1. JEDNOSTKA SPOŁECZEŃSTWO, NARÓD

Temat: normy, obowiązek, odpowiedzialność; grupy i więzi społeczne.

1. Dlaczego mówimy, że człowiek jest istotą społeczną?

Człowiek może kierować swoim postępowaniem, dokonywać wyborów związanych z własnym życiem. Jest więc istotą rozumną. Pozostaje w ścisłych związkach z otaczającym go światem dzięki czemu rozwija się, istnieje i działa. Przejmuje nawyki społeczne. Istota społeczna to istota stale wzbogacająca się w nowe doświadczenia, w nową wiedzę o bliźnich, kulturze i samym sobie. Uczymy się często w sposób niemal nieświadomy, przez całe życie. Człowiek nie rozwijałby się bez innych ludzi, nie miałby możliwości do wzrastania i urozmaicania samego siebie.

2. Wyjaśnij pojęcia:

--> [Author:(null)] SOCJALIZACJA to proces (oraz rezultat tego procesu) nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie tej jednostki, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko zaczyna stawać się istotą społeczną. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje (takie jak szkoła czy kościół). Procesy socjalizacji możemy podzielić na pierwotne i wtórne.

WZORCE OSOBOWE to zespół cech jakie przekazują nam osoby bliskie na drodze rozwoju. Podpowiadają nam kim powinniśmy być, jak się zachowywać, jakimi wartościami kierować się w życiu. Wzorce osobowe zmieniają się, przekształcają, ustępują miejsca innym. Czerpiemy je także z kultury popularnej i to właśnie dlatego upodabniamy się do siebie.

OSOBOWOŚĆ jest lustrem, w którym odbija się społeczność jaka się ukształtowała. Na osobowość składają się różne cechy i właściwości charakterystyczne dla danej jednostki potrzeby, postawy, nawyki, mentalność i wartości. Kształt osobowości wyznacza kultura, do której należy.

Typy osobowości:

• autorytarna (charakteryzuje się posiadaniem sztywnego systemu poglądów, dobrze czuje się w relacjach podległości, gdy wiadomo kto jest wyżej a kto niżej w hierarchii społecznej. Przejawia zwykle skłonność do wymuszania pewnych zachowań czy postaw innych osób, źle znosi różnorodność opinii, nie lubi sytuacji niepewności, ryzyka.)

• demokratyczna (cechuje się tolerancją i akceptacją różnorodności stanowisk i opinii. Ludzie o takiej osobowości są skłonni do porozumienia się, równorzędnej współpracy, są gotowi do negocjacji a gdy trzeba nawet do ustępstw)

3. Jaka jest różnica między cywilizacja a kulturą?

Słowo kultura wywodzi się z języka łacińskiego i oznaczało po prostu 'uprawiać ziemię'. 'Człowiek kulturalny' jest sensem wartościującym, natomiast we współczesnych naukach społecznych kultura jest pojęciem neutralnym i opisowym. W tym sensie kultura to dorobek materialny i duchowy, całokształt norm, wzorców, symboli, które umożliwiają porozumiewanie się i określają zasady współżycia społecznego. W dzisiejszym znaczeniu kulturę wprowadził Cyceron. Jest czymś co otrzymujemy, a po części tworzymy. Kultura zaczyna się gdy człowiek zaczyna ingerować w naturę.

Zwierzęta nie posiadają jej gdyż nie posługują się językiem, a dla powstawania kultury jest to niezbędne. Wyróżniamy podział na kulturę materialną (osiągnięcia nauki i techniki) i duchową(ogół osiągnięć ze sztuki, nauki i moralności).

Kulturę dzielimy na:

• kultura narodowa ( złożona całość, która decyduje zarówno o historycznej tożsamości narodu jak i własnym poczuciem tożsamości jej członków np. kultura polska, francuska)

• kultura różnych grup społecznych ( grupy ludzi różniące się np. zamożnością różnią się również kulturą np. kultura chłopska, dworska)

• kultura polityczna, prawna, życia społecznego ( odnosząca się do poszczególnych sfer życia społecznego)

• podkultura ( w obrębie jednej kultury powstają swoiste związki postaw, norm, wzorców np. subkultura młodzieżowa, przestępcza)

Cywilizacja natomiast obejmuje cały dorobek przede wszystkim techniczny i materialny danego społeczeństwa.

4. Zdefiniuj pojęcie społeczeństwa i przedstaw sieć kontaktów społecznych.

SPOŁECZEŃSTWO to duża społeczność (najczęściej państwowa) żyjąca na danym obszarze. Życie jej mieszkańców toczy się głównie w ramach społeczeństwa, tu nawiązują kontakty z innymi ludźmi, uczą się języka, norm obyczajowych i moralnych, tu zaspokajają swoje potrzeby. Człowiek funkcjonuje w społeczeństwie za pomocą różnych zbiorowości : kręgi towarzyskie, sąsiedzkie, grupy, zbiorowości etniczne, terytorialne, klasy i warstwy społeczne.

Społeczeństwo składa się z pojedynczych grup ludzi, którzy zwykle nie żyją samotnie. Są ze sobą spokrewnieni, mieszkają w jednym bloku, mieście, ale różnią się miedzy sobą uosobieniem, trybem życia, poglądami. Ludzie o podobnych usposobieniach przyjaźnią się, spotykają się, wytwarzają się między nimi więzi o różnym charakterze, tworzą grupę.

• minigrupy (małe grupy bezpośredniego kontaktu, w których członkowie znają się osobiście, np. rodzina, klasa)

• wielkie grupy (w których członkowie nie pozostają w bezpośredniej styczności np. wielki zakład pracy)

5. Jakie wyróżniamy grupy społeczne?

Wyróżnia się grupy:

• pierwotne (są to grupy, w których stosunki są bardzo bliskie, intymne i odgrywają decydującą rolę w kształtowaniu osobowości i ideałów jednostki (rodzina, przyjaciele). Są one pierwotne w tym sensie, że dostarczają jednostce najwcześniejszych i najpełniejszych doświadczeń społecznego współżycia.)

• wtórne (ich członkowie związani są więziami formalnymi, przez wykonywane role społeczne np. partia polityczna, robotnicy w zakładzie przemysłowym)

Warunkiem istnienia małych grup jest pewien poziom bezpieczeństwa. Jednostka ma tu możliwość ujawnienia nawet swoich 'złych emocji' bez ryzyka wykorzystania. Członkowie są od siebie silnie uzależnieni, grupa nie może działać bez współdziałania i współodpowiedzialności.

GRUPY NIEFORMALNE są podstawowe dla każdego z nas np. rodzina, przyjaciele, sąsiedzi. To małe grupy oparte na silnych, osobistych, wielowymiarowych więziach. Odbywa się w ich obrębie wiele nieprzypadkowych kontaktów. Niewielka liczba członków sprawia, że każdy z jej członków zna pozostałych. Oczywiście o grupie mówimy wtedy jeżeli trwa ona przez dłuższy czas.

GRUPY ZADANIOWE nie maja konkretnej funkcji do spełnienia ich rola od sytuacji do sytuacji będzie się zmieniać, mówi się zatem o dużej elastyczności tych grup. (np. lekarze w przychodni, urzędnicy w biurze)

Rola społeczna- każdy z nas odgrywa jakąś rolę żyjąc w określonym otoczeniu, którą wypełniamy czasem nawet bezwiednie.

Przywódca grupy to osoba która przoduje w grupie np. siłą fizyczną, talentem negocjacyjnym czy też wiedzą.

GRUPY SFORMALIZOWANE są to zazwyczaj grupy zadaniowe. Relacje między tymi grupami a środowiskiem są bardzo konkretne. Więzi formalne są jednowymiarowe i neutralne emocjonalnie, nie interesuje nas kim jest urzędnik, jakie są jego stosunki w domu itp., ważniejsza jest sprawność, kompetencja, rzetelność. Relacje są zazwyczaj bezosobowe. W miejscu pracy relacje między pracownikami mogą być bardzo dobre, mówimy wtedy o grupie nieformalnej.

6. Wyjaśnij pojęcia zbiorowość i wspólnota .

Zbiorowość - grupa ludzi, których łączy chwilowa, nietrwała więź społeczna wynikająca najczęściej z faktu wspólnego przebywania w jakimś miejscu . Czasem pojęcie zbiorowości używa się także w innym sensie - określając tym mianem ludzi, którzy wykonują ten sam zawód.

Wspólnota - grupa społeczna, której członków łączą silne i trwałe więzi emocjonalne. Podstawą więzi wspólnotowej są najczęściej wspólna historia, tradycje, obyczaje bądź wartości. Z przynależnością do wspólnoty wiąże się zwykle poczucie odpowiedzialności za nią i obowiązek pomagania jej członkom.

7. Przedstaw krótko konsensusową i konfliktową teorię społeczeństwa. Czym zajmuje się socjologia, jakie wyróżniamy potrzeby.

W konsensusowej teorii społeczeństwa, traktuje się je z reguły jako rodzaj organizmu czy też systemu, gdzie wszyscy członkowie spełniają potrzebne i zróżnicowane funkcje, (dlatego teorie te nazywa się często funkcjonalnymi). Z kolei teorie konfliktowe w każdym związku społecznym akcentują nierówność stron, wskazując na duże znaczenie przymusu w relacjach między nimi. W myśl podstawowej przesłanki tych teorii ludzie żyją wspólnie dlatego, że jedni z nich potrafią wymusić to na drugich.

8. Jakie wyróżniamy mechanizmy kontroli społecznej i jakie one pociągają sankcje ?

Jednym z mechanizmów kontroli społecznej jest prawo. Jest to najbardziej formalny sposób, jego złamanie pociąga za sobą sankcje wymierzane przez organy państwowe, które jako jedyne mogą legalnie używać przemocy. Prawo tworzone jest przede wszystkim z myślą o ludziach, których przed jego łamaniem powstrzymuje wyłącznie groźba kary , a także o potencjalnych przestępcach, lekceważących wszelkie zasady życia społecznego.

Społeczeństwo sprawuje kontrolę nie tylko tam, gdzie sięgają stanowione prawa - większość codziennego życia regulują zwyczaje i obyczaje. Zwyczaje to akceptowane w danej społeczności sposoby zachowania się ludzi w różnych sytuacjach. Obyczaje to bardziej usystematyzowane skodyfikowane zwyczaje, będące częścią kulturowej tradycji społeczności. W języku potocznym tych dwóch pojęć używa się często zamiennie. Takich niepisanych norm społecznych jest bardzo wiele np. ustępujemy miejsca starszym w autobusie i takie tam. Oczywiście prawo nikogo nie może ukarać za lekceważenie czy nieznajomość tego rodzaju zasad. Sankcją za ich złamanie jest głównie wstyd, jaki trzeba znieść, kiedy spotykają się one z wyrazami dezaprobaty

9. Wyjaśnij pojęcie instytucja społeczna, jakie wyróżniamy najważniejsze instytucje społeczne i czemu one służą.

Instytucje społeczne to sformalizowane i zorganizowane sposoby działania pozwalające rozwiązywać społeczeństwu najważniejsze problemy życia społecznego. Posiadają one wspólne cechy - integrują społeczeństwo, socjalizują jego członków i regulują ich wspólne życie. Kiedy jednak instytucje te nie działają prawidłowo, przyczyniają się do społecznej dezintegracji. Do najważniejszych instytucji należą:

• instytucja rodziny, dzięki której społeczeństwo zyskuje nowych członków

• instytucje edukacyjne i naukowe, które dostarczają społeczeństwu niezbędnej wiedzy

• instytucje ekonomiczne, dzięki którym społeczeństwo zapewnia sobie materialny byt

• instytucje prawne, służą utrzymaniu ładu społecznego

• instytucje polityczne, które określają metody zdobywania i sprawowania władzy w społeczeństwie

• instytucje kulturowe i religijne, dzięki którym członkowie społeczeństwa mają poczucie sensu swojego życia.

10. Jakie wyróżniamy rodzaje socjalizacji. Przedstaw postawy wobec socjalizacji.

Socjalizacja - to proces polegający na przekształceniu człowieka z organizmu biologicznego w istotę społeczną. W trakcie socjalizacji pierwotnej w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości człowiek zdobywa podstawową wiedzę i umiejętności potrzebne do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, natomiast w trakcie socjalizacji wtórnej, która tra praktycznie całe życie, poznaje różnorodność świata społecznego i przyswaja sobie umiejętność przyjmowania w nim różnych ról.

Postawy wobec socjalizacji:

• konformizm ( to najczęstszy typ adaptacji, nazwany przez Roberta Mertona. Konformista akceptuje zarówno cele, jakie społeczeństwo stawia przed swoimi członkami jak i środki, jakie daje mu do dyspozycji)

• innowacje (sięganie po środki nieaprobowane przez społeczeństwo, ale bardziej skuteczne, w osiąganiu celów. Chodzi tu np. o kradzieże,czy inne przestępstwa, które mają zastąpić uczciwą pracę. Mogą też istnieć pozytywne innowacje jak stosowanie nowych leków itd.)

• rytualizm (praca bez większego zaangażowania i przekonania, ludzie są zniechęceni i odrzucają cele stawiane przez społeczeństwo

• wycofanie się (ludzie tacy żyją jakby obok innych, ponieważ odrzucają zarówno cele jak i środki do nich wiodące)

• bunt ( za jego sprawą dochodzi do zmiany społecznej, dzięki niemu społeczeństwo może wiele zyskać, lecz niestety także i wiele stracić)

11. Wyjaśnij pojęcia więź społeczna, anomia, patologia.

Więź społeczna - wszelkie stosunki, podobieństwa i zależności łączące członków zbiorowości. Istnienie różnych rodzajów więzi społecznych umożliwia wyodrębnianie grup społecznych i wspólnot, z których każdej odpowiada inny rodzaj więzi. Więź społeczna łączy ludzi ze sobą, jest podstawą poczucia przynależności do grupy oraz gotowości do współdziałania i wywiązywania się ze swoich obowiązków.

Anomia - oznacza w socjologii zwykle oznacza rozbicie więzi i norm społecznych. O anomii mówimy wtedy, gdy normy społeczne tracą wiarygodność albo skuteczność i przestają być punktem odniesienia i oparcia dla jednostek grup. W stanie anomii ludzie tracą zdolność rozpoznawania, co jest dobre, a co złe, jak należy, a jak nie powinno się zachowywać. Prowadzi to do utraty sensu życia, rodzi apatię lub działania destrukcyjne skierowane na siebie(samobójstwo) lub innych (agresja).

Patologia - to zachowanie sprzeczne z normami społecznymi. Zachowania patologiczne to np. alkoholizm, narkomania, przestępczość, prostytucja dziecięca itd.

Temat: Struktura społeczna.

1.Wyjaśnij pojęcie satysfakcji społecznej. Przedstaw i scharakteryzuj rodzaje systemów społecznych.

SATYSFAKCJA SPOŁECZNA porządek społeczny mówiący o tym, że istnieją rożne kategorie społeczne i że są one uszeregowane w pewnym hierarchicznym porządku, który odzwierciedla różny dostęp do dóbr społecznych.

Osoby znajdujące się na tym samym szczeblu drabiny społecznej, mają podobne szanse życiowe. Ludzie zamożni np. będą mieli lepszy dostęp do służby zdrowia, edukacji. Ludzie dziedziczą nie tylko pozycję ekonomiczną, także nawyki kulturowe i obyczajowe, w których zostaliśmy wychowani i które wyznaczają naszą tożsamość.

SYSTEMY SPOŁECZNE:

• zamknięty ( to taki w którym pozycja jednostki całkowicie zależy od pozycji rodziców. Zmiana nie jest możliwa. Status jest przypisany jednostce z racji urodzenia. Z tego tytułu jednostka pełni określone zawody, funkcje społeczne. Zazwyczaj nie może zawierać związków poza swoją grupą.)

• Otwarty ( to taki, w którym jednostki mogą zdobyć inną pozycję niż ich rodzice, lub też mogą przesunąć się podczas swojej drogi życiowej z pozycji na pozycję. )

2 .Przedstaw 3 zasadnicze wymiary podziałów społecznych.

• pierwszy wymiar związany jest z podziałami ekonomicznymi. Tu można mówić o podziale klasowo-warstwowym. Jest to drabina społeczna od pozycji niskiej do wysokiej.

• Osobny podział wprowadza zróżnicowanie ze względu na prestiż i szacunek społeczny. Mówimy dlatego o różnym statusie. W Polsce najwyższym prestiżem obdarzeni są profesorowie, prawnicy, menadżerowie. Najniżej lokuja się robotnicy nie wykwalifikowani, rolnicy oraz politycy.

• Trzeci wymiar podziału społecznego odnosi się do władzy politycznej. Władza nie musi zależeć od pozycji ekonomicznej. Poszczególne jednostki mogą osiągnąć wysoka pozycję ze względu na koneksję lub wiedzę.

• obecnie dużą rolę w określaniu pozycji społecznej ma wykształcenie. Hierarchie społeczne w większym niż dawniej stopniu są funkcja wiedzy.

3. Jak przebiegają podziały w polskim społeczeństwie.

GRUPA MENEDŻERÓW zajmuje najwyższą pozycję w wymiarze ekonomicznym jak i statusowym. Są to wyżsi urzędnicy państwowi oraz właściciele średnich i większych przedsiębiorstw. Można mówić, że wykształciła się nowa nie istniejąca przed 1989 rokiem grupa społeczna. Nie jest zbyt rozległa (ok 4%) ale rośnie jej dystans ekonomiczny wobec niższych grup społecznych. Grupa ta odgrywa istotna rolę wytwórczą. To o niej najwięcej się pisze, fotografuje na tle pięknych domów, dla nich istnieje sieć dobrych restauracji i butików.

INTELIGENCJA MECHANICZNA to prawnicy, naukowcy, specjaliści od usług. Związane jest to w dużej mierze z pojawieniem się nowych zawodów, jak i ze wzrastającą rolą sektora usług w życiu ekonomicznym. Maleje liczba robotników, przyrasta stale liczba osób pracujących w instytucjach usługowych takich jak banki, biura podróży, handel.

ROLNICY I ROBOTNICY wzrasta dystans gospodarczy i statusowy między tymi dwoma grupami za sprawą szybkich przekształceń gospodarczych i cywilizacyjnych.

4. Czym jest władza i jakie wyróżniamy elity?

WŁADZA - rozumieć ją można jako możliwość skutecznego działania dla realizacji jakiegoś celu w oparciu o dostępne zasoby. Zasadami mogą być środki finansowe, sankcje i nagrody, siła fizyczna autorytet przywódcy. Ktoś kto posiada władzę nade mną, ma możliwość skutecznego wywierania nacisku na moich zachowaniach, gdy ja nie mam podobnych wpływów na postępowanie zwierzchnika.

Wyróżniamy następujące elity:

• polityczna (przywódcy wielkich partii, parlamentarzyści, ministrowie)

• gospodarcza (szefowie wielkich przedsiębiorstw, liderzy organizacji pracodawców)

• biurokratyczne ( wyżsi urzędnicy)

• dziennikarska, intelektualna ( pisarze, publicyści, profesorowie)

5. Jaki przyczyny oraz formy mogą mieć konflikty i protesty społeczne.

PRZYCZYNY: poczucie niesprawiedliwości wynikłe ze znaczących dysproporcji bogactwa, władzy, prestiżu. Konieczność (z woli ludzi) rozwiązania problemu, który wymaga zmiany części a nawet całości porządku politycznego.

FORMY:

• konflikt społeczny

• ruch społeczny

• masowe protesty

• kampanie pokojowe

• protesty

• manifesty

• demonstracje

6. Jaka jest struktura małych grup społecznych?

Małe grupy są jakby odrębnym teatrem, w którym świat zewnętrzny zostaje niejako wzięty w nawias. Dlatego też swoje miejsce w grupie jej członkowie zawdzięczają bardziej swoim osobistym cechom niż formalnym czynnikom statusu, takim jak wykształcenie czy dochód.

Podobnie jest z przywództwem, nie ma ono formalnego i stałego charakteru, zależy przede wszystkim od cech osobowościowych i umiejętności wpływania na innych. Można górować nad pozostałymi członkami grupy pod wieloma względami, ale nie mieć właśnie „tego czegoś”, swego rodzaju charyzmy. Ci, którzy nie potrafią wpływać bezpośrednio na członków grupy, ale umieją podporządkować sobie jej przywódcę, mogą jednak odgrywać ważną rolę eksperta czy szarej eminencji. Przywódców może być z resztą więcej, mogą też ze sobą konkurować albo wymieniać w ramach jakiegoś „podziału pracy”.

Grupa, zwłaszcza większa, nie musi też mieć jednorodnej struktury - może składać się z konkurujących ze sobą frakcji, albo też przypominać cebulę, ze względu na różny stopień zaangażowania. Niektórzy z nich z własnej woli i nie tylko, są już na jej obrzeżach, zajmując pozycje „outsiderów”. W wielu grupach, niestety, znajdzie się też kozioł ofiarny - członek grupy, którego z reguły czyni ona odpowiedzialnym za swe niepowodzenia.

7. Jakie funkcje społeczne spełnia rodzina?

Rodzinę łączą więzy naturalne, ale w istocie mają one bardzo złożony charakter. Ma ona także różnorakie funkcje społeczne:

• funkcja prokreacyjna (dostarcza nowych członków społeczeństwu)

• funkcja socjalizacyjna (przysposabianie do życia nowych członków społeczeństwa)

• funkcja opiekuńcza (zapewnia materialne i emocjonalne wsparcie)

• funkcja ekonomiczna ( członkowie rodziny tworzą gospodarstwo domowe, pracują, zarabiają, razem konsumują)

• funkcja emocjonalne ( zaspokajanie potrzeb emocjonalnych)

• funkcja rekreacyjna (zaspokajanie potrzeb dotyczących odpoczynku i rozrywki)

• funkcja stratyfikacyjna (decyduje o pozycji społecznej jej członków)

8. Przedstaw współczesne modele rodziny.

Życie rodzinne we współczesnym społeczeństwie zachodnim może przybierać różne formy, mniej lub bardziej tradycyjne albo partnerskie. Większość rodzin robotniczych i chłopskich ma charakter tradycyjny, małżeństwa inteligenckie są znacznie częściej partnerskie. W rodzinach tradycyjnych występuje dość sztywny podział ról. Głową rodziny, a często jedynym żywicielem jest mężczyzna. Jego żona prowadzi dom, a jest w nim niemało pracy, gryż rodziny tradycyjne są zwykle wielodzietne i wychowaniem dzieci zajmuje się głównie matka. Od dzieci w takich rodzinach wymaga sie nie tylko posłuszeństwa, ale także pomocy rodzicom, również materialnej, dlatego też często kończą one szybciej edukację.

Z kolei w rodzinach partnerskich pracują zwykle oboje małżonkowie i oboje też - przynajmniej w założeniu- dbają o gospodarstwo domowe, jakkolwiek to raczej kobieta myśli więcej o codziennych potrzebach, mężczyzna natomiast uważany jest za fachowca od różnych napraw. Oboje rodzice wychowują dzieci, choć więcej czasu poświęca im niewątpliwie matka. Tacy rodzice wiele „inwestują” w dzieci, wysyłają je - czasem wbrew ich woli- na dodatkowe zajęcia z muzyki czy języków obcych. Więcej wagi przykładają też do samodzielności dzieci i ich umiejętności współżycia z innymi.

9. Wyjaśnij pojęcie pokolenie.

Pokolenie to zbiorowość ludzi urodzonych mniej więcej w tym samym czasie, mających też mniej więcej te same doświadczenia, problemy, oczekiwania wobec życia. Niektóre z tych doświadczeń, takie chociażby jak wojna, wpływają na całe życie człowieka - dla tzw. pokolenia kolumbów, warszawskiej młodzieży lat okupacji, było to powstanie 1944r.

Pokolenie nie jest jednak grupą społeczną, a tylko kategorią społeczną zbiorowością bez wyraźnych granic - między jego członkami nie ma rzeczywistych więzi społecznych, jakkolwiek komunikacja między nimi jest o wiele łatwiejsza niż między ludźmi w różnym wieku.

Od kilku lat mówi się w Polsce o „pokoleniu X”- pokoleniu młodych ludzi, którzy urodzili się za późno by przeżyć świadomie okres „Solidarności” z lat 80-81 czy nawet moment odzyskania niepodległości w roku 1989. jest to pierwsze pokolenie, dla którego wolny byt ojczyzny, demokracja, otwarcie na świat, a także pewien poziom dobrobytu są czymś oczywistym; z tego też względu jego podstawy wzbudzają takie zainteresowanie i kontrowersje. Spontaniczne młodzieżowe manifestacje, których fala przetoczyła się przez Polskę po śmierci Jana Pawła II, będące wyrazem znacznie bardziej niż „pokolenie „ optymistycznej opinii na temat najmłodszych Polaków.

10. Jak są zorganizowane i jak funkcjonują formalne grupy społeczne?

Duże grupy społeczne w porównaniu z małymi mają z reguły bardziej rozbudowane organizacje, sformalizowany charakter, wyraźne granice i względnie sztywną strukturę ról. Ich funkcjonowanie określa jakiś regulamin lub status, a czasem nawet ustawy przyjęte przez parlament. Grupą formalną jest klasa uczniów, oddział wojska, przedsiębiorstwo, związek zawodowy, podobnie jak kółko szachowe przy osiedlowym domu kultury czy zarejestrowana w sądzie organizacja charytatywna. Członkowie tych grup mogą się przyjaźnić, przede wszystkim złączeni są jednak więzami formalnymi organizacji. Przynależność do takich grup wyraża się często przez posiadanie legitymacji, a niekiedy płaceniem składek członkowskich.

Członkostwo w pewnych grupach jest niemal automatyczne. Zdarza się i tak, że członkiem grupy zostaje się wbrew woli - jak w przypadku wielu rekrutów w wojsku. Członkowie grup formalnych niemuszą znać się osobiście - mogą się kontaktować za pomocą listów, telefonów, czy poczty elektronicznej. Mniej lub bardziej regularnie spotykają się jednak na różnego rodzaju zjazdach - choć w przypadku bardzo dużych grup uczestniczą w nich jedynie reprezentanci - na których dokonują przeglądu swojej działalności, wybierają kierownictwo, rozliczają ustępujący zarząd itp.

Grupy formalne mają zwykle charakter zadaniowy, ich członkowie chcieliby wspólnie osiągać podobne cele, dlatego tworzą stosowną organizację lub przyłączają się do już istniejących. Stosunki wewnątrz dużych grup nie muszą być jednak harmonijne: podzielone są często na zwalczające się frakcje, proponujące różne strategie działania bądź też po prostu walczące o władzę, którą wielu ludzi uważa za wartość samą w sobie.

Życie w takich grupach nie jest jednakowo absorbujące- tak zwanie szeregowi członkowie mogą być żywotnie zainteresowani osiągnięciem przez grupę statutowych celów, niemniej sami nie poświęcają im na co dzień wiele energii. Bieżącą pracą grupy kieruje wyspecjalizowany aparat - kierownictwo, administracja, wspierane niekiedy przez ekspertów. Prowadzi to często do oligarchizacji i biurokratyzacji, kiedy to aparat przejmuje pełną kontrolę nad działaniami grupy, a administracja utrąca inicjatywy zwykłych członków.

11. Jak przebiegają konflikty między grupami ( mediacja, arbitraż 31)

Konflikt jest ceną, którą płacimy za naszą wolność. W utopijnych projektach rzekomo idealnego społeczeństwa, wolnego od konfliktów, nie ma miejsca na ludzką wolność i spontaniczność. Państwo stara się zapobiegać konfliktom, które mogłyby zdestabilizować ład w państwie, ale konflikty potencjalnie mniej dotkliwe w skutkach pozostawia do rozstrzygnięcia samym obywatelom, dbając przy tym o to, by nie rozstrzygali ich w drodze przemocy.

Istnieją sposoby instytucjonalizacji konfliktu, zapobiegania jego eskalacji i szczególnie niszczącym skutkom. Zwykle wystarczają negocjacje stron zaangażowanych w spór, jeśli jednak nie przynoszą one efektu, pomocą mogą służyć wspólnie wybrani mediatorzy lub poddanie się procedurom arbitrażu. Wiele konfliktów rozstrzyga na swoim forum parlament - partie polityczne mają wśród swojego elektoratu zorganizowane grupy interesu, które za ich pośrednictwem zapewniają sobie polityczną reprezentację.

Konflikty między grupami nieformalnymi są dla ich członków oczywiście bardziej absorbujące niż konflikty między dużymi organizacjami, do których również należą. W grupach nieformalnych konflikty mają niekiedy charakter bardziej żywiołowy,ponieważ chodzi w nich nie tyle o realizację jakiegoś celu, ile pokonanie, a czasem jeszcze poniżenie wroga.

12. Wyjaśnij pojęcia: myślenie grupowe i stereotyp. Jakie negatywne skutki mogą spowodować w życiu społeczeństw.

Myślenie grupowe - grupa zamknięta w sobie, nietolerująca odmienności we własnych szeregach, zaczyna błędnie postrzegać rzeczywistość i podejmować wobec niej nieadekwatne działania. Wzrasta poczucie bezpieczeństwa, bezkarności i siły, bagatelizowane są wszelkie sygnały ostrzegawcze. Grupa popada w swoisty narcyzm, samouwielbienie, postrzegając jednocześnie inne grupy jako gorsze i godne co najwyżej pobłażania lub łaskawej pogardy.

Stereotyp - zespół przekonań ujmujący rzeczywistość społeczną w sposób schematyczny, uproszczony i uogólniający. Skutkami kierowania się stereotypami może być dyskryminacja innych ludzi, narodowości, społeczeństw czy nawet ich prześladowania. To z kolei prowadzić może do otwartych aktów przemocy ( pogromów, linczów), a eskalacja tego może zakończyć się próbą przeprowadzenia „ostatecznego rozwiązania” - wypędzenia czy eksterminacji.

13. Czym jest tolerancja?

Tolerancja to umiejętność współżycia z tymi, którzy wydają nam sie raczej niesympatyczni i głoszą poglądy, które uważamy za błędne czy wręcz głupie. Wcale nie musimy darzyć wszystkich ludzi wielką sympatią, czy też podzielać ich poglądów, ale nie znaczy to bynajmniej, że tych, którzy je głoszą, powinny spotkać jakieś represje.

Temat: Państwo, wspólnota obywatelska, naród.

1. Wyjaśnij pojęcia obywatelstwo i naród.

OBYWATELSTWO to stosunek prawny łączący jednostkę z państwem. Każde państwo ustala swoje zasady nabywania obywatelstwa. Obowiązują dwie podstawowe drogi uzyskania obywatelstwa: prawo ziemi (decyduje miejsce urodzenia), prawo krwi (decyduje obywatelstwo rodziców). W Polsce stosuje się tę drugą zasadę przy czym inne przypadki nabycia obywatelstwa ustala ustawa. Obywatele danego kraju mają, określone najczęściej w konstytucji, prawa i obowiązki.

NARÓD to duża niesformalizowana grupa społeczna, którą łączy tradycja, kultura, historia, która postrzega sama siebie jako wspólnotę o jednej tożsamości. Członkowie narodu posługują się zwykle jednym językiem i mają wspólne pochodzenie. Warto jednak wiedzieć, że są narody mówiące różnymi językami (Szwajcaria) oraz nie mające wspólnego pochodzenia (Amerykanie)

2. Czym różni się więź państwowa od narodowej?

Więź państwowa jest więzią polityczną i prawną. Zaś narodowa ma charakter przede wszystkim kulturowy, zakorzeniony we wspólnych obyczajach, językach.

3. Wymień i scharakteryzuj cechy narodu.

• historyczność. Naród do swego istnienia potrzebuje pamięci i długiego trwania. Pamięć zachowują pisarze, historycy, badacze języka i obyczaje. Pamięć narodu wyznaczają pamiątki: zamki, pałace, świątynie, stare miasta, podtrzymuja wspomnienia i dokumenty rodzinne. Pamięć tworzy poczucie ciągłości trwania. Ewiduje jego język, obyczaje, zmienia się pozycja poszczególnych klas społecznych, czasem zmienia swoje granice.

• wielowymiarowość. Przynależności do danego narodu nie da się sprowadzić do nawet najlepszej znajomości języka czy wiedzy o jego przeszłości. Obecność we wspólnocie narodowej ogarnia całe nasze życie i wkracza do wielu obszarów naszego działania. Język oznacza umiejętność komunikacji, znajomość kultury, podstawową umiejętność etyczną. Nie zawsze członkowie narodu wyznają tę samą religię, a bywa też tak iż zachowują własne dialekty. Nie w każdym zakątku świata istnieją narody. Dla Afrykańczyków czy Azjatów ważniejsza jest przynależność do jakiegoś plemienia, klanu czy wspólnoty religijnej niż przynależność narodowa.

4. Czym charakteryzuje się państwo narodowe?

Z pojęciem narodu wiąże się idea państwa narodowego czyli takiego , które gwarantuje ochronę bezpieczeństwa, kultury, ekonomicznych szans rozwoju. Takie państwo zobowiązane jest wypełniać coś co bywa nazywane interesem narodu. Prawo do ochrony własnych własnych interesów uważamy za rzecz konieczną i normalną. Państwa narodowe mniej lub bardziej zazdrośnie strzegą interesów dominującego narodu, ograniczając prawo do imigracji czy też forsując na forum międzynarodowym swoje interesy. Państwo może gwarantować mniejszościom prawo do rozwoju własnych tradycji czy nakazywać by w rejonach zamieszkałych przez inne grupy etniczne zachowywać prawo do posługiwania się językiem mniejszości. W kontekście politycznym wprowadza się istotne rozróżnienie na narody w sensie etnicznym i politycznym.

5.Porównaj patriotyzm z nacjonalizmem.

Patriotyzm zarówno czasów wojny jak i pokoju wymaga lojalności wobec własnej wspólnoty narodowej czy państwowej, lojalności, której racją i podstawą jest to, że jest to wspólnota 'moja', dająca miejsce, osadza we wspólnocie zbiorowego losu i przeznaczenia. Lojalność wymaga czasem ofiar, czasem zwykłej obywatelskiej troski i odpowiedzialności.

Nacjonalizm to 'pycha narodowa', może prowadzić do braku poszanowania godności innych ludzi, ale również do osamotnienia. Przez to do osłabienia własnego narodu. Ma kilka podstawowych cech:

• nacjonaliści uważają, że naród (w sensie etnicznym) jest wspólnota najważniejszą, nie zaś jedną z wielu ważnych. Obejmuje ona całość życia człowieka.

• Lojalność wobec narodu stoi przed lojalnością wobec innych zbiorowości, czy wartości. W wypadku konfliktu między różnymi wartościami powinno się wybierać najpierw narodowe.

• Zmiana tożsamości narodowej jest niemożliwa, bez względu na to czy zmienimy nazwisko lub wyznanie.

• Naród jest źródłem tego co rzeczywiście ważne w życiu jednostki jak i zbiorowości.

• Naród jest wewnętrznie jednolity, posiada wspólne cechy i cele, wszelkie konflikty, podziały są wynikiem wpływów wewnętrznych, obcych sił, które więc trzeba zwalczać.

• Każdy naród ma swoją indywidualność,która za wszelką cenę należy utrzymać, pielęgnować, nie ulegając cudzym wpływom.

6.Wyjaśnij pojęcia: emigracja, migracja, asymilacja, diaspora.

EMIGRACJA (wychodźctwo) odpływ ludności poza granice danego terytorium, także zbiorowość ludzi objęta tym ruchem.

MIGRACJA to przemieszczenie się ludności z miejsca na miejsce, mogą być spowodowane wojnami, konfliktami etnicznymi czy religijnymi, mogą następować w obrębie jednego państwa jak również między państwami.

ASYMILACJA to całokształt zmian psychicznych i społecznych, jakim ulegają jednostki, odłączając się od swojej grupy i przystosowując się do życia w innej grupie o odrębnej kulturze.

DIASPORA to rozproszenie jakiejś narodowości

7. Wyjaśnij różnice pomiędzy dużą i małą ojczyzną.

Mała ojczyzna to miasto, region, okolica, w której człowiek spędził część swojego życia i które darzy sentymentem, bez względu na to czy poczuwa się do więzi z „wielką” ojczyzną narodową. „Wielka” ojczyzna zaś to rodacy, narodowe symbole, duma z własnego kraju albo też wstyd za niego.

8. Jakie mniejszości narodowe i etniczne mieszkają w Polsce i w jaki sposób podtrzymują odrębność oraz tożsamość?

Polska w wyniku polityki eksterminacji i masowych deportacji stała sie niemal jednolitym etnicznie krajem. Według spisu z 2002 roku w Polsce mieszkało 96,74% Polaków, na ogólna liczbę prawie 37 tys obywateli.

Najliczniejszą grupę mniejszościową stanowią w Polsce Niemcy, zamieszkują głównie województwa opolskie i śląskie. Mniejszość niemiecka zorganizowana jest w kilkunastu organizacjach społeczno-kulturalnych, wydaje także swoją prasę oraz organizuje doroczne imprezy kulturalne.

Drugą pod względem liczebności mniejszością są Białorusini mieszkający głównie w województwie podlaskim. Białorusini podobnie jak Niemcy zasiadają we władzach samorządowych województw i gmin. Swą narodowość pielęgnują podczas licznych imprez o charakterze folklorystycznym i kulturalnym, wydają czasopisma i działają w wielu organizacjach społeczno- kulturalnych, a także zawodowych. Języka białoruskiego uczy się w 40 szkołach ponad 3,5 tys dzieci i młodzieży.

Mniej liczną narodowością w Polsce są Ukraińcy, którzy zamieszkują w województwach Polski południowo-wschodniej, ale najliczniej w warmińsko-mazurskim, zachodniopomorskim, dolnośląskim. Mają oni swoją reprezentację na poziomie władz samorządowych. W Polsce działa kilka organizacji mniejszości ukraińskiej. Wydają oni swój tygodnik „ Nasze słowo” i organizują kilka cyklicznych imprez w całej Polsce.

Dalej sytuują się Romowie, Rosjanie, Litwini, Żydzi, Czesi, Ormianie, Słowacy. Mniejszością językową w Polsce są Kaszubi, zaś mniejszości etniczne to: Łemkowie, Tatarzy, Karaimi i Romowie.

9. Z jakich powodów ludzie emigrują? Gdzie obecnie znajdują się największe skupiska Polonii, jakie organizacje polonijne oraz instytucje kulturalne, naukowe działają na emigracji.

Za sprawą prześladowań politycznych, masowych deportacji w głąb Rosji i Kazachstanu, braku pracy i głodu, a także przesunięcia granic państwa po II wojnie światowej, doświadczenie emigracji jest znane większości polskich rodzin.

W końcu XVIII i na początku XIX wieku Polacy udawali się na emigrację pod przymusem lub dobrowolnie z przyczyn politycznych, natomiast od początku wieku XX do czasów II wojny światowej na skalę masową miała miejsce emigracja ekonomiczna.

Największe skupiska Polonii na świecie znajdują sie obecnie w Ameryce Północnej i szacowane są łącznie na 6-10mln ludzi (Nowy Jork - 400tys, Chicago 300 tys, Detroit - 160tys). Poza tym Polacy mieszkają w Niemczech - 1mln (Berlin, Hamburg, Zagłębie Ruhry), we Francji - około 1mln (Paryż, Francja północno-wschodnia), w Brazylii 400-800tys (Kurtyba, stan Parana), w Kanadzie- 600tys (Toronto, Winnipeg, Montreal), na Białorusi - 400tys (zachodnia część Białorusi), na Ukrainie, Litwie,w Rosji.

Chlubą polskiej emigracji są instytucje kulturalne i naukowe, których działalność ma także wielkie znaczenie dla życia intelektualnego w kraju. Najważniejsze z nich to Biblioteka Polska w Paryżu, Muzeum Narodowe Polskie w Rappersville, Instytut Literacki w Paryżu, Polski Instytut Naukowy w Ameryce, Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie. Obraz życia polonijnego dopełnia kilkaset tytułów prasy wydawanej za granicą w języku polskim; najbardziej znanym i wpływowym jest „Dziennik Polski” wydawany w USA.

10. Wyjaśnij pojęcia ksenofobia, rasizm, kosmopolita.

Ksenofobia - niechęć wobec ludzi obcych nie tylko pod względem narodowości, ale też kultury, wyznania czy rasy. Ksenofob nie wie wiele o „obcych”, unika kontaktów z nimi i posługuje się stereotypami.

Rasizm - jest to szczególna forma ksenofobii, odmawia się w niej ludziom innej rasy pełnego człowieczeństwa.

Kosmopolita - za swoją ojczyznę uważa cały świat. Dzięki takim ludziom przełamywane są bariery w postaci uprzedzeń czy niechęci między narodami, są łącznikami między różnymi kulturami.

11. Jakie przed współczesną Polską stoją problemy i wyzwania 58

Obecnie Polska jawi się jako kraj znaczących kontrastów. Dotyczy to już samej struktury demograficznej kraju. Społeczeństwo polskie mimo, że w porównaniu z innymi społeczeństwami zachodnimi jest ciągle młode, dość szybko się starzeje. W ciągu ostatnich kilku lat znacznie podniosła się średnia długość życia Polaków, lecz nie jest ona nadal tak wysoka jak w krajach najbardziej rozwiniętych. Mimo wydłużenia życia przyrost naturalny w Polsce wciąż spada, podczas gdy w kilku krajach Zachodu zaczął on rosnąć. Spadek liczby urodzeń jest charakterystyczny dla krajów, które bogacą się, a na takim właśnie etapie jest teraz Polska. Mniejszej liczby rodzących się dzieci nie rekompensuje imigracja. Jest ona zauważalna, lecz w porównaniu z innymi krajami wciąż mała.

Polska jest jednym z najbardziej jednolitych narodowościowo państw europejskich - mamy nieliczne mniejszości narodowe. Polska jest także znacznie mniej zurbanizowana niż inne kraje europejskie. W ostatnich latach odsetek mieszkańców miast nie zwiększył się znacząco, na co ma wpływ wielkość bezrobocia.

Restrukturyzacja gospodarki spowodowała fundamentalne zmiany w strukturze klasowej i zawodowej społeczeństwa polskiego, zmieniając też strukturę dochodów. Dochód narodowy Polski jest rosnący w zmiennym tempie i wytwarzany głównie w sektorze usług. Rolnictwo, w którym ciągle zatrudniony jest wysoki odsetek mieszkańców, daje już tylko niewielki procent PKB. Rośnie liczba prywatnych przedsiębiorstw. Wielkim problemem polskiej gospodarki pozostaje sektor państwowy, a zwłaszcza gigantyczne, a niedochodowe inwestycje z lat siedemdziesiątych oraz dziedziny gospodarki jak górnictwo czy hutnictwo.

W Polsce powstało też wiele organizacji i stowarzyszeń, które ofiarnie starają się walczyć z narkomanią, bezdomnością, przemocą w rodzinie czy biedą zarówno w Polsce jak i krajach, które jeszcze bardziej potrzebują pomocy charytatywnej. Monar, PAH, Caritas także należą do obrazu polskiej transformacji. Spośród krajów Europy Środkowej niewątpliwie to w Polsce najszybciej rozwija się społeczeństwo obywatelskie. Zmalała liczba kupowanych i czytanych książek, na rzecz dobrej jakości sprzętu audio-wizualnego. Telewizja stała sie głównym źródłem informacji, wiedzy i rozrywki.

Polacy coraz lepiej czują się za granicą i coraz częściej tam wyjeżdżają. Znacznie poprawił się standard życia oraz dostępność wszelkich produktów. Fundamentalne zmiany nie ominęły także sfery kultury. Polska nie jest już jak za czasów komunizmu szara i zgrzebna.

12. Przedstaw genezę i zjawisko bezrobocia w Polsce oraz sposoby przeciwdziałania.

Podstawowym problemem społecznym w naszym kraju jest sięgające niemal 20% bezrobocie. Za osobę bezrobotną uważa się kogoś, kto nie z własnej woli pozostaje przez dłuższy czas bez pracy. Bezrobocie sięgające do 5% uważa się za normalne zjawisko w gospodarce.

