Dr Grzegorz Kaczmarek

Instytut Socjologii WSG

Konspekt zajęć dydaktycznych objętych ochroną praw autorskich

w semestrze letnim 2005/2006,

Nazwa przedmiotu:

METODY I TECHNIKI BADAŃ SOCJOLOGICZNYCH

Rok i tryb studiów: II rok socjologii - tryb dzienny i zaoczny

Rodzaj zajęć: wykład

Wymiar zajęć w semestrze: 30 godzin (x 2 semestry) = 60 g.

Sposób zaliczenia: egzamin po IV semestrze

Motto:

„Nauki teoretyczne zajmują się tym, co jest,

natomiast nauki praktyczne zajmują się tym, co być powinno” (Leon Petrażycki)

II semestr

Analiza i opracowanie danych jakościowych

Istota metod analiz jakościowych

• Bardziej sztuka niż nauka…. nie ma jednorodnych reguł..

• Nie dane liczbowe są kluczem a znaczenia ( a. ilościowa v/s semiotyczna)

• Ścisłe - porządkujące powiązanie teorii z analizą (dedukcja?)

• Często tylko opis (monografia; ST. Przypadku; biografie; historie - badania antropol; etnograficzne etc; kulturowe - analiza zorientowana na przypadek

• Odkrywanie prawidłowości - indukcja - analiza zorientowana na zmienną

• Przekrojowa analiza przypadków

Typowe metody i procedury AJ:

1/ Metoda teorii ugruntowanej (MTU) - przykład stos. pielęgniarek do umierających (zob. Babbie)

2/ Analiza semiotyczna

3/ Analiza konwersacyjna:

• konwersacja jako czynność społecznie ustrukturowana

• kontekst konwersacji (komunik) - wyznacza rozumienie

• proces rozumienia - interpretacji (np. także znaki i komunikaty pozawerbalne itp. )

Typowe cele opracowań jakościowych

przedstawienie możliwie zwartego obrazu badanych zjawisk;

przedstawienie powiązań między badanymi zjawiskami (zależności jakościowe);

pokazanie miejsca jakie wyodrębnione zjawiska pełnią w całości;

• Stworzony obraz zjawisk ma zazwyczaj charakter plastyczny, tzn. trafia do wyobraźni;

• W opisie staramy się uwzględnić psychologiczne i psychiczne odczucia, sekwencje zdarzeń;

• Bardzo dużą rolę odgrywa wyobraźnia badacza, jego krytyczne przygotowanie i erudycja;

• Przy tym opracowaniu badacz ma dużą swobodę działania nie jest ograniczany ścisłymi dyrektywami. Tego rodzaju opracowanie może odznaczać się dużymi walorami literackimi;

Status metodologiczny opracowań jakościowych

• Materiał jakościowy nie jest najczęściej konkluzywny i nie prowadzi do weryfikacji hipotez;

• Każdy materiał trzeba do opracowania przygotować, trzeba poddać go krytyce i selekcji;

• Mamy obowiązek zapoznać się z całością materiału i odpowiedzieć na pytania:

• czy materiał pochodzi od osób, które były wytypowane do badania?

• czy materiał nie budzi zastrzeżeń pod względem wiarygodności?

• czy materiał jest wystarczający?

• czy materiał jest adekwatny dla interesujących (z badawczego punktu widzenia) materiałów?

• Celem tej analizy jest ocena materiału i podział na materiały lepsze i gorsze;

Przygotowanie materiału do badania

• Materiał należy przygotować i ponumerować, oznaczyć, nadać jednolitą formę, wykonać kopiowanie (ksero);

• Materiał należy uporządkować według problemów;

• „Pocięcie” materiału;

• Jeżeli materiał jest bogaty, należy w tej sytuacji zorganizować grupę do jego opracowania;

Analiza

Analiza pojedynczych informacji:

• W badaniach jakościowych często można spotkać sytuacje nietypowe, tzw. zjawiska zadziwiające, które są niezgodne z naszymi oczekiwaniami, lub wyjaśniają zjawiska dotąd niewyjaśnione;

• W różnych środowiskach różne zjawiska są różnie etykietowane;

Tworzenie systemów opisowych:

• Staramy się uporządkować surowe obserwacje w system opisowy; czasami wystarczy jednak zastosować kategorie pojęciowe już istniejące niekiedy należy je uzupełnić albo w jakiś sposób zmodyfikować. Czasami trzeba te kategorie stworzyć od początku;

• Systemy opisowe tworzone przez badacza mogą się wahać od tzw. prostych typów do systematycznych typologii;

• proste typy: każdy z nich jest zdefiniowany bez wyraźnego logicznego związku z innymi typami;

• systematyczna typologia: każdy typ jest logiczną kombinacją pewnej liczby cech podstawowych;

• typ: odwzorowanie pojęciowe badanych zjawisk, obejmujące wiele ich cech. Odwzorowanie to nie musi dokładnie odpowiadać rzeczywistości, cechy są często ujęte w sposób przejaskrawiony w szczególności tzw. typy idealne; zwykle przejaskrawienie jest największe w opisie typów skrajnych, biegunowych;

• Stworzenie prostych typów;

• Uporządkowanie tych typów według jakichś kategorii;

• Stworzenie systematycznej typologii;

Jakościowe badanie zależności:

• Opierając się na jakościowych opisach małej liczby przypadków staramy się znaleźć związki przyczynowo - skutkowe między nimi;

Quasi-statystyki:

• Namiastka analizy statystycznej;

• Pełni funkcję typowo eksploratywną;

• Ma służyć wyodrębnieniu kategorii cech, które warto uwzględnić;

Porównania systematyczne:

• Analizy wtórne;

• Przydatne, gdy chce się analizować zjawiska występujące sporadycznie, temporalnie;

• Korzysta się tutaj z materiałów historycznych;

Tworzenie formuł matrycowych:

• Badacz staje czasem przed problemem posiadania wielu faktów szczegółowych; tworzy on dla ich opisu kategorie pojęciowe na wyższym stopniu abstrakcji - tzw. formuły matrycowe np. „zmęczeni ludzie” - leniuszkowie, śpiący po czternaście godzin, chodzą powoli bo się czują ciągle zmęczeni; przez to spóźniają się do pracy i dzięki temu mają więcej czasu na spanie;

Jakościowe potwierdzenie teorii:

• Odnosi się do teorii o dużym stopniu ogólności;

• Wiąże się z systematycznymi porównaniami;

Prezentacja opracowań

Jest to tekst teoretyczny, nie odwołujący się do empirycznych badań. Może to być tekst teoretyczny, ale wykorzystujący materiał empiryczny do ilustracji. Niekiedy istotą jest publikacja samego materiału źródłowego;

Wykład X. (20. 02.06)

Analiza treści (zawartości)

Każdego dnia ludzie przekazują sobie wiele komunikatów. Komunikat jest kompletny, kiedy dwie osoby rozumieją te same znaki w ten sam sposób. W procesie komunikowania centralne miejsce zajmuje treść, czyli:

Zespół znaczeń wyrażanych za pomocą symboli słownych muzycznych obrazowych plastycznych gestykulacyjnych, które są przedmiotem samej informacji.

Amatorsko analizę treści uprawia każdy człowiek, który świadomie, bez żadnego wysiłku odbiera przekazy symboliczne. Ta analiza jest nieprofesjonalna, subiektywna , właściwa tylko nam, wielokrotnie sami nie potrafimy określić w jaki sposób interpretujemy przekazy.

Aby badacze mieli możliwość porównać swoje analizy, aby mogli kumulować wyniki starano się stworzyć jednorodną metodę, jaką jest analiza treści.

Pierwsza definicja analizy treści została sformułowana przez Berelsona: analiza treści (zawartości) jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej zawartości komunikatów.

Definicja ta jest kłopotliwa, ponieważ każe badaczowi ograniczać się tylko do jawnej zawartości przekazów, bez uwzględnienia tzw. „drugiego dna”, aluzji, intencji, czy społecznych reakcji, które tekst może wywołać.

Cechy prawidłowo wykonanej analizy treści (wg Berelsona):

• musi uwzględniać tylko syntaktyczne (składniowe) i semantyczne (znaczeniowe) aspekty przekazu - ­analiza treści ogranicza się do przedstawienia treści informacji, nie pokazuje ukrytych intencji, jakie treść ma wyrażać i reakcji jakie ma wywoływać; elementy nieobecne w treści przekazu nie mogą być analizowane. Obecnie warunek ten został odrzucony i analizuje się drugie dno przekazu.

• musi być obiektywna - kategorie analizy powinny być zdefiniowane tak precyzyjnie, aby różni badacze stosując je do takiego samego zespołu treści, uzyskali takie same wyniki analizy. Wg współczesnych badaczy fakt, że dwaj badacze otrzymują te same wyniki przy zastosowaniu tych samych narzędzi jest raczej intersubiektywizmem, a nie obiektywizmem. Dobra analiza treści powinna być obiektywna na poziomie swej rzetelności - tzn. taka sama klasyfikacja, tego samego materiału, przez różnych badaczy, w różnym czasie. Ale jeśli weźmiemy pod uwagę całość interpretacji wyników, zauważymy, że z tego samego zbioru danych różni badacze wyciągną różne wnioski i z ich pomocą dokonają weryfikacji różnych hipotez. Interpretacja wyników zależy od inwencji, erudycji, nastawienia badacza i jest jak najbardziej subiektywna.

• musi być systematyczna - całość treści ma być analizowana w terminach wszystkich odpowiadających jej kategorii, zmierza to do wyeliminowania analizy cząstkowej, stronniczej, w której wybiera się tylko te elementy, które potwierdzają tezę badawczą. Właśnie ta systematyczność w wyborze materiału zastosowaniu narzędzi, opracowaniu materiałów różni analizę treści od analiz, których dokonują ludzie na co dzień.

• musi być ilościowa - określa się częstość występowania lub pomijania danych kategorii. Obecnie badacze uważają, że zarówno ilościowe jak i jakościowe procedury mają swoje miejsce w analizie zawartości.

Po tej krytyce wymagań Berelsona stworzono nową, uzupełnioną definicje analizy treści:

Zespół technik badawczych umożliwiających obiektywny, systematyczny i ilościowy opis przejawów ludzkich zachowań, na podstawie którego wnioskuje się o motywacjach i charakterystyce socjologicznej autorów tych przekazów i dedukuje się jakie reakcje przekazy te mogą wywołać.

Pierwsze analizy treści dotyczyły literatury i przekazów religijnych, ale to nas nie interesuje, zajmują się tym literaturoznawcy. W 1910r na zjeździe socjologów w Niemczech Max Weber postulował, żeby socjologowie czasopiśmiennictwa posługiwali się nożyczkami i cyrklem. Mniej więcej w tym samym czasie przy Szkole Dziennikarskiej Uniwersytetu Columbia badano treść czasopism amerykańskich. Prawdziwym prekursorem był P. Lazersfeld, który zajmował się analizą prasy i propagandy w czasie I wojny światowej. II wojna światowa przyniosła analizę przekazów i periodyków, aby wykryć i zdemaskować ośrodki sprzyjające Hitlerowi. Dokonywano wtedy analizy rozkładów tematów korzystnych dla wroga, porównywano pisma i audycje radiowe, słownictwo. Po II wojnie światowej tej samej techniki używano do analizy propagandy komunistycznej. Rozwój komputeryzacji, badanie przekazów ikonograficznych, a nie tylko słownych i rozwój analiz semiotycznych (znaczeniowych) spowodowały rozwój analizy treści.

