ZATWIERDZAM

PROGRAM

INSTRUKTAŻU OGÓLNEGO BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY

kpt. Grzegorz Maluchnik

PODSTAWA PRAWNA: Rozporządzenie Ministra Gospodarki i pracy

z dnia 27 lipca 2004 roku (Dz. U. nr 180, poz.1860)w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy z uwzględnieniem odrębności wynikających z charakteru pracy w Służbie Więziennej

Olsztyn 2007 rok

1. Cel szkolenia

Celem szkolenia jest zaznajomienie pracownika w szczególności z:

1. podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi

w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy,

2. przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi

w danym zakładzie pracy,

c) zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

2. Uczestnicy szkolenia

Szkolenie jest przeznaczone dla wszystkich osób, które rozpoczynają pracę w danym zakładzie pracy w tym:

• wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy,

• studenci odbywający praktyki studenckie,

• uczniowie szkół zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy.

3. Sposób organizacji szkolenia

Szkolenie zorganizowane jest w formie instruktażu - przed rozpoczęciem przez pracownika pracy w danym zakładzie pracy - na podstawie szczegółowego programu opracowanego przez organizatora szkolenia.

4. Założenia organizacyjno - programowe

Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie. Obo­wiązany jest również zaznajamiać pracowników z przepisami i zasa­dami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac.

Działalność szkoleniowa w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzona jest przez pracodawców lub na ich zlecenie przez inne jednostki organizacyjne upoważnione do prowadzenia takich szkoleń.

5. Czas trwania

Instruktaż ogólny odbywa się przed rozpoczęciem przez pracownika
pracy w danym zakładzie pracy zgodnie ze szczegółowym programem, opracowanym przez organizatora szkolenia.

6. Koszt szkolenia

Instruktaż ogólny odbywa się na koszt pracodawcy.

7. Świadectwo

Ukończenie przez pracowników odpowiedniego szkolenia jest potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez pracodawcę lub inną upoważnioną jednostkę organizującą szkolenie. Odpis tego zaświadczenia powinien być przechowywany w aktach osobowych pracownika.

Ramowy program szkolenia

Lp.	Temat Szkolenia	Liczba godzin
1.	Istota bezpieczeństwa i higieny pracy.	0,6
2.	Zakres obowiązków i uprawnień pracodawcy, pracowników oraz poszczególnych komórek organizacyjnych zakładu pracy i organizacji społecznych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
3.	Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
4.	Zasady poruszania się na terenie zakładu pracy.		0,5
5.	Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące w zakładzie oraz podstawowe środki zapobiegawcze.
6.	Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane z obsługą urządzeń technicznych oraz transportem wewnątrzzakładowym.	0,4
7.	Zasady przydziały odzieży roboczej i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, w tym w odniesieniu do stanowiska pracy instruowanego.	0,5
8.	Porządek i czystość w miejscu pracy- ich wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracownika.
9.	Profilaktyczna opieka lekarska - zasady jej sprawowania w odniesieniu do stanowiska instruowanego.
10.	Zasady ochrony przeciwpożarowej		1
11.	Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej pomocy.
	Razem:	3 godziny

Szczegółowy program szkolenia wstępnego

1. Szczegółowy program szkolenia

8.1. Istota bezpieczeństwa i higieny pracy.

8.2. Zakres obowiązków i uprawnień pracodawcy, pracowników oraz poszczególnych

komórek organizacyjnych zakładu pracy i organizacji społecznych w zakresie

bezpieczeństwa i higieny pracy.

• obowiązki pracodawcy

• uprawnienia pracodawcy

• obowiązki osób kierujących pracownikami

• obowiązki pracownika

• uprawnienia pracownika

• profilaktyczne badania lekarskie pracowników (wstępne, okresowe, kontrolne)

• badania sanitarne

• badania psychologiczne

• społeczny nadzór nad warunkami pracy

• prawa i obowiązki służby bhp

• społeczny inspektor pracy

8.3. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy.

• odpowiedzialność porządkowa pracowników

• odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy

• odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone pracownikowi

8.4. Zasady poruszania się na terenie zakładu pracy:

• zapoznanie z terenem zewnętrznym zakładu pracy

• zapoznanie z pomieszczeniami pracy

• zapoznanie z miejscami o podwyższonym zagrożeniu wypadkowym

• zapoznanie z pomieszczeniami sanitarno - higienicznymi

8.5.Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące w zakładzie

i podstawowe środki zapobiegawcze.

• wykrycie i ujawnienie zagrożenia

• charakterystyka zagrożenia

• określenie zasięgu zagrożenia

• określenie środków profilaktycznych

• określenie prawdopodobnych skutków zagrożenia

• określenie ryzyka zawodowego

8.6.Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane z obsługą urządzeń

technicznych oraz transportem wewnątrzzakładowym.

• urządzenia i systemy ochronne

• znaczenie barw bezpieczeństwa

• elementy i zawartość instrukcji

• użytkowanie maszyn i urządzeń

• prace szczególnie niebezpieczne

• bezpieczne i wygodne dojście do urządzeń

• wymagania dla dróg transportowych

• normy transportu ręcznego

8.7.Zasady przydziału odzieży roboczej i obuwia roboczego oraz środków ochrony

indywidualnej, w tym w odniesieniu do stanowiska pracy instruowanego:

• rodzaje środków ochrony indywidualnej

• przeznaczenie środków ochrony indywidualnej

• odzież i obuwie robocze przysługujące na stanowisku pracy

8.8. Porządek i czystość w miejscu pracy- ich wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo

pracownika.

8.9. Profilaktyczna opieka lekarska - zasady jej sprawowania w odniesieniu do stanowiska

Instruowanego:

• rodzaje badań lekarskich

• zakres i częstotliwość badań lekarskich

• badania lekarskie kobiet w ciąży

• przeniesienie do innej pracy

• uchylanie się pracownika od badań

8.10.Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowanie w razie pożaru:

• postępowanie pracownika w razie wypadku przy pracy

• postępowanie pracodawcy w razie wypadku przy pracy

• odporność pożarowa budynku

• wymagania dla pomieszczeń zagrożonych wybuchem

• zapewnienie bezpieczeństwa ewakuacji ludzi z pomieszczeń i budynków

• wyposażenie budynków w podręczny sprzęt gaśniczy

• instrukcje bezpieczeństwa pożarowego

przyczyny pożarów

podręczny sprzęt i środki gaśnicze

8.11.Postępowanie w razie wypadku, w tym organizacja i zasady udzielania pierwszej

pomocy:

• zasady ogólne w tym system powiadamiania

• zranienia

• krwotoki

• złamania

• zwichnięcia

• poparzenia

• porażenia prądem elektrycznym

• sztuczne oddychanie

• masaż serca

• zatrucia

8.1. Istota bezpieczeństwa i higieny pracy

Podmiotem ochrony w systemie ochrony pracy jest człowiek i jego zdrowie, dlatego na pojęcie ochrony pracy składają się gwarancje prawne, służące zabezpieczeniu zdrowia i życia ludzkiego w pro­cesie pracy. W szerokim rozumieniu obejmują one treść wszystkich norm prawa pracy ustanowionych w interesie pracujących i służą­cych ochronie tych interesów. W tym zakresie mieści się także część norm prawa pracy, które służą bezpośrednio celom ochrony zdrowia pracowników przed zagrożeniami, jakie mogą powstać w procesie pracy. W polskim prawie cele te regulują przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Ich zakres przedmiotowy jest bardzo szeroki i doty­czy między innymi zagrożeń związanych z obiektami i pomieszcze­niami pracy, używaniem maszyn, urządzeń i narzędzi, procesami pracy szczególnie niebezpiecznymi i szkodliwymi dla zdrowia i życia pracowników, organizacji pracy, zagrożeń tkwiących w samych pra­cownikach, w ich właściwościach psychofizycznych, stanie zdrowia oraz kwalifikacjach. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy stano­wią więc podstawowy zbiór norm ochrony pracy. Ustawowo został on określony w dziale X Kodeksu pracy, a także w innych aktach prawnych niższego rzędu. Mają one na celu przeciwdziałanie wszel­kim zagrożeniom dla zdrowia i życia ludzkiego powstającym w pro­cesie pracy i stosowanie się do nich pracowników, co pozwoli na poprawę warunków pracy, a co za tym idzie, lepszą ochronę ich zdrowia i życia.

8.2. Zakres obowiązków i uprawnień pracodawcy, pracowników oraz poszczególnych komórek organizacyjnych zakładu pracy i organizacji społecznych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Znowelizowany Kodeks pracy uściślił zakresy obowiązków i upraw­nień pracodawców i pracowników. Zgodnie z nimi:

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Pracodawca ponadto obowią­zany jest chronić zdrowie i życie pracownika przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a w szczególności:

• organizować prace w sposób gwarantujący bezpieczne i higie­niczne warunki pracy,

• zapewnić przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych pole­ceń,

• zagwarantować wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarzą­dzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Do obowiązków pracodawców w przypadku, gdy w tym samym miejscu wykonują prace pracownicy zatrudnieni przez różnych pra­codawców, należy także:

• wzajemna współpraca,

• wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

• ustalenie zasad współdziałania uwzględniające sposoby postępo­wania w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Uprawnienia pracodawcy

Pracodawca jest uprawniony do:

• nagradzania i wyróżniania pracowników,

• stosowania kary upomnienia i kary nagany za nieprzestrzega­nie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciw­pożarowych,

• stosowania kary pieniężnej za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, opuszczenie pracy, bezustannie nietrzeźwym lub usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w spożywanie alkoholu w czasie pracy.

Obowiązki pracownika

Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczegól­ności pracownik jest zobowiązany:

• znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy

• brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu

• poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym, wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wska­zówek przełożonych,

• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, stosować środki ochrony zbiorowej, używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem, poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekar­skich,

• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakła­dzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w re­jonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obo­wiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Uprawnienia pracownika

• pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy._ zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego, w razie, ga warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i h% ny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

• pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia zawiada­miając o tym niezwłocznie przełożonego, jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa bezpośredniego za­grożenia dla zdrowia lub życia pracownika.

Uwaga !! Za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia, w przypadkach o których mowa powyżej, pracownik zachowuje prawo do wynagro­dzenia.

• pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożo­nego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jej stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Uwaga! Podane powyżej prawa pracownika nie dotyczą pra­cownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowa­nie życia ludzkiego lub mienia

Kierownik komórki organizacyjnej

Osoba kierująca pracownikami jest zobowiązana:

• organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,

• dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stoso­wanie zgodnie z przeznaczeniem,

• organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, cho­robami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warun­kami środowiska pracy,

• dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wy­posażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

• egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i za­sad bezpieczeństwa i higieny pracy,

• zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdro­wotną nad pracownikami.

Związki zawodowe

Związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy i uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeń­stwa i higieny pracy.

Społeczna Inspekcja Pracy

Społeczna Inspekcja Pracy jest służbą społeczną pełnioną przez pra­cowników, mającą na celu zapewnienie przez zakłady pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy. Społeczna Inspekcja Pracy reprezentuje interesy wszystkich pra­cowników w zakładach pracy i jest kierowana przez zakładowe or­ganizacje związkowe.

Zadania Społecznej Inspekcji Pracy

• kontrolowanie przestrzegania przepisów prawa pracy w tym postanowień układów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczegól­ności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych, urlopów i czasu pracy, świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

• branie udziału w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i innych schorzeń wywołanych warunkami środowiska pracy oraz kontrolowanie stosowania przez zakłady pracy właściwych środków zapobie­gawczych.

• uczestniczenie w przeprowadzaniu społecznych przeglądów warunków pracy

• podejmowanie działania na rzecz czynnego udziału pracowników zakładu pracy w kształtowaniu właściwych warunków| bezpie­czeństwa i higieny pracy oraz oddziaływanie na przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

• uczestniczenie w kontroli przestrzegania w zakładzie pracy prze­pisów dotyczących ochrony środowiska naturalnego.

Uprawnienia Społecznej Inspekcji Pracy

Społeczna inspekcja pracy ma prawo:

• kontroli warunków pracy i przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym wstępu w każdym czasie do pomieszczeń i urządzeń zakła­du pracy,

• żądania informacji oraz okazywania dokumentów niezbędnych do wykonywania funkcji kontrolnych,

• informowania kierownika zakładu pracy (wydziału, itd.) c faktach nieprzestrzegania przepisów bhp,

• występowania o natychmiastowe usuniecie bezpośrednich zagro­żeń dla zdrowia i życia,

• wydawania zaleceń (przez ZSIP - kierownikowi zakładu) usunięcia w określonym terminie stwierdzonych uchybień, w tym w {szczególności zaleceń wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót,

• wpisywania uwag do Księgi Uwag SIP, brania udziału w zespołach ustalających okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy,

• uczestniczenia w kontrolach przeprowadzanych przez inspektorów pracy Państwowej Inspekcji Pracy.

8.3. Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów w Społecznej Inspekcji Pracy spoczywa na kierownikach zakładów pracy lub działający w imieniu zakładu pracy i dotyczy:

• uniemożliwienia działalności Społecznego Inspektora Pracy,

• niewykonania zalecenia zakładowego Społecznego Inspektora Pracy.

Powyższe stanowią wykroczenia, w sprawach których orzekają in­spektorzy pracy Państwowej Inspekcji Pracy.

Służba BHP

Pracodawca (zakład pracy) zatrudniający więcej niż 10 pracow­ników tworzy służbę bezpieczeństwa i higieny pracy, pełniącą funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Służba BHP winna być podporządkowana bezpośrednio praco­dawcy (kierownikowi zakładu). W przypadku spółki, kierownikiem zakładu jest osoba (członek zarządu spółki) wskazana umową spółki do reprezentowania zakładu pracy w stosunkach pracowniczych - w większości przypadków jest to prezes spółki (przewodniczący zarządu).

Zadania służby bhp

Do ważniejszych zadań służby bhp w zakładzie należy:

• sporządzanie i przedstawianie' kierownikowi zakładu okresowych analiz stanu

bezpieczeństwa i higieny pracy

• bieżące informowanie kierownika zakładu o stwierdzonych za­grożeniach zawodowych

wraz z wnioskami zmierzającymi do ich usunięcia,

• kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzegania zasad i prze­pisów bhp,

• udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pod kątem przedstawiania

propozycji rozwiązań poprawiających stan bhp,

• udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych i prze­budowywanych obiektów,

urządzeń produkcyjnych itp. mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo

pracowników,

• zgłaszanie wniosków dotyczących wymagań bhp w stosowanych procesach produkcyjnych,

• przedstawianie wniosków dotyczących zachowania wymogów er­gonomii na stanowisku

pracy,

• udział w opracowywaniu wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz opiniowanie szczegółowych instrukcji

dotyczących bhp na poszczególnych stanowiskach pracy,

• udział w dochodzeniach powypadkowych oraz w opracowaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności wypad­ków przy pracy oraz zachorowań na choroby zawodowe i kontrola realizacji tych wniosków,

• prowadzenie rejestrów, kompletowanie i przechowywanie dokumen­tów dotyczących wypadków przy pracy i chorób zawodowych oraz podejrzeń o takie choroby, a także przechowywanie wyników badań środowiska pracy,

Uprawnienia służby bhp

Służba bhp w zakładzie pracy jest uprawniona do:

• przeprowadzania kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przestrzegania zasad i przepisów w tym zakresie na wszyst­kich stanowiskach pracy,

• występowania do kierowników komórek organizacyjnych z zale­ceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń i szkodliwości zawo­dowych oraz uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

• występowania do kierownika z wnioskiem o nagradzanie pra­cowników wyróżniających się w działalności na rzecz poprawy warunków bezpieczeństwa i higieny pracy,

• występowania do kierownika o zastosowanie kar porządkowych w stosunku do pracowników odpowiedzialnych za zaniedbanie obowiązków w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

• niezwłocznego wstrzymania pracy maszyny lub innego urządzę nią technicznego w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika,

• niezwłocznego odsunięcia od pracy pracownika zatrudnionego przy pracy wzbronionej,

• wnioskowania do kierownika o niezwłoczne wstrzymanie pracy w zakładzie pracy, jego części lub w zagrożonym obie ecie, w przy­padku stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia pracownika.

