PYTANIA NA EGZAMIN LICENCJACKI

1

1. Humanistyczne i personalistyczne idee wychowania

Humanizm to nurt zapoczątkowany w epoce odrodzenia. Wiąże się z nim „uporządkowanie rozumu, inteligencji, woli działania, tego wszystkiego, dzięki czemu człowiek staje się panem stworzenia i rzeźbiarzem samego siebie”. Na tej podstawie coraz większego znaczenia nabiera kultura intelektualna i oświata. Tymczasem w europejskiej rzeczywistości cele wychowania humanistycznego najdobitniej wyrażał Erazm z Rotterdamu. W swoich dziele pt. Pochwała głupoty, wprawdzie mówił, że wychowanie winno wdrażać do pobożności, lecz jednocześnie za najważniejsze zadanie wychowania uważa:

# zaszczepienie i dawanie gruntownego poznania nauk wyzwolonych,

# zaszczepienie niezależności myślenia

# wdrażanie do powinności życia doczesnego

# a także zaszczepienie form grzecznościowych czyli tzw. kultury bycia.

Jest to więc częściowe odrodzenie greckiego ideału, przy jednoczesnym zachowaniu chrześcijańskiego wzorca dążenia do wiecznego zbawienia, zachowując niektóre zasady kodeksu rycerskiego.

Humanizm był prądem społecznie ograniczonym; wyrażał światopogląd raczej wąskiego kręgu ludzi wykształconych( książęta, zamożne mieszczaństwo).

Konkretnym wcieleniem ideału humanistycznego staje się dworzanin.

Odpowiednim dokumentem obyczajów i wzorów edukacyjnych dworskiej kultury renesansu staje się dzieło Baltazara Castiglione zaadaptowane na warunki polskie przez Łukasza Górnickiego pt. „Dworzanin polski”.

Proces wychowania humanistycznego powinien prowadzić do, możliwie najwyższego stadium osobowego rozwoju człowieka. Zakłada wejście jednostki na drogę samokształcenia i samowychowania, prowadzącego do ukształtowania dwóch struktur psychicznych: „ja aktualnego” i „ja idealnego”, które zawierają wzory osobowe i wartości etyczne, jakie planujemy realizować. W ideologii tej przypisywano jednocześnie człowiekowi centralne miejsce w świecie i najwyższą wartość.
Pedagogika humanistyczna zakreśla swoje cele na uformowaniu osobowości ludzkiej człowieka jako „osoby”. Człowiek przeobrażając rzeczy, wyjaśnia je i wytwarza, nadaje im wartość, czyli realizuje świat osobowości. Na tym polegał humanistyczny sens działalności człowieka.

Personalizm pochodzi od łacińskiego słowa persona czyli osoba. Współcześnie personalizmem określa się :

# doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka, jako osoby

# program działań wspierających rozwój osoby ludzkiej.

Dla pedagogiki personalistycznej szczególnego znaczenia nabiera, koncepcja człowieka. Człowiek jest bowiem istotą społeczną, bytowo zróżnicowaną stanowiąca połączenie 2 elementów: materialnego( ciało) i pozamaterialnego (dusza).Człowiek ulega nieustannemu rozwojowi prze co może „coraz pełniej wyrażać swoją istotę”.

Życie człowieka jest nieustannie rozdzielone między sobą aktualnym a sobą możliwym. J. Tarnowski mówi, że wychowanie w tym ujęciu„ to sposoby i procesy, które istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim społeczeństwie”.

Proces wychowania rozgrywa się w specyficznym napięciu, jakie powstaje pomiędzy:

# nauką

# kulturą

# a także transcendencją.

Stopniowe poznanie rzeczywistości odbywa się na drodze autonomiczności w dokonywaniu wolnych i spokojnych wyborów. Czyli najwyższym celem jest uzdalnianie podmiotu(wychowanka) do podjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju.

Wysuwają się tu trzy podstawowe dziedziny rozwoju wychowawczego:

# wychowanie fizyczne

# -//- intelektualne

# -//- moralne

Dochodzi do tego wychowanie społeczne i religijne.

Jako osoba wychowanek nie jest „rzeczą” ani rodziny ani państwa ani nikogo.

W pedagogice personalistycznej treścią nauczania szkolnego winien być humanizm; integralny a więc literacki, artystyczny, naukowy i techniczny. Stwierdza się istotną rangę szkoły, podkreślając przy tym związek pomiędzy nauczaniem a wychowaniem.

Zauważa się także wychowawczą funkcję rodziny, nie ukrywając jej kryzysów.

Podkreślana jest także godność dziecka, które staje się osobą poddaną wielorakim bodźcom pochodzącym z różnych instytucji wychowawczych.

Za twórcę współczesnego personalizmu uważa się Emanuele Mounier, który uważał, że źródłem jego zaistnienia był kryzys owych czasów: dla moralistów był to kryzys człowieka, dla marksistów problem ekonomiczny.

Współcześnie personalizmem określa się:
• doktrynę podkreślającą autonomiczną wartość człowieka jako osoby i postulującą jej pełną afirmację;
• programy działań wspierających rozwój osoby ludzkiej, podporządkowujące
wartości ekonomiczne i techniczne wartościom osobowo-duchowym.

Opracowano na podstawie książki pt. Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. B. Śliwerski, Z. Kwieciński

2

2. Emancypacja i wychowanie niekierowane - idea pedagogiczna i możliwości jej realizacji.

W pedagogice emancypacyjnej centralna rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny w kreowaniu antydepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów. Emancypacja oznacza wyzwolenie się wyzwolenie się spod władzy społecznej, dominacji i zależności (np. despotyzm, niesprawiedliwość stosunków społecznych) ku swobodnemu wyrażaniu własnych autentycznych potrzeb, równości szans, prawie do samostanowienia, do samorealizacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA.

Pedagogika emancypacyjna jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach.

Można wyróżnić dwa nurty: polityczny i indywidualistyczno - anarchistyczny.

1. Pierwszy nurt poprzez nadanie mu polityczno - instrumentalnego charakteru sprawił, że pedagogika emancypacyjna stała się ruchem protestu przeciwko nowoczesnemu społeczeństwu przemysłowemu, przeciwko ideologii oraz przeciwko szeroko rozumianym zagrożeniom ekologicznym.

2. Drugi nurt indywidualistyczno - anarchistyczny jest źródłem wiary w ukształtowanie nowego człowieka w doskonałym, wolnym od władzy i przemocy społeczeństwie. Jako naczelny cel wychowania umożliwia człowiekowi bycia wolna osobowością, wolną od przymusów jakie niosą za sobą państwo, religia, prawo i normy moralne.

Pedagogika emancypacyjna powstała na przełomie lat 50. i 60. Zapoczątkowana została przez Paolo Freire w Brazylii. Jego zdaniem nie ma innej pedagogiki jak pedagogika uciśnionych - która jako jedna z pośród wszystkich nauk o wychowaniu zainteresowana jest pomocą ludziom w przerwaniu „kultury ciszy" klas uciskanych, by wyrwać ich ze stanu zniewolenia ku własnej autonomii. Tylko ten człowiek jest wolny, który potrafi mówić własnymi słowami, gdyż dzięki mowie staje się podmiotem własnego losu, może ja wykorzystać jako narzędzie do przekształcania świata ( poglądy Freire adresowane były do społeczeństw tzw. trzeciego świata, w których dużo dorosłych jest wykorzystywanych w z racji analfabetyzmu, a tym samym nie możności zrozumienia swojego położenia). P. Freire wskazuje dwa aspekty emancypacji:

• subiektywny - polegający na opanowaniu umiejętności uczenia się poprzez dialog z nauczycielem, który zrozumiałby potrzeby i aspiracje wychowanka i podjąłby z nim współdziałanie

• obiektywny - polegający na podjęciu walki politycznej przeciw formom zbytecznej dominacji

Zadaniem rewolucyjnych wychowawców jest odkrywanie problemów, których nie dostrzega zniewolony naród i formułowanie ich tak, aby ludzie mogli skonfrontować swoją sytuację. Pedagog musi być po stronie biednych, uciśnionych, by przywrócić im wiarę w siebie, we własną przedsiębiorczość, aby nie bali się podejmowania inicjatyw społecznych. Każdy nauczyciel jest politykiem i artystą , więc dowolnie może sterować słabymi ludźmi i stosować wobec nich przemoc. Działalność powinna zmierzać do wyzwolenia od przemocy, rozwiązywania problemów i zlikwidowania „kultury ciszy”. Zadaniem pedagoga jest więc nauczanie jako opisywanie i odczytywanie rzeczywistości, a nie „suche” wbijanie wiedzy do głowy.

Wychowanie emancypacyjne - stało się nurtem ideowo - politycznym i teoretyczną ofertą dla pedagogów i rodziców, gdzie eksponowano idee podmiotowości i wyzwolenia dziecka. Pojawiły się z jednej strony nowe koncepcje:

• „wolność od czegoś”: wychowanie pozbawione represji; wychowanie bez autorytetu;

wychowanie bez lęku; swobodne wychowanie

Z drugiej zaś strony zaistniały określenia potwierdzające, że emancypacja jest procesem przeciwnym formom socjalizacyjnym:

• „wolności ku czemuś”: wychowanie do nieposłuszeństwa; wychowanie antyautorytarne; wprowadzenie w doświadczenie samego siebie; wspieranie samoregulacji; uczenie się siły własnego JA

Z realizacji miedzy wychowaniem a emancypacją wynikają trzy związki (według M. Czerepaniak - Walczak).

1) emancypacja wychowania:

• w wymiarze- socjalizacyjno-enkulturacyjnym - uwolnienie się od nacisków politycznych i ideologicznych

• w wymiarze aksjologicznym - od formułowania celów i zadań wychowania przez dysponentów władzy pedagogicznej

• w wymiarze poznawczym - od nacisku grup interesu

• w wymiarze administracyjno-organizacyjnym od monizmu ofert wychowania i braku dostępności do alternatywnych projektów czy instytucji wychowawczych

• w wymiarze kulturowym - od tradycji i nieodwracalności ról społecznych

2) wychowanie do emancypacji (do emancypowania się) tworzenie warunków do nabywania i rozwijania cech osobowości: godność, odwaga, otwartość i asertywność, sprzyjających osiąganiu własnej autonomii i wolności

3. emancypacja przez wychowanie - staje się jako cel wychowania wyznacznikiem jego treści i form w warstwach:

• personalnej - wyzbycie się ograniczeń wewnątrzosobowych

• interpersonalnej i społecznej - uświadamia prawa, by jednostka mogła uwalniać się od społecznych zależności.

W emancypacji aktywności podmiotu M. Czerepaniak -Walczak wyróżnia trzy poziomy:

• roszczeń emancypacyjnych - należy mi sią, żądam ...

• aspiracji emancypacyjnych - chciałabym osiągnąć, marze o ...

• dążeń emancypacyjnych -jestem na drodze do..., walczą o ..

Wychowanie niekierowane.

Dziecko musi rozstrzygnąć dość zasadniczy problem: Czy wierzyć swoim doznaniom i impulsom, ale za cenę utraty rodzicielskiej miłości, czy może wierzyć temu, jak oni postrzegają jego wewnętrzny świat przeżyć i potrzeb, ale za cenę utraty zaufania do własnych odczuć, myśli i doświadczeń? Pojawia się zatem konieczność dokonania wyboru między dwiema negatywnymi możliwościami, gdyż ono potrzebuje zarówno samodzielności w doświadczeniu i przeżywaniu świata oraz samego siebie, jak i matczynej miłości. Wyjściem z tego dylematu bez takiego uszczerbku może być pedagogika niedyrektywna, która jest częściowo znana w naszym kraju pod nazwą - wychowanie niekierowane.

Za twórcę tego kierunku uznano Carla Rogersa - amerykańskiego psychoterapeutę i pedagoga.

Twórcy tego nurtu proponują porzucenie pedagogiki dyrektywnej, pedagogiki przymusu na rzecz tego, by proces wychowania oraz uczenia się dzieci i dorosłych opierał się na wzajemnej niezależności oraz braku kierowania. W szczególności proponują:

1. Rezygnację z oddziaływań na dziecko poprzez wzory osobowe, autorytety do naśladowania czy identyfikacji na rzecz samodzielnego odkrywania i asymilowania przez dziecko wartości, obdarzania go zaufaniem i współodpowiedzialnością.

2. Odejście od założonych z góry celów i programów wychowawczych na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka takiego, jakie ono jest.

3. Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań na rzecz samostanowienia, samookreślenia, samokontroli i samooceny zachowań indywidualnych każdej osoby.

Wychowanie niekierowane ma swój wymiar pozytywny, określający postawę wychowawcy wobec wychowanka, na którą składają się:

1. Autentyczność - czyli to, by każdy mógł być sobą, by nie czuł się zmuszony do narzucania innym własnych uczuć, ocen i wartości, by był zawsze takim samym oraz poszukującym coraz lepszych warunków do własnego rozwoju, by nie odgrywać przepisanych przez innych ról społecznych.

2. Gotowość czy czujność do udzielania dziecku, stosownej do jego potrzeb pomocy, do udzielania odpowiedzi na jego pytania, do zaspakajania jego zainteresowań, do dzielenia się własnymi doświadczeniami.

3. Empatia - jako szczególna wrażliwość na cudze uczucia, motywy, postawy, wartości i uświadamianie ich sobie.

4. Twórczość - zdolność do zmiany, elastyczności i oryginalności w rozwiązywaniu problemów.

Postawą wszystkich zmian i rozwoju człowieku powinno być tworzenie sprzyjających warunków. W wychowaniu powinny liczyć się nie tyle środki oddziaływań na inne osoby, ile jakość stosunków międzyludzkich, odpowiedni klimat do wyzwolenia się od potencjału osobowego człowieka.

