METODA BOBATH

Metoda neurorozwojowego le­czenia usprawniającego Karela i Berty Bobath polega na hamowaniu patologicznych odruchów i niepra­widłowych wzorców ruchowych oraz rozwijaniu czynności ruchowych u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym w kolejności, w jakiej pojawiają się one w rozwoju dziecka zdrowego.
Każda czynność ruchowa rozwija się dzięki odczuciu ruchu - to znaczy ułożenia ciała w przestrzeni oraz po­szczególnych części ciała względem siebie.
Pierwszych odczuć dostarczają reakcje odruchowe. Są to odruchy postawy oraz reakcje prostowania i równowagi. Pierwsze z nich dają odczucie ułożenia ciała w pozycji leżącej (odruchy postawy). Reakcje prostowania dostarczają doświad­czeń ruchowych ułożenia ciała przeciwko sile grawitacji; reakcje równo­wagi powodują dostosowanie napię­cia mięśniowego całego ciała pod­czas utraty równowagi, przygotowu­jąc w ten sposób całe ciało do pod­parcia.
Czas fizjologicznego występo­wania odruchów postawy przypada na pierwsze półrocze życia dziecka. Później zostają one podporządkowa­ne reakcjom prostowania i równowa­gi. Utrzymujące się dłużej odruchy postawy stają się z czasem patologi­czne. Uniemożliwiają rozwój reakcji prostowania i równowagi, których pojawienie się warunkuje prawidło­wy rozwój ruchowy dziecka.
Rozwój ruchowy dziecka prze­biega w stałej kolejności - od głowy, obręczy barkowej i kończyn gór­nych, poprzez tułów, do kończyn dol­nych. Oznacza to, że zanim dziecko zacznie chodzić, najpierw musi kon­trolować ułożenie głowy, uzyskać podpór na kończynach górnych w pozycji leżącej, aby poprzez siad, czworaki i pozycję klęczną przejść do pozycji stojącej.
Każda złożona czynność rucho­wa zawiera kombinację wielu pros­tych ruchów i kształtuje się w opar­ciu o poprzednie doświadczenia ruchowe. Prawidłowy rozwój czyn­ności ruchowych stanowi podstawę do rozwijania kolejnych umiejętnoś­ci (jedzenia, ubierania, pisania).
Stworzenie takiej bazy dla roz­woju czynności dowolnych u dziecka z m.p.dz. jest, zdaniem autorów me­tody neurorozwojowego leczenia, możliwe tylko wówczas, gdy zosta­nie ono wyzwolone spod wpływu działania odruchów patologicznych.
Główne zasady metody Bobath'ów:
- Hamowanie odruchów patologicz­nych i normalizacja napięcia mięśniowego.
- Dążenie do osiągnięcia prawidło­wych ruchów poprzez przemiesz­czanie w przestrzeni tzw. punktów kluczowych, którymi są: głowa, obręcz barkowa i obręcz biodro­wa. Ma to na celu wykształcenie prawidłowych reakcji prostowa­nia i równowagi, co prowadzi do opanowania czynności zgodnych z sekwencją rozwojową.
- Wszystkie ruchy kontrolowane są rękami terapeuty. Pomoc terapeu­ty zmniejsza się w miarę opano­wywania przez dziecko kolejnych czynności.
- Ruchy prowadzone są wolno, tak aby dziecko mogło włączać się do pracy.
- Nie należy dążyć do opanowania statycznych pozycji, lecz umiejęt­nie prowadzić dziecko z jednej pozycji do drugiej.
- Sposoby wspomagania powinny być dobrane do potrzeb i możli­wości dziecka.
- Wymagana jest ścisła współpraca z rodzicami.
- Program usprawniania powinien być dobrany indywidualnie do po­trzeb i możliwości dziecka; in­struktor dla każdego dziecka do­biera odpowiednie ćwiczenia.
- Ciągłe powtarzanie i wykorzysty­wanie w życiu codziennym czyn­ności, które dziecko już opanowa­ło i nad opanowaniem których pracuje.

Skala Ashwoth'a (nasilenia spastyczności)

Jest to skala 6 stopniowa. Zmodyfikowana przez samego autora przez uzupełnienie skali o stopień 1+. Oceny spastyczności dokonuje lekarz i magister rehabilitacji zarówno przy przyjęciu jak przed wypisem chorego z oddziału, jak również w ciągu każdego dnia pobytu aby ocenić wpływ zabiegów fizykalnych i ćwiczeń usprawniających na spastycznie porażone kończyny.

0 - normalny stan napięcia;

1 - nieznaczny wzrost napięcia mięśnia występujący przy chwytaniu i uwalnianiu lub manifestujący się minimalnym oporem w końcowej fazie ruchu zginania i prostowania;

1+ - nieznaczny wzrost w stanie napięcia mięśnia przy chwytaniu i uwalnianiu oraz w drugiej połowie zakresu ruchu w stawie;

2 - bardziej znaczny wzrost napięcia mięśnia przez większą część zakresu ruchu w stawie ale dotknięta część kończyny daje się łatwo poruszyć

3 - wyraźny wzrost napięcia mięśnia, ruch bierny trudny do wykonania;

4 - dotknięta część sztywna w zgięciu czy w wyproście;

Metoda Ruchu Rozwijającego według Weroniki Sherborne.

Opracowany przez Weronikę Sherborne system ćwiczeń wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspakajanych w kontakcie z dorosłymi. Z tak zwanego baraszkowania, które pojawia się we wczesnym dzieciństwie każdego zdrowego dziecka stworzyła system terapeutyczny. Genialność tej metody polega na jej prostocie i naturalności. Podstawowe założenia metody to:

... rozwijanie przez ruch:

1.      świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,

2.      świadomość przestrzeni i działania w niej,

3.      dzielenie przestrzeni z innymi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.

Normalna aktywność człowieka, wykonywanie przez niego czynności ruchowych o charakterze dowolnym - celowym jest uwarunkowana świadomością własnego ciała i własnej tożsamości. Człowiek musi odczuwać i znać swoje ciało, jego części, oraz poczucie własnego „ja”, istnienia jako jednostki. Jednym ze źródeł tej świadomości jest kontakt naszego ciała z podstawą: ziemia - podłoga. Stojąc „mocno na ziemi” odczuwamy to podłoże, własne stopy, czujemy własne ciało. Drugim ważnym źródłem odczuwania ciała jako całości jest wyczucie centralnej części ciała: brzucha i tułowia jako elementu integrującego ciało. Udział w ćwiczeniach metodą W. Sherborne ma na celu stworzyć dziecku okazję do poznania własnego ciała, usprawnienia motoryki, poczucia swojej siły, sprawności i związku z tym możliwości ruchowych. Zaczyna mieć zaufanie do siebie, zyskuje też poczucie bezpieczeństwa. Podczas ćwiczeń ruchowych dziecko może poznać przestrzeń, w której się znajduje, przestaje ona być dla niego groźna. Czuje się ono w niej bezpiecznie, staje się aktywne, przejawia większą inicjatywę, może być twórcze. Dzielenie przestrzeni z drugą osobą nie musi być zagrażające, może stać się źródłem współprzeżywania. Nawiązania bliskiego kontaktu, opartego na zaufaniu i współpracy, daje możliwość poczucia wspólnoty i przeżycia szczęścia.

Podczas zajęć prowadzonych metodą Weroniki Sherborne nauczyciel powinien pamiętać o obowiązujących zasadach:

udział dziecka w zajęciach jest dobrowolny (można dziecko zachęcać, dodawać mu odwagi, ale nie zmuszać);

nawiązuje kontakt z każdym dzieckiem, utrzymuje kontakt wzrokowy;

zajęcia prowadzi w taki sposób by dla dziecka były przyjemne i dawały możliwość przeżywania radości z aktywności ruchowej, kontaktu z innymi ludźmi, satysfakcji z pokonywania własnych trudności i lęków, z poczucia większej sprawności fizycznej;

czynnym udziale dziecka we wszystkich ćwiczeniach;

prowadzący ściśle przestrzega praw dziecka do swobodnej, własnej decyzji, aby miało poczucie kontroli nad sytuacją i autonomii;

zauważa i stymuluje aktywność dziecka, daje mu szansę na twórcze działanie;

pochwała dla dziecka nie tyle za efekt, co za jego starania i wysiłek, a także za każde nowe osiągniecie (pokonanie lęku, wykonanie nowego ćwiczenia);

nauczyciel nie krytykuje dziecka i wykazuje się poczuciem humoru;

unika stwarzania sytuacji rywalizacyjnych;

prowadzący rozszerza krąg doświadczeń społecznych dziecka;

większość ćwiczeń, szczególnie początkowych, należy prowadzić na poziomie podłogi;

należy zaczynać od ćwiczeń prostych, stopniowo je utrudniając;

nauczyciel powinien zmniejszyć udział swojej inicjatywy na rzecz coraz aktywniejszego udziału dziecka w kształtowaniu programu zajęć;

należy stosować naprzemienne ćwiczenia dynamiczne i relaksacyjne;

zwracać uwagę na samopoczucie dziecka;

uwrażliwienie na zachowanie delikatności i opiekuńczości w stosunku do drugiej osoby;

zajęcia zawierają taki zestaw ćwiczeń dających poczucie bezpieczeństwa, oparcia i bliskiego kontaktu.

Planowane zajęcia muszą uwzględniać prawidłowości rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka oraz rozwoju procesu grupowego, a także możliwości i ograniczenia psychofizyczne dzieci, wynikające z zaburzeń ich rozwoju.

Metodę Weroniki Sherborne można zaliczyć do niewerbalnych treningów interpersonalnych. Zajęcia w grupie są szansą na zdobywanie i wzbogacanie doświadczeń społecznych. Mogą one pomóc dziecku w nauce bycia z innymi: zarówno z dziećmi, jak i dorosłymi. Czerpania satysfakcji z różnych form kontaktów społecznych. Aby stało się to możliwe, musimy zadbać o właściwy klimat w grupie, a to oznacza poczucie bezpieczeństwa i wzajemne zaufanie. Osiągnięcie takiego stopnia integracji grupy, w której dzieci współpracowałyby ze sobą, były aktywne, podejmowały wspólne działanie, często jest poprzedzone etapem wzajemnych konfliktów. Nie należy unikać czy bać się takich sytuacji. Warto stwarzać okazję do nauczenia się, jak można radzić sobie w sytuacjach konfliktowych z pożytkiem dla siebie i bez krzywdzenia innych. Sytuacje konfrontacyjne, będące „próbą sił”, są konieczne. Tylko wtedy dziecko ma okazję poczuć własną siłę i nauczyć się, jak sensownie jej używać. Praca w grupie powinna być okazją do znalezienia się w różnych relacjach z innymi ludźmi, do odważenia się na bycie silnym i na zaopiekowanie się innymi, jak i na poddanie się opiece innych, zaufanie im.

Weronika Sherborne w swojej metodzie wyróżnia następujące grupy ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka:

1.      ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała,

ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczenia,

ćwiczenia twórcze.

Ćwiczenia mogą występować w różnych formach:

2.      zajęcia indywidualne z jednym dzieckiem,

zajęcia w parach,

zajęcia dla trzech lub więcej osób.

Zajęcia prowadzone metodą Ruchu Rozwijającego zawierają następujące ćwiczenia:

Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała.

Podstawową potrzebą każdego człowieka jest poznanie własnego ciała oraz umiejętność kontrolowania go.

W rozwoju wiedzy o własnym ciele można wyróżnić kolejne etapy:

wyczuwanie własnego ciała,

nazywanie części ciała,

świadoma kontrola ciała i jego ruchów.

Do wstępnego zestawu ćwiczeń należy:

1.      Wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków, np.:

leżenie na plecach,

leżenie na brzuchu,

ślizganie się w kółko na brzuchu, plecach,

siedząc - przyciąganie kolejno nóg (ręce oparte wzdłuż boków),

siedząc - kręcenie się w kółko na pośladkach,

czołganie się na brzuchu i plecach do przodu, z wyciąganiem i zginaniem na przemian.

2.      Wyczuwanie nóg i rąk, np.:

1. ·        Wyczuwanie kolan - siedząc:

podciąganie kolan do siadu skulonego,

pchanie kolan do siadu prostego (pokonując opór),

w siadzie prostym - rozcieranie i poklepywanie kolan,

maszerowanie i bieganie z podnoszeniem wysoko kolan.

2. ·        Wyczuwanie nóg - w ruchu:

chodzenie, bieganie na ”sztywnych” nogach,

chodzenie, bieganie na miękkich (gumowych ) nogach.

3. ·        Wyczuwanie nóg - siedząc (nogi wyprostowane):

dotykanie palcami stóp podłogi,

uderzanie o podłogę piętami,

uderzanie o podłogę całą stopą (szybko i wolno).

4. ·        Wyczuwanie łokci - siedząc kolana zgięte:

dotykanie łokciami kolan,

dotykanie prawym łokciem lewego kolana i odwrotnie.

5. ·        Wyczuwanie twarzy - siedzenie w kole:

wytrzeszczanie oczu (duże oczy) i mrużenie oczu,

zabawne miny.

6. ·        Wyczuwanie całego ciała:

leżenie na plecach,

turlanie się (mięśnie naprężone i rozluźnione),

leżenie z rękami wzdłuż ciała ( napinanie i rozluźnianie mięśni).

Ćwiczenia pozwalające zdobyć pewność siebie i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu.

Ćwiczenia te umożliwiają poznanie otoczenia, dzięki czemu możemy czuć się swobodnie i nie obawiać się go. Jeżeli bowiem nie udaje nam się korzystać z „przestrzennej wolności”, stajemy niejako zahamowani w swoich działaniach, często przestraszeni, niechętni do przeciwstawiania się nowym sytuacjom, wyizolowani. Cechą charakterystyczną dla tych ćwiczeń jest ich wykonywanie na podłodze (polegają na przemieszczaniu się).

Ćwiczenia indywidualne:

Leżenie na plecach lub brzuchu (mięśnie rozluźnione). Stosowane jako odpoczynek po trudnych ćwiczeniach, odprężenie po napięciach wewnętrznych.

Ćwiczenia w parach:

Jedna osoba robi „mostek”, a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi pod, przez, nad, dokoła... .

Ćwiczenia w grupie:

Grupa tworzy „tunel” reszta czołga się pod tunelem na plecach, brzuchu. Ćwiczenia te pozwalają nauczyć się współpracy w grupie, współdziałania z innymi.

Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą.

Ćwiczenia te polegają na zdobywaniu i wymianie wspólnych doświadczeń podczas sesji ruchowych. Są to ćwiczenia, w których partner „bierny” jest pod opieką osoby aktywnej. Wymaga to wyczucie osoby będącej „pod opieką”, jej potrzeb, przeżyć i tym samym umożliwia osiągnięcie pełnej harmonii i współpracy. osoba pasywna pozwala „przeciwnikowi” zbadać jego siłę, a jednocześnie ćwiczy, używając siły, która pozwala na współpracę z partnerem. W ten sposób „strona pasywna” uczy się wyczucia tej „drugiej strony”. Ćwiczenia te dają możliwość przeżycia wspólnego wysiłku fizycznego (podczas pchania i stawiania oporu). Rozwijają i uczą koncentracji, zwracania uwagi na osobę, z którą współdziała. Są one też dobrą zabawą, często towarzyszy jej śmiech, okrzyki. Takie reakcje pomagają ujść nagromadzonym emocjom, napięciom tkwiącym w uczestnikach.

Ćwiczenia „z” w parach (partner „aktywny” i partner „bierny”).

7. ·        Pozycja siedząca: ćwiczący siedzi, opierając się plecami o partnera (nogi ugięte w kolanach); pcha plecami partnera, starając się pokonać jego opór (zmiana ról).

8. ·        Pozycja stojąca (tyłem): ćwiczący delikatnie kładzie się na plecach partnera, a ten stara się częściowo przyjąć ten ciężar.

9. ·        Pozycja stojąca (tyłem): całkowite przyjęcie ciężaru, tak aby współćwiczący mógł oderwać nogi od podłoża.

10. ·        Ciągnięcie za kostki ćwiczącego, leżącego na brzuchu lub na plecach.

11. ·        Ciągnięcie za przeguby rąk lub łokcie ćwiczącego leżącego na plecach.

12. ·        Kołysanie: pozycja siedząca, tworzenie „fotelika” dla ćwiczącego „pasywnego” i obejmowanie go, łagodnie kołysząc do przodu.

13. ·        Kołysanie w różnych kierunkach: obejmujemy jedną ręką partnera, drugą opieramy z tyłu o podłogę. „Opiekujący się” musi cały swój ciężar przenieść na rękę opartą z tyłu.

14. ·        Przyjęcie całego ciężaru ciała partnera: ćwiczący” aktywny” w klęku podpartym „pasywny” kładzie się dowolnie, „aktywny” porusza się po sali w różnych kierunkach.

15. ·        Prowadzenie „ślepca”: ćwiczący zamyka oczy i jest oprowadzany (wymaga zaufania do „przewodnika” oraz zdecydowania i pewności siebie osoby aktywnej).

Ćwiczenia ”przeciwko” w parach.

16. ·        „Skała”: ćwiczący staje stabilnie w rozkroku podpartym lub siedzi mocno podparty o podłoże - współćwiczący próbuje przesunąć „skałę”, pchając lub ciągnąc w różnych kierunkach.

17. ·        „Worek”: to samo ćwiczenie ze współćwiczącym leżącym na brzuchu, a także próbowanie przewrócenia współćwiczącego na drugą stronę.

18. ·        „Paczka”: dziecko zwija się w kłębek, a współćwiczący usiłuje „rozwiązać paczkę”, ciągnąc za nogi i ręce.

Ćwiczenia „razem” w parach (obydwaj partnerzy „aktywni”).

19. ·        Partnerzy siedzą złączeni plecami, po czym wstają, nie odrywając się od siebie, napierając na siebie plecami tak, aby obydwaj powstali.

20. ·        Kołysanie się: siedząc przodem do siebie z lekko zgiętymi nogami, ćwiczący trzymają się za ręce lub przeguby, na zmianę kładą się na plecy i są przeciągani przez partnera.

21. ·        Równowaga: stojąc do siebie twarzą i trzymając się za ręce, ćwiczący odchylają się i przechodzą do siadu, a następnie razem wstają.

Ćwiczenia „razem” w grupie.

W tych ćwiczeniach uczestniczą trzy lub więcej osób. Ćwiczenia wymagają dobrego współdziałania, „zgrania” partnerów. Wszyscy pracują razem jako grupa.

22. ·        Kołysanie: dwóch ćwiczących siedzi naprzeciwko, pomiędzy nimi trzeci, kolana lekko ugięte i rozsunięte, ręce wyciągnięte do przodu, ćwiczący w środku jest kołysany na boki przez partnerów.

23. ·        Ćwiczenia skoczne: dwóch współćwiczących wspomaga osobę skaczącą, trzymając ją za dłonie i łokcie.

24. ·        Huśtanie: dwóch współćwiczących huśta trzeciego partnera.

Ćwiczenia twórcze.

Ćwiczenia twórcze pozwalają nawiązać i pogłębić stosunki międzyludzkie, poznać sytuacje, których ćwiczący nie doświadczyłby ze względu na swoje fizyczne lub psychiczne ułomności. To działania, które powinny być dostępne każdemu, dając możliwość uwolnienia się od wewnętrznych napięć i niepokojów. Każdy może być twórcą własnego ruchu, wyrażając nim swoje przeżycie zadowolenia, radości, harmonię.

Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne to nowy sposób wspomagający i stymulujący rozwój fizyczny i emocjonalny dziecka. To program nastawiony na rozwijanie takich cech, jak poczucie własnej wartości i pewności siebie, poczucie własnej wartości i pewności siebie, poczucie bezpieczeństwa, odpowiedzialność, wrażliwość, umiejętność nawiązywania kontaktów z drugą osobą. to metoda szczególnie przydatna w pracy z dziećmi nadpobudliwymi, agresywnymi, lękliwymi.

Metoda SI

 

Metoda sensory integration Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Dzięki wieloletniej praktyce i doświadczeniu J. Ayres opracowała sposoby oraz zasady rehabilitacji przeznaczonej dla dzieci z dysfunkcjami psychoruchowymi. Od roku 1980 stosowany jest test południowokalifornijski (Test-SCSIT), który określa bardzo dokładnie rodzaj zaburzenia ruchu oraz czucia. Na podstawie przeprowadzonych badań i wyników testu opracowuje się dokładne wskazówki terapeutyczne dla każdego dziecka. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczaniu bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów np.; zaburzeniach ruchowych, percepcji i koordynacji.