Obecnie techniki analizy treści stosuje się do badania zawartości: książek, gazet, opowiadań. filmów, programów informacyjnych, fotografii, komiksu, karykatury, itp. Stosuje się nie tylko do materiałów drukowanych, ale także do analizy korespondencji, gestykulacji, TV, radia, dokumentów politycznych, itd.

Materiałem badawczym w analizie zawartości jest treść i forma przekazu. Przedmiotem badań nie jest jednak przekaz ze względu na samego siebie, ale związki zachodzące miedzy nim, a pozostałymi elementami procesu komunikacyjnego. Analizując przekazy i porównując je ze sobą można ujawnić i określić następujące związki:

Związki między cechami przekazu (forma, treść) a właściwościami (społecznymi, psychicznymi) nadawcy:

Klasycznym przykładem są tutaj studia nad osobowościami polityków, np. porównanie stylu przemówień Hitlera i Roosvelta dokonane przez White'a (1949); porównanie osobowości Kennedy'ego, Nixona i Chruszczowa (Sheidman 1963); wykazanie egocentryzmu de Gaulle'a na podstawie częstości użycia zaimków: "ja", "mój". Celem może też być ujawnienie politycznych orientacji autorów (w przypadku wytworów zbiorowych jak np. prasa): studia nad profaszystowskimi sympatiami niektórych pism.

Związki między treścią przekazów a rzeczywistością:

Głównie w celu ujawnienia świadomych lub nieświadomych deformacji obrazu świata, a tym samym ukazanie swoistej optyki danego typu przekazów, np. zestawia się sprawozdania z różnych pism o tym samym wydarzeniu i porównuje z opisem odnotowanym przez obiektywnych obserwatorów.

Związki między treścią i formą przekazów a kanałami komunikacji:

Tego typu analizy podobne są do badania związków miedzy treścią i formą przekazów a kanałami (przekaźnikami), którymi są transmitowane. Porównuje się wówczas różne rodzaje przekaźników, np. podobieństwa i różnice informacji w prasie, radio i tv tego samego kraju, albo też podobieństwa i różnice serwisu informacyjnego różnych dzienników. Celem może być ustalenie tzw. modelu przekaźnika, tj. ukrytej struktury tematycznej i formalnej przekazów mających wspólną genetyczną i instytucjońalną podstawę (np. pochodzących od jednego zespołu redakcyjnego, czy jednej instytucji).

Związki między cechami przekazów a czasem ich powstania i aktualną sytuacją społeczno - polityczną:

Rzadko stosowana chociaż bardzo interesująca jest analiza treści przekazów tworzonych przez tego samego nadawcę w różnych okolicznościach. Można wówczas uchwycić wpływ szczególnej sytuacji na treść i formę przekazu. Odmianą tego rodzaju zastosowania jest badanie przekazów z tego samego źródła, ale w różnych okresach. Można ujawnić trendy rozwojowe: ewolucję postawy przekaźnika (np. pewnej gazety względem pewnego problemu społecznego - stosunku do Murzynów); ujawnienie w systemie propagowanych wartości (np. przemiany w modelu rodziny lansowanym przez polskie czasopisma kobiece w ciągu kilkudziesięciu lat).

Związki między cechami przekazów a cechami odbiorców do których przekaz jest skierowany, bądź którzy są zdolni go zrozumieć i nań reagować:

Chodzi tu o takie badanie, jak ocena wartości przekazów pod kątem ich zdolności do zaspokajania potrzeb i upodobań odbiorców szczególnego rodzaju. Porównywano np. treść pism kobiecych z zainteresowaniami - domniemanymi lub rzeczywistymi ­kobiet. Celem jest ustalenie szczególnie chętnie odbieranych przekazów, systemów wartości uznawanych przez odbiorców, itp.

Podstawowymi pytaniami, które badacz sobie stawia są: kto? po co? dlaczego? stworzył go właśnie takim? kto? po co? i z jakim skutkiem go odbierze?

W pewnym momencie badacze podzielili się na dwa obozy: zajmujących się analizą ilościową i analiz jakościowa. Wiąże się to z szerszym teoretycznym rozróżnieniem na: komunikację reprezentacyjną (badacze zajmują się wypowiedziami, które nie powstały na zamówienie, bada się argumenty) i komunikację instrumentalną (badacze starają się rozszyfrować intencję nadawcy). W życiu każdy pojedynczy akt komunikacji ma aspekt zarówno reprezentacyjny jak i instrumentalny.

Ilościowa i jakościowa analiza treści

• Ilościowa analiza treści: kładzie nacisk na częstotliwość z jaką wybrane symbole występują; częstość z jaką dane symbole są przedstawiane: pochlebnie, obojętnie, negatywnie; intensywność, z jaką te symbole występują; przeprowadza się ją na dużych próbach wybranych losowo; uniwersum jest duże, badacz interesuje się treścią, budową przekazu, a nie jej przesłaniem; stosuje się sformalizowane kategorie; bada się raczej proste tematy; stosuje się metody statystyczne.

• Jakościowa analiza treści: służy przede wszystkim badaniu intencji nadawcy danej treści; analizuje się kategorie występujące często, ale także zajmuje się analizą treści pomijanych; przeprowadza się na małych, niekompletnych próbach; uniwersum pokrywa się z korpusem badania; analizuje przejawy treści jej głębszą warstwę; stosuje mało sformalizowane kategorie; bada tematy bardzo złożone; rzadko stosuje się metody statystyczne.

Metody ilościowa i jakościowa dają odpowiedzi na odmienne pytania, posługują się innymi kategoriami badawczymi, penetrują nie pokrywające się zakresami warstwy badanego materiału. Metoda ilościowa zajmuje się zewnętrzną warstwą tekstu, natomiast metoda jakościowa sięga w głąb, wyciąga wewnętrzną ukrytą warstwę tekstu.

W analizie zawartości wyróżnia się trzy główne fazy:

1. analiza wstępna

2. wykorzystanie materiału poddawanego badaniu

3. opracowanie wyników zawierające także interpretację i wnioskowanie

Analiza wstępna

Jest fazą planowania, odpowiada ona etapowi konceptualizacji i wysuwania hipotez badawczych, ma na celu operacjonalizację wyjściowych pomysłów, dopracowanie dokładnego wykazu operacji badawczych i skonstruowanie narzędzi.

Ma do spełnienia trzy zadania:

• sformułowanie celów i hipotez badawczych

• wybór przekazów poddanych badaniu

• wybór jednostek analizy, opracowanie klucza kategoryzacyjnego, na których opierać się będzie analiza i interpretacja wyników

Nie można tutaj mówić o kolejności tych procedur, wszystkie powinny być wykonywane równocześnie. Każda z nich jest bardzo ważna, a błędy koncepcyjno - teoretyczne popełnione na samym początku analizy nie mogą być poprawiane w dalszej części.

Wybór przekazów poddanych badaniu

• Należy przejrzeć dokładnie chociaż część materiału, w celu zapoznania się i wstępnego wyrobienia sobie zdania na temat badania, które mamy przeprowadzić;

• Wybór przekazów poddanych badaniu - podstawą analizy jest zbór przekazów, który określamy mianem badanego universum. Gdy zostanie określone universum - trzeba ustalić, które materiały poddamy analizie, jeśli universum jest zbyt obszerne - jest to korpus.

Reguły tworzenia korpusu:

• zasada wyczerpania - należy dotrzeć do wszystkich ustalonych elementów, nawet jeśli są nieadekwatne, czy trudno dostępne;

• zasada reprezentatywności - najlepiej jeśli próba wybrana jest losowo, ale nie zawsze ten warunek musi być spełniony;

• zasada homogeniczności - wybrany materiał musi być jednorodny (np. tylko dane pismo, tylko reklamy telewizyjne);

• zasada trafności - materiał musi być w ten sposób dobrany, aby mógł być adekwatnym źródłem informacji dla przyjętych zadań badawczych.

W przypadku analizy prasy doboru dokonuje się trzykrotnie: dobór tytułów, numerów, poszukiwanej treści. Jeśli można należy zbadać całe uniwersum.

• formułowanie hipotez i celów badawczych - analiza treści jest techniką pracochłonną i długotrwała, stąd trzeba bardzo dokładnie określić cel badania i sformułować hipotezy, aby po wykonanej pracy nie okazało się, że wyniki nie przystają do tego, co sobie założyliśmy.

• wybór jednostek analizy i określenie zasad pomiaru - jednostkami analizy nazywamy te elementy zawartości przekazu, które są w trakcie analizy klasyfikowane wg kategorii przyjętego klucza. Wybór jednostek analizy zostaje zdeterminowany przez hipotezę operacyjną. Jeśli analizowanymi przekazami są teksty słowne, jednostką analizy może być: litera, morfem, semantem, wyraz, zdanie, sąd, akapit, postać, cała wypowiedź. Jeśli analizujemy obrazy jednostką analizy mogą być: symbol, postać, kolor, układ, wypowiedź.

Jednostki analizy:

Litera - jest z nią najmniejszy problem przy kategoryzacji, można zliczać litery automatycznie; jej znaczenie w analizach socjologicznych jest niewielkie, ale po częstości występowania określonych liter w tekście można wnioskować o stylu.

Morfem - najmniejsza cząstka wyrazu mająca znaczenie leksykalne lub gramatyczne; bardzo rzadko stosuje się to jako jednostkę analizy, bo wymaga to od kodującego dobrego przygotowania językoznawczego. Ułatwia grupowanie wyrazów w rodziny (kłopoty przy wykorzystaniu komputera ze względu na oboczności). Morfem znajduje zastosowanie, kiedy chce się badać trudność tekstu i tematykę tekstu.

Wyraz - uznawany jest najczęściej za najmniejszą jednostkę analizy; bierze się pod uwagę wszystkie wyrazy, albo tylko nazwy własne: imiona, nazwiska, miejscowości, kraje, instytucje, itp. Słabością wyrazu jako jednostki jest jego wieloznaczność, oraz sposób w jaki może być użyty: ironicznie, przenośnie, itp.

Sąd - bardzo trudno go zdefiniować i zastosować w analizie.

Zdania - trudno poddawane są analizie, ponieważ są bardzo zróżnicowane (od jednego słowa, do kilkudziesięciu wyrazów).

Akapit - trudnością jest podział tekstu na akapity, ponieważ nie zawsze jest on zgodny z podziałem graficznym. Korzysta się w badaniach zrozumiałości lub popularności tekstów.

Postać - łatwo ją zdefiniować, zidentyfikować w przekazie i skategoryzować.

Wypowiedź - dobrze się klasyfikuje wg kryterium gatunku, autorstwa, tematyki, nastawienia.

Jednostki analizy będą tylko wtedy skuteczne, gdy zostaną prawidłowo zdefiniowane, a klucz kategoryzacyjny odpowiednio zbudowany.

• Za typowe rodzaje pomiaru można uznać: określenie częstości występowania (frekwencji) różnych jednostek analizy; określenie wielkości analizowanych jednostek; określenie intensywności cech jednostek analizowanych.