Niedyrektywna postawa wychowawcy oznacza przede wszystkim nie narzucanie innej osobie wzorów osobowych czy zachowania do naśladowania, programów, czynności - nawet drogą perswazji czy ich bezpośredniego komunikowania. Jeśli dziecko ma się z czymś identyfikować czy coś lub kogoś naśladować, to tylko wówczas, kiedy samo dokonuje takich wyborów, przetwarzając owe wzory we własnym doświadczeniu, asymilując je pośrednio z otoczenia czy środowiska wychowawczego.

W świetle rogersowskiej koncepcji teorii niedyrektywnej - wychowanek jest najlepszym przewodnikiem do zrozumienia samego siebie na podstawie wglądu i osobistych doświadczeń. Wychowawca nie kieruje procesem, ale jest zaangażowany jako naturalny słuchacz w pełni akceptujący rozmówcę i staje się aktywnym partnerem poszukującym.

Wychowawca, pomagając wychowankowi w jego rozwoju w sposób oferujący, komunikuje mu tym samym, że nie ma moralnego prawa do sterowania nim czy do ograniczania jego podmiotowości. Wiedza, jaka dysponuje o zjawiskach związanych z wychowankiem nie może być dla niego oparciem, gdyż jest jedną z wielu możliwych i tymczasową, wymaga ciągłej rewizji i rekonstrukcji.

W obszarze edukacji szkolnej pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej - czyli „edukacji inaczej”, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą. Naczelnym hasłem edukacji elastycznej jest stwierdzenie „ szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś lepiej nie zrobił”.

Pedagogika niedyrektywna w szkolnym obszarze edukacji oznacza zarazem eliminację postaw typu „góra - dół” między dorosłymi., a dziećmi, na rzecz autentycznego partnerstwa i wolnego do dominacji dialogu, i to nie zrozumianych, jako kolejny instrument do urzeczywistniania pożądanych celów czy treści uczenia się. Mamy tutaj do czynienia z paradoksalną teorią wpływu, bo przecież pedagodzy tego nurtu nie odżegnują się od nich w kontaktach międzyludzkich. Oznacza to, iż osoby dorosłe pozostają w przestrzeni dziecka w takiej odległości, która by nie godziła w jego podmiotowość, nie dokonywałyby zamierzonego wpływu.

Pedagogika niedyrektywna przyjmuje postać edukacji elastycznej, która organizuje naukę w domu na zasadzie umowy między rodzicami a szkołą.

Naczelnym hasłem edukacji elastycznej jest stwierdzenie, iż: „Szkoła nie robi nic takiego, czego ty byś lepiej nie zrobił”.

Oto najistotniejsze cechy tej edukacji:

• nie ma jednego miejsca dla edukacji; może ich być kilka - szkoła, dom, miejsce pracy, muzeum, biblioteka

• obecność nauczyciela w procesie dydaktycznym nie jest niezbędna

• rodzice nie stanowią kłopotu edukacyjnego, lecz jego rozwiązanie są widziani w roli aktywnych partnerów i współpracowników szkoły

• nauczanie nie musi być tożsame z instruktażem i szkoleniem. Inne rodzaje zdobywania wiedzy są równie ważne np. stymulowanie i pomoc w dotarciu do źródeł dalszej działalność badawczej ucznia - czyli ułatwienie uczenia się

• w programach edukacyjnych można spożytkować dostępne w domach źródła informacji jak np. telewizja, wideo, komputer, magnetofon.

B. Śliwierski, Współczesne teorie i nurty wychowania

3

Pytanie 3 Główne czynniki rozwoju człowieka i znaczenie wśród nich wychowania

i kształcenia.

Współcześnie, w polskiej psychologii rozwojowej rozpowszechniona jest koncepcja czterech

czynników rozwoju, (dialektyczna teoria rozwoju) :

1. Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne organizmu, zwłaszcza układu nerwowego, Wrodzone zadatki anatomiczno-fizjologiczne to przede wszystkim :

• Struktura i niektóre właściwości funkcjonalne układu nerwowego, zwłaszcza mózgu

• Budowa i funkcjonowanie analizatorów

• Typ układu nerwowego, tzn. : siła, równowaga i ruchliwość podstawowych procesów nerwowych - pobudzenia i hamowania, czyli temperament.

1. Aktywność własna jednostki, Aktywność własna jednostki polega na czynnym zaspokajaniu potrzeb, poprzez coraz lepsze orientowanie się w rzeczywistości oraz coraz sensowniejsze działanie. Źródłem aktywności dziecka mogą być przypadkowe, spontaniczne bodźce zewnętrzne, wyzwalające własne działanie i poprzez nie - poszerzające zakres wiedzy, doświadczenia, odczuć empirycznych. Jednakże jego aktywność może być także stymulowana, w sposób zamierzony, poprzez inne osoby. Aktywność ta przybiera coraz wyższe formy - od zabawy, poprzez pracę oraz własną twórczość, kreatywność w stosunku do otaczającej rzeczywistości.

2. Środowisko, Wpływy środowiskowe - oddziałują na dziecko, na jednostkę od początku jego istnienia. Człowiek jest istotą społeczną, żyje w środowisku społecznym, w określonym kręgu cywilizacji i kultury. Poprzez procesy uczenia i dojrzewania stopniowo przyswaja sobie zdolność mówienia, obyczaje, formy zachowań, normy kulturowe swojego środowiska. Szczególną rolę odgrywa tu rodzina, poprzez którą przenikają z zewnątrz różnorodne wpływy. W początkowym okresie nie działają one na dziecko bezpośrednio, lecz poprzez rodziców, rodzinę, rodzeństwo. Wpływy te są dodatkowo wzmocnione silnym zaangażowaniem emocjonalnym obu stron : dziecka i osób z rodziny. Kształtuje się u dziecka obraz wzorca do naśladowania, osoby ważnej dla niego, znaczącej, istotnej. Człowiek podlegając wpływom środowiskowym, również sam bierze udział w procesie przemian społecznych, sam wpływa na kształtowanie się środowiska.

Ogromny wpływ odgrywa środowisko rodzinne w rozwijaniu aktywności twórczej dzieci, w kształtowaniu postawy kreatywnej. Rodzice nie tworzą uzdolnionych dzieci, lecz w dużym stopniu tworzą środowisko, które umożliwia rozwój różnorodnych, potencjalnych zdolności. Chodzi o zapewnienie możliwości pełnej realizacji potencjału twórczego dziecka.

Obok domu rodzinnego ogromny wpływ na dziecko mają środki masowego przekazu, filmy video, gry komputerowe. Dziecko nie rodzi się ani pracowite, ani prawdomówne, ani tym bardziej nie rodzi się przestępcą (jak to głosiły niektóre teorie rozwoju człowieka), lecz kształtuje te cechy pod wpływem oddziaływań środowiska wychowawczego.

3. Wychowanie. Proces wychowania - główną rolę odgrywają tu rodzice, których nikt nie może zastąpić w procesie wychowania. Jest to rola decydująca dla efektów rozwojowych. Rodzice oddziałują :

• poprzez świadome i zamierzone wpływy wychowawcze

• poprzez oddziaływania niezamierzone, nie podlegające jakby kontroli. Składają się na nie:

• czynności i zdarzenia w domu

• wzajemne relacje między członkami rodziny, głównie rodzicami, więzi emocjonalne lub chłód uczuciowy.

W procesie wychowania rodzice powinni przede wszystkim :

• posiadać i prezentować określony system wartości, wskazywać na to, co w życiu najważniejsze, mieć ustaloną hierarchię wartości,

• ustalić normy i zasady postępowania - jasne, czytelne, spójne i rozsądne; pozwoli to dziecku ukształtować własny system zasad i wartości, w oparciu o rozpoznanie dobra i zła, a także podejmować własne decyzje na podstawie własnego osądu rzeczywistości,

• uczyć dziecko ekonomii czasu, racjonalnego planowania zajęć, (opracowania ramowego planu dnia : ile czasu może poświęcić na naukę, ile na rozrywkę, ile na pomoc w domu); umiejętność planowania czasu własnego ma swoje skutki w życiu dorosłym, w pełnionych rolach społecznych - pracownika, rodzica, członka społeczeństwa,

• promować zdrowe i dobre życie, z wykorzystaniem własnego potencjału w każdej ze sfer rozwojowych, (robić z nich dobry użytek), korzystać z kontaktu z przyrodą, rozwijać swoje zainteresowania, unikać uzależnień.

Proces wychowawczy, realizowany przez rodziców, jest czynnie wspomagany przez inne osoby oraz instytucje, nauczycieli, wychowawców i szkołę. Są to osoby wywierające znaczący wpływ poprzez wychowanie i nauczanie.

4

Pytanie 4. Czym odróżnia się wychowanie od socjalizacji- zanalizuj oba pojęcia.

Wychowanie i socjalizacja dzieci pełnią kluczową rolę w ich rozwoju i funkcjonowaniu całych społeczeństw. Wadze tych procesów towarzyszy ich niejednoznaczność teoretyczna, ideologiczna i polityczna, czego bardzo często nie są świadomi wychowawcy bezpośrednio zaangażowani w oddziaływanie pedagogiczne

WYCHOWANIE

„Wychowanie istnieje prawdopodobnie tak dawno jak cywilizacja, i objawia się we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. Jest to więc olbrzymia masa faktów stanowiąca część socjalnego wychowania człowieka” (Z. Mysłakowski, 1964).

„Wychowanie” nie jest określeniem neutralnym, ale obciążonym treścią historyczną, społeczną, filozoficzną i historyczną. Analiza wychowania musi być odniesiona do jego treści, a więc nadawanych mu znaczeń.

Wychowanie, które jest głównym przedmiotem zainteresowania teorii wychowania i innych nauk szczegółowych pedagogiki definiowane jest w różnoraki sposób. I tak rodzaje wychowania można podzielić ze względu na podmiot i przedmiot w wychowaniu, a więc wychowanie :

• dyrektywne, gdzie celem wychowania jest zmiana osobowości, która czyni się pod wpływem oddziaływań społecznych

• humanistyczne, w tym ujęciu celem wychowania jest rozwój osobowości wychowanka

• adaptacyjne, gdzie celem wychowania jest przygotowanie wychowanka do życia w grupie społecznej, a więc wyznacznikiem norm jest społeczeństwo

Jeśli chodzi o pojęcie wychowania, zaznaczyć należy również różnorakie podejścia i koncepcje.

Wincenty Okoń wychowanie traktuje jako świadome organizowanie działalności społecznej opartej na stosunku wychowawczym pomiędzy wychowankiem, a wychowawcą, której celem jest wywołanie określonych, zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują stronę:

-poznawczo instrumentalną (poznawanie rzeczywistości i umiejętne oddziaływanie na nią)

-emocjonalno motywacyjną (kształtowanie stosunku człowieka do świata i ludzi, jego postaw i wartości)

Z kolei Muszyński uważa, iż wychowanie to zamierzone wywieranie wpływu przez wychowawcę na wychowanka, mające na celu wypracowanie u wychowanka odpowiednich postaw.

Inne niemniej znane definicje wychowania to:

• “(...) dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych (...) wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego” (A. Gurycka, 1979)

• “(...) społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia” (S. Kunowski, 1981)

• “(...) działanie zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych, a więc ukierunkowanych, w osobowości jednostki (H. Muszyński, 1981)

• “(...) system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych” (R. Wroczyński, 1976)

• “(...) wprowadzenie do życia wartościowego” (S. Ruciński, 1988)

• “(...) całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie (T. Wujek, T. Pilch, 1974)

• “(...) działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik będący kandydatem na członka grupy społecznej i której zadaniem jest przygotowanie tego osobnika do stanowiska pełnego członka” (F. Znaniecki, 1973)

• “(...) planowana aktywność, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi” (R. Schultz, 2001)

• “(...) jest planowanym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrzne życie innych” (T. Waitz )

• “(...) jest opiekuńczym, regulującym i kształtującym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życia społecznego” (O. Willmann )

SOCJALIZACJA

Socjalizacja jest wpisana w życie każdego człowieka od chwili narodzin jest procesem długotrwałym , zmierza do kształtowania pewnych zachowań. Wyróżniamy 3 sposoby definiowania socjalizacji: definicje antropologiczne - mówią że proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kulturę grupy społecznej. Przyjęcie ról społecznych danej grupy sposobu pełnienia tych ról. Socjalizacja czyni z jednostki istotę społeczną kulturową. Definicje psychologiczne - w danej grupie społecznej możemy przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w danej sytuacji bo człowiek nauczył się w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji (np. zachowanie dziecka w początkowej fazie rozwoju są nieprzewidywalne a te przewidywania pojawiają się w trakcie rozwoju i w efekcie człowiek staje się jednostka przewidywalna) proces kształtowania odbywa się na drodze kontaktu z drugim człowiekiem. Definicje socjologiczne - socjalizacja wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym uczy ja zachowania wg przyjętych wzorców uczy ja rozumienia kultury oraz wykonywania określonych ról społecznych. Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istotą społeczną, przekazanie atrybutów systemu wartości społecznego danej grupy społecznej i sposobu pełnienia określonych ról. Proces socjalizacji ma miejsce w płaszczyźnie - grupa społeczna, jednostka.

Czyli krótko mówiąc

Definicja socjalizacji

Proces przekazywania innym pokoleniom dorobku kulturowego oraz systemu wartości, norm, wzorców zachowań obowiązujących w danym społeczeństwie (co przyczynia się do rozwoju społecznego człowieka, kształtowania jego osobowości, oraz umiejętności niezbędnych dorosłej osobie)

Rodzaje socjalizacji

Pierwotna - obejmuje okres dzieciństwa, zachodzi w grupie pierwotnej, najczęściej na obszarze rodziny. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnym oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły i normy społeczne są przyswajane na drodze zabawy czy naśladownictwa.