Jean Ayres w swojej metodzie rehabilitacyjnej skupiła uwagę nie tylko na sposobach postępowania z dzieckiem, u którego występują zaburzenia układu nerwowego, ale również na zaburzeniach emocjonalnych, wynikających z nieustannego poczucia niepewności. Uważa, że neurologiczne zaburzenia są dostatecznym upośledzeniem, ale na szczycie tych zaburzeń dziecko zwykle ma dodatkowe upośledzenie, którym jest negatywne samowyobrażenie. Istnieją trzy przyczyny negatywnego samowyobrażenia: to, w jaki sposób funkcjonuje układ nerwowy, poczucie frustracji i niewystarczalności, które pojawia się wtedy gdy dziecko nie potrafi wykonać dobrze czegoś oraz gdy inni ludzie negatywnie reagują na to, co dziecko zrobiło .

Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci. W województwie katowickim tylko jeden Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy (ul. Ułańska 5a w Katowicach) ma prawie całkowicie wyposażoną salę rehabilitacyjną do SI.

 

Większość ośrodków specjalistycznych województwa dysponuje odpowiednim sprzętem rehabilitacyjnym, umożliwiającym wykorzystywanie tylko elementów terapii SI w rehabilitacji dzieci. Spowodowane jest to brakiem środków finansowych, odpowiednio dużych sal w których można zainstalować specjalistyczny sprzęt, a także niewielką liczbę terapeutów mających odpowiednie kwalifikacje pozwalające pracować tą metodą. Ze względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi.

·        Metoda Peto.

Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego oraz różnych form adaptacji społecznej. Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego dziecka do samodzielnego życia.

Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. ”dyrygowanego nauczania”. Kluczową rolę w tym usprawnianiu pełni „dyrygent”, osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki i terapii.

Podstawową formę pracy „dyrygenta” są ćwiczenia „rytmicznej stabilizacji”. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z „dyrygentem” opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu utrzymania uzyskanej pozycji.

Ważne jest, by podczas „rytmicznej stabilizacji” „dyrygent” nie wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej funkcji.

Program postępowania opracowany szczegółowo, przeprowadza się przez odpowiednio dobrany zespół. Stanowią go dwie osoby wykwalifikowane i pięciu studentów.

W zamierzeniu metody Peto - dzieci każdego dnia powinny zdobywać nową umiejętność.

Wyposażenie sali, w której odbywają się zajęcia cechuje prostota i funkcjonalność jej umeblowania. Charakterystyczna cecha metody Peto to szczebelkowa budowa mebli, spełniających wielufynkcyjne role w usprawnianiu (służą do chwytu, utrzymania pozycji).

W metodzie Peto dąży się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera również wpływ na psychospołeczne postawy.

Zarzuca się metodzie, iż umieszczanie dzieci w ośrodkach Peto w izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, utrudnia w przyszłości integrację międzykoleżeńską oraz psychicznie obciąża dziecko. W Polsce Instytut Peto działa obecnie bardzo prężnie w Krakowie.

 ·        Metoda Domana.

Metoda ta jest kontynuacją metody Faya. Powstała w wyniku działalności fizjoterapeuty Glena Domana. W 1976 roku założył on Instytut Faya w Filadelfii (tzw.Instytut Budowania Ludzkich Możliwości).

W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk.

W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, że mózg rośnie i wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi możliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie możliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych.

Metoda Domana wyróżnia cztery bloki rowojowe, w ramach których dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem:

Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest spożywanie dużej ilości witamin.

• Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia intelektu, dzięki przekazowi „bitów inteligencji”.

• Blok rozwoju społecznego przygotowujący do życia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współżycia społecznego i troskę o rozwój emocjonalny.

• Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia, ćwiczeń gimnastycznych.

• Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki np.wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku, słuchu.

·        Metoda Sherbourne.

Weronika Sherbourne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą „Ruch Rozwijający”. Korzeni metody należy szukać u R.Labama - twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.

Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw.baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W.Sherbourne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności.

Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu.

Metodę W.Sherbourne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach.

W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń:

·         ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała

·        ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie

·        ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy

·        ćwiczenia twórcze.

Metoda W.Sherbourne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj.brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne.

Zajęcia metodą W.Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.

 ·        Hipoterapia

Hipoterapia stanowi „proces usprawniania psychoruchowego dzieci, młodzieży i dorosłych z różnymi schorzeniami i zaburzeniami rozwojowymi”.

Wartość terapeutyczna jazdy konnej znana była już w starożytności, dopiero jednak w latach 50 obecnego stulecia hipoterapię zaczęto wykorzystywać w dziedzinie medycyny (w neurologii, ortopedii i psychiatrii).

Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza. Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.

W hipoterapii bierze się też pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (7-10 lat).

Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego spokojny marsz, albo kłus, w przypadku gdy dziecko pewnie umie się utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany kierunku.

W hipoterapii mogą występować również elementy nauki jazdy konnej. Dziecko wykonuje takie czynności jak trzymanie wodzy, kierowanie koniem.

W trakcie zajęć terapeutycznych korzysta się z różnego rodzaju sprzętu pomocniczego dla utrzymania równowagi na koniu, np.ze specjalnych pasów z uchwytem , siodeł itp.

Hipoterapia wskazana jest do usprawniania dzieci i młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym. Program zajęć z hipoterapii uwzględnia różnorodny rodzaj zaburzeń dziacka m.p.dz.oraz jego osobowość. Hipoterapia służy m.in.skorygowaniu postawy ciała , regulacji napięcia mięśniowego poprzez przyjmowanie pozycji rozluźnienia.

W.Kuprian zauważa, że wzorzec ruchowy dziecka siedzącego na koniu odpowiada ruchom konia w stępie. Następują tu naprzemienne wychylenia i prostowania miednicy, ruchy ciała w przód i w tył oraz lekki ruch rotacyjny całego kręgosłupa. Elementem terapii są także dodatkowe wymachy nóg w trakcie jazdy konnej. Zajęcia z hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmożone napięcie mięśniowe. Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, że dzieci wykonują w jej trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duże trudności.

Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in.utrwalony przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki w przypadku jej napadów.

Hipoterapia stanowi atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną dziecka. Zajęcia usprawniające występujące w tak prowadzonej formie motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu.

Ponieważ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na łące), udostępniają dziecku również kontakt z przyrodą.

·        Metoda Knilla. Christopher Knill - twórca programu Aktywności, jest pracownikiem Norweskiego Instytutu; pracuje z dziećmi, młodzieżą, dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Programy aktywności noszą tytuły: „Świadomość ciała”; „Kontakt i Komunikacja” . Programy te obecnie są realizowane w około 7 krajach. Metoda Knilla to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z tymi wszystkimi, którzy niezależnie od wieku i przyczyny zaburzeń nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem. Tkwią w milczącym świecie stereotypów. Są dalecy, ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty, podatni na zranienie i odrzucenie. Bronią swoich granic, ale czekają na pomoc.

·        Metoda Montessori. Metoda Marii Montessori, jako metoda wczesnej integracji społecznej dziecka o zaburzonym rozwoju w rodzinie, w przedszkolu i szkole, która uwzględnia neurofizjologiczne podstawy aktywnego uczenia się i specjalny udział w tym procesie narządów zmysłów. Pracując samodzielnie metodą prób i błędów, używając materiału dydaktycznego opracowanego przez M.Montessori, dziecko uczy się czynności życia codziennego, rozwija zmysły i uspołecznia się.

·        Metoda Blissa.

 Metoda Blissa jest formą międzynarodowej komunikacji, w której „słowa i pojęcia reprezentowane przez umowne symbole obrazowe, a nie abstrakcyjne znaki literowe, które oddają wartości fonetyczne jednostek językowych”.

Metoda jest prostym i logicznym systemem znaków, w skład którego wchodzą obrazy, symbole, idee i pojęcia. Symbole przedstawiają konkretne myśli i słowa, a zestawiane w różnych kombinacjach dają nowe znaczenie.

W metodzie Blissa wyróżnia się trzy rodzaje symboli: piktograficzne (przedstawiają konkretne przedmioty), ideograficzne (wyrażają pojęcia) i arbitralne ( służą wyrażaniu się w formie gramatycznej).

Warunkiem opanowania metody jest ścisła zależność zachodząca między myśleniem a tworzeniem, między przekazem a odbiorem informacji.

Metoda powstała z myślą o osobach nie mogących posługiwać się mową.

·        Metoda Dobrego Startu.

W metodzie Dobrego Startu istotną rolę pełnią trzy podstawowe elementy: element wzrokowy (znak graficzny), element słuchowy (piosenka) i motoryczny (realizacja znaku graficznego z rytmem piosenki).

Ćwiczenia wprowadzane są kolejno, ze stopniowym zwiększeniem trudności. Wyróżnia się w nich części: wprowadzającą, właściwą oraz zakończeniową.

Zajęcia wprowadzające służą celom korygującym postawę ciała, kształcącym orientację po lewej i prawej stronie. W tej części zajęć dzieci słuchają piosenki powiązanej ze znakiem graficznym.

Częścią właściwą zajęć w metodzie są ćwiczenia ruchowe, ruchowo-słuchowe oraz ruchowo-słuchowo-wzrokowe.

Ostatnim etapem metody są zajęcia końcowe. Przeważnie stanowią je zabawy o charakterze muzyczno-ruchowym, powiązane zazwyczaj z piosenką.

Metoda Dobrego Startu służy nauce pisania i czytania, stąd w metodzie tej w trakcie ćwiczeń zwraca się uwagę na poprawne ułożenie ręki dziecka, na rytm i tempo śpiewanych piosenek oraz poprawność artykulacji.

Służy ona również koordynacji wzrokowo-przestrzennej, rozwija pamięć słuchowo-wzrokową.

Spełnia funkcje korekcyjne poprzez wyrównywanie deficytów rozwojowych. Ponieważ zajęcia przeprowadza się w formie zabaw i w atmosferze pełnej akceptacji, stwarzana jest okazją do odreagowania napięć.

METODA NDT - BOBATH

Metoda ta jest bardziej koncepcją usprawniania pacjentów z chorobami neurologicznymi niż typową, kolejną metodą rehabilitacji. Przeznaczona szczególnie dla osób po udarze mózgu z jednostronnym niedowładem. Na początku terapii przeprowadzany jest dokładny wywiad stanu obecnego chorego (ruch, percepcja, itd.) i powstałych przez to anomalii czuciowych i ruchowych, dzięki któremu dobiera się indywidualne techniki terapeutyczne.

Koncepcja ta obejmuje również pomoc i wskazówki dla rodziny i opiekunów w pierwszym stadium hemiplegii. A więc pielęgnacja chorego, układanie na stronie porażonej, na stronie zdrowszej, sposoby ubierania, przebieranie, karmienie, itp. Z czasem terapia centralizuje się na samym chorym w jego pierwszych samodzielnych czynnościach dnia codziennego. Fizjoterapeuta w trakcie terapii wypracowuje u hemiplegia „wyższe” pozycje w zaczynającej się spastyce, by umożliwić samodzielne siedzenie na łóżku, w wózku, przy stole, podczas jedzenia, czy ubierania się. W trakcie usamodzielniania się pacjenta od 24 h opieki rodziny, fizjoterapeuta przygotowuje ciało i układ nerwowo - mięśniowy poprzez odpowiednie techniki, do ponownego poruszania się, chodzenie, powrotu do życia w społeczeństwie.
Koncepcja NDT - Bobath w kolejnych latach objęła również dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD).

I tu podobnie, jak w przypadku hemiplegii, pracuje się tzw. punktami kluczowymi. Punkty kluczowe są to specyficzne obszary ciała, z których można wpływać na napięcie mięśni ciała i wzorce ruchowe. Rozróżnia się punkty kluczowe bliższe (mostek, bark, miednica) i dalsze (staw skokowy, kłąb kciuka, paluch.
Koncepcja NDT - Bobath to stale poszerzająca się wiedza i praktyczne wskazówki, zarówno dla fizjoterapeutów, chorych i ich rodzin. Metoda, która wciąż się rozwija i poszukuje, jak najlepszych rozwiązań w terapii, bazując na coraz lepiej rozumianej i poznawanej dziedziny nauki - neurofizjologii.

Metoda Kierowanego Nauczania (Peto)