Podstawową przyczyną bezrobocia w Polsce jest konieczność przeprowadzenia restrukturyzacji górnictwa i hutnictwa oraz działów z nim związanych, które to zostały rozbudowane ponad miarę w czasach socjalizmu, ze względów ideologicznych. W wyniku racjonalizacji struktury zatrudnienia i zaprzestania, a przynajmniej ograniczenia dotowania nierentownych przedsiębiorstw pracę stracili niemal z dnia na dzień tzn. chłoporobotnicy - pracownicy fabryk, będący właścicielami małych gospodarstw rolnych i pracownicy zlikwidowanych PGR-ów.

Na wysoki poziom bezrobocia wpływa także stosunkowo niska konkurencyjność polskich przedsiębiorstw w porównaniu z producentami z innych państw. Spowolnienie gospodarcze ostatnich kilku lat doprowadziło też do obniżenia popytu wewnętrznego. To wszystko spowodowało, że małe firmy produkujące głównie na rynek krajowy zbankrutowały lub były zmuszone do drastycznej redukcji zatrudnienia. Z kolei firmy produkujące na rynek zagraniczny wciąż odczuwają skutki recesji.

W państwach demokratycznych przeciwdziałanie bezrobociu należy do absolutnych priorytetów polityki społecznej, jakkolwiek wymaga niemałych nakładów, a przede wszystkim przełamania postawy u osób bezrobotnych zwanej „wyuczoną bezradnością”. W Polsce ciągle dominują pasywne programy walki z bezrobociem, do których należy wypłacanie zasiłków i świadczeń przedemerytalnych (ew. przejście na wcześniejszą emeryturę), łączone nierzadko z pracą „na czarno”. Aktywne programy zwalczania bezrobocia zakładają gotowość do pracy sezonowej, udziału w robotach publicznych, zmiany kwalifikacji, a nawet uruchomienia własnej firmy przy różnych formach wsparcia ze strony państwa i władz samorządowych. Podobne programy - ulgi inwestycyjne, podatkowe, obniżanie kosztów pracy, tworzenie specjalnych stref ekonomicznych - adresowane są także do firm polskich i zagranicznych, mają je zachęcać do inwestowania na danym terenie.

13. Wyjaśnij dlaczego doszło w Polsce do wzrostu przestępczości i przedstaw jakie jej rodzaje dominują w naszym kraju.

Pewnego wzrostu przestępczości w Polsce nie można było uniknąć, ponieważ przestałą ona być państwem policyjnym, krępującym wszelką inicjatywę obywateli, ograniczającym ich kontakty między sobą i światem zewnętrznym. Ubocznym skutkiem przekształceń ekonomicznych, wzrostu gospodarczego i zamożności społeczeństwa stała się więc przestępczość gospodarcza, a także przestępczość przeciwko mieniu prywatnemu.

Otwarcie Polski na świat otworzyło ją też na przestępczość międzynarodową i uczyniło jednym z dużych kanałów przerzutowych i rynków narkotykowych. Pojawiła się też w Polsce przestępczość zorganizowana, w której zwykle przestępstwa łączą się z korupcją, malwersacjami i oszustwami gospodarczymi (tzn przestępczość białych kołnierzyków). W praktykach tych uczestniczą też politycy najwyższego szczebla. Ich udziałem są gigantyczne afery korupcyjne i defraudacje środków publicznych. Masowe stało się także piractwo informatyczne i fonograficzne, na które jest zresztą duże przyzwolenie społeczne.

Zmorą większych i mniejszych miast stało się chuligaństwo coraz młodszych ludzi. Od przestępczości nie są wolne instytucje, które Polacy obdarzali tradycyjnie najwyższym autorytetem takie jak wojsko i Kościół.

2. SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Temat: Formy uczestnictwa obywatelskiego.

1. Co rozumiesz pod pojęciem społeczeństwa obywatelskiego?

Mówi się, że rodowód pojęcia społeczeństwo obywatelskie wywodzi się od Arystotelesa, lecz on nie czynił właściwie rozróżnienia między społeczeństwem obywatelskim, wspólnotą polityczną i państwem.

Dla myślicieli pierwszej fali nowożytność takich jak Adam Ferguson, John Locke czy Adam Smith, społeczeństwo obywatelskie poprzedzało państwo i było od niego w dużej mierze niezależne. już w obrębie społeczeństwa (czyli przed powstaniem państwa) ludzie zawierali umowy, podejmowali różne działania, realizowali swoje cele, posiadali własności i mogli je pomnażać. państwo pojawiło się później, powołane przez społeczeństwo obywatelskie, poszukujące sposobu zapewnienia sobie pokoju, bezpieczeństwa, ochrony uprawnień jednostek. Jeśli zaś władza państwowa nie wypełniała powierzonych jej zadań, społeczeństwo obywatelskie mogło wystąpić przeciw niej.

Według Hegla zaś społeczeństwo obywatelskie było czymś sytuującym się między rodziną i państwem. Zachowało odrębność od państwa, lecz zachowało z nim ścisłe więzi, stanowiąc w pewien sposób jego uzupełnienie. w sferze społeczeństwa obywatelskiego, do której Hegel zaliczał także policję i sądy, jednostki mogły dąży do realizacji swoich interesów, oczywiście zgodnie z prawem. Uważał, że obywatele nie kierują się w swoich działaniach egoistycznymi interesami, ale są zdolni w pewnym stopniu do współpracy z innymi w celu realizacji dobra wspólnego. Za szczególnie istotne uważał relacje ekonomiczne w społeczeństwie obywatelskim - z poglądu tego końcowe wnioski wyciągnął Karol Marks, dla którego społeczeństwo obywatelskie było stanem ciągłego, bezwzględnego ścierania się ekonomicznych interesów egoistycznych jednostek.

Alexis de Tocqueivlle z kolei rozróżniał społeczeństwo obywatelskie od politycznego. Polityczne - wiązało się z relacjami obywateli z rządem centralnym, natomiast obywatelskie było obszarem relacji między samymi obywatelami.

Teraz społeczeństwo obywatelskie pojmowane jest jako sfera autonomicznych działań samoorganizujących się obywateli. Sfera ta zachowuje niezależność wobec władz państwowych, nie znaczy to jednak, że pozostaje z nimi w konflikcie. W społeczeństwie obywatelskim daje się zaobserwować duża aktywność społeczna. Jego instytucjami są spontanicznie i dobrowolnie tworzone przez obywateli stowarzyszenia i organizacje.

2.Jakie instytucje działały poza kontrolą władzy komunistycznej w ostatnich latach realnego socjalizmu ?

W ostatnich latach systemu realnego socjalizmu pojęcie społeczeństwo obywatelskie zrobiło światową karierę, wówczas zastosowano je do opisu wyłaniających się poza kontrolą władzy komunistycznej niezależnych instytucji takich jak stowarzyszenia obrony praw obywatelskich czy interesów pracowniczych. w Polsce od połowy las siedemdziesiątych istniały np Komitet Obrony Robotników, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, wychodziło wiele podziemnych wydawnictw. Po wprowadzeniu stanu wojennego związek zawodowy Solidarność podjął szeroką działalność podziemną. Zaczęły się kształtować środowiska polityczne, zaczyn przyszłych partii. W obrębie kościoła Katolickiego powstało wiele wspólnot modlitewnych i młodzieżowych. Poza zasięgiem cenzury ukazywało się kilkaset tytułów prasowych. W Czechosłowacji istniał ruch opozycyjny zwany Kartą 77 (jednym z wybitniejszych działaczy był Vaclaw Havel, późniejszy prezydent Czech). W ostatnim okresie panowania władzy sowieckiej na Litwie podjęła aktywność federacja patriotycznych organizacji pod nazwą Sajudis.

Poza tymi nielegalnymi z punktu widzenia władz instytucjami pewien poziom niezależności posiadały koncesjonowane przez władze stowarzyszenia ekologiczne (szczególnie ważne na Węgrzech i Syberii) czy stowarzyszenia twórcze. Coraz większą rolę zaczęły odgrywa w krajach bloku sowieckiego Kościoły lokalne i towarzyszące im różnego rodzaju ruchy o charakterze czysto religijnym jak i charytatywnym czy edukacyjnym. Tam ludzie krytycznie i wrogo nastawieni wobec reżimu komunistycznego spotykając się mówili o odwróceniu się plecami do komunistycznego państwa i o poświęceniu energii na rzecz rozwijania alternatywnego życia w kręgu stowarzyszeń religijnych , kulturalnych, gospodarczych i zawodowych. Społeczeństwo obywatelskie w ten sposób przeciwstawiało się zepsutemu i wrogiemu państwu komunistycznemu. W wielu krajach powstały także komitety helsińskie zbierające informacje na temat przestrzegania praw człowieka.

3. Jak powstało społeczeństwo obywatelskie w krajach komunistycznych?

Powstanie społeczeństwa obywatelskiego w krajach komunistycznych wiązało się z wieloma czynnikami. Najważniejszym z nich było obniżenie poziomu lęku - represje wobec osób kontestujących były w tym czasie znacznie słabsze niż w okresie stalinowskim. Wielu ludzi przestało wierzyć w ideologię komunistyczna i oficjalną propagandę. Pogarszał się poziom życia, gdyż partia komunistyczna w będące na jej usługach państwo nie były w stanie zapewnić niezbędnego tempa rozwoju gospodarczego. Opór czy choćby lekceważenie władzy rosły, a zarazem system nie był w stanie ani sprostać wymaganiom obywateli, ani też zastosować brutalnych środków represji. Tworzeniu pierwszych społeczeństw obywatelskich towarzyszył nierzadko bunt przeciw systemom autorytarnym. nie ograniczał się on tylko do krajów środkowej i wschodniej Europy. Do podobnych wystąpień dochodziło wcześniej w Hiszpanii, Portugalii, Grecji oraz krajach Ameryki Południowej.

Mechanizm zmian miał pewne cechy podobne. Wszędzie samą transformację, przejęcie władzy przez nowe elity polityczne i ustanowienie rządów demokratycznych poprzedzały oddolne ruchy społeczne. działające często w opozycji i konfrontacji z istniejącymi władzami. Istotną rolę w wielu przypadkach odegrał Kościół katolicki., występujący w obronie praw człowieka wszystkich ludzi niezależnie od ich wyznania czy poglądów. Oznaczało to wyłonienie się nowej tożsamości i aspiracji społeczeństw zniewolonych. Poważna liczba osób odrzuciła autokratyczne formy kierowania państwem i jawnie wybrała wartości demokratyczne i liberalne.

4. Co składa się na bycie obywatelem?

Z prawnego punktu widzenia obywatel to ktoś mający obywatelstwo danego państwa, a więc związany z nim formalną więzi, z której wynikają zarówno jego uprawnienia jak i obowiązki. Często jednak obywatelem nazywamy kogoś, kto nie ogranicza się jedynie do realizacji swoich własnych celów, ale także jest gotów działa na rzecz dobra wspólnego (mówił o tym Hegel). Definicja obywatela ograniczająca się tylko do kwestii uprawnień jest niepełna. W społeczeństwie obywatelskim widzimy bowiem swobodnie stowarzyszających się i porozumiewających ze sobą obywateli, tworzących różne grupy społeczne. Od państwa oczekuje się przede wszystkim tego, by przez parlamenty i za pośrednictwem władzy sądowniczej strzegło 'reguł gry'.

Na bycie obywatelem składają się ponadto trzy elementy:

- prawa wspólne wszystkich osób mieszkających (czy urodzonych) w danym państwie. Obywatelem nie jest niewolnik, zdany na łaskę i arbitralność swojego pana. Obywatel jest chroniony przez prawo, lecz równocześnie sam prawu podlega. Może swobodnie zawiera umowy, nabywa i sprzedawać dobra. Współżycie między obywatelami zorganizowane jest bez gwałtu, bez wpływu dyktatorskiego państwa i bez niepotrzebnej zwierzchności i nierówności.

- prawa polityczne (posiadanie podstawowych praw nie oznacza posiadania praw politycznych), a więc prawo wybierania i odwoływania rządzących oraz pełnienia funkcji politycznych.

• prawa społeczne czyli prawo do korzystania z opieki i ochrony państwa w wymiarze materialnym. Wspólnota polityczna zapewnia wszystkim obywatelom opiekę zdrowotną, socjalną, emerytalna, edukację, określa minimalne stawki za pracę. Każdy obywatel ma zagwarantowany minimalny standard życia. Prawa te mają by środkiem zapewnienia pokoju społecznego, eliminują bowiem przynajmniej część konfliktów. Środki na na realizację praw socjalnych są zdobywane przez między innymi podatki progresywne (osoby zamożniejsze płacą proporcjonalnie więcej niż ubożsi).

Temat: Stowarzyszenia i inne organizacje pozarządowe.

1. Przedstaw i scharakteryzuj cechy społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie jest struktura złożoną, pluralistyczną. Odzwierciedla bogactwo ludzkich dążeń, idei, zainteresowań, sfer życia. Partie polityczne dążą do przejęcia władzy w państwie, inne organizacje nastawione są na cele cząstkowe, jak na przykład pomoc dzieciom chorym, jeszcze inne stawiają sobie cele edukacyjne lub religijne. Niektóre mają charakter lokalny, inne mają zasięg globalny i często zyskują wpływ na politykę wielu państw. Ważną częścią społeczeństwa obywatelskiego są także wszelkiego rodzaju podmioty gospodarcze, fundacje i spółki.

W społeczeństwie obywatelskim znajdują swój wyraz często konfliktowe, konkurujące idee, potrzeby. Te konflikty przenosimy do naszego wnętrza, często zależnie od sytuacji, roli, jaką akurat pełnimy, zmieniamy punkt widzenia, wyrażamy odmienne opinie.

W społeczeństwie obywatelskim mogą uczestniczyć wszyscy ludzie, niezależnie od swoich indywidualnych cech i poglądów. Jest więc ono otwarte dla wszystkich. Prawo aktywności przypada wielu jego członkom, nie zaś garstce wybrańców.

2. Dlaczego społeczeństwo to więcej niż rodzina?

Społeczeństwo obywatelskie jest przeciwieństwem społeczeństwa opartego na więzach pierwotnych, gdzie zobowiązania wobec poszczególnych osób zależą od przynależności do tej samej wielkiej rodziny, plenienia lub klanu. W społeczeństwie obywatelskim kryterium udziału to zamieszkiwanie danego, zazwyczaj rozległego terytorium podległego tym samym prawom i administracji prawodawczego centrum. Z kolei tam, gdzie więzy prawne ustępują przed więzami pierwotnymi, urzędnicy państwa nie będą działali zgodnie z wymogami prawa, ale w zgodzie z prawami krwi.

Instytucje demokratyczne mogą się rozwija tylko wówczas, gdy wyjdziemy poza granice rodziny, wspólnoty, krewnych, klanu, a w miarę jak kształtują się nowoczesne społeczeństwa i rządy prawa, znaczenie więzi pierwotnych słabnie. Nawet układy wewnątrz rodziny są coraz częściej regulowane przez prawo, umowy na przykład dotyczące podziału majątku, praw spadkowych itd.

Osłabienie więzów pierwotnych z jednej strony może pozytywnie wpływać na społeczeństwo obywatelskie, z drugiej jednak strony życie rodzinne pełni ważną, stabilizującą rolę społeczną. Rozległe nawet grupy pokrewieństwa, sąsiedztwo, wiążą ludzi uczuciowo, zaspokajają potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, zakorzenienia. Rodzinę można porównać do kulis teatralnych, w których przygotowujemy się do odgrywania swoich ról, tam szukamy pomocy, kształcimy się i odpoczywamy.

3. Co stanowi o wolności jednostek w społeczeństwie obywatelskim?

Członkowie społeczeństwa obywatelskiego to jednostki z natury swej wolne, które stosownie do swoich potrzeb same tworzą siec wzajemnych zależności, taka wolna aktywność musi jednak mieć dwie podstawy.

• niezależność ekonomiczna

• podstawowa więź etyczna

Trudno wyobrazić sobie szeroką swobodę organizowania się i wyrażania opinii tam, gdzie wszelka własność znajduje się pod kontrolą władzy. Wówczas możemy się słusznie obawiać, że wszelki rodzaj aktywności i postaw krytycznych wobec monopolisty będzie karany utrata pracy. Konsekwencją upaństwowienia gospodarki jest jakaś forma niewolnictwa.

Prawo do posiadania i ochrony własności prywatnej było i jest podstawą ludzkiej wolności, podstawą minimalnego poczucia bezpieczeństwa i niezależności. Indywidualizm demokratyczny sprzyja przedsiębiorczości, budzi ambicje, celem najważniejszym jest sukces. Zasadnicze hierarchie społeczne oraz dostęp do dóbr takich jak wiedza, podróżowanie, opieka zdrowotna, po części wpływy polityczne, są wyznaczone statusem majątkowym.

4. Wyjaśnij pojęcia organizacja pozarządowa i stowarzyszenie.

Organizacje pozarządowe - organizacje niezwiązane z żadną władzą państwową i nie korzystające z rządowej pomocy finansowej. Wiele z nich zajmuje się ochroną praw człowieka w różnych krajach ( Komitety Helsińskie), działaniami na rzecz uwolnienia więźniów politycznych (Amnesty International), pomocą humanitarną (Polska Akcja Humanitarna), inne działalnością oświatową (Społeczne Towarzystwo Oświatowe) czy edukacją obywatelską ( Centrum Edukacji Obywatelskiej).

Stowarzyszenie - prawna forma zrzeszania się obywateli, którzy pragną wspólnie dąży do jakiegoś celu. Przynależność do stowarzyszeń ma charakter całkowicie dobrowolny. Cele stowarzyszenia i struktura jego władz muszą zostać zapisane w statucie i zaakceptowane przez sąd.

5. Jak rozwija się stowarzyszenie?

Wszystkie niemal stowarzyszenia mają dość podobny cykl rozwoju.

• Początkowo opierają się w znacznym stopniu na aktywności wszystkich jego członków. Panuje w nich atmosfera entuzjazmu czy choćby ciekawości, więzy są bardzo emocjonalne, zaś identyfikacje głębokie.

• Z czasem gdy organizacja rozszerza pole działania, powiększa się jej stan liczebny, rośnie majątek stowarzyszenia, wchodzi ono w fazę instytucjonalizacji czy biurokratyzacji. Potrzebne są specjalne, nastawione już na konkretne zadania grupy, a znaczenia nabierają dość sformalizowane procedury.

• Zwykle za przyzwoleniem większości kierownictwo stowarzyszenia przechodzi w ręce małego, często profesjonalnego zespołu działaczy i liderów. Mówi się wtedy o oligarchizacji stowarzyszenia czy partii.

• Funkcjonalna specjalizacja zadań, czyli umocnienie podziału na mniejszość kierującą i większość.

• Biurokratyzacja i formalizacja reguł stowarzyszenia może prowadzić do zagubienia jego pierwotnego celu, gdy realizowanie pierwotnych zadań ustępuje potrzebie zachowania procedur i zapewnienia sprawnego funkcjonowania danej organizacji.

6. Przedstaw i scharakteryzuj funkcje stowarzyszeń.

• funkcja mediacyjna (pośredniczą między małymi grupami a państwem czy wielkimi firmami. Za pośrednictwem gazet i innych środków przekazu mogą także wywierać wpływ na politykę w kraju i opinię publiczną)

• promocja wartości ( dążą do popularyzacji pewnych poglądów na świat, są więc organizacje wegetarian, ateistów itd.)

• udział w rządzeniu

• - inicjowanie zmian społecznych

• rozproszenie władzy ( państwo demokratyczne i liberalne opiera się na mechanizmie równowagi sił i władz, czyli żadna siła nie może mieć władzy monopolistycznej, stowarzyszenia rozpowszechniają nowe idee, naciskając opinię publiczną i polityków, stając się ważnym partnerem administracji)

• funkcja integracyjna ( pomagają włączyć się grupom mniejszościowym do narodowego społeczeństwa)

7. Jakie stowarzyszenia działają w Polsce i według jakich podstaw prawnych?

W Polsce wyróżnia się stowarzyszenia zwykłe ( do utworzenia ich wystarczy grupa trzech osób) i rejestrowane. Do tego by stowarzyszenie mogło bycz zarejestrowane przez są, potrzebnych jest co najmniej piętnastu członków 0 założycieli oraz statut,określający między innymi sposób funkcjonowania i zasady wyboru władz, nazwę, siedzibę, uzyskiwanie środków na działalność. Po wpisaniu do jawnego rejestru sądowego stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może swobodnie działać. Podlega ono ograniczonej kontroli ze strony instytucji państwowych pod kątem przestrzegania prawa (nadzór nad stowarzyszeniami ma starosta). W Polsce do stowarzyszenia mogą należeć osoby, które ukończyły 16 lat.

Szczególną formą stowarzyszeń w Polsce są organizacje pożytku publicznego. Aby stać się taką organizacją trzeba spełnić określone warunki m.in. Realizować cele służące dobru publicznemu i przestrzegać zasad jawności finansowej. Każdy obywatel może przekazać na wybrana przez siebie organizacje pożytku publicznego 1% swojego podatku by wesprzeć jej działanie.

8. Jakie wyróżniamy w Polsce główne związki zawodowe i z czego wynikają różnice między nimi?

• Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”

• Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych

Różnice między nimi mają charakter historyczny i ideowy. Pierwszy związek powstał z protestu społecznego przeciw władzy komunistycznej w sierpniu roki 1980. W czasie stanu wojennego związek ten został zdelegalizowany, ale mimo to działał w podziemiach.

OPZZ narodził się z inicjatywy władz komunistycznych próbując zająć miejsce NSZZS.

9. Wyjaśnij pojęcie związek zawodowy. Do czego organizacje związkowe mają prawo, jakie mają obszary zainteresowań i w jaki sposób realizują swoje interesy?

Związek zawodowy - organizacja zrzeszająca pracowników, stawiająca sobie za cel ochronę ich interesów. W negocjacjach z pracodawcami związki zawodowe starają się zapewnić swoim członkom jak najlepsze warunki pracy i jak najwyższe płace. Ostatecznymi środkami nacisku, jakie mogą zastosować, aby wymusić spełnienie swych postulatów są strajki, czyli przerwanie pracy i wstrzymanie produkcji.

Mają one prawo do opiniowania projektów ustaw dotyczących warunków pracy. Przysługuje im też często prawo prowadzenia rokowań zbiorowych, czyli w imieniu wszystkich zatrudnionych w danej branży.

Związki zawodowe maja trzy zasadnicze obszary zainteresowań:

• Wysokość płac, stawek godzinowych, umów zbiorowych itd.

• Programy ochrony socjalnej, co obejmuje opiekę zdrowotną, świadczenia emerytalne, zapomogi i kursy szkoleniowe dla bezrobotnych.

• Regulacje odnoszące się do warunków pracy, kryteriów i sposobów awansu, zwolnień, dyscypliny i bezpieczeństwa pracy.

Sposoby dążenia do realizacji interesów to przede wszystkim strajki., poprzedzone dwustronnymi negocjacjami, następnie mediacjami.

10. Jakie korzyści daje swoim członkom stowarzyszenie?

Jednostki wstępują do organizacji ze względu na sympatie dla jej celów, programu, możliwości, jakie przynależność otwiera. Jednakże ważniejsza często od celów pierwotnych okazują się cele utajone, takie jak społeczna integracja i rozwój umiejętności współpracy. Za udziałem w życiu stowarzyszenia idą bowiem różnego rodzaju korzyści psychologiczne: jednym pozwala ono zmniejszyć poczucie samotności, innym daje poczucie ważności, przynależności, umożliwia zdobywanie informacji, zawiązywanie przyjaźni, uczy norm postępowania. Gotowość do pracy społecznej, poświęcania swego czasu i pieniędzy zależy nie tylko od tego, jak szlachetne wydają się cele organizacji, ale również od tego, jak się w nich czujemy, na ile znajdujemy przyjemność w zebraniach, spotkaniach.

Dobrowolne stowarzyszenia uczą jego członków, a zwłaszcza liderów, umiejętności dobrego komunikowania, zawierania kompromisów, wyszukiwania pragmatycznych sposobów rozwiązywania konfliktów, mobilizacji ludzi do różnego rodzaju działań. Są to umiejętności niezbędne również demokratycznemu społeczeństwu. Praktyka w stowarzyszeniach jest często szkołą dla przyszłych przywódców politycznych.

11. Jaki sektor tworzą organizacje pozarządowe w Polsce? (wymień pozostałe sektory). W jakich dziedzinach i obszarach działają organizacje pozarządowe, podaj ich przykłady. 80-81

Organizacje pozarządowe tworzą tzw. sektor trzeci. Pierwszy to administracja publiczna zaś drugi sfera biznesu. Głownymi dziedzinami działania organizacji pozarządowych są:

• działalność charytatywna (PCK, Caritas Polska, PAH)

• edukacja (Fundacja im. Stefana Batorego, Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej, Fundacja im. Roberta Schumanna)

• nauka (Fundacja Nauki Polskiej, Fundacja Festiwal Nauki)

• kultura (Fundacja KulTury, Fundacja im. F. Chopina, Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami)

• ochrona praw człowieka ( Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Amnesty Polska)

• ekologia (Fundacja Nasza Ziemia, Społeczny Instytut Ekologiczny)

• przeciwdziałanie patologiom społecznym ( MONAR, Anonimowi Alkoholicy)

• chorzy, niepełnosprawni ( Stołeczne Stowarzyszenie Osób z Chorobą Parkinsona)

• opieka nad chorymi i niepełnosprawnymi ( P.F. Pomocy Humanitarnej “Res Humanae”)

• organizacje harcerskie (ZHP,ZHR)

• więź z Polonią (stowarzyszenie “Wspólnota Polska”)

• mniejszości narodowe ( Związek Ukraińców w Polsce, Wspólnota Litwinów w Polsce)

• Wsparcie dla org. pozarządowych (Polsko- Amerykańska Fundacja Wolności Stowarzyszenie BORIS)

• organizacje studenckie ( niezależne Zrzeszenie Studentów i Zrzeszenie Studentów Polskich)

• stowarzyszenia zawodowe (Polskie Towarszystwo Historyczne, Lekarskie, Psychologiczne)

Temat: Partie polityczne

1. Podaj cechy partii politycznej.

• zrzesza ludzi podobnych poglądach politycznych

• ma program polityczny, czyli swoją wizję rządzenia krajem

• jest strukturą sformalizowaną - ma władze (przywódcę) i organizację

• dąży do zdobycia i utrzymania władzy (lub uzyskania wpływu na nią) w celu realizacji swojego programu.

W krajach demokratycznych partie opierają się głównie na aktywności osób z nimi sympatyzującymi. Często więc nieistotna jest liczba członków partii, ale liczba osób, organizacji, stowarzyszeń, mających istotny wkład w organizowanie kampanii, zbieranie pieniędzy, komunikowanie się ze społeczeństwem.

2. Wyjaśnij jaką rolę w partii politycznej pełnią liderzy i program.

W każdej organizacji kwestia przywództwa i rekrutacji elit kierowniczych ma znaczenie podstawowe. Można mówić o dwóch kategoriach przywódców partyjnych. Pierwsi to osoby publiczne, które reprezentują partie jako kandydaci do oficjalnych, państwowych funkcji, drudzy to liderzy organizacyjni partii. Znaczny wpływ na politykę partii mogą mieć także osoby formalnie z nią nie związane, np. Ludzie finansujący działalność partii, szefowie gazet lub stacji tv mający istotny wpływ na opinię publiczną.

Partia polityczna stara się zrealizować program, dbając równocześnie o swój wizerunek w oczach opinii publicznej. Po to aby rozszerzać swoje wpływy partia musi dążyć do rekrutacji nowych członków. Przedstawia ona także swoich kandydatów do objęcia funkcji publicznych. Jednym z podstawowych sprawdzianów siły i spoistości partii jest stopień kontroli liderów nad nominacjami kandydatów, tak by zarazem uwzględniać interesy terenowych oddziałów oraz jej ogólne, strategiczne cele.

Program jest najczęściej dziełem liderów oraz specjalistów z różnych dziedzin (ekonomiści, prawnicy, dziennikarze itd.) program powinien poruszać zasadnicze problemy społeczeństwa, musi być wiarygodny, możliwy do zrealizowania, ale zarazem powinien być „atrakcyjny”. Oddzielną kwestią jest wprowadzanie programu w życie po ewentualnym zwycięstwie wyborczym. W jego realizacji rząd jest ograniczony czasem, wewnętrznymi różnicami poglądów, wymogami instytucjonalnymi, polityką zagraniczną, naciskami grup interesu. Najczęściej nawet radykalne programy reform, jakie partia zapowiedziała w kampanii wyborczej, realizuje jedynie częściowo, tym bardziej jeśli rząd jest koalicyjny, a odpowiedzialność za decyzje podzielona.

3. Przedstaw podstawowe typy partii politycznych.

• partie socjaldemokratyczne. Opowiadają się za daleko idącym interwencjonizmem państwowym w wolną grę rynkową. Dopuszczają nacjonalizację wybranych gałęzi gospodarki ( koncepcja gospodarki mieszanej). Po II wojnie światowej poparły one koncepcję państwa opiekuńczego, przedkładając bezpieczeństwo socjalne i wyrównywanie poziomu życia obywateli nad efektywność gospodarki. Obecnie zostają one przy zachowaniu chociaż podstawowych praw socjalnych. Postulują też za zwiększeniu interwencjonizmu państwowego w zakresie gwarantowania równego udziału w życiu publicznym i na rynku pracy różnych grup społecznych. W zakresie światopoglądowym socjaldemokraci opowiadają się za zdecydowanym rozdzieleniem państwa i Kościoła. Partie socjaldemokratyczne sytuują się na lewym skrzydle sceny politycznej.

• Partie liberalne, powiadają się zdecydowanie za gospodarką wolnorynkową i ograniczeniem interwencjonizmu państwowego ukierunkowanego na cele socjalne jedynie do zapewnienia minimalnego standardu życia obywateli. Tym samym liberałowie opowiadają się za prorynkowymi reformami gospodarczymi. Jednak wbrew leseferystycznej koncepcji państwa minimalnego uznają zasadniczą rolę państwa w promowaniu liberalnych reform i podtrzymania dobrej kondycji gospodarki. W kwestiach kulturowych w światopoglądowych określają się zasadniczo neutralnie, choć w praktyce liberałowie często opowiadają się za rozwiązaniami podobnymi do socjaldemokratów. Tym, co wyróżnia partie liberalne, jest promowanie przez nie indywidualizmu jako ideologii społecznej. Partie liberalne są zazwyczaj małe, ale sytuując się w centrum sceny politycznej odgrywają istotną rolę w tworzeniu koalicji.

• Partie chrześcijańsko - demokratyczne. Opowiadają się za gospodarką wolnorynkową, ale uwzględniając dorobek chrześcijańskiej myśli społecznej: przede wszystkim zasadę pomocniczości państwa ( co odróżnia je od partii socjaldemokratycznych) oraz zasadę solidaryzmu społecznego ( co odróżnia programy chadeckie od programów partii liberalnych). Chrześcijańscy demokraci dopuszczają interwencjonizm państwowy, ale raczej o regulacyjnym niż redystrybucyjnym charakterze, odrzucając tym samym koncepcję państwa opiekuńczego. Opowiadają się „przyjaznym rozdziałem” oraz współdziałaniem państwa i Kościoła w zakresie realizacji dobra wspólnego. Partie chrześcijańskich demokratów są określane jako prawicowe i centroprawicowe.

• Partie konserwatywne. W kwestiach polityki gospodarczej bliskie są partiom liberalnym, opowiadając się za rozwiązaniami wolnorynkowymi. Konserwatyści są zwolennikami państwa ograniczonego - jeśli nie minimalnego - ale silnego. Z kolei w kwestach kulturowych i światopoglądowych prezentują zazwyczaj podobne stanowiska jak chrześcijańscy demokraci. Generalnie, wiele elementów w programach ugrupowań konserwatywnych zbliża się do propozycji chrześcijańskich demokratów; stąd w demokracjach zachodnich silne partie konserwatywne powstały tam, gdzie nie rozwinęły się partie chadeckie. Konserwatyści sytuują się na prawym skrzydle sceny politycznej.

• w ostatnich latach w państwach demokratycznych dynamicznie rozwijają się partie polityczne, które trudno zaliczyć do którejkolwiek z przedstawionych grup. Przykładem są przede wszystkim partie Zielonych w Niemczech, Szwecji, Austrii i innych krajach europejskich. Inną grupą partii wymykających się klasyfikacji są partie religijne, etniczne i regionalne jak partie w Irlandii Północnej czy Liga Północna we Włoszech. Należy też wspomnieć o istnieniu na scenach politycznych partii radykalnych - zarówno lewicowych jak i prawicowych- które częściowo kwestionują porządek demokratyczny. Osobną grupę w byłych krajach komunistycznych tworzą ugrupowania będące sukcesorami partii komunistycznych ( w Polsce SLD). Najczęściej przyjmują one nazwę i program socjaldemokracji, jednak dla wielu oponentów historyczny rodowód pozostaje istotnym argumentem przeciw traktowaniu tych ugrupowań bez zastrzeżeń jako partii demokratycznej lewicy.

4. Przedstaw prawne warunki działania partii w Polsce.

Prawne podstawy działania partii politycznych w Polsce reguluje ustawa z 1997 roku. Partie uzyskują osobowość prawną z chwilą rejestracji, czyli wpisania do ewidencji prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Aby powołać partię należy uzyskać podpisy co najmniej tysiąca osób. Trybunał Konstytucyjny może wydać orzeczenie o sprzeczności celów lub działalności partii z konstytucją, co prowadzi do jej rozwiązania. Obecnie wprowadzono zasadę finansowania partii politycznych z budżetu państwa. Wysokość dotacji uzależniona jest od wyniku wyborczego osiągniętego przez ugrupowanie (prawo do dotacji otrzymują partie, które uzyskały w wyborach co najmniej 3% poparcia). Partie otrzymują także zwrot wydatków związanych z kampanią wyborczą, proporcjonalnie do uzyskanego wyniku.

5. Wyjaśnij od czego zależy liczba aktywnie działających i wpływowych partii 82

Temat: Środki masowego przekazu. Opinia publiczna, formy mediacji i protest społeczny.

1. Przedstaw funkcje środków masowego przekazu w życiu publicznym. Dlaczego media nazywane są czwartą władzą?

Rolą mediów jest:

• podawanie sprawdzonych i wiarygodnych informacji, co jest miarą ich rzetelności i wiarygodności.

• analizowanie wydarzeń, wyjaśnianie ich przyczyn i prognozowanie skutków (często natłok informacji sprawia, że bez jakiegoś porządkującego komentarza, objaśniającego sens toczonych konfliktów czy sporów, nie są one zrozumiałe dla przeciętnego odbiorcy)

• funkcja kontrolna mediów (kontrolowanie osób publicznych, ujawnianie przypadków nadużycia władzy, obserwacja i krytyka instytucji publicznych, prezentowanie zdania opozycji, organizacji pozarządowych, niezależnych ekspertów i komentatorów na temat planu władz i sposobu jego realizacji.)

Ogromne znaczenie mediów w państwie wynika z bardzo poważnego wpływu na podejmowane przez polityków decyzje. Krytyka mediów może doprowadzi do zmiany polityki rządu albo do zajęcia się jakimś ignorowanym dotąd problemem. W ten sposób media niejako sterują działalnością władz.

2. Określ na czym powinna polegać niezależność, obiektywizm i bezstronność mediów.

Po to by media mogły dobrze realizować swoje funkcje, muszą być niezależne od władz. Oznacza to zarówno, że nie mogą być zmuszone do wypełniania poleceń polityków, jak i to, że zagwarantuje im się prawo do wolności słowa i swobodnego przekazywania informacji. W w państwach demokratycznych, takich jak Polska, obowiązuje w związku z tym zakaz cenzury prewencyjnej, a więc dokonywanej przed upowszechnieniem (opublikowaniem) wypowiedzi - możliwa jest natomiast cenzura represyjna, tak więc sąd może np. nakazać wstrzymanie dalszej sprzedaży książki, która rażąco narusza obowiązujące normy prawne.

Zasady działania mediów reguluje ustawa prasowa. Określa ona prawa i obowiązki dziennikarzy, nadawców (właścicieli mediów) oraz instytucji publicznych. Według ustawy prasa w Polsce jest wolna i ma zapewniony dostęp do informacji dotyczących działalności wszystkich instytucji publicznych. Dziennikarz musi postępować w myśl interesu publicznego i nie może przekraczać granicy dobrego smaku. Ustawa nakazuje także umieszczanie sprostowań w wypadku podania wątpliwych czy błędnych informacji. Gwarantuje też prawo do tajemnicy dziennikarskiej, czyli do nieujawniania źródeł uzyskanych informacji ( z wyjątkiem najcięższych przestępstw takich jak morderstwo czy szpiegostwo).

Niezależność władzy ma dla mediów znaczenie absolutnie podstawowe, jednak marzeniem wszystkich redakcji jest ponadto niezależność ekonomiczna. W Polsce wiele gazet czy rozgłośni jest własnością zachodnich koncernów, które niekiedy ingerują w pracę dziennikarzy.

3. Wyjaśnij pojęcie opinia publiczna, opisz proces jej kształtowania i czynniki, które na nią wpływają, a także sposoby badania opinii publicznej.

Przez opinię publiczną rozumie się zwykle publicznie wyrażane poglądy przez obywateli dotyczące istotnych problemów społecznych i politycznych. Najczęściej za głos opinii publicznej uznajemy stanowisko zajmowane przez większość obywateli. Jeśli znaczące grupy obywateli mają odmienne poglądy w tej samej sprawie, mówimy, że opinia publiczna jest podzielona.

Najczęściej dla określania opinii społecznej w jakiejś sprawie, sięga się do badań sondażowych. Polegają one na tym, że losowo dobrana grupa reprezentatywna dla regionu, kraju, zawodu, odpowiada na zestaw pytań. Metody statystyczne pozwalają nie tylko stwierdza z dużą dozą prawdopodobieństwa, co się sądzi w danej sprawie, ale również analizować związki między pochodzeniem społecznym, wiekiem czy politycznymi sympatiami a opinią badanego. „Próbka” w badaniu sondażowym powinna być reprezentatywna ale i stosunkowo duża. Zakłada się, że im większa, tym mniejsze prawdopodobieństwo błędu pomiaru.

W kształtowaniu opinii publicznej dużą rolę odgrywa telewizja. W krajach europejskich od dwóch do ponad czterech godzin telewizji dziennie. Opinia publiczna przeżywa czasami nagłe zwroty w skutek spektakularnych wydarzeń, niekiedy aranżowanych czy prowokowanych przez polityków.

Bezpośrednio na nasze przekonania mają wpływ liderzy opinii, osoby cieszące się zaufaniem i zainteresowane sprawami publicznymi. Istotne znaczenie mają także postawy środowiska społecznego, z którym jesteśmy związani.

Największymi ośrodkami badania opinii publicznej są Centrum Badania Opinii Publicznej (CBOP), Ośrodek Badania Opinii Społecznej (CBOS), Pracownia Badań Społecznych (PBS), Instytut Badania Rynku i Opinii Publicznej (SMG/KRC), Ipsos-Demoskop. Ośrodki stosują różne techniki badawcze. Najpopularniejsze to wywiad kwestionariuszowy (przeprowadza go ankieter, zadając te same pytania wszystkim badanym) i ankieta (rozsyłana, rozdawana itp. - odpowiedzi wypisuje sam badany). Chcąc poznać nie tylko statystyczny rozkład opinii, ale także dowiedzieć się czegoś więcej o poglądach obywateli, przeprowadza się badania jakościowe - wywiady pogłębione (rozmowa z badanym na określone tematy , bez ścisłego kwestionariusza) i wywiady fokusowe (grupowe, skupione na jednym problemie)

4. Czym jest obywatelskie nieposłuszeństwo i jakie są jego typy.

Nieposłuszeństwo obywatelskie to kwestionowanie, uznanie za niesprawiedliwej jakiejś normy prawnej, za przekroczeni której władze stosują zwykle przewidziane w prawie kary. Nieposłuszeństwo może być czynne lub bierne. Może wyrażać się podjęciem zabronionych działań, lub odmową wykonywania nakazów władz. Cel nieposłuszeństwa ma charakter ograniczony. Nie zmierza ono do rewolucji, przewrotu lecz jedynie do zmiany ustawy lub nakazu. Nie służy też prywatnym interesom - kradzieże lub łapówka nie są wyrazem obywatelskiego nieposłuszeństwa. Musi się ono odnosić do jakiejś koncepcji sprawiedliwości lub idei dobra wspólnego. Jest protestem wobec konkretnej normy prawnej lub decyzji władz w imię wyższej zasady, jaką mogą być prawa człowieka czy ideał ludzkiej godności. Cel walki powinien być sformułowany i przedstawiony tak, by osobom z zewnątrz wydawać się mógł moralnie uprawniony.

5. Co jest rolą mediów? Jaka jest ich szczególnie ważna funkcja? Przedstaw warunki niezbędne, aby media mogły dobrze realizować swoje funkcje. Co określa, nakazuje i gwarantuje dziennikarzom i nadawcom ustawa prasowa? 87 (str 80 i 90 media w Polsce.)

3. PAŃSTWO Z ZASADAMI

Temat: Władza - państwo - polityka

1. Czym jest władza i jakie pełni funkcje?

Władza to możliwość narzucenia własnej woli komuś innemu - na przykład podjęcie decyzji, która w jakiś sposób dotyczy jego spraw, albo wydanie polecenia, które musi wykonać, choćby nie miał na to wcale ochoty.

Władza, a szczególnie władza polityczne pełni niezwykle istotne funkcje.

• Narzuca ogólne reguły postępowania i pilnuje ich przestrzegania.

• Dba o bezpieczeństwo wspólnoty i dokonuje w niej dystrybucji różnego rodzaju dóbr.

• Rozstrzyga jakie cele dana społeczność powinna realizować.

• Rozstrzyga o wyborze środków urzeczywistniających te wspólne cele.

2. Scharakteryzuj trzy etapy legitymizacji władzy politycznej według Maxa Werbera.

Max Weber wyróżnił trzy typy legitymizacji (uprawomocnienia) władzy politycznej:

• tradycja (władza może być akceptowana przez rządzących dlatego,że są oni przekonani, iż istnieje ona od dawna i należy niejako do naturalnego porządku rzeczy. Jej legalność wynika z uznania mocy obowiązującego, uświęconego długim trwaniem zwyczaju.)

• charyzma ( o podporządkowaniu władzy decyduje emocjonalne przywiązanie do przywódcy, uznanie jego wyjątkowości i niezwykłych umiejętności. W odróżnieniu od władzy zakorzenionej w tradycji, która kładzie nacisk na trwanie, władza charyzmatycznego przywódcy zwykle wiąże się z przekonaniem o ważnej misji, której wypełnienie wymaga wprowadzenia zasadniczych politycznych czy społecznych zmian.)

• Prawo (zakłada podporządkowanie zarówno rządzonych jak i rządzących stanowionym normom prawnym. Prawo określa kompetencje władzy i ogranicza jej prawo do decydowania o losach rządzonych. Rządzeni są posłuszni władzy, o ile działa ona w ramach obowiązujących ja procedur. Ten typ legitymizacji władzy politycznej spotykamy współcześnie w państwach demokratycznych, gdzie nacisk kładzie się raczej na przestrzeganie prawa i autorytet instytucji władzy, a nie na osobisty autorytet poszczególnych polityków)

3. Wyjaśnij pojęcie państwo, przedstaw jego cechy.

Państwo to wspólnota polityczna, współcześnie będąca najczęściej formą organizacji życia narodu (państwo narodowe). W najbardziej znanej definicji państwa sformułowanej na początku XX w. przez Georga Jellinka wskazuje na trzy jego zasadnicze cechy: wyodrębnione terytorium, żyjąca na nim społeczność i istniejąca władza zwierzchnia. Ta trójelementowa definicja jest niekiedy uzupełniana dodatkowe cechy - podkreśla się więc, że państwo jako jedyny podmiot polityczny ma prawo legalnego stosowania przymusu wobec swoich obywateli, a ponadto, że jego władza ma do swej dyspozycji aparat państwowy, to znaczy urzędników tworzących administrację oraz wojsko i policję. Umożliwiające w pewnych przypadkach zastosowanie siły. Dla istoty państwa ma też znaczenie to, że przynależność do niego ma charakter sformalizowany - istnieją reguły, zgodnie z którymi można ustali, kto jest a kto nie jest jego obywatelem.