Odpowiedzialność za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy

Naruszenie przepisów dotyczących ochrony pracy, w tym również przepisów bhp, może powodować odpowiedzialność osób winnych tego naruszenia. Rodzaj odpowiedzialności jest zależny od rozmiaru, okolicz­no­ści i skutków naruszeń prawa oraz przepi­sów dotyczących ochrony ży­cia i zdrowia osób wykonujących pracę.

Pracownik może ponosić odpowiedzialność:

• porządkową: wynikającą z przepisów Kodeksu pracy (funkcjonariusz Służby Więziennej i innych służb specjalnych dys­cyplinarną);

• karno-administracyjną: przed inspektorem pracy, który ma prawo orzekania kary grzywny za wykroczenia przeciwko pra­wom pra­cownika takim jak np. stosowanie kar nie przewi­dzianych w prawie pracy, nieprzestrzeganie przez kierownika zakładu pracy lub osobę działającą w jego imieniu przepisów i zasad bhp albo za zaniecha­nie powiadomienia inspektora pracy, prokuratora, albo innego wła­ści­wego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej (nie dotyczy funkcjonariu­szy);

• karno-sądową: przed właściwym sądem za naruszenie prawa pracy mające znamiona przestępstwa (określone w Kodeksie karnym);

• materialną: obejmującą obowiązek naprawienia (w całości lub w części) szkody wyrządzonej zakładowi pracy zawinionym niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pra­cowniczych. W razie niemożności zaspokojenia roszczeń od pra­cownika odpowiedzialność odszkodowawczą przejmują jego spadkobiercy. Pracownik ponosi odpowiedzialność pełną lub ograniczoną w zależności od tego czy szkodę wyrządził umyślnie, czy też nieumyślnie.

8.4.Zasady poruszania się po terenie zakładu pracy

Poniżej podano podstawowe zasady poruszania się po zakładzie pracy:

Należy korzystać tylko z wyznaczonych dróg, chodników i przejść.

• pojazdy mechaniczne powinny poruszać się tylko po wyznaczonych drogach przeznaczonych dla ruchu kołowego lub po drogach transportowych w budynkach przemysłowych, wyraźnie i trwale oznakowanych.

• poruszając się pieszo po zakładzie, pracownik jest zobowiązany korzystać jedynie z dróg

wyznaczonych dla ruchu pieszego.

• w razie braku drogi dla pieszych (chodnika) należy poruszać się lewą stroną jezdni,

• niosąc przedmioty, części maszyn lub narzędzia należy je za­bezpieczyć, aby nie przeszkadzały innym użytkownikom drogi.

• wchodząc na drogę należy zachować szczególną ostrożność i upew­nić się, czy po drodze nie poruszają się pojazdy.

• nie wolno przechodzić pod zawieszonymi na dźwignicy ciężarami.

• nie wolno tarasować i zaśmiecać dróg transportowych.

• nie wolno zasłaniać, przestawiać, zmieniać lub usuwać znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń ostrzegawczych i zabez­pieczających.

• należy zachować szczególną ostrożność przy chodzeniu po schodach, schodniach, pochylniach i pomostach.

Nie wolno wchodzić do pomieszczeń, gdzie obowiązuje zakaz wejścia, ani do pomieszczeń o szczególnym zagrożeniu (kotłow­nie, galwanizernie, lakiernie itp.) bez zezwolenia osoby od­powiedzialnej.

8.5.Zagrożenia wypadkowe i zagrożenia dla zdrowia występujące w zakładzie pracy oraz podstawowe środki zapobiegawcze

Urazy ciała lub nawet śmierć pracownika, choroba zawodowa czy obni­żenie sprawności organizmu powstają pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Decy­dującym jest tutaj kontakt pracownika z tymi czynnikami, przekroczenie dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników, a także czas narażenia. Nazywamy to narażeniem zawodowym.

Podjęcie przez pracodawcę działań mających na celu ograni" nie narażenia zawodowego obniży prawdopodobieństwo lub częstość występowania niekorzystnych zmian, czyli obniży powstanie ryzyka zawodowego.

Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w procesie pracy można podzielić się na 2 podstawowe grupy:

A. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka, mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Można tutaj rozróżnić kilka podstawowych grup tych czynników:

• zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi,

• zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi,

• zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi,

• zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym,

• zagrożenie poparzeniem,

• zagrożenie pożarem lub/i wybuchem.

Wymienione wyżej zagrożenia zależą do czynników fizycznych dzia­łających przeważnie na pracownika w sposób nagły.

B. Czynniki szkodliwe i uciążliwe działające na pracownika przez okres dłuższy, mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psy­chicznej pracownika (np. obniżenie wydajności pracy) lub zmiany w stanie zdrowia, prowadzące w ostateczności do chorób zawodowych. Czynniki te dzielimy na 4 podstawowe grupy:

Czynniki fizyczne:

• hałas ustalony i nieustalony, hałas infradźwiękowy oraz ultradźwię­kowy, m wibracja (ogólna i oddziałująca na organizm człowieka przez kończyny górne),

• mikroklimat,

• promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone i ultrafiole­towe),

• promieniowanie jonizujące,

• promieniowanie laserowe,

• pole elektromagnetyczne (niskiej i wysokiej częstotliwości),

• pole elektrostatyczne,

• pyły przemysłowe

Czynniki chemiczne:

W zależności od rodzajów działania na organizm- człowieka dzieli­my je na substancje:

• toksyczne,

• drażniące,

• uczulające,

• rakotwórcze,

• mutagenne,

• upośledzające funkcje rozrodcze.

W zależności miejsca oddziaływania na organizm człowiek

• przez drogi oddechowe,

• przez skórę i błony śluzowe,

• przez przewód pokarmowy.

C. Czynniki biologiczne: Należą do nich:

• mikroorganizmy roślinne i zwierzęce wirusy, (bakterie grzyby

pierwotniaki) i wytwarzane przez nie toksyny

• makroorganizmy roślinne i zwierzęce.

D. Czynniki psychofizyczne: Zaliczamy tu obciążenia:

• fizyczne (statyczne i dynamiczne),

• psychonerwowe.

Ogólną uwagę na działanie substancji rakotwórczych w miejscu pracy oraz promieniowania jonizującego na pracownika i zobowiązał pra­codawcę do:

• zastępowania substancji i czynników rakotwórczych mniej szkod­liwymi dla zdrowia lub stosowanie innych dostępnych środków ograniczających stopień tego narażenia - w razie zatrudniania pracownika przy tych substancjach i czynnikach,

• rejestrowania wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami i czynnikami o działaniu rakotwórczym, a także z substan­cjami i czynnikami o prawdopodobnym działaniu rakotwórczym,

• ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizacyjnym pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych występujących w środowisku pracy, przy czym w przypadku pracy w warunkach narażenia dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych nie może przekraczać dawek granicznych dla sztucznych źródeł promieniowania jonizacyjnego.

Każdy z tych czynników powinien być analizowany pod kątem oddziaływania na człowieka i możliwości jego eliminacji lub ogra­niczenia. Poniżej podano podstawowe zasady likwidacji lub ogra­niczenia wpływu tych czynników na pracownika.

1. Eliminacja źródeł niebezpiecznych i szkodliwych czynników.

Realizowana jest poprzez:

• dobór nieszkodliwych surowców (lub zastępowanie bardziej szkodliwych mniej szkodliwymi surowcami), półfabrykatów| i in­nych materiałów stosowanych w procesach technologicznych,

• dobór procesów technologicznych oraz maszyn i urządzeń nie stwarzających zagrożeń czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi,

• unieszkodliwianie odpadów.

2. Ograniczenie oddziaływania tych czynników poprzez odsunięcie człowieka z obszaru ich wpływu.

Realizowane jest to poprzez:

• zastąpienie człowieka przez roboty,

• mechanizacje, automatyzację (zdalne sterowanie i obserwowanie procesu),

• optymalne rozmieszczenie lub wydzielenie uciążliwych urządzeń,

• zapewnienie właściwego transportu surowców, półfabrykatów, wyrobów oraz odpadów eliminujących zagrożenie fizyczne, chemiczne i biologiczne,

• stosowanie sygnalizatorów stanów niebezpiecznych lub uniemożli­wienie wejścia człowieka w strefę zagrożenia.

3. Ograniczenie oddziaływania na człowieka czynników niebezpiecz­nych i szkodliwych poprzez osłonięcie strefy narażenia.

Należy przy tym wziąć pod uwagę:

• stosowanie odpowiednich kubatur budynków czy pomieszczeń, stosowanie środków ochrony przed przenikaniem emitowanych czynników (np. zabezpieczenie przed przenikaniem różnych postaci promieniowania, stosowanie materiałów dźwiękoizolacyjnych ilp.),

• hermetyzację procesów produkcyjnych przed wydostawaniem się w otoczenie człowieka: gazów, par cieczy, cieczy i ciał sta­łych (pyłów),

• stosowanie zbiorowych środków ochronnych w pomieszcze­niach oraz na stanowiskach pracy (osłony, ekrany, obudowy, izolacje, wentylacja, klimatyzacja).

4. Ograniczenie wpływu tych czynników poprzez zastosowanie ochron osobistych.

Konieczne jest:

• dobór i właściwe stosowanie ochron osobistych, w zależność od istniejących zagrożeń,

• odpowiednie przechowywanie i konserwację ochron osobistych,

• poznanie zasad przydziału ochron osobistych,

• odpowiednie przechowywanie i konserwacje ochron osobistych,

• poznanie zasad przydziału ochron osobistych,

• stosowanie znaków nakazu stosowania ochron.

5. Ograniczenie zagrożenia człowieka czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi przez dobór pracowników, właściwą organizację pracy oraz oddziaływanie na bezpieczne zachowanie pra­cowników. Bierze się tutaj pod uwagę:

• przestrzeganie przeciwwskazań zdrowotnych do zatrudnienia na danym stanowisku,

• przestrzeganie obowiązku zatrudnienia pracowników o właści­wych kwalifikacjach zawodowych,

• dobór psychologiczny,

• działania organizacyjne w procesie pracy (przerwy w pracy, ro­tacja, skrócony czas pracy),

• szkolenia, system kar i nagród, wpływ kierownictwa na bezpiecz­ne zachowanie pracowników,

• ostrzeganie o zagrożeniach i zakazie wykonywania pewnych czynności (sygnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeń­stwa).

8.6.Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy związane z obsługą urządzeń technicznych oraz transportem wewnątrzzakładowym

Maszyny i urządzenia techniczne

Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze maszyn i urządzeń technicznych regulują ogólnie art. 215, art. 216 i art. 217 Kodeksu pracy.

Maszyny i urządzenia przede wszystkim powinny być tak konstruowane i budowane, aby:

• zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy a w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i nie­bezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy.

• uwzględniały zasady ergonomii,

UWAGA Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w ma­szyny i inne urządzenia techniczne, które nie uzyskały wy­maganego certyfikatu na znak bezpieczeństwa i nie zostały oznaczone tym znakiem albo nie posiadają deklaracji zgodności.

Jednocześnie, w trakcie eksploatacji maszyn i urządzeń, należy pamiętać o podstawowych zasadach bezpiecznej pracy takich jak:

• do pracy przy maszynie może być dopuszczony pracownik posiadający odpowiednie kwalifikacje i przeszkolony w zakre­sie bezpiecznej obsługi.

• obsługa maszyny czy urządzenia powinna być zgodna instrukcją bezpiecznej pracy opracowaną na podstawie dokumentacji techniczno-ruchowej i z nią jednomyślna.

• pracownik zobowiązany jest do stosowania odpowiedniej odzieży i obuwia roboczego oraz sprzętu ochrony osobistej.

• pracownik powinien utrzymywać w porządku i czystości stanowisko robocze, a zwłaszcza dbać o stan narzędzi pracy.

• nie wolno dopuszczać, bez wiedzy przełożonego, do pracy na swoim stanowisku osób postronnych.

• po zakończonej pracy należy zatrzymać obsługiwane ma­szyny i urządzenia, dokładnie oczyścić stanowisko robocze, ułożyć narzędzia i przyrządy w miejsce do tego przezna­czone.

• maszyny z własnym napędem powinny mieć urządzenia do włączania i wyłączania łatwo dostępne dla obsługującego, spraw­nie działające i zabezpieczone przed przypadkowym włą­czeniem.

• maszyny posiadające więcej niż jeden element sterowniczy, z wyłą­czeniem maszyn przenośnych trzymanych w ręku lub prowadzonych ręką, powinny być wyposażone w wyłączniki awaryjne wyróżniające się barwą i kształtem. Konstrukcja i usytuowanie wyłącznika powin­ny, w razie zagrożenia, zapewniać możliwość szybkiego odłączenia napędu maszyny, także przez osobę nie zatrudnioną przy jej obsłudze.

• maszyny powinny być wyposażone w łatwo odróżniające się i od­powiednio oznakowane urządzenia do odłączania od wszystkich źródeł energii. Ponowne przyłączenie maszyny do źródła energii nie powinno stanowić zagrożenia dla obsługi.

• maszyny wielostanowiskowe ze stanowiskami pracy niewidocz­nymi z głównego stanowiska sterowania powinny być na każdym stanowisku obsługi wyposażone w wyłączniki awaryjne umieszczone w widocznych i dogodnych miejscach, umożli­wiające w razie zagrożenia szybkie wyłączenie napędu maszyny także przez osoby nie zatrudnione przy ich obsłudze. Ponowne włączenie powinno być możliwe jedynie w głównym punkcie sterowania po sprawdzeniu i usunięciu przyczyn wyłączenia.

• maszyny wielostanowiskowe powinny być wyposażone w urzą­dzenia sygnalizacji akustycznej lub optycznej automatycznie uprzedzające o ich uruchomieniu. Sygnały powinny być odbie­rane na wszystkich stanowiskach pracy przy danej maszynie oraz powinny poprzedzać jej uruchomieni

W przypadku zespołowej obsługi maszyny lub gdy stwarza ona zagrożenie dla otoczenia, należy zapewnić sygnalizację ostrze­gawczą i alarmową - łatwo dostrzegalną i zrozumiałą.

• części ruchome maszyn i urządzeń produkcyjnych stanowiące źródło zagrożeń powinny być osłonięte lub zabezpieczone in­nymi środkami ochrony.

• pasy, łańcuchy, taśmy, koła zębate i inne elementy układów napędowych oraz części maszyn zagrażające spadnięciem, znaj­dujące się nad stanowiskami pracy lub przejściami na wysokości i ponad 2,5 m od poziomu podłogi, powinny być osłonięte c najmniej od dołu trwałymi osłonami.

• osłony stosowane na maszynach powinny uniemożliwiać bez­pośredni dostęp do strefy niebezpiecznej. Osłony niepełne (wykonane z siatki, blachy perforowanej, prętów itp.) powinny znajdować się w takiej odległości od elementów niebezpiecz­nych, aby przy danej wielkości i kształcie otworów nie było możliwe bezpośrednie dotknięcie tych elementów. Odległości bezpieczeństwa określają Polskie Normy.

Pracownik powinien niezwłocznie powiadomić przełożo­nego o dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasi­lania. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodze­nia jest niedopuszczalne. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane z użytkowania oraz wyrazi oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie. Maszyn będących w ruchu nie wolno pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi inaczej.

Pracodawca jest obowiązany ustalić rodzaje maszyn, wyma­gających stałej obsługi, a pozostawienie których bez dozoru może być przyczyną katastrofy, wybuchu lub pożaru, oraz ustalić szczegółowe warunki obsługi i nadzoru nad pracą tych maszyn.

Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem smarowania za pomocą specjal­nych urządzeń określonych w dokumentacji techniczno-ruchowej.

Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z rucho­mymi elementami nie mogą pracować w luźnej odzieży z opuszczonymi rękawami, nie zapiętymi mankietami, krawatach, szalikach, oraz bez nakryć głowy okrywają­cych włosy.

Do obsługi pędni i jej części oraz do nakładania, smarowania i oczyszczania pasów, lin i taśm należy wyznaczyć na stale pra­cowników przygotowanych do wykonywania tych prac w spo­sób bezpieczny. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu. Pasy pędne i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracanie i smarowane po unieruchomieniu napędu.

Transport ręczny

Mimo postępującego zmechanizowania prac transportowych podnoszenie i przenoszenie ciężarów przez pracowników odgrywa jeszcze dużą rolę. Poniżej podano podstawowe zasady podnoszenia i prze­noszenia ciężarów oraz obowiązujące normy.