Twórcą systemu Nauczania Kierowanego był węgierski lekarz i pedagog Andreas Petö, który zastosował ja po raz pierwszy w 1947 roku w Instytucie Rehabilitacyjnym o charakterze pedagogicznym. Metoda służy usprawnianiu dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Jej cechą charakterystyczną jest połączenie w jedną całość usprawniania psychopedagogicznego, leczniczego oraz społecznego. Metoda Petö polega więc na zintegrowanym oddziaływaniu edukacyjnym na dziecko niepełnosprawne w zakresie polepszania jego: funkcji neuromotorycznej (przemieszczania się itp.) aktywności życia codziennego (samoobsługa) komunikacji i uspołecznienia (mowa, systemy komunikacji pozawerbalnej) intelektu (nauka szkolna) Metoda Nauczania Kierowanego jest znana i stosowana w wielu krajach, między innymi na Węgrzech, w Belgii, Anglii, USA, Kanadzie, Izraelu, a także w Polsce. Usprawnianie polega na systematycznym pobudzaniu psychoruchowego rozwoju dziecka w zakresie: kontroli postawy i ruchów lokomocyjnych, koordynacji wzrokowo-ruchowo-czuciowo-słuchowej, orientacji w czasie i przestrzeni oraz odczuwania własnego ciała, życia emocjonalnego, rozwoju osobowości i kontaktów społecznych, rozwoju mowy, porozumiewania się gestem, rysowania, pisania, czytania oraz rozwijania pojęć  o otaczającym świecie. Za niezwykle ważne i istotne w metodzie Petö uważa się prowadzenie dzieci stale przez te same osoby, zwane konduktorami lub przewodnikami. Wszystkie osoby prowadzące terapię muszą przejść odpowiednie szkolenie w Instytucie. Ponieważ w Polsce nie ma jeszcze terapeutów, którzy ukończyliby 4-letnie studia w Instytucie Petö, zajęcia prowadzą absolwenci kursów z Brukseli i Budapesztu, albo zbierający doświadczenia w polskich ośrodkach. W Polsce Instytut Petö działa obecnie bardzo prężnie w Krakowie. Wyposażenie Sprzęty Petö to właściwie proste meble domowego użytku, które dzięki przemyślanej konstrukcji spełniają wiele funkcji. Podstawowe sprzęty to: prycza - ława, krzesła, taborety,  podnóżki, kijki, kółka chwytaki. Wszystkie zdjęcia zamieszczone poniżej zostały pozyskane ze strony internetowej Instytutu Petö w Budapeszcie. Prycza. Prycza to stół wysokości około 45cm i szerokości 60cm, którego blat wykonany jest ze szczebelków ułatwiających dziecku chwytanie, co jest konieczne, aby nauczyło się ono wsuwać na ławę i zsuwać oraz siedzieć samodzielnie. Każde dziecko ma swoją ławę, która w dzień służy mu do ćwiczeń, posiłków i zajęć szkolnych, a w nocy do spania. Krzesła. Każde dziecko ma własne krzesełko, proste, drewniane, ze szczebelkowym oparciem, które służy mu do siedzenia i chodzenia. Oprócz małych, są również krzesła z wyższymi oparciami, które spełniają rolę drabinki podczas ćwiczeń stania lub ćwiczeń rąk.  Taborety. Bez oparcia, ze szczebelkowym blatem służą do nauczenia dziecka siedzenia bez oparcia.  Podnóżki. Prostokątne, drewniane podstawki pod nogi, aby dziecko podczas siedzenia na krzesełku opierało prawidłowo całe stopy na podłożu.   Kijki, kółka, chwytaki. Do ćwiczeń rąk i stabilizacji ciała podczas siedzenia.       Charakterystyczne dla metody Petö jest umeblowanie sali. Pokoje wyposażone są w specjalnej konstrukcji meble, które służą do ćwiczeń, jak również do czynności dnia codziennego. W skład umeblowania wchodzą: stoły-ławy o blatach szczebelkowych, które służą jednocześnie do spania, jedzenia i zabawy, bardzo stabilne krzesła ze szczebelkowym oparciem i podnóżkiem. Szczebelkowa budowa mebli ma ułatwiać dziecku samodzielne wstawanie i utrzymanie pozycji. Zbudowane z listew krzesła, stoły i podnóżki wykorzystywane jako przybory do stania, chodzenia, przyjmowania i utrzymywania pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej. Stoły-ławy służą do spania, jedzenia oraz do odrabiania zajęć szkolnych. Krzesła wykorzystywane są do nauki chodzenia. Za pomocą podnóżków dzieci mogą regulować wysokość krzesła oraz doskonalić chód. Ograniczona liczba sprzętów sprzyja doskonaleniu opanowania zadań ruchowych wykonywanych za ich pomocą, ułatwia koncentrację na wybranych celach. Znajomość sali i ograniczanie przestrzeni ułatwiają poruszanie się. Drobne przybory do zajęć chowane są w szafie, ściany są bez obrazków, nie ma też porozrzucanych zabawek. Środowisko ćwiczeń, nauki i zabawy powinno być dla dzieci przyjazne, czyste, estetyczne, by nie dekoncentrować dzieci. Sprzęt do ściśle zaplanowanych zajęć jest wyjmowany z szaf tylko na określone zajęcia. W pomieszczeniach mogą znajdować się też inne proste sprzęty, natomiast zasadą jest, że materiały używane podczas terapii zajęciowej nie mogą służyć do dekoracji wnętrza, a eksponowane są tylko wtedy, gdy się z nich korzysta. Ta specyficzna surowość pomieszczenia ma sprzyjać lepszej koncentracji uwagi dzieci na osobie prowadzącej zajęcia, jak również na treści proponowanych zabaw i ćwiczeń ruchowych. Chociaż meble wykorzystywane do terapii są bardzo prostej konstrukcji, to w Polsce trzeba je wykonać na zamówienie. Nie wszystkie placówki stać na taki wydatek. I chociaż metoda Petö w naszych warunkach wydaje się bardzo przydatna dla dzieci niepełnosprawnych, obecnie w ośrodkach wykorzystywane są tylko jej elementy. Polskie ośrodki często mogą wykorzystywać tylko elementy metody, tym bardziej, że współcześnie w leczeniu konkretnego pacjenta (w myśl koncepcji polimodalnego usprawniania) wykorzystuje się elementy różnych metod. W metodzie Petö najwięcej czasu przeznacza się na naukę samoobsługi. Dzieci uczą się samodzielnego jedzenia, ubierania, mycia, załatwiania potrzeb fizjologicznych. Stały rozkład dnia oraz powolne tempo zajęć pozwalają nadążyć za grupą wszystkim dzieciom, które mają większe trudności. Ponieważ na terapię przyjmowane są dzieci w wieku przedszkolnym, dla rodziców małych dzieci powstaje tzw. szkoła matek. Matka wraz z dzieckiem, które nie przekroczyło trzeciego roku życia, przyjmowana jest na miesiąc do grupy, gdzie uczy się zasad prowadzenia terapii, a następnie kontynuuje ją w domu. Metoda Petö charakteryzuje się niezwykłą prostotą w użyciu środków potrzebnych do prowadzenia terapii oraz dokładną znajomością potrzeb i możliwości dziecka z m.p.d. Kładzie nacisk na możliwie największe usamodzielnianie dzieci, by same mogły jeść i myć się, wiązać buty, ubierać i chodzić bez pomocy kul czy drabinek w klasie. Różni się od tradycyjnych metod fizjoterapeutycznych, których celem jest często tylko zapobieganie zwyrodnieniom, spowodowanym brakiem aktywności ruchowej mięśni lub niemożliwością ich prawidłowej koordynacji. Dzieci ćwiczą wtedy wprawdzie mięśnie, ale nie uczą się samodzielnie nimi kierować. Conductive education wychodzi z założenia, że każde dziecko stanowi nierozłączną całość (fizyczną, intelektualną i uczuciową) - a to wymaga kompleksowego podejścia, z naciskiem na rozwój mocnego poczucia własnej wartości. Takie poczucie w połączeniu z samodzielnością kształtują determinację i silną wolę dziecka. Metoda ma też wyrobić u dzieci umiejętność pokonywania ograniczeń w sposób indywidualny, by uniezależnić je od wózków inwalidzkich i wszelkiej innej pomocy technicznej. Upraszcza się otoczenie, konstruując specjalne szczebelkowate meble, zmuszające do wyrabiania chwytu i ułatwiające utrzymanie pozycji.  Metoda Petö korzysta ze zdolności plastycznych naszego mózgu i gdy jest to możliwe, za pomocą tej terapii uczymy żywe komórki wykonywania funkcji komórek obumarłych. Efekty nie przychodzą szybko, ale i tak zwiększają się szanse tych dzieci na samodzielne życie. Dzieci korzystają każdego dnia nie tylko z intensywnego programu rehabilitacyjnego, ale również uczą się, przygotowując do normalnej edukacji szkolnej. Ćwiczeń niestety nie można wykonywać w domu, bo jest potrzebny specjalistyczny sprzęt: drabinki i odpowiednio przygotowane meble.  Metody Petö raczej nie stosuje się wobec wszystkich dzieci niepełnosprawnych (choć jej elementy okazują się skuteczne nawet u dzieci kilkumiesięcznych). Pacjent musi mieć co najmniej trzy-cztery lata, tj. musi umieć mówić i być sprawny przynajmniej w takim stopniu, aby mógł samodzielnie (ewentualnie z małą pomocą) wykonywać ćwiczenia. Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego oraz różnych form adaptacji społecznej. Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego dziecka do samodzielnego życia. Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. „dyrygowanego nauczania”, gdzie kluczową rolę w usprawnianiu pełni „dyrygent” - osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki, różne formy terapii (muzykoterapię i artterapię, terapię logopedyczną, i inne) oraz rehabilitacji ruchowej. Podstawową formę pracy „dyrygenta” są ćwiczenia „rytmicznej stabilizacji”. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z „dyrygentem” opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu utrzymania uzyskanej pozycji. Ważne jest, by podczas „rytmicznej stabilizacji” „dyrygent” nie wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej funkcji. W metodzie Petö dąży się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera również wpływ na psychospołeczne postawy.  Zarzuca się metodzie, iż umieszczanie dzieci w ośrodkach Petö w izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, co utrudniać może w przyszłości integrację oraz psychicznie obciąża dziecko. Trudno się z tym zgodzić, tym bardziej, że inne dzieci także uczęszczają do przedszkoli i zostają tam bez rodziców. W metodzie Petö usprawnianie prowadzone jest grupowo. O doborze członków zespołu decyduje rodzaj i stopień niesprawności ruchowej oraz poziom ich rozwoju intelektualnego. Każde dziecko - uczestnik zajęć ma zapewniona równorzędna pomoc, a w szczególnych przypadkach może być wspomagane indywidualnie (wszelkiego rodzaju ułatwienia przy ćwiczeniach ruchowych np. pomoc w ustabilizowaniu kończyny, jednak bez wykonywania ruchu za dziecko). Dzieci w grupie są bardziej aktywne, ambitne i wykazują korzystniejsza postawę społeczną - wzajemnie stymulują się do poprawnego wykonywania kolejnych ćwiczeń i zadań.  Ogólny program rehabilitacji dla poszczególnych grup opracowany zostaje przez zespół specjalistów na podstawie wyników szczegółowych badań dzieci. Za realizację programu odpowiedzialna jest przede wszystkim osoba określona w dyrygowanym nauczaniu mianem „konduktora” (dyrygenta, przewodnika). Wraz z asystentami wyznacza ona serie zadań realizowanych podczas codziennej stymulacji. Przewodnik odpowiada za całe zajęcia i sprawuje nad nimi kontrolę - integruje i koordynuje działalność grupy, wpływa na aktywność dzieci, z którymi utrzymuje stały kontakt. Nie upomina i nie okazuje zniecierpliwienia, a dostrzegając błędy zwraca się do całej grupy. Podkreśla każdy sukces. Urządza salę i przygotowuje pomoce dydaktyczne, przedstawia asystentom szczegółowy przebieg i sposób rozplanowania zajęć, zapoznaje ich z listą środków dydaktycznych i wyznacza czas ich wprowadzania i usuwania z sali. Asystent natomiast utrzymuje stały kontakt z osoba prowadzącą zajęcia, w które jest zaangażowany. Zwraca uwagę dzieci na przewodnika i motywuje je do podejmowania zadań. Wspomaga dzieci indywidualnie gestem i mimiką ograniczając instrukcje słowne do niezbędnego minimum, co ułatwia rozumienie poleceń i zapobiega to dekoncentracji uwagi. Liczba asystentów zależna jest od liczebności i poziomu umiejętności grupy -w grupach liczących od czterech do sześciorga dzieci pracuje dwóch, trzech a nawet czterech asystentów, w grupach większych liczba współprowadzących odpowiednio zwiększa się.  W zamierzeniu metody Petö dzieci każdego dnia powinny zdobywać nową umiejętność. Zaplanowane przez przewodnika i asystentów ćwiczenia ruchowe i treści dydaktyczne są ze sobą zawsze ściśle powiązane i wprowadzane są w formie bloku zabawowego. Realizacja wyznaczonych serii ćwiczeń oparta jest na tak zwanej „rytmicznej motywacji”, która polega na głośnym, rytmicznym mówieniu, liczeniu lub śpiewaniu podczas wykonywania różnych czynności. Mówienie jest dodatkową drogą bodźcowania, dzięki której dziecko ma możliwość odbierania wrażeń poprzez cały system mięśniowo-nerwowy. Mówienie sprzyja ponadto lepszej koncentracji na wykonywaniu zadania, uświadamia ruch i pomaga w utrwaleniu prawidłowego wzorca czynności. Słowne opisy wykonywanych czynności dają świetne okazje do mówienia. Mówienie podczas ruchu reguluje też pracę układu oddechowego i usprawnia aparat mowy.  Słowne opisy wykonywanych przez dziecko czynności podawane są zawsze w pierwszej osobie (ja), co nie tylko bardziej koncentruje dziecko na zadaniu, ale podkreśla też jego pozycję i ważność wśród rówieśników. Rytmizacja mówienia ułatwia zapamiętanie wzorca ruchowego czynności i poprawia płynność jej wykonania. Natomiast liczenie wyznacza czas trwania każdej czynności. Oto przykład słownego opisu działania dzieci:     Ja zginam kolana i siadam raz, dwa, trzy cztery, pięć,       moja głowa jest pośrodku pośrodku, pośrodku,       moje kolana są szeroko, szeroko, szeroko,       moje stopy są płasko, płasko, płasko, moje plecy są proste, proste, proste,       moje ręce leżą na blacie płasko, płasko, płasko. Ja siedzę prosto.  Podczas zabaw dzieci wykonują szereg ćwiczeń ułatwiających im osiągnięcie wyznaczonych na dany dzień celów. Przykładowo, nazwy kolorów, dni tygodnia, pór roku, zwierząt lub przedmiotów i czynności, pojawiać się mogą się w tekstach piosenek, wierszy, zagadki i podczas wykonywania zadania plastycznego. Forma ta dostarcza licznych okazji do poprawnego wymawiania, np. nazw zwierząt, naśladowania ich głosów i obserwacji w pozycji siedzącej, korzystnej do nauki. Towarzyszące wszystkim zadaniom ćwiczenia ruchowe, przeprowadzane w różnych pozycjach i sytuacjach, przygotowują dzieci do poprawnego wykonania czynności niezbędnych podczas schodzenia ze stołów Petö, a więc zastosowania właściwego chwytu i wykorzystania w możliwie pełnym zakresie ruchomości stawu łokciowego. Ćwiczenia doskonalą też inne umiejętności: kształtowanie świadomości lewej i prawej strony ciała oraz kierunków w przestrzeni (układanie przedmiotów lub obrazków w stosunku do linii pionowej i poziomej, podnoszenie i opuszczanie drewnianych kół). Zajęcia uczą również współdziałania w grupie poprzez wspólne śpiewanie i mówienie oraz podawanie sobie przedmiotów; a także poprawnych wzorców pozycjonowania swojego ciała w różnych sytuacjach (płaszczyznach, przestrzeni sali).  Dziecko usprawniane metodą Petö każdego dnia uczy się nowej czynności, a wcześniej opanowane umiejętności powtarza w ciągu kolejnych dni wykorzystując je w różnych sytuacjach. Intensywność powtórzeń ma doprowadzić do zautomatyzowania czynności, wyeliminowania nieprawidłowych wzorców ruchowych, niedopuszczenia do przykurczów mięśni i wtórnych deformacji w układzie kostno-stawowym.  Metoda Petö, z uwagi na wartość, jaką przedstawia, zasługuje na szersze rozpowszechnienie w naszym kraju. Opracowana z myślą o najmłodszych dotkniętych niepełnosprawnością ruchową powinna być ważnym uzupełnieniem postępowania leczniczego, którego głównym celem jest stymulacja rozwijającego się układu nerwowego. Żadna inna metoda rehabilitacji nie ma tak szerokiego spektrum działania. Uczenie poprzez ruch nie tylko usprawnia tę sferę działalności dzieci, ale również odwraca ich uwagę od trudności spowodowanych dysfunkcją narządu ruchu, którą mogą świadomie pokonać. Ja rehabilitację metodą Peto rozpoczęłam w drugiej połowie lat 80 - tych na XVII Oddziale Centrum Rehabilitacji w Warszawie przy ul. Ożarowskiej 75a, byłam jedną z pierwszych osób w Polsce ćwiczących metodą  Kierowanego Nauczania. To tu postawiono ostateczną diagnozę i rozpoczęto kompleksową rehabilitację. Dzięki współpracy wielu specjalistów zaczęłam robić postępy.  Od tej pory każdą „wolną” chwilę od edukacji (wakacje, ferie zimowe) spędzam na Ożarowskiej. W oddziale panuje bardzo ciepła atmosfera. Pacjent i podopieczny to dla pracowników równoprawny partner. Zostaje zauważona każda jego inicjatywa i każde jego osiągnięcie. Gorąco popieram wszelkie działania Stowarzyszenia na Rzecz Dzieci Młodzieży i Dorosłych Osób Niepełnosprawnych „Ożarowska" w celu rozpowszechnienia systemu kierowanego nauczania w Polsce.

METODA NDT BOBATH

Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie dużej liczby odruchów, specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych ćwiczeń. Usprawnianie ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjiologiczne, a hamować odruchy patologicznie przetrwałe. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów rękami terapeuty pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych elementów ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym wieku rozwojowym. Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej. Ułatwianie oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i wykorzystywania. Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia swobodę ruchów czynnych w obrębie stref pozostałych. Ruchy więc nigdy nie są całkiem bierne. Zmieniając strefy sterowania uzyskuje się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby. Ćwiczeniom powinno towarzyszyć słowne określanie wykonywanych czynności, będące poglądową nauką mowy.Usprawnianie powinien prowadzić terapeuta razem z rodzicami dziecka już przed 6 miesiącem jego życia.Metoda zawiera także dodatkowe techniki służące regulacji wahającego się napięcia mięśniowego :1. Nacisk i ciąg, obciążenie i opór stosowane na podobnych zasadach jak w PNF. U spastyków pozwala to utrzymać i odzyskać równowagę, u atetotyków i ataktyków ułatwić statykę i kontrolować powolne ruchy. 2. Zatrzymywanie ruchu w wybranej jego fazie oraz utrzymanie osiągniętej pozycji. Pozwala to osiągnąćumiejętność dostosowania pracy mięśni przy zmianach postawy i kontroli przebiegu ruchu. 3. Poklepywanie określonej części ciała, co może działać hamująco lub stymulująco. 4. Rozluźnienie przygotowuje spastyczne dziecko do ćwiczeń i może służyć jako przerywnik międzyćwiczeniami. Rozluźnia się przez głaskanie, potrząsanie kończynami oraz wahadłowe ruchy tułowia i kończyn.

METODA PETOMetodą tą usprawniane są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dzieci na stały pobyt przyjmowane są na 2 -3 lata z przerwą wakacyjną. Celem pobytu jest takie usamodzielnienie dziecka w podstawowych czynnościach ( chodzenie, mówienie, i pisanie ) aby mogło ono po zakończeniu usprawniania pójść do normalnej szkoły. Zajęcia obejmują ćwiczenia ruchowe, naukę mowy, zajęcia szkolne i samoobsługę.Szczebelkowa budowa mebli w ośrodku prowokuje dzieci do chwytu i ułatwia samodzielność utrzymywania pozycji.Ograniczona liczba sprzętów sprzyja doskonaleniu opanowania zadań ruchowych wykonywanych za ich pomocą . Ułatwia więc koncentrację na wybranych celach.W metodzie tej ważny jest stały rozkład dnia, w ciągu którego dużo czasu przeznacz się na jedzenie, mycie i toaletę.Ćwiczenia ruchowe nazywane są rytmiczną stabilizacją. Dzieci wykonując każdy ruch mówią chórem, opisują słowami jego wykonanie i liczą powoli do pięciu, utrzymując daną pozycję.W trakcie wszystkich ćwiczeń wprowadzany jest chwyt i podpór, aby w końcu chodzenie za krzesłem, wstawanie przy ławach i krzesłach, samoobsługę, pisanie.Metoda ta rozwija wolę i umiejętność samokontroli. Dzieci znają indywidualne cele, które są jednakowe dla całej grupy i bardzo silnie dążą do ich osiągnięcia.

METODA FAY`A - DOMANA - DELACATOProgram usprawniania obejmuje równoprawne kształtowanie rozwoju motorycznego ciała, mowy, zręczności ręki, wzroku, słuchu i dotyku. Pacjent na początku jest testowany na podstawie Profilu Rozwojowego i zależnie od etapu rozwojowego na jakim się znajduje, wszechstronnie usprawniany przez bodźcowanie mózgu takimi sygnałami, jakie powinien on otrzymywać przy normalnym rozwoju. Podstawowe działania stosowane w metodzie:1. Dostarczanie pojedynczych informacji w celu ich zmagazynowania w mózgu. W zależności od etapu rozwojowego mogą to być proste wrażenia zmysłowe jak również pojedyncze fakty z zakresuwiedzy encyklopedycznej.
2. Uzyskanie natychmiastowej odpowiedzi w mózgu na dostarczoną informacje, odprostej reakcji źrenicznej na światło latarki do np. podania nazwy pokazywanego przedmiotu.3. Programowanie mózgu. Bierne prowadzenie ruchów głowy i kończyn wg ściśle fizjologicznego schematu pełzania.4. Wykorzystanie wcześniejszego zaprogramowania mózgu, np. układanie dziecka na płaskiej,gładkiej powierzchni na brzuchu zachęca do samodzielnego pełzania.5. Zapewnienie korzystnych, fizjologicznych warunków funkcjonowania mózgu. Dietaograniczająca płyny, sól i cukier, stosowanie powietrza o zwiększonej zawartości dwutlenkuwęgla do bodźcowego pobudzania oddychania i zwiększania przepływu krwi w naczyniachkrwionośnych mózgu. Rehabilitację prowadzą sami rodzice w domu po przeszkoleniu w ośrodkach propagujących tą metodę i po uzyskaniu z tego ośrodka programu usprawniania, indywidualnego dla każdego dziecka i zależnego od etapu rozwojowego na jakim się ono znajduje.

METODA VOJTY

Podstawowym elementem rehabilitacji dzieci jest rehabilitacja wieku rozwojowego, w której wykorzystuje się możliwości i szanse jakie daje rozwój dziecka w 1 roku życia, aby zapobiec kalectwu i pomóc dzieciom z wadami wrodzonymi lub wcześnie nabytymi. Opiera się ona na wykształcaniu u małego dziecka samodzielności i umiejętności komunikacyjnych.
Dziecko przed przystąpieniem do terapii metodą Vojty przechodzi kliniczną ocenę rozwoju i jest to:1. Ocena reaktywności posturalnej, czyli ocena wszystkich reakcji potrzebnych do zmiany pozycji ciała w przestrzeni. Umożliwia to wykrycie zakłóceń w kierowaniu mechanizmami posturalnymi prze ośrodkowy układ nerwowy ( OUN ), a także ocenę poziomu rozwoju dziecka w danej chwili. Reaktywność posturalną ocenia się na podstawie reakcji nagłej zmiany położenia ciała w przestrzeni ( reakcje ułożenia ).2. Ocena spontanicznej motoryki. Każdy poziom rozwoju posiada charakterystyczne zachowania dziecka w zakresie orientacji, chwytności, lokomocji, które wymagają odpowiedniego rozwoju motorycznego. Vojata jasno określa kolejne etapy rozwoju motorycznego opartego na wielokątach, np. dziecko w 3 m-cu życia podpiera się na łokciach tworząc trójkątną płaszczyznę podparcia; w 4, 5 m-cu życia dziecko odrywa jedną rękę od podłoża do chwytu, przechyla się lekko na bok, a kończyna dolna po tej stronie tworzy nowy punkt podparcia na kolanie;3. Diagnostyka rozwojowa. "Monachijski test diagnostyczny funkcji wieku rozwojowego w 1 - 3 roku życia". Na podstawie tego testu dokonuje się w odstępach miesięcznych oceny tzw. wieku raczkowania, wieku siedzenia, wieku chodzenia, wieku chwytania, wieku zręczności, wieku postrzegania, wieku mówienia, wieku rozumienia mowy, wieku rozwoju społecznego i wieku rozwoju samodzielności. Terapia Vojty oparta jest na fazach rozwoju lokomocji i torowaniu drogi neurologicznej. Za pomocą stosowania całościowych zachowań lub wzorów wykonywania ruchów przeciw oporowi w centralnej osi ciała ( głowa, tułów, biodra i barki ) uzyskuje się u osób spastycznych powrót koordynacji mięśni i tzw. " ciszę motoryczną ".Podstawowymi odruchami wykorzystywanymi w terapii metodą Vojty jest odruch pełzania naprzemiennego i odruch obrotu wokół własnego ciała. Wyzwalanie odruchu pełzania i obrotu według prawidłowego wzorca uzyskuje się za pomocą : 1. Pozycji ułożeniowej, czyli pozycji wyjściowej, która wprowadza w stan aktywacji i niestabilnego ułożenia; 2. Punktów stymulacyjnych, które mają charakter proprioceptywny. Znajdują się na mięśniach ( pośladkowy średni ) i okolicach okołokostnych ( strefa piersiowa, nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej, wyrostek barkowy łopatki, kolec biodrowy przedni górny, wewnętrzny brzeg łopatki, wyrostek rylcowaty kości promieniowej, strefa tułowiowa, nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość kości piętowej ). Stosuje się ty zasadę sumacji przestrzennej punktów ( stymulacja jednocześnie kilku punktów ). 3. Oporowaniu pozycji wyjściowej, czyli stawianie oporu przeciw prowokowanemu ruchowi dziecka, Występuje tu sumacja czasowa stymulacji, która trwa od1 do 5 minut.O skuteczności połączenia tych trzech elementów terapii decyduje rozwój funkcjonalny mózgu dziecka, jego stan psychiczny i motywacja do ruchu. Wskazaniami do stosowania metody Vojty są :- zaburzenia centralnej koordynacji nerwowej ( między 3 a 6 miesiącem życia dziecka- daje bardzo duże szanse całkowitego wyleczenia ) - przepuklina oponowo - rdzeniowa - przepuklina mózgowo - rdzeniowa - porażenie nerwów obwodowych i splotów nerwowych - skolioza wrodzona ( osteogenna ) i skolioza młodzieńcza - artrogrypoza wielopostaciowa wrodzona - mózgowe porażenie dziecięce - kręcz mięśniopochodny wrodzony i kręcz kostny - neurogenne dysplazje stawów biodrowych - choroba Pertesa - zaniki rdzeniowe mięśni ( dystrofie mięśniowe ) - stwardnienie rozsiane ( SM ) - wylewy do mózgu u dorosłych - złamania kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia - porażenie nerwu twarzowego okołoporodowePrzeciwwskazania do stosowania metody Vojty :- brak tolerancji dziecka do pewnych pozycji ułożeniowych - stany zapalne np. ropień - padaczka - stany nowotworowe - temperatura powyżej 380C

METODA NEUROROZWOJOWA - BOBATH

Karel i Berta Bobath, Czesi zamieszkujący w Londynie, opracowali w latach czterdziestych metodę o charakterze neurorozwojowym, nazwaną od ich nazwiska Metodą NDT-Bobath. Jest to metoda dojrzała zarówno pod względem teoretycznym, jak i praktycznym. Bazą do pracy i stosowania metody Bobath, jest doskonała znajomość rozwoju neurofizjologicznego człowieka. W trakcie terapii stosuje się różne techniki mające za zadanie hamowanie patologicznych wzorców ruchowych i stymulowanie reakcji o charakterze fizjologicznym przy unormowanym napięciu mięśniowym, tzn. zbliżonym do prawidłowego. W terapii metodą NDT-Bobath uczymy ruchu poprzez sensomotoryczne (czuciowo-ruchowe) doświadczenia, realizowane przez:

• skórę, która przekazuje czucie bólu, ucisku i temperatury,

• aparat ruchowy, który przekazuje informacje dotyczące poczucia równowagi,

• proprioreceptory stawów i mięśni.