4. Przedstaw teorie pochodzenia państwa oraz jego typy według różnych kryteriów.

W teistycznej koncepcji genezy państwa, jego pojawienie się wynika z woli Boga. Święty Augustyn podkreślał boskie pochodzenie państwa, św. Tomasz z Akwinu, dodawał jednak, że powstanie konkretnego państwa jest efektem ludzkich starań. Władcy absolutni lubili podkreślać , że ich władza pochodzi od Boga i poddani powinni być jej posłuszni, niezależnie od tego jak bardzo wydaje im się niesprawiedliwa, zła czy okrutna. Zapominali jednak, że na władze są także nałożone pewne obowiązki.

Zgodnie z koncepcją podboju, stworzoną przez socjologa Ludwika Gumplowicza, państwo powstało w efekcie zwycięstwa jednego plemienia nad innym, a podział rządzący - rządzeni odwzorowywał w istocie podział na zwycięzców i ludność podbitą.

W koncepcji patriarchalnej, której przedstawicielem był Robert Filmer, powstanie państwa było naturalną konsekwencją ewolucji władzy dawnego naczelnika plemienia czy rodu,który z czasem stał się królem. Zarazem Filmer uważał, że to właśnie monarchia, w której absolutne rządy sprawuje król, jest najbardziej naturalną i prawomocna formą państwa, jako że jej struktura odzwierciedla władzę Boga w świecie i władzę ojca w rodzinie.

5. Czym jest polityka?

Grecy przez politykę rozumieli sztukę rządzenia państwem. Dzisiaj w potocznym ujęciu polityka to nie tyle sztuka rządzenia, ale raczej sztuka zdobywania i utrzymania władzy. Podmioty polityczne (więc różne grupy społeczne, partie polityczne i organizacje , a także jednostki uczestniczące w życiu publicznym) dążą do realizacji swojej wizji państwa i zaspokojenia własnych potrzeb i interesów przez sprawowanie władzy politycznej albo zdobycie wpływu na nią. Tak rozumiana polityka jest sferą nieustannych sporów i konfliktów. Dlatego w politologii politykę pojmuje się przede wszystkim jako sposób rozwiązywania konfliktów - na drodze walki ( teoria konfliktowa) bądź też na drodze porozumienia i kompromisu ( teoria konsensualna).

W koncepcji decyzjonistycznej (zwanej też dyrektywno- organizatorską) politykę definiuje się jako sztukę podejmowania decyzji politycznych i skuteczne ich realizowanie. Koncepcja socjologiczna przez politykę rozumie sferę zaspokajania potrzeb społecznych i grup interesów.

Odmiennie mówi się o polityce w katolickiej nauce społecznej, gdzie celem aktywności politycznej ma byc dobro wspólne danej społeczności. Polityka jest więc nieustannie podejmowanym wysiłkiem rozpoznania, czym jest dobro wspólne, i dążeniem do jego urzeczywistnienia. W zwięzłej formule polityka to „roztropna troska o dobro wspólne”.

6. Jakie wyróżniamy kategorie polityków?

• polityk okazjonalny (jego udział w polityce ma charakter nieformalny, może na przykład ograniczać się do udziału w dyskusjach politycznych)

• polityk niezawodowy ( w pewnym okresie życia pełni ważne funkcje publiczne, ale swoje aspiracje zawodowe lokuje w innych sferach życia.)

• Polityk zawodowy ( polityka jest dla niego zawodem, najważniejszym sposobem realizacji życiowych ambicji.)

7. Wyjaśnij pojęcie kultura polityczna i przedstaw jej cechy.

Kultura polityczna to zbiór postaw, wartości i wzorców zachowań uczestników życia publicznego. Opisując kulturę polityczną politolodzy biorą jednak pod uwagę przede wszystkim:

• poziom wiedzy i zainteresowania polityką ze strony obywateli ( element poznawczy)

• to, jak obywatele odnoszą się do zjawisk politycznych, jakiego rodzaju emocje towarzyszą im, gdy obserwują działania różnych podmiotów politycznych ( element emocjonalny)

• to, jak obywatele oceniają zjawiska polityczne (element wartościujący)

amerykańscy politolodzy ( Gabriel Almond i Sidney Verba) wyróżnili trzy zasadnicze typy kultury politycznej. W kulturze zaściankowej mamy do czynienia z całkowitym brakiem zainteresowania polityką. Ludzie żyjący w kulturze podporządkowania (poddańczej) mają świadomość istnienia władzy i tego, że ma ona istotny wpływ na ich życie, ale mimo to pozostają bierni, nie angażując się w życie publiczne i nie próbując wpływać na władze. Inaczej dzieje się w kulturze uczestniczącej, gdzie chęci zdobywania wiedzy o polityce towarzyszy duża aktywność obywateli, zarówno na poziomie lokalnym jak i państwowym. Kultura uczestnicząca powinna towarzyszyć demokracji, bo stopień zainteresowania i zaangażowania obywateli w sprawy publiczne w znaczący sposób wzmacnia trwałość instytucji i akceptację dla demokratycznych procedur. Kultura uczestnicząca pogłębia równocześnie poczucie więzi obywateli z ich wspólnotą, mocniej ją integrując.

Opisane wyżej modele są jedynie teoretyczne. W praktyce najczęściej wszystkie występują obok siebie. - oprócz obywateli aktywnych i dobrze poinformowanych, spotykamy osoby bierne, a także takie, które są w ogóle niezainteresowane polityką. Mimo wszystko jednak warto zastanowić się nad tym, jaki typ kultury politycznej w danym społeczeństwie dominuje, pozwala to bowiem lepiej ocenić perspektywę jego rozwoju.

8. Na czym najczęściej opiera się władza?

Najczęściej uważa się, że władza może opierać się na sile albo autorytecie. W pierwszym przypadku posluszeństwo jest efektem strachu przed przymusem, w drugim wynika z zaufania jakim podporządkowujący się władzy obdarzają tego, kto podejmuje decyzje.

9. Jakie funkcje spełnia państwo ?

Państwo w swoim działaniu realizuje dwie podstawowe funkcje - zapewnia obywatelom bezpieczeństwo zewnętrzne w relacjach z innymi wspólnotami i strzeże porządku na swoim terytorium (przez stworzenie reguł prawnych).

Inne zadania państwa nie są już tak powszechnie aprobowane. Platon i Arystoteles zakładali, że prawdziwe pańśtwo powinno przede wszytskim realizować funkcję wychowawczą, stwarzając obywatelom możliwość ćwiczenia się w moralnej dzielności. Współcześni teoretycy państwa opiekuńczego uznaja, że państwo nie może się ograniczać tylko do roli stróża porządku i bezpieczeństwa, ale musi nadzorować gospodarkę (funkcja interwencyjna pańśtwa) i aktywnie działać na rzecz zapewnienia obywatelom bezpieczeńśtwa socjalnego (funkcja socjalna).

10. Przedstaw historyczny rys idei państwa. 97

Pańśtwo pojmowane jako wspólnota polityczna podporządkowana jednemu ośrodkowi suwerennej władzy, istnialo długo przedtem, zanim zaczęto używać samego słowa “państwo”. Państwami były starożytne despocje, greckie polis, rzymska republika jak i średniowieczne królestwa. Dopiero Machiavelli, autor sławnego “Księcia” zaczął używać włoskeigo słowa stato (państwo) jako szczególnego terminu obejmującego wszystkie formy organizacji wspólnoty politycznej.

W kształtowaniu się nowożytnego państwa dużą rolę odegrała koncepcja suwerenności Jeana Bodin. Władza sama określa cele swoich dążeń, wolna od wszelkich ingerencji, lecz jej działania są prawomocne jeżeli są zgodne z prawem naturalnym. Władza naruszająca prawo natury jest groźną i niesprawiedliwą tyranią.

Temat: Co reguluje konstytucja? Prawa i Wolności. Dlaczego konstytucjonalizm? Problem wolności i ładu w Polsce.

1. Wyjaśnij pojęcia:

Ideologia - zbiór idei, na który składa się zarówno opis i ocena zastanej rzeczywistości, jak i wizja pożądanego porządku społecznego i politycznego. Jest ona czynnikiem integrującym ludzi wyznających podobne zasady, przekonania i mobilizującym do wspólnej aktywności politycznej. Ideologia wskazuje cele, jakie wskutek działania należy osiągnąć i wartości, które tego rodzaju aktywność uzasadniają. Możemy mówić o ideologii konserwatywnej, liberalnej czy socjalistycznej.

Doktryna polityczna - zbiór szczegółowych aplikacji ogólnych idei. Jest to konkretyzacja ideologii.

Program polityczny - zadania, cele, które po zdobyciu władzy partia polityczna ma zamiar wprowadzić w życie.

2. Jakimi poglądami charakteryzują się partie od skrajnej prawicy do skrajnej lewicy?

Prawica opowiada się zwykle za ochroną tradycyjnych wartości, takich jak religia, tradycja, naród i rodzina. Uważa, że celem polityki powinna być realizacja interesu narodowego, który należy przedkładać nad jednostkowe uprawnienia. W sferze gospodarczej popiera gospodarkę wolnorynkową, maksymalne ograniczenie ingerencji państwa w procesy ekonomiczne i obniżkę podatków. Do obozu prawicy zaliczani są konserwatyści i chrześcijańscy demokraci, a często także liberałowie.

Centroprawica to określenie sił politycznych bardzo umiarkowanych w dążeniu do wcielenia w życie prawicowych idei (podobnie centrolewica).

Skrajna prawica określa te siły polityczne, które charakteryzują się negatywnym nastawieniem do mniejszości i imigrantów, a także nieufnością wobec wszelkich projektów integracyjnych, ograniczających suwerenność państwa. Skrajną prawicę tworzą ugrupowania populistyczne, radykalnie nacjonalistyczne i faszystowskie.

Lewicowe myślenie wyraża się przede wszystkim w przywiązywaniu do idei równości i sprawiedliwości społecznej. Lewica oczekuje od państwa ochrony interesów ludzi słabszych i biedniejszych, kontroli nad gospodarką i takich działań, które będą wyrównywały szanse i możliwości wszystkich obywateli. Lewica nieufna wobec tradycyjnych wartości i wspólnot, opowiada się za wolnością jednostki i jej prawem do samorealizacji pojmowanym jako możliwości swobodnego wyboru stylu życia. W obozie lewicy sytuują się socjaliści, socjaldemokraci, natomiast za skrają lewicę uważa się ugrupowania odwołujące się do idei komunistycznych i trockistowskich.

3. Scharakteryzuj ideologie: konserwatywną, liberalną, chadecką, faszystowską, narodowo-socjalistyczną.

KONSERWATYŚCI

Konserwatyści uważają, że społeczeństwo podobne jest do organizmu, rozwija się stopniowo i samoistnie, państwo zaś jest efektem jego naturalnego procesu wzrostu, a nie skutkiem zawartej pomiędzy ludźmi umowy. Podstawą życia społecznego nie są jednostki, ale tradycyjne wspólnoty - takie jak parafia, wspólnota lokalna czy naród. Najważniejszą spośród nich jest dla konserwatystów rodzina. Sposób życia tych naturalnych wspólnot określają w największym stopniu religia a nie stanowione prawo. Wolność jest według nich ważną wartością, ale nie jedyną czy najwyższą. Zawsze sceptycznie odnosili się do prób zaprowadzenia równości - w ich przekonaniu nierówności mają charakter naturalny, a pozbawione hierarchii społeczeństwo nie mogłoby dobrze funkcjonować.

Znaczenie, jakie konserwatyści przywiązują do ciągłości, określa ich stosunek do zmian - wszelkie zmiany całościowe i gwałtowne są niebezpieczne i muszą zostać odrzucone. Możliwe są tylko ostrożne i cząstkowe reformy. Dlatego rewolucja jest katastrofą, zerwaniem dotychczasowej ciągłości i zniszczeniem naturalnej otoczki wspólnotowej, historycznej, umożliwiającej kształtowanie się ludzkiej tożsamości.

Za twórcę konserwatyzmu uważa się osiemnastowiecznego angielskiego myśliciela i polityka Edmunda Brucke`a, autora płomiennego traktatu zwróconego przeciwko poczynaniom francuskich rewolucjonistów (Rozważanie o rewolucji we Francji), jednak samo pojęcie konserwatyzm pochodzi od francuskiego pisarza Rene de Chateubrianda, który wydawał pismo 'Le Conservateur'. Za najważniejszego myśliciela tego nurtu uważany jest Joseph de Maistre. W Polsce do tego grona należało także kilka znanych postaci jak: Adam Czartoryski, Zygmunt Krasicki, Henryk Rzewuski.

LIBERAŁOWIE

Dla liberałów najbardziej podstawową wartością jest wolność jednostki. Dążą oni do takiego ukształtowania zasad życia politycznego i gospodarczego, aby w jak najmniejszym stopniu wolność tę ograniczały. W myśli liberalnej uważa się, że jedyną akceptowalną granica wolności jednostki jest wolność innych ludzi. Szczególne znaczenie liberałowie przykładają także do wolności słowa,która jest zarówno gwarantem chroniącym przed nadużyciami władzy jak i motorem postępu, bo umożliwia odkrywanie coraz doskonalszych rozwiązań społecznych. Opowiadają się za prawem każdego człowieka do samodzielnego kształtowania własnego życia i dążenia do szczęścia zdefiniowanego we własny sposób. Ideałem państwa jest państwo minimalne - silne, praworządne, ale ograniczone w swoich kompetencjach jedynie do pilnowania porządku i spokoju obywateli oraz zapewnienia ochrony uprawnień jednostki, a przede wszystkim prawa wolności. Państwo powinno stworzyć obywatelom możliwości swobodnego działania i gospodarowania, a efekty jakie każdy człowiek osiągnie, będą sprawiedliwe, bo uzależnione wyłącznie od jego uzdolnień i pracowitości.

Współczesny ruch liberalny jest podzielony: jedni uważają za niezbędną aktywną rolę państwa, bo ich zdaniem dopiero zwiększeni równości pozwoli ludziom na rzeczywiste korzystanie z dobrodziejstw wolności, inni odrzucają koncepcję państwa opiekuńczego, opowiadając się za leseferyzmem, czyli swobodną inicjatywą obywateli w gospodarce, poddaną jedynie osądowi rynku. Radykalnych zwolenników wolności gospodarczej nazywa się libertarianami.

Idee liberalne można odnaleźć w dziełach wielu nowożytnych filozofów - jednak największe znaczenie miały pisma Johna Locke`a i Beniajmina Constanta. Dużą rolę odegrał także John Stuart Mill. Alexis de Tocqueville starał się natomiast łączyć przywiązanie do idei wolności z krytyczną oceną kultury demokratycznego społeczeństwa. Taką postawę nazywa się konserwatywnym liberalizmem. Polskie tradycje liberalne nie zaliczają się do najsilniejszych. W okresie PRL-u wpływowymi publicystami byli Stefan Kisielewski i Mirosław Dzielski, którzy popularyzowali idee liberalne.

SOCJALIŚCI, SOCJALDEMOKRACI

Najwyższymi ideami socjalistycznego stylu myślenia są równość i sprawiedliwość społeczna. Za zasadniczy cel działań politycznych socjaliści uważali zmianę systemu społecznego i usunięcie nierówności pomiędzy ludźmi przez uspołecznienie własności oraz sprawiedliwy podział dóbr i dochodów dokonany przez państwo. Gospodarka w socjalizmie miała podlegać kontroli państwa i rozwijać się zgodnie z założeniami centralnego planowania.

Najpotężniejszym nurtem , który uformował się wewnątrz ruchu socjalistycznego był komunizm - ideologia oparta na filozofii markstistowskiej, głosząca konieczność rewolucyjnego obalenia kapitalistycznego państwa. Rewolucje komunistyczne doprowadziły jednak nie do realizacji socjalistycznych ideałów sprawiedliwego społeczeństwa, lecz do powstania państw totalitarnych.

Współczesną umiarkowaną postacią socjalizmu jest socjaldemokracja, która wyrzekła się idei rewolucji i dąży do realizacji swej koncepcji państwa opiekuńczego w ramach istniejących struktur i procedur demokratycznych. Nierówności mogą być zdaniem socjaldemokratów stopniowo usuwane, dzięki wprowadzaniu reform społecznych. Socjaldemokraci wycofali się także częściowo ze swego przekonania, iż warunkiem realizacji takich planów musi być daleko posunięte uspołecznienie własności. W chwili obecnej akceptują gospodarkę rynkową, chociaż wciąż grę rynkową uważają za niesprawiedliwą. Redystrybucja dóbr i dochodów oraz różnego rodzaju programy socjalnych zabezpieczeń mają więc tę niesprawiedliwość korygować.

Największe znaczenie dla kształtowania się socjalistycznego myślenia mieli z pewnością Marks i Engels. Socjaldemokraci obecnie swój nurt ideowy wywodzą od Ferdynanda Lasalle`a, Edwarda Bernsteina, Karola Kuatsky`ego. Nowoczesną socjaldemokrację prezentują Tony Blair czy Gerhard Schroder.

Ruch socjalistyczny był niemal od samego początku zawsze silnie obecny w polskim życiu intelektualnymi politycznym. Z tego nurtu wywodzili się ważni myśliciele jak Brzozowski, Lange, Abramowski czy Kalecki.

CHADECJA

Chrześcijańska demokracja zajmuje osobne miejsce na arenie politycznej, jako że w odróżnieniu od innych stylów politycznego myślenia ma ona swoje bezpośrednie źródło w inspiracji religijnej. Podstawę programu chadecji stanowią idee zawarte w katolickiej nauce społecznej. Kładzie się w niej nacisk głównie na godność i wolność osoby ludzkiej. Korzystanie z wolności musi jednak łączyć się z poczuciem odpowiedzialności za swój duchowy rozwój i wspólnoty, do której się należy. Każdy człowiek winien więc w swoich działaniach kierować się zasadami chrześcijańskiej etyki, starając się dobrze wywiązać z powierzonych sobie obowiązków i ról społecznych. Społeczeństwo jest postrzegane jako wspólnota przeznaczona do harmonijnej współpracy a nie do konfliktów i walki. Grupy społeczne powinny sobie pomagać, jednocząc się w pracy na rzecz wspólnego dobra.

Za właściwy ustrój państwa katolicka nauka społeczna uznaje demokrację przedstawicielską, funkcjonującą zgodnie z zasadą pomocniczości, zgodnie z którą obywatelom powinno być pozostawione prawo samodzielnego, swobodnego działania i decydowania o swoich sprawach, państwo zaś ma pomagać gdy obywatele nie dają sobie rady.

Chadecja opowiada się za gospodarką społeczną gospodarką rynkową, to znaczy taką, która akceptując zasady wolnego rynku, nie wyklucza umiarkowanej ingerencji państwa w procesy gospodarcze. Duży nacisk kładzie na znaczenie pracy ludzkiej i moralne zobowiązania pracodawców wobec pracowników.

Dla ukształtowania się katolickiej nauki społecznej w jej obecnej postaci znaczenie miała encyklika Leona XIII oraz encykliki kolejnych papieży Piusa XI, Jana XXIII, Pawła VI i Jana Pawła II, a także francuskiego filozofa Jaques`a Maritaina.

Chadeccy politycy - Konrad Adenauer, Robert Schuman, Jean Monnet i de Gasperi - działający po II wojnie światowej nazywani są ojcami założycielami zjednoczonej Europy, jako że byli inicjatorami integracji europejskiej. Uważali, że solidarne współdziałanie ekonomiczne i polityczne może zagwarantować Europie stały pokój.

NACJONALIZM

Od nacjonalizmu jako specyficznej postawy wobec swojego narodu i państwa trzeba odróżnić nacjonalizm jako doktrynę polityczną, czy wręcz ideologię. Jej początków zwykle szuka się w literaturze romantycznej, w której nie tylko mówiono wiele o odmienności kultur narodowych i o znaczeniu różnorodności, ale także zwracano uwagę, w jak wielkim stopniu wpływa na życie każdego człowieka przynależność do wspólnoty narodowej. Pojawienie się nacjonalizmu można też wiązać z szybko zyskującą popularność w Europie po rewolucji francuskiej ideą samostanowienia i państwa narodowego, a także z demokratyzacją społeczeństw europejskich. Z czasem jednak nacjonalizm zaczął być identyfikowany jako ruch prawicowy, kontestujący wiele elementów liberalnego porządku. Niektórzy interpretatorzy wskazują na podobieństwa pomiędzy niektórymi formami nacjonalizmu i faszyzmem, jednak jest błędem utożsamianie tych pojęć.

Jądrem myślenia nacjonalistycznego jest silnie odczuwalna więź emocjonalna ze wspólnotą narodową. „jestem Polakiem i mam obowiązki polskie” - pisał Roman Dmowski, najbardziej wpływowy polityk polskiego ruchu narodowej demokracji. Interesy swego narodu nacjonalista uważa za nadrzędne w stosunku do wszystkich innych wartości i celów, jest więc wyznawcą „egoizmu narodowego”. Naród jest dlań ograniczoną całością, której wszystkie części wypełniają ważne, chociaż zróżnicowane funkcje. Niezbędne jest by członek narodu poczuwał się do lojalności wobec swego narodu i był gotów do okazania solidarności współobywatelom. Prawa jednostek są respektowane, o tyle tylko o ile towarzyszy im wypełnianie obowiązków wobec państwa.

Państwo w nacjonalizmie pełni wobec narodu funkcję służebną, choć równocześnie bardzo ważną. Trwanie narodu zależy od tego czy ma ono oparcie w państwie narodowym. Zdaniem nacjonalistów zasadą polityki międzynarodowej jest bezwzględna rywalizacja - tak mając tylko swoje państwo można skutecznie przeciwstawiać się agresywnym zamiariom innych. Bez państwa naród się nie rozwija i może łatwo zginąć - dać się zasymilować, wynarodowić zniszczyć, ważną rolę odgrywa tradycja narodowa, historia kultura.

Ochrona narodowych interesów może z punktu widzenia nacjonalistów wymagać ingerencji państwa w procesy gospodarcze, a także ograniczenia praw mniejszości narodowych bądź też zamknięcia granic przed imigrantami i uchodźcami. Gwałtowne odrodzenie nacjonalizmu nastąpiło w krajach ZSRR i Jugosławii.

FASZYZM

Narodził się we Włoszech raczej jako ruch polityczny, którego przywódcą był Benito Mussolini, niż spokojna ideologia. Odrzucał demokrację liberalną, uznając, że osłabia ona państwo i nie pozwala na realizację jego interesów. W zamian postulował przywrócenie siły i sprawności państwa w oparciu o ideę nacjonalistycznej wspólnoty, której mają się całkowicie podporządkować wszystkie jednostki. Ważna dla faszyzmu była idea wodzowska - bezgraniczne zaufanie do podejmującego decyzje charyzmatycznego przywódcy stojącego na czele jedynej legalnie działającej partii. Faszyzm zakładał także wprowadzenie ustroju totalitarnego, w którym władze kontrolują wszystkie stosunki społeczne, ingerując w najbardziej prywatne sprawy obywateli i narzucając im jedynie słuszną ideologię. „nic przeciw państwu, nic poza państwem, nic bez państwa” tak sam Mussolini podsumował swój program. Faszyzm gloryfikował ideę czynu i walki, akceptował stosowanie przemocy w realiach międzynarodowych.

NARODOWY SOCJALIZM

Ekstremalna realizacja idei faszystowskich, inaczej nazizm. Stojący na czele ruchu nazistowskiego Adolf Hitler nie tylko zradykalizował koncepcję włoskich faszystów, ale w dodatku uzupełnił o elementy rasizmu (przekonanie o wyższości rasy aryjskiej), darwinizm społeczny ( przekonanie, że relacje między narodami są sprowadzone w istocie do bezwzględnej walki o przetrwanie) i obsesyjny antysemityzm, którego skutkiem był Holocaust.

KOMUNIZM

Fundamentem komunizmu były poglądy filozoficzne Marksa i Engelsa, rozwijane i dopasowywane później do rosyjskiego kontekstu przez Lenina i Stalina. Komunizm wychodzi od potępiania istniejącego systemu gospodarczego i społecznego - kapitalizmu - jako skrajnie niesprawiedliwego, bo opierającego się na podziale na wyzyskujących, którymi są właściciele środków produkcji i wyzyskiwanych robotników. Kapitalizm musi być obalony, a własność uspołeczniona przez nacjonalizację przemysłu i kolektywizację rolnictwa. Rządy ma przejąć partia komunistyczna będąca reprezentantem klasy robotniczej (dyktatura proletariatu), co w dłuższej perspektywie prowadzi do stworzenia bezklasowego społeczeństwa, w którym zniesiony zostanie ograniczający ludzi podział pracy, a niesprawiedliwą dystrybucję dóbr i dochodów zastąpi zasada „każdemu według potrzeb”. W okresie przejściowym niezbędna jest jednak totalna kontrola państwa nad życiem publicznym i prywatnym obywateli, propaganda wpajająca wszystkim komunistyczne idee, centralnie sterowana gospodarka, zniesienie demokracji przedstawicielskiej i surowa rozprawa z wrogami klasowymi.

4. Czym jest konstytucja?

Konstytucja - ustawa zasadnicza, podstawowy akt prawny, stanowiący fundament systemu prawnego w danym kraju. Konstytucja definiuje strukturę i kompetencje władz, określa prawa przysługujące obywatelom, wyznacza też cele, które dane państwo chce realizować. Konstytucja powinna być trwała, dlatego jej zmiana jest znacznie trudniejsza niż uchwalenie ustawy zwykłej. Konstytucja jest najwyższym prawem RP.

5. Scharakteryzuj 4 funkcje konstytucji.

• Podstawową i pierwotną funkcją konstytucji jest ograniczanie władzy niezależnie od tego,kto ją sprawuje. Władza w państwie powinna być rozdzielona zarówno w sensie funkcjonalnym (przez podział władz, odrębne funkcje władzy wykonawczej, ustawodawczej, sądowniczej) jak i przestrzennym ( decentralizacja władzy, przekazywanie większej lub mniejszej ilości uprawnień władzom lokalnym i regionalnym różnego szczebla). Wszelka władza publiczna musi być ograniczona i kontrolowana i należy uczynić wszystko by ograniczyć arbitralność decyzji i działań funkcjonariuszy państwowych wszystkich szczebli.

• Porządkowanie systemu politycznego. Ograniczenie władzy pozwala konstruować przejrzysty porządek systemu politycznego. Pozwala ustalać kompetencje poszczególnych organów władzy, sposób ich powoływania, odwoływania, mechanizmy kontroli nad władzą. Sprawność systemu politycznego zależy właśnie od tych rozstrzygnięć. Źle się dzieje gdy władza nie jest ograniczona i gdy jest zbyt słaba, jej decyzje zbyt łatwo mogą być zakwestionowane przez inne organy, gdy pomieszane są kompetencje poszczególnych ośrodków decyzyjnych. Dochodzi wówczas do paraliżu aparatu państwowego, ostrych konfliktów politycznych, a niekiedy wręcz do wojen domowych. Przed tym państwo musi się ustrzec i dlatego im jaśniej i w sposób bardziej przewidujący prawodawcy określą miejsce i zadania poszczególnych urzędów, tym lepiej dla przyszłości kraju.

• Konstytucja uprawomocnia władzę. Czyli władza posiada na mocy konstytucji wolę ludu, bowiem to on stanowi prawa, z jego woli płynie mandat do sprawowania urzędów i lud tylko może władzę odwołać. Współczesny konstytucjonalizm jest nie do pomyślenia bez podstawy demokratycznej.

• Integracyjna funkcja konstytucji. Nie jest ona tylko zbiorem artykułów wyznaczających kompetencję władz, ale zawiera także cele, wartości i podstawowe powszechne przekonania. W ten sposób konstytucje wiążą, integrują wszystkich obywateli. Jest ona bowiem zawsze dokumentem ideowym i odzwierciedla „ducha” narodu i kultury, z jakiej wywodzą się obywatele.

6. Czym jest konstytucjonalizm i jakie wyróżniamy cechy charakterystyczne praw człowieka.

Konstytucjonalizm - współczesna koncepcja prawno- polityczna, zgodnie z którą dobre państwo powinno charakteryzować się:

*rządami prawa

*podziałem władz

*istnieniem sądu konstytucyjnego,który ocenia zgodność działań władzy ustawodawczej i wykonawczej z konstytucją

*ograniczeniem prawa większości do podejmowania decyzji przez konstytucyjne zagwarantowanie praw mniejszości

*akceptacją międzynarodowych aktów prawnych definiujących prawa człowieka

Prawa człowieka są prawami poprzedzającymi prawo, w tym konstytucję. Dlatego mówi się, że prawa człowieka są prawami naturalnymi albo danymi z natury. Tym samym wskazuje na się na to, że nie są one ustanawiane przez człowieka, lecz jedynie przez ludzi odkrywane, apotem nazywane, dookreślane, interpretowane. Prawa człowieka są dane z natury ale tylko za pomocą politycznych środków, a więc za pośrednictwem państwa i stosownych agend międzynarodowych, mogą zostać wyegzekwowane. Bez środków politycznych byłyby one tylko uniwersalnymi moralnymi wymogami, deklaracją bezsilną wobec polityki. Dopiero w państwie respektującym te prawa mogą się stać rozstrzygającym elementem życia politycznego i uzyskać status praw podstawowych czy też praw konstytucyjnych, a więc stać się prawem obowiązującym wszystkie organy władzy i punktem wyjścia do konstruowania szczegółowych przepisów prawa państwowego. Współcześnie państwa demokratyczne zobowiązują się do przestrzegania, bycia posłusznym i chronienia tych praw.

7. Przedstaw i scharakteryzuj cele ustroju konstytucyjnego. 111

• ochrona członków wspólnoty politycznej przed nieuprawnioną ingerencją władzy w sferę ich osobistej wolności. W centrum ustroju konstytucyjnego znajduje się ochrona nienaruszalnych i podstawowych uprawnień każego człowieka, które wynikają z jego ludzkiej godności. Doktryna konstytucjnalizmu opiera się na przekonaniu, że każdy człowiek musi zachowywać swoją niezależność, możliwość podejmowania zasadniczych decyzji w zgodzie ze swoimi przekonaniami i interesami.

• Regulowanie konfliktów w życiu zbiorowym. Zajmuje się tym system prawny. W sporach, odmiennościach przekonań, interesów, państwo powinno zachować neutralność, szanując przyjęte prawo i zasady postępowania.

8. Scharakteryzuj zasady równości wobec prawa, solidarności 111

Zasada równości wobec prawa odnosi się do zywkłych obywateli i do najwyższych dostojników państwowych. Za wszelkie przewinienia muszą być tak samo odpowiedzialni jak pozostali obywatele. Równość wobec prawa nie znaczy jednak to samo co równość ekonomiczna czy społeczna, gdyż każde społeczeństwo jest zróżnicowane.

Z zasady równości wynika, że każdy człowiek ma prawo do wyrażania własnych opinii i organizowania się dla ich wyrażania. Ma także prawo do publicznego manifestowania swojej wiary. Ma możliwość dążenia do szczęścia definiowanego w osobisty sposób.

Dzieki zasadzie solidarności czy sprawiedliwości społecznej możemy domagać się poprawy warunków życia najuboższych, ale jest to postulat ekonomiczny. Odwołuje się on więc do sfery polityki społeczenej państwa, a nie jego ustrojowych fundamentów, do których należy równość wobec prawa.

Temat: Ramy ustroju demokratycznego. Ograniczenia uprawnień rządzących.

1. Scharakteryzuj zasady suwerenności i demokratyczną oraz przedstaw dwie postacie demokracji.

Państwa konstytucyjne są dziś najczęściej państwami demokratycznymi opierającymi się na zasadzie suwerenności, czyli zwierzchnictwa ludu. Jej postawę stanowi przekonanie, że rząd nie jest prawomocny, jeśli jego władza i funkcjonowanie nie płyną z przyzwolenia rządzących. Zgoda ta nie jest udzielana raz na zawsze, ale odnawiana poprzez systematycznie powtarzające się wybory.

Zgoda wyrażana przez lud nie może być fikcyjna czy wymuszona. W krajach komunistycznych również odbywały się wybory i zwykle 98% wyborców wyrażało poparcie dla kandydatów zgłaszanych przez partię komunistyczną i jej sojuszników. Nie było z resztą innych kandydatów i to, co nazywane było wówczas wyborami, sprowadzało się do udzielenia pod przymusem poparcia z góry wytypowanemu kandydatowi do parlamentu.

Zasada demokratyczna może być realnie spełniona, gdy przestrzega się swobód obywatelskich: obywatele mogą się zrzeszać, głosić swoje poglądy, zgłaszać publicznie petycje. Nie mogą istnieć żadne arbitralne przeszkody zgłaszania kandydatów do władz obieralnych, a wybory muszą być wolne. Odpowiedni wiek, obywatelstwo, miejsce zamieszkania są zazwyczaj jedynymi prawnymi wymogami, jakie trzeba spełnić, aby mieć czynne i bierne prawa wyborcze. Wybory muszą być w sposób niezależny kontrolowane, by zabezpieczyć się przed fałszerstwem i manipulacją.

Zasadniczo można wyróżnić dwie postaci demokracji. Pierwszą nazywamy demokracją reprezentacyjną czy przedstawicielską drugą zaś demokracją bezpośrednią lub partycypacyjną. W pierwszym przypadku uprawnienia do rządzenia, tworzenia prawa, przekazywane są przez obywateli reprezentantom: posłom, senatorom, prezydentowi, radnym. Im powierza się troskę o dobro wspólne, zgodnie z ich sumieniem, wiedzą i potrzebami czasu. Na działanie parlamentu wyborcy mogą wpływać swoim postępowaniem, opiniami, działaniami publicznymi, naciskami na swoich reprezentantów. Jednakże zasadnicze znaczenie w procesie demokratycznym ma właśnie akt wyborczy i dlatego bywają nazywane „największym świętem demokratów”.

Tam gdzie mamy do czynienia z demokracją bezpośrednią, wszyscy obywatele współuczestniczą w procesie stanowienia prawa i podejmowania decyzji. Może się to dokonywać przez referenda czy też przez ogólne zgromadzenia mieszkańców danego miasta, gdzie wspólnie dyskutowane są ważne dla wspólnoty kwestie. Demokracja przedstawicielska zwykle współistnieje z demokracją bezpośrednią. O ile bowiem trudno jest w nowoczesnych państwach rządzić i stanowić prawo przy udziale wszystkich, o tyle demokracja bezpośrednia znajduje zastosowanie na szczeblu lokalnym.

2. Wymień i scharakteryzuj 5 zasad demokracji ze szczególnym uwzględnieniem rządów prawa.

• zasada pluralizmu (zadaniem demokracji jest by różnice zdań, które zawsze są obecne w społeczeństwie, w sposób uporządkowany i pokojowy były wyrażane, a konflikty znajdowały rozwiązanie w decyzji prawnej obowiązującej wszystkich obywateli.

• Zasada przekonywania ( słowem a nie przemocą należy rozwiązywać spory; poszczególne osoby ,organizacje, partie, środki przekazu mają prawo apelować, przekonywać, propagować, reklamować swoje idee, organizować demonstracje uliczne.)

• zasada większości ( wszelkie decyzje uchwalane są przez większość głosów, czyli projekt musi uzyskać minimum połowę głosów tzw. większość zwykła. Większość jest pojęciem względnym, w różnych sprawach oczekuje się różnej ilości głosów. W sprawach szczególnie ważnych wymagana jest większość bezwzględna, czyli ponad połowa głosów musi by za czy przeciw projektowi. Większość kwalifikowana wymaga 2/3 czy też 3/5 głosów

• ochrona mniejszości ( pokojowe współistnienie politycznych mniejszości i większości, czyli uznanie zasad zawartych w prawie. Ponadto niezbędny jest zawarty w obyczaju szacunek dla odmienności, zgoda na różnorodność form życia zbiorowego, czyli tolerancja, bez której społeczeństwo pluralistyczne nie może istnieć.

• Rządy prawa. Warunkiem możliwości rządów prawa jest dążenie ustawodawcy do stworzenia prawa sprawiedliwego.

*prawo opiera się na regułach ogólnych, czyli nie ma odniesień do konkretnych osób i ma obowiązywać wszystkich, którzy znajdą się w obszarze jego działania. Istnieją granice dopuszczalnej regulacji życia ludzkiego przez prawo - ich przekroczenie jest naruszeniem zasad rządów prawa.

*prawo w państwie prawa powinno być hierarchicznie uporządkowane. Na miejscu pierwszym są prawa człowieka i konstytucja, z którymi zgodne muszą być ustawy wydawane przez parlament, a z nimi z kolei rozporządzenia rządu czy ministrów. Musi istnieć możliwość zaskarżania prawa, które kłóci się na przykład z postanowieniami konstytucyjnymi.

*prawo musi być znane i pewne, jego reguły powinny być znane z góry wszystkim obywatelom, powinny umożliwiać niejako przewidywanie skutków działań. Wszelkie rozporządzenia powinny być jawne i ogłaszane publicznie, a dostęp do tych dokumentów musi być niczym nieograniczony.

*prawo nie może działać wstecz.

*prawo musi być względnie stabilne. Stabilność reguł prawa zapewnia przewidywalność ludzkich zachowań i przyczynia się tym samym do pewnej trwałości ładu społecznego.

*prawo musi być jasne. Niejasności i dwuznaczności mogą być wykorzystywane przez silniejszych (np. Urzędników).

*prawo nie może być sprzeczne, system prawny powinien tworzyć wspólną całość.

*przestrzeganie prawa nie może przekraczać możliwości obywateli. Prawo trudne do realizacji nie musi stać jednak w sprzeczności z zasadami porządku prawnego

*wszelkie wątpliwości dotyczące interpretacji prawa i spory między obywatelami powinien rozstrzygać niezależny sąd; każdy pozwany ma prawo do obrony. Sprawowanie kontroli nad stosowaniem prawa i integralnością systemu prawa składa się w ręce władzy sądowniczej.

4. DROGA DO DEMOKRACJI KONSTYTUCYJNEJ

Temat: Demokracja ateńska, tradycje kontynentalne, tradycja anglosaska, porównanie koncepcji europejskiej i amerykańskiej.

1. Przedstaw tradycje monarchii i tyranii.

Przez tysiące lat jedyną formą rządów w cywilizowanych społeczeństwach była monarchia. Władcy rządzili w takich państwach starożytnego Wschodu jak Egipt, Asyria czy Persja. Także w Grecji,ojczyźnie demokracji, bardzo długo panowali królowie. W późniejszych czasach w wielu greckich państwach rządzili tyrani. Zwano tak ludzi, którzy podstępem i przemocą zdobywali władzę. Tyran, w odróżnieniu od króla, którego władza opierała się na tradycji i prawie dziedziczenia, rządził za pomocą terroru.

Począwszy od przełomu VI i V w. p.n.e. W większości miast greckich obywatele obalili rządy tyranów, nie po to jednak, by przywrócić monarchię, lecz dlatego, że chciał samodzielnie rządzić swoimi miastami. Grecy w tamtym okresie z niechęcią traktowali monarchię. Władza królów powróciła w epoce hellenistycznej w wyniku podboju Grecji przez monarchię macedońską.

Również starożytny Rzym w pierwszym okresie swej historii rządzony był przez królewski ród Tarkwiniuszy. Po upadku republiki ustanowiono cesarstwo, czyli najpotężniejszą istniejącą dotychczas w dziejach monarchię.

2. Wyjaśnij pojęcie polis i przedstaw jej instytucje.

Podstawową formą życia społecznego starożytnych Greków było miasto - państwo zwane przez nich polis. Od tej nazwy pochodzi współczesne słowo polityka. Jednak dzisiejsze znaczeni tego pojęcia różni się od pierwotnego. Polis dla Greków nie była instytucja, rodzajem zbioru praw i urzędów zajmujących się sprawami politycznymi, lecz przede wszystkim wspólnotą obywateli. Zgodnie z tym sposobem rozumowania „polityczne” było wszystko to, co wchodziło w zakres więzi łączących i jednoczących obywateli we wspólnotę. Ponieważ polis była wspólnotą obywateli, można powiedzieć, że ogół obywateli tworzył państwo. W Atenach jednak dość mała grupa posiadała prawa polityczne tzn tworzyła ateńskie prawo. Ze wspólnoty praw publicznych wyłączeni byli przede wszystkim niewolnicy, cudzoziemcy oraz kobiety. Ateńska polis była więc demokracją, tzn rządami ludu, w tym sensie, że rządzili w niej wolni mężczyźni posiadający prawa polityczne, umożliwiające udział w życiu publicznym.

3. Przedstaw funkcjonowanie ateńskiej demokracji. Jakie formy rządów ustrojowych omawiali w swoich dziełach Platon i Arystoteles?

• władza ustawodawcza czyli Zgromadzeni Ludowe (prawo uczestnictwa i współdecydowania mieli w nim wszyscy wolno obywatele Aten.)

• władza wykonawcza, Rada Pięciuset (wykonywanie uchwał Zgromadzenia Ludowego) oraz urzędnicy ( sądowi, podatkowi, którzy najczęściej byli wybierani przez losowanie)

• władza sądownicza, Sąd Przysięgłych (wybierany przez zgromadzenie ludowe)

Platon i Arystoteles krytykowali demokrację ateńską, za zbyt duże ryzyko związane z oddaniem losów państwa w ręce ludzi, którzy nie są dostatecznie wykształceni, aby rozważnie sprawować rządy. Przestrogą w ich opinii była klęska poniesiona w wojnie peloponeskiej, toczonej ze Spartą o hegemonię w świecie greckim.

Platon w dziele ”Państwo” dowodził, iż najlepszą formą rządów byłyby rządy filozofów., ludzi mądrych, sprawiedliwych, nieskrępowanych żadnymi prawami pisanymi ani formalnymi ograniczeniami. Arystoteles natomiast w „Polityce” przychylał się do opinii, iż najlepszy z możliwych ustrojów to ustrój łączący ze sobą elementy monarchii, arystokracji i demokracji, przez co byłoby wg jego zgania uniknięcie walk między polis, prowadzących do degeneracji ustrojów. Arystoteles podkreślał, iż właściwe formy ustrojów - monarchia, arystokracja i politeja - były rządami w ramach prawa. Prawo miało gwarantować, że władza używana będzie z korzyścią dla ogółu. Zdegenerowane formy ustrojów oznaczały natomiast nieskępowane użytkowanie władzy.

4. Wyjaśnij pojęcie republika. Jak funkcjonowała republika Rzymska i czym różniła się od demokracji ateńskiej? Określ znaczenie republiki Rzymskiej dla historii europejskiego konstytucjonalizmu.

Republika - „rzecz ogółu”, polskim odpowiednikiem słowa republika jest rzeczpospolita. Republika to takie państwo, które obywatele uważają za swoje wspólne dobro. Obywatel republiki ma zatem na celu nie tylko osobiste dobro, ale także czuje się zobowiązany do działania dla ogółu. Czasem spotykamy się z innym rozumieniem słowa republika - jako takiej formy państwa, w której głową jest obieralny prezydent a nie król.