Zasady prawidłowego przenoszenia ciężarów:

• należy trzymać ciężar tak blisko ciała, jak to tylko jest możliwe (obciążenie
  wzrasta wraz z odległością między ciężarem a pracownikiem),­

• ciężar powinno się podnosić od wysokości dłoni do barków. Jeśli ciężar znajduje się poniżej wysokości dłoni, to należy użyć odpowiednich pętli, uprzęży lub haka.




• należy unikać dużej częstotliwości podnoszenia (szybkie tempo).

• podczas podnoszenia trzeba minimalizować ruchy tułowia (po­chylenia, skłony i skręcenia).

• należy unikać dużych obiektów, które wykraczają poza zasięg rąk oraz ograniczają widzenie.

• trzeba unikać podnoszenia obiektów z przemieszczającym się środkiem ciężkości i nie przenosić ciężaru na opuszczanych rękach.

• dźwiganie ciężaru przy zgiętych w stawie łokciowym rękach zwiększa dwukrotnie obciążenie zaangażowanych mięśni

• należy się starać, aby jak najkrócej trzymać ciężar w rękach,

Normy transportu ręcznego dla dorosłych

Normy transportu ręcznego dla mężczyzn

Rodzaj pracy	Teren	Odległość (m)	Maksymalna masa ładunku (kg)
Stała	poziomy		30
		schody i pochylnie o wysokości do 4 m		30
		schody i pochylnie o wysokości ponad 4 m.		30
	Dorywcza	poziomy	do 25	50
		poziomy	powyżej 25	30
		schody i pochylnie o wysokości do 4 m		50
		schody i pochylnie o wysokości ponad 4 m.		30
Przenoszenie dłużyc*)	poziomy		30
Przetaczanie beczek	poziomy		300
		Pochylnie o nachyle­niu do 30^o		50

*) maksymalna długość ładunku 4 m,

Normy transportu ręcznego dla kobiet

Rodzaj pracy	Teren	Maksymalna masa ła­dunku (kg)
Stała	poziomy	12
Dorywcza	poziomy	20
Stała przenoszenie pod górę	schody i pochylnie	8
Dorywcza przenoszenie pod górę	schody i pochylnie	15

Normy transportu ręcznego dla młodocianych

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu poziomym na odległość powyżej 25 m ciężarów o masie przekraczającej na­stępujące wartości:

Wiek	dziewczęta		chłopcy
		Przy obciążeniu jednostkowym (w kg) przeciętnie 4 x na godzinę w czasie zmiany roboczej
Do ukończenia 16 roku życia	10		15
Od 16 do ukończenia 18 roku życia	20		25
	Przy powtarzalnym obciążeniu (w kg)
Do ukończenia 16 roku życia	5	8
Od 16 do ukończenia 18 roku życia	8	12

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy ręcznym przenoszeniu pod górę tj. po pochylniach i chodach, których wysokość przekracza 5 m, a kąt na­chylenia - 30^o, ciężarów o masie przekraczającej następujące wartości:

Wiek	dziewczęta		chłopcy
		Przy obciążeniu jednostkowym (w kg) przeciętnie 4 x na godzinę w czasie zmiany roboczej
Do ukończenia 16 roku życia	5		8
Od 16 do ukończenia 18 roku życia	10		15
	Przy powtarzalnym obciążeniu (w kg)
Do ukończenia 16 roku życia	3	5
Od 16 do ukończenia 18 roku życia	5	8

Transport zespołowy

Przedmioty o długości powyżej 4 m i o ciężarze powyżej 30 kg, mogą być przenoszone przez odpowiednią liczbę pracowników nie mniejszą niż dwóch, z tym, aby na jednego pracownika przy­padał ciężar do:

- 50 kg, gdy praca ma charakter dorywczy, a odległość przeno­szenia nie przekracza 25 m,

- 45 kg, gdy praca ma charakter dorywczy, a odległość przeno­szenia przekracza 25 m, lub gdy praca ma charakter stały a odległość przenoszenia nie przekracza 25 m,

- 40 kg, gdy praca ma charakter stały, a odległość przenoszenia wynosi od 25 m do 75 m,

- wspólne dźwiganie i przenoszenie ciężarów przekraczając i 750 kg dozwolone jest tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy względy techniczne nie pozwalają na użycie siły mechanicznej. Powinno być ono dokonywane pod nadzorem i z zachowaniem postanowień dotyczących wielkości ciężaru na l pracownika podane wyżej.

Normy transportu ręcznego dla mężczyzn
(na jednego mężczy­znę)

Rodzaj pracy	Teren	Maksymalna masa ładunku (kg)
Dorywcze przenoszenie dłu­życ	po­ziomy	42
Stałe przenoszenie dłużyc			25

Długość ładunku ponad 4 m.

Młodociani

1. Obciążenie pracą fizyczną

• wzbronione są młodocianym prace polegające wyłącznie na pod­noszeniu, przenoszeniu i przewożeniu ciężarów oraz prace wyma­gające powtarzania dużej liczby jednostajnych ruchów. Czynności te mogą być wykonywane przez młodocianych tylko w zakresie niezbędnym do nauki zawodu, jeżeli czas ich wykonywania nie przekracza 1/3 czasu pracy młodocianego.

• wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy pracach, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy przek­raczają dane liczbowe zawarte w tabeli nr 3.

2. Dźwiganie ciężarów i ich transport

Wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy:

• pracach załadunkowych i wyładowczych, przy przetaczaniu beczek, bali, kloców itp., przy przewożeniu ciężarów samojezdnymi środ­kami transportu,

• ręcznej obsłudze dźwigni, korb, kół sterowniczych, przy których niezbędna jest siła przekraczająca wartości podane w tabeli nr 4,

• nożnej obsłudze elementów urządzeń (pedałów, przycisków nożnych itp.) wymagających sił przekraczających wartości podane w tabeli nr 5,

• ręcznym dźwiganiu i przenoszeniu na odległość powyżej 25 m cię­żarów o masie przekraczającej wartości podane w tabeli nr 6. ^v ''bro­nione jest zatrudnianie młodocianych przy ręcznym przenoszeniu d górę, tj. po pochylniach i schodach, których wysokość przekracza 5 m, a kąt nachylenia - 30°, ciężarów o masie przekraczającej war­tości podane w tabeli nr 7.

3. Przewożenie ciężarów na taczkach jednokołowych

• wzbronione jest młodocianym chłopcom do ukończenia 16. roku życia oraz dziewczętom do ukończenia 18. roku życia przewożenie ciężarów na taczkach jednokołowych.

• dozwolone jest młodocianym chłopcom po ukończeniu 16. roku życia przewożenie ładunków o masie do 50 kg po powierzchni gładkiej, utwardzonej lub po pomostach zbitych z desek trwale zamocowanych, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2% na odległość do 50 m.

4. Przewożenie ciężarów na wózkach 2-kołowych poruszanych ręcznie

• wzbronione jest przewożenie ciężarów wyżej wymienionymi wóz­kami młodocianym chłopcom do ukończenia 16. roku życia oraz dziewczętom do ukończenia 18 roku życia.

• dozwolone jest młodocianym chłopcom po ukończeniu 16. roku życia przewożenie po powierzchni gładkiej ładunków o masie do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2%, a po powierzchni nierównej - ciężarów do 50 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 1% na odległość do 100 m.

5. Przewożenie ciężarów na wózkach 3- lub 4-kołowych poruszanych ręcznie

• wzbronione jest młodocianym chłopcom i dziewczętom do ukoń­czenia 16. roku życia przewożenie ładunków na wymienionych wózkach.

• dozwolone jest młodocianym po ukończeniu 16. roku życia prze­wożenie ładunków o masie: dziewczętom do 50 kg oraz chłopcom do 80 kg, jeżeli pochylenie powierzchni nie przekracza 2% na od­ległość do 150 m.

Przy transporcie ręcznymi taczkami obowiązują normy

(na jednego pracownika) łącznie z masą taczki jednokołowej:

Kategoria pracowników	Odle­głość (m)	Powierzchnia, nachylenie te­renu	Maks. masa (kg)
Mężczyźni		Twarda, gładka	100
		nie utwardzona	75
	ponad 200	o nachy­leniu ponad 8 %	niedozwolone
Młodociani (chłopcy)	50	twarda, gładka o nachyleniu do 2%	50
Kobiety		twarda, gładka o nachyleniu do 2%	50
w ciąży i karmiące		25% norm podstawowych

Dozwolone jest młodocianym po ukończeniu 16. roku życia prze-1 wożenie ładunków w wagonikach, kolebach przemieszczanych ręcznie po szynach o masie: dziewczętom do 300 kg oraz chłopcom! do 400 kg, jeżeli pochylenie toru nie przekracza 1% na odległość] do 200 m.

Drogi transportowe

Pracodawca jest zobowiązany na terenie zakładu pracy zapewnić:

• drogi komunikacyjne, transportowe, drogi dla pieszych (przejścia) i dojazdy pożarowe, które będą wykonane i oznakowane zgod­nie z Polskimi Normami,

• utrzymanie dróg w stanie nie stwarzającym zagrożeń dla użytkow­ników (drogi i przejścia oraz dojazdy pożarowe nie mogą prowadzić przez miejsca, w których występują zagrożenia dla ich użytkowników),

• wymiary dróg i przejść odpowiednie do liczby potencjalnych użytkowników oraz rodzajów i wielkości stosowanych urzą­dzeń transportowych i przemieszczanych ładunków,

• równą, twardą lub utwardzoną nawierzchnię dróg, placów manewrowych, postojowych i składowych, dojazdów pożarowych i przejść o odpowiedniej nośności, dostosowanej do obciążenia stosowanych środków transportowych oraz przemieszczanych i składowanych materiałów (nawierzchnia dróg transportowych powinna być utwardzona, gładka, odporna na zużycie, odznaczać się dobrą przyczepnością, nie wytwarzać kurzu przy ruchu pojazdów, być nienasiąkliwa i larwo zmywalna oraz dawać się łatwo i szybko naprawiać -X 603),

• urządzenia lub inne rozwiązania techniczne zapewniające od­prowadzanie wód opadowych z dróg, przejść oraz placów manewrowych, postojowych i składowych

UWAGA! Na drogach transportowych i w magazynach nie powinny występować progi ani stopnie. W przypadku zróżnico­wania poziomów podłogi, różnice te powinny być wyrów­nane pochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju używanego środka transportu, ale nie większym niż 8%.

Podstawowe wymagania bezpieczeństwa dla dróg, przejść i do­jazdów pożarowych

• dróg, przejść i dojazdów pożarowych nie wolno zastawiać ma­teriałami, środkami transportu, sprzętem i innymi materiałami.

• na skrzyżowaniach dróg powinna być zapewniona dobra wi­doczność.

Znakowanie- drogi transportowe w budynkach przemysłowych powinny być wyraźnie i trwale

oznakowane (np. linią pomalowaną żółtym kolorem)

Szerokość- zalecane szerokości dróg transportowych dla pie­szych w budynkach przemysłowych należy obliczać według wzorów:

b = a + 30 cm dla ruchu jednokierunkowego

b = 2a + 60 cm dla ruchu dwukierunkowego

przy czym:

a - szerokość ładunku, który niesie pieszy, w cm;

b - szerokość drogi transportowej, w cm

(szerokość drogi transportowej nie może być mniejsza niż 120cm).

Przeznaczenie drogi		Minimalna szerokość drogi (cm):
				dla bezsilnikowych środków transportowych	dla silnikowych środków! transportowych
Ruch dwukierunkowy	tylko dla środków transportowych	b = 2a + 90 cm	b = 2a + 90cm
		dla środków transportowych i ruchu pieszego	b = 2a + 180 cm	b = 2a+180cm

Minimalna szerokość drogi transportowej - 120 cm.

Transport mechaniczny

• mechaniczny transport wewnętrzny w zakładzie pracy jest dzielony na:
  transport składowo-magazynowy,

• transport produkcyjny, który można dodatkowo podzielić na:

- transport międzywydziałowy,

- transport wewnątrzwydziałowy,

- transport stanowiskowy,

- transport międzystanowiskowy.

Jest on realizowany przez środki transportu o ruchu:

• przerywanym (np. dźwigi, dźwignice, wózki jezdniowe, wózki szynowe),

• c i ą g ł y m (np. przenośniki, pompy z rurociągami, sprężarki, wentylatory, dmuchawy).

Środki transportu można podzielić także w zależności od kierun­ku przemieszczania ładunku na środki:

• do transportu pionowego,

• do transportu poziomego, n do transportu mieszanego.

Z uwagi na duże zagrożenie dla pracowników środkami transportu stosowanymi w zakładzie, należy ściśle przestrzegać obowiązujących przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w tym zakresie.

Poniżej podano podstawowe zasady bezpieczeństwa przy obsłudze urządzeń transportowych:

• dobry stan techniczny urządzenia, potwierdzony odpowiednim wpisem w dokumentację eksploatacyjną urządzenia,

• dobry stan techniczny nawierzchni, po której poruszają się urzą­dzenia transportowe,

• odpowiednie przeszkolenie zawodowe pracowników obsługują­cych urządzenia transportowe oraz odpowiednie uprawnienia, jeżeli są wymagane,

• stosowanie tylko atestowanych materiałów do elementów wyposażenia urządzeń do transportu pionowego, takich jak: łańcu­chy, liny, haki, bębny, krążki itp.,

• odpowiednie oświetlenie terenu obsługiwanego przez urządze­nie transportowe,

• sprawna sygnalizacja.

8.7. Zasady przydziału odzieży roboczej i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, w tym w odniesieniu do stanowiska pracy instruowanego

Środki ochrony indywidualnej

Zgodnie z kodeksem pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej (jak np.: kaski, rękawice, ochronniki słuchu, okulary ochronne, maski itp.) które mają go chronić przed występującymi na stanowiskach niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami. Obowiązany jest również poinformować pracownika o sposobach posługiwania się tymi środ­kami.

UWAGA! Środki ochrony indywidualnej muszą być oznaczone znakiem bezpieczeństwa.

Odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest zobowiązany dostarczyć nieodpłatnie pracowniko­wi odzież i obuwie robocze (które spełniają wymagania określone w Polskich Normach) w przypadkach, gdy:

• odzież własna pracownika uległa zniszczeniu lub znacznemu za­brudzeniu,

• są stawiane wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeń­stwa i higieny pracy.

Dostarczona odzież przez cały okres użytkowania musi zachować właściwości ochronne i użytkowe. Na innych stanowiskach pracy, określonych w tabeli norm, pracownik może używać własnej odzie­ży i obuwia roboczego pod warunkiem ustalenia przez pracodawcę tych stanowisk razem z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników, gdy w zakładzie nie ma organi­zacji związkowej. Własna odzież i obuwie robocze muszą speł­niać wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.

UWAGA! Powyższe nie dotyczy stanowisk, na których wykonywane są prace związane bezpośrednio z obsługą maszyn i in­nych urządzeń technicznych albo prace powodujące ska­żenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi.

Pracownik w czasie szkolenia otrzymuje informację o przysłu­gujących mu, zgodnie z tabelą norm, środkach ochrony indywi­dualnej oraz odzieży i obuwiu roboczym. Rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz roboczego, a także przewidywane okresy użytkowania obuwia roboczego, dla określonych stanowisk pracy, w porozumieniu z zakładową organizacją związkową lub przedstawicielami pracowników (gdy nie działa organizacja związkowa).

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do stosowania na danym sta­nowisku pracy

Pranie odzieży roboczej

Pracodawca zapewnia pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i od­każanie odzieży roboczej. Jeżeli pracodawca nie może zapewnić prania, ww. czynności mogą być wykonane przez pracownika, za jego zgodą, pod warunkiem wypłacania mu ekwiwalentu pieniężnego w wysokości poniesionych kosztów.

UWAGA!; Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpy­lania i odkażania środków ochrony indywidualnej] oraz odzieży i obuwia roboczego, które uległy skażeniu środka­mi chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi jest niedopuszczalne.