Wtórna - okres, w którym człowiek uczy się nowych norm, umiejętności, aby przygotować się na pełnienie kolejnych, nowych ról społecznych (tzw. profesjonalizacja). W toku wzrastania jednostka wchodzi w kolejne grupy wtórne (partie polityczne, zakład pracy itp.)

Instytucje socjalizujące

To np. rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze, gazety, radio, telewizja, czasopisma, Kościół

WNIOSKI

Wychowanie jest to pojęcie węższe niż socjalizacja. Wychowanie polega na wdrażaniu do określonego postępowania poprzez wskazanie jednostce wzorów, jak należy postępować w sposób właściwy, łącząc to z nakłanianiem do akceptowania wartości, którym realizowanie tych wzorów ma służyć. Dokonuje się tego przez perswazję, chwalenie, ganienie, nagradzanie, karanie. Wychowanego traktuje się jako osobę, a nie jako przedmiot do obrobienia w określony sposób. Wychowanie to działanie jawne, celowe w stosunkach asymetrycznych.

W socjalizacji i wychowaniu cele są wspólne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy społ. W procesie wychowania. uczestniczą 2 strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socjalizacji jednostkę do udziału w grupie społ. wprowadza społeczeństwo, człowiek bezpośrednio lub przez reprezentantów. Wychowanie i socjalizacja są procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziaływuje na jednostkę) oba procesy są długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja jest procesem złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. Dynamiczność- występuje i w wych. i w socja. Tak jak zmienia się struktura społeczeństwa tak odbija się to w procesie socjalizacji, jednak dynamiczność jest bardziej widoczna w socjalizacji niż w wychowaniu. Intencjonalność - (w socj. i wych.) przygotowanie, uspołecznienie, wdrożenie do grupy społecznej. Relatywność - cecha procesu wych. przewidywalność w procesie socj. jest nieco większa niż w procesie wych. Interakcyjność- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zależy od struktury grupy społecznej od charakteru grupy, interakcyjność może się pojawiać lecz nie musi bowiem zależy co dana grupa preferuje - jakie wartości (np. wolność, otwartość). Wychowanie i socjalizacja mają cały szereg cech wspólnych ale mimo podobieństw są to 2 różne procesy. Różnice: proces wych. i socj. w kontekście życia jednostki jest oddziaływaniem na tę jednostkę przez oddziaływanie grupy społecznej.

Oddziaływanie na jednostkę: przykłady procesu socjalizacji:
Rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła, środowisko lokalne, mas media, religia, środowisko pracy. Nie każdy z tych przykładów będzie procesem wychowania. Każdy z tych wpływów jest przykładem socjalizacji które przygotowują jednostkę do udziału w życiu.

Człowiek znajduje się nieustannie w polu różnych oddziaływań środowiskowych, które skutkują przyjęciem określonych wpływów społecznych i zachowań.
Czy rodzina zawsze wychowuje? Rodzina zawsze przekazuje pewne wzorce, wartości, normy, ale nie zawsze wychowuje.

5

PYTANIE 5 Uspołecznienie jako proces i pożądany efekt rozwoju człowieka

Wychowanie jest interwencją w proces socjalizacji. Jest ciągiem następujących po sobie zmian jakie zachodzą w człowieku i w otoczeniu (Miller).

Wychowanie jest to dorastanie do zadań ludzi konkretnych społeczeństw, danych okresów historycznych (Suchodolski).

Wychowanie jest to dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych (instytucjonalnych, interpersonalnych) wywołujących zmiany w osobowości człowieka (Górycka).

Osobowość jest zespołem cech psychicznych, za pomocą których można opisywać podstawowe formy zachowania się człowieka. Osobowość w/g Muszyńskiego to system dyspozycji wyznaczających sposób zachowania się jednostki.

Z raportu UNESCO(1978r.) -” Wychowanie jest światem w sobie i odbiciem tego świata”. Jak świat odbija się w osobowości-to problem socjalizacji, indywidualne odebranie świata. Wychowanie polega na tym, żeby ten przypadkowy proces ukierunkować, tworząc nowy świat w sobie. Wychowanie nie powinno być urabianiem, modelowaniem w kierunku zadań i potrzeb wyznaczonych przez społeczeństwo lecz wspomaganiem rozwoju człowieka (pedagogika humanistyczna). Wychowanie powinno służyć wartościom indywidualnego rozwoju człowieka (Russo, Dawey, Korczak).

Wychowanie to pomaganie wychowankowi w rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich możliwości (Klimowicz).
Przytoczone powyżej definicje wskazują na ścisły związek procesu wychowania z procesem socjalizacji. Obydwa te procesy zachodzą w stosunkach społecznych i w procesach społecznych. Socjalizacja jest to wychowanie przez społeczeństwo (Janowski). Wynikiem pozytywnej socjalizacji i wychowania jest uspołecznienie jednostki. Uspołecznienie jest wchodzeniem człowieka w kulturę i równocześnie kształtowaniem jego osobowości.
Zasadnicza różnica dotyczy czynników wychowania i socjalizacji.
Czynnikiem socjalizacji jest środowisko naturalne: rodzina, grupa rówieśnicza, paczki, gangi, społeczność lokalna. Czynnikiem wychowania są instytucje: żłobki, przedszkola, szkoły, organizacje. Socjalizacja jest to proces rozwoju społecznego człowieka będący efektem nie kierowanych i nie uświadamianych oddziaływań otoczenia społecznego. W tym znaczeniu od socjalizacji odróżnia się wychowanie, które jest kierowanym procesem rozwoju społecznego.

Mechanizmy socjalizacji
1.Mechanizm kontroli społecznej.
Są to reakcje środowiska na zachowania jednostki (aprobata lub dezaprobata).
Reakcje te cechuje regularność. Pewne czyny oceniane są w danej grupie jednakowo. Za tymi reakcjami kryje się system norm i wzorów postępowania aprobowanych przez grupę. Mechanizm kontroli społecznej szczególnie skutecznie działa w małej grupie - dzięki bezpośrednim kontaktom członków grupy. Przejawem kontroli jest opinia publiczna. Jednostka szybko odkrywa, że możliwości osiągania własnych celów zależą od pozycji w grupie. Zdobycie dobrej pozycji oznacza zdobycie sobie uznania i popularności. Jednostka to osiągnie, jeżeli jej zachowania będą zgodne z systemem norm i oczekiwań obowiązujących w grupie. Układem wzmocnień dla określonych zachowań człowieka jest aprobata społeczna.

2.Mechanizm wpływu osób znaczących.
Człowiek jest stymulowany do określonych zachowań poprzez interakcję z pojedynczymi osobami .Są to osoby dla niego znaczące, wobec których jednostka zajmuje przychylną postawę i którym przypisuje cenne dla siebie właściwości. Kontakt oparty jest na więzi emocjonalnej. Osobą znaczącą może być: matka, ojciec, koleżanka, przyjaciel, zwierzchnik itp.
Wpływ osób znaczących zachodzi na dwóch poziomach:

• zewnętrzne odwzorowanie czyjegoś zachowania-naśladownictwo,

• odwzorowanie cudzych stanów psychicznych-identyfikacja.

Podłożem naśladownictwa lub identyfikacji są dążenia jednostki do zapewnienia sobie bezpieczeństwa, społecznej akceptacji. Następstwem jest przyjęcie postaw i zachowań osoby znaczącej jako własne. Układem wzmocnień są reakcje tych osób.

3.Mechanizm wzmacniania wewnętrznego.
Stymulatorem pożądanych zachowań jest własna aktywność jednostki, ukształtowana na podłożu wcześniej przyjętych postaw (wyuczonych i zinternalizowanych). Człowiek zawsze dąży do zachowania stanu równowagi w obrębie już ukształtowanych w niej systemów postaw. Zachodzi proces selekcji napływających informacji w celu zachowania ich wewnętrznej zgodności, unikania dysonansu między uznanymi przekonaniami. Jednostka stara się zachować zgodność między tym co czuje, wyznaje, myśli, czego pragnie a tym jak się zachowuje. Są jednak wyjątki. Zdarza się, że zachowuje się tak tylko dlatego, iż pełniona rola społeczna objęta jest mechanizmem kontroli społecznej. Jest ona narzucona i pełniona pod przymusem. Aby pełniona rola miała charakter uwewnętrzniony i trwały (gdyż wtedy prowadzi do trwałych zmian w osobowości) muszą zachodzić następujące warunki:

• Nie może ona być narzucona i pełniona pod przymusem,

• Rola powinna mobilizować do wysiłku, ale jednocześnie ukazywać perspektywy pokonania trudności,

• Pełnienie roli musi budzić przychylną ocenę osób lub grup znaczących,

• Jednostka musi mieć możność pełnienia roli w sposób twórczy.

Procesy wychowania i socjalizacji zachodzą przez cały okres życia człowieka. Ich przebieg zależy od cech psychicznych i poza psychicznych jednostki. Najważniejszym okresem kształtowania się cech indywidualnych jest wiek dziecięcy i wiek dojrzewania. Dzieci i młodzież nie mające odpowiedniego wsparcia w rodzinie i w samym sobie, wykazują tendencje do zachowań ryzykownych, aspołecznych. Nie posiadają umiejętności prawidłowego radzenia sobie z napotkanymi trudnościami życiowymi. Szkoła jako drugie po rodzinie podstawowe środowisko wychowawcze, ma największą szansę wyrównywania szans życiowych młodych ludzi i wspierania ich rozwoju. Nauczyciele poprzez systematyczną pracę mogą dać uczniom możliwość dostrzegania, rozwijania i wykorzystywania osobistych potencjałów, a co się z tym wiąże, lepszego radzenia sobie z trudnościami życiowymi.

 

6

6. Jakie kręgi społeczne i instytucje współtworzą środowisko wychowawcze?

-Rodzina

-grupy rówieśnicze

-środowisko lokalne

-przedszkole

-szkoła

-instytucje opieki nad dziećmi o różnego typu upośledzeniach rozwojowych

- pogotowia opiekuńcze i zakłady wychowawcze sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą wykolejoną
- instytucje opieki zdrowotnej skupiające dzieci chore lub zagrożone chorobą (sanatoria i prewentoria dziecięce)

- instytucje opieki całkowitej - domy dziecka, rodziny opiekuńcze
- świetlice i czytelnie dziecięce i młodzieżowe
- tereny zabaw i gier ruchowych - ogrody jordanowskie i boiska
- kolonie dla dzieci i młodzieży
- poradnie różnego rodzaju

II opracowanie

6. Jakie kręgi społeczne i instytucje współtworzą środowisko wychowawcze?

Środowisko wychowawcze współtworzą takie kręgi społeczne i instytucje jak:

• Rodzina ( rodzeństwo, rodzice, dziadkowie itd.)

• Szkoła ( nauczyciele, uczniowie, dyrekcja)

• Społeczność lokalna ( sąsiedzi, koledzy z podwórka, kościół, lekarze)

7

Pytanie 7 : Przedstaw podstawowe funkcje rodziny.

Rodzina to najmniejsza komórka społeczna, którą tworzy kobieta i mężczyzna, którzy zawarli formalnie zgodnie z obowiązującymi przepisami związek małżeński. Rodzina powstaje więc na wskutek zawarcia małżeństwa.

Podstawowe Funkcje rodziny:
- opiekuńcza
- wychowawcza
- seksualna
- ekonomiczna
- gospodarcza
- prokreacyjna
- socjalizacyjna

Wg. Z. Tyszki:
- materialno - ekonomiczna
- opiekuńczo zabezpieczająca
- prokreacyjna
- seksualna
- legalizacyjno - kontrolna;
- socjalizacyjna;
- klasowa
- kulturalna
- rekreacyjno - towarzyska
- emocjonalno ekspresyjna

Wg. M. Ziemskiej:
- prokreatywne
- usługowo - opiekuńcze
- socjologiczne
- psychologiczne

 Współczesna rodzina ulega szybkim przemianom, dawny typ rodziny patriarchalnej, w której ojciec był jedynym żywicielem i autorytetem, stopniowo zastępowany jest przez rodzinę demokratyczną, w której zazwyczaj zawodowo pracuje i matka, a często i starsze dzieci; w takiej r. stosunki układają się na płaszczyźnie przyjaźni, wzajemnego zrozumienia i współpracy, przy czym zanika podział prac na męskie i żeńskie.

II opracowanie

7. Przedstaw podstawowe funkcje rodziny ( 10 funkcji):

• opiekuńczo-zabezpieczająca ( zapewnia opiekę i bezpieczeństwo)

• emocjonalno-ekspresyjna ( umożliwia wyrażanie sowich odczuć i emocji w sposób jawny; rozmowy na temat odczuwanych emocji).

• Ekonomiczno-gospodarcza ( zapewnia utrzymanie, dobra materialne i zaspokaja potrzeby materialne)

• Socjalizacyjno-wychowawcza( uspołecznia, wychowuje)

• Rekreacyjna ( zapewnienie dziecku rozrywki, rozwijanie zainteresowań dziecka)

• Kulturalna (chodzenie do kina, teatru, czytanie książek, nauka j, polskiego, historii).