Republika rzymska, której praktyka i teoria miała dla historii europejskiego konstytucjonalizmu zasadnicze znaczenie, różniła się w istotny sposób od ateńskiej demokracji. Ustrój republiki rzymskiej, chociaż ewoluował na przestrzeni stuleci, nigdy nie stał się w pełni demokratyczny. Kierowniczą rolę w państwie odgrywali przedstawiciele starych rodów patrycjuszowskich. Sprawowali oni najważniejsze funkcje i urzędy państwowe oraz wchodzili w skład senatu, kierującego wszystkimi bieżącymi sprawami wagi państwowej. W Rzymie istniało co prawda Zgromadzenie Ludowe, które w myśl rzymskich prawników stanowiło źródło porządku prawnego, jednak w istocie mogło ono tylko przyjąć lub odrzucić propozycje zgłaszane przez senat i urzędników bez poprzedzającej decyzję debaty.

Znaczenie ustroju republikańskiego dla historii europejskiego konstytucjonalizmu polegało więc nie na idei rządów ludu, lecz przede wszystkim na przekonaniu o nadrzędności prawa oraz na sformalizowanej strukturze urzędów i zgromadzenia obywatelskiego.

5. Dlaczego ustrój republiki Rzymu nazywamy mieszanym?

Siła ustroju rzymskiego miała polegać na mieszanym charakterze. Polibiusz i Cyceron widzieli w rzymskim systemie harmonijne połączenie trzech podstawowych form ustrojowych - monarchii, demokracji i arystokracji. Pierwiastek monarchiczny reprezentowany był przez konsulów, najwyższych urzędników państwowych, arystokratyczny przez senat, demokratyczny przez zgromadzenie ludowe.

6. Jak funkcjonowało państwo stanowe? Uwzględnij rolę instytucji republiki społecznej.

Upadek cesarstwa rzymskiego oznaczał przerwanie ciągłości antycznej tradycji prawnej i politycznej. Stopniowo powstał nowy porządek społeczny. Z jednej strony powstawała hierarchia społeczna oparta na zależności typu wasalnego łączącej ludzi wolnych wzajemnymi zobowiązaniami mającymi charakter prawny. Z drugiej strony tworzyły się więzi między ludźmi znajdującymi się w podobnym położeniu prawnym.

Z czasem o prawach i obowiązkach jednostek zaczęła przesądzać przynależność do takiej grupy społecznej, której status określało prawo. Powstające w ten sposób monarchie stanowe zasadniczo różniły się od typów państw znanych w starożytności. Były monarchiami, lecz jednocześnie władza pozostawała w nich w stanie pewnego rozproszenia.

Powstanie instytucji reprezentacji społecznej było związane z istnieniem rad królewskich. W tych radach brał udział pewne osoby, które nie miały określonej formalnej pozycji. Nie było bowiem jasne czy są przedstawicielami króla, czy też wspólnot. Przedstawiciele wysyłani na obrady stawali się reprezentantami całego społeczeństwa.

7. O czym mówiła średniowieczna teoria oporu wobec władzy?

Władza królewska pochodziła co prawda od Boga, miała wyraźną i niekwestionowaną przez nikogo sankcję religijną, jednak króla krępowało w jego działaniach nie tylko prawo boże, lecz również prawo przez niego samego stanowione. Średniowieczni prawnicy mówili, że władca jest panem, ale i sługą i prawem. Zobowiązanie monarchy do działania w ramach określonych przez prawo prowadziło ich do wniosku, że w wypadku złamania prawa poddani powinni mieć prawo odmówienia królowi posłuszeństwa, prawo do oporu. Idea oporu odegrała ważną rolę w kształtowaniu się europejskiego ideału „rządów prawa”, ponieważ wzmacniała fundament porządku politycznego, ważniejszy od czyjejkolwiek nawet monarszej woli.

8. Przedstaw teorie suwerenności ludu i umowy społecznej.

W oświeceniowej myśli politycznej naczelne miejsce zajmowała teoria umowy społecznej. Jeśli jednostki tworzące społeczeństwo były z natury wolne i racjonalne, to jedyną formą władzy politycznej, którą mogły zaakceptować, musiała być władza oparta na umowie, swobodnym porozumieniu umawiających się stron. Władza polityczna nie mogła być zatem absolutna, stojąca ponad wolnością, lecz powinna stać na straży tej umowy, pełnić rolę gwaranta. Podkreślenie umownego charakteru porządku społecznego, którego właściwym celem było szczęście jednostki, prowadziło z konieczności do odrzucenia tradycji.

Z teorią umowy ściśle wiązała się idea suwerenności ludu. Dla oświeceniowych filozofów, dla których naczelną zasadą była wolność rozumnej jednostki, prawdziwym suwerenem mogła być tylko wspólnota obejmująca wszystkich obywateli, czyli lud. W wyniku budowania ładu na podstawie umów społecznych, wolne, równe i rozumne jednostki dla ochrony swoich interesów przekazywały część swych uprawnień na rzecz wspólnoty politycznej. Lud jako zbiorowy suweren posiada wolę działania, według której może kształtować porządek społeczny.

9. Przedstaw monteskiuszowski podział władzy.

Wyróżniał on trzy formy ustrojów - republiki, monarchie i despocje. Dwie pierwsze uznawał za legalne, to znaczy oparte na rządach prawa. Despocja natomiast oznaczała rządy niczym nie ograniczonej jednostki, co prowadziło do bezprawia. Najlepszym sposobem zabezpieczenia się przed możliwymi nadużyciami władzy był w jego opinii mieszany charakter ustroju, z którego wynikał podział władzy:

• ustawodawcza (stanowi prawo)

• wykonawcza ( bezpośrednio zarządza sprawami państwa)

• sądownicza ( nadzoruje wymierzanie sprawiedliwości)

Ustrój mieszany zapewnia wolność poprzez równoważenie wpływów różnych rodzajów władzy i różnych organów państwa. Każda władza zawiera w sobie potencjalne niebezpieczeństwo jej nadużycia, dlatego rozdzielenie władz prowadzi do ich wzajemnego ścierania i równoważenia. Jeśli jedna z nich zagrozi wolności, pozostałe dwie będą tej wolności bronić.

10. Przedstaw główne przesłania deklaracji praw człowieka i obywatela.

Pierwsze trzy jej artykuły są kwintesencją politycznej myśli oświeceniowej. Pierwszy głosił, że ludzie rodzą się, żyją wolni i równi wobec prawa. Drugi artykuł mówił: „celem każdego związku politycznego jest zachowanie naturalnych i nieprzedawnionych praw człowieka. Prawami tymi są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciw uciskowi.” trzeci stwierdzał „ źródłem każdej władzy suwerennej jest naród. Żadna instytucja ani osoba nie może mieć władzy, która nie pochodziłaby od narodu”. Dziś są to wzory norm konstytucyjnych na nowoczesnych demokracji liberalnych.

11. Przedstaw genezę MCHL

Korzenie angielskiego systemu politycznego sięgają średniowiecza, tak jak w przypadku innych monarchii w XII i XIII wieku trwał w Anglii konflikt pomiędzy monarchią a rycerstwem i duchowieństwem., starającym się ograniczyć tendencje centralistyczne dworu. Pozycję dynastii Plantagenetów, w tych sporach osłabił ciąg niepowodzeń, które spotkały Anglię. Klęski ponoszone w trakcie zmagań wojennych zmusiły Ryszarda Lwie Serce do zwiększenia podatków, co powodowało wzrastające niezadowolenie społeczeństwa. Opozycja podnosiła zarzut, iż król ma przede wszystkim na uwadze dobro dynastii, nie państwa. Gdy doszło więc do otwartego buntu baronów, duchowieństwa i miast, król został zmuszony do opuszczenia tronu. W 1215 roku wydał w wyniku tej presji przywilej zwany Wielką Kartą Swobód, która stała się kamieniem węgielnym angielskiej tradycji politycznej.

12. Wymień i scharakteryzuj 2kluczowe elementy MCHL

Kluczowe znaczenie Wielkiej Karty Swobód sprowadza się przede wszystkim do dwóch elementów: po pierwsze, król zobowiązał się w Karcie do nienakładania nowych podatków bez zgody Wielkiej Rady, złożonej z baronów i wyższego duchowieństwa.. Ograniczało to w istotny sposób władzę królewską i gwarantowało możnym kontrolę polityki zagranicznej, bowiem odtąd król, chcąc prowadzić wojnę, musiał uzyskać zgodę niezależnego ciała kolegialnego. Po drugie, potwierdzeniu i rozszerzeniu uległy prawa sądowe wolnych mieszkańców królestwa, przede wszystkim zakaz więzienia i karania konfiskata dóbr wolnych ludzi bez prawomocnego wyroku sadu. Karta przewidywała także możliwość zaskarżania nadużyć popełnianych przez przedstawicieli królewskiej administracji oraz sankcjonowała prawo oporu stanów w wypadku nieposzanowania tych przywilejów ze strony króla.

13.Czym jest system prawa precedensowego??

Czynnikiem, który przesadził o tym, iż brytyjska tradycja prawa różni się od kontynentalnej, jest system prawa precedensowego(common law). Odwoływało się ono do starodawnych obyczajów, które ukształtowały się, zanim zaczęto spisywać wszelkie kroniki i prawa. Wyciągano stąd wniosek, iż common law zaigrało skumulowaną wiedze, oparta nad doświadczeniach minionych pokoleń. Teoretycy i prawnicy posługujący się tym prawem uważali, że żadna, nawet najbardziej rozumna jednostka, jak też grupa ludzi nie jest w stanie przewyższyć tej kolektywnej, gromadzonej przez pokolenia mądrości.

14. Przedstaw angielski system dwupartyjny i określ znaczenie Habeas Korpus Act

Angielski system dwupartyjny złożony był ze stronnictw torysów i wigów. Torysami zwano zwolenników dworu, Kościoła i prądów konserwatywnych, mianem Wigów natomiast określano obrońców tolerancji dla sekt protestanckich, będących jednocześnie zwolennikami przewagi parlamentu nad królem. Wielkim osiągnięciem Wigów stała się podpisana przez Karola II w roku 1679 ustawa zwana Habeas Korpus Act. Gwarantowano w niej nietykalność osobistą obywateli, którzy mogli być pozbawieni wolności tylko na postawie prawomocnej i pisemnej decyzji sądu. Zarzuty wobec zatrzymanego miały być sprecyzowane w ciągu doby, a po przedstawieniu oskarżenia należało go osądzić w ciągu 20dni. Akt ten poprzez zasadnicze ukrócenie samowoli organów państwowych położył podwaliny pod nowoczesne wolności obywatelskie i zasady praworządności.

15. Dlaczego Ustawa o Prawach oznaczała przekształcenie Anglii w monarchię konstytucyjną?

Parlament ofiarował koronę zięciowi Jakuba, rządzącemu w Holandii Wilhelmowi Orańskiemu. Wydał on Ustawę o Prawach(bill of Rights), która ustanowiła supremacje parlamentu, odbierając królowi prawo zawieszania uchwał parlamentarnych. Król w swych poczynaniach związany był prawem. Jednocześnie utwierdzono zasadę niezawisłości sadów- sędziego można było odtąd usunąć tylko na podstawie decyzji obu izb parlamentu. Wszystkie te zmiany oznaczały przekształcenie Anglii w monarchię parlamentarną. Wydarzenie to zostało nazwane Chwalebną Rewolucja i traktowane jest w tradycji angielskiej jako początek nowoczesnego systemu politycznego.

16. Przestaw teorie rządu ograniczonego i umowy społecznej Johna Lockea

John Locke w swym klasycznym dziele zatytułowanym „Dwa traktaty o rządzie” przedstawił teorię rządu ograniczonego. Według niego władza powinna być ograniczona przez konstytucyjny system prawny oparty na prawach naturalnych człowieka. Wywodził je z prawa natury, które zostało wpojone przez Boga każdej rozumnej istoty. Ponieważ wszelka władza polityczna polega na ograniczeniu naturalnej wolności jednostki, dlatego też rząd zgodny z prawem natury powinien być oparty na zgodzie podlegających mu jednostek wyrażonej w umowie społecznej. Rząd taki z konieczności posiada ograniczone kompetencje, pełniąc w istocie rolę służebna wobec obywateli. Teoria umowy społecznej, będąca dziełem Locke'a, poprzez wpływ, jaki wywarła na twórcach amerykańskiej konstytucji oraz francuskich rewolucjonistach, stała się jednym z zasadniczych elementów współczesnej tradycji liberalnej.

17.Scharakteryzuj angielski system monarchii parlamentarno- gabinetowej.

Angielski system monarchii parlamentowi- gabinetowej był doskonalony w ciągu XVIII wieku. Ulegała wzmocnieniu pozycja szefa rządu- premiera, ustalono zasady podziału kompetencji miedzy ministrami, odpowiadającymi solidarnie przed parlamentem za sposób sprawowania władzy. Akty wydawane przez króla dla uzyskania mocy prawnej winny posiadać podpis właściwego ministra- tzw. Kontrasygnatę. Wynikało to z zasady, iż tylko członkowie gabinetu mogli być pociągnięci do odpowiedzialności przez parlament. Stopniowo ukształtował się zwyczaj, że w wypadku otrzymania przez któregoś z ministrów wotum nieufności gabinet podawał się do dymisji. Dymisja następowała także ministrów wyniku przegrania przez rząd wyborów parlamentarnych. Przywódca nowej większości stawał się automatycznie premierem. Pozycję monarchy w ramach systemu angielskiego określała więc maksyma „król panuje, lecz nie rząd”

18. Co zawierała Deklaracja Niepodległości??

W Deklaracji Niepodległości były zawarte podstawowe zasady, które weszły później w skład konstytucji. W dużym stopniu opierały się one na ideach Johna Locke'a. W konstytucji podkreślano równość wszystkich ludzi, posiadających takie nienaruszalne prawa, jak prawo do życia, wolność oraz swobody w dążeniu do szczęścia. Deklaracja podkreślała także ograniczona rolę rządu, którego powołaniem jest zabezpieczenie naturalnych praw człowieka, dlatego za legalną można uznać tylko władzę opartą na zgodzie rządzonych.

19. Przedstaw koncepcje federalistów i antyfederalistów zakresie wyborów rządu centralnego.

Podstawowym problemem było utworzenie rządu centralnego, bowiem władze konfederacji stanów, działające na podstawie uchwalonych w 1777roku Artykułów Konfederacji, miały niewielkie uprawnienia. W 1786 zjechali się do Filadelfii delegaci skonfederowanych stanów, którzy otrzymali mandat do dokonania rewizji Artykułów Konfederacji, tak aby mogły one sprostać nowym warunkom. Na przewodniczącego obrad wybrano Jerzego Waszyngtona, legalnego dowódcę armii amerykańskiej z czasów wojny o niepodległość. Delegaci ze stanu Wirginia przywieźli ze sobą gotowy projekt nowego ustroju, stwarzający fundament silnej władzy centralnej. Szczególne kontrowersje wzbudziła propozycja wyłaniania niższej izby ciała ustawodawczego na drodze wyborów proporcjonalnych, co dawało przewagę stanom o większej liczbie ludności. Delegaci podzielili się na 2 obozy: federalistów, to znaczy zwolenników powołania silnej władzy centralnej i przekształcenia luźnej konfederacji niezależnych stanów w państwo federalne, oraz antyfederaliści, którzy obawiali się tyranii zarówno ze strony rządu centralnego, jak i większości wyłanianej w proporcjonalnych wyborów.

20. Scharakteryzuj postanowienia konstytucji amerykańskiej dotyczące Kongresu, Senatu, Sądu Najwyższego i ustroju federalnego

Przedstawiciele stanów w izbie niższej Kongresu(Izbie Reprezentantów) mieli być wyłaniani w drodze proporcjonalnych wyborów, co dało przewagę stanom o większej liczbie ludności. W Senacie natomiast, izbie wyższej, każdy stan, niezależnie od wielkości, miał mieć dwóch przedstawicieli. Wzorując się na Monteskiuszu, przeprowadzono rozdział władz: władza ustawodawcza miała spoczywać w gestii Kongresu, wykonawcza w rękach prezydenta, sądownicza zaś należała do kompetencji niezależnych sądów. Gwarantem jej niezależności miała być instytucja Sądu Najwyższego. Istota organizacji nowej republiki polegać miała bowiem na jej ustroju federalnym, w którym stany zachowywały własne konstytucje, posiadały samodzielność skarbową, własną administrację oraz policję. Do zadań rządu federalnego należało: prowadzenie polityki zagranicznej, emitowanie pieniądza, organizowanie armii oraz pobieranie federalnych podatków.

21.Czego dotyczyły poprawki do konstytucji zawarte w Karcie Praw??

Ratyfikacja konstytucji w poszczególnych stanach nie odbyła się bez problemów. Konsekwencją tych debat było przyjęcie przez pierwszy Kongres w 1791r. zbioru dziesięciu poprawek do konstytucji, określonych mianem Karty Praw, która weszła w skład konstytucji jako jej „uzupełnienie”. Gwarantowała ona wolność osobistą, wolność wyznania, słowa i druku, „prawo ludu do noszenia broni”, nietykalność mienia oraz prawo do procesu sądowego i ławy przysięgłych. Nie rozstrzygnięta pozostała sprawa niewolnictwa, która powróciła z całą siłą w połowie XIX wieku, doprowadzając do wojny domowej.

22. Porównaj koncepcję kontynentalną i amerykańską w zakresie pozycji państwa i obywatela

O ile w tradycji amerykańskiej sens wolności jednostki polega na wolności od ingerencji państwa, o tyle w tradycji europejskiej jednostka może spełnić swą wolność i osiągnąć szczęście jako obywatel działający poprzez państwo. Rozumowanie takie prowadzi do wniosku, że aktywne działanie na rzecz dobra obywateli jest najważniejszym obowiązkiem państwa. W opinii klasyków amerykańskiej tradycji politycznej jest dokładnie przeciwnie- państwo nie może aktywnie podejmować działań tego typu, ponieważ musiałoby wiedzieć lepiej od samych obywateli, co jest dla niech dobre, a co złe. Różnice te znalazły odbicie w charakterze konstytucji- dla amerykańskiego konstytucjonalizmu najważniejsza była ochrona jednostki i jej praw przed ewentualnymi nadużyciami ze strony państwa. Dla tradycji kontynentalnego konstytucjonalizmu liczyło się przede wszystkim dobro państwa, jako narzędzia, za pomocą którego obywatele mogli realizować swoje powodzenie. Te odmienne wizje wolności i roli państwa tłumaczą włączenie w zakres konstytucyjnie gwarantowanych praw obywatelskich zabezpieczeń społecznych i praw gospodarczych. Sposobem, w jaki państwo może wypełnić to zadanie, jest redystrybucja dóbr.

23. Przedstaw poglądy św Pawła, Augustyna i Tomasza z Akwinu na temat władzy i państwa. 128

24. W którym roku powstał parlament angielski i z jakich składał się izb?

W roku 1264 (w trakcie konfliktu z opozycją) zwołany został po raz pierwszy parlament angielski, w którym obok króla i możnych (tworzących Izbę Lordów) zasiedli przedstawiciele drobnego rycerstwa i mieszczaństwa, tworząc Izbę Gmin.

24. Czego dotyczył spór kolonistów amerykańskich z rządem angielskim?

Koloniści uważali się za pełnoprawnych obywateli brytyjskich i na tej podstawie w sporach z gubernatorami stali na stanowisku, że przysługują im te same prawa, którymi cieszyli się mieszkańcy metropolii. Uznawali wie, że zgromadzenia kolonialne istnieją na podstawie tych samych starodawnych angielskich swobód, które gwarantują istnienie brytyjskiego parlamentu. Spór dotyczył jednak tego, czy przedstawiciele kolonistów mogą zasiadać w parlamencie brytyjskim. Koloniści uważali, że tak właśnie powinno być, gdyż tak jak mieszkańcy Anglii płacili podatki-dlatego też ich głównym postulatem stało się: „nie ma opodatkowania bez reprezentacji”. Opór rządu w tej kwestii popchnął Amerykanów, początkowo wierzących jeszcze w możliwość kompromisu, do wysiłków na rzecz uzyskania pełnej niezależności. W 1775 roku rozpoczęła się wojna o niepodległość.

5. MODELE PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO

Temat: Ramy konstytucyjne państwa. Bezpośredni głos obywateli w państwie.

1. Wyjaśnij pojęcie demokracja. Czym jest demokracja bezpośrednia a czym pośrednia czyli przedstawicielska? Zwróć uwagę na zasadę kadencyjności władz.

DEMOKRACJA - dosłownie: władza ludu (gr. demos - lud, kratos - władza). W swoim podstawowym znaczeniu demokracja oznacza typ ustroju, w którym władzę sprawuje całe społeczeństwo, a decyzje podejmowane są zgodnie z wolą większości. Demokracja bezpośrednia, z którą mieliśmy do czynienia w starożytnych Atenach, polegała na bezpośrednim udziale wszystkich obywateli w rządzeniu. We współczesnych państwach obywatele wybierają swoich przedstawicieli, którzy sprawują władzę w imieniu wyborców - ten typ demokracji nazywamy pośrednią albo przedstawicielską. Obecnie często mówiąc o demokracji, mamy na myśli nie tyle ustrój, w którym decyduje większość (demokracja wyborcza lub elektoralna), ile złożony system społeczno - polityczny, charakteryzujący się specyficzną kulturą demokratyczną (aktywny udział obywateli w życiu publicznym, wysokie standardy etyczne polityków) i zapewniający konstytucyjna ochronę praw jednostki. Bardziej precyzyjnie taką demokrację należałoby nazywać konstytucyjną bądź liberalną.

W demokracji obowiązuje zasada kadencyjności władz, zgodnie z którą po upłynięciu z góry określonego czasu (kadencji) odbywają się nowe wybory i obywatele mogą zmienić przedstawicieli.

2. Dlaczego w praktyce politycznej w dzisiejszym świecie dominuje demokracja pośrednia?

Demokracja bezpośrednia jest do pomyślenia tylko w małych społecznościach i tylko z najwyższym trudem dałaby się zastosować we współczesnych państwach o wielomilionowej ludności. Zwolennicy demokracji przedstawicielskiej dowodzą także, że decyzje podejmowane przez rządzących są na tyle skomplikowane, iż wymagają specjalizacji. Stanowienie prawa i administrowanie krajem musi ich zdaniem należeć do wydzielonej klasy politycznej - ludzi, którzy zajmowanie się polityką uczynili swoim zawodem - bo tylko jej wiedza i doświadczenie umożliwia podejmowanie roztropnych decyzji.

3. Czy możliwy jest powrót do demokracji bezpośredniej? Podaj wady i zalety demokracji komputerowej ze szczególnym uwzględnieniem roli kompromisu.

Współcześnie powrót do demokracji bezpośredniej nie jest juz w pewnym sensie tak nierealny jak kilkanaście lat temu. Uznając internet za współczesny odpowiednik agory, lud mógłby obejść się bez swoich przedstawicieli. Sprawa nie jest jednak taka prosta - odpowiedzą na to zwolennicy demokracji pośredniej.

Po pierwsze, trudno wyobrazić sobie, by rzeczywiście wszyscy obywatele chcieli spędzać wiele godzin przy monitorach, uczestnicząc w nudnych głosowaniach. Podstawą współczesnej demokracji jest przekonanie, że to od samych obywateli zależy, czy wybiorą - wolność do uprawiania polityki czy też wolność od polityki.

Po drugie, taka komputerowa demokracja, choć rozwiązywałaby problem głosowania i podejmowania decyzji, to jednak nie byłaby ateńską agorą, bo debata publiczna, która była istotnym elementem greckiego doświadczenia, zakłada, ze nie tylko każdy może przemówić, ale że zostanie także wysłuchany. Coś takiego jest i zawsze będzie niemożliwe w wielomilionowych społeczeństwach.

Po trzecie, taka demokracja, w której każdy głosowałby osobno, bez wielkiej dyskusji, uniemożliwiałaby właściwie wypracowanie kompromisów i skazywałaby nas na wybór spośród rozwiązań skrajnych. Dostawalibyśmy np. propozycję jakiejś ustawy z pytaniem, czy ją popieramy, czy nie. ktoś wygrywałby w głosowaniu i to zamykałoby całą sprawę.

W systemie przedstawicielskim, gdy o powstaniu aktu prawnego decyduje stosunkowo mała grupa ludzi, możliwe jest negocjowanie jego treści. Ktoś będzie gotów go poprzeć, jeśli złagodzi się sformułowania, ktoś inny, jeśli zostanie uzupełniony o dodatkowy przepis. Efektem pracy parlamentu jest więc najczęściej rozumny kompromis, w którym wszyscy muszą trochę ustąpić, aby zrealizować swoje zasadnicze cele. System przedstawicielski daje zatem więcej szans na podejmowanie decyzji umiarkowanych, a nie skrajnych, dziwacznych i budzących protesty dużych grup społecznych.

4. Wyjaśnij pojęcia: referendum i plebiscyt.

REFERENDUM - bezpośrednie głosowanie ogółu obywateli. W Polsce referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa, np. w sprawie zatwierdzenia lub odrzucenia projektu ustawy. Referendum lokalne zarządzić można w sprawie odwołania organu stanowiącego samorządu, samoopodatkowania sie mieszkańców na cele publiczne oraz w innym ważnych dla wspólnoty samorządowej kwestiach.

PLEBISCYT - jest szczególnym rodzajem powszechnego głosowania obywateli. W plebliscycie obywatele rozstrzygają o przynależności danego, zamieszkanego przez nich terytorium do kreślonego państwa.

5. Wymień i scharakteryzuj rodzaje referendów.

Zależnie od stosowanego kryterium można mówić o różnych rodzajach referendów:

• ze względu na moc prawną, jaką ma referendum, wyróżniamy referendum wiążące (jego wynik jest wiążący dla władz) i opiniodawcze (władze mogą, ale nie muszą wziąć pod uwagę wynik referendum - jest to jedynie wskazówka co do istniejących wśród obywateli preferencji w danej kwestii)

• ze względu na czas przeprowadzenia referendum wyróżniamy referendum ratyfikacyjne (pozytywny wynik referendum oznacza zatwierdzenie uprzedniej decyzji władz, np. w 1997, kiedy w referendum zatwierdzono nową konstytucje) i konsultacyjne (przeprowadzane przed podjęciem decyzji przez władze)

• ze względu na kryterium obowiązku zarządzenia wyróżniamy referendum obligatoryjne (w danej sytuacji władze mają obowiązek jego przeprowadzenia) i fakultatywne (w tym przypadku to uprawniony organ państwowy rozstrzyga, czy poddać daną kwestię pod powszechne głosowanie)

6. Przedstaw za i przeciw idei referendum.

Za: Zwolennicy referendów zwracają uwagę na to, ze jest ono jedynym sposobem sprawdzenia, jaka jest prawdziwa "wola ludu" w danym momencie. Ponadto stwarza okazję - dzięki poprzedzającej je kampanii - edukacji obywateli, uświadomienia im wagi problemów politycznych i zaangażowania w bezpośrednie podejmowanie decyzji.

Przeciw: Przeciwnicy idei referendów dowodzą, że bardzo łatwo może się ono stać orężem walki z systemem przedstawicielskim, jako ze często wyniki referendów okazują sie zupełnie odmienne od partyjnego rozkładu sił. Charyzmatyczny przywódca może manipulować wolą obywateli i podejmować sam - z pominięciem parlamentu i partii politycznych - decyzje, które następnie następnie uzyskują poparcie większości obywateli w referendum. (np. w krajach Ameryki Łacińskiej).

Do jak bardzo niebezpiecznych skutków może prowadzić nadużywanie idei referendum, w najbardziej dramatyczny sposób pokazał przykład Niemiec hitlerowskich, w których Hitler uzyskiwał za pomocą referendum aprobatę dla swych kolejnych niedemokratycznych posunięć.

7. Czym jest ludowa inicjatywa ustawodawcza?

Ludowa inicjatywa ustawodawcza także jest instytucją demokracji bezpośredniej. Polega ona na tym, że obywatele po zebraniu odpowiedniej liczby podpisów (np. w Polsce 100 000) mogą wnieść do parlamentu swój projekt ustawy. Uprawnienie to, choć niewątpliwie użyteczne, ma znacznie mniejszą siłę niż referendum. Parlamentarzyści są co prawda zobowiązani do rozpatrzenia złożonego przez obywateli projektu, nie znaczy to jednak, że muszą go uchwalić czy choćby uwzględnić niektóre jego elementy w swoich własnych projektach. W dodatku zawsze mogą twierdzić, że nie ma podstaw, by uważać, że ludowa inicjatywa ustawodawcza istotnie wyraża wolę ludu - w końcu pod jej projektem podpisała się stosunkowo niewielka grupa obywateli. Inaczej rzecz ma się z referendum, którego wynik z tego punktu widzenia bardzo trudno zanegować.

Temat: Głowa państwa. Rząd. Parlament

1. Przedstaw trójpodział władzy

Zakłada on wyodrębnienie i podział kompetencji między władzę ustawodawczą (legislaturę), wykonawczą (egzekutywę) i władzę sądowniczą. Zwolennicy podziału władzy uważali, że najniebezpieczniejsze jest skupienie władzy w jednym ręku - każda władza deprawuje - dowodził lord Acton- a władza absolutna deprawuje w sposób absolutny. Obywatel wobec władzy absolutnej był zupełnie bezbronny i musiał znosić jej najgorsze szaleństwa. Podzielenie władzy między kilka osobnych instytucji państwowych do pewnego stopnia zmniejsza to niebezpieczeństwo. Nikt nie cieszy się już pełną władzą i aby przeprowadzić swoją wolę musi porozumieć się z innymi organami państwa. Różne władze mogą się więc wzajemnie kontrolować oraz równoważą się.

2. Czym jest parlament? Wymień i scharakteryzuj jego funkcje

Parlament jest jednym z najważniejszych organów państwa. Wybierany jest w wyborach powszechnych na czas określony, czyli kadencję ( najczęściej cztery lub pięć lat). Parlament nazywany jest zgromadzeniem przedstawicielskim, gdyż tworzą go wybrani w wyborach przedstawiciele ludu. Jako całość uważany jest za reprezentację narodu i dlatego, posiadając niezwykle silną legitymację demokratyczną, to on właśnie zostaje upoważniony do ustanowienia i modyfikacji ustroju danego państwa.

Podstawową funkcją parlamentu reprezentującego we współczesnych państwach demokratycznych władzę ustawodawczą, jest tworzenie prawa. Parlament spełnia także wiele innych funkcji:

• nadanie ustroju ( funkcja ustrojodawcza), parlament nadaje państwu ustrój przez uchwalenie nowej konstytucji albo wprowadzenie poprawek do konstytucji już istniejącej.

• Stanowienie prawa (funkcja ustawodawcza), parlament w ramach swych konstytucyjnych uprawnień przygotowuje projekty ustaw i uchwala je.

• Funkcja legitymizacyjna, parlament jako organ państwowy posiadający najsilniejsze uprawomocnienie demokratyczne w sposób pośredni lub bezpośredni autoryzuje decyzje innych organów państwa, czasem przejmując także odpowiedzialność za ich decyzje.

• Zarządzanie finansami państwa, parlamenty często powstawały gdy władca chciał uzyskać zgodę na nowe podatki i do dziś strzegą one swego uprawnienia do podejmowania najważniejszych decyzji dotyczących finansów publicznych. Obecnie swoje uprawnienie realizują przede wszystkim poprzez uchwalenie ustawy budżetowej, tzn rocznego planu dochodów i wydatków państwa. Budżet najczęściej przygotowuje rząd, ale to od parlamentu zależy ostatecznie czy zostanie on przyjęty.

• Powoływanie i odwoływanie rządu, nie każdy parlament ma to uprawnienie, jednak w większości państw europejskich to parlament decyduje o powołaniu rządu i może doprowadzić do jego upadku.

• Funkcja kontrolna parlamenty mają zwykle prawo do nadzorowania pracy rządu przez prawo posłów do zgłaszania interpelacji ( pytanie na piśmie, a odpowiedź członka rządu może stać się podstawą debaty parlamentarnej) i zapytań z żądaniem uzyskania wyjaśnień co do planów bądź działań rządu w danej sprawie. Oznaką silnej kontroli parlamentu nad rządem jest możliwość formułowania np. przez komisje parlamentarne, dezyderatów zalecających podjęcie bądź wstrzymanie przez rząd konkretnych działań. (w Polsce nie są one dla rządu zobowiązujące).

• Funkcja sądownicza. Niekiedy parlament ( a właściwie jedna z jego izb) spełnia też funkcję sądu wobec osób piastujących najwyższe stanowiska państwowe np. prezydenta czy członków rządu. W Polsce Trybunał Stanu sądzi wyżej wymienionych, jest on osobnym organem, niezależnym od parlamentu, ale to parlament powołuje jego sędziów, oraz decyduje o skierowaniu sprawy do Trybunału Stanu.

• Funkcja kreacyjna. Powoływanie nowych instytucji a także dokonywanie wyboru kandydatów na najważniejsze stanowiska w państwie. W Polsce np. Sejm wybiera członków Trybunału Konstytucyjnego oraz powołuje za zgodą Senatu prezesa Najwyższej Izby Kontroli i Rzecznika Praw Obywatelskich.

3. Jakie znamy rodzaje parlamentów? Jakie zadania spełniają poszczególne izby?

Parlamenty można podzielić według kryterium ich wewnętrznej struktury na jednoizbowe i dwuizbowe, a historia zna także przykłady parlamentów trójizbowych.

Najstarszym i najbardziej rozpowszechnionym rozwiązaniem są parlamenty dwuizbowe. W ich przypadku mówimy o izbie wyższej i izbie niższej. Izby te w różnych krajach noszą odmienne nazwy. W Polsce to Senat i Sejm, w USA Senat i Izba Reprezentantów, w WB Izba Lordów i Izba Gmin, w Niemczech Bundesrat i Bundestag. Z reguły izby wyższe są mniej liczne niż wyższe (wyjątkiem jest Wielka Brytania) - w Polsce mamy 100 senatorów i 460 posłów.

Obecnie izba niższa zatwierdza i dymisjonuje gabinety, kontroluje pracę rządu, do niej też należy zasadniczy wysiłek legislacyjny przy stanowieniu nowego prawa. Głównym zadaniem europejskich izb wyższych staje się w coraz większym stopniu kontrola legislacyjnej pracy izby niższej. Zwykle obie izby są zróżnicowane zarówno czasem kadencji (dłuższe kadencje w izbie wyższej), jak i momentem przeprowadzania wyborów (np. wybory do niższej i wyższej izby odbywają się przemiennie co dwa lata). Często też izba wyższa parlamentu regularnie wymienia jedynie część swoich członków, nigdy sie nie rozwiązując ( tak dzieje się w Australii, Czechach, Japonii).

W państwach o charakterze federalnym izby wyższe odzwierciedlają strukturę państwa - są reprezentantami stanów czy landów. Izby niższe wybierane są zwykle w wyborach powszechnych i bezpośrednich, izby wyższe natomiast często korzystają z innych rozwiązań. We Francji np. senatorów wybiera kolegium elektorów, w Irlandii powołują ich różne organy państwa (prezydent, premier).

Parlamenty jednoizbowe są w Europie Zachodniej stosunkowo niedawnym wynalazkiem (z wyjątkiem krótkiego okresu rewolucji francuskiej). W latach siedemdziesiątych ustanowiono jednoizbowe parlamenty w Szwecji, Grecji i Portugalii, a ostatnio na Węgrzech, Litwie i Słowacji. Za takim rozwiązaniem przemawia przekonanie, że dwuizbowość ma sens jedynie w państwach o charakterze federacyjnym, natomiast w krajach jednolitych jest zupełnie zbyteczna. Argumentuje się, że nie potrzeba całej izby parlamentu tylko po to, by wykrywać błędy w ustawach uchwalanych przez izbę niższą.

4. W jaki sposób funkcjonuje parlament? (regulamin, marszałek, komisje, porozumienie)

Pracę każdego parlamentu normuje z jednej strony konstytucja, z drugiej zaś regulamin, uchwalany przez samych parlamentarzystów. Na czele każdej izby parlamentu staje przewodniczący ( w Polsce zwany marszałkiem). Reprezentuje on parlament w kontaktach z innymi organami władzy oraz kieruje jego pracą. Najbardziej rzucającą się w oczy formą pracy zgromadzenia przedstawicielskiego są debaty na posiedzeniach plenarnych. W ich trakcie prezentowane są projekty ustaw i uchwał, wymieniane argumenty za i przeciw, proponowane poprawki i uzupełnienia, wreszcie przeprowadza się głosowanie, w którym parlament decyduje o przyjęciu bądź odrzuceniu danego projektu. Również istotną formą pracy parlamentu jest działalność komisji (komitetów) parlamentarnych. Komitety takie są wewnętrznymi organami pomocniczymi parlamentu. Istnieją komisje zwyczajne (stałe), które zajmują się ściśle określonym zakresem spraw - np. komicja spraw zagranicznych, komisja budżetu, a także komisje nadzwyczajne (specjalne), powoływane do badania konkretnych spraw.

Niektóre parlamenty znają też instytucję komisji śledczej, która może zostać powołana do przeprowadzenia śledztwa w jakiejś ważnej sprawie polityczno - prawnej. Taka komisja ma wglą do tajnych materiałów, może też prowadzić przesłuchania świadków.

5. Wyjaśnij pojęcia mandat, mandat wony, mandat jakiś tam, immunitet, klub parlamentarny, hasło parlamentarne, dyscyplina klubowa (175)

Mandat - uzyskane w wyborach prawo do działania w imieniu wyborców i pełnienia funkcji przedstawiciela w parlamencie.

Mandat wolny - parlamentarzysta nie jest związany żadnymi instrukcjami swoich wyborców, a w swej pracy powinien kierować sie interesami całego narodu. Z posiadaniem mandatu wolnego wiąże się także niemożność odwołania parlamentarzysty przed upływem kadencji przez niezadowolonych wyborców.

Mandat imperatywny - parlamentarzysta jest wyłącznie reprezentantem swojego okręgu, a nie całego narodu, jest zobowiązany do wykonywania zaleceń swoich wyborców i może zostać przez nich odwołany przed upływem kadencji.

Immunitet - przywilej parlamentarzysty, dzięki któremu nie może on zostać aresztowany ani też pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody izby parlamentu, w której zasiada. Instytucja immunitetu parlamentarnego narodziła się jako odpowiedź na próby wykorzystywania środków przymusu państwowego przeciw przedstawicielom ludu. Dziś parlamentarzyści często nadużywają immunitetu by ochronić się przed odpowiedzialnością np. za popełnione wykroczenia. Można zwrócić się o uchylenie immunitetu, lub parlamentarzysta może zrzec się go.

Klub parlamentarny - w ich skład wchodzą posłowie (mniejsze ich grupy nazywane są kołami parlamentarnymi). Najczęściej kluby te są parlamentarnym przedłużeniem partii politycznych zdarza się jednak i tak ,że kilka małych ugrupowań łączy w parlamencie siły, tworząc jeden klub, by wzmocnić swoją pozycję. Kluby wypracowują swoją politykę, przygotowują projekty ustaw, ustalają wspólne stanowiska wobec rządu i jego działań.

Dyscyplina klubowa - kluby parlamentarne wprowadzają ją w ważnych głosowaniach, kiedy to wszyscy członkowie klubu muszą głosować zgodnie z ustalonym stanowiskiem klubu. Karą za złamanie dyscypliny klubowej może być upomnienie, ale niesubordynacja może prowadzić również do wykluczenia z klubu. Najczęściej taka kara nie pozostaje bez znaczenia dla dalszej kariery parlamentarzysty, może on bowiem w następnych wyborach nie otrzymać rekomendacji swojego ugrupowania albo zostać przesunięty na odległe miejsce na liście wyborczej.

6. Czym są koalicja i opozycja, jak funkcjonują? Jakie wyróżniamy ich rodzaje?

Koalicja - porozumienie się kilku osób czy organizacji, mające doprowadzić do realizacji wspólnych dla nich celów. Warunkiem utworzenia koalicji jest przezwyciężenie różnic pomiędzy jej uczestnikami - to, co ich dzieli, musi zostać uznane zamniej istotne od tego co ich łączy. W polityce mówimy o koalicjach wyborczych (porozumienie zawarte w okresie przedwyborczym, którego efektem jest wspólna lista wyborcza, albo też nieformalne współdziałanie, będące wstępem do współpracy w parlamencie) i koalicjach parlamentarnych (współpraca klubów parlamentarnych).

Specyficzną formą koalicji parlamentarnej jest koalicja rządowa - sojusz klubów parlamentarnych, które tworzą rząd, wypracowują program i wspierają jego działania.

Opozycja - ugrupowania polityczne, które dążą do przejęcia władzy w państwie. Najistotniejszą rolę odgrywa opozycja parlamentarna, która może bezpośrednio wpływać na decyzje podejmowane przez parlament, a także kontrolować i oceniać pracę rządu i popierającej go koalicji, próbując równocześnie przekonać obywateli o wyższości własnych kompetencji i programu. Niekiedy mów się także o opozycji radykalnej, domagającej się zasadniczych zmian systemu politycznego, i o opozycji antysystemowej, która za dopuszczalne uważa dążenie do władzy metodami niedemokratycznymi (np. terroryzm polityczny).

W funkcjonowaniu parlamentu zasadnicze znaczenie ma podział na tych, którzy popierają rząd i tych, którzy dążą do jego zmiany. Opozycja wszelkimi dostępnymi sobie środkami stara się wykazać słabość rządu, dowieść,że jego plany są błędne i źle zrealizowane, ponadto zaś próbuje mobilizco daje stowarzyszenieować opinie publiczną przeciw rządowi. Najklarowniej podział ten wygląda w Wielkiej Brytanii. W systemie dwupartyjnym dla rządu istnieje tylko jedna partia alternatywna, opozycja więc tworzy „gabinet cieni”, który staje się recenzentem i wnikliwym krytykiem poczynań rządu. „Gabinet cieni” przygotowuje również polityków opozycyjnych do zajęcia w przyszłości stanowisk ministerialnych. Opinie opozycji są zawsze szeroko nagłaśniane, a praca Izby Gmin jest tak zorganizowana, by zawsze umożliwiać opozycji przedstawienie jej wątpliwości.

7. Porównaj uprawnienia monarchy i prezydenta (175)

8. Czym jest rząd i jakie pełni funkcje? (177 i ramka)

9. Porównaj prezydencki, półprezydencki i parlamentrano-gabinetowy system rządu. (179)

10. przedstaw i scharakteryzuj 3 rodzaje większości 172

W głosowaniach w parlamencie (i nie tylko tam) decyzje podejmowane są zawsze większością głosów. Większość jednak większości nierówna - istnieją trzy rodzaje większości:

*większość zwykła - gdy więcej osób głosuje za wnioskiem niż przeciw;

*większość bezwzględna - gdy za wnioskiem opowiada się więcej niż połowa spośród biorących udział w głosowaniu;

*większość kwalifikowana - gdy za wnioskiem opowiada się większość wyrażona ułamkiem(2/3, 3/5) spośród biorących udział w głosowaniu.

Temat: Parlament przed Trybunałem Konstytucyjnym

1.Czym charakteryzuje się władza sądownicza. Co należy do zadań sądów konstytucyjnych?

Szczególne znaczenie w państwach demokratycznych nabrało sądownictwo konstytucyjne, pełniące funkcje nadzorcze wobec innych organów państwowych. Do zadań sądów konstytucyjnych należy przede wszystkim:

-Badanie zgodności z konstytucją ustaw stanowionych przez parlament

-Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między różnymi organami państwa (przez interpretacje odpowiednich zapisów konstytucyjnych)

-Stwierdzanie przypadków naruszania podstawowych praw jednostki przez organy państwa

2. Wyjaśnij pojęcie niezawisłość sędziowska

Niezawisłość sędziowska- konstytucyjna zasada państwa prawa, zgodnie z którą sędzia, rozpatrując konkretną sprawę, podlega jedynie władzy konstytucji i obowiązującym ustawom, powinien być natomiast wolny od wszelkich nacisków ze strony przedstawicieli władzy.