8.8. Porządek i czystość w miejscu pracy oraz higiena osobista pracownika - ich wpływ na zdrowie i bezpieczeństwo pracownika

Zasady higieny osobistej

Rozkład dnia pracownika powinien być zgodny ze wskazaniami hi­gieny i powinien uwzględniać:

• spożywanie posiłków w stałym określonym czasie (np. posił­ków profilaktycznych lub regeneracyjnych),

• racjonalne organizowanie pracy,

• częstą, w miarę możliwości, zmianę bielizny i odzieży,

• częste mycie ciała.

Pracownicy powinni pamiętać, że:
po przyjściu do pracy i założeniu odzieży roboczej lub ochron­nej, należy własne ubranie pozostawić w szatni w przezna­czonych do tego szafkach;

• należy dbać o czystość i stan odzieży roboczej; w razie zabru­dzenia lub podarcia należy ją uprać lub naprawić;

• przed każdym posiłkiem należy umyć ręce. Nie wolno brud­nymi rękami dotykać zwłaszcza ust i oczu;

• w umywalni przeznaczonej do mycia nie wolno płukać żadnych materiałów przeznaczonych do produkcji ani wylewać płynów używanych przy pracy;

• nie wolno pić wody nie odpowiadającej wymogom sani­tarnym;

• należy utrzymywać porządek w szafkach ubraniowych;

• po zakończonej pracy trzeba dokładnie się umyć, najlepiej pod natryskiem, przebrać w ubranie osobiste, odzież roboczą do­kładnie oczyścić, a obuwie oczyścić i zakonserwować

8.9. Profilaktyczna opieka lekarska - zasady jej sprawowania w odniesieniu do stanowiska instruowanego

Urazy ciała lub nawet śmierć pracownika, choroba zawodowa czy obniżenie sprawności organizmu powstają pod wpływem czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy. Decydującym jest tutaj kontakt pracownika z tymi czynnikami, przek­roczenie dopuszczalnych stężeń i natężeń tych czynników, a także czas narażenia. Nazywamy to narażeniem zawodowym. Podjecie przez pra­codawcę działań mających na celu ograniczenie narażenia zawo­dowego obniży prawdopodobieństwo lub częstość występowania niekorzystnych zmian, czyli obniży powstanie ryzyka zawodowe. Wpływ czynników szkodliwych i uciążliwych na organizm człowieka przez lata pracy może spowodować zmiany chorobowe u pracownika włącznie z powstaniem choroby zawodowej, a także obniżenie wydajności pracy. Wczesne wykrycie tych zmian i pod­jęcie odpowiednich środków profilaktycznych powinno zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia pracownika. W tym celu stosuje się ba­dania lekarskie profilaktyczne. Badania profilaktyczne mają na celu stwierdzenie, czy zatrudniony pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracownik w czasie zatrudnienia przechodzi badania lekarskie profilaktyczne.

UWAGA! Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika, który nie przedstawi! aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Doty­czy to badań wstępnych, okresowych i kontrolnych.

Skierowanie na badania profilaktyczne wydaje pracodawca. Powin­no ono zawierać:

• określenie rodzaju badania profilaktycznego (wstępne, okreso­we lub kontrolne),

• określenie stanowiska pracy lub kilka stanowisk, na którym (których) osoba ta ma być zatrudniona - w przypadku osób przyjmowanych do pracy,

• określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrud­niony - w przypadku pracowników,

• informacje o występowaniu na stanowisku (stanowiskach) pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:

• brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym sta­nowisku pracy lub

• przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy.

Orzeczenie lekarskie wydane w formie zaświadczenia, lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje pracownikowi i pracodawcy.

Pracownik lub pracodawca, który nie godzi się z treścią wy­danego zaświadczenia, może wystąpić, w ciągu 7 dni od dnia wy­dania zaświadczenia, za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, z wnioskiem o ponowne badanie, które przeprowadza się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy. Powinno być ono przeprowadzone w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orze­czenie lekarskie ustalone na jego podstawie jest ostateczne.

Badania wstępne

Badaniom wstępnym podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy,

• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąż­liwe.

Badania wstępne są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Pracodawca jest obowiązany przechowywać orzeczenia lekarskie w aktach osobowych pracownik.

Badania okresowe

Badania okresowe przeprowadzane są na koszt pracodawcy. Okresowe badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Za czas niewykonywania pracy, w związku z przeprowadzanymi badaniami, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługuje mu zwrot kosztów podróży według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych.. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie, także:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,

• po rozwiązaniu stosunku pracy, jeśli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami, badania te są przeprowadzane na koszt pracodawcy!

Badania kontrolne

Badaniom kontrolnym podlegają pracownicy w przypadku nie­zdolności do pracy trwającej ponad 30 dni. Przeprowadzane są na koszt pracodawcy.

UW AG A! W razie stwierdzenia u pracownika objawów wskazują­cych na powstanie choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany, na podstawie orzeczenia lekarskiego, w ter­minie i na czas określony w tym orzeczeniu, przenieść pra­cownika do innej pracy nie narażającej go na działanie czynnika, który wywołał te objawy.

8.10. Zasady ochrony przeciwpożarowej prowadzi inspektor ppoż.

8.11.Organizacja pomocy przemedycznej.

Odpowiedzialność prawna za nieudzielenie pomocy

Doraźne udzielanie pierwszej pomocy jest uregulowanie w przepisach Kodeksu karnego (dalej: kk), a także Kodeksu cywilnego.

Odpowiedzialność karna.

Odpowiedzialność karna dotyczy zaniechania pomocy lub świadomego działania na szkodę ofiar wypadku (np. ucieczka z miejsca wypadku, bezczynność w miejscu zdarzenia, zła wola ratownika). Nie ma jej natomiast za ewentualne niezamierzone powikłania związane z prowadzoną działalnością ratowniczą.

Osoba, która człowiekowi znajdującemu się w sytuacji grożącej:

• bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia,

• ciężkim uszkodzeniem ciała,

• ciężkim rozstrojem zdrowia

nie udziela pomocy, choć może jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby trzeciej na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze więzienia do lat 3 (art.162 §1 kk).

Wyłączenie odpowiedzialności karnej.

Karze nie podlega osoba, która nie udziela pomocy, gdy do jej udzielenia konieczne jest posiadanie wiedzy lekarskiej, albo w sytuacji tej jest możliwa natychmiastowa pomoc ze strony instytucji lub osoby bardziej do tego powołanej (np. pogotowia ratunkowego, pielęgniarki).

Powinniście również wiedzieć, że od kogoś kto posiada jakiekolwiek kwalifikacje w udzielaniu pomocy, wymaga się, aby jego działanie było możliwie najlepsze oraz wykonane w sposób najbardziej skuteczny i zgodny z posiadaną przez niego wiedzą.

Obowiązek udzielenia pomocy

Warunkiem powstania obowiązku udzielenia pomocy jest zaistnienie wypadku np. urazu, czy nagłego pogorszenie stanu zdrowia. Nie ma znaczenia czy osoba poszkodowana jest sama winna swojemu położeniu (np. próba samobójcza, zaniedbanie lub lekkomyślność).

Działania ratunkowe są wymagane, jeśli nie stwarzają dodatkowego ryzyka dla życia lub zdrowia ratownika. Mogą też przynieść pewne straty materialne (np. zużycie zawartości własnej apteczki, zniszczenie odzieży).

Udzielać pomocy możecie tylko wtedy, gdy nie spowoduje to zaniedbania Waszych obowiązków służbowych mogącego z kolei stworzyć zagrożenie bezpieczeństwa innych osób.

Przykład
Lekarz karetki pogotowia, wiozącej pacjenta do szpitala, nie może zatrzymywać się w celu ratowania kogoś na ulicy, tak jak dróżnik nie może pozostawić niestrzeżonego przejazdu kolejowego, by ratować np. rannego rowerzystę.

Odpowiedzialność cywilna

Przepisy prawa cywilnego przewidują możliwość dochodzenia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienienie zarówno przez ratownika (np. za straty materialne poniesione w akcji, uszczerbek na zdrowiu), jak również przez osobę poszkodowaną (np. za ewentualne szkody wynikłe z powodu rozmyślnego lub wyraźnie niestarannego wykonania zadania przez zaniedbanie zasad bezpieczeństwa i higieny lub stosowanie niestandardowych metod ratowniczych).

Napad padaczkowy

Objawy
Objawami "napadu padaczkowego" są:

• nagła utrata przytomność,

• napięcie mięśni całego ciała,

• drgawki,

• zaciśnięcie zębów,

• zaburzenia oddychania (świszczący oddech),

• ślinotok.

Niekiedy w takich sytuacjach dochodzi także do bezwiednego oddania moczu i stolca. Mimowolne ruchy rąk i nóg u takiej nie muszą być nasilone, czasem są to tylko nieznaczne pojawiające się i słabnące drżenia.

Pierwsza pomoc

Nagła utrata przytomności z drgawkami, czyli tzw. napad padaczkowy wymaga spokojnego postępowania z poszkodowanym. Nie starajcie się "walczyć" z osobą, która ma "napad padaczkowy"! Osobie, która doznała "napadu padaczkowego" nie wolno wciskać żadnych metalowych przedmiotów do dłoni! Należy natomiast chronić jej głowę, zabezpieczyć zęby (np. wkładając między nie skórzany pasek) i czekać na samoistne ustąpienie drgawek.

W "napadzie padaczkowym" należy delikatnie przytrzymać chorego, tak aby nie doznał dodatkowych urazów o przedmioty czy meble. Można rozluźnić odzież chorego oraz należy chronić jego oczy przed migającym światłem.

Język należy sporadycznie chronić przed przygryzieniem w czasie skurczów mięśni żuchwy, najlepiej zwiniętym bandażem lub ubraniem podanym do przygryzienia - nigdy zaś własnym palcem!

Po ustąpieniu drgawek powinniście ułożyć nieprzytomnego na boku w pozycji bezpiecznej (tzw. pozycji bocznej ustalonej) i chronić go przed ewentualnym wychłodzeniem (np. kocem lub folią termoizolacyjną NRC).

Pamiętajcie, że po uspokojeniu się drgawek zawsze wskazana jest kontrola lekarska chorego, o ile nie wezwaliście profesjonalnej pomocy już do nieprzytomnego.

Przyczyny
Czynnikiem predysponującym do wyzwolenia się napadu drgawek jest każde pogorszenie równowagi organizmu chorej osoby, mianowicie:

• zmęczenie,

• odwodnienie,

• przegrzanie,

• leki,

• alkohol,

• emocje,

• uraz,

• zatrucie.

Szczególnym czynnikiem biofizycznym mogącym spowodować utratę przytomności i drgawki jest migające światło lub pulsujący dźwięk. Każdy, nawet zupełnie zdrowy człowiek, może stracić przytomność w reakcji na określoną częstotliwość i natężenie migającego światła.

Uwaga!
Chory na padaczkę (epilepsję) nie koniecznie zawsze musi mieć drgawki. Znacznie częściej zdarzają się krótkotrwałe utraty świadomości (napady absencyjne) niezauważalne dla chorego, a także dla jego otoczenia! Realne zagrożenie pojawia się w takich przypadkach wtedy, jeżeli cierpiący na epilepsję pracownik jest kierowcą lub operatorem urządzeń mechanicznych.

Zaburzenia świadomości, omdlenia, zawroty głowy

Indywidualnie odbierane zaburzenia prawidłowego funkcjonowania mózgu bywa rozmaicie określane przez osobę chorą lub jej otoczenie.

Przyczyny
Bezpośrednią przyczyną złego samopoczucia czy krótkotrwałych omdleń są głównie zaburzenia ukrwienia mózgu lub niedotlenienie. Stan taki może byś wywołany szeregiem przyczyn, na przykład:

• przegrzaniem,

• odwodnieniem,

• wymuszoną pozycją ciała,

• gorączką,

• reakcją emocjonalną.

Pierwsza pomoc

Pierwszą czynnością ratowniczą w przypadkach zaburzenia świadomości, omdleń lub zawrotów głowy musi być położenie poszkodowanego. Pozycja leżąca stabilizuje krążenie krwi oraz chroni przed różnymi urazami. Nie znając przyczyny omdlenia, nie powinniście unosić nóg leżącego chorego do góry.

Samopomoc
Jeżeli sytuacja dotyczy Was samych, gdy czujecie że za chwilę "osuniecie się w ciemność", spróbujcie kucnąć, schylić się i siedząc schować głowę w kolana (ucisk brzucha podnosi ciśnienie krwi i doraźnie poprawia ukrwienie mózgu). Następnie poproście kogoś o pomoc czy wezwijcie pogotowie ratunkowe.

Zaburzenia świadomości w przebiegu cukrzycy

Zaburzenia świadomości bez drgawek, ale z objawami podobnymi do stanu upojenia alkoholowego, mogą być spowodowane przez zaburzenia gospodarki metabolicznej ustroju organizmu (np. w przebiegu cukrzycy). Niekiedy właśnie chory jest podejrzewany przez otoczenie właśnie o nadużycie alkoholu, narkotyki lub chorobę psychiczną. Pierwsze objawy takiej choroby mogą być bardzo subtelne, jej przypadkowe rozpoznanie zdarzyć się może na przykład podczas profilaktycznych badań lekarskich.

Uwaga!
Osłabienie, senność, wzmożone pragnienie, wzmożone oddawania moczu i zaburzenia świadomości, mogą być pierwszymi objawami cukrzycy. Osoby tracące w takich okolicznościach przytomność ułóżcie w pozycji bezpiecznej (tzw. pozycji bocznej ustalonej).

Pamiętajcie, że ewentualne podawanie czegokolwiek doustnie (np. wody, cukru) osobom z zaburzeniami świadomości, u których podejrzewacie cukrzycę jest dopuszczalne tylko, gdy są one przytomne i współpracują w tym z Wami.

Pogorszenie wydolności krążenia

Objawy
Typowymi objawami w niestabilnej chorobie naczyń wieńcowych serca (pogorszeniu wydolności krążenia) są:

• ból w klatce piersiowej,

• uczucie niepokoju,

• duszności.

Pamiętajcie, że człowiek z takimi objawami wymaga pilnej konsultacji lekarskiej!

Pierwsza pomoc

Podstawowym postępowaniem doraźnym w odniesieniu do osób, u których nastąpiło pogorszenie wydolności krążenia, jest zapewnienie im spokoju i uniknięcia jakiegokolwiek wysiłku fizycznego. Czasem nawet niewielkie zwiększenie obciążenia dla mięśnia sercowego powoduje radykalne zwiększenie strefy zawału. Absolutnie niewskazane jest podawanie w takich przypadkach chorym kawy, alkoholu jakichś leków. Osoby przewlekle chorujące na chorobę wieńcową, często już z doświadczeniami z przeżytego zawału, stosują preparaty nitrogliceryny, acetylosalicylany (aspirynę) i leki przeciwbólowe. Chociaż jest to słuszne postępowanie, to jest ono nie zalecane do stosowania w pierwszej pomocy medycznej. Zasadą doraźnej pomocy jest niestosowanie leków przez przypadkowych ratowników.

Uwaga!
Jeżeli dana osoba straciła przytomność. Nie reaguje na Wasz głos, ani dotyk - wezwij profesjonalną pomoc lekarską. Następnie sprawdźcie oddychanie. Jeżeli nie słyszycie oddechu, wykonajcie 2 oddechy zastępcze. Powinny one trwać po 2 sekundy i powodować widoczny ruch klatki piersiowej poszkodowanego. Sprawdźcie tętno nad tętnicą szyjną (przez 5-10 sekund). Jeżeli tętno jest wyczuwalne, rozpocznijcie pośredni masaż serca, czyli rytmicznie uciskajcie dolną połowę mostka, na głębokość 3-5 cm przez 15 razy. Ponownie wykonajcie 2 oddechy zastępcze itd.

2 oddechy zastępcze powinny przypadać na 15 uciśnięć mostka, tak aby na minutę przypadało około 10-15 oddechów i 100 uciśnięć mostka. Czynności te kontynuujcie aż do przyjazdu pogotowia ratunkowego.

Pogorszenie wydolności oddechowej

Objawy
Zasadniczymi objawami pogorszenia wydolności oddechowej w dychawicy oskrzelowej lub astmie są duszności i towarzyszący im niepokój.

