skrypt

Prawo Prywatne Międzynarodowe

Artur Pytel

23 stycznia 2012 roku

Niniejszy skrypt proszę traktować wyłącznie jako materiał do powtórki przedmiotu.

Prawo prywatne międzynarodowe - jest dziedziną prawa regulującą kolizje prawa, które mogą wystąpić w związku z jednym stanem faktycznym, sytuacją lub stosunkiem prawnym. Aby doszło do takiej kolizji, stan faktyczny musi być związany z co najmniej dwoma państwami, systemami prawnymi tych państw.

Powstanie PPM

W obrocie prawnym mogą uczestniczyć osoby pochodzące z różnych państw, a każda z tych osób jest związana czy to przez pryzmat obywatelstwa, czy miejsca zamieszkania, z innym państwem. Dlatego też potrzebne było wprowadzenie reguł postępowania w przypadkach, kiedy stosunek prawny wykracza poza obszar jednego państwa. Reguły te powinny wskazywać jakie prawo w takiej sytuacji zastosować, oraz jaki element decyduje o zastosowaniu tego prawa. Reguły które miały je regulować nazwane zostały prawem kolizyjnym, a normy w nim zawarte - normami kolizyjnymi.

• PPM jest jedną z dziedzin prawa wewnętrznego (krajowego).

• Jest stanowione przez ustawodawcę krajowego - zwykle w formie ustawy.

• Powstaje w drodze prawotwórstwa autonomicznego poszczególnych państw.

• W skład PPM wchodzą również normy tworzone w drodze prawotwórstwa międzynarodowego.

• Termin PPM - nie jest precyzyjny

• Pierwszy raz użył go w XIX w. amerykański uczony - J. Story

Funkcje PPM

1. Rozgraniczenie sfery działania praw różnych państw w stosunkach z tzw. elementem obcym. (Chodzi tu o stosunek który nie jest zamknięty w obrębie jednego państwa, czyli wykracza on poza jeden obszar prawny, wiąże się z innym prawem. Powiązanie to musi być istotne)

2. Ustalenie związku danej sytuacji prawnej czy stanu faktycznego z obszarem prawnym, bez względu na to, czy własnym czy obcym. Czyli chodzi o wyznaczenie właściwości prawa. (Wyznaczenie właściwości prawa jest wskazaniem, po ustalenie związku i jego intensywności prawa właściwego do rozstrzygnięcia danej sprawy. W świetle tego prawa można dopiero ocenić, czy stan faktyczny będzie przedmiotem rozstrzygnięcia. Wskazanie powoduje jednocześnie obowiązek zastosowania prawa. Jest to jakby upoważnienie do stosowania obcego prawa na własnym terytorium. Obce przepisy stosowane są z mocy własnego prawa - własnych norm kolizyjnych zawartych w ustawie o PPM.)

3. Rozstrzyganie kolizji między systemami prawnymi

4. Ułatwienie obrotu prawnego między państwami (między osobami fizycznymi i prawnymi z tych państw pochodzącymi)

Definicja PPM

K. Przybyłowski - Ogół norm rozgraniczających w stosunkach prywatnoprawnych sfery działania praw równych państw, a to przez określenie, które z nich należy zastosować.

F. Zoll - Normy które oznaczają i określają prawo właściwe dla stosunków prywatno-prawnych, wychodzących w swych czynnikach i funkcjach poza granice danego państwa.

W. Ludwiczak - Zespół norm obowiązujących na obszarze pewnego państwa, których przedmiotem jest wskazanie systemu prawnego, właściwego dla rozstrzygnięcia stosunku prawnego z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, w którego stanie faktycznym jest element obcy (element międzynarodowy, zagraniczny, stosunek międzynarodowy)

C.M. Schmitthoff - Zespół norm stosowanych do osób prywatnych w ich stosunkach międzynarodowych.

M. Wolff - Zespół norm których funkcją jest określenie, który z różnych obowiązujących w danej chwili systemów prawnych ma mieć zastosowanie do danego stanu faktycznego.

PPM z 1965 - Prawo właściwe dla międzynarodowych stosunków osobistych i majątkowych w zakresie prawa cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego oraz p. pracy.

PPM z 2011 - Reguluje właściwość prawa dla stosunków z zakresu prawa prywatnego z więcej niż jednym państwem.

Pojęcie PPM w ujęciu wąskim

Dla PPM przyjęto metodę regulacji pośredniej czyli wskazania prawa właściwego dla rozstrzygnięcia kwestii w drodze zastosowania norm kolizyjnych.

Normy kolizyjne - mają zadanie rozgraniczenia sfery działania systemów prawnych, nie odnoszą się do kwestii merytorycznych i nie stanowią rozstrzygnięcia merytorycznego.

Regulacja bezpośrednia - rozwiązanie stosowane w prawie merytorycznym. Realizuje się ją w drodze zastosowania norm merytorycznych.

Normy kolizyjne charakterystyczne dla PPM często nazywane są normami o normach. Są odmianą norm kompetencyjnych, wskazujących kompetencje właściwych organów. Wskazują właściwość systemów prawnych. Stanowią część reżimu prawnego danego państwa. Powstają w wyniku prawotwórstwa krajowego, odnoszą się do sytuacji z elementem zagranicznym.

Wąskie ujmowanie PPM = nadanie mu charakteru prawa całkowicie mieszczącego się w prawie wewnętrznym. Jest to prawo którego źródła stanowią akty normatywne prawa wewnętrznego, jak ustawy. Nie ma charakteru uniwersalnego. Katalog jego źródeł jest ograniczony do krajowych aktów normatywnych zawierających normy kolizyjne.

Podmioty:

1. Osoby fizyczne

2. Osoby prawne

Zakres - stosunki osobiste i majątkowe w zakresie:

1. P. cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, p. pracy

2. Innych praw zawierających normy oparte na cywilistycznej metodzie regulacji (p. handlowe, gospodarcze - prywatne)

Źródła -akty normatywne pochodzenia krajowego

Sposób regulacji - regulacja pośrednia (normy kolizyjne)

Pojęcie PPM w ujęciu szerokim

Unifikacja - ujednolicenie, przyjęcie uniwersalnych reguł przez państwa zawierające umowy międzynarodowe.

Zwolennik (J. Jakubowski) - taka koncepcja (szeroka) prawa odzwierciedla potrzeby rozwijającego się obrotu prawnego i gospodarczego. Definicja - PPM jest dziedziną prawa regulującą stosunki o charakterze międzynarodowym osób fizycznych i prawnych w sposób zarówno pośredni (normy kolizyjne) jak i bezpośredni (n. merytoryczne), przy pomocy norm powstałych tak w drodze ustawodawstwa krajowego jak i międzynarodowego i międzynarodowej uniformizacji zwyczajów. Jak wynika z definicji, PPM jest odpowiednikiem PMP w zakresie międzynarodowych stosunków osób fizycznych i prawnych. Obejmuje ono również poza normami kolizyjnymi, normy merytoryczne pochodzenia krajowego lub ujednolicone.

Podmioty:

3. Osoby fizyczne

4. Osoby prawne

Zakres - stosunki osobiste i majątkowe w zakresie:

3. P. cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, p. pracy

4. Innych praw zawierających normy oparte na cywilistycznej metodzie regulacji (p. handlowe, gospodarcze - prywatne)

Źródła:

1. Akty normatywne pochodzenia krajowego

2. Akty normatywne pochodzenia międzynarodowego - umowy międzynarodowe wielostronne i dwustronne oraz prawo zwyczajowe

Sposób regulacji:

1. Regulacja pośrednia (normy kolizyjne)

2. Regulacja bezpośrednia (normy merytoryczne)

Porównanie PPM z innymi dziedzinami prawa

PPM a PMP

• Podobieństwo nazwy.

• W ujęciu PPM są to stosunki wykraczające poza terytorium jednego państwa - eksterytorialne lub zawierające element obcy.

• Obie dziedziny regulują stosunki o charakterze międzynarodowym. W PPM są to stosunki cywilnoprawne. Równość stron stosunku, brak podporządkowania jednej strony drugiej.

• Zasada równoważności systemów prawnych wszystkich państw wynika z zasady suwerenności państwa.

• Wspólne dla obu praw są cztery zasady:

1. Suwerennej równości państwa

2. Poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności

3. Równouprawnienia narodów

4. Współpracy między państwami

PMP - zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych

PPM - reguluje stosunki między osobami fizycznymi i prawnymi. Reguluje kolizje między prawami państw. Kolizje te są rozstrzygane przez sądy, ale nigdy międzynarodowe.

PPM a międzynarodowe prawo postępowania cywilnego i prawa cywilnego

MPPC stanowi odpowiednik postępowania cywilnego w płaszczyźnie międzynarodowej. Reguluje stosunki powstające w wyniku wszczęcia postępowania cywilnego w związku ze sprawą z elementem zagranicznym. PPM oraz MPPC składa się z norm jurysdykcyjnych które są normami kolizyjnymi. Polski sąd będzie korzystał z norm PPM tylko jeżeli okaże się że jest właściwy do rozpoznania sprawy.

MPPC zajmuje się również zagadnieniami związanymi zarówno z przebiegiem i zakończeniem postępowania w sprawach z elementem zagranicznym, jak i skutecznością rozstrzygnięć, wydanych w jednym państwie na terytorium państwa drugiego (uznaniem i wykonaniem orzeczeń zagranicznych).

Normy zawarte w PPM mają do spełnienia 3 funkcje:

1. Mają rozstrzygnąć co do krajowej jurysdykcji w sprawie z elementem obcym.

2. Mają wskazać prawo właściwe do rozstrzygnięcia sprawy

3. Mają określić zakres możliwości uznawania i wykonywania orzeczeń obcych sądów.

PPM jest to p. cywilne w płaszczyźnie międzynarodowej. Prawo cywilne służy rozstrzygnięciu sprawy w sposób bezpośredni, w przeciwieństwie do rozstrzygnięcia pośredniego, jakie zapada w wyniku zastosowania normy kolizyjnej.

PPM a prawo niejednolite

PPM - dla rozstrzygania konfliktów w przestrzeni.

Przepisy wskazujące zakres zastosowania praw obowiązujących w jednym państwie, praw ustanowionych w ramach jednego organizmu państwowego, lecz odmiennych w stosunku do różnych jednostek terytorialnych państwa, różnych grup osób lub praw ustanowionych w różnym czasie. Kolizje tego rodzaju praw, przepisów, zwane również konfliktami, mogą mieć charakter:

1. Interterytorialny

2. Interpersonalny

3. Intertemporalny

Te trzy dziedziny prawa rozstrzygają kolizje przepisów jednego państwa.

Konflikty interterytorialne

Powstają w państwach charakteryzujących się niejednolitym prawem w poszczególnych jego częściach - jednostkach terytorialnych, dzielnicach, kantonach, stanach.

Kolizje powstają dlatego, że na systemy te składają się różne przepisy wchodzące w skład tych samych dziedzin prawa.

Konflikty interpersonalne

Powstają, gdy na obszarze jednego państwa obowiązują różne prawa odnośnie do różnych grup osób. Prawa te regulują sprawy małżeńskie, spadkowe i związane z nabywaniem nieruchomości. Mają związek z religią. Są wprowadzane przez wspólnoty religijne lub obowiązują w państwach o charakterze wyznaniowym. Prawa te obowiązują osoby bez względu na to gdzie przebywa.

Konflikty intertemporalne

Powstają, gdy w państwie następuje zmiana prawa. Mamy wówczas do czynienia z prawem starym i z prawem nowym. Prawo międzyczasowe powinno zawierać przepisy rozgraniczające zasięg czasowy obowiązywania takich praw. Powinno zawierać reguły które wskazują jakim modyfikacją ulega zakres zastosowania dawnych norm prawnych w związku z ustanowieniem nowych norm. Zwane są one przepisami przejściowymi. Regulują one od kiedy nowa ustawa będzie obowiązywała. Można tam też znaleźć przepis wskazujący jaka jest relacja między ustawą a innymi przepisami szczególnymi.

Art. 9 - gdy prawo państwa o niejednolitym systemie prawnym samo określa, który z systemów tam obowiązujących jest właściwy (wówczas należy go zastosować), oraz gdy tego nie określa (stosuje się ten z systemów, który związany jest najściślej ze stosunkiem prawnym).

III. Zakres i źródła PPM

Zakres

Z art. 1 wynika że reguluje ona właściwość prawa dla stosunków z zakresu PPM związanych z więcej niż jednym państwem. Przyjąć należy, że wyróżnikiem który decyduje o zastosowaniu PPM jest cywilnoprawna metoda uregulowania stosunków prawnych. Jeśli o zakresie decyduje cywilistyczna metoda regulacji, to przedmiotem zainteresowania tego prawa mogą być stosunki z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, ale także z zakresu prawa gospodarczego, handlowego, czekowego, wekslowego, przewozowego. Wszystkie dziedziny prawa publicznego, gdzie mamy do czynienia z podporządkowaniem strony władzy państwowej i z władczym kształtowaniem sytuacji prawnej człowieka.

W zakresie tego prawa znajdują się:

1. Normy kolizyjne powstałe w drodze prawotwórstwa krajowego

2. Normy kolizyjne powstałe w drodze legislacji międzynarodowej

3. Niektóre normy merytoryczne powstałe w drodze legislacji międzynarodowej

4. Niektóre normy merytoryczne powstałe w drodze prawotwórstwa krajowego

5. Międzynarodowe zwyczaje odnoszące się do stosunków o charakterze międzynarodowym osób fizycznych i prawnych.

Źródła prawa pochodzenia krajowego

Normy PPM mogą powstać w drodze autonomicznego i jednostronnego działania ustawodawcy. Prawo to stanowi jedną z dziedzin prawa krajowego. Podstawowym źródłem PPM w państwie jest ustawa lub kodeks zawierający normy kolizyjne. Jego zadaniem jest określenie zasięgu międzynarodowego własnych norm i odgraniczenie strefy ich obowiązywania od obowiązywania norm obcych w przestrzeni.

Normy kolizyjne znajdują się w większej liczbie aktów prawnych, zwykle ustaw, jednak mogą to być akty rzędu dekretów lub rozporządzeń. W aktach tych znajduje się upoważnienie do zastosowania obcego prawa na własnym terytorium, z upoważnienia tego wynika obowiązek spoczywający na sędziach do stosowania tego prawa, jeśli zostanie ono wskazane przez przepis własnej ustawy. Składać się na nie mogą również normy merytoryczne. Przyjęło się, że wśród norm merytorycznych znajdują się takie, które regulują status prawny cudzoziemców w danym państwie, składające się na tzw. prawo obcych.

W Polsce forma norm kolizyjnych występuje w ustawie PPM oraz w innych aktach międzynarodowych. Zawiera 81 art. ; 19 rozdziałów, składa się z przepisów ogólnych, końcowych i norm kolizyjnych.

Inne akty zawierające normy kolizyjne:

1. Ustawa prawo wekslowe.

2. Ustawa prawo czekowe

3. Dekret o uznaniu ważności niektórych małżeństw i rozwodów obywateli polskich

4. Ustawa prawo o akrach stanu cywilnego

5. Kodeks morski zawiera normy kolizyjne w tytule X

6. Ustawa prawo lotnicze zawiera rozdział 3

7. Ustawa o niektórych zabezpieczeniach finansowych

8. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej

W KPC znajdują się przepisy z zakresu międzynarodowego prawa postępowania cywilnego stanowiące część 4 KPC.

Przepisy dotyczące statusu prawnego cudzoziemców zwykle stanowią składnik konstytucji. Konstytucja zawiera przepis art. 37 odnoszący się do wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela. Ustawy określające szczególną sytuację prawną cudzoziemców przewidują zazwyczaj ograniczenia ich uprawnień w sferze praw politycznych, majątkowych oraz ich możliwości podejmowania zatrudnienia i pełnienia określonych funkcji państwowych. Mają oni obowiązek uzyskania zezwolenia na nabycie nieruchomości.

Cudzoziemiec jest to:

1. Osoba fizyczna bez obywatelstwa polskiego

2. Osoba prawna z siedzibą za granicą

3. Spółka osób z 1 i 2, bez osobowości prawnej, z siedzibą za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych.

4. Osoba prawna i spółka handlowa bez os. prawnej, z siedzibą w Polsce, kontrolowane bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w 1, 2, 3.

Do nabycia nieruchomości potrzebne jest zezwolenie (decyzja) ministra właściwego ds. wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie MON, a w przypadku nieruchomości rolnych - minister właściwy ds. rozwoju wsi.

Uzyskania zezwolenia nie wymaga:

• nabycie samodzielnego lokalu mieszkalnego

• nabycie nieruchomości przez cudzoziemca zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 5 lat od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich

• nabycie przez cudzoziemca, będącego małżonkiem obywatela polskiego i zamieszkującego w Rzeczypospolitej Polskiej co najmniej 2 lata od udzielenia mu zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, nieruchomości, które w wyniku nabycia stanowić będą wspólność ustawową małżonków

• nabycie przez cudzoziemca nieruchomości, jeżeli w dniu nabycia jest uprawniony do dziedziczenia ustawowego po zbywcy nieruchomości, a zbywca nieruchomości jest jej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem co najmniej 5 lat;

• nabycie przez „kontrolowaną osobę prawną”, na jej cele statutowe, nieruchomości niezabudowanych, których łączna powierzchnia w całym kraju nie przekracza 0,4 ha na obszarze miast;

• nabycie nieruchomości przez cudzoziemca, będącego bankiem i jednocześnie wierzycielem hipotecznym, w trybie przejęcia nieruchomości na własność w wyniku bezskutecznej licytacji w postępowaniu egzekucyjnym;

• nabycie lub objęcie przez bank akcji lub udziałów w spółce w związku z dochodzeniem przez ten bank roszczeń wynikających z dokonanych czynności bankowych.

Nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia przez cudzoziemców, będących obywatelami lub przedsiębiorcami państw członkowskich europejskiego obszaru gospodarczego, z wyjątkiem:

1. nieruchomości rolnych i leśnych przez okres 12 lat od dnia przystąpienia Polski do UE

2. drugiego domu przez okres 5 lat od dnia przystąpienia Polski do UE

Zezwolenie jest wydawane na wniosek cudzoziemca jeżeli:

1. nabycie nieruchomości nie spowoduje zagrożenia obronności, bezpieczeństwa lub porządku publicznego, a także nie sprzeciwiają się temu względy polityki społecznej i zdrowia społeczeństwa.

2. wykaże on że zachodzą okoliczności potwierdzające jego więzi z Polską

Okoliczności potwierdzające więzi:

1. Posiada polską narodowość/ polskie pochodzenie

2. Zawarcie zw. małżeńskiego z polskim obywatelem

3. Ma zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony

4. Członkostwo w organie zarządzającym przedsiębiorców

5. Wykonywanie na terytorium RP działalności gospodarczej lub rolniczej

Normy regulujące status cudzoziemców są to normy merytoryczne. Obowiązują na obszarze danego państwa, a więc mają zakres terytorialny.

Źródła prawa pochodzenia międzynarodowego - umowy międzynarodowe i międzynarodowa uniformizacja zwyczaju

Są to umowy międzynarodowe oraz prawo zwyczajowe poszerzone o praktykę. Postanowienia umów międzynarodowych wiążą państwa, które wyraziły zgodę na związania się umową. Wolę związania się umową odzwierciedla:

1. Złożenie podpisu pod jej tekstem

2. Ratyfikacja

3. Zatwierdzenie umowy

4. Przystąpienie do umowy

Jeśli jest ona zawierana przez 2 państwa i ich zamiarem oraz celem umowy jest uregulowanie pewnej materii tylko w stosunkach między tymi dwoma państwami - wtedy umowa jest dwustronna (bilateralna)

Gdy stron jest więcej - umowa jest wielostronna (multilateralna). Mogą one mieć charakter uniwersalny i wiązać jak największą liczbę państw. Mogą mieć zasięg regionalny.

Przyjmowanie ujednoliconych reguł w wyniku zawarcia umowy międzynarodowej określane jest jako legislacja lub kodyfikacja międzynarodowa.

Przedmiotem legislacji są:

1. Normy merytoryczne

2. Normy kolizyjne

Prawo jednolite - jest implementowane do krajowych porządków prawnych. Dla zapewnienia skuteczności umów międzynarodowych w prawie wewnętrznym. Można jej dokonać na dwa sposoby.

1. Metoda recepcyjna - polega na recepcji norm międzynarodowych poprzez wydanie aktu prawa wewnętrznego powtarzającego treść umowy międzynarodowej.

2. Metoda pozarecepcyjna - polega na bezpośrednim stosowaniu norm prawa międzynarodowego w porządku wewnętrznym.

Każda kodyfikacja czy ma ona charakter wewnętrzny, czy międzynarodowy, sprowadza się do ustanowienia aktu prawnego w porządku wewnętrznym.

Prawo zwyczajowe ma charakter powszechny. Oznacza to, że wiąże wszystkie państwa, bez względu na to czy uczestniczyły w procesie tworzenia nomy zwyczajowej. O powstaniu takiej normy decyduje powszechna, jednolita, długotrwała, nieprzerwana praktyka, oraz opinio iris sive necesitatis, czyli przeświadczenie prawne, że praktyka ta jest zgodna z prawem lub tworzy prawo. Jest to praktyka zanana za prawo. Sama praktyka pozbawiona elementu subiektywnego nie wiąże państw.

Umowy multilateralne

Zarówno F.C. von Savigny jak i P. Mancini byli orędownikami koncepcji istnienia prawa narodów, a więc umocnienia istnienia PPM niejako w prawie międzynarodowym publicznym. Savigny stał się pierwszym piewcą unifikacji, obarczonym odpowiedzialnością za stworzenie iluzji umiędzynarodowienia prawa kolizyjnego, która zaowocowała stworzeniem przez jego następcę teorii przewidującej istnienie prawa kolizyjnego jako części PMP. Potrzebę unifikacji uzasadniono w XIX w. choćby koniecznością eliminacji braku jednolitości w rozstrzygnięciach sądowych zapadłych w różnych państwach w odniesieniu do jednej sprawy, jako gorszący przykład.

W 1875 r. rząd holenderski zaproponował przyjęcie konwencji o uznawaniu orzeczeń sądów obcych zapadłych w oparciu istnienie personalnej jurysdykcji.

Postulat unifikacji został spełniony w 1893 r. z inicjatywy holenderskiego prawnika i profesora T.M.C. Assera oraz holenderskiego rządu została zwołana międzynarodowa konferencja państw europejskich w Hadze. Jego przedmiotem była unifikacja reguł dotyczących kolizji praw:

• Małżeństwo

• Ojcostwo ślubne i nie

• Adopcja

• Władza rodzicielska

• Opieka nad szaleńcami i marnotrawcami

• Dziedziczenie testamentowe i beztestamentowe

W latach 1893-1928 odbyło się 6 następnych konferencji haskich. W 1955 r. uchwalony został Statut Haskiej Konferencji Prawa Międzynarodowego Prywatnego.

Przed 1945 r. w ramach konferencji przyjętych zostało 6 konwencji, w latach powojennych 39 konwencji. W konferencji uczestniczą państwa - strony statutu. Jest ich 72. 71 państw w tym Polska która podpisała statut 29 maja 1984 roku, oraz UE.

Konferencja opracowuje projekty konwencji zawierających normy kolizyjne, ale również merytoryczne. Zajmuje się p. materialnym oraz procesowym. Projekty są opracowywane w ramach Stałego Biura Konferencji, przedstawiane państwom-członkom konferencji i przyjmowane po międzypaństwowych negocjacjach na międzyrządowych konferencjach dyplomatycznych, które odbywają się w Hadze co 4 lata. Oficjalnym językiem konferencji są angielski i francuski i w tych językach opracowywane są teksty konferencji.

Również pod koniec XIX w. rozpoczął się proces unifikacji przepisów z zakresu ochrony praw na dobrach niematerialnych czyli ochrony własności intelektualnej.

Unifikacji poddano również prawo przewozowe w szerokim pojęciu (p. lotnicze, morskie, kolejowe…).

Częściowa unifikacja dotyczy również prawa wekslowego i czekowego.

Instytut Ujednolicenia Prawa Prywatnego (UNIDROIT)

Zajmuje się tematyką związaną z kolizją praw. Utworzony w 1926 r. jako organ Ligi Narodów. W chwili obecnej jest odrębną organizacją międzyrządową z siedzibą w Rzymie, skupiającą 63 państwa z całego świata.

Przedmiot zainteresowania - unifikacja prawa handlowego.

Projekty konwencji przygotowywane są przez Sekretariat oraz zaproszonych do współpracy ekspertów z państw członkowskich. Przedstawienie finalnej wersji konwencji oraz otwarcie jej dla podpisów odbywa się z reguły na konferencjach dyplomatycznych pod auspicjami UNIDROIT organizowanych w państwach członkowskich organizacji.

W 1966 r. powołana została Komisja Międzynarodowego Prawa Handlowego ONZ - UNICITRAL

Celem jest dalsza harmonizacja i unifikacja prawa handlowego i stworzenie pełnego systemu prawa handlowego, na wzór średniowiecznego legis mercatoriae. W skład komisji wchodzi 60 państw wybranych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ na 6 lat, przy wymianie połowy składu co 3 lata. Członkowie powinni reprezentować różne regiony geograficzne oraz główne systemy ekonomiczne i prawne.

Bardzo duże zasługi w ujednoliceniu prawa prywatnego ma ONZ, pod jego auspicjami powstało szereg konwencji z dziedziny międzynarodowego prawa rodzinnego.

W ramach UE również powstaje jednolite prawo europejskie, oparte na odmiennych źródłach oraz bezpośredniości ich stosowania w państwach członkowskich. Wśród umów zawartych przez Polskę, a mających regionalny - europejski charakter znajdują się:

1. Konwencja europejska o międzynarodowym arbitrażu handlowym

2. Europejska konwencja o przysposobieniu dzieci

3. Konwencja europejska o informacji o prawie obcym

4. Europejska konwencja o statusie prawnym dziecka pozamałżeńskiego

5. Europejska konwencja o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń dotyczących pieczy nad dzieckiem oraz o przywracaniu pieczy

6. Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych

7. Europejska konwencja o wykonywaniu praw dzieci

II. Umowy bilateralne

Po II wojnie światowej Polska zawarła szereg umów dwustronnych, które ze względu na powtarzającą się nazwę, można nazwać umowami o pomocy prawnej. Są w nich normy kolizyjne, proceduralne, jurysdykcyjne oraz organizacyjne. Regulują sprawy:

1. Cywilne

2. Rodzinne

3. Opiekuńcze

4. Pracownicze

5. Karne

6. Handlowe

Do umów wprowadzone zostały postanowienia dotyczące kwestii z zakresu międzynarodowego prawa postępowania cywilnego, między innymi odnośnie do jurysdykcji, ale również dokumentów. Niektóre regulują kwestie nieujęte w ustawie, np. ubezwłasnowolnienie. Na uwzględnienie zasługuje umowa innej treści, jednakże w zasadniczy sposób wpływająca na formę zawarcia małżeństwa - Konkordat zawarty ze Stolicą Apostolską.

Ponadto Polska jest stroną dwóch umów dwustronnych dot. Ochrony w dziedzinie praw autorskich, zawartych z USA w 1927 r. i z ZSRR w 1974 r. oraz szeregu konwencji dwustronnych z zakresu prawa przewozowego.

III. Zbiegi norm konwencyjnych

Fundamentalne znaczenie dla stosowania postanowień konwencyjnych ma zasada pacta sunt servanda (świętości umów). Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze. Postanowienia traktatowe mają pierwszeństwo przed niezgodnymi z nimi normami zwyczajowymi, z wyjątkiem norm ius Mogens.

Państwa nie mogą podnosić sprzeczności umowy z własnym prawem wewnętrznym, jako powodu niewykonania postanowień umownych. Każdy porządek prawny zawiera wskazanie źródeł prawa w państwie. Taki katalog oraz hierarchia źródeł zwykle przedstawiona jest w konstytucji. W polskiej konstytucji w art. 87 ust 1.

W art. 9 znajduje się zobowiązanie przestrzegania przez nasze państwo wiążącego je prawa międzynarodowe. W ustawie o umowach międzynarodowych ustanowiono odpowiedzialność ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa, na wykonywanie obowiązków i korzystanie z praw wynikających z umowy oraz procedurę postępowania w kwestiach spornych lub niewykonywania bądź nieprawidłowego wykonywania umowy.

Prawo wewnętrzne powinno określić relacje, jakie zachodzą między normami własnego porządku prawnego a normami pochodzenia międzynarodowego. Niekiedy jednak może dojść do kolizji, jednak nie norm zawartych w różnych systemach prawnych (prawa wewnętrznego), ale norm ujednoliconych - konwencyjnych.

Pierwszeństwo mają postanowienia konwencji późniejszej. W doktrynie PPM przyjmuje się, że postanowienia konwencji dwustronnych stanowią lex specjalis wobec postanowień konwencji wielostronnych. Twierdzenie to nie ma jednak mocy bezwzględne zasady. Przyjmuje się, że wyjątki od tej reguły mogą być podyktowane porównaniem treści obu konwencji.

IV. Akty prawa Unii Europejskiej

Na mocy traktatu z Amsterdamu z 1997 r. współpraca sądowa w sprawach cywilnych została włączona do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską jako element kreacji obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Od czasu wejścia w życie traktatu do kompetencji Wspólnoty należy zatem przyjmowanie środków w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych mających skutki trans graniczne w zakresie koniecznym do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego.

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Tampere w październiku 1999 r. zatwierdzona została zasada wzajemnego uznawania orzeczeń oraz innych decyzji organów sądowych jako podstawa współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Rok później Rada przyjęła program w zakresie środków wdrażania zasady wzajemnego uznawania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych.

Następnie w listopadzie 2004 r. przyjęto program haski. W jego świetle wdrażanie środków mających na celu wzajemne uznawanie orzeczeń w sprawach cywilnych należy traktować priorytetowo. Przewidywał on kontynuację prac nad projektami regulacji w zakresie:

1. Konfliktu praw dot. Zobowiązań pozaumownych - Rzym II

2. Zobowiązań umownych - Rzym I

Do źródeł prawa Unii Europejskiej można zaliczyć rozporządzenia:

1. Dot. Prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych - Rzym II

2. W sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych - Rzym I

3. W sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych

4. Ustanawiające procedurę negocjowania i zawierania umów pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi dotyczących jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń i decyzji w sprawach małżeńskich, w sprawach dot. Odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawach związanych ze zobowiązaniami alimentacyjnymi, a także prawa właściwego w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych.

5. Ustanawiające procedurę negocjowania i zawierania umów pomiędzy państwami członkowskimi a państwami trzecimi w sprawie szczegółowych zagadnień dot. prawa właściwego dla zobowiązań umownych i pozaumownych.

Dyrektywy i decyzje i inne (str. 80 - 86)

Rozdział IV - Normy kolizyjne w prawie prywatnym międzynarodowym

Regulacja bezpośrednia i pośrednia

Celem PPM jest repartycja właściwości systemów prawnych różnych państw. Normy merytoryczne określają sytuację prawną podmiotów, ich praw i obowiązki w rozmaitych sprawach i stosunkach, a także skutki naruszenia praw i obowiązków.

Regulacja pośrednia - jest realizowana przy pomocy norm kolizyjnych, określa system prawny, do którego należy sięgnąć dla rozwiązania stosunku prawnego przy pomocy norm merytorycznych. Normy kolizyjne adresowane są do organów państwowych (sądy, urzędy stanu cywilnego), ale również do podmiotów PPM (osób fizycznych i prawnych).

Jeśli sprawa trafi przed sąd, sędzia, który prowadzi sprawę po zastosowaniu norm kolizyjnych jest zobowiązany do zastosowania norm merytorycznych zawartych w systemie prawnym wskazanym przez normy kolizyjne. Regułą jest, że sędzia stosuje wyłącznie normy kolizyjne zawarte we własnym systemie prawnym, a więc obowiązujące w siedzibie sądu. Obce normy kolizyjne mogą być stosowane tylko z upoważnienia własnego prawa. Takiego upoważnienia udzielają np. normy dot. odesłania.

Normy kolizyjne jako normy prawne

Norma prawna - jako rodzaj normy postępowania, jest wypowiedzią formułowaną w określonym języku zawierającą określenie adresata normy, okoliczności, w którym znajduje zastosowanie oraz czynu nakazywanego lub zakazywanego adresatowi w danych okolicznościach.

Normy merytoryczne są klasycznym przykładem tego typu wypowiedzi, odzwierciedlonej w trójczłonowym ich modelu (hipoteza - dyspozycja - sankcja). Ich funkcją jest bezpośrednia regulacja zachowania adresatów. Normy kolizyjne wskazują właściwość określonego prawa.

Norma PPM - norma prawna poszczególnych państw, przewidująca, kiedy do pewnej sytuacji życiowej należy stosować prawo cywilne własne, a kiedy zagraniczne oraz określającą dla drugiej z tych możliwości tryb znalezienia tego spośród praw zagranicznych, które będzie miarodajne. Zawarte jest w niej określenie adresata, okoliczności zastosowania normy oraz czynu nakazywanego lub zakazywanego.

Przepis kolizyjny - jest samodzielną całością redakcyjną fragmentu aktu normatywnego (art. Paragraf, ustęp, punkt), w której zakodowana jest norma kolizyjna. Jest ona utworzona na podstawie przepisów kolizyjnych.

Norma kolizyjna wskazuje - system prawny mający znaleźć zastosowanie do danej sprawy. Jest odmianą normy kompetencyjnej - wskazując, który z organów jest właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy, która dla odmiany wskazuje nie organ, a właściwy system prawny.

Struktura normy kolizyjnej

Normy kolizyjne mieszczą się w tzw. trójczłonowym modelu normy prawnej. Na model ten składają się trzy człony - norma powinna zawierać: hipotezę, dyspozycję i sankcję.

Np. art. 189 § 1 Kto pozbawia człowieka wolności, podlega karze pozbawienia wolności od trzech miesięcy do lat pięciu.

W normach zawartych w przepisach prawa cywilnego nie występuje wyraźna sankcja, jest ona raczej dorozumiana.

Przykład normy merytorycznej:

Art. 415 Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę (hipoteza), obowiązany jest do jej naprawienia (dyspozycja)

Hipoteza - zawiera opis pewnej stypizowanej sytuacji bądź grupy takich sytuacji, do których norma się odnosi. Zwana również zakresem normy. Zakres wyznacza kategorię sytuacji, które będą regulowane przez daną normę. Opis zawarty w zakresie jest sporządzony w sposób skrótowy. Zwykle określany jest w pierwszych słowach przepisu kolizyjnego.

Zakres - bywa określany przy użyciu wyrażeń:

1. Zdolność osoby prawnej

2. Możność zawarcia małżeństwa

3. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami.

Dyspozycja normy kolizyjnej - zawiera nakaz zastosowania systemu prawa jakiegoś obszaru państwowego. Nakaz ten jest cechą charakterystyczną normy kolizyjnej. Nakaz nie ujmuje skutków prawnych hipotezy w formę bezpośrednich praw i obowiązków podmiotów prawnych, natomiast ujmuje te skutki w postaci powinności zastosowania do hipotezy prawa jakiegoś obszaru państwowego. Dla wyrażenia nakazu stosowane są określenia:

1. Stosuje się

2. Podlega

3. Właściwe jest

Dyspozycja mieści również różne kryterium wskazujące w sposób abstrakcyjny, które prawo jest właściwe. Kryterium to nosi nazwę łącznika.

