.

Rysunek 6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z budżetu za 2003 r.

Realizację dochodów w układzie działowym, zgodnie z klasyfikacją budżetową, prezentuje rysunek 7. Rysunek ten wskazuje wyraźnie, że podstawowym źródłem zasilającym budżet miasta były dochody z tytułu podatków i opłat osób fizycznych i prawnych w tym udziały gminy w podatku dochodowym (Dział 756). Wykonanie tej pozycji dochodów wyniosło 101,69 % planu rocznego.

Rysunek 7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania finansowego za rok 2003

Na Dział 756 składa się sześć rozdziałów.

Rozdział 75601 - Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zaplanowane w wysokości 800 000 zł dochody dotyczą wpłat dokonanych za pośrednictwem Urzędu Skarbowego w Sosnowcu z tytułu kart podatkowej. Realizacja dochodów w ramach tej pozycji wyniosła 555 055 zł, co stanowi 69,38 % planu. Przyczyną takiej sytuacji jest spadek liczby podatników w stosunku do roku 2002 rozliczających się kartą podatkową o 4 % oraz wzrost składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne przy niezmiennej stawce podatkowej, co sprawia, iż ponad 28 % podmiotów pomimo dokonanego przypisu należnego podatku nie dokonuje wpłat.

Rozdział 75615 - Wpływy z podatku rolnego, podatku leśnego, pod. Od czynności cywilno-prawnych i opłat lokalnych od osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych.

Rozdział ten grupuje ponad 1/3 dochodów całego działu. Planowana wielkość 48 408 166 zł została wykonana w 111,51 % co stanowi kwotę 53982 271 zł. W ramach tej kwoty dominującą pozycją jest podatek od nieruchomości zrealizowany w wysokości 51 381 413 zł. W odniesieniu do założonego planu stanowi to 111,7 %.Wśród ważniejszych przyczyn takiego stanu należy wymienić:

- wzrost nowopowstałych podmiotów (98 nowych osób prawnych) deklarujących opodatkowanie nieruchomości, zajętych na dział.gospodarczą,

- zmniejszenie powierzchni gruntów i budynków zwolnionych z opodatkowania,

- wyegzekwowanie zaległości podatkowych na kwotę 2 139 686 zł.

Podatek od środków transportowych planowany w skali roku w wysokości 720 000 zł wykonano w kwocie 697 868 zł, co stanowi 96,93 %.

Planowany roczny dochód w podatku od czynności cywilno-prawnych osób prawnych wynosił 500 000 zł, wykonanie kształtuje się na poziomie 41,34 % planu, t.j. 206 685 zł. Od kilku lat obserwuje się wahania w obrocie nieruchomościami gruntowymi, lokalami czy budynkami, co skutkuje określonymi dochodami w tej pozycji. Trudno więc precyzyjnie oszacować dochody z tego tytułu w danym roku.

Zaplanowane odsetki od nieterminowych wpłat w wysokości 500 000 zł wykonano w kwocie 1 009 137 zł, w zdecydowanej części związane to jest z wyegzekwowaniem zaległości w podatku od nieruchomości osób prawnych.

Rozdział 75616 - Wpływy z podatku rolnego, podatku leśnego, podatku od spadku darowizn, podatku od czynności cywilno-prawnych oraz podatku i opłat od osób fizycznych. Rozdział ten został pokazany w tabeli numer 9.

Tabela 9

Wpływy podatkowe w ramach rozdziału 75616-Wpływy z podatku rolnego, leśnego, od spadków, od czynności cywilnoprawnych oraz podatków i opłat lokalnych

	PLAN	WYKONANIE	%
Podatek od nieruchomości Podatek rolny Podatek leśny Podatek od środków transportowych Podatek od spadków i darowizn Podatek od posiadania psów Wpływy z opłaty targowej Wpływy z opłat adm.za czynności administr. Wpływy z innych lok.opłat pob.przez jst na podst.odrębnych ustaw. Podatek od czynności cywil.-prawnych Odsetki	7. 350. 000 60. 000 8. 000 1. 250. 000 1. 200. 000 56. 000 20. 000 70. 000 1. 000 2. 944 .000 700. 000	8. 681. 542 103.721 9 .522 1. 069. 016 914. 739 115 .108 61 .093 59. 682 0,00 2.719 .323 345 .404	118,12 172,87 119,03 85,52 76,23 205,55 305,47 85,26 0,00 92,37 49,34
RAZEM	13 .659. 000	14. 079 .149	103,08

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z 2003r

Dominującą pozycję stanowi podatek od nieruchomości, którego plan roczny został wykonany w 118,12 %.Na takie wysokie wykonanie wpłynęła ustawowa zmiana wprowadzająca opodatkowanie posiadaczy nieruchomości lub ich części stanowiących własność gminy, a także wzrost ilości podlegających opodatkowaniu mieszkań własnościowych oraz garaży.

Na uwagę zasługuje wyjątkowe korzystne wykonanie dochodów z tytułu podatku rolnego, jako efekt zmian ustawowych, wpływów z opłaty targowej w której pobór włączyła się Straż Miejska, a także wysoka realizacja podatku od posiadania psów możliwa między innymi dzięki wyjątkowo skutecznej formie poboru przez jednego z inkasentów - Stowarzyszenie Rozwoju Szkoły i Dzielnicy Modrzejów.

Nieco gorzej jest realizowany za pośrednictwem Urzędu Skarbowego podatek od spadków
i darowizn oraz podatek od czynności cywilno-prawnych. Wynika to ze spadku obrotów dokonywanych przez osoby fizyczne na rynku nieruchomościami, oraz brakiem tendencji wzrostu wartości rynkowych przedmiotów nabywanych tą drogą.

Wykonanie dochodów w podatku od środków transportowych poniżej wskaźnika wynika głównie z wprowadzonego ustawowo obowiązku złożenia przez podatnika prowadzącego działalność gospodarczą deklaracji podatkowej.

Stosunkowo niska realizacja planowanej kwoty odsetek od nieterminowych wpłat, wynika ze stale obniżającego się oprocentowania naliczanego za zwłokę płaceniu należności podatkowych, a także coraz większych trudności w egzekwowaniu należności spowodowanych coraz gorszą sytuacją materialną osób fizycznych.

Rozdział 75618 - Wpływy z innych opłat stanowiących dochód jednostki samorządu terytorialnego na podstawie ustaw. W tym rozdziale plan w wysokości 5 008 631 zł wykonano w 103,49 % uzyskując wpływy w kwocie 5 183 262 zł. Główną pozycją w tej grupie dochodów stanowią opłaty za zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Z tego tytułu wniesiono do budżetu 3 113 230 zł co stanowi 110,85 % planowanych na dany rok opłat

Kolejną pozycję w tej grupie jest opłata skarbowa. Planowana kwota 2 200 000 zł została wykonana w wysokości 2 026 178 zł t.j. w 92,10 %. Wykonanie dochodów tego rozdziału uzupełniają nieplanowane odsetki w wysokości 43 854 zł.

Rozdział 75619 - Wpływy z różnych rozliczeń.

Podstawową pozycję zajmuje opłata eksploatacyjna, która wyniosła 1 202 864 zł co stanowi 100,24 % założonego planu.

Rozdział 75621 - Udziały gmin w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa.

Rozdziale tym ujęte są dochody z tytułu 27,6 %-go udziału gminy w podatku dochodowym od osób fizycznych, które wyniosły 71 386 547 zł t.j. 94,99 % założeń planowych.

Drugi udział gminy dotyczy podatku dochodowego osób prawnych i osiągnął założone wpływy. Realizacja w wysokości 4 026 350 zł stanowi 100,66 % planu rocznego wynoszącego 4 000 000 zł. Obrazowo strukturę i stopień realizacji dochodów Działu 756 prezentuje rysunek 8.

Rysunek 8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z budżetu gminy Sosnowiec w 2003 r.

Realizacja tych dochodów w takiej wysokości była możliwa dzięki temu, iż niższe wykonanie udziałów w podatku dochodowym czy dochodów z karty podatkowej zostało skompensowane innymi wpływami, w tym zwłaszcza ponad planowanymi dochodami
z podatku od nieruchomości.

Drugim ważącym źródłem dochodów jest pozycja zwana w klasyfikacji budżetowej Różne Rozliczenia (Dział 758). W ramach tej pozycji zasadniczą część stanowi subwencja ogólna w tym zwłaszcza jej część oświatowa, a także dokonana wpłata zaległych należności przez PKP. Wpłata ta, miała znaczący wpływ na ogólny wynik zrealizowanych w 2003 r. dochodów Miasta.

Trzecim ważnym źródłem dochodów są wpływy, zaklasyfikowane do działu Gospodarka Mieszkaniowa (Dział 700), w ramach którego wyróżnić należy dochody uzyskane z gospodarowania majątkiem gminy. Na wysokie wykonanie planu w tej pozycji (154,46%) wpłynęła transakcja sprzedaży budynku przy ulicy Kaliskiej.

Pozostałe źródła dochodów Gminy są kwotowo zdecydowanie niższe i mniej więcej porównywalne w swej wielkości, nie odbiegające znacząco od wykonania 2002 roku. Wykonanie dochodów gminy zostało przedstawione na rysunku 7.

Wydatki określone w pierwotnym kształcie budżetu gminy wynosiły 261.049.324 zł. W ciągu roku uległy zwiększeniu o 10.199.877 zł t.j. do wysokości 271.249.201 zł, a zostały zrealizowane w 95,63 % t.j. w kwocie 259.408.929 zł. Informacje liczbowe dotyczące wydatków zostały pokazane w tabeli 10.

Tabela 10

Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych według działów za rok 2003.

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie	%
010 020 600 700 710 750 754 757 758 801 803 851 853 854 900 921 926	Rolnictwo i łowiectwo Leśnictwo Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezpiecz.publ.i ochrona p/poż Obsługa długu publicznego Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Ochrona zdrowia Opieka społeczna Edukacyjna opieka wychow. Gospod.komunalna i ochr. Środ. .Kultura i ochr.dziedz.narod. Kultura fizyczna i sport	1.200 1.500 29.045.940 500.000 810.000 19.115.000 2.702.000 9.723.641 500.000 87.277.008 2.118.000 4.789.000 32.307.397 27.186.918 23.489.300 10.265.000 11.217.420	2.000 2.980 29.544.664 500.000 613.884 19.503.168 3.555.226 8.090.691 341.226 92.225075 1.635.725 6.754.601 34.317.670 27.762.003 24.766.681 10.308.635 11.324.972	1.720 2.980 25.747.891 425.590 279.539 18.923.912 3.365.541 7.999.644 0 91.444.931 504.476 5.240.022 33.592.204 27.681.149 23.032.934 9.946.079 11.220.317	86,00 100,00 87,15 85,12 45,54 97,03 94,66 98,87 99,15 30,84 77,58 97,89 99,71 93,00 96,48 99,08
	Wydatki ogółem	261.049.324	271.249.201	259.408.929	95,63

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2003 r.