• Klasowo-wyznaczająca ( wyznacza pewien podział np. rodzice - dzieci - dziadkowie)

• Kontrolna (kontroluje zachowania dzieci)

8

8. Zagrożenie i kryzysy współczesnej rodziny.

Bardzo istotnym problemem obecnych czasów, który ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie rodziny, jest kryzys gospodarczy i ekonomiczny. Zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych i materialnych coraz częściej staje się wręcz nierealne do zrealizowania. Duże bezrobocie, wzrastające koszty utrzymania sprawiają, że coraz większy odsetek społeczeństwa ma ogromne trudności finansowe. Tego typu problem pochłania bardzo dużą część rodzinnego życia a tym samym prowadzi do zaniedbania, przez rodziców lub prawnych opiekunów, wielu obowiązków wychowawczych. Załamania oraz depresje rodziców, które są następstwem braku pracy czyli tym samym pieniędzy, bardzo negatywnie wpływają na dzieci, a tym samym powodują poważne osłabienie rodzinnych więzi. Często opiekunowi nie potrafią uporać się z tego typu problemami i dlatego nadużywają alkoholu, a to w konsekwencji staje się kolejną przyczyną konfliktów oraz problemów emocjonalnych wszystkich członków rodziny. Ponieważ psychika opiekuna może zostać w jakiś sposób zachwiana, to następstwem tego może stać się silna agresja wobec słabszych członków rodziny. Dzieci, które żyją w strachu przed pobiciem i kłótniami nie potrafią prawidłowo funkcjonować zarówno w społecznościach "podwórkowych" i szkolnych jak również w późniejszym życiu. Uciekając przed domowym "piekłem" albo też poszukując uspokojenia sięgają po alkohol, narkotyki lub trafiają do różnych sekt.

Wyżej omówione problemy mogą prowadzić do rozkładu życia rodzinnego, ponadto mogą być przyczyną rozwodów oraz straty praw rodzicielskich. Najgorsze jest to, iż takie kryzysy w największym stopniu dotykają dzieci.

Coraz częściej obserwowanym zjawiskiem w społeczeństwie są także rodzice, którzy najbardziej zajęci są robieniem kariery i dbaniem tylko o materialne dobro rodziny.

Młodzi ludzie odczuwają brak zaufania oraz małą pomoc od strony rodziców. Dodatkowo ich potrzeby są niewystarczająco rozumiane i otrzymują za małą pomoc przy pokonywaniu życiowych trudności, są podstawowe przyczyny konfliktów i napięć rodzinnych.

Coraz częściej występujące zjawiska patologii społecznej są powodem dezintegracji rodziny, która - jak zaznaczała M. Ziemska - staje się "... kolebką zaburzeń osobowości, psychopatii, nerwic, schorzeń psychosomatycznych, a jedynym ratunkiem dla jednostki, której zagraża rodzina, jest izolacja od jej patologicznego wpływu."

Zagrożeniami i kryzysami rodziny są:

- dążenie do zaspakajanie potrzeb życiowych i materialnych

- zaniedbanie dzieci przez opiekunów

- bezrobocie (następuje załamanie, depresja i nerwica)

- nadużywanie alkoholu

- agresja wobec członków rodziny

- narkotyki i inne substancje psychoaktywne

- brak środków finansowych

- środki masowego przekazu (środki masowego przekazu wpływają na rozwój i postępowanie człowieka)

- osłabienie więzi emocjonalnej

- konflikt pomiędzy dzieckiem a rodzicami

- ucieczka dzieci do sekt, uczestnictwo w subkulturach grup młodzieżowych

- samotne wychowywanie dziecka

- przemoc fizyczna

- niezgodność cech psychicznych, kulturowych

- niezgodność dążeń, ambicji prowadzi to do zdrady

- kryzys rodziny może przybrać postać opuszczenie jej przez jednego ze współmałżonków, po czym następuje separacja i rozwód

9

9. Pomoc rodzinie w przezwyciężaniu zagrożeń wychowania dzieci i młodzieży

Podstawą do rozwiązywania problemów społecznych jest wsparcie rodziny w odbudowywaniu prawidłowych relacji w rodzinie oraz we właściwym wypełnianiu ról społecznych przez jej członków. Wsparcie rodziny powinno być w miarę możliwości wczesne i mieć charakter profilaktyczny, ochronny.Priorytetem wspierania rodziny jest zapewnienie odpowiednich warunków rozwoju dzieci, młodzieży oraz kształtowania wartości i norm związanych z ich wychowaniem.Rodzina, w pierwszej kolejności, powinna mieć możliwość samodzielnego zmierzenia się ze swymi problemami, co pozwala zwiększyć jej szansę na prawidłowe funkcjonowanie w środowisku oraz stymuluje aktywność własną, wyzwala potencjał i pozwala na uczenie się nowych umiejętności.Pomoc powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin poprzez przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych przy wykorzystaniu własnych zasobów oraz zasobów środowiska. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. Pomoc powinna być nakierowana na wykorzystanie zasobów własnych rodziny, na wsparcie osoby w rodzinie, w środowisku lokalnym przy wykorzystaniu grup samopomocowych, Kościołów, organizacji pozarządowych.Wsparcie instytucjonalne w sytuacji, gdy osoba, jej otoczenie, rodzina, środowisko lokalne, staje przed problemami, których samodzielnie nie potrafi rozwiązać. Formy wsparcia dziennego powinny być wykorzystane przed formami całodobowymi.Pomoc powinna służyć odbudowie i podtrzymaniu umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnieniu ról społecznych. Zadanie to winno być realizowane przede wszystkim przez : • Wzmocnienie i wyzwalanie zasobów tkwiących w rodzinach; Wspieranie rodziców w ich funkcjach opiekuńczo - wychowawczych; • Poprawę bezpieczeństwa socjalnego rodzin; • Poprawę jakości życia rodzin zagrożonych ubóstwem i innymi problemami społecznymi; • Zapewnienie równego i sprawiedliwego dostępu do socjalnej, oświatowej i kulturalnej infrastruktury

ZASADY OGÓLNE SYSTEMU PROFILAKTYKI I OPIEKI NAD DZIECKIEM I RODZINĄo Podmiotowość rodziny, ochrona praw rodziny i dziecka; o Pierwszeństwo prawa dziecka do życia w zdrowej rodzinie; o Kompleksowość działań podmiotów publicznych i niepublicznych w działaniach na rzecz rodzin;o Pierwszeństwo dziecka do ochrony i praw - zwłaszcza niepełnosprawnego oraz zagrożonego ubóstwem, deprawacją, degradacją i marginalizacją społeczną; o Edukacja podstawowym warunkiem rozwoju jednostkowego i zbiorowego - priorytet dla rozwoju indywidualnego potencjału i zdolności każdego dziecka; o Profilaktyka przed interwencją w rozwiązywaniu problemów rodziny i młodego pokolenia; o Preferowanie / promocja rozwiązań systemowych w pracy z dziećmi i młodzieżą, opartych na subsydiarności, elastyczności, kompleksowości, efektywności, ciągłości i różnorodności form działania; o Wspieranie rodziny w realizacji jej funkcji wychowawczych, opiekuńczych i socjalnych.

BADORA Sylwia, CZEREDRECKA Barbara, MARZEC Danuta : Rodzina i formy jej wspomagania. - Kraków : Oficyna Wydaw. "Impuls", 2001. - S. 41-66: Czynniki zagrażające funkcjonowaniu współczesnych rodzin.

IZDEBSKA Jadwiga : Dziecko w rodzinie u progu XXI wieku : nadzieje i niepokoje. - Białystok : TRANS-HUMANA, 2000. - S. 29-98: Sytuacja dziecka u progu nowego wieku w kontekście zagrożeń struktury i funkcjonowania współczesnej polskiej rodziny.

PROBLEMY współczesnej rodziny w Polsce : materiały z II Ogólnopolskiego Sympozjum Naukowego / red. Nauk. Henryk Cudak. - Piotrków Trybunalski : Wydaw. Filii kieleckiej WSP w Piotrkowie Tryb.,1998

10

10. Rola środowiska rówieśniczego w procesie socjalizacji

W całokształcie oddziaływań wychowawczych na jednostkę, grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną funkcję w procesie socjalizacji. Zaspokaja ona te potrzeby społeczne, których wychowawcy, reprezentujący pokolenie dorosłych, nie są w stanie zaspokoić. Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w grupie rówieśniczej - w zależności od pełnionej tam roli - wzmacnia poczucie własnej wartości i poczucie społecznej przydatności jednostki. Mechanizm socjalizacji przez przynależność do grupy rówieśniczej polega także na tym, że włączającemu się do grupy zależy na uznaniu jej członków. Na uznanie to trzeba sobie zasłużyć, podobnie jak trzeba zdobyć sympatię kolegów, zachowując się zgodnie z obowiązującymi w grupie normami i sankcjami.

11

Pyt. 11 Jakie dostrzegasz zmiany w funkcjach szkoły w dzisiejszym czasie społecznym?

Okoń definiując funkcje szkoły zaznaczył, że trzeba je określić, z punktu widzenia i oczekiwań społecznych, a nawet jeszcze więcej- potrzeba i aspiracji społecznych, a także z punktu widzenia potrzeb i aspiracji jednostki. Jednoznaczne określenie funkcji szkoły nie jest łatwe. Świadczyć tym może zarówno charakter samego przedmiotu, jak i dotychczasowy chaos w określeniu celów i funkcji szkoły. Czynniki, od których zależny funkcjonowanie szkół, są ogromnie zróżnicowane i mało wymierne lub całkiem niewymierne, a przy tym pod wpływem przemian historycznych stale ulegają przewartościowaniom. Równocześnie zmienia się i sama szkoła i to zarówno pod wpływem czynników, od których zależy, jak tez ze względu na procesy wewnętrzne, które dokonują się w niej samej. Najważniejsze są te funkcje szkoły, które wiążą się z życiem jej wychowanków w społeczeństwie, z ich życiem osobistym, z kulturą, z szeroko pojętym środowiskiem i z życiem zawodowym. Celem szkoły ma się stać takie przygotowanie młodych pokoleń do dorosłego życia, aby mogły one aktywnie uczestniczyć w życiu społecznym i politycznym kraju, a także dostarczały rozwój swojego kraju, na tle rozwoju Europy i świata.

Wydaje mi się, że współczesna szkoła swoje funkcje musi wypełniać w zależności od tego, gdzie się znajduje i z jakich środowisk pochodzą jej uczniowie. Szkoła musi zwracać większą uwagę na to, czego uczniowie potrzebują, oraz czego od nich będzie wymagało społeczeństwo.

I tak jeśli szkoła znajduje się w miejscu zamieszkiwanym przez rodziców pochodzących ze środowisk społecznie uprzywilejowanych, posiadających pracę, która pozwala im utrzymywać rodzinę na odpowiednim poziomie to wtedy wydaję się najważniejsza funkcją, funkcja dydaktyczna. Ta funkcja szkoły ma się jednak opierać na indywidualizowaniu pracy z dzieckiem i treści kształcenia oraz zdobycie minimum wiedzy przez dzieci. Ważne jest organizowanie zajęć pozalekcyjnych i tworzenie warunków do maksymalnego rozwoju zdolności.

Funkcja opiekuńcza powinna dominować najczęściej w środowisku, w którym rodzice uczniów pozbawieni pracy, nie są w stanie zaspokoić nawet podstawowych potrzeb swoich dzieci. Szkoła koncentruje się wtedy na zapewnieniu bezpiecznego środowiska dla uczniów szkół, dbałości o zdrowie i rozwój fizyczny. Ważne jest tworzenie poczucia bezpieczeństwa psychicznego dziecka. Kolejnym zadaniem jest organizowanie zajęć korekcyjno- kompensacyjnych. Potrzebna jest także dobra współpraca rodziców ze szkołą. Inne zadanie opiekuńcze to zapewnienie przez szkołę pomocy materialnej, przede wszystkim pożywienia, odzieży, podręczników i przyborów szkolnych. Takie podejście jest tradycje i trzeba je wzbogacać o nowsze pojmowanie funkcji opiekuńczej. Jest to wspomaganie rozwoju polegającym na tworzeniu optymalnych warunków do rozwoju, zaspokojeniu potrzeb psychicznych i społecznych, wzbogacanie potrzeb przez rozwijanie zainteresowań i zamiłowań, zapewnieniu możliwości indywidualnego rozwoju według posiadanych możliwości. Zadania te niestety znalazły się przede wszystkim w obrębie funkcji dydaktycznej.

Najważniejszymi zadaniami funkcji wychowawczych powinno być przekazywanie norm społecznych, dostarczanie wzorów przez nauczycieli, wdrażanie do samodzielności, umiejętność współdziałania, kształtowanie postaw obywatelskich.

Myślę, że bardzo ważną rolę odgrywa także funkcja środowiskowa szkoły. Dotyczy ona głównie współpracy szkoły ze środowiskiem lokalnym. Zwrócę tu uwagę na współpracę z rodzicami w zakresie zgodności oddziaływań wychowawczych i rozpoznawania potrzeb dzieci. Szkoła powinna częściej organizować zebrania, spotkania indywidualne, z rożnego rodzaju specjalistami, uroczystości klasowe, wspólne wycieczki. Potrzebna jest ścisła współpraca z poradniami psychologiczno- pedagogicznymi oraz z innymi szkołami (konkursy, festyny, zawody sportowe, lekcje otwarte). Sporadyczna współpraca z takimi placówkami jak kina, teatry, muzea powinna także się rozwinąć .