Łącznik - używamy tego terminu na oznaczenie elementu, ze względu na który stosuje się normy określonego systemu prawnego. Łączy on sytuację o którą chodzi (opisaną w zakresie), z określonym systemem prawnym.

Zawiera on tzw. określnik nominalny składający się z podstawy i dopełniacza.

Podstawa - obywatelstwo, miejsce zamieszkania, miejsce położenia.

Dopełniacz - uzupełnienie obrazujące, o czyje obywatelstwo, miejsce zamieszkania lub miejsce położenia chodzi - dziecka, spadkodawcy, matki, rzeczy.

Zawiera on również subokreślnik temoralny - precyzuje on pod względem czasowym cały określnik nominalny. Określa on z jakiej chwili powiązanie pomiędzy daną sytuacją, a odpowiednim obszarem prawnym rozstrzyga o właściwości prawa. Tam gdzie nie został wyrażony należy do wyinterpretować w drodze wykładni przepisu. Określenia dla niego właściwe:

1. Z chwili urodzenia

2. Z chwili uznania

3. Z chwili śmierci

4. Każdoczesne

Rodzaje norm kolizyjnych

Kryterium: sposób postępowania przy ustalaniu prawa właściwego dla danej sprawy.

1. Normy kolizyjne pierwszego planu/ stopnia

2. Normy kolizyjne drugiego (dalszego) planu/ stopnia

1. Szczegółowe normy kolizyjne. Zawierają hipotezę i dyspozycję. W art. 11-66 PPM.

2. Zwane pomocniczymi lub nadrzędnymi. W art. 1-10 i 67-68. Stosowane w celu rozgraniczenia sfery działania norm kolizyjnych pierwszego stopnia różnych państw. Ich zastosowanie może mienić wynik uzyskanych po zastosowaniu normy kolizyjnej 1-go planu, oznacza to że w miejsce wskazanego jako właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy reżimu prawnego może wejść inny system prawny. Np. art. 5 i 7.

Kryterium: kręgu systemów prawnych, których dot. norma kolizyjna.

1. Normy zupełnie

2. Normy niezupełnie

1. Jednostronne

2. Dwustronne

1. Wskazują które prawo będzie właściwe dla określonej sytuacji, bez względu na to czy będzie to prawo własne czy obce. Dotyczą wszystkich systemów prawnych. Wskazanie systemu prawnego właściwego do rozstrzygnięcia sprawy zależy od powiązania między stanem faktycznym a danym państwem.

2. W dyspozycji nie odnoszą się do pełnego kręgu państw.

1. Ograniczają się do określenia w dyspozycji przypadków stosowania prawa własnego. Art. 29

2. Określają przypadki stosowania prawa własnego i częściowo obcego. Art. 30

Normy bezwzględnie obowiązujące

Są stosowane z pominięciem prawa wskazanego przez normę kolizyjną, bezpośrednio. Przesłanka ich stosowania:

• Upoważnienie ustawodawcy (w ustawie lub innym akcie)

• Fakt, że regulują one stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega.

Znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu jakie prawo jest właściwe, a ponadto i przez to że ich przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak:

1. Organizacja polityczna

2. Społeczna

3. Gospodarcza

Upoważnienie stosowania takich norm zostało wprowadzone do ustawy PPM i wynika z art. 8.

Art. 8. [Wyjątki]

1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega.

2. Przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa tego państwa, stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia oraz te, które wyniknęłyby w razie ich pominięcia.

Rozdział V Łączniki

Klasyfikacja łączników

Łączniki personalne - wskazują na pewne powiązania osoby fizycznej lub prawnej z danym obszarem prawnym są właściwe dla spraw osobowych, rodzinnych i spadkowych. Z nazwy łącznika wynika, że właściwe dla rozstrzygnięcia stosunku będzie prawo personalne

Prawo personalne (statut personalny) osoby fizycznej wskazywane będzie za pośrednictwem łączników, takich jak:

1. Obywatelstwo

2. Domicyl

3. Pobyt zwykły i pobyt prosty

O statucie personalnym osoby prawnej rozstrzygną inne łączniki:

1. Siedziba lub miejsce utworzenia osoby

PPM przewiduje także inne łączniki, które nie łączą się z kwestiami osobowymi, i nie są łącznikami personalnymi - nazywane łącznikami lokalnymi lub przedmiotowymi. Są to łącznik:

1. Miejsca położenia rzeczy (situs rei)

• do praw rzeczowych na rzeczach ruchomych i nieruchomych

• do zobowiązań dot. nieruchomości

• przy dziedziczeniu nieruchomości

2. Miejsca, w którym nastąpiło zdarzenie rodzące obowiązek (wskazuje właściwość legis loci artus, do umów legis loci contractus)

• dla czynności prawnych

• dla formy czynności

3. Organu decydującego (wskazuje właściwość legis fori)

• dla wskazania prawa obowiązującego w siedzibie sądu orzekającego w sprawie

4. Prawa właściwego dla jakiegoś aspektu stosunku prawnego (wskazuje właściwość legis causae)

• forma czynności prawnej będzie podlegała prawu właściwemu dla tej czynności

Kolejna grupa to łączniki wybory prawa (łączniki woluntatywne) - wskazują one właściwość reżimu prawnego wybranego przez osoby dokonujące czynności prawnej (legis voluntatis). Stosowanie go jest konsekwencją pozostawienia stronom prawa wyboru prawa do czynności przez nie dokonywanych.

Występuje on w przepisach z dziedziny:

1. zobowiązań umownych

2. z jednostronnych czynności prawnych

3. zobowiązań ze zdarzeń niebędących czynnościami prawnymi (czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia, culpa In contrahendo)

4. pełnomocnictwa

5. umowy o arbitraż

6. majątkowych stosunków małżeńskich

7. spadków

łączniki
Personalne		Lokalne lub Przedmiotowe	Woluntatywne
Dotyczące osób fizycznych	Dotyczące osób prawnych

Łączniki personalne stosowane do osób fizycznych

Obywatelstwo

Przyjęło się, że gdy obywatelstwo stanowi powiązanie między osobą a obszarem prawnym, czyli podstawę łącznika - używa się określenia, że właściwe jest prawo ojczyste (lex patriae), czyli prawo wskazane łącznikiem obywatelstwa. Jest on stosowany w stosunkach z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego, spadkowego oraz w kwestiach dotyczących zdolności osób fizycznych.

Obywatelstwo jest pewnego rodzaju węzłem prawnym między osobą a państwem i jako takie pociąga za osobą prawa i obowiązki niezależne od woli obywatela. Określa się ją również jako przynależność osoby do państwa.

Zasadą jest, że to prawo danego państwa decyduje, czy ktoś jest obywatelem tego państwa. Na więź prawną między państwem a osobą nie może mieć wpływu działanie osoby i jej wola opuszczenia terytorium państwowego. Węzeł prawny pozostaje, mimo braku faktycznego przebywania czy związku osoby z państwem, którego obywatelstwo posiada. Nie zawsze aktywność osoby, co do której sąd ma rozstrzygnąć w związku ze stosunkiem eksterytorialnym, jest związana z państwem jej obywatelstwa.

W Polsce dziecko nabywa obywatelstwo po rodzicach lub rodzicu na zasadzie prawa krwi (sui sanguinis). Jednak równie często zdarza się, że dzieci nabywają obywatelstwo państwa, na terytorium którego przyszły na świat (USA), na zasadzie prawa ziemi (ius soli).

Polskie PPM reguluje w art. 2 postępowanie w dwóch odmiennych przypadkach.

Art. 2. [Łącznik obywatelstwa]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.

2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany.

3. Jeżeli ustawa uzależnia właściwość prawa od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa, do przyjęcia, iż wymaganie to jest spełnione, wystarczy, że prawo tego państwa osoby te uznaje za swoich obywateli. Art. 2.1 - odnosi się do sytuacji, kiedy polski obywatel posiada również obywatelstwo innego lub innych państw. Art. 2.2 - stosowany jest w przypadkach osób, które nie posiadają polskiego obywatelstwa (cudzoziemców) mają podwójne lub wielorakie obywatelstwo. Art. 2.3 - odnosi się do sytuacji, gdy właściwość prawa uzależniona jest od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa. Wymaganie dot. posiadania obywatelstwa tego samego państwa jest spełnione, gdy prawo tego państwa uznaje je za swoich obywateli. Wg. przepisu, w ściśle określonych przypadkach pierwszeństwo prawu polskiemu nie będzie przyznane, nie będzie też potrzeby badania istoty związków między cudzoziemcem a prawami państw jego obywatelstw. Zasada legis patriae zawodzi w odniesieniu do bezpaństwowców, a więc osób które utraciły obywatelstwo i nie nabyły innego, lub też takie, które nigdy nie miały obywatelstwa ponieważ nie nabyły go w momencie urodzenia ani w żadnym innym momencie. Stosowanie łącznika obywatelstwa jest więc wobec nich bezzasadne i nieskuteczne.

Art. 3. [Łącznik zamieszkania]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka.

1. Gdy nie można ustalić obywatelstwa danej osoby

2. Gdy nie można ustalić treści jej prawa ojczystego

3. Gdy osoba, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z tym państwem uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszenia w nim podstawowych praw człowiek (art. 3.2)

Oznacza to stosowanie prawa obowiązującego w miejscu zamieszkania lub pobytu zwykłego osoby, mimo że osoba ta ma obywatelstwo jakiegoś państwa, może to obywatelstwo ustalić oraz może ustalić treść jej prawa ojczystego. Prawo to będzie stosowane wobec osób, które nie mogą skorzystać z ochrony własnego prawa ojczystego - osób, które schroniły się na terytorium innego państwa (uchodźców lub azylantów) i korzystają z ochrony tego państwa i jego prawa.

Obywatelstwo jest pojęciem jednoznacznym, tak samo pojmowanym we wszystkich państwach. Jego zmiana jest znacznie trudniejsza niż zmiana domicylu. Oprócz woli i działania osoby, wymaga także udziału państwa. Jest to łącznik stabilny. Łatwo jest udowodnić, że osoba jest obywatelem danego państwa, choćby na podstawie jej dokumentów. Łącznik ten ma również wymiar polityczny, gdyż zabezpiecza interesy państwa, którego obywatelem jest osoba fizyczna.

Obywatelstwo jest podstawowym łącznikiem dot. zdolności osoby fizycznej, stosunków małżeńskich i rodzinnych oraz spadkowych.

Domicyl

Jest kryterium pozwalającym powiązać osobę z obszarem obowiązywania jakiegoś prawa ze względu na jej tam zamieszkanie.

Podstawą łącznika jest zamieszkanie. Jest on popularnym łącznikiem w systemach prawnych państw Ameryki Łacińskiej i krajach anglosaskich. Szczególne znaczenie ma domicyl w państwach, których polityka polega na przyjęciu zasady szybkiej asymilacji gospodarczej. W niektórych państwach przyjęto rozwiązaniem polegające na stosowaniu obok siebie łączników obywatelstwa i domicylu.

Brak jest jednolitej jego definicji. Pojęcie to ma takie znaczenie jakie przydaje mu prawo cywilne danego państwa.

Domicyl to - miejsce, w którym faktycznie dana osoba przebywa (factum lub Corpus) oraz dodatkowo ma zamiar pozostać przez czas bliżej nieokreślony (animus manendi). Zamiar, jako element trudny do oceny, jest rozpoznawany raczej na podstawie zachowania osoby, a nie jej ukrytych, wewnętrznych intencji.

Miejsce w którym osoba przebywa, związane jest z kręgiem jej istotnych interesów lub spraw życiowych lub jest tam ześrodkowana jej działalność życiowa. (domicilium voluntarium)

Do osób które pozostają pod władzą lub w stosunku zależności od innej osoby, np. do kobiet zamężnych, dzieci i osób pozostających pod opieką. (domicilium necessarium)

W prawie wewnętrznym pojęcie domicylu stosowane jest do określenia powiązania z określoną miejscowością, w której osoba przebywa, nie z państwem. Osoba może mieć tylko jeden domicyl w tym samym czasie. Możliwa jest sytuacja, kiedy osoba nie ma w ogóle domicylu.

Domicyl z pochodzenia - nabywany jest w chwili urodzenia. Trwa on mimo długoletniej nieobecności osoby w państwie, w którym ma domicyl.

W przypadku dziecka pochodzącego z węzła małżeńskiego, urodzonego za życia swego ojca - będzie miało ono domicyl z pochodzenia, taki jak miał jego ojciec w chwili urodzenia dziecka

Dziecko nieślubne - nabywa domicyl matki z chwili jego urodzenia.

Dziecko niewiadomego pochodzenia - Domicy w miejscu, w którym zostało znalezione.

Domicyl z wyboru - przeniesienie miejsca zamieszkania na inny niż dotychczas obszar prawny z zamiarem pozostania. Osoba o określonym domicylu z pochodzenia wyjeżdża z państwa, z którym łączy są ten określony domicyl, do innego państwa. Składa się nań factum jako faktyczne przebywanie oraz animus manendi jako zamiar, intencja pozostania na stałe lub na czas nieokreślony. Wygasa, gdy osoba opuści wybrane wcześniej państwo, przy czym nie może być to państwo domicylu z pochodzenia.

Domicyl z zależności - dotyczy on dzieci przed uzyskaniem pełnoletniości, kobiet zamężnych oraz osób psychicznie chorych. W ten sposób dziecko pochodzące z węzła małżeńskiego nabywa domicyl ojca, natomiast dziecko nieślubne lub nieposiadające ojca nabywa domicyl matki.

Domicyl występuje dwa razy jako podstawa samodzielnego łącznika - art. 49 oraz art. 50

2. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa.

Domicyl występuje częściej jako podstawa łącznika subsydiarnego do łącznika obywatelstwa - np. art. 3.

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.

Jedna osoba może mieć więcej niż jeden domicyl. Gdy jednym z miejsc zamieszkania jest polska, należy zastosować polskie prawo. W przypadku posiadania domicylu w kilku państwach obcych, decydujące dla wskazania prawa właściwego jest miejsce zamieszkania, z którym związana jest przeważająca, główna działalność życiowa danej osoby.

Pobyt zwykły i prosty - Są łącznikami personalnymi.

Pobyt zwykły - oznacza miejsce, w którym dana osoba zazwyczaj przebywa, w którym ześrodkowane są życiowe interesy osoby fizycznej. Na pobyt ten składa się wyłącznie element faktycznego przebywania, nie są zaś istotne zamiary osoby - brak jest więc elementu określanego jako animus manendi. Zdarza się również że zastępuje on domicyl.

Pobytem tym nie jest chwilowe lub przypadkowe przebywanie na jakimś obszarze ani też przebywanie związku z przymusową sytuacją, gdy brak jest swobody poruszania się (pobyt w areszcie). Jego elementem jest także chęć przebywania w tym określonym miejscu. Pobyt osoby w jakimś państwie z zamiarem osiedlenia się tam na stałe określić można mianem domicylu, natomiast jej pobyt w jakimś państwie z zamiarem przebywania tam przez czas krótszy - mianem pobytu zwykłego.

Pobyt prosty - każde, chwilowe lub przemijające przebywanie na obszarze jakiegoś państwa. Elementem doprecyzowania może być czynnik czasu. Pobytu prostego nie stanowi przejazd tranzytowy przez obszar jakiegoś państwa, a więc potrzebny jest jakiś minimalny okres przebywania na terytorium państwowym.

Pobyt zwykły stanowi podstawę samodzielnego łącznika, występuje też jako łącznik posiłkowy względem łącznika domicylu. Jako podstawa samodzielnego łącznika pobyt zwykły stosowany jest do spraw z zakresu:

1. Dóbr osobistych osoby fizycznej

2. Dotyczących dokonania czynności prawnych

3. Formy zawarcia małżeństwa

4. Skutki braku możności oraz niezachowanie formy zawarcia małżeństwa

5. Skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich i odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny

6. Władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem

7. Opieki i kurateli nad dzieckiem

8. Wykonania środków w postaci ustanowienia opieki albo kurateli lub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej.

Łącznik pobytu prostego nie występuje w ustawie o PPM.

Łączniki personalne stosowane do osób prawnych

Łącznik obywatelstwa, domicylu, pobytu są stosowane tylko i wyłącznie do osób fizycznych. Status personalny osoby prawnej wskazywanej jest przez łączniki: siedziby lub powstania (utworzenia, rejestracji, inkorporacji, zawiązania). Statut personalny stanowi prawo państwa, na którego obszarze osoba prawna ma swą siedzibę. Przez siedzibę można zaś zrozumieć:

1. Miejsce określone w statucie

2. Miejsce, znajduje się siedziba organu zarządzającego daną osobą prawną a więc, w którym faktycznie dokonywany jest zarząd

3. Miejsce, w którym ześrodkowana jest jej działalność, czyli centrum eksploatacyjne osoby prawnej.

Zasada siedziby osoby prawnej - zwarta w art. 17

1. Osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę.

Statut personalny osoby prawnej stanowi system prawny państwa, na obszarze którego powstała, gdzie została zarejestrowana. W związku z tym, że kwestia ta dotyczy tak osób prawnych, jak i tworów niemających pełnej osobowości prawnej, bardzo popularne jest kształtowanie statusu osoby przez wybór prawa obszaru, z najbardziej liberalnym ustawodawstwem korporacyjnym.

Ustawa o PPM umożliwia również stosowanie prawa wskazanego za pośrednictwem konkurencyjnego łącznika miejsca założenia osoby prawnej - art. 17 ust. 2

2. Jeżeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona, stosuje się prawo tego państwa.

Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do likwidacji osoby prawnej, natomiast przeniesienie jej poza ten obszar może to skutkować, o ile tak będzie regulowało kwestię prawo któregoś z zainteresowanych państw. - art. 19

Art. 19. [Przeniesienie siedziby, połączenie osób prawnych]

1. Z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa, osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej.

2. Połączenie osób prawnych mających siedziby w różnych państwach wymaga dopełnienia wymagań określonych w prawie tych państw.

Teoria kontroli (przeważających lub decydujących wpływów) - aby określić przynależność osoby prawnej, należy ocenić z jakim państwem jest ona związana przez czynnik osobowy lub majątkowy. Do realizacji tej zasady dochodzi zwykle w następstwie wojen lub podczas wojen. Oznacza to że podczas konfliktów zbrojnych, gdy państwo chce chronić swoją gospodarkę przed obcymi wpływami, należy ustalić, kto stoi za osobą prawną lub ją kontroluje.

Wskazanie kilku praw prze normę kolizyjną

Norma może zawierać więcej niż jeden łącznik. Możliwe jest również, aby wszystkie łączniki zawarte w normie wskazywały jeden system prawny jako właściwy.

Wskazanie kilku praw przez normę kolizyjną może mieć postać:

1. Wskazania alternatywnego - przemiennego

2. Wskazania kumulatywnego - łącznego

1. Polega na tym że w normie kolizyjnej zawarte są dwa łączniki. Wystarcza bowiem zastosowanie jednego z nich. Strony mają zatem wybór pomiędzy dwoma wskazanymi systemami prawnymi. Strony mogą zastosować się do wymogów dotyczących formy zawartych w jednym ze wskazanych systemów prawnych, aby czynność prawna, umowa arbitrażowa lub małżeństwo było ważne pod względem formy. Np. art. 25 ust. 2

Forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw.

W ramach wskazania alternatywnego można wyróżnić:

1. Wskazanie preferencyjne - wymaga ustalenia, które ze wskazanych praw jest korzystniejsze dla określonej osoby. Art. 55 ust. 2

Jeżeli prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia nie przewiduje sądowego ustalenia ojcostwa, do sądowego ustalenia ojcostwa stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.

Uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania. W razie gdy prawo to nie przewiduje uznania dziecka, stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia, jeżeli to prawo uznanie przewiduje.

2. Wskazanie korygujące - norma kolizyjna wskazuje prawo dopuszczając odstąpienie od jego stosowania na rzecz innego wskazanego prawa w celu osiągnięcia określonego rezultatu materialno prawnego. Art. 12

Jeżeli umowę zawarły osoby znajdujące się w tym samym państwie, osoba fizyczna, która ma zdolność do jej zawarcia według prawa tego państwa, może się powołać na swoją niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolności wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa.

Osoba fizyczna dokonująca jednostronnej czynności prawnej, mająca zdolność do jej dokonania według prawa miejsca dokonania czynności, może powołać się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, które postępując z należytą starannością działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej zdolność taką miała.

3. Wskazanie opcyjnie - polega na przyznaniu określonej osobie możliwości wyboru zastosowania jednego z wskazanych normą praw lub nieograniczonego wyboru prawa. Art. 32

Zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu wybranemu przez osobę dokonującą tej czynności. Od chwili gdy obie strony takiego zobowiązania są zindywidualizowane, wybór prawa, jego zmiana lub uchylenie wymagają porozumienia obu stron tego stosunku.

2. Norma kolizyjna za pośrednictwem łączników wskazuje właściwość kilku systemów prawnych i zastosowaniu podlegają wszystkie te prawa. Art. 15 ust. 2

Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska. Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.

Norma kolizyjna może wskazywać kilka praw. Może być ono związane z wystąpieniem zbiegu łączników. Może on przybrać formę zbiegu prowadzącego lub nieprowadzącego do koniunkcji systemów prawnych.

Zbieg prowadzący do koniunkcji - do tych samych okoliczności wskazanych w zakresie normy kolizyjnej stosuje się przepisy dwóch lub większej liczby systemów prawnych. Ich zastosowanie spowodowane jest wskazaniem ich przez normę kolizyjną za pośrednictwem łącznika lub łączników.

Zbieg nieprowadzący do koniunkcji - może występować w dwóch postaciach:

1. Zbiegu alternatywnego

2. Zbiegu opartego na koniunkcji łączników - nie prowadzi do koniunkcji systemów prawnych. W pewnych sytuacjach więcej niż jeden łącznik może wskazywać ten sam system prawny.

Rozdział VI - Stosowanie i wykładnia przepisów z zakresu PPM

Najprościej proces stosowania prawa da się opisać za pomocą określenia kolejnych etapów postępowania:

1. Zaistnienie stanu faktycznego/ sytuacji z elementem obcym

2. Zastosowanie p. PPM

3. Zastosowanie p. prawa wskazanego przez p. PPM

Lub

1. Zaistnienie stanu faktycznego/ sytuacji z elementem obcym

1. Ocena czy stan ten jest prawnie objęty czy nie

2. Zbadanie czy istnieje jurysdykcja krajowa

3. Zastosowanie p. PPM

4. Zastosowanie prawa wskazanego przez p. PPM

Są to działania jakie są przedsiębrane w sytuacji, kiedy do sądu trafi sprawa z elementem obcym. Sędzia będzie stosował kolejno najpierw reguły kolizyjne forum, potem normy merytoryczne zawarte w prawie właściwym do rozstrzygnięcia.

Sędzia stosując normy kolizyjne własnego prawa, zastosuje pierwszej kolejności normy pierwszego planu, jeśli zaś będzie ku temu potrzeba, również normy drugiego planu.

Pojęcie statutu - jest to prawo właściwe dla jakiegoś zakresu na podstawie miarodajnej normy kolizyjnej. Możemy mówić o statucie: personalnym, rzeczowym, kontraktowym.

Stosowanie i wykładnia przepisów legislacji międzynarodowej

W związku z brakiem sądownictwa międzynarodowego pojawiła się konieczność jednolitego stosowania i wykładni przepisów legislacji międzynarodowej.

W braku jednolitości powstać mogą znaczne rozbieżności związane z wykładnią oraz stosowaniem ujednoliconych przepisów w poszczególnych państwach. Może to doprowadzić do wydawania w różnych państwach odmiennych orzeczeń w oparciu o ten sam akt prawa międzynarodowego. W związku z wielością języków urzędowych, w jakich sporządzane są teksty konwencji, mogą nastąpić problemy związane z odmienną wykładnią językową. Na jednolitość wykładni wpłynąć mogą również zabiegi z zakresu techniki prawodawczej - definiowanie pojęć oraz stosowanie terminologii neutralnej.

Pierwsza metoda - ma zapobiegać rozbieżności w interpretacji pojęć, polega na przypisywaniu im różnorodnych znaczeń, także w przypadku pojęć nowych.

Druga metoda - stosowanie słownictwa neutralnego, bez odwołań do znaczeń przyjętych w jakimkolwiek z państw. Przyjęto, że powinna ona polegać na posługiwaniu się sformułowaniami maksymalnie rzeczowymi i opisowymi.

Stwierdzenie i zastosowanie obcego prawa

Aby stwierdzić konieczność zastosowania takiego prawa obcego, należy do danego stanu faktycznego zastosować odpowiednią normę kolizyjną.

W normach kolizyjnych każdego państwa przewidziane są kryteria (łączniki), które decydują o właściwości prawa. Wyznaczają one również, czy powiązanie z obcym systemem prawnym jest istotne. Obecnie powszechnie przyjęte jest równoważne traktowanie wszystkich systemów prawnych, bez możliwości uprzywilejowania własnego prawa.

Obowiązek zastosowania prawa obcego wynika z nakazu umieszczonego w łączniku normy kolizyjnej, danej przez ustawodawcę. Obowiązek ten wynika więc z upoważnienia ustawodawcy. Do stosowania obcego prawa zobowiązani są adresaci: strony, organy władzy państwowej, sądy. Dlatego prawo obce jest stosowane z urzędu

Na podstawie art. 1143 KPC - sąd z urzędu ustala i stosuje właściwe prawo obce, może zwrócić się do Ministra Sprawiedliwości o udzielenie tekstu prawa oraz o wyjaśnienie obcego praktyki sądowej, gdy zachodzi potrzeba zastosowania przez sąd polski prawa obcego, gdy chodzi o stwierdzenie stosowania wzajemności przez państwo obce. Może również, celem stwierdzenia treści prawa lub obcej praktyki sądowej, zastosować inne środki w tym zasięgnąć opinii biegłych.

Od 1992 r. obowiązuje w Polsce konwencja europejska o informacji o prawie obcym z 1968 r. na jej podstawie państwa strony zobowiązane są przekazywać sobie wzajemnie informacje dot. treści prawa cywilnego, handlowego oraz procedury w sprawach cywilnych i handlowych.

Prawo wskazane jest stosowane w takiej postaci, jaką ma w chwili stosowania. Sąd stosuje zatem tylko przepisy prawa obowiązującego w danym momencie. Sąd musi zbadać treść norm prawnych, posługując się regułami wykładni zaczerpniętymi z obcego prawa, jego nauki i praktyki sądowej. Wskazane prawo stosowane jest w całości, jako całościowy system prawny.

Wskazane prawo obejmuje głównie przepisy PPM, z wyjątkiem przepisów imperatywnych lub z ich uwzględnieniem. Składają się nań normy merytoryczne, ale również kolizyjne. Dlatego też w niektórych sytuacjach możliwe jest odesłanie na gruncie kolizyjnym, o ile prawo forum taką możliwość przewiduje. Organ stosujący prawo powinien zidentyfikować prawo najściślej związane ze sprawą i je zastosować lub zastosować polskie prawo.

Art. 10. [Właściwość posiłkowa]

1. Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym.

2. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

Naruszenie prawa czy też błędne jego zastosowanie jest powodem do zaskarżenia orzeczenia w drodze apelacji lub kasacji. Dotyczy to prawa własnego i obcego.

Do naruszenia p. obcego dojdzie w przypadku:

1. Mylnego przyjęcia jakiejś normy która nie istnieje

2. Błędnego przyjęcia treści lub znaczenia normy prawnej

3. Mylnego przyjęcia lub nieprzyjęcia związku między stanem faktycznym a normą prawną.

Rozdział VII - Sposoby usuwania trudności w procesie wskazywania i stosowania prawa właściwego

Kwalifikacja

Umożliwia ona przyporządkowanie określonego stanu faktycznego do zakresu normy kolizyjnej. W procesie kwalifikacji należy również wyselekcjonować z prawa właściwego zespół norm, według których oceniany będzie stan faktyczny. Mamy z nią do czynienia gdy rozpoczynamy proces stosowania norm kolizyjnych - od wykładni pojęć umieszczonych w zakresie normy kolizyjnej.

Oznacza ona wykładnię wyrażeń określających zakres normy kolizyjnej podejmowaną w celu ustalenia przesłanek jej stosowania. W rozumieniu szerszym, również w odniesieniu do zabiegów zmierzających ku interpretacji pojęć zawartych w łączniku normy kolizyjnej, jest to interpretacja wyrażeń użytych w normie kolizyjnej i podłożenie pod abstrakcyjne określenia użyte w normie stanu faktycznego będącego przedmiotem zainteresowania sądu. Chodzi o interpretację wyrażeń zawartych nie w normie prawnej, lecz w wyrażającym ją przepisie.

E. Bartin wprowadził pojęcie kwalifikacji pierwotnej i wtórnej. Granicę między nimi stanowi wskazanie przez sąd orzekający prawa właściwego.

Kwalifikacja pierwotna - ma prowadzić do wskazania tego prawa

Kwalifikacja wtórna - do prawidłowego zastosowania norm zawartych w prawie wskazanym.

Kwalifikacja jest początkiem procesu rozstrzygania sprawy czy to za pomocą regulacji pośredniej, rozumianej jako zastosowanie norm kolizyjnych legis fori w celu określenia prawa właściwego dla rozstrzygnięcia konkretnego stosunku prawnego, czy też później - bezpośredniej, rozumianej jako zastosowanie norm merytorycznych wskazanych przez normę kolizyjną lex fori.

Sprawy z zakresu PPM zawierają zawsze element eksterytorialny. Zwany on jest również elementem obcym lub zagranicznym, powodującym, że sprawa wykracza poza terytorium jednego państwa, a więc poza obszar obowiązywania jednego systemu prawnego. W związku z tym sędzia sądu orzekającego może być obowiązany, w związku z nakazem zastosowania wskazanego normą kolizyjną prawa, do posłużenia się przepisami zawartymi w przynajmniej dwóch systemach prawnych. Zanim dojdzie do jakiegokolwiek rozstrzygnięcia, sąd interpretuje stan faktyczny i znaczenie pojęć zawartych w normach kolizyjnych własnego prawa w celu przyporządkowania odpowiedniej normy. Mogą się tu pojawić problemy z powodu:

1. Pojęcia użyte w normie kolizyjnej mogą mieć charakter niejednoznaczny i przez to w różnych systemach prawnych znaczyć co innego.

2. W niektórych systemach występują pojęcia/instytucje nieznane innym systemom.

3. Możliwe jest łączenie odmiennych skutków z tymi samymi instytucjami prawnymi.

W doktrynie PPM spotkać można dwa nurty pojmowania i stosowania prawa.

Nurt pierwszy związany z przyjęciem priorytetu stosowania legis fori, jako prawa rządzącego wszystkimi stosunkami prawnymi na terytorium państwa. Skutkiem uznania takiego priorytetu jest prowadzenie wykładni pojęć według legis fori, a więc przyjęcie dla pojęć występujących w normie kolizyjnej znaczeń pochodzących z prawa merytorycznego obowiązującego w miejscu orzekania sądu. Oznacza to że PPM zostaje pozbawione swojej funkcji rozstrzygania stosunków o charakterze międzynarodowym poprzez zastosowanie rozwiązania właściwego dla prawa wewnętrznego jakiegoś państwa.

Metoda ta zawodzi gdy pojawia się instytucja prawa nieznana legi fori lub w przypadku interpretacji prawa ujednoliconego, a więc konwencji międzynarodowych, gdzie podstawowe znaczenie ma jednolitość wykładni i stosowania postanowień umownych.

Funkcją normy kolizyjnej jest wskazanie prawa właściwego bez względu na to czy jest ono własne, czy obce. Jednak normy kolizyjne zawsze stanowią część prawa własnego legis fori. W efekcie dopiero wskazanie prawa powoduje powstanie obowiązku zastosowania tego prawa. W takim ujęciu każde zastosowanie obcego prawa okaże się błędem logicznym oraz wyłomem w funkcji norm kolizyjnych.

Drugim nurtem jest przyporządkowanie PPM funkcji o zdecydowanie międzynarodowym charakterze, a co za tym idzie, przyjęcie dopuszczalności stosowania prawa innego niż lex fori, w trosce o jednolitość rozstrzygnięć. Mamy tu trzy teorie.

1. Pierwsza propozycja - stosowanie prawa wskazanego przez kolizyjną normę legis fori. Znana jest jako metoda zastosowania legis causa i obciążona jest wspomnianym błędem logicznym. Polega na aplikacji prawa, które hipotetycznie będzie wskazane, ale jeszcze przed jego wskazaniem. Oznacz to że pojęcia prawne należy rozumieć tak jak są one rozumiane w prawie wskazanym przez normę pierwszego planu.

2. Druga i trzecia to metody: autonomiczna i funkcjonalna. Celowościowe, realizujące cel stworzenia jednolitego systemu PPM jako wspólnego mianownika dla stosunków z elementem zagranicznym.

Odesłanie - Mamy tu trzy teorie:

1. Pierwsza zwana the internal law theory lub teorią odrzucającą odesłanie, polega na przyjęciu że sprawa podlegająca rozpoznaniu przez sąd będzie oceniana z punktu widzenia prawa wskazanego przez normę kolizyjną forum, z wykluczeniem norm kolizyjnych prawa wskazanego.

2. Druga sprowadza się do przyjęcia że w systemie prawa wskazanego, czyli lege causa mieszczą się również normy kolizyjne. Ich zastosowanie może doprowadzić do rozstrzygnięcia sprawy według prawa merytorycznego tego państwa lub do odesłania sprawy do rozstrzygnięcia przez prawo forum lub państwa trzeciego.

3. Trzecia zwana foreign court theory lub teorią całkowitego lub podwójnego odesłanie, polega na przyjęciu założenia, że sędzia forum w przypadku wskazania właściwego obcego prawa powinien zastosować takie prawo, jakie byłoby zastosowanie przez obcy sąd, gdyby sprawa była przezeń rozpatrywana.

Odesłanie wynika z rozbieżności między normami kolizyjnymi różnych państw. Sytuację taką można nazwać kolizją prawa kolizyjnego. Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy norma kolizyjna systemu prawnego, wskazanego przez normę kolizyjną państwa sądu, nie aprobuje swego prawa jako właściwego dla rozstrzygnięcia, lecz wskazuje inne ustawodawstwo, czyli odsyła do innego prawa.

Dwa podstawowe rodzaje odesłań:

1. Odesłanie zwrotne - kierują nas z powrotem do systemu prawnego państwa sądu.

2. Odesłanie dalsze - wskazują inny, trzeci system prawny jako właściwy.

Omówione poniżej

3. Odesłanie częściowe - prawo wskazane odsyła do prawa forum (odesłanie częściowe zwrotne) lud do innego prawa (odesłanie częściowe dalsze) tylko w części zakresu normy kolizyjnej.

4. Odesłanie złożone - prawo wskazane nie uznaje się za właściwe i odsyła, ale nie do innego, lecz do dwóch lub większej liczby systemów prawnych. Może przybrać postać odesłania częściowego zwrotnego i częściowego dalszego, kiedy w części zakresu następuje odesłanie z powrotem do prawa forum, w części zaś do prawa innego. Może również przybrać postać odesłania złożonego z dwóch lub większej liczby odesłań częściowych dalszych.

5. Odesłanie pełne - jest przeciwieństwem odesłania częściowego. Polega na odesłaniu w takim samym zakresie, w jakim nastąpiło wskazanie.

