Kierunki i nurty współczesnej pedagogiki

„WSPÓŁCZESNE KIERUNKI PEDAGOGICZNE W PROGRAMACH EDUKACJI PEDAGOGÓW”

Systemy pedagogiczne istnieją od zawsze. Zdarzały się różne okresy, gdzie wolno było praktykować tą wielość.

W Polsce przed 1989 rokiem, w czasie PRL-u mogła być praktykowana tylko pedagogiczna nauka socjalistyczna. Dopiero po 1989 roku (zmiana ustroju) nastąpiła wielość systemów pedagogicznych. Nastąpiło otwarcie na nowe kierunki. Zapanowała wolność, pluralizm.

W Europie od momentu przełamania szkoły tradycyjnej Herbarta nastąpił rozwój systemów pedagogicznych.

Problematykę współczesnych kierunków i nurtów pedagogicznych uznano za tak istotną, że nadano jej status przedmiotu podstawowego w kształceniu akademickim pedagogów.

Zasadnicze treści kształcenia dotyczą (za Andrzejem Janke):

• orientacji w stanie współczesnych teorii i koncepcji pedagogicznych, zwłaszcza głównych nurtów teoretycznych, metodologicznych i ideologicznych XX i XXI wieku

• ukazania genezy współczesnych teorii i koncepcji pedagogicznych, teoretycznych
  i praktycznych (pochodzenie)

• zarysowania prognoz ich rozwoju (kierunków, nurtów), przewidywanie co będzie dalej, jak będą ewaluować

• naświetlania podstawowych antynomii pedagogicznych (antynomia - pewna sprzeczność, jedno wyklucza drugie)

• interpretacji idei emancypacji, krytyki szkoły, deskolaryzacji społeczeństwa w aspekcie transformacji oświaty

• idea emancypacji - wyzwolenie, zawsze jest grupa naciskana, tłamszona przez grupę dominującą, np. kobiety mogą studiować dopiero od zaledwie 100 lat, w Polsce od 1880 roku, uczeń musi siedzieć w ławce przez co też jest tłamszony)

• krytyka szkoły - placówki funkcjonujące nieprawidłowo, krytykuje się istnienie instytucji szkolnych

• deskolaryzacja (odszkolnienie) - szkoła nie działa tak jak powinna i jest niepotrzebna

WYKŁAD I

T: Filozoficzne i historyczne aspekty rozwoju pedagogiki naukowej na gruncie europejskim i polskim.

Według Stefana Wołoszyna na obraz nauki o wychowaniu składają się zarówno:

1. poglądy pedagogiki wyróżniające się w filozoficznej refleksji nad zjawiskami wychowania;

2. wyniki empirycznych badań nad rzeczywistością edukacyjną.

Ad 1. Refleksja filozoficzna - charakterystyka

1. To przemyślenia, namysł - jest odwieczny i trwa do dziś, nie ma końca.

2. Źródłem refleksji jest praktyka wychowawcza oraz ogólnie przyjmowane poglądy na człowieka - na jego istotę i sens życia, by na tej podstawie ustanawiać dyrektywy wychowawcze, cele, treści i metody Charakterystyczne są dla wszystkich epok. Dyrektywny odpowiadają na pytanie „jak?” dyrektywy- wytyczne, poglądy

Ad 2. Empiryczna pedagogika naukowa - charakterystyka

Liczy 100 lat, więc jest to młody prąd. empiria- doświadczenie

Wilhelm Wundt otworzył pierwsze laboratorium naukowe - rozpoczęły się badania naukowe. Te badania empiryczne rozwijają i stosują naukowe metody do badania praktyki wychowawczej i kontroli osiągniętych wyników (testy, ankiety, kwestionariusze, eksperymenty).

Służy to do naukowego przewidywania dalszego przebiegu praktyki wychowawczej. Na podstawie badań i prognoz formuły, reguły skutecznego i pożądanego postępowania pedagogicznego.

(Ważne- będzie na egzaminie)

Zarówno refleksja filozoficzna ( filozofia wychowania) jak i empiryczna pedagogika naukowa razem tworzą historyczne uwarunkowany obraz nauk o wychowaniu.

Jak pisał Wołoszyn refleksja pedagogiczna przez całe wieki była pochodną poglądów filozoficznych, wiec geneza pedagogiki ma swoje korzenie w filozofii.

Pierwotnym ( pierwszym ) przedmiotem była refleksja filozoficzna, a badania naukowe były rezultatem rozwoju.

Korzenie pedagogiki.

Pedagogika naukowa podobnie jak inne nauki, czy to przyrodnicze, humanistyczne, czy też społeczne, miała swój początek w filozofii pramacierzy nauk i pod jej wpływem się rozwijała.

FILOZOFIA

( pramatka, pramacierz)

Refleksja kosmogeniczna Refleksja antropologiczna

( nad światem) ( przedmiotem jej refleksji jest człowiek)

- skąd (geneza) - jaki jest?

- jaki? (opis i wyjaśnienie) - ku czemu zmierza?

- dokąd zmierza? (prognozowanie)

NAUKI PRZYRODNICZE NAUKI HUMANISTYCZNE

NAUKI SPOŁECZE

PEDAGOGIKA

*Rozgałęzianie się nauk nazywamy zjawiskiem dyferencjacji w naukach

Analiza znanych autorów.

Filozofia myśli pedagogicznych rozwijała się od starożytności do wieku XVIII

( przeważnie w XIX wieku pojawił się Herbart, który ukształtował pedagogikę).

Filozoficzna myśl pedagogiczna szczególnie zaznaczyła się w obszarach tzw. wielkich systemów filozoficzno -pedagogicznych nowożytnej Europy, których autorzy to m.in.

- John Locke (wiek XVII -Anglia). Jego główne dzieło to „Myśli o wychowaniu”. Jest to zbiór prywatnych zapisek, notatek, które tworzył będąc lekarzem i nauczycielem młodego mieszczanina w Anglii. Myśl ta ujmowała naukę na pierwszym miejscu o wychowaniu młodego dżentelmena, w tym:

1. wychowanie fizyczne, dobry wygląd. Zastosowywał zabawy i gry ruchowe. Główne jego hasło to „w zdrowym ciele zdrowy duch”.

2. wychowanie moralne, czyli naukę o tym, ze dżentelmen musi posiadać wszystkie cnoty, musi być sprawiedliwy prawdomówny, uprzejmy oraz inteligentny.

3. Wychowanie/ kształcenie intelektualne - nauka języków obcych, przedmiotów matematyczno - przyrodniczych, humanistycznych.

Książkę adresowała do zamożnych warstw, pominął warstwy ubogie. Zawarł w niej zasadę filozoficzną: ZASADĘ EMPIRYZMU -umysł dziecka jest czystą, niezapisaną tablicą (tabula rasa). Zapisują się w niej doświadczenia, przeżycia przez całe życie. Był on zwolennikiem empiryzmu- czyli badanie przez coś namacalnego, co można mierzyć, dotykać. Przeciwnik idei wrodzonych (treści, z którymi człowiek przychodzi na świat). Był również przeciwnikiem kar cielesnych. Jeśli już to kara musi być karą naturalną - ponoszenie konsekwencji swoich czynów.

- Jan Jakub Rousseau (czytać- Ruso). ( wiek XVIII- Francja). Żył w sposób swobodny, dużo wędrował szukając swojego miejsca. Znalazł się na akademii, gdzie wziął udział w konkursie „Co jest przyczyną zepsucia ludzkości?'. Napisał wielkie dzieło „Rozprawa o naukach i sztukach”, poprzez który wygrał konkurs. To dzieło to idea naturalizmu pedagogicznego.

Powiedział, człowiek rodzi się z natury dobry, a dopiero pod wpływem otoczenia (środowiska w którym się obraca) go zmienia, odmoralnia, a szczególnie chęć posiadania wartości materialnych.

• Kolejne jego dzieło to „Emil, czyli o wychowaniu”, o chłopcu, którego autor opisuje od urodzenia do wieku dorosłości. Pokazuje, jak w duchu naturalizmu należy prowadzić dziecko poprzez wszystkie etapy rozwoju. Opiekun ma być tylko i wyłącznie obserwatorem, stojąc z boku, a dziecko ma być odizolowane od społeczności (przebywa na łonie natury). Opiekun powinien go ukierunkowywać i chronić przed niebezpieczeństwem. Pokazuje jak rozbudzać dobro w dziecku. Rousseau dużo pisał o karach naturalnych (następstwo złego czynu) poruszał też kwestie religijne.. Po osiągnięciu 18 r.ż. wraca do cywilizacji.