Dominującą pozycją są wydatki na oświatę i wychowanie (Dział 801), wynosząca 91 444 931 zł. Jest ona wydatkowana w szczególności na utrzymanie szkół podstawowych, gimnazjów, liceów, szkół zawodowych. Wydatki oświatowe zostały przedstawione w tabeli numer 11.

Tabela 11

Wydatki Gminy Sosnowiec w ramach Działu 801-Oświata i wychowanie

Rozdział	Nazwa	Plan	Wykonanie	%
80101 80104 80110 80113 80114 80130 80132 80146 80195	Szkoły podstawowe Przedszkola przy szkołach podstawowych Gimnazja Dowożenie uczniów do szkół Zespoły ekon.-admnistr.szkół Szkoły zawodowe Szkoły artystyczne Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli Pozostała działalność	52.591.485 59.330 27.151.072 24.000 2.380.181 8.873.616 370.998 247.725 526.668	51.972.003 56.211 27.023.369 24.000 2.372.072 8.854.866 370.905 244.837 526.668	98,82 94,74 99,53 100,00 99,66 99,79 99,98 98,83 100,00
	Razem	92.225.075	91.444.931	99,15

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z budżetu za 2003 r.

Największe wydatki w tym dziale związane są utrzymaniem szkół podstawowych. Jest ich w Sosnowcu 41, do których w roku szkolnym 2002/2003 uczęszczało 12 700 uczniów. Planowane wydatki ustalono w wysokości 52 141 485 zł, a wykonane zostały w kwocie 51 884 693 zł, t.j. w 99,50 %. W wydatkach tych najwyższy udział mają wydatki osobowe wynoszące 40 357 072 zł, co stanowi 77,78 % poniesionych wydatków ogółem. Kolejne wydatki w tym rozdziale to:

- odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych - 1 891 718 zł

-dofinansowanie niepublicznych szkół podstawowych - 790 000 zł

- wydatki rzeczowe - 8 845 903 zł.

Dział 801- Oświata i Dział 854- Edukacyjna Opieka Wychowawcza w sumie stanowią 99 126 080 zł, czyli 40 % wydatków gminy. Ponieważ subwencja oświatowa niestety nie pokryła w pełni wydatków, które pokryć powinna, do zadań subwencjonowanych dopłacono ze środków własnych około 32 mln zł. Gmina finansuje także własne zadania oświatowe, czyli utrzymanie przedszkoli oraz świadczenie innych form pomocy dzieciom, na łączną kwotę 25 mln zł, to w sumie ze środków własnych przeznaczono w budżecie tego roku na ten cel 57 mln zł, co stanowi 33,5 % ogółu wydatków oświatowych.

Znaczące wydatki w budżecie gminy to Dział 600 - Drogi i Dział 900 - Gospodarka Komunalna, które wyniosły 48 780 831 zł. W tych działach przypada wiele zadań inwestycyjnych, których realizacja w okresie sprawozdawczym była niewielka ale procedury zostały rozpoczęte.

Kolejną pozycję pod względem wysokości wydatków w 2003 roku zajmuje Opieka Społeczna - Dział 853. Rozmiar biedy jest rozległy, gmina stara się dotrzeć z pomocą do najbardziej potrzebujących. Roczny plan finansowy w wysokości 34 317 670 zł, został wykonany w 97,89 % t.j. w kwocie 33 592 204 zł. W ramach tych wydatków prawie połowa to wypłaty dodatków mieszkaniowych, czyli kwota 14 877 064 zł. Pozostałe wydatki w tym dziale to:

- finansowanie żłobków, zaplanowany wydatek to 2 210 000 zł, wykonany w 97,18% w kwocie 2 147 631 zł,

- finansowanie zasiłków dla najbardziej potrzebujących oraz usług opiekuńczych to wydatek zrealizowany w kwocie 5 087 287 zł,

_ finansowanie Domów Dziecka i Domów Pomocy Społecznej, oraz pozostałych ośrodków opiekuńczych to wydatek 6 339 016 zł.

Procentowo i kwotowo nie stanowiące dużego udziału w budżecie ale ważne dla funkcjonowania miasta były wydatki na bezpieczeństwo publiczne i ochronę zdrowia. Na bezpieczeństwo publiczne jako zadanie własne, wydano 3 365 541 zł, co stanowi 94,66 % zaplanowanych wydatków. Największa część tych wydatków przeznaczona była na Straż Miejską, na dofinansowanie służby patrolowej w mieście, pełnionej w ramach Oddziałów Prewencji przez poborowych służby kandydackiej w Policji. Struktura i stopień realizacji wydatków gminy w 2003 r zostały przedstawione na rysunku 9.

Z rysunku wynika, że wysokość zaplanowanych wydatków budżetowych niewiele odbiega od wykonania. Jedynie w Dziale 600 - Transport i Łączność zaplanowane wydatki rzędu 29 544 664 zł zostały zrealizowane w kwocie 25 747 891 czyli w 87,15 %. W dużej części zostało to spowodowane:

- wydłużającą się w wielu przypadkach procedurą dokonywania podziału geodezyjnego oraz wykupu działek, a także przygotowywania koncepcji przez Biuro Projektów,

- ograniczeniem w prowadzeniu robót wynikających z konieczności dokonywania niezbędnych uzgodnień z PKP w zakresie ograniczeń ruchu pociągów i zajęć terenu (ul. 3 Maja i Piłsudskiego),

- wydłużającymi się procedurami związanymi z regulacja spraw terenowo-prawnych po wykonanej inwestycji (ul. Komuny Paryskiej i Kierocińskiej),

- nie rozliczeniem w pełni realizowanej w 2003 roku inwestycji (przebudowa wiaduktu DK 86 - DK 94).Odbiór nastąpił w grudniu 2003 r., ostateczne rozliczenie nastąpi w roku 2004.

Rysunek 9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu gminy Sosnowiec w 2003 roku

Wynik finansowy gminy Sosnowiec osiągnięty w 2003 roku jest dodatni i wynosi 13 560 151 zł, na co wpłynęło szybsze tempo realizacji dochodów niż wydatków.

4.2. Analiza i ocena gospodarki finansowej za rok 2004

Budżet miasta na rok 2004 uchwalony został uchwałą Nr 245/XX/04 Rady Miejskiej w Sosnowcu w dniu 22 stycznia 2004 r. Nastąpiły jednak istotne zmiany w wysokościach zaplanowanych dochodów i wydatków, których głównymi przyczynami było:

- ustawowa zmiana ustalająca gminy jako podmioty realizujące zadania zlecone z zakresu świadczeń rodzinnych (na to zadanie otrzymano dotację z Budżetu Państwa).

- otrzymane w trakcie roku dofinansowanie zadań własnych z Budżetu Państwa oraz funduszy celowych,

- otrzymanie dofinansowanie zadań inwestycyjnych z Urzędu Marszałkowskiego, Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, WFOŚiGW w formie pożyczki z możliwością częściowego umorzenia,

- dofinansowanie zadań inwestycyjnych otrzymane w ramach odszkodowania za szkody górnicze przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń,

- częściowa spłata zaległości podatkowych, umożliwiająca podmiotom gospodarczym skorzystanie z zapisów ustawy o restrukturyzacji niektórych należności publiczno-prawnych od przedsiębiorców (tzw ustawa”Kołodkowa”),

- korzystniejsze od planowanych rezultaty obrotu majątkiem komunalnym, świadczące o rosnącym zainteresowaniu inwestorów terenami i obiektami naszego Miasta,

- wyższe przychody jako aspekt bilansowego zamknięcia roku 2003,

- rezygnacja z emisji obligacji komunalnych.

Wykonanie budżetu Sosnowca za 2004 rok przedstawia się następująco:

-dochody gminy zrealizowano w wysokości 301 589 496 zł,

co stanowi 102,83 % planu rocznego,

- wydatki gminy zrealizowano w wysokości 281 566 502 zł,

co stanowi 91,23 % planu rocznego,

- rozchody zrealizowano w wysokości 15 175 308 zł

-przychody zrealizowano w wysokości 30 619 488 zł

Na ogólną kwotę przychodów składają się:

- przychody z zaciągniętych pożyczek 1 558 156 zł

- wolne środki z lat ubiegłych 29 061 332 zł

Przychodami zrównoważono rozchody, które dotyczyły:

- wykupu obligacji komunalnych 15 000 000 zł

- spłaty kredytu 115 308 zł

- spłat pożyczek 165 000 zł

Dług Miasta na koniec 2004 roku wyniósł 61 638 654 zł, z następujących tytułów:

- wyemitowanych obligacji 59 600 000 zł

- kredytu 480 498 zł

- pożyczek 1 558 156 zł

Wynik finansowy gminy Sosnowiec osiągnięty w 2004 roku jest dodatni i wynosi 20 022 994 zł, na co wpłynęło szybsze tempo realizacji dochodów niż wydatków. Dochody gminy według obowiązującej klasyfikacji budżetowej przedstawia tabela numer 12.