6. Odesłanie zwrotne pośrednie - polega na kombinacji odesłania dalszego i zwrotnego. W wyniku wskazania przez normę kolizyjną forum, właściwe jest prawo państwa Y. Norma kolizyjna tego państwa przewiduje jednak właściwość państwa Z, norma kolizyjna Z wskazuje właściwość prawa państwa forum.

Uczeni kwestionują celowość odesłań. Istnieje wiele spornych kwestii:

1. Sąd wskazując system prawny przy użyciu określonej normy kolizyjnej, wskazuje normy merytoryczne, a nie kolizyjne

2. Możliwość braku akceptacji swej właściwości przez każdy następny system, jeśli system wskazany nie uzna się za właściwy do rozstrzygnięcia sprawy

3. Zarzut błędnego koła

4. Powoduje utratę kontroli sądu nad rezultatem postępowania

5. Zaprzecza istocie PPM

Ustawa reguluje tylko odesłanie zwrotne. Jest ono dopuszczalne we wszystkich sprawach poza wskazanymi w art. 5 ust 2. W przypadku tych spraw odesłanie zwrotne jest niedopuszczalne, a wskazanie prawa właściwego jest wskazaniem prawa merytorycznego, a więc prawa z wyłączeniem jego norm kolizyjnych.

Art. 5. [Odesłanie zwrotne, wyłączenie]

1. Jeżeli prawo obce, wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli wskazanie prawa właściwego:

1) nastąpiło w drodze wyboru prawa;

2) dotyczy formy czynności prawnej;

3) dotyczy zobowiązań umownych, pozaumownych lub z jednostronnych czynności prawnych, dla których prawo właściwe określa niniejsza ustawa.

Odesłanie dalsze - jest przedmiotem regulacji części szczególnej ustawy i dot. tylko osób prawnych. Jest więc ograniczone podmiotowo (tylko do os. prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej). Inne ograniczenia stosowania:

1. Określenie sytuacji w której może do niego dojść - gdy prawo państwa siedziby (_) wskazuje jako właściwe do rozstrzygnięcia sprawy przez polską normę kolizyjną, nie aprobuje swej właściwości i wskazuje jako właściwe prawo państwa, w którym taki podmiot został utworzony.

2. Jest to odesłanie jednostopniowe, tzn. że prawo do którego ono nastąpi, zostanie zastosowane bez uwzględnienia jego norm kolizyjnych.

Konkludując w polskim PPM jest dopuszczalne stosowanie zarówno odesłania zwrotnego jak i dalszego. Oba są ograniczone.

1. Pierwsze - nie może być stosowane w trzech wymienionych przypadkach

2. Drugie - jest obwarowane czterema warunkami:

• Dot. tylko os. prawnych i jednostek…

• Obce prawo odsyłające jest prawem państwa siedziby takiego podmiotu

• Prawo, do którego nastąpiło odesłanie jest prawem państwa, w którym taki podmiot został utworzony

• Ciąg odesłań kończy się na trzecim systemie prawnym

Klauzula porządku publicznego (ordre public, public Policy)

Stanowi ona stosowaną we wszystkich systemach prawnych formę ochrony własnego systemu prawnego, obrony przed trudnymi do zaakceptowania skutkami właściwości prawa obcego.

Chroni przed sytuacjami, w których zastosowanie obcego prawa będzie oznaczało stosowanie rozwiązań niemożliwych do zaakceptowania z punktu widzenia systemu prawnego forum.

Savigny twierdził że nie powinno być ono stosowane w dwóch przypadkach:

1. Gdy w danej materii obowiązuje ustawa bezwzględnie wiążąca, stanowiąca element porządku prawnego legis fori i wymuszająca swoją właściwość bez względu na wskazanie prawa

2. Gdy prawo obce zawiera instytucje nieznane legi fori

P. S. Mancini wprowadził ogóle pojęcie porządku publicznego oraz zasadę ograniczenia zastosowania prawa obcego ze względu na ten porządek.

W większości państw przyjęto metodę wprowadzenia ogólnego, blankietowego pojęcia porządku publicznego. Wprowadzono je do wszystkich ustaw kolizyjnych, jednak przedstawiane jest ono różnie. Nie chodzi o eliminację zastosowania obcych przepisów, a raczej o eliminację skutków zastosowania tych przepisów. Chodzi o uniknięcie skutków zastosowania tego przepisu, które z punktu widzenia naszego prawa byłyby szokujące, nie do przyjęcia, godzące w poczucie sprawiedliwości i słuszności rozstrzygnięcia.

Art. 7. [Klauzula porządku publicznego] Prawa obcego nie stosuje się, jeżeli jego stosowanie miałoby skutki sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej

Czynniki poprzedzające zastosowanie:

1. Zastosowanie norm kolizyjnych forum, które wskażą właściwość prawa

2. Wskazanie normy merytorycznej odpowiedniej do zastosowania

3. Oceny skutków zastosowania tej normy merytorycznej pod kątem niezgodności z podstawowymi zasadami porządku publicznego forum.

Jej stosowanie powinno się ograniczyć do przypadków najbardziej rażących sprzeczności. Powinna być stosowana wyjątkowo. Chroni aktualny porządek prawny. Należy ją stosować gdy obcy przepis prawny jest rażąco sprzeczny z aktualnie obowiązującym porządkiem prawnym.

Oprócz ustaw kolizyjnych podstawę do ingerencji klauzuli dają również postanowienia niektórych konwencji międzynarodowych oraz rozporządzeń UE. Są to konwencje haskie, konwencja rzymska.

Skutki zastosowania

Dwie płaszczyzny:

1. Zastosowanie jej wpływa na właściwość systemu prawnego. Powoduje wyłączenie stosowania przepisu prawa, który wskazano jako właściwy.

2. Sprowadza się do zastosowania prawa najściślej związanego ze stosunkiem prawnym, a jeśli nie można. Dotyczy sytuacji stron. W takim znaczeniu zaistniałe skutki mogą mieć charakter zabraniający lub dozwalający.

Dwie metody postępowania:

1. Pozytywne oddziaływanie klauzuli - gdy w miejsce wyłączonego przepisu wprowadzony zostaje odpowiedni przepis legis fori. Oznacza to że nie można brać po uwagę innego rozwiązania jak tylko zastąpienie obcego prawa prawem własnym.

2. Negatywna oddziaływanie klauzuli - polega na samym wyłączeniu prawa obcego i braku podstawienia innego prawa.

Najczęściej można mówić o podwójnym skutku klauzuli, albowiem kiedy następuje wyłączenie obcego prawa następuje postawienie w jego miejsce innego prawa. W odniesieniu do podstawienia innych przepisów można przyjąć dwa rozwiązania:

1. Podstawienie legis fori w miejsce wyłączonego prawa

2. Zastosowanie innego przepisu prawa obcego po wyłączeniu przepisu rażąco sprzecznego z legis fori

Pierwszy przypadek - taka metoda wynika z faktu, że klauzula ma chronić własny porządek prawny. Jej stosowanie odzwierciedla normę prawną obowiązującą w państwie fori. Ze względu na koncepcję porządku publicznego i działanie klauzuli z upoważnienia własnego prawa, wydaje się słuszne, że w zastępstwie wyłączonego prawa stosujemy wyłącznie prawo własne.

Drugi - metoda ta została oparta na rozstrzygnięciu negatywnym, a więc założeniu, że nie ma konieczności poszukiwania zastępczych przepisów we własnym prawie. Podkreśla się że nie ma powodu chronić własnego porządku prawnego poprzez wyłączenie całego systemu obcego. Wyłącza się rażący przepis bez potrzeby eliminowania pozostałych przepisów obcego prawa. Należy poszukiwać najbardziej odpowiedniego przepisu w tym obcym systemie i zastosować go tak jakby w miejscu po wyłączonym przepisie pozostała luka.

Doktryna stoi na stanowisku braku automatycznego stosowania własnego prawa w miejsce prawa wyłączonego. Nie dojdzie do zastosowania przepisu własnego prawa, chyba że w obcym prawie właściwym nie będzie odpowiedniego przepisu, który można zastosować w miejsce wyłączonego.

Obejście prawa (evasion of the law)

Jest to uchylenie się stron od skutków zastosowania prawa w normalnym toku rzeczy właściwego przez odpowiednie związanie danego stosunku z innym prawem w taki sposób, by mogło ono uchodzić w świetle norm kolizyjnych obowiązujących w siedzibie sądu za właściwe do oceny tego stosunku.

Musi być to działanie:

• Zamierzone

• Skierowane na osiągnięcie subiektywnego celu społecznego lub gospodarczego

• Sztuczne - niewynikające z toku normalnego postępowania stron w kwestiach osobistych lub gospodarczych

• Działania strony/stron zmierzać mają ku stworzeniu w sztuczny sposób warunków faktycznych do zastosowania wybranego przez nią systemu prawnego, w ramach którego możliwa jest realizacja jej zamierzeń

Wiąże się to zawsze z niezastosowaniem przepisów prawnych jednego systemu prawnego i z zastosowaniem przepisów innego systemu. Odbywa się ono za pośrednictwem norm kolizyjnych forum, a zatem odnosi się do prawa kolizyjnego. Może dot. sytuacji już powstałych, gdy statut jest zmienny tzn. w łączniku nawiązuje się do jakiegoś momentu w ciągu czasowym po powstaniu sytuacji. Może również dot. sytuacji kiedy sytuacja jeszcze nie powstała. Najczęściej zdarza się w sprawach małżeńskich. Ustawa o PPM nie reguluje tej kwestii. Zdarza się że ustawodawca podejmuje wysiłki w kierunku utrudnienia lub uniemożliwienia obejścia prawa.

Całkowity brak akceptacji tej instytucji mógłby prowadzić do niepewności w stosunkach prawnych. Szczególnie ze względu na to, że nie wszystkie działania stron, które powodują określone skutki, można nazwać obejściem prawa.

Zmiana statutu

Różnie jest przedstawiany katalog przyczyn zmiany statutu. Podkreśla się że czas może stać się kluczowym elementem w procesie stosowania prawa międzynarodowego w określonych okolicznościach, takich jak:

1. Zmiana prawa kolizyjnego w państwie fori

2. Zmiana przyjętego w ustawie powiązania, podstaw faktycznych do stosowania prawa

1. Zmiana miejsca zamieszkania

2. Zmiana siedziby osoby prawnej

3. Zmiana obywatelstwa

4. Zmiana położenia rzeczy

3. Zmiana prawa merytorycznego wskazanego jako właściwe do rozstrzygnięcia sprawy (legis causa)

1 i 3 - przedmiotem rozstrzygnięcia staje się rozgraniczenie stosowania prawa starego i nowego, jak również przyjęcie zasady lex retro non agit lub też retroaktywności prawa.

Do zmiany statutu może dojść w przypadku zmiany władzy suwerennej, a w konsekwencji również prawa obowiązującego na danym terytorium lub zmiany wynikającej z decyzji administracyjnej

Podkreśla się również że funkcją prawa prywatnego międzynarodowego jest rozstrzyganie kolizji norm w przestrzeni, a nie w czasie. Jeżeli jednak można mówić o konflikcie norm w czasie, to tylko w dwóch przypadkach:

1. Zmiana treści prawa kolizyjnego w państwie forum

2. Zmiana prawa merytorycznego wskazanego jako właściwe

Prawdziwe kolizje w czasie dot. jedynie zmian zachodzących w ramach jednego systemu prawnego, kiedy to w związku z upływem czasu zmienione zostaje prawo. Wszystkie pozostałe sytuacje sprowadzają się do realizacji funkcji prawa - rozstrzygania kolizji w przestrzeni.

W szerszym ujęciu - zmianę statutu nazywaną również konfliktem norm w czasie określić można jako - sytuację kiedy w miejsce systemu prawnego, którego przepisom podlega stan faktyczny, wstępuje inny system prawny i rozwiązania danego stosunku prawnego są odmienne w obu systemach

W węższym ujęciu - jest to sytuacja kiedy w miejsce norm prawnych właściwych do rozstrzygnięcia sprawy wchodzą inne normy prawne, ale pochodzące z tego samego systemu prawnego.

Powszechnie przyjęte jest stosowanie zasady lex retro non agit.

Choć brak jest jednolitego stanowiska doktryny, najczęściej przyjmuje się że nowy statut odnosi się do sytuacji powstałych po zmianie prawa, ale również do skutków zdarzeń, stosunków prawnych lub sytuacji, które miały miejsce w czasie obowiązywania prawa starego. Nie wyklucza to jednak stosowania się do zakazu retroakcji.

Stosowanie zasady nieretroakcji jest uzależnione od powiązania określonego stosunku z prawem sprzed zmiany statutu lub obowiązującym po zmianie. Do sytuacji powstałych przed zmianą statutu stosować należy stare prawo, natomiast do tych, które miały miejsce po zmianie - nowe.

Sąd może stosować stare prawo odmawiając zastosowania retroaktywnie działających przepisów nowego statutu. Sąd może zastosować własne reguły odnoszące się do relacji między obu prawami. Sąd może posłużyć się regułami odnoszącymi się do relacji między statutami zawartymi w lege causae. Najważniejsze jest stosowanie prawa obowiązującego w chwili rozstrzygania sprawy.

Najdonioślejszą rolę odgrywają zmiany dot. powiązania stanu faktycznego z określonym systemem prawnym. Jeśli jest to element na tyle istotny, że decyduje o wskazaniu prawa i jeśli do zmiany dochodzi w związku z aktywnością strony to nazywany je konfliktami ruchomymi. Takie istotne elementy są określone w łącznikach norm kolizyjnych. Łączniki mogą mieć charakter stały lub zmienny.

Łącznikami o stałym charakterze są:

1. Miejsce położenia nieruchomości

2. Miejsce zawarcia małżeństwa

3. Miejsce zdarzenia

4. Miejsce rejestracji osoby prawnej.

Stałość polega na tym, że bez względu na działanie strony wskazanie prawa będzie takie samo, ponieważ strona nie ma możliwości dokonania zmiany statutu, jeśli łącznik odnosi się do konkretnego miejsca i momentu w czasie.

Zmienny charakter mają:

1. Łączniki obywatelstwa

2. Miejsca zamieszkania

3. Położenie rzeczy

Oznacza to że w związku z upływem czasu może się zmienić podstawa faktyczna wskazania prawa właściwego do rozstrzygnięcia sprawy. Zmiana w stanie faktycznym powstaje zawsze w związku z wolą strony i może być uzależniona wyłącznie od niej. Może być uzależniona od dodatkowych czynników. Stały charakter nadaje łącznikowi umieszczenie w nim subokreślnika temporalnego. Eliminuje on problem późniejszej zmiany statutu, gdyż z góry określa moment, który łączy dany stosunek prawny z określonym statutem. Taki skutek nie zostanie osiągnięty jeśli w roli subokreślnika temporalnego wystąpi określenie „każdoczesny”.

Kwestia wstępna

Przy rozstrzyganiu sprawy z elementem obcym może się okazać, że różne jej aspekty będą poddane ocenie różnych praw merytorycznych. Stanie się tak wtedy, gdy w ramach jednej sprawy inne normy kolizyjne będą zastosowane do oceny formy i treści stosunku prawnego, inne do zdolności uczestników tego stosunku. Jest to wtedy tzw. kolizyjno prawne rozszczepienie sytuacji życiowej. W takim przypadku równolegle zastosowane zostaną normy kolizyjne państwa fori. Co prawda rozstrzygnięcie dotyczyło będzie sprawy zwanej główną, jednak obok niej rozstrzygane będą również tzw. kwestie cząstkowe (wycinkowe).

Zarówno kwestia główna jak i ta wyłoniona w trakcie stosowania prawa merytorycznego, zwana kwestią wstępną lub incydentalną, mogą być przedmiotem osobnego rozstrzygnięcia kolizyjnego. Obie stanowią przykład sytuacji z elementem obcym, do których stosuje się normy kolizyjne. Relacja między nimi polega na tym że rozwiązanie przyjęte dla kwestii wstępnej wywiera wpływ na rozwiązanie kwestii głównej. Niemożliwe jest rozstrzygnięcie kwestii głównej bez uprzedniego rozstrzygnięcia kwestii wstępnej. Konieczność rozstrzygnięcia kwestii wstępnej wynika z treści norm merytorycznych prawa wskazanego przez normy kolizyjne forum.

Przesłanki wystąpienia kwestii wstępnej:

1. Ma to być samoistny stosunek

2. Odrębny od kwestii głównej

3. Jego rozstrzygnięcie wywrze wpływ na rozstrzygnięcie kwestii głównej

Lub

1. Prawem właściwym dla rozstrzygnięcia kwestii głównej jest prawo obce wskazane przez normę kolizyjną forum

2. Samoistny stosunek który wynika z treści obcych norm merytorycznych, powinien być rozstrzygnięty w drodze zastosowania do niego norm kolizyjnych

3. Zastosowanie norm kolizyjnych legis fori do rozstrzygnięcia tego samoistnego stosunku doprowadzi do rezultatu odmiennego niż przy zastosowaniu do niego norm kolizyjnych prawa właściwego do rozstrzygnięcia kwestii głównej.

Jakie prawo zastosować do oceny kwestii wstępnej - aby wskazać to prawo, należy posłużyć się normami kolizyjnymi. Ale jakie normy kolizyjne zastosować? Są trzy rozwiązania:

1. Zastosowanie norm kolizyjnych legis fori, a zatem norm tego samego prawa, na podstawie którego rozstrzygnięto co do właściwości prawa dla kwestii głównej.

2. Zastosowanie norm kolizyjnych prawa wskazanego jako właściwe do rozstrzygnięcia kwestii głównej (legis causa)

3. Zastosowanie takiej metody która doprowadzi do spodziewanego, sprawiedliwego rezultatu.

Kwestia wstępna występuje najczęściej w stosunkach z zakresu prawa rodzinnego oraz spadkowego. Nie została uregulowana przepisami polskiego prawa.

Dostosowanie

Do sytuacji kiedy to norma kolizyjna wskazuje jeden system prawny jako właściwy i normy merytoryczne zawarte w tym systemie są stosowane do rozstrzygnięcia danej sprawy. Przepisy prawa wskazanego powinny być stosowane i poddawane wykładni w sposób przyjęty w państwie, z którego porządku prawnego pochodzą.

Mogą zdarzyć się przypadki kiedy to norma kolizyjna wskaże jako właściwe więcej niż jedno prawo lub więcej niż jedno prawo które trzeba będzie zastosować w związku ze zmianą statutu. Wskazanie prawa jest jednoznaczne z obowiązkiem zastosowania go.

Przypadki wskazania kilku praw mogą się zdarzyć w związku z koniecznością rozstrzygnięcia kilku spraw należących do zakresu różnych norm kolizyjnych, może się również zdarzyć, że jedna norma wskaże więcej niż jedno prawo właściwe.

Art. 52. [Stosunki majątkowe]

1. Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.

2. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło.

W art. tym przewidziano że małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa. Mimo że majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z tą regułą, to do wyboru prawa dla niej właściwego wcale nie musi dojść. Wówczas do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

Okazać się może, że zastosowane równoczesne obu lub kilku norm pochodzących z różnych systemów prawnych jest niemożliwe. Zdarzy się tak kiedy zastosowanie jednej normy wyklucza zastosowanie drugiej lub kiedy skutki zastosowania jednej normy będą godziły w skutki zastosowania drugiej. Zabiegi prowadzące do usunięcia tych trudności nazywa się dostosowaniem. Prowadzone są już po wskazaniu prawa, a więc na płaszczyźnie merytoryczno prawnej.

Dostosowanie - zabiegi zmierzające do usuwania sprzeczności lub braku harmonii między normami należącymi do różnych systemów prawnych utrudniających lub uniemożliwiających ich stosowanie.

Będzie to również zastosowanie przepisu danego systemu w sposób zmodyfikowany, dostosowany do danego wypadku i odpowiednio zestrojony z przepisami drugiego systemu wchodzącego w grę w danym wypadku.

Zabiegi adaptacyjne prowadzone są przez sędziego. Powinien on posługując się syntezą, na podstawie wskazanych norm stworzyć syntetyczną normę odpowiednią do rozstrzygnięcia sprawy. Powinien z elementów tworzących normy zawarte w różnych porządkach prawnych zbudować normę, taką jakby pochodziła z jednego systemu prawnego. Równoczesne zastosowanie kilku różnych norm pochodzących z różnych reżimów prawnych. Może się okazać że niemożliwe jest ich zastosowanie, lub niemożliwe jest również stworzenie wspomnianej syntetycznej normy. Możliwe jest również podjęcie przez sędziego decyzji odnośnie do zastosowania tylko jednej normy spośród kilku wchodzących w grę.

Wybór prawa

Nie odnosi się ona do kwestii swobody stron lub osoby uprawnionej do poddania swego stosunku prawnego określonemu prawu, jedynie do sposobu dokonania wyboru i jego formy, przy okazji w kwestiach oceny, czy do wyboru prawa doszło oraz czy był on ważny odsyłając do przepisów szczególnych. Wybór ten może mieć charakter wyraźny lub dorozumiany.

Dorozumiany - może wynikać z okoliczności zawarcia umowy lub z jej treści. Warunkiem jest, aby był rzeczywisty. Może nastąpić w dowolnym czasie oraz w trakcie sporu dot. zobowiązania, ze skutkiem wstecznym. Strony mogą poddać wybranemu prawu tylko część umowy lub poddać poszczególne jej elementy różnym prawom.

Wybór prawa należy odróżnić od przyjęcia (recepcji) do umowy przepisów jakiegoś systemu prawnego lub powoływania się przez strony (interpolacja) na takie przepisy w umowie. Recepcja i interpolacja ma miejsce, gdy strony stosują jakieś prawo merytoryczne i dot. jedynie prawa merytorycznego.

Kolizyjna reguła wskazania prawa przez strony odnosi się również jedynie do prawa merytorycznego. Oznacza to, że wskazanie jakiegoś systemu prawnego eliminuje możliwość stosowania norm kolizyjnych zawartych w tym systemie, a zatem eliminuje również możliwość stosowania odesłania.

Strony wskazują najodpowiedniejsze prawo merytoryczne. Wskazanie uniemożliwia zastosowanie przepisów innego systemu prawnego, bez względu na to, czy są to przepisy dyspozytywne czy imperatywne. Strony zobowiązane są natychmiast do stosowania przepisów wskazanego systemu. Obowiązek stos. wskazanego prawa dot. jego norm merytorycznych - ustawowych i zwyczajowych.

Strony mogą wybrać tylko prawo w danym momencie obowiązujące, w kształcie, w jakim obowiązuje ono w momencie dokonania wyboru. Jeżeli jednak strony dokonują wyboru, muszą się liczyć ze zmianami, jakie zachodzą w ramach tego systemu prawnego. Dopuszczalnym rozwiązaniem jest pewne ograniczenie wpływu zmian zachodzących wewnątrz wybranego systemu na stosunek zobowiązaniowy. Polega ono na umieszczeniu w porozumieniu o wyborze prawa klauzuli usztywniającej wybór prawa, czyli wiążącej wybór ten z prawem z określonego momentu. Skutkiem klauzuli będzie uniknięcie zmian w ramach przepisów dyspozytywnych prawa właściwego dla umowy.

Art. 4. [Wybór prawa właściwego]

1. W przypadkach przewidzianych w ustawie można dokonać wyboru prawa właściwego.

2. Wybór prawa powinien być wyraźny lub w sposób jednoznaczny wynikać z okoliczności sprawy, chyba że przepis dopuszczający wybór prawa stanowi inaczej.

3. Wybór prawa dokonany po powstaniu stosunku prawnego nie narusza praw osób trzecich.

4. Jeżeli przy dokonaniu czynności prawnej, a przed wyborem prawa zostały dopełnione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe dla formy tej czynności, jej ważność nie może być podważana na podstawie prawa, któremu ta czynność podlega w wyniku wyboru prawa.

5. Przy ustalaniu, czy dokonano wyboru prawa oraz do oceny ważności wyboru prawa stosuje się przepisy art. 11, art. 17, art. 24 i art. 25.

6. Przepisy ust. 2-5 stosuje się do zmiany i uchylenia wyboru prawa.

Wyboru prawa dokonuje się przez złożenie dwóch zgodnych oświadczeń woli poddających umowę wskazanemu prawu merytorycznemu. W przypadku jednostronnej czynności prawnej będzie to jedno oświadczenie, złożone przez dokonującego czynność. Jest to czynność prawna, która podlega ocenie co do ważności. Przyjęta jest ocena jej ważności na podstawie wybranego prawa.

Jeżeli wybór prawa nie będzie ważny, stosunek zobowiązaniowy zostanie poddany prawu wskazanemu przez łącznik przewidziany w ustawie, a stosowany w braku wyboru prawa.

Jeżeli umowa, dla której strony dokonały wyboru prawa, okaże się nieważna, samo porozumienie dot. wyboru będzie ważne. Prawo wybrane przez strony będzie regulowało skutki nieważności umowy.

Stosowanie przepisów PPM

Poprzednie ustawy milczały na ten temat. Nowa ustawa reguluje to w art. 6

Art. 6. [Przepisy prawa publicznego]

1. Prawo właściwe stosowane na podstawie przepisów ustawy niniejszej obejmuje także przepisy prawa publicznego, które według tego prawa znajdują zastosowanie do danego stosunku prawnego.

2. Jeżeli prawo właściwe dla ocenianego stosunku prawnego zawiera przepisy przewidujące domniemania prawne lub inne reguły określające ciężar dowodu, odnoszące się do tego stosunku, stosuje się te przepisy.

Wskazanie prawa właściwego nie oznacza jedynie przepisów wchodzących w skład prawa prywatnego. Jeżeli według wskazanego prawa sprawę będącą przedmiotem rozstrzygnięcia regulują przepisy tak wchodzące w skład prawa prywatnego, jak i publicznego, zostaną one zastosowane.

Uzasadnieniem tej regulacji jest brak możliwości odróżnienia przepisów prawa publicznego od prywatnego obcego państwa.

Dopuszczenie stosowania obcych przepisów publicznych implikuje dopuszczeniem stosowania również własnych przepisów publicznych, ponieważ takim sposobem realizowane są interesy suwerena terytorium, gdzie także znajduje się forum.

Reguła najściślejszego związku

Służy znalezieniu prawa, które najściślej związane jest ze stosunkiem prawnym będącym przedmiotem rozstrzygnięcia. Może być zastosowana w akcie prawnym za pośrednictwem klauzuli generalnej. Klauzule te znajdują się we wszystkich przypadkach w cz. ogólnej ustawy, i wskazują reguły odnoszące się do procesu wskazywania prawa właściwego. Nie są to normy kolizyjne, skutkiem ich zastosowania może być inne wskazanie prawa niż przy pomocy norm kolizyjnych zawartych w części szczególnej kodeksu. Stanowią one zwykle część normy kolizyjnej. Skutkiem ich zastosowania jest analogiczny do efektu zastosowania klauzuli generalnej. W polskiej ustawie posłużono się tym kryterium wskazania lub korekcji wskazania właściwości prawa wiele razy czy to w charakterze klauzuli generalnej, czy też wyjątkowej. Zastosowano je w art. 2 ust 2 /8 ust 2/9/10/43.

Posiłkowe stosowanie prawa polskiego

Rozwiązania natury ogólnej:

Art. 10. [Właściwość posiłkowa]

1. Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym.

2. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

Rozwiązania szczegółowe:

Art. 54. [Rozwód, separacja]

1. Rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego małżonków właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa miejsce zamieszkania, a jeżeli małżonkowie nie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa wspólnego miejsca zamieszkania - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce wspólnego zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu.

3. W razie braku okoliczności rozstrzygających o właściwości prawa na podstawie przepisów ust. 1 i 2, do rozwiązania małżeństwa stosuje się prawo polskie.

4. Postanowienia ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do separacji.

Posiłkowość polskiego prawa sprowadza się do zastosowania do po wyczerpaniu wszelkich metod, które mają doprowadzić do wskazania lub zastosowania prawa właściwego.

Polska ustawa przewiduje takie stosowanie polskiego prawa tylko w jednym przypadku - gdy nie można stwierdzić treści obcego wskazanego prawa w rozsądnym terminie. W odniesieniu do drugiej grupy sytuacji, w których wcześniej posiłkowo stosowano polskie prawo, tym razem zastosowano regułę najściślejszego związku.

Regulacja z posiłkowego stosowania polskiego prawa

Art. 51. [Skutki małżeństwa]

1. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

Część szczegółowa

Rozdział 1 - Osoby

Osoby fizyczne

Pojęcie to odnosi się do każdego człowieka jako uczestnika stosunków cywilnoprawnych. Każdy człowiek jest podmiotem praw i obowiązków, bez względu na przynależność państwową czy miejsce zamieszkania. Z reguły tej wynika przyjęcie określonych reguł traktowania cudzoziemców. Obowiązuje zasada zrównania ich w prawach z obywatelami. Każdy ma prawo do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej.

Zdolność prawna

Cechą każdego człowieka jest możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Możność ta określana jest mianem zdolności prawnej. Człowiek nabywa ją w chwili urodzenia, traci w momencie śmierci. Pojęcie to ma charakter uniwersalny, powszechnie przyjęto jego jednolite znaczenie i treść. Polskie prawo uzależnia nabycie zdolności prawnej od faktu, czy dziecko przyszło na świat żywe, czy nieżywe. Ustanie zdolności następuje z chwilą biologicznej śmierci człowieka. Moment ten może stanowić śmierć mózgową, jak i zgon wskutek nieodwracalnego zatrzymania krążenia.

Zdolność prawna dziecka nienarodzonego

W czasie trwania ciąży matki mogą mieć miejsce zdarzenia kształtujące status prawny nienarodzonego dziecka. Zdolność prawna może być określona mianem warunkowej - czyli przysługującej pod warunkiem, że urodzi się żywy.

Uznanie za zmarłego i stwierdzenie zgonu

Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu, który zostaje sporządzony przez urząd stanu cywilnego na podstawie diagnozy lekarskiej umieszczonej w karcie zgonu. Gdy akt nie zostanie wystawiony wówczas sąd w drodze postępowania dowodowego orzeka w kwestii stwierdzenia zgonu i przyjęcia najbardziej prawdopodobnej jego chwili. Orzeczenie powinno opierać się na przekonaniu o niewątpliwej śmierci osoby fizycznej.

Uznanie za zmarłego dotyczy osób, które zaginęły. Celem postępowania sądowego jest przede wszystkim zakończenie stanu niepewności co do życia lub śmieci osoby fizycznej. Postanowienie odnoście do uznania za zmarłego może być uchylone następnym postanowieniem podjętym w wyniku odrębnego postępowania.

Zakres statutu

Status personalny osoby, czyli jej pozycja prawna, oceniany jest na podstawie statutu personalnego, czyli prawa właściwego do rozstrzygania odnośnie do spraw związanych z osobą. W zakresie spraw, o których decyduje statut personalny, mieszczą się kwestie związane z nabyciem, treścią i utratą zdolności prawnej:

1. Przesłanki uzyskania zdolności

2. Wskazanie chwili jej uzyskania

3. Zasady obliczania wieku osoby fizycznej

4. Domniemania co do życia lub śmierci

5. Ograniczenia zdolności prawnej

6. Przesłanki utraty zdolności

7. Określenie momentu utraty zdolności

Do zakresu statutu personalnego osoby fizycznej nie należą przesłanki możności stania się podmiotem określonych praw lub obowiązków.

Zdolność do czynności prawnych

Nabycie zdolności uzależnione jest od osiągnięcia odpowiedniej dojrzałości umysłowej przez osobę, która ma czynność dokonać. Jest ona rozumiana jako możność kształtowania praw i obowiązków poprzez dokonywanie czynności prawnych. Czyli osoba zdolna może uczestniczyć w stosunkach prawnych i kształtować je według własnej woli.

Osiągnięcie dojrzałości umysłowej łączone jest z osiągnięciem określonego ustawą wieku. Osoba może również nigdy nie osiągnąć pełnej zdolności do czynności w związku z chorobą psychiczną. Może ją również utracić w związku z zanikiem dojrzałości umysłowej niezbędnej do podejmowania decyzji. Dlatego przyjmuje się możliwość ograniczeń treści zdolności do czynności prawnych.

Ograniczenie lub pozbawienie możliwości decydowania w odniesieniu do swoich spraw majątkowych i osobistych jest z reguły skutkiem orzeczenia sądowego. Nie jest ono nieodwracalne, zdolność może być przywrócona w konsekwencji kolejnego orzeczenia.

Celem jest ochrona osoby niedojrzałej umysłowo przed własnymi decyzjami godzącymi w sferę jej interesów osobistych lub majątkowych. Na ochronę zasługują również potencjalni kontrahenci i kontrahenci osoby niedojrzałej występujący w dobrej wierze.

Art. 1106¹. [Ubezwłasnowolnienie]

§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 2. Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jest obywatelem polskim, mającym miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 1107. [Opieka i kuratela]

§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu opieki i kurateli nad osobą będącą obywatelem polskim lub cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy z zakresu kurateli nad osobą prawną lub niebędącą osobą prawną jednostką organizacyjną, mającą siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanowienie kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy należy do jurysdykcji krajowej, jeżeli należy do niej ta sprawa.

§ 2. Sądy polskie mogą w razie potrzeby wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli co do położonego w Rzeczypospolitej Polskiej majątku cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli okaże się to konieczne w interesie tego cudzoziemca.

§ 3. Sądy polskie mogą wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli również w przypadkach innych niż wymienione w § 1 i 2, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym lub jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, który przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej, mającemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą.

Zakres statutu

W zakresie statutu personalnego mieści się ocena zdolności do czynności prawnych. Na podst. Prawa personalnego osoby fizycznej oceniamy:

1. Przesłanki zdolności do cz. p (wiek, dojrzałość umysłowa)

2. Treść, czyli stopnie zdolności (pełna, ograniczona, brak)

3. Skutki braku zdolności wymaganej do dokonania czynności

4. Możliwość przedsięwzięcia danej czynności samodzielnie albo za zgodą określonej osoby trzeciej lub organu państwowego

5. Skutki dokonania czynności bez zgody osoby trzeciej lub organu, gdy taka zgoda była konieczna

6. Wskazanie osoby lub organu umocowanych do wyrażenia zgody

7. Wskazanie kiedy zgoda powinna być wyrażona (przed, w trakcie, po dokonaniu cz. p)

8. Kiedy czynność dokonana mimo braku zdolności będzie traktowana jakby była dokonana przez osobę o wymaganej zdolności

9. Rodzaj nieważności lub bezskuteczności dokonanej czynności prawnej

10. Dopuszczalność i przesłanki konwalidacji

11. Możność powoływania się na nieważność lub bezskuteczność czynności prawnej przez kontrahenta osoby niezdolnej

Imię i nazwisko osoby fizycznej oraz inne jej dobra osobiste

Imię i nazwisko służy indywidualizacji, konkretyzacji jej tożsamości jako uczestnika stosunków prywatnoprawnych oraz członka określonej rodziny. Są to cechy o charakterze ściśle osobistym, chronione prawem. Nazwisko jako dobro osobiste jest chronione prawem cywilnym (art. 23 i 24).