• „Zofia”- tutaj autor kształcenie kobiet ujął w trzech zadaniach (funkcjach) jakie miały one pełnić- mianowicie matki, żony i kochanki. Muszą całe życie służyć mężczyźnie. Nie potrzeba im kształcenia intelektualnego.

• „Umowa społeczna” - ludzie między sobą umawiają się, co do sprawowania władzy i sami ją sprawują. Był prekursorem demokracji.

Cechy dzieł Rousseau:

- nowy model rodziny

- ucieczka od zepsucia miast

- rozwijanie wrodzonych skłonności dziecka

- odrzucenie wszelkiego przymusu

- wolność wychowania

• antyautorytaryzm - nie ma nagród ani kar

• naturalizm pedagogiczny - wydobywanie w naturalny sposób wewnętrznego dobra będącego w człowieku

Podsumowanie- naturalistyczna filozofia wychowania swobodnego ( 1712-1778)

- Jan Henryk Pestalozzi - XVIII/XIX wiek, Francja, Szwajcaria

Główne dzieło:

• „Jak Gertruda uczy swoje dzieci” - nie było ani słowa o Gertrudzie, pojawił się plan nowożytnego systemu i metody nauczania początkowego dla niższych warstw społecznych - ojciec szkoły ludowej

• Pestalozzi był zwolennikiem kształcenia ludowego, dla chłopów

• twórca nowej szkoły początkowej, elementarnej (dla chłopów)

• zajmował się dzieckiem z ludu, osieroconym, ubogim, zakładał zakłady dla tych dzieci, uczył je tam

• zwolennik kształcenia nauczycieli

• szkoła powinna być ściśle związana ze środowiskiem społecznym

• praca z dzieckiem powinna być dostosowana do naturalnego rozwoju dziecka - dziecko jest ośrodkiem edukacji

Idea filozoficzna twórczości:

Dziecko rodzi się z pierwotnym egoizmem. Wychowanie powinno pomóc temu dziecku w przejściu od stanu naturalnego, egoistycznego do stanu społecznego, w którym życie regulowane jest przez porządek społeczny do moralnej autonomii.

- Immanuel Kant - (XIX wiek, Niemcy)

- Główne dzieło: „O pedagogice”

Filozofia Kanta:

• nie zgadza się z J.J. Rosseau (z naturalizmem)

• człowiek rodzi się istotą często biologiczną (z pierwotnymi instynktami), ale

• dzięki udziałowi w kulturze człowiek staje się . To przejście od istoty biologicznej do społecznej

• droga do osiągnięcia celu jest długa i wyboista

• nie każdy staje się człowiekiem, bo nie każdy potrafi korzystać z dóbr kultury

-Wilhelm von Humbold ( XVIII/ XIX w. Niemcy). Dokonał reformy szkolnictwa pruskiego w duchu neohumanizmu (nowy prąd umysłowy- powrót do kultury starożytnej). W gimnazjach klasycznych uczono łaciny, greki, studiowali dzieło literatury klasycznej (Sokratesa, Arystotelesa). Celem wychowania był rozwój sił duchowych i moralnych jednostek.

-Johan Friedrich Herbart (XIX w Niemcy). Twórca pedagogiki naukowej. Do tej pory pedagogika była tylko refleksją filozoficzno- pedagogiczną. Unaukowienie pedagogiki polegało na oparciu praktyki edukacyjnej, a głównie pracy szkoły i nauczyciela na naukowych podstawach i na różnorodnych osiągnięciach nauk szczególnych. W 1806 roku ukazuje się dzieło Herbarta pt: „Pedagogika ogólna wywiedziona z celu wychowania”.

Pedagogika herbartowska była praktyczną filozofią. System herbartowski stał się systemem nauczania wychowującego. Współcześnie jego szkolę określa się jako tradycyjną, ponieważ panuje tam encyklopedyzm, karność, rygoryzm, dominacja nauczyciela, rutyna, formalizm, kształcenie pamięciowe.

Zbudował pomost między refleksją filozoficzną a myśleniem, którą oparł na dwóch naukach:

- filozofii; myślenie filozoficzne- etyka- cnoty ( cel wychowania to silny charakter, moralny człowiek).

- psychologii; myślenie naukowe- apercepcja, czyli zdobywanie nowej wiedzy poprzez włączenie jej do mas apercepcyjnych;- masy apercepcyjne, czyli wiedza pojedynczego człowieka, którą zdobył ;- środki, sposoby i drogi do realizacji celu, jakim jest silny charakter, moralny człowiek.

Herbart określił środki uczenia się i jak ma przebiegać lekcja ( wg stopni formalnych - etapy przebiegu lekcji). Stopnie formalne według Reja:

- jasność; (wiedza przekazana w przystępny i prosty sposób)

- kojarzenie; (na podstawie apercepcji).

- system; (szufladkowanie wiedzy, która tworzy ze sobą system; system jest otwarty)

- metoda; (zastosowanie wiedzy w praktyce)

Unaukowienie

Refleksja filozoficzna Myślenie naukowe

-rozważania

- pomysły

- dyrektywy

- wskazówki FILOZOFIA PSYCHOLOGIA

- porady

- namysł

ETYKA ŚRODKI DO REALIZACJI CELU

CNOTY -apercepcja (zdobywanie wiedzy)

- masa apercepcyjna (wszystko to co mamy w głowie)

CEL WYCHOWANIA (silny, moralny

charakter dziecka, ucznia (np. patriotyzm) stopnie formalne (etapy przebiegu lekcji: jasność, kojarzenie, system, metoda)

Polska wiek XIX

Polska pedagogika naukowa wyrosła, podobnie jak ta na zachodzie z tej samej tradycji filozoficznej. Wołoszyn podaje, że w głównej mierze wywodzi się ona z ducha idealistycznej filozofii niemieckiej. Przykładem są polskie systemy pedagogiczne XIX wieku, które są filozofia narodową (filozofia czynu narodowego, filozofia romantyczna).Pisana głównie o tym, że naród polski w warunkach zaboru jest w stanie przetrwać, aby w nowych warunkach odrodzić się jako niepodległy kraj; podtrzymuje na duchu, pisana „ku pokrzepieniu serc”.

Przykłady w twórczości pedagogicznej:

- Bronisław Ferdynand Trentowski (1808-1869); przedstawiciel polskiej romantycznej myśli pedagogicznej. Napisał dzieło „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty - słowem wykształcenia naszej młodzieży”. To twórca narodowego systemu pedagogicznego -opisał jak mają funkcjonować szkoły od poziomu elementarnego do wyższego. Przesłanie: warunkiem odrodzenia narodu polskiego jest objecie oświatą i kształceniem wszystkich warstw społecznych.

System kształcenia i wychowania Trentowski oparł na koncepcji „Polaków jako narodu wybranego, mających do spełnienia misję dziejową”, czyli oswobodzenia kraju spod jarzma zaborów. Celem wychowawczym jest samodzielny, światły, moralny, wykształcony obywatel - patriota.

- Karol Libelt (zabór pruski). To drugi z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej romantycznej myśli pedagogicznej, a jednocześnie prekursor przekształcenia romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej.

Napisał dzieła „O odwadze cywilnej” (każdy polak powinien mieć silny charakter, żeby mógł się przeciwstawić zaborcy, m.in. mówić w języku ojczystym);

„O miłości ojczyzny” (rozprawka polityczna jak i pedagogiczna, mówiąca o kształceniu obywatela kochającego ojczyznę, znającego historię, literaturę) - tutaj widać, że filozofia wychowania Libelta była także wychowaniem patriotycznym.

„Pomysły o wychowaniu ludów”- zwolennik kształcenia ludu. Był też zwolennikiem kształcenia nauczycieli (tajny nauczyciel w domu, tajnych organizacjach).

Uważał, że naród bez państwa ma szansę przetrwać i istnieć, ale warunkiem tego jest dbanie o religię, język.