Tabela 12

Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2004 roku

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie za 2003 r.	%
600 700 710 750 754 756 758 801 851 852 853 854 900 921 926	Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezp.publ. i ochrona p/poż Doch.od os. praw,os. fiz. i od in.jedn.nie pos..osob.prawnej Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozostałe zadania w zakresie polityki .społ Edukacyjna opieka wychow. Gosp.komun.i ochr.środow. Kultura i ochrona dziedz.narodowego Kultura fizyczna i sport	0 9.495.000 6.000 234.100 55.000 164.283.000 68.637.563 2.499.000 490.000 370.259 145.500 0 5.017.500 0 2.300.000	5.509.988 16.642.632 82.677 317.037 55.000 183.046.883 69.007.543 4.181.458 506.166 2.145.299 145.500 250.850 8.938.414 98.200 2.341.990	4.741.654 18.352.743 85.224 364.357 121.311 188.865.966 70.757.450 3.470.767 733.395 2.243.505 126.735 234.959 9.120.722 98.200 2.272.508	86,05 110,27 103,08 114,92 220,56 103,17 102,53 83,00 144,89 104,57 87,1 97,25 102,03 100,00 97,03
	Dochody ogółem	253.532.922	293.269.637	301.589.496	102,83

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

W układzie rodzajowym dochody gminy w 2004 r. wyniosły 301 589 496 zł, co stanowi 102,84 % planu rocznego, w tym:

- dochody własne (bez udziałów w pod.doch.od os.fiz.) 132 726 927 zł

- udziały w podatku dochodowym 97 134 014 zł

- subwencja ogólna 58 802 543 zł

- dotacje i inne dofinansowania do zadań własnych 12 926 012 zł

Dotacje na zadania zlecone gminie z zakresu administracji rządowej oraz zawarte w drodze porozumienia wyniosły 22 707 798 zł. Struktura wykonania dochodów gminy została przedstawiona na rysunku 10.

Rysunek 10

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

Dominującym źródłem dochodów gminy są dochody własne, stanowiące 46 % dochodów ogółem. Drugim pod względem wielkości źródłem dochodów to udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych stanowiące 32% dochodów ogółem. Wielkość dochodów własnych jak i udziałów gminy w porównaniu z rokiem 2003 uległy zwiększeniu. Subwencja ogólna zajmuje znaczącą pozycję dochodową - 19 %, ale w porównaniu z rokiem 2003 jej udział zmniejszył się o 7 punktów procentowych.

Realizację dochodów w układzie działowym, zgodnie z klasyfikacją budżetową prezentuje rysunek 11.

Rysunek 11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

Rysunek 11 wskazuje, że podstawowym źródłem zasilającym budżet gminy jest Dział 756 - Dochody od osób prawnych, osób fizycznych i innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej. Wpływy z tego działu zaplanowano na 183 046 883 zł, a wykonanie osiągnięto w wysokości 188 865 966 zł, co stanowi 103,18 % planu. Obrazowo strukturę i stopień realizacji dochodów tego działu w porównaniu z analogicznymi danymi roku 2003 prezentuje rysunek 12.

Rysunek 12

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

Dział 756 obejmuje poniższe rozdziały.

Rozdział 75601 - Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych

Dochody dotyczą wpłat dokonanych za pośrednictwem Urzędu Skarbowego z tytułu karty podatkowej. Zaplanowane dochody w wysokości 400 000 zł zrealizowano w wysokości 427 945 zł, co stanowi 106,9 % planu. Powyższy wynik oznacza jednak zmniejszenie dochodów z rokiem ubiegłym o 138 239 zł.

Rozdział 75615 - Wpływy z podatku rolnego, podatku leśnego, podatku od czynności cywilnoprawnych, podatku od spadków i darowizn oraz podatków i opłat lokalnych. Rozdział ten grupuje blisko połowę dochodów całego działu. Poszczególne rodzaje wpływów rozdziału 75615 zostały pokazane w tabeli 13.

Tabela 13

Wpływy podatkowe w ramach rozdziału 75615-Wpływy z podatku rolnego, leśnego, od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn oraz podatków i opłat lokalnych

	PLAN	WYKONANIE	%
Podatek od nieruchomości Podatek rolny Podatek leśny Podatek od środków transportowych Podatek od spadków i darowizn Podatek od posiadania psów Wpływy z opłaty targowej Wpływy z opłat adm.za czynności administr. Wpłata z PFRON-u związana z ustawowym zwolnieniem Zakł. Pracy Chronionej z podatku Podatek od czynności cywil.-prawnych Odsetki	72.088.033 85.000 8.000 1.680.000 850.000 360.000 50.000 50.000 1.200.000 2.700.000 1.750.000	73.199.821 118.509 9.477 1.888.644 1.178.914 366.505 57.539 36.083 1.019.238 4.306.328 1.985.667	101,54 139,42 118,46 112,41 138,70 101,81 115,08 72,17 84,94 159.49 113,46
RAZEM	80.821.033	84.166.725	14,14

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

W ramach osiągniętych dochodów tego rozdziału, dominującą pozycją jest podatek od nieruchomości zrealizowany w wysokości 73 199 821 zł, co stanowi 101,5 % założonego planu. Podatek od środków transportowych został wykonany w 112,4 %, powodem wyższych wpłat jest wyjątkowo duża ilość rejestrowanych w 2004 roku pojazdów, jak również wyegzekwowanie zaległości na kwotę 273 749 zł. Na uwagę zasługuje wyjątkowo korzystne wykonanie dochodów z tytułu podatku rolnego, głównie w wyniku wzrostu w 2003 r. wartości żyta, będącej podstawą naliczania podatku rolnego w 2004 r oraz w wyniku dokonywanych w ciągu roku zmian w ewidencji gruntów dotyczących rodzaju użytków i klas gruntów. Planowany roczny dochód podatku od czynności cywilnoprawnych ustalono w wysokości 2 700 000 zł, a wykonany został w kwocie 4 306 328 zł, co stanowi 159,5 %. Od kilku lat obserwuje się znaczne wahania w obrocie nieruchomościami gruntowymi, lokalami, czy całymi budynkami, co skutkuje określonymi dochodami w tej pozycji. Stąd trudno precyzyjnie oszacować dochody z tego tytułu w danym roku. Zaplanowane odsetki od nieterminowych wpłat zostały wykonane w 113,46 %, co w zdecydowanej części związane jest z wyegzekwowaniem zaległości w podatku od nieruchomości osób prawnych.

Drugim ważnym źródłem dochodów jest pozycja zwana w klasyfikacji budżetowej Różne Rozliczenia (Dział 758). Dochody tego działu w planowanej na 2004 rok w wysokości 69 007 543 zł zostały wykonane w 102,54 % t.j. w kwocie 70 757 450 zł. Podstawowym dochodem tego działu jest subwencja ogólna w ramach której dominującą pozycję stanowi część oświatowa subwencji zrealizowana w wysokości 58 216 533 zł. W ramach utworzonej w budżecie państwa rezerwy subwencji ogólnej, gmina otrzymała w ciągu roku dodatkowo 53 269 zł. Innym istotnym dochodem tego działu była również wpłata 9 567 834 zł przez PKP jako częściowa partycypacja w przebudowie Śródmieścia. Ważną pozycją tego działu były uzyskane odsetki od lokowanych w bankach wolnych środków budżetowych w kwocie 1 281 924 zł.

Trzecim znacznym źródłem dochodów jest Dział 700 - Gospodarka mieszkaniowa, w którym dominująca pozycja to rozdział 70005 - Gospodarka gruntami i nieruchomościami. Dochody w tym rozdziale są związane z gospodarowaniem majątkiem gminy. Plan roczny w wysokości 15 822 247 zł został wykonany w 110,7 % t.j. w kwocie 17 518 571 zł. Główne źródła dochodów w tym zakresie to:

- opłata za wieczyste użytkowanie wykonana w wysokości2 870 274 zł co stanowi 130,5 % planu rocznego. Wysoki wskaźnik wykonania tej pozycji wynika w części z przeszacowania opłat za wieczyste użytkowanie, w części ze zwiększającej się stale podstawy opodatkowania, a także większej dyscyplinie podatników w regulowaniu bieżących opłat,

- wpływy z dzierżawy gruntów realizowane w wysokości 1 806 400 zł, co stanowi 86 % planu rocznego. Odnotowano w 2004 roku zwiększoną ilość podmiotów zalegających z opłatami oraz zwiększoną ilość wniosków o spłatę ratalną, zwłaszcza spośród prowadzących drobny handel w dzierżawionych obiektach,

- wpływy ze sprzedaży mienia komunalnego zrealizowane w wysokości 12 613 600 zł co stanowi 111,4 % planu rocznego.

Pozostałe źródła dochodów gminy są kwotowo zdecydowanie niższe i mniej więcej porównywalne w swej wielkości, co zostało przedstawione na rysunku numer 14. W efekcie nowej ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego obowiązującej od 2004 roku, zmieniła się struktura dochodów gmin. Dochody gminy Sosnowiec wzrosły o 53 mln.zł.

Plan wydatków gminy na 2004 rok był pierwotnie planowany na 285 473 126 zł, następnie zwiększony do kwoty 331 849 310 zł, a został zrealizowany w 91,69 %. Informacje liczbowe dotyczące wydatków gminy w 2004 roku zostały przedstawione w tabeli numer 14.

Tabela 14

Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych według działów w 2004 r

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie	%
010 020 600 700 710 750 754 757 758 801 803 851 852 853 854 900 921 926	Rolnictwo i łowiectwo Leśnictwo Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezpiecz.publ.i ochrona p/poż Obsługa długu publicznego Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozostałe zadania w zakr.polit.społecz. Edukacyjna opieka wychow. Gospod.kom. i ochr. środowiska Kultura i ochr.dziedz.narodowego Kultura fizyczna i sport	2.000 2.980 29.253.900 470.000 1.210.000 21.205.757 3.252.479 4.800.000 10.700.000 116.545.828 818.000 5.576.660 31.510.275 2.035.440 3.112.755 26.059.400 10.267.000 11.807.500	2.500 3.140 41.345.263 3.720.213 1.273.919 21.868.434 3.460.950 4.857.000 9.346.426 121.424.400 2.648.850 6.717.933 34.050.380 1.778.517 3.424.775 29.525.189 10.546.000 12.614.528	2.353 3.140 34.919.196 3.037.544 567.236 20.838.567 3.357.180 4.844.402 0 119.400.268 440.325 6.570.192 33.908.381 1.752.845 3.369.119 26.079.893 10.017.447 12.458.414	94,12 100,00 84,45 81,64 44,53 95,28 97,00 99,74 98,33 16,62 97,80 99,58 98,56 98,37 88,33 94,99 98,76
	Wydatki ogółem	278.629.974	308.608.817	281.566.502	91,23

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 rok

Jak wynika z tabeli 14 dominujące wydatki związane są z Oświatą (Dział 801) i Edukacyjną Opieką Wychowawczą (Dział 854), które stanowią łącznie 43 % wszystkich wydatków. Wydatki Działu 801 zostały pokazane w tabeli numer 15.