Nauczanie sensomotoryczne oznacza, że pacjent poznając swoje ciało uczy się nim posługiwać w sposób celowy. Terapia metodą NDT-Bobath to system opieki roztoczony nad pacjentem prezentującym patologię. Oznacza to, że zwraca się uwagę nie tylko na terapię, ale także uczy się opiekunów codziennej pielęgnacji pacjenta, tj. sposobów noszenia, kąpania, karmienia, mycia zębów itd. Prawidłowa pielęgnacja hamuje nieprawidłową aktywność ruchową i wyzwala ruchy prawidłowe. Metoda NDT-Bobath została opracowana przez Karla i Bertę Bobath zarówno dla pacjentów dorosłych jak i dzieci. Dzięki Dr Elizabeth Koeng i fizjoterapeutce Mary B. Quinnton z Berna (Szwajcaria) wyżej omówiona metoda została przystosowana do pracy z niemowlętami i jest z powodzeniem stosowana od początku lat 60-tych na całym świecie.

Metoda Glenna Domana.

Metoda ta jest kontynuacją metody Faya. Powstała w wyniku działalności fizjoterapeuty Glenna Domana. W 1976 roku założył on Instytut Faya w Filadelfii (tzw. Instytut Budowania Ludzkich Możliwości). W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk. W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Zaznacza się przy tym, że mózg rośnie i wtedy doskonale się rozwija, gdy poza jego indywidualnymi możliwościami maksymalnie zapewnia mu się ze strony otoczenia wszystkie możliwości dla rozwoju ruchu, mowy, zdolności manualnych. Metoda Domana wyróżnia cztery bloki rozwojowe, w ramach których dokonuje się usprawnienie. Wymienia się zatem: - Blok rozwoju fizjologicznego, w zakresie którego proponowane jest spożywanie dużej ilości witamin. - Blok rozwoju intelektualnego zmierzający do ciągłego doskonalenia intelektu, dzięki przekazowi „bitów inteligencji”. - Blok rozwoju społecznego przygotowujący do życia w społeczeństwie poprzez podanie zasad i norm współżycia społecznego i troskę o rozwój emocjonalny. - Blok rozwoju fizycznego zakładający osiąganie doskonałości fizycznej za pomocą pełzania, raczkowania, poprawnego chodzenia, ćwiczeń gimnastycznych. Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki np.wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku, słuchu. *

Metoda SI ( sensory integration )

Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration), czyli integracja sensoryczna. Została opracowana przez psychologa Jean Ayres, która prowadziła prace badawcze i leczyła osoby ze schorzeniami neurologicznymi w Instytucie Badań Mózgu Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową. Dzięki wieloletniej praktyce i doświadczeniu J. Ayres opracowała sposoby oraz zasady rehabilitacji przeznaczonej dla dzieci z dysfunkcjami psychoruchowymi. Od roku 1980 stosowany jest test południowokalifornijski (Test-SCSIT), który określa bardzo dokładnie rodzaj zaburzenia ruchu oraz czucia. Na podstawie przeprowadzonych badań i wyników testu opracowuje się dokładne wskazówki terapeutyczne dla każdego dziecka. Rehabilitacja, zależnie od potrzeb, obejmuje stymulację poszczególnych zmysłów np. motoryki dużej, motoryki małej, percepcji, koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Głównymi kierunkami w rehabilitacji są procesy hamowania, eliminowania lub ograniczania drogą stymulacji negatywnych bodźców, które występują przy nadwrażliwości układu zmysłów np. nadpobudliwości ruchowej, trudnościach w koncentracji uwagi, oraz dostarczaniu bardzo silnych, różnorodnych bodźców przy niedostatecznej wrażliwości układu zmysłów np.; zaburzeniach ruchowych, percepcji i koordynacji. Jean Ayres w swojej metodzie rehabilitacyjnej skupiła uwagę nie tylko na sposobach postępowania z dzieckiem, u którego występują zaburzenia układu nerwowego, ale również na zaburzeniach emocjonalnych, wynikających z nieustannego poczucia niepewności. Uważa, że neurologiczne zaburzenia są dostatecznym upośledzeniem, ale na szczycie tych zaburzeń dziecko zwykle ma dodatkowe upośledzenie, którym jest negatywne samowyobrażenie. Istnieją trzy przyczyny negatywnego samowyobrażenia: to, w jaki sposób funkcjonuje układ nerwowy, poczucie frustracji i niewystarczalności, które pojawia się wtedy gdy dziecko nie potrafi wykonać dobrze czegoś oraz gdy inni ludzie negatywnie reagują na to, co dziecko zrobiło . Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci. W województwie katowickim tylko jeden Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy (ul. Ułańska 5a w Katowicach) ma prawie całkowicie wyposażoną salę rehabilitacyjną do SI. Większość ośrodków specjalistycznych województwa dysponuje odpowiednim sprzętem rehabilitacyjnym, umożliwiającym wykorzystywanie tylko elementów terapii SI w rehabilitacji dzieci. Spowodowane jest to brakiem środków finansowych, odpowiednio dużych sal w których można zainstalować specjalistyczny sprzęt, a także niewielką liczbę terapeutów mających odpowiednie kwalifikacje pozwalające pracować tą metodą. Ze względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi. napisane przez: Małgorzata Kantyka

Metoda Bobathów

Karel i Berta Bobath są Czechami mieszkającymi w Londynie. W latach czterdziestych zaczęli rozwijać i stosować nową, opracowaną przez siebie metodę rehabilitacyjną o charakterze neurorozwojowym. Swoją koncepcję oparli na wnikliwej obserwacji dorosłych pacjentów oraz dzieci w różnym wieku u których nastąpiły zmiany w prawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego. Porównując i analizując przebieg prawidłowego rozwoju oraz nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego noworodka, niemowlęcia i dziecka, opracowali studium zachowań rozwojowych, które służy ocenie stopnia dojrzałości OUN i ocenie jego funkcjonowania . Poprzez ocenę stopnia dojrzałości OUN można wcześnie wykryć patologiczne zaburzenia związane z rozwojem ruchu oraz zaprogramować postępowanie rehabilitacyjne. Postępowanie rehabilitacyjne oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u każdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy. U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie występują w ogóle, inne są patologiczne. Celem usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją napięcia mięśniowego. Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania usprawniającego. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania. Musi on być opracowany indywidualnie dla każdego dziecka oraz dostosowany do jego możliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a także ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są modyfikowane.
Metoda Bobathów stosowana jest prawie we wszystkich placówkach specjalistycznych na terenie województwa katowickiego. Opracowany przez Bertę i Karela Bobathów sposób rehabilitowania dzieci z mózgowym porażeniem i dorosłych z zaburzeniami OUN jest logiczny, zwięzły, nie wymaga zakupu dużej ilości drogiego sprzętu rehabilitacyjnego. Ponadto jest naturalny, indywidualnie opracowany dla każdego dziecka, co przynosi efekty, na które tak bardzo czekają rodzice. Metodę tę stosują przede wszystkim rehabilitanci, ale także logopedzi, pedagodzy i psycholodzy. Wszyscy specjaliści, którzy pracują tą metodą muszą ukończyć kurs NDT-Bobath. Kurs taki organizowany jest również na terenie naszego województwa i - mimo że kosztuje dużo - cieszy się coraz większą popularnością w kręgach różnych specjalistów. Jedyną przeszkodą uniemożliwiającą rozpowszechnienie wśród wszystkich specjalistów tej formy terapii, jest ograniczona liczba kursów i miejsc uczestnictwa w nich. Problemy dzieci z zaburzeniami układu nerwowego są bardzo rozległe i dotyczą wszystkich sfer rozwoju psychomotorycznego. Jeżeli dziecko ma kłopoty w poruszaniu się, a oprócz tego występują u niego jeszcze inne deficyty związane ze zmysłami, to z pewnością nie ma ono szans na prawidłowy rozwój psychomotoryczny. Dla takich dzieci niezwykle istotne jest jak najszybsze zdiagnozowanie ich przez lekarzy oraz wczesne rozpoczęcie terapii z rehabilitantem, logopedą, pedagogiem i psychologiem. Szybko podjęta i właściwa współpraca wielu specjalistów daje szansę na wyleczenie dziecka lub przynajmniej na ograniczenie deficytów.
Omówione wyżej metody rehabilitacyjne mają charakter kompleksowy, to znaczy, że wykorzystują zasadę wielofunkcyjnego usprawniania dziecka z zaburzeniami układu nerwowego, skupiając się nie tylko na rehabilitacji ruchowej, ale także na usprawnianiu wszystkich zmysłów i zaburzeń natury emocjonalnej. Różnią się między sobą metodami, zasadami, sposobami oraz środkami, które wykorzystują do terapii. Ze względu na braki w wyposażeniu w sprzęt rehabilitacyjny lub ograniczoną liczbę fachowców mogących pracować daną metodą oraz przeszkody natury technicznej, organizacyjnej i finansowej w ośrodkach naszego województwa do rehabilitacji dzieci wykorzystuje się tylko elementy poszczególnych metod. Trzeba pamiętać, że nie każdą z nich można zastosować w całości, gdyż rehabilitacja dziecka nie przyniesie pożądanego skutku. Dlatego specjaliści wybierają dla każdego dziecka indywidualnie te elementy poszczególnych metod, których zastosowanie zapewnia kompleksowe usprawnianie. Oprócz tego każdy specjalista współpracujący z rodzicami dziecka musi mieć na uwadze ich sytuację materialną i możliwości podjęcia przez rodzinę obowiązków wynikających z rehabilitacji, aby prowadzony proces usprawniania był dla dziecka jak najbardziej korzystny. Małgorzata Kantyka

Metoda Voyty

Sprawność psychomotoryczna człowieka zależy od wielu czynników związanych m. in.: ze stanem psychicznym, sprawnością narządów wewnętrznych itd. Zasadniczy fundament jednak dla osiągania doskonałości psychoruchowej stanowi skomplikowany proces koordynacji nerwowo-mięśniowej, a głównie jakość napięcia mięśni i jego rozkład na ciele człowieka. Omawiana sprawność jest wynikiem dynamicznego dojrzewania układu nerwowego we wczesnym oraz rozwój jego możliwości w późniejszym okresie życia. Te zmiany w układzie nerwowym warunkują osiąganie sprawności ruchowej, głównie w zakresie umiejętnego przeciwdziałania sile grawitacji oraz "ruchu do przodu" umożliwiającego realizowanie własnych celów i zdobywania wrażeń zmysłowych. Te dwie sfery, ruchu i poznania warunkują pełen rozwój człowieka. W latach pięćdziesiątych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog rozpoczyna prowadzić obserwacje dotyczące rozwoju sprawności psychoruchowej i występujących zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw Vojta w badaniach podkreśla znaczenie plastyczności układu nerwowego, jego zdolności kompensacyjnych występujących w przebiegu całego życia osobniczego. Prace autora dotyczą rozpoznawania zagrożeń w rozwoju psychomotorycznym oraz możliwości i form terapii występujących nieprawidłowości. W zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkreślając znaczenie sprawności psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawności układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta. Badanie składa się z ilościowej i jakościowej oceny: a) zachowań podczas 7 reakcji, zmiany ułożenia ciała w przestrzeni stosowanych głównie u dzieci do 1 roku życia, b) motoryki spontanicznej, c) wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umożliwiają ocenę dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru. W przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię prioprioceptywną stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor przedstawia, że w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego obrotu i pełzania, zawierają się wszystkie elementy prawidłowego rozwoju postawy i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego kształtowania i obciążania stawów, a więc stanowią istotny czynnik terapii również w dysfunkcjach układu więzadłowo-kostno-stawowego. Terapia jest mobilizacją układu nerwowego, w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii pojawiają się reakcje wegetatywne tak ważne i potrzebne u pacjentów z obniżoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiając powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od ciężkich postaci jakimi są mózgowe porażenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia różnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi również ważną formę leczenia usprawniającego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym. Pozytywna analiza metody Vojty obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następujące wnioski o tej metodzie: 1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny zaburzeń sprawności psychoruchowej. 2) Skuteczny system terapii stanowiący jedną z głównych metod współczesnej koncepcji neurofizjologicznej rehabilitacji.

Metoda Peto

Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego oraz różnych form adaptacji społecznej. Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego dziecka do samodzielnego życia. Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. ”dyrygowanego nauczania”. Kluczową rolę w tym usprawnianiu pełni „dyrygent”, osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki i terapii. Podstawową formę pracy „dyrygenta” są ćwiczenia „rytmicznej stabilizacji”. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z „dyrygentem” opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu utrzymania uzyskanej pozycji. Ważne jest, by podczas „rytmicznej stabilizacji” „dyrygent” nie wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej funkcji. Program postępowania opracowany szczegółowo, przeprowadza się przez odpowiednio dobrany zespół. Stanowią go dwie osoby wykwalifikowane i pięciu studentów. W zamierzeniu metody Peto - dzieci każdego dnia powinny zdobywać nową umiejętność. Wyposażenie sali, w której odbywają się zajęcia cechuje prostota i funkcjonalność jej umeblowania. Charakterystyczna cecha metody Peto to szczebelkowa budowa mebli, spełniających wielufynkcyjne role w usprawnianiu (służą do chwytu, utrzymania pozycji). W metodzie Peto dąży się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m.p.d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera również wpływ na psychospołeczne postawy. Zarzuca się metodzie, iż umieszczanie dzieci w ośrodkach Peto w izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, utrudnia w przyszłości integrację międzykoleżeńską oraz psychicznie obciąża dziecko. W Polsce Instytut Peto działa obecnie bardzo prężnie w Krakowie.

Metoda Faya

Metoda hipotetycznie zakłada, że rozwój ruchowy dziecka przebiega etapami. Najniższym stopniem tego rozwoju jest pełzanie homologiczne (jak u żaby). Podczas tego etapu kończyny dziecka poruszają się jednocześnie. Drugi etap stanowi homolateralne pełzanie. Wtedy to kończyna górna i dolna porusza się jednocześnie po tej samej stronie ciała (jak u salamandry). Ostatnim etapem rozwoju ruchowego jest pełzanie heterolateralne, tj.naprzemienne. Metoda Faya zaleca stosowanie tych wzorców usprawniania w zależności od możliwości ruchowych dziecka na danym etapie. W czasie usprawniania metodą Faya korzysta się dodatkowo ze środków służących obniżaniu spastyczności oraz pomocnych w opanowaniu mimowolnych ruchów. Ćwiczenia w metodzie są trudne i wymagają wielokrotnego powtarzania w ciągu dnia.

Metoda Weroniki Sherbourne

Weronika Sherbourne w latach 60 opracowała metodę pod nazwą „Ruch Rozwijający”. Korzeni metody należy szukać u R.Labama - twórcy gimnastyki ekspresyjnej, a także w doświadczeniach samej autorki. Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania. Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Jest to zdaniem W.Sherbourne naturalna potrzeba dziecka do zaspakajania tych potrzeb, poprzez kontakt z osobami dorosłymi. Powstałe podczas ćwiczeń doznania wypływające z własnego ciała i odczuwanie go w kontekście z elementami otoczenia, dają dziecku poczucie jego indywidualności. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu. Metodę W.Sherbourne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach. W metodzie wyróżnia się cztery grupy ćwiczeń: • ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała • ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie • ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerami grupy • ćwiczenia twórcze. Metoda W.Sherbourne zalecana jest dzieciom o zaburzonym schemacie ciała. W proponowanych ćwiczeniach dochodzi do integracji własnego ciała i jego poznania (ważne tu jest wyczucie centralnej części ciała tj.brzucha i tułowia). Poczucie wzajemnej bliskości ćwiczących partnerów, ułatwia akceptację niedoskonałej cielesności dziecka. Ćwiczenia dają poczucie bezpieczeństwa oraz zaufania do siebie i do innych. Wykonywane w grupie, budują więzi grupowe i interpersonalne. Zajęcia metodą W.Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.

Hipoterapia

Hipoterapia stanowi „proces usprawniania psychoruchowego dzieci, młodzieży i dorosłych z różnymi schorzeniami i zaburzeniami rozwojowymi”. Wartość terapeutyczna jazdy konnej znana była już w starożytności, dopiero jednak w latach 50 obecnego stulecia hipoterapię zaczęto wykorzystywać w dziedzinie medycyny (w neurologii, ortopedii i psychiatrii).
Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza. Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.
W hipoterapii bierze się też pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (7-10 lat). Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego spokojny marsz, albo kłus, w przypadku gdy dziecko pewnie umie się utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany kierunku. W.Kuprian zauważa, że wzorzec ruchowy dziecka siedzącego na koniu odpowiada ruchom konia w stępie. Następują tu naprzemienne wychylenia i prostowania miednicy, ruchy ciała w przód i w tył oraz lekki ruch rotacyjny całego kręgosłupa. Elementem terapii są także dodatkowe wymachy nóg w trakcie jazdy konnej. Zajęcia z hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmożone napięcie mięśniowe. Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, że dzieci wykonują w jej trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duże trudności. Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in. utrwalony przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki w przypadku jej napadów. Hipoterapia stanowi atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną dziecka. Zajęcia usprawniające występujące w tak prowadzonej formie motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu. Ponieważ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na łące), udostępniają dziecku również kontakt z przyrodą.