Ostatnia ważna funkcja szkoły to funkcja kulturotwórcza. Ważne jest tu wdrażanie do czytelnictwa, kreatywne zapoznawanie z podstawami sztuki teatralnej, filmowej, muzycznej, pozytywne nastawienie do dziedzictwa kulturowego, kształtowanie umiejętnego korzystania z mass mediów, zapoznawaniem z pięknem kraju, tworzenie sytuacji edukacyjnych dla twórczości dzieci, poznawanie tradycji narodowych i krajów bliskich. Zadania te są ważne szczególnie od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, gdyż podkreślają konieczność utrzymania odrębności narodowej, a z drugiej strony integracji z innymi krajami. Absolwenci szkoły, która kładzie duży nacisk na tą funkcję powinni wyróżniać się w środowisku swą postawą i stylem życia. Dobrze orientowaliby się w świecie wartości i potrafiliby dokonywać właściwych dla siebie wyborów. Powinni posiadać wysokie kompetencje, ale jednocześnie cechować miałby ich partnerski stosunek i życzliwość wobec innych ludzi

Nowa Szkoła 2/2005

Szkoła w współczesnym świecie po red. B. Muchackiej i M. Szymańskiego

12

Pytanie 12. Podaj przesłanki uzasadniające potrzebę integracji lokalnego środowiska wychowawczego

I. Podstawowe pojęcia do zagadnienia

• środowisko wychowawcze

„Środowisko wychowawcze to społecznie kontrolowany, ukierunkowany na realizacje

określonych celów system bodźców społecznych i kulturowych” Stanisław Kowalski za Florianem Znanieckim

„Środowisko wychowawcze jest częścią obiektywnego środowiska społecznego człowieka,

tworzą je osoby, grupy i instytucje pełniące zadania wychowawcze tzn. pobudzające jednostki, grupy dzieci do przyswajania wartości moralnych i zgodnych z nimi zachowań odpowiadających ideałowi wychowawczemu.” Aleksander Kamiński

• środowisko lokalne

Gromada ludzi żyjących na małej powierzchni, przestrzeni, wyznaczającej wspólny sposób życia. Środowisko lokalne może obejmować wieś, gminę, małe miasteczka, dzielnicę dużego miasta o wyraźnych cechach zróżnicowania regionalnego. Jest to środowisko, w którym skupia się większość stosunków między zamieszkującymi go osobami.

• Integracja lokalnego środowiska wychowawczego

Proces różnorodnych działań opiekuńczo - wychowawczych których celem jest łączenie wszystkich kierunków i form działalności w jednolitą całość strukturalną i funkcjonalną po to, aby zapewnić optymalną realizację zadań i celów opieki i wychowania.

Rezultatem procesu integracji jest zwarta, scalona wewnętrznie struktura organizacyjno - treściowa działalności opiekuńczej i wychowawczej danej placówki lub zespołu tych placówek, instytucji opiekuńczo - wychowawczych na terenie środowiska lokalnego i okolicznego.

II. Uzasadnienie potrzeby integracji lokalnego środowiska wychowawczego

Współcześnie funkcjonują trzy sposoby rozumienia lokalnego środowiska wychowawczego:

• naturalistyczne: naturalne warunki umożliwiające i wspierające rozwój człowieka

• pozytywistyczne: wychowawcze bodźce stymulujące, realizowane przez odpowiednio przygotowane instytucje

• humanistyczne: wychowanie odbywa się przez interakcje uczestniczących i aktywnych w środowisku podmiotów, które tworzą dynamiczny układ społeczny; w centrum zainteresowania znajduje się człowiek jako podmiot i czynnik sprawczy zmiany

Postulat integracji środowiska wychowawczego człowieka wypływa z ujęcia humanistycznego. W ujęciu tym na plan dalszy schodzi perspektywa formalno-instytucjonalna środowiska wychowawczego na rzecz wychowania rozumianego jako dialogu, spotkania i współdziałania ludzi. Integracja jest w tak rozumianym lokalnym środowisku wychowawczym istotnym postulatem prawidłowo przebiegającego procesu rozwoju jednostek i grup społecznych. Integracja sprawia że:

• możliwe jest podejmowanie skutecznych działań rozwiązujących lokalne problemy społeczne

• łatwiejsza staje się diagnoza, planowanie i ocena skuteczności działań o charakterze opiekuńczo-wychowawczym, kulturalnym, edukacyjnym (z edukacją ustawiczną włącznie) itp.

• adresatem skierowanej w środowisku lokalnym pomocy lub wsparcia staje się człowiek, uwzględniając wszelkie jego potrzeby istotne do zaspokojenia

• ograniczony jest wpływ i znaczenie takich negatywnych zjawisk społecznych jak alienacja czy anomia społeczna

• możliwa staje się skuteczna realizacja postulatu wypracowywania przez podmioty wychowawcze jednego systemu wartości, symboli, tradycji, przy równoczesnej świadomości odrębności i chęci współdziałania w ramach systemu wychowawczego

• konsekwencje ostatniego punktu mają wpływ na rozwój indywidualny podmiotu wychowania, osiąganie przez niego dojrzałości i poczucia tożsamości budowanego w czasie podejmowania różnych zadań rozwojowych

• wzrasta możliwość przystosowywania się społeczności lokalnej i ludzi w niej żyjących do zmieniających się warunków o charakterze społecznym, ekonomicznym, politycznym, kulturowym

Proces integracji stawia następujące wymagania w lokalnym środowisku wychowawczym:

• człowiek w środowisku (i jego wychowanie) musi być traktowany w sposób całościowy, zintegrowany, z uwzględnieniem wszystkich sfer rozwojowych;

• musi zostać dokonany odpowiedni podziału zadań i przydzielony poszczególnym podmiotom;

• aktywność musi polegać na stałej współpracy;

• do działań na rzecz opieki i wychowania zaktywizowania musi być cała społeczność;

• muszą być określone i zharmonizowane zasady współpracy wszystkich aktywnych w środ. podmiotów;

13

Pytanie 13 Edukacja równoległa: - rozumienie, znaczenie, formy

- w znaczeniu węższym edukacja równoległa to kształcenie i wychowanie pozaszkolne rozumiane jako układ placówek poza szkołą, obejmujący swym oddziaływaniem część dzieci i młodzieży

- w znaczeniu szerszym edukacja równoległa to całokształt wpływów i oddziaływań zarówno planowanych jak i samorzutnych na dzieci, młodzież i dorosłych w różnych dziedzinach ich życia i działalność w warunkach pozaszkolnych.

Znaczenie edukacji równoległej:

- powinna organizować czas wolny twórczo

- powinna wyrównywać braki e4dukacji szkolnej

- powinna kształtować postawę jednostki typu umiejętność współpracy i współdziałania w grupie

- powinna przyspieszać rozwój, adaptację społeczną

- powinna być edukacją trzech pokoleń: dzieci, młodzieży i dorosłych.

Formy edukacji równoległej:

- instytucje wychowania naturalnego: rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedztwo

-placówki opieki wychowawczej: domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, rodziny zastępcze, zakłady wychowawcze, schroniska dla nieletnich

- placówki wspomagające rozwój dzieci i młodzieży: domy kultury, czytelnie, kluby, świetlice środowiskowe

- instytucje bezpośredniego upowszechnienia kultury i sztuki: kino, teatr, filharmonia, muzeum

- media i multimedia: telewizja, Internet, prasa, wydawnictwa, radio

-stowarzyszenia i organizacje: kościół, grupy wyznaniowe, partie polityczne, placówki pracy twórczej

14

Pytanie 14. Wyodrębnij składniki procesu kształcenia i określ ich wpływ na efektywność tego procesu.

Formy w procesie kształcenia:

1. przewaga roli nauczyciela (encyklopedyzm)

2. przewaga roli ucznia (Dewey)

3. zrównoważenie roli uczenia i nauczyciela

Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast uczniowie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspólnych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia:

• integracja procesu uczenia się z procesem nauczania

• integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań

• wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem

• indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności

• organizacyjna i metodyczna elastyczność

Okoń jest autorem koncepcji siedmiu ogniw procesu kształcenia, których łańcuch jest rozerwalny. Elastyczność tej teorii wyraża się w tym, iż na jednej lekcji niekoniecznie należy stosować wszystkie te ogniwa, czasami nawet korzystniej jest pominąć któreś z nich.

Na efektywność tego procesu składają się:

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji czyli:

• wprowadzenie określonych reguł i procedur

• przedstawianie zasad w pozytywnej formie

• tworzenie zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

• podkreślanie znaczenia zasad

• egzekwowanie przestrzegania zasad

• czujności nauczyciela

• odpowiednie tempo i rytm pracy

• płynny przebieg zajęć

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza się:

• brak uświadamiania uczniom celów lekcji

• zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

• podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

• brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

• brak świadomości celów lekcji

• stosunek rodziców do szkoły - aspiracje rodziców

• wpływ ich starszego rodzeństwa

• przejawiana postawa w sytuacji zmuszającej go do samodzielnej nauki prowadzącej do ujrzenia jej celu

• brak motywacji

15

15 Jakie wnioski wynikają z koncepcji i rozwoju edukacji ustawicznej dla modyfikacji założeń
i programów edukacji szkolnej?

W tradycyjnym systemie edukacji kładło się nacisk na przyswajanie wiedzy faktograficznej. Zasadniczym celem edukacji było wyposażenie ucznia w wiedzę przez realizację odpowiedniego programu nauczania. Miarą oceny ucznia były głównie tempo i zakres opanowanej wiedzy. W ramach systemu publicznego najbardziej rozwijało się szkolnictwo podstawowe i średnie. Kształcenie zawodowe łączono
ze szkolnictwem ogólnym. Wykwalifikowany robotnik w miarę upływu czasu coraz częściej posiadał maturę.

Koniec XX w. przyniósł, jakościową zmianę w rozwoju edukacji. W epoce postindustrialnej, społeczeństwo budowane jest w oparciu o informację - to ona zaczyna mieć podstawowe znaczenie i ona organizuje aktywność ludzką. Większego znaczenia nabrały opanowywane umiejętności a nie wiedza.

Potrzeba kształcenia ustawicznego, pojawiła się w tym kontekście jako próba sprostania wymaganiom w świecie dynamicznie zmieniających się technologii oraz procesów gospodarczych.
To również odpowiedź na wyzwania wynikające z postępującej szybko globalizacji. Koncepcja kształcenia ustawicznego sformułowana została przez UNESCO w latach 70., a następnie rozwinięta w latach 90.
w dokumentach OECD jako koncepcja kształcenia przez całe życie (lifelong learning). Edukacja ustawiczna oznacza stałe odnawianie i doskonalenie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Kształcenie nie ogranicza się tutaj do okresu nauki w szkole, lecz trwa, w różnych formach, przez całe życie człowieka. Oznacza doskonalenie zawodowe, przekwalifikowanie i reedukację.

Żyjemy w świecie, w którym częsta staje się potrzeba zmian umiejętności potrzebnych
do wykonywania najważniejszych zawodów i zmiany w liczebności poszczególnych zawodów. Trudno precyzyjnie projektować rozwój techniki, produkcji i usług; człowiek rozpoczynający dziś pracę niezależnie zresztą od tego, czy pozostanie w swoim zawodzie (co staje się coraz mniej powszechne), czy zamieni
go na inny - będzie w ciągu swojej kariery zawodowej wielokrotnie dokształcał się.

W sferze edukacji należy przygotowywać dzieci i młodzież do tego, że proces zdobywania wiedzy oraz umiejętności będzie trwał także po opuszczeniu szkoły. Stąd tak ważna i akcentowana w programach szkolnych jest nauka o tym, jak się uczyć, jak zdobywać informacje i jak akumulować wiedzę. Kształtowanie postaw sprzyjających uczeniu się przez całe życie wymaga systematycznych działań, począwszy już od edukacji wczesnoszkolnej. Do zadań szkoły należy uświadomienie uczniom faktu,
iż wiedza i umiejętności zdobyte w procesie kształcenia formalnego (w systemie szkolnym) stanowią tylko podstawę do permanentnego uczenia się. Już obecnie szkoła przestaje być jedynym miejscem zdobywania wiedzy, a staje się coraz bardziej instytucją uczącą, jak się uczyć. To umiejętność uczenia się
i samodzielnego powiększania swoich kwalifikacji musi stanowić jedną z kluczowych umiejętności przydatnych właściwie wszystkim. Uczeń opuszczający szkołę powinien zatem:

• umieć i chcieć samodzielnie poprawiać swoje umiejętności i zdobywać nowe (aspekt motywacyjny uczenia się)

• samodzielnie tworzyć swoją ścieżkę kształcenia, przewidując jakie umiejętności okażą się przydatne w jego karierze zawodowej (ważne przy tym stają się modyfikacje w sys. edukacyjnych programów doradztwa zawodowego i rozłożenie ich na cały okres edukacyjny)

• posiadać umiejętności komunikowania się i współdziałania (np. um. tworzenia wspólnych projektów, uzgadniania i realizacji celów grupowych)

• posiadać umiejętność krytycznego i twórczego myślenia,

• umieć rozumieć, wykorzystywać i tworzyć informacje

• posiadać umiejętność posługiwania się technikami informatycznymi (bez tej umiejętności trudno będzie zdobywać wiedzę w przyszłości, w ramach kształcenia ustawicznego - np. korzystanie
  z e-learning)

W polskim szkolnictwie kształcenie w/w umiejętności staje się celem procesu edukacyjnego. Znalazły się one we wszystkich podstawach programowych kształcenia ogólnego i zawodowego. Działania te w swoich zamiarach mają prowadzić do budowania nowoczesnego społeczeństwa informacyjnego,
w którym kształcenie ustawiczne jest procesem wpisanym w jego istotę. Jest to społeczeństwo oferujące możliwość wszechstronnego rozwoju, kształtujące człowieka elastycznie reagującego i dostosowującego się do przemian cywilizacyjno-kulturowych.