Pierwsza pomoc

Doraźnie - do czasu przybycia lekarza - starajcie się uspokoić chorego i zapewnijcie mu dostęp do świeżego powietrza. Spróbujcie oprzeć oburącz taką osobę o stabilny przedmiot (np. stół, krzesło). Pamiętajcie, że unieruchomienie, stabilizacja mięśni obręczy barkowej pozwala dołączyć do oddychania tzw. dodatkowe mięśnie oddechowe, a tym samym odciąża przeponę. Unikajcie w takich przypadkach pozycji leżącej u chorego, gdyż pozycja taka nasila jedynie objawy duszności!

Leki
Ewentualne leki rozszerzające oskrzela mogą być samodzielnie stosowane przez chorujących na astmę oskrzelową. Zwracamy Wasza szczególną uwagę, że decyzja o zastosowaniu farmakoterapii w duszności jest zarezerwowana wyłącznie dla lekarza.

Ból głowy

W przypadku wystąpienia bólu głowy należy przede wszystkim "uzupełnić płyny i jony w organizmie", czyli po prostu napić się soku owocowego lub wody mineralnej. Ból głowy może być jedynym objawem poważnej choroby wewnętrznej. W grupie chorób układu krążenia to często objaw nadciśnienia tętniczego lub zaburzeń rytmu serca. Bóle głowy mogą być również objawem choroby neurologicznej (migreny), a nawet choroby nowotworowej.

Pamiętajcie, że wczesne diagnozowanie przyczyny dokuczliwego bólu głowy mogą powstrzymać rozwój jakiegoś zagrażającego życiu schorzenia.

Zranienia

Pierwszą czynnością jaką powinniście wykonać w przypadku zranienia jest uciśnięcie poprzez czystą gazę opatrunkową lub choćby część ubrania krwawiącego miejsca - rany (jeśli wymaga tego sytuacja najpierw należy ją odsłonić poprzez uniesienie czy nawet rozcięcie ubrania). W ten sposób założycie osobie poszkodowanej najprostszy, podstawowy opatrunek uciskowy.

Uwaga!
Sterylność doraźnych opatrunków nie jest kwestią pierwszorzędną. Raczej nie stosujcie waty ani ligniny bezpośrednio na ranę, gdyż mogą one we fragmentach pozostać w ranie i później zaropieć. Unikajcie również wlewania do rany środków dezynfekcyjnych, które denaturują białka tkanek, utrudniają ewentualne postępowanie chirurgiczne oraz niekiedy gojenie rany. Ponadto mogą one spowodować silny wstrząs bólowy.

Rany kończyn

Ranę kończyny należy natychmiast ucisnąć, choćby ręką (w rękawiczce). Jeżeli jest to możliwe, trzeba natychmiast przyłożyć pakiet gazy opatrunkowej (bez opakowania!) i unieść kończynę powyżej poziomu ciała. Zmniejszy to ciśnienie krwi w kończynie i krwawienie z rany.

Pakiet gazy powinniście przywiązać bandażem (najlepiej elastycznym, bo się nie przerywa w dłoni). Jeżeli opatrunek przesiąka, nałóżcie jego kolejne warstwy i dociśnijcie.

Wyjątkiem mogą być tu szczególne sytuacje (katastrofy masowe, ukąszenia jadowitych zwierząt, amputacje urazowe), gdy dopuszcza się stosowanie opasek uciskowych powyżej rany. Jednak tylko z szerokiej taśmy lub chusty trójkątnej. Nigdy nie wolno stosować opasek uciskowych z cienkiej linki, sznurka lub gumy, a także długotrwałego ucisku, które mogą doprowadzić nawet do martwicy kończyny. Opaska uciskowa najczęściej potrzebna jest przy amputacjach urazowych. Na kikut obciętej kończyny należy założyć opaskę uciskową (pasek, taśmę) około 5-10 centymetrów od rany. Następnie trzeba założyć na ranę opatrunek uciskowy i unieść kikut powyżej poziomu serca. Opaskę uciskową należy luzować co 30 minut! Amputowane części ciała należy zachować do ewentualnej replantacji, przechowując je tymczasowo w czystej, suchej plastikowej folii zanurzonej w wodzie z lodem.

Rany i obrażenia głowy

Szczególnego postępowania wymagają rany i obrażenia głowy. Poszkodowanych przytomnych należy ułożyć w pozycji półsiedzącej podpartej. Następnie trzeba delikatnie (nie uciskając) osłonić ranę opatrunkiem. Nieprzytomni zawsze powinni leżeć w pozycji na boku, ze względu na możliwość zachłyśnięcia treścią żołądkową.

Uwaga!
Należy unikać uciskania ran głowy, ponieważ rany takie mogą być otwartym "wentylem bezpieczeństwa" dla rosnącego ciśnienia przy ewentualnym krwawieniu wewnątrz czaszki. Zatkanie odpływu może powiększyć krwiak i ucisnąć mózg, spowodować wciśnięcie do otworu u podstawy czaszki, a w konsekwencji spowodować trwałe uszkodzenie funkcji nerwowych lub śmierć mózgu.

Rany szyi

Rany szyi wymagają ostrożności opatrywania. Dobrze jest stosować w ich przypadku ucisk punktowy tak, aby nie spowodować zaburzeń oddychania (uduszenia), zaciśnięcia tętnic szyjnych lub nie uszkodzić kręgosłupa szyjnego. Poprzez dociśnięcie do krwawiącego miejsca, grubo złożonej, gazy opatrunkowej i utrzymywanie takiego opatrunku aż do interwencji chirurga.

Rany klatki piersiowej

Rany klatki piersiowej - poza założeniem opatrunku uciskowego - należy jeszcze uszczelnić folią i plastrem. Postępowanie takie zabezpiecza przed powstaniem lub narastaniem odmy opłucnowej.Fakt oddychania zawdzięczamy między innymi rozprężeniu płuc wewnątrz klatki piersiowej. Wyrównanie ciśnień między atmosferą a jamą opłucnej powoduje "zapadnięcie się" płuca pod działaniem sił sprężystych tkanki, czyli odmę opłucnową. Brak czynnej tkanki płucnej prowadzi do duszenia się. Ponadto istnieje również możliwość powstania tzw. odmy prężnej, gdzie uszkodzeniu ulega płuco przy zachowaniu szczelności ściany klatki piersiowej. Ratunkiem jest wtedy punkcja i odbarczenie odmy, wykracza to jednak poza zakres pierwszej pomocy.

Rany brzucha

Rany brzucha wymagają ułożenia poszkodowanego na plecach, niewielkiego ugięcia mu nóg w kolanach (zmniejsza ono napięcia ściany brzucha) i przykrycia rany dużym, nieuciskającym opatrunkiem (np. z chusty trójkątnej lub gazy opatrunkowej). W postępowaniu bardziej zaawansowanym zaleca się w tego typu przypadkach mokry opatrunek nawilżony fizjologicznym roztworem soli (NaCl 0,9%) lub chłodną przegotowaną wodą.

Waszą szczególną uwagę, że nawet jeżeli dojdzie do pełnego wytrzewienia, czyli wypadnięcia z rany jelit na zewnątrz, nie należy ich upychać z powrotem do jamy brzusznej, tylko zostawić przykryte opatrunkiem (ucisk grozi niedokrwieniem jelit). Powinniście także pamiętać o bezwzględnym przeciwwskazaniu do podawania osobom rannym w ten sposób czegokolwiek doustnie!

Rany oczu

Szczególną uwagę zwracamy Wam na uszkodzenia oczu. Każdy uraz, "ciało obce" (np. opiłki, pył żelazny) czy oparzenie wymaga w takich przypadkach pilnej kontroli okulistycznej . Opóźnienie pomocy specjalistycznej nawet o kilka godzin może doprowadzić do utraty wzroku.

Pierwsza pomoc przy ranach oczu polega na ograniczeniu ruchomości gałki ocznej. Najlepiej użyć wtedy opatrunku obuocznego (nawet w urazach jednego oka).

Taki opatrunek należy poprzedzić starannym płukaniem oczu wodą - lub lepiej - roztworem fizjologicznym soli (NaCl 0,9%).

W szczególnie zagrożonych miejscach niektórych zakładów pracy instaluje się specjalne zestawy do płukania twarzy i oczu. Jeżeli oparzenie oczu nastąpiło substancją żrącą w stanie stałym, płukanie takie należy poprzedzić mechanicznym usunięciem części substancji.

"Ciało obce" w ranie

Może się zdarzyć, że w ranie utkwi jakieś "ciało obce" (kawałek metalu, drewna, szkła, plastiku). O ile nie wysunie się pod własnym ciężarem, nie wolno go wyrywać z rany, ale pozostawić, uszczelniając i stabilizując opatrunkami ranę. Zwłaszcza dotyczy to ran klatki piersiowej i brzucha. Jest tak dlatego, że na ostrym końcu "ciała obcego" w ranie może obkurczyć się życiowo istotna tętnica, z której krwotok będzie trudny do zatamowania. Pamiętajcie więc, że o ile obecność "ciała obcego" w ranie bezpośrednio nie zawsze zagraża życiu poszkodowanego, jego usunięcie raczej należy pozostawić specjalistom.

Materiały opatrunkowe

Do opatrywania ran możecie, oprócz gazy i bandaży, stosować także:

• chusty trójkątne,

• siatki z Codofixu ,

• plastry.

Istnieje również wiele rodzajów specjalistycznych opatrunków, na przykład silikonowanych, metalizowanych lub hydrożelowych (służą do opatrywania ran oparzeniowych, rozległych uszkodzeń skóry). Pamiętajcie także o sporych możliwości opatrywania ran jakie wynikają z doraźnej improwizacji, najczęściej przy pomocy fragmentów ubrania.

Uwaga!
Przy opatrywaniu ran nie jest najważniejsza podręcznikowa poprawność techniki bandażowania czy sterylność opatrunków. Najważniejsza jest szybkość i dokładność ich mocowania. Jeżeli nawet nie jesteście przesadnie zachwyceni jakością wykonanego przez siebie opatrunku, dodajcie raczej jego kolejną warstwę, a kontrolę i zmianę pozostawcie profesjonalistom.

Oparzenia i odmrożenia

Oparzenia

Pierwszą czynnością jaką należy podjąć w stosunku do osoby, która uległa oparzeniu jest usunięcie tzw. "czynnika sprawczego". Chodzi tu o zgaszenie ognia, usunięcie innych źródeł ciepła, odciągnięcie oparzonego w bezpieczną strefę itp. Pamiętajcie, że do gaszenia palącego się ubrania na człowieku możecie zastosować koc gaśniczy, wodę, mokre ubranie - nigdy gaśnicę!

Chłodzenie oparzeń
Po zlikwidowaniu źródła ciepła powodującego oparzenia, powinniście schłodzić oparzoną okolicę ciała osoby poszkodowanej.

Przykład
Osobę na której pali się odzież, należy zatrzymać, czasem nawet przewrócić! Płomień stłumić kocem gaśniczym, wodą lub ewentualnie mokrym ubraniem czy kocem. Miejsca poparzone obficie chłodzić wodą albo śniegiem.

Najlepszym środkiem chłodzącym jest duża ilość zimnej wody, która odbiera nadmiar energii cieplnej, jak również działa przeciwbólowo (poprzez obniżenie temperatury zakończeń nerwowych).

Czas chłodzenia

Zwracamy Waszą uwagę, że czas chłodzenia oparzonej części ciała jest dowolny (w praktyce powinien najczęściej wynosić około 20 - 40 minut). Pamiętajcie jednak przy tym o możliwości wychłodzenia całego ciała i w związku z tym ewentualnym wstrząsie. Starajcie się chłodzić tylko oparzoną okolicę ciała. Jeżeli poszkodowany zaczyna mieć dreszcze, czuje ogólne wychłodzenie - powinniście przerwać chłodzenie wodą!

Po schłodzeniu powinniście zdjąć osobie poszkodowanej wszystkie ewentualne obrączki lub pierścionki, zanim obrzęk zmusi Was do ich przecięcia.

Zabezpieczenia oparzenia

Po schłodzeniu oparzenia należy następnie zabezpieczyć jego miejsce. W tym celu trzeba przykryć ranę oparzeniową - najlepiej - jałowym opatrunkiem z gazy, gdyż jak zapewne wiecie otwarta rana stanowi potencjalne drogi zakażenia. Istnieją ponadto jeszcze inne sposoby zabezpieczenia okolicy oparzenia (tzw. brytyjskie). Polegają one na użyciu torebki foliowej lub folii śniadaniowej (folii tzw. "oddychającej") lub specjalnie produkowanego dla oparzeń opatrunku hydrożelowego. Pamiętajcie, że bezwzględnie w następnej kolejności osoba poszkodowana powinna zostać poddana konsultacji chirurgicznej oraz - w razie potrzeby - specjalistycznemu leczeniu.

Uwaga!
Osoba oparzona, nawet po całkowitym wygojeniu ran oparzeniowych powinna chronić ich miejsca przed opalaniem na słońcu, aby nie dopuścić do kolejnych oparzeń lub przebarwień - nawet przez 2 lata.

Oparzenia oczu i twarzy

Niebezpieczne mogą być szczególnie wszelkie oparzenia oczu i twarzy. W takich przypadkach również powinniście chłodzić oparzenie i jego okolicę zimną wodą, a następnie przykryć je delikatnie opatrunkiem.

Oparzenia chemiczne

Skóra ludzka wykazuje dość znaczną odporność na czynniki chemiczne. Nieco lepszą na odczyn kwaśny (powierzchowne szaro-czarne martwice skrzepowe), gorszą natomiast na odczyn zasadowy (ługi powodują głębokie biało-szare martwice rozpływne). Niestety to właśnie ługi dominują w chemii gospodarczej, z którą wszyscy stykamy się na co dzień.

Nie można jednak z całą pewnością rozpoznać rodzaju oparzenia chemicznego tylko na podstawie jego wyglądu. Dlatego też postępowanie ratunkowe jest podobne przy każdym jego rodzaju.

Oparzenia żrącą substancją chemiczną

Wszelkie oparzenia spowodowane działaniem żrących substancji chemicznych wymagają w postępowaniu z nimi zachowania dużej ostrożności. Osobie tak oparzonej powinniście najpierw, w sposób mechaniczny, usunąć nadmiar żrącej substancji z odzieży oraz przede wszystkim skóry (fragmenty ubrania nasączone substancją możecie np. wyciąć nożyczkami), następnie powinniście rozpocząć neutralizację żrącej substancji lub jej spłukiwanie.

Pourazowe oparzenia śluzówek

Zwracamy Waszą uwagę na szczególne niebezpieczeństwo związane z przypadkowym oparzeniem śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka. Powinniście wiedzieć, że wymagają one natychmiastowej profesjonalnej interwencji lekarskiej. Martwica tkanek i obrzęki upośledzają drożność dróg oddechowych i grożą uduszeniem. Sprawiać to mogą pary żrącej substancji (np. kwasu solnego lub siarkowego).

Pamiętajcie, że nie wolno wywoływać u osoby poparzonej wymiotów, bo może wtedy dojść do zachłyśnięcia lub pęknięcia przełyku i żołądka. Nie wolno także neutralizować, gdyż może dojść do spienienia zawartości żołądka, wymiotów i zachłyśnięcia. Możecie natomiast podać takiej osobie do picia 1-2 szklanki ciepłej wody w celu rozcieńczenia substancji w jamie ustnej, przełyku i żołądku.

Błędy w postępowaniu z oparzeniami

Powinniście wiedzieć, że ogromna liczba powikłań związanych z leczeniem oparzeń spowodowana jest błędnym postępowaniem, wynikającym z fałszywych przekonań o skuteczności niektórych metod. Mając to na uwadze, musicie wiedzieć, że:

• nie wolno polewać ran oparzeniowych spirytusem lub innymi środkami dezynfekcyjnymi (np. gencjaną lub jodyną), gdyż pogłębiają one uszkodzenie tkanek, denaturują białka, powodują wstrząs bólowy, uszkadzają zakończenia nerwowe,

• nie wolno używać maści, kremów, zasypek, talków, olejów, soli kuchennej czy np. Hemostinu,

• należy unikać preparatów organicznych (np. białka jaj kurzych, które może być przyczyną zakażenia salmonellą).

Odmrożenia

Odmrożenia są kłopotliwe w leczeniu, zawsze pozostawiają jakiś fragment tkanki wygojonej, ale o gorszym ukrwieniu (blizna) oraz bardziej skłonnej do kolejnych odmrożeń. Szczególnie narażone na odmrożenia są części ciała o naturalnie słabszym ukrwieniu w warunkach wychłodzenia, jak uszy, nos, palce oraz stopy i dłonie.