METODA PETO

Twórcą metody był węgierski lekarz, filozof i pedagog. W 1947r. utworzył w Budapeszcie Instytut Osób Niepełnosprawnych Ruchowo.Zdaniem twórcy systemu, usprawnianie ruchowe dzieci z porażeniem mózgowym należy zawsze łączyć z intensywnym oddziaływaniem psychopedagogicznym i opanowaniem wiadomości szkolnych. Peto za najważniejszy cel terapii uznał poprawę stanu funkcjonalnego i osiągniecie przez swoich pacjentów pełnej sprawności rozumianej jako zdolność do aktywnego udziału w życiu społecznym. Według autora cel ten może osiągnąć 90% usprawnianych jego metodą.Do terapii kwalifikowano dzieci z wszystkimi postaciami zaburzeń ruchowych pochodzenia ośrodkowego. Jedynym warunkiem koniecznym do rozpoczęcia terapii była zdolność pacjenta do nawiązania kontaktu z otoczeniem.W opracowaniu swojej metody Peto wykorzystał hipotezy sformułowane przez Hipokratesa, który uważał, że wszystkie funkcje organizmu są ze sobą zintegrowane (równowaga wewnętrzna), a w przypadku jakichkolwiek zaburzeń równowagi automatycznie są uruchamiane mechanizmy kompensacyjne. Ważna jest także aktywność własna ucznia, a praca w grupie daje zawsze lepsze efekty.Do najważniejszych cech metody zaliczamy:1. Połączenie w całość wszystkich elementów usprawniania (m.in.: kinezyterapia, terapia zajęciowa, zajęcia doskonalenia mowy, nauka szkolna)2. Organizowanie zajęć zespołowych3. Prowadzenie zajęć przez jedna osobę4. Wykorzystanie specjalistycznego sprzętu BadanieZasadniczym wskazaniem do rozpoczęcia terapii metoda Peto jest nieprawidłowy lub opóźniony rozwój psychomotoryczny. Badanie, jakie były przeprowadzane to badanie:- Neurologiczne- Ortopedyczne- Dermatologiczne- Dentystyczne- Audiologiczne- InternistyczneAutor metody uznała za bardzo ważne ocenę rozwoju psychoruchowego bazującą na tzw. podstawowym wzorcu postawy. Wzorzec tez cechuje skoordynowane napięcie antagonistycznych grup mięśniowych (głównie mm. zginaczy i prostowników).Dodatkowo ocenia się poziom przystosowania dziecka do środowiska za pomocą testów. Bada się m.in.: możliwość samodzielnej pionizacji i lokomocji, czynność chwytną kończyn górnych, przyjmowanie pokarmów oraz zachowania społeczne.TerapiaW metodzie Peto wyniki usprawniania nie są uznawane za bezpośredni cel terapii. Traktowane są jako jeden ze środków mających umożliwić aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.W przypadku poważnych zaburzeń psychomotorycznych usprawnianie rozpocząć należy przed 3 rokiem życia (w takim przypadku zajęcia prowadzone są w miejscu zamieszkanie pacjenta i trwają 2 godz. dziennie).W przypadku, gdy objawy są umiarkowane czy nieznaczne terapie w instytucie rozpoczyna się w późniejszym wieku przedszkolnym lub wczesnym szkolnym (3-6 roku życia). w ciągu dnia dziecko jest usprawniane 12-13 godzin. Średni czas pobytu dziecka w ośrodku to 2-3 lata. Proces leczenia koordynuje przewodnik. Peto uważał, że leczenia przez jedna osobę wszechstronnie wykształcona w zakresie usprawniania zaburzeń ruchowych jest bardziej kompleksowym procesem terapeutycznym niż terapia prowadzona przez wielu terapeutów o wąskiej specjalizacji. W procesie usprawniania duża uwagę zwraca się na:- Zakres samoobsługi (ubieranie się i rozbieranie, mycie, jedzenie, sprzątanie- Ćwiczenia osiągania coraz to nowych pw- Ćwiczenia równoważne- Ćwiczenia chodu- Mowy- Poprawę czynności kończyn górnych (pisanie i rysowanie)W czasie ćwiczeń wykorzystywany jest specjalistyczny sprzęt:- Krzesła z oparciem w kształcie drabinki- Stoły o szczebelkowym blacie- Drążki terapeutyczne- Kółka gumowe- Podkładki pod stopyPomoce te maja za zadanie ułatwić pionizację, a jednocześnie umożliwić lokomocję.W nauce poszczególnych czynności przydatne jest rytmiczne wyliczanie. Dzieci wykonując ćwiczenia jednocześnie głośno i rytmicznie opisują poszczególne fazy czy etapy zadania ruchowego. Rytm wypowiedzi zmienia poziom napięcia mięśniowego, poprawia koordynację, a sam opis ćwiczenia uświadamia dziecku, ze to ono samodzielnie wykonuje dana czynność. Dodatkowo rytmiczne wyliczanie stymuluje rozwój mowy.W metodzie Peto ułatwienie terapii odbywa się dzięki:- Pracy przewodnika- Współpracy dzieci w grupie- Odpowiednio przygotowanemu programowi- Wyposażeniu sali- Stymulacji słownej

METODA NDT BOBATH         Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie dużej liczby odruchów, specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych ćwiczeń. Usprawnianie ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjiologiczne, a hamować odruchy patologicznie przetrwałe. Technika ułatwiania wykonywanych ruchów rękami terapeuty pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych elementów ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym wieku rozwojowym. Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej. Ułatwianie oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i wykorzystywania. Wspomaganie w jednej ze stref pozostawia swobodę ruchów czynnych w obrębie stref pozostałych. Ruchy więc nigdy nie są całkiem bierne. Zmieniając strefy sterowania uzyskuje się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby. Ćwiczeniom powinno towarzyszyć słowne określanie wykonywanych czynności, będące poglądową nauką mowy. Usprawnianie powinien prowadzić terapeuta razem z rodzicami dziecka już przed 6 miesiącem jego życia. Metoda zawiera także dodatkowe techniki służące regulacji wahającego się napięcia mięśniowego : Nacisk i ciąg, obciążenie i opór stosowane na podobnych zasadach jak w PNF. U spastyków pozwala to utrzymać i odzyskać równowagę, u atetotyków i ataktyków ułatwić statykę i kontrolować powolne ruchy. Zatrzymywanie ruchu w wybranej jego fazie oraz utrzymanie osiągniętej pozycji. Pozwala to osiągnąć umiejętność dostosowania pracy mięśni przy zmianach postawy i kontroli przebiegu ruchu. Poklepywanie określonej części ciała, co może działać hamująco lub stymulująco. Rozluźnienie przygotowuje spastyczne dziecko do ćwiczeń i może służyć jako przerywnik między ćwiczeniami. Rozluźnia się przez głaskanie, potrząsanie kończynami oraz wahadłowe ruchy tułowia i kończyn.

METODA PETO           Metodą tą usprawniane są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dzieci na stały pobyt przyjmowane są na 2 -3 lata z przerwą wakacyjną. Celem pobytu jest takie usamodzielnienie dziecka w podstawowych czynnościach ( chodzenie, mówienie, i pisanie ) aby mogło ono po zakończeniu usprawniania pójść do normalnej szkoły. Zajęcia obejmują ćwiczenia ruchowe, naukę mowy, zajęcia szkolne i samoobsługę. Szczebelkowa budowa mebli w ośrodku prowokuje dzieci do chwytu i ułatwia samodzielność utrzymywania pozycji. Ograniczona liczba sprzętów sprzyja doskonaleniu opanowania zadań ruchowych wykonywanych za ich pomocą . Ułatwia więc koncentrację na wybranych celach. W metodzie tej ważny jest stały rozkład dnia, w ciągu którego dużo czasu przeznacz się na jedzenie, mycie i toaletę. Ćwiczenia ruchowe nazywane są rytmiczną stabilizacją. Dzieci wykonując każdy ruch mówią chórem, opisują słowami jego wykonanie i liczą powoli do pięciu, utrzymując daną pozycję. W trakcie wszystkich ćwiczeń wprowadzany jest chwyt i podpór, aby w końcu chodzenie za krzesłem, wstawanie przy ławach i krzesłach, samoobsługę, pisanie. Metoda ta rozwija wolę i umiejętność samokontroli. Dzieci znają indywidualne cele, które są jednakowe dla całej grupy i bardzo silnie dążą do ich osiągnięcia.

METODA FAY`A - DOMANA - DELACATO Program usprawniania obejmuje równoprawne kształtowanie rozwoju motorycznego ciała, mowy, zręczności ręki, wzroku, słuchu i dotyku. Pacjent na początku jest testowany na podstawie Profilu Rozwojowego i zależnie od etapu rozwojowego na jakim się znajduje, wszechstronnie usprawniany przez bodźcowanie mózgu takimi sygnałami, jakie powinien on otrzymywać przy normalnym rozwoju. Podstawowe działania stosowane w metodzie:         1. Dostarczanie pojedynczych informacji w celu ich zmagazynowania w mózgu. W zależności               od  etapu rozwojowego mogą to być proste wrażenia zmysłowe jak również pojedyncze fakty z zakresu             wiedzy encyklopedycznej.         2. Uzyskanie natychmiastowej odpowiedzi w mózgu na dostarczoną informacje, od            prostej  reakcji źrenicznej na światło latarki do np. podania nazwy pokazywanego przedmiotu.         3. Programowanie mózgu. Bierne prowadzenie ruchów głowy i kończyn wg ściśle                fizjologicznego  schematu pełzania.         4. Wykorzystanie wcześniejszego zaprogramowania mózgu, np. układanie dziecka na płaskiej,           gładkiej powierzchni na brzuchu zachęca do samodzielnego pełzania.          5. Zapewnienie korzystnych, fizjologicznych warunków funkcjonowania mózgu. Dieta           ograniczająca płyny, sól i cukier, stosowanie powietrza o zwiększonej zawartości dwutlenku           węgla do bodźcowego pobudzania oddychania i zwiększania przepływu krwi w naczyniach           krwionośnych mózgu.         Rehabilitację prowadzą sami rodzice w domu po przeszkoleniu w ośrodkach propagujących tą metodę i po uzyskaniu z tego ośrodka programu usprawniania, indywidualnego dla każdego dziecka i zależnego od etapu rozwojowego na jakim się ono znajduje.

METODA VOJTY          Podstawowym elementem rehabilitacji dzieci jest rehabilitacja wieku rozwojowego, w której wykorzystuje się możliwości i szanse jakie daje rozwój dziecka w 1 roku życia, aby zapobiec kalectwu i pomóc dzieciom z wadami wrodzonymi lub wcześnie nabytymi. Opiera się ona na wykształcaniu u małego dziecka samodzielności i umiejętności komunikacyjnych. Dziecko przed przystąpieniem do terapii metodą Vojty przechodzi kliniczną ocenę rozwoju i jest to:          1. Ocena reaktywności posturalnej, czyli ocena wszystkich reakcji potrzebnych do zmiany pozycji ciała w przestrzeni. Umożliwia to wykrycie zakłóceń w kierowaniu mechanizmami posturalnymi prze ośrodkowy układ nerwowy ( OUN ), a także ocenę poziomu rozwoju dziecka w danej chwili. Reaktywność posturalną ocenia się na podstawie reakcji nagłej zmiany położenia ciała w przestrzeni ( reakcje ułożenia ).         2. Ocena spontanicznej motoryki. Każdy poziom rozwoju posiada charakterystyczne zachowania dziecka w zakresie orientacji, chwytności, lokomocji, które wymagają odpowiedniego rozwoju motorycznego. Vojata jasno określa kolejne etapy rozwoju motorycznego opartego na wielokątach, np. dziecko w 3 m-cu życia podpiera się na łokciach tworząc trójkątną płaszczyznę podparcia; w 4, 5 m-cu życia dziecko odrywa jedną rękę od podłoża do chwytu, przechyla się lekko na bok, a kończyna dolna po tej stronie tworzy nowy punkt podparcia na kolanie;         3. Diagnostyka rozwojowa. "Monachijski test diagnostyczny funkcji wieku rozwojowego w 1 - 3 roku życia". Na podstawie tego testu dokonuje się w odstępach miesięcznych oceny tzw. wieku raczkowania, wieku siedzenia, wieku chodzenia, wieku chwytania, wieku zręczności, wieku postrzegania, wieku mówienia, wieku rozumienia mowy, wieku rozwoju społecznego i wieku rozwoju samodzielności. Terapia Vojty oparta jest na fazach rozwoju lokomocji i torowaniu drogi neurologicznej. Za pomocą stosowania całościowych zachowań lub wzorów wykonywania ruchów przeciw oporowi w centralnej osi ciała ( głowa, tułów, biodra i barki ) uzyskuje się u osób spastycznych powrót koordynacji mięśni i tzw. " ciszę motoryczną ". Podstawowymi odruchami wykorzystywanymi w terapii metodą Vojty jest odruch pełzania naprzemiennego i odruch obrotu wokół własnego ciała. Wyzwalanie odruchu pełzania i obrotu według prawidłowego wzorca uzyskuje się za pomocą : Pozycji ułożeniowej, czyli pozycji wyjściowej, która wprowadza w stan aktywacji i niestabilnego ułożenia; Punktów stymulacyjnych, które mają charakter proprioceptywny. Znajdują się na mięśniach ( pośladkowy średni ) i okolicach okołokostnych ( strefa piersiowa, nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej, wyrostek barkowy łopatki, kolec biodrowy przedni górny, wewnętrzny brzeg łopatki, wyrostek rylcowaty kości promieniowej, strefa tułowiowa, nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość kości piętowej ). Stosuje się ty zasadę sumacji przestrzennej punktów ( stymulacja jednocześnie kilku punktów ). Oporowaniu pozycji wyjściowej, czyli stawianie oporu przeciw prowokowanemu ruchowi dziecka, Występuje tu sumacja czasowa stymulacji, która trwa od1 do 5 minut. O skuteczności połączenia tych trzech elementów terapii decyduje rozwój funkcjonalny mózgu dziecka, jego stan psychiczny i motywacja do ruchu. Wskazaniami do stosowania metody Vojty są :          zaburzenia centralnej koordynacji nerwowej ( między 3 a 6 miesiącem życia dziecka             daje bardzo duże szanse całkowitego wyleczenia )          przepuklina oponowo - rdzeniowa          przepuklina mózgowo - rdzeniowa          porażenie nerwów obwodowych i splotów nerwowych          skolioza wrodzona ( osteogenna ) i skolioza młodzieńcza          artrogrypoza wielopostaciowa wrodzona          mózgowe porażenie dziecięce          kręcz mięśniopochodny wrodzony i kręcz kostny          neurogenne dysplazje stawów biodrowych          choroba Pertesa          zaniki rdzeniowe mięśni ( dystrofie mięśniowe )          stwardnienie rozsiane ( SM )           wylewy do mózgu u dorosłych          złamania kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia          porażenie nerwu twarzowego okołoporodowe Przeciwwskazania do stosowania metody Vojty :         brak tolerancji dziecka do pewnych pozycji ułożeniowych         stany zapalne np. ropień         padaczka         stany nowotworowe         temperatura powyżej 38^0C

METODA VOJTY

Sprawno¶ć psychomotoryczna człowieka zależy od wielu czynników zwi±zanych m. in.: ze stanem psychicznym, sprawno¶ci± narz±dów wewnętrznych itd. Zasadniczy fundament jednak dla osi±gania doskonało¶ci psychoruchowej stanowi skomplikowany proces koordynacji nerwowo-mię¶niowej, a głównie jako¶ć napięcia mię¶ni i jego rozkład na ciele człowieka.
Omawiana sprawno¶ć jest wynikiem dynamicznego dojrzewania układu nerwowego we wczesnym oraz rozwój jego możliwo¶ci w póĽniejszym okresie życia. Te zmiany w układzie nerwowym warunkuj± osi±ganie sprawno¶ci ruchowej, głównie w zakresie umiejętnego przeciwdziałania sile grawitacji oraz "ruchu do przodu" umożliwiaj±cego realizowanie własnych celów i zdobywania wrażeń zmysłowych. Te dwie sfery, ruchu i poznania warunkuj± pełen rozwój człowieka.
W latach pięćdziesi±tych XX wieku Vaclaw Vojta - czeski neurolog rozpoczyna prowadzić obserwacje dotycz±ce rozwoju sprawno¶ci psychoruchowej i występuj±cych zaburzeń tego rozwoju. Vaclaw Vojta w badaniach podkre¶la znaczenie plastyczno¶ci układu nerwowego, jego zdolno¶ci kompensacyjnych występuj±cych w przebiegu całego życia osobniczego. Prace autora dotycz± rozpoznawania zagrożeń w rozwoju psychomotorycznym oraz możliwo¶ci i form terapii występuj±cych nieprawidłowo¶ci.
W zakresie diagnostyki Vaclaw Vojta podkre¶laj±c znaczenie sprawno¶ci psychomotorycznej jako funkcji prawidłowej struktury i sprawno¶ci układu nerwowego stworzył precyzyjny system obserwacji pacjenta.

Badanie składa się z ilo¶ciowej i jako¶ciowej oceny:
a) zachowań podczas 7 reakcji, zmiany ułożenia ciała w przestrzeni stosowanych głównie u dzieci do 1 roku życia,
b) motoryki spontanicznej,
c) wybranych odruchów pierwotnych. Te obserwacje umożliwiaj± ocenę dysfunkcji nazwanej przez autora zaburzeniami centralnej koordynacji z uwzględnieniem jej stopnia jak i charakteru.

W przypadku wykrytych zaburzeń Vaclaw Vojta proponuje jako terapię prioprioceptywn± stymulację globalnych wzorców ruchowych. Autor przedstawia, że w dwóch kompleksach ruchowych: odruchowego obrotu i pełzania, zawieraj± się wszystkie elementy prawidłowego rozwoju postawy i motoryki ciała, to znaczy m. in.: prawidłowe ustawienie łopatek i obręczy barkowej, prawidłowe ustawienie miednicy, centrowanie stawów osiowych, prawidłowe ustawienie kręgosłupa. Wymienione elementy odgrywaj± zasadnicze znaczenie dla prawidłowego kształtowania i obci±żania stawów, a więc stanowi± istotny czynnik terapii również w dysfunkcjach układu więzadłowo-kostno-stawowego. Terapia jest mobilizacj± układu nerwowego, w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane s± ruchami i stabilizacj± tułowia. W terapii pojawiaj± się reakcje wegetatywne tak ważne i potrzebne u pacjentów z obniżon± sprawno¶ci± ruchow±.
Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiaj±c powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej koordynacji i zwi±zanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od ciężkich postaci jakimi s± mózgowe porażenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia różnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynno¶ci i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi również ważn± formę leczenia usprawniaj±cego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym.
Pozytywna analiza metody Vojty obecna w literaturze fachowej pozwala przedstawić następuj±ce wnioski o tej metodzie:
1) Precyzyjny, łatwy i tani system oceny zaburzeń sprawno¶ci psychoruchowej.
2) Skuteczny system terapii stanowi±cy jedn± z głównych metod współczesnej koncepcji neurofizjologicznej rehabilitacji.

Lokomocja (motoryka) duża.

Jest bezpośrednio związana z funkcjonowaniem analizatora kinestetyczno-ruchowego. Ogólna sprawność ruchowa przewiająjąca się w płynności ruchów całego ciała, ich całkowitej koordynacji i kontroli nad własnym ciałem. Ogół trudności związanych z opóźnionym rozwojem ruchowym można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

• niezręczność ruchową całego ciała

• niezręczność manualną

Cechy charakterystyczne opóźnienia ruchowego

• niechąć do czynności i zabaw ruchowych

• niesprawność ruchów całego ciała (ruchy nieskoordynowane, kanciaste)

• nadmierna męczliwość, słaba kondycja fizyczna

Zaburzenoia lokomocji dużej określa sie też jako dyspraksja.

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOTORYCZNEGO

Dla określenia stopnia rozwoju ruchowego dziecka można mówić o tzw. motoryce dużej i małej. W pierwszym przypadku mamy na myśli ruchy całego ciała lub jego dużych partii, czyli rąk i nóg. Duża motoryka zaangażowana jest w takich czynnościach jak chodzenie, bieganie czy pływanie. Motoryka mała to niewielkie ruchy palców i dłoni, które zaangażowane są przy pisaniu/stąd też często stosowany jest termin grafomotoryka/.

OPÓŹNIENIE ROZWOJU RUCHOWEGO

Dzieci niepełnosprawne ruchowo często są niezręczne, dłużej muszą opanowywać kolejne etapy wykonywania czynności, etapy te trudniej u nich ulegają automatyzacji. Ruchy całego ciała są jakby nieskoordynowane, towarzyszy im silne napięcie mięśni/wzmożony tonus mięśniowy/. Często występują współruchy /przyruchy/ czyli dodatkowe, niepotrzebne ruchy zaangażowane przy wykonywaniu poszczególnych czynności.

SPRAWNOŚĆ MANUALNA

Dzieci niesprawne manualnie piszą niestarannie, pismo nie trzyma się liniatury zeszytu, ich rysunki są niedopracowane. W orzeczeniach psychologicznych często określa się to jako niski poziom graficzny prac, a w odniesieniu do sprawności manualnej mówi się o obniżonym poziomie grafomotoryki.

KOORDYNACJA WZROKOWO-RUCHOWA

Wiele czynności szkolnych /w szczególności zaś proces opanowywania nowych skomplikowanych ruchów, które zaangażowane są przy pisaniu/ wykonywanych jest pod kontrolą wzroku. Brak synchronizacji pracy oka i ręki jest istotnym czynnikiem mogącym zaburzać rytm wykonywania czynności, ich poprawność oraz tempo. Dlatego też koordynacja wzrokowo-ruchowa określana może być mianem integracji wzrokowo-ruchowej.

LATERALIZACJA

Zamiennie z terminem lateralizacja można stosować pojęcie stronność. Można np. mówić o lateralizacji prawostronnej /prawostronności/ lub lewostronnej /lewostronności/. Oznacza to, że sprawniejsze są oko, ręka i noga po prawej lub lewej stronie ciała. Taką lateralizację nazywamy jednorodną. O lateralizacji skrzyżowanej mówimy, gdy dominują różne narządy z obu stron ciała, np. w przypadku praworęczności, lewooczności i prawonożności. Lateralizacja nieustalona występuje wtedy, gdy nie można stwierdzić dominacji któregoś z narządów. W przypadku lateralizacji skrzyżowanej i nieustalonej mówi się o lateralizacji niejednorodnej.Jeśli na skutek deficytów rozwojowych, np. niskiego poziomu słuchu fonematycznego i /lub/ zaburzeń analizy i syntezy wzrokowej u dziecka stwierdza się specyficzne trudności w opanowaniu czytania i pisania, to orzeka się o dysleksji. Termin dysgrafia oznacza obniżenie poziomu graficznego prac dziecka, zaś dysortografia – trudności w przyswajaniu i stosowaniu reguł ortograficznych. W praktyce termin dysleksja stosowany jest jako nadrzędny do tych trzech rodzajów trudności.