3. Jak w Europie wyglądają stosunki parlament- sąd konstytucyjny

Jest rzeczą interesującą, że w Polsce niezbędność odrębnego sądu konstytucyjnego traktowana jest jako oczywistość. Tymczasem w Europie, choć niewątpliwie daje się zauważyć tendencję do wzmacniania rewizji sądowej wobec innych organów państwa, kwestia ta wciąż pozostaje sporna. W niektórych państwach europejskich uważa się, że supremacja parlamentu nie może być ograniczona orzeczeniem sądu konstytucyjnego(Anglia), sceptycznie podchodzi się także do postulatu rozstrzygania przez taki sąd sporów konstytucyjnych między organami władzy (w przypadku federacji), a sprawy te dotychczas regulowała polityczna praktyka

Temat: Centralizm, regionalizm, federalizm

1. Scharakteryzuj centralistyczny, regionalistyczny i federalny model państwa.

CENTRALIZM

władza jest skoncentrowana na szczeblu ogólnopaństwowym - stanowią ją organy państwa takie jak parlament, prezydent i rząd. Nie musi to oznaczać braku pośrednich i lokalnych szczebli w administracji, gdyż bez ich istnienia trudno wyobrazić sobie rządzenie. Natomiast uprawnienia władz lokalnych nie są pierwotne, lecz jedynie delegowane, a więc przekazane przez władze państwowe ich swobodną decyzją.

Zbyt duża centralizacja władzy może przynieść wiele niezamierzonych efektów. Władze państwowe nie są w stanie poznać dogłębnie lokalnych problemów. Dlatego dużą rolę w myśleniu o władzy w nowoczesnym państwie odgrywa zasada pomocniczości, nakazująca przekazać wspólnotom lokalnym wszystkie sprawy, z którymi mogą one sobie poradzić. Działalność władzy na wszystkich szczeblach winna więc mieć charakter jedynie pomocniczy: tam gdzie ludzie sami nie mogą czegoś uczynić, powinna im pomóc gmina, tam gdzie gmina sobie nie radzi powiat itd. Zasada pomocniczości pierwotnie była łączona przede wszystkim z państwem federalnym, jednak obecnie podejmowane są próby zastosowania jej także w państwach o unitarnej przeszłości.

REGIONALIZM

ma w ostatnich latach wielu zwolenników. Nie jest w istocie rzeczywistym odrębnym modelem ustroju terytorialnego państwa, ale jedynie radykalnie decentralistyczną wersją tradycyjnego modelu państwa, który w sposobie układania relacji między władzą centralną i regionalną zbliża się bardzo do federalizmu. Regionalizm mówi o konieczności rozszerzenia autonomii lokalnej na wyższy szczebel władzy i na większe jednostki terytorialne. Rola centrum ma być mocno ograniczona na rzecz uprawnień władz regionalnych. Zwolennicy regionalizmu twierdzą, że państwo nigdy nie ma charakteru jednolitego, że jego rozwój ekonomiczny i społeczny przebiega bardzo odmiennie w różnych regionach kraju, co może prowadzić do braku równowagi między potrzebami regionów a decyzjami podejmowanymi przez centrum, które zwykle abstrahuje od kulturowych, historycznych i gospodarczych różnic między poszczególnymi regionami.

Regionalizm ma być rozwiązaniem konfliktów wynikających z nierównomierności rozwoju gospodarczego poszczególnych części kraju , jednak może prowadzić do nasilenia się takich konfliktów. W przypadku małych regionów znacznie bardziej korzystne jest dzielenie wypracowanych przez ogół obywateli środków finansowych zgodnie z zasadą solidarności. (czego przejawem może być dofinansowywanie uboższych regionów).Obecnie w Europie tendencja rejonizacji zaznacza się z ogromną siłą.

FEDERALIZM

przeciwieństwo unitaryzmu, tj. dążności do utworzenia hegemonialnego państwa, i centralizmu, tj. dążności do podporządkowania jednemu ośrodkowi władzy. Zakłada on, że władza, i procesy decyzyjne są podejmowane na tyle blisko danych społeczności, na ile jest to możliwe.

Centralizacji ulegają tylko te dziedziny życia społecznego, gdzie jest to konieczne. Są to przede wszystkim: polityka zewnętrzna, obronna oraz polityka gospodarcza. Zadania, które nie muszą być kompetencją rządu centralnego, są przekazywane regionom. Federalizm polega na rozdziale suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące różne nazwy w zależności od kraju. Są to stany (w dawnej polszczyźnie: „państwa") w USA, Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje związkowe w RFN i Austrii. Stolice są często wyjęte spod ustroju federalnego i stanowią dystrykt federalny podległy bezpośrednio władzy centralnej.

Kraje federalne to Szwajcaria, Argentyna, RFN, Kanada, USA i inne. Duży stopień federalizmu występuje w Wielkiej Brytanii i Belgii. Federalnym krajem była II Rzeczpospolita, gdzie Śląsk miał własny parlament. Również Rzeczpospolita Obojga Narodów była krajem o charakterze federalnym. III Rzeczpospolita jest po raz pierwszy w historii Polski ustrojem scentralizowanym.

Problematyka udziału obywateli jednostek terytorialnych państwa w wykonywaniu zadań publicznych nie ogranicza się jednak do instytucji samorządu terytorialnego, w powyższym klasycznym rozumieniu tego słowa - jako formy decentralizacj i władzy wykonawczej . Innymi formami zapewniającymi ten udział są: autonomia oraz federalizm. obie mają zabarwienie znacznie bardziej polityczne niż samorząd terytorialny, nawet w warunkach "niecentralizacji" - i odnoszą się w całości do sfery konstytucyjnej . W warunkach autonomii chodzi o podział (decentralizację) władzy ustawodawczej między parlament a ciała stanowiące jednostek terytorialnych, które wówczas uzyskują uprawnienia do stanowienia prawa rangi ustawy, wszakże przy zachowaniu jedności państwa. Z kolei federalizm oznacza podział suwerenności państwowej między państwo związkowe a jego części składowe. Dla porządku należy nadmienić, że przyjęcie rozwiązań autonomicznych czy federalistycznych nie wyklucza się rozwoju decentralizacji terytorialnej, lecz, przeciwnie, zwykle się z nim łączy. Federalizm jest rozwiązaniem klasycznym w tym sensie, że posiada ustalone, powszechnie przyjęte standardy, nawiązujące do instytucji pierwszej nowoczesnej federacji, jaką stanowiły Stany Zjednoczone Ameryki. Opiera się on na podziale suwerenności między federację oraz jej części składowe, noszące zresztą różne nazwy. Są to stany (czyli w osiemnastowiecznej polszczyźnie "państwa") w USA, Australii i federacjach latynoamerykańskich (Argentyna, Brazylia, Meksyk, Wenezuela), prowincje w Kanadzie, kantony w Szwajcarii, kraje w RFN i Austrii czy .

Ta ostatnia nazwa znalazła zastosowanie w federacjach socjalistycznych, które w początku lat dziewięćdziesiątych przestały istnieć, co odnosi się zarówno do ZSRR i "dużej" Jugosławii, jak i Czechosłowacji. Federacja oznacza zatem państwo związkowe, to jest państwo złożone, w którego skład wchodzą jednostki składowe, również o charakterze państwowym. I państwo związkowe, i jego części składowe maj ą konstytucje i systemy własnych organów, w tym organów administracji. Oczywiście, między federacjami wystepują dość poważne różnice, gdy idzie o zasadę podziału kompetencji między organy państwa złożonego i organy jego części składowych, może to być, jak w USA, zasada domniemania kompetencji części składowych, bądź, jak w Kanadzie, zasada domniemania kompetencji federacji. W pierwszym przypadku organy federalne są właściwe tylko w materiach enumeratywnie wyliczonych w konstytucji federalnej, a wszystkie pozostałe materie należą do organów stanowych, natomiast drugi przypadek opiera się na odwrotnej zasadzie - enumeratywnego wyliczenia materii zastrzeżonej dla części składowych federacji. Możliwe jest też konstytucyjne wyliczenie kompetencji i i federacji, i jej części składowych, jak to ma miejsce w RFN, gdzie federacja ma przewagę w dziedzinie ustawodawstwa, podczas gdy większość działań w dziedzinie administracji i wymiaru sprawiedliwości pozostaje w kompetencji organów krajowych.

Temat: Systemy wyborcze. Konstytucja spisana - '' Konstytucja Obyczaju "

1. Wyjaśnij pojęcia:

ORDYNACJA WYBORCZA - prawo określające sposób przeprowadzenia wyborów i obliczania wyników. Wyróżniamy dwa podstawowe typy ordynacji: większościową i proporcjonalną

KAMPANIA WYBORCZA - okres przed wyborami, który kandydaci (partie polityczne) wykorzystują na zdobycie poparcia wyborców. Ogłaszają swoje programy, organizują spotkania i wiece, występują w telewizji itp. Kampania wyborcza może mieć charakter pozytywny (promowanie własnej partii czy kandydata) albo negatywny (dążenie do zmniejszenia poparcia dla konkurentów, np. poprzez ujawnienie kompromitujących faktów z ich przeszłości

2. Porównaj ordynacje wyborcze : proporcjonalną z większościową

ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA - podstawą tej ordynacji jest zasada ''zwycięzca bierze wszystko". Kraj podzielony jest przeważnie na jednomandatowe okręgi. Kandydaci z różnych partii rywalizują ze sobą, ale jedynie ten, kogo wyborcy obdarzą największą liczbą głosów, uzyskuje prawo reprezentowania okręgu w parlamencie. Zdarza się, choć rzadko, że partia, która uzyskała więcej głosów w skali kraju przegrywa wybory, gdyż w większości okręgów była na drugim miejscu. Ordynacja ta jest zatem znacznie bardziej życzliwa dla silnych partii, dlatego spotyka się ją w systemach dwupartyjnych. Z tego samego względu uznawana jest często za niesprawiedliwą, bo układ sil w parlamencie, jaki powstaje w efekcie jej stosowania, może doprowadzić do rażącej dysproporcji z rzeczywistymi politycznymi podziałami wśród obywateli. W praktyce promuje ona dwie najsilniejsze partie kosztem ugrupowań mniejszych. Ordynacja większościowa pozwala wyłonić parlament, który będzie w stanie powołać rząd wspierany przez stabilną większość. O ile w systemie proporcjonalnym glosuje się zwykle na daną partię, mając niewielki wpływ, który spośród działaczy dostanie sie do parlamentu,o tyle w ordynacji większościowej glosuje się na konkretnego kandydata, dlatego ordynacja ta może stać się dobrym sposobem promocji elit lokalnych.

ORDYNACJA PROPORCJONALNA - swą popularność zawdzięcza głównie temu, że w dużej mierze realizuje ona założenie, iż skoro parlamentarzyści są przedstawicielami ludu, to rozkład poglądów w parlamencie powinien jak najdokładniej odzwierciedlać rzeczywiste zróżnicowanie poglądów wyborców. W praktyce owo odzwierciedlenie nigdy nie jest doskonale, ale ogólnie jednak ordynacja ta uchodzi za bardziej sprawiedliwą. W systemie proporcjonalnym oblicza się, ile każda z partii zdobyła głosów, by potem przekazać jej taki sam procent mandatów do parlamentu. System w pleni proporcjonalny spotyka się niesamowicie rzadko, bo ma on dość liczne wady. Podstawową jest niewątpliwie możliwość wyłonienia w wyniku stosowania ordynacji proporcjonalnej tak rozdrobnionego parlamentu, że wszelkie jego prace zostaną błyskawicznie sparaliżowane. Gdy wszystkie partie zdobędą stosunkowo marlo miejsc w parlamencie, przeforsowanie jakiegokolwiek projektu ustawy okarze się przedsięwzięciem karkołomnym. Trzeba zdobyć przychylność wielu - np kilkunastu - partii, z których każda ma swoje interesy i pomysły, których pogodzenie może być niemożliwe. Jeszcze trudniejsza rzeczą jest powołanie rządu - wielopartyjna koalicja musi uzgodnić program i podział stanowisk w rządzie i administracji.

3. Czym jest rząd mniejszościowy i jakie może rodzić konsekwencje?

Podstawą rządu mniejszościowego jest zbytnie rozdrobnienie i zróżnicowanie partii. Gdy wszystkie partie zdobędą stosunkowo mało miejsc w parlamencie, przeforsowanie jakiegokolwiek projektu ustawy okarze się przedsięwzięciem karkołomnym. Trzeba zdobyć przychylność wielu - np kilkunastu - partii, z których każda ma swoje interesy i pomysły, których pogodzenie może być niemożliwe. Jeszcze trudniejsza rzeczą jest powołanie rządu - wielopartyjna koalicja musi uzgodnić program i podział stanowisk w rządzie i administracji. W rządzie mniejszościowym konieczne jest zawiązywanie koalicji i szukanie sojuszników. Bez takiego poparcia rząd może oczywiście dalej trwać, zwykle jednak jest slaby i niezdolny do śmiałych poczynań, jako że jest doskonale świadom tego, do jakiego stopnia jest na lasce opozycji. Rozdrobnienie partyjne w parlamencie może prowadzić do częstych kryzysów gabinetowych.

4. Wyjaśnij pojęcie :

PRÓG WYBORCZY - w ordynacji zostaje zapisana zasada, zgodnie z którą w podziale miejsc uczestniczą jedynie te ugrupowania, które uzyskały w wyborach więcej, niż określony ustawowo procent głosów ( w Polsce 5%). Partie, które nie przekroczą progu, nie mają reprezentacji parlamentarnej. Te mandaty, które w idealnym systemie proporcjonalnym miałyby im przypaść, dzielą między sobą większe ugrupowania

5. Przedstaw i krótko scharakteryzuj metody obliczania wyników wyborów.

SYSTEM D'HONDTA - liczbę uzyskanych głosów przez poszczególne ugrupowania dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1, 2, 3...itd.). Następnie z zestawionej w ten sposób tablicy ilorazów wybiera się tyle ilorazów, ile jest w danym okręgu miejsc do podziału. Metoda ta jednoznacznie premiuje większe ugrupowania - jej skutkiem jest zwykle przyznanie dodatkowego mandatu zwycięscy wyborów w danym okręgu kosztem mandatu partii, która zajęła piąte czy szóste miejsce

SYSTEM SAINTE-LAGUE'A - liczba głosów uzyskanych przez daną partie dzielona jest najpierw prze 1,4 , a potem przez kolejne nieparzyste liczby naturalne. System premiuje średnie, a nie duże ugrupowania.

SYSTEM HARE-NIEMEYERA - liczbę głosów zdobytych przez daną partię w okręgu wyborczym mnoży się przez liczbę mandatów, jakie są w nim do zdobycia, a iloczyn dzieli się przez całkowita liczbę głosów oddanych w okręgu

6. Wyjaśnij pojęcie "system partyjny". Wymień i scharakteryzuj systemy partyjne, zwracając uwagę na ich wady i zalety.

SYSTEM PARTYJNY - zespół relacji polegających na rywalizacji bądź współpracy partii politycznych uczestniczących w walce o zdobycie władzy i jej utrzymanie. Systemy partyjne najczęściej klasyfikuje się ze względu na liczbę partii obecnych na scenie politycznej w danym kraju.

System wielopartyjny - w którym można wskazać dominujące siły polityczne , kilka partii słabszych, lecz liczących się choćby ze względu na konieczność tworzenia koalicji oraz dużych ugrupowań marginalnych, mających niewielkie szanse na odegranie znaczącej roli w życiu politycznym. Najczęściej żadna partia nie dysponuje dostateczną liczbą mandatów poselskich, by móc rządzić samodzielnie. Tworzenie koalicji nieuchronnie prowadzić musi do zawierania programowych i personalnych kompromisów, często trudnych do zaakceptowania wyborcy. W systemie wielopartyjnym, każdy wyborca może poprzeć taką partię, z której programem jest w stanie w poważnym stopniu się utożsamić.

System dwupartyjny - życie polityczne zdominowane jest przez dwa największe ugrupowania, które są też najczęściej promowane przez odpowiednie rozwiązania przyjęte w ordynacji wyborczej. W efekcie inne partie mają jedynie teoretyczną szansę zmiany istniejącego układu sił. Sytuacja po wyborach jest tu zatem zawsze klarowna: zwycięska partia jest dostatecznie silna , by samodzielnie sformować rząd i realizować swój program. Wyborcy wiedzą więc, że od ich głosowania naprawdę zależy to, kto będzie rządził i do jakich celów będzie dążył. System dwupartyjny jest także znacznie stabilniejszy - utworzony po wyborach rząd trwa zwykle aż do następnych wyborów, bo jego obalenie w praktyce możliwe jest jedynie w przypadku rewolty w szeregach partii rządzącej.

System dwuipółpartyjny - obok dużych partii istnieje trzecia mała, bez której nie jest możliwe sformowanie większości rządzącej.

Temat: Państwo i Kościół

1. Porównaj ideały państwa minimalnego leseferystów i państwa dobrobytu (państwa opiekuńczego) (187)

2. Scharakteryzuj modele stosunków między religią a państwem: teokrację, cezaropapizm, ... i niezależność od państwa (189-92)

3. o czym mów ustawa o „wolności sumienia i wyznania” z 1989r? (192)

6. DLACZEGO SAMA KONSTYTUCJA NIE WYSTARCZY?

Temat: Różne oblicza fikcji konstytucyjnej.

1. Wyjaśnij pojęcie consensus .

Podejmowanie decyzji na zasadzie konsensusu jest procesem, który umożliwia zaprezentowanie opinii, pomysłów przez wszystkich uczestników zgromadzenia. Konsensus nie wymaga od każdego, aby zgadzał się ze wszystkim, natomiast wymaga od grupy wypracowania wspólnego celu i chęci wspólnego rozwiązywania problemów. Konsensus zaistnieje, jeżeli uwagi pojedynczych osób dotyczące propozycji zostaną otwarcie i twórczo przedyskutowane przez zgromadzenie. Propozycje są tak długo modyfikowane przez zgromadzenie aż uzyskają kształt możliwy do przyjęcia przez każdego uczestnika.

2. Wymień cechy totalitaryzmu. Co jest celem państwa totalitarnego?

Cechy totalitaryzmu:
- jedna monopolistyczna partia pod kierownictwem dyktatora
- terrorystyczna kontrola policji, która sprawuje też nadzór nad partią
- pełny monopol w sferze środków masowego przekazu (cenzura prewencyjna)
- pełna kontrola partii nad siłami zbrojnymi
- scentralizowana kontrola całej gospodarki.

A celem wszystkich systemów totalitarnych było i jest realizacja utopi, której cała ludzkość ma być podporządkowana. Niezbędne jest więc stworzenie nowego człowieka o innym sposobie myślenia i innej moralności. Stąd konieczność walki z tradycją, religią i rodziną. Tak było w ideologiach totalitarnych w wydaniu jakobińskim ,sowieckim i hitlerowskim. Zagarnięty przez system ma być cały człowiek, tak, aby pracował na potrzeby kraju.

3. Czym jest dyktatura i co ją odróżnia od totalitaryzmu?

Według współcześnie uznawanych standardów władzę dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Jednym z trzech podstawowych warunków demokracji jest rozdział władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Brak rozdziału wyżej wymienionych władz to dyktatura.Mamy do czynienia z dyktaturą:

- władzy sądowniczej (np. teokracja - prawa są nadane przez Boga, należy tylko je przestrzegać a szczęśliwość murowana, tych którzy myślą inaczej osądzi inkwizycja, trybunał, sąd islamski lub coś podobnego);

- władzy wykonawczej (np. autokracja - prawa są ustanawiane dla władzy wykonawczej, aby mogła uszczęśliwić naród i osądzić tych którzy w tym przeszkadzają);

- władzy ustawodawczej (np. biurokracja - ubezwłasnowolnione pozostałe dwie władze stosują się do drobiazgowych regulacji tzw. państwa prawa, które nie ma nic wspólnego ze sprawiedliwością).

Dyktatura nie jest tym samym co totalitaryzm (piszący na ten temat często mylą je). Na przykład stan wyjątkowy podczas klęski żywiołowej lub przemysłowej jest dyktaturą. Zawiesza się niektóre prawa człowieka, głównie obywatelskie; władzę wykonawczą przejmuje jedna osoba lub grupa. W czasie wojny mamy również stan wyjątkowy. W konstytucję demokratyczną wpisana jest możliwość stanu wyjątkowego. Tak było u Greków, Rzymian, i tak jest dziś. W demokrację wpisane jest także - po części wykraczające poza nią ku anarchizmowi - obywatelskie nieposłuszeństwo. Natomiast totalitaryzm jest ideologią z góry odrzucającą alternatywy, nierespektującą prawa. Totalitaryzm idzie zwykle w parze z terrorem. Przykłady polityczne są znane: stalinizm, faszyzm, państwo Czerwonych Khmerów. Totalitarystyczne bywają również instytucje religijne (co jest skrzętnie zatuszowywane przez hierarchów tych instytucji i czego nie dostrzegają ich wyznawcy, którzy są ogarnięci fideistycznym niewidzeniem). Totalitaryzm jest więc czymś jednoznacznie złym, dyktatura zaś nie zawsze jest zła, bywa potrzebna.

4. Wyjaśnij pojęcie indoktyrnacja i podaj jej cele.

Indoktrynacja - proces korzystający z propagandy w celu wpajania określonych ideologii, poglądów lub przekonań. Sprowadza do systematycznego i zorganizowanego wpływu na przekonania i poglądy, czyli do urabiania świadomości jednostek bądź grup, których źródłem są idee formułowane przez określoną doktrynę reprezentowaną przez takie instytucje społeczne, jak rodzina, naród, państwo, Kościół, partia itp.

Celem jest przystosowaniem jednostek do istniejących warunków i wymagań społecznych oraz z usprawnianiem ich do wykonywania .

Temat: Fikcja praworządności na przykładzie Polski Ludowej

1. Scharakteryzuj konstytucję z 22 lipca 1952 (Stalinowską)

W sumie konstytucja z 1952 r. wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR, powtarzała i sankcjonowała przepisy małej konstytucji z 1947 r. oraz późniejszych ustaw szczegółowych podporządkowujących życie w Polsce „władzy ludowej”, nie powołanej przez naród ani przezeń nie kontrolowanej. Kształt konstytucji PRL wynikał z rozumienia prawa jako narzędzia w ręku absolutnej władzy, a nie zbioru powszechnie obowiązujących norm precyzujących zasady zachowania jednostek i grup dla dobra ogółu.

• Konstytucja PRL doszła do skutku w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji międzynarodowej i wewnętrznej. Przede wszystkim uznano, że PRL jest państwem dyktatury proletariatu, w którym kierowniczą rolę winna spełniać partia komunistyczna. Najważniejszym jej celem było zbudowanie socjalizmu w Polsce. Nastąpiło utrwalenie partyjnego układu na czele z PZPR. Nierównorzędną pozycję w tym układzie zajmowało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i SD. Ustawa zasadnicza z 1952 r. wprowadzała stalinowski model państwa, uwzględniając jedynie w niewielkim stopniu polską tradycję ustrojową. Stanowiło to przejaw występującego wówczas powszechnie w państwach Europy Wschodniej - uniformizmu wzorowanego na ustroju Związku Radzieckiego.
  Treść i układ wewnętrzny konstytucji odpowiadały przyjętym założeniom ideologicznym. Tekst jej zawierał liczne postanowienia, których istota nie doczekała się realizacji. W części zatem Konstytucja PRL była fikcyjna. Widoczna była nadto rozbieżność pomiędzy ustrojem konstytucyjnym a ustrojem rzeczywistym.
  
  Dla charakterystyki ustawy zasadniczej fundamentalne znaczenie posiada prawna regulacja stosunku pomiędzy jednostką a państwem, która uznała państwo za wartość najwyższą, co charakterystyczne jest dla systemów totalitarnych. W związku z tym nie wprowadzono do niej postanowień, które by służyły ochronie pozycji jednostki przed wszechwładzą państwa. Zabrakło też rzeczywistych środków kontroli nad aparatem państwa. Zarazem regulacja konstytucyjna nie objęła wielu zagadnień ważnych pod względem ustrojowym, jak np. określenie relacji pomiędzy rządem a Radą Państwa. Występująca w szerokim zakresie ramowość postanowień powodowała przekazywanie materii konstytucyjnej do regulacji w trybie ustawowym. Sytuacja ta umożliwiała swobodną interpretację konstytucji przez władze państwowe.
  
  Większość postanowień ustawy zasadniczej dotyczy organizacji i kompetencji organów państwowych. Zasadniczą kwestią było odstąpienie od zasady trójpodziału władzy na rzecz jednolitości władzy państwowej- Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy „administracji państwowej” - rząd i ministerstwa. Rozróżnienie to zacierało granice pomiędzy ich kompetencjami. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm, jednak nie określono bliżej trybu jego funkcjonowania. Wybory miały się odbywać co 4 lata i być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie.
  Utrzymano instytucje Rady Państwa, jako najwyższego organu zwierzchniego rad narodowych w myśl radzieckiego „centralizmu demokratycznego”. Jej skład, liczący początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na jej czele stał przewodniczący, którym był stale przedstawiciel PZPR. Pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do momentu wyboru jej nowego składu. Do jej kompetencji należało : zarządzanie wyborów do Sejmu, zwoływanie jego sesji, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, wydawanie dekretów z mocą ustawy, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli PRL w innych krajach, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych oraz wprowadzanie stanu wojennego.
  
  Naczelny organ administracji państwowej - rząd PRL - powoływał i odwoływał Sejm. Nie określono jednak sposobu, w jaki miało się to dokonywać, co dawało ogromne pole manewru wobec rządu ze strony kierownictwa PZPR lub w ogóle Kremla. Nie określono również zasad odpowiedzialności ministrów, a ich akty prawne mogła uchylić Rada Ministrów. Rozdział o sadzie i prokuraturze powtarzał zasady prawa o ustroju sądów powszechnych i prokuraturze. Prokuratura miała czuwać w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Ponieważ prokurator generalny PRL był powoływany i odwoływany, oraz odpowiedzialny przed Radą Państwa, cała prokuratura stawała się organem władzy. W ten sposób artykuł o niezawisłości sędziów powoływanych na mocy odrębnych ustaw zawieszono w próżni. Sądy bowiem stać miały przede wszystkim na straży ustroju PRL, zatem ich głównym zadaniem było chronienie władzy, a nie sprawiedliwości.
  Bardzo rozbudowany został w konstytucji rozdział o prawach i obowiązkach obywateli. Zagwarantowano nawet prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. Wszystkie swobody obywatelskie pozbawiono gwarancji, a korzystanie z nich obwarowano spełnianiem obowiązków obywatelskich, takich jak : przestrzeganie „socjalistycznej dyscypliny pracy”, strzeżenie tajemnicy państwowej i likwidacji klas społecznych żyjących z wyzysku.
  
  2. Za pomocą jakich instytucji i aktów prawnych Władza Polski Ludowej wprowadziła terror? Wyjaśnij pojęcie cenzura w przedstaw jej coś tam.

3. Wyjaśnij pojęcie autorytaryzm i totalitaryzm

Autorytaryzm to doktryna polityczna i oparty na niej system rządów, kładący nacisk na konieczność podporządkowania się jednostek władzy jednego przywódcy, obdarzonego (lub nie) talentami przywódczymi i dyplomatycznymi, niezachwianą moralnością i zdecydowanym charakterem, oraz rozbudowaną wiedzą na temat procesów gospodarczych i demograficznych.

System ten stwarza ryzyko ewoluowania w stronę totalitaryzmu, jednakże jego zaletą jest szybkość i jednolitość planowania polityki oraz całkowity brak paradoksów prawnych, jakich nie można ominąć będąc ograniczonym konstytucją. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet.

Totalitaryzm (łac. totus cały) to forma rządów, w której obywatele są całkowicie podporządkowani absolutnej władzy państwa, we wszystkich aspektach życia.

W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę zaś sprawują "nieomylne" jednostki (Hitler, Stalin), które poddane są kultowi. Często błędnie twierdzi się, że jednym z teoretyków państwa totalitarnego był Platon, którego głównym celem było poszukiwanie państwa idealnego.

Cechy:

- jedna ideologia

- jedna partia

- kult jednostki, wodza

- aparat przymusu politycznego i represji

- gospodarka centralnie sterowana

- brak wolnych mediów, media w rękach władzy

- ew. militaryzacja, tzw. państwo policyjne

4. Jakie zmiany wprowadzono w konstytucji PRL w 1976?

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, konstytucja lipcowa, uchwalona została 22 lipca 1952 i przekształcona 29 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936. Legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944 roku.

Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu. Wpisano również wieczystą przyjaźń ze Związkiem Radzieckim.

Konstytucja zrywała z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku!) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.

Sejm składał się z 460 posłów, na początku ustalono jednolitą normę przedstawicielską 1 poseł: 60 tys. mieszkańców, później wykreślono ją z konstytucji jako niepraktyczną. Zerwano z zasadą mandatu wolnego (poseł był przedstawicielem ludu pracującego i mógł być przezeń odwołany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu - jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykreślenie zasady proporcjonalności). Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno-gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybór szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę zaszczytną funkcję. Przedstawicieli wybierano z klucza partyjnego, choć zdarzało się, że w Radzie zasiadali posłowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). RP miała prawo wydawania dekretów, musiały one jednak być zatwierdzone na najbliższej sesji sejmu. Jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw ani też inicjatywy prawodawczej, ustalała za to powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. Ministrów powoływał i odwoływał sejm PRL.

Sądownictwo w PRL działało z zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy był zwierzchnikiem wszystkich pozostałych sądów, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

5. W jaki sposób komuniści sprawowali władzę w kraju (aparat partyjny, Komitet Centralny, Biuro polityczne, I sekretarz KC PZPR, nomenklatura, centralizm demokratyczny)

6. Dlaczego władza ludowa zaczęła szukać porozumienia z opozycją. Jakie znaczenie miały wybory z 04.06.1989r? (205)

Temat: Inne przykłady państw z konstytucją, ale bez konstytucjonalizmu.

1. Porównaj konstytucję bolszewicką i stalinowską (198)

7. PRAWA, WOLNOŚCI I OBOWIĄZKI.

Temat: Prawa i wolności. Rządy prawa.

1. Wyjaśnij pojęcie: prawa człowieka.

Prawa człowieka to prawa i wolności przysługujące każdej jednostce ludzkiej (np. prawo do życia, wolności i własności). Prawa te wynikają z godności ludzkiej i są niezbywalne, istnieją niezależnie od jakiejkolwiek władzy - władza nie może ich nikomu nadać ani odebrać. Jednym z podstawowych zadań państwa we współczesnej demokracji jest ochrona tych praw i wolności. Specjalnym rodzajem tych praw są prawa dziecka.

Koncepcja absolutnych praw człowieka - jej założenia sformułowane były w epoce oświecenia, przez dominującą wtedy racjonalistyczną szkołę prawa natury.

2. Wymień i scharakteryzuj 3 cechy absolutnych praw człowieka.

• powszechne (oznacza to iż przysługują wszystkim ludziom bez względu na to, na jakim terytorium jakiego państwa przebywają, albowiem przysługują one ludziom nawet wtedy gdy dane państwo praw tych nie uznaje. Treść tych praw jest więc powszechna.)

• niezbywalne ( nikt nie może ich się zrzec, ani przenieść na kogoś innego , nawet dobrowolnie)

• nienaruszalne ( państwo zatem ani żadna inna osoba nie może pozbawić człowieka praw, może jedynie pozbawić człowieka z możliwości korzystania z tych praw, ale człowiek nie przestaje być ich podmiotem.)

3. Porównaj prawo naturalne z prawem pozytywnym.

Prawo naturalne jest prawem wcześniejszym i nadrzędnym w stosunku do prawa pozytywnego. Państwo nie nadając jednostce praw, nie może nimi dysponować, a powinno jedynie stać ja ich straży. Jest to podstawą, a dla wielu przedstawicieli oświeceniowej szkoły prawa natury, jedynym zadaniem państwa. Koncepcja tak ograniczonych zadań była odwróceniem tradycyjnie głoszonej hegemonii państwa nad jednostką. Doszło więc do pewnego rodzaju konfrontacji filozofii podmiotowych praw człowieka z koncepcja wszechwładnego państwa. Zakończyła się ona powstaniem drugiej koncepcji relatywnych praw człowieka, które określane są często jako prawa obywatelskie. Podstawą tych praw jest prawo pozytywne, czyli prawo ustalane przez państwo. Źródłem praw jest więc swobodna decyzja państwa. Nadając je obywatelom państwo ogranicza w pewnym stopniu swoją wszechwładzę, ale zawsze może zmienić swoją decyzję. W koncepcji tej prawa człowieka straciły swój absolutny i powszechny charakter.

4. Prześledź proces poszukiwania źródeł praw i wolności.

Początkowo za podstawę a nawet źródło praw człowieka uznawano naturę człowieka. Jednak niektóre nurty filozofii podważały poznawalność a nawet istnienie jakiejkolwiek natury bytu, a tym samym i natury człowieka. Stąd też współcześnie zwolennicy absolutnych praw człowieka, jako ich podstawę wskazują pewne cechy, które decydują o jego człowieczeństwie, a zwłaszcza o jego godności, wolności i rozumności. (natura+godność)

Godność człowieka - wymieniana początkowo jako jedna z cech człowieka jest dla wielu współczesnych rzeczników absolutnych praw człowieka, jedyna podstawa tych praw, a nawet ich źródłem. Odwołują się do niej: Karta Praw Człowieka ONZ, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych jak również konstytucje poszczególnych państw. Czyni to także konstytucja RP stanowiąc, że:

'przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, stanowi źródło wolności i praw człowieka oraz obywatela. Jest ona nienaruszalna a jej poszanowanie i obrona jest obowiązkiem władz publicznych.

5. Jakie prawa wchodzą w skład praw pozytywnych i negatywnych?

PRAWA POZYTYWNE - tę kategorię tworzą uprawnienia jednostki do uzyskania świadczeń na jej rzecz. Z takich praw socjalnych zatem wynikają roszczenia, nie dotyczące w odróżnieniu od praw politycznych i obywatelskich, mechanizmu ich realizacji i ochrony lecz konkretnego świadczenia. Roszczenie to skierowane jest do społeczeństwa, które spłaca swój 'dług' wobec jednostki prawa za pośrednictwem państwa. Państwo wówczas ma obowiązek podejmowania działań np. podziału wytworzonego dochodu narodowego, który umożliwił by realizację prawa do świadczenia. Tak więc prawa tego rodzaju są prawami 'poprzez państwo'.

PRAWA NEGATYWNE - to prawa służące obronie strefy wolności jednostki, a więc prawa chroniące ją przed ingerencją ze strony państwa. Są one w tym sensie 'prawami przeciw państwu'. Takimi prawami są także prawa polityczne, prawa proceduralne oraz prawo do własności prywatnej. Pierwsze z nich dopuszczają obywateli do życia państwowego i do jego współkształtowania. Do tej kategorii praw należą: prawo do obywatelstwa, prawo do uczestnictwa w życiu publicznym, prawo do służby publicznej oraz prawo do informacji władz i osób publicznych. Prawa proceduralne chronią jednostkę przed samowolą władzy publicznej. Są nimi między innymi prawo do bezpieczeństwa i wolności osobistej oraz prawo do sądu.

6. Wymień i scharakteryzuj prawa jednostki.

- osobiste ( to prawa bezpośrednio dotyczące egzystencji człowieka w aspekcie fizycznym, psychicznym i prawnym, zapewniając mu warunki wszechstronnego rozwoju wolnego od wszelakiej bezprawnej ingerencji zewnętrznej. Ta grupa praw określana jest także

mianem praw i wolności indywidualnych).

• polityczne ( są to prawa gwarantujące jednostce możliwość czynnego udziału w rządzeniu państwem, kształtowaniu jego polityki. Powiązane są z demokratycznym ustrojem państwowym. Określane mianem praw i wolności publicznych)

• gospodarcze ( są to prawa pośrednio dotyczące ekonomicznej egzystencji jednostki)

• społeczne ( mają one na celu zapewnienie właściwych, społecznych warunków rozwoju jednostki)

• kulturalne (zaspokajają kulturowe potrzeby jednostki )

7. Jakie prawa zaliczamy do generacji praw człowieka?

Do praw pierwszej generacji zalicza się prawa obywatelskie i polityczne sformułowane na przełomie XVIII i XIX w. pod wpływem koncepcji liberalnych, a następnie zawarte w szeregu konstytucji oraz Pakiecie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r.

Druga generacja praw powstała pod wpływem koncepcji sprawiedliwości społecznej i obejmuje prawa o charakterze gospodarczym, socjalnym i kulturalnym. Występują one w konstytucjach wielu państw, od czasu zakończenia I wojny światowej formuje je także Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r.

Trzecią generację stanowią prawa solidarnościowe. Nie mają zazwyczaj charakteru sformalizowanego zobowiązania prawnego. W odróżnieniu od praw innych generacji, nie mamy tu do czynienia z prawami przysługującymi jednostce, ale z prawami grup społecznych.

8. Scharakteryzuj materialne i formalne gwarancje praw człowieka.

• gwarancje materialne (to środki materialne, instytucje i urządzenia potrzebne do realizacji wolności i praw obywatelskich. Gwarancje materialne łączone są z reguły z prawami socjalnymi, ekonomicznymi i kulturalnymi i tylko dla nich mają znaczenie. W istocie są to zasady polityki państwa i nie dają jednostce rzeczywistych, indywidualnych środków ochrony praw. Skuteczność gwarancji materialnych uzależniona jest od decyzji państwa, a jednostka w ich stosowaniu nie bierze udziału.)

Zasady prawa materialnego i procesowego:

~zasada domniemania niewinności

~zasada kontradyktoryjności

~zasada prawdy obiektywnej

~jawność postępowania

~kontrola instancyjna

~zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść oskarżonego

~'nie ma przestępstwa bez ustawy, nie ma winy bez ustawy'

• gwarancje formalne (maja podstawowe znaczenie dla ochrony praw człowieka. Przez nie prawa te zyskują rzeczywisty wymiar, bowiem pozwalają jednostce na samodzielne dochodzenie praw i wolności. Czyli jednostka powinna mieć prawo do ochrony prawnej, rozumiane jako prawo, aby jakiekolwiek sprawy bądź spory jej dotyczące były rozpoznane i rozstrzygnięte ostatecznie przed organami sprawiedliwości.)

~prawo każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny, niezawisły sąd;

~prawo do indywidualnej skargi konstytucyjnej

~prawo do fachowej obrony i reprezentacji

9. Co oznacza, że system prawa jest zhierarchizowany?

Zhierarchizowany czyli znaczy to, że akt prawny niższego urzędu musi być zgodny z aktem prawnym wyższego urzędu. Normy konstytucji zatem nie mogą być zmienione np. w ustawach, a to właśnie konstytucja jest aktem prawnym, w którym gwarantowane są podstawowe prawa człowieka.

10. Jakie instytucje państwowe powołano do ochrony praw i wolności człowieka w Polsce i czym się zajmują?

• sądy powszechne ( rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego , gospodarczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Wszyscy obywatele, osoby prawne i prokuratorzy mogą się do tej instytucji zwrócić.)

• Naczelny Sąd Administracyjny (rozpatruje skargi na decyzje administracyjne wydane przez urzędy państwowe lub organy samorządowe. Może się zwrócić do niego każdy obywatel, który uważa , iż wydając dotyczącą jego decyzję, urząd administracyjny naruszył prawo)

• Trybunał Konstytucyjny ( orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych, bada zgodność ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją oraz zgodność przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, a także zgodność z konstytucją celów lub działań partii politycznych. Może się do niego zwrócić każdy obywatel oraz określone w art. `9` Konstytucji RP organy władzy.)

11. Jakie organizacje międzynarodowe i za pomocą jakich norm, bronią praw człowieka?

Europejska Konwencja Praw Człowieka ( jest ona traktatem regionalnym, gdyż otwarta jest wyłącznie dla państw członkowskich Rady Europy, do której z kolei mogą należeć tylko kraje demokratyczne. Konwencja jest traktatem, a więc aktem prawnie wiążącym, formułującym wyłącznie prawa i wolności osobiste oraz prawa i wolności polityczne.)

Europejska Karta Socjalna ( Stawia ona państwom wysokie wymagania w zakresie ochrony zawartych w niej praw społecznych, ustanawia system kontroli ich urzeczywistniania.)

13.Z jakich powodów i w jaki sposób można ograniczyć w Polsce prawa i wolności?

Można ograniczyć prawa i wolności jedynie ze względu na jeden z następujących powodów:

• bezpieczeństwo państwa

• porządek publiczny

• ochrona środowiska

• ochrona zdrowia

• moralność publiczna

• ochrona wolności i praw innych osób

aby ograniczyć prawa i wolności tworzy się przepisy je ograniczające. Przepisy tego rodzaju mogą być wprowadzone jedynie w formie uchwalonej przez parlament ustawy, nie mogą one naruszać istoty wolności i praw.

14. wymień wolności i prawa człowieka i obywatela w polskiej konstytucji.

Osobiste:

• prawo do życia

• nietykalność osobista

• prawo do sądu i obrony

• ochrona prywatności

• wolność poruszania się

• wolność religii i sumienia

• wolność wyrażania poglądów

• prawo azylu

polityczne:

• wolność zrzeszania się

• wolność zgromadzeń

• uzyskiwanie informacji o działalności władzy politycznej

• prawo głosu w wyborach

• udział w referendum

• prawo składania petycji, wniosków i skarg

• prawo dostępu do służby publicznej

ekonomiczne, socjalne, kulturalne:

• prawo własności

• swoboda działalności gospodarczej

• wolność wyboru wykonywania zawodu oraz miejsca pracy

• prawo do minimalnego wynagrodzenia

• prawo do wypoczynku

• prawo do zabezpieczenia społecznego

• prawo do ochrony zdrowia

• prawo do nauki

• prawo do informacji o stanie środowiska naturalnego.

Temat: Obowiązki obywatelskie.

1. Wyjaśnij pojęcia obowiązek, obowiązek obywatelski.

Słowo obowiązek sugeruje konieczność zachowania się w określony sposób, powinność pewnego zachowania, której podstawą może być zarówno przepis prawny, jak i umowa zawarta z inną osoba czy grupą. Obowiązek jest ciężarem, któremu dana osoba musi się poddać, niezależnie od tego, czy ma na to ochotę czy nie.

Obowiązki obywatelskie opisują stosunki między państwem a jednostką - są ciężarem, jaki człowiek ponosi na rzecz społeczeństwa, w którym żyje.

1. W jaki sposób nauka prawa uzasadnia związek praw i obowiązków?

W nauce prawa zwraca się uwagę na dwa elementy uzasadniające związek praw i obowiązków. Pierwszy z nich odwołuje się do godności człowieka, twierdząc, że jeśli jednostka ma prawo „być człowiekiem”, to jej podstawową powinnością jest poszanowanie godności innego człowieka. Ujmując to inaczej jednostka ma też „obowiązek bycia człowiekiem”. Obowiązek respektowania wolności i własności innych wprowadzono z prawa jednostki do tych uprawnień

Drugi argument zakłada, że godność człowieka nieodłącznie związana jest z odpowiedzialnością jednostki nie tylko za własne postępowanie, lecz także za los innych.

2. Przedstaw argumenty za i przeciw w zapisywaniu obowiązków w konstytucji.

Argument przeciw:

Obowiązki obywatelskie nie nadają się do regulacji konstytucyjnej, ponieważ stanowią zbyt skomplikowaną materię, nie mogą być bezpośrednio stosowane, a więc i tak konieczna będzie ustawa, która konkretyzowałaby postanowienia konstytucji. Ponadto obowiązek zapisany w konstytucji i tak nie gwarantuje pełnego przestrzegania go lecz może poprzez powszechne lekceważenie obniżyć autorytet konstytucji.

Argument za:

Pominięcie obowiązków obywatelskich w konstytucji oznaczałoby obniżenie rangi obowiązków wobec praw człowieka. Wspólne spisanie w konstytucji praw i obowiązków jednostki daje możliwość przezwyciężenia przeciwstawiania praw człowieka i jego obowiązków.