- Ewaryst Estkowski; pisał drobne dzieła, które opublikowano w dziele „Wybór pism pedagogicznych”.

• Założył pierwszą organizacje w zaborze „Polskie Towarzystwo Pedagogiczne” w Poznaniu. Wymyślił i zredagował pierwsze czasopismo pedagogiczne - „Szkoła polska” 1850-1853 (porady, wskazówki wychowawczem konspekty do zajęć). Dodatek „Szkółka dla dzieci” (wierszyki, łamigłówki, obrazki z dziejów Polski).

• Pisał „Elementarz” w języku polskim, ułożony wg metod czytania i pisania

• Autor wielu prac z zakresu nauczania początkowego

• Autor wielu książek dla ludu - napisane prostym językiem i bogato ilustrowane. Powstaje osobny typ literatury - dla ludu: elementarze, czytanki, opowiadania;.

Wiek XIX obok filozofii narodowej pojawiają się kolejne bazujące na naukowej pedagogice Jana F. Herbarta. Po pojawieniu się koncepcji Estkowskiego pojawiają się kolejne koncepcje ped., które bazują na pedagogice naukowej Herbarta. Powstały w drugiej połowie XIX / początku XX wielu.

- Henryk Wernic. Pisał dzieła z zakresu kształcenia i wychowania dzieci polskich o charakterze poradnikowym (jak kształcić w zakresie wychowania moralnego, przyrodniczego…). Adresatem były matki, guwernantki, opiekunki. Wernic:

- Był zwolennikiem edukacji domowej (dlatego, że szkoły były zgermanizowane czy zrusyfikowane).

- Twórca dzieł „Przewodnik wychowania”, „Praktyczny przewodnik wychowania”

- Zwolennik pracy u podstaw (chodziło o kształcenie ludu; jako podstawa życia społeczeństwa, naród oświecony i światły może wyzwolić społeczeństwo)

- Zwolennik utylitaryzmu (szkoła, kształcenie powinno być użyteczne; wiedza do rozwiązywania problemów - przyczyni się do prężnego funkcjonowania społeczeństwa w czasie zaborów)

- Wzorem Herberta pedagogikę chciał oprzeć na etyce i psychologii. Kształcenie silnego i moralnego człowieka.

- Antoni Danysz; kontynuował zasady pedagogiki herbartowskiej. Pedagog i historyk wychowania, który objął pierwszą w Polsce katedrę pedagogiki stworzoną w Uniwersytecie Poznańskim w niepodległej Polsce. Jego dzieła to:

„O wychowaniu”- kształcenie osobowości; „O kształceniu” -kształcenie intelektu. Określa cnoty, idee, zalety, cechy osobowościowe dobrego nauczyciela.

- Nauczyciel charakteryzuje się ideą wewnętrznej wolności (jest autonomiczny, nie podlega wpływom, kieruje się swoją własną wolą);

- idea życzliwości ( nauczyciel powinien być wobec drugiego człowieka życzliwy, traktować go jak podmiot, empatyczny, sprawiedliwy);

- idea społeczna ( nauczyciel w swojej społeczności powinien być społecznikiem, poświęcać się w różnych organizacjach).

Według niego zdolny uczeń to taki, który jest nienaganny w nauce, jak i w prowadzeniu się, życzliwy dla innych, karny (posłuszny nauczycielowi, spolegliwy).

Zamyka się okres przednaukowej polskiej pedagogiki a rozpoczyna się jej okres naukowy.

- Mieczysław Tytus Baranowski -(Galicja, zabór austriacki) tworzenie podręczników do kształcenia nauczycieli. Zebrał i usystematyzował już istniejącą wiedzę. Za główny cel wychowania i wszelkiej działalności pedagogicznej stawiał rozwinięcie szlachetnego i moralnego charakteru uczciwych, szlachetnych członków społecznych.

Rozwój pedagogiki w XIX wieku zależał od warunków zewnętrznych, czyli zabroców, od ich ucisku. Zależał też w jakim zaborze tworzyli - czyli od specyfiki warunków panujących w danym zaborze. Kończy się okres romantyzmu.

• Pozytywizm

Idee pozytywistyczne na grunt polski zostały zaczerpnięte z twórczości: AUGUSTA COMTE'A (wzór twórczości), Johna Stuarta Milla, Herberta Spencera.

W Polsce ruch pozytywizmu również pedagogów rozwinął się w Warszawie skąd promieniowały na resztę kraju. Tutaj tworzyli: Julian Ochorowicz, Aleksander Świętochowski (ojciec polskiego pozytywizmu), Adolf Dygasiński, Piotr Chmielowski.

Do głównych idei pozytywizmu należały:

- idea emancypacji kobiet (prawo kobiet do kształcenia na poziomie średnim i wyższym. Idea ta zakładała wyzwolenie kobiety spod dominacji mężczyzny np. w pracy; prawo wyborcze; uprawianie różnych zawodów)

- praca organiczna (społeczeństwo jako organizm, zdrowy organizm to zdrowe społeczeństwo; żeby rozwijać społeczeństwo, bogacić Polaków, rozwijanie wszystkich dziedzin życia, żeby naród polski był przygotowany w razie wyzwolenia)

- idea pracy u podstaw: praca z ludźmi, szerzenie oświaty wśród ludu, świadomości narodowej.

- zasada użyteczności i utylitaryzmu; (przygotowanie młodych do realnego życia)

- nauczanie domowe.

- samokształcenie (powstałą literatura do samokształcenia, m.in. „Poradnik dla samouków”, „Jak się uczyć”, „Elementarz do samokształcenia”

Wiek XIX początek XX- zachód

W tym czasie na zachodzie zaczął się rozwijać kierunek unaukowienia pedagogiki oparty na naukach biomedycznych i psychologicznych, dzięki którym w końcu XIX wieku i w początku XX wieku następuje rozwój pedagogiki empirycznej i eksperymentalnej. Kierunek ten rozwijał się w Europie zachodniej i w Stanach Zjednoczonych.

- Wilhelm Wundt (psycholog). Otwiera on w 1879 roku w Lipsku pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne. Od tego momentu w szybkim tempie rozwijają się eksperymentalne badania pedagogiczne nad szkolnym rozwojem dzieci i młodzieży, zagadnieniami dydaktyki, a także higieny procesu nauczania. Wykorzystano tu metody tj. kwestionariusz, ankiety, testy, eksperymenty, obserwacja.

Do najbardziej znanych przedstawicieli pedagogiki doświadczalnej należeli: Wiliam Preyer- Niemcy, Ernst Meumann- Niemcy, Juliusz Gabriel Compayre- Francja, Alfred Binet- Francja, Edward Claparede- Szwajcaria, Stanley Hall- USA.

Wszystkie ich dzieła zostały przetłumaczone na język polski. Polacy wzorowali się na ich pracach. Dorobek nauk zachodnich został przeniesiony na grunt polski. Zaczęto przeprowadzać badania eksperymentalne i empiryczne.

Rozwija się nowa nauka - wiedza o dziecku, tzw. pedologia.

PEDOLOGIA - jest to empiryczna nauka i wiedza o fizycznym i psychicznym rozwoju dziecka i młodzieży. Rozwój ten dokonywać się miał na zasadzie wzajemnych wpływów, po pierwsze zadatków wrodzonych, a po drugie wpływów środowiska.

PEDOLOGIA W POLSCE

Najbardziej znanym polskim pedologiem był Jan Władysław Dawid. Pisał bardzo prostym językiem.

- „Zasób umysłowy dziecka” - dzieło, w którym Dawid przedstawia wyniki badań doknanych na dzieciach. 3 grupy, np. czy 3-letnie dziecko potrafi określić gdzie ma rączkę, gdzie jest stół. , - „Nauka o rzeczach”, Nauka o rzeczach jako przedmiot kształcenia. Adresowan Ado dzici młodszyc. Była to nauka poglądowa - nauczanie wielu dziedzin za pomocą wszystkich zmysłów. (historia nauki poglądowej, wykład dot. nauki o rzeczach, wzory lekcji)

- „Inteligencja, wola i zdolność do pracy”

- „Program postrzeżeń psychologiczno- wychowawczych nad dzieckiem od urodzenia do 20 roku życia” gdzie odwołuje się do stosowanej na zachodzie metody kwestionariuszy- daje własny oryginalny „przewodnik” ułatwiający systematyczne poznawanie dziecka. Opisuje rozwój dziecka w określonych etapach życia (dzięki pedagogice eksperymentalnej).