• klucz kategoryzacyjny - zawiera kategorie podporządkowane celowi badań, istocie problemu badawczego, wstępnym hipotezom, muszą być dostosowane do charakteru badanego materiału. Klucz kategoryzacyjny powinien być:

1. rozłączny i wyczerpujący - każdy element winien być zaliczony do jednej kategorii, a kategorie te nie powinny się przenikać, a razem winny wyczerpywać cały zakres kryterium podziału;

2. dostosowane do badanego materiału;

3. obiektywne i rzetelne - aby badacze nie mieli wątpliwości, gdzie zaklasyfikować dany przekaz;

4. bogactwo, odkrywczość;

• Berelson do klasy kategorii treściowych zaliczył: nastawienie (jak temat jest traktowany); uzasadnienie (na jakiej podstawie dokonuje się klasyfikacji nastawień); wartości (jakie odkrywa się wartości, cele, pragnienia); metody (jakich środków się używa się, aby osiągnąć cel); cechy (służące do opisu ludzi); bohater (przedstawienie osoby działającej); autorytet (w czyim imieniu formułuje się wypowiedzi); źródło (skąd pochodzi komunikat); adres (do kogo jest skierowany); lokalizacja (gdzie rozgrywa się akcja); czas (kiedy rozgrywa się akcja); konflikt (jakie są jego źródła).

Wykorzystanie materiału - wykonuje się po zakończeniu pro - analizy; jest ona mechanicznym , czasochłonnym stosowaniem narzędzia badawczego i polega na kodowaniu materiału oraz stosowaniu metod statystycznych. Dwaj kodujący stosując ten sam klucz kategoryzacyjny do tego samego materiału powinni otrzymać takie same wyniki.

Opracowanie i interpretacja wyników - jest to ostatnia faza nie ujęta w ramy, zależy od pomysłów badacza, jego inwencji twórczej, czasami może być wstępem do następnej analizy.

Analiza treści - ograniczyła tendencyjność w opisach treści, umożliwiła porównanie ze sobą różnych kanałów przekazu; uściśliła aparat opisu formy i treści przekazów, jej wyniki są proporcjonalne do pracy we wstępnej fazie.

Zob. przykłady:

P. Pacewicz, por wystąpień prezydenckich A. Kwaśniewskiego i L. Kaczyńskiego

Przykłady analizy danych jakościowych i analizy treści (studenci!)

Metoda biograficzna i wywiad narracyjny

I. Metoda biograficzna

Ujęcie jako badania dokumentów osobistych;

• Dokument osobisty - sporządzona przez badanego wypowiedź odnośnie jego losów (w sposób spontaniczny, lub za namową badacza)

• Biografia tematyczna - według dziedziny lub fazy życia;

Ujęcie jako badania historii życiowych;

• Związek między typem materiału a metodą zostaje rozerwany;

• Wykorzystywać można różne materiały, nie tylko sporządzone przez badanego np. wywiad biograficzny;

• Charakterystyczną techniką jest tu wywiad narracyjny;

Istnieją także badania, które wykorzystują biografię jako temat, czyli zagadnienie samo w sobie:

• Jakie są typowe sekwencje zdarzeń w życiu ludzi?

• Jakie znaczenie przypisuje się tym zdarzeniom?

• Jaki jest związek między tymi zdarzeniami?

Istnieją także badania, które wykorzystują biografię jako środek; starają się one odpowiedzieć na rozmaite pytania socjologiczne;

Procesy biograficzne - struktury procesowe

1. biograficzne schematy działania

2. wzorce instytucjonalne

3. trajektoria

4. biograficzne metamorfozy

Biograficzne schematy działania

• Zakłada się, że jednostka posiada własny plan realizacji określonych działań w życiu;

• Ma plan pracy nad własną tożsamością;

• Jednostka stara się ten schemat realizować;

Wzorce instytucjonalne

• Zakłada się, że działanie jednostki jest podporządkowane instytucjonalnie określonym wzorcom;

• Jednostka akceptuje stawiane wobec niej oczekiwania i stara się je realizować;

• Wzorce instytucjonalne muszą być podstawową strukturą orientacji biografii;

Trajektoria

• Reprezentuje taką formę doświadczenia, w której jednostka zostaje poddana zewnętrznym, nie zależnym od niej i od jej woli sytuacjom, które wpływają na jej biografię;

• Jednostka traci orientację i musi wypracować nowe wzorce postępowania;

• Podstawowym elementem teorii jest cierpienie;

Biograficzne metamorfozy

• Reprezentują nieoczekiwaną, pozytywną zmianę w życiu jednostki, która umożliwia diametralną zmianę życia człowieka;

• Zmiana nie jest przygotowana, jest niespodziewana;

Biorąc pod uwagę komentarz narratora, można zrekonstruować pewne „teorie siebie” oraz odnieść je do tego, jak wyglądało faktyczne życie narratora. Za pomocą „teorii siebie” narrator bardzo często chce coś wyjaśnić lub usprawiedliwić siebie.

Metoda wywiadu narracyjnego umożliwia wielokrotne powracanie do tego samego materiału.

Wywiad narracyjny

• Autor: A. Schütze; opracował całą metodologię tego wywiadu;

• Jest to wywiad swobodny;

• Rygorystycznie opracowane są zasady analizy danych;

• Istotą wywiadu jest otrzymanie wypowiedzi na temat życia;

• Ma to być spontaniczna i swobodna narracja, która nie jest zakłócona przez badacza; w pierwszej fazie badania badacz pełni jedynie funkcję słuchacza;

• W efekcie spontanicznej narracji otrzymujemy zwartą opowieść o życiu danej osoby, która (opowieść) jest rejestrowana na taśmie magnetofonowej;

Fazy wywiadu narracyjnego:

Faza rozpoczęcia wywiadu:

• Celem jest zdobycie zaufania narratora;

• Stworzenie klimatu sympatii, relaksu wszystko po to, by przybliżyć wywiad do normalnej rozmowy;

• Oswojenie narratora z magnetofonem;

• Uzyskanie akceptacji narratora na przeprowadzenie wywiadu;

Faza stymulacji do opowiadania:

• Badacz wyjaśnia rozmówcy, o jaki rodzaj wypowiedzi jest on proszony; wyjaśnienie musi być jednoznaczne;

• Badacz przygotowuje wzorcową aranżację, której dosłownie się nie odczytuje

Faza narracji:

• Spontaniczna (uprzednio już przygotowana) i niezakłócona przez interwencje badacza opowieść o życiu;

• Zadaniem badacza jest wysłuchanie opowieści, bez komentarzy werbalnych i niewerbalnych; słuchanie jest analityczne;

• Narracja jest logicznie uporządkowana i ma określoną strukturę. Narracja musi spełniać określone wymogi:

• wymóg kondensacji: główna linia opowiadania;

• wymóg wchodzenia w szczegóły: narrator musi opowiedzieć o kolejnych zdarzeniach;

• wymóg zamknięcia formy tekstualnej: narrator musi do końca opowiedzieć jakieś zdarzenie;

Faza zakończenia narracji: badacz może zadawać pytania;

• Pytania związane z wysłuchaną narracją mają na celu wyjaśnienie niejasności, dokończenie wątków, dopełnienie narracji;

• Pytania teoretyczne; dzięki nim docieramy do opinii narratora; uzyskujemy od narratora komentarze;

• Pytania i komentarz, które mają wykazać np. czy dane wydarzenia są typowe. Są to również pytania o opinie;

Faza zakończenia wywiadu - faza normalizacji sytuacji;

• Wyłącza się magnetofon

• Jest potrzebna, by dać narratorowi możliwość odreagowania;

• Jest to czas na dyskusję i swobodną rozmowę;

Doświadczenie jednostki, a struktura narracji:

Taka procedura podyktowana jest założeniami teoretycznymi. Mówi się o homologii między strukturą organizacji doświadczeń w życiu jednostki, a strukturą narracji. W strukturze narracji porządek zdarzeń jest taki sam jak w życiu.

• Chodzi nam o uzyskanie ciągłości doświadczenia, jego procesualność;

• Dzięki narracyjnej opowieści badacz może analizować zdarzenia w sposób dynamiczny.

• W narracji jednostka dokonuje procesualnej rekonstrukcji zdarzeń;

Analiza wywiadu narracyjnego

Warunkiem podjęcia analizy wywiadu narracyjnego jest spisanie go z taśmy wedle ściśle ograniczonych zasad.

Należy ustalić schemat komunikacyjny wywiadu przez stwierdzenie (lub nie) jego spontaniczności oraz wyłonienie w wywiadzie fragmentów:

• narracyjnych;

• opisowych;

• argumentacyjnych;

Następnie ustala się proporcje i relacje między tymi częściami.

• Dokonuje się oceny jakości materiału przez wskazanie stopnia jego indeksacji. Wysoki poziom indeksacji występuje wtedy, gdy mamy wiele wypowiedzi szczegółowych i konkretnych;

• W narracji jednostka podejmuje zrelacjonowanie procesualności zdarzeń;

• W argumentacji jednostka podejmuje próbę ustosunkowania się do wypowiedzi, przyjęcia obecnych postaw; oddziela to zdarzenia, które się już wydarzyły od tego, co się obecnie o tym myśli;

Należy dokonać strukturalnego opisu wywiadu zmierza on do ustalenia procesów wynikających z narracji:

• Dzieli się tekst na części, ze względu na:

• tematyczny porządek zdarzeń,

• styl ich prezentacji,

• zmianę perspektywy ich przedstawień;

• Określa się powiązania między poszczególnymi fragmentami tekstu;

• Należy ustalić biograficzne struktury procesowe, tj. biograficzny plan działania;

Należy dokonać analitycznej abstrakcji badacz stara się wyłonić z narracji kategorie, które są wspólne dla innych narracji, oraz te kategorie, które są specyficzne dla tej narracji;

• Komentarze teoretyczne ukazują stosunek jednostki do opowiadanych wydarzeń biograficznych, umieszczane są na końcu sekwencji tematycznych; służą ocenianiu i podsumowaniu. Jeśli umieszczane są przez narratora w środku wypowiedzi, świadczy to o tym, że narrator ma problemy z poddawaną retrospekcji fazą życia;

• Konstrukcja w tle - opowiadanie włączone w główną linię narracji, które uściśla, wyjaśnia, a niekiedy upiększa podstawową narrację i powoduje, że jest ona logiczna i ma uporządkowaną strukturę. Jest ona elementem narracji;

• Przesłonięcia - częściowe lub całkowite pominięcia, ew. luki w relacjonowaniu biograficznych doświadczeń są użyteczne przy analizie uprzedzeń;

• Przesłonięcia teraźniejsze są dokonywane z perspektywy aktualnej rekonstrukcji doświadczeń biograficznych, pozwalają narratorowi maskować wobec badacza rzeczy, o których nie ma on zamiaru mówić. Zaburzają one proces komunikowania;

• Przesłonięcia ówczesne są niezamierzone przez narratora, są trudne do ustalenia, mogą się objawia ć w wyraźnych lukach w wiedzy dotyczącej przeszłych zdarzeń. Zakłada się, że miały one wpływ na dalsze zdarzenia biograficzne w życiu jednostki;

• Komentarze argumentacyjne - narrator wyjaśnia sam sobie i słuchaczowi problemy wcześniej nie rozwiązane w jego biografii, pojawiają się też, gdy narrator widzi konieczność skomentowania własnych działań;

Koda - tworzone na żywo narracje muszą mieć zakończenie; narrator stara się powiązać przeszły wymiar relacjonowanych wydarzeń z teraźniejszą perspektywą

Metody badania procesów społecznych

Proces społeczny zmiana wartości zmiennych w czasie

Dwa typy badań

1. Badania dynamiczne;

2. Badania pseudodynamiczne;

Badania dynamiczne

Oparte są na danych charakteryzujących ten sam obiekt w różnych momentach czasu. Potrzebny jest tutaj wielokrotny pomiar tego samego obiektu. Pomiary te muszą być rozciągnięte w czasie i dokonywane w momentach istotnych ze względu na przebieg badanego procesu. Dla określenia tych istotnych momentów potrzebna jest jakaś teoria.