CECHY OSOBOWOŚCI

Często w orzeczeniach psychologicznych mówi się o niedojrzałej osobowości albo o infantylizmie dziecka. Oznacza to, że dziecko zachowuje się tak, jakby było młodsze niż jest w rzeczywistości. Dziecko labilne /chwiejne/ emocjonalnie to takie, u którego występują szybkie zmiany nastrojów, bez wyraźnej przyczyny. Głęboki smutek, rozpacz, przygnębienie, obniżenie nastroju określane są mianem depresji /zachowanie depresyjne/, zaś nieuzasadniona wesołkowatość - hebefrenią /zachowanie hebefreniczne/. Jeśli występują reakcje nieadekwatne to oznacza, że zachowanie dziecka jest niewspółmierne do tego, co się wokół niego dzieje /np. reaguje zbyt silnym napięciem emocjonalnym czy lękiem/. Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka wiąże się z nadruchliwością, zaburzeniami koncentracji uwagi, nadwrażliwością emocjonalną. Jeśli dziecko automatycznie powtarza usłyszane dźwięki, słowa, zdania /np. zamiast odpowiedzieć na pytanie - ciągle je powtarza/ to mamy do czynienia z echolalią /tendencjami echolalicznymi/.

WSKAZANIA DO PRACY Z DZIECKIEM

Niezbędnym elementem orzeczeń psychologicznych powinny być wskazania co do sposobu dalszej pracy z dzieckiem. Tak jak diagnoza jest w pewnym sensie terapią, tak i terapia niesie wiele istotnych informacji o charakterze diagnostycznym. Dlatego aktywność psychologa nie powinna kończyć się na napisaniu orzeczenia psychologicznego. Powinien on być uczestnikiem terapii dziecka, a przynajmniej jego koordynatorem. 

Jednym z narzędzi stosowanych przez specjalistów neurorozwoju jest ocena poprzez profil rozwojowy, dzięki któremu ocenia się funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (oun) w porównaniu z prawidłowym rozwojem. Profil używany przez nas ma 12 poziomów funkcji neurologicznych, cztery oceniające funkcjonowanie zmysłów i cztery oceniające funkcje motoryczne.

Cztery poziomy sensoryczne pozyskują a potem przetwarzają informacje płynące ze zmysłów: dotyku, słuchu, wzroku i poprzez emocje. Motoryka pozwala nam przechowywać i korzystać z informacji pochodzących ze zmysłów. Wyróżniamy tu motorykę dużą i małą, mowę i język, pamięć, zdolność do uczenia się, funkcjonowanie społeczne, zachowanie, funkcje poznawcze. Funkcjonowanie (rozwój) jest bezpośrednim następstwem tego, w jaki sposób mózg przyjmuje, przetwarza, gromadzi i wykorzystuje informacje płynące ze środowiska. Jeśli informacje nie będą przyjmowane lub przetwarzane prawidłowo, funkcje motoryczne będą słabo rozwinięte. Kolejnym narzędziem jest plastyczność mózgu, czyli jego zdolność do przejmowania funkcji tych części mózgu, które nie funkcjonują prawidłowo, oraz zdolność do reorganizacji budowy i działania w odpowiedzi na sygnały płynące ze środowiska. Mózg ma zdolność do wytwarzania nowych synaps (połączeń między neuronami), które otaczają martwe lub źle funkcjonujące obszary, a nawet sięgają do drugiej półkuli.
Stymulacja zwiększa liczbę nowych połączeń w mózgu, a w miarę wzrostu poprawia funkcjonowanie i rozwój mózgu. Jest to nieustająca praca mózgu – mózg nigdy nie przestaje rozwijać nowych neuronów.
Wierzymy, że wszystkie dzieci rozwijają potencjał rozwojowy w odpowiednim środowisku i przy odpowiedniej stymulacji.

Niektóre dzieci mają poważnie uszkodzony mózg. Nie obiecujemy cudów, nie istnieje złoty środek na tego typu problem, ale zdarzało się, że widzieliśmy już cudowne postępy u dzieci, którym nie dawano wiele nadziei na przyszłość. Brak funkcjonowania nie oznacza braku możliwości i potencjału – świadczy raczej o brakuprawidłowej stymulacji

Ewaluacja rozpoczyna się oceną funkcji receptywnych (sensorycznych) dziecka:

Dotyk: stanowi fundament i integruje wszystkie inne zmysły. Oceniamy, czy dziecko jest w stanie poruszać się w wielu kierunkach przenosząc ręce z jednej strony ciała na drugą. Czy używa niezależnie rozmaitych grup mięśniowych? Czy dziecko ma normalne wewnętrzne czucie (czy wie, kiedy jest głodne, odczuwa ból, kiedy chce skorzystać z toalety, czy ma właściwie napięte mięśnie i czy potrafi planować ruch)? Czy jest nadwrażliwe na dotyk powierzchniowy (ma reakcje obronne)? Czy posiada czucie przestrzenne? Czy ma dobrą koordynację ruchów i zmysł równowagi? Czy jest w stanie dowolnie używać wszystkich kończyn: razem i niezależnie? Czy ma „chwyt pensetowy”? Czy używa półkul mózgowych razem czy oddzielnie? Czy wszystkie zmysły są zintegrowane? Jeśli dziecko przyszło na świat ze zdrowymi mięśniami i narządami wewnętrznymi to wcale nie oznacza, że mózg „wie” gdzie one się znajdują. Jeśli mózg nie wie, gdzie znajdują się poszczególne organy w ciele, to nie może korzystać z nich w prawidłowy sposób. Stymulacja poprzez ćwiczenia może „nauczyć” mózg i doprowadzić do podjęcia prawidłowych funkcji. Wiele dzieci zmaga się z nieświadomością mózgu co do znajomości własnego ciała.

Słuchanie i widzenie: Czy dziecko rozumie, co słyszy, czy rozróżnia dźwięki i potrafi je zlokalizować? Czy rozumie, co widzi, czy tylko ma zdolność widzenia? Jest różnica pomiędzy wzrokiem a widzeniem. Czy dziecko potrafi tworzyć obrazy w swoim umyśle? Należy je uczyć wizualizacji.

W naszym programie oceniamy także komunikację emocjonalną. Czy dziecko rozumie normy społeczne? Czy potrafi sam wyciszyć swoje emocje? Czy wytworzyło relację przywiązania w stosunku do opiekunów? Czy potrafi uczestniczyć w konwersacji czy tez udziela prostych odpowiedzi z pojedynczych słów. Czy rozumie mowę ciała i język gestów?

Określiliśmy już, w jakim stopniu ośrodkowy układ nerwowy dziecka przyjmuje i przetwarza informacje ze środowiska. Teraz przyjrzymy się, na ile skuteczne jest ich przechowywanie i wykorzystywanie.

Motoryka duża i mała: Czy dziecko używa swoich rąk w sposób kontrolowany i celowy. Czy jest w stanie zapinać guziki, wiązać sznurówki, pisać, używać sztućców, czy używa rąk razem czy niezależnie? Czy dziecko potrafi pełzać na brzuchu, raczkować, chodzić, biegać, kopać, wspinać się, podskakiwać (na jednej nodze lub obu) skakać, skakać kontrolując ruch, napięcie mięśniowe i postawę?

Mowa: Na ile dziecko rozwinęło słuchanie (receptywność mowy)? Jak dziecko komunikuje się z otoczeniem (ekspresja)? Jaka jest jakość dźwięków wydawanych przez dziecko (artykulacja)? Czy dziecko we właściwy sposób porusza językiem i żuchwą, czy ma właściwe czucie oralne (motoryka oralna)? Czy dziecko oddycha przez nos czy usta? Czy dziecko nabiera wystarczająco dużo powietrza, by mówić na wydechu? Czy jego mózg wie, że ma wszystkie mięśnie potrzebne do rozwijania mowy? Czy dziecko ma uwewnętrznioną mowę ( słyszy siebie samego wewnątrz i nie musi powtarzać wszystkiego głośno i nieustannie mówi do siebie)? Dziecku buzia się nie zamyka bo nie może.

Zdolność do przetwarzania informacji (pamięć krótka, operacyjna): Jest niezbędna dla uczenia się. Mózg musi być w stanie łączyć poszczególne bity informacji płynące z otoczenia, aby rozumieć, przerywać, kategoryzować i uczynić coś z tą informacją. Jeśli zdolność do przetwarzania informacji jest mała, dzieci mają trudności z uczeniem się, nie są wstanie zrozumieć konsekwencji postępowania i działań, nie rozumieją przyczyny i skutku, nie potrafią podejmować decyzji, są impulsywne i niedojrzałe społecznie.

Zdolności poznawcze (kognitywne) i społeczne (zachowanie) Dziecko ze słabymi umiejętnościami przetwarzania informacji ma trudności z myśleniem, uczeniem się i rozumieniem świata zewnętrznego. Takie dzieci muszą żyć “tu i teraz”, gdyż dla niech nie istnieje wczoraj ani jutro – jedynie “dziś”. Nie są w stanie zrozumieć konsekwencji swego własnego działania lub działania innych ludzi, nie potrafią „czytać” mowy ciała lub gestów, nie rozumieją myślenia abstrakcyjnego, nie mają zdolności do myślenia logicznego lub przyczynowo-skutkowego (m.in. nie pojmują pojęcia czasu i wartości pieniędzy). Najczęściej działają impulsywnie – np. błyskawicznie zmieniają pracę lub partnera jako ludzie dorośli. Na ogół zmorą dla nich jest szkoła, zarówno dla dziecka jak i rodziny próbującej nauczyć dziecko czytać, pisać i liczyć. W okresie nastoletnim wiele z nich porzuca szkołę. Niepokojąco wysoki jest wskaźnik samobójstw wśród tego typu dzieci.

Jest nadzieja... W niektórych przypadkach przyczyna problemów dziecka tkwi jedynie w pniu mózgu. W momencie pełnej organizacji tej części mózgu, kora mózgowa jest w stanie wykonywać swoją pracę.... uczyć się i myśleć! Czasami dzieci realizujące program przeskoczyć nawet 2-3 poziomy rozwojowe w ciągu roku. Twarz dziecka, zwykle pełna napięcia lub maskowata zaczyna jaśnieć z radości, gdy dostrzega „jak naprawdę jest mądre”. To rzeczywiście przywilej uczestniczyć w tym procesie!

W jaki sposób to osiągnąć? Jak nadmieniono wcześniej, ośrodkowy układ nerwowy jest w stanie zmienić się jedynie pod wpływem specyficznej stymulacji, częstotliwości, intensywności i częstości stosowania nie rzadziej jak 3-5 dni w tygodniu. Stymulacja pprzypadkowa i zbyt rzadko stosowana jest bezowocna.

Częstotliwość oznacza ile razy dziennie dziecko bierze udział w ćwiczeniach. Intensywność odnosi się do wysiłku wkładanego w ćwiczenia. To najważniejszy czynnik i najtrudniejszy do osiągnięcia. Jeśli dziecko traci zapał lub sami czujemy się zmuszeni do pracy, tracimy wówczas produktywność i pozytywne efekty. Możemy zanurzyć pysk konia w wodzie, ale nie da się zmusić go do picia. Możemy być w stanie zmobilizować dziecko do siedzenia przed książką, ale to dziecko ma całkowitą kontrolę nad własnym wysiłkiem. Jeśli dziecko „włączy się” przyswoi nowa informację szybko, jeśli jest „wyłączone” proces uczenia się nie nastąp[i nigdy. Należy tak dobrać ćwiczenia, by były interesujące dla dziecka i odpowiednie do stopnia rozwoju i wieku.

Czas trwania - ile minut trwa jedno ćwiczenie. Staramy się, by czas trwania ćwiczeń był na tyle krótki, by dziecko nie straciło zainteresowani i pozytywnego nastawienia. Długotrwałe ćwiczenia są bezproduktywne.

Wierzymy, że rodzice są najbardziej skutecznymi nauczycielami i najlepszymi ekspertami w sprawach dotyczących ich dzieci, więc to od nich zależy faktyczna ocena pracy dziecka. Ich obserwacje i intuicja są nieocenione w tworzeniu najlepszego programu dla dziecka i rodziny. My wyposażamy ich w wiedzę i dajemy wsparcie, które pozwala wziąć pierwszorzędną odpowiedzialność za rozwój i proces uczenia się dziecka

Rodzaje programów terapeutycznych

Domowy: Przygotowujemy rodziców do stosowania programu w warunkach domowych, w sposób i w czasie możliwym do zrealizowania w danej rodzinie (1-2 godz) Dzieci, które mają nauczanie indywidualne w domu, mają dogodniejszą sytuację, która pozwala na połączenie zajęć szkolnych przeprowadzanych w domu z aktywnościami neurorozwojowymi. Co 4 miesiące program jest modyfikowany i dostosowywany do stopnia organizacji mózgu.

W ośrodku: Centrum Opieki Zastępczej w Lędzinach udziela wsparcia wszystkim rodzicom adopcyjnym i zastępczym wychowującym dzieci o zaburzonym rozwoju. Tutaj odbywają się szkolenia przygotowujące rodziców do pracy z dziećmi. Mamy jednak ograniczone możliwości prowadzenia terapii na miejscu, dysponujemy obecnie tylko jedną salą terapeutyczną, a praca z dziećmi jest pracą charytatywną. W najbliższym czasie(do dwóch lat) zamierzamy uruchomić Akademię Neurorozwoju dla Dzieci i Młodzieży, gdzie dzieci będą mogły być dowożone 2-3 razy w tygodniu. W okresie wrzesień 2004-wrzesień 2005 uruchomiliśmy cykl warsztatów ceramicznych dla dzieci. Ich finał będzie miał miejsce w Lędzinach podczas V Światowego Dnia FAS. Prowadzimy także szkolenia dla specjalistów (lekarzy, psychologów, pedagogów). Zapraszamy do współpracy fachowców, którym bliska jest taka idea pracy z dziećmi.

DZIECIĘCE PORAŻENIE MÓZGOWE

Porażenie mózgowe dziecięce jest stanem spowodowanym przez uszkodzenie tych części mózgu, które są odpowiedzialne za właściwą kontrolę mięśni i całego ciała. Uszkodzenie to zazwyczaj ma miejsce przed, w trakcie lub tuż po porodzie. Mimo, iż same objawy mogą z czasem ulegać zmianie, z definicji porażenie mózgowe nie jest chorobą postępującą ani zaraźliwą. Stopień porażenia mózgowego może się wahać od łagodnego do umiarkowanego lub ciężkiego, jednak w sytuacji gdy u pacjenta obserwujemy pogarszanie się stanu klinicznego, problem może mieć inną przyczynę niż porażenie mózgowe.

Lekarze stawiają diagnozę porażenia mózgowego dziecięcego poprzez badanie możliwości ruchowych i odruchów, sprawdzenie opisu medycznego i zastosowanie różnorodnych badań specjalistycznych.

Do objawów mózgowego porażenia dziecięcego należą trudności z czynnościami motoryki małej np. z pisaniem lub korzystaniem z nożyczek, trudnościami z utrzymaniem równowagi lub chodzeniem, ruchy mimowolne. Niektórzy pacjenci, cierpiący z powodu porażenia mózgowego, wykazują również inne zaburzenia, takie jak ataki epilepsji lub opóźnienie rozwoju umysłowego. Niemowlęta z porażeniem mózgowym często osiągają kolejne etapy rozwojowe, takie jak nauka przejścia z pronacji do supinacji, siadu, czworakowania czy chodu, z opóźnieniem.

Przyczyną porażenia mózgowego dziecięcego może być przebyta w trakcie ciąży choroba, przedwczesny poród, lub niedotlenienie dziecka. MPD może również nastąpić na wczesnym etapie życia w wyniku wypadku, zatrucia ołowiem, infekcji wirusowej, przemocy stosowanej wobec dziecka lub z innych przyczyn. Głównym powodem jest niewystarczająca ilość tlenu lub słaby dopływ tlenu do mózgu płodu lub noworodka. Może być to spowodowane przedwczesnym odklejeniem łożyska, niewłaściwą pozycją przy porodzie, przedłużającą się akcją porodową, lub zbyt gwałtownie przebiegającym porodem, lub też problemami z pępowiną. Inne przyczyny mogą być związane z wcześniactwem, RH lub niezgodnością grup krwi rodziców, przebyciem przez matkę różyczki lub innej choroby wirusowej we wczesnym okresie ciąży, bądź mikroorganizmów atakujących centralny system nerwowy noworodka. Brak właściwej opieki w okresie ciąży może też być jednym z czynników. Mniej powszechnym typem porażenia mózgowego jest mózgowe porażenie dziecięce nabyte: najczęstszą przyczyną jest uszkodzenie mózgu, zazwyczaj w wyniku wypadku samochodowego, upadku lub przemocy wobec dziecka.

Pomimo, iż upośledzenie ruchowe u pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym różnią się w znacznym stopniu u poszczególnych pacjentów, wyróżnia się jednak trzy główne typy dziecięcego porażenia mózgowego:

• Porażenie Spastyczne jest najbardziej powszechną postacią MPD, charakteryzująca się zbyt wysokim napięciem mięśniowym. Ruchy są sztywne, zwłaszcza w obrębie nóg, rąk i/lub pleców. Dzieci z tą postacią MPD niezgrabnie przestawiają nogi, wykręcając nogi do środka lub krzyżując je w trakcie prób chodu.

• Atetotyczne MPD (nazywane również MPD dyskinetycznym) może obejmować całe ciało pacjenta i charakteryzują je powolne, niekontrolowane ruchy ciała i niskie napięcie mięśniowe, co utrudnia choremu siedzenie w pozycji wyprostowanej i chodzenie.

• Postać mieszana MPD charakteryzuje się połączeniem wyżej wymienionych objawów. Pacjenci mogą mieć zarówno wysokie jak i niskie napięcie mięśniowe. Niektóre mięśnie są zbyt napięte, inne są zbyt rozluźnione, dając połączenie sztywności i ruchów mimowolnych.

Do opisania stanu klinicznego pacjenta, używa się również następujących określeń:

• Diplegia - Porażenie obustronne oznacza, że porażone są tylko nogi..

• Hemiplegia - Porażenie połowicze oznacza, że ręka i noga po jednej stronie są porażone

• Quadriplegia - Porażenie czterokończynowe oznacza, że zarówno nogi jak i ręce są porażone, nieraz również porażone są mięśnie twarzy i tułowia.

Nie istnieje rehabilitacja standardowa, która byłaby skuteczna dla wszystkich pacjentów. Leki mogą być stosowane w celu kontrolowania ataków epileptycznych i skurczy mięsni. Zaopatrzenie ortopedyczne np. ortezy mogą być zastosowane w celu utrzymania stopy we właściwym ułożeniu w czasie gdy dziecko stoi lub chodzi. Specjalnie wykonane ortezy mogą ułatwić pacjentowi wykorzystanie rąk. Różnorodny sprzęt rehabilitacyjny i przystosowane zabawki mogą być zastosowane w celu umożliwienia pacjentowi zabawy w czasie ćwiczeń usprawniających ich ciało. Czynności takie jak pływanie lub jazda konna mogą pomóc we wzmocnieniu osłabionych mięśni i rozluźnieniu mięśni napiętych. Ponad to pacjenci cierpiący z powodu dziecięcego porażenia mózgowego mogą wymagać różnorodnych rodzajów terapii by przezwyciężyć ograniczenia wynikające z ich choroby. Fizjoterapia pomaga w rozwinięciu siły mięśniowej na przykład nóg i tułowia, jak również pomaga w rozwinięciu takich umiejętności jak chód, siad i utrzymywanie równowagi. Terapia zajęciowa rozwija czynności motoryki małej takie jak umiejętność ubrania się, jedzenia, pisania i innych zajęć życia codziennego. Terapia logopedyczna może pomóc pacjentom w rozwinięciu umiejętności komunikacji, ze szczególnym skupieniem się na mowie, która może być utrudniona przez problemy wynikające z napięcia mięśniowego w obrębie języka i gardła.

Zaburzenia związane z motoryką małą

Motoryka mała odnosi się zasadniczo do czynności związanych z użyciem palców i dłoni.
Objawy zakłócenia motoryki małej są następujące:
- opóźnienie rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku);
- mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni;
- brak koordynacji ruchów palców, dłoni i przedramienia;
- zakłócenia koordynacji wzrokowo - ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontrolą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w innych zadaniach plastycznych);
- szybkość ruchów rąk niedostosowana do zadania;
- niechętne podejmowanie czynności manualnych.

Czynności z zakresu motoryki małej pobudzane są przez naśladowanie, percepcję, motorykę dużą, a przede wszystkim koordynację wzrokowo- ruchową.

Podstawowymi umiejętnościami rozwijanymi w trakcie doskonalenia motoryki małej są:
- kontrolowane ruchy rąk i palców;
- chwytanie przedmiotów jedną ręką bez pomocy;
- manipulowanie przedmiotem w celu wykonania zadania;
- skoordynowane używanie obu rąk.