- Pedagogikę Dawid pojmował za naukę empiryczną opartą na wynikach badań psychologicznych.

- Organizował i upowszechniał wśród nauczycieli, opiekunów i rodziców badania psychopedagogiczne nad dziećmi. Badania te pozwalały wyciągać różne wnioski. Opracowywał specjalne kwestionariusze (arkusze pytań); zajmował się poziomem myślenia u dzieci (zajmował się inteligencją, rozwojem umysłu i działaniem).

- Aniela Szyc (nazywana Szycówną), była to uczennica, która kontynuowała działalność Dawida. Dokonała instytucjonalizacji polskiej pedologii. Powołała do życia w 1907 roku w Warszawie Towarzystwo Do Badań Nad Dziećmi. Prowadziła kursy dla nauczycieli, odczyty, ucząc ich pisania kwestionariuszy.

Z czasem psychologia i pedagogika eksperymentalna dotarła do Uniwersytetu w Lwowie (działalność Kazimierza Twardowskiego, Zakład w Krakowie Władysława Heinrich).

Pedologia stała się ważnym przedmiotem kształcenia akademickiego przyszłych nauczycieli.

Rozwój pedagogiki w okresie międzywojennym

Okres ten był jednym z najlepszych po 123 latach niewoli, wyswobodzenia się spod zaborów. Polscy naukowcy próbują nadrobić straty i maja duże możliwości, ponieważ wielu naukowców kształtowało się na zagranicznych uczelniach na Zachodzie. Czołowi reprezentanci korzystali z osiągnięć pedagogiki zachodniej: tłumaczono dzieła, wyjeżdżano, tworzono podobne do zachodnich instytucji, czerpano wzory). Niektórzy z tych naukowców przewyższyli tych, na których się wzorowali. Wśród takich pedagogów i działaczy dobrze wykształtowanych, byli m.in.

- Maria Grzegorzewska; uznawana za „Matkę Pedagogiki Specjalnej”, pochodziła z ubogiej, mieszczańskiej rodziny. Podjęła się pracy nauczycielki domowej, by móc wyjechać za granice. Tam zainteresowała się działalnością wśród dzieci chorych i niepełnosprawnych. W Polsce założyła Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej w Warszawie oraz Państwowy Instytut Nauczycielski w Warszawie (interesowała się problematyką kształcenia nauczycieli).

Główne dzieła m. Grzegorzewskiej to - „Psychologia niewidomych” i „Listy do młodego nauczyciela”. Stworzyła organizacyjne i teoretyczne podstawy dla systemu szkolnictwa specjalnego w Polsce.

Stworzyła metodę dydaktyczną stosowaną w szkołach specjalnych - Metoda ośrodków pracy, czyli kształcenie i wychowanie przez prace, przez działanie.

- Janusz Korczak (Henryk Golsznit) lekarz, pisarz, pedagog. Studiował medycynę w Warszawie, Berlinie, Paryżu.

Jego główne dzieła to „Jak kochać dziecko”, „Prawo dziecka do szacunku”, „Momenty wychowawcze”- książki czysto pedagogiczne. Pisał też utwory dla dzieci tj. „ Król Maciusz I”, „Jóźki, Jaśki, Franki”, „Mośki, Jaśki i srule”. Poświecił się dzieciom polskim i żydowskim, o czym mówią tytuły tych dzieł. J. Korczaka charakteryzowało to, że:

- był to prekursor walki o prawa dziecka, prawa do szacunku, by dziecko miało takie samem prawa jak dorośli; prawo do tajemnicy, prawo do wolności.

- podkreślał nierówną (niższą) pozycję dziecka w społeczeństwie (chciał to zmienić , o to walczył);

- domagał się uznania indywidualizmu dzieci;

- stworzył antyautorytarny system wychowania, czyli taki, w którym nie ma autorytetu najwyższego, nie ma kar zwłaszcza fizycznych, zakazów, przymusu, reguł. Stawia na swobodę dziecka zwracając uwagę na jego potrzeby, możliwości, autonomie;

- Korczak wyznaczał zasadę, ze człowiek nielubiany, nieakceptowany przez dzieci nie może wychowywać. Tylko taki wychowawca- jego zdaniem może pracować z dziećmi, który potrafi zdobyć sobie autorytet moralny, wzbudzić przywiązanie, szacunek dzieci i chęć naśladowania;

- stworzył system, który pozwalał realizować dziecku samodzielność, aktywność, np. poprzez samorządność;

- prowadził wykłady w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej, w Instytucie Nauczycielskim i w Studium Pracy Społecznej Wolnej Wszechmocy Polskiej.

- twórca stosujący Samorząd Uczniowski (dzieci wykazują się samodzielnością, tego się tutaj uczyły);

- stworzył pierwszy to dom dla sierot (dzieci żydowskie, biedne, osierocone, podrzutki), natomiast drugi „Nasz dom” (dla dzieci polskich, opuszczonych, ubogich, bezdomnych);

- wraz ze swoimi uczniami wymyślił i zredagował „Mały przegląd” nie były tutaj pomocy rodziców, dzieci same wymyślały łamigłówki, pisały opowiadania);

- w radiu tworzył „Gadaninki starego doktora” (opowiadał o opiece, wychowaniu, nauczaniu, dawał wskazówki, rady jak zdrowo wychowywać dziecko również odnośnie higieny, zdrowia;

- centrum pedagogiki Korczaka to hasło „Oddaje serce dzieciom”;

- w czasie II wojny światowej przebywał w getcie z dziećmi; w momencie możliwości wyjście, Janusz Korczak zostaje z dziećmi, których wspierał na duchu, tłumacząc dzieciom- w drodze do komory gazowej-, że nic się nie stanie, wszystko będzie dobrze. Ginie w Treblince w komorze gazowej trzymając dziecko na rękach.

-Helena Radlińska- „Matka Pedagogiki Społecznej”. Pedagogika społeczna według niej to nauka o wzajemnych wpływach oddziaływania człowieka i środowiska w procesie wychowania.

Główne dzieła jej to „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego” (pisze w jaki sposób wychowawca musi uwzględniać wpływy jakim dziecko podlega ->rodzina, rówieśnicy, środowisko wpływają na rozwój dzicka), „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” (pokazuje rolę środowiska społecznego), „ Książka wśród ludzi” (znaczenie oświaty, czytelnictwa). Poza tym:

- stworzyła i objęła kierownictwo w 1925 roku Studium Pracy Społeczno- Oświatowej w Wolnej Wszechnicy Polskiej - prace te kontynuowała sama i jej uczniowie po drugiej wojnie na katedrze pedagogiki społecznej w Uniwersytecie Łódzkim.

- uważa, że aby przyjrzeć się zachowaniu dziecka należy najpierw przyjrzeć się jego wszystkim kontekstom społecznym, w którym funkcjonuje;

- poświęciła się oświacie dorosłych- patronka ustawiczna. Uważa, że czytelnictwo jest to sposób na kształcenie.

- Florian Znaniecki- metodolog i socjolog, twórca polskiej socjologii. Jego główne dzieła to „Socjologia wychowania”, „Wstęp do socjologii”, „Chłop Polski w Europie i Ameryce”.

- Otwiera w Poznaniu 1920 roku otwartą Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury a w roku 1921 również w Poznaniu- Instytut Socjologiczny;

- w jego dziełach szczególne miejsce zajmują socjologiczne analizy wychowania jako procesu społecznego i jego szerokie uwarunkowania;

- twierdzi, że wychowanie odbywa się przez społeczeństwo, w społeczeństwie i dla społeczeństwa. Wychowanie jest zjawiskiem, procesem wychowawczym;

- stworzył opracował i jako pierwszy wykorzystał w metodologii metodę badania dokumentów osobistych, czyli pamiętników, autobiografię, życiorysy, wspomnienia, listy. Pozwalały one na gromadzenie informacji dotyczących życia społecznego poprzez analizę tych dokumentów, gdzie jest opisany przebieg życia, jak gotowano, w jaki sposób się kształcono.