Obecnie wskazane jest również zintegrowanie trzech ważnych form kształcenia: k. formalnego (oparte o program, stopnie, oceny, prowadzone w instytucjach edu.), k. nieformalnego (edukacja prowadzona poza formalnym sys. szkolnym), k. incydentalnego (edukacja nabywana niesystematycznie na podstawie doświadczeń życiowych - wiedza, sprawność, umiejętność, postawy, przekonania, zdobywana np. przez media, kontakty z różnymi ludźmi, grupami społ.). Będzie to ułatwiało ustalenie się właściwych relacji między różnymi podmiotami biorącymi udział w edukacji i będzie tworzyło miejsca do intensywnej i szerokiej wymiany doświadczeń edukacyjnych (organizacyjnych, metodycznych
i merytorycznych). System edukacji stanie się przez to bardziej otwarty i elastyczny, wspierający człowieka w stałym i wszechstronnym rozwoju.

„STRATEGIA ROZWOJU KSZTAŁCENIA USTAWICZNEGO DO ROKU 2010” - MEN 2003r.

„RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNYM POLSKA 2004: W TROSCE O PRACĘ” - UNIC w Warszawie

„STRATEGIA ROZWOJU SPOŁECZEŃSTWA INFORMACYJNEGO W POLSCE DO ROKU 2013” - MSWiA 2008

16

Prywatyzacja w oświacie - mocne i słabe strony. Pytanie nr 16

Wolny rynek edukacyjny w Polsce zaczął się tworzyć na początku lat 90, XX wieku. Zapoczątkowały go dwie decyzje; o możliwości tworzenia szkół niepublicznych oraz decentralizacji zarządzania (autonomiczność szkoły, mają możliwość tworzenia własnej tożsamości - własnej tradycji). Przyśpieszenie nastąpiło pod koniec tej dekady w wyniku wprowadzenia reformy systemu oświaty.

Obecnie wolny rynek oświatowy w Polsce tworzą następujące elementy:

• Różnorodność oferty edukacyjnej- od 89 r. rodzic nie musi posyłać dziecka do szkoły rejonowej w ramach realizacji obowiązku szkolnego, lecz może wybierać między różnymi placówkami oświatowymi; publicznymi, społecznymi, prywatnymi, świeckimi, religijnymi i o różnych profilach autorskich,

• Wielość źródeł finansowania- kiedyś szkoły finansowane były wyłącznie z budżetu Państwa, w momencie przejęcia placówek oświatowych przez samorządy istnieje możliwość ich dofinansowywania z różnych źródeł (dodatkowe fundusze pozyskiwane przez szkołę wkład własny rodziców),

• Zjawisko konkurencji- niż demograficzny spowodował, iż aktualnie szkoły się wyludniają i aby utrzymać się na rynku muszą zabiegać o pozyskanie uczniów, zachęcają uczniów propozycjami atrakcyjnych kierunków bogatą ofertą zajęć pozalekcyjnych,

• Rozszerzenie kompetencji dyrektorów szkół-przekazanie kompetencji na niższe szczeble, istotne jest tutaj nadanie szerokich uprawnień kierownikom placówek edukacyjnych, w celu poprawy jakości pracy szkoły,

• Swoboda programowa oraz możliwość tworzenia wewnętrznego systemu oceniania uczniów - w szkołach obowiązuje jednolita podstawa programowa, jednak tematyka tej podstawy może być ujmowana w szerokim zakresie, od kilku lat szkoła może tworzyć własny system oceniania,

• Wzrastający wpływ rodziców i środowiska lokalnego na placówkę- władze lokalne stały się w pełni odpowiedzialne za funkcjonowanie szkoły, za to, kto uczy, kto kieruje…, a rodzice coraz bardziej uświadamiają sobie, że są klientami szkoły świadczącej usługi edukacyjne.

• Porównywalność jakości pracy szkoły i nauczyciela-mierzenie jakości pracy jest konieczne, aby rodzice i środowisko lokalne miało wiedzę o tym, jak pracują poszczególne placówki edukacyjne, aby móc podjąć decyzję, do której szkoły zapisać dziecko.

Do mocnych stron prywatyzacji oświaty można zaliczyć:

• Różnorodność ofert edukacyjnych,

• Usługowy charakter oświaty,

• Stwarza klientom (rodzicom), możliwość wyboru placówki dla własnego dziecka,

• Kieruje działania szkoły na spełnianie oczekiwań usługobiorców (rodziców),

• Szkoła uzyskała swobodę działania umożliwiającą tworzenie własnej tożsamości,

Do słabych stron prywatyzacji oświaty można zaliczyć:

• Preferowanie wiedzy encyklopedycznej - im szkoła jest wyżej notowana na rynku, wtedy dla nauczycieli najważniejszy staje się nie wszechstronny rozwój ucznia a ile stron podręcznika potrafi wiernie odtworzyć,

• Koncentrowanie się na rankingach- im większa renoma szkoły tym większe skupienie na uczniach uzdolnionych, którzy poprzez sukcesy przysparzają szkole punktów; dzieje się tak ze szkodą dla uczniów o niższym potencjale intelektualnym,

• Niezdrowe współzawodnictwo- nie tylko między uczniami, ale także między nauczycielami i dyrektorami w celu zdobycia wysokiej pozycji w lokalnej albo regionalnej oświacie,

• Przerost formy (promocji) nad treścią, czyli rzeczywistym poziomem usługi edukacyjnej. Czasami szkoła umiejętnie stosuje bardzo efektowne środki promocji i w ten sposób prezentuje obraz nieadekwatny do faktycznego poziomu swojej działalności,

• Skłonność do bezkrytycznego wdrażania wszelkich innowacji( również takich, które nie mają rzeczywistej wartości pedagogicznej) po to by szkoła była postrzegana jako nowoczesna

Od wolnego rynku oświatowego nie ma odwrotu mając, zatem świadomość mocnych i słabych stron konieczne jest podejmowanie takich działań, które wzmocnią to co jest dobre w takim systemie i jednocześnie ograniczą niebezpieczeństwo tworzenia nierównych szans edukacyjnych ( np. dla dzieci z uboższych rodzin).

Literatura: L. Gawrecki, Promocja placówki edukacyjnej, Konteksty ekonomiczne i pedagogiczne, Poznań 2008

17

Pytanie 17. Wyodrębnij składniki procesu kształcenia i określ ich wpływ na efektywność tego procesu.

Formy w procesie kształcenia:

4. przewaga roli nauczyciela (encyklopedyzm)

5. przewaga roli ucznia (Dewey)

6. zrównoważenie roli uczenia i nauczyciela

Nowoczesny system kształcenia charakteryzuje się tym, iż rola nauczyciela i podległych mu uczniów stanowią pewną zintegrowaną całość. W procesie tym nauczyciel posiada kierowniczą rolę natomiast uczniowie wykazują aktywny i samodzielny udział w lekcję. Wincenty Okoń stworzył teorię dotyczącą wspólnych elementów procesu kształcenia. Kupisiewicz podaje następujące właściwości nowoczesnego modelu kształcenia:

• integracja procesu uczenia się z procesem nauczania

• integracja dydaktycznych i wychowawczych oddziaływań

• wszechstronność procesu kształcenia polegająca na łączeniu szkoły z prawdziwym życiem

• indywidualizacja procesu kształcenia polegająca na różnym tempie wykonywanych czynności, różnym zasobie wiedzy oraz zaawansowania w danym przedmiocie, różnym stopniu uzdolnienia lub trudności

• organizacyjna i metodyczna elastyczność

Okoń jest autorem koncepcji siedmiu ogniw procesu kształcenia, których łańcuch jest rozerwalny. Elastyczność tej teorii wyraża się w tym, iż na jednej lekcji niekoniecznie należy stosować wszystkie te ogniwa, czasami nawet korzystniej jest pominąć któreś z nich.

Na efektywność tego procesu składają się:

Stworzenie odpowiedniej atmosfery na lekcji czyli:

• wprowadzenie określonych reguł i procedur

• przedstawianie zasad w pozytywnej formie

• tworzenie zasad obowiązujących przy zmianie aktywności

• podkreślanie znaczenia zasad

• egzekwowanie przestrzegania zasad

• czujności nauczyciela

• odpowiednie tempo i rytm pracy

• płynny przebieg zajęć

Do popełnianych przez nauczycieli błędów na tym etapie kształcenia zalicza się:

• brak uświadamiania uczniom celów lekcji

• zbyt łatwe lub zbyt trudne cele wytyczane uczniom

• podawanie jedynie tematu lekcji bez celów szczegółowych

• brak ukazywania przydatności przerabianego materiału w praktyce

W czasie tego etapu kształcenia uczniowie wykazują następujące trudności:

• brak świadomości celów lekcji

• stosunek rodziców do szkoły - aspiracje rodziców

• wpływ ich starszego rodzeństwa

• przejawiana postawa w sytuacji zmuszającej go do samodzielnej nauki prowadzącej do ujrzenia jej celu

• brak motywacji

18

18. Określ główne zasady kształcenia i wskaż ich znaczenie dla właściwego przebiegu nauczania.

Zasady kształcenia są tradycyjnie nazywane zasadami nauczania. Lista zasad nauczania ewaluowała i ulegała stopniowym przedobrzeniom i zmianom (twórcy zasad; Z. Mysłakowski, Cz. Kupisiewicz, W. Szewczuk)

W. Okoń w swojej książce pt. Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, podaje ich 7;

1. Zasada systemowości czyli porządkowania wiedzy w głowie uczniów.

Skuteczność procesu kształcenia zależy od:

# stopnia uporządkowania materiałów dydaktycznych,

# jego planowego ujęcia,

# podzielenia materiału na logiczne fragmenty,

# stałe nawiązywanie do całości materiału nauczania.

Ważne jest aby uczeń przyswajający nowy materiał, miał dobrze opanowany materiał poprzedni.

2. Zasada poglądowości czyli respektowania drogi między konkretem a abstrakcją.

Polega ona na poznaniu rzeczywistości na podstawie informacji, myślenia i praktyki a wszystko to na drodze od konkretu do abstrakcji i od abstrakcji do konkretu.

3. Zasada samodzielności czyli ograniczonej zależności od nauczyciela.

Zasad ta zawiera postulat aktywności i świadomości ucznia. Opierając się na tej prawidłowości można stwierdzić, iż wyższy stopień samodzielności gwarantuje wyższe i wszechstronne kompetencje uczniów. Ważne jest respektowanie naturalnej skłonności dzieci i młodzieży, do samodzielnego działania, przy jednoczesnym stwarzaniu warunków do optymalnego rozwoju.

4. Zasada związku teorii z praktyką

Następuje tu harmonijne łączenie wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Łatwiej wówczas przyswoić nowopoznaną wiedzę. Zapobiega to pośrednio oderwaniu teorii od praktyki i odwrotnie.

5. Zasada efektywności czyli związku miedzy celami nauczania a wynikami kształcenia.

W tej zasadzie zwrócono uwagę na efektywność uczenia się. Ważne staje się wykorzystanie nie tylko czasu lekcyjnego ale i też odpowiednich metod pracy.

Na wydajność nauczania mają wpływ też inne czynniki takie jak związane z nauczycielem( przygotowanie dydaktyczne, talent, kultura ogólna).

6. Zasada przystępności czyli pokonywania trudności w poznawaniu rzeczywistości.

Zasada ta nosi też nazwę stopniowania trudności. Zwraca się tu szczególną uwagę na nawiązanie dobrego kontaktu nauczyciela z uczniem. Ważny staje się także dobór odpowiednich metod pracy, w celu maksymalnego uruchomienia sił uczniów i ich możliwości, z uwzględnieniem aktualnej fazy rozwojowej. Wszystko to po to, aby wykorzystać wszelkie możliwości młodzieży, w celu osiągnięcia wysokich wyników.

7. Zasada indywidualności i uspołecznienia czyli związku interesów jednostki i zbiorowości.

Jest to proces kształcenia, w którym stosuje się harmonijne połączenie różnych form pracy tj. pracę indywidualną, frontalną czy grupową sprzyjającą procesom socjalizacji i uspołecznienia.

Praca zbiorowa w klasie stwarza autentyczne warunki zmiany z indywidualnej na społeczną. Praca grupowa, ukierunkowana jest na to, aby uczynić ucznia dojrzałym społecznie człowiekiem

19

19. Wyjaśnij, na czym polega kształcenie wielostronne i wskaż wartości tej koncepcji dydaktycznej

(wg W.Okoń)

Twórcą teorii kształcenia ustawicznego jest Wincenty Okoń. Przedstawił ją w roku 1967 w książce „Podstawy wykształcania ogólnego. Teoria ta początkowo była nazywana teorią wielostronnego nauczania i uczenia się. Powstanie tej teorii poprzedziły wcześniejsze teorie dotyczące nauczania i uczenia się między innymi:

• nauczanie programowe,

• nauczanie problemowe,

Teoria wielostronnego kształcenia, a przede wszystkim jej istota polega na prawidłowej integracji wszystkich składników i elementów procesu dydaktycznego co prowadzi. do harmonijnego rozwoju osobowości oraz odkrycia podmiotowości ucznia. Harmonijny i zrównoważony rozwój dziecka dotyczy nie tylko osobowości ale także całego świata zewnętrznego, który kształtuje jednostkę, Według Okonia - ucznia jego osobowość w procesie dydaktycznym należy traktować jako „całościowy twór, niepodzielną jednostkę”. U podstaw tej teorii leżą funkcje osobowości: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata. W wyniku kształcenia wielostronnego jednostka, na którą oddziałujemy rozwija się pod względem intelektualnym, emocjonalnym, duchowym, działań praktycznych. Aby to mogło się dokonać niezbędna jest różnorodna aktywność: intelektualna, emocjonalna i praktyczna. Te trzy rodzaje aktywności powinny wielostronnie oddziaływać na obie półkule mózgowe. A więc ważne jest uwzględnienie dwóch stron: asymilacyjnej i twórczej. Asymilacja umożliwia zaznajomienie się z dorobkiem nauki, sztuki, techniki, a twórczość własna - ma dawać szansy rozwinięcia zdolności, umiejętności. Dzięki aktywności intelektualnej, która zmierza do poznawania świata i siebie uczeń przyswaja sobie wiedzę przyrodniczą i społeczną, a także część jej sam odkrywa poprzez rozwiązywanie problemów. Aktywność emocjonalna - 'to przeżywanie wartości poznawczych, moralnych, społecznych, estetycznych, a także ich wytwarzanie. Aktywność ta wyraża się w motywach, w przeżywaniu poznawanych treści i zadowoleniu z uzyskanych wyników, objawiających się takimi stanami emocjonalnymi jak: radość, zaciekawienie, zadowolenie. Czasami stany te mogą być negatywne: nuda, lęk, apatia. Dlatego należy tak organizować proces dydaktyczny aby przeważały pozytywne. Emocje także towarzyszą aktywności praktycznej, która wiąże się z działaniem ucznia polegającym na przekształcaniu rzeczywistości, wykonywaniu zadań praktyczno-wytwórczych. Ważne jest także wykorzystanie zdobytej wiedzy. Teoria kształcenia wielostronnego wiąże 4 progi nauczania i uczenia się zwane strategiami. Powinny one być traktowane na równi, nie natęży przedkładać jednej nad inne.