3. Opisz dwie grupy konstytucyjnych obowiązków.

Pierwszą grupą obowiązków konstytucyjnych są obowiązki, których podmiotem jest tylko obywatel. Są nimi obowiązek wierności Rzeczypospolitej i troska o dobro wspólne oraz obowiązek obrony ojczyzny.

Drugą grupę stanowią obowiązki, których podmiotem może być każda osoba, podlegająca jurysdykcji Polski. Są to obowiązki przestrzegania prawa polskiego, ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, publicznych tym podatków, oraz obowiązek dbałości o stan środowiska naturalnego.

Temat: Obowiązki a cnoty obywatelskie

1.Wyjaśnij pojęcie odpowiedzialność i przedstaw jej wymiary.

Odpowiedzialność ma zarówno wymiar indywidualny, i wówczas ograniczona jest do samej jednostki i jej życia, jak i wymiar ogólny, społeczny, wówczas odnosi się do dobra wspólnego, spraw publicznych. Dotyczy też różnych przedmiotów, gdyż odnosić się może do słowa, działania, lub jego braku, do państwa (kraju, ojczyzny), rodziny czy własnego bądź cudzego życia.

2. Czym jest sprawiedliwość i jakie wyróżniamy jej rodzaje?

Sprawiedliwość to relacja powinności pomiędzy osobą, której coś się należy, a ta, która jest zobowiązana należnośćTemat: Fikcja praworządności na przykładzie Polski Ludowej

1. Scharakteryzuj konstytucję z 22 lipca 1952 (Stalinowską)

W sumie konstytucja z 1952 r. wzorowana na ustawie zasadniczej ZSRR, powtarzała i sankcjonowała przepisy małej konstytucji z 1947 r. oraz późniejszych ustaw szczegółowych podporządkowujących życie w Polsce „władzy ludowej”, nie powołanej przez naród ani przezeń nie kontrolowanej. Kształt konstytucji PRL wynikał z rozumienia prawa jako narzędzia w ręku absolutnej władzy, a nie zbioru powszechnie obowiązujących norm precyzujących zasady zachowania jednostek i grup dla dobra ogółu.

• Konstytucja PRL doszła do skutku w wyjątkowo niekorzystnej sytuacji międzynarodowej i wewnętrznej. Przede wszystkim uznano, że PRL jest państwem dyktatury proletariatu, w którym kierowniczą rolę winna spełniać partia komunistyczna. Najważniejszym jej celem było zbudowanie socjalizmu w Polsce. Nastąpiło utrwalenie partyjnego układu na czele z PZPR. Nierównorzędną pozycję w tym układzie zajmowało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe i SD. Ustawa zasadnicza z 1952 r. wprowadzała stalinowski model państwa, uwzględniając jedynie w niewielkim stopniu polską tradycję ustrojową. Stanowiło to przejaw występującego wówczas powszechnie w państwach Europy Wschodniej - uniformizmu wzorowanego na ustroju Związku Radzieckiego.
  Treść i układ wewnętrzny konstytucji odpowiadały przyjętym założeniom ideologicznym. Tekst jej zawierał liczne postanowienia, których istota nie doczekała się realizacji. W części zatem Konstytucja PRL była fikcyjna. Widoczna była nadto rozbieżność pomiędzy ustrojem konstytucyjnym a ustrojem rzeczywistym.
  
  Dla charakterystyki ustawy zasadniczej fundamentalne znaczenie posiada prawna regulacja stosunku pomiędzy jednostką a państwem, która uznała państwo za wartość najwyższą, co charakterystyczne jest dla systemów totalitarnych. W związku z tym nie wprowadzono do niej postanowień, które by służyły ochronie pozycji jednostki przed wszechwładzą państwa. Zabrakło też rzeczywistych środków kontroli nad aparatem państwa. Zarazem regulacja konstytucyjna nie objęła wielu zagadnień ważnych pod względem ustrojowym, jak np. określenie relacji pomiędzy rządem a Radą Państwa. Występująca w szerokim zakresie ramowość postanowień powodowała przekazywanie materii konstytucyjnej do regulacji w trybie ustawowym. Sytuacja ta umożliwiała swobodną interpretację konstytucji przez władze państwowe.
  
  Większość postanowień ustawy zasadniczej dotyczy organizacji i kompetencji organów państwowych. Zasadniczą kwestią było odstąpienie od zasady trójpodziału władzy na rzecz jednolitości władzy państwowej- Sejm, Rada Państwa i rady narodowe, oraz organy „administracji państwowej” - rząd i ministerstwa. Rozróżnienie to zacierało granice pomiędzy ich kompetencjami. Najwyższym organem władzy państwowej miał być Sejm, jednak nie określono bliżej trybu jego funkcjonowania. Wybory miały się odbywać co 4 lata i być powszechne, tajne, równe, bezpośrednie.
  Utrzymano instytucje Rady Państwa, jako najwyższego organu zwierzchniego rad narodowych w myśl radzieckiego „centralizmu demokratycznego”. Jej skład, liczący początkowo 15 osób, był wybierany przez Sejm. Na jej czele stał przewodniczący, którym był stale przedstawiciel PZPR. Pełniła swoje obowiązki po upływie kadencji parlamentu do momentu wyboru jej nowego składu. Do jej kompetencji należało : zarządzanie wyborów do Sejmu, zwoływanie jego sesji, ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw, wydawanie dekretów z mocą ustawy, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli PRL w innych krajach, ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych oraz wprowadzanie stanu wojennego.
  
  Naczelny organ administracji państwowej - rząd PRL - powoływał i odwoływał Sejm. Nie określono jednak sposobu, w jaki miało się to dokonywać, co dawało ogromne pole manewru wobec rządu ze strony kierownictwa PZPR lub w ogóle Kremla. Nie określono również zasad odpowiedzialności ministrów, a ich akty prawne mogła uchylić Rada Ministrów. Rozdział o sadzie i prokuraturze powtarzał zasady prawa o ustroju sądów powszechnych i prokuraturze. Prokuratura miała czuwać w szczególności nad ściganiem przestępstw godzących w ustrój, bezpieczeństwo i niezawisłość PRL. Ponieważ prokurator generalny PRL był powoływany i odwoływany, oraz odpowiedzialny przed Radą Państwa, cała prokuratura stawała się organem władzy. W ten sposób artykuł o niezawisłości sędziów powoływanych na mocy odrębnych ustaw zawieszono w próżni. Sądy bowiem stać miały przede wszystkim na straży ustroju PRL, zatem ich głównym zadaniem było chronienie władzy, a nie sprawiedliwości.
  Bardzo rozbudowany został w konstytucji rozdział o prawach i obowiązkach obywateli. Zagwarantowano nawet prawo zwracania się do wszystkich organów państwa ze skargami i zażaleniami. Wszystkie swobody obywatelskie pozbawiono gwarancji, a korzystanie z nich obwarowano spełnianiem obowiązków obywatelskich, takich jak : przestrzeganie „socjalistycznej dyscypliny pracy”, strzeżenie tajemnicy państwowej i likwidacji klas społecznych żyjących z wyzysku.
  
  2. Za pomocą jakich instytucji i aktów prawnych Władza Polski Ludowej wprowadziła terror? Wyjaśnij pojęcie cenzura w przedstaw jej coś tam.

3. Wyjaśnij pojęcie autorytaryzm i totalitaryzm

Autorytaryzm to doktryna polityczna i oparty na niej system rządów, kładący nacisk na konieczność podporządkowania się jednostek władzy jednego przywódcy, obdarzonego (lub nie) talentami przywódczymi i dyplomatycznymi, niezachwianą moralnością i zdecydowanym charakterem, oraz rozbudowaną wiedzą na temat procesów gospodarczych i demograficznych.

System ten stwarza ryzyko ewoluowania w stronę totalitaryzmu, jednakże jego zaletą jest szybkość i jednolitość planowania polityki oraz całkowity brak paradoksów prawnych, jakich nie można ominąć będąc ograniczonym konstytucją. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet.

Totalitaryzm (łac. totus cały) to forma rządów, w której obywatele są całkowicie podporządkowani absolutnej władzy państwa, we wszystkich aspektach życia.

W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę zaś sprawują "nieomylne" jednostki (Hitler, Stalin), które poddane są kultowi. Często błędnie twierdzi się, że jednym z teoretyków państwa totalitarnego był Platon, którego głównym celem było poszukiwanie państwa idealnego.

Cechy:

- jedna ideologia

- jedna partia

- kult jednostki, wodza

- aparat przymusu politycznego i represji

- gospodarka centralnie sterowana

- brak wolnych mediów, media w rękach władzy

- ew. militaryzacja, tzw. państwo policyjne

4. Jakie zmiany wprowadzono w konstytucji PRL w 1976?

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, konstytucja lipcowa, uchwalona została 22 lipca 1952 i przekształcona 29 grudnia 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej. Opracowana w pierwotnej postaci według wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936. Legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944 roku.

Była nowelizowana 24 razy, m.in. ustawą z 10 lutego 1976, która stwierdzała, że Polska jest państwem socjalistycznym (w miejsce dotychczasowego określenia - państwo demokracji ludowej), a PZPR - przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu. Wpisano również wieczystą przyjaźń ze Związkiem Radzieckim.

Konstytucja zrywała z przyjętym w polskiej praktyce konstytucyjnej trójpodziałem władzy - obowiązującym na mocy konstytucji marcowej (formalnie do 1952 roku!) - wprowadzając wzorowaną na konstytucji sowieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. Tak więc władza najwyższa należała do sejmu jako emanacji "woli ludu", któremu podporządkowane były inne instytucje: sądownictwo oraz władza wykonawcza z rządem i Radą Państwa.

Sejm składał się z 460 posłów, na początku ustalono jednolitą normę przedstawicielską 1 poseł: 60 tys. mieszkańców, później wykreślono ją z konstytucji jako niepraktyczną. Zerwano z zasadą mandatu wolnego (poseł był przedstawicielem ludu pracującego i mógł być przezeń odwołany, w praktyce ani razu nie wykorzystano tego przepisu - jako zbyt niebezpiecznego). Wprowadzono czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze (wykreślenie zasady proporcjonalności). Sejm większością głosów przyjmował ustawy i podejmował uchwały, wybierał ze swego grona Prezydium (funkcja marszałka zawsze przypadała przedstawicielowi ZSL), na pierwszym swym posiedzeniu powoływał Prezesa Rady Ministrów wraz z Radą Ministrów oraz Radę Państwa. Uchwalał budżet i narodowe plany społeczno-gospodarcze. Miał prawo przyjmować petycje od obywateli. Do niego należały też niektóre uprawnienia kreacyjne, m.in. wybór szefa NIK, członków Trybunału Stanu i Konstytucyjnego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich (trzy ostatnie instytucje powołane dopiero w latach osiemdziesiątych). Parlament obradował w trybie sesyjnym. Sesje zwoływane były w określonych terminach przez Radę Państwa.

Władza wykonawcza należała do Rady Ministrów i Rady Państwa. Rada Państwa była organem kolegialnym wybieranym co cztery lata na pierwszym posiedzeniu sejmu. W jej skład wchodzić mogli posłowie na sejm PRL oraz inne osoby, którym powierzono tę zaszczytną funkcję. Przedstawicieli wybierano z klucza partyjnego, choć zdarzało się, że w Radzie zasiadali posłowie bezpartyjni lub katoliccy (np. Jerzy Zawieyski). RP miała prawo wydawania dekretów, musiały one jednak być zatwierdzone na najbliższej sesji sejmu. Jako głowa państwa reprezentowała PRL w stosunkach zewnętrznych (de facto jednak jej przewodniczący), ratyfikowała umowy międzynarodowe oraz miała głos w sprawach związanych z obronnością i służbą wojskową. Nadawała obywatelstwo PRL i stosowała prawo łaski. Nie miała prawa weta w stosunku do ustaw ani też inicjatywy prawodawczej, ustalała za to powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw. Ministrów powoływał i odwoływał sejm PRL.

Sądownictwo w PRL działało z zgodzie z zasadą jednolitości - Sąd Najwyższy był zwierzchnikiem wszystkich pozostałych sądów, które z kolei dzieliły się na: rejonowe, wojewódzkie oraz partykularne (w praktyce administracyjne i wojskowe). W 1980 roku powołano Naczelny Sąd Administracyjny, nie udało się natomiast powołać wojewódzkich sądów administracyjnych. Nowelą z 1982 roku do konstytucji wprowadzono znany w Polsce przedwojennej Trybunał Stanu oraz dwie zupełnie nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Trybunał Konstytucyjny. Ten ostatni miał kompetencje podobne do obecnych, z tym że istniała możliwość odrzucania jego orzeczeń przez sejm. Ponadto posiadał prawo ustalania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw i występowania z wnioskiem o postawienie przed Trybunał Stanu. Wszystkie wyżej wymienione instytucje były realizacją (dawnych) postulatów Stronnictwa Demokratycznego.

5. W jaki sposób komuniści sprawowali władzę w kraju (aparat partyjny, Komitet Centralny, Biuro polityczne, I sekretarz KC PZPR, nomenklatura, centralizm demokratyczny)

6. Dlaczego władza ludowa zaczęła szukać porozumienia z opozycją. Jakie znaczenie miały wybory z 04.06.1989r? (205)

zrealizować. Dla wypełnienia powinności konieczna jest jej akceptacja przez osobę zobowiązaną. Wymaga to z kolei kategorycznego i ostatecznego osądu jak powinien zachować się zobowiązany.

Rodzaje sprawiedliwości:

- Sprawiedliwość polityczna - obowiązek przestrzegania prawa przez rządzących jak i rządzonych

- Sprawiedliwość wyrównawcza - określa zasady odpowiedniego świadczenia innym za otrzymane dobra, ale również odpowiedniej odpłaty za dokonane zło. Tworzą ją np. zasady sprawiedliwej ceny i sprawiedliwej kary.

Sprawiedliwość rozdzielcza - nakazuje dokonanie słusznego rozdzielenia dóbr i ciężarów, kosztów i ryzyka pomiędzy poszczególnych członków społeczeństwa.

3. Przedstaw i krótko oceń formuły sprawiedliwości.

• formuły egalitarystyczne np. 'każdemu po równo' czyli, każdemu członkowi społeczeństwa należy się taki sam przydział dóbr, niezależnie od osobistych nakładów, na rzecz dobra wspólnego. Następna formuła to 'każdemu według potrzeb' jest to, z oczywistych powodów, formuła nierealistyczna, nie ma bowiem na świecie tyle dóbr, aby każdy mógł otrzymać ich tyle, ile chce, przy tym potrzeby rosną zazwyczaj po zaspokojeniu potrzeb podstawowych.

• formuły merytarne np. 'każdemu według wyników jego pracy dla dobra wspólnego' uzależnia przydział dóbr od efektów pracy, co oznacza, że nie uwzględnia ona faktu iż wyniki pracy często nie zależą od indywidualnego wysiłku. 'Każdemu według wysiłku' tutaj jest respektowany wysiłek indywidualny. Przydział dóbr wiąże się tutaj z wysiłkiem i trudem, niezależnie od jego efektywności.

4.Czym jest sprawiedliwość społeczna ?

Sprawiedliwość społeczna to jest z zasad ustrojowych Polski. Składa się na nią postulat zapewnienia wszystkim obywatelom równości szans oraz zaspokojenia ich elementarnych potrzeb, jak też postulat zagwarantowania należytego wynagrodzenia zasług, wysiłków i wyników pracy.

5. Scharakteryzuj dwa typy tolerancji.

Tolerancja negatywna - poszanowanie wolności innych poprzez 'znoszenie', a więc nieprzeciwstawianie się cudzym działaniom mimo iż uważamy je za niepożądane. Tak rozumiana tolerancja odnosi się do jakiegoś zła, czegoś, czego się nie akceptuje, ale co się znosi, nie próbuje się zmienić. Celem tak rozumianej tolerancji jest ułatwienie stosunków międzyludzkich. Jest ona potrzebna w sytuacjach gdy nie mamy wiedzy czy pewności co jest prawdą, albo gdy charakter sporu wyklucza osiągnięcie zgody czy kompromisu. Wzajemne znoszenie tego co odmienne jest niezbędnym warunkiem współczesnej demokracji, w której współistnieje wiele równouprawnionych grup różniących się poglądami, interesami, sposobem bycia.

Tolerancja pozytywna - wymaga przeciwstawienia się filozofiom, religiom, normom społecznym, które są monolityczne, autorytarne czy dominujące, w celu zbudowania 'lepszego świata'. W ten sposób tolerancja nie byłaby już obojętna na ostateczny wynik sporu między różniącymi się stronami. Przeciwnie, staje się ona czynnikiem ważnym w sporze, wzmacniając jedną stronę. Tolerancja pozytywna bowiem wymagając od nas zaangażowania w walkę o lepszy świat, nie polega już na powstrzymywaniu się od robienia czegoś (jak tolerancja negatywna), ale wymusza działanie, którego celem jest zwycięstwo jednej, wybranej przez nas strony konfliktu.

6. Określ granice społecznej tolerancji.

Tolerancja nie oznacza bynajmniej pochwały swobody, nie mającej granic samowoli. Również tolerancja ma swoje granice. Mogą określać je na przykład normy prawne jak konstytucja (gwarantująca wolność tworzenia zrzeszeń i fundacji, ale zakazująca równocześnie istnienia organizacji odwołujących się do praktyk nazizmu, faszyzmu czy komunizmu, lub zakładających nienawiść rasowa, narodowościową, stosowanie przemocy czy utajnianie struktur lub członkostwa)

7. Co jest celem służby społecznej?

Celem służby społecznej jest indywidualny, konkretny człowiek oraz społeczeństwo jako całość. Istota służby tej jest realizacja celów zbiorowych, warunkiem jej skuteczności jest umiejętność działania z innymi, bowiem służba społeczna wymaga umiejętności grania członka pewnej całości, którą jest społeczeństwo. Jest to umiejętność współpracy z innymi na równych prawach.

8. Czym jest odwaga cywilna?

Odwaga cywilna - świadome przełamanie strachu i przeciwstawienie się sytuacji groźnej, w imię wartości osobistych czy społecznych. Obywatel demokratycznego państwa stale poddawany jest presji propagandy politycznej, mediów, reklamy. Obrona w takich przypadkach wymaga dużej odwagi i niezależności.

9. Wyjaśnij pojęcie patriotyzm. Podaj dwa jego rodzaje.

PATRIOTYZM - postawa społeczno - polityczna oparta na miłości do swojego kraju, jego tradycji, przy równoczesnym poszanowaniu innych tradycji narodowych i kultur. Patriota czuje się odpowiedzialny za swój kraj i jest przywiązany do jego tradycji, ale uczucia jego nie wynikają z poczucia wyższości wobec innych narodów.

Dwa rodzaje patriotyzmu:

• Oparty na ojczyźnie prywatnej czyli ojcowiźnie. Związek z nią opiera się na bezpośrednich przeżyciach i na wytworzonych przez te przeżycia nawykach. W tym wypadku patriotyzm lokalny polega na stosunku do stron rodzinnych, do kraju dzieciństwa.

• Oparty na ojczyźnie czyli ziemi całego narodu. Obejmuje jej granice przestrzenne i duchowe, związek jednostki z ta ojczyzną jest oparty na długim łańcuchu przeżyć oraz urodzeniu. Podstawą tego związku jest przekonanie o uczestnictwie w pewnej zbiorowości i przekonanie, że jest to zbiorowość związana z tym właśnie obszarem. Istotą patriotyzmu jest uczestnictwo we wspólnocie narodowej.

8. USTRÓJ PAŃSTWOWY RP.

Temat: konstytucyjne zasady ustroju RP. Administracja publiczna w Polsce.

1. Scharakteryzuj ustrój polityczny państwa polskiego zawarty w konstytucji.

Państwo polskie jest republiką, czyli rzeczpospolitą, wspólną sprawą obywateli. Podstawowe kwestie ustroju Rzeczypospolitej Polskiej uregulowane są w konstytucji. Określa ona Polskę jako demokratyczne państwo, które urzeczywistnia zasady sprawiedliwości społecznej (władza suwerenna należy do ludu, czyli wspólnoty wszystkich obywateli).

Państwo prawa to państwo, w którym zarówno rządzący jak i rządzeni podlegają prawu i ono jest główny regulatorem życia społecznego.

System władzy oparty jest na podziale:

równowaga władz

• władza ustawodawcza ( Sejm, Senat)

• władza wykonawcza (prezydent, Rada Ministrów)

• władza sądownicza ( sądy i trybunały: konstytucyjny, stanu)

Ustrój terytorialności państwa oparty jest na zasadzie jednolitości (unitarności) i decentralizacji władzy publicznej. Pierwsza mówi o suwerenności, która jest wyłącznie cechą całego kraju a nie jego części składowych, a zatem w całej Polsce wszelkie prawo ma swój początek w ustawach ustalonych przez Sejm, zaś cała administracja rządowa podlega władzy centralnej.

Zasada decentralizacji nakazuje natomiast ustanowienie samorządu terytorialnego i przekazuje jego organom sporą część zadań publicznych. Konstytucja pojmuje samorząd jako wspólnotę ludzi istniejącą z mocy prawa, z więc i obejmującą ogół mieszkańców jednostki terytorialnej.

Polska jest państwem pluralizmu politycznego - wszyscy obywatele mogą tworzyć partie polityczne, które demokratycznymi metodami kształtują politykę państwa. Państwo uznaje także prawo tworzenia związków zawodowych, stowarzyszeń i ruchów obywatelskich.

2. Przedstaw społeczny i ekonomiczny ustrój w RP.

Konstytucja określa społeczne podstawy istnienia RP. Stwierdza, że podstawą społeczności jest rodzina, oparta na małżeństwie kobiety i mężczyzny. Państwo zobowiązuje się w ten sposób do ochrony rodziny i opieki nad macierzyństwem i rodzicielstwem.

Drugim filarem ustroju polskiego, a zarazem podstawą systemu ekonomicznego kraju jest społeczna gospodarka rynkowa. Opiera się ona na konstytucyjnie gwarantowanej wolności działalności gospodarczej. Oraz na gwarancjach dla własności prywatnej i jej dziedziczenia. Wolność działalności gospodarczej i własność prywatna mogą być ograniczane tylko ze względu na ważny interes społeczny i to w drodze ustawy. Własność prywatna może podlegać wywłaszczeniu tylko na cele publiczne (np. przymusowy wykup gruntów pod budowę autostrady), za słusznym odszkodowaniem.

Wolnorynkowym podstawom systemu gospodarczego towarzyszą konstytucyjne zasady solidarności, dialogu oraz współpracy parametrów społecznych regulujące stosunki między pracodawcami a pracownikami oraz stosunek państwa do tych grup.

3. Scharakteryzuj stosunek państwa polskiego do Kościoła.

Podstawą stosunków wyznaniowych w Polsce jest zasada tolerancji, równouprawnienia wyznań i współpracy między państwem a Kościołami. Dlatego konstytucja nakłada na władze publiczne obowiązek bezstronności w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych, a za razem zapewnienia swobody ich wyrażania w życiu publicznym. Państwo i Kościoły są wobec siebie niezależne, lecz współdziałają ze sobą dla dobra człowieka i dobra wspólnego obywateli.

Stosunki między państwem a Kościołem katolickim określa konkordat, czyli umowa międzynarodowa ze Stolicą Apostolską oraz ustawy.

4. Wyjaśnij pojęcie administracja publiczna.

Administracja publiczna - tworzą ją wszystkie instytucje i urzędy, których zadaniem jest bezpośrednie, praktyczne zarządzanie różnymi dziedzinami życia społecznego. W Polsce administrację publiczną dzielimy na rządową i samorządową. Administracja rządowa ma dwa poziomy: centralny (rząd) i wojewódzki (wojewodowie). Administrację samorządową tworzą wzajemnie niezależne władze wykonawcze samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich.

5. Jak dzieli się administracja rządowa?

Zespolona (ogólna), podlega bezpośrednio premierowi:

• wojewoda

• urząd wojewódzki

niezespolona (specjalna), podlega odpowiednim ministrom:

• izby skarbowe

• administracja wojskowa (sztaby, komendy uzupełnień)

• urzędy celne

• urzędy statystyczne

• urzędy morskie

• inspektoraty żeglugi morskiej

• inspektoraty żeglugi śródlądowej

• urzędy górnicze

• Straż Graniczna

Temat: Władza ustawodawcza.

1. W jaki sposób wybieramy sejm?

Wybory do sejmu są powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i proporcjonalne dlatego bywają często nazywane pięcioprzymiotnikowymi.

• powszechne (mogą w nich brać udział wszyscy obywatele państwa. Konstytucja przyznaje tzw. Czynne prawo wyborcze, czyli prawo wybierania wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 18sty rok życia. Bierne prawo wyborcze, czyli prawo bycia wybieranym mają wszyscy obywatele, którzy ukończyli 21 lat. Pozbawione prawa wybierania są osoby: pozbawione praw publicznych, wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu, częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnione z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.)

• bezpośrednie (wybierani są bezpośrednio posłowie oraz głosować można tylko osobiście)

• równe ( ponieważ każdy wyborca ma jeden głos, na posła w danym okręgu powinno przypadać mniej więcej tyle samo głosów)

• tajne ( zapewnienie odpowiednich warunków umożliwiających poufność wyboru oraz obowiązku nieujawniania swojej decyzji w momencie głosowania spoczywającym na każdym wyborcy)

• proporcjonalne (oznacza, że liczba mandatów jest proporcjonalna do liczby uzyskanych głosów.)

2. Jak funkcjonuje sejm? Kto nim kieruje, jak działa?

Organizację i tryb pracy Sejmu i Senatu określają regulaminy uchwalone przez obie izby. Na ich czele stoją marszałkowie i wicemarszałkowie, wybierani przez izby, którzy tworzą prezydia odpowiedzialne za bieżącą organizację prac izb. Marszałkowie zwołują posiedzenie Sejmu czy Senatu, decydują o kolejności, w jakiej rozpatrywane są projekty ustaw, reprezentują parlament na zewnątrz. Marszałek przy podejmowaniu ważniejszych decyzji sięga opinii Konwentu Seniorów, w skład którego wchodzą przewodniczący klubów i kół poselskich oraz wicemarszałkowie.

W Sejmie i Senacie większość prac legislacyjnych odbywa się w komisjach stałych, które zajmują się poszczególnymi działami spraw państwowych. Ponadto Sejm może powołać komisje nadzwyczajne oraz komisje śledcze do zbadania określonej sprawy. Wybór składu komisji należy do izby, ale zazwyczaj oparty jest na zasadzie parytetu ugrupowań zasiadających w parlamencie.

3. Scharakteryzuj kompetencje Sejmu i Senatu.

Kompetencje Sejmu można podzielić na trzy grupy:

• ustrojodawcze (uchwalanie zmian w konstytucji)

• prawotwórcze (uchwalanie ustaw,w tym przyjmowanie budżetu państwa, ratyfikacja ważniejszych umów międzynarodowych, przyjmowanie uchwał i regulaminu)

• kreacyjno-kontrolne (udział w powoływaniu i odwoływaniu rządu lub poszczególnych ministrów; pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej; zgłaszanie interpelacji poselskich do rządu)

4. Jak powstaje ustawa?

Prawo wniesienia projektu ustawy mają:

• grupa co najmniej 15 posłów, tworzących koło poselskie

• Senat

• rząd

• prezydent

• grupa co najmniej 100tys. obywateli

Projekt trafia do marszałka sejmu następnie Sejm pracuje nad ustawa w trzech czytaniach, W czasie pierwszego zgłasza się poprawki, podczas drugiego odbywa się sprawozdanie komisji zaś w trzecim zatwierdza się tekst ustawy. Po uchwaleniu przez Sejm ustawy marszałek kieruje ja do Senatu. Senatorowie mogą przyjąć lub odrzucić ustawę, albo wprowadzić poprawki do jej tekstu. Ustawa jest powtórnie rozpatrywana przez Sejm wtedy, gdy Senat zaproponował jej odrzucenie albo wprowadził do niej swoje poprawki. Ostateczny tekst ustawy trafia do prezydenta,który to może podpisać ustawę i zarządzić opublikowanie jej w dzienniku ustaw lub skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego, jeżeli sądzi, że jest niezgodna z konstytucją. Może także zgłosić weto ustawodawcze (zawieszające)

5. Czym jest budżet, deficyt budżetowy, nadwyżka budżetowa. Procedura uchwalania.

Procedura budżetowa jest odmianą postępowania przy przyjmowaniu ustawy, a zatem projekt po trzech czytaniach i pracy w komisjach jest przyjmowany zwykłą większością głosów i wędruje do Senatu, który może wprowadzić do niego poprawki podlegające zatwierdzeniu Sejmu. Inicjatywa w tym wypadku należy do Rady Ministrów, a na tok pracy nałożone są pewne terminy. Rada Ministrów musi zgłosić inicjatywę najmniej na 3 miesiące przed końcem roku budżetowego. Ponadto Senat może zgłaszać poprawki - nie odrzucić budżet w całości. Prezydent nie ma prawa weta wobec budżetu, może tylko skierować ustawę ta do Trybunału Konstytucyjnego. Jeżeli izby nie uchwalą w odpowiednim czasie ustawy budżetowej prezydent może w ciągu 14 dni skrócić kadencję sejmu.

6. Jak wygląda procedura zmiany konstytucji?

Procedura ta zbudowana jest na schemacie procedury ustawodawczej lecz przewidziane są tu ważne modyfikacje. Inicjatywa zmiany konstytucji przysługuje 1/5 posłów, Senatowi i prezydentowi. Zmiana konstytucji dokonuje się przez uchwalenie jednobrzmiącej ustawy przez Sejm i Senat. Do zatwierdzenia projektu w Sejmie musi być oparty 2/3 głosów, a w Senacie bezwzględna większością głosów. Senat nie może proponować poprawek, Sejm nie może przełamać odrzucenia projektu uchwalonego w Senacie.

7. Czym jest immunitet i jakie wyróżniamy jego rodzaje?

Jest to tradycyjnie stosowane narzędzie ochrony niezależności parlamentarzystów przed szykanami ze strony innych władz. Ma on zapewnić członkowi parlamentu swobodne wykonywanie jego funkcji.

• immunitet materialny (zakaz pociągania do odpowiedzialności za działalność związaną ze sprawowaniem mandatu. Ma charakter bezwzględny, trwa nawet po zakończeniu kadencji)

• immunitet formalny (zakaz pociągania do odpowiedzialności karnej, bez zgody Sejmu lub Senatu, jest on względny, wygasa z końcem kadencji)

8. Kiedy kończy się lub ulega skróceniu kadencja Sejmu lub Senatu?

Trwa ona 4 lata, przy czym rozpoczyna się i kończy dla obu izb w tym samym czasie. Skrócenie kadencji sejmu zależy od prezydenta. Ma on obowiązek uczynić to gdy upłynie konstytucyjny termin przewidziany do powołania Rady Ministrów, a Sejmowi się tego nie uda. Do swobodnego uznania głowy państwa należy natomiast możliwość rozwiązania Sejmu w przypadku upłynięcia konstytucyjnego terminu uchwalenia izby budżetu państwa. Sejm może sam skrócić swoją kadencję uchwałą podjęta większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby głosów.

Temat: Prezydent RP.

1. Jakie elementy modelu parlamentarno-gabinetowego oraz systemu półprezydenckiego widziane są w organach władzy wykonawczej w Polsce?

Organami władzy wykonawczej państwa są prezydent RP i Rada Ministrów. Stosunki między głową państwa, rządem a parlamentem zostały oparte na modelu parlametarno-gabinetowym z silna pozycja premiera. Model ten charakteryzuje się decydującym wpływem parlamentu na skład Rady Ministrów., choć z drugiej strony Sejm może odwoływać poszczególnych ministrów wbrew woli premiera.

2. Kto i w jaki sposób może być wybrany na prezydenta RP?

Kandydatem może zostać obywatel polski, korzystający w pełni z praw wyborczych który ukończył 35 lat i zgłoszony jest przez co najmniej 100tys. obywateli. Wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli w pierwszej turze głosowania żaden z kandydatów nie otrzymał takiej większości,przeprowadza się ponownie głosowanie z udziałem dwóch kandydatów.

3. Jakie kompetencje ma prezydent RP?

• reprezentowanie państwa na zewnątrz,

• zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (za pośrednictwem ministra obrony narodowej)

• powoływanie na funkcje w organach władzy wykonawczej państwa: rządu, części członków RPP i PRRiT. Prezydent zgłasza również Sejmowi kandydata na prezesa NBP

• powoływanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach przy organizacji międzynarodowej.

• Wydawanie rozporządzeń jako aktów wykonawczych niektórych ustaw

• zarządzanie stanów nadzwyczajnych

• tradycyjne funkcje głowy państwa: nadawanie obywatelstwa polskiego, orderów, odznaczeń a także możliwość ułaskawienia osób skazanych przez sądy.

4. Czym jest kontrasygnata? Jakie wyróżniamy samodzielne kompetencje prezydenta?

Kontrasygnata to podpis potwierdzający zgodę i współodpowiedzialność prezesa Rady Ministrów. Obowiązek kontrasygnaty premiera uzależnia więc działanie prezydenta od zgody rządu, zaś wyjęcie wybranych aktów z obowiązku kontrasygnaty oznacza wyposażenie prezydenta w poważny oręż, pozwalający mu na pełnienie roli arbitra między najwyższymi organami władzy.

Do grupy tych samodzielnych uprawnień należą: wszystkie najważniejsze decyzje personalne oraz wszystkie uprawnienia w stosunku do władzy ustawodawczej i sądowniczej.

5. Jak jest zbudowana i w jakim okresie czasu działa Rada Ministrów?

Rada ta składa się z prezesa Rady Ministrów i ministrów. Ponadto w skład RM mogą wchodzić wiceprezesi RM i przewodniczący określonych w ustawach komitetów. RM powoływana jest na początku kadencji nowo wybranego Sejmu, oraz w przypadku odwołania lub ustąpienia poprzedniej RM. Działa ona aż do odwołania przez prezydenta, z tym że ma ona obowiązek ustąpienia na początku kadencji sejmu.

6. Jak się powołuje i odwołuje RM?

Konstytucja przewiduje trzy kroki prowadzące do powołania RM. Pierwszy należy do prezydenta. Ma on 14 dni od odwołania poprzedniej RM żeby wskazać prezesa i powołać przedstawionych przez niego członków rządu. W ciągu kolejnych 14 dni premier musi przedstawić program i uzyskać wotum zaufania od Sejmu wyrażone bezwzględną większością głosów. Do trzeciego kroku dochodzi w przypadku niepowodzenia Sejmu. Kandydata znów proponuje prezydent, a rząd tworzony jest na tych samych warunkach co w pierwszym kroku, z tym że do uzyskania wotum zaufania wymagana jest tylko zwykła większość głosów.

7. Wymień kompetencje RM

Konstytucja nadaje ogólną kompetencję prowadzenia polityki wewnętrznej i zagranicznej RP oraz kierowania administracja rządową. Znaczy to, że wszystkie sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych instytucji należą do zakresu kompetencji rządu. Szczególne uprawnienia: wykonywanie ustaw, ochrona interesów państwa, uchwalanie projektu budżetu i kierowanie jego wykonaniem, zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, kierownictwo w zakresie stosunków z innymi państwami, organizacjami międzynarodowymi oraz obronności kraju, zawieranie umów międzynarodowych.

8. Uprawnienia premiera. Czym są rozporządzenia?

Kieruje on RM, koordynuje jej pracę i reprezentuje rząd. Szerokie podstawy do podejmowania decyzji nadaje mu przepis mówiący o zapewnieniu przez premiera wykonywania polityki rządu oraz określaniu sposobów jej wykonywania. Ustawa zasadnicza powierza ponadto premierowi nadzór nad samorządem terytorialnym, a także zwierzchnictwo nad pracownikami administracji rządowej.

Rozporządzenia to akty prawne, wykonawcze do ustaw i w ustawie musi znajdować się upoważnienie do wydania danego rozporządzenia oraz zakres materii ustawowej, jaką ma ono regulować.

Temat: Zasady funkcjonowania samorządu lokalnego.

1. Co to jest gmina?

To najmniejsza jednostka podziału terytorialnego państwa. Termin ten oznacza zarówno określony obszar jak i zamieszkujących go ludzi. W Polsce gmina jest wspólnotą mieszkańców i podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Władzę sprawują w niej przedstawiciele ogółu mieszkańców. Gmina poza zadaniami własnymi wykonuje także zadania zlecone przez państwo, pozostaje pod jego nadzorem.

2. W czym wyraża się wspólnotowy charakter gminy?

Użycie w ustawie o samorządzie terytorialnym terminu wspólnota wyraża intencję, by społeczności lokalne zacieśniały łączące je więzi, pogłębiały świadomość wspólnych zadań i interesów, a także rozwijały zdolność do samoorganizowania się oraz podejmowania wspólnych działań.

3. Przedstaw zadania własne i zlecone gminy.

Własne:

• związane z infrastrukturą techniczną

• związane z infrastruktura społeczną

• związane z utrzymywaniem porządku publicznego

• związane z ładem przestrzennym i ekonomicznym

Zlecone są zadaniami należącymi do administracji rządowej przekazywanymi samorządom do realizacji w drodze ustawy lub poprzez porozumienia zawierane przez organy administracji rządowej i gminy. Są one finansowane ze środków przekazywanych gminie z budżetu państwa. Do zadań zleconych należy np. prowadzenie spraw meldunkowych, wydawanie dowodów osobistych, prowadzenie urzędu stanu cywilnego...

4. W jaki sposób gmina może realizować swoje zadania?

Może realizować je w sposób bezpośredni (tworząc wyspecjalizowane przedsiębiorstwa komunalne takie jak Miejski Zakład Komunikacji...) lub pośrednio,powierzając określone zadania innym podmiotom gospodarczym.

5. Czym są jednostki pomocnicze gminy?

Gminy mogą powoływać pomocnicze jednostki w postaci samorządu sołeckiego, dzielnicowego i osiedlowego. Nie posiadają one osobowości prawnej ani też ustawowo określonych kompetencji. Celem powoływania jednostek jest wspieranie społecznej aktywności, a także oddanie małym środowiskom możliwości podejmowania decyzji w sprawach ich dotyczących.

6. Czym jest powiat? Na podstawie jakich kryteriów tworzą obecną mapę powiatów?

Powiat jest jednostką podziału terytorialnego obejmującą swym zasięgiem obszar kilku gmin. Kryteria podczas tworzenia mapy powiatów:

• wykształcone funkcje ponadgminne, jego stosunek do okalających gmin

• potencjał ekonomiczny planowanego powiatu

• tradycję, historię, potencjał kulturowy

• akceptację mieszkańców

• położenie geograficzne i specyfikę sieci osadniczej

• liczbę gmin tworzących powiat

• liczbę ludności i powierzchnię przyszłego powiatu

7. Jakich dziedzin dotyczą zadania powiatu?

• drogi i transport

• edukacja i kultura

• zdrowie

• rynek pracy

• bezpieczeństwo i porządek publiczny

• pomoc społeczna

• nadzór i obsługa administracyjna

8. Zadania samorządu wojewódzkiego:

• pobudzanie rozwoju gospodarczego poprzez przyciąganie inwestycji, zawieranie kontraktów z administracją rządową, pozyskiwanie środków na rozwój regionalny ze źródeł urzędowych i międzynarodowych

• opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego województwa.

• Tworzenie regionalnych programów zwalczania bezrobocia

• budowa, utrzymanie i remonty dróg wojewódzkich

• tworzenie i finansowanie szkół wyższych

• utrzymywanie placówek kulturalnych

Temat:

1. Jak dzielą się władze samorządowe?

Dzielą się one na tzw. Organy stanowiące czyli instytucje o charakterze uchwałodawczym (rady gminy i powiatu, sejmiki wojewódzkie) powoływane w drodze wyborów przez ogół mieszkańców, oraz instytucje wykonawcze (zarząd gminy, powiatu, województwa) powoływane przez władzę uchwałodawczą. Taki podział władz samorządowych stwarza wrażenie jakby był on analogiczny w stosunku do podziału władz państwowych na władzę ustawodawczą i wykonawczą. Nie jest to jednak do końca prawdą, np.: zarząd powiatu ma prawo podejmować uchwały w niektórych sprawach tak jak rada powiatu, podobnie pewne istotne uprawnienia wykonawcze realizowane są bezpośrednio przez radę.

2. W jaki sposób powołuje się i odwołuje rade samorządową?

Rady są powoływane na 4 lata, w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Rada gminy może być odwołana przed upływem kadencji decyzją gminnego referendum, jeśli zgłosi taki wniosek co najmniej 10% wyborców, a w głosowaniu poprze go minimum 30% mieszkańców uprawnionych do głosowania. Do czasu wyboru nowej rady jej obowiązki pełni komisarz wyznaczony przez premiera.

3. Co należy do wyłącznych kompetencji rady?

• podejmowanie decyzji w sprawie organizacji i kierunków rozwoju gminy

• dokonywanie obsady personalnej innych organów gminy, a także wybór przewodniczącego rady, skarbnika, i sekretarza gminy

• podejmowanie uchwał w sprawie podatków i opłat lokalnych

• podejmowanie decyzji o współdziałaniu z innymi gminami (np. poprzez przystąpienie do związku gmin)

• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, jeśli w grę wchodzą wysokie dumy ( do pewnej ustalonej przez rade kwoty decyzje może podejmować zarząd) a także w sprawie zaciągania długoterminowych pożyczek, emitowania obligacji itp.

4. W jakich sprawach rada ma prawo wydawania przepisów?

Podstawowym sposobem realizacji przez rade jej funkcji jest wydawanie przepisów gminnych a podstawie tzw upoważnień ustawowych. Czyli wydawanie przepisów jest możliwe tylko wtedy, gdy ustawa bezpośrednio upoważnia do tego gminę. Rada upoważniona jest do wydawania przepisów w następujących sprawach:

• wewnętrznej organizacji gminy oraz sołectw i dzielnic

• organizacji urzędów i instytucji gminnych

• zasad zarządzania mieniem komunalnym (własnością gminy)

• zasad korzystania z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

5. Jak funkcjonuje rada? Zwróć szczególna uwagę na komisje.

Na czele rady stoi przewodniczący, wybierany z jej składu w wyborach tajnych. Na tej samej zasadzie wybiera się także od 1 do 3 wiceprzewodniczących. Rada pracuje w trakcie sesji zwoływanych przez przewodniczącego. Sesje zwyczajne zwoływane są w zależności od potrzeb gminy, jedna nie rzadziej niż raz na kwartał.

Rada gminy może powoływać komisje stałe (działające przez całą kadencję) lub doraźne (dla rozwiązania określonego problemu czy przygotowania uchwały). Komisje pozwalają radzie na bardziej dogłębne i efektywne działanie. Zajmują się one bowiem sprawami z zakresu zadań należących do gminy np. oświata, bezpieczeństwem publicznym, gospodarka. Szczególny charakter ma komisja rewizyjna, której rada może nadać kompetencje zarządu i podległych mu jednostek. Komisje tworzą też okazję do poszerzenia społecznej kontroli nad działalnością rady oraz wpływania na kierunki jej działania.

6. Czym jest urząd gminy?

Zarząd wykonuje swoje zadania za pomocą urzędu gminy. O strukturze jego decyduje rada gminy, na ogół jednak odpowiada ona zakresowi zadań gminy. Na przykład w dużej gmin, która utrzymuje także komunikację miejska, jednym z elementów będzie wydział komunikacji miejskiej.

Kierownikiem urzędu jest burmistrz (wójt). Istotną rolę pełni też skarbnik będący głównym księgowym gminy, czyli osoba odpowiedzialna za stan jej finansów. Skarbnika powołuje rada na wniosek burmistrza.