Tabela 15

Wydatki gminy Sosnowiec w ramach Działu 801-Oświata i wychowanie

Rozdział	Nazwa	Plan	Wykonanie	%
80101 80104 80110 80113 80114 80130 80132 80146 80195	Szkoły podstawowe Przedszkola przy szkołach podstawowych Gimnazja Dowożenie uczniów do szkół Zespoły ekon.-admnistr.szkół Szkoły zawodowe Szkoły artystyczne Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli Pozostała działalność	58.665.512 25.321.079 28.506.361 26.000 2.367.232 5.057.608 681.255 281.890 517.463	56.935.578 25.318.583 28.436.744 22.890 2.349.435 4.864.512 680.985 275.518 516.023	97,05 99,99 99,76 88,04 99,25 96,18 99,96 97,74 99,72
	Razem	121.424.400	119.400.268	98,33

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 r.

Przeszło połowa wydatków Działu 801 związana jest z utrzymaniem szkół podstawowych (rozdział 80101) jest to kwota 56 935 578 zł, co stanowi wykonanie planu w 97,05 %. W wydatkach tych najwyższy udział mają wynagrodzenia wraz z pochodnymi - około 75%. Pozostałe wydatki to odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dofinansowanie niepublicznych szkół podstawowych oraz wydatki rzeczowe. Podobne relacje kształtują się w przedszkolach (rozdział 80104), gimnazjach (rozdział 80110) i szkołach zawodowych (rozdział 80130).

Około 21 % wydatków gminy związana jest z szeroko rozumianym układem drogowym w mieście oraz gospodarką komunalną. Planowane wydatki bieżące w zakresie utrzymania gminnych dróg publicznych stanowiły w budżecie po zmianach 27 260 056 zł, wykorzystane zostały w 77,50 %. Niepełne wykonanie wydatków w tym rozdziale zostało spowodowane głównie :

- w wyniku rezygnacji z przeprowadzenia postępowania o zamówienia publiczne na dwa zadania dotyczące wprowadzenia danych do metrykalizacji ulic oraz sporządzenia kart obiektów mostowych,

- nie rozstrzygnięciem przetargu na remont ul. Słowiańskiej,

- nie zostały wykonane remonty: wiaduktu w ciągu ulicy Wojska Polskiego, schodów z wiaduktu przy ul. 3 Maja,

- zamiast remontów kapitalnych przejść w ciągu ulic 3 Maja - przy Poczcie oraz ul. Dęblińska przeprowadzono doraźne naprawy.

Kolejnym działem mającym znaczący udział w wydatkach gminy (12 %), jest Dział 852 - Pomoc Społeczna, który obejmuje placówki opiekuńczo-wychowawcze, domy pomocy społecznej, rodziny zastępcze, ośrodki pomocy społecznej, świadczenia rodzinne, zasiłki i pomoc w naturze oraz dodatki mieszkaniowe. Dodatki zaplanowano w wysokości 14 800 000 zł, wykorzystano w 99,52 % t.j. w wysokości 14 728 378 zł. Wypłacono 95 162 dodatków mieszkaniowych dla 10 182 gospodarstw domowych. Wymienione powyżej działy stanowią 76 % wszystkich wydatków gminy. Struktura i wykonanie planu rocznego wydatków przedstawia rysunek 13.

Rysunek 13

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2004 rok

Wartość wykonanych wydatków w 2004 roku to kwota 304 274 300 zł, były one wyższe więc od wydatków 2003 roku o 32 302 776 zł. Powodami wzrostu tej kwoty są:

- zwiększona wartość zrealizowanych inwestycji,

- wyższe wydatki na Pomoc Społeczną, co jest związane z przejęciem zadań związanych z wypłata świadczeń rodzinnych,

- wyższe wydatki na oświatę jako konsekwencja zapisów „Karty Nauczyciela”,

- dokonana po raz pierwszy w 2004 roku wpłata do budżetu państwa jako wsparcie gmin zamożniejszych na rzecz gmin w trudnej sytuacji finansowej.

Wynik finansowy Miasta osiągnięty w 2004 r. jest dodatni i wynosi 20 022 994 zł, na co wpłynęło szybsze tempo realizacji dochodów niż wydatków.

4.3. Analiza i ocena gospodarki finansowej za rok 2005

Budżet miasta na rok 2005 uchwalony został uchwałą Rady Miejskiej w Sosnowcu Nr 522/XXXIII/04 w dniu 16 grudnia 2004 r. Zaplanowane w nim kwoty dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, uległy zmianom, których głównymi przyczynami było:

- otrzymane w trakcie roku dofinansowanie zadań własnych z Budżetu Państwa,

-otrzymane dofinansowanie zadań inwestycyjnych z Urzędu Marszałkowskiego, Wojewody, Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, Narodowego oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska,

- dofinansowanie zadań inwestycyjnych otrzymane w ramach odszkodowania za szkody górnicze przez Spółkę Restrukturyzacji Kopalń,

- korzystniejsze od planowanych rezultaty obrotu majątkiem komunalnym,

- wyższe wpłaty podatkowe w tym zwłaszcza udziały w podatku dochodowym,

- wyższe przychody jako aspekt bilansowego zamknięcia roku 2004,

- rezygnacja z planowanej w 2005 roku emisji obligacji komunalnych.

Wykonanie budżetu 2005 roku przedstawiało się następująco:

- dochody gminy zrealizowano w wysokości 315 520 010 zł

co stanowi 103,58 % planu rocznego,

- wydatki gminy zrealizowano wysokości 308 030 606 zł

co stanowi 94,61 % planu rocznego

- rozchody zrealizowano wysokości 18 489 188 zł

- przychody zrealizowano w wysokości 39 426 435 zł.

Deficyt budżetowy 20 937 247 zł oraz rozchody zrównoważono przychodami, na które składały się:

- przychody z zaciągniętych pożyczek 180 589 zł

- wolne środki z lat ubiegłych 39 245 846 zł

Rozchody budżetu miasta w 2005 roku dotyczyły:

- wykupu obligacji komunalnych 18 000 000 zł

- spłaty kredytu i pożyczki 289 188 zł

- udzielenia pożyczki 200 000 zł.

Dług Miasta na koniec 2005 r. wyniósł 43 530 055 zł z następujących tytułów:

- wyemitowanych obligacji 41 600 000 zł

- kredytu 365 190 zł

- pożyczek 1 564 865 zł

Wynik finansowy gminy za rok 2005 jest dodatni i wynosi 7 489 404 zł, na co wpłynęło szybsze tempo realizacji dochodów niż wydatków.

Według obowiązującej klasyfikacji budżetowej dochody gminy Sosnowiec za 2005 r. zostały przedstawione w tabeli numer 16.

Tabela 16

Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2005 roku

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie za 2003 r.	%
600 700 710 750 754 756 758 801 803 851 852 853 854 900 921 926	Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezp.publ. i ochrona p/poż Doch.od os. praw.,os. fiz. i od in.jedn.nieposiad.os.praw. Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozostałe zadania w zakresie polityki .społ Edukacyjna opieka wychow. Gosp.koml.i ochrona środow. Kultura i ochrona dziedz.narodowego Kultura fizyczna i sport	0 12.907.500 7.000 317.000 80.000 181.257.000 59.991.447 3.382.483 0 564.000 2.089.395 114.200 0 5.923.500 0 2.096.000	11.597.217 16.020.491 7.000 405.797 237.332 194.796.646 60.963.126 4.664.362 327.000 564.000 4.167.795 115.488 1.184.346 7.120.343 118.000 2.336.787	9.755.119 18.095.433 403 551.395 282.907 204.865.091 62.490.276 4.343.178 327.000 789.648 4.313.107 142.184 767.886 6.364.213 69.210 2.362.960	84,12 112,95 5,76 135,88 119,20 105,17 102,51 93,11 100,00 140,01 103,49 123,12 64,84 89,38 58,65 101,12
	Dochody ogółem	268.729.525	304.625.730	315.520.010	103,58

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005 r.

Dochody gminy wyniosły 315 520 010 zł, co stanowi 103,58 % planu rocznego, w tym:

- dochody własne (bez udziałów w pod.doch.od os.fiz) 130 672 311 zł

- udziały w podatku dochodowym 110 668 191 zł

- subwencja ogólna 59 169 136 zł

- dotacje i inne dofinansowania do zadań własnych 15 010 372 zł

Struktura wykonania dochodów gminy została przedstawiona na rysunku numer 17. Dotacje na zadania zlecone gminie z zakresu administracji rządowej oraz zawarte w drodze porozumienia wyniosły 28 650 455 zł. Struktura wykonania dochodów gminy została przedstawiona na rysunku 14.

Rysunek 14

Źródło: Sprawozdanie z wykonania budżetu za 2005 r.

Dominującymi dochodami gminy są dochody własne (41 %), prawie na równi z udziałami (35 %). Przy czym udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych wzrosły o 3 punkty procentowe, co może świadczyć o ożywieniu gospodarczym. Subwencja ogólna ma również znacząca pozycje w dochodach gminy (19 %) i osiągnęła taki sam poziom jak w roku 2004.

Realizację dochodów gminy w układzie działowym, zgodnie z klasyfikacją budżetową prezentuje rysunek numer 15.

Rysunek 15

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005 r.

Tak jak w latach poprzednich również w roku 2005 najwięcej wpływów zarejestrowano w Dziale 756 - Dochody od osób prawnych, osób fizycznych i innych jednostek nie posiadających osobowości prawnej. Wpływy zaplanowano na 194 796 646 zł, a wykonanie osiągnęło kwotę 204 865 091 zł, co stanowi 105,17 % planu. Obrazowo strukturę i stopień realizacji dochodów tego działu prezentuje rysunek 16.

Rysunek 16

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005 r.

Dział 756 składa się z 6 rozdziałów.

Rozdział 75601 - Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych.

Zaplanowane dochody w wysokości 385 000 zł, dotyczą wpłat dokonanych za pośrednictwem Urzędu Skarbowego z tytułu karty podatkowej. Realizacja dochodów w ramach tej pozycji wraz z odsetkami wyniosła 331 905 zł, co stanowi 86,21 % planu. Kwota ta oznacza zmniejszenie dochodów w porównaniu z rokiem 2004 o 96 024 zł, a w porównaniu z rokiem 2003 aż o 234 279 zł. Przyczyną jest odchodzenie podatników od tej formy opodatkowania, oraz nie dokonywanie wpłat mimo przypisu.