Zapobieganie odmrożeniom

Przypominamy Wam, że najlepiej jest zapobiegać odmrożeniom poprzez odpowiednie ubranie (np. w odzież eliminującą pocenie się, straty ciepła) i unikanie długotrwałego narażenia na działanie mrozu.

Przyczyny odmrożeń

Najczęstszymi czynnikami sprzyjającymi odmrożeniom są:

• przemoczenie odzieży - sprzyjające wychłodzeniu,

• za ciasne buty - sprzyjające niedokrwieniu,

• zmęczenie - osłabia samokontrolę i sprzyja wychłodzeniu,

• wpływ alkoholu - rozszerzenie naczyń sprzyja zwiększonym stratom ciepła wychłodzeniu,

• wiatr - czynnik wychłodzenia (ang. chill factor - "iloczyn wiatru i mrozu"),

• czas ekspozycji na zimno - im dłuższy tym bardziej sprzyja wychłodzeniu.

Pamiętajcie, że jeśli macie do czynienia z osobą, która uległa odmrożeniu, przede wszystkim powinniście rozcierać suchym materiałem (nigdy śniegiem!) jej zsiniałe, nieczułe na dotyk i ból części ciała. Należy to robić delikatnie, aby pobudzić krążenie krwi. Możecie również powoli rozgrzewać odmrożone części ciała w coraz cieplejszej wodzie.

Uwaga!
Wszystkie odmrożenia - zwłaszcza z występującymi z pęcherzami i martwicami - wymagają profesjonalnej opieki lekarskiej.

Wychłodzenia

Przypominamy Wam, że osoby wychłodzone na mrozie należy rozgrzewać stopniowo, układając ciepły okład na klatce piersiowej (np. termofor z gorącą wodą). Następnie powinniście owinąć tułów i głowę takiego poszkodowanego, nie ruszając jego kończyn (zawinięcie metodą Hieblera). Pamiętajcie, że nie wolno przy tym rozcierać rąk i nóg, gdyż zasoby wychłodzonej krwi obwodowej dopływając do serca mogą spowodować zatrzymanie jego pracy! Jeżeli natomiast występowałyby u poszkodowanego zaburzenia oddechowe, powinniście rozpocząć zastępcze oddychanie tylko i wyłącznie techniką "usta-usta", a nie np. przyrządem typu worek samorozprężalny ponieważ istotne jest tu ogrzanie powietrza.

Uwaga!
Wbrew popularnym przekonaniom alkohol przyspiesza wychłodzenie, nasila straty ciepła przez rozszerzone naczynia skórne i zaburza fizjologiczne reakcje ratunkowe organizmu oraz - co najbardziej istotne - osłabia wolę przetrwania.

Pierwsza pomoc przy porażeniach prądem

"Odłączanie" porażonego od prądu

Zanim zaczniecie udzielać pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym, musicie najpierw "odłączyć" ją od prądu. Powinniście to zrobić wyłączając wyłączniki lub bezpieczniki sieciowe albo przewody zasilające (np. przewody zasilające komputer). Wyłączniki sieciowe znajdują się zazwyczaj w obudowie urządzenia, zaś bezpieczniki sieciowe z reguły znajdują się w oznakowanych szafkach ściennych. W zakładach pracy o szczególnym ryzyku porażeń muszą znajdować się specjalne dielektryczne zestawy ochronne do pracy lub ratownictwa. Zwracamy Waszą uwagę, że siła skurczu mięśniowego poddanego działaniu prądu elektrycznego jest maksymalnie odpowiednia dla siły osoby porażonej. Oznacza to, że na przykład rozwarcie jej dłoni i oderwanie od źródła prądu jest bardzo trudne i często wiąże się z dodatkowymi urazami (np. siłowe rozwarcie dłoni zaciśniętych na przewodniku prądu zawsze spowoduje urazy kości, zwichnięcia stawów, pęknięcia mięśni i więzadeł). Dlatego jedynie w ostateczności powinniście oderwać osobę poszkodowaną od źródła porażenia.

Przykład
Zauważyliście, że osoba pracująca przy urządzeniu elektrycznym nagle umilkła. Ma uogólnione skurcze mięśniowe, drżenia i nie reaguje na Wasze pytania. Oznacza to, że doszło do porażenia prądem. Nie wiecie jak szybko wyłączyć prąd! Musicie podjąć próbę "odłączenia" jej "na siłę" od niego. Niestety nie macie przy sobie odpowiedniego izolatora, jak choćby rękawic gumowych. Ciągniecie wtedy poszkodowanego za suche ubranie ewentualnie nawet włosy, aż do oderwania go od źródła prądu.

Dodatkowa izolacja

Pamiętajcie, że większość podeszew butów nie jest izolacją elektryczną. Przy udzielaniu pierwszej pomocy osobom porażonym prądem prawie zawsze potrzeba dodatkowej izolacji, na przykład suchego ubrania lub grubej folii. Może być to również blat stołu, drzwi od szafy, deska czy gumowy dywanik. Graniczne natężenie prądu wyczuwalnego przez człowieka wynosi około 3,5 mA - 5 mA (prąd stały) i około 0,2 mA - 1,1 mA (prąd zmienny).

Zabezpieczenie miejsca wypadku

Po odłączeniu porażonego od prądu powinniście zabezpieczyć miejsce wypadku przed kolejnym porażeniem. Docelowo powinniście odłączyć całą instalację (bezpieczniki i kable sieciowe), aż do czasu kontroli przez uprawnionego elektryka.

Ocena obrażeń poszkodowanego

Gdy już zabezpieczycie miejsce wypadku powinniście zrobić krótką ocenę obrażeń ciała osoby poszkodowanej.

Objawy
Sprawdźcie czy osoba jest przytomna, czy oddycha oraz czy ma zachowane krążenie krwi. Zobaczcie czy czasem nie doszło do poparzeń lub innych uszkodzeń ciała (np. obecnych w okolicy kontaktu z przewodnikiem, szarych, punktowych "znamion prądowych", oparzeń łukiem elektrycznym, niewielkich pęcherzy oparzeniowych).

Zawsze powinniście zakładać u osoby poszkodowanej inne urazy niż bezpośrednio spowodowane porażeniem prądem elektrycznym (np. spowodowane przewróceniem się poszkodowanego po porażeniu prądem).

Uwaga!
Zatrzymanie krążenia krwi może spowodować prąd o natężeniu od 3 A. Natomiast oparzenia skóry wywołuje prąd o natężeniu powyżej 25 mA.

Wezwanie pogotowia ratunkowego

Pamiętajcie również o wezwaniu pogotowia ratunkowego do osoby porażonej - w każdym takim przypadku! Nawet człowiek pozornie bez jakichkolwiek obrażeń ciała, może mieć na przykład późne (skąpoobjawowe) zaburzenia rytmu serca czy uszkodzenia nerek.

Zatrzymania krążenia i oddychania

Jeżeli porażenie prądem doprowadziło do zatrzymania krążenia i oddychania - niezwłocznie musicie rozpocząć pośredni masaż serca i oddychanie zastępcze w sekwencji:

2 WDECHY NA 15 UCIŚNIĘĆ MOSTKA POSZKODOWANEGO.

Pamiętajcie, że w ciągu jednej minuty powinniście wykonać 10-15 wdechów i 100 uciśnięć mostka poszkodowanego.

 

Rysunek 3. Pośredni masaż serca

 

Jeżeli nastąpiło tylko zatrzymanie oddychania, musicie rozpocząć oddychanie zastępcze metodą "usta-usta". W ciągu minuty 10-15 oddechów, objętość jednego wdechu od 0,7 do 1 litra powietrza (czyli od 2/3 do 3/4 pełnego wydechu). Oddychanie zastępcze powinniście kontynuować do momentu spontanicznego powrotu oddychania u osoby poszkodowanej.

 

Rysunek 4. Oddychanie zastępcze metodą "usta-usta"

 

Brak przytomności
Osobę nieprzytomną, z zachowanym krążeniem i oddychaniem, powinniście ułożyć na boku w bezpiecznej pozycji (tzw. pozycji bocznej ustalonej) i czuwać przy niej do momentu przybycia pogotowia ratunkowego.

 

Rysunek 5. Pozycja "boczna ustalona"

 

Uszkodzenia i oparzenia skóry

Uszkodzenia i oparzenia skóry prądem elektrycznym powinniście przykryć niewielkim jałowym opatrunkiem z gazy. Możecie też je wcześniej schłodzić wodą, jak w przypadku zwykłych oparzeń. Czynność tę powinniście zgłosić przybyłemu na miejsce wypadku lekarzowi.

Wstrząs pourazowy

Zawsze powinniście liczyć się z ryzykiem wystąpienia wstrząsu pourazowego. Również u osób, które nie doznały obrażeń zewnętrznych (poparzeń).

Uwaga!
Wszystkie osoby po porażeniu prądem elektrycznym powinny być poddane diagnostyce lekarskiej lub nawet badaniom szpitalnym. Zawsze w takich przypadkach istnieje duże prawdopodobieństwo opóźnionych, poporażeniowych zaburzeń rytmu serca, a nawet zatrzymania jego akcji. Istnieje także ryzyko późniejszych uszkodzeń nerek.

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - pojęcie
Resuscytacja (reanimacja) krążeniowo-oddechowa to przywrócenie czynności układu:

• krążenia,

• oddychania,

• nerwowego.

Czas na czynności ratunkowe

Od momentu zatrzymania krążenia i oddychania w ciągu 4 minut dochodzi do nieodwracalnych zmian niedotlenieniowych w mózgu (w standardowych warunkach otoczenia). Jest to proces biologicznie ostateczny i nieodwracalny. Bez zewnętrznej pomocy krążeniowej i oddechowej człowiek taki zginie zanim zdąży przyjechać zespół pogotowia ratunkowego! Wprawdzie w hipotermii, czyli wychłodzeniu np. po wpadnięciu pod lód, mózg pozbawiony dopływu krwi może wytrzymać czas dłuższy niż 4 minuty (jest to spowodowane spowolnieniem procesów metabolicznych), jednak dalsza resuscytacja człowieka wychłodzonego jest bardzo skomplikowana.

Pierwsza pomoc w praktyce

W zakresie postępowania z poszkodowanym w stanie bezpośredniego zagrożenia życia najwygodniejszy w praktyce jest Schemat ABC, autorstwa amerykańskiego anestezjologa Petera Safara. Zgodnie ze Schematem ABC postępowanie z poszkodowanym powinno wyglądać następująco: Udrożnienie dróg oddechowych (z ang. airway) poprzez odchylenie głowy do tyłu, oczyszczenie jamy ustnej z ewentualnych ciał obcych i wysunięcie żuchwy. Ewentualnie włącznie metod bardziej skomplikowanych, jak klepanie po plecach lub ucisk nadbrzusza (tzw. manewr Heimlicha), zastąpienie oddychania (z ang. breathing) poprzez zastępcze oddychanie: bezprzyrządowo metodą "usta-usta" lub za pomocą masek czy innych urządzeń, zastąpienie krążenia krwi (z ang. circulation) poprzez pośredni masaż serca (rytmiczny ucisk klatki piersiowej).

Ocena stanu osoby poszkodowanej

Przystępując do resuscytacji krążeniowo-oddechowej najpierw sprawdźcie czy osoba poszkodowana zachowała najistotniejsze cechy decydujące o przeżyciu, czyli czy:

• jest przytomna,

• oddycha,

• ma zachowane krążenie krwi.

Sprawdzenie przytomności

Do określenia przytomności osoby poszkodowanej wystarczy jej reakcja na proste bodźce. Człowiek głęboko nieprzytomny nie zareaguje ani na dźwięk, ani na Wasze dotknięcie. Jego reakcja na ból może być stłumiona lub całkiem zniesiona. Już podchodząc do osoby prawdopodobnie nieprzytomnej głośno zawołajcie ją (np. proszę Pani!, proszę Pana!, co się stało!?, otwórz oczy!, czy mnie słyszysz!?). Jeżeli nie zareaguje ona na Wasz głos, delikatnie wstrząśnijcie ją za ramiona, dotknijcie dłonią jej twarzy lub czoła. Jeżeli nie będzie reakcji również na dotyk, możecie mieć pewność, że macie do czynienia z nieprzytomnym człowiekiem. Jeżeli tego jeszcze nie zrobiono, wezwijcie pomoc!

Nigdy silnie nie potrząsajcie nieprzytomną osobą poszkodowaną, nie klepcie jej po twarzy i nie szczypcie w uszy! Nigdy nie stosujcie żadnych bodźców bólowych!

Sprawdzenie oddychania

Oddychanie osoby poszkodowanej możecie sprawdzić poprzez przystawienie ucha do jej ust i nosa oraz nasłuchiwanie wdechów i wydechów. Sprawdźcie czy widać ruchy oddechowe klatki piersiowej i brzucha. Pamiętajcie, że ze względu na znaczne ryzyko pomyłki nie należy korzystać z pomocy lusterka, piórka itp.

 

 

Rysunek 6. Sprawdzanie oddychania

Sprawdzenie krążenia krwi

W najnowszych wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji nie zaleca się, aby przygodny ratownik bez przygotowania medycznego w ogóle sprawdzał tętno przed rozpoczęciem resuscytacji. Pogląd ten podyktowany jest potencjalnie częstym błędnym rozpoznaniem. Ze względu na dobro resuscytacji, mniejszym błędem jest pośredni masaż serca przy pracującym sercu, niż zaniechanie masażu przy zatrzymaniu krążenia. Dzisiaj uznaną oznaką zatrzymania krążenia jest utrata przytomności i zatrzymanie oddychania. Doświadczeni ratownicy, po szkoleniu medycznym, powinni sprawdzać tętno nad tętnicami szyjnymi, na przedniej powierzchni szyi, czterema złożonymi palcami przyłożonymi przed brzegiem przednim charakterystycznego skośnego mięśnia (anatomicznie jest to mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy). Sprawdzenie tętna powinno być jednostronne i trwać od 5 do 10 sekund. Nie należy sprawdzać tętna krwi jednym palcem np. kciukiem, gdyż w ten sposób można wyczuć swoje własne tętno.

 

Rysunek 7. Sprawdzanie krążenia krwi (tętna)

 

Tętnice szyjne odpowiadają za około 80% przepływu krwi do mózgu, dlatego wyczuwalne nad nimi tętno możecie uznać za dowód zachowanego ukrwienia mózgu osoby poszkodowanej.

Uwaga!
Cała ocena stanu osoby poszkodowanej czyli sprawdzenie oznak życia zajmuje około 10-15 sekund. Następnie bezzwłocznie powinniście przystępujemy do niezbędnych działań ratunkowych według Schematu ABC.

Udrożnienie dróg oddechowych (II)

Pozycja "boczna ustalona"

Jeżeli poszkodowany ma zachowane własne krążenie krwi (ma ewentualnie wyczuwalne tętno) i oddychanie (ma na pewno wyczuwalny wydech), ale jest nieprzytomny, to ułóżcie go na boku w pozycji bezpiecznej - tzw. pozycji bocznej ustalonej. Wskazaniem do takiego ułożenia jest utrata przytomności.

W najnowszych wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji nawet prawdopodobieństwo urazu kręgosłupa (np. w wypadkach komunikacyjnych, sportowych) nie uznaje się za powód do zaniechania takiego ułożenia.

Pozycja "boczna ustalona" umożliwia naturalne udrożnienie górnych dróg oddechowych (język i podniebienie miękkie nie zapadają się na tylną ścianę gardła). Pozycja ta zabezpiecza również przed ewentualnym zachłyśnięciem się zawartością żołądka przy wymiotach. Pamiętajcie, że zachłyśnięcie jest potencjalnie śmiertelnym powikłaniem nawet w przypadku omdlenia, dlatego tak istotne jest tu zapobieganie.