7. Przedstaw strukturę i kompetencje rady powiatu oraz zarządu powiatu.

Podobnie jak w gminie rada powiatu jest najwyższym organem stanowiącym i kontrolnym powołanym na 4-letnią kadencję. Na czele rady staje przewodniczący, który odpowiada za organizację jej pracy. Do kompetencji rady należą:

• wybór i odwoływanie zarządu

• wybór sekretarza i skarbnika powiatu

• ustalenie kierunków działania zarządu oraz rozpatrywanie sprawozdań z jego działalności.

• uchwalenie budżetu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdania zarządu z jego realizacji

• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu (inwestycje, tworzenie spółek, fundacji)

• podejmowanie uchwał w sprawie herbu i flagi powiatu.

Organem wykonawczym powiatu jest zarząd, na którego czele stoi starosta. Zarząd przygotowuje projekty uchwał rady i jest odpowiedzialny za ich realizację. Do jego zadań należy także gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu, zatrudnianie oraz zwalnianie kierowników różnych instytucji i struktur powiatowych.

8. Przedstaw strukturę i kompetencje sejmiku i zarządu województwa.

Organem stanowiącym i kontrolnym na szczeblu województwa jest sejmik, na którego czele stoi przewodniczący (oraz do trzech wiceprzewodniczących). Zadaniem przewodniczącego jest organizowanie pracy sejmiku. Do najważniejszych kompetencji sejmiku należy:

• ustalanie zasad gospodarowania mieniem województwa

• uchwalanie planu zagospodarowania przestrzennego

• uchwalanie budżetu województwa i rozpatrywanie sprawozdań z jego wykonania

• podejmowanie uchwał w sprawie krajowej i międzynarodowej współpracy regionalnej

• wybór i odwoływanie zarządu województwa

Organem wykonawczym samorządu jest pięcioosobowy zarząd województwa. Jego zadania:

• wykonywane uchwal sejmiku

• gospodarowanie mieniem województwa

• przygotowanie projektu budżetu i jego realizacja

• organizowanie współpracy krajowej i międzynarodowej

• powoływanie i odwoływanie kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.

Na czele zarządu stoi marszałek wybierany bezwzględna większością głosów ze składu sejmiku. Zarząd wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu marszałkowskiego.

9. Kim jest wojewoda i za co odpowiada?

Marszałek jest partnerem wojewody, który to jest przedstawicielem rządu w województwie i odpowiada za realizacje interesu ogólnonarodowego i polityki rządu w regionie. Wojewoda odpowiada za przestrzeganie prawa i z tego tytułu nadzoruje legalność działań samorządów, a także jest zwierzchnikiem całej administracji rządowej na terenie województwa.

Temat: Miejsce społeczności lokalnej w społeczeństwie obywatelskim.

1. Jakie wyróżniamy dwa rodzaje samorządów?

Samorząd zawodowy- przykładem mogą być samorządy adwokackie czy lekarskie. Ich członkami są z mocy prawa adwokaci czy lekarze wykonujący zawód. Organami samorządu adwokackiego są izby adwokackie i Naczelna Rada Adwokacka. W przypadku samorządu lekarskiego odpowiednio izby lekarskie i Naczelna Izba Lekarska. Do uprawnień izb lekarskich należy między innymi stwierdzenie prawa do wykonywana zawodu lekarza, a także pozbawienie tego prawa.

Samorząd uczniowski - to specyficzny rodzaj samorządu istniejący w szkole. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty tworzą go wszyscy uczniowie szkoły, którzy którzy wyłaniają spośród siebie organy samorządu, w tym zwłaszcza radę samorządu. Samorząd może przedstawiać radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wnioski i opinie we wszystkich sprawach szkoły.

2. Podaj przykłady samorządów zawodowych i ich kompetencje.

Przykładem mogą być samorządy adwokackie czy lekarskie. Ich członkami są z mocy prawa adwokaci czy lekarze wykonujący zawód. Organami samorządu adwokackiego są izby adwokackie i Naczelna Rada Adwokacka. W przypadku samorządu lekarskiego odpowiednio izby lekarskie i Naczelna Izba Lekarska. Do uprawnień izb lekarskich należy między innymi stwierdzenie prawa do wykonywana zawodu lekarza, a także pozbawienie tego prawa. np. za złamanie zasad etyki zawodowej.

3. Czym jest wspólnota parafialna, jaki ma charakter i funkcje?

Jest specyficznym rodzajem wspólnoty. To społeczność wiernych należących do jednego Kościoła. Na ogół ma ona także charakter terytorialny, a parafie, zwłaszcza katolickie są mniejsze niż gminy.

Ma ona charakter religijny, a zatem przynależność do niej wynika z poczucia własnej więzi z określonym Kościołem, lub grupa wyznaniową. Podtrzymuje ona więzi łączące parafian poprzez prowadzenie instytucji takich jak biblioteki, przedszkola, szkoły, a także poprzez lokalne stowarzyszenia i nieformalne grupy osób wspierających się w rozwoju duchowym.

4. Jaką rolę odgrywa aktywność obywateli w samorządzie?

Ustawa samorządowa z 1990 roku wyposażyła obywateli w szereg uprawnień umożliwiających autentyczne wywieranie wpływu na władze lokalne. Aktywność umożliwia jednostkom i grupom obywateli realizowanie ich interesów i potrzeb. Działalność obywatelska daje okazję do praktykowania wielu umiejętności potrzebnych w życiu społecznym, a także uczy postaw uwzględniających dobro publiczne obok dobra jednostek.

5. Jakie formy może przyjmować działalność obywateli na poziomie lokalnym?

• prawo do wyłaniania władz lokalnych i rozstrzygania kwestii lokalnych w drodze referendum

• wyrażania opinii w trakcie konsultacji, których wymagają niektóre ustawy

• prawo do informacji o decyzjach i planowanych działaniach władz samorządowych.

Kontrola władz lokalnych:

• inicjatywa przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania rady gminy

• udział mieszańców sesji rady gminy

• udział osób spoza rady w pracach jej komisji

• bezpośredni kontakt z radnymi, składanie wniosków i petycji

• złożenie skargi na działalność określonego urzędnika lub organu gminy

• zaskarżenie do Naczelnego Sądu Administracyjnego uchwał i decyzji organów gminy.

6. Jaką rolę spełniają media lokalne?

Lokalne stacje radiowe i telewizyjne pełnia rolę podobna do prasy lokalnej, a ponieważ więcej osób słucha radia i ogląda tv niż regularnie czyta gazetę, można przyjąć, że ich wpływ na opinię lokalna jest znaczący.

7. Czym są protesty i jakie przybierają formy?

Specyficzna forma aktywności obywatelskiej są protesty dotyczące różnych aspektów polityki lokalnej. Najczęściej przybierają one formę skarg, referendów, rzadziej demonstracji czy pikiet.

Bywa, że protesty maja charakter nielegalny. Takie formy maja np. blokady dróg czy okupacje budynków publicznych.

Sposób protestu oraz reakcja władz wydają się dobrym miernikiem kultury politycznej w skali lokalnej.

9. SAMORZĄD TERYTORIALNY

Temat: Samorząd terytorialny w porządku konstytucyjnym.

1. Co to jest samorząd i jakie ma najważniejsze cechy?

Samorząd oznacza samodzielne kierowanie własnymi sprawami. Z prawnego punktu widzenia samorząd oznacza powierzenie przez państwo wykonywania różnego rodzaju zadań z zakresu administracji publicznej, zrzeszaniu osób, których dotyczą skutki realizacji tych zadań.

Najważniejszymi cechami samorządu są:

• istnienie wyodrębnionej społeczności samorządowej, do której przynależy się z mocy prawa (lekarz - członek samorządu lekarskiego)

• prawo do wyłonienia własnej reprezentacji działającej w jej imieniu

• możliwość organizowania zaspokajania części potrzeb

• dysponowanie pewną, niezależną od nikogo władzą, której wykonywanie podlega jednak nadzorowi organów administracji rządowej.

• Samorząd jako część władzy publicznej jest uprawniony do regulowania zachowań członków danej społeczności i nakładania na nich obowiązków.

2. Co to oznacza, że władza wykonawcza jest zdecentralizowana?

Oznacza to, że część zadań jakie jest ona zobowiązana wykonać (zapewnienie bezpieczeństwa, dostępu do edukacji) przekierowywana jest instytucjom władzy publicznej wybieranym przez obywateli i instytucjom niezależnym od władzy centralnej. Powoływanie w Polsce władzy lokalnej zwanej samorządem terytorialnym stało się możliwe dzięki przemianom demokratycznym rozpoczętym w 1989r.

3. Przedstaw wzajemne relacje między władzą samorządową a państwową.

Współcześnie samorządu nie sytuuje się w opozycji do państwa. Uznaje się, że zadania gmin od zadań realizowanych przez administrację rządową różni to, iż wykonywane są w sposób zdecentralizowany. Jedność zadań administracji rządowej i gmin podkreśla stosowane współcześnie pojęcie administracji publicznej, które obejmuje obydwa wymienione podmioty. Jednocześnie uznaje się, że samodzielność gmin nie może być rozumiana jako niezależność od państwa. Samorząd terytorialny działa w granicach państwa i w ramach państwa stanowionego przez organy państwa. Jednocześnie jednak władza centralna przyjmuje postawę samoograniczania swoich kompetencji, przekazując część z nich samorządom oraz ustanawiając prawne zabezpieczenia tego podziału zadań. W rezultacie rząd czy parlament nie mogą dowolnie manipulować uprawnieniami samorządów, te zaś mogą w pewnych sytuacjach dochodzić swych praw wobec administracji rządowej przed sądem.

4. O czym mówi zasada pomocniczości?

Jest to zasada występująca w doktrynach prawno-ustrojowych wzięta z nauki społecznej kościoła. Zgodnie z tą zasadą nie należy jednostce większej (państwo) przejmować zadań, które równie dobrze może wykonać jednostka mniejsza ( sami obywatele, gmina, powiat, województwo) kompetencje są tu przypisane nie państwu, ale obywatelom. Dopiero wtedy, gdy z czymś nie mogą sobie poradzić, powinno się w to włączyć państwo. Państwo jest tu jedynie strażnikiem dobra wspólnego, który ma pomagać obywatelom i strukturom samorządowym w ich działaniu. Inaczej mówiąc, sprawowanie władzy publicznej powinno spoczywać na instytucjach najbliższych obywatelom, a przekazywanie określonych zadań instytucjom wyższego szczebla powinno wynikać z efektywności takiego posunięcia.

5. Wyjaśnij pojęcie 'mała ojczyzna'.

Terminem 'mała ojczyzna' określa się środowisko najbliższe, najbardziej bezpośrednie znane człowiekowi, z którym czuje więź emocjonalną. Na 'małą ojczyznę' składać się mogą krajobrazy, ludzie, przyroda, lokalna tradycja, szeroko rozumiana kultura, przejawy lokalnego patriotyzmu - wszystko to , co powoduje , że czujemy się związani z jakimś konkretnym miejscem na ziemi. Tak rozumiana 'mała ojczyzna' może być terytorialnie niemal tożsama z gminą, zwłaszcza niewielką. Może też stanowić część dużej gminy lub obejmować obszar kilku gmin. Ze względu na emocjonalny czynnik więzi, zasięg 'małej ojczyzny' jest bardzo subiektywny, co nie wyklucza tego, iz wiele osób może zakreślać jej granice bardzo podobnie świadczą o tym liczne stowarzyszenia gromadzące miłośników jakiejś miejscowości czy regionu. 'Mała ojczyzna' stanowi zarazem podstawy więzi szerszych, które jednostka może odczuwać utożsamiając się z Ojczyzną.

10. SYSTEM PRAWNY (ORGANY OCHRONY PRAWNEJ I KONTROLI PAŃSTWOWEJ)

Temat: Prawo a moralność.

1. Wyjaśnij pojęcia: norma i sankcja; co nadaje szczególny charakter normie państwowej.

Norma to inaczej reguła postępowania, która określa zachowania ludzi i wskazuje jak powinni postąpić w danych okolicznościach.

Sankcja strzeże przestrzegania normy, jest to kara, która grozi za naruszanie norm.

To, co różni normę prawną od innych norm i stanowi o jej szczególności, to sposób jej egzekucji czyli wykonywania. Staramy się postępować moralnie by być w zgodzie z własnym sumieniem, podporządkowujemy się obyczajom i zwyczajom ze względu na przyzwyczajenie bądź presję społeczeństwa. Szczególny charakter państwowej normy prawnej polega na tym, iż jej przestrzeganie gwarantuje przymus państwa. Oznacza to, że państwo dla zapewnienia porządku przyznaje sobie prawo do stosowania środków służących egzekucji ustalonych norm. Posiada ono także aparat, który w razie poruszenia obowiązujących norm prawnych zostaje uruchomiony dla wymuszenia posłuszeństwa. Normie i przywrócenia społecznej harmonii. Warto zdawać sobie sprawę, że sankcję w postaci wyrzutów sumienia narażenia się na śmieszność,mogą być odczuwane jako kary surowsze niż, ta która grozi za naruszenie normy prawnej.

2. Czym jest prawo i jakie są jego funkcje?

Prawo to zbiór norm ( reguł postępowania) stworzonych przez władzę ustawodawczą, których przestrzeganie jest zabezpieczone przymusem państwowym.

Prawo reguluje większość dziedzin życia. Ma ono wpływ na kształtowanie społecznych, gospodarczych,politycznych, zawodowych i rodzinnych warunków życia. Prawo nie tylko stanowi, co jest zakazane, ale wpływa także na sposób na sposób kształtowania stosunków między państwem i obywatelem, jak i między obywatelami.

Prawo często ogranicza się do sugestii jak należy postąpić, bądź ze względu na racjonalność działania, bądź dla osiągnięcia skutku prawnego.

3. Czym grozi brak prawa lub branie sprawiedliwości we własne ręce?

Gdy zaczyna brakować organu władzy jakim jest prawo (ma to miejsce zazwyczaj podczas wojen, rewolucji itd.) robi się wilki bałagan, chaos, ludzie czują się zagubieni i dlatego dążą do stabilizacji poprzez przywrócenie starych norm, a jeśli tego nie przeforsują, wprowadzają nowe zasady postępowania, które z czasem po zastosowaniu ich w praktyce mogą nabrać mocy prawa.

Branie sprawiedliwości w swoje ręce jest niebezpieczne, bo narusza pewność prawa, poczucie bezpieczeństwa obywateli, przekonanie, że ich sytuacja zmienia się zgodnie z jakimiś regułami. Inaczej każdy mógłby zostać posądzony o dowolne przestępstwo i nie miałby szans na obronę inną niż fizyczną, co musiałby się skończyć walką ze wszystkimi.

4. Wyjaśnij pojęcie moralność. Scharakteryzuj ich związek z prawem.

Moralność oznacza praktykę postępowania według określonych reguł i norm. Normy te, nawet w ramach jednego społeczeństwa zmieniają się tylko wraz z upływem długich odcinków czasu, ale i wraz z konkretnymi zmianami społecznymi w krótkich okresach.

Tworząc prawo ustawodawca opiera się na normach moralnych, ponieważ w prawie znajdują odzwierciedlenie odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące dobra i zła, od których prawo nie może się odrywać. Ustawodawca dokonuje selekcji norm ze względu na uznanie, które z nich lepiej służą realizacji sprawiedliwości, bądź ze względu na możliwość egzekucji.

5. Wymień i scharakteryzuj rodziny prawa .

*system prawa stanowionego (Polska, państwa Europy kontynentalnej)

Opiera się na stanowieniu prawa przez organ ustawodawczy (parlament, prezydent) poprzez tworzenie ogólnych norm z zachowaniem formalnych procedur koniecznych do tego by stały się one prawem (debata, głosowaniem podpis, ogłoszenie)

*system prawa precedensowego (Anglia, Walia, USA, Kanada, Indie, Australia)

Tworzony poprzez orzeczenia sędziów, które nie mają postawy w prawie stanowionym lub w zwyczaju, ale co do których wytworzyło się przekonanie, że powinny być podstawą do rozstrzygnięcia podobnych sytuacji w przyszłości. O ile więc sędzia opierający się na prawie stanowionym, rozstrzygnięcia sprawy poszukuje w istniejących już przepisach, o tyle sędzia działający w systemie prawa precedensowego odwołuje się do wcześniejszych rozstrzygnięć, tam szukając wskazówki a jednocześnie przez wydanie orzeczenia sam tworzy prawo.

*system prawa opartego na panującej religii ( Iran, Pakistan. Arabia Saudyjska, Sudan)

*system hybrydalny (Egipt, Szkocja, Japonia, RPA)

Stworzony zarówno pod wpływem prawa stanowionego jak i prawa precedensowego.

6. Jak wygląda w RP hierarchia prawa?

Konstytucja jest najwyższym prawem w RP. Oznacza to, że treść wszystkich ustaw nie wyłączając ratyfikowanych umów międzynarodowych, musi być z nią zgodna, rozporządzenia muszą być natomiast zgodne z ustawami. Ważną ustawą jest również uznanie art. 91 konstytucji , iż ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, znosi część krajowego porządku państwowego i jest bezpośrednio stosowana. Zgodnie z konstytucją, gdy dochodzi do sprzeczności między ustawą a ratyfikowaną umową międzynarodową, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są także akty prawa miejscowego, ale mają one moc tylko w obszarze działania organów, które je ustanowiły, a więc gmin, powiatów, województw.

Warunkiem wejścia w życie ustaw,rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ustawy i rozporządzenia ogłaszane są w Dzienniku Ustaw zaś akty prawa miejscowego w gminnych czy wojewódzkich dziennikach urzędowych.

Konstytucja

|

ustawa

*ratyfikowane umowy międzynarodowe

*zarządzenie

*uchwała

|

rozporządzenie

Temat: System prawny.

1. Jak się rodzi prawo?

W Polsce Senat i Sejm sprawują władzę ustawodawczą. Oznacza to, że parlament jako jedyny ma prawo ustanawiania ustaw. Rozporządzenia wydaje Rada Ministrów, ale tylko na postawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i to w celu wykonania tej ustawy.

• aby parlament zajął się jakąś sprawą potrzebna jest inicjatywa ustawodawcza, a więc prawo do rozpoczęcia procedury prawotwórczej. Możemy skorzystać z prawa do obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej i zacząć zbierać podpisy (100 tys.). Znacznie prościej udać się jednak do posła naszego regionu.

• Po wniesieniu projektu rozpoczyna się praca nad nim najpierw w Sejmie, a potem w Senacie. Aby jakiś nakaz np. noszenia mundurków, mógł wejść w życie ustawą, musi podpisać ją też prezydent (może ją zawetować, skierować do Trybunału Konstytucyjnego). Jeśli wszystko się powiedzie nowe prawo wejdzie w życie po opublikowaniu go w Dzienniku Ustaw.

2. Jakie wyróżniamy dziedziny prawa oraz czego one dotyczą?

*Prawo publiczne:

• reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem a obywatelem

• charakteryzuje się nierówną pozycją stron, bowiem państwo występuje tu z pozycji siły swej władzy (prawo karne, podatkowe, konstytucyjne)

*Prawo wewnętrzne

*Prawo prywatne:

• dotyczy podmiotów równoprawnych, które według swojej woli kształtują wzajemne stosunki (prawo cywilne, gospodarcze)

*Prawo międzynarodowe

• reguluje stosunki zewnętrzne między podmiotami prawa międzynarodowego

3. Czym jest prawo cywilne i co reguluje?

Prawo cywilne to prawo obowiązujące obywateli danego państwa i regulujące stosunki między nimi. Charakterystyczną cechą tego prawa jest równość stron. Ich pozycje społeczne i ekonomiczne mogą być różne, ale pod względem formalnym są sobie równe.

Prawo cywilne reguluje stosunki społeczne o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Stosunki majątkowe to takie, które mają za podmiot interesy natury ekonomicznej . Z kolei przedmiotem stosunków niemajątkowych są dobra nie mające bezpośredniej wartości ekonomicznej, co nie wyklucza, tego, że mogą być ze stosunkami majątkowymi ściśle powiązane. Podstawowym aktem prawa cywilnego jest w Polsce kodeks cywilny z 1964r. Określa on, kto może być podmiotem prawa cywilnego, definiuje, co to jest mienie i jak można z niego korzystać.

4. Wyjaśnij pojęcia: podmiot prawa cywilnego, osoba fizyczna, osoba prawna, zdolność prawna, osobowość prawna, zdolność do czynności prawnej, postępowanie egzekucyjne.

Podmiot prawa cywilnego - to osoba fizyczna i prawna

osoba fizyczna - to określenie człowieka w języku prawnym

osoba prawna - to skarb państwa i organizacje, którym przepisy przyznają osobowość prawną ( np. stowarzyszenia z osobowością prawną, fundacje)

zdolność prawna - posiadają ją osoby fizyczne, to znaczy, że mogą mieć prawa i obowiązki, mogą być właścicielem, spadkobiercą, dzierżawcą, dłużnikiem; zdolność prawną ma każdy człowiek aż do śmierci, również dziecko poczęte, choć prawa i obowiązki majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Osobowość prawna - w przypadku osób prawnych oznacza, że mają one zdolność prawną oraz zdolność do tego, by przez swoje działania nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

Zdolność do czynności prawnych - oznacza prawną możliwość kształtowania swoich praw i obowiązków własnym działaniem.

• pełna ( nabywa się ją wraz z osiągnięciem pełnoletności, w tym momencie możemy nie tylko dostać ale i również podarować, kupić, sprzedać samochód, pralkę itd.)

• ograniczona (mają ją nieletni, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione, oznacza to, że do ważności czynności prawnych podjętych przez tę osobę, potrzebna jest zgoda opiekuna.

Egzekucja praw - postępowanie egzekucyjne polega na tym, że organy egzekucyjne (komornicy, sąd) podejmują przymusowe wykonanie orzeczeń.

5. Czym jest prawo karne i co określa?

Prawo karne jest w stanie powstrzymywać patologię, ponieważ w przeciwieństwie do innych działów prawa, nie jest przystosowane do rozwiązywania problemów społecznych. Ze swej natury ma ono charakter karzący, a nie naprawczy czy prowadzący do nagrody. Kara może więc w najlepszym wypadku powstrzymać naganne zachowania. Prawo karne wkracza po fakcie, gdy zło się już dokonało.

Prawo karne to dziedzina wymiaru sprawiedliwości, w której mamy do czynienia z czynami zakazanymi przez prawo. Materia ta jest w swoim podstawowym zakresie uregulowana w kodeksie karnym.

Przestępstwo jest czynem społecznie niebezpiecznym zabranianym pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Podstawą odpowiedzialności karnej jest indywidualna wina sprawcy.

*występek

• może być przestępstwem lekkim jak i ciężkim

• jest zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności, pozbawienia wolności

• jest popełnione zarówno umyślnie jak i nieumyślnie

*zbrodnie

• to czyny poważne w skutkach, groźne

• zagrożone karą pozbawienia wolności na więcej niż 3 lata

• są tylko umyślnie popełnione

6. Jakie wyróżniamy w polskim kodeksie karnym kategorie kar?

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

7. Wyjaśnij pojęcia; poszkodowany, podejrzany, oskarżony, sprawca, świadek, świadek incognito

Poszkodowany - ma prawo żądać by policja przyjęła od niego zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, ma również prawo brać udział w postępowaniu przygotowawczym, a więc zanim sprawa trafi do sądu, może składać wnioski dowodowe, wskazywać świadków, być przy oględzinach miejsca zdarzenia itd., a w procesie ma prawo występować jako oskarżyciel posiłkowy.

Oskarżony - osoba, przeciw której wniesiono akt oskarżenia.

Podejrzany - uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o postawieniu zarzutów.

Sprawca - ten, któremu w procesie udowodniono winę.

Świadek - ten, który został powołany do tej roli przez sąd, każda osoba wezwana w charakterze światka musi stawić się i złożyć zeznanie.

Świadek incognito - zachowanie tożsamości świadka w tajemnicy, gdy jej ujawnienie byłoby zagrożeniem dla życia, zdrowia, wolności albo mienia samego świadka lub jego najbliższych.

8. Czym jest prawo administracyjne? Jak funkcjonuje zasada dwuinstancyjności postępowania?

Prawo administracyjne obejmuje niezwykle szeroką dziedzinę działalności administracyjnej państwa. Budownictwo, wojsko, podatki, poczta, ochrona środowiska, szkolnictwo, paszporty, rejestracja i kontrola fundacji, stowarzyszeń, lecznictwo, meldunki, cła, demonstracje, koncerty, nawet wędkarstwo i łownictwo.

Jedną z podstawowych zasad działania administracji jest zasada dwunstancyjności postępowania. Umożliwia kontrolę poprawności podjętej decyzji przez organ administracji wyższego szczebla. Decyzja administracyjna to akt, którym organ administracji rozstrzyga sprawę będącą w jego kompetencji. Stronie, która jest niezadowolona z decyzji przysługuje odwołanie od decyzji, a później jej zaskarżenie do WSA. Ewentualne stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej oznacza, że nie wywołuje ona żadnych skutków prawnych.

Temat: Kultura prawna życia publicznego.

1. Jakie warunki muszą być spełnione aby mogła funkcjonować praworządność?

Aby praworządność mogła być realizowana, podstawowe wartości, na których ma się opierać porządek polityczny państwa i życie społeczne muszą uzyskać wyraz normatywny. Przyjęta regulacja powinna jasno określać idee przyświecające systemowi prawa, który ma służyć ochronie osiągnięć wspólnoty politycznej oraz wyrażać kierunek pożądanych przeobrażeń życia społecznego. Powinna ona zatem strzec wzorów i reguł współżycia, które uznawane są przez daną zbiorowość, umacniać stosunki społeczne, którym przyznaje się priorytet , stwarzać warunki sprzyjające rozwojowi dziedzin, które z racji założeń ustrojowych winny być realizowane w najpełniejszym zakresie, a jednocześnie nadążać za przemianami cywilizacyjnymi.

2. Dlaczego dla Polaków przez ostatnie pół wieku prawo nie miało większego znaczenia. Jakie zmiany w mentalności mieszkańców naszego państwa są w związku z tym potrzebne?

Temat: Organy kontroli i ochrony prawnej.

1. Przedstaw organy ochrony prawnej w RP.

Rząd: prokurator generalny, minister sprawiedliwości - prokuratura wojskowa

|

prokurator wojewódzki

|

prokurator rejonowy

Sąd Najwyższy - sądy wojskowe

| \

sąd apelacyjny naczelny sąd administracyjny

|

sąd okręgowy

|

sąd rejonowy

2. Przedstaw i scharakteryzuj system polskiego sądownictwa.

System polskiego sądownictwa tworzą:

• sąd Najwyższy ( to naczelny organ w Polsce, sprawuje nadzór nad tym, czy sądy właściwie orzekają, zapewnia prawidłowość oraz jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej.)

• sądy powszechne (są nimi sądy rejonowe, apelacyjne, rozstrzygają one spory z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, jeśli nie należą one do kompetencji Sądu Najwyższego lub szczególnych)

• sądy szczególne (należą do nich Naczelny Sąd Administracyjny, sądy wojskowe)

3. Co należy do zadań NSA i kiedy możemy wnieść do niego skargę?

Do zadań NSA należy:

• orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne czyli decyzje wydawane przez organy administracji publicznej.

• Sąd ten nie orzekając na temat merytorycznej zawartości sprawy, bada czy przy podejmowaniu decyzji administracyjnej nie naruszono prawa. Trafiają tu więc sprawy dotyczące zobowiązań podatkowych, ubezpieczeń społecznych, decyzji dotyczących zezwolenia na budowę drogi, domu, gazociągu.

• Skargi do NSA można wnieść dopiero po wyczerpaniu toku instancji w postępowaniu administracyjnym, co oznacza, że najpierw trzeba odwołać się do organu sprawującego nadzór nad instytucją, która wydała decyzję niezgodną z prawem. Jeśli zaskarżona przez nas decyzja nadal nie zostanie zmieniona, możemy powołać się na NSA.

• Skargę można wnieść również wtedy, gdy organ administracyjny nie wydał decyzji w terminie określonym prawem (skarga za bezczynność organizacji administracyjnych).

4. Czym jest Trybunał konstytucyjny i w jakich sprawach orzeka?

Trybunał Konstytucyjny jest specjalnym organem władzy sądowniczej, umieszczanym poza systemem sądów powszechnych, a powołanym do badania zgodności z konstytucją aktów prawnych i umów międzynarodowych. Trybunał bada zgodność z konstytucją tych aktów, które weszły w życie, lub które zostały przygotowane do uchwalenia po 26 marca 1982r.

Trybunał orzeka w sprawach:

• zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją

• zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• zgodności przepisów prawa z konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami

• skargi konstytucyjne

• sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organizacjami państwa

• zgodności z konstytucją celów lub działania partii politycznych

5. Czym jest skarga konstytucyjna i kto może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego?

Skarga konstytucyjna - prawo każdego obywatela do zwrócenia się do trybunału konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją aktu prawnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji wydał decyzję naruszającą zdaniem obywatela jej uprawnienia.

Prawo skargi konstytucyjnej określone w nowej konstytucji przyznane zostało każdemu obywatelowi polskiemu. Teraz więc każdy, kogo konstytucyjne prawa lub wolności zostały naruszone może po wyczerpaniu drogi instancyjnej wnieść skargę do TK w sprawie zgodności z konstytucją ustawy lub innego aktu, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach, albo o jego obowiązkach określonych w konstytucji.

6. Do czego został powołany Trybunał Stanu i za co się przed nim odpowiada? Jakie może wnieść kary i kto może złożyć wniosek o wszczęcie postępowania?

Trybunał Stanu to szczególny organ powołany do sądzenia prezydenta i najwyższych urzędników państwowych w razie zdrady stanu, naruszenia konstytucji i ustaw lub dopuszczenia się przestępstw w związku z urzędowaniem. Członków trybunału wybiera Sejm na czas trwania swojej kadencji. Przewodniczącym Trybunału jest I Prezes Sądu Najwyższego.

Kary jakie może wnieść trybunał to:

• utrata czynnego i biernego prawa wyborczego

• zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organizacjach społecznych,

• utrata orderów, odznaczeń i tytułów honorowych

• ponadto Trybunał może uruchomić procedurę karną, która prowadzona w ogólnie przyjętym trybie może doprowadzić do kary pozbawienia wolności.

Wniosek o wszczęcie postępowania przed Trybunałem Stanu może być wystosowany tylko przez prezydenta, komisję sejmową lub grupę posłów. Trafia ona najpierw do sejmowej komisji odpowiedzialności konstytucyjnej, a potem głosowany jest przez Sejm, jeśli dotyczy prezydenta to również przez Senat i dopiero wtedy zajmuje się nią Trybunał Stanu.

7. Wymień i scharakteryzuj zadania RPO.

Rzecznik Praw Obywatelskich jest przykładem instytucji, która uzupełnia system prawa i sprawiedliwości w Polsce, czasem pomaga, niekiedy również wyręcza obywatela w dochodzeniu sprawiedliwości. Bywa, jak w Polsce, że jest jeden rzecznik, który zajmuje się wszystkimi naruszeniami praw obywatelskich, albo jak w Szwecji, że jest ich kilku, a każdy ma swój wyznaczony obszar działania. Polska była pierwszym krajem Europy Środkowej, w którym powołano ten urząd w roku 1987. rzecznik stoi na straży praw i wolności obywateli,określonych w konstytucji i innych przepisach prawa. Bada również, czy na skutek działalności lub zaniechania organów obowiązanych do przestrzegania prawa nie nastąpiło naruszenie zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Należy pamiętać, że rzecznik nie jest organem sądowym, nie może wydawać ani uchylać wyroków, nie może nawet wystąpić do sądu z aktem oskarżenia ani wypłacić nam odszkodowania za naruszenie praw obywatelskich. Rzecznik może oceniać, apelować, alarmować, żądać informacji, wszczynać postępowanie w sprawach cywilnych, żądać wszczęcia śledztwa lub dochodzenia w sprawach karnych, wnosić rewizję nadzwyczajną, występować z wnioskiem do Sejmu.

8. Co kontroluje NIK i jakie są skutki jego kontroli?

Najwyższa Izba Kontroli jest instytucją, która może skontrolować właściwie każdy podmiot państwowy , a nawet prywatny w zakresie, w jakim wydaje on pieniądze publiczne. Kontroluje więc organy administracji rządowej, organy samorządu terytorialnego, państwowe osoby prawne., a także organy powołane do obsługi administracji państwowej i podmioty prywatne, które wydają pieniądze publiczne.

Skutkami kontroli nie może być zarządzenie zmian w gospodarce finansowej ani odwołanie dyrektora źle zarządzającego przedsiębiorstwem. Wszystkie nieprawidłowości zgłasza jednak w wystąpieniu pokontrolnym i kieruje je na piśmie do szefa jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby także kierownika jednostki nadrzędnej praz właściwych organów państwowych. Ogólne wnioski z przeprowadzanych kontroli są zawarte w okresowych sprawozdaniach z działalności NIK przedstawianych Sejmowi.

9. Czym jest policja i jakich może dokonywać czynności?

Policja jest wyspecjalizowanym organem wykonawczym władzy państwowej, który stoi na straży porządku prawnego, ale nie jest bezpośrednio związany czy podległy organom wymiaru sprawiedliwości. Przepisy dotyczące działania policji w naszym kraju znajdujemy w różnych aktach prawnych: w konstytucji, w kodeksach karnych, ale podstawowym aktem prawnym w tej dziedzinie jest ustawa o policji z 1990r. Jej artykuł określa policję jako umundurowaną i uzbrojoną formację służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

W granicach swych zadań policja może dokonywać czynności operacyjno - rozpoznawczych, dochodzeniowo - śledczych i administracyjno - porządkowych,. Są to między innymi: legitymowanie osób, zatrzymywanie, przeszukiwanie osób i pomieszczeń, kontrola osobista i przeglądanie bagażu, kontrola korespondencji i rozmów telefonicznych, zbieranie informacji o osobie. Policjanci mają prawo dokonywać tych czynności tylko w ściśle określonych prawem warunkach, nie zaś, gdy ogarnie ich tylko pracowity zapał.

11. ZAGROŻENIA DLA DEMOKRACJI

Temat: --> [Author:(null)] Demokracje stabilne i niestabilne. Niewydolność instytucji państwowej. --> [Author:(null)]

1 .Dlaczego obywatele pozostają w domu w dzień wyborów?

Wielu z tych,którzy nie głosują poda powód, iż ich pojedynczy głos nic nie zmieni. Chociaż nawet skład parlamentu zależy zależy od niego w niewielkim stopniu. Jeden głos znaczy z pewnością w wyborach lokalnych, ale również wtedy jego wpływ wyraża się raczej w promilach niż procentach. Taka kalkulacja zatem skłania wielu ludzi do pozostania w domu w dzień wyborów.

2. Jakie znaczenie w polityce ma słowo? Jaki jest twój stosunek do rządów ekspertów?  (cała władza...) 

3. Dlaczego ludzie postrzegają politykę jako nieatrakcyjną? (dlaczego ludzie...)

4. Na czym polega zagrożenie niedzielnych wyborców? (niedzielni wyborcy...253)

5. Na czym polega zinstytucjonalizowanie współczesnej demokracji? ( demokracja elitami..?) 

6. Przedstaw relacje pomiędzy reprezentacją a sprawnym rządem (reprezentacja..? 259) --> [Author:(null)]

Temat: Problemy współczesnego świata.

1. Wyjaśnij pojęcia: unilateralizm i multilateralizm.

Unilateralizm zakłada, że pokojowy porządek na świecie można wprowadzić jedynie za pomocą politycznej i militarnej siły, którą w dzisiejszym świecie dysponują Stany Zjednoczone. Państwo to powinno więc przy wsparciu różnych koalicjantów wprowadzać reguły międzynarodowego współżycia i egzekwować ich realizację.

Drugie podejście, reprezentowane przez część państw europejskich to mulitiateralizm, zakłada on, że w świecie nie ma jednej, decydującej o porządku międzynarodowym siły. Porządek taki powinien opierać się więc na współpracy różnych państw, na przestrzeganiu prawa międzynarodowego, działalności organizacji międzynarodowych, a zwłaszcza ONZ.

Te dwa terminy używane razem mogą odwoływać się do polityki zagranicznej, przy rozwiązywaniu problemów międzynarodowych. Kiedy umowa wielostronna jest niezbędnie potrzebna, np. w wypadku międzynarodowych umów gospodarczych, porozumienie obustronne (wymagające obu stron na raz) są zwykle preferowane przez zwolenników unilateralizmu.

2. Przedstaw poglądy Fukujamy i Hindingtona.

Fukujama - autor książki pod znamiennym tytułem "Budowa Państwa: Zarządzanie i [nowy] porządek na świecie w XXI stuleciu" - napisał niedawno artykuł w "The Wall Street Journal", również opatrzony wymownym tytułem "Cisza na wschodnim froncie? Azja organizuje się, podczas gdy Ameryka śpi". W napisanym w 1989r. słynnym eseju Fukuyama stawia tezę jakoby historia w pewnym sensie skończyła się wraz z upadkiem komunizmu i przyjęciem przez większość krajów systemu idealnego - demokracji

Huntington zaś twierdzi, że politykę zdominują w przyszłości starcia między cywilizacjami. Przyszłe konflikty zbrojne będą się toczyć nie między państwami, ale między cywilizacjami. Źródłami konfliktów międzynarodowych staną się różnice kulturowe, wywodzące się z podziałów religijnych. Współczesny świat zmienia się w arenę walki i rywalizacji między ośmioma głównymi cywilizacjami.

3. Przedstaw i scharakteryzuj przyczyny konfliktów międzynarodowych. Scharakteryzuj pojęcie: fundamentalizm.

Spór - jako wyraz sprzeczności interesów między państwami. Może to dotyczyć tzw. żywotnych interesów państwa i zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Są również spory, które wpływają niekorzystnie na stosunki międzynarodowe, lecz nie stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Ze względu na podłoże i charakter sporu rozróżniamy:
- spory polityczne, kwalifikują interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp.
- spory prawne- jego ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego. Podstawą sporu jest sprzeczność interesów. Oznacza to taki stan stosunków między partnerami na arenie międzynarodowych, który dowodzi brak możliwości pogodzenia interesów obu stron. Jest to warunek niezbędny do powstania sporu. Strony sporu manifestują swoją wolę, wysuwając własne żądania, pretensje lub kwestionują inne, a także czasem wyrażają sprzeciw. Spór ma miejsce wtedy, gdy przynajmniej dwa państwa wysuwają wzajemne roszczenia.
Napięcie w stosunkach międzynarodowych może doprowadzić do sporu. Wynikiem napięcia mogą być kryzysy międzynarodowe wyrażające stan trudności w stosunkach wzajemnych między państwami, obejmujący przeciwstawność roszczeń, rywalizację, konflikt, a w skrajnej postaci wojnę.
Konflikt międzynarodowy - na ogół poprzedza narastająca sprzeczność interesów i antagonizmu. Dochodzi do konfliktu wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne, militarne w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji, a ta z kolei odrzuca je.
Wyróżnia się konflikty werbalne (np. protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźbę) i akcje konfliktowe (np. zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej użycie), które doprowadziły do użycia siły, przekształcają się w konflikty zbrojne.
Wyróżniamy też konflikty międzynarodowe i nie mające charakteru międzynarodowego:
-międzynarodowe- oznaczają rozciągnięcie w przestrzeni i czasie walkę w dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego
- nie mający charakteru międzynarodowego - określa sytuacje, w których tylko jedna strona konfliktu ma pełną zdolność prawną międzynarodową.
Na podstawie kryterium celu konfliktu można wyróżnić k, obronne, antykolonialne, narodowowyzwoleńcze oraz k. W walce o prymat lub przeciwko niemu, w sferze ekonomicznej, politycznej, rasowej, religijnej i innych.

Fundamentalizm - rygorystyczne trzymanie się zasad i norm wyznaczonych przez daną religię (tzw. fundamentalizm religijny), doktrynę polityczną (tzw. fundamentalizm polityczny) lub ideologię (np. fundamentalizm światopoglądu naukowego).

4. Przedstaw konflikty światowe

- aneksja Kuwejtu przez Irak oraz wojna w Zatoce Perskiej (operacja „Pustynna Burza”) 1990-1991 - konflikt wojenny rozpoczęty zbrojnym najazdem Iraku na Kuwejt 2 sierpnia 1990 roku i zakończonego pokonaniem Iraku przez międzynarodową

- wojna w państwach byłej Jugosławii oraz interwencja NATO w Bośni i Hercegowinie -

* Słowenia i Chorwacja proklamowały niepodległość i wystąpienie z federacji. Początek wojny domowej. Doszło do walk armii jugosłowiańskiej (zdominowana przez Serbów) i serbskich ochotników z oddziałami słoweńskimi i chorwackimi. Walki serbsko-słoweńskie ustały po kilku dniach, serbsko-chorwackie toczyły się do końca roku. Zabitych zostało około 10 tysięcy ludzi. Narody byłej Jugosławii mordowały się wzajemnie, rozstrzeliwały jeńców, ludność cywilną i dokonywały czystek etnicznych

* W czerwcu 1993 roku doszło do nowej wojny, gdy mieszkający na terenie Chorwacji Serbowie ogłosili powstanie swego państwa - Serbskiej Krajiny, której mieszkańcy w nielegalnym referendum opowiedzieli się za związkiem z Jugosławią. Armia chorwacka w lecie 1995 roku zlikwidowała Serbską Krajinę, łamiąc opór Serbów. Do wojny doszło też w Bośni i Hercegowinie, gdzie Serbowie proklamowali Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny, do której chcieli włączyć serbskie enklawy. Na terenie Bośni i Hercegowiny problem był szczególnie skomplikowany, gdyż zamieszkiwały ją trzy narody: Serbowie, Chorwaci i Bośniacy różniące się religią (prawosławie, katolicyzm, islam) , do tego żaden z nich nie zamieszkiwał zwartego obszaru. Wszyscy praktykowali ludobójstwo, co spowodowało, że po zakończeniu wojny zbrodniarze wojenni trafili przed międzynarodowy trybunał w Hadze

* marzec 1999 r. - początek nalotów NATO na Jugosławię, W efekcie których doszło do przejęcia kontroli w Kosowie przez międzynarodowe siły pokojowe. Nastąpiło wycofanie się oddziałów serbskich z Kosowa i utworzono w nim międzynarodowy protektorat. W wyniku nalotów zginęło ok. 2 tys. mieszkańców Jugosławii, a kolejne kilkaset tysięcy musiało opuścić swoje domostwa. Kolejny spór to walki macedońsko-albańskie.