Rozdział 75615 - Wpływy z podatku rolnego, podatku leśnego, podatku od czynności cywilnoprawnych, podatku od spadków i darowizn oraz podatków lokalnych od osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych. Rozdział ten grupuje 33 % dochodów całego działu. Planowana wielkość 61 800 000 zł, została zrealizowana w 109,07 % i stanowi kwotę 67 406 447 zł. Wpływy podatkowe w ramach rozdziału 75615 zostały pokazane w tabeli numer 17.

Tabela 17

Stopień wykonania wpływów podatkowych w rozdziale 75615-Wpływy z podatku rolnego, leśnego, od czynności cywilnoprawnych, od spadków i darowizn oraz podatków i opłat lokalnych

	PLAN	WYKONANIE	%
Podatek od nieruchomości Podatek od środków transportowych Podatek od czynności cywilno-prawnych Wpłata z PFRON-u związana z ustawowym zwolnieniem Zakładów Pracy Chronionej z podatku Odsetki	59.150.000 650.000 300.000 900.000 800.000	63.848.081 811.314 249.387 967.878 1.529.816	107,94 124,82 83,13 107,54 191,23
RAZEM	61.800.000	67.406.447	109,07

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005r.

W ramach osiągniętych dochodów tego rozdziału, dominującą pozycja jest podatek od nieruchomości zrealizowany w wysokości 63 848 081 zł. W odniesieniu do założonego planu stanowi to 107,94 %. Wśród ważniejszych przyczyn wyższych wpłat należy wymienić:

- wzrost liczby nowopowstałych podmiotów deklarujących opodatkowanie nieruchomości zajętych na działalność gospodarczą,

- zmniejszenie powierzchni gruntów i budynków zwolnionych z opodatkowania należących do Zakładów Pracy Chronionej,

- wpłata zaległości podatkowych na kwotę 6 264 761 zł.

Podatek od środków transportowych planowany w wysokości 650 000 zł został wykonany w kwocie 811 314 zł, co stanowi 124,8 %. Głównym powodem wyższych wpłat jest wyjątkowo duża ilość rejestrowanych w 2005 r. pojazdów, oraz wyegzekwowanie zaległości na kwotę 22 723 zł.

W tym rozdziale są również wpłaty będące rekompensatą ustawowo utraconych dochodów. Z tego tytułu z funduszu PFRON uzyskano 967 878 zł.

Rozdział 75616 - Wpływy z podatku rolnego, leśnego, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych oraz podatków i opłat lokalnych od osób fizycznych. Pozycja kwotowo najwyższa w tym rozdziale to podatek od nieruchomości w kwocie 9 629 163 zł, co stanowi 103,54 % planu. Wyższe wykonanie w stosunku do planu wpłaty to wynik zwiększonej ilości osób fizycznych płacących podatek z tytułu przejmowania na własność garaży, przekształcania mieszkań lokatorskich na własnościowe, oraz wyegzekwowania zaległości w kwocie 867 155 zł. Zaplanowane odsetki od nieterminowych wpłat w wysokości 200 000 zł, wykonano w kwocie 403 708 zł, co stanowi 201,9 % planu. Zwiększenie to związane jest z egzekwowaniem zaległości.

Rozdział 75618 - Wpływy z innych opłat stanowiących dochód jednostki samorządu terytorialnego na podstawie ustaw. W tym rozdziale plan w wysokości 6 663 775 zł wykonano w 129,34 % , uzyskując wpływy w kwocie 8 619 219 zł. Główną pozycją w tym rozdziale to opłaty za zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Z tego tytułu wpłaty wyniosły 3 413 744 zł, co stanowi 102,92 % planowanych na dany rok. Kolejna pozycja to opłata skarbowa, zaplanowana na kwotę 1 900 000 zł została wykonana w wysokości 2269 510 t.j. w 119,45 %. Dochody te pozyskiwane są przede wszystkim z wpływów ze sprzedaży znaków opłaty skarbowej oraz opłat za zgłoszenie obowiązku podatkowego VAT. Ważna pozycja tego rozdziału to opłata eksploatacyjna, zaplanowana w wysokości 1 440 000 zł, a wykonana w kwocie 2 429 081 zł. Wyższa wpłata to efekt wyegzekwowanych zaległości od CTL Maczki Bór.

Rozdział 75619 - Wpływy z różnych rozliczeń. Rozdział zawiera dochody będące naliczonymi i wpłaconymi do Urzędu Miasta kosztami postępowań egzekucyjnych. Wyniosły one 1 105 965 zł, co stanowi 116,86 %.

Rozdział 75621 - Udziały gmin w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa. W rozdziale tym ujęte są dochody z tytułu udziału gminy w podatku dochodowym od osób fizycznych (35,61 %), oraz udziału w podatku dochodowym od osób prawnych (6,71 %).Wpływy rozdziału to 110 112 871 zł, co stanowi 100,5 %.

Drugim ważnym działem w dochodach gminy jest Dział758 - Różne rozliczenia. Dochody tego działu w planowanej na ten rok wysokości 60 963 126 zł, zostały wykonane w 102,51 % t.j. w kwocie 62 490 276 zł. Podstawowym dochodem tego działu jest część oświatowa subwencji ogólnej, która została zrealizowana w wysokości 59 169 136 zł. Dochody tego działu zasiliła też darowizna TIMKEN-a, odsetki od lokowanych w bankach wolnych środków budżetowych, oraz inne drobniejsze wpływy.

Trzecim znaczącym działem jest Dział 700 - Gospodarka mieszkaniowa. Wpływy zaplanowane na kwotę 16 020 491 zł zostały zrealizowane w kwocie 18 095 433 zł, t.j. 112,95 % planu. Najważniejszy rozdział to Gospodarka gruntami i nieruchomościami, którego wpływ wyniósł 18 050 863 zł, wykonany w 121,15 % planu. Główne źródła dochodów w tym zakresie to:

- opłata za wieczyste użytkowanie wykonana w wysokości 2 611 853 zł, co stanowi 104,47 % planu rocznego, głównie dzięki większej dyscyplinie podatników w regulowaniu bieżących opłat,

- wpływy z dzierżawy gruntów zrealizowane w wysokości 1 876 753 zł, co stanowi 104,26 % planu rocznego,

- wpływy ze sprzedaży mienia komunalnego zrealizowane w wysokości 13 080 838 zł co stanowi 126,45 % planu rocznego.

Pozostałe pozycje dochodów gminy są kwotowo zdecydowanie niższe i porównywalne w swej wielkości, oraz nie odbiegające znacznie od wykonania w 2004 roku. Zwiększany w trakcie roku plan dochodów, został ostatecznie zrealizowany w 103,58 %, co umożliwiło bez większych przeszkód realizować zadania ujęte w planie wydatków budżetowych na rok 2005.

Wydatki planowane pierwotnie na rok 2005 wynosiły 323 661 042 zł, po zmianach wyniosły 354 247 516 zł, a zostały zrealizowane w kwocie 336 680 017 zł co stanowi 95,04 % planu. Informacje liczbowe dotyczące wydatków zostały pokazane w tabeli numer 18.

Tabela 18

Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych w 2005 według działów

Dział	Nazwa	Plan początkowy	Plan po zmianach	Wykonanie	%
010 020 600 700 710 750 754 757 758 801 803 851 852 853 854 900 921 926	Rolnictwo i łowiectwo Leśnictwo Transport i łączność Gospodarka mieszkaniowa Działalność usługowa Administracja publiczna Bezpiecz.publ.i ochrona p/poż Obsługa długu publicznego Różne rozliczenia Oświata i wychowanie Szkolnictwo wyższe Ochrona zdrowia Pomoc społeczna Pozost.Zad. w zakresie Pol.społ Edukacyjna opieka wychow. Gospod.kom i ochr. środowiska Kultura i ochr.dziedz.narod. Kultura fizyczna i sport	2.500 3.220 35.547.668 2.080.000 1.448.625 22.235.542 3.212.104 5.153.600 780.000 116.481.511 2.020 6.494.947 32.251.564 1.470.490 3.537.782 42.853.670 10.092.000 12.995.060	2.500 3.220 47.181.006 6.037.899 1.283.625 22.529.721 3.534.310 5.153.600 80.750 118.784.971 902.750 8.250.422 34.082.539 1.471.778 4.965.507 44.701.982 11.616.700 14.979.697	2.041 3.220 40.726.998 4.484.702 819.600 21.671.183 3.437.553 4.946.456 0 116.150.251 603.265 6.916.408 32.959.501 1.367.462 4.041.787 43.945.577 11.215.369 14.739.233	81,64 100,00 86,32 74,28 63,85 96,19 97,26 95,98 97,78 66,83 83,83 96,70 92,91 81,40 98,31 96,55 98,39
	Wydatki razem	298.660.283	325.562.977	308.030.606	94,61

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005r.

Z tabeli 18 wynika, iż tak jak w latach poprzednich nadal podstawowym wydatkiem budżetowym jest oświata i edukacja. Łącznie wydatkowano na ten cel 120 192 038 zł, co stanowi 36 % wszystkich wydatków gminy. Wydatki działu 801- oświata i wychowanie zostały przedstawione w tabeli numer 19.

Tabela 19

Wydatki gminy Sosnowiec w 2005 r. w ramach działu 801-Oświata i Wychowanie

Rozdział	Nazwa	Plan	Wykonanie	%
80101 80103 80104 80110 80113 80114 80130 80132 80146 80195	Szkoły podstawowe Oddziały przedszk. przy szkołach podstaw. Przedszkola Gimnazja Dowożenie uczniów do szkół Zespoły ekon.-admnistr.szkół Szkoły zawodowe Szkoły artystyczne Dokształcanie i doskonalenie nauczycieli Pozostała działalność	56.650.599 334.637 24.818.118 30.952.653 25.350 2.485.126 1.947.826 520.329 322.592 697.741	55.622.916 264.253 24.834.469 30.403,021 20.700 2.409.697 1.307.712 518.790 132.428 636.265	98,19 78,97 99,95 98,22 81,66 96,96 67,14 99,70 41,05 91,19
	Razem	118.784.971	116.150.251	97,78

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005 r.