Inni prekursorzy to m.in.;

- Józef Chałasiński;

- Ludwik Chmaj;

- Józefina Joteyko;

- Józef Mirski;

- Henryk Rowid;

- Bogdan Suchodolski.

Byli to pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy oraz filozofowie, którzy są przypisywani do pedagogiki gdyż w okresie międzywojnia kształtowanie miało charakter szerokoprofilowy, dający podstawy różnych nauk społecznych. Badania pedagogiki miały charakter interdyscyplinarny. W okresie międzywojnia stworzona ramy instytucjonalne dla rozwoju polskiej pedagogiki (instytuty uprawiające pedagogikę poprze badania, książki) . Stworzono miejsca dla kształtowania nauczycieli na poziomie wyższym (Kraków, Warszawa, Lublin). Okres międzywojnia to krótki okres, ale owocny dla rozwoju polskiej pedagogiki.

Okres II wojny światowej (1939 rok)

Wojna ta zahamowała rozwój polskiej pedagogiki, nauki, ponieważ dokonano gwałtownej eksterminacji elity intelektualnej (mordowano, wywożono do obozów, instytucje zostały zamknięte, działalność naukowa nie mogła się rozwijać). Zaczęły funkcjonować podziemia „tajny ruch”, profesorowie próbowali pisać, kontynuowali kształcenie, które odbywało się na różnych szczeblach. Ta tajna działalność była jednak za wąska i nie udźwignęła kontynuowania rozwoju pedagogiki.

Okres po II wojny światowej ( lata 1944-1945).

Rozpoczyna się okres PRL-u, gdzie pedagogika polska zostaje całkowicie poddana wpływom związku radzieckiego. Rozwija się w klimacie marksizmu.

1951

1951roku odbył się pierwszy Kongres Nauki Polskiej gdzie naukowcy zostają przymuszeni do przyjęcia wzorców sowieckich i radzieckich. Lansowany zostaje model wychowania socjalistyczno- komunistycznego w naszym kraju. Pedagogika staje na usługach polityki i służy indoktrynacji politycznej.

Cechy pedagogiki PRL-u:

- ideologizacja,

- upolitycznienie,

- odfilozoficznienie,

- odspołecznienie (nie miała służyć społeczeństwu, lecz społeczeństwu socjalistycznemu)

Oznacza to, ze pedagogikę całkowicie odcięto od kierunku filozofii i doktryn społecznych, które były blokowane, eliminowane z obiegu piśmienniczego. Poza tym były kontrolowane przez sfery władzy totalitarnej cenzury i szeroko zakrojonej krytyki. Prowadzono program tzw. ofensywy ideologicznej, którą wprowadzono w Polsce w lutym 1947 roku.

Ofensywa ideologiczna to program ideologiczny nadzoru nad całokształtem życia społecznego i indywidualnego w systemie totalitarnym.

Projekt tej ofensywy zawierał projekt „N”, czyli akcja NAUKA- projekt rozkułaczania nauki, inaczej odbierania majątków prywatnych (*kułak - właściciel ziem), upaństwowienie majątków.

Składał się on z trzech zadań, które postawiono przed naukowcami:

1) przeprowadzenie krytyki i samokrytyki tego co nazywamy pedagogiką burżuazyjną (wszystko to co powstało na podstawie pedagogiki w kapitaliźmie);

2) propagowanie i upowszechnianie dzieł pedagogów i psychologów sowieckich, bo to oni mieli być doskonałymi wzorcami do tworzenia nowej pedagogiki;

3) tworzenie pedagogiki naukowo-socjalistycznej.

Ta pozbawiona szerokich polskich fundamentów filozoficznych pedagogika funkcjonowała w paradygmacie nauki praktycznej, ideologicznej, instrumentalnej.

Praktyczna - ma na celu kształcenia młodego socjalisty, jakie wymyśliło sobie centrum;

Ideologiczna - podporządkowana ideologia;

Instrumentalna - byłą narzędziem do realizacji konkretnych celów, ideałów. Celem była indoktrynacja szerokich mas społecznych (oczywiście zgodnie z modelem wychowania socjalistycznego- kształtowanie człowieka masowego).

Pedagogika została więc zredukowana do pedagogii - działania praktycznego, odpowiada na pytania jak?

PEDAGOGIA- wg Leksykonu PWN - zespół środków i metod wychowawczych stosowanych przez nauczycieli; Pojęcie to odnosi się do praktycznej sztuki wychowania. W odróżnieniu od pedagogiki, która jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej. Pojecie to odnosi się także do paradygmatu edukacyjnego, który może przybierać postać doktryny ped. ideologii edukacyjnej lub ukrytego programu.

W okresie PRL-u

Uwarunkowania rozwoju polskiej pedagogiki w tym okresie sprawił, że był to okres ścierania się dwóch paradygmatów:

1- jedyny i obowiązujący paradygmat nauk pedagogiki naukowo - socjalistycznej.

2-paradygmat pedagogiki tradycyjnej

Pedagogika tradycyjna - burżuazyjna (do okresu PRL-u) uprawiana byłą przez „pokolenie sprawiedliwych”, czyli ci ludzie którzy w okresie międzywojnia (i wcześniej) tworzyli polską naukę, albo ich uczniowie kontynuujący ich dokonani. Nie dali się wtłoczyć w ramy pedagogiki socjalistycznej (piszą niezgodnie z prawami pedagogiki socjalistycznej). Podejmują problemy nie mieszczące się w paradygmacie pedagogiki socjalistycznej.

Tworzyli za granicą lub działali w podziemiu, w tzw. „drugim obiegu” - w sposób tajny. Nazywamy ich „pedagogami z marginesu”.

Okres 1989 w Polsce

Dokonuje się transformacja ustrojowa, która miała konsekwencje dla rozwoju nauki polskiej w tym pedagogiki. W warunkach wolności i otwartości „pedagodzy z marginesu” mogli ponownie rozwijać polską pedagogikę, ponownie nadać jej rodowód humanistyczny.

Kwieciński podkreśla, że relacje na przełom były różnorodne:

• od braku reakcji przez formalne adaptacje,

• reakcje ucieczkowe

• próby tworzenia teorii adekwatnej dla nowej sytuacji- przekwalifikowanie się

Okres XXI wieku

Współcześnie pedagogika jest nauką, która systematycznie powraca do swojego rodowodu humanizmu i filozoficznego.

Stałą się ona nauką wieloparadygmatyczną, którą cechuje:

- wielość strukturalna (różne działy, specjalności i subdyscypliny np. pedagogika specjalna, resocjalizacyjna );

- różnorodność pod względem kierunków, orientacji i prądów np. pedagogika kultury, chrześcijańska;

- złożoność metod, możliwość metod jakościowych i ilościowych;

- polisemantyczność pod względem języka (wielość języka).

Prof. Palka mówi o pedagogice ostatnich lat jako o pedagogice będącej w stanie tworzenia

- można wracać do pedagogiki z przeszłości

- otwiera się na wpływy z Zachodu

WYKŁAD II

T: Wielo paradygmatyczność pedagogiki naukowej przełomu XXI wieku.

Ortodoksja- sztywne trzymanie się zasad, istnieje 1 najważniejszy paradygmat, inne paradygmaty są niedopuszczalne, zakazane, znajdują się za murem (żelazną kurtyną), który nie przepuszcza innych paradygmatów, treści, zasad- wiedza inna to wiedza gorsza.

Heterodoksja- nadal najważniejszy jest jeden paradygmat, ale dopuszczalne są inne paradygmaty, które próbują z nim walczyć (okres walczących paradygmatów.

Heterogeniczność- paradygmat dominujący jest jednym z wielu; Paradygmaty te mogą koło siebie funkcjonować, dyskutują ze sobą, przeplatają się, czerpią od siebie. Wiele nurtów, kierunków, prądów. Jest wiele nowych paradygmatów.

Zmiany w polskiej pedagogice w ostatnich dekadach opisywane są jako:

1. przejście od ortodoksji do heterogeniczności

2. opozycja modernizm - postmodernizm (nowoczesność vs. ponowoczesność)

3. monocentryzm - policentryzm

Ad. 1 Przejście od ortodoksji do heterogeniczności

W etapie ortodoksji:

• Dominuje paradygmat funkcjonalny, czyli taki, który mówił „musisz być taki, a nie inny”. Nie dochodzą żadne inne wpływy, nurty, kierunki. Zostały one zamknięte za tzw. żelazną kurtyną.