• Wojna domowa w Burundi - w lipcu 1962 Burundi i Rwanda uzyskały niepodległość. Burundi ogłoszono monarchią. Po zamachu stanu w listopadzie 1966 kraj proklamowano republiką. W latach 70. i 80. wybuchały w Burundi liczne konflikty na tle etnicznym, które pociągnęły za sobą wiele ofiar śmiertelnych. W r. 1987 władzę po raz kolejny przejęło wojsko. W wyniku puczu rozwiązano parlament, a dyktatorską władzę objęła Partia Jedności na Rzecz Postępu (UPRONA) rządząca do dziś.
        Od r. 1962, kiedy zakończył się powierniczy mandat belgijski, Burundi wielokrotnie cierpiała z powodu konfliktów etnicznych, zamachów i innych niepokojów społecznych. Od października 1993 setki tysięcy uchodźców falami uciekały przed rzeziami plemiennymi pomiędzy Hutu i Tutsi, przekraczając granice Rwandy, Tanzanii i Zairu (obecnie Kongo Dem.). Od października 1996 burundyjskich uchodźców Hutu spotkał los podobny do ich rwandyjskich pobratymców. Połączone armie Burundi, Rwandy, Ugandy i rebelianci Tutsi z Zairu zaatakowali obozy uchodźców we wschodnim Zairze. Uchodźcy, w tym ok. 120 tys. Burundyjczyków, zostali zmuszeni do powrotu do swych krajów. Kontynuacja walk etnicznych z Tutsi zmusiła kolejne grupy Hutu do ucieczki z Burundi do Tanzanii. UNHCR ocenia ilość uchodźców burundyjskich w tym kraju na 260 tys. W ubiegłym roku oddziały burundyjskie ponownie połączyły się z armiami Rwandy, Ugandy i rebeliantami Tutsi z Kongo w próbie obalenia prezydenta Kabili.
        W trwającej wciąż wojnie domowej zarówno oddziały rządowe jak i powstańcy wyrzynali nieuzbrojonych cywili i rażąco naruszali prawa człowieka przez egzekucje bez sądu, gwałty, tortury, grabierze i niszczenie mienia

- Wojna domowa w Kongu (Zairze) - Belgia przyznała niepodległość DR Konga 30 czerwca 1960. Natychmiast wybuchła wojna domowa, a bogate w surowce mineralne prowincje: Katanga i Kasai dokonały secesji. Na początku 1961 oddziały wierne generałowi Josephowi Mobutu zabiły premiera Patrice Lumumbę, schwytanego w grudniu 1960. Przy pomocy ONZ została zażegnana secesja Katangi (1962) i Kasai (1963).W 1965 władzę przejął gen. Mobutu i w 1971 zmienił nazwę kraju na Zair a swoje nazwisko na Mobutu Sese Seko. Mobutu w polityce międzynarodowej zbliżył się do USA, występując przeciw wspieranemu przez ZSRR sąsiadowi Angoli. Nieudolność rządów i korupcja doprowadziły do załamania gospodarki.

W maju 1997 Mobutu został obalony przez Laurenta Kabilę, który przywrócił starą nazwę państwa. Sytuacja w kraju pozostała jednak nadal niestabilna i już w sierpniu 1998 wybuchła rebelia wspierana przez Rwandę i Ugandę. Pomoc Kabili zaoferowały: Angola, Namibia i Zimbabwe. 10 lipca 1999 6 krajów afrykańskich biorących udział w konflikcie podpisało w Lusace porozumienie pokojowe kończące konflikt. W styczniu 2001 został zastrzelony Laurent Kabila, a urząd prezydenta objął jego syn Joseph Kabila. W chwili obecnej pomimo formalnego zakończenia działań wojennych jego rząd nadal nie ma kontroli nad znaczną częścią kraju.

- Inwazja 2003 r. i amerykańska obecność w Iraku

Od 2002 roku Stany Zjednoczone prowadziły przygotowania do kolejnego uderzenia na Irak. Stojąc przed groźbą wojny, Husajn zgodził się na powrót inspektorów ONZ. Amerykańskie plany nie zyskały poparcia wszystkich członków NATO, doprowadzając do kryzysu w Sojuszu Północnoatlantyckim. m.in. pomimo nacisków ze strony Francji i Niemiec, Polska poparła Stany Zjednoczone. Wojna wywołała także gwałtowną reakcję części opinii publicznej - 15 lutego 2003 roku przez świat przetoczyły się manifestacje antywojenne, które - jak się szacuje - w samej Europie zgromadziły ponad 10 milionów osób. Ocenia się, że był to największy globalny protest w historii.

20 marca 2003 roku we wczesnych godzinach rannych amerykańskie i brytyjskie samoloty uderzyły na cele w Bagdadzie. Następnego dnia na terytorium Iraku wkroczyły wojska koalicji. Prezydent Bush ogłosił rozpoczęcie operacji "Iracka wolność". W wojnie brały udział wojska USA, Wielkiej Brytanii, Polski i Australii a na morzu wspierały je Dania i Hiszpania.

Walki jednak wbrew przedwczesnym deklaracjom amerykańskim wciąż nie ustały. Grupy, nazywane przez jednych - z racji stosowanych krwawych metod - terorystami, a przez innych - z racji głoszonych celów - bojownikami lub ruchem oporu działają przede wszystkim na terytoriach zamieszkanych przez sunnitów (tzw. Trójkąt sunnicki); na terenach szyickich i kurdyjskich walki są rzadsze. Celem ataków są przede wszystkim wojska stabilizacyjne, Irakijczycy podejmujący współpracę z aliantami (np. policjanci, urzędnicy) oraz pracownicy ONZ. Podejmowane są też ataki na infrastrukturę, przede wszystkim na ropociągi. Poza tym dochodzi też do starć pomiędzy poszczególnymi grupami Irakijczyków. Paradkosem jest to, że więcej Irakijczyków-cywili zginęło z rąk terrorystów niż aliantów.

Największym zamachem nie skierowanym bezpośrednio przeciwko siłom stabilizacyjnym było wysadzenie przez terrorystów 29 sierpnia samochodu pułapki przed meczetem w Nadżafie, w którym zginął Mohammed Baqir al-Hakim (przypuszczalny cel ataku) oraz około 90 osób.

13 grudnia 2003 roku Saddam Husajn został ujęty przez amerykańskich żołnierzy w pobliżu Tikritu.

1 marca 2004 r. Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję Iraku.

5. Czym jest terroryzm? Przedstaw sposób działania terrorystów.

Terroryzm jest najczęściej definiowany jako użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i w ten sposób wymuszenie na danej grupie ludzi realizacji określonych celów. Działania terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w jej niewielką część, aby pozostałych zmusić do odpowiednich zachowań.

Działania terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w jej niewielką część, aby pozostałych zmusić do odpowiednich zachowań.

Termin "terroryzm" wywodzi się od gr. tero - „drżeć, bać się”; „stchórzyć, uciec” oraz łac. terror, -oris - „strach, trwoga, przerażenie”; „straszne słowo, straszna wieść” i pochodnego czasownika łac. terreo - „wywoływać przerażenie, straszyć”. Na tej podstawie można bardzo ogólnie zdefiniować terroryzm jako sianie strachu i grozy. Bardziej szczegółowo terroryzm niepaństwowy można zdefiniować roboczo jako „nieuzasadnione lub bezprawne użycie siły bądź przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć przymus na rząd, ludność cywilną lub ich część, co zmierza do promocji celów politycznych, społecznych lub finansowych”. Istotą terroryzmu jest to, że przedmiotem działania terrorystycznego są osoby, które nie mają bezpośredniego wpływu na realizację celów jakie chcą osiągnąć organizacje terrorystyczne. Zatem działania terrorystyczne muszą się charakteryzować znacznym efektem psychologicznym i potencjalnie dużym „efektem” społecznym i medialnym, aby mogły być skuteczne.

6. Wymień najbardziej znane organizacje terrorystyczne oraz najgłośniejsze akty terrorystyczne ostatnich lat.

* Terroryzm islamski

- Al-Kaida

- Hamas

- Hezbollah (Partia Boga) - Liban

- Dżihad - Palestyna, Egipt

- Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny

- Dżama'a Islamija - Egipt

- Brygady Męczenników Al-Aksa

* Terroryzm etniczno - niepodległościowy

- ETA

- IRA

• RAF (Frakcja Czerwonej Armii

• Włoskie Czerwone Brygady

• Front Wyzwolenia Korsyki

Najgłośniejsze akty terrorystyczne ostatnich lat:

• Ataki w Londynie 7 lipca 2005

• Atak terrorystyczny na moskiewski teatr na Dubrowce 4 września 2004

• Zamach w Madrycie 11 marca 2004

• Zamachy bombowe w Casablance 16 maja 2003

• Zamach na Bali 12 października 2002

• Zamach na WTC i Pentagon z 11 września 2001

• Pierwszy zamach na WTC w 1993

7. Jakie wyróżniamy rodzaje terroryzmu?

Znawcy przedmiotu dzielą terroryzm na polityczny, kryminalny oraz na indywidualny i zbiorowy.

Większość z powszechnie znanych organizacji zajmujących się terroryzmem, uprawiała i uprawia terroryzm polityczny. Ma on na celu zmianę ekipy rządzącej, zmianę systemu politycznego, wymuszenie wprowadzenia pewnych rozwiązań prawnych, bądź oderwanie części terytorium od danego państwa i założenie nowego państwa lub przyłączenie go do już istniejącego.

Cechą charakterystyczną terroryzmu kryminalnego jest natomiast fakt, iż terrorysta działa z pobudek "niższych", najczęściej materialnych. Do podstawowego zestawu tego typu działań należą porwania dla okupu, niszczenie mienia, sabotaż oraz szantaż.

Grupy uprawiające terroryzm polityczny bardzo często zajmują się również terroryzmem kryminalnym, dochodami, z którego finansują działalność polityczną. Niektóre z tych grup przechodzą coraz wyraźniej od terroryzmu politycznego ku kryminalnemu, ewoluując w zwykłą zorganizowaną grupę przestępczą.

Podział na terroryzm indywidualny i zbiorowy służy określeniu, czy przedmiotem ataku terrorystycznego staje się konkretna osoba, czy też przypadkowa zbiorowość. W wypadku zabójstwa konkretnego polityka czy porwania biznesmena mówimy o terroryzmie indywidualnym, którego ofiara jest ściśle określona. Jednak większość ataków terrorystycznych motywowanych politycznie jest przejawem terroryzmu zbiorowego, którego ofiarami padają przypadkowe osoby.

Rzut oka na historię terroryzmu pozwala zauważyć, iż coraz więcej aktów terroru to przykłady terroryzmu zbiorowego. Przyczyna tkwi zapewne zarówno w rozwoju techniki (jeden zamachowiec może obecnie zabić wiele osób) jak i w tym, że w coraz większej liczbie krajów system rządów opiera się na demokracji przedstawicielskiej, co oznacza, iż zabicie nawet kilku funkcjonariuszy państwowych nie powoduje większych perturbacji w funkcjonowaniu całego aparatu władzy.

8. Wymień najważniejsza zagrożenia ekologiczne.

- dziura ozonowaa

- zanieczyszczenie powietrza

- zanieczyszczenie wód

- zanieczyszczenie gleb

- efekt cieplarniany

- kwaśne deszcze

- działalność człowieka - nadmierna eksploatacja natury

9. Przedstaw najważniejsze spory moralne we współczesnym świecie.

Relatywizm kulturowy - pogląd głoszący, iż żadna praktyka kulturowa nie jest dobra ani zła sama w sobie, ale musi być oceniona w kontekście w jakim funkcjonuje. Takie spojrzenie doprowadziło obserwatorów do powstrzymania się od ocen oraz sądów wartościujących obce praktyki z punktu widzenia własnej kultury. Relatywizm kulturowy odrzuca więc możliwość wartościowania obcej kultury przez pryzmat własnych wartości, prowadząc do większego obiektywizmu w postrzeganiu "swojej" i "obcej" kultury.

Z punktu widzenia metodologicznego przyjęcie relatywizmu kulturowego przez badacza kultury oznacza odrzucenie wartości własnej kultury jako miernika kultury obcej. Badacz powinien wyjść poza kulturę, aby móc obiektywnie porównać dwa różne systemy kulturowe. Całkowite odrzucenie własnych wartości, przyjętych w toku socjalizacji w obrębie własnego kręgu kulturowego nie jest jednak możliwe, a wobec tego co nie jest też możliwe całkowicie obiektywne podejście przy ocenianiu dwóch różnych kultur, w szczególności wówczas, gdy jedna z nich jest kulturą oceniającego.

Z moralnego punktu widzenia relatywizm kulturowy oznacza relatywizm wartości, a więc brak silnego wiązania się jednostek z jakimiś wartościami kulturowymi. W środowiskach konserwatywnych jest on piętnowany, gdyż przyczynia się do zrywania więzów z własną kulturą.

Relatywizm kulturowy bywa mylony z relatywizmem moralnym, który głosi że moralność może być jednakowa tylko wewnątrz grupy mającej ten sam zestaw norm i kod moralny, a także podejmującej wspólne działania (jaskrawym przykładem rozmijania się norm dwóch kultur bywają zachowania członków mniejszości etnicznej znajdującej się w niesprzyjających warunkach).

Za prekursorską prace wobec ujęcia relatywizmu kulturowego uznaje się Próby Montaigne'a z 1580 roku. Epoka nowożytnych Odkryć geograficznych zapoczątkowana przez Krzysztofa Kolumba otworzyła drogę do badania i porównywania różnych kultur, minęło jednak wiele czasu zanim europejscy badacze odeszli od wartościowania innych kultur poprzez porównywanie ich do własnej uważanej za najwyżej rozwiniętą i wobec tego najlepszą.

Relatywizm moralny to pogląd, że istnieje wiele systemów wartości i żaden z nich nie jest systemem absolutnie najlepszym, więc różne kultury są uprawnione do stosowania różnych systemów.

Przeciwieństwem relatywizmu moralnego jest absolutyzm moralny, który zakłada, że istnieją pewne, uniwersalne normy moralne, które nie są wytworem własnym społeczności ludzkich, lecz wynikają bezpośrednio z przyjętych prawd religijnych lub filozoficznych i obowiązują zawsze i wszędzie.

To właśnie z relatywizmu będą się brały spory moralne, gdyż wielokulturowy świat zacznie szukać, jakie granice może przekroczyć, a jakie nie. Do najważniejszych kwestii spornych należą:

KARA ŚMIERCI
+ odstrasza potencjalnych przestępców uniemożliwia ucieczkę lub zwolnienie przez nowy reżim państwowy + uniemożliwia popełniania dalszych przestępstw w więzieniu + uniemożliwia szantażu (najczęściej porwania lub zamachy terrorystyczne) przez wspólników będących na wolności + państwo nie musi płacić za utrzymanie przestępcy skazanego na karę śmierci + w odczuciu wielu ludzi jest to sprawiedliwa forma odpłaty za pozbawienie życia (zasada talionu)	-sądy nie są nieomylne - w wypadku pomyłki nie można wypuścić człowieka z powrotem na wolność - może się stać narzędziem popełniania morderstwa (poprzez wprowadzenie sądu w błąd, bądź poprzez celowe, niesprawiedliwe działanie sądu) - mord sądowy - wiele religii zakazuje odbierania życia, podobnie kilka teorii filozoficznych, moralnych i etycznych; zakazują jej międzynarodowe konwencje praw człowieka - jest uważana przez znaczną część ludzi za niehumanitarną
EUTANAZJA
+ uszanowanie woli cierpiącego + zachowanie godności w umieraniu + uchronienie od cierpień	- życie świętym darem od Boga, najwyższą wartością - człowiek nie powinien o nim decydować
ABORCJA
+ niechciane ciąże (oraz gwałty) + ciąże zagrożone + choroby płodu	- życie świętym darem od Boga, najwyższą wartością - człowiek nie powinien o nim decydować - rolą człowieka jest prokreacja
KLONOWANIE LUDZI
+ nadzieje na otrzymanie naturalnych implantów (np. skóry) i organów do przeszczepu, które, dzięki temu, że będą identyczne genetycznie z tkankami chorego, nie będą odrzucane przez system immunologiczny + prowadzenie badań nad biochemicznym mechanizmem starzenia i możliwościami cofania lub zatrzymywania tego procesu + rozwijanie technik sztucznego zapłodnienia + możliwość ponownego urodzenia noworodków, które są zdrowe genetycznie, ale zostały nieodwracalnie uszkodzone na skutek ciężkiego przebiegu ciąży lub porodu	- problemy moralne typu: czy klon miałby duszę inną od jego wzorca? Czy klon byłby przedmiotem (jako wytwór techniki), czy też należałoby go uznać za jednostkę ludzką i przyznać mu wszystkie związane z tym prawa? Jak świadomość bycia sztucznym klonem wpływałaby na psychikę? W jaki sposób masowa produkcja klonów wpłynęłaby na strukturę społeczną? - uznanie Boga Panem życia i śmierci

10. Przedstaw przyczyny dysproporcji pomiędzy bogatą Północą a biednym Południem.

Problem nędzy wiąże się z podziałem świata na Północ i Południe. Ma on charakter umowny. Jedną z przyczyn jest kolonialna przeszłość krajów Południa. Państwa kolonialne prowadziły zwykle w koloniach politykę nastawioną na krótkoterminowe korzyści, traktując je jako źródło tanich surowców, siły roboczej oraz rynek zbytu dla wytworzonych przez siebie towarów. Nie były zainteresowane ani awansem cywilizacyjnym tubylców, ani uprzemysłowieniem kolonii. Także różnice kulturowe często osłabiały wolę angażowania się w intensywną działalność ekonomiczną.

Obecna sytuacja ubogich krajów Południa - tradycyjne, mało wydajne metody uprawy roli, brak nowoczesnego przemysłu, rozwiniętej infrastruktury gospodarczej i wykwalifikowanych pracowników, wysoki przyrost naturalny, dramatyczny problem analfabetyzmu - jest naprawdę bardzo trudna. Te negatywne czynniki wzajem się warunkują i wzmacniają, tworząc tzw. Zaklęty krąg ubóstwa.

11. Czym jest globalizacja? Argumenty zwolenników i przeciwników.

Globalizacja w swoim podstawowym znaczeniu to swobodny przepływ dóbr, usług, kapitału, informacji i technologii, prowadzący do coraz ściślej ze sobą powiązanego światowego systemu gospodarczego. Globalizacja stała się obecnie słowem kluczem w opisie współczesnego świata, bo wykracza ona daleko poza sferę ekonomiczną, oddziałując także na kulturę, obyczaje i politykę. Tendencje globalizacyjne występowały od dawna, lecz w ostatnich dziesięcioleciach globalizacja nabrała niebywałego przyspieszenia przez postęp technologii komunikacyjnych i środków transportu. Łatwość przemieszczania dotyczy ludzi i kapitału, przedsiębiorstwa mają charakter międzynarodowy. Globalizacji towarzyszy liberalizacja handlu międzynarodowego, zniesienie barier handlowych, z pomocą których państwa zwykły chronić swoje interesy.

Argumenty za:

• przełamuje ona ekonomiczną stagnację, zapewnia wysoki wzrost gospodarczy

• obniża bezrobocie, zwiększa poziom dobrobytu

• ma korzystny wpływ na politykę i kulturę, popularyzując idee demokratyczne i poszerzając sferę wolności

• działalność Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego pozwala na racjonalizowanie zasad gospodarowania w krajach dotkniętych kryzysem, pomaga wdrażać programy naprawcze

Argumenty przeciw (antyglobaliści, alterglobaliści):

• globalizacja prowadzi do przejmowania kompetencji władz państwowych przez międzynarodowe korporacje biznesowe kierujące się jedynie chęcią zysku i pozostające poza wszelką demokratyczną kontrolą

• w gospodarce zwiększenie dysproporcji pomiędzy krajami biednymi i bogatymi

• może się przyczynić do destabilizacji systemów ekonomicznych małych i ubogich państw (zbyt łatwy przepływ kapitału)

• ścisłe związki między gospodarkami powodują też umiędzynarodowienie kryzysów ekonomicznych

• programy naprawcze mogą nie uwzględniać lokalnego kontekstu i działać destrukcyjnie

• niszczący wpływ na tożsamość grup i narodów, prowadzi do wypierania kultur i obyczajów lokalnych przez amerykański konsumpcjonizm.

UNIA EUROPEJSKA

1. Geneza powstania UE
   
   Pomysły na jednoczenie Europy pojawiały się w historii kontynentu wielokrotnie. Czasami jednak bardzo się od siebie różniły. Zaczęli Rzymianie, którzy mieli na celu zjednoczenie naszego kontynentu za pomocą siły. Następnie była idea Karola Wielkiego, który chciał zjednoczyć Europę pod jednym berłem. Jako kolejne można przytoczyć przepowiednie czynione przez Pierre'a Dubois w XIV w. - Europa rządzona przez „ludzi mądrych i wiarygodnych” - czy ideę Wiktora Hugo mówiącą o utworzeniu Stanów Zjednoczonych Europy (Paryż 1849).
   
   Pierwsza i druga wojna światowa, które nawiedziły Europę pochłonęły miliony ofiar, spowodowały niewyobrażalne zniszczenia i doprowadziły do wielu przeobrażeń. Uświadomiły mieszkańcom Europy, że aby być bezpiecznym trzeba zjednoczyć Europę politycznie i gospodarczo. Konieczna jest integracja na rzecz wspólnej, bezpiecznej przyszłości. Z tego faktu wielu ówczesnych polityków zdawało sobie sprawę, jednym z nich był brytyjski konserwatysta Winston Churchill, który w swoim wystąpieniu w Zurychu 19.09.1946 r., sugerował utworzenie stanów zjednoczonych Europy, które to stany miały zapewnić lepszą przyszłość i bezpieczeństwo Europejczykom. Zapowiadał doprowadzenie do partnerstwa między Francją a Niemcami, co ziściło się po wielu latach. Uważał, że struktura stanów zjednoczonych europy zdominuje siłę pojedynczego państwa, co w rezultacie wykluczy próby przemocy jednego państwa wobec drugiego. Wielu brytyjskich konserwatystów widziało szanse odrodzenia gospodarki Wielkiej Brytanii w zjednoczeniu Europy Zachodniej. W styczniu 1947 roku ukonstytuował się Komitet Zjednoczonej Europy, złożony wyłącznie z Brytyjczyków. Owa idea była jednak źle zrozumiana przez innych angielskich polityków, którzy skupiali uwagę na interesach własnego państwa. 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvard w Bostonie wystąpił amerykański sekretarz stanu gen. Georg Marshall, przedstawił plan pomocy finansowej dla państw europejskich. Z tą chwilą działania na rzecz integracji europejskiej nabrały tempa. Pomoc USA miała trwać cztery lata i miała wynieść od 16 do 20 miliardów dolarów. Propozycja ta wynikała z pobudek politycznych i gospodarczych. Chodziło o to, aby Europa uzyskała istotną pomoc, w której wyniku można było przeprowadzić proces odbudowy gospodarczej i realizować handel z USA na zasadzie mniej więcej zrównoważonego bilansu płatniczego. Cel polityczny to rozwój gospodarki krajów europejskich, który miał przyczynić się do zmniejszenia wpływów partii komunistycznych. Miedzy 12 lipcem a 22 wrześniem 1947 roku debatowano w Paryżu nad planem Marshalla, zwanym Europejskim Programem Odbudowy. W obradach wzięli udział przedstawicie 16 państw (Wielka Brytania, Grecja, Francja, Portugalia, Szwecja, Turcja, Szwajcaria, Austria, Belgia, Islandia, Irlandia, Włochy, , z których 14 oprócz Szwecji i Norwegii zaaprobowały możliwość utworzenia unii celnej. Kraje komunistyczne odrzuciły plan Marshalla z oczywistych względów. Europejski Program Odbudowy obowiązywał od 3 kwietnia 1948 roku do 30 czerwca 1951 roku.
   
   16 kwietnia 1948 r. powołano Organizacje Europejskiej Współpracy Gospodarczej, której głównym celem stała się działalność na rzecz rozwoju Europy Zachodniej. Nastąpił podział Europy na dwa bloki: wschodni i zachodni. Co prowadziło do coraz to większych różnic między nimi. Podstawowym celem OEWG było koordynowanie polityki gospodarczej państw członkowskich, zarządzanie pomocą amerykańską i liberalizacje handlu. 1 lipca 1950 r. OEWG utworzyła organizacje która przez udzielanie krótkoterminowych kredytów miała regulować płatności. Dysponowała kapitałem państw członkowskich i funduszem planu Marshalla. Organizacja ta to Europejska Unia Płatnicza.
   
   
   Warunki tworzenia się integracji
   - polityczne, ekonomiczne
   - komplementarność gospodarek
   - istnienie odpowiedniej infrastruktury państw
   - wola polityczna państw integrujących się
   - położenie geograficzne
   
   ETAPY INTEGRACJI
   1951r - traktat o EWWiS funkcje od 1952r.Belgia,Francja,Holandia,Luksemburg,Niemcy,Włochy
   1957r. - traktat rzymski o EWG i EUROATOM ,funkcje od 1958r.
   1967r. - połączenie organów instytucji EWG , EWWiS, Euratom
   1968r. - utworzenie unii celnej EWG
   1970r. - wspólna polityka handlowa na szczeblu komisji
   1973r. - poszerzenie o Wielką Brytanie , Danie, Irlandie
   1979r. - utworzenie EWS i wprowadzenie ECU
   1981r. - poszerzenie o Grecje
   1986r. - poszerzenie o Hiszpanie i Portugalię
   1987r. - Jednolity Akt Europejski
   1990r. - poszerzenie o NRD
   1991r. - traktat o EOG europejski obszar gospodarczy
   1992r. - 07 luty traktat z Maastricht o UE przebieg w 2 fazach
   1993r. - utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego
   1995r. - poszerzenie o Szwecje, Austrie, Finlandie
   1997r. - traktat amsterdamski
   1999r. - Euro
   2004r. - poszerzenie o 10 państw: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa ,Malta ,Słowacja , Słowenia, Wegry
   
   ETAPY INTEGRACJI
   I Strefa wolnego Handlu- brak ceł wewnętrznych
   II Unia celna - Brak ceł wewnętrznych + wspólna taryfa celna
   III Wspólny rynek - Brak ceł wewnętrznych + wspólna taryfa celna + swobodny przepływ kapitału, usług, ludzi ( zwiększenie możliwości wzajemnej wymiany czynników produkcji)
   IV Unia gospodarcza i walutowa - Brak ceł wewnętrznych + wspólna taryfa celna + swobodny przepływ kapitału, usług, ludzi ( zwiększenie możliwości wzajemnej wymiany czynników produkcji) + harmonizacja polityki gospodarczej (ujednolicenie+ wspólna waluta + jednolita polityka kursu banku centralnego
   
   Kompetencje organów unii europejskiej
   
   Parlament Europejski
   • Jest jedyną instytucją wspólnotową, która obraduje na forum publicznym. Debaty, opinie oraz
   rezolucje są publikowane w "Dzienniku Urzędowym" Unii Europejskiej.
   • Parlament Europejski ma 3 siedziby: Strasburg ,Luksemburg ,Bruksela
   • Kadencja parlamentu trwa 5 lat. W skład wchodzi 626 deputowanych sesje są raz w roku. Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani na połowę kadencji Parlamentu, czyli na 2,5 roku.
   Funkcje Parlamentu Europejskiego
   -władzę wykonawczą
   -ustawodawcza (legislacyjna, prawodawcza) - dzielona jest z Radą Unii.
   -budżetową - nadzór nad wydatkami nieobligatoryjnymi (fundusze strukturalne, wydatki na administracje, badania), prawo odrzucenia budżetu, wnoszenia do niego poprawek, przewodniczący Parlamentu podpisuje budżet.
   - przedkłada tzw. "stanowisko" wobec innych spraw
   - powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich.
   -Ma on prawo wnioskowania o votum nieufności i może zmusić Komisję Europ do zbiorowej rezygnacji, jeśli przegłosuje to większością 2/3 głosów.
   
   
   KOMISJA EUROPEJSKA
   • w skład Komisji wchodzi 20 wybieranych na 5 lat Komisarzy, których wybór musi zostać zatwierdzony przez Parlament Europejski. Prowadzi on politykę wspólnotową, wykonuje budżet i zapewnia zgodność z Traktatami. Siedzibą jego jest Bruksela.
   Kompetencje
   -proponuje akty ustawodawcze
   - czuwa nad przestrzeganiem prawa Unii (może wszcząć działania prawne przeciw państwom członkowskim lub firmom; nakłada grzywny na osoby prawne lub fizyczne)
   - wciela w życie politykę Unii -realizuje postanowienia Rady Ministrów
   - zarządza budżetem Unii i funduszami strukturalnymi
   -wykonuje postanowienia traktatowe,
   - podejmuje decyzje administracyjne,
   - reprezentuje Unię Europejską w sprawach zewnętrznych,
   - proponuje wspólną politykę w różnych szczegółowych sprawach,
   - wydaje samodzielne akty prawne (dyrektywy, decyzje),
   - może wszczynać działania prawne przeciwko podmiotom Unii (państwom, firmom, osobom fizycznym),
   Sposób podejmowania decyzji:
   - Decyzje zapadają większością głosów, każdy członek ma jeden głos.
   - Rutynowe sprawy Komisja załatwia w uproszczonej procedurze, drogą pisemną.
   - Odpowiada przed Parlamentem Europejskim.
   
   
   RADA UNII EUROPEJSKIEJ- Organ przedstawicielski,
   -Jest to najważniejszy organ decyzyjny i prawodawczy Unii Europejskiej.
   -Ma funkcje zbliżone do parlamentu.
   Władza "wykonawcza" w tym zakresie przypada Komisji Europejskiej
   • Rada Generalna zbiera się co miesiąc, pozostałe rady - 2-4 razy w roku.
   • Spotkania odbywają się w Brukseli lub w Luksemburgu (w kwietniu, czerwcu i październiku).
   • Radzie Unii Europejskiej przewodniczą kolejno wszystkie państwa członkowskie, każde przez pół roku.
   • Na czele Rady UE stoi minister spraw zagranicznych kraju sprawującego przewodnictwo.
   • Radę Unii Europejskiej tworzą ministrowie poszczególnych resortów każdego z państw członkowskich
   • Rada Ogólna zajmuje się sprawami najistotniejszymi. Koordynuje też pracę pozostałych ministrów i przygotowuje spotkania Rady Europejskiej.
   • Za głównych przedstawicieli w Radzie UE uważani są ministrowie spraw zagranicznych.
   
   Sposób podejmowania decyzji:
   -w wielu kwestiach musi to być decyzja jednogłośna.
   
   Kompetencje Rady:
   - tworzy prawodawstwo dla Unii - ustala cele polityczne
   - koordynuje politykę gospodarczą państw członkowskich
   - zawiera porozumienia międzynarodowe w imieniu UE
   - podejmuje decyzje w kwestiach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
   - koordynacja ogólnej polityki gospodarczej państw członkowskich,
   - przekazuje Komisji Europejskiej uprawnienia do realizacji przepisów, które wydaje, decyzji przez nią podjętych.
   
   ORGANY POMOCNICZE:.
   COREPER - Komitet Stałych Przedstawicieli Rządów Państw Członkowskich. Składa się z ambasadorów akredytowanych w Brukseli. Zapewnia ciągłość pracy Rady i ułatwia kontakty miedzy radami państw a instytucjami wspólnoty. EUROPEJSKI KOMITET SPOŁECZNO-EKONOMICZNY Lub EKONOMICZNY I SOCJALNY
   Jest organem doradczym Unii.
   • Składa się z 222 reprezentantów mianowanych przez wszystkie kraje według klucza wielkości
   kraju
   • Kadencja trwa 4 lata
   • Spotyka się w Brukseli.
   Członkowie są zebrani w 3 grupach: pracodawców, pracowników i przedstawicieli różnych środowisk, np. wolnych zawodów. Reprezentują więc interesy różnych grup obywateli Unii
   Funkcje:
   - konsultacje dla 3 głównych organów: Parlamentu, Rady i Komisji; część tych konsultacji jest obligatoryjna;
   - wpływanie na lepsze więzi obywateli z władzami Unii i wpływ społeczeństwa na projekty europejskie
   - dialog z państwami poza unijnymi
   
   Ważnymi obszarami, które interesują Komitet, są te związane z obywatelami:
   - swobodny przepływ ludzi,
   - swoboda osiedlania się,
   - sprawy socjalne,
   - oświata,
   - ochrona zdrowia,
   - polityka zatrudnienia,
   - ustawodawstwo społeczne
   - równouprawnienie płci
   
   KOMITET REGIONÓW-Zajmuje się rozwojem regionalnym
   • składa się z 222 przedstawicieli mianowani przez Państwa Członkowskie, z regionalnych i lokalnych władz Unii.
   • Kadencja trwa 4 lata
   • Spotyka się w Brukseli.
   Zajmuje się:
   -spójnością ekonomiczną i społeczną (np. fundusz spójności przeznaczony na wyrównywanie rozwoju biedniejszych regionów Unii)
   - sieciami transeuropejskimi - ( budowa autostrad, linii kolejowych, lotnisk, linii energetycznych )
   - zdrowiem, edukacją, młodzieżą.
   
   EUROPEJSKI BANK CENTRALNY
   Jest instytucją , związaną z powstaniem unii gospodarczo-walutowej i wprowadzeniem nowej waluty.
   Kieruje polityką pieniężną państw Unii-w 11, w których obowiązuje waluta Euro (Euroland). Do Eurolandu nie weszły: Wielka Brytania, Dania i Szwecja.
   • z siedzibą we Frankfurcie,
   • Jego Zarząd składa się z 6 członków.
   • Kierownictwo składa się z 11 dyrektorów banków centralnych strefy euro oraz z członków Zarządu.
   Zadania:
   - zarządza rezerwami walutowymi 12 państw członkowskich
   - ustala poziom stóp procentowych w strefie Euro,
   - przeprowadza operacje dewizowe
   - dba o sprawne działania systemów płatniczych
   - decyduje o emisji banknotów Euro,
   - pełni funkcje doradcze wobec organów Unii.
   
   Europejski Bank Centralny razem z narodowymi bankami centralnymi tworzy Europejski System Banków Centralnych. Europejskim Bankiem Centralnym rządzi rada, w skład której wchodzi prezes, 4 członków zarządu i prezesi 12 banków narodowych. Decyzje zapadają zwykłą większością głosów (każdy członek ma 1 głos). W przypadku głosowania w sprawie rezerw walutowych - liczba głosów danego prezesa banku narodowego jest związana z udziałem w kapitale założycielskim Europejskiego Banku Centralnego (który wynosi 5 miliardów euro)
   Komitet walutowy- Koordynuje politykę walutową państw członkowskich
   Komitet energetyczny
   Komitet rolny
   Komitet polityki Budżetowej
   Wszystkie organy obsługiwane są przez
   Sekretariat Generalny - koordynuje prace w Radzie UE i zapewnia jej funkcjonowanie. Zatrudnia 2300 urzędników w biurze sekretarza generalnego, służbie prawnej i 10 dyrekcjach generalnych
   
   RADA EUROPEJSKA
   • Składa się z szefów rządów (premier, kanclerz) państw Unii.
   Działa w formie „spotkania na szczycie”, odbywa się 2 razy w roku.
   • Jej spotkania odbywają się w państwie, które przewodniczy Radzie Ministrów.
   
   Kompetencje Rady Europejskiej:
   -wytycza główne kierunki polityki UE
   -obraduje nad głównymi zagadnieniami międzynarodowymi
   - ustala priorytety polityki
   - rozwiązuje problemy sporne, którym nie podołała Rada Ministrów
   - rozstrzyga problemy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa
   
   Po każdym szczycie przewodniczący Rady Europejskiej składa sprawozdanie Parlamentowi Europejskiemu, a co roku przedkłada pisemny raport na temat postępów integracji.
   Poza głowami państw i szefami rządów w dyskusjach uczestniczy przewodniczący Komisji Europejskiej. Radzie przewodniczy szef państwa, któremu przypada przewodnictwo w Unii Europejskiej.
   
   
   TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
   Jest to Sąd Najwyższy Unii i składa się z 15 sędziów, desygnowanych przez Państwa Członkowskie(po jednym z każdego kraju) na sześcioletnią kadencję.
   • Sędziowie wybierają spośród siebie przewodniczącego na kadencję trzyletnią.
   Wspomaga ich 9 adwokatów generalnych .
   • Sąd Pierwszej Instancji składa się również z 15 sędziów. Nie ma w nim adwokatów generalnych.
   • Jego siedzibą jest Luksemburg.
   Nie należy go mylić z Międzynarodowym Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, który jest organem Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz z Europejskim Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, który działa pod egidą Rady Europy.
   
   Zadania:
   -Zapewnia zgodność z prawem w świetle interpretacji Traktatów.
   - rozpatruje skargi wnoszone przez państwa członkowskie, instytucje UE, przedsiębiorstwa lub obywateli państw UE, orzekając, czy nastąpiło naruszenie unijnego prawa
   - wydaje orzeczenia wstępne na wniosek sądów krajowych o interpretację lub stwierdzenie prawomocności ustawodawstwa wspólnotowego
   - rozpatruje odwołania od decyzji Sądu Pierwszej Instancji
   - rozstrzyga spory pomiędzy państwami Unii,
   - rozstrzyga spory między Unią a państwami do niej nie należącymi,
   - rozstrzyga spory między instytucjami Unii
   - rozstrzyga spory między osobami prywatnymi a Unią,

ONZ

ONZ powstała na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych podpisanej 26 VI 1945 w San Francisco, a weszła w życie 24 X 1945. Utworzenie ONZ zapowiadały następujące akty:

1. Karta Atlantycka z 14 VIII 1941 - określała na jakich zasadach powinna być oparta powojenna organizacja światowa

2. Deklaracja Narodów Zjednoczonych z 1 I 1942 - podpisana przez USA, Wlk. Bryt., ZSRR, Chiny i 22 inne państwa (np. Polskę). Na jej podstawie państwa koalicji antyalianckiej przybrały nazwę Narodów Zjednoczonych.

3. Deklaracja Moskiewska z 1 XII 1943 - ZSRR, W.Bryt., USA, Chiny uznały, że należy powołać organizację opartą na zasadzie suwerennej równości państw. Cel-utrzymanie międzynarodowego pokoju.

4. projekt Karty NZ z VIII/IX 1944 - opracowany na konferencji w Dumbarton Oaks

5. postanowienia Konf. w Teheranie 28 IX - 1 XII 1943 - nową organizację nazwano Światową Rodziną Narodów Demokracji

6. post. Konf. w Jałcie 4-11 II 1945 - ustalono procedurę głosowania w Radzie Bezpieczeństwa ONZ - ZASADA BEZWZGLĘDNEJ JEDNOMYŚLNOŚCI PIĘCI WIELKICH MOCARSTW; ustalono termin konf. założycielskiej

7. Konf. zał. w San Francisco 25 IV-26 VI 1945 - ustalono struktury ONZ i opracowano Kartę NZ.

Działalność i struktura ONZ

ONZ ma Własny emblemat, flagę, posiada zdolność prawną i osobowość prownomiędzynarodową. Siedzibą jest Nowy Jork, a w Europie Genewa i Wiedeń. Oficjalnymi językami są: angielski, arabski, chiński, francuzki, hiszpański i rosyjski.

Główne cele:

· utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa światowego

· rozwijanie współpracy międzynarodowej

· ochrona praw i godności człowieka

· popieranie postępu w dziedzinie gospodarczej

Realizacja tych celów opiera się o zasady zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych:

· suwerenna równość państw członkowskich

· przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych

· pokojowe rozwiązywanie sporów

· nieingerowanie w sprawy wew. członków

· państwa czł. zobowiązane są do udzielania pomocy Organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą

· powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu, przeciw kt. ONZ zastosowało środki zapobiegawcze lub środki przymusu.

· jednomyślność w najważniejszych sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa

· przyjmowanie nowych czł.

· rewizja postanowień Karty NZ

· wybór sekretarza Generalnego



Członkami pierwotnymi ONZ są te państwa, kt. uczestniczyły w konferencj założycielskiej w S.Franc. (51 państw w tym Pol.), oraz podpisały i notyfikowały Kartę NZ.

Inni członkowie:

· przyjęte do ONZ przez uchwałę Zgrom. Ogólnego, na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Aby uchwała taka weszła w życie - w R.B. jednomyślność 5 moc., a w Zgrom.Ogólnym większość kwalifikowana 2/3 głosów.

· Zgrom. Ogólne na zlecenie R.B. może zawiesić czł. w korzystaniu z praw oraz może go wykluczyć z ONZ za łamanie zasad Karty.

· państwo ubiegające się o przyjęcie do ONZ musi być suwerenne, niepodl., prowadzi pokojową politykę, przyjąć zasady zawarte w Karcie.

Do ONZ nie wstąpiło Monako, Lichtenstein, Andora, Szwajcaria, Watykan (posiada swojego obserwatora przy ONZ)

Główne organy ONZ:

· Zgromadzenie Ogólne (ZO) - każde państwo ma 1 głos. Decyduje w sprawach ważnych (deklaracji pokojowych, wyb. nowych członków i niestałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz budżetu),kóre. zapadają większością 2/3 gł. Pozostałe sprawy zapadają większością zwykłą. Zgrom zbiera się raz na rok na sesje zwykłe, mogą być zwoływane sesje nadzwyczajne na życzenie R.B. lub większości czł. Zgrom. Uchwały mają charakter zaleceń, a nie obowiązkowy. ZO zajmuje się wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres działalności ONZ, inicjuje badania i podejmuje zalecenia we wszystkich dziedzinach współpracy międzynarodowej.

· Rada Bezpieczeństwa (RB) - skł. się z 5 czł. stałych: Chiny, Federacja Ros.(do 1991 ZSRR), Fr., USA, Wlk.Bryt., oraz 10 czł. niestałych, wyb. po pięciu co roku na dwuletnie kadencje (5 z Afryki i Azji, 2 z Am.Łac., 3 z Europy). Uchw. zapadają przy 9 gł. (w tym 5 wlk. moc.). Wyjątek od zasady jednomyślności, gdy roztrzygany jest spór, kt. stroną jest jedno z mocarstw, ma ono prawo i obowiązek wtrzymania się od gł. Prawo Veta przysługuje stałemu czł., gdy chodzi o podjęcie akcji w konf., w kt. czł. jest uwikłany. Kompetencje: +utrzymanie międzynar. pok. i bezpieczeństwa; +rozpatruje spory i sytuacje zagrażające pokojowi; + wyd. zaleceń dotycz. sposobu załatwienia sporu; +decyzje w sprawie zastosowania sankcji wobec państwa dopuszczającego się naruszenia pokoju. Sankcje mogą obejmować częściowe lub całkowite ograniczenie wymiany gosp., zerwanie połączeń komunikacyjnych oraz stosunków dyplomatycznych. Gdy sankcje są nieskuteczne wprowadzane są działania militarne, prowadzone przez siły zbrojne ONZ, które podlegają Radzie. Organami pomocniczymi RB są: Wojskowy Kom. Sztabowy (przygotowywanie planów użycia Sił Zbr. ONZ), Kom. Rozbrojeniowa oraz misje obserwacyjne na terenach objętych konf.

· Rada Społ.-Gosp. - składa się z 54 członków wyb. przez ZO na 3 lata (co roku wym. 1/3 skł.). Należą do niej sprawy gosp., społ., kulturalne, zagadnienia praw człowieka, inicjowanie konf., ustalanie wytycznych dla organów pomocniczych (np. Kom. Praw Człowieka) i agencji specjalnych (np. Fundusz NZ pomocy dzieciom), koordynowanie działalności organizacji wyspecjalizowanych. Uchwały zapadają zwykłą większością.



· Rada Powiernicza - skł. się z 5 czł. stałych RB. Nadzoruje administracje na terytoriach powierniczych z wyjątkiem wysp Karoliny, Mariany, Marshala. Ostatnim teryt. powier. były wyspy Palou na Pacyfiku (od 1947 pod kontrolą USA),w 1994 uzyskały niepodl.

· Sekretariat - jest głównym organem administracyjnym i organizacyjnym. Na czele stoi Sekretarz Generalny wyb. przez ZO na zlecenie RB. Kadencja - 5lat. Ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach wszystkich organów ONZ. Zarządza majątkiem, zbieraniem składek członkowskich. Może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę mogącą być zagrożeniem dla pokoju. Mianuje personel sekretariatu. Składa ZO roczne sprawozdanie z działalności ONZ. Podlega mu Centrum Praw Człowiek. Obecnym sekretarzem jest Kofi Annam z Gahny, urzędujący od 1997 do 31 XII 2001.

· Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwpści w Hadze - 15 czł. wyb. ZO i RB na wniosek Sekret.Gen. na 9 lat. Sędziego usuwa się za zgodą wszystkich czł. Tryb. W skł. sędziowskim może być jeden reprezentant danego kraju. Przewodniczącego i zastępcę wyb. się na 3 lata i co 3 lata wymienia się 1/3 skł. Czł. mogą być wybierani kilkakrotnie. Wyroki w sprawach międzynar. są ostateczne.

<!--StartFragment-->

<!--StartFragment-->

<!--EndFragment-->

<!--EndFragment-->

---