1. To poznawanie rzeczywistości, przyswajanie wiedzy. Jest to tzw. działalność poznawcza uczniów czyli uczenie się przez przyswajanie. Uczeń powinien opanowywać gotowe wiadomości z wykorzystaniem odpowiednich źródeł. Zdolność uczenia się jest najważniejszą zdolnością człowieka wpływającą na jego rozwój. Człowiek przez cale życie uczy się. Najprostsze jest uczenie poznawcze występujące w trzech odmianach jako:

- uczenie spostrzeżeniowe,

• warunkowanie sensoryczne ( kojarzeniowe)

• najważniejsza odmiana uczenia się poznawczego - to nabywanie wiedzy.

W szkole uczenie poznawcze jest to uczenie się przez przyswajanie wiedzy na drodze bezpośredniej - poznawanie, którego źródłem jest rzeczywistość czyli konkretne rzeczy, zjawiska a nie podręcznik. Inna forma - przyswajanie wiedzy na drodze pośredniej. Działalność poznawcza uczniów oparta na bezpośrednim czerpaniu wiedzy z otaczającego świata oraz przyswajanie wiedzy „gotowe" ze źródeł drukowanych, może przyjmować różne formy-dobierane przez nauczyciela i uczniów pod kątem:

• wszechstronnego wykorzystania środowiska szkoły jako źródła bodźców

• dobieranie bardziej atrakcyjnych źródeł „gotowej” wiedzy,

• stosowanie sposobów asymilacji i utrwalania wiedzy.

2. Drugą drogą jest działalność odkrywcza czyli uczenie się przez odkrywanie. Samodzielne odkrywanie świata przez rozwiązywanie problemów. Odkrywanie wiedzy, treści nieznanych sobie jeszcze w sposób samodzielny w odwołaniu się do własnych pomysłów i rozwiązań.Punktem wyjścia jest sytuacja problemowa, która spełnia funkcję inspirującą do działania, poszukiwania formułowania problemów, szukania rozwiązań oraz ich weryfikacji. Aby osiągnąć sukces uczeń musi być samodzielny i twórczy. Taką postawę nauczyciele muszą kształtować. Rozwiązywanie problemów odbywa się w dwu fazach: 1. dostrzeżenie i sformułowanie problemu, 2. wytwarzanie hipotez rozwijania:

- myślenie konwergencyjne - odkrywanie prawd, prawideł. Jedno rozwiązanie, do którego uczeń musi dojść, które musi odkryć,

- myślenie dywergencyjne - duża swoboda, wiele rozwiązań, które uczeń ma stworzyć, wynaleźć,

- weryfikacja teoretyczna i praktyczna hipotez rozwiązania. Obie te drogi związane są z kształceniem i wychowaniem umysłowym.

3. Trzecią drogą jest przeżywanie wartości czyli uczenie się przez przeżywanie. Związana jest z nim aktywność emocjonalna. Uczenie się przez przeżywanie sprzyja rozwijaniu życia uczuciowego - wyładowanie przeżyć emocjonalnych w różnych sytuacjach. Przeżywanie wartości jest podstawą wartościowania. A przeżycie jest przejawem stosunku podmiotu cło wartości: moralnych, społecznych, estetycznych, naukowych, do przyrody i samego siebie. Oparte jest ono na osobistych przeżyciach, emocjach jednostki.

Uczeń pod wpływem emocji zaczyna działać angażując się w dany problem, sytuacje. Efekt uczenia się przez przeżywanie to, poznawanie podmiotowe, rozbudzanie uczyć, umiejętność wartościowania.

Ostatnią drogą kształcenia wielostronnego jest uczenie przez działanie. Związana jest z nim aktywność praktyczna. Polega na działalności praktycznej, dzięki której uczeń rozwija swoje umiejętności, nawyki, przekształca swoje otoczenie i siebie samego. Sprawdza w praktyce swoją wiedzę. Umiejętność działania jest sprawnością w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu określonych zadań. Przyjmuje ona różne formy:

• opanowanie samych czynności bez ich wiązania z podstawami naukowymi

• wiązanie teorii z praktyką, praktyki z teorią

• działanie łączące stronę orientacyjną ze stroną informacyjną, apelując do samodzielności ucznia, formułowania i rozwiązania problemów,

Wszystkie te odmiany działania wpływają na kształtowanie woli i charakteru ucznia, wyrabianie między innymi takich cech jak: rzetelny stosunek do pracy, poszanowanie wytworów pracy swojej i innych.

Koncepcja kształcenia wielostronnego zakłada:

• aktywność ucznia poznawczą, emocjonalną, praktyczną

• uczenie się i opanowywanie wiedzy różnymi sposobami

• stawianie uczniów w sytuacjach zadaniowych

Koncepcja kształcenia wielostronnego jest:

• szansą dla pełnego rozwoju osobowości ucznia

• rozwiniętą kontynuacją teorii materializmu funkcjonalnego

• teorią zakładającą rozwój sfery intelektualnej, emocjonalnej, społecznej i fizycznej

II opracowanie

OPRACOWANIE PYTANIA 19:

Nadrzędnym celem każdego procesu nauczania, według Czesława Kupisiewicza jest optymalny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolicjonalny ucznia, czyli wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze zapewniające mu wykształcenie ogólne lub zawodowe . Formy kształcenia dzielimy między innymi ze względu na treść kształcenia. W tym obszarze znajduje się kształcenie wielostronne.

Podział ze względu na treść kształcenia:

a) kształcenie jednostronne - odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych

b) kształcenie wielostronne - postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej

Teoria kształcenia wielostronnego powstała w wyniku badań przeprowadzonych w Katedrze Dydaktyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jej pierwszy zarys pojawił się w 1965 roku w rozprawie Wincentego Okonia ,, Wielostronne uczenie się a problem aktywności uczniów”. W wersji rozszerzonej przedstawił ją w dwóch książkach ,,Podstawy wykształcenia ogólnego” (1967), ,, Nauczanie problemowe we współczesnej szkole”(1975).

Okoń opublikował serię artykułów, zwracając uwagę na wady dotychczasowych metod wprowadzonych w szkole, które miały na celu jednostronne uczenie oraz nauczanie bez uwzględnienia pełnego rozwoju osobowości ucznia.

Przez kształcenie wielostronne Okoń rozumie „ złożony proces rozwoju człowieka, dokonujący się pod wpływem kształcenia, i to nie tylko szkolnego nauczania i uczenia się. Mówiąc o rozwoju człowieka, mamy na myśli zarówno rozwój poszczególnych jednostek poddanych edukacji, jak i rozwój całego - młodego i starszego - pokolenia, w swoisty sposób wpływający na rozwój i postęp w życiu społeczeństwa”.

Wincenty Okoń zwrócił uwagę na to, że współczesna szkoła kładzie zbyt duży nacisk na rozwój lewej półkuli ucznia, która odpowiada za procesy myślenia, mowy, oraz przetwarzania informacji, zaniedbując tym samym półkulę prawą, która odgrywa znaczną rolę w syntezie odbieranych bodźców oraz odpowiada za intuicję. Okazuje się, utrudnia to pełny rozwój człowieka.

W. Okoń a także Cz. Kupisiewicz uważają, iż kształcenie w szkole powinno obejmować całą osobowość ucznia. Należy rozwijać nie tylko jego cechy instrumentalne, lecz także wpływać na przeżycia i formułować cechy kierunkowe. Wielostronne kształcenie daje uczniom możliwość dowodzenia oraz wnioskowania. Nacisk jest kładziony na łączenie ucznia z nauczycielem, przekazywania wiedzy z jej samodzielnym zdobywaniem.

Człowiek rozwija się harmonijnie jedynie w sytuacji, gdy umożliwia mu się doskonalenie intelektualne, emocjonalne i praktyczne. Jedynie połączenie tych dwóch wymiarów jest w stanie stworzyć wielostronnie rozwiniętą osobowość, która jest ogniwem całego pokolenia oraz kształtuje życie społeczne.

Kształcenie wielostronne jest nierozerwalnym ogniwem łączącym podstawowe ludzkie funkcje:

• Poznanie świata oraz siebie - poprzez poznanie gotowej wiedzy oraz jej przyswajanie (funkcja intelektualna, poznawcza)

• Wartościowanie ( aktywność emocjonalna)

• Działanie, które ma na celu dokonanie zmian ( aktywność praktyczna)

Koncepcja ta ma duże znaczenie dla współczesnej dydaktyki polskiej - została uznana za wiodący model (paradygmat) jej unowocześniania i przebudowywania. Zakłada podmiotowy charakter uczestnictwa ucznia w procesie kształcenia. W osobowości rozwijającego się człowieka dostrzega się i mocno podkreśla zaangażowanie emocjonalne towarzyszące procesom intelektualnym.

Organizowany przez szkołę proces uczenia się powinien uwzględniać wieloaspektową aktywność człowieka i obejmować przyswajanie gotowych wiadomości, samodzielne odkrywanie i badanie, a następnie wdrażanie do praktyki. Tym trzem strategiom towarzyszy wyzwalanie uczuć, ich pobudzanie, kształtowanie, oraz przekazywanie. Funkcjonowanie człowieka oraz wiedza, jaką zdobywa on w czasie swojego życia, stały się fundamentem, na którym zbudowano teorię kształcenia wielostronnego.

W nauce wyodrębniono cztery podstawowe kategorie zdań odzwierciedlających naszą rzeczywistość - adekwatnie można przyjąć cztery drogi poznania:

1. opis - poznanie przez przyswajanie,

2. wyjaśnianie - poznanie przez odkrywanie,

3. cena - poznanie przez przeżywanie,

4. norma - poznanie przez działanie.

Analogicznie do procesu poznania uczenia się może przebiegać czterema różnymi drogami, z wykorzystaniem różnych metod:

• Informacyjna -uczeń może opanować gotowe wiadomości z wykorzystaniem dostępnych źródeł pomocy, opracowań - uczy się przez przyswajanie, gromadzi informacje

• Problemowa - Może samodzielnie odkrywać wiedzę, odwoływać się do swoich pomysłów, tworzyć - uczy się przez rozwiązywanie problemów.

• Emocjonalna - Może budować swój własny system wartości, sądów, ocen przez przeżywanie różnych zjawisk, procesów, zdarzeń itd. - uczy się przez przeżywanie (emocje).

• Operacyjna - Może działać praktycznie, tworząc w ten sposób normy albo je weryfikując, bądź przyswajać gotowe. Rozwija wówczas swoje nawyki, umiejętności, przekształca otoczenie, dokonuje zmian w samym sobie - uczy się przez działanie(operacje).

W ten sposób teoria kształcenia wielostronnego przełamuje jednostronność panujących i przez jakiś czas modnych koncepcji, np. nauczania podającego, praktycznego, problemowego itd. Odnosiły się one do jednej ze stron osobowości, eksponując albo rozwój intelektualny, albo praktyczny, a zaniedbując pozostałe.

W nauczaniu wielostronnym należy traktować osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość. Ważne jest tu: poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości oraz zmienianie świata. Najważniejszą istotą tej teorii jest to, że uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej, tym samym działalności ucznia, które w konsekwencji mają wywoływać pożądane zmiany w nim samym.

20

Pytanie 20. Metody aktywizujące i ich walory edukacyjne

 Aby omówić kilka z metod aktywizujących należałoby najpierw dokonać ich podziału.
Możemy wyróżnić trzy metody aktywizujące:

1. Metody problemowe:
   Jakie dają korzyści?

• rozwijają umiejętność krytycznego myślenia

Na czym polegają?

• przedstawiają uczniom sytuacje problemowe

• organizują proces poznawczy

Pomoce potrzebne do ich zrealizowania:

• filmy dydaktyczne

• fotografie

• rysunki

• internet

• dane liczbowe

Przykładowe metody problemowe:

• burza mózgów

• obserwacja

• dyskusja panelowa

• metoda problemowa

• studium przypadku

2. Metody ekspresji i impresji:
   Nastawione są na:

• emocje i przeżycia

Jakie są ich rezultaty?

• powodują wzrost zaangażowania emocjonalnego uczniów

Stanowią efekt:

• doznań i przeżyć związanych z wykonywaniem określonych zadań

• Przykładowe metody ekspresji i impresji:

• gra symulacyjna

• mapa mózgu

• metoda laboratoryjna

• metoda projektu

3. Metody graficznego zapisu:
   Przyczyniają się do:

• samodzielnego podejmowania decyzji

Jak ujmuje się proces myślenia?