Np.: badania opinii rolników przed wstąpieniem Polski do UE i po

Badania pseudodynamiczne

Oparte na danych charakteryzujących różne obiekty w tym samym czasie przy założeniu że obiekty te reprezentują różne stopnie zaawansowania tego samego procesu. Przyjmuje się tutaj założenie o jednorodności (jednotorowości) rozwoju badanych obiektów. Od prawdziwości tego założenia zależy wartość przeprowadzonego rozumowania - np. badanie przemian kulturowych na wsi pod wpływem urbanizacji; czy badania opinii rolników polskich i niemieckich …

Metody badań dynamicznych

Analiza szeregów czasowych (analiza trendu)

Wykonywana jest w oparciu o dane statystyczne lub dane sondażowe badania ciągle nowych prób, tzn. próba pobrana zawsze z tej samej populacji, ale obejmująca ciągle nowych ludzi;

Przykład:

Napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do Polski w latach 1990-1998

LATA	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998
w mln USD	88	359	678	1.715	1.875	3.659	4.498	4.908	6.365
Źródło: Bilans Płatniczy na bazie transakcji, NBP

Analiza panelowa

Musimy objąć analizą te same osoby. Jest to wielokrotne badanie tych samych osób za pomocą tych samych pytań;

Badanie panelowe

• Wielkość mówiąca o tym, jak zmieniła się grupa jako całość tzw. zmiana netto; jest to syntetyczna miara trendu;

• Wielkość mówiąca o tym, ile osób zmieniło swoje zachowania tzw. zmiana brutto; jest to syntetyczna miara przepływu;

Zmiana netto nie może być nigdy większa niż zmiana brutto. Wielkości te mogą być jednak równe, co oznacza że ruch odbywa się tylko w jedną stronę;

Jeżeli zmiana netto = 0, a zmiana brutto = 100 wartości takie świadczą o zmianie całkowitej; główna przekątna jest pusta, osoby znad przekątnej znajdują się pod nią i na odwrót;

Badanie macierzy przejść

Dane są oprocentowane albo od zmiany wcześniejszej, albo od zmiany późniejszej;

• Jeżeli tabela jest oprocentowana od wartości zmiennej wcześniejszej, to informuje ona o dalszych losach badanych obiektów;

• Jeżeli tabela jest oprocentowana od wartości zmiennej późniejszej, to informuje ona o przeszłości badanych obiektów;

Ogólnie rzecz ujmując, chodzi tu o takie zmienne, które są statystycznie współzależne - statystycznie współzmieniają się i oddziaływają przy tym na siebie; pozostają w pozytywnym sprzężeniu zwrotnym -wzajemnie się nakręcają np. normy i zachowanie;

• Problemem jest tutaj zagadnienie, która ze zmiennych wpływa silniej na drugą. Można go rozwiązać, kiedy dysponuje się danymi panelowymi (przynajmniej dla dwóch momentów czasowych)

Dwie techniki

1. Analiza tabeli 16-to polowej;

2. Analiza panelowej korelacji krzyżowej z opóźnieniem;

Analiza tabeli 16-to polowej

• Każda z użytych zmiennych musi być zmienną dwupunktową;

• Dane są albo bezwzględne, albo oprocentowane od ogółu badanych;

• Lazersfeld: silniejsza jest ta z dwu zmiennych, która:

• W procesie osiągania spójności silniej przyciąga drugą, czyli silniej generuje spójność;

• W procesie utraty spójności silniej trzyma przy sobie drugą zmienną, czyli silniej zachowuje spójność;

• Pytanie o to, która ze zmiennych jest silniejsza, przekłada się na pytanie, która ze zmiennych silniej zachowuje i przyciąga i zatrzymuje przy sobie drugą zmienną;

Analiza panelowej korelacji krzyżowej z opóźnieniem

• Wymagane są dane interwałowe;

• Bada się siłę dwóch zmiennych A i B, i mierzy się wartości tych zmiennych w różnych momentach czasowych T₁ i T_2. Pomiary te muszą być oddzielone okresem wystarczającym dla zaistnienia wzajemnych wpływów;

• Obliczamy dwie tzw. korelacje synchroniczne. Są to korelacje między A₁ i B₁ oraz A₂ i B₂;

• Obliczamy dwie tzw. korelacje diachroniczne (autokorelacje). Jest to korelacja między tymi samymi zmiennymi w dwóch momentach czasowych;

• Obliczamy dwie korelacje diachroniczne innego typu: tzw. korelacje krzyżowe z opóźnieniem.

W celu rozstrzygnięcia siły zależności porównujemy korelacje krzyżowe z opóźnieniem. Reguły interpretacyjne:

• Jeśli rA₁B₂ jest większa od rA₂B₁, znaczy to że A wpływa silniej na B, niż B na A;

• Jeśli rA₂B₁ jest większa od rA₁B₂, znaczy to że B wpływa silniej na A, niż A na B;

Grupy problemów związanych z realizacją badań panelowych

1. Problemy związane z utrzymaniem grupy panelowej:

• Nie zawsze istnieje możliwość powtórzenia badania na tej samej grupie. Wraz z kolejnymi próbami ubytki te są coraz większe.

• Jeśli zniekształcenia prób mają charakter systematyczny, to zniekształcają one wyniki badań.

2. Problemy związane z zachowaniem niezmienności narzędzia badawczego oraz doborem właściwych momentów do badania.

• Momenty badania muszą być określone przez założenia teoretyczne. Nie mogą być zbyt blisko siebie - respondent może pamiętać pytania.

• Możliwość zadania sensownego pytania w ten sam sposób w odpowiednim momencie polega na tym, aby kontrolować możliwość rozumienia go w sposób odmienny od założonego

XXI. Badania, techniki i narzędzia ewaluacyjne

Zasadniczym celem ewaluacji jest stałe ulepszanie skuteczności i efektywności programów i projektów „miękkich”, zwłaszcza szkoleniowych. Przede wszystkim realizowanych dla i przez instytucje sektora publicznego, gdzie najczęściej nie mamy bezpośredniego działania i weryfikacji poprzez mechanizmy rynkowe.

Pośrednio jednak (i logicznie) ewaluacja (ocena) zawarta jest faktycznie we wszystkich procedurach oceniających; monitorujących i audytowych, choć w różnym stopniu dotyczy i obejmuje różne aspekty badanych zjawisk; instytucji; struktur; produktów wreszcie. Np. klasyczny (tzn. typowy) Judyt koncentruje się na badaniu i ocenie strony finansowej danej instytucji (projektu)

W szczególności ocena ta dotyczy takich aspektów (wymiarów) projektów; przedsięwzięć, itp. jak:

1./ Ich efektywność (wydajność) - odnosząca się do badania wielorakich efektów realizacji danego programu; projektu; szkolenia itp. (zaangażowanie zasobów; skala oddziaływania; „produkty” , inne dodane efekty i wartości będące wynikiem projektu; działań itd.

2/. Ich skuteczność - odnosząca się do zbadania czy i na ile osiągnięto zakładane cele projektu; przedsięwzięcia; szkolenia w odniesieniu do potrzeb.:

a/ cele ogólne

b/ cele szczegółowe i dodatkowe

3/ Ich trafności (odpowiedniości) -odnoszącej się do badania zgodności celów projektu; szkolenia, itp. z potrzebami:

a/ obiektywnymi - ad np. potrzeb rynku pracy; rozwoju regionu; gminy; sektora itp.

b/ subiektywnymi - ad potrzeb, preferencji i oczekiwań mieszkańców; pracowników; uczestników szkoleń, innej grupy beneficjentów.

4/ Ich użyteczność - odnosząca się do zbadania na ile projekt; działania itp. Zaspokoiło potrzeby danej grupy celowej { (np. szkolenie zaspokoiło potrzeby danej grupy szkolonej (np. zawodowej)} lub (i) sektora np. społeczno-ekonomicznego; regionu; gminy.

5/ Ich spójność -odnosząca się do merytorycznej i logicznej analizy związku celów projektu; działania; np. szkolenia i realizowanego programu

6/ Ich trwałość - odnosząca się do trwałości efektów projektu; działań, szkoleń (programów) po ich zakończeniu.

Dokonana ewaluacja będzie z kolei (zwłaszcza dla realizatorów i zarządzających projektem (szkoleniami) przydatnym narzędziem dla bardziej konkretnych (operacyjnych) celów Programu:

• Narzędziem kontroli realizacji jego celów

• Źródłem informacji zwrotnej od beneficjentów końcowych - uczestników projektu

• Narzędziem badania kompetencji wykonawców i zarządzających projektem

• Ew. narzędziem pogłębionej analizy procesu szkoleniowego

Zakładamy ponadto, że w wyniki procesu ewaluacji zwiększy się możliwość:

• lepszego zaspokojenia oczekiwań (zarówno aktualnych, jak i tych, które z dużym prawdopodobieństwem pojawią się w przyszłości) odbiorców programu i innych zainteresowanych funkcjonowaniem instytucji, 

• poprawy jakości merytorycznej programów (np. szkoleń) i form ich realizacji,

• rozwoju i samorozwoju ( zwiększaniu konkurencyjności; samokontroli itp.) - np. rozwoju zawodowego osób uczestniczących w szkoleniach (programie) ale i - pośrednio zarządzających programami/instytucjami, 

• dostarczania informacji koniecznych dla podejmowania decyzji oraz ocena zewnętrzna ze strony instytucji nadzorujących, społeczności oraz opinii publicznej,

• uzyskania odpowiedzi na pytania uwagi itp. i odniesienia się do krytyki ze strony beneficjentów programu; nadzoru administracji publicznej, opinii publicznej,

• pogłębienia odpowiedzialności za program wśród wszystkich zainteresowanych jego funkcjonowaniem i efektami,

• usprawnienia sposobu funkcjonowania instytucji zarządzającej i nadzorującej program, wzmocnienia i ulepszenia procedur demokratycznych dialogu społecznego, aktywności, podmiotowości itp.

Metodologia i zakres badań ewaluacyjnych

Pełne badanie ewaluacyjne obejmie wszystkie ww. aspekty oceny projektu, np. szkoleń, ich: efektywności, użyteczności; spójność, skuteczność; spójność i trwałość

Posługując się standardową klasyfikacją 4 poziomów ewaluacji projektów edukacyjnych - szkoleń wg Donalda Kirkpatricka:

• ewaluacji projektu (szkolenia) na poziomie reakcji (opinie, postawy, ocena werbalna itp. )

• ewaluacji procesu uczenia się (formy; efekty; satysfakcje itp. )

• ewaluacji projektu (szkolenia) na poziomie zachowań (modyfikacja zachowania)

• ewaluacji projektu (szkolenia) na poziomie wyników organizacji (modyfikacja organizacji itp.),

powiedzieć można, że pełne badanie ewaluacyjne powinno obejmować wszystkie4 poziomy projektu (szkoleń)

Ewaluacja może być:

• ewaluacją ex post,

• ewaluacją ex ante,

• bieżącym monitoringiem

EWALUACJAEWALUACJA
podczas procesu (działań) podczas procesu (działań)		po po zakończeniu procesu (działań)procesu (działań)
monitoring Bieżące gromadzenie informacji o przebiegu procesu, analiza zebranych informacji, wydawanie sądu wartościującego i podjęcie decyzji korygujących jego przebieg lub nie.u,	cząstkowa (formatywna Prowadzona w trakcie działań (realizacji projektu, itp.), przyczynia się do wprowadzenia na  bieżąco zmian i modyfikowania programu.	końcowa - bieżąca (sumatywna)- bieżąca ( Dokonywana na zakończenie działań (projektu, realizacji programu itp.)) na z.)	końcowa - odroczona - odroczona . Dotyczy zbiorczego podsumowania efektów działań (programu szkolenia, itp.), ale jest dokonywana po pewnym czasie.