Wydatki w dziale 801 to związane są głównie z utrzymaniem szkół podstawowych, zawodowych, artystycznych, gimnazjów i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych. Prawie połowa wszystkich wydatków działu związana jest z utrzymaniem szkół podstawowych - rozdział 80101. Jest to kwota 55 622 916 zł, w której zasadnicza część 41 128 888 zł to wynagrodzenia wraz z pochodnymi .Pozostałe wydatki to odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, dofinansowanie niepublicznych szkół podstawowych oraz wydatki majątkowe. W pozostałych szkołach również zasadnicza część wydatków związana jest z wynagrodzeniem ich pracowników.

Kolejne pozycje w strukturze wydatków gminy to transport i gospodarka komunalna stanowiące łącznie 27 % budżetu i obejmujące wiele zadań inwestycyjnych. Zaplanowane wydatki w dziale 600- transport i łączność na kwotę 47 181 006 zł zostały wykonane w 86,32 %, co stanowi kwotę 40 726 998 zł., z czego 25 569 412 zł zostało wydatkowane na bieżące utrzymanie gminnych dróg publicznych. Gospodarka komunalna to dział 900, w którym wydatkowano 43 945 577 zł, co było w 98,31 % realizacją planu. Przeznaczenie wydatków to między innymi:

- regulacja potoku Dańdówka dla ochrony przed powodzią - etap I,

- plan finansowy zadania „Budowa kompleksowego systemu gospodarki odpadami w Sosnowcu”,

- oczyszczanie i utrzymanie dróg, utrzymanie szaletów, likwidacja „dzikich wysypisk”, utrzymanie przepompowni wód deszczowych,

- utrzymanie zieleni,

- oświetlenie ulic, placów i dróg.

Następnym znaczącym wydatkiem gminy (11 %), jest pomoc społeczna - Dział 852, wydatki zaplanowano na 34 082 539 zł, zostały zrealizowane w kwocie 32 959 501 zł, co stanowi 96,70 % planu. Wydatki tego działu związane są z utrzymaniem domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia, ośrodków pomocy społecznej, oraz udzielaniem w różnych formach pomocy społecznej. Dominująca część wydatków w tym dziale została przeznaczona na wypłatę dodatków mieszkaniowych. Po rozpatrzeniu wniosków wydano łącznie 15 889 pozytywnych decyzji administracyjnych i wypłacono 90 962 świadczeń na łączną kwotę 13 391 205 zł dla 9 868 gospodarstw domowych.

Strukturę i wykonanie planu rocznego wszystkich wydatków gminy w 2005 r. przedstawia rysunek 17.

Rysunek 17

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania z wykonania budżetu za 2005 r.

Wykonanie wydatków w stosunku do planu na poziomie 95,04 % pozwoliło zrealizować w zasadzie wszystkie podstawowe zadania mające wpływ na prawidłowe funkcjonowanie gminy Sosnowiec, wykonać większość zadań inwestycyjnych, a pozostałe zaawansować w znacznym stopniu.

Po przeanalizowaniu sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005, można zaobserwować dynamiczny wzrost osiąganych dochodów gminy Sosnowiec. Znaczny wpływ na taki stan miała nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, zwiększająca kompetencje gmin i jednocześnie ich dochody. Nowe uregulowania ustawowe zbiegły się z wyraźnym ożywieniem gospodarczym pozwalając pozytywnie odczuć ich efekt. Inną przyczyną która znacznie wpłynęła na wzrost dochodów, było zasilanie budżetów środkami zewnętrznymi. Na przełomie analizowanych lat struktura dochodów zmieniła się w zasadzie tylko w części dotyczącej udziałów w podatku dochodowym, co świadczy o wyższym tempie wzrostu tej pozycji w stosunku do tempa wzrostu pozostałych dochodów własnych. Dominującymi dochodami są dochody własne na równi z udziałami. Subwencja ogólna pozostaje również znaczącą pozycja dochodową. Struktura dochodów budżetowych w okresie analizowanych lat została przedstawiona na rysunku 18.

Rysunek 18

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005

Patrząc na dochody gminy według klasyfikacji budżetowej w latach 2003-2005, widzimy że niezmiennie dominującym źródłem jest dział 756 czyli podatki i opłaty, zaś drugie miejsce to dział 758 czyli różne rozliczenia. Strukturę dochodów według działów przedstawia rysunek 19.

Rysunek 19

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005

Strukturę i stopień wzrostu w realizacji dochodów działu 756 w porównaniu danych z lat 2003-2005 przedstawia rysunek 20. Wynika z niego, iż dochody podatkowe mają tendencję progresywną, zwłaszcza udziały w podatku dochodowym.

Rysunek 20

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005.

Wykonanie wydatków gminy Sosnowiec w latach 2003-2005 zostało pokazane na rysunku 21. Wynika z niego iż w badanym okresie dominującym wydatkiem gminy to dział 801 - oświata i wychowanie, inne znaczące działy to 900 - gospodarka komunalna i ochrona środowiska oraz dział 600 - transport i łączność. Z rysunku wynika, iż wydatki gminy maja również tendencje wzrostową. Wykonanie wydatków na określonych poziomach pozwoliło w zasadzie zrealizować wszystkie podstawowe zadania mające wpływ na prawidłowe funkcjonowanie miasta.

Rysunek 21

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005.

Z roku na rok budżet gminy Sosnowiec jest coraz większy i lepszy. Gmina dała zielone światło dla inwestycji i to przynosi efekty. Wydatki majątkowe mają tendencję zwyżkową, co zostało pokazane na rysunku 22.

Rysunek 22

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005.

Sosnowiec to jedno z nielicznych miast w województwie śląskim, w którym tak dużo się inwestuje, i którym jest tak dobrze zorganizowane pozyskiwanie funduszy unijnych. Dochody budżetowe w latach 2003-2005 przekraczają wydatki i nawet patrząc przez pryzmat zadłużenia, Sosnowiec sytuuje się w gronie miast o dobrej kondycji finansowej. Porównanie wyniku finansowego w analizowanych latach przedstawia rysunek 23.

Rysunek 23

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań z wykonania budżetu za lata 2003-2005.

Należy podkreślić, że różnice między planem a wykonaniem budżetu w latach 2003-2005 zarówno po stronie dochodów jak i wydatków było niewielkie co świadczy o dyscyplinie budżetowej, stałym szacowaniu składników oraz ograniczeniu wydatków. Kondycja finansowa gminy Sosnowiec jest dobra, budżet jest coraz lepszy osiągając progresję wyników z roku na rok. Zdarzają się sytuacje, iż faktyczne roczne dochody przewyższają zaplanowane i dzięki temu można zrealizować zadania, na które wcześniej zabrakło pieniędzy. Zawsze jednak gmina dba o to, by rzeczywiste wydatki nie przekroczyły tych prognozowanych, ponieważ prowadziłoby to do naruszenia równowagi budżetowej. Nad prawidłową realizacją budżetu gminy czuwa Prezydent Miasta i Skarbnik Miasta oraz Regionalna Izba Obrachunkowa, której corocznie składane są sprawozdania z wykonania budżetu.

ZAKOŃCZENIE

Ustawa o samorządzie terytorialnym powierzyła gminom wiele poważnych zadań wykonywanych we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, dla realizacji których niezbędne są własne, wydajne źródła dochodów budżetowych. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest wykonywanie zadań zleconych przez państwo, ale po zapewnieniu środków finansowych przez administracje rządową w wysokości koniecznej do ich wykonania. Samodzielność gminy nie ma charakteru absolutnego, ani bezwzględnego. Jej zakres wyznaczają obowiązujące przepisy prawa. Podstawą tej samodzielności są skuteczne gwarancje prawne oraz ich finansowe zabezpieczenie - posiadany majątek i dochody wystarczające do pokrycia wydatków związanych z realizacją zadań gminy oraz możliwość decydowania o ich kierunkach. Dochody gminy są gwarancją realizacji zadań i kompetencji gminy, a budżet jest podstawą do prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej. Kompetencje organów lokalnych w zakresie kształtowania dochodów, dokonywania wydatków oraz prowadzenia gospodarki finansowej są najważniejszymi miernikami ich samodzielności. Z regularnych dochodów podatkowych można wyodrębnić grupę stanowiącą tzw. własny potencjał dochodowy, w którym należy ująć udziały w podatkach dochodowych (PIT I CIT), podatek od nieruchomości, od środków transportowych od czynności cywilno-prawnych. Te źródła można traktować jako stabilne, świadczące o potencjale dochodowym mieszkańców. Gminy miejskie maja znacznie wyższy poziom dochodów niż gminy miejsko-wiejskie i wiejskie. Natomiast dochody majątkowe mogą być nadzwyczajne i przejściowe, na przykład ze względu na przekształcenia własnościowe w sferze komunalnej. Dochody budżetowe gminy można sklasyfikować następująco: własny potencjał dochodowy, subwencje, dotacje, inne dochody bieżące, majątkowe i pozabudżetowe. Dochody składające się na własny potencjał dochodowy mają istotne znaczenie, gdyż warunkują nie tylko jakość usług oświatowych, komunalnych czy z zakresu opieki społecznej, ale mają również wpływ na rozmiar wydatków inwestycyjnych gminy. Dobrze skonstruowany budżet gminy, to taki w którym dochody majątkowe, pochodzące ze sprzedaży gruntów i budynków, oraz unijne dochody pozabudżetowe służą finansowaniu inwestycji, a wydatki bieżące (w tym koszty obsługi długu) są niższe od dochodów bieżących obejmujących własny potencjał dochodowy, subwencje, dotacje oraz inne dochody o charakterze regularnym. Taka sytuacja pozwala generować nadwyżkę dochodów bieżących nad wydatkami bieżącymi, która może być źródłem finansowania inwestycji. Gmina Sosnowiec mając taką właśnie nadwyżkę stara się wykorzystać tą dogodna pozycję. Efektem prowadzonej od kilku lat proinwestycyjnej polityki władz miasta jest wzrastające zainteresowanie lokalizacją w Sosnowcu firm produkcyjnych i usługowych i to zarówno krajowych jak i z udziałem kapitału zagranicznego. Jedną z form przyciągania nowych inwestorów jest przygotowywanie atrakcyjnych terenów pod budowę nowych zakładów. Sosnowiec bowiem to przypadek szczególny. Nie ma w Polsce drugiego miasta, w którym zlikwidowano tyle zakładów przemysłowych. Zamknięto w mieście pięć kopalń, padł przemysł włókienniczy, kłopoty nie ominęły hutnictwa. W wyniku likwidacji tradycyjnego dotychczas przemysłu wydobywczego w mieście istneją znaczne obszary terenów poprzemysłowych, których część władze samorządowe postanowiły przeznaczać na strefy aktywności gospodarczej. Do największych firm zagranicznych, które doceniły Sosnowiec jako miasto korzystnej lokalizacji inwestycji należą: TIMKEN Polska Sp. Z o.o. - światowy producent łożysk i stali, Foster Wheeler Energy - Fakop - znany producent kotłów fluidalnych, Heraeus Elektro - Niepolska - producent wysoko wyspecjalizowanej aparatury kontrolno-pomiarowej, Sutco Poland - producent maszyn i urządzeń ekologicznych, ER.SI. Poland - producent części i akcesoriów samochodowych, ERGOM Poland - producent tworzyw sztucznych oraz części i akcesoriów samochodowych, Daimler-Chrysler Automobil Polska. Branża handlowo-usługowa oprócz lokalnych, renomowanych firm reprezentowana jest przez kiper supermarkety takie jak: Suchan, Geant, Carrefour, Plus, Leroy Merlin, Castorama, czy hurtownia Makro Cash, a także Outlet Center. Dużą rolę w tworzeniu nowych przedsiębiorstw i zakładów usługowych odgrywa Specjalna Strefa Ekonomiczna, która powstała w Sosnowcu dzięki staraniom władz samorządowych, a której zadaniem było przyciągnięcie inwestorów. Niezaprzeczalnym atutem Strefy są zwolnienia podatkowe, które przysługują każdemu inwestorowi. Sosnowiec korzysta również z funduszy pomocowych, jakimi są dotacje z Unii Europejskiej, dzięki którym udało się zrealizować wiele inwestycji. Powstały nowe miejsca pracy, wybudowano i zmodernizowano drogi.