• ształtowanie człowieka według określonych wzorców, przestrzeganie sztywnych reguł, zasad;

• Oparcie na założeniach naturalizmu, pozytywizmu i neopozywistycznych metod,

• Przekonania o ewolucyjnym charakterze zmian (powolny, bez przewrotów i rewolucji),

• Wysiłek pedagogów skoncentrowany wyłącznie na poszukiwaniu najbardziej funkcjonalnego projektu edukacyjnego dla którego punktem wyjścia był określony ideał człowieka i jego kształcenie.

• Ortodoksja w PRL-u po 47 roku- przyjęcie KCPRR (Komitet Centrali Polskiej Pracowni Robotniczej) ofensywy socjalistycznej, to też przemoc i represje w celu podporządkowania przez władzę systemu oświatowego.

• Tworzenie monocentrycznego ładu społecznego.

• Krytyka i samokrytyka nurtów teoretycznych z okresu II RP.

• Adaptacja i upowszechnianie pedagogiki radzieckiej.

• Lata 60/70-te, to etap dominacji całkowitego paradygmatu naukowego pedagogiki socjalistycznej.

• Marginalizacja wszystkich innych paradygmatów.

• Zamknięcie przed przenikaniem innej, czyli gorszej wiedzy.

• Brak pedagogiki ogólnej jako meta teoretycznego wychowania.

W etapie heterodoksji:

• W Polsce 70/80 lata- czas powstania ruchu Solidarności i zmiany ustroju w 1989 roku.

• Pojawia się opozycja wobec dominacji systemu, wobec władzy.

• Kontynuacja paradygmatu

• Załamanie się domiującego paradygmatu polskiej pedagogiki socjalistycznej.

• Pojawienie się wariantów neo (nowy) i anty (przeciwny), wariantów krytycznych wobec dominacji paradygmatów

• Powolne otwarcie się na prądy i nurty wychowania z Zachodu

• Na tym polu ma miejsce ścierania się teorii i odmiennych światopoglądów (mówi się tu o walce paradygmatów).

• Przepuszczanie przez mur oznacza stawianie na nurty i prądy z zachodu.

W etapie heterogeniczności:

• Obejmuje czas lat 90- tych do teraz.

• Pedagogika traci monopol na urządzanie świata przez edukację.

• Okres dyskutujących ze sobą, przeplatających się i komplementacji wobec siebie różnych teorii i szkół naukowych.

• Eklektyczny sposób uprawiania nauki (eklektyczność tzn. wielość, różnorodność, bogactwo).

• Postmodernistyczny zachwyt różnorodnością- zaistnienie pełnej mapy teorii pedagogicznej.

• Pluralizm

• Wielość teorii pedagogicznej i dyskursów wychowania.

• Pojawiają się nowe paradygmaty (humanistyczny i interpretatywistyczny- czyli człowiek sam wobec swoich poglądów, interpretacji rzeczywistości), które w centrum stawiają człowieka.

Ad. 2- przejście od modernizmu do postmodernizmu.

MODERNIZM	POSTMODERNIZM
uniwersalność dyskursu (uniwersalizm - daje się zastosować do wszystkiego, ma zastosowanie zawsze, wszędzie i przez wszystkich) - można założyć coś co będzie pasował do wszystkiego	lokalność dyskursu - pasuje tylko w danym miejscu, okolicznościach, warunkach, charakterystyczne dla tu i teraz
uniwersalna ludzka podmiotowość w stosunku do świata zewnętrznego (wszyscy ludzie mają być tacy sami, społeczeństwo masowe, człowiek urobiony, odgórny, ujednolicenie)	podmiotowość jest konstruowana lokalnie - w danej sytuacji i kontekście
powtarzalność i schematyzm	zróżnicowanie, wielość i ambiwalentność (postawę cechuje jednoczesne występowanie pozytywnego i negatywnego nastawienia do obiektu, np. papierosa, wahanie się) i zróżnicowanie
uniwersalizm prawd i wartości (prawda jedna, dominująca, odgórna, takie same wartości)	relatywizm prawd i wartości (każdy może mieć własny system wartości)
kultura, oświata i edukacja zjednoczone wokół centralnych wartości	kultura rozproszenia (np.. brak mundurków w szkole, szkoły wyznaniowe i religijne), kontekst pogranicza edukacji, cele i wartości zdecentralizowane
pedagogika fundamentalistyczna (oparta na fundamentalnych wartościach kulturowych)	pedagogika rozproszenia (tzw. „puder damski” wg prof. Gniteckiego) zafundowany nam przez postmodernizm
jeden centralny program nauczania	wiele programów nauczania
kumulatywność i systematyczność wiedzy	paradygmatyczność wiedzy (np. klasa humanistyczna - więcej w niej wiedzy humanistycznej niż ścisłej)
realizm poznawczy (wiedza reprezentująca świat to wiedza naukowa)	porzucenie realizmu poznawczego, wiedza naukowa nie reprezentuje świata - wszystkie rodzaje wiedzy są równorzędne
arbiter (sędzia), rozum oświecony (wiedza naukowa); rozum miał rozstrzygać prawdziwość wiedzy	nie ma zewnętrznego arbitra, który oceniłby prawidłowość wiedzy
społeczeństwo postrzegane jako całość uniwersalistyczna	społeczeństwo lokalnie zdecentralizowane, zróżnicowane, antyuniwersalistyczne

Ad.3 Przejście od nowoczesności do ponowoczesności (modernizm i postmodernizm)

W etapie nowoczesności:

Powstała ona za zasadzie „oświeceniowej idei postępu”. Świat daje się poznać za pomocą poznania empirycznego. (oświecenie -rozumowanie; idea ta rozumowała, że świat pójdzie do przodu, za pomocą nauk, głównie przyrodniczej).

Wg Zdzisława Krasnodębskiego - oświeceniowa idea postępu to rozumowanie, które ma na celu eliminacje wszelkiej żywiołowości, zwiększenie autonomii i wolności człowieka, a w konsekwencji poprawę ogólnego bilansu szczęścia. Nauka ma zapewnić człowiekowi rozwijanie wszystkich jego problemów, panowania nad światem i szczęście”. ( utopia nie do zrealizowania).

Nowoczesność to epoka pewności, nauka daje odpowiedź na wszystkie pytanie. Obiektywny rozum umożliwia poznanie naukowe pozwalające na opisanie świata w sposób jasny, pewny i obiektywny.

W etapie ponowoczesności:

• Ponowoczesność nazywamy epoką braku pewności, panuje tu chaos i istnieje wiele współzawodniczących form życia, bycia, funkcjonowania.

• Jest tu zgoda na życie z ambiwalencją, sprzeczność między obfitością wytwarzanych dóbr obiektów, idei, a możliwością ich skonsumowania (dokonywanie przez ludzi wyboru).

• Panuje trudność i konieczność dokonywania wyborów.

*zapping - przeskakiwanie po kanałach

NOWOCZESNOŚĆ

PONOWOCZESNOŚĆ

Wielkie narracje (opis świata sposobem naukowym) Oświecony rozum (obiektywny rozum) Poszukiwanie pewności i słuszności Poznawanie naukowe jest pewne, jasne i obiektywne Rozwiązywanie problemów człowieka i świata Tworzenie świata Oświeceniowa idea postępu Uniwersalizm Jednoznaczność Porządek, pewność Inżynieria społeczna (budowanie społeczeństwa wg określonej jakości) „Musisz być taki”- jak nakazuje system, centrum.

Wolność Swoboda Różnorodność Odmienność Nieokreśloność Lokalność Brak pewności Chaos Wielość Niewyraźność Różnorodność Tolerancja Ambiwalencja „Możesz być każdym”- jakim zechcesz, jakim się wykształcisz, człowiek sam decyduje.

Ad. 4 - przejście od ładu monocentrycznego do ładu policentrycznego.

Ład monocentryczny:

Mono-( pojedynczy, jeden), czyli jeden ład, jeden porządek, jedna prawda,

Cechy charakterystyczne:

• zasada jedności interesów (interes partii był najważniejszy, nie człowieka; wspólny interes; interes wyznaczony przez centrum. Wszystkie jednostki są kształtowane tak, by swoim życiem realizowały interesy centrum.)