Na ukształtowanie imienia i nazwiska wpływa w największej mierze przynależność do określonej rodziny. A więc dziecko nabywa określone imię i nazwisko po urodzeniu, ponieważ nadają mu je osoby sprawujące władzę rodzicielską oraz w wyniku adopcji. Wpływ na ukształtowanie nazwiska małżonków i ich dzieci może mieć zawarcie związku małżeńskiego i jego rozwiązanie. Również inne okoliczności (ośmieszające nazwisko, zmiana płci).

W prawie kolizyjnym przyjmuje się że imię i nazwisko podlegają ocenie prawa personalnego takiej osoby, bez względu na to, za pomocą jakiego łącznika personalnego zostało ono wyznaczone.

Imię i nazwisko są dobrami osobistymi osoby fizycznej.

Art. 15. [Imię i nazwisko]

1. Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska. Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.

Art. 16. [Dobra osobiste]

1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Osoba fizyczna, której dobro osobiste jest zagrożone naruszeniem lub zostało naruszone może żądać ochrony na podstawie prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie naruszenia lub naruszenie, albo prawa państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia.

3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca. Prawo właściwe Przyjęto zasadę prawa personalnego, polegającąna przyjęciu związania osoby fizycznej w zakresie jej atrybutów/ cech osobistych z jednym systemem prawnym. Przyjmuje się że cechy te określane mianem zdolności nie zsiniają się wraz z przemieszczaniem się osoby z jednego terytorium państwowego na drugie. Mają zatem walor eksterytorialny. Mają one taką treść i kształt, jakie przyznaje im prawo personalne osoby. Prawem personalnym jest system prawny państwa, z którym z reguły osobę wiąże obywatelstwo lub miejsce zamieszkania. W normach kolizyjnych zasada ta wyrażona jest przez łączniki odpowiadające powiązaniu osoby z państwem, a więc łącznik obywatelstwa i łącznik miejsca zamieszkania. We wszystkich polskich ustawach o PPM przyjęto priorytet prawa ojczystego. Reguła ta znajduje odzwierciedlenie w art. 11

Art. 11. [Zdolność]

1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone.

3. Przepis ust. 1 nie wyłącza zastosowania prawa, któremu czynność prawna podlega, jeżeli z tego prawa wynikają szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do tej czynności prawnej.

Statut personalny stosowany jest również do:

1. Ubezwłasnowolnienia

Art. 13. [Ubezwłasnowolnienie]

1. Ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy.

2. Uznania za zmarłą lub stwierdzenie zgonu osoby fizycznej

Art. 14. [Orzeczenie o śmierci]

1. Do uznania za zmarłą albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje się jej prawo ojczyste.

3. Imienia i nazwiska

Art. 15. [Imię i nazwisko]

1. Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

4. Dóbr osobistych

Art. 16. [Dobra osobiste]

1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

Gdy osoba fizyczna posiada więcej niż jedno obywatelstwo, stosowana jest reguła zawarta w art. 2.

Art. 2. [Łącznik obywatelstwa]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa. Polski obywatel mimo posiadania obywatelstwa jeszcze innego państwa, pozostaje polskim obywatelem i z tej racji, jeśli wskazane jest prawo ojczyste jako właściwe - stosowane jest prawo polskie. Art. 2.1

2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany. W analogicznej sytuacji dotyczącej cudzoziemca, należy stosować prawo państwa, z którym po zbadaniu wszelkich okoliczności okaże się on najbardziej związany. Art. 2.2

3. Jeżeli ustawa uzależnia właściwość prawa od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa, do przyjęcia, iż wymaganie to jest spełnione, wystarczy, że prawo tego państwa osoby te uznaje za swoich obywateli.

W sytuacji gdy właściwość prawa jest uzależniona od posiadania przez określone osoby obywatelstwa tego samego państwa - stosowane jest prawo ojczyste wspólne dla tych osób, bez względu na to czy będzie to prawo polskie, czy też prawo najściślej z osobą związane. Art. 2.3

Art. 3. [Łącznik zamieszkania]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu. W przypadku bezpaństwowców lub osób których obywatelstwa nie można ustalić oraz w sytuacjach, gdy ustalenie treści obcego prawa ojczystego nie jest możliwe, stosuje się art. 3 ust 1

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka.

Temu samemu prawu będą poddane osoby które mają obywatelstwo jakiegoś państwa, natomiast uzyskały ochronę ze strony innego państwa w związku z naruszeniami prawa człowieka jakie miały miejsce w państwach ich obywatelstwa, a ich więzy z tymi państwami w związku z tym uległy trwałemu zerwaniu. Oznacza to że uchodźcy będą traktowania jak bezpaństwowych.

Art. 10. [Właściwość posiłkowa]

1. Jeżeli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane z danym stosunkiem prawnym.

2. Jeżeli nie można stwierdzić w rozsądnym terminie treści właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.

Jeśli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość prawa, stosuje się prawo najściślej związane ze stosunkiem prawnym, natomiast jeśli nie można stwierdzić treści właściwego prawa obcego w rozsądnym terminie stosuje się prawo polskie.

Wyjątki

Wyjątki od zasady oceny zdolności osoby według jej prawa ojczystego:

Wyjątek na rzecz stosowania:

1. Prawa państwa, w którym prowadzone jest przedsiębiorstwo

Wyjątek na rzecz poddania oceny zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej prawu obowiązującemu w państwie, gdzie przedsiębiorstwo jest prowadzone, jeżeli osoba taka dokonuje czynności prawnych w ramach swego przedsiębiorstwa - art. 11 ust 2

2. Jeżeli osoba fizyczna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma ona zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone.

2. Prawa właściwego dla czynności prawnej - art. 11

1. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

3. Przepis ust. 1 nie wyłącza zastosowania prawa, któremu czynność prawna podlega, jeżeli z tego prawa wynikają szczególne wymagania w zakresie zdolności w odniesieniu do tej czynności prawnej.

3. Prawa obowiązującego w miejscu dokonania czynności

Art. 12. [Powołanie na niezdolność]

1. Jeżeli umowę zawarły osoby znajdujące się w tym samym państwie, osoba fizyczna, która ma zdolność do jej zawarcia według prawa tego państwa, może się powołać na swoją niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy w chwili zawarcia umowy druga strona o niezdolności wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa.

2. Osoba fizyczna dokonująca jednostronnej czynności prawnej, mająca zdolność do jej dokonania według prawa miejsca dokonania czynności, może powołać się na niezdolność wynikającą z prawa wskazanego w przepisie art. 11 ust. 1 tylko wtedy, gdy nie przyniesie to uszczerbku osobom, które postępując z należytą starannością działały w przeświadczeniu, że osoba dokonująca czynności prawnej zdolność taką miała.

3. Jeżeli osoba fizyczna działa za pośrednictwem przedstawiciela, przy ustalaniu przesłanek stosowania przepisów ust. 1 i 2 rozstrzygają okoliczności występujące po stronie przedstawiciela.

4. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do czynności prawnych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa spadkowego ani do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana.

Nie są chronione osoby, które wiedziały o ograniczeniach zdolności do czynności prawnej osoby dokonującej czynności prawnych lub o nich nie wiedziały z przyczyn niedbalstwa. Przepis dot. trzech sytuacji:

1. Zawarcia umowy przez strony znajdujące się w tym samym państwie

2. Dokonania jednostronnej czynności prawnej przez osobę posiadającą zdolność do jej dokonania w świetle prawa obowiązującego w miejscu jej dokonania

3. Dokonania czynności przez pełnomocnika

Nie ma więc znaczenia, czy czynność została dokonana w Polsce, czy nie, przez kogo została dokonana, oraz z kim. Nie ma znaczenia czy osoba dokonująca czynności była ograniczona w swej zdolności, czy w ogóle jej nie miała.

4. Legis fori, w tym wypadku - polskiego prawa

Odstępstwo od stosowania legis patriae na rzecz legis fori wprowadzają przepisy art. 13 ust 2 i 14 ust 2 - odnoszące się do ubezwłasnowolnienia oraz uznania za zmarłego i stwierdzenia zgonu.

Art. 13. [Ubezwłasnowolnienie]

1. Ubezwłasnowolnienie podlega prawu ojczystemu osoby fizycznej, której ono dotyczy.

2. Jeżeli o ubezwłasnowolnieniu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie.

Art. 14. [Orzeczenie o śmierci]

1. Do uznania za zmarłą albo stwierdzenia zgonu osoby fizycznej stosuje się jej prawo ojczyste.

2. Jeżeli o uznaniu za zmarłego albo o stwierdzeniu zgonu cudzoziemca orzeka sąd polski, stosuje się prawo polskie. Możliwość orzekania w tych sprawach wyznaczają normy zawarte w części KPC poświęconej jurysdykcji. Podstawa art. 1106 Art. 1106. [Zgon] § 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o uznanie za zmarłego i o stwierdzenie zgonu osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. § 2. Sąd polski może uznać za zmarłego cudzoziemca mającego ostatnie miejsce zamieszkania i ostatnie miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym. § 3. Do jurysdykcji krajowej należą również sprawy o stwierdzenie zgonu cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli zgon nastąpił w Rzeczypospolitej Polskiej.

5. Na rzecz prawa właściwego do oceny skutków zdarzenia prowadzącego do nabycia lub zmiany imienia albo nazwiska - art. 15 ust 2

Art. 15. [Imię i nazwisko]

1. Imię i nazwisko osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska stosuje się prawo właściwe do oceny skutków zdarzenia, które prowadzi do nabycia albo zmiany imienia lub nazwiska. Jednakże wybór nazwiska przy zawarciu lub rozwiązaniu małżeństwa podlega prawu ojczystemu każdego z małżonków.

6. Na rzecz prawa miejsca zdarzenia lub miejsca wystąpienia skutku tego zdarzenia

Art. 16. [Dobra osobiste]

1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Osoba fizyczna, której dobro osobiste jest zagrożone naruszeniem lub zostało naruszone może żądać ochrony na podstawie prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie naruszenia lub naruszenie, albo prawa państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia.

3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca. Dobra osobiste podlegają prawu ojczystemu. Na podstawie art. 16 ust 2 osoba fizyczna może dokonać wyboru między swoim prawem ojczystym, a wskazanymi w przepisie prawami według swego uznania i w zależności od poziomu ochrony.

7. Na rzecz prawa siedziby lub miejsca zwykłego pobytu nadawcy/wydawcy środka masowego przekazu.

3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca.

W przypadku naruszenia dobra osobistego za pośrednictwem środków społecznego przekazu w miejsce prawa ojczystego tej osoby stosowane będzie w zakresie określonym w przepisie art. 13 ust 3.

Osoby prawne

Stworzona na wzór osoby fizycznej. Jako twory sztuczne maja realizować pewne cele służące obrotowi gospodarczemu. Każdy z systemów prawnych wskazuje rodzaje i sposób utworzenia osoby prawnej. Zagraniczna osoba prawna zostanie uznana w Polsce automatycznie i bezwarunkowo, o ile oczywiście istnieje w świetle swojego prawa personalnego. Osobami prawnymi są wskazane z nazwy typy lub indywidualne organizacje, którym przepisy przyznają osobowość prawną. Polskie prawo przyznaje osobowość prawną SP, spółkom handlowym, spółdzielniom, szkołom wyższym, przedsiębiorstwom państwowym oraz innym indywidualnie określonym jednostkom.

Cechy osób prawnych:

1. Struktura organizacyjna z organami

2. Odrębny majątek

3. Zdolność prawna

4. Zdolność procesowa

5. Odpowiedzialność majątkowa za zobowiązania

Ułomne osoby prawne - nie mają osobowości prawnej, ale posiadają niektóre z typowych dla osób prawnych cechy i są wyraźnie wyodrębnione. Stanowią pewnego rodzaju jednostki organizacyjne. Wyróżniamy tu: spółka cywilna, jawna, komandytowa, stowarzyszenia, wspólnoty mieszkaniowe, masy majątkowe.

Zakres statutu

Statut personalny - powinien on regulować wszystkie sprawy dotyczące osoby prawnej począwszy od jej powstania aż do ustania. Jego ocenie podlegają:

1. Powstanie osoby prawnej

2. Nazwa i jej ochrona

3. Skutki wpisu do odpowiedniego rejestru

4. Nabycie osobowości prawnej

5. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

6. Charakter prawny osoby

7. Możliwość jej przekształceń

8. Struktura organizacyjna

9. Zasady funkcjonowania

10. Ustalenie osoby prawnej

Nabywa ona osobowość prawną z chwilą wpisu do odpowiedniego rejestru. Może powstać w wyniku odpowiedniej decyzji administracyjnej, lub może być wykreowana w drodze odpowiedniego aktu parlamentu. Może się okazać również że oprócz wymogów dotyczących rejestracji w określonym państwie, potrzebne będzie również wypełnienie wymogów wynikających z prawa państwa siedziby osoby prawnej.

II Prawo właściwe

Do oceny osoby prawnej właściwe jest jej prawo personalne wskazane za pośrednictwem określonego łącznika. Niemożliwe jest aby do wskazywania tego prawa używać łączników dotyczących osób fizycznych.

Najbardziej popularne jest stosowania jednej z dwóch teorii:

1. Teoria siedziby

2. Teoria utworzenia

W Polsce znalazła zastosowanie teoria siedziby organu zarządzającego:

Art. 41. [Siedziba osoby prawnej] Jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej, siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

W obecnym kształcie osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę. Jeżeli jednak praw państwa jej siedziby każe do jej oceny stosować prawo inne, które obowiązuje w państwie, w którym osoba prawna została utworzona - stosuje się to prawo.

Art. 17. [Osoba prawna]

1. Osoba prawna podlega prawu państwa, w którym ma siedzibę.

2. Jeżeli jednak prawo wskazane w przepisie ust. 1 przewiduje właściwość prawa państwa, na podstawie którego osoba prawna została utworzona, stosuje się prawo tego państwa.

Obecne rozwiązanie umożliwia ograniczone stosowanie odesłań dalszych. Będą one możliwe jeśli spełnione zostaną warunki: jeżeli na skutek zastosowania polskiego przepisu kolizyjnego wskazane jako właściwe zostanie prawo obwoiązujące w siedzibie osoby prawnej, a z zastosowania przepisu kolizyjnego tego prawa wyniknie obowiązek zastosowania prawa obowiązującego w miejscu utworzenia osoby prawnej.

Odesłanie to będzie miało charakter jednorazowy, zastosowane zostanie to prawo do którego ono nastąpi.

Elementy zakresu statutu osoby prawnej (katalog nie jest zamknięty):

Art. 17 ust 3. Prawu wskazanemu w przepisach ust. 1 i 2 podlegają w szczególności:

1) powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej;

2) charakter prawny osoby prawnej;

3) nazwa oraz firma osoby prawnej;

4) zdolność osoby prawnej;

5) kompetencje i zasady działania oraz powoływanie i odwoływanie członków organów;

6) reprezentacja;

7) nabycie i utrata statusu wspólnika lub członkostwa oraz prawa i obowiązki z nimi związane;

8) odpowiedzialność wspólników lub członków za zobowiązania osoby prawnej;

9) skutki naruszenia przez osobę reprezentującą osobę prawną ustawy, aktu założycielskiego lub statutu.

Mamy tu również rozwiązania analogiczne jak przy zdolności do czynności osób fizycznych i wyjątków od stosowania prawa personalnego:

Wyjątek na rzecz stosowania prawa państwa, w którym

1. Przedsiębiorstwo jest prowadzone

Art. 18. [Czynności prawne]

1. Jeżeli osoba prawna dokonuje czynności prawnej w zakresie prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa, wystarczy, że ma zdolność do dokonania tej czynności według prawa państwa, w którym przedsiębiorstwo jest prowadzone.

2. Czynność została dokonana (dot. zdolności do czynności prawnych i reprezentacji)

Art. 18. [Czynności prawne]

2. Osoba prawna może się powołać wobec drugiej strony na ograniczenia dotyczące jej zdolności lub reprezentacji wynikające z prawa wskazanego w przepisach art. 17 ust. 1 i 2, jeżeli ograniczeń takich nie przewiduje prawo państwa, w którym czynność prawna została dokonana tylko wtedy, gdy druga strona o nich wiedziała lub nie wiedziała z powodu niedbalstwa. Przepisu tego nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości położonych w innym państwie niż państwo, w którym czynność prawna została dokonana.

Uregulowano również kwestie:

1. przeniesienia siedziby osoby prawnej do innego państwa

2. połączenia osób prawnych.

1. Zachowanie osobowości prawnej zostało uzależnione od tego czy siedziba została przeniesiona w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego, czy poza nim.

2. Dla połączenia osób prawnych mających siedziby w różnych państwach konieczne jest dopełnienie wymogów wynikających z prawa państw, w których znajdują się ich siedziby.

Art. 19. [Przeniesienie siedziby, połączenie osób prawnych]

1. Z chwilą przeniesienia siedziby do innego państwa, osoba prawna podlega prawu tego państwa. Osobowość prawna uzyskana w państwie dotychczasowej siedziby jest zachowana, jeżeli przewiduje to prawo każdego z zainteresowanych państw. Przeniesienie siedziby w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego nie prowadzi do utraty osobowości prawnej.

2. Połączenie osób prawnych mających siedziby w różnych państwach wymaga dopełnienia wymagań określonych w prawie tych państw.

Do ochrony dóbr osobistych osób prawnych przyjęto odpowiednie stosowanie przepisów art. 16 poświęconych ochronie dóbr osobistych osób fizycznych z dwoma wyjątkami:

1. Stosowania prawa państwa, na którego terytorium doszło do naruszenia lub zagrożenia naruszenia dobra osobistego lub prawa państwa, na terytorium którego wystąpił skutek takiego zdarzenia - umożliwia to dokonanie wyboru między prawem personalnym a tymi dwoma w ustawie wskazanymi prawami.

2. Stosowanie prawa państwa siedziby lub miejsca zwykłego pobytu nadawcy - gdy do naruszenia dobra doszło w środka masowego przekazu.

Art. 20. [Ochrona dóbr osobistych] Do ochrony dóbr osobistych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy art. 16.

Art. 16. [Dobra osobiste]

1. Dobra osobiste osoby fizycznej podlegają jej prawu ojczystemu.

2. Osoba fizyczna, której dobro osobiste jest zagrożone naruszeniem lub zostało naruszone może żądać ochrony na podstawie prawa państwa, na którego terytorium nastąpiło zdarzenie powodujące to zagrożenie naruszenia lub naruszenie, albo prawa państwa, na którego terytorium wystąpiły skutki tego naruszenia.

3. Jeżeli do naruszenia dobra osobistego osoby fizycznej doszło w środkach społecznego przekazu, o prawie do odpowiedzi, sprostowania lub innego podobnego środka ochronnego rozstrzyga prawo państwa, w którym ma siedzibę albo miejsce zwykłego pobytu nadawca lub wydawca.

Przepisy dot. osoby prawnej stosujemy odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.

Art. 21. [Odpowiednie stosowanie] Przepisy art. 17-20 stosuje się odpowiednio do jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.

Rozdział 2

Dokonanie czynności prawnych i ich forma, przedstawicielstwo, przedawnienie

36. Dokonanie czynności prawnej

Prawo właściwe

Prawem właściwym do oceny dokonania czynności prawnej jest prawo właściwe dla samej czynności. Ocenę czy dokonana została czynność prawna w postaci umowy stanowi prawo określone przez normy kolizyjne regulujące właściwości prawa dla takiej umowy.

Kwestię dokonania jednostronnej czynności prawnej poddajemy ocenie z punktu widzenia prawa wskazanego dla tej jednostronnej czynności prawnej. Jeżeli z okoliczności prawy wynika, że posłużenie się tak wskazanym prawem dla oceny skutków zachowania strony twierdzącej, że nie złożyła oświadczenia woli, byłoby bezzasadne, wówczas możliwe jest zastosowanie prawa obowiązującego w miejscu zwykłego pobytu takiej osoby.

Art. 24. [Dokonanie czynności prawnej]

1. Przy ustalaniu, czy dokonano czynności prawnej, stosuje się prawo dla niej właściwe.

2. Strona, która twierdzi, że nie złożyła oświadczenia woli, może się powołać na prawo państwa, w którym ma miejsce zwykłego pobytu, jeżeli z okoliczności wynika, że ocena skutków jej zachowania według prawa wskazanego w przepisie ust. 1 nie byłaby zasadna. II zakres statutu Prawu właściwemu dla oceny dokonania czynności prawnej poddano: Jej istnienie jako czynności określonego rodzaju Warunki dot. ilości, istnienia i zgodności składanych oświadczeń woli Warunki dot. konstytutywnych składników czynności prawnych Kwestię kierowania oświadczeń woli do adresatów Sposoby dojścia do skutku czynności prawnej Wymóg zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej Skutki braku takiej zgody Ocenę momentu i miejsca dokonania czynności prawnej.

37. Forma czynności prawnej

I Prawo właściwe

Mamy tu poczynienia z alternatywą między lege causa i lege loci Artus. Znaczenie główne ma reguła stosowania prawa właściwego dla samej czynności prawnej, natomiast druga z nich będzie miała zastosowanie, jeśli strona nie dopełniając wymogów formalnych określonych w prawie wskazanym dla czynności prawnej, dopełni przesłanek formalnych wymaganych przez prawo drugie. Oznacza to że czynność będzie skuteczna i ważna, mimo braku dopełnienia wymogów formalnych legis causa. Alternatywne wskazanie dwóch praw nie oznacza umożliwienia wyboru prawa dogodnego dla strony. Oznacza obowiązek dopełnienia wymogów formalnych zawartych w jednym z tych wskazanych praw.

Reguła locus regit actum ma znaczenie fakultatywne, charakter uzupełniający. Taka konstrukcja przepisu umożliwia określenie według jakiego prawa należy ocenić skutki niedopełnienia wymogów formalnych.

Uwagi powyższe mają zastosowanie do art. 25

Art. 25. [Forma czynności prawnej]

1. Forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach, wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw.

2. Przepisu ust. 1 zdanie drugie i trzecie nie stosuje się do rozporządzeń dotyczących nieruchomości oraz do czynności prawnych, których przedmiotem jest powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

3. Jeżeli czynności prawnej dokonał przedstawiciel, w razie stosowania przepisu ust. 1 zdanie drugie i trzecie, bierze się pod uwagę okoliczności dotyczące przedstawiciela.

Posłużono się tu alternatywnym wskazaniem prawa, dodatkowo umożliwiając stronom umowy zastosowanie kolejnego prawa dla oceny formy tej czynności, poprzez wykorzystanie następnego wskazania alternatywnego. Taką możliwość mają strony tylko w sytuacji, gdy w chwili złożenia oświadczenia woli znajdowały się one w różnych państwach. Wynika z tego, że choć forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności, to wystarczy zachować wymogi dot. formy wynikające z prawa państwa w którym czynność została dokonana, natomiast w przypadku umów zawieranych przez osoby, które znajdowały się w różnych państwach, gdy składały oświadczenia woli - wystarczy zachowanie takich wymogów wynikających z jeszcze jednego prawa. Tym ostatnim będzie jedno z praw państw, na terytorium których znajdowały się strony składające swoje oświadczenia woli. Zatem możliwość skorzystania z pierwszego alternatywnego wskazania prawa mają wszyscy w odniesieniu do wszystkich czynności prawnych, z wyjątkiem:

1. Czynności których forma została uregulowana odrębnymi przepisami

2. Rozporządzeń dot. nieruchomości, czynności prawnych, których przedmiotem jest powstanie, łączenie, podział, przekształcenie lub ustanie osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Możliwość wykorzystania drugiego wskazania alternatywnego jest ograniczona powyżej wskazanymi wyjątkami, ale również limitowana do przypadków, gdy:

1. Czynność prawna jest umową

2. Jej strony w chwili składania oświadczeń woli znajdowały się na terytorium różnych państw.

Wyjątki od stosowania ogólnej reguły z art. 25

1. Forma umowy arbitrażu art. 40

2. Zawarcie małżeństwa art. 49

3. Forma umowy o wybór prawa dla majątkowych skutków małżeństwa lub majątkowej umowy małżeńskiej art. 52

4. Forma czynności prawnych mortis causa art. 66

Art. 40. [Forma] Forma umowy o arbitraż podlega prawu państwa miejsca arbitrażu. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, któremu umowa o arbitraż podlega.

Art. 49. [Forma]

1. Forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa, w którym jest ono zawierane.

2. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa.

Art. 52. [Stosunki majątkowe]

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło

Art. 66. [Odesłanie do Konwencji]

1. Prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284).

2. Prawo wskazane na podstawie ust. 1 stosuje się odpowiednio do formy innych rozrządzeń na wypadek śmierci.

Do formy odnoszą się również przepisy art. 4 ust 4 oraz art. 5 ust 2

Art. 4. [Wybór prawa właściwego]

4. Jeżeli przy dokonaniu czynności prawnej, a przed wyborem prawa zostały dopełnione wymagania w zakresie formy przewidziane przez prawo właściwe dla formy tej czynności, jej ważność nie może być podważana na podstawie prawa, któremu ta czynność podlega w wyniku wyboru prawa.

Art. 5. [Odesłanie zwrotne, wyłączenie]

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli wskazanie prawa właściwego:

1) nastąpiło w drodze wyboru prawa;

2) dotyczy formy czynności prawnej;

3) dotyczy zobowiązań umownych, pozaumownych lub z jednostronnych czynności prawnych, dla których prawo właściwe określa niniejsza ustawa.

Również w rozporządzeniach wspólnotowych Rzym 1 i Rzym 2

Art. 11. Ważność ze względu na formę

1. Umowa zawarta między osobami, które - lub których przedstawiciele - znajdują się w tym samym państwie w chwili jej zawarcia, jest ważna ze względu na formę, jeżeli spełnia wymagania dotyczące formy określone przez prawo właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem lub prawo państwa, w którym umowa została zawarta.

2. Umowa zawarta między osobami, które - lub których przedstawiciele - znajdują się w różnych państwach w chwili jej zawarcia, jest ważna ze względu na formę, jeżeli spełnia wymagania co do formy określone przez prawo właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem lub prawo państwa, w którym w chwili zawarcia umowy znajduje się którakolwiek ze stron lub jej przedstawiciel, lub prawo państwa, w którym którakolwiek ze stron miała w tym czasie miejsce zwykłego pobytu.

3. Jednostronna czynność prawna, która odnosi się do umowy już zawartej lub umowy, która ma być zawarta, jest ważna ze względu na formę, jeżeli spełnione są wymagania co do formy określone przez prawo, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem jest lub byłoby właściwe dla umowy, lub przez prawo państwa, w którym ta czynność prawna została dokonana, lub prawo państwa, w którym osoba, która dokonała czynności, miała w tym czasie miejsce zwykłego pobytu.

4. Ustępów 1, 2 i 3 niniejszego artykułu nie stosuje się do umów, które są objęte zakresem art. 6. Do formy tych umów stosuje się prawo państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu.

5. Niezależnie od ust. 1-4, umowy, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomościach lub prawo do korzystania z nieruchomości, podlegają wymaganiom dotyczącym formy przewidzianym przez prawo państwa, w którym nieruchomość jest położona, jeżeli zgodnie z tym prawem:

a) wymagania te stosuje się bez względu na miejsce zawarcia umowy i prawo dla tej umowy właściwe; oraz

b) wymagań tych nie można wyłączyć w drodze umowy.

Art. 21. Ważność ze względu na formę

Jednostronna czynność prawna, mająca na celu wywołanie skutków prawnych i dotycząca zobowiązania pozaumownego, jest ważna ze względu na formę, jeżeli czyni zadość wymaganiom dotyczącym formy, przewidzianym przez prawo właściwe dla danego zobowiązania pozaumownego lub przez prawo państwa, w którym czynność została dokonana.

II zakres statutu

Pod pojęciem formy kryją się wymagania dot. sposobu ucieleśnienia oświadczenia woli, czyli zewnętrzna postać przejawów woli. Statut właściwy dla oceny formy rządzi:

1. Ustnością lub pisemnością

2. Szczególną formą czynności prawnej

3. Udziałem świadków, władz lub organów publicznych

4. Skutkami dopełnienia wymogów oraz niedochowania formy.

38. Przedstawicielstwo

I Przedstawicielstwo ustawowe

Działanie w cudzym imieniu - jest to dokonywanie z osobą trzecią czynności prawnych, które mają wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej.

Centralną pozycję zajmuje tu:

1. Reprezentowany

2. Przedstawiciel

3. Umocowanie jakiego dokonuje reprezentowany wobec przedstawiciela

Dwa źródła umocowania:

1. Pełnomocnictwo - źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli reprezentowania

2. Przedstawicielstwo ustawowe - powstaje w wyniku innego zdarzenia prawnego niż czynność prawna reprezentowanego

Działanie, umocowanie, upoważnienie do działania w charakterze przedstawiciela ustawowego, ustawa wiąże z określonym stosunkiem rodzinnym lub opiekuńczy,. Upoważnienie to jest nierozerwalnie związane z takim stosunkiem, wynika z niego.

Jeżeli upoważnienie do działania w charakterze przedstawiciela wynika ze stosunku między rodzicami a dziećmi, gdy rodzice reprezentują dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską, wtedy do oceny przedstawicielstwa ustawowego stosować będziemy prawo wskazane w art. 56

Art. 56. [Odesłanie do Konwencji]

1. Prawo właściwe dla spraw z zakresu władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r. (Dz.Urz. UE L 151 z 11.06.2008, str. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158).

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

Upoważnienie do reprezentacji przysposobionego przez przysposabiającego - właściwy do oceny przedstawicielstwa będzie statut przysposobienia - art. 57

Art. 57. [Przysposobienie]

1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiającego.

2. Przysposobienie wspólne przez małżonków podlega ich wspólnemu prawu ojczystemu. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

Podopiecznego przez opiekuna - statut opieki art. 59 - 60

Art. 59. [Opieka i kuratela]

1. Prawo właściwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r.

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

Art. 60. [Rozwinięcie]

1. Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

2. Jeżeli sąd polski orzeka o środkach, o których mowa w ust. 1, w stosunku do cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje się prawo polskie.

3. Wykonywanie środków, o których mowa w ust. 1, podlega prawu państwa, na którego terytorium ma miejsce zwykłego pobytu osoba, której te środki dotyczą.

4. W przypadkach, o których mowa w art. 1107 § 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), stosuje się prawo polskie. To samo dotyczy wykonywania orzeczonych środków.

Małżonka przez drugiego małżonka - statut stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami

Art. 51. [Skutki małżeństwa]

1. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

Art. 52. [Stosunki majątkowe]

1. Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.

2. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło.

II Pełnomocnictwo

Źródłem pełnomocnictwa - wola osoby reprezentowanej.

Przedstawiciel (pełnomocnik) działa w imieniu mocodawcy, a zakres i miejsce dokonywania przez niego czynności uzależniony jest od woli mocodawcy.

Wskazanie prawa właściwego dla tej instytucji związanej jest z odróżnieniem trzech stosunków prawnych:

1. Podstawowego/wewnętrznego - mocodawca a pełnomocnik

2. Zewnętrznego - pełnomocnik a osoba trzecia

3. Z czynności głównej wykonawczej - mocodawca a osoba trzecia

O tym czy pełnomocnik zobowiązany jest wobec mocodawcy do korzystania z umocowania i w jakim zakresie, może zdecydować inny stosunek prawny - stosunek podstawowy. Np. pracy, zlecenia którego podstawą nie jest pełnomocnictwo.

Mocodawca może dokonać wyboru prawa, które będzie rządziło pełnomocnictwem, ten jednostronny wybór prawa jest jednak skuteczny wobec osób trzecich, z którymi pełnomocnik dokonał czynności prawnej oraz wobec pełnomocnika, tylko wtedy, gdy osoby te zostały o tym poinformowane lub mogły z łatwością się o nim dowiedzieć.

Jeżeli mocodawca wyboru nie dokonał stosowane będzie prawo wskazane w art. 23 ust 2

2. W razie braku wyboru prawa pełnomocnictwo podlega kolejno:

1) prawu państwa siedziby pełnomocnika, w której on stale działa, albo

2) prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo należące do mocodawcy, jeżeli tu stale działa pełnomocnik, albo

3) prawu państwa, w którym pełnomocnik rzeczywiście działał, reprezentując mocodawcę, lub w którym wedle woli mocodawcy powinien działać.

Regulacją ustawową objęto również przedstawicielstwo

Art. 22. [Przedstawicielstwo ustawowe] Przedstawicielstwo ustawowe podlega prawu właściwemu dla stosunku prawnego, z którego wynika umocowanie do reprezentowania.

Zakres statutu

Statut stosunku podstawowego decyduje o istnieniu u zasięgu umocowania pełnomocnika, jak również o relacji między stosunkiem podstawowym a umocowaniem.

Pełnomocnictwo może określać kompetencję do dokonywania czynności prawnych w szerszym zakresie niż wynika to ze stosunku podstawowego.

Statut stosunku z czynności głównej wykonawczej rozstrzyga o dopuszczalności działania w określony sposób i w określonym zakresie przez pełnomocnika.

W świetle statutu pełnomocnictwa ocenia się jednostronną czynność prawną udzielenia pełnomocnictwa, jego zakres, istnienie, wygaśnięcie, skutki działania bez umocowania lub z jego przekroczeniem. Statut decyduje również o dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych.

O zdolności obu stron decydują ich statuty personalne, określone dla osób fizycznych na podstawie art. 11-12 (było)

Zdolność osób prawnych oceniana jest na podstawie art. 17-18 (było)

Kwestia dokonania pełnomocnictwa będzie przedmiotem oceny z punktu widzenia prawa wskazanego za pośrednictwem - art. 24

Natomiast prawa właściwego dla formy pełnomocnictwa - art. 25

Z reguły formą pełnomocnictwa rządzić będzie statut pełnomocnictwa lub prawo miejsca, w którym zostało ono udzielone.

W przypadku niezachowania wymogów obu praw, skutki prawne niezachowania będą oceniane według statutu pełnomocnictwa.

39. Przedawnienie

Kwestia przedawnienia roszczeń odgrywa istotną rolę w stosunkach zobowiązaniowych, stosunkach wynikających z prawa rzeczowego oraz rzeczowego i spadkowego. Art. 26. [Przedawnienie] Przedawnienie roszczenia podlega prawu właściwemu dla tego roszczenia.

Art. 27. [Odpowiednie stosowanie] Przepis art. 26 stosuje się odpowiednio do innych instytucji związanych z upływem czasu.

Zakres statutu

Należy traktować szeroko, a zatem włączyć do niego również prekluzję i inne instytucje z zakresu dawności - czy inaczej związane z upływem czasu. Określają one wpływ upływu czasu na istnienie roszczenia lub istnienie prawa podmiotowego, możliwość dochodzenia roszczenia lub wykonywania uprawnienia niebędącego roszczeniem. Marginalne znaczenia ma fakt, czy roszczenie nie istnieje, czy też nie można go dochodzić

Do zakresu statutu należą:

1. Ocena początku biegu przedawnienia

2. Długość terminów przedawnienia

3. Przerwa biegu

4. Zawieszenie biegu

5. Skutki przedawnienia

6. Wpływ przedawnienia roszczenia głównego na roszczenia uboczne

Rozdział III - Prawo rodzinne i opiekuńcze

40. zawarcie małżeństwa

Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny objęte jest ochroną i opieką prawną naszego państwa - art. 18 konstytucji.

Przedmiotem PPM jest małżeństwo o ile przynajmniej jeden z nupturientów jest cudzoziemcem lub jeśli do zawarcia małżeństwa dochodzi za granicą. Prawo małżeńskie jest nadzwyczaj kolizyjne.