W przypadku zaburzenia rozwoju motoryki małej konieczne są oddziaływania korekcyjne stymulujące rozwój i korygujące zaburzenia. Od rozwoju motoryki małej zależny jest pomyślny rozwój umiejętności samoobsługi, rysowania, pisania i artykulacji.
Gdy dziecko będzie lepiej panować nad dłońmi i palcami nauka stanie się mniej frustrująca i da zadowolenie zarówno dziecku jak i nauczycielowi.

ZALECANE ĆWICZENIA
1) malowanie farbami dużych kształtów (na arkuszach papieru rozpiętych na ścianie lub tablicy);
2) malowanie jednocześnie obydwoma rękami na dużym arkuszu papieru;
3) malowanie pędzlem linii prostych, splatanych nici, kłębuszków;
4) zamalowywanie kolorem większych płaszczyzn ruchami od strony lewej do prawej i z góry na dół;
5) zamalowywanie pól między liniami poziomymi;
6) malowanie krótkich, pionowych kresek;
7) malowanie linii falujących poziomych i pionowych (np. fale na morzu) z zachowaniem ciągłości i kierunku zgodnego z kierunkiem pisma;
8) malowanie linii spiralnych (dom ślimaka, kłębuszki);
9) kolorowanie książeczek obrazkowych;
10) rysowanie i kolorowanie pisakami (farby, miękkie kredki, pisaki wymagają niewielkiego nacisku, co zmusza do rozluźnienia mięśni);
11) kreślenie linii poziomych i pionowych "po śladzie" i samodzielnie;
12) kreślenie linii kolistych i falistych "po śladzie" i samodzielnie;
13) kreślenie linii zamkniętych (koła, owale, prostokąty);
14) łączenie liniami zaznaczonych punktów;
15) rysowanie przez kalkę techniczną wzorów dużych i drobnych o kształtach geometrycznych i literopodobnych;
16) wycinanie po liniach prostych, falistych, łamanych;
17) wycinanie figur;
18) wycinanie postaci ludzkich, zwierząt, kwiatów;
19) wycinanie części obrazków do składania;
20) wycinanie przestrzenne (np. domki, samochody, rakiety);
21) wykonywanie prac konstrukcyjnych wg wzoru (łódka, kapelusz itp.);
22) wykonywanie prac konstrukcyjnych wg własnych pomysłów;
23) lepienie z plasteliny;
24) ugniatanie plasteliny i zapełnianie nią powierzchni koła, kwadratu i trójkąta;
25) wałkowanie cienkich wałków i obwodzenie nimi narysowanych przedmiotów i figur;
26) układanie z wałeczków plasteliny różnych figur;
27) układanie klocków;
28) układanie puzzli;
29) odwzorowywanie szlaczków i wzorów.

Zaburzenia związane z motoryką dużą

Motoryka duża odnosi się do zręczności ruchowej całego ciała.
Objawy szczególnej niezręczności są następujące:
- opóźnienia w rozwoju ruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa;
- ogólna niezręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów, związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (napięcie nadmierne lub za małe);
- brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu różnych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności;
- osiąganie z opóźnieniem, w porównaniu z rówieśnikami, różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych;
- ogólne spowolnienie ruchowe;
- unikanie zabaw ruchowych;
- zakłócenie koordynacji wzrokowo- ruchowej w zabawach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku (rzut piłką, gra w klasy).

Sprawności motoryczne to umiejętności wymagające bardzo precyzyjnej koordynacji (np. posługiwanie się sztućcami, jazda na rowerze, gra w piłkę). Nie kształtują się one w wyniku samego procesu dojrzewania, lecz muszą zostać wyuczone.

Najczęstsze problemy z zakresu motoryki dużej to:
- zaburzenia równowagi;
- niezgrabność w pokonywaniu przeszkód;
- słabe panowanie nad szybkością i siła;
- trudność w integracji wszystkich mięśni, w celu wykonania skoordynowanego działania.

Najważniejsze wskazania w przypadku niezręczności ruchowej:

 zachęcanie dzieci do brania udziału w zabawach ruchowych;

 umożliwienie uprawiania sportów.

ZALECANE ĆWICZENIA
1) różne rodzaje zabaw rzutnych (piłka, ping- pong, badmington);
2) różne rodzaje zabaw skocznych (gra ze skakanką, gra "w klasy");
3) ćwiczenia na równoważni o wysokości zapewniającej pełne poczucie bezpieczeństwa;
4) zabawy rytmiczne polegające na wyrażaniu ruchem muzyki, zachęcanie do swobodnej ekspresji ruchowej;
5) udział w różnego rodzaju zawodach z partnerami o zbliżonych możliwościach ruchowych, z rozwijaniem właściwej motywacji i zapobieganiem negatywnym ocenom rówieśników;
6) chodzenie po kładce bez pomocy (na płaskiej przestrzeni położyć deskę- kładkę);
7) machanie kijem lub drewnianym kołkiem w celu trafienia nieruchomego przyrządu wiszącego na wysokości ramion;
8) chodzenie na obu rękach z trzymanymi w górze nogami dziecka;
9) przeciąganie liny trzymanej przez drugą osobę przy użyciu niewielkiej siły;
10) wykonywanie skoków "pajaca";
11) przeskakiwanie przez powoli kołyszącą się linę;
12) gra w klasy;
13) przejście po kładce z różnymi przedmiotami w ręku;
14) zabawy i ćwiczenia kształtujące orientację w schemacie ciała( Pokaż proszę, gdzie masz oczy, gdzie masz uszy a gdzie nos. Gdzie masz ręce, gdzie masz nogi, gdzie na głowie rośnie włos- mówimy coraz szybciej, dziecko wskazuje odpowiednio oczy, uszy...)

Specyfika metod i technik oddziaływania terapeutycznego na dziecko polega na tym, że wiele z nich ma charakter zabawy, co wzmacnia motywację dzieci do udziału w zajęciach.

Mózgowe porażenie dziecięce

Wśród całej liczby dzieci niepełnosprawnych* ruchowo, którą w naszym kraju szacuje się na oło 40-50 tysięcy . ponad połowa(czyli 20-25 tysięcy) to pacjenci z mózgowym porażeniem dziecięcym (mpdz). Kolejno najliczniejszymi w tej grupie są dzieci z wadami wrodzonymi kręgosłupa (głównie rozszczepami kręgosłupa i z przepuklinami oponowo-rdzeniowymi) oraz te, których niesprawność ruchowa jest wynikiem przebytych wypadków i urazów. (Rocznik Statystyczny 1994). Dotychczas nie opracowano idealnej definicji określającej mózgowe porażenie dziecięce. Dzieje się tak ze względu na ogromną różnorodność i stopień nasilenia objawów oraz współistniejących zaburzeń i nieprawidłowości charakteryzujących to schorzenie. Najpowszechniej uważa się że mózgowe porażenie dziecięce jest zespołem trwałych, lecz nie niezmiennych, różnorodnych zaburzeń napięcia mięśni , czynności ruchowych i postawy wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju nabytymi przed urodzeniem, w okresie okołoporodowym lub wkrótce po urodzeniu. Nie można także wykluczyć niekorzystnego wpływu różnych czynników działających na rodziców jeszcze przed poczęciem dziecka oraz pewnych uwarunkowań genetycznych. Częstość występowania mpdz zarówno w Polsce jak i na świecie od lat ocenia się na 2-3 promile co oznacza, że dotyczy ono od dwojga do trojga dzieci na każde 1000 żywo urodzonych. Przy obecnym poziomie urodzeń corocznie grupa ta powiększa się o 1200-2000 osób. Powstałe z bardzo różnych przyczyn uszkodzenie nie w pełni rozwiniętego i dojrzałego mózgu jest trwałe, jednak nie zwiększa się. Występujące objawy kliniczne z których na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia napięcia mięśni i czynności ruchowych mogą wydawać się z wiekiem coraz bardziej nasilone. Nie jest to jednak spowodowane pogłębianiem się zmian w mózgu, lecz rozwojem dziecka, który postępuje mimo istniejącego uszkodzenia. W pierwszych miesiącach po urodzeniu dziecko, u którego zaistniało uszkodzenie mózgu zewnętrznie może nie różnić się od zdrowego. Mało widoczne nieprawidłowości wykryć może wnikliwa obserwacja i badanie neurologiczne. Mogą one dotyczyć zaburzeń w napięciu mięśni i stopnia nasilenia reakcji odruchowych z którymi dziecko się rodzi. Z powodu nieprawidłowego napięcia mięśniowego , które początkowo najczęściej jest obniżone, dziecko posługuje się możliwymi do wykonania przez nie ruchami, zwiększając stopniowo napięcie w niektórych grupach mięśni. Powoduje to powstawanie nieprawidłowych wzorców ruchowych, które staja się charakterystyczne dla poszczególnych postaci zespołu mpdz. Mózgowe porażenie dziecięce, które po łacinie nazywa się paralysis cerebralis infantum, a po angielsku Cerebral Palsy w jednej ze swych postaci klinicznych - obustronnego porażenia kurczowego (diplegia) - została opisana przez angielskiego lekarza Johna Little'a w i połowie XIX wieku i przez długi czas nazywane było chorobą Little'a. Wiliam John Little urodził się w Londynie w 1810 roku. Studiował w Anglii, Francji i Niemczech. Źródła biograficzne potwierdzają, że Little był człowiekiem nie w pełni sprawnym; miał zdeformowaną stopę. Szczególnie interesował się metodami likwidowania zniekształceń, które były wynikiem zaburzeń w napięciu mięśni. W Niemczech poddał się operacji wydłużenia ścięgna Achillesa, a zachęcony dobrym wynikiem zabiegu przeprowadził i opisał pierwsza tego typu operację w Anglii. Dorobek naukowy Little'a jest głównie związany z przedstawianymi przez niego poglądami na powstawanie zespołu mpdz. Uważał on, że uszkodzenia wywołujące powstają w okresie okołoporodowym i są wynikiem uszkodzenia mózgu w tym okresie. Za bezpośrednią przyczynę mpdz uważał konsekwencje nieprawidłowego porodu, wcześniactwa czy niedotlenienia noworodków i wiązał je bardziej z nieprawidłowościami wymiany łożyskowej 9i zaburzeniami oddechowymi niż z bezpośrednim, mechanicznym urazem mózgu. Pogląd ten ma obecnie wielu zwolenników, szczególnie w krajach skandynawskich. Współczesny Little'owi lekarz, Zygmunt Freud, powszechnie uznany jako twórca psychoanalizy, chociaż zawodowo bardziej zainteresowało go mpdz, reprezentował przeciwstawny Little'owi pogląd na etiopatogenezę mpdz. Uważał on, że przyczyną ujawnienia się objawów tego zespołu nie są przedwczesne porody, lecz wczesne uszkodzenia płodu i nieprawidłowości rozwojowe w łonie matki. To one w konsekwencji wywołują przedwczesne porody. Najnowsze badania naukowe prowadzone na szeroką skalę wśród dzieci w USA i Australii potwierdzają słuszność poglądów Freuda. Wyniki tych badań przemawiają za tym, że czynnikami wywołującymi mpdz są, znacznie częściej niż sądzono, bardzo wczesne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czynniki genetyczne, a nawet te, które działają na matkę przed poczęciem dziecka. U 30% dzieci z mpdz nie można ustalić żadnej wyraźnej przyczyny jego powstania. Te najnowsze badania na nowo ożywiły “spór” na temat przyczyn powstawania mpdz przypominając polemikę Little'a z Freudem, chociaż nie wiadomo, czy istniała ona kiedykolwiek. Przypomnienie Historycznych już poglądów i wniosków wyciąganych z obecnie prowadzonych badań świadczy nie tylko o długo już trwającym zainteresowaniu zespołem mpdz, ale i aktualnością pytań, na które nadal nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Ze względu na umiejscowienie uszkodzenia w mózgu i występujące objawy, mózgowe porażenie dziecięce dzieli się na następujące postaci:Obustronny niedowład kurczowy (diplegia), charakteryzujący się większym nasileniem zmian w kończynach dolnych niż górnych., które często są prawie zupełnie sprawne. Najczęstszą przyczyną wywołująca tę postać jest niedotlenienie mózgu w okresie okołoporodowym, szczególnie u wcześniaków i noworodków z niską urodzeniową wagą ciała. Ta postać mpdz jest jedną z najtrudniejszych do rozpoznania w pierwszych miesiącach życia. Zaobserwować jednak można zmniejszoną ruchliwość kończyn dolnych przy prawidłowych ruchach głowy i kończyn górnych. Siadanie jest opóźnione, pełzanie, czworakowanie i chodzenie jest nieprawidłowe W czynnościach tych ujawnia się niedowład kończyn dolnych, a główna praca wykonywana jest z dużym zaangażowaniem kończyn górnych. Dzieci postawione przywodzą, a często nawet krzyżują obie nogi ustawiając stopy na palcach. Często występują wady wzroku i zez , jednak rozwój umysłowy u znacznej większości dzieci jest prawidłowy.Z powodu dużego napięcia mięśni kończyn dolnych mogą z czasem wystąpić przykurcze przywodzicieli ud i ścięgien Achillesa oraz związane z tym deformacje kości stóp i stawów biodrowych. Niedowład połowiczy (hemiplegia) dotyczy kończyny górnej i dolnej po tej samej stronie. Może być prawo lub lewostronny w zależności od tego, czy uszkodzenie zlokalizowane jest w prawej czy w lewej półkuli. Niedowład kończyn występuje po przeciwnej stronie ciała od umiejscowienia uszkodzenia (w przypadku uszkodzenia prawej półkuli mózgu porażenie obejmuje lewe kończyny i odwrotnie). W większym stopniu zaburzenie występuje w kończynie górnej. Najczęściej postać ta zdarza się u noworodków donoszonych z powodu niedotlenienia, krwawienia do mózgu lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Najwcześniejszym objawem ułatwiającym rozpoznanie jest asymetria w ruchach i układaniu kończyn. W miarę wzrostu dziecka asymetrie w ruchach i budowie ciała nasilają się. Niedowładne kończyny rosną wolniej, dziecko niechętnie wykonuje nimi ruchy. Czucie porażonej strony ciała jest gorsze, co dodatkowo utrudnia rozwój ruchowy. W tej postaci mpdz często występuje padaczka. Rozwój umysłowy i mowy w większości przypadków jest prawidłowy. Obustronny niedowład połowiczy (hemiplegia bilateralis) jest jedną z najczęstszych postaci mpdz. Typowymi objawami są znaczne zaburzenia wszystkich czynności ruchowych. Często współwystępuje niedorozwój umysłowy, zaburzenia wzroku, mowy i padaczka. Najczęstszą przyczyną jest przewlekłe niedotlenienie i inne czynniki działające szkodliwie na płód w łonie matki. To one wywołują rozległe uszkodzenia w obrębie obu półkul mózgowych. W tej postaci mpdz nieprawidłowości objawiają się wkrótce po urodzeniu, a rozwój dzieci jest znacznie opóźniony. Często nie osiągają możliwości samodzielnego poruszania się, wymagają stałej opieki i przebywają na wózkach inwalidzkich. Postać pozapiramidowa (atetotyczna, dyskinetyczna) charakteryzująca się występowaniem niekontrolowanych ruchów mimowolnych, które są niezależne od woli i w znacznym stopniu utrudniają rozwój ruchowy, mowę i czynności rąk. Poziom rozwoju umysłowego dzieci z tą postacią mpdz jest w większości prawidłowy. Przyczyną wywołującą jest najczęściej wysoki poziom bilirubiny we krwi noworodka z powodu konfliktu serologicznego. Podwyższony poziom bilirubiny - oprócz uszkodzenia czynności okolic mózgu, zwanych jądrami podkorowymi, regulującymi dowolne ruchy wykonywane przez człowieka - może także wywołać niedosłuch. Tę postać mpdz spotyka się ostatnio rzadziej, co jest spowodowane postępem w zakresie zapobiegania i leczenia zaburzeń związanych z niezgodnościami w zakresie czynnika Rh i głównych grup krwi. Postać móżdżkowa (ataktyczna) występuje najrzadziej i jest spowodowana zaburzeniami rozwojowymi oraz uszkodzeniami móżdżku. Występujące zaburzenia określa się jako “bezład” (ataksję) móżdżkowy. Są nimi zaburzenia koordynacji ruchów, zaburzenia równowagi, drżenia zamiarowe, niemożność dostosowania siły i zakresu ruchów do potrzeb oraz wykonywania szybkich, naprzemiennych ruchów. Typowe są również zaburzenia mowy (mowa spowolniała i skandowana). Postaci mieszane stanowią najliczniejsza grupę w zespole mpdz, gdyż uszkodzenie mózgu często zaburza współdziałanie między wieloma jego strukturami. Stopień nasilenia zaburzeń zależy nie tylko od miejsca uszkodzenia mózgu ale także od rozległości i ciężkości tego uszkodzenia. W zespole mpdz zaburzenia ruchowe nie są jedynymi objawami wynikającymi z uszkodzenia mózgu. Współistnieć mogą zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, padaczka, upośledzenia umysłowe i zaburzenia zachowania. U większości dzieci z mpdz rozwój umysłowy jest prawidłowy lub nieznacznie obniżony, a upośledzenie umysłowe występuje w około 20% przypadków, przy czym stopień upośledzenia nie jest współmierny do stopnia niesprawności ruchowej. Zależy to nie tylko od stopnia uszkodzenia mózgu ale także sposobu usprawniania i nauczania dzieci z mpdz. Pamiętać należy, że każde dziecko, które ma zapewnioną właściwą opiekę może osiągnąć optimum swoich możliwości, mimo występowania zaburzeń ruchowych. Odpowiednia opieka domowa, medyczna i psychopedagogiczna, nie odrywająca dziecka od rodziny, obejmująca stymulację wszystkich sfer rozwojowych powinna zapewnić zaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka, to jest potrzeby miłości, bezpieczeństwa i ruchu. Nie dopuści ona do powstania wtórnych zaburzeń dodatkowo upośledzających rozwój. Powyższe, bardzo ogólne przedstawienie najważniejszych problemów występujących w zespole mpdz nie uwzględnia jeszcze wielu innych. Zagadnieniom zapobiegania występowaniu niesprawności ruchowej u dzieci (w tym mpdz), zapewnienia właściwej, wielospecjalistycznej pomocy dziecku niepełnosprawnemu oraz całej jego rodzinie, możliwościom wczesnego rozpoznawania i leczenia należałoby poświęcić osobne, obszerniejsze doniesienia.