Najpowszechniejszym narzędziem ewaluacji są kwestionariusze ankiety ewaluacyjnej, uzupełniony innymi narzędziami, jak np. zogniskowanym wywiadem grupowym (FGI); wywiadami pogłębionymi; obserwacjami uczestniczącymi lub nie, etc Analiza zebranego w ten sposób materiału stanowi podstawę dalszych Ew, analiz i badań

Stąd w oparciu o wypowiedzi informacje uzyskane od uczestników (aktorów; beneficjntów; zarządzających itd.) budujemy wskaźniki (skale) i oceny ad wszystkich aspektów oceny wyróżnionych w klasycznym modelu analizy ewaluacyjnej (tzw. Model Kirkpatricka/Brinkerhoffa), a więc: wiedzy; zachowań; potrzeb; celów; reakcji uczestników oraz efektów.

Ewaluacja projektu; działania; szkolenia itp. jest pełna i rzetelna, gdy uwzględnia także informacje zebrane w procesie przygotowania projektu; warunków zewnętrznych i wewnętrznych (SWOT) realizacji ( analiza PEST) projektu (szkolenia), na etapie definiowania jego celów i wyboru metod, wreszcie naboru uczestników; beneficjentów, itp.

W praktyce ewaluacja - w istocie zewnętrzna -może i często faktycznie wykorzystuje także elementy (dane ) ewaluacji wewnętrznej. I vice versa.

W analizie zebranego materiału metodologia ewaluacji posługuje się zarówno metodami i narzędziami ilościowymi (w tym wskaźnikami i indeksami; narzedziami statystycznej analizy korelacji; wraz z przeprowadzeniem testu niezależności chi - kwadrat wraz (z poprawką Yatesa na nieciągłość)., jak i jakościowymi: fokusowymi (FGI) oraz obserwacji uczestniczącej.

Powstałe na tej podstawie oceny - „diagnozy” prezentowane są najczęściej w formie raportów. Obok mniej lub bardziej pogłębionej i zaawansowanej analizy ewaluacyjnej zawierają często wnioski i rekomendacje dla organizatorów zarządzających i wykonawców projektów, ale także beneficjentów i sponsorów (płatników)

Cel tego jak wyżej.

Lista sprawdzająca do przeprowadzenia ewaluacji:

1. Jaki jest cel ewaluacji?

2. Czemu ma ona służyć?

3. Kto jest nią zainteresowany?

4. Co będzie przedmiotem ewaluacji?

5. Kto będzie ją przeprowadzać?

6. Jakie informacje będą zgromadzone?

7. Jakimi metodami?

8. Kiedy ewaluacja zostanie przeprowadzona?

9. Gdzie?

10. Ile przeznaczymy na nią czasu?

11. Jak zostaną opracowane wyniki?

12. W jakiej formie przedstawione?

13. Komu?

14. Jak zostaną wykorzystane wyniki ewaluacji?

Przykłady z zakresu oceny usług komunalnych!




TECHNIKI PROJEKCYJNE

TECHNIKI projekcyjne - służą wyłącznie do pomiaru informacji jakościowych. Pytania lub bodźce skierowane do respondenta mają formę pośrednią. Respondent oceniając postawy, motywy oceniania innych przypisuje im nieświadomie swoje cechy. Jest to podświadoma projekcja, czyli przenoszenie własnych cech na osoby lub rzeczy.
W ten sposób dokonuje się poziom cech respondenta - konsumenta, głównie psychicznych, które w przeciwnym razie trudno byłoby zidentyfikować. Rolę, instrumentów pomiarowych pełnią różnego rodzaju testy. Np.:

Test skojarzeń słownych - bodźcem kierowanym do respondenta jest pojedynczy wyraz na który respondent udziela spontanicznej odpowiedzi skojarzenia słowne.

Test uzupełnienia zdań - prezentowane są niekompletne zdania z prośbą o ich uzupełnienie. Odpowiedzi ( dopełnienia zdań ) pozwalają określić autentyczne postawy respondenta wobec obiektu badania.

Test rysunkowy - składa się z jednego lub kilku rysunków przedstawiających rozmowę dwóch lub więcej osób. Wypowiedzi są ujęte w „dymkach” lub „balonikach”, który co najmniej jeden jest pusty do uzupełnienia przez respondenta. Możemy przez to poznać uczucia przez nastawienie do dóbr i usług.


Typowe dla badań rynkowych:


Test akceptacji produktów - przedmiotem testu jest ocena szeroko rozumianego produktu przez ekspertów lub celowo dobrane grupy konsumentów.
np. prezentacja; opis; porównanie - uwaga na sposób formułowania pytania; -sytuacji oceny, itp


Test akceptacji ceny - sprawdzenia dostosowania ceny produktu do możliwości nabywczych określonego segmentu konsumentów. Przedmiotem testu jest poziom akceptowania cen dowolnego produktu oraz reakcja na zmiany cen.

Np. ile zapłacił byś za bilet na koncert The Reling Stons…; kg dobrych jabłek; jaką cenę 1l -uwaga na sposób formuowania pytania!!!


Test koniunktury - ocenia aktualną sytuację rynkową i pozwala na zbudowanie krótkookresową prognozę kształtowania się procesów zjawisk rynkowych.
Badanie od jednostek handlowych i przedsiębiorstw . Narzędziem powierzanym jest kwestionariusz w którym porównuje się wielkości ekonomiczne np. popyt, szerokość głębokość, zatrudnienie asortymentu. W badanym okresie do poprzedniego, poprzedniego a w drugiej części kwestionariusza zawiera pytania co do opinii ekspertów.

Np. … biorąc pod uwagę powyższe dane i tendencje, jakie będą ceny ropy na koniec roku…

Definicje metody projekcyjnej:

• L. K. Frank: „Projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora.. ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzucie jej indywidualne znaczenie i organizację”

• S. Deri, D. Dinnerstein, J. Harding, A.D. Pepitone: „Istotną cechą technik projekcyjnych jest to, iż odpowiedzi nie są traktowane zgodnie z ich brzmieniem, tj. w sposób, w który chciałby je pojmować badany, gdyby rozumiał wskazówki testu, lecz są one interpretowane zgodnie z pewną teorią psycholog. Dotyczącą reakcji podmiotu w sytuacjach testowych”.

W technikach projekcyjnych zadaniem podmiotu jest zorganizowanie (nadanie znaczenia lub zinterpretowanie) pewnej sytuacji bodźcowej, która nie ma w samej sobie jednoznacznej, narzucającej się struktury. Umożliwia nam to wgląd w jego predyspozycje bez jego wiedzy.

Aby umożliwić ukrycie rzeczywistych celów badacza stosuje się metodę, która polega na tym, że badany ujawnia swoje potrzeby i rzeczywiste wartości za pośrednictwem innej osoby lub postaci fikcyjnej, z którą, jak sądzimy, utożsamia się.

• Przykład: technika kończenia historyjek - zazwyczaj prosi się badanego by

odpowiadał nie tak jak by sam się zachował lecz jak zachowałby się bohater opowiadania. W ten sposób badany ma większe szanse w sposób nieskrępowany ujawnienia swoich uczuć.

• Nie należy jednak sądzić, że można w sposób bezpośredni wnioskować o cechach respondenta ze sposobu zachowania się, życzeń, ideologii i wartości postaci, z którą się on identyfikuje. „Projekcji” mogą podlegać różne poziomy osobowości np. sumienie, mechanizmy obronne itd. Dlatego zinterpretowanie takiego materiału jest na ogół bardzo złożone i wymaga poważnego szkolenia i doświadczenia

Techniki projekcyjne mogą być wykorzystywane tak i przez psychologa klinicznego jak i przez socjologa:

• psycholog kliniczny ma do dyspozycji szereg wypróbowanych technik

projekcyjnych (np. test tematycznego postrzegania) oraz ma dostęp do standaryzowanych metod zbierania materiałów, punktowania wyników oraz sposobów interpretowania tych testów.

• Socjolog natomiast nie ma do swojej dyspozycji wypracowanych technik projekcyjnych. Obecnie istnieje szereg różnorodnych technik, które zostały opracowane przez poszczególnych badaczy dla określonych celów, jednak tylko nieliczne z nich zostały użyte w więcej niż jednym badaniu, a żadna z nich nie posiada szerszej bazy eksperymentalnej. Techniki te różnią się od siebie np. stopniem skuteczności z jaką maskują swoje cele badawcze.

1. Techniki słowne:

1. Technika kojarzenia słów:

• Oparta na klasycznej technice kojarzenia słów zastosowanej wiele lat temu przez Carla Junga w badaniach nad zaburzeniami psychicznymi.

• Badanemu wymienia się pewną ilość słów, jedno po drugim i prosi się go aby podał pierwszą myśl jaka mu się skojarzy z każdym słowem.

• Niektóre ze słów użytych jako bodźce mają charakter neutralny, inne pozostają w związku z badanymi postawami społecznymi.

2. Technika kończenia zdań:

• Badanemu przedstawia się szereg niedokończonych zdań i prosi by je dokończył, kładąc z reguły nacisk na szybkość odpowiedzi.

• Przykład: przy badaniu postaw wobec murzynów taki test mógłby zawierać zdania:

• Kiedy Murzyn siada obok niego w autobusie, John...

• Przejście przez dzielnicę murzyńską jest...

• Murzyni są...

• Treść odpowiedzi może umożliwić nam zdobycie poważnej wiedzy o badanym. Jeżeli jednak badani są na wyższym poziomie umysłowym istnieje mała szansa, że cel badania uda się dostatecznie ukryć, nawet jeśli dołączymy zdania o charakterze neutralnym dla zagadnienia.

• Nadal jednak mało wiemy czy lepiej formułować zdania w trzeciej osobie („Murzyni, których John zna...”), czy też w pierwszej („Murzyni, których znam...”)

3. Technika kończenia historyjek i dyskusji:

• Badanemu przedstawia się fragment historyjki bądź też dyskusji wystarczający aby zwrócić jego uwagę na dane zagadnienie, ale nie wystarczające aby można było stwierdzić jak zdarzenia potoczą się dalej, następnie prosi się badanego by dorobił zakończenie

• Przykład:

„X, który wychował się w przekonaniu, że wojna niczego nie załatwia, melancholijnie rozważa możliwość powołania go do wojska. Spotyka swojego przyjaciela i idą razem na piwo.

Y, został powołany do wojska i znajduje się obecnie w drodze do swej jednostki. Mówi on X-owi, że spodziewa się, iż poślą go na teren działań wojennych na Pacyfiku. Perspektywy te bardzo go cieszą i powiada, że z prawdziwą przyjemnością zrzuci ubranie cywilne i włączy się w działania wojenne.

Jak jest możliwe, pyta X, że.......”