I Przesłanki materialne

Prawo kolizyjne rozdziela ocenę zawarcia małżeństwa na dwie kwestie:

1. Możność (materialne przesłanki ważności małżeństwa)

2. Formę (formalne przesłanki ważności)

Możność - obejmuje zdolność oraz wszystkie wymogi zawarcia małżeństwa z wyłączeniem samej formy, czyli wszystkie materialne wymogi ważności małżeństwa, wymagania dot. prawidłowego powzięcia i oświadczenia woli i przeszkody tamujące.

Art. 48. [Zdolność zawarcia] O możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa.

Gdy brak obywatelstwa - postępujemy zgodnie z art. 3

Art. 3. [Łącznik zamieszkania]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można, osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa albo nie można ustalić treści prawa ojczystego, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania; w razie braku miejsca zamieszkania stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce jej zwykłego pobytu.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do osoby, która uzyskała ochronę w innym państwie niż państwo ojczyste w związku z faktem, że jej więzy z państwem ojczystym uległy trwałemu zerwaniu z powodu naruszania w tym państwie podstawowych praw człowieka.

Gdy ma on więcej niż jedno obywatelstwo - zgodnie z art. 2

Art. 2. [Łącznik obywatelstwa]

1. Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.

2. Cudzoziemiec mający obywatelstwo dwóch lub więcej państw podlega, jako prawu ojczystemu, prawu tego z nich, z którym jest najściślej związany.

3. Jeżeli ustawa uzależnia właściwość prawa od tego, czy określone osoby są obywatelami tego samego państwa, do przyjęcia, iż wymaganie to jest spełnione, wystarczy, że prawo tego państwa osoby te uznaje za swoich obywateli.

Przesłanki materialne zawarcia małżeństwa zostały poddane prawom ojczystym każdego z nupturientów z chwili zawarcia małżeństwa. Czyli ich prawa ojczyste określą, czy brak jest przeszkód, aby każdy z nich z osobna mógł wstąpić w związek małżeński.

Przesłanki zawarte w obu właściwych dla oceny możności zawarcia małżeństwa systemach prawnych mogą być takie same, mogą się również różnić.

Ustalenie zakresu przesłanek, jak i ich wzajemnych relacji służy podział przeszkód na:

1. Jednostronne - dotyczą tylko osoby której prawo ojczyste je przewiduje. Okoliczności które je stanowią zachodzą tylko po stronie tego nupturienta. Nie odnoszą się do drugiego nupturienta.

2. Dwustronne - powinny być respektowane przez prawo drugiego z nupturientów, mimo że nie przewiduje ono takich przeszkód, dlatego że odnoszą się one do okoliczności dot. drugiego nupturienta (obojga).

Przeszkody jednostronne:

1. Wiek

2. Brak zezwolenia na zawarcie małżeństwa

3. Brak zdolności do czynności prawnych

4. Zakaz zawierania małżeństw ponad pewną liczbę

5. Upływ okresu wdowieństwa

Przeszkody dwustronne

1. O charakterze zdrowotnym

2. Istnienie węzła rodzinnego

3. Cudzołóstwa

4. Wspólne godzenie na życie współmałżonka

5. Bigamia lub poligamia

Są to tylko przykłady. Możliwe są jeszcze inne.

Ustawa o aktach stanu cywilnego wprowadziła warunek, od którego pełnienia uzależnia możliwość zawarcia małżeństwa przez cudzoziemca - art. 56

Art. 56. [Dokumenty cudzoziemców]

1. Cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo jest obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo.

2. Jeżeli otrzymanie dokumentu napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia dokumentu.

3. W postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od złożenia dokumentu sąd na podstawie właściwego prawa ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo.

4. Przepisów powyższych nie stosuje się do cudzoziemca niemającego obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli ma on w Polsce miejsce zamieszkania.

II Przesłanki formalne

Wymogi formalne związane z zawarciem małżeństwa poddano prawu miejsca zawarcia małżeństwa

Art. 49. [Forma]

1. Forma zawarcia małżeństwa podlega prawu państwa, w którym jest ono zawierane.

2. Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, wystarczy zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków albo przez wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa.

W zakresie formy mieści się sposób w jaki nupturienci składają oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński, ale również inne okoliczności związane z samą ceremonią. Poza tym przesłanki formalne dot. upublicznienia woli zawarcia małżeństwa poprzez wcześniejsze ogłoszenie tego faktu, dokumentów które powinni złożyć aby małżeństwo mogło dojść do skutku oraz sporządzenia aktu stanu cywilnego. Małżeństwa są zawierane w formie: Świeckiej - w ceremonii uczestniczy urzędnik państwowy Wyznaniowej - w ceremonii uczestniczy duchowny Zależy to od przepisów przyjętych w poszczególnych państwach, od stosunków łączących państwo z kościołem, jak również od umów międzynarodowych (konkordatów) zawieranych przez państwa ze Stolicą Apostolską.

W Polsce nupturienci mogą zawrzeć związek małżeński w jednej z dwóch powyższych form. Jeśli zdecydują się na wstąpienie w związek małżeński, mogą zrobić to przed urzędnikiem lub przed duchownym.

Istnieje możliwość zawarcia małżeństwa przed urzędnikiem danego państwa urzędującym poza jego granicami. Są nimi zwykle konsulowe, choć mogą to być również dyplomaci, ambasadorowie, gubernatorzy lub inni urzędnicy. Funkcja konsula polega na działaniu w charakterze notariusza i urzędnika stanu cywilnego oraz wykonywaniu podobnych czynności, jak również pewnych funkcji o charakterze administracyjnym, jeżeli nie sprzeciwiają się temu ustawy i inne przepisy państwa przyjmującego.

Polscy konsulowie posiadają upoważnienie do udzielania i rejestrowania związków małżeńskich. Warunkiem udzielania ślubów jest aby państwo przyjmujące nie sprzeciwiało się wykonywaniu tej funkcji, powinno ono udzielić zezwolenia na to.

Śluby konsularne są udzielane osobom, które nie są obywatelami państwa przyjmującego. Z reguły przynajmniej jeden z nupturientów powinien mieć obywatelstwo państwa wysyłającego, a częściej obie osoby zawierające związek.

III zaręczyny

Polski system prawny nie zna ten instytucji. Do zaręczyn należy stosować normy regulujące małżeństwo. Kwestie formy będzie się oceniać na podstawie prawa wskazanego w art. 49, a o możności zaręczyn zadecyduje art. 48.

41. Nieważność i nieistnienie małżeństwa

Rozstrzygnięcie czy małżeństwo jest ważne, ustawa pozostawia prawu, które zostało naruszone w związku z zawarciem małżeństwa. Art. 50 przewiduje właściwość praw wskazanych dla oceny możności i formy zawarcia małżeństwa.

Art. 50. [Brak zdolności oraz niezachowanie formy] O skutkach braku możności oraz niezachowania formy zawarcia małżeństwa rozstrzyga odpowiednio prawo, o którym mowa w przepisach art. 48 i art. 49.

Jeżeli zostały naruszone przesłanki materialne - właściwe będzie prawo ojczyste każdej ze stron (art. 48)

Jeżeli zostały naruszone przesłanki formalne - legis loci celebrationis matrimonii/ prawo ojczyste obojga/wspólne im prawo miejsca zamieszkania/prawo obowiązujące we wspólnym im miejscu zwykłego pobytu (art. 49)

W takiej samej mierze następstwem pogwałcenia przesłanek będzie nieważność jak i nieistnienie małżeństwa

Różnica między nieważnością a nieistnieniem małżeństwa

Małżeństwo nie istnieje - jeżeli w ogóle nie zostało zawarte

Art. 1 KRO wskazuje co należy uważać za małżeństwo zawarte:

Art. 1.  § 1. Małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.

§ 2. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa. Gdy zostaną spełnione powyższe przesłanki, małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego.

Nie będzie istniało małżeństwo gdy:

1. Ta sama płeć

2. Nie złożone oświadczenie woli

3. Nupturienci nie będą jednocześnie obecni

4. Złożenie oświadczenia przed nieuprawnioną osobę

Gdy zaistnieje któraś z tych przesłanej - małżeństwo nie zaistniało. Wyłączona jest możliwość konwalidacji takiego małżeństwa.

Małżeństwo nieważne/ unieważnione - zostało zawarte z pogwałceniem przesłanek materialnych lub formalnych przez jednego lub obu nupturientów. Czyli małżeństwo powstało, zaistniały jego skutki. Może być orzeczona nieważność małżeństwa ze skutkiem ex nunc. Możliwa jest konwalidacja, poza małżeństwami zawartymi przez krewnych w linii prostej lub rodzeństwo. Małżeństwa zawarte wbrew jednej z pozostałych przeszkód obwarowanych sankcją nieważności:

1. Wiek

2. Ubezwłasnowolnienie

3. Choroba psychiczna

4. Niedorozwój

5. Bigamia

6. Przysposobienie lub powinowactwo

7. Brak możności zawarcia małżeństwa przez pełnomocnika - mogą być konwalidowane.

Pojęcie nieważności odnosi się nie tylko do treści. Należy je rozumieć jako ogół sankcji zawiązanych z naruszeniem prawa właściwego do oceny materialnych i formalnych przesłanek zawarcia małżeństwa.

W zakresie statutu skutków niezachowania formy lub możności zawarcia małżeństwa mieszczą się:

1. Podstawy unieważnienia

2. Przyczyny konwalidacji małżeństwa

3. Wskazanie osób upoważnionych do wytoczenia powództwa

4. Dopuszczalność wytoczenia powództwa po śmierci jednego z małżonków

5. Możność wystąpienia z ewentualnymi roszczeniami alimentacyjnymi

6. Skutki nieważności

W związku z zawarciem małżeństwa pogwałcone mogą zostać przepisy więcej niż jednego prawa. Każde z praw naruszonych, właściwych do oceny nieważności małżeństwa wiąże z pogwałceniem inną sankcję lub taką samą, lecz o innym zakresie. Należy tu zastosować prawo surowsze.

42. stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami

Skutkiem zawarcia związku małżeńskiego jest powstanie między małżonkami stosunków osobistych oraz majątkowych. Poddaje się je prawu personalnemu małżonków.

W polskim prawie skutki małżeństwa zostały potraktowane całościowo, a więc powinniśmy mieć do czynienia ze statutem jednolitym. Może się zdarzyć że tę sferę ich relacji będzie regulowało więcej niż jedno prawo, albowiem mają oni prawo wyboru prawa dla części skutków zawarcia małżeństwa.

W polskiej regulacji obowiązuje zasada równouprawnienia stron.

I. Prawo właściwe

Katalog praw możliwych do zastosowania daje gwarancję znalezienia jednego wspólnego dla obojga małżonków prawa.

Art. 51. [Skutki małżeństwa]

1. Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

W zakresie stosunków majątkowych małżonkom przysługuje prawo wyboru prawa właściwego. Jest to wybór ograniczony. Całość skutków małżeństwa może podlegać jednemu prawu wskazanemu w art. 51, chyba że skorzystali oni ze swego prawa do wyboru prawa dla całości stosunków majątkowych w zakresie wskazanym w art. 52 ust 1 lub tylko dla małżeńskiej umowy majątkowej na podstawie art. 52 ust 2.

Art. 52. [Stosunki majątkowe]

1. Małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.

2. Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy.

3. Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło.

W kwestii formy wyboru prawa (art. 52 ust 3) - strony powinny zastosować się do wymogów odnośnie do formy dla majątkowych umów małżeńskich wynikających z prawa przez nich wybranego lub prawa państwa, w którym dokonali wyboru.

Art. 53 ust 1 - uregulowano w nim kwestię skuteczności majątkowej ustroju małżeńskiego względem osób trzecich będących w dobrej wierze, w sytuacji gdy dłużnik oraz wierzyciel mają w chwili powstania zobowiązania miejsce pobytu zwykłego w tym samym państwie oraz odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.

Art. 53. [Skutki małżeństwa, rozwinięcie]

1. Jeżeli małżonek i osoba trzecia będąca wierzycielem mają w chwili powstania zobowiązania miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawo tego państwa stosuje się do oceny skuteczności małżeńskiego ustroju majątkowego wobec osób trzecich, chyba że osoba trzecia w chwili powstania zobowiązania znała charakter i treść tego ustroju lub przy dołożeniu należytej staranności mogła je poznać albo zostały dopełnione wymagania dotyczące jawności i wpisów przewidziane w prawie właściwym dla małżeńskiego ustroju majątkowego lub - w odniesieniu do praw rzeczowych na nieruchomościach - w prawie państwa, na którego terytorium nieruchomość się znajduje.

2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do odpowiedzialności małżonka za zobowiązania zaciągnięte przez drugiego małżonka w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny.

II Zakres statutu

Skutki małżeństwa obejmują stosunki majątkowe, osobiste oraz umowne, wynikające z małżeńskiej umowy majątkowej.

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są zobowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, wierności i współdziałania dla dobra rodziny.

Na skutki osobiste małżeństwa składają się:

1. Wspólne rozstrzyganie o istotnych sprawach rodziny

2. Prawo do przybrania nazwiska współmałżonka/ pozostania przy swoim nazwisku/ dodania nazwiska współmałżonka do swojego nazwiska.

Umowne stosunki miedzy małżonkami (małżeńska umowa majątkowa) mogą być ułożone w sposób dowolny, ale zgodny z prawem właściwym do ich oceny. Skutkiem umowy jest modyfikacja ustawowo określonych skutków majątkowych małżeństwa. Nieuregulowane umową kwestie majątkowe zostaną poddane ustawowym przepisom dot. ustroju majątkowego (art. 31-46 KRO). Kwestie uregulowane umownie będą oceniane według postanowień umownych.

43. Rozwiązanie małżeństwa i separacja

Rozwód - w Polsce oznacza konstytutywne orzeczenie sądu powodujące rozwiązanie małżeństwa. w polskim prawie wskazano jedną przesłankę rozwodu - zupełny i trwały rozkład pożycia. Sąd na podstawie wszystkich okoliczności sprawy bada, czy przesłanka ta wystąpiła. Może odmówić, wbrew przesłance, udzielenia rozwodu ze względu na dobro małoletnich dzieci małżonków i zasady współżycia społecznego.

Problemy związane z separacją dot. różnic w długości okresów orzeczonego rozdzielenia do stołu i łoża. Nie zawsze może prowadzić ona do rozwodu, czy też poprzedzać rozwód. Czasem jest przesłanką uzyskania rozwodu. Pozostawanie w separacji przez określony czas świadczy o rozkładzie małżeństwa i braku więzi między małżonkami.

I Prawo właściwe

Art. 54. [Rozwód, separacja]

1. Rozwiązanie małżeństwa podlega wspólnemu prawu ojczystemu małżonków z chwili żądania rozwiązania małżeństwa.

2. W razie braku wspólnego prawa ojczystego małżonków właściwe jest prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa miejsce zamieszkania, a jeżeli małżonkowie nie mają w chwili żądania rozwiązania małżeństwa wspólnego miejsca zamieszkania - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mieli ostatnio miejsce wspólnego zwykłego pobytu, jeżeli jedno z nich ma w nim nadal miejsce zwykłego pobytu.

3. W razie braku okoliczności rozstrzygających o właściwości prawa na podstawie przepisów ust. 1 i 2, do rozwiązania małżeństwa stosuje się prawo polskie.

4. Postanowienia ust. 1-3 stosuje się odpowiednio do separacji.

Zamiast rozwodu mamy tu rozwiązanie małżeństwa. Przepisy dot. rozwiązania małżeństwa stosuje się odpowiednio do separacji. Do oceny rozwiązania małżeństwa stosuje się wspólne dla małżonków prawo z określonego momentu. Gdy niemożliwe jest jego zastosowanie z racji braku obywatelstwa tego samego prawa, należy poszukać innego wspólnego dla małżonków prawa, prawa z którym oboje są związani. Dodano jedno powiązanie, które wskaże właściwość prawa państwa, z którym oboje byli związani. Obowiązuje posiłkowe stosowanie polskiego prawa.

II Zakres statutu

Statut rozwiązania małżeństwa i separacji decyduje, jaką treść przyjąć dla tych instytucji. Określa rodzaj zdarzenia, które powoduje rozwiązanie lub rozdział małżeństwa. jeśli jest to czynność prawna, obejmuje dopuszczalność jej dokonania oraz ważność. Określa o dopuszczalności rozwiązania i rozdziału małżeństwa, jak również wskazuje krąg osób, które są uprawnione do wystąpienia z żądaniem rozwiązania małżeństwa i separacji. Decyduje o przesłankach rozwodu i separacji, jak również o tym czy konkretna okoliczność faktyczna stanowi taką przesłankę.

Rozwiązanie małżeństwa podlega statutowi rozwodowemu. Skutki uboczne wkraczają w różne dziedziny prawa rodzinnego, osobowego i spadkowego.

Bezwzględnie statutowi rozwiązania małżeństwa poddać należy roszczenia alimentacyjne małżonków względem siebie.

Jeśli chodzi o roszczenia alimentacyjne dzieci względem rodziców - 2 opinie:

1. Należy je poddać statutowi alimentacyjnemu

2. Fakt orzekania o nich w wyroku rozwodowym, przesądza o poddaniu ich statutowi rozwodowemu.

Roszczenia powinny być poddane temu prawu, które zabezpieczy interesy dziecka.

Statutowi rozwiązania małżeństwa nie podlegają kwestie związane z majątkową umową małżeńską i innymi stosunkami majątkowymi małżonków. Podlegają one statutowi skutków małżeństwa.

44. Sprawy dotyczące dzieci

Jedną z zasad prawa rodzinnego jest zagwarantowanie dobra dziecka - powszechna deklaracja praw człowieka z 1948 r.

Dziecko z uwagi na swoją niedojrzałość fizyczną i umysłową, wymaga szczególnej opieki i troski, w tym właściwej opieki prawnej, zarówno przed, jak i po urodzeniu.

Sprawą nadrzędną jest najlepsze zabezpieczenie interesu dziecka, jako każdej istoty ludzkiej w wieku poniżej 18 lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletniość.

Obowiązuje zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji dzieci, jak można domniemać również ze względu na pochodzenie spoza węzła małżeńskiego.

Obowiązuje zasada uprzywilejowanego prawa personalnego dziecka, zarówno w stosunkach między rodzicami a dziećmi, jak i w sprawach dot. pochodzenia dziecka. Odmienna regulacja, została przyjęta dla przysposobienia. Poddano je prawu ojczystemu przysposabiającego, z racji tego, że dziecko wchodzi do jego rodziny.

I Pochodzenie dziecka

Prawo właściwe

Art. 55. [Rodzice a dzieci]

1. Ustalenie i zaprzeczenie pochodzenia dziecka podlegają prawu ojczystemu dziecka z chwili jego urodzenia.

2. Jeżeli prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia nie przewiduje sądowego ustalenia ojcostwa, do sądowego ustalenia ojcostwa stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka.

3. Uznanie dziecka podlega prawu ojczystemu dziecka z chwili jego uznania. W razie gdy prawo to nie przewiduje uznania dziecka, stosuje się prawo ojczyste dziecka z chwili jego urodzenia, jeżeli to prawo uznanie przewiduje.

4. Uznanie dziecka poczętego lecz nienarodzonego podlega prawu ojczystemu matki z chwili uznania.

W przypadkach sądowego ustalenia ojcostwa, w miejsce prawa ojczystego dziecka z chwili jego urodzenia stosowane będzie prawo ojczyste dziecka z chwili ustalenia pochodzenia dziecka, natomiast w odniesieniu do uznania dziecka, zamiast jego prawa ojczystego z chwili uznania stosowane będzie jego prawo ojczyste z chwili jego urodzenia.

W przypadku braku obywatelstwa stosowany jest - art. 3 [Łącznik zamieszkania]

Przy podwójnym lub wielorakim obywatelstwie - art. 2 [Łącznik obywatelstwa]

Zakres statutu

• Statut dot. ustalenia i zaprzeczenia pochodzenia dziecka:

1. Charakter prawny domniemania ojcostwa i macierzyństwa

2. Przesłanki domniemania pochodzenia z małżeństwa

3. Materialno prawne przesłanki zaprzeczenia ojcostwa lub macierzyństwa

4. Przesłanki dopuszczalności powództwa

5. Charakter prawny powództwa o ustalenie ojcostwa lub macierzyństwa

6. Czynną i bierną legitymację procesową o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa lub macierzyństwa

7. Zgodę dziecka na wystąpienie z powództwem osoby posiadającej legitymację czynną

8. Dowód pochodzenia z małżeństwa

9. Reguły materialno prawne dot. ciężaru dowodu, domniemać prawnych, ich siły oraz możliwości i sposobu ich obalenia

10. Wskazanie okresu trwania ciąży

11. Ograniczenia czasowe zaprzeczenia ojcostwa i macierzyństwa

12. Dopuszczalność sądowego ustalenia ojcostwa i macierzyństwa po śmierci dziecka

13. Skutki ustalenia ojcostwa i macierzyństwa.

Do rozstrzygnięcia sprawy dot. ustalenia ojcostwa lyb macierzyństwa dochodzi często w drodze sądowej, postępowanie i wszystkie kwestie procesowe poddane będą legi fori.

Sprawy spadkowe, które wynikają jako konsekwencja ustalenia pochodzenia dziecka, poddane są statutowi spadkowemu.

• Statut dot. uznania dziecka:

1. Podstawy uznania dziecka

2. Charakter prawny uznania

3. Zgoda matki, ustawowego przedstawiciela dziecka lub dziecka

4. Kwalifikacje personalne po stronie uznającego

5. Bierna zdolność do uznania

6. Wymogi treści aktu uznania

7. Dopuszczalność uznania dziecka po jego śmierci

8. Unieważnienie uznania

9. Odwołanie uznania

10. Inne okoliczności wpływające na status dziecka nieznane prawu polskiemu

11. Skutki uznania dziecka

Do oceny formy uznania stosujemy - art. 25 (nie podlega ona statutowi uznania)

Ocena zdolności ojca do uznania - stosujemy jego statut personalny

II Stosunki między rodzicami a dziećmi

1. Prawo właściwe

Art. 56. [Odesłanie do Konwencji]

1. Prawo właściwe dla spraw z zakresu władzy rodzicielskiej i kontaktów z dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r. (Dz.Urz. UE L 151 z 11.06.2008, str. 39; Dz.U. z 2010 r. Nr 172, poz. 1158).

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

Konwencja ma na celu określenie prawa właściwego dla odpowiedzialności rodzicielskiej, rozumianej jako władza rodzicielska lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawo, uprawnienia i obowiązki rodziców, opiekunów lub innych przedstawicieli ustawowych w stosunku do osoby lub majątku dziecka.

Środki które na podstawie konwencji mogą być stosowane w odniesieniu do dzieci przez organy do tego upoważnione i na podstawie prawa w konwencji wskazanego, mogą dotyczyć:

1. Przyznania, wykonywania oraz częściowego lub całkowitego pozbawienia odpowiedzialności rodzicielskiej, jak również do jej przekazywania

2. Pieczy włącznie z opieką nad osobą dziecka i prawem do decydowania o jego miejscu pobytu, jak również prawa do osobistej styczności włącznie z prawem do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce, aniżeli miejsce zwykłego pobytu

3. Wyznaczenia i zakresu zadań osoby lub jednostki, która jest odpowiedzialna za osobę lub majątek dziecka, reprezentuje do lub udziela mu pomocy

4. Umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczej albo opieki nad nimi przez kafala lub podobną instytucję

5. Nadzoru organów publicznych nad dzieckiem przez każdą osobę, która jest odpowiedzialna za dziecko

6. Zarządzania, zabezpieczenia lub dysponowania majątkiem dziecka

Do podejmowania powyższych środków właściwe są ograny sądowe i administracyjne państw - strony konwencji, w których dziecko ma zwykły pobyt.

Przy wykonywaniu jurysdykcji przyznanej zgodnie z postanowieniami konwencji organy państwa - strony stosują przepisy własnego prawa. Mogą one wyjątkowo zastosować lub wziąć pod rozwagę prawo innego państwa, z którym sytuacja ma ścisły związek.

W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w innym państwie - strony konwencji, prawo tego innego państwa, od chwili nastąpienia zmiany, określa warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu.

Powstanie i ustanie odpowiedzialności rodzicielskiej z mocy prawa, podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka, natomiast z mocy porozumienia lub jednostronnej czynności prawnej, bez udziału organu sądowego lub administracyjnego, podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka z chwili gdy porozumienie lub czynność jednostronna stają się skuteczne.

Odpowiedzialność rodzicielska istnieje według prawa państwa zwykłego pobytu dziecka trwa także po zmianie zwykłego pobytu dziecka na inne państwo.

W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka, przyznanie z mocy prawa odpowiedzialności rodzicielskiej osobie, której taka odpowiedzialność dotyczy nie przysługiwała, podlega prawu państwa nowego zwykłego pobytu.

Wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej również podlega prawu państwa zwykłego pobytu dziecka, a w razie zmiany zwykłego pobytu - prawu państwa nowego zwykłego pobytu.

Ważność czynności prawnej dokonanej między osobą trzecią a inną osobą która byłaby uprawniona do działania jako przedstawiciel ustawowy według prawa państwa, w którym czynność została dokonana, nie może być kwestionowana, ani też osoba trzecia pociągnięta do odpowiedzialności z tego tylko powodu, że ta inna osoba nie była uprawniona do działania jako przedstawiciel ustawowy na podstawie prawa wskazanego w postanowieniach konwencji, chyba że osoba trzecia wiedziała lub powinna wiedzieć, że odpowiedzialność rodzicielska podlega temu prawu.

Postanowienia konwencji mają zastosowanie nawet jeżeli prawem przez nie wskazanym jest prawo państwa niebędącego jej stroną.

Zakres statutu

Obejmuje on całokształt praw i obowiązków po stronie zarówno dzieci jak i rodziców lub władzę rodzicielską lub wszelki inny podobny stosunek władzy, który określa prawa, uprawnienia i obowiązki rodziców w stosunku do osoby lub majątku dziecka.

Dotyczy głównie obowiązku rodziców utrzymywania i wychowywania dziecka oraz różnych aspektów władzy rodzicielskiej, jak:

1. Przysługiwanie władzy

2. Treść

3. Wykonywanie

4. Zawieszenie, ograniczenie, pozbawienie

Na podstawie tego prawa ustala się również miejsce zamieszkania dziecka, podlegają mu również kontakty z dzieckiem.

III Przysposobienie

Jest to przyjęcie pewnej osoby za swoje dziecko. Jako instytucja wywołująca sztuczne pokrewieństwo wywodzona jest z prawa rzymskiego.

Powstało w celu zapobieżenia wygaśnięcia rodu w przypadku majętnych i utytułowanych osób pozbawionych biologicznych następców.

Jest to instytucja dzięki której jest możliwe umieszczenie dziecka pozbawionego należytej opieki rodziców w przyjaznym mu środowisku rodzinnym.

Opiera się na trzech założeniach:

1. Jest środkiem dostarczającym środowiska rodzinnego dziecku, które jest go pozbawione

2. Decyduje o nim kryterium, jakim jest zasada dobra dziecka

3. Status prawny adoptowanego dziecka w rodzinie powinien być jak najbliższy statusowi dziecka naturalnego

Art. 114. 

4. Art. 114. 

5. § 1. 

§ 1. Przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra.

§ 2. Wymaganie małoletniości powinno być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie.

Przysposobienie zagraniczne uzależnione jest od tego czy wcześniej możliwe jest dokonanie adopcji krajowej.

Prawo właściwe

Prawem właściwym do dokonania przysposobienia jest prawo ojczyste przysposabiającego z chwili dokonania przysposobienia. Prawem właściwym dla oceny rozwiązania przysposobienia jest prawo ojczyste przysposabiającego z chwili rozwiązania. Jest to statut zmienny - stosowane jest jego każdoczesne prawo ojczyste.

Art. 57. [Przysposobienie]

1. Przysposobienie podlega prawu ojczystemu przysposabiającego.

2. Przysposobienie wspólne przez małżonków podlega ich wspólnemu prawu ojczystemu. W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani.

Art. 58. [Rozwinięcie] Przysposobienie nie może nastąpić bez zachowania przepisów prawa ojczystego osoby, która ma być przysposobiona, dotyczących zgody tej osoby, zgody jej przedstawiciela ustawowego oraz zezwolenia właściwego organu państwowego, a także ograniczeń przysposobienia z powodu zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania na miejsce zamieszkania w innym państwie.

Orzeczenia sądów zagranicznych będą uznane, jeśli zostały podjęte zgodnie z prawami domicylu przysposobionego i przysposabiającego.

Polskę obowiązują postanowienia konwencji haskiej o ochronie dzieci współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego z 29.5.1993 r.

Zakres statutu

1. Reguluje wszystkie instytucje nieznane polskiemu prawu, a występujące w prawach obcych, których celem jest wywołanie skutków analogicznych do przysposobienia.

Podlega mu:

1. Przysposobienie przez jedną osobę, jak również adopcja wspólna

2. Sposób i przesłanki przysposobienia występujące po stronie zarówno przysposabiającego, jak i przysposabianego:

• Wiek

• Stan cywilny

• Staż małżeński

• Stan majątkowy

• Różnica wieku między przysposabianym a przysposabiającym

• Istnienie węzła pokrewieństwa

• Zgoda na przysposobienie

3. Treść i ocena rodzaju przysposobienia

2. Odpowiada na pytanie kto może dokonać adopcji i kogo można adoptować

3. Statut adopcyjny reguluje roszczenia alimentacyjne przysposobionego i przysposabiającego względem siebie - gdy zostały zerwane naturalne więzi rodzinne z rodziną przysposobionego.

Gdy nie - alimentacja między nim a jego rodziną naturalną podlega statutowi alimentacyjnemu.

45. alimentacja

Alimenty - środki utrzymania przysługujące dzieciom niemogącym utrzymać się samodzielnie albo osobom znajdującym się w niedostatku od osób związanych z nimi określonym stosunkiem rodzinnym.

Obowiązek ten obciąża:

1. Krewnych w linii prostej

2. Bliższych stopniem przed dalszymi stopniem

3. Rodzeństwo

4. Ojczym lub macocha względem pasierba

5. Powinowaci

Obowiązek alimentacyjny - może być konsekwencją zawarcia małżeństwa. Będzie on ciążył:

1. Na małżonku wobec współmałżonka

2. Na powinowatym

Może powstać w związku z rozwiązaniem małżeństwa w drodze rozwodu lub przez unieważnienie małżeństwa. Będzie wtedy ciążył na byłych małżonkach względem siebie.

Może powstać w zawiązku ze stosunkami między rodzicami a dziećmi. Będzie wówczas ciążył zarówno na rodzicach niepełnoletnich dzieci, jak i na pełnoletnich dzieciach względem rodziców.

Można dochodzić roszczeń alimentacyjnych względem wnuków lub dziadków.

Powstaje również jako konsekwencja przysposobienia.

I Prawo właściwe

Art. 63. [Zobowiązania alimentacyjne] Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa rozporządzenie Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (Dz.Urz. UE L 7 z 10.01.2009, str. 1).

Rozporządzenie to jeszcze nie weszło w życie, albowiem protokół haski z 23.11.2007 jeszcze nie obowiązuje. Ma zastosowanie do zobowiązań alimentacyjnych wynikających ze stosunku rodzinnego, pokrewieństwa, małżeństwa lub powinowactwa. Określa ono właściwość prawa dla takich zobowiązań odwołując się do postanowień wspomnianego protokołu - w państwach członkowskich, dla których protokół jest wiążący.

Konwencja nowojorska o dochodzeniu roszczeń alimentacyjnych za granicą z 20.6.1956 r. stanowi że niezależnie od jej postanowień, przy rozstrzyganiu wszelkich wpraw alimentacyjnych i kwestii wynikających w związku z tym, należy stosować prawo państwa, do którego należy zobowiązany, łącznie z przepisami PPM tego państwa.

Istotną rolę w kwestii wskazywania właściwości prawa dla zobowiązań alimentacyjnych ma konwencja o prawie właściwym dla obowiązków alimentacyjnych z 1973 r.

Zakres statutu

Statutowi alimentacyjnemu poddane są roszczenia alimentacyjne dzieci w rodziców względem siebie, jak również innych krewnych i powinowatych.

Decyduje o:

1. Przesłankach

2. Dopuszczalności

3. Sposobie określenia wysokości

4. Rozmiarze

5. Kolejności zobowiązanych do alimentacji

Obejmuje również wszelkie roszczenia matki względem ojca nieślubnego dziecka, związane z poczęciem i urodzeniem dziecka.

Nie rozstrzyga odnośnie do roszczeń alimentacyjnych między:

1. małżonkami pozostającymi w związku małżeńskim - stosowany jest do nich statut stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami

2. małżonkami których małżeństwo zostało rozwiązane w drodze rozwodu - decyduje o nich statut rozwodowy

3. małżonkami, których małżeństwo zostało unieważnione - właściwy jest statut unieważnienia małżeństwa

4. przysposobionym a przysposabiającym - poddane są statutowi przysposobienia, pod warunkiem zerwania więzów prawnych między przysposobionym a jego naturalną rodziną

Prawo właściwe dla zobowiązań alimentacyjnych określa między innymi:

1. czy, w jakim zakresie oraz od kogo wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych

2. zakres w jakim wierzyciel może dochodzić świadczeń alimentacyjnych wstecz

3. podstawę obliczania wysokości świadczeń alimentacyjnych i ich indeksacji

4. kto jest uprawniony do wszczęcia postępowania w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych

5. termin przedawnienia lub termin wniesienia powództwa

6. zakres obowiązku alimentacyjnego dłużnika, gdy instytucja publiczna dochodzi zwrotu świadczeń wypłaconych wierzycielowi zamiast świadczeń alimentacyjnych.

46. Opieka i kuratela

Opieka zwykle dotyczy zarówno osoby, jak i jego majątku, jednak są wyjątki od tej zasady. Opieka i kuratela może być również ustanowiona dla osób pełnoletnich - ubezwłasnowolnionych, ułomnych lub nieobecnych.

Celem obu instytucji jest, aby osoba potrzebująca opieki mogła być nią objęta w wystarczającym zakresie.

I Prawo właściwe

Przepisy ustawowe regulują odrębnie cztery rodzaje spraw.

1. Pierwszy dotyczy opieki i kurateli nad dzieckiem. Zakresem jej zastosowania objęte są sprawy wykraczające poza stosunkami między rodzicami i dziećmi, a środki na jej podstawie stosowane mogą także dotyczyć opieki i kurateli. Regułą jest stosowanie prawa obowiązującego w miejscu pobytu zwykłego dziecka.

Art. 59. [Opieka i kuratela]

1. Prawo właściwe dla opieki i kurateli nad dzieckiem określa Konwencja o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci, sporządzona w Hadze w dniu 19 października 1996 r.

2. W razie zmiany zwykłego pobytu dziecka na pobyt w państwie niebędącym stroną konwencji, o której mowa w ust. 1, prawo tego państwa określa od chwili tej zmiany warunki stosowania środków podjętych w państwie dawnego zwykłego pobytu dziecka.

2. Drugi rodzaj spraw dotyczy opieki i kurateli nad osobą dorosłą. Poddano je prawu ojczystemu takiej osoby, z wyjątkami na rzecz stosowania prawa polskiego oraz prawa miejsca zwykłego pobytu osoby, której dotyczą.