Gmina Sosnowiec jest przykładem, jak dzięki właściwej gospodarce finansowej można zmienić swoje oblicze , z miasta węgla i stali na miasto przemysłowe, handlu i usług. Najważniejsze bowiem dla władz samorządowych jest podejmowanie takich działań, żeby miasto było przyjazne zarówno dla mieszkańców jak i inwestorów. Budżet samorządowy należy rozpatrywać w kategoriach strategicznych przedsięwzięć stwarzających warunki dla rozwoju gospodarczego. Bardzo silne wzmocnienie uzależnienia poziomu dochodów samorządów od bogactwa i zarobków ich mieszkańców wywołuje refleksję co do słuszności rozwiązań przyjętych w ustawie o jednostkach samorządu terytorialnego, zwłaszcza w świetle zasad sprawiedliwości społecznej czy też stabilności funkcjonowania samorządów.

BIBLIOGRAFIA

Agapszowicz A., Gilowska Z. : Ustawa o samorządzie terytorialnym - komentarz, 1997r

Borodo A. : Dochody jednostek samorządu terytorialnego w świetle ustawy z 13 XI 2003r, Dom Organizatora, Toruń 2004r.

Borodo A. : Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej - zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta, 2000r

Budżetowanie i kontrola budżetowa w przedsiębiorstwach i jednostkach samorządu terytorialnego- Dębska-Rup A., Kuchmacz J., Stańdo-Górowska H., Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2002 r.

Chojna-Duch E. : Polskie prawo finansowe - finanse publiczne, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2003 r.

Chmoja M. : Leksykon samorządu terytorialnego, Oficyna Wydawnicza Grafpunkt, Warszawa 2002r.

Dolnicki B. : Samorząd Terytorialny, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2003r

Glumińska-Pawlic J. : Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003r.

Glumińska-Pawlic J. : Finanse samorządu terytorialnego - wpływ zmian w ustawach o podatkach i opłatach samorządowych na poziom dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2005r.

Jastrzębska M. : Nowy model samorządu terytorialnego, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 1999 r.

Korzeniowska A. : ABC samorządu terytorialnego, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2004r.

Kosikowski C., Ruśkowski E. : Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2003 r.

Kożuch A., Mirończuk A. : Zarządzanie finansami lokalnymi, Fundacja Współczesne zarządzanie, Białystok 2005r.

Leoński Z. : Samorząd terytorialny w RP, Podręcznik Prawniczy C.H. Beck, Warszawa 1998r.

Markowska-Bzducha E. : Samodzielność finansowa polskich gmin, Zakład Poligraficzny Politechniki Radomskiej, Radom 2005r.

Milczarek T. : Samorząd gminy, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa 1999 r.

Niewiadomski Z. : Ustrój samorządu terytorialnego administracji rządowej po reformie, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 2000r.

Niewiadomski Z. : Samorząd terytorialny- ustrój i gospodarka, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa 2001r.

Nowacka E. J. : Samorząd terytorialny w ustroju państwowym,Wydawnictwo Lexis Nexis 2002r.

Ochendowski E. : Prawo administracyjne, Dom Organizatora, Toruń 2001r.

Pronobis W. : Poradnik dla działaczy samorządowych w warunkach jednoczącej się Europy, Warszawa 1999r.

Patrzałek L. : Finanse samorządowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1999r

Samorząd terytorialny w Polsce, praca zbiorowa pod redakcją J. P. Tarny, Wydawnictwo Prawnicze Lexis Nexis, 2002r

Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, praca zbiorowa pod redakcją W. Wojtowicz, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków 2005r.

Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, praca zbiorowa pod redakcją H. Sochackiej-Krysiak, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2003r.

Ruśkowski E., Salachna J. : Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego - komentarz, Dom Wydawniczy ABC , Warszawa 2003 r.

Ruśkowski E. : Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004r

Ura E. : Prawo administracyjne, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999r.

Winiarska K., Wołoszyn A. J. : Rachunkowość budżetowa, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004r

Pozycje czasopiśmiennicze

Misiąg A. : Polityka dochodowa JST w 2006 roku, Pismo Samorządu terytorialnego WSPÓLNOTA nr 3 z 22.10.2005 (Wydanie Monograficzne)

Swianiewicz P. : Inwestycje w infrastrukturę techniczną, Pismo Samorządu Terytorialnego WSPÓLNOTA nr 21 z 15.10.2005

Swianiewicz P. : Wykorzystanie środków zagranicznych, Pismo Samorządu Terytorialnego WSPÓLNOTA nr 25 z 10.12.2005

Swianiewicz P. : Zadłużenie samorządów, Pismo Samorządu terytorialnego WSPÓLNOTA nr 1 z 07.01.2006

Akty prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Ustawa z dnia 08.03.1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. 05.172.1441

Ustawa z 30.06.2005 r. o finansach publicznych

Materiały pomocnicze

Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Sosnowca za rok 2003

Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Sosnowca za rok 2004

Sprawozdanie z wykonania budżetu miasta Sosnowca za rok 2005

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 08.03.1990r., z późniejszymi zmianami

Ustawa o finansach publicznych z 30.06.2005 r.

Pismo Samorządu Terytorialnego „WSPÓLNOTA” numer: 3/2005; 21/2005; 25/2005; 1/2006

Sprawozdania z wykonania budżetu miasta Sosnowca za lata 2003; 2004; 2005

SPIS TABEL

Tabela 1 - Różnice między zadaniami własnymi i zleconymi wykonywanymi przez gminę 11

Tabela 2 - Zależność liczby radnych od liczby mieszkańców……………………………….13

Tabela 3 - Podatki stanowiące dochody gmin………………………………………………..27

Tabela 4 - Odsetek JST korzystających za środków zagranicznych w latach 2002-2004…...39

Tabela 5 - Ranking wydatków inwestycyjnych w miastach wojewódzkich…………………47

Tabela 6 - Struktura wydatków budżetowych gmin ponoszonych na zadania bieżące i majątkowe w latach 1998-2001………………………………………...………………….....48

Tabela 7 - Terminy sporządzania i obieg sprawozdań w zakresie budżetów JST………..60-63

Tabela 8 - Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2003 r………………………..66-67

Tabela 9 - Wpływy podatkowe w ramach rozdziału 75616………………………………….69

Tabela 10 - Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych w/g działów za rok 2003………....72

Tabela 11 - Wydatki gminy w ramach w ramach działu 801-Oświata i Wychowanie…....…73

Tabela 12 - Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2004 r……………………...….77

Tabela 13 - Wpływy podatkowe w ramach rozdziału 75615………………………...………80

Tabela 14 - Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych w/g działów za rok 2004 r………..82

Tabela 15 - Wydatki gminy w ramach działu 801- Oświata i Wychowanie.…………...……83

Tabela 16 - Ujęcie syntetyczne dochodów budżetowych w 2005 r………………………….86

Tabela 17 - Stopień wykonania wpływów podatkowych w rozdziale 75615………………..89

Tabela 18 - Ujęcie syntetyczne wydatków budżetowych w 2005 r………………………….92

Tabela 19 - Wydatki gminy w ramach działu 801-Oświata i wychowanie..……………...…93

SPIS RYSUNKÓW

Rysunek 1 - Źródła dochodów gmin w 2004r………….………………………………….…25

Rysunek 2 - Dotacje na zadania inwestycyjne samorządów w 2004 r……………………….38

Rysunek 3 - Struktura zadłużenia gmin …………….………………………………...……..44

Rysunek 4 - Podział zadań JST…………….……………………………………………..….45

Rysunek 5 - Wydatki majątkowe samorządów w latach 1991-2004……….……………......49

Rysunek 6 - Struktura dochodów gminy w 2003 r…………….……………………………..67

Rysunek 7 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w 2003 r……………….68

Rysunek 8 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w ramach działu 756.. ...71

Rysunek 9 - Stopień wykonania planu rocznego wydatków gminy w 2003 r….……...…….75

Rysunek 10 - Struktura dochodów gminy w 2004 r…………………………………………78

Rysunek 11 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w 2004 r…………...…78

Rysunek 12 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w ramach działu 756…79

Rysunek 13 - Stopień wykonania planu rocznego wydatków gminy w 2004 r…….…...…...84

Rysunek 14 - Struktura dochodów gminy w 2005 r……………………………………….…87

Rysunek 15 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w 2005 r…………...…88

Rysunek 16 - Stopień wykonania planu rocznego dochodów gminy w ramach działu 756....88