• Zasada posiadania przez państwo monopolu na sprawowanie władzy (posiadało je centrum, wiązało się z odgórnym podejmowaniem decyzji (brak oddolnej decyzji społecznej)).

• Jeden ośrodek decydujący- centrum.

• Jednostki traktowane są przedmiotowo.

• Jednostki traktowane instrumentalnie (jako środek do osiągania określonego celu).

• Eliminacja wszelkiej wolności (słowa, sumienia, wolności religijnej - laicyzacja społeczeństwa, wolności intelektualnej i politycznej- nie wolno zakładać partii politycznej).

• Sterowanie dostępem do informacji (tworzono w ludzkich głowach jedność przedstawień- wszyscy tak samo mieli myśleć spostrzegać).

• Uniformizacja wiedzy, przekonań, wierzeń.

• Centrum posiadało monopol na wytwarzanie prawdy i dystrybucję informacji.

• System żąda od grup społecznych zajmujących się kształtowaniem świadomości społecznej (nauczyciele, dziennikarze, naukowcy) w procesie kształtowania z góry określonej wizji człowieka i świata ( człowieka masowego, utopijnego, ukształtowanego przez centrum).

• System monocentryczny dominuje w ładach totalitarnych.

• Monocentryzm wyklucza demokracje.

• Monocentryzm wyklucza społeczne zagospodarowanie sfery publicznej, czyli otwieranie prywatnych interesów; sfera gospodarki jest uspołeczniona.

• Pedagogika w ładzie monocentrycznym staje się pedagogią, czyli nauką praktyczną- jest ahistoryczna, afilozoficzna, instrumentalna (a- pozbawiona, przeciwieństwo).

• Głównym zadaniem pedagogiki było także projektowanie rzeczywistości i człowieka określonej jakości.

• Najważniejsza była wiedza techniczna, praktyczna- odpowiedź na pytanie jak?

Policentryzm:

• Poli- wiele. Wiele różnych centrum ( instytucji, partii, placówek). W Polsce policentryzm zapoczątkował się po transformacji ustrojowej w 1989 roku.

• Różnorodność, wielość, pluralizm światopoglądowy i kulturowy (nie ma socjalizmu), ośrodków władzy.

• Wolność (polityczna, słowa, wyznania, intelektualna)

• Porozumienie zamiast przymusu (ludzie dogadują się jak ma się w społeczeństwie dziać, nikt nikogo, do niczego nie przymusza).

• Jednostka jest traktowana jak podmiot, jest wolna i autonomiczna.

• Policentryzm charakterystyczny dla społeczeństwa demokratycznego.

PODSUMOWANIE

W konsekwencji wyżej dokonanych zmian dokonały się w pedagogice przesunięcia (opisane przez prof. Lepperta).

Były to cztery następujące przesunięcia:

1. przesunięcie w koncepcji nauki

Odejście od przekonania, że zadaniem nauki jest wskazanie środków i sposobów mających na celu zapewnienie szczęścia całej ludzkości, czyli od oświeceniowej idei postępu Następuje odejście od tego poglądu na rzecz przekonania o społecznym tworzeniu (konstruowaniu) rzeczywistości, gdzie:

• nauka ma służyć opisowi i wyjaśnianiu świata, ale już nie w sposób pewny i obiektywny ale jako podstawa różnorodnych, możliwych interpretacji tej rzeczywistości

• nauka nie jest już pojmowana jako „wielka narracja” (oświecony rozum - jeden, pewny, uniwersalny, uwolniony ze społecznego kontekstu, w którym funkcjonuje by wyrazić uniwersalny stan ludzkości, obejmuje wszystkie czasy i miejsca, pomija jakiekolwiek dwuznaczności, interpretacje, subiektywne odczucia) na rzecz lokalnego paradygmatu, który realizuje różnorodne interesy.

2. przesunięcie w koncepcji wiedzy

Odejście od przekonania w uprzywilejowaniu wiedzy naukowej od twierdzenia, że jest ona jasna, pewna i obiektywna, że pozwala opisać i wyjaśnić cały świat - scjentyzm - przekonanie o najwyższej pozycji i roli poznania naukowego) na rzecz równouprawnienia różnych rodzajów wiedzy (potocznej, religijnej, mitycznej, teoretycznej, kręgów sztuki…); bogactwo dróg i rezultatów ludzkiego poznania. Żadna wiedza nie jest uprzywilejowana, wszystkie są równe, np. tekst Rutkowiak „Wielość języków pedagogiki, a problem jej tożsamości”.

Pokazuje wiedzę naukową, filozoficzną, wiedzę z kręgów sztuki, religijną, publicystyczną, mityczną, potoczną… Mieszanie rodzajów wiedzy i języków nazywamy miksowaniem.

3. przesunięcie w koncepcji uczonego intelektualisty

• Od roli prawodawcy (od centrum) na rzecz interpretatora i tłumacza (tłumaczenie wielu możliwości wyboru)

(interpretator - interpretuje, każdy robi to inaczej, istnieje różnorodność, tłumaczy wielość i różnorodność)

• Nazywany jest też pedagogiem:

- Pielgrzymem (ma jeden wyznaczony cel i trasę do jego osiągnięcia),

- Spacerowiczem (różne ścieżki, różne typy wiedzy),

- Turysta (zwiedza, cel wyznaczony przez siebie, korzysta z różnych koncepcji),

- Włóczęga (zagląda, włóczy się po różnych paradygmatach)

- Gracz (uprawia różne gry intelektualne, uzupełnia teorie)

W okresie ortodoksji mówi się, że pedagog to wędrowiec jednej drogi poznawczej (wyznaczonej przez centrum).

W okresie heterodoksji pedagog mógł być wędrowcem dwóch dróg, ale przeciwstawnych, zwalczających się paradygmatów.

W okresie heterogeniczności pedagog jest wędrowcem wielu dróg poznawczych.

4. przesunięcie w koncepcjach metodologicznych

Odejście od opozycji naturalizm - antynaturalizm i dwóch modeli poznania: obiektywnego (empirystycznego, pozytywistycznego, racjonalnego, modernistycznego) i konstruktywistycznego

na rzecz koncepcji pulsujących kategorii (wg prof. Rutkowiak) i tzw. mappingu (wg Pauston'a). Nastąpiło odejście od dominacji jednego paradygmatu na rzecz wieloparadygmatyczności dyscyplin naukowych; odejście od dominacji metod ilościowych na rzecz stosowania metod jakościowych oraz tzw. metody triangulacji - łączenia obu metod: ilościowych i jakościowych)

ŚCIĄGA

Obiektywizm Ortodoksja Modernizm Nowoczesność Monocentryzm Naturalizm Badania ilościowe Orientacja pozytywistyczna Scjentyzm ( oświecony rozum) Wiedza naukowa Szkoła tradycyjna Pedagog wędrowiec jednej drogi Pedagogia ( paradygmat strukturalno- funkcjonalny) Przymus, nauczania Paradygmat struktur - funkcjonalny Przedmiotowość Nagie fakty Wyłączność, pojedynczość Opis i wyjaśnienia „Musisz być taki”

Subiektywizm Heterogeniczność Postmodernizm Ponowoczesność Policentryzm Antynaturalizm Badania jakościowe i triangulacja Orientacja humanistyczna Antyscjentyzm Wiele rodzajów wiedzy Szkoła pluralistyczna Pedagog wędrowiec wielu dróg Pedagogika jako metateoria ( paradygmat humanistyczno- Interpretacyjny) Wolny wybór, wielość Paradygmat humanistyczno - interpretacyjny Podmiotowość Świadomość Różnorodność, wielość, pluralizm Rozumienie i interpretacja „Możesz być taki”

Konsekwencje wielo paradygmatyczności polskiej pedagogiki współczesnej.

Po 1989 roku polska nauka pedagogiczna otwiera się na wielość mając do czynienia z wieloparadygmatycznością. W tych warunkach różności prof. Rutkowiak pisze, że mamy do czynienia z:

1. Przypominaniem jakości pedagogiki - to wracanie do czegoś, co już było ( teorii, koncepcji, rozwiązań), co już się dokonało w przeszłości. Następuje ogromna recepcja danego nurtu, teorii, np. pedagogii Marii Montessori.