Art. 60. [Rozwinięcie]

1. Ustanowienie opieki albo kurateli lub innych środków ochronnych dla osoby pełnoletniej podlega prawu ojczystemu tej osoby.

2. Jeżeli sąd polski orzeka o środkach, o których mowa w ust. 1, w stosunku do cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, stosuje się prawo polskie.

3. Wykonywanie środków, o których mowa w ust. 1, podlega prawu państwa, na którego terytorium ma miejsce zwykłego pobytu osoba, której te środki dotyczą.

4. W przypadkach, o których mowa w art. 1107 § 2 i 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.), stosuje się prawo polskie. To samo dotyczy wykonywania orzeczonych środków.

3. Trzeci rodzaj spraw dotyczy kurateli dla osoby prawnej - poddano je prawu państwa któremu osoba ta podlega (czyli statutowi personalnemu)

Art. 61. [Kuratela dla osoby prawnej] Do kurateli dla osoby prawnej stosuje się prawo państwa, któremu osoba ta podlega.

4. Czwarty rodzaj spraw dotyczy kurateli dla załatwienia poszczególnej sprawy. Sprawy te, tak jak w świetle przepisów poprzedniej ustawy, reguluje prawo, któremu sprawa podlega.

Art. 62. [Kuratela dla załatwienia poszczególnych spraw] Dla kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy stosuje się prawo państwa, któremu sprawa ta podlega.

Zakres statutu

W zakresie statutu opieki i kurateli mieszczą się wszystkie akty o charakterze opiekuńczym, które są dokonywane względem pupila. Decyduje on o dopuszczalności, przesłankach, treści oraz pieczy nad osobą, której taki akt dotyczy. Jeżeli ma on wpływ na zdolność osoby, to wpływ ten oceniany jest przez jej statut personalny.

Decyduje on również o:

1. Kwalifikacjach kandydata na opiekuna lub kuratora

2. Wyborze opiekuna lub kuratora

3. Wynagrodzeniu opiekuna lub kuratora

4. Stosunkach między opiekunek lub kuratorem a pupilem

5. Zwolnieniu opiekuna lub kuratora

6. Zakresie pieczy nad pupilem

7. Nadzorze nad opiekunem lub kuratorem

8. Wymogu zatwierdzenia czynności opiekuna lub kuratora przez organ państwowy lub radę familijną

9. Ustaniu opieki lub kurateli.

Rozdział IV - Prawo rzeczowe. Posiadanie

47. Prawo właściwe

Regulacja dotycząca własności intelektualne:

Art. 46. [Prawa własności intelektualnej]

1. Powstanie, treść i ustanie prawa własności intelektualnej podlegają prawu państwa, w którym ma miejsce korzystanie z tego prawa.

2. Przepis ust. 1 stosuje się także do rozporządzeń prawem własności intelektualnej oraz do ustalenia pierwszeństwa tych praw.

3. Do ochrony praw własności intelektualnej stosuje się prawo państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony.

Naruszeniem tego prawa zajmuje się również rozporządzenie Rzym II w art. 8

Dla wskazania statutu rzeczowego posłużono się łącznikiem miejsca położenia rzeczy:

Art. 41. [Własność i inne prawa rzeczowe]

1. Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

2. Nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym przedmiot tych praw znajdował się w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne.

Art. 42. [Prawa rzeczowe na statku oraz pojeździe szynowym] Prawa rzeczowe na statku powietrznym i wodnym oraz na pojeździe szynowym podlegają prawu państwa, w którym statek lub pojazd jest wpisany do rejestru, a w razie braku rejestru lub wpisu do rejestru - prawu państwa macierzystego portu, stacji lub innego podobnego miejsca.

Art. 43. [Prawa rzeczowe w transporcie] Prawa rzeczowe na rzeczy w transporcie podlegają prawu państwa, z którego rzecz wysłano. Jeżeli z okoliczności wynika, iż prawa te są związane ściślej z prawem innego państwa, stosuje się prawo tego państwa.

Art. 44. [Prawa z zapisu papieru wartościowego] Prawo wynikające z zapisu papieru wartościowego na rachunku prowadzonym w systemie rozrachunku papierów wartościowych, podlega prawu państwa, w którym prowadzony jest ten rachunek.

Art. 45. [Posiadanie] Przepisy art. 41-44 stosuje się odpowiednio do posiadania.

Polski KC definiuje rzecz w art. 45 jako przedmiot materialny (ruchomość, nieruchomość)

Art. 45. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.

W związku z szerokim rozumieniem pojęcia przedmiotu praw, może pojawić się problem z określeniem miejsca położenia przedmiotu. Należy to prawo poddać reżimowi obowiązującemu w miejscu położenia rzeczy, w której prawo ma zmysłowy punkt odniesienia. Jeżeli brak jest zmysłowego punktu odniesienia w postaci rzeczy, należy zastosować to prawo, któremu prawo ze względu na swą naturę podlega.

Odrębna regulacja dotycząca praw rzeczowych znajduje się również w dwóch innych ustawach:

1. Prawo lotnicze - przewidziano tu uznanie w Polsce praw rzeczowych na statku powietrznym ustanowionych zgodnie z prawem obcego państwa, w którym statek powietrzny był zarejestrowany w chwili ich ustanowienia, i wpisanych do rejestru statków powietrznych tego państwa o ile zostały wpisane do polskiego rejestru statków powietrznych.

2. Kodeks morski - prawo rzeczowe na statku wpisane w stałym rejestrze statku podlegają prawu państwa tego rejestru, natomiast do przywilejów na statku i na ładunku stosuje się prawo państwa, w którym dochodzone jest przed sądem roszczenia o zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonej przywilejem.

48. Zmiana statutu rzeczowego

Konstrukcja art. 41 ust 2 umożliwia zmianę statutu. Reguła z art. 41 ust 1 oznacza że do oceny praw rzeczowych, a na podstawie art. 45 również posiadania, będzie stosowane każdoczesne prawo miejsca położenia przedmiotu praw.

Z reguły zmiana dotyczy rzeczy ruchomych. Prawa rzeczowe na ich podlegają staremu statutowi do chwili jego zmiany. Od tej chwili podlegają statutowi nowemu. Mogą się pojawić dwa problemy:

1. Kiedy prawo rzeczowe istniejące za starego statutu nie jest znane przez statut nowy

2. Kiedy zdarzenie, które ma doprowadzić do nabycia lub utraty prawa, jest rozciągnięte w czasie, a zanim czas ten upłynął rzecz została przeniesiona na inny obszar prawny.

Odpowiedź wskazuje art. 41 ust 2 - stosowane powinno być prawo, które obowiązuje w miejscu położenia przedmiotu praw w chwili wystąpienia zdarzenia pociągającego za sobą skutki takie, jak nabycie i utrata prawa. Do oceny takich praw powinien być stosowany statut późniejszy, obowiązujący w chwili upływu odpowiedniego czasu - nowy.

Różnica między zmianą statutu a rzeczami w transporcie sprowadza się do liczby systemów prawnych zaangażowanych w sprawę i do stopnia tego zaangażowania. Zmiana statutu rzeczowego polega na tym, że rzecz zostaje przeniesiona z jednego obszaru prawnego na drugi. Sprawa dotyczy przewozu z jednego obszaru prawnego na drugi obszar prawny przez przynajmniej jeszcze jeden inny obszar prawny. Do spraw rzeczowych na rzeczach w transporcie stosowane jest prawo państwa, z którego rzecz wysłano.

50 . Zakres statutu rzeczowego

Decyduje o powstaniu, treści, przeniesieniu lub wygaśnięciu wszystkich praw rzeczowych oraz posiadania. Rozstrzyga o nabyciu i utracie własności przedmiotu. Decyduje o rodzajach ograniczonych praw rzeczowych, ustanowieniu i zrzeczeniu się tych praw. Podlegają mu czynności prawne, które wywołują skutki prawno rzeczowe, jak również zdarzenia, które nie są czynnościami prawnymi, ale również wywołują skutki prawno rzeczowe.

Nie podlegają mu tytuły nabycia praw rzeczowych. Czyli jeżeli do nabycia prawa rzeczowego doszło na skutek zawarcia umowy, w kwestii tytułu prawnego decydował będzie statut spadkowy.

Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności wywoła skutki obligacyjne i prawno rzeczowe - jeśli zarówno statut kontraktowy, jak i rzeczowy zawiera zasadę podwójnego skutku czynności prawnych obligacyjnych i nie ma okoliczności wyłączających jej działanie

Zapis testamentowy wywoła podwójne skutki, jeżeli zarówno statut spadkowy jak i rzeczowy posługują się konstrukcją zapisy o podwójnym skutku.

Odrębnemu statutowi podlega majątek jako całość, choć przedmioty składające się na niego podlegają z osobna statutowi rzeczowemu.

Decyduje on w kwestiach związanych z posiadaniem, a więc czy jest to prawo rzeczowe, czy stan faktyczny. Rozstrzyga co należy rozumieć przez pojęcie posiadania i o jego charakter prawny.

Prawo to rozstrzyga o treści pojęć takich jak: nieruchomość, ruchomość, rzecz samoistna, część składowa, przynależność. Statut rzeczowy reguluje również ochronę posiadania jak i współposiadania. Stosuje się go także do oceny powstania, przekształcenia lub ustania współposiadania i współwłasności oraz do stosunków między współposiadaczami i współwłaścicielami.

Rozdział V - Zobowiązania

51. Zobowiązania wynikające z czynności prawnych

I Prawo właściwe

Ze względu na różnorodność typów umów oraz dynamiczny wzrost liczby umów nienazwanych trudno jest uzasadnić konieczność i celowość wprowadzenia wspólnego dla wszystkich umów, uniwersalnego łącznika.

Powszechnie stosowana jest zasada dopuszczalności wyboru prawa przez same strony zobowiązania. Jest ona kolizyjnoprawnym odpowiednikiem zasady swobody umów w prawie materialnym.

Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. weszła w Polsce w życie 22 stycznia 2008 r.

Postanowienia jej nie w pełni odpowiadają zakresem polskiej regulacji ustawowej. Dotyczą jedynie zobowiązań umownych, zatem nie stosuje się ich do zobowiązań z jednostronnych czynności prawnych. Nie stosuje się jej do niektórych umów. Stąd po wejściu jej w życie regulacja ustawowa stosowana była do:

1. Umów obligacyjnych wyłączonych z przedmiotowego zakresu zastosowania konwencji

2. Zobowiązań z jednostronnych czynności prawnych

3. Do stanów faktycznych ukształtowanych przed jej wejściem w życie.

Wejście jej w życie spowodowało niemożność stosowania również przepisów innych aktów prawnych regulujących kolizyjno prawną sferę zobowiązań umownych - w zakresie regulacji konwencyjnej.

Odpada w związku z tym możliwość stosowania przepisów dotyczących zobowiązań w zakresie:

1. Transportu lotniczego, morskiego

2. Umów o budowę statku

3. Umów o pracę.

Konwencja ta dopuszczała nieograniczony wybór prawa.

Konsekwencją posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w październiku 1999 r. gdzie przyjęto zasadę wzajemnego uznawania orzeczeń oraz innych decyzji organów sądowych jako podstawę współpracy sądowej w sprawach cywilnych, wspólnego programu Komisji i Rady z listopada 2000 r. w zakresie środków wdrażania tej zasady oraz przyjęcia w listopadzie 2004 r. programu haskiego, były prace nad stworzeniem aktu prawa wspólnotowego zawierającego jednolite normy kolizyjne w zakresie zobowiązań umownych. Dnia 17.12.2009 r. weszło w życie Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady z 17.6.2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych Rzym I. od tej daty do określenia prawa właściwego dla zobowiązań umownych należy stosować przepisy rozporządzenia.

Jednym z fundamentów systemu norm kolizyjnych w odniesieniu do zobowiązań umownych jest swoboda wyboru prawa właściwego przez strony. Rozporządzenie nie wyłącza możliwości włączenia przez strony do umowy przepisów prawa innego niż prawo krajowe lub postanowień konwencji międzynarodowej.

Głównym celem rozporządzenia jest zapewnienie pewności prawa w europejskiej przestrzeni sprawiedliwości, stąd normy kolizyjne powinny być w jak największym stopniu przewidywalne. Sądy powinny dysponować pewną władzą dyskrecjonalną, jeżeli chodzi o określenie prawa, które jest najściślej związane ze sprawą.

Jeżeli nie dokonano wyboru prawa właściwego, prawo to należy określić zgodnie z zasadą dotyczącą określonego typu umowy. Jeżeli umowy nie można przyporządkować do żadnego z wyszczególnionych typów lub gdy składniki umowy należą do więcej niż jednego z wyszczególnionych typów, prawem właściwym powinno być prawo państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.

W przypadku umowy na którą składa się zespół praw i obowiązków, które można przyporządkować do więcej niż jednego z wyszczególnionych typów umów, świadczenie charakterystyczne dla umowy należy ustalić, biorąc po uwagę jej istotę. W przypadku braku wyboru prawa właściwego, gdy prawa tego nie można ustalić ani na podstawie przyporządkowania umowy do jednego z wyszczególnionych typów umów, ani w oparciu o łącznik miejsca zwykłego pobytu strony zobowiązanej do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy, prawem właściwym jest prawo państwa, z którym wykazuje ona najściślejszy związek. W celu ustalenia tego państwa należy wziąć pod uwagę czy dana umowa nie wykazuje bardzo ścisłych związków z inną umową lub innymi umowami.

W odniesieniu do umów zawartych ze stroną uznawaną za słabszą, stronie takiej należy zapewnić ochronę za pomocą norm kolizyjnych, które są dla niej korzystniejsze niż reguły ogólne.

Przepisy wymuszające swoje zastosowanie - to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwa za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z rozporządzeniem. Rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie państwa sądu orzekającego. Możliwe jest przyznanie skuteczności przepisom wymuszającym swoje zastosowanie państwa, w którym ma nastąpić lub nastąpił wykonanie zobowiązań wynikających z umowy w zakresie, w jakim przepisy te powodują, że wykonanie umowy jest niezgodne z prawem. Rozważając przyznanie skuteczności takim przepisom, uwzględnić należy ich charakter i cel oraz skutki ich zastosowania lub niezastosowania.

Za miejsce zwykłego pobytu spółki i innych podmiotów posiadających osobowość prawną lub ej nieposiadających, uznaje się miejsce siedziby ich głównego organu zarządzającego. Na miejsce zwykłego pobytu osoby fizycznej działającej w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, uznaje się miejsce głównego przedsiębiorstwa. W razie zawarcia umowy w ramach działalności filii, agencji lub innego oddziału lub gdy na mocy umowy spełnienie świadczenia należy do obowiązków takiej filii, agencji lub oddziału, za miejsce zwykłego pobytu uznaje się miejsce siedziby tej filii, agencji lub oddziału. Jako chwilę właściwą dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu przyjmuje się chwilę zawarcia umowy.

Przedmiotowe zakresy zastosowania rozporządzenia Rzym I

Art. 1. Przedmiotowy zakres zastosowania

Przedmiotowy zakres zastosowania

Niniejsze rozporządzenie stosuje się do zobowiązań umownych w sprawach cywilnych i handlowych powiązanych z prawem różnych państw.

Wyłączenia od stosowania

Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się w szczególności do spraw skarbowych, celnych i administracyjnych.

Z zakresu zastosowania niniejszego rozporządzenia wyłączone są:

a) stan cywilny oraz zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych, z zastrzeżeniem art. 13;

b) zobowiązania wynikające ze stosunków rodzinnych oraz stosunków uznawanych zgodnie z prawem dla nich właściwym za mające podobne skutki, w tym zobowiązania alimentacyjne;

c) zobowiązania wynikające z małżeńskich ustrojów majątkowych, z ustrojów majątkowych w stosunkach uznawanych zgodnie z prawem dla nich właściwym za mające podobne skutki do małżeństwa oraz z prawa spadkowego, włącznie z testamentami;

d) zobowiązania wynikające z weksli, czeków, weksli własnych oraz innych zbywalnych papierów wartościowych w zakresie, w jakim zobowiązania z tych innych papierów wartościowych wynikają z ich zbywalności;

e) zapisy na sąd polubowny i umowy o właściwość sądu;

f) kwestie z zakresu prawa spółek i innych podmiotów posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających, takich jak utworzenie, w drodze rejestracji lub w inny sposób, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, ustrój wewnętrzny lub rozwiązanie spółek i innych podmiotów posiadających osobowość prawną lub jej nieposiadających oraz osobista odpowiedzialność wspólników i organów za zobowiązania takiej spółki lub podmiotu;

g) kwestie, czy przedstawiciel może wobec osób trzecich zaciągać zobowiązania w imieniu osoby przez siebie reprezentowanej lub czy organ spółki lub innego podmiotu posiadającego osobowość prawną lub jej nieposiadającego może wobec osób trzecich zaciągać zobowiązania w imieniu tej spółki lub podmiotu;

h) tworzenie "trustów" oraz stosunki prawne pomiędzy założycielami, powiernikami i beneficjentami;

i) zobowiązania wynikające z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy;

j) umowy ubezpieczenia wynikające z operacji przeprowadzanych przez organizacje niebędące zakładami, których przedmiotem jest zapewnienie pracownikom lub osobom pracującym na własny rachunek, należącym do zakładu lub grupy zakładów, lub do określonej grupy lub grup zawodowych, świadczeń w przypadku śmierci lub dożycia określonego wieku, przerwania lub ograniczenia działalności, choroby zawodowej lub wypadku przy pracy.

Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się do dowodów i postępowania, bez uszczerbku dla art. 18.

W niniejszym rozporządzeniu termin "państwo członkowskie" oznacza państwa członkowskie, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie. W art. 3 ust. 4 i art. 7 termin ten oznacza jednak wszystkie państwa członkowskie.

Rozporządzenie zastąpiło konwencję rzymską we wszystkich oprócz Danii, państwa członkowskich Unii Europejskich.

Rozporządzenie nie uchybia stosowaniu konwencji międzynarodowych, których stronami jest jedno lub więcej państw członkowskich, a które ustanawiają normy kolizyjne odnoszą się do zobowiązań umownych. Ma jednak pierwszeństwo przed konwencjami zawartymi wyłącznie pomiędzy dwoma lub więcej państwami członkowskimi w zakresie w jakim konwencje te dotyczą kwestii uregulowanych rozporządzeniem. Rozporządzenie nie uchybia stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań umownych.

Co do ważności umowy w rozporządzeniu oddzielono kwestię ważności materialnej oraz zgody strony na zawarcie umowy do ważności ze względu na formę.

1. Co do ważności umowy lub jakiegoś jej postanowienia oraz ich istnienia, to ocenia się je według prawa, które zgodnie z przepisami rozporządzenia byłoby dla niej właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne. Jeżeli z okoliczności wynika, że nie byłoby uzasadnione dokonywanie oceny skutków zachowania się jednej ze stron według prawa tak wskazanego, strona ta może powołać się na prawo państwa miejsca swojego zwykłego pobytu.

Art. 10. Zgoda i ważność materialna

1. Istnienie i ważność umowy lub jednego z jej postanowień ocenia się według prawa, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem byłoby dla niej właściwe, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne.

2. Jeżeli jednak z okoliczności wynika, że nie byłoby uzasadnione dokonywanie oceny skutków zachowania się jednej ze stron według prawa określonego zgodnie z ust. 1, strona ta może - w celu ustalenia, że nie wyraziła zgody na zawarcie umowy - powołać się na prawo państwa miejsca swojego zwykłego pobytu.

Co do ważności ze względu na formę to w rozporządzeniu wyróżniono dwie sytuacje:

1. Pierwszą gdy umowa zawarta jest między osobami które znajdują się w tym samym państwie w chwili jej zawarcia

2. Druga - gdy umowa zawarta jest między osobami, które znajdują się w różnych państwach w chwili jej zawarcia.

W pierwszej sytuacji umowa jest ważna, jeżeli spełnia wymagania dotyczące formy, określone przez prawo właściwe dla umowy, zgodnie z przepisami rozporządzenia lub prawo państwa, w którym została zawarta.

W drugiej sytuacji umowa jest ważna jeżeli spełnia wymagania co do formy określonej przez prawo właściwe dla umowy zgodnie z przepisami rozporządzenia lub prawo państwa w którym w chwili zawarcia umowy znajduje się którakolwiek ze stron lub jej przedstawiciel, lub prawo państwa, którym którakolwiek ze stron miała w tym czasie miejsce zwykłego pobytu. Jednostronna czynność prawna, która odnosi się do umowy już zawartej lub umowy, która ma być zawarta, jest ważna ze względu na formę jeżeli spełnione są wymagania co do formy określone przez prawo, które zgodnie z rozporządzeniem jest lub byłoby właściwe dla umowy, lub przez prawo państwa, w którym ta czynność prawna została dokonana, lub prawo państwa w którym osoba która dokonała czynności miała w tym czasie miejsce zwykłego pobytu.

Metody wskazania właściwego prawa w świetle przepisów rozporządzenia Rzym I

Art. 3. Swoboda wyboru prawa

1. Umowa podlega prawu wybranemu przez strony. Wybór prawa jest dokonany wyraźnie lub w sposób jednoznaczny wynika z postanowień umowy lub okoliczności sprawy. Strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego dla całej umowy lub tylko dla jej części.

2. Strony mogą w każdym czasie umówić się, że umowa podlega prawu innemu niż to, które dla tej umowy było uprzednio właściwe na podstawie wcześniejszego wyboru dokonanego zgodnie z niniejszym artykułem lub na podstawie innych przepisów niniejszego rozporządzenia. Zmiana prawa właściwego dokonana przez strony po zawarciu umowy nie narusza ważności umowy ze względu na formę w rozumieniu art. 11 ani praw osób trzecich.

3. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie narusza stosowania tych przepisów prawa tego innego państwa, których nie można wyłączyć w drodze umowy.

4. W przypadku gdy wszystkie inne elementy stanu faktycznego w chwili dokonywania wyboru prawa właściwego są zlokalizowane w jednym lub więcej państwach członkowskich, dokonany przez strony wybór prawa właściwego innego niż prawo państwa członkowskiego nie narusza stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w odpowiednich przypadkach w kształcie, w jakim zostały one wdrożone w państwie członkowskim sądu, których nie można wyłączyć w drodze umowy.

5. Do oceny istnienia i ważności porozumienia stron w przedmiocie prawa właściwego stosuje się przepisy art. 10, 11 i 13.

Art. 4. Prawo właściwe w przypadku braku wyboru prawa przez strony lub w zakresie w jakim nie dokonano wyboru

1. Reguła świadczenia charakterystycznego

1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy zgodnie z art. 3 i bez uszczerbku dla art. 5-8, prawo właściwe dla umowy ustala się następująco:

a) umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu;

b) umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu;

c) umowa, której przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, podlega prawu państwa, w którym nieruchomość jest położona;

d) niezależnie od lit. c), umowa dotycząca czasowego korzystania z nieruchomości na użytek własny, zawarta na okres nie dłuższy niż sześć kolejnych miesięcy, podlega prawu państwa, w którym oddający nieruchomość do korzystania ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że biorący do korzystania jest osobą fizyczną i ma miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie;

e) umowa franczyzy podlega prawu państwa, w którym franczyzobiorca ma miejsce zwykłego pobytu;

f) umowa dystrybucji podlega prawu państwa, w którym dystrybutor ma miejsce zwykłego pobytu;

g) umowa sprzedaży towarów w drodze licytacji podlega prawu państwa, w którym odbywa się licytacja, jeżeli miejsce to można ustalić;

h) umowa zawarta w ramach wielostronnego systemu, który kojarzy lub ułatwia kojarzenie wielu transakcji kupna i sprzedaży instrumentów finansowych w rozumieniu definicji z art. 4 ust. 1 pkt 17 dyrektywy 2004/39/WE, zgodnie z regułami innymi niż uznaniowe, i który podlega jednemu prawu, podlega temu właśnie prawu.

2. Reguła świadczenia charakterystycznego w umowach niewymienionych w poprzednim ustępie oraz w umowach mieszanych

2. Umowa, która nie jest objęta ust. 1 lub której składniki byłyby objęte zakresem więcej niż jednego z przypadków określonych w ust. 1 lit. a) h), podlega prawu państwa, w którym strona zobowiązana do spełnienia świadczenia charakterystycznego dla umowy ma miejsce zwykłego pobytu.

3. Reguła ściślejszego związku z państwem innym niż tom które zostało wskazane w drodze zastosowania reguły świadczenia charakterystycznego

3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa.

4. Reguła najściślejszego związku w braku możliwości ustalenia prawa właściwego w drodze zastosowania reguły świadczenia charakterystycznego

4. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 1 lub 2, umowa podlega prawu państwa, z którym wykazuje najściślejszy związek.

Przepisy szczegółowe dotyczące poszczególnych typów umów

1. Art. 5. Umowy przewozu

1. Swoboda wyboru prawa przez strony umowy

1. W zakresie, w jakim nie dokonano wyboru prawa właściwego dla umowy przewozu towarów zgodnie z art. 3, prawem właściwym dla takiej umowy jest prawo państwa, w którym przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że w tym samym państwie znajduje się miejsce przyjęcia towaru do przewozu lub miejsce dostawy, lub miejsce zwykłego pobytu nadawcy. Jeżeli warunki te nie są spełnione, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się uzgodnione przez strony miejsce dostawy.

2. Ograniczone prawo wyboru prawa przez strony umowy przewozu osób

2. W zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa właściwego dla umowy przewozu osób zgodnie z akapitem drugim, umowa przewozu osób podlega prawu państwa, w którym podróżny ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że w tym samym państwie znajduje się miejsce wyjazdu lub miejsce przeznaczenia. Jeżeli warunki te nie są spełnione, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się miejsce zwykłego pobytu przewoźnika.

Jako prawo właściwe dla umowy przewozu osób zgodnie z art. 3 strony mogą wybrać wyłącznie prawo państwa, w którym:

a) podróżny ma miejsce zwykłego pobytu; lub

b) przewoźnik ma miejsce zwykłego pobytu; lub

c) znajduje się siedziba głównego organu zarządzającego przewoźnika; lub

d) znajduje się miejsce wyjazdu; lub

e) znajduje się miejsce przeznaczenia.

3. Reguła ściślejszego związku z prawem innym niż wskazane w ust. 1 i 2 - w braku wyboru prawa przez strony

3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa - w przypadku braku wyboru prawa - pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa.

2. Art. 6. Umowy konsumenckie

W braku wyboru prawa przez strony

1. Bez uszczerbku dla art. 5 i 7 umowa zawarta przez osobę fizyczną w celu, który można uznać za niezwiązany z jej działalnością gospodarczą lub zawodową ("konsument"), z inną osobą wykonującą działalność gospodarczą lub zawodową ("przedsiębiorca") podlega prawu państwa, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, pod warunkiem że przedsiębiorca:

a) wykonuje swoją działalność gospodarczą lub zawodową w państwie, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu; lub

b) w jakikolwiek sposób kieruje taką działalność do tego państwa lub do kilku państw z tym państwem włącznie;

a umowa wchodzi w zakres tej działalności.

Wybór prawa właściwego

2. Niezależnie od ust. 1, dla umowy, która spełnia warunki wymienione w ust. 1, strony mogą dokonać wyboru prawa właściwego zgodnie z art. 3. Wybór taki nie może jednak prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów, których nie można wyłączyć w drodze umowy, na mocy prawa, jakie zgodnie z ust. 1 byłoby właściwe w braku wyboru.

Stosowanie przepisów ogólnych

3. Jeżeli nie są spełnione warunki określone w ust. 1 lit. a) i b), prawo właściwe dla umowy między konsumentem a przedsiębiorcą ustala się zgodnie z art. 3 i 4.

Wyłączenie stosowania

4. Ustępów 1 i 2 nie stosuje się do:

a) umów o świadczenie usług, jeżeli usługi mają być świadczone na rzecz konsumenta wyłącznie w państwie innym niż to, w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu;

b) umów przewozu innych niż umowy dotyczące imprez turystycznych w rozumieniu dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek ^[15];

c) umów, których przedmiotem jest prawo rzeczowe na nieruchomości lub prawo do korzystania z nieruchomości, innych niż umowy, których przedmiotem jest prawo do korzystania z nieruchomości w oznaczonym czasie w rozumieniu dyrektywy 94/47/WE;

d) praw i obowiązków stanowiących instrument finansowy oraz do praw i obowiązków stanowiących warunki rządzące emisją oraz ofertą publiczną, publiczną ofertą przejęcia zbywalnych papierów wartościowych, jak również subskrypcją i umorzeniem jednostek uczestnictwa w przedsiębiorstwach zbiorowego inwestowania, o ile działania takie nie stanowią świadczenia usług finansowych;

e) umów zawartych w ramach systemu objętego zakresem zastosowania art. 4 ust. 1 lit. h).

3. Art. 7. Umowy ubezpieczenia

1. Niniejszy artykuł stosuje się do umów, o których mowa w ust. 2, niezależnie od tego, czy ryzyko ubezpieczeniowe umiejscowione jest w państwie członkowskim, a także do wszystkich umów ubezpieczenia obejmujących ryzyka umiejscowione na terytorium państw członkowskich. Niniejszego artykułu nie stosuje się do umów reasekuracji.

2. Umowa ubezpieczenia obejmująca duże ryzyko w rozumieniu art. 5 lit. d) pierwszej dyrektywy Rady 73/239/EWG z dnia 24 lipca 1973 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do podejmowania i prowadzenia działalności w dziedzinie ubezpieczeń bezpośrednich (innych niż ubezpieczenia na życie) ^[16] podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z art. 3 niniejszego rozporządzenia.

W zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa, umowa ubezpieczenia podlega prawu państwa, w którym ubezpieczyciel ma miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że umowa pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem, stosuje się prawo tego innego państwa.

3. W przypadku umów ubezpieczenia innych niż umowy objęte ust. 2 jako prawo właściwe strony mogą wybrać, zgodnie z art. 3, jedynie:

a) prawo państwa członkowskiego, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy;

b) prawo państwa, w którym ubezpieczający ma miejsce zwykłego pobytu;

c) w przypadku ubezpieczenia na życie - prawo państwa członkowskiego, którego obywatelem jest ubezpieczający;

d) w przypadku umowy ubezpieczenia obejmującej ryzyka ograniczone do zdarzeń występujących w jednym państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe - prawo tego państwa;

e) jeżeli ubezpieczający będący stroną umowy ubezpieczenia objętej niniejszym ustępem prowadzi działalność handlową lub przemysłową, lub wykonuje wolny zawód, a umowa ubezpieczenia obejmuje co najmniej dwa ryzyka ubezpieczeniowe związane z tą działalnością i umiejscowione w różnych państwach członkowskich - prawo jednego z tych państw członkowskich lub prawo państwa miejsca zwykłego pobytu ubezpieczającego.

Jeżeli w przypadkach określonych w lit. a), b) lub e) państwa członkowskie, o których mowa, przyznają większą swobodę wyboru prawa właściwego dla umowy ubezpieczenia, strony mogą skorzystać z tej swobody.

W zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa zgodnie z niniejszym ustępem, umowa taka podlega prawu państwa członkowskiego, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe w chwili zawarcia umowy.

4. Do umów ubezpieczenia, w przypadku których państwo członkowskie wprowadza obowiązek ubezpieczenia, stosuje się następujące reguły dodatkowe:

a) umowa ubezpieczenia nie czyni zadość obowiązkowi ubezpieczenia, o ile nie są zachowane szczegółowe przepisy odnoszące się do danego ubezpieczenia przyjęte przez państwo członkowskie, które nakłada ten obowiązek. W przypadku gdy prawo państwa członkowskiego, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe, oraz prawo państwa członkowskiego, które nałożyło obowiązek ubezpieczenia, pozostają w sprzeczności, stosuje się przepisy tego ostatniego;

b) na zasadzie odstępstwa od ust. 2 i 3 państwo członkowskie może postanowić, że umowa ubezpieczenia podlega prawu państwa członkowskiego, które nakłada obowiązek ubezpieczenia.

5. Do celów ust. 3 akapit trzeci i ust. 4, w przypadku gdy umowa obejmuje ryzyka umiejscowione w więcej niż jednym państwie członkowskim, uznaje się, że umowa składa się z kilku umów, z których każda dotyczy tylko jednego państwa członkowskiego.

6. Do celów niniejszego artykułu państwo, w którym umiejscowione jest ryzyko ubezpieczeniowe, ustala się zgodnie z art. 2 lit. d) drugiej dyrektywy Rady 88/357/EWG z dnia 22 czerwca 1988 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie i ustanowienia przepisów ułatwiających skuteczne korzystanie ze swobody świadczenia usług ^[17], natomiast w przypadku ubezpieczenia na życie państwem, w którym umiejscowione jest ryzyko, jest państwo zobowiązania w rozumieniu art. 1 ust. 1 lit. g) dyrektywy 2002/83/WE.

W rozporządzeniu osobno uregulowano kwestie:

1. Przelewu wierzytelności

2. Subrogacji umownej

3. Subrogacji ustawowej

4. Wielkości dłużników

5. Potrącenia

Art. 14. Przelew wierzytelności oraz subrogacja umowna

1. W razie przelewu wierzytelności lub subrogacji umownej stosunek między zbywcą i nabywcą wierzytelności przysługującej wobec innej osoby ("dłużnika") podlega prawu, które zgodnie z niniejszym rozporządzeniem jest właściwe dla umowy zawartej między zbywcą i nabywcą.

2. Prawo, któremu podlega przenoszona wierzytelność, rozstrzyga o jej zbywalności, stosunku pomiędzy nabywcą wierzytelności a dłużnikiem, przesłankach skuteczności przelewu lub subrogacji wobec dłużnika oraz zwalniającym skutku świadczenia przez dłużnika.

3. Pojęcie przelewu w rozumieniu niniejszego artykułu obejmuje bezwarunkowe przeniesienie wierzytelności, przeniesienie wierzytelności na zabezpieczenie oraz ustanowienie zastawu lub innego zabezpieczenia na wierzytelności.

Art. 15. Subrogacja ustawowa

W przypadku gdy określonej osobie ("wierzycielowi") przysługuje wierzytelność z umowy wobec innej osoby ("dłużnika"), a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela lub faktycznie zaspokoiła go, zwalniając dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień, które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku.

Art. 16. Wielość dłużników

Jeżeli wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec kilku dłużników zobowiązanych do zaspokojenia tej samej wierzytelności, a wierzyciel został zaspokojony w całości lub w części przez jednego z nich, prawo, któremu podlega zobowiązanie tego dłużnika względem wierzyciela, jest właściwe także dla roszczeń regresowych tego dłużnika wobec pozostałych dłużników. Pozostali dłużnicy mogą korzystać z zarzutów, jakie przysługiwały im wobec wierzyciela, w zakresie przewidzianym przez prawo właściwe dla ich zobowiązań względem wierzyciela.

Art. 17. Potrącenie

Potrącenie, które nie zostało uzgodnione w drodze umowy stron, podlega prawu właściwemu dla wierzytelności, z której dokonywane jest potrącenie.

Prawo wskazane w wyniku zastosowania przepisów rozporządzenia stosuje się bez względu na to czy jest ono prawem państwa członkowskiego UE. Rozporządzenie wyłącza stosowanie odesłania, natomiast nie wyłącza stosowania klauzuli porządku publicznego.