Rysunek 17 - Stopień wykonania planu rocznego wydatków gminy w 2005 r…….………..94

Rysunek 18 - Dochody budżetowe ogółem w latach 2003-2005………….…………………95

Rysunek 19 - Wykonanie dochodów gminy w latach 2003-2005……….………………...…96

Rysunek 20 - Porównanie wykonania planu rocznego dochodów gminy w ramach działu 756 w latach 2003-2005………………………………………….……………………...….…….96

Rysunek 21 - Wykonanie wydatków gminy w latach 2003-2005………..………………..…97

Rysunek 22 - Wydatki majątkowe w latach 2003-2005……………………..……………….98

Rysunek 23 - Porównanie wyniku finansowego w latach 2003-2005………………....….....98

M. Jastrzębska: Nowy model samorządu terytorialnego, 1999 r., s. 15

J. Glumińska-Pawlic: Samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo

Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2003, s. 12

Z. Niewiadomski: Ustrój samorządu terytorialnego i administracji rządowej po reformie, Difin, Warszawa

2000 r.,s. 17

M. Chmoja: Leksykon samorządu terytorialnego, Oficyna wydawnicza Grafpunkt, Warszawa 2002, s.78

W. Pronobis: Poradnik dla działaczy samorządowych w warunkach jednoczącej się Europy, Warszawa

1999r., s. 56

M. Chmoja - Leksykon samorządu...s.79

A. Korzeniowska: ABC samorządu terytorialnego, Bydgoszcz 2004, s.25

M. Chmoja: Leksykon samorządu.. op.cit.,s. 319

E. Ura: Prawo administracyjne, Wydawnictwo Prawnicze PWN, Warszawa 1999 r.,s.146

T. Milczarek - Samorząd...op.cit. s.15.

E. Ura - Prawo administracyjne..op.citr.,s.146,147

B. Dolnicki: Samorząd terytorialny, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2003r, s.163

B. Dolnicki: Samorząd…op.cit.,s. 163,164

A. Korzeniowska: ABC...op.cit., .s. 31

M. Chmoja: Leksykon...op.cit., .s.326

M. Chmoja: Leksykon...op.cit., .s.327

B. Dolnicki: Samorząd ...op.cit., .,s. 172

A. Agopszowicz, Z. Gilowska: Ustawa o samorządzie terytorialnym-komentarz, 1997 r.,s.100

T. Milczarek: Samorząd gminy,..op.cit., s.32

Konstytucja Rzeczpospolitej

Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 r.zmiana 2005.10.10. Dz.U.05.172.1441, art.11 a

B. Dolnicki: Samorząd....op.cit., ,s. 77

E. Ura - Prawo administracyjne..op.cit., ., s. 149

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r. art. 16

Z. Leoński: Samorząd terytorialny w RP,Podrecznik Prawniczy C.H.Beck, Warszawa 1998 r., s.76

Ustawa o samorządzie ...art. 23a ust. 3, art. 24

B. Dolnicki: Samorząd...op.cit., ,s. 82

Z. Niewiadomski: Samorząd terytorialny-ustrój i gospodarka, Oficyna Wydawnicza Branta, Warszawa 2001r. , s.96

E. Ochendowski: Prawo administracyjne, Dom Organizatora, Toruń 2001 r. , s. 335

B. Dolnicki: Samorząd...,op.cit., s. 80

E. Ochendowski: Prawo... op.citr., s. 335

Praca zbiorowa pod redakcją J. P.Tarny: Samorząd terytorialny w Polsce, 2002 r., s. 128

E. J. Nowacka: Samorząd terytorialny w ustroju państwowym, 2003 r., s. 92

ibid, s. 93

Praca zbiorowa pod redakcją Jana Pawła Tarno: Samorząd...op.cit., s. 131,132

B. Dolnicki: Samorząd...,op.cit., s. 84

B. Dolnicki: Samorząd..., op.cit., s..83

E. J. Nowacka: Samorząd terytorialny...op.cit., s. 94

A. Korzeniowska: ABC...op.cit.,,s. 62

B. Dolnicki: Samorząd...,op.cit., s.90

B. Dolnicki: Samorząd...op.cit., ,s. 210

Praca zbiorowa pod redakcją Jana Pawła Tarno: Samorząd...,op.cit., s. 71

E. Ochendowski: Prawo administracyjne,op.cit., s. 359

Praca zbiorowa pod redakcją Jana Pawła Tarno - Samorząd...op.cit., ,s.71

B. Dolnicki: Samorząd..., op.cit., s. 216

E. Ochendowski: Prawo...,op.cit., s. 324

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r. art. 49, ust. 1,2; art. 50

B. Dolnicki: Samorząd...,op.cit., s. 267

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r. art.88

Z. Niewiadomski: Ustrój samorządu ...op.cit., s. 22

Z. Niewiadomski - Ustrój...,s. 23

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r. art. 96

Ustawa o samorządzie terytorialnym z dnia 8 marca 1990 r. art.97

E. Ochendowski - Prawo...,s. 371

Ustawa z 13 listopada 2003r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U. nr 203, poz. 1966

W. Misiąg: Polityka dochodowa JST w 2006 roku, „WSPÓLNOTA” nr 3 /2005

A. Borodo: Dochody jednostek samorządu terytorialnego w świetle ustawy z 13 XI 2003 r., s. 13, Wyd.

Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 52

A. Borodo: Dochody jednostek...op.cit.s. 13,14.

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność...op.cit., . str. 80

W. Misiąg: Polityka dochodowa...op.cit., s. 5.

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit.s.81

A. Borodo: Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej- zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta,

2000 r. s. 126

Ibid, s.126

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit.s.85

E. Ruskowski, J. Salachna: Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego - komentarz, Dom

Wydawniczy ABC, Warszawa 2003 r, s. 40

J. Glumińska-Pawlic: Finanse samorządu terytorialnego - Wpływ zmian w ustawach o podatkach i opłatach

samorządowych na poziom dochodów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce, Wydawnictwo Wyższej

szkoły bankowej w Poznaniu, 2005 r., s.41

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s. 86

J. Glumińska-Pawlic: Finanse samorządu ...op.cit., s.41

E. Ruśkowski, J. Salachna: Ustawa o dochodach op.cit., s.42

J. Glumińska-Pawlic: Finanse samorządu ...op.cit. s.42

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s. 84

E. Ruśkowski, J. Salachna: Ustawa o dochodach...op.cit., s.43

C. Kosikowski, E. Ruśkowski: Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

2003 r., s. 596

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit., s.135

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit.s. 85

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s. 136

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s. 94

Andrzej Brodo - Finanse publiczne...op.cit. s. 137

tamże s. 138

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s. 87

Ibid, s. 88

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s. 143

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s.88

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa…op.cit., s. 90

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s.150

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s. 96

Ibid s. 94

A. Borodo: Dochody jednostek ...op.cit. s. 25

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s. 301

A. Borodo: Dochody jednostek...op.cit. s. 32

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s.309

A. Borodo: Dochody jednostek...op.cit. s.38

E.Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...opcit. s. 107

A. Borodo: Dochody jednostek...op.cit, s. 86

A. Borodo: Finanse publiczne...op.cit. s.291

L. Patrzałek: Finanse samorządowe, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 1999r , s.75

A. Borodo: Dochody jednostek...op.cit. s. 15

Redakcja W. Wójtowicz: Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Dom Wydawniczy ABC,

Warszawa 2002, s.95

L.Patrzałek: Finanse samorządowe, op.cit, ,s.101

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa ...op.cit, s.111

E.Chojna-Duch: Polskie prawo finansowe- finanse publiczne, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 2003 r,

s.231

J. Glumońska-Pawlic: Samodzielność finansowa ...op.cit., s.156

Zarządzanie gospodarką i finansami gminy - praca zbiorowa pod redakcją H. Sochackiej-Krysiak, Szkoła

Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2003, s. 202

E. Markowska-Bzducha: Samodzoelność finansowa...op.cit,s.111

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit. s.112

J. Glumińska-Pawlic: Samodzielność finansowa...op.cit, s.165

Zarządzanie finansami lokalnymi - Redakcja naukowa: Antoni Kożuch, Agata Mirończuk, Fundacja

Współczesne Zarządzanie, Białystok 2005, s. 70

E. Ruśkowski - Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004 r., s.163

Jadwiga Glumińska-Pawlic - Samodzielność finansowa...op.cit., s. 174

E. Markowska-Bzducha: Samodzielność finansowa...op.cit., s.153

A. Kożuch, A. Mirończuk: Zarządzanie finansami ...op.cit., s.71

J. Glumińska-Pawlic: Samodzielność finansowa...op.cit., s. 174

Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, art.109

Ibid, art. 26 ustęp 1

A.Dębska-Rup, J. Kuchmacz, H. Stańdo-Górowska - Budżetowanie i kontrola budżetów, Kantor

Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2002 r., s. 101-103

E. Ruśkowski - Finanse lokalne w dobie akcesji, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004 r., s. 95

J. Glumińska-Pawlic - Samodzielność finansowa...op.cit. s. 200

Zarys Finansów publicznych i prawa finansowego pod redakcją W. Wójtowicz, Kantor Wydawniczy

ZAKAMYCZE, Kraków 2005 r. s.130

J.Glumińska-Pawlic - Samodzielność finansowa...op.cit. s. 201

A. Borodo - Finanse publiczne...op.cit. s. 220

Zarys finansów publicznych ...op.cit. - pod redakcją W. Wójtowicz, s. 132

Ustawa o finansach publicznych...op.cit. art.123

A. Kożuch; A. Mirończuk - Zarządzanie finansami…op.cit. s. 112

J. Gumińska-Pawlic - Samodzielność finansowa…op.cit. s. 208

Zarys finansów publicznych…op.cit. - pod red. W. Wojtowicz, s.134

E. Ruśkowski - Finanse lokalne…op.cit., s. 113-114

E. Ruśkowski - Finanse lokalne…op.cit. s. 114

Ustawa o finansach…op.cit. art. 136 ust. 2

Ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych…op.cit., art.14 ust.3

Rozporządzenie MF z dnia 13 marca 2001 r. w sprawie sprawozdawczości budżetowej, Dz.U. Nr 24, poz.

279 z późn.zmianami, & 1 ust. 1

K.Winiarska, A.J.Wołoszyn - Rachunkowość budżetowa, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004 r., s.313

1

- 1 -

Pozostałe zadania własne

Zadania zlecone ustawami

Zadania zlecone

Zadania własne

Zadania obligatoryjne

Zadania realizowane na podstawie porozumień

ZADANIA GMINY

---