Chcąc ułożyć osobę nieprzytomną w pozycji "bocznej ustalonej" zegnijcie jej nogę, np. prawą, w kolanie. Następnie posługując się tą nogą jak dźwignią (pchnijcie ją w lewo) unieście prawy pośladek osoby poszkodowanej. Pod uniesiony pośladek podłużcie jej prawą rękę. Ciągnąc za lewe ramię i lewe biodro przetoczcie ja na prawy bok. Zegnijcie "dolną" nogę (prawą), wysuńcie za plecy "dolną" rękę (prawą), odchylcie głowę do tyłu i podłużcie pod twarz osoby nieprzytomnej jej dłoń (lewą).

Jeżeli osoba nieprzytomna wymaga długotrwałego leżenia należy zmieniać ułożenie jej ciała na drugi bok co 1-2 godziny (jest to zawsze lustrzane odbicie poprzedniego ułożenia).

Uwaga!
Długotrwałe utrzymywanie osoby poszkodowanej w pozycji "bocznej ustalonej" na jednym boku może doprowadzić do niedokrwienia ramienia, a nawet przejściowego porażenia nerwów splotu barkowego!

Zabezpieczenie uszkodzeń kręgosłupa

Pośrednio resuscytacji dotyczy również zabezpieczenie ewentualnych uszkodzeń kręgosłupa. Dlatego jeżeli charakter obrażeń ciała osoby poszkodowanej i prawdopodobny przebieg zdarzenia (np. upadek z wysokości, uraz głowy ciężkim przedmiotem, wypadek komunikacyjny) sugerują Wam uszkodzenie kręgosłupa, powinniście starać się ograniczyć jego wszelkie możliwości ruchu. Możecie to zrobić poprzez prowizoryczne zabezpieczenie przynajmniej odcinka szyjnego kręgosłupa np. wałkami z ubrania. Jednak zawsze bezwzględnym priorytetem jest podtrzymanie krążenia i oddychania oraz zapobieganie zachłyśnięciu.

Kontrola oddychania

Zakrztuszenie
Przeważnie za nim osoba, która zaaspirowała coś (ciało obce) do górnych dróg oddechowych straci przytomność z powodu uduszenia się, istnieje możliwość udzielenia jej wcześniej pomocy.

Gdy utkwi w drogach oddechowych poszkodowanego ciało obce (cukierek, papieros, proteza zębowa) nie starajcie się jej klepać po plecach w pionowej pozycji ciała, ale w głębokim skłonie, tak aby pod wpływem drgań przeszkoda mogła wypaść z dróg oddechowych. W skrajnych sytuacjach (np. zakrztuszenia się gumą do żucia, gdy kość znajdzie się w tchawicy) możecie podjąć próbę ciśnieniowego wybicia przeszkody z tchawicy poprzez tzw. manewr Heimlicha. Aby wykonać ten manewr należy stanąć za osobą duszącą się, objąć rękoma jej tułów, tak aby połączyć obie dłonie w pięści na nadbrzuszu i wtedy gwałtownie ścisnąć brzuch oraz klatkę piersiową wybijając przeszkodę. Osobie leżącej (nieprzytomnej) możecie silnie ucisnąć oburącz brzuch.

 

Rysunek 8. Tzw. manewr Heimlicha w pozycji stojącej

 

Uwaga!
Po każdym przypadku usuwania ciał obcych z dróg oddechowych poprzez tzw. manewr Heimlicha zalecana jest kontrola lekarska poszkodowanego, gdyż istnieje możliwość przypadkowego połamania żeber podczas tego zabiegu. Pamiętajcie, że nieprzytomny człowiek leżący na plecach może mieć zatkany dostęp powietrza do krtani przez zapadnięty na tylną ścianę gardła język. Należy wtedy odchylić jego głowę do tyłu i wysunąć, podciągnąć żuchwę. U osób o zdrowych zębach można spróbować ponadto zawiesić żuchwę, zaczepiając dolne zęby na górnych.

Oddychanie zastępcze

Jeżeli nieprzytomny nie oddycha, a ma jeszcze wyczuwalne tętno musicie rozpocząć oddychanie zastępcze. Utrzymując drożność górnych dróg oddechowych, wdmuchujcie swoje powietrze wydechowe do ust lub nosa osoby poszkodowanej, wykonując 2 wdechy, tak aby uniosła się klatka piersiowa poszkodowanego. Jest to oddychanie metodą "usta-usta". W ciągu minuty powinniście wykonać 10-15 wdechów. Zaś każdy wdech powinien mieć objętość od 0,7 do 1 litra powietrza, czyli od 2/3 do 3/4 pełnego wydechu. Wdech powinien trwać około 2 sekund (powolne narastanie ciśnienia powietrza zmniejsza ryzyko wtłoczenia go do żołądka i następczego zachłyśnięcia). Możecie nieznacznie zmieniać objętość i częstotliwość oddychania zastępczego. Na przykład dziecko wymaga mniejszych objętości powietrza, ale nieco większej częstotliwości wdechów. Oddychanie zastępcze należy kontynuować do momentu powrotu oddechu u osoby ratowanej lub przybycia pogotowia ratunkowego.

Przypominamy Wam, że przesadnie głębokie wdechy ratownika mogą doprowadzić go do utraty przytomności!

Topielcy
W przypadku topielców oddychanie zastępcze należy rozpocząć bez uprzedniego "wylewania" wody z dróg oddechowych. Ilość wody pozostającej w drogach oddechowych jest tu nieistotna dla czynności ratunkowych.

Kontrola krążenia krwi

Jeżeli u osoby poszkodowanej tętno jest obustronnie niewyczuwalne, źrenice oczu są szerokie, kończyny wiotkie, a skóra sina lub blada, musicie także rozpocząć pośredni masaż serca. Osoba taka znajduje się w stanie śmierci klinicznej. Bez Waszej interwencji proces umierania będzie u niej postępował, prowadząc w końcu do nieodwracalnej śmierci biologicznej organizmu.

Pośredni masaż serca
Rozpoczynając pośredni masaż serca wraz z oddychaniem zastępczym, ułóżcie osobę ratowaną na plecach, na twardym i równym podłożu z wysoko uniesionymi nogami (uniesienie nóg poprawia warunki przepływu krwi w sercu i mózgu). Następnie odsłońcie jej klatkę piersiową, określcie wcięcie szyjne mostka i kąt podżebrowy.

 

Rysunek 9. Wcięcie szyjne mostka i kąt podżebrowy

 

Gdy już to zrobicie, ułóżcie swoje dłonie na dolnej połowie mostka osoby poszkodowanej i nie odrywając ich rytmicznie uciskajcie klatkę piersiową tak, aby uchylała się o 3 cm-5 cm. Po każdych 15 uciśnięciach mostka powinniście wykonać 2 oddechy zastępcze. Częstotliwość uciskania klatki piersiowej powinna wynosić: 100 x na minutę. Proporcja uciśnięcia do zwolnienia nacisku dłoni powinna wynosić 1:1. Tempo pośredniego masażu serca głośno taktujcie: "i raz, i dwa, i trzy, i cztery, i pięć, i sześć, i siedem, i osiem, i dziewięć, i dziesięć, jedenaście, dwanaście, trzynaście, czternaście, piętnaście". Następnie wykonajcie dwa spokojne wdechy. Takie postępowanie należy kontynuować do przybycia zespołu ratowniczego lub powrotu własnej czynności serca u osoby poszkodowanej (tętno należy kontrolować co 10 cykli masażu i oddychania). Niestety długotrwałe prowadzenie bezskutecznej resuscytacji (brak powrotu czynności serca i brak szans na przybycie pogotowia) po 1-2 godzinach rokuje zdecydowanie niepomyślnie...

Jeżeli dysponujecie workiem samorozprężalnym i macie do pomocy jeszcze jedną osobę może wspólnie z nią prowadzić resuscytację. Jedna osoba powinna wtedy prowadzić oddychanie zastępcze przy pomocy worka, a druga pośredni masaż serca.

Wstrząs

Wstrząsem to ostrą niedomoga układu krążenia, powodującą niemożność dostarczenia przez krew tlenu do tkanek i odebrania z nich produktów przemiany materii.

Objawy wstrząsu związanego z wewnętrznym krwawieniem mogą być początkowo nietypowe (np. nadmierne pobudzenie, agresja). Mogą rozwijać się bardzo powoli, lub być maskowane przez inne urazy. Pamiętajcie, że każde stłuczenie narządów wewnętrznych powodujące wewnętrzne krwawienie może doprowadzić do rozwoju wstrząsu.

PRZYKŁAD Często u osób po wypadku komunikacyjnym można zaobserwować pobudzenie. Uraz psychiczny, wyrzut hormonów stresowych maskują ból, kompensują doraźnie nawet utratę krwi. Trudno jest opanować zachowanie poszkodowanego, który wykazuje tendencję do bagatelizowania urazu. Efekt hormonalny jest jednak krótki i po chwili poszkodowany może stracić przytomność.

Złamania kości i urazy stawów

Zamknięte złamania kości lub urazy stawów również mogą być przyczyną wstrząsu, ponieważ towarzyszy im ból i - często - krwawienie do mięśni.

Przy złamaniu zamkniętym kości udowej może dojść do utraty około 1,5 litra krwi wokół złamania, przy złamaniu kości ramieniowej - około 0,5 litra krwi - z około 5-6 litrów krwi krążącej w organizmie ludzkim. Natomiast złamanie miednicy może spowodować utratę nawet 5 litrów krwi do jamy brzusznej!

Pierwsza pomoc w razie wstrząsu wywołanego zamkniętym złamaniem kości powinna polegać na delikatnym opatrzeniu i unieruchomieniu złamanej kończyny, co zapobiegnie uszkodzeniu naczyń krwionośnych i nerwów przez ostre odłamy kostne.

Organizm ludzki po doznaniu urazu wykazuje tendencję do rozwijania reakcji wstrząsowej. Reakcja ta polega na uruchomieniu naturalnych mechanizmów ratunkowych organizmu przechodzących stopniowo w reakcję patologiczną.

Przyczyny wstrząsu

Przyczyną wystąpienia wstrząsu może być:

• utrata objętości krwi krążącej (krwawienie) lub jej osocza (oparzenie, biegunka),

• uraz lub nagłe zaburzenia pracy serca (zawał),

• rozszerzenie naczyń krwionośnych w odpowiedzi na:

• ból,

• toksyny bakteryjne w zakażeniu (infekcję),

• substancję toksyczną,

• reakcję alergiczną.

Objawy wstrząsu

Objawy kliniczne reakcji wstrząsowej mogą przebiegać w kilku fazach. Początkowo, gdy mechanizmy kompensacyjne organizmu są jeszcze wydolne, człowiek może być przytomny, blady, spocony, mieć przyspieszoną czynność serca, przyspieszone oddychanie, może odczuwać niepokój, może być nawet pobudzony i agresywny. Jest to zasługa stresowego wydzielania między innymi adrenaliny i endorfin. Hormony te podnoszą ciśnienie krwi, działają przeciwbólowo, nawet euforycznie, obkurczają naczynia w skórze i trzewiach (zmniejszając krwawienie) oraz przyspieszają czynność serca. Niestety jest to krótkotrwały mechanizm ratunkowy. Stopniowo kontakt z poszkodowanym może się pogarszać, pojawiają się kłopoty z porozumiewaniem, senność, sinica ust i paznokci, spłycenie oddychania oraz zwolnienie częstości tętna. Załamanie mechanizmów obronnych ustroju powoduje utratę przytomności, bladość i (lub) sinicę skóry i śluzówek, tętno jest wolne (lub bardzo szybkie), słabo wyczuwalne, mięśnie stają się wiotkie, dochodzi do zwolnienia i zatrzymania oddychania i następnie również krążenia.

Przeciwdziałanie reakcji wstrząsowej

Przeciwdziałanie rozwijaniu się reakcji wstrząsowej w warunkach doraźnych polega na zatamowaniu ewentualnych krwotoków, zapobieganiu stratom ciepła (np. poprzez zastosowanie folii termoizolacyjnej NRC), stabilizacji złamań i zwichnięć, działaniu przeciwbólowym, zapewnieniu komfortu oczekiwania i transportu poszkodowanego. W warunkach doraźnych nie wolno stosować żadnych leków przeciwbólowych, jest to dopiero zadanie lekarza!

Poprawa ukrwienia narządów

Jeżeli osoba poszkodowana utraciła dużo krwi, to po założeniu opatrunków powinniście ułożyć jej kończyny wyżej niż poziom ciała. Może to nieco zwiększyć ciśnienie krwi w głowie i tułowiu.

Kontakt słowny

Pamiętajcie, że bardzo istotne jest utrzymywanie kontaktu słownego z przytomnym poszkodowanym, aby zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa, które mobilizuje wolę przetrwania trudnych chwil. Przeważnie aspekt psychologiczny ratownictwa jest niedoceniany, tymczasem w wielu przypadkach sama rozmowa może się okazać wystarczającą pomocą do momentu rozpoczęcia zaawansowanych, profesjonalnych działań lekarskich.

Ochrona przed stratami ciepła

Odrębnym zagadnieniem, ściśle związanym z problematyką wstrząsu spowodowanego urazem, jest zapewnienie osobie poszkodowanej ochrony przed stratami ciepła. Marznąca ofiara mobilizuje większość energii ustroju do ogrzewania ciała, przez co szybciej wyczerpują się mechanizmy obronne. Przyczynia się to znacząco do pogłębienia wstrząsu i pogarsza stan ogólny poszkodowanego w następstwie urazu. Pamiętajcie, że podczas oczekiwania na pomoc pogotowia i transport do szpitala osoba poszkodowana zawsze jest narażona na znaczną utratę ciepła - nie tylko w zimie! Nie powinno się ogrzewać aktywnie osób poszkodowanych we wstrząsie (np. poprzez gorące okłady, termofory), ponieważ rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych pogarsza ukrwienie narządów wewnętrznych.

Pacjenta można tanio i skutecznie okryć folią NRC (pomysł metalizowanej folii polipropylenowej powstał w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia w National Research Center w Stanach Zjednoczonych na potrzeby programu kosmicznego NASA). Folia termoizolacyjna stanowi rodzaj elastycznego ekranu odbijającego około 80% promieniowania podczerwonego. Na rynku funkcjonują różne nazwy folii termoizolacyjnej (np. płachta ratunkowa, koc przeżycia). Zastosowania folii termoizolacyjnej NRC to praktycznie najwygodniejsza technika ochrony przed wychłodzeniem podczas postępowania doraźnego.

Zwracamy Waszą szczególną uwagę, że brak zdecydowanego przeciwdziałania rozwijającemu się wstrząsowi może doprowadzić do postępującego niedotlenienia życiowo istotnych narządów, a w konsekwencji śmierci całego organizmu !

Zatrucia

Drogi zatrucia

Możliwe są trzy podstawowe drogi zatrucia:

• droga wziewna (oddechowa),

• droga kontaktowa (przezskórna),

• droga pokarmowa (doustna).

W niektórych wypadkach substancja trująca może dostawać się do organizmu dwoma lub trzema drogami (np. zatrucie środkami ochrony roślin).

Uwaga!
Zatrucie nagłe drogą wziewną zagraża również bezpośrednio ratownikowi. Nie należy podejmować złożonych działań ratowniczych w miejscu wypadku, jeżeli powietrze jest skażone substancją chemiczną, wykazującą gwałtowne i trujące działanie na człowieka. W pierwszym rzędzie trzeba ewakuować wszystkie zagrożone osoby. O ile to możliwe, podczas ewakuacji poszkodowani i ratujący powinni założyć indywidualne środki ochrony przeciwchemicznej (np. maskę przeciwgazową, kombinezon gazoszczelny, ewakuacyjny aparat oddechowy). Jeżeli dysponujecie tylko jednym kompletem takich środków, to powinien używać go ratownik, gdyż w przeciwnym razie nie będzie w stanie udzielić skutecznej i szybkiej pomocy ofierze zdarzenia.

Zatrucia wziewne

Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia drogą oddechową polega na zapewnieniu opieki osobie zatrutej. Poszkodowanych, którzy stracili przytomność i (lub) mają zaburzenia oddychania, należy niezwłocznie usunąć ze strefy zagrożenia i dopiero wtedy podjąć bezpośrednie czynności w celu ratowania zatrutego.W takich przypadkach należy stosować niezbędne środki ostrożności, aby samemu się nie zatruć (rękawiczki gumowe, maseczkę do sztucznego oddychania itp.).Miejsca narażone na emisję tlenku węgla (czadu). W miejscach narażonych na emisję tlenku węgla (piece gazowe, węglowe) niezbędny jest stałe nadzorowanie osób tam pracujących lub przebywających. Często pierwszym objawem zatrucia tlenkiem węgla, który jest niewidoczny i bezwonny, może być osłabienie siły mięśniowej z szybką następującą utratą świadomości - poszkodowani nie będą wówczas w stanie wezwać pomocy !