Art. 20. Wyłączenie odesłania

Za prawo danego państwa, wskazane jako właściwe na podstawie niniejszego rozporządzenia, uważa się normy prawne obowiązujące w tym państwie, z wyłączeniem norm prawa prywatnego międzynarodowego, chyba że niniejsze rozporządzenie stanowi inaczej.

Stosowanie przepisów prawa wskazanego za pomocą rozporządzenia może zostać wyłączone jedynie gdy takie stosowanie jest w sposób oczywisty niezgodne z porządkiem publicznym państwa siedziby sądu.

Art. 21. Porządek publiczny państwa siedziby sądu

Stosowanie przepisów prawa, wskazanego jako właściwe przez niniejsze rozporządzenie, może zostać wyłączone jedynie wówczas, gdy takie stosowanie jest w sposób oczywisty niezgodne z porządkiem publicznym państwa siedziby sądu.

W ustawie odwołano się do Rzymu I w kwestii wskazania właściwego prawa dla zobowiązań umownych.

Art. 28. [Zobowiązania umowne]

1. Prawo właściwe dla zobowiązania umownego określa rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.Urz. UE L 177 z 04.07.2008 r., str. 6). Poddano umowy z mocy samego rozporządzenia wyłączonym z zakresu jego zastosowania - przepisom w nim zawartym

2. Do zobowiązań umownych, które na podstawie przepisu art. 1 ust. 2 lit. j rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, zostały wyłączone z zakresu jego zastosowania, stosuje się przepisy tego rozporządzenia odpowiednie dla danego zobowiązania.

Zamieszczono w ustawie przepisy dotyczące umów w rozumieniu rozporządzenia

1. wymagające ochrony strony słabszej

2. umowy ubezpieczenia

3. kwestie obowiązkowych ubezpieczeń

4. umów konsumenckich

Umowy ubezpieczenia podlegają:

1. prawu polskiemu - jeśli polskie prawo przewiduje obowiązek ubezpieczenia

2. prawu obcego państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego - jeśli jego prawo taki obowiązek przewiduje i każe stosować do umowy własne prawo.

Art. 29. [Umowa ubezpieczenia]

1. Jeżeli prawo polskie przewiduje obowiązek ubezpieczenia, umowa takiego ubezpieczenia podlega prawu polskiemu.

2. Jeżeli prawo państwa członkowskiego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które przewiduje obowiązek ubezpieczenia, każe dla umowy takiego ubezpieczenia stosować jako właściwe własne prawo, stosuje się to prawo.

Wprowadzono przepisy chroniące konsumenta w dwóch przypadkach, gdy:

1. umowa konsumencka jest związana z państwem Europejskiego Obszaru Gospodarczego, natomiast prawo dla niej wybrane jest prawem państwa spoza tego obszaru

2. chodzi o umowę timeghatingu, umowę o długoterminowe produkty wakacyjne, umowę odsprzedaży lub wymiany, a prawem dla niej właściwym jest prawo państwa spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego

W obu stacjach konsument powinien być chroniony w takim stopniu, jaki gwarantują polskie przepisy wdrażające unijne dyrektywy dotyczące ochrony konsumenta. Art. 30 ust. 1

1) dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.Urz. WE L 95 z 21.04.1993, str. 29; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 288);

2) dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie ochrony konsumentów w przypadku umów zawieranych na odległość (Dz.Urz. WE L 144 z 04.06.1997, str. 19; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 3, str. 319);

3) dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie niektórych aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych i związanych z tym gwarancji (Dz.Urz. WE L 171 z 07.07.1999, str. 12; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 4, str. 223);

4) dyrektywę 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącą sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającą dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE (Dz.Urz. UE L 271 z 09.10.2002, str. 16; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 6, t. 4, str. 321);

5) dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającą dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.Urz. UE L 133 z 22.05.2008, str. 66, z późn. zm.).

W ustawie poddano zobowiązanie wynikające z papieru wartościowego innego niż weksel i czek prawu państwa, w którym papier wartościowy został wystawiony lub wyemitowany.

Art. 31. [Zobowiązania z papieru wartościowego] Zobowiązanie wynikające z papieru wartościowego innego niż weksel i czek podlega prawu państwa, w którym papier wartościowy został wystawiony lub wyemitowany.

Umieszczono również trzy przepisy o charakterze ogólnym (odnoszące się do wszystkich zobowiązań jakie ustawa reguluje). Dotyczą one:

1. przelewu wierzytelności

2. przejęcia długu

3. wpływu zmiany wartości waluty na wysokość zobowiązania

Ocenia się go według Prawa właściwego dla tego zobowiązania

Art. 36. [Przelew wierzytelności] Prawo państwa, któremu podlega przelewana wierzytelność rozstrzyga o skutkach przelewu wobec osób trzecich.

Art. 37. [Przejęcie długu] Do przejęcia długu stosuje się prawo państwa, któremu podlega przejmowany dług.

Art. 38. [Zmiana wartości waluty] Wpływ zmiany wartości waluty na wysokość zobowiązania ocenia się według prawa właściwego dla tego zobowiązania.

1. Zobowiązania z indywidualnych umów o pracę

Na kształt prawa pracy wielu państw oraz międzynarodowego prawa pracy ma wpływ działalność Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Została utworzona w 1919 r. podczas pokojowej konferencji w Wersalu.

Obecnie członkami organizacji są 183 państwa. W ciągu 91 lat działalności na corocznych sesjach zostało uchwalonych 188 konwencji i 199 zaleceń.

Działalność sprowadza się do realizacji jej celów:

1. promocji Fundamentalnych Zasad i Praw w Pracy,

2. zwiększaniu szans na zatrudnienie,

3. zwiększaniu efektywności zabezpieczenia społecznego

4. wzmocnienia dialogu społecznego.

Regulacja zawarta w rozporządzeniu Rzym I - Ustawa PPM nie reguluje odrębnie tej kwestii, poprzestając na odesłaniu do rozporządzenia w kwestii wskazania prawa właściwego dla zobowiązań umownych w ogólności.

Art. 8. Indywidualne umowy o pracę

1. Indywidualna umowa o pracę podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z art. 3. Taki wybór prawa nie może jednak prowadzić do pozbawienia pracownika ochrony przyznanej mu na podstawie przepisów, których nie można wyłączyć w drodze umowy, na mocy prawa, jakie, w przypadku braku wyboru, byłoby właściwe zgodnie z ust. 2, 3 i 4 niniejszego artykułu.

2. W zakresie, w jakim strony nie dokonały wyboru prawa właściwego dla indywidualnej umowy o pracę, umowa podlega prawu państwa, w którym lub - gdy takiego brak - z którego pracownik zazwyczaj świadczy pracę w wykonaniu umowy. Za zmianę państwa, w którym zazwyczaj świadczona jest praca, nie uważa się tymczasowego zatrudnienia w innym państwie.

3. Jeżeli nie można ustalić prawa właściwego zgodnie z ust. 2, umowa podlega prawu państwa, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, za pośrednictwem którego zatrudniono pracownika.

4. Jeżeli ze wszystkich okoliczności wynika, że umowa wykazuje ściślejszy związek z państwem innym niż wskazane w ust. 2 lub 3, stosuje się prawo tego innego państwa.

2. Umowa o arbitraż

Oceniając istnienie lub ważność takiej umowy sąd powinien posłużyć się prawem mającym zastosowanie do stron w kwestii ich zdolności do działań prawnych, natomiast co do innych kwestii prawem, któremu strony poddały umowę. W braku wskazań w tym względzie stosuje się prawo kraju, w którym powinno być wydane orzeczenie, a w braku wskazania co do prawa, któremu strony poddały umowę o arbitraż oraz jeśli w chwili gdy ta kwestia została przedłożona do rozstrzygnięcia przez sąd nie można ustalić w którym kraju orzeczenie arbitrażowe powinny być wydane - prawo mające zastosowanie na mocy normy kolizyjnej sądu, w którym wszczęto sprawę. Sąd w którym wszczęto sprawę, może nie uznać umowy a arbitraż, jeżeli według prawa jego kraju dany spór nie może być przedmiotem rozpoznania arbitrażowego. Obecnie umowę arbitrażu regulują również przepisy ustawowe:

Art. 39. [Umowa o arbitraż]

1. Umowa o arbitraż podlega prawu wybranemu dla niej przez strony.

2. W razie braku wyboru prawa, umowa o arbitraż podlega prawu państwa, w którym znajduje się uzgodnione przez strony miejsce arbitrażu. Jeżeli nie dokonano takiego uzgodnienia umowa o arbitraż podlega prawu właściwemu dla stosunku prawnego, którego spór dotyczy; wystarczy jednak, że umowa jest skuteczna według prawa państwa, w którym postępowanie się toczy lub sąd arbitrażowy wydał orzeczenie.

Art. 40. [Forma] Forma umowy o arbitraż podlega prawu państwa miejsca arbitrażu. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, któremu umowa o arbitraż podlega.

3. Zobowiązania z jednostronnych czynności prawnych

Mamy tu swobodę wyboru prawa dla zobowiązania przez osobę dokonującą czynności - a porozumienie stron, gdy są one zindywidualizowane. W braku wyboru prawa stosowane jest prawo obowiązujące w miejscu zwykłego pobytu lub w siedzibie osoby dokonującej czynności. Zastosowano też regułę korekcyjną, polegającą na zastosowaniu innego prawa, jeśli jest ono ściśle związane z zobowiązaniem niż prawo wskazane.

Art. 32. [Zobowiązania z jednostronnej czynności prawnej]

1. Zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu wybranemu przez osobę dokonującą tej czynności. Od chwili gdy obie strony takiego zobowiązania są zindywidualizowane, wybór prawa, jego zmiana lub uchylenie wymagają porozumienia obu stron tego stosunku.

2. W razie braku wyboru prawa zobowiązanie z jednostronnej czynności prawnej podlega prawu państwa, w którym osoba dokonująca czynności prawnej ma miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę. Jeżeli z okoliczności wynika, że zobowiązanie pozostaje w ściślejszym związku z prawem innego państwa, stosuje się prawo tego państwa.

4. Depecage

Pojęcie to oznacza roszczenie. Stosowane jest czasem dla określenia kolizyjnoprawnego rozszczepienia sytuacji życiowej. Kiedy poszczególne elementy składające się na sytuację z elementem obcym poddane są różnym prawom wskazanym przez różne normy kolizyjne. Z reguły jednak odnosi się do rozszczepienia w ramach określonego statutu. W takim znaczeniu depecage występuje w stosunkach zobowiązaniowych. Ponieważ rozszczepieniu zawsze towarzyszy konieczność stosowania różnych praw.

W sferze zobowiązań umownych rozszczepienie statutu może mieć miejsce zarówno jako konsekwencja dopuszczenia wyboru przez strony, jak i w przypadku stosowania innych łączników obiektywnych.

Wybór częściowy prawa - polega na tym że strony ograniczają wybór prawa do niektórych elementów stosunku umownego. W pozostałym zakresie jest on poddany prawu wskazanemu przez łącznik stosowany w braku wyboru prawa.

Wybór złożony prawa - polega na poddaniu jednego stosunku zobowiązaniowego właściwości kilku systemów prawnych.

Rozszczepienie statutu kontraktowego wystąpi również w przypadku umów zamiany dotyczących nieruchomości położonych na terytoriach różnych państw oraz we wskazanym już przypadku umów mieszanych, gdy strony nie dokonały wyboru prawa.

Wskazanie normy kolizyjnej oznacza nakaz zastosowania wskazanego prawa. W takim przypadku możliwe są przynajmniej dwa rozwiązania:

1. Kumulatywne zastosowanie dwóch systemów

2. Rozszczepienie statutu i ocena zobowiązania każdej ze stron na podstawie innego prawa

3. Kombinacja dwóch poprzednich - częściowo kumulatywne, częściowo rozłączne stosowanie dwóch praw.

II Zakres statutu

Należy mówić o dwóch odrębnych statutach:

1. Statucie kontraktowym

2. Statucie jednostronnej czynności prawnej

Podlegają im z osobna czynności jako źródła powstałego stosunku zobowiązaniowego. Przedmiotem oceny jest dopuszczalność dokonania określonej czynności prawnej, przesłanki jej ważności, dyrektywy dotyczące wykładni oświadczenia woli i warunki lub terminy.

Osobnym reżimom poddane są forma i zdolność stron, ale również kwestia dokonania czynności. Na podstawie statutu kontraktowego/jednostronnych czynności prawnych, ocenia się również stosunek zobowiązaniowy. Poddano mu treść tego stosunku i zasady wykonywania zobowiązań. Przedmiotem oceny jest również niewykonanie lub nienależyte wykonanie i jego konsekwencje, sposób i zakres wynagrodzenia szkody. Statut ten określa również zmianę i rozwiązanie umowy, wygaśnięcie i dziedziczność zobowiązania.

W art. 12 rozporządzenia wskazano elementy mieszczące się w zakresie statutu kontraktowego:

Art. 12. Zakres prawa właściwego

1. Prawo właściwe dla umowy na podstawie niniejszego rozporządzenia ma zastosowanie w szczególności do:

a) jej wykładni;

b) wykonywania wynikających z niej zobowiązań;

c) w granicach uprawnień przyznanych sądowi przez prawo procesowe, skutków całkowitego lub częściowego niewykonania tych zobowiązań, łącznie z określeniem wysokości szkody, w zakresie, w jakim rozstrzygają o tym przepisy prawa;

d) różnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań oraz przedawnienia i utraty praw wynikającej z upływu terminów;

e) skutków nieważności umowy.

2. W odniesieniu do sposobu wykonania oraz środków, które może podjąć wierzyciel w przypadku nienależytego wykonania, bierze się pod uwagę prawo państwa, w którym następuje wykonanie.

Stosunki pracy również są przedmiotem regulacji rozporządzenia - jako indywidualne umowy o pracę. Statutowi indywidualnemu umowy o pracę poddać należy treść stosunku pracy oraz wady oświadczenia woli i ich wpływ na ważność umowy o pracę.

III Normy bezwzględnie obowiązujące a wykonanie umowy

W sferze wykonywania zobowiązania należy liczyć się, oprócz statutu kontraktowego z przepisami obowiązującymi w miejscu wykonywania umowy. Mogą mieć wpływ na sposób wykonywania zobowiązania, pod warunkiem że są to przepisy imperatywne, odpowiednio powiązane z konkretnym stosunkiem zobowiązaniowym.

W doktrynie PPM dopuszcza się stosowanie przepisów wymuszających swoją właściwość (imperatywnych, bezwzględnie obowiązujących) w kilku przypadkach:

1. Dotyczy kwestii związanych z wykonywaniem umowy

2. Polega na stosowaniu przepisów imperatywnych państwa forum

3. Systemu wskazanego przez normę kolizyjną.

Sędzia może w każdej sytuacji dopuścić zastosowanie przepisów imperatywnych forum. Odmienna sytuacja ma miejsce, jeżeli stosowane mają być obce przepisy imperatywne.

Wśród przesłanek dotyczących stosowania obcych przepisów imperatywnych są:

1. Obce przepisy stosowane są na podstawie własnej woli zastosowania i w zakresie wyznaczonym przez tą wolę

2. Przepis pozostaje w bliskim związku faktycznym z ocenianym stosunkiem

3. Państwo które wydało przepis ma faktyczną możliwość wymuszenia respektowania tego przepisu

4. Zastosowanie jest uzasadnione względami międzynarodowymi

5. Zastosowaniu nie sprzeciwia się klauzula porządku publicznego forum

Art. 9. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie

1. Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

2. Niniejsze rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie państwa sądu orzekającego.

3. Można przyznać skuteczność przepisom wymuszającym swoje zastosowanie państwa, w którym ma nastąpić lub nastąpiło wykonanie zobowiązań wynikających z umowy, w zakresie, w jakim przepisy te powodują, że wykonanie umowy jest niezgodne z prawem. Rozważając przyznanie skuteczności takim przepisom, uwzględnia się ich charakter i cel oraz skutki ich zastosowania lub niezastosowania.

Art. 8. [Wyjątki] ustawy PPM

1. Wskazanie prawa obcego nie wyłącza zastosowania tych przepisów prawa polskiego, z których treści lub celów w sposób niewątpliwy wynika, że regulują one podlegający ocenie stosunek prawny bez względu na to, jakiemu prawu on podlega.

2. Przy stosowaniu prawa właściwego można uwzględnić przepisy bezwzględnie wiążące innego państwa, z którymi oceniany stosunek prawny jest ściśle związany, jeżeli przepisy te, według prawa tego państwa, stosuje się bez względu na to, jakiemu prawu ten stosunek podlega. Podczas rozstrzygania o uwzględnieniu tych przepisów należy mieć na uwadze ich naturę i cel oraz skutki, które wynikną z ich uwzględnienia oraz te, które wyniknęłyby w razie ich pominięcia.

52. Zobowiązania niewynikające z czynności prawnych

I Prawo właściwe

Dnia 11.1.2000 r. weszły w życie przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady z 11.7.2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych - Rzym II.

Nie uchybia ono stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych.

Nie uchybia ono także stosowaniu konwencji międzynarodowych, których stronami, w chwili przyjęcia rozporządzenia, jest jedno lub kilka państw członkowskich, a które ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych - ma jednak w stosunkach pomiędzy państwami członkowskimi pierwszeństwo przed konwencjami zawartymi wyłącznie pomiędzy dwoma lub więcej państwami członkowskimi, w zakresie w jakim konwencje takie dotyczą kwestii uregulowanych rozporządzeniem. Oznacza to że ma pierwszeństwo stosowania przed wszystkimi aktami prawa wewnętrznego oraz konwencjami międzynarodowymi.

Ogólną zasadą rozporządzenia jest zasada lex loci damni (stosowanie prawa państwa w którym powstała szkoda bezpośrednia.

Art. 4. Zasada ogólna

1. Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

Art. 4 ust. 2 powinien być postrzegany jako wyjątek od tej zasady, tworzący szczególne powiązanie, w przypadku gdy strony mają miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie.

2. Jednakże w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

Art. 4 ust. 3 powinien być natomiast rozumiany jako klauzula korekcyjna względem art. 4 ust. 1 i 2 w przypadku gdy ze wszystkich okoliczności wprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z innym państwem. W przypadku gdy zasad ogólna nie pozwala na zapewnienie odpowiedniej równowagi pomiędzy wchodzącymi w grę interesami, należy ustanowić przepisy szczególne odnoszące się do poszczególnych typów czynów niedozwolonych.

3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym.

Zakres zastosowania oraz właściwość prawa w świetle przepisów rozporządzenia Rzym II

Art. 1. Przedmiotowy zakres zastosowania

1. Niniejsze rozporządzenie stosuje się do zobowiązań pozaumownych w sprawach cywilnych i handlowych, powiązanych z prawami różnych państw. Niniejszego rozporządzenia nie stosuje się, w szczególności, do spraw podatkowych, celnych lub administracyjnych ani do odpowiedzialności państwa za działania i zaniechania w wykonywaniu władzy publicznej („acta iure imperii”).

2. Z zakresu zastosowania niniejszego rozporządzenia wyłączone są:

a) zobowiązania pozaumowne wynikające ze stosunków rodzinnych oraz stosunków uznawanych, zgodnie z prawem dla nich właściwym, za mające podobne skutki, w tym zobowiązania alimentacyjne;

b) zobowiązania pozaumowne wynikające z małżeńskich ustrojów majątkowych, z ustrojów majątkowych stosunków uznawanych, zgodnie z prawem dla nich właściwym, za mające podobne skutki do małżeństwa, z dziedziczenia testamentowego i ustawowego;

c) zobowiązania pozaumowne wynikające z weksli, czeków, weksli własnych oraz innych zbywalnych papierów wartościowych w zakresie, w jakim zobowiązania z tych innych zbywalnych papierów wartościowych wynikają z ich zbywalnego charakteru;

d) zobowiązania pozaumowne wynikające z prawa spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających lub nieposiadających osobowość prawną, dotyczące kwestii takich, jak utworzenie - poprzez rejestrację lub w inny sposób, zdolność prawna, ustrój wewnętrzny lub rozwiązanie spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających lub nieposiadających osobowość prawną, osobista odpowiedzialność organów i wspólników za zobowiązania spółki lub jednostki organizacyjnej oraz osobista odpowiedzialność audytorów wobec spółki lub wobec jej wspólników w związku z badaniem dokumentów rachunkowych;

e) zobowiązania pozaumowne wynikające ze stosunków pomiędzy założycielami, powiernikami i beneficjentami trustu utworzonego dobrowolnie;

f) zobowiązania pozaumowne wynikające ze szkód jądrowych;

g) zobowiązania pozaumowne wynikające z naruszenia prawa do prywatności i innych dóbr osobistych, w tym zniesławienie.

3. Niniejsze rozporządzenie nie stosuje się do dowodów i procedur, bez uszczerbku dla art. 21 i 22.

4. Do celów niniejszego rozporządzenia „państwo członkowskie” oznacza każde państwo członkowskie z wyjątkiem Danii.

Pojęcie szkody i miejsce zwykłego pobytu

Art. 2. Zobowiązania pozaumowne

1. Do celów niniejszego rozporządzenia szkoda obejmuje wszelkie następstwa wynikające z czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogacenia, prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia lub culpa in contrahendo.

2. Niniejsze rozporządzenie stosuje się także do zobowiązań pozaumownych, co do których zachodzi prawdopodobieństwo ich powstania.

3. Każde odniesienie w niniejszym rozporządzeniu do:

a) zdarzenia powodującego szkodę dotyczy także zdarzeń powodujących szkodę, co do których zachodzi prawdopodobieństwo ich wystąpienia;

b) szkody dotyczy także szkody w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo jej powstania.

Art. 23. Miejsce zwykłego pobytu

1. Do celów niniejszego rozporządzenia za miejsce zwykłego pobytu spółek i innych jednostek organizacyjnych, posiadających osobowość prawną lub też jej nieposiadających, uznaje się miejsce siedziby ich zarządu.

W przypadku wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę lub powstania szkody w ramach działalności filii, agencji lub innego oddziału, za miejsce zwykłego pobytu uznaje się siedzibę tej filii, agencji lub innego oddziału.

2. Do celów niniejszego rozporządzenia za miejsce zwykłego pobytu osoby fizycznej, działającej w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, uznaje się miejsce głównego przedsiębiorstwa.

Wskazywanie właściwości prawa

Art. 14. Swoboda wyboru prawa

1. Strony mogą poddać zobowiązanie pozaumowne wybranemu przez siebie prawu:

a) w drodze porozumienia zawartego po wystąpieniu zdarzenia powodującego szkodę;

albo

b) w przypadku prowadzenia przez wszystkie strony działalności gospodarczej, również w drodze porozumienia swobodnie wynegocjowanego przed wystąpieniem zdarzenia powodującego szkodę.

Wybór prawa musi być wyraźny lub w sposób dostatecznie pewny wynikać z okoliczności sprawy i nie może naruszać praw osób trzecich.

2. W przypadku gdy wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę zlokalizowane są w państwie innym niż państwo, którego prawo zostało wybrane, dokonany przez strony wybór nie wyłącza stosowania przepisów prawa tego innego państwa, których nie można umownie wyłączyć.

3. W przypadku gdy wszystkie elementy stanu faktycznego w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę zlokalizowane są w jednym lub kilku państwach członkowskich, dokonany przez strony wybór prawa właściwego innego niż prawo państwa członkowskiego, nie wyłącza stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w odpowiednich przypadkach w kształcie, w jakim zostały one wdrożone w państwie członkowskim sądu, których nie można umownie wyłączyć.

Czyny niedozwolone

Art. 4. Zasada ogólna

1. Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

2. Jednakże w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym.

Art. 5. Odpowiedzialność za produkt

1. Bez uszczerbku dla art. 4 ust. 2, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego z tytułu szkody wyrządzonej przez produkt jest:

a) prawo państwa, w którym poszkodowany ma, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w braku takiego prawa;

b) prawo państwa, w którym produkt nabyto, jeżeli został on wprowadzony do obrotu w tym państwie; lub w przypadku gdy nie zachodzi ta okoliczność;

c) prawo państwa, w którym powstała szkoda, jeżeli produkt został wprowadzony do obrotu w tym państwie.

Prawem właściwym jest jednak prawo państwa miejsca zwykłego pobytu osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, jeżeli osoba ta nie mogła w uzasadniony sposób przewidzieć wprowadzenia produktu lub produktu tego samego rodzaju do obrotu w państwie, którego prawo stosuje się zgodnie z lit. a)-c).

2. Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym.

Art. 6. Nieuczciwa konkurencja i praktyki ograniczające wolną konkurencję

1. Prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu nieuczciwej konkurencji jest prawo państwa, w którym występuje lub jest prawdopodobne wystąpienie naruszenia stosunków konkurencyjnych lub zbiorowych interesów konsumentów.

2. W przypadku gdy czyn nieuczciwej konkurencji narusza wyłącznie interesy oznaczonego konkurenta, stosuje się art. 4.

3.

a) Prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających z ograniczenia konkurencji jest prawo państwa, na którego rynku praktyki te wywołują skutek lub na którego rynku zachodzi prawdopodobieństwo wywołania przez nie skutku.

b) W sytuacji kiedy praktyki te wywołują skutek lub zachodzi prawdopodobieństwo wywołania przez nie skutku na rynku więcej niż jednego państwa osoba dochodząca odszkodowania, wszczynająca postępowanie w sądzie miejsca zamieszkania pozwanego, może zamiast tego oprzeć swoje żądanie na prawie sądu, do którego zwróciła się o rozstrzygnięcie sprawy, pod warunkiem że rynek tego państwa członkowskiego należy do rynków, bezpośrednio i w istotny sposób dotkniętych ograniczeniem konkurencji, z którego to wynika zobowiązanie pozaumowne stanowiące podstawę żądania. Jeżeli postępowanie wszczynane jest na podstawie właściwych przepisów o jurysdykcji przeciwko więcej niż jednemu pozwanemu w tym sądzie, żądanie może być oparte na prawie tego sądu, tylko pod warunkiem że ograniczenie konkurencji, którego dotyczy żądanie wobec każdego z tych pozwanych, bezpośrednio i w istotny sposób wpływa również na rynek państwa członkowskiego tego sądu.

4. Prawo właściwe mające zastosowanie zgodnie z niniejszym artykułem nie może zostać wyłączone w drodze porozumienia zawartego zgodnie z art. 14.

Art. 7. Szkody w środowisku naturalnym

Prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego ze szkody w środowisku naturalnym lub ze szkody na osobie lub w mieniu, będącej następstwem takiej szkody, jest prawo określone zgodnie z art. 4 ust. 1, chyba że osoba dochodząca odszkodowania decyduje się poddać swoje roszczenie prawu państwa, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę.

Art. 8. Naruszenie praw własności intelektualnej

1. Prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających z naruszenia prawa własności intelektualnej jest prawo państwa, na podstawie którego dochodzi się ochrony.

2. W przypadku zobowiązania pozaumownego wynikającego z naruszenia jednolitego wspólnotowego prawa własności intelektualnej, prawem właściwym dla wszelkich kwestii niepodlegających odpowiedniemu instrumentowi wspólnotowemu jest prawo państwa, w którym naruszenie to miało miejsce.

3. Prawo właściwe mające zastosowanie zgodnie z niniejszym artykułem nie może zostać wyłączone w drodze umowy zawartej zgodnie z art. 14.

Art. 9. Spory zbiorowe

Bez uszczerbku dla art. 4 ust. 2, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego z tytułu odpowiedzialności osoby będącej pracownikiem lub pracodawcą lub z tytułu odpowiedzialności organizacji reprezentujących ich interesy zawodowe za szkody spowodowane sporem zbiorowym, planowanym lub prowadzonym, jest prawo państwa, w którym spór taki ma zostać lub został podjęty.

Bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia i culpa In contrahendo

Art. 10. Bezpodstawne wzbogacenie

1. Jeżeli zobowiązanie pozaumowne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, w tym także z nienależnego świadczenia, dotyczy istniejącego pomiędzy stronami stosunku, takiego jak stosunek wynikający z umowy lub z czynu niedozwolonego, który jest ściśle związany z tym bezpodstawnym wzbogaceniem, podlega ono prawu właściwemu dla tego stosunku.

2. W przypadku gdy prawa właściwego nie można ustalić na podstawie ust. 1, a strony mają, w chwili wystąpienia zdarzenia będącego źródłem bezpodstawnego wzbogacenia, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3. W przypadku gdy prawa właściwego nie można ustalić na podstawie ust. 1 lub 2, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.

4. W przypadku gdy ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że zobowiązanie pozaumowne z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1-3, stosuje się prawo tego innego państwa.

Art. 11. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

1. Jeżeli zobowiązanie pozaumowne z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia dotyczy istniejącego wcześniej między stronami stosunku, takiego jak umowa lub czyn niedozwolony, który jest ściśle związany z tym zobowiązaniem pozaumownym, podlega ono prawu właściwemu dla tego stosunku.

2. W przypadku gdy prawa właściwego nie można ustalić na podstawie ust. 1, a strony mają w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3. W przypadku gdy prawa właściwego nie można ustalić na podstawie ust. 1 lub 2, prawem właściwym jest prawo państwa, w którym miało miejsce działanie.

4. W przypadku gdy ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że zobowiązanie pozaumowne z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1-3, stosuje się prawo tego innego państwa.

Art. 12. Culpa in contrahendo

1. Prawem właściwym dla zobowiązań pozaumownych wynikających kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy, bez względu na to czy doszło do jej zawarcia, jest prawo właściwe dla umowy albo prawo, które byłoby dla niej właściwe, gdyby została ona zawarta.

2. W przypadku gdy prawa właściwego nie można ustalić na podstawie ust. 1, stosuje się:

a) prawo państwa, w którym powstała szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę oraz niezależnie od tego w jakim państwie lub państwach wystąpiły skutki pośrednie tego zdarzenia; lub

b) w przypadku gdy strony mają, w chwili wystąpienia zdarzenia powodującego szkodę, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, prawo tego państwa; lub

c) w przypadku gdy ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że zobowiązanie pozaumowne wynikające z kontaktów handlowych mających miejsce przed zawarciem umowy pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w lit. a) i b), prawo tego innego państwa.

Prawo wskazane przez rozporządzenie stosuje się bez względu na to czy jest ono prawem państwa członkowskiego, czy też nie. Przepisy rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne. Rozporządzenie wyłącza stosowanie odesłań, natomiast nie wyłącza stosowania klauzuli porządku publicznego - stosowanie przepisów prawa wskazanego jako właściwe przez niniejsze rozporządzenie może zostać wyłączone jedynie gdy takie stosowanie jest niezgodne z porządkiem publicznym państwa siedziby sądu.

W rozporządzeniu uregulowano kwestie:

1. Bezpośredniego powództwa przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej

2. Subrogacji

3. Odpowiedzialności kilku osób

4. Ważności jednostronnej czynności prawnej ze względu na formę

5. Ciężaru dowodowego

Art. 18. Bezpośrednie powództwo przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej

Osoba, która poniosła szkodę, może wystąpić z roszczeniem o odszkodowanie bezpośrednio przeciwko ubezpieczycielowi osoby odpowiedzialnej, jeżeli przewiduje to prawo właściwe dla zobowiązania pozaumownego lub prawo właściwe dla umowy ubezpieczeniowej.

Art. 19. Subrogacja

W przypadku gdy określonej osobie („wierzycielowi”) przysługuje wierzytelność ze stosunku pozaumownego wobec innej osoby („dłużnika”), a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela albo faktycznie zaspokaja go, zwalniając dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień, które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku.

Art. 20. Odpowiedzialność kilku osób

Jeżeli wierzycielowi przysługuje wierzytelność wobec kilku dłużników, zobowiązanych do zaspokojenia tej samej wierzytelności, a wierzyciel został zaspokojony w całości lub w części, przez jednego z nich, roszczenie regresowe tego dłużnika wobec pozostałych dłużników podlega prawu właściwemu dla pozaumownego stosunku zobowiązaniowego tego dłużnika względem wierzyciela.

Art. 21. Ważność ze względu na formę

Jednostronna czynność prawna, mająca na celu wywołanie skutków prawnych i dotycząca zobowiązania pozaumownego, jest ważna ze względu na formę, jeżeli czyni zadość wymaganiom dotyczącym formy, przewidzianym przez prawo właściwe dla danego zobowiązania pozaumownego lub przez prawo państwa, w którym czynność została dokonana.

Art. 22. Ciężar dowodu

1. Prawo właściwe dla zobowiązania pozaumownego wskazane niniejszym rozporządzeniem, stosuje się w zakresie, w jakim zawiera ono odnoszące się do zobowiązań pozaumownych domniemania prawne lub określa ciężar dowodu.

2. Czynności prawne mające na celu wywołanie skutków prawnych mogą być dowodzone za pomocą wszelkich środków uznanych przez prawo siedziby sądu lub przez którekolwiek prawo, o którym mowa w art. 21, zgodnie z którym czynność prawna jest ważna ze względu na formę, pod warunkiem że taki środek dowodowy może być przeprowadzony przed sądem.

W ustawie odwołano się do dwóch aktów prawnych jako źródeł dla wskazania właściwości prawa:

Art. 33. [Zobowiązania pozaumowne] Prawo właściwe dla zobowiązania ze zdarzenia niebędącego czynnością prawną określa rozporządzenie (WE) nr 864/2007/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczące prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych ("Rzym II") (Dz.Urz. UE L 199 z 31.07.2007, str. 40).

Art. 34. [Odesłanie do Konwencji] Prawo właściwe dla pozaumownej odpowiedzialności cywilnej wynikającej z wypadków drogowych określa Konwencja o prawie właściwym dla wypadków drogowych, sporządzona w Hadze dnia 4 maja 1971 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr 63, poz. 585).

Odpowiedzialność cywilną za działania i zaniechania organów wykonujących w danym państwie władzę publiczna poddano prawu tego państwu:

Art. 35. [Działania i zaniechania organów publicznych] Odpowiedzialność cywilna za działania i zaniechania organów wykonujących w danym państwie władzę publiczną podlega prawu tego państwa.

II Zakres statutu

W zakresie statutu mieszczą się zobowiązania powstałe wskutek czynów niedozwolonych (deliktów), a także bezpodstawnego wzbogacenia i prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia

Statut deliktowy - obejmuje stosunek zobowiązaniowy wynikły z deliktu, jak również wszystkie elementy czynu niedozwolonego, jako źródła zobowiązania:

1. Stan faktyczny

2. Niezgodność stanu faktycznego z zakazem wyrządzania szkody

3. Szkodę

4. Winę sprawcy

5. Współwinę

6. Bezprawność

7. Następstwa czynu

Poddano mu również roszczenia osób broniących się przed napaścią lub osób, które poniosły szkodę nie uczestnicząc w danym zdarzeniu. Decyduje on zarówno o tym, komu przysługuje roszczenie, jak i kto jest odpowiedzialny z tytułu popełnienia czynu niedozwolonego. Rozstrzyga o rodzaju odpowiedzialności, roszczeniach regresowych między współodpowiedzialnymi. Podlega mu również ocena rozkładu ciężaru dowodu oraz zasady ustalenia odszkodowania

Statutowi prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia oraz statutowi bezpodstawnego wzbogacenia poddano przesłanki powstania stosunku zobowiązaniowego oraz jego treść

Statut negotiorum gestionis - decyduje o roszczeniach prowadzącego sprawę i osoby zainteresowanej

Statut bezpodstawnego wzbogacenia - określa komu służy roszczenie, przeciwko komu ono służy

Wskazuje skutki bezproduktywnego zużycia korzyści przez bezpodstawne wzbogacenie. W statucie mieści się również bezpodstawne wzbogacenie będące następstwem nienależnego świadczenia, do oceny należności świadczenia właściwy jest statut, któremu podlega stosunek, w ramach którego świadczenie zostało spełnione.