Przez pojęcie mózgowe porażenie dziecięce rozumie się niepostępujące zaburzenia czynności będącego w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza ośrodkowego neuronu ruchowego, powstałe w czasie ciąży, porodu lub w okresie okołoporodowym. Mózgowe porażenie dziecięce nie stanowi określonej, odrębnej jednostki chorobowej, lecz jest różnorodnym etiologicznie i klinicznie zespołem objawów chorobowych, a co się z tym łączy, także z różnym obrazem anatomopatologicznym.
Synonimy: zespół Little'a, paraliż dziecięcy; cerebral palsy, diplegia spastica infantilis

Czynniki etiologiczne:
niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego, procesy zapalne, wylewy śródczaszkowe, wcześniactwo, hiperbilirubinemia

KLINICZNE POSTACIE PORAŻENIA MÓZGOWEGO
Podział Ingrama zawiera następujące postaci kliniczne mózgowego porażenia dziecięcego:

• TETRAPLEGIA SPASTYCZNA
  - uogólniona spastyczność

• PORAŻENIE KURCZOWE POŁOWICZE- HEMIPLEGIA SPASTICA
  stały wzrost napięcia mięśniowego, skurcze zamierzone, spastyczne zaburzenia chodu

• OBUSTRONNE PORAŻENIE KURCZOWE-DIPLEGIA SPASTICA

• OBUSTRONNE PORAŻENIE POŁOWICZE- HEMIPLEGIA BILATERALIS

• POSTAĆ MÓŻDŻKOWA (ATAKTYCZNA)

• POSTAĆ POZAPIRAMIDOWA

• POSTAĆ MONO- lub TRIPARETYCZNA

• POSTAĆ DYSKINETYCZNA

• typ dyskinetyczno-hiperkinetyczny z atetozą

• typ dyskinetyczno-hiperkinetyczny z choreoatetozą

• typ dyskinetyczno-hipokinetyczny- dyskinezje i stały, mimowolny niepokój ruchowy

• dystonia torsyjna-powolne, skręcające ruchy przede wszystkim w obrębie tułowia i barku

• POSTAĆ HIPOTONICZNO ASTATYCZNA

• typ hipotoniczny-drżenia zamiarowe, ciężka niezborność chodu

• balizm- gwałtowne, wyrzucające ruchy

• drżenie- mimowolne, rytmicznie naprzemienne występujące inerwacje agonistów i antagonistów

• PORAŻENIE KURCZOWE POŁOWICZE-HEMIPLEGIA SPASTICA
  -porażenie jednostronne z przewagą najczęściej kończyny górnej, w 60% z towarzyszącymi objawami atetozy
  Rozwój umysłowy jest prawidłowy lub nieznacznie obniżony, zaburzenia sferyemocjonalnej zwraca uwagę wyraźnie mniejsza aktywność i ograniczenie ruchów kończyn niedowładnych w porównaniu z kończynami po stronie przeciwnej ( nie objętej niedowładem)

• OBUSTRONNE PORAŻENIE KURCZOWE-DIPLEGIA SPASTICA
  niedowład w kończynach dolnych przeważa nad niedowładem w kończynach górnych. Szczególnie często występuje u wcześniaków. Cechuje ją duża różnorodność obrazu klinicznego zależna od lokalizacji zmian i nasilenia, jak również innych towarzyszących zaburzeń ( zaburzenia słuchu, wzroku, mowy) Rozwój umysłowy jest w dużym odsetku przypadków w granicach normy, rzadziej występuje padaczka i zaburzenia sfery emocjonalnej

• PARAPLEGIA;DIPLEGIA:
  występuje niedowład tylko w kończynach dolnych

• OBUSTRONNE PORAŻENIE POŁOWICZE- HEMILEGIA BILATERALIS
  - kończyny górne sa w większym stopniu niedowładne niż dolne. Jedna z najcięższych postaci. Chore dzieci wykazują często objawy znacznego upośledzenia umysłowego, często występuje padaczka

• POSTAĆ MÓŻDŻKOWA (ATAKTYCZNA)
  napięcie mięśniowe obniżone
  Postaci mieszane, np. ataksja poziom umysłowy najczęściej jest prawidłowy, ale zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, a także zaburzenia mowy (dysartia) utrudniają im znacznie naukę w szkole

• POSTAĆ POZAPIRAMIDOWA
  dystoniczna, atetotyczna, pląsawicza, lub objawiająca się częstymi zmianami w napięciu mięśniowym Nierzadko występują ruchy mimowolne oraz leworęczność Na ogól dzieci są dobrze rozwinięte umysłowo, ale często występuje i nich niedosłuch typu odbiorczego lub głuchota, porażenie spojrzenia ku górze, zez., zaburzenia mowy o charakterze dyskinetycznym, a u niemowląt trudności w połykaniu i ssaniu

• POSTAĆ MONO - dotyczy jednej kończyny górnej lub dolnej
  lub

• POSTAĆ TRIPARETYCZNA z zajęciem oby kończyn dolnych oraz jednej kończyny górnej, przebiega z reguły z padaczką oraz zmianami psychicznymi

• POSTAĆ TETRAPLEGICZNA- z zajęciem symetrycznym czterech kończyn i dobrym stanem psychicznym- uogólniona spastyczność

OBJAWY WSPÓŁISTNIEJĄCE

• NAPADY PADACZKOWE ( ok. 35%)

• ZABURZENIA SŁUCHOWE (ok 25%)

• ZABURZENIA MOWY (ponad 50%)

• ZABURZENIA WIDZENIA( ok. 50%). pierwotne, wtórne

• NIEDOROZWÓJ UMYSŁOWY (ok.75%) przede wszystkim w postaciach spastycznych i hipotonicznych, najmniej w postaci dyskinetycznej

• PSEUDODEBILIZM- rzekomy niedorozwój umysłowy : w postaciach dyskinetycznych z powodu trudności w ocenie

• ZABURZENIA ZACHOWANIA (ponad 50%) na podłożu uszkodzeń motorycznych i psychicznych

OBJAWY WSPÓŁISTNIEJĄCE (PSYCHICZNE)

Objawy psychiczne w mózgowym porażeniu dziecięcym można podzielić na :

1. Pierwotne- jako bezpośredni wynik wczesnodziecięcego uszkodzenia mózgu.
   Zespół psychoorganiczny:

• Upośledzenie umysłowe

• Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej, chwiejność afektywna, drażliwość, wybuchowość ( u dzieci z obniżoną sprawnością umysłową)

• Brak cierpliwości i wytrwałości, zachowania często agresywne i niewspółmierne do siły bodźca, mała wrażliwość na nagany i pochwały, upór, obniżony krytycyzm w stosunku do swojego postępowania i wzmożona agresywność.

• Napady padaczkowe

Wtórne objawy psychiczne w mózgowym porażeniu dziecięcym są wywołane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego i sytuacją psychospołeczną dziecka niepełnosprawnego( kalekiego.)

• Zaburzenia adaptacyjne, przejściowe zaburzenia zachowania powstałe na skutek sytuacji traumatyzujacej (hospitalizacja, rozpoczęcie nauki szkolnej, rozwód rodziców, utrata osoby bliskiej)

• Specyficzne odchylenia rozwojowe, zespoły objawów o wieloczynnikowej etiologii( opóźnione dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego na skutek jego wcześniejszego , uszkodzenia, czynniki emocjonalne...) takie jak moczenie mimowolne, tiki

• Zaburzenie zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości

• Zespoły nerwicowe, do występowania których szczególnie usposabia okres dojrzewania, a dodatkowym czynnikiem jest świadomość mniejszej atrakcyjności fizycznej, mniejszej wartości (nerwica lękowa, natręctw, histeryczna, neurastenia patrz nerwice).

• Zespoły psychotyczne, takie jak:

• Zespoły psychotyczne reaktywne

• Zespoły depresyjne

• Autyzm wczesnodziecięcy

• Psychozy symbiotyczne

Zaburzenia w sferze emocjonalno popędowej u dzieci bez istotnego obniżenia sprawności umysłowej:W około połowie przypadków mózgowego porażenia dziecięcego proces rozwój intelektualny dzieci nie odbiega istotnie od normy, a niekiedy bywa wyższy od przeciętnej. Zachowanie w większości wypadków odbiega wyraźnie od zachowania dzieci nie wykazujących zaburzeń ze strony ośrodkowego układu nerwowego

Termin mózgowe porażenie dziecięce (MPDZ) ma rodowód sięgający XIX wieku. Współczesna definicja tego zaburzenia została sformułowana m.in. przez Baxa w 1964 roku jako zaburzenie ruchu i postawy związane z uszkodzeniem lub zaburzeniem rozwojowym niedojrzałego mózgu [1]. Nagromadzona przez następne lata medyczna wiedza, zwłaszcza od czasu wprowadzenia diagnostyki obrazowej (USG, tomografia komputerowa [CT], a przede wszystkim tomografia rezonansu magnetycznego [MRI]), pozwala nie tylko określić rodzaj uszkodzenia mózgu odpowiedzialnego za powstanie zaburzeń, ale także ustalić czas w jakim do tego uszkodzenia doszło. [2,3] Wśród lekarzy zajmujących się badaniami nad MPDZ w ciągu ostatnich 20 toczyła się dyskusja o celowości posługiwania się zbiorczą definicją. W 1990 r. grupa ekspertów z różnych krajów opowiedziała się ostatecznie za jej utrzymaniem ze względu na przydatność dla badań epidemiologicznych oraz podobne problemy medyczne i społeczne u chorych na MPDZ. Zgodnie z przyjętymi wówczas ustaleniami MPDZ zdefiniowano jako pojęcie zbiorcze (tzw. definicja "parasol"), obejmujące grupę niepostępujących, lecz o zmiennym obrazie klinicznym, zespołów ruchowych w następstwie uszkodzenia lub zaburzenia rozwojowego mózgu we wczesnym stadium jego rozwoju. [4]

Uznano, że dla precyzyjnego określenia stwierdzanych zaburzeń należy posługiwać się podziałem uwzględniającym różne postacie kliniczne MPDZ, zależne od rodzaju zespołu neurologicznego i stopnia nasilenia objawów, a także czasu powstania uszkodzenia mózgu (wiek ciążowy) i jego przyczyny. Aby spełnić ten warunek, badający chorego lekarz musi posiadać oprócz stosownej wiedzy o MPDZ, także właściwe informacje na temat:

• wywiadu prenatalnego i okołoporodowego,

• rodzaju występującego u dziecka zespołu neurologicznego,

• wyniki badań obrazowych ośrodkowego układu nerwowego (ten punkt jest coraz częściej podkreślany).[5,6]

Ze względu na stopniowe dojrzewanie ośrodkoweg układu nerwowego u człowieka, które trwa dłużej niż dojrzewanie innych narządów i układów, 2 ostatnie informacje stają się wiarygodne dopiero po okresie niemowlęcym, według przyjętej granicy - w wieku co najmniej 3 lat. [7] Powoduje to, że rozpoznawanie MPDZ ustala się poprzez narastanie podejrzenia choroby - nigdy jednoczasowo. W celu postawienia trafnej diagnozy należy przeprowadzić wielokrotne badania dziecka, a ich precyzja w dużym stopniu zależy od wieku pacjenta. Im słabiej zespół chorobowy jest wyrażony, tym później będzie możliwe jest ustalenie rozpoznania.

Wywiad na temat okresu okołoporodowego i przebiegu ciąży odgrywa w procesie diagnostycznym ważną rolę. Dotyczy to jednak tylko tych dzieci, które przebyły np. ciężką okołoporodową encefalopatię niedotlenieniowo-niedokrwienną czy też krwawienie do- i(lub) okołokomorowe. Zaburzenia te stwierdza się najczęściej u noworodków urodzonych przedwcześnie, u których uszkodzenie mózgu powstaje w okresie okołoporodowym. Wraz ze wzrostem masy ciała noworodka coraz większą rolę w powstawaniu MPDZ odgrywają czynniki prenatalne. Ich ustalenie jest trudniejsze, a u ponad 40% chorych niemożliwe [5]. Wywiad dotyczący przebiegu ciąży oraz okresu okołoporodowego i noworodkowego u takich dzieci nie wskazuje na żadne wyraźne obciążenia, a badania obrazowe ośrodkowego układu nerwowego nie pozwalają jednoznacznie określić zmiany.

Przedstawione trudności implikują dużą złożoność diagnostyki MPDZ, zwłaszcza gdy zmierza się do ustalenia prawdopodobnej przyczyny uszkodzenia mózgu, a także określenia współistniejących obok zaburzeń ruchowych objawów neurologicznych i ze strony narządów zmysłu (poziom rozwoju umysłowego, ubytki fragmentaryczne, zaburzenia uwagi, niedosłuch, wady wzroku). Diagnostyką dzieci z MPDZ powinni więc zajmować się lekarze różnych specjalności, ale procesem diagnostycznym musi kierować jeden lekarz - najlepiej neurolog dziecięcy. Pediatra pierwszego kontaktu w całym zespole terapeutycznym zajmuje pozycję tego, który pomaga dziecku na co dzień oraz spełnia trudną rolę pierwszego diagnosty wysuwającego podejrzenie rozpoznania MPDZ.

Podejrzenie MPDZ u niemowlęcia powinien wzbudzać opóźniający się rozwój psychoruchowy, któremu towarzyszą dodatkowe nieprawidłowości ruchowe. Pierwsze zaburzenia objawiają się głównie obniżeniem napięcia mięśni szyi i tułowia, co powoduje odgięciowe układanie głowy i zaburza zdolność do jej antygrawitacyjnego ustawienia. Następnie uwidaczniają się nieprawidłowości w zakresie obręczy barkowej oraz miednicznej. Dziecko nie nabywa umiejętności wykonywania dalszych ruchów antygrawitacyjnych, a także izolowanych ruchów poszczególnymi częściami ciała. Aby wykryć te nieprawidłowości, pediatra musi znać normy rozwojowe niemowlęcia oraz wzorzec fizjologicznych zachowań ruchowych. Jeśli lekarz zauważy nieprawidłowości w tym zakresie, zwłaszcza utrzymujące się podczas 2 kolejnych wizyt, powinien skierować niemowlę na konsultacje do neurologa dziecięcego. Rodzicom lepiej powiedzieć o nieprawidłowym rozwoju ruchowym dziecka niż pochopnie niepokoić ich podejrzeniem rozpoznania MPDZ. Rozmowa z rodzicami wymaga ostrożności i umiaru. Nie można zbagatelizować stwierdzanych zaburzeń, ale chyba jeszcze większym błędem jest ich nadrozpoznawanie.

Po stwierdzeniu nieprawidłowości w zakresie wzorca ruchowego pediatria może także skierować dziecko do kinezyterapeuty. Musi to jednak być rzeczywiste zaburzenie ruchowe, a nie jeden z mniej klasycznych wariantów rozwojowych. Wskazaniem do usprawniania ruchowego jest bowiem dysfunkcja, czyli uniemożliwienie dziecku komunikowania się z otoczeniem oraz jego inicjatywy w tym zakresie.

Jeśli w toku dalszych badań, a przede wszystkim dalszego rozwoju dziecka, potwierdzi się podejrzenie MPDZ (najczęściej postać spastyczna), rodzice rozpoczynają długą drogę poszukiwania pomocy. Przechodzą oni różne etapy: od niewiary, buntu, do rzeczywistej lub pozornej akceptacji swojego chorego dziecka. Jeśli podczas usprawniania leczniczego dostrzegają postęp w rozwoju ruchowym - akceptują je, zwykle zwiększając skuteczność terapii indywidualnym kontaktem z wybranym terapeutą. Jeśli jednak dziecko nie wykazuje postępu w rozwoju, co zwykle wiąże się z ciężkim zaburzeniem neurologicznym, odbywają długą drogę "wędrówki terapeutycznej" poprzez różne ośrodki i różne metody rehabilitacji - także te niesprawdzone lub uznane za nieracjonalne. W tym czasie rzadko korzystają z pomocy pediatry pierwszego kontaktu.

Towarzyszące choroby i zaburzenia

Rodzice dziecka chorego na MPDZ udają się do pediatry pierwszego kontaktu dopiero wtedy, gdy dziecko zachoruje lub gdy wystąpi u niego kolejny akt dramatu - napad padaczkowy. Napad padaczkowy może towarzyszyć chorobie zakaźnej lub mieć charakter izolowanego zaburzenia. W obu przypadkach może wskazywać na ujawnienie się padaczki. Padaczka u dzieci chorych na MPDZ występuje na ogół w pierwszych 4-5 latach życia. Częstość ujawniania się padaczki zależy od postaci MPDZ [8]; największa jest w czterokończynowych postaciach MPDZ, w których zależnie od sposobu oceny szacowana jest na 50-90%. Padaczka w większości przypadków przejawia się napadami zgięciowymi (zespół Westa). Często też obserwuje się ją u dzieci z porażeniem połowiczym (34-60%), rzadko występuje natomiast w postaci kurczowej MPDZ, zwłaszcza u dzieci urodzonych przedwcześnie (11-20%). Charakteryzuje się większą niż wśród ogółu chorych na padaczkę opornością na leczenie. Jej wystąpienie pogarsza rokowanie, ponieważ każdy napad drgawek - z uwagi na niewydolność ruchową dziecka - zwiększa ryzyko urazu oraz wywołuje lęk rodziców, prowadząc do jeszcze większej nadopiekuńczości z jednoczesnym podświadomym odrzucaniem dziecka. Z tego powodu pojawienie się napadów wymaga w każdym przypadku konsultacji u neurologa dziecięcego. Niekiedy w celu ustalenia właściwego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia konieczna jest również hospitalizacja dziecka na oddziale specjalistyczny.

Leczenia przeciwpadaczkowego na ogół nie rozpoczyna się przed wystąpieniem 2. napadu. W razie powtórzenia się napadu drgawek, aby skrócić drgawki, zaleca się doodbytnicze podanie diazepamu (patrz także Padaczka). Wypisując receptę na diazepam w postaci doodbytniczej należy bardzo dokładnie poinstruować rodziców jak się go podaje, a także jakie są niepożądane skutki tego leczenia.

W miarę rozszerzania się kontaktów z rówieśnikami, dziecko chore na MPDZ zaczyna zapadać na różne ostre choroby, głównie zakażenia wirusowe. Zasady ich leczenia - z wyjątkiem chorych z najcięższymi zaburzeniami neurologicznymi - nie odbiegają od stosowanych rutynowo u przeciętnego dziecka (patrz także Padaczka).

W ciężkich postaciach MPDZ, gdy dziecko nie potrafi wykonywać ruchów antygrawitacyjnych i ma trudności z odkrztuszaniem wydzieliny, do leczenia należy wprowadzić leki zmniejszające wydzielanie śluzu w drogach oddechowych. W związku z tym należy unikać stosowania u tych chorych benzodwuazepin, które stymulują gruczoły błony śluzowej oskrzeli.

Dzieci chore na MPDZ mogą odczuwać różne dolegliwości bólowe związane z nieprawidłowym napięciem mięśni i zniekształceniami stawowo-więzadłowymi, dlatego warto też pamiętać o podawaniu im leków przeciwbólowych. [9]

Pediatra pierwszego kontaktu powinien również pamiętać o ważnym problemie, jakim jest higiena jamy ustnej. Dzieci chore na MPDZ ze względu na zaburzoną czynność mięśni żwaczy są podatne na próchnicę, a także choroby dziąseł - głównie zapalenia. Właściwa pielęgnacja polegająca na oczyszczaniu jamy ustnej po każdym karmieniu może skutecznie zapobiec tym zaburzeniom (u niemowląt zaleca się stosowanie w tym celu waty nasączonej roztworem węglanu sodu lub solanki, natomiast u dzieci z wykształconym już uzębieniem - szczoteczki z wodą, a następnie pasty do zębów). Jeśli jednak doszło do rozwoju próchnicy, nieodzowne jest leczenie stomatologiczne. [10]

Problemy pielęgnacyjne

Często - choć zajmują się tym także poradnie rehabilitacyjne dla dzieci chorych na MPDZ - pediatra pierwszego kontaktu musi udzielać rodzicom porad dotyczących sposobu karmienia. W następstwie uszkodzenia ośrodkowego neuronu ruchowego u chorych dzieci dochodzi do zaburzenia napięcia mięśni twarzy, podniebienia miękkiego, gardła, krtani i języka, co utrudnia rozwój prawidłowego ssania i powoduje trudności w połykaniu, a potem gryzieniu i żuciu. Aby uniknąć takich problemów należy zapewnić dziecku odpowiednią pozycję podczas karmienia oraz właściwie podawać pokarm, a potem nauczyć samodzielnego odżywiania się. [11] Ważne jest, aby z powodu choroby nie pozbawiać niemowlęcia mleka matki.

Szczepienia ochronne

Wiele problemów u dzieci chorych na MPDZ stwarzają szczepienia ochronne. Rodzice, a także lekarze, obawiają się wystąpienia powikłań, a zwłaszcza pojawienia się drgawek po szczepieniu przeciw krztuścowi. W rzeczywistości jednak związek ten jest raczej czasowy niż przyczynowy (na okres szczepień u dzieci przypada szczyt zapadalności na padaczkę z napadami zgięciowymi). Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego dzieci chore na MPDZ powinno się szczepić zgodnie z kalendarzem. Zaleca się też coroczne szczepienie przeciwko grypie. [12]

Skrupulatne i terminowe wykonywanie szczepień ochronnych jest obecnie szczególnie ważne, ponieważ coraz więcej dzieci chorych na MPDZ uczęszcza do różnych ośrodków pobytu dziennego, takich jak przedszkola specjalne czy integracyjne, a także podejmuje naukę szkolną w placówkach oświatowych.

Podsumowanie

Przedstawione uwagi na temat roli pediatry pierwszego kontaktu w opiece nad dzieckiem chorym na MPDZ nie wyczerpują całego zagadnienia; na które powinna się składać nie tylko działalność lecznicza i profilaktyczna, ale także terapia podtrzymująca dla rodziny oraz oddziaływanie na rodzinne relacje (np. przeciwdziałanie nadmiernemu obciążeniu obowiązkami matki, zaniedbywanie zdrowych dzieci na korzyść dziecka chorego itp.). Akceptując potrzebę szerokiego uczestnictwa pediatry pierwszego kontaktu w opiece nad dziećmi chorymi na MPDZ należy pamiętać, że ze względu na stosunkowo małą częstość tego zaburzenia (szacuje się, że współczynnik zapadalności na MPDZ wynosi 2-2,5/1000) będzie się spotykał w swojej praktyce lekarskiej tylko z pojedynczymi chorymi, co nie wystarcza do zdobycia odpowiedniego doświadczenia, umożliwiającego samodzielne sprawowanie opieki nad chorym. [7]

29

---