Rozpuszczalniki do farb i lakierów

Niebezpieczną grupę trucizn wziewnych stanowią rozpuszczalniki do farb i lakierów, które są między innymi neurotoksyczne, czyli mogą powodować:

• pobudzenie lub senność,

• zawroty i bóle głowy,

• zaburzenia widzenia i koordynacji ruchowej przypominające działanie alkoholu.

Pierwsze objawy zatrucia rozpuszczalnikami do farb i lakierów mogą być nietypowe i występować ze znacznym opóźnieniem.

Przykład!
Nawet krótkie, kilkugodzinne malowanie popularnymi emaliami ftalowymi w pomieszczeniu zamkniętym może prowadzić do ciężkiego zatrucia przez wdychanie par rozpuszczalnika emalii. Zabezpieczenie dróg oddechowych całkowicie nie eliminuje zagrożenia, pozostaje wchłanianie przezskórne. Objawy zatrucia mogą pojawić się z kilkugodzinnym opóźnieniem, na przykład po spożyciu posiłku.

Zatrucia kontaktowe

Pomoc doraźna

Zatrucia kontaktowe polegają na przezskórnym wchłanianiu substancji toksycznych. Pomoc w takich przypadkach polega na:

• mechanicznym usunięciu substancji z powierzchni skóry,

• zdjęciu zabrudzonej odzieży,

• spłukaniu zanieczyszczenia rozpuszczalnikiem (stosownym dla danej substancji - najczęściej wodą).

Uwaga!
Do mycia (spłukiwania) skóry zaleca się stosowanie letniej lub zimnej wody. Ciepła lub gorąca woda rozszerza naczynia krwionośne i znacznie ułatwia wchłanianie substancji szkodliwej. Zalecana jest kontrola lekarska na wypadek, gdyby wchłonięta substancja mogła spowodować wystąpienie ogólnoustrojowych objawów zatrucia, nieograniczonych do zmian miejscowych.Warto zwrócić uwagę także na toksyczność miejscową wielu substancji stosowanych jako środki czyszczące i piorące w gospodarstwie domowym (podrażnienia, zapalenia skóry po środkach czyszczących).

  Zatrucia pokarmowe

Zatrucia drogą pokarmową stanowią największy odsetek notowanych wypadków zatruć. Podstawowe metody udzielania pomocy nie są tu skomplikowane - o ile:

• nie doszło do zatrucia substancją żrącą, szczególnie aktywną lub lżejszą od wody (np. benzyną, naftą),

• od momentu zatrucia nie upłynęło więcej niż 4-5 godzin i perystaltyka (skurcz mięśni ściany żołądka) nie przepchnęła zawartości żołądka do dwunastnicy,

• osoba zatruta jest przytomna (współpracujące z ratownikiem).

Wywołanie wymiotów

W przypadku osoby zatrutej, która jest przytomna i współpracuje z ratownikiem, należy u niej wywołać wymioty. W celu wywołania wymiotów należy podać osobie zatrutej 1-2 szklanki ciepłej, dobrze osolonej wody (solanki) i podrażnić palcem (lub polecić wykonanie tej czynności ratowanemu) tylną ścianę gardła (większość poszkodowanych wymiotuje już po wypiciu solanki). Zabieg należy powtórzyć 2-3 razy. Po ostatnim opróżnieniu żołądka warto podać węgiel aktywny ( Carbo medicinalis ) w ilości 30-60 tabletek, dobrze pokruszonych z wodą (zawiesina). Asdsorpcyjne (adsorpcja to wchłanianie powierzchniowe) właściwości węgla aktywnego wspomagają eliminację trucizny, a sam węgiel nie wchłania się z przewodu pokarmowego. Ostatnio zalecane normy przez referencyjne ośrodki ostrych zatruć zakładają dawkowanie nawet 3-4 tabletek węgla aktywnego na każdy kilogram masy ciała pacjenta, czyli podanie nawet 200-300 tabletek jednorazowo! Poradą merytoryczną służy przez telefon Pogotowie Ratunkowe (tel. 999, z telefonu komórkowego - 112) lub regionalny ośrodek leczenia ostrych zatruć.

Uwaga!
Nagłe zatrucia substancją żrącą, szczególnie aktywną lub lżejszą od wody (np. benzyną czy naftą) i sytuacje, w których od momentu zatrucia upłynęło więcej niż 4-5 godzin, a perystaltyka przepchnęła zawartość żołądka do dwunastnicy, wymagają pomocy lekarskiej udzielanej przez profesjonalne służby medyczne (Pogotowie Ratunkowe, szpital). Osób tak zatrutych nie wolno niczym poić, podawać jakichkolwiek środków neutralizujących, szczególnie tzw. domowych i powodować u nich wymiotów, ponieważ istnieje poważne ryzyko zachłyśnięcia zawartością żołądka. Dotyczy to również osób z nawet minimalnymi zaburzeniami świadomości. Zawsze należy starać się zachować opakowanie od substancji, którą ofiara się zatruła. Należy również unikać podawania doustnie mleka, oleju czy wody wapiennej w charakterze odtrutki, jak też i innych neutralizatorów (np. podanie mleka przy zatruciu benzyną może grozić zachłyśnięciem, jak również przyspieszeniem wchłaniania trucizny z przewodu pokarmowego).

Osoby z zaburzeniami świadomości i nieprzytomne

Zatrutą osobę z zaburzeniami świadomości lub nieprzytomną należy ułożyć na boku - w pozycji bezpiecznej (w pozycji "bocznej ustalonej") - i opiekować się nią do czasu przyjazdu lekarza. Okresowo w takich przypadkach należy kontrolować stan przytomności i oddychanie poszkodowanego, a jeśli to możliwe - rozmawiać z nim.

Zatrucia przewlekłe

W sytuacji podejrzenia zatrucia przewlekłego postarajcie się zidentyfikować prawdopodobne substancje toksyczne. W codziennym życiu musicie uwzględnić ryzyko interakcji substancji zawartych w pożywieniu, leków, używek i środków, na które jesteście narażeni na przykład w miejscu pracy.Interakcja to wzajemne nasilanie działania lub reakcji toksycznej, której każda z danych substancji, leków, używek czy środków, na które jesteście narażeni, podanych osobno nie wywołała by.

Konserwanty żywności

Szczególnie kłopotliwą grupę substancji chemicznych stanowią środki służące do konserwacji żywności (tzw. konserwanty). Najczęściej o szkodliwości nadmiaru konserwantów w żywności mogą świadczyć:

• podrażnienie przewodu pokarmowego,

• biegunka,

• nudności,

• wymioty.

Problemem mogą przede wszystkim być interakcje konserwantów z alkoholem (nasilanie działań szkodliwych).

Złamania i zwichnięcia

Powinniście wiedzieć, że wszelkie urazy mechaniczne mogą powodować szereg różnych uszkodzeń układu ruchu człowieka, które polegają na: stłuczeniach, skręceniach, podwichnięciach, a przede wszystkim na złamaniach i zwichnięciach.

Objawy złamań

Jeżeli zauważycie, że poszkodowany nie może poruszać ręką lub nogą, poza tym odczuwa ból oraz pojawia się u niego obrzęk, nienaturalne ustawienie i ugięcie danej kończyny, możecie podejrzewać złamanie.

Objawy zwichnięć

Jeżeli natomiast zauważycie, że poszkodowany ma upośledzoną ruchomość w którymś ze stawów, pojawia się u niego ból, obrzęk, zasinienie i przymusowe ustawienie lub nienaturalna ruchomość, możecie podejrzewać u niego zwichnięcie, czyli uszkodzenie stawu.

Uwaga!
Jeżeli przypuszczacie, że "Wasz" poszkodowany będzie następnie poddany profesjonalnemu postępowaniu lekarskiemu, zadbajcie by nie spożywał żadnych posiłków i napojów. Osoba poszkodowana może być poddana zabiegowi ortopedycznemu w znieczuleniu ogólnym, przy którym konieczna jest przerwa od ostatniego posiłku (około 5-6 godzinna), tak aby pacjent miał "pusty" żołądek. W przeciwnym razie znieczulenie ogólne chorego z pełnym żołądkiem powoduje ryzyko zachłyśnięcia się i zapalenia płuc.

Złamania kości rąk i nóg

Najmniej kłopotliwe jest zabezpieczenie złamań kończyn, tak górnych, jak i dolnych. W takich przypadkach powinniście - pamiętając o zagrożeniu wstrząsem - postarać się w prosty i delikatny sposób unieruchomić złamaną kość.

Stabilizacja złamanej kości

Pamiętajcie, że prawidłową stabilizację złamanej kości ręki lub nogi uzyskacie poprzez unieruchomienie dwóch sąsiadujących złamaniu stawów.

Kończynę górną najprościej przymocować do klatki piersiowej (zgiętą w łokciu). W tym celu możecie zrobić prowizoryczny temblak z podwiniętej poły bluzy, kurtki lub koszuli i zawiesić w nim rękę lub po prostu użyć chusty trójkątnej z zakładowej apteczki. Natomiast kończynę dolną możecie ustabilizować związując ją z drugą nogą, oczywiście omijając okolicę złamania. Najprostszą "szynę" do tego możecie zrobić ze złożonej gazety lub tektury. Pamiętajcie, że w razie złamań z rotacją nie powinno się obracać ich "na miejsce" ponieważ może wtedy dojść do dodatkowego uszkodzenia naczyń krwionośnych i nerwów.

Uwaga!
Otwarte złamania, gdzie odłam kostny przebił skórę, powinniście bardzo delikatnie stabilizować, a ranę przykrywać luźno opatrunkiem z gazy. Nigdy nie wolno Wam doraźnie, amatorsko nastawiać złamań i zwichnięć.

Tępe urazy tułowia

Podczas tępych urazów tułowia często dochodzi do pęknięcia żeber, miednicy - rzadziej mostka. Doraźne postępowanie przy urazie klatki piersiowej, polega na ułożeniu poszkodowanego w pozycji półsiedzącej podpartej.

 

Rysunek 1. Pozycja półsiedząca podparta

 

W takich przypadkach powinniście starać się obserwować czy u poszkodowanej osoby nie narastają objawy duszności, co mogłoby sugerować krwawienie wewnętrzne lub odmę opłucnową.

Złamania mnogie

Jeżeli podejrzewacie mnogie złamania, powinniście raczej stabilizować tułów tylko jednostronnie oklejając go plastrami, niż ciasno bandażować całą klatkę piersiową.

Uraz kości miednicy

W wypadku urazu miednicy najbardziej niebezpieczne są ewentualne uszkodzenia wewnętrzne niż samo złamanie. Należy wtedy przeciwdziałać przede wszystkim bólowi, poprzez ułożenie poszkodowanego w pozycji na plecach, z nieco ugiętymi i podpartymi nogami. Pamiętajcie, że nie wolno wtedy ciasno bandażować bioder.

Złamania kości czaszki i kręgosłupa

Najtrudniejszymi urazami w udzielaniu pierwszej pomocy są złamania kości czaszki i kręgosłupa. Jest tak ponieważ niestabilne kości lub ich odłamy mogą uciskać lub uszkadzać struktury mózgowia i rdzenia kręgowego.

Podejrzenie urazu
Złamania kości czaszki lub kręgosłupa możecie podejrzewać, jeżeli zaobserwujecie u osoby poszkodowanej:

• zaburzenia świadomości,

• drgawki,

• porażenia ruchowe (np. niemożność czynnego poruszania ręką lub nogą),

• zaburzenia czucia,

• nietypowy ból nieuszkodzonych okolic ciała (np. uczucie pieczenia
  czy mrowienia mimo braku ewidentnego miejsca urazu).

Jeżeli macie do czynienia z osobą, która doznała złamania kości czaszki, nie wolno Wam manipulować w okolicy urazu, żeby nie wgłębić ewentualnych odłamków kości do mózgu.

Zwracamy Waszą uwagę, że o ukrytym pęknięciu kości czaszki może świadczyć:

• krwawienie z uszu i nosa,

• zasinienie okolic okołooczodołowych (tzw. "siniaki okularowe"),

• porażenie mięśni twarzy,

• ból i zaburzenia czucia.

W takich przypadkach nie macie zbyt wielkich możliwości działania. Pozostaje jedynie ułożenie wyżej głowy (ze względu na ciśnienie krwi, gdyż w pozycji poziomej ciśnienie krwi jest zrównoważone a w pozycji pionowej ciśnienie w głowie jest niższe niż w stopach) i opieka do chwili przybycia pogotowia ratunkowego.

Transport poszkodowanego

Powinniście wiedzieć, że jeżeli okoliczności wypadku zmuszą Was do przenoszenia osoby, u której podejrzewacie złamanie kości czaszki lub kręgosłupa, to musicie jak najbardziej starać się unikać poruszania jej głową i szyją. Ponadto nie powinniście zginać, skręcać i ściskać kręgosłupa takiej osoby w odcinku piersiowym (tył klatki piersiowej) i lędźwiowym (dół pleców).

Uwaga!
Pamiętajcie, że jedynym uzasadnieniem do przenoszenia, transportu doraźnymi, prowizorycznymi środkami jest tylko i wyłącznie konieczność ewakuacji z miejsca zdarzenia z powodu zagrożenia życia poszkodowanych lub ratowników. Transport takich poszkodowanych zawsze związany jest z ryzykiem śmierci lub ciężkiego kalectwa. Jeżeli już musicie przetransportować osobę poszkodowaną, ułóżcie ją w pozycji leżącej i koniecznie ustabilizujcie jej głowę (np. wałkami z ubrania). Musicie wiedzieć, że poszkodowanego należy przenosić na nosze w cztery osoby, równomiernie unosząc jego ciało - bez szarpania, ściskania, zginania i rotacji. Jeżeli dysponujecie miękkim kołnierzem chroniącym kręgosłup szyjny (tzw. kołnierzem Schanza) powinniście go ostrożnie założyć poszkodowanemu.

Przykład
Zanim założycie kołnierz osobie z urazem, najpierw spróbujcie to zrobić na sobie - umożliwi to Wam zorientowanie się, jak należy go dopasować, aby stabilizował głowę, a nie dusił poszkodowanego. Jeżeli nie dysponujecie zespołem przynajmniej czterech sprawnych ratowników, jedyną dostępną metodą ewakuacji ludzi z podejrzeniem urazu kręgosłupa jest ich wywlekanie - czyli ciągnięcie za ubranie lub na kocu (tak, aby unikać zginania).

Pamiętajcie, że absolutnie niedopuszczalne jest noszenie rannych z urazem kręgosłupa metodą strażacką (na plecach) lub na jednym ramieniu.

 

Rysunek 2. Nieprawidłowy transport poszkodowanego
z urazem kręgosłupa (tzw. metoda strażacka)

 Postępowanie ze zwichnięciami

Urazy stawów

Bardzo kłopotliwe bywają urazy stawów (zwichnięcia). Czasami są one trudniejsze w leczeniu niż złamania. Radzimy Wam unikać prób leczenia domowego, w przekonaniu, że uraz "sam się uzdrowi". Wczesna diagnostyka i leczenie specjalistyczne pozwoli na uniknięcie szeregu rozmaitych trwałych powikłań, gdyż nawet pozornie niewinnie wyglądające urazy nieprawidłowo leczone, potrafią wygoić się z poważną dysfunkcją ruchową lub funkcjonalną. W postępowaniu doraźnym ważne jest tu przede wszystkim unieruchomienie i odciążenie stawu oraz zabezpieczenie go przed szybko narastającą opuchlizną. Absolutnie nie wolno w żadnym wypadku podejmować prób samodzielnego "nastawienia" zwichnięcia. Nie należy rozbierać poszkodowanego, ściągać butów itp. Warto natomiast rozluźnić osobie poszkodowanej buty lub ubranie oraz unieść wyżej jej uszkodzoną kończynę. Decyzję o zastosowaniu długotrwałego usztywnienia, okładów czy rehabilitacji ruchowej może podjąć w tym zakresie wyłącznie specjalista.

39

---