Zakresem zastosowania prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych na podstawie rozporządzenia Rzym II objęte są w szczególności:

a) podstawa i zakres odpowiedzialności, w tym oznaczenie osób, które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności za swoje czyny;

b) przesłanki zwolnienia z odpowiedzialności, jej ograniczenia i współodpowiedzialność;

c) istnienie, charakter i ocena szkody lub dochodzonego sposobu jej naprawienia;

d) środki, które sąd może podjąć w celu zapobieżenia naruszeniu lub szkodzie lub w celu zaniechania naruszenia lub wyrządzenia szkody, lub w celu zapewnienia naprawienia szkody, w granicach uprawnień przyznanych sądowi na mocy właściwego dla niego prawa procesowego;

e) kwestia zbywalności roszczenia o naprawienie szkody, w tym dopuszczalności jego dziedziczenia;

f) osoby uprawnione do odszkodowania za szkody poniesione osobiście;

g) odpowiedzialność za czyny innych osób;

h) sposoby wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie i terminy zawite, w tym początek, przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia lub terminu zawitego.

VI Rozdział - Spadki

53. Prawo właściwe

Spadkodawca może skorzystać z ograniczonego prawa do wyboru właściwości prawa dla swojej sprawy spadkowej. Jego prawo ograniczone jest w ten sposób że może on wybrać jako właściwe te prawa, które zostały w art. 64 wskazane. Ponieważ może to uczynić w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci, oznacza to że taki wybór będzie dotyczył dziedziczenia testamentowego, a nie ustawowego.

Art. 64. [Rozrządzenie na wypadek śmierci]

1. Spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.

2. W razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci.

W przypadku gdy nie dokonano wyboru, stosowane jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci, zarówno do oceny dziedziczenia ruchomości, jak i nieruchomości.

Wybór prawa przez spadkodawcę eliminuje możliwość wystąpienia odesłania zwrotnego, brak jest też możliwości wystąpienia odesłania dalszego. Natomiast w braku wyboru prawa przez spadkodawcę i przy wskazaniu właściwości jego prawa ojczystego może dojść do odesłania zwrotnego do prawa polskiego, natomiast odesłanie dalsze nadal nie będzie możliwe.

We wszystkich kwestiach dotyczących ważności testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci, oprócz ich formy decydującą rolę ogrywa również prawo ojczyste spadkodawcy, tyle tylko, że z momentu dokonania takiej czynności.

Art. 65. [Ważność] Z zastrzeżeniem art. 66 o ważności testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności.

W 1969 r. Polska przystąpiła do konwencji haskiej z 5.10.1961 r. dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych. Postanowienia konwencji są stosowane również w stosunkach między państwami, które nie są stronami konwencji. Mogą być stosowane w stosunku do osób, które nie są obywatelami żadnego z państw stron konwencji.

Celem konwencji było uniknięcie sytuacji kiedy testament jest nieważny tylko z powodu niedochowania przesłanek formalnych.

Rozporządzenie testamentowe jest ważne pod względem formy, jeżeli jest ona zgodna z prawem wewnętrznym:

1. miejsca, w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia, albo

2. obowiązującym w państwie, którego obywatelem był spadkodawca, bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo

3. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zamieszkania bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo

4. miejsca, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu bądź w chwili dokonywania rozporządzenia, bądź w chwili śmierci, albo

5. w odniesieniu do nieruchomości - miejsca ich położenia.

Do zakresu formy należą ograniczenia formy rozporządzeń związanych z wiekiem, obywatelstwem lub innymi przymiotami osobistymi spadkodawcy oraz przymiotami świadków. Konwencja stosowana jest także do rozporządzeń dokonanych w jednym dokumencie przez dwie lub więcej osób.

Łączniki dotyczące formy rozporządzeń testamentowych występujące w konwencji haskiej:

1. miejsca dokonania czynność - p. miejsca w którym spadkodawca dokonał rozporządzenia

2. obywatelstwa - p. ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania rozporządzenia

3. obywatelstwa - p. ojczyste spadkodawcy z chwili śmieci

4. domicylu - p. miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili dokonania rozporządzenia

5. domicylu - p. miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili śmierci

6. zwykłego pobytu - p. miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy z chwili dokonania rozporządzenia

7. zwykłego pobytu - p. miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy z chwili śmierci

8. miejsca położenia nieruchomości - p. miejsca położenia nieruchomości

Art. 66. [Odesłanie do Konwencji]

1. Prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz.U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284).

2. Prawo wskazane na podstawie ust. 1 stosuje się odpowiednio do formy innych rozrządzeń na wypadek śmierci.

W sprawach spadkowych może się pojawić konieczność rozstrzygnięcia kwestii wstępnej. Będzie to miało miejsce szczególnie w związku z wyznaczeniem kręgu spadkobierców ustawowych.

W sprawach spadkowych może znaleźć zastosowanie klauzula porządku publicznego, w związku z wyłączeniem lub ograniczeniem dziedziczenia dzieci pozamałżeńskich. Może się zdarzyć że w prawie tym będą zawarte ograniczenia lub zakazy dotyczące pewnych kategorii osób.

Klauzula porządku publicznego znajdzie zastosowanie tylko do przypadków spośród wymienionych, gdy prawo wskazane będzie zawierało przepisy dyskryminujące małżonka. Czyli takie które nie zagwarantują mu zabezpieczenia majątkowego czy to wynikającego z zastosowania prawa spadkowego czy w związku z majątkowym ustrojem małżeńskim.

54. Zakres statutu

Mamy tu dwa statuty:

1. spadkowy - art. 64

2. czynności prawnych mortis causa - art. 65

1. Pierwszy - lex succesionis reguluje:

1. przesłanki dziedziczenia

2. ustalenie zawartości spadku

3. powołanie do dziedziczenia

4. nabycie spadku

5. dział spadku

2. Drugi - mortis causa poddano ogół przesłanek ważności czynności prawnych:

1. dopuszczalność dokonania czynności

2. wymagania dotyczące czynności i formy

3. przesłanki skutki wad oświadczenia woli

4. dopuszczalność treści czynności prawnej

Rozdział VI - Inne stosunki prawne

Art. 67. [Inne stosunki prawne] W razie braku wskazania prawa właściwego w niniejszej ustawie, przepisach szczególnych, obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikowanych umowach międzynarodowych i prawie Unii Europejskiej, do stosunku objętego zakresem niniejszej ustawy należy stosować prawo państwa, z którym stosunek ten jest najściślej związany.

Nowy przepis umożliwia zalezienie przepisu kolizyjnego do zastosowania w sprawie. Gwarantuje on, że sprawa rozstrzygana na jego podstawie będzie przedmiotem wnikliwej analizy. Art. Ten będzie zastosowany gdy brak będzie w ustawie przepisu który można by zastosować w konkretnej sytuacji. W sytuacji wielości źródeł prawa oraz ustalonej kolejności ich stosowania, faktycznie to ustawa jest źródłem ostatnim w kolejności. Stąd stosowanie jej przepisów oznacza brak innych regulacji, a stosowanie przepisu art. 47 oznacza właśnie brak regulacji ustawowej.

HISTORIA

§ 2. ROZWÓJ PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

I. Uwagi wstępne

Prawo prywatne międzynarodowe jako odrębna dziedzina prawa jest stosunkowo młode. Jego burzliwy rozwój rozpoczął się niewiele ponad sto lat temu.

Jednakże początków tej dziedziny prawa poszukiwać należy w wiekach średnich. Konkurowały wówczas ze sobą dwie zasady: wcześniejsza - znana co najmniej już w VII wieku - zasada personalizmu oraz wypierająca ją stopniowo zasada terytorializmu.

Zasada personalizmu wiązała właściwość prawa z czynnikami dotyczącymi osoby (przynależnością szczepową człowieka). Usunięcie możliwych w tym względzie wątpliwości następowało w drodze oświadczenia stwierdzającego, jakiemu prawu dana osoba podlega (tzw. professio iuris).

Zasada terytorializmu - w swej pierwotnej postaci - wychodziła z założenia, że prawo ma bezwzględną moc wiążącą w obrębie obszaru (terytorium), na którym obowiązuje; sądy orzekają przeto zgodnie z prawem obowiązującym w ich siedzibie także przy rozpatrywaniu sprawy osoby pochodzącej z innego obszaru.

Echa obu zasad spotkać można także we współczesnym prawie pryw. mnr.

II. Szkoła statutowa

l. Mianem szkoły statutowej zwykło się określać cały dorobek doktryny prawa pryw. mnr. do połowy XIX wieku. W tych ramach czasowych wyodrębnić jednak trzeba wiele etapów (nurtów) noszących również oddzielne nazwy.

Tak zwana dawna szkoła statutowa obejmuje okres od XII do XVI wieku. Rozwinęła się głównie na terenie (dzisiejszych) Włoch i Francji. Wśród jej twórców znajdują się glosatorzy, postglosatorzy i kanoniści. Sformułowano w jej ramach wiele zasad, które zachowały aktualność po dzień dzisiejszy.

Dokonano w szczególności rozróżnienia pomiędzy normami dotyczącymi postępowania sądowego (wydanymi ad litis ordinationem) i normami prawa materialnego (wydanymi ad litem decidendam). Przyjęto też - w odniesieniu do norm regulujących postępowanie - zasadę właściwości legis fori (legis lód processus). Zasada ta wiązana jest z nazwiskiem Jakuba Balduini (Jacobus Balduinus, zmarły w 1235 r.). Recypowali ją przedstawiciele tzw. szkoły orleańskiej (m.in. Jacques de Revigny). Przyjął ją także Bartolus de Sassoferato (1314-1357).

Kolejną ważną zasadę wyraża paremia locus regit formom actus. Za jej autora uchodzi profesor z Tuluzy Wilhelm de Cun (Guilelmus de Cuneo, pierwsza połowa XIV wieku); przyjmował ją również mistrz Bartolusa Cinus de Pistoia (pierwsza połowa XIV wieku) oraz sam Bartolus.

Wśród prób przeciwstawienia się bezwzględnemu stosowaniu legis fori wymienić należy pogląd, iż w razie sporu między osobami pochodzącymi z różnych obszarów prawnych - należy wziąć pod uwagę kolidujące normy i zastosować te, które wydają się słuszniejsze w danym przypadku (Aidricus, XII wiek). Dużą rolę odegrała też reguła, iż prawo obowiązuje tylko poddanych, wydedukowana przez Karola de Tocco (pierwsza połowa XIII wieku) z pierwszego ustępu Kodeksu Justyniana (C.L, 1.1.), zaczynającego się od słów "Cunctos populos". Recypował ją Accursius (zmarły ok. 1260 r.) w słynnej Wielkiej Glosie do wspomnianego ustępu Kodeksu Justyniana.

Już w XIII wieku, a więc jeszcze przed Bartolusem, znany był niemal wszystkim postglosatorom podział na statuty osobowe (statuta personalia) i statuty rzeczowe (statuta realia).

Statut realny odnosił się do rzeczy; obejmował normy, które według intencji prawodawcy miały określać prawny reżim rzeczy. Obejmował on swym zasięgiem wszystkie rzeczy znajdujące się na danym terytorium (decyduje więc lex lód, ubi res est). Według interpretacji przyjętej przez Bartolusa, rzeczowy charakter mają normy, które dotyczą tylko rzeczy; norma dotycząca i osób, i rzeczy wchodzi do statutu rzeczowego tylko wtedy, gdy czynnik "rzeczowości" wysuwa się na plan pierwszy nad czynnikiem "personalności".

Statut osobowy odnosił się do osób. Zgodnie z poglądem utrwalonym już w XII wieku, statut osobowy "towarzyszy" osobie (statutum comitatur per-sonae). Tę zasadę wzbogacił i rozwinął Bartolus. Jeśli statut osobowy przynosi rozwiązanie odmienne niż to, które daje ius commune (prawo rzymskie), nieodzowne są dystynkcje. Odróżnić mianowicie należy statuty wprowadzające zakaz nie znany prawu powszechnemu (statuta prohibitiva) oraz statuty przyznające osobom prawa, których ius commune im odmawia (statuta permissiva). Statuta prohibitiva favorabilia (a więc statuty korzystne dla osób, których dotyczą, np. zakazy mające na celu ochronę młodocianych) "towarzyszą" osobom na zasadach ogólnych dotyczących statutu osobowego, natomiast statuta prohibitiva odiosa (wprowadzające zakazy niekorzystne dla osób, np. wyłączenie córek od dziedziczenia) nie "towarzyszą" osobom, są więc stosowane jedynie w granicach danego terytorium. Także statuta permissiva zasadniczo nie "towarzyszą" osobom.

Trudności związane z przyporządkowaniem norm do statutu osobowego i rzeczowego skłoniły niektórych prawników XIII wieku do wprowadzenia trzeciej kategorii - statutów mieszanych (statuta mixta), odnoszących się częściowo do osób, częściowo zaś do rzeczy. W tym ostatnim zakresie zarysowały się zresztą największe różnice poglądów. Niektórzy uważali, iż chodzi tu o normy dotyczące czynności w ogóle, inni zaś ograniczali zasięg tego statutu do norm dotyczących jedynie formy czynności prawnej. Przyjmowano też czasem, że statut mieszany obejmuje normy obowiązujące w miejscu dokonania czynności lub w miejscu, gdzie czynność ma wywrzeć skutek.

Według Bartolusa, forma umowy podlega legi lód contractus; w zakresie skutków umowy nieodzowne jest zaś przyjęcie następującego rozróżnienia:

skutki wynikające wprost z umowy podlegają legi lód contractus, natomiast skutki nie wynikające wprost z umowy, lecz z innych, późniejszych zdarzeń (np. zwłoki dłużnika, jego niedbalstwa), oceniać należy bądź według prawa miejsca wykonania umowy (jeżeli zostało ono określone w umowie), bądź według prawa miejsca, w którym żąda się wykonania umowy.

W XVI wieku zasługują na uwagę poglądy dwóch przedstawicieli szkoły francuskiej: Charlesa Dumoulina (Molineus, 1500-1566) i Bertranda d'Argen-tre (Argentraeus, 1519-1590).

Dumoulin dzielił statuty na dotyczące formy czynności prawnej (w tym zakresie przyjmował dawną regułę locus regit actum) oraz statuty dotyczące treści czynności lub prawa. Te ostatnie dzieli on na zależne od woli stron i niezależne od woli stron. W dziedzinie zobowiązań wola powinna być - jego zdaniem - czynnikiem decydującym; poszukiwać jej należy w okolicznościach towarzyszących zawarciu umowy; miejsce zawarcia umowy jest więc tylko jedną z takich okoliczności, ale nie jedyną. Z kolei statuty niezależne od woli stron Dumoulin dzielił na statuty rzeczowe i osobowe.

D'Argentre nawiązywał do wspomnianego wyżej trójpodziału statutów, przyczyniając się do utrwalenia tego podziału na przyszłość. Tak więc stosunki prawne związane z określonym obszarem podlegają prawu tego obszaru; stosunkami osobowymi rządzi prawo domicylu, przy czym zasada ta dotyczy nie tylko osób, lecz również ruchomości (mobilia personom seauuntur). Stanowczo przeciwstawił się przywiązywaniu znaczenia do woli stron. Preferował zasadę terytorializmu rozszerzając niepomiernie zasięg statutu rzeczowego (toutes les coutumes sont reelles).

Głównymi przedstawicielami szkoły holenderskiej są: Paweł Voet (Voe-tius 1619-1677), jego syn Jan Voet (1647-1714) oraz Uiryk Huber (1636-1694). Uważali oni, że każde prawo jest z natury swej terytorialne, logiczną konsekwencją suwerenności jest stosowanie tylko prawa danego terytorium. Brak więc obowiązku stosowania prawa obcego; można je jednak stosować ze względów kurtuazji międzynarodowej (comitas gentium), o ile nie będzie się to łączyć z uszczerbkiem dla władzy lub praw panującego i jego obywateli.

Poglądy szkoły holenderskiej wywarły duży wpływ na doktrynę angielską i północnoamerykańską. Do poglądów Hubera nawiązywał m.in. J. Story (1779-1845). Jego ujęcie prawa pryw. mnr., wolne od apriorycznych założeń, przynoszące rozwiązania praktyczne i życiowe, oddziałało w znacznym stopniu na judykaturę sądów amerykańskich. Stosunkowo szerokie dopuszczenie do głosu zasady ,,comity" prowadziło do ograniczenia zasady terytorializmu.

Statutowa szkoła wycisnęła piętno na wielkich kodyfikacjach z XVIII i początku XIX wieku. Nawiązał do niej Codex Maximilianeus bavaricus cmiis z 1756 r. (cz. l, rozdz. 2 § .17, cz. 3, rozdz. 12 § l), Landrecht pruski (Allgemeines Landrecht) z 1794 r. (wstęp § 23 i n.), k.c. franc. z 1804 r. (art. 3) i k.c. austr. z 1811 r. (§ 4, 34 i 300).

m. Fryderyk Karol von Sayigny (1779-1861)

Ostrą i gruntowną krytykę teorii statutowej przeprowadził C. G. Wachter w publikacjach z 1841 i 1842 r. Jednakże ostateczny cios zadał jej dopiero Fryderyk Karol von Savigny, który poglądy swoje wyłożył w ósmym tomie dzieła pt. System des heutigen rómischen Rechts (1849). Jest on twórcą teorii "siedziby" stosunku prawnego. "Siedzibę" stosunku prawnego stanowi obszar prawny, z którym dany stosunek jest najściślej związany, do którego ze względu na swą naturę (swój specjalny charakter) "należy", któremu "podlega". Jest to czynnik rozstrzygający o właściwości prawa. Prawo obowiązujące w "siedzibie" stosunku należy stosować bez względu na to, czy będzie to prawo własne, czy obce. Savigny wskazał wiele typowych powiązań, które winny być uznane za rozstrzygające o właściwości prawa. Przyjmował więc, iż zdolność należy oceniać według legis domicilii osoby, o którą chodzi, prawa rzeczowe (i posiadanie) tak na ruchomościach, jak i na nieruchomościach podlegają prawu miejsca położenia rzeczy, w zakresie zobowiązań stosować należy prawo miejsca wykonania zobowiązania (lex lód solutionis), z tym że pierwszeństwo przy ustalaniu tego miejsca powinno się przyznać wyraźnej lub dorozumianej woli stron. Sprawy spadkowe, bez względu na to, czy chodzi o ruchomości czy nieruchomości, oceniać należy - jego zdaniem - według prawa miejsca zamieszkania spadkodawcy z chwili śmierci, w sprawach rodzinnych decydować powinno prawo miejsca zamieszkania męża lub ojca (jako głowy rodziny), forma czynności prawnej podlega zasadniczo prawu miejsca jej dokonania (locus regit actum), można jednak również dokonać czynności prawnej w formie wymaganej przez prawo, któremu podlega sama czynność.

Savigny dostrzegł też konieczność wprowadzenia ograniczeń w stosowaniu prawa obcego. Ograniczenia te ujął w dwie grupy.

Pierwszą stanowią "ustawy bezwzględnie wiążące" (przymusowe, "Geset-ze von streng positiver, zwingender Natur"), wchodzące w skład systemu prawnego obowiązującego w siedzibie sądu, które wymuszają swoją właściwość bez względu na to, jakiemu prawu podlega dany stosunek. Należą tu przepisy wprowadzające zakazy lub ograniczenia ze względów obyczajowych (np. zakaz poligamii) lub z uwagi na dobro publiczne {publica utiiitas). Sędzia powinien stosować zawsze własne przepisy tego rodzaju, pomijać zaś obce.

Do drugiej grupy zaliczał Savigny przepisy obcego prawa dotyczące instytucji nie znanych prawu obowiązującemu w siedzibie sądu (np. przewidujące śmierć cywilną).

Znaczenie doktryny Savigny'ego jest olbrzymie. Jego największą zasługą jest zaproponowanie nowej metody poszukiwania rozwiązań kolizyjnych, wysunięcie na czoło indukcji, zwrócenie uwagi na potrzebę badania istoty stosunków prawnych jako przygotowania do rozstrzygnięcia kolizyjnego (co przesunęło punkt ciężkości ku indywidualizacji). Inspirującą rolę odegrała ujęta elastycznie i obrazowo zasada podstawowa poszukiwania "siedziby stosunku prawnego". Nawiązują do niej liczne współczesne kierunki w doktrynie prawa pryw. mnr. Próbie czasu oparła się przyjmowana przez Savig-ny'ego zasada równorzędności systemów prawnych w procesie określania prawa dla danej sprawy właściwego. Mniejszą rolę współcześnie odgrywają zaś niektóre, zaproponowane przez niego, szczegółowe rozwiązania.

IV. Nowa szkoła włoska

W 1851 r., a więc wkrótce po ukazaniu się dzieła Savigny'ego, Pasquale Stanisiao Mancini (1817-1888) wygłosił w Turynie wykład pt. Delia nazio-nalita come fondamento del diritto delie genti, formułując wiele twierdzeń, które legły u podstaw nowej szkoły włoskiej. Wysunął on na czoło zasadę narodowości.

Podstawowe znaczenie - według Manciniego i jego szkoły - należy przyznać zasadzie właściwości legis patriae. Dotyczy to w szczególności stosunków osobistych, rodzinnych i spadkowych. W tym bowiem zakresie występują normy {diritto priyato necessario), których strony swą wolą wyłączyć nie mogą. Skoro zaś w dziedzinie prawa zobowiązań czynnikiem decydującym jest wola stron (diritto privato yolontario), należy jej przyznać znaczenie także na terenie prawa pryw. mnr. (zasada wyboru prawa). Jednocześnie zaś nowa szkoła włoska wprowadza zasadę porządku publicznego, ograniczającą zastosowanie prawa obcego. Zasięg porządku publicznego ujmowano bardzo szeroko: składały się nań normy "prawa publicznego" oraz przepisy bezwzględnie wiążące {iuris cogentis) prawa cywilnego.

Teoria nowej szkoły włoskiej oddziałała na doktrynę wielu państw. Pod jej wpływem pozostawali uczeni włoscy, a wśród nich m.in. P. Esperson, P. Fiore, G. Diena, uczeni francuscy, np. A. Weiss, E. Audinet, F. Surville, a wśród uczonych belgijskich wymienić można F. Laurenta.

Pod wpływem idei zaszczepionych przez nową szkołę włoską w licznych kodyfikacjach z drugiej połowy XIX i XX wieku przyjęto w szerokim zakresie właściwość legis patriae (np. w k.c. włoskim z 1865 i 1942 r., w k.c. hiszpańskim z 1889 r. oraz w jego zmienionej wersji z 1974 r., w przep. wprow. k.c. niem. z 1896 r., w ustawie japońskiej z 1898 r., a także w ustawie polskiej z 1926 r.).

V. Czasy nowsze i najnowsze

Pełne przedstawienie koncepcji z przełomu XIX i XX wieku oraz teorii sformułowanych w naszym stuleciu nie jest możliwe. Z konieczności więc ograniczymy się jedynie do kilku wzmianek.

W nauce francuskiej znaczną rolę w początkach XX wieku odegrał A. Pillet. Zwracał on uwagę na cel społeczny norm prawnych, odróżniał przepisy "pozaterytorialne" wydane w interesie jednostek i "terytorialne" wydane w interesie społecznym. O tym więc, jakim normom należy dać pierwszeństwo w razie ich konfliktu w przestrzeni, rozstrzyga ich cel społeczny. Podkreślał też konieczność międzynarodowego poszanowania praw nabytych. Uczeń Pilleta, J. P. Niboyet, twórca systemu nawiązującego do francuskich koncepcji terytorialistycznych, zwracał m.in. uwagę na doniosłość czynnika politycznego w prawie pryw. mnr. Jednym natomiast z najwybitniejszych współczesnych uczonych francuskich był H. Batiffol.

Duży rozgłos na przełomie XIX i XX wieku uzyskała teoria praw nabytych. Była szeroko reprezentowana, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii (np. A.V. Dicey, początkowo G.C. Cheshire) i Stanach Zjednoczonych (np. J. Beale). Jej zwolenników spotkać można jednak również w innych państwach (np. we Francji). Koncepcja ta wychodziła z założenia, iż sędzia stosuje zasadniczo własne prawo merytoryczne, jeśli jednak prawo podmiotowe powstało na skutek zdarzenia, które miało miejsce w obcym państwie, należy to uszanować. Ten, kto powołuje się na prawo nabyte pod rządem obcego prawa, musi to udowodnić. Obce prawo stanowi więc jedną z okoliczności stanu faktycznego, uwzględnianie obcego prawa jest przeto jedynie uwzględnianiem faktu, a nie stosowaniem prawa. Mimo że koncepcja praw nabytych spotkała się z ostrą krytyką (m.in. P. Arminjon, W. W. Cook), jej echa są do dnia dzisiejszego ciągle żywe.

Wspomniany już W. W. Cook (uczony amerykański) jest twórcą local law theory. Traktował on normę obcego prawa jedynie jako wzór utworzenia lub wyszukania we własnym systemie prawnym podobnej normy. Sąd uznaje przeto wyłącznie prawa podmiotowe istniejące zgodnie z własnym prawem (a nie prawa nabyte pod rządem obcego prawa). Podstawę rozstrzygnięcia stanowi więc zawsze lex fori. Cook przywiązywał wagę do przewidywania, jak postąpi sąd przy ocenie stanu faktycznego z elementem obcym. Zwracał też uwagę, że korzystanie z tradycyjnych, schematycznych łączników nie może być mechaniczne.

Do koncepcji Cooka nawiązują, w różnym zresztą zakresie, liczni przed-stawiciele nowoczesnej szkoły amerykańskiej, a wśród nich B. Currie, D. F. Ca-vers, W. L. M. Reese, A. E. Ehrenzweig.

B. Currie, twórca teorii governmental interest, opowiedział się przeciw tworzeniu ogólnych norm kolizyjnych, gdyż przekreślałoby to indywidualną analizę każdego przypadku. Przestrzenny zakres każdego przepisu wynika z jego celu. Decydujące znaczenie ma przy tym interes państwa forum.

Zdaniem D. F. Caversa, nie powinno się poszukiwać rozstrzygnięć kolizyj-noprawnych w oderwaniu od treści norm merytorycznych systemów prawnych pozostających w danym przypadku w konflikcie. Określenie prawa właściwego powinno stanowić wynik poszukiwania słusznego rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Stosować należy normę merytoryczną najbardziej odpowiednią. Przy jej wyborze należy brać pod uwagę nie tylko cele odpowiadających sobie norm konkurujących systemów prawnych, lecz również "intensywność powiązania" owych systemów z danym stosunkiem. Spośród konkurujących systemów prawnych należy zastosować prawo najsilniej zainteresowane w stworzeniu podstawy rozstrzygnięcia.

Próbę zestawienia zasad analizy kolizyjnoprawnej podjął R. Leflar, prezentując następujący ich katalog: przewidywalność rozstrzygnięcia sądu, zapewnienie międzynarodowej (i międzystanowej) równowagi, ułatwienie zadań sądu, uwzględnienie governmental interest fori oraz zastosowanie ,,lepszej normy prawnej".

Zwolennikiem powrotu do stosowania w szerokim zakresie legis fori jest A. E. Ehrenzweig. Obcy przepis może być - jego zdaniem - stosowany tylko wtedy, gdy zachodzą łącznie następujące przesłanki: a) strony powołają się w procesie na obcy przepis, b) celowościowa wykładnia własnego odpowiedniego przepisu wykaże brak zainteresowania danym stanem faktycznym, c) lex fori nie odmawia ochrony z powodu braku jurysdykcji, d) własne policy wyraźnie dopuszcza do głosu obcy interes (reprezentowany przez wchodzącą w grę obcą normę).

Przedstawicielami kierunku postulującego poszukiwanie prawa najściślej związanego ze stosunkiem za pomocą celowościowej analizy kolizyjnej są również A. Taylor von Mehren oraz D. T. Trautman.

Bardziej umiarkowane poglądy głosi W. L. M. Reese. Negatywnie ocenia on zapatrywania Curriego i Ehrenzweiga, ceni zaś Caversa. Wśród celów prawa pryw. mnr. wymienia sprawiedliwe i harmonijne rozwiązywanie kolizji, dążenie do pewności, przewidywalności i jednolitości wyniku. Przy rozwiązaniu kolizji systemów prawnych należy brać pod uwagę podstawowe zadania konkurencyjnych systemów prawnych, a nie konkretną ratio legis danego przepisu.

Poglądy Reese'a wywarły znaczny wpływ na Restatement II z 1971 r. - czyli drugą prywatną kodyfikację prawa kolizyjnego przygotowaną przez American Law Institute.

Pod wpływem koncepcji amerykańskich pojawiła się krytyka tradycyjnego pojmowania prawa pryw. mnr. także w nauce europejskiej. Wywarła ona wpływ na rozwiązania przyjęte w Konwencji EWG o prawie właściwym dla zobowiązań umownych z 1980 r. (zob. rozdz. VI § 25.1.) oraz w nowych

kodyfikacjach prawa prywatnego międzynarodowego (m.in. w Austrii, Jugosławii, RFN i Szwajcarii).

Za przeważające w nauce europejskiej należy jednak uznać przekonanie o przydatności - ze względów praktycznych - ujętych abstrakcyjnie, ogólnych reguł kolizyjnych, za których pośrednictwem następuje wskazanie prawa właściwego. Nie wyklucza to aktywności sędziego, którą wręcz wymuszają różne instrumenty wkomponowane w mechanizm kolizyjnoprawny.

VI. Polska nauka prawa prywatnego międzynarodowego

Pierwsze prace autorów polskich z naszej dziedziny pojawiły się stosunkowo późno, bo dopiero w XIX wieku, a więc w czasach, gdy Polska znajdowała się pod zaborami. Dotyczyły więc prawa pryw. mnr. państw zaborczych i Francji (tej ostatniej ze względu na francuską tradycję prawniczą w Królestwie Kongresowym). Były to m.in. publikacje E. D. Bromir-skiego (1829), P. Burzyńskiego (1844), P. Nowińskiego (1865), A. Wrotno-wskiego (1868). Podczas gdy Bromirski, Burzyński i Wrotnowski pozostawali pod wpływami szkoły statutowej (różnych jej odłamów), to w poglądach Nowińskiego ujawniły się wyraźne wpływy Savigny'ego.

W drugiej połowie XIX wieku szczególnie zasłużył się dla prawa pryw. mnr. profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego F. Kasparek. W pierwszym dwudziestoleciu XX wieku tworzyli m.in. Z. Cybichowski, W. L. Jaworski, T. Grodyński, G. Roszkowski, S. Rundstein, T. Sadowski i S. Wróblewski.

Bujny rozwój prawa pryw. mnr. w Polsce nastąpił jednak dopiero po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Pilnym zadaniem stało się wówczas przygotowanie projektu ustawy o prawie pryw. mnr. Pierwsze projekty (F. Zoila i M. Rostworowskiego) powstały już w 1920 r. Ostatecznie, pierwsza polska ustawa o prawie pryw. mnr. uchwalona została 2 sierpnia 1926 r.

Po uchwaleniu ustawy z 1926 r. ukazały się prace poświęcone całości prawa pryw. mnr. (m.in. M. Rostworowskiego, J. Sułkowskiego, Z. Feniche-la) oraz podręczniki Z. Cybichowskego (1928), K. Przybyłowskiego (1935), L. Babińskiego (1935) i F. Zoila (1936). Aktualność po dzień dzisiejszy zachowało w szczególności znakomite dzieło K. Przybyłowskiego, poświęcone części ogólnej prawa pryw. mnr.

K. Przybyłowski odegrał też wielką rolę w rozwoju tej dziedziny prawa po II wojnie światowej. Był on głównym referentem projektu nowej ustawy o prawie pryw. mnr., która uchwalona została przez Sejm w 1965 r. Spod jego pióra wyszły liczne prace poświęcone nowej kodyfikacji polskiego prawa pryw. mnr. oraz różnym zagadnieniom ogólnym (m.in. odesłaniu) i szczegółowym prawa pryw. mnr.

Po II wojnie światowej tworzyli liczni, nie żyjący już, autorzy, wśród których wymienić należy B. Walaszka (współautora podręcznika, autora prac poświęconych kolizyjnym problemom prawa rodzinnego), H. Trammera (na uwagę zasługują zwłaszcza prace poświęcone zagadnieniom ogólnym prawa pryw. mnr.), J. Jakubowskiego (wybitnego znawcę międzynarodowego prawa handlowego), L. Babińskiego, J. Fabiana (autora prac poświęconych pełnomocnictwu i zagadnieniom kolizyjnym prawa morskiego), E. Wierzbow-skiego (autora podręcznika oraz licznych publikacji z prawa rodzinnego i spadkowego) i W. Ludwiczaka (kilka wydań podręcznika i wiele innych publikacji). Znaczną część swej działalności twórczej prawu pryw. mnr. poświęcił M. Sośniak, autor kilku wydań podręcznika, monografii i studiów dotyczących różnych zagadnień części ogólnej (w tym zwłaszcza klauzuli porządku publicznego, zmiany statutu, prawa niejednolitego), prawa zobowiązań, prawa spadkowego i rodzinnego.

Autorami, którzy swe prace poświęcają wyłącznie lub w znacznej mierze problematyce kolizyjnej, są: J. Balicki (podręcznik, problemy kolizyjne prawa rodzinnego i spadkowego), J. Ciszewski (międzynarodowe prawo rodzinne), M. Dragun-Gertner (prawo kolizyjne morskie), E. Drozd (międzynarodowe prawo rzeczowe), B. Fuchs (franchising), B. Gnela (przysposobienie), S. Kalus (stosunki pracy), J. Kosik (prace poświęcone problemom kolizyjnym prawa rzeczowego), K. Kruczalak (prawo kolizyjne morskie), A. Mączyński (różne problemy części ogólnej oraz prawa spadkowego i rodzinnego), T. Pajor (delikty), J. Pazdan (pełnomocnictwo), K. Pietrzykowski (międzynarodowe prawo rodzinne), W. Popiołek (międzynarodowe prawo zobowiązań), J. Skąp-ski (m.in. praca poświęcona autonomii woli w prawie prywatnym międzynarodowym), W. Skierkowska (alimentacja), E. Skrzydło-Tefelska (uznanie dziecka), S. Sołtysiński (transfer technologii), M. Tomaszewski, M. A. Zachariasiewicz (miedz, prawo zobowiązań) i K. Zawada (miedz, prawo rodzinne).

Wokół problemów międzynarodowego prawa handlowego i przewozowego koncentrują się zainteresowania J. Rajskiego i J. Łopuskiego. Problemom prawnym handlu międzynarodowego poświęcili liczne prace A. Burzyński, A. Całus, A. Koch, M. Koziński, A. Olejniczak, J. Poczobut, A. Szumański, T. Szurski, A. Tynel, A. Wiśniewski i S. Włodyka. Wiele wartościowych opracowań z zakresu międzynarodowego postępowania cywilnego ogłosili:

J. Jodłowski, T. Ereciński i K. Piasecki.

---