2. Odsłanianiem - zostaje odsłonięte coś, co było zakryte, było zakazane, tajne, związane z tym co działo się na gruncie zachodnim - ped. kultury, egzystencjalna. Polska pedagogika przeszczepiła je na swój grunt.

3. Ujawnianiem - ujawnianie tego, co było ukryte, by mogło ujrzeć światło dzienne; np. poglądów „pedagogów z marginesu”

4. Tworzenie wielu jakości pedagogiki i wielu jej rodzajów (np. tworzenie szkół prywatnych

Rutkowiak - Współcześnie nie ma jednej teorii, czy wiedzy uniwersalnej. Każda teoria może w jakimś stopniu opisywać świat i pozwala dotrzeć do danego zakątka rzeczywistości społecznej i spojrzeć na niego z innej perspektywy.

Zdaniem prof. Hejnickiej- Bezwińskiej: to zmiana, która dokonała się po 89 roku ( gwałtowne otwarcie na wielość w nauce) ma charakter raczej rewolucyjnej niż ewolucyjnej Należy się obawiać czy ta wielość i różnorodność nie przerodzi się w chaos.

Chaos w pedagogice:

1) prof. Bauman - takie zagubienie się w wielości można nazywać „paraliżem pluralizmu”, który mówi, że głos pedagogiki i pedagogów przestaje mieć znaczenie w społecznym dyskursie edukacji - przestaje być słyszalny i słyszany.

2) prof. Palka używa metafory- „kakofonia głosu”, zaczerpniętej z muzyki, co oznacza niespójne brzmienie, niespójne dźwięki- w pedagogice też może się tak zdarzyć poprzez zagubienie w wielości.

3) prof. Rutkowiak - dwa rodzaje roszczeń stawianych wobec pedagogiki:

a) roszczenie od pedagogów praktyków (od nauczycieli, praktyków) - oczekują od nich rozwiązań, metod, wskazówek co do postępowania z uczniami

b) roszczenie od naukowców, że pedagogika udostępni im kategorie pojęciowe, które będą mogli wykorzystać do badań naukowych

Te dwa oczekiwania stanowią kontinuum oczekiwań społecznych wobec pedagogów.

Prof. Rutkowiak wskazuje na dwie możliwe reakcje możliwości dróg pedagoga wędrowca poruszającego się po wielu drogach:

1 rozwiązanie- to przekonaie, ze panuje powszechna tolerancja, pogodzenie się z wielością. Przeświadczenie, że wszystko wolno, ale towarzyszy temu poczucie powszechnego pomieszania, dezorganizacji, chaosu, obfitości i wielości znaczeń. Pojawiają się tutaj głosy krytycyzmu postmodernizmu, mówiąc, że jesteśmy zagrożeniem utraty korzeni naszej kultury (jako całokształtu wiedzy i kultury).

2 rozwiązanie- wzmożony wysiłek intelektualny (WWI) związany z pedagogiem tłumaczem i interpretatorem. Ukierunkowany jest ogarnianie wielości i bogactwa dnia dzisiejszego. WWI pozwala odnaleźć się w tej wielości dnia dzisiejszego.

*Krytycy opowiadają się za drugą reakcją.

Jak nie zgubić się w owej różnorodności? Jak ją zrozumieć i opisać?

Istnieją na to dwa rozwiązania:

1. proponowane przez prof. Rutkowiak: tworzenie mapy konturowej wyznaczonej przez określone kategorie, które są jej punktami orientacyjnymi. Prof. uważa, ze te kategorie są pulsujące, czyli „ punkty orientacyjne na mapie, to rodzaj pojęć o wysokim stopniu ogólności, które zarysowują pola określonej problematyki i są na tyle wykrystalizowane, że są w stanie te pola wyznaczyć, ale na tyle otwarte, że dają możliwość dalszej penetracji zagadnienia. Mają moc teorio twórczą, dzięki którym kreśli się mapę odmian pedagogicznego myślenia. Autor mapy edukacyjnej, pełniący rolę kartografa kreśli ją w zależności od swoich potrzeb. Źródłem kategorii dla tych orientacyjnych punktów na mapie jest EMPIRIA edukacyjna.

Rutkowiak wskazuje pulsujące kategorie:

- polityczność

- podmiotowość

- wielość

- praktyczność

- przedmiotowość

- indywidualność

- potoczność

Pulsowanie kategorii zależy od tego czy są one żywe, modne, potzrbne i aktualne w danym kontekście, czy jest źródłem zainteresowania badacza.

Źródłem pulsowania kategorii są one same (np. na ile są modne, na ile chętnie się o nich mówi) oraz ich historyczne relacje ze zmiennym otoczeniem. Pojawiają się lub znikają w zależności od potrzeby czasu (mody), pojawiających się aktualnie pytań, problemów i historycznego okrzepnięcia.

2. metoda mappingu - zwana metodą fenomenograficzną. Jest to pojęcie zaczerpnięte z socjologii wiedzy, wymyślone przez Paustona. Mapping to określenie map paradygmatów i teorii. Służy porównywaniu trendów pedagogiki w dłuższych okresach czasu.

Punkt orientacyjny (fenomeny). Pauston zakłada, że każde zjawisko możemy doświadczać na różne sposoby (można je realizować na wiele jakościowych sposobów).

Po co te metody (mappingu czy map) ? - Po to aby usystematyzować mnożące się szkoły intelektualne i dostarczyć orientacji dla praktyki.

Przykładowa pulsująca kategoria : Podmiotowość (*na egzaminie ma to być w formie schematu z małym opisem każdego pojęcia)

Podmiotowość

- dyskurs

- subiektywizm

- heterogeniczność

- wielość, różnorodność, pluralizm

- pedagog wielu dróg (wędrowiec, turysta, spacerowicz, gracz)

- wolność (słowa, wyznania, intelektualna, wyboru, polityczna

-Wielość :

* szkół

# szkoły alternatywne (prywatne, publiczne, wyznaniowe, edukacja domowa)

# podręczników

# programów

# form

# metod

# indywidualizm edukacji

-tolerancja

- autonomia

- policentryzm

- równość

- orientacja humanistyczna (rozumienie i interpretacja, badania jakościowe, triangulacja)

- demokracja

- ponowoczesność

- postmodernizm

ORIENTACJA POZYTYWISTYCZNA

przekonanie, że najważniejsza jest wiedza naukowa (SCJENTYZM, oświecony rozum)

• pewna, a jeśli jest pewna to

• przewiduje (prognoza), jeśli przewiduje to

• projektuje (rzeczywistość)

• służy realizacji celów i interesów (centrum)

• tworzy człowieka o określonej jakości,
  wg przyjętych wzorców, ideałów, norm (społeczeństwo masowe),
  a skoro tak, to jest to

• inżynieria społeczna (budowanie ludzi, społeczeństwa)
  taka inżynieria wymaga wiedzy praktycznej JAK, która jest wiedzą technologiczną, techniczną, praktyczną, utylitarną, użyteczną, „techne”

• ta wiedza pomaga rozwiązać problem (najlepsze rozwiązania to UNIWERSALNE)
  mają pomóc człowiekowi opanować żywiołowość i uczynić świat przewidywalnym
  (tzw. OŚWIECENIOWA IDEA POSTĘPU)

• skoro wykorzystujemy tylko wiedzę technologiczną to nie ma pedagogiki tylko jest pedagogia:

• ateoretyczna

• afilozoficzna (liczy się tylko marksizm, żadna inna filozofia)

• ahistoryczna (po co nam historia, ważne jest to co jest teraz)

• adyskursywna (musisz być taki bez dyskusji)

wiedza ta uzyskiwana jest na podstawie badań empirycznych (przyrodniczych, fizyki); nie bada psychiki, opiera się na doświadczeniu; daje zapisać się wzorem, jest uniwersalna
stosuje się więc „twardą” metodologię badań (statystyka, liczenie, formuły, m. badań ilościowych)
skoro tak, to bada „nagie” fakty (możemy go zobaczyć, zaobserwować, nie ma subiektywizmu, np. kolor niebieski nie może być określany inaczej jak tylko niebieski - nie ma chabrowego, błękitnego…)

1

---