• Stosuje się też pytania o charakterze projekcyjnym, które podobne są pod pewnym względem do zwykłych pytań otwartych. Pytanie może dotyczyć np. pewnego fikcyjnego zdarzenia, np. „Przypuśćmy, że przyleciał na naszą planetę człowiek z Marsa i Pan był pierwszą osobą, która miała mu odpowiedzieć na pytanie jacy ludzie żyją na świecie. Co by Pan odpowiedział?”.

• Kwestionariusz Levinsona - składa się z 8 pytań dot. niezwykłych wydarzeń lub przeżyć, które mogłyby mieć duże znaczenie emocjonalne dla badanych. Odpowiedź jest kodowana wg zespołu kategorii, o którym zakłada się, że obejmuje wskaźniki wysokiego lub też niskiego etnocentryzmu.

2. Techniki obrazkowe:

1. Test tematycznego postrzegania:

• Składa się z serii niejednoznacznych obrazków. Badanego prosi się aby opowiedział historyjkę na temat każdego obrazka („Co się tam dzieje obecnie?”, „Jak do tego doszło?”, „Co będzie w przyszłości?”)

• Zakłada się, że w ten pośredni sposób badany powie nam coś o sobie samym

• Każda postać w toku akcji, którą badany się interesuje, z którą, jak sądzimy, może się identyfikować, jest środkiem za pomocą którego może on wyrażać własne skłonności.

• Jednak nawet przy zastosowaniu tego testu owe podstawione tendencje mogą ulec przekształceniu na skutek działania nieświadomych mechanizmów obronnych, lecz test ów często dostarcza także wskaźników działania owych mechanizmów.

2. Test stosunków międzyludzkich:

• Został opracowany przez ekipę badaczy z uniwersyteckiego studium stosunków międzygrupowych

• Składa się z 10 rysunków, z których każdy przedstawia jakąż niejednoznaczną sytuację kontaktu międzygrupowego.

• Jeden z obrazków przedstawia np. scenę w czasie meczu koszykówki, w której zawodnik o białej skórze leży na podłodze, a nad nim stoi zawodnik Murzyn

• Inny obrazek może przedstawiać scenę w restauracji, w której w drzwiach stoi trzech Murzynów i rozmawia z kelnerem, który podniósł rękę.

• Każda ze scen może być interpretowana jako przedstawiająca bądź nie przedstawiająca konfliktu.

• Badanych prosi się aby o każdej scenie opowiedzieli krótką historię, które są później oceniane w zależności od tego czy pojawił się w nich konflikt, jak dalece badani potępiają ów konflikt, jak zostanie on rozwiązany itd.

3. Test porządkowania obrazków (Tomkins):

• składa się z 10 scen, z których każda składa się z 3 obrazków.

• badani mieli uporządkować te obrazki w kolejności czasowej oraz ułożyć historyjki na ich temat

• sposób ułożenia obrazków dostarczał bardzo prostego wskaźnika natężenia postaw (test ów mierzył postawy wobec pracy), podczas gdy sama treść opowiadania dostarczała materiału umożliwiającego wgląd w ukryte czynniki wyznaczające owe postawy

4. Test sytuacji społecznych (Radke, Trager, Davis):

• Składa się z szeregu obrazków (przedstawiały one dzieci w szkole, na placu zabaw czy na ulicy) oraz z szeregu pytań dołączonych do każdego obrazka

• Test ten badał wyobrażenia i postawy dzieci dotyczące jak Murzyni i biali czy protestanci, katolicy i Żydzi

• We wszystkich przypadkach przeprowadzający wywiad określał przynależność grupową postaci na obrazku w toku wywiadu.

• Na podstawie reakcji dzieci na różne obrazki określano natężenie ich poczucia przynależności grupowej oraz cechy przypisywane przez nie różnym grupom

3. Techniki zabawowe:

1. Techniki polegające na manipulowaniu lalkami:

• Badano postawy małych dzieci

• Evans i Chein przedstawiali dzieciom pewną ilość lalek „białych” i „kolorowych” i prosili je, aby bawiły się tymi lalkami w określony sposób np. w organizowanie przyjęcia, tak jakby kręciły film

• Włączenie bądź wyłączenie z zabawy lalek kolorowych oraz role przeznaczone dla nich w tej zabawie dostarczały prostego, obiektywnego wskaźnika za pomocą którego mierzono postawy badanych wobec dzieci murzyńskich

2. Test lalkowy + materiał obrazkowy:

• Hartley i Schwarz - badania nad postawami dzieci wobec dzieci z innych grup społ.

• Malowane dekoracje zawierały elementy charakterystyczne dla dzielnicy katolickiej na jednym obrazku, dzielnicy żydowskiej na drugim oraz typowej dzielnicy zamieszkałej przez klasę średnią, pozbawioną religijnych znaków na trzecim obrazku.

• Odpowiednio dobrane grupy rodzinne lalek umieszczano na tle różnych dekoracji i dzieci miały się bawić w takie sytuacje społeczne jak przyjęcie urodzinowe, jazda autobusem do szkoły itd.

4. Techniki psychodramatyczne:

• Metoda ta wymaga aby badany odgrywał pewną rolę - bądź samego siebie bądź kogokolwiek innego, i pełniąc ją zachowywał się tak jak w realnej sytuacji życiowej.

• Przykład: jeżeli badamy białego możemy mu kazać odgrywać rolę Murzyna - robotnika przemysłowego, który opuścił kilka dni w pracy i który musi wytłumaczyć się majstrowi w tej nieobecności

• Sposób w jaki badany odgrywa swoją rolę, przeszłość jaką do niej dorabia, dadzą zapewne wiele materiału umożliwiającego poznanie jego postaw

• Badacz może dokonać zapisu jego zachowań dla celu dalszej analizy, bądź też może je skategoryzować na miejscu stosując różne skale itp.

• Psychodrama jest jednym wielu narzędzi, które nadają się do systematycznego badania umiejętności społ. Umożliwia ona postawienie badanego w sytuacji, w której możemy obserwować jak zachowuje się on w stosunkach z innymi ludźmi.

Wady technik projekcyjnych:

• cel powyższych technik może być ukryty jedynie przed najbardziej naiwnym respondentem

• złożoność samych technik oraz brak standaryzacji większości metod uniemożliwiają ich praktyczne zastosowanie w badaniach na większą skalę

• mimo obiecujących zapowiedzi, że techniki projekcyjne będą metoda badawcza o rozległych zastosowaniach, umożliwiającą sięgnięcie głęboko pod zewnętrzną warstwę postaw i opinii - zapowiedź ta nie została jak dotychczas zrealizowana.

Jednak w najbliższej przyszłości techniki projekcyjne mogą odegrać dużą rolę w intensywnych, prowadzonych a małą skalę, laboratoryjnych badaniach postaw społ.

• Testy pozornie zadaniowe do badania postaw społ.

Newcombe - badania nad znaczeniem klimatu społecznego dla niektórych determinantów informacji:

• Badanie to wykazało, że studenci będący zwolennikami gen. Franco mieli wyraźną tendencję do większego niż reszta znajomości tych faktów, które były dla Franco życzliwe oraz do nieznajomości tych, które były dla Franco nieżyczliwe

• U studentów o orientacji antyfrankistowskiej występowała tendencja odwrotna

• Newcombe komentuje te wyniki stwierdzając, ze jeśli chodzi o problemy trudne, domysły będą zapewne iść w kierunku zgodnym z postawami badanego.

Tego rodzaju stwierdzenia doprowadziły do rozwoju pośrednich, zamaskowanych technik badania postaw społecznych, polegających na zastosowaniu testu zadaniowego, dostatecznie trudnego lub złożonego, aby na sposób jego wykonania mogły mieć wpływ postawy badanego

• W odróżnieniu od instrukcji, które są używane w niektórych testach projekcyjnych, w których zapewnia się badanego, że „poprawna” odpowiedź istnieje, tutaj każe się wierzyć, że istnieją odpowiedzi słuszne i błędne i stara się wzbudzić w nim dążenie do wypełnienia zadań tego testu możliwie jak najlepiej.

Campbell - reguła konstruowania takich testów:

„Znajdź takie zadanie, które będzie miało charakter rzeczowy dla twoich respondentów i, które wszyscy będą starać się wykonać możliwie dobrze. Uczyń zadanie dostatecznie trudnym bądź też weź taką dziedzinę rzeczywistości, w której badani mają małe doświadczenie lub też małą wiedzę. Wypełnij test treścią powiązaną z badanymi przez ciebie postawami. Szukaj w odpowiedziach błędów systematycznych bądź też jakiejkolwiek innej systematycznej tendencji w sposobie wykonania zadania. Jeśli takie odchylenia znajdziesz, wydają się one dostateczną podstawą do wnioskowania o postawach”.

Niektóre techniki pozornie zadaniowe używane dotychczas do badania postaw społ.:

1. Test informacyjny:

• Hammond zastosował ten test m.in. do badania postaw robotników wobec nadzoru

• Kwestionariusz zawierał 3 rodzaje pytań:

• Pierwsza grupa składająca się z 8 pytań zmuszała respondenta do wyboru dwóch odpowiedzi, z której każda była równie błędna, ale w odwrotnym kierunku od odpowiedzi poprawnej, np. przeciętny zarobek robotnika w przemyśle wojennym w roku 1945 wynosił:

1. 37 $, b) 57 $

• Druga grupa składała się z 12 pytań i wymagała od respondenta odpowiedzi na pytanie w sprawie o której nie mógł on posiadać żadnej informacji

• Trzecia seria pytań składała się z 12 pytań na stopień poinformowania (wprowadzone po to by przekonać respondenta, że odpowiada on rzeczywiście na test stopnia poinformowania) pomieszanych z 20 pytaniami wspomnianymi powyżej

• Zbudowane przez Hammonda skale bezbłędnie wyłoniły grupę składającą się z członków związków zawodowych oraz grupę z dwóch klubów buisnessmanów.

2. Testy polegające na rozumowaniu:

• dzięki laboratoryjnym badaniom procesów rozumowania wiemy, iż wnioskowanie sylogistyczne nie zawsze jest dokonane w sposób logiczny; bardzo często zależy ono od treści sylogizmu

• W swych badaniach nad postawami wobec Japończyków Morgan posługiwał się testem sylogistycznym, w którym wszystkie alternatywne konkluzje były fałszywe.

• Nadawał sylogizmowi charakter stwierdzeń abstrakcyjnych typu: „żadne A nie są B; niektóre C są B; z tych dwóch stwierdzeń należy wnioskować iż ...”.

• Następnie napełniał je „treścią”: „godny szacunku człowiek nie popełnia czynów haniebnych”, „bombardowanie Pearl Harbour przez Japończyków było czynem haniebnym” , „Z tego należy wnioskować, iż...”.

• Różnice w sposobie odpowiedzi na sylogizm podany w postaci neutralnej oraz w postaci naładowanej emocjami były przesłanką dla wniosków o postawach badanych wobec danej grupy.

3. Ocena opinii grupy:

• Większość ludzi ma tendencje do przeceniania ilości osób zgadzających się z ich własnymi opiniami. Fakt ten skłonił badaczy do badania postaw społ., przez zwracanie się do respondentów z prośbą, aby ocenili jaki procent członków danej grupy zgodziłoby się z określonym poglądem

• Są jednak też zastrzeżenia do tej metody:

• Aczkolwiek u większości badanych zniekształcenia idą w kierunku zgodnym z ich życzeniami, u niektórych osób i w pewnych okolicznościach zniekształcenia te idą w kierunku przeciwnym (odzwierciedlają raczej ich lęki niż nadzieje). Nie przeprowadzono jeszcze dostatecznej ilości badań, które by wskazywały w jakich warunkach zniekształcenie w ocenie będzie miało tendencję do ujawniania nadziei a w jakiej lęków.

• Ponadto niezbędna jest tutaj pewna ogólna znajomość opinii grupy, z którą można by skonfrontować opinie indywidualne. Inaczej będziemy musieli zastosować wątpliwą procedurę posługiwania się oceną przeciętną jako wzorcem do porównań

4. Testy postrzeżeniowe i pamięciowe (E.L. i R. E. Horowitz):

• Badania nad kształtowaniem postaw rasowych

• Zastosowano pewną ilość technik opartą na złożeniu, iż postrzeganie i pamięć są pod silnym wpływem zarówno indywidualnych predyspozycji jak i też przeszłości badanego

• Jeden z tych testów (ang. the Aussage Test) polegał na pokazywaniu badanym skomplikowanego obrazu w ciągu 2 lub 3 sekund, po czym zadawano serię standaryzowanych pytań mających stwierdzić co badani spostrzegli i zapamiętali. Np. po pokazaniu obrazu na którym nie było murzyna zadawano pytanie „Co robił kolorowy mężczyzna stojący w kącie pokoju?”. Im starsze dzieci tym częściej „przypominały” sobie, że widziały Murzyna pełniącego funkcję służącego.

• Test zasięgu spostrzeżenia składał się z serii plansz z których każda zawierała 10 rysunków. Pokazywano je dzieciom przez 10 sekund, a następnie proszono aby powiedziały jakie rysunki zapamiętały (w starszych grupach Murzyni zapamiętywani byli częściej)




BADANIA INTERNETOWE

Badania marketingowe w internecie stają się w ostatnim czasie coraz bardziej popularną drogą uzyskiwania informacji przez różnego rodzaju przedsiębiorstwa. Wynika to z faktu coraz większej popularyzacji sieci i coraz szerszego do niej dostępu, a także ze stosunkowo niskich kosztów przeprowadzania takich badań w porównaniu z tradycyjnymi metodami. Koncerny doskonale rozumieją też, że wyniki takich badań otrzymuje się o wiele szybciej, co można wykorzystać, aby osiągnąć przewagę nad konkurencją.

Niezależnie od tego czy źródła informacji są tradycyjne czy nowoczesne, podział badań marketingowych wygląda identycznie - ze względu na sposób gromadzenia informacji badania marketingowe dzieli się na:

• badania wtórne czyli pozyskiwanie informacji, które są już zawarte w różnych publikacjach lub zgromadzone w jakichś zbiorach

• badania pierwotne czyli pozyskiwanie informacji specjalnie z punktu widzenia potrzeb danego badania i bezpośrednio od osób będących źródłem tych informacji

Sieć internetowa stwarza możliwość obu tych rodzajów badań.

W przypadku badań wtórnych internet jest źródłem licznych informacji, które mogą zostać wykorzystane przez przedsiębiorstwa w celach marketingowych. Należą do nich witryny WWW przedsiębiorstw, dane różnych organizacji np.: biur statystycznych, bazy danych różnego rodzaju, wydania on-line różnorodnych czasopism, publikacje firm zajmujących się badaniami marketingowymi, czy też dane bibliotek uczelni i instytutów naukowych. Istotną rolę spełniają również specjalizowane serwisy informacyjne, utrzymujące się z reguły z wpływów z reklam internetowych i dostarczające szczegółowych informacji ekonomicznych i marketingowych z różnych aspektów funkcjonowania rynku. Istnieje co najmniej kilkanaście takich miejsc w języku polskim, a oprócz tego setki jeśli nie tysiące anglojęzycznych serwisów obejmujących zasięgiem zarówno rynki lokalne jak i ogólnoświatowe. Serwisy takie nie tylko same podają obszerny zakres informacji, ale także zawierają odnośniki do innych stron o podobnej tematyce. Zaletą stosowanego przy tworzeniu stron WWW tzw. hipertekstu jest właśnie powszechnie stosowana możliwość umieszczania interaktywnych odnośników znacznie ułatwiających wyszukiwanie i korzystanie z powiązanych tematycznie informacji. Oprócz stosunkowo powszechnych źródeł darmowych, możliwy jest także dostęp do odpłatnych raportów badawczych i baz danych przygotowywanych przez specjalistyczne firmy jako przedsięwzięcia komercyjne.

Zasadniczą zaletą przeprowadzania wtórnych badań marketingowych w internecie jest oszczędność czasu, możliwość dotarcia do bardzo różnorodnych informacji na każdy praktycznie temat oraz niskie koszty samego procesu poszukiwania danych. Są jednak także wady. Podstawową jest często pobieżność uzyskanych informacji - darmowe serwisy informacyjne i bazy danych często oferują informacje mocno ograniczone i skrótowe. W polskich warunkach dochodzi także problem zbyt słabej informatyzacji wielu przedsiębiorstw i instytucji, stąd wiele z nich nadal nie korzysta z możliwości publikowania danych w internecie.

Internet może być stosowany nie tylko w celu docierania do wtórnych źródeł informacji marketingowych. Możliwe jest także stosowanie kilku metod badawczych. Przede wszystkim są to badania ankietowe oraz analiza prowadzona na rynku testowym.

Badania ankietowe za pośrednictwem internetu są zazwyczaj przeprowadzane w ten sposób, że na stronach WWW są zamieszczane kwestionariusze ankiety, które następnie pocztą elektroniczną docierają do respondentów. Taki sposób badań ma kilka atutów:

• relatywnie niski koszt badania w porównaniu z metodami tradycyjnymi

• wysoki stopień obiektywności odpowiedzi - podobnie jak w ankiecie pocztowej nie wywiera się na respondenta żadnego wpływu

• możliwość precyzyjnego dotarcia ankiety do konkretnej osoby

• duża szansa zapewnienia dyskrecji i swobody wypowiedzi

• szybkość uzyskania odpowiedzi (około 50% przychodzi już po 25 godzinach)

• precyzja odpowiedzi użytkowników Internetu

• międzynarodowy zakres przedsięwzięcia badawczego - brak przeszkód w postaci granic czy barier językowych, dostęp do respondentów na całym świecie

• możliwość stworzenia kwestionariusza o charakterze multimedialnym - przy zastosowaniu języka HTML możliwe jest dołączenie grafiki i dźwięku do treści ankiety

• duży stopień automatyzacji badania, ułatwiający gromadzenie i przetwarzanie danych, a tym samym bardzo szybkie uzyskanie wyników

Oczywiście ankieta e-mail ma też wady. Należą do nich przede wszystkim:

• trudności w zidentyfikowaniu wstępnej próby (trudności z dostępem do list adresowych, relatywnie mała dostępność do poczty elektronicznej)

• brak technicznych standardów przesyłania poczty elektronicznej - programy pocztowe na różnych platformach nie zawsze poprawnie odczytują nadsyłaną pocztę (problem ten jednak stopniowo zanika wraz z dominacją na rynku 2 gigantów oprogramowania internetowego tj. firm Microsoft i Netscape, których produkty są dostępne tak na platformie PC jak i UNIX oraz Apple Mac)

• Niebezpieczeństwo uznania przesłanej wiadomości za nieważną i zignorowania jej (jest ono coraz groźniejsze, bo wprawdzie większość internautów wypowiada się pozytywnie o zjawisku reklamy i promocji w sieci, jednak szerzy się zjawisko tzw. spamu czyli nie chcianej, przypadkowej poczty reklamowej, przeciw której programy pocztowe wyposażane są w specjalne filtry)

Odmianą zwykłej ankiety e-mail, jest badanie przeprowadzane wśród członków grup dyskusyjnych. Zapewnia ono większą selektywność grupy docelowej, ponieważ grupy takie skupione są zazwyczaj wokół określonego tematu przewodniego. Dodatkowo nie jest potrzebna znajomość adresów pocztowych poszczególnych osób - serwer pocztowy danej grupy automatycznie roześle ankiety do wszystkich jej uczestników.

Mniejsze możliwości uzyskania obszerniejszych informacji, ale zarazem znacznie większą grupę odbiorców mają krótkie ankiety zamieszczane bezpośrednio na stronach WWW. Użytkownik sieci zaznacza przy pomocy myszy odpowiedzi na poszczególne pytania, po czym całość jest w czasie rzeczywistym przesyłana na serwer firmy, gdzie odpowiednie oprogramowanie zlicza wyniki i na bieżącą jest w stanie generować statystyki.

Często firmy chcąc zachęcić użytkowników internetu do wypełnienia kwestionariuszy ankiet, umieszczają je jako warunek dostępu do różnorodnych interesujących informacji, lub np.: założenia darmowego konta e-mail.

Badania ilościowe przeprowadzane w internecie mają zasadniczą zaletę - niskie koszty. Typowe przeprowadzenie takiego badania kosztuje od 4 do 6 tysięcy dolarów (jeśli dołączany jest raport i analiza wyników, cena odpowiednio wzrasta), natomiast w świecie „rzeczywistym” jest zazwyczaj kilkakrotnie droższe.

Badania na rynku testowym, które również często są przeprowadzane przy pomocy internetu to np.: pre-test reklamy czyli wstępna analiza różnych wariantów reklamy, które mogą być zastosowane w kampanii reklamowej. Na krok taki zdecydowała się między innymi Coca-Cola umieszczając na swojej stronie tzw. bannery zawierające różne wersje reklamy. Do finalnej kampanii wybrano tą reklamę na którą kliknęło najwięcej internautów w ciągu miesiąc trwania pre-testu. Podobne podejście można też zastosować przy wprowadzaniu na rynek nowego produktu, nowego opakowania itd. Testowanie koncepcji on-line może skrócić czas badania z czterech tygodni do siedmiu dni. Jest to niezaprzeczalną zaletą w czasach, kiedy produkty są testowane pół roku przed wprowadzeniem na rynek. Firmie Unilever produkującej dziesiątki produktów codziennego użytku, udało się osiągnąć poprzez pretesty internetowe 75% oszczędności czasu.

Do wad szeroko rozumianych badań internetowych należą: zagrożenie prawdziwości i tajności informacji w wyniku ataków hackerskich, próby manipulowania wynikami, pracochłonność przy przygotowywaniu narzędzi badawczych, tak aby zdołały przyciągnąć uwagę użytkowników pobieżnie przeglądających strony (a tych w Internecie jest najwięcej). Jednak wyżej wskazane wady nie są w stanie przeważyć licznych zalet, zwłaszcza że większość z nich możliwa jest do wyeliminowania na etapie projektowania narzędzi.

Zastosowanie nowoczesnej technologii dynamicznych stron WWW umożliwiające efektowne połączenie tekstu, grafiki, animacji, video i dźwięku otwiera zatem szerokie pole do popisu przed firmami specjalizującymi się w różnego rodzaju badaniach marketingowych. Z biegiem czasu, kiedy dostęp do Sieci stanie się jeszcze bardziej powszechny niż obecnie, powoli zatrze się zapewne różnica między badaniami tradycyjnymi i badaniami on-line.

ŹRÓDŁA:

1. A.Sznajder „Marketing wirtualny”

2. „Media i marketing Polska” nr 1/2000, 8/2000

3. Internet




xxx SKALE

WYKŁAD xx (20 03.06)

POMIARY: SKALE - WSKAŹNIKI - INDEKSY

1. Dane uzasadnione są tylko ( . maja sens) na gruncie określonego myślenia teoretycznego!

2. Określonej cesze (właściwości) socjologicznej odpowiadają różne rodzaje danych, ale maja one taką samą „strukturę formalną”:

• Dane empiryczne dotyczą jednostek badawczych (ludzi; instytucji; zjawisk itp.)

• Najczęściej dotyczą całości jednostki badawczej, ale ich poszczególnych wymiarów (np. wykształcenia; wieku; wagi, itp.)

• W badaniu staramy się ustali wartość określonych cech jednostek badawczych.

Jednostka badana	cecha
		przynależność społeczna	wiek	płeć	Orientacja polityczna
Janek
Kasia
Tomek
Bożena
Grzegorz

Zatem: dane są to ustalone w toku postępowania badawczego wartości cech jednostek badawczych.

Krócej: każdorazowo określone wartości pewnej zmiennej

Gromadzenie i porządkowanie danych powinno spełniać trzy zasady:

• Zasadę porównywalności ( cechy jednostek badanych musza być mierzalne - występować (grupa jest płci meskiej…) i porównywalne ( łysy i w ortalionie… )

• Zasadę klasyfikowalności (zbiory- kategorie wyczerpujące i rozłączne),

• Zasadę kompletności: (uwzględniamy wszystkie istotne dla pytań badawczych cechy wszystkich jednostek




Różne poziomy pomiaru czyli:




Miary tendencji centralnej (zob.B.: s. 441-3)

średnia = suma wartości/ liczbę przypadków

(modalna - najczęściej występująca wartość)


mediana - środkowa wartość w uporządkowanym rozkładzie wszystkich obserw. wartości)
















Przykłady innych skal w badaniach socjologicznych:

-stosowanych gł. do badania postaw

Metoda równych interwałów (badanie postaw: od negatywnej do pozytywnej):

Np. badanie postaw w stos. do Kościoła:

„do Kościoła chodzą przeważnie ludzie starzy” „Kościół opóźnia przemiany współczesnego świata”

Skala dystansu społecznego Emory Bogardusa:

Uszereguj (1;2;3...).wypowiedzi: od największego do najmniejszego dystansu wobec „obcych” (np. cudzoziemców):

1. pozwoliłby na przyjazd do mojego kraju 1

2. pozwoliłby na małżeństwo z moja córką 5

3. pozwoliłby na zatrudnienie w moim zawodzie 2

4. pozwoliłby na podjęcie pracy w mojej firmie 4

5. pozwoliłby na zamieszkanie w moim sąsiedztwie 3

(B.s. 190)

1. Czy zgodziłbyś się, aby Albańczyk mieszkał w twoim kraju?

.

.

5.Czy zgodziłbyś się, aby twoje dziecko poślubiło Albańczyka?




Skala R. A. Likerta -




Konstruowanie skali:

1. Kompletowanie zestawu różnych stwierdzeń, co do których jesteśmy intuicyjnie przekonani, że dotyczą cechy którą chcemy mierzyć. Np. A. Mąż określa wysokość kieszonkowego swojej żony. B. Praca zawodowa męża jest więcej warta niż praca domowa żony. C. Kobieta nie powinna nigdy w obecności innych mężczyzn wygłaszać innego zdania niż jej mąż. D. Kobiety powinny mieć prawo jazdy. Respondent jest poproszony o zajęcie konkretnego stanowiska względem w/w stwierdzeń poprzez zaznaczenie krzyżykiem odpowiedzi, która mu najbardziej odpowiada:

 

4              3                     2                     1                0

tak         raczej           nie mam            raczej          nie

tak               zdania                nie

2.Skompletowane stwierdzenia można poddać selekcji po to, aby stwierdzenia mało przydatne nie obciążały badania zasadniczego. Może temu służyć wstępny sondaż przeprowadzony np. na grupie 100 osób, nie jest on jednak konieczny.

3. Wybranym przez respondentów odpowiedziom nadajemy wartości liczbowe, co można uczynić przed lub po przeprowadzeniu wywiadu. Wartości te powinny jednak zawsze rosnąć w tym samym kierunku.

4. Sprawdzanie założonej jednowymiarowości wszystkich stwierdzeń. Odrzucamy wszystkie stwierdzenia, które nie odwołują się do interesującej nas cechy. Należy wykryć stwierdzenia fałszywe.

• Ustala się łączną liczbę punktów uzyskana przez respondenta - dodając wartości liczbowe, które uzyskała odpowiadając na każde ze stwierdzeń.

• Spośród 25% respondentów, którzy uzyskali największą liczbę punktów („grupa górna”) i 25% respondentów, którzy uzyskali najniższą liczbę punktów („grupa dolna”) tworzy się grupy porównawcze.

• Ustala się, jakich odpowiedzi udzielona na każde z kolejnych stwierdzeń w jednej i drugiej grupie. Trzeba obliczyć średnią wartość punktową tego stwierdzenia w obu grupach.

• Następnie sprawdza się czy średnie te różnią się miedzy sobą w sposób istotny - statystyczny test istotności.
  

Średnia arytmetyczna:




Oblicza się średnią w obu grupach:
  i



   i     


n - liczba członków w grupie

X - liczby przyporządkowane odp.

f - liczba respondentów, którzy udzielili danej odp.

• Następnie można obliczać różnicę między średnią w grupach - górnej i dolnej, sumę kwadratów odchyleń w obu grupach (V²_g i V²_d)  etc.

• Następnie obliczamy (test istotności t) czy różnica ta jest istotna statystycznie

Obliczamy to dla każdego z twierdzeń i wybieramy 20 z nich o największej wartości t (tyle najczęściej wybieramy do testu)

• Przyjmując 95% przedział ufności, w tablicy rozkładu t znajdujemy jej wartość . Nie może być on niższą od pewnej wartości . To zależy właśnie od przedziału ufności i liczby stopni swobody (

• Ostatni krok: obliczanie liczby punktów uzyskanych przez respondenta w odpowiedzi na 20 wyselekcjonowanych twierdzeń.

W ten sposób uzyskujemy liczbową charakterystykę jego postawy ( w naszym przykładzie postawy egalitaryzmu)










Dyferencjał semantyczny

Technika dyferencjału semantycznego służy do „jakościowego” mierzenia obiektów otaczającego świata. Zarazem jest specyficzną metodą i próbą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela. Respondentowi daje się kartę zawierającą szereg opozycyjnych przymiotników i słowo oznaczające opisywany przedmiot np. nauczyciel. Respondent ma za zadanie określić, jakie wrażenie sprawia na nim dany przedmiot poprzez zaznaczenie w określonym polu krzyżykiem np. bliżej określenia zły niż dobry. Dyferencjał semantyczny został opracowany przez C.E. Osgood, G. J. Suci i P. H. Tannenbaum.

 

Analizowano 76 par przeciwstawnych określeń np. dobry-zły; ciężki-lekki, itd Pary opozycyjnych określeń poddane zostały analizie czynnikowej, która wykazała, że na poziomie semantycznym odnoszą się one do trzech wymiarów: ocena (O), aktywność (A) i siła (S). Ważne jest by każdy wymiar mierzony był za pomocą takiej samej ilości przeciwstawnych określeń. Pary przeciwstawnych określeń powinny także tworzyć continuum  np. dobry - 6-bardzo 5-średnio 4-trochę 3-brak zdania 2-trochę 1- średnio 0-bardzo - zły.

Najprostszą metodą opracowania wyników jest wykreślenie profilu graficznego. Powstaje on poprzez połączenie linią krzyżyków zaznaczonych przez respondenta. Należy wykreślić dwa profile porównawcze dotyczące dwóch przedmiotów np. nauczyciel i przyjaciel lub nauczyciela w pierwszym tygodniu jego pracy, a następnie po miesiącu jego pracy. Dane można także opracować poprzez wyliczenie wartości danego wymiaru.




W badaniu można zastosować dowolna liczbę par przeciwstawnych określeń, poniższy przykład ma ich 11

Przykład:

Nauczyciel; prezydent   WAŁESA.

Wymiar -przestrzeń semantyczna

cecha

Skala -continuum np. 6-0 itp.

cecha

6

5

4

3

2

1

0

bardzo

średnio

trochę

Brak zdania

trochę

średnio

bardzo

Wymiar oceny

Dobry

X

Zły

Społeczny

X

Niespołeczny

Harmonijny

X

Nienormalny

Wysoki

X

Niski

Wymiar siły

Twardy

X

Miękki

Ciężki

X

Lekki

Duży

X

Mały

Uparty

X

Uległy

Wymiar aktywności

Aktywny

X

Bierny

Podniecony

X

Spokojny

Gorący

X

Zimny

Ostry

X

Tępy

Prezentacja:

• Liczbowa;

• Graficzna

• Układ dynamiczny (powtarzamy badanie co jakiś czas i mierzymy różnice




Etyczne; ekonomiczne; polityczne ideolog. itp. aspekty badań socjologicznych

Kodeksy etyczne; ESOMAR; PTS; ASA

Podstawy i dylematy etyczne w badaniach społecznych:

1. Świadoma i dobrowolna zgoda na udział w badaniach

2. Poufność informacji (anonimowość)

3. Prawo do zachowania prywatności

4. Bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne w trakcie i po badaniach

5. Lojalność badacza wobec nauki, wobec społeczeństwa i wobec sponsorów i klientów…

Niebezpieczeństwa i pokusy

• KONTEKST PROCESU BADAWCZEGO

�� Cel badań

�� Metoda

• KONTEKST ZASTOSOWANIA WYNIKÓW BADAŃ

�� Moralna odpowiedzialność za udostępnienie

praktykom wiedzy

• KONTEKST ROLI SPOŁECZNO-ZAWODOWEJ BADACZA

�� Wiedza (np. plagiat, fałszerstwo wyników badań)

�� Kariera naukowa (np. niegodna konkurencja

lub nepotyzm)

�� Zyski materialne (np. korupcja naukowa)

�� Władza (np. serwilizm, konformizm)

26. Badania społeczeństwa polskiego i jej przemian -wybrane przykłady.

27. Zastosowania badań socjologicznych

28. Społeczne i rynkowe role i funkcje socjologa -badacza.

1. Na ostatnim wykładzie w semestrze: podsumowanie (skonfrontowanie z wynikami kolokwium i ćwiczeń !)

Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii.

Morfemy mają często kilka postaci fonetycznych - tzw. allomorfów.

Morfem jest jednym z uniwersaliów językowych,

Istnieją też tzw. morfemy zerowe - nieprzedstawiające sobą żadnego dźwięku.

Przykład struktury morfemowej: Robotnicy idą do fabryki

• morfem robot - oznaczający pracę

• morfem nic - allomorf morfemu nik oznaczającego wykonawcę czynności

• morfem y - mianownik liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego, wymusił on wybór formy nic zamiast nik

• morfem id - oznaczający poruszanie się

• morfem ą - trzecia osoba, liczba mnoga, czas teraźniejszy

• morfem do - kierunek ruchu

• morfem fabryk - fabryka

• morfem i - dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego

Zob. Kirkpatrick Donald L.; Ocena efektywności szkoleń, Wydawnictwo: Studio EMKA,  Warszawa 2001

TWORZENIE MAP POJECIOWYCH

KATEGORYZACJE

KODOWANIE

Zbiór danych zebranych metodami jakościowymi

---