• etapy podejmowania decyzji i cały przebieg procesu myślenia (na różnych szczeblach w określonych sytuacjach) przedstawia się na rysunku

Przykładowe metody graficznego zapisu:

• drzewko decyzyjne

• plakat

• mapa mentalna

• mapa skojarzeń

1. Literatura:

• Brudnik E. "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie"
  Zakład Wydawniczy SFS
  (Kielce 2000)

• Press H.J "Przez zabawę do nauki, obserwacje i doświadczenia"
  Wydawnictwo "Marba Crown"
  (Warszawa 1997)

Przedstawienie metod aktywizujących. Dyskusja
Dłuższa, bardziej zorganizowana forma dyskusji to debata, która kończy się oceną biorących w niej udział oraz wyborem zwycięzcy. Bardzo ważne przy dyskusji jest właściwe sformułowanie jej tematu. Przed rozpoczęciem należy określić czas i sposób prezentowania wypowiedzi oraz wybrać osobę prowadzącą dyskusję. Ciekawe rezultaty przynoszą dyskusje prowadzone formułą za i przeciw. Należy wówczas podzielić klasę na dwa zespoły i wybrać liderów. Wówczas dyskusja może przybrać formę rozprawy sądowej, gdzie liderami są oskarżyciel i obrońca powołujący swoich świadków. W czasie prowadzenia dyskusji należy precyzyjnie określić zasady jej przebiegu, aby uniknąć bałaganu z powodu dużego zaangażowania emocjonalnego uczniów. Rodzajem dyskusji kierowanej jest dyskusja panelowa, polegająca na tym, że kilka osób wcześniej się do niej przygotowuje i przedstawia swoje głosy, rozpoczynając tym samym wymianę zdań obserwatorów.

Burza mózgów (fabryka pomysłów)
Metoda kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być codzienne, fantastyczne, innowacyjne. Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej liczby pomysłów potrzebnych do rozwiązania jakiegoś problemu. Nauczyciel podaje problem, a uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązań. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Zasady burzy mózgów:

-          Przyjmowanie wszystkich pomysłów, powstrzymanie się od ich oceniania.

-          Zapisywanie każdego pomysłu.

-          Położenie nacisku na liczbę, a nie jakość pomysłów.

-          Zachęcanie do podawania pomysłów z wyobraźni, nawet nierealnych.

-          Wykorzystanie cudzych pomysłów, bazowanie na nich i ich rozwijanie.

Zastosowanie tej metody pozwala na włączenie wszystkich uczniów do pracy, sprawdzenie posiadanej wiedzy, szybkie zgromadzenie pomysłów.

Odgrywanie ról. Drama. Symulacja
Odgrywanie ról z własnego życia lub z życia innych ludzi powoduje, że uczniowie lepiej poznają swoje emocje, reakcje, dystansują się do pewnych sytuacji, patrząc na nie oczami osób trzecich, poznają sposób myślenia i reagowania innych ludzi, zbliżają się do odgrywanych postaci. Metoda szczególnie przydatna przy realizacji programów profilaktycznych, socjoterapeutycznych, Drama jest improwizacją, która umożliwia przeżycie pewnych problemów oraz poszukiwanie ich rozwiązań. Stawiamy pewien problem, pytanie, które staje się pretekstem do udzielenia odpowiedzi w postaci scenki do odegrania. Odpowiedź przygotowywana jest w zespołach. Odegranie scenki wywołuje u uczniów emocje, pomaga je uzewnętrznić, przeżyć i zrozumieć. Takim pretekstem może być obraz, rzeźba, utwór muzyczny, rozpoczęty tekst, problemJej celem jest doskonalenie umiejętności, bezpieczne ćwiczenie sytuacji. Często stosowana jest jako trening przed właściwą prezentacją. Przed rozpoczęciem symulacji należy podać uczniom jej zasady.

Mapa pojęciowa (mentalna)
Mapa pojęciowa jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, rodzajem schematu pojęciowego ilustrującego nasz sposób myślenia za pomocą słów, obrazów, zdjęć, rysunków itp. Aby stworzyć mapę pojęciową, należy wyjść od interesującego nas pojęcia, problemu, a następnie stworzyć wokół niego sieć logicznych połączeń

Linia czasu
Jest również metodą wizualnego przedstawienia problemu, ukazującą linearnie następstwo czasowe. Jest to dobra metoda chronologicznego przedstawienia zdarzeń. Można stosować tę metodę z powodzeniem w nauce wielu przedmiotów: historii, biologii, geografii, języka polskiego.

Drzewo decyzyjne
Drzewo decyzyjne można stosować, wdrażając ucznia do podejmowania decyzji. Jest to wizualna prezentacja przebiegu procesu myślenia. Jeżeli uczeń ma podjąć decyzję w jakiejś sprawie, to powinien w pień drzewa wpisać (określić), jaka sytuacja wymaga podjęcia decyzji. Następnie (na poziomie gałęzi) uczeń wpisuje możliwe rozwiązania określonego poniżej problemu. Każde z rozwiązań przynosi dobre i złe konsekwencje wyboru, które uczeń umieszcza na trzecim poziomie. W koronie drzewa określa cele i wartości, którymi się kieruje.

. Praca w grupach
Praca w grupach działa aktywizująco i uczy współpracy z rówieśnikami. Jest to znana i często stosowana metoda. Chciałabym przedstawić techniki pracy w grupach, dające każdemu uczniowi szansę aktywnego wpływu na pracę całej grupy:

• Technika kuli śnieżnej - polega na uzgadnianiu wspólnego stanowiska w grupie na zasadzie przechodzenia od pracy indywidualnej do grupowej w kilku etapach: a) uczeń pracuje sam, b) pary wybierają wspólne elementy odpowiedzi, c) uczniowie pracują podobnie w grupie czteroosobowej, ośmioosobowej, szesnastoosobowej i przy udziale całej klasy;

• Technika stolików zadaniowych - polega na podziale klasy na grupy sześcio- i dziewięcioosobowe, które pracują pod przewodnictwem lidera;

• Technika grup zadaniowych - stosowana przy realizacji długotrwałych projektów, a polegająca na przydzieleniu zadań grupom (opracowanie planu i terminarza, wskazanie osób odpowiedzialnych za realizację poszczególnych etapów pracy).

. Debata korespondencyjna
Należy podzielić klasę na dwa zespoły i połączyć w pary. Nauczyciel pełni funkcję listonosza. Zadaje uczniom pytanie np.: "Czy należy w jakiś sposób dokonać cenzury tematyki gier komputerowych?". Jeden rząd pisze argumenty "za", a drugi "przeciw". Uczniowie formułują swoje argumenty i wysyłają pocztą do przeciwnika, który pisze kontrargumenty. Zabawa trwa aż do wyczerpania pomysłów i limitu czasu. Na koniec jest odczytywana cała korespondencja lub jej wybrany fragment.

PORTFOLI Portfolio jest techniką aktywizującą, która polega na wyszukiwaniu i gromadzeniu w teczce materiałów na wybrany temat Dzięki konieczności ciągłego segregowania i wartościowania zebranych materiałów, uczniowie kształcą umiejętność porządkowania wiadomości. Ponadto uczą się korzystania z różnych źródeł informacji, oraz efektywnej współpracy podczas wymieniania się materiałami.

Taraszkiewicz M.: Jak uczyć lepiej? Warszawa 2000

21

Pytanie 21. Jak uzasadnisz znaną regułę: maksimum nagród i minimum kar w wychowaniu

POJĘCIE KARY I NAGRODY W WYCHOWANIU

Nagroda to forma jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiająca osobie wynagradzanej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcająca do powtarzania podobnych zachowań, a tym samym utrwalająca w niej wzory postępowania akceptowane przez środowisko.

Kara to sztucznie lub w sposób naturalny wywołana sytuacja przykra dla osobnika, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał. Kara w wychowaniu polega najczęściej na unikaniu przykrych konsekwencji związanych z wykonaniem, niewykonaniem lub złym wykonaniem pewnych czynności w jakichś wiadomych osobnikowi warunkach.

Z kolei z psychologicznego punktu widzenia czynniki mające wartość gratyfikacyjną bywają dodatnie lub ujemne. Dodatnie -to te , których osiągnięcie zaspakaja potrzebę ,ujemne -to te ,których uniknięcie zaspakaja potrzebę. Pierwsze z nich określa się w psychologii jako nagroda, drugie jako kara. Psychologiczne określenie nagrody i kary różni się od ujęcia spotykanego w praktyce pedagogicznej .W tym wypadku odnoszą się one do specjalnych zabiegów świadomie stosowanych przez wychowawcy, mających na celu wywołanie określonych, trwałych skutków w psychice wychowanka (przy czym ten ostatni jest w pełni świadomy, że są one rezultatem działań wychowawcy).

Mechanizm działania nagrody i kary

Kara to przykrość, która spotyka wychowanka za popełnione czyny naganne. Może ona wyeliminować pojawianie się tego czynu, natomiast nie zachęci do postępowania właściwego. W sytuacji nadmiernego karania będzie się on czuł pokrzywdzony i prawdopodobnie będzie szukał sposobów uniknięcia kary( kłamstwo, ucieczka ).

Kara jest mechanizmem, które nie uczy nowych zachowań. Natomiast nagroda posiada wartość wychowawczą; dzięki niej można skutecznie poprawić postępowanie wychowanka

Wartość nagrody polega na tym, że kojarzy się ona dziecku z określonym ( pożądanym ) postępowaniem i zachęca do powtarzania go. Jest istotnym czynnikiem aktywizującym działanie. Uczenie się, nabywanie nowych nawyków oraz umiejętności przebiega lepiej, szybciej i skuteczniej, jeżeli towarzyszy tym czynnością stan zadowolenia, przyjemności.

Im bardziej chwalimy dziecko za daną czynność, tym bardziej staje się ono dla niego atrakcyjną. Jest źródłem wewnętrznego zadowolenia. Nagradzajmy, więc dziecko, jeśli tylko na to zasługuje. Każde może i powinno przeżyć własny sukces, jeśli mu w tym pomożemy. Dostrzegajmy zawsze wysiłek dziecka i jego dobre chęci. Nie krytykujmy przesadnie, co zwykle wywiera odwrotny, negatywny skutek. Ważne jest jednak, aby starannie dobierać nagrody, stosowne zarówno do wieku, jak i do sytuacji wychowawczej.

Funkcja nagrody

Funkcja nagradzania wychowawczego polega na zaspokajaniu określonych motywów wychowanka, w następstwie przejawiania przez niego pożądanych form zachowania. W ten sposób zostaje on skłoniony do powracania do pewnych zachowań.

Wychowanek dostatecznie często nagradzany nabiera poczucia bezpieczeństwa jak również wiary we własne siły, co budzi chęć do dalszych, konstrukcyjnych wysiłków.

Z drugiej strony nadmierna ilość i łatwość osiąganych nagród wywołuje stopniową demobilizację.

Wynika z tego konieczność urozmaiconego nagradzania oraz nieustannego podnoszenia wymagań w stosunku do wychowanka. Nagradzanie wychowawcze musi być zindywidualizowane. Wiadomo bowiem, że te same następstwa mają dla jednych wartość dodatnią, dla innych -ujemną lub są zgoła bez wartości.

Funkcja kary

Karanie to metoda wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń, pozostającym w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się. Celem jej jest eliminacja pewnej czynności oraz zmiana intensyfikacji czynności. Kara polega albo na wprowadzeniu czynników awersyjnych albo odebraniu czynników atrakcyjnych. Kary „pozytywne” - polegają na wprowadzeniu czynników awersyjnych - powodują strach .Kary „negatywne „ - polegają na odebraniu atrakcyjnych - powodują frustrację.

Funkcja kary polega na zwalczaniu zachowań destrukcyjnych, obniżaniu prawdopodobieństwa występowania ich w przyszłości, tłumieniu niepożądanych motywów działania. Spełnia też funkcje orientacyjne - pozwala wychowankowi ustalić, co w jego postępowaniu jest dobre, a co złe z wychowawczego punktu widzenia oraz jakie wymagania stawia mu wychowawca. Zachodzi niebezpieczeństwo, że jeśli uczeń nie uchwyci związku między wykroczeniem a karą, jaka go spotkała może nasilić swoją aktywność. Należy również pamiętać, że dziecko bardzo silnie reaguje na niepowodzenia. Ciągłe nagany i niezadowolenie rodziców i nauczycieli zniechęcają do wysiłku i powoduje porażkę.

Nagradzać czy karać?

W procesie wychowawczym, zarówno w szkole, jak i w domu, stosujemy nagrody i kary. Są one nieodzowne, jako bodźce mające na celu zmobilizowanie dzieci i młodzieży do wypełniania obowiązków, do powstrzymania ich od zachowań niewłaściwych. Mają także na celu kształtowanie refleksyjnego stosunku do zachowania się i ułatwienie samokierowania zachowaniem tak, aby umożliwiło ono nawiązanie prawidłowych życzliwych i harmonijnych stosunków i w szkole, i poza nią - czyli, np. w domu. Osobiście wierzę w skuteczność nagród i kar (kar umiarkowanych), jako metod wychowawczych. Uważam jednak, że funkcja nagrody w wychowaniu jest bardziej znacząca, niż kara. Nagrody bowiem bardziej wpływają na kształtowanie aktywnej postawy dziecka - wyzwalają jego czynny stosunek do obowiązków, do stawianych mu wymagań. Kary natomiast podkreślają przymusowy ich charakter.

Nagradzanie prowadzi do eliminacji jakiejś czynności ze zbioru odpowiedzi jednostki na jakąś sytuację, jeżeli za pomocą nagród utrzymamy czynność konkurencyjną. Sinkler (przeciwnik karania) obok wzmacniania czynności konkurencyjnej wymienia: wygaszanie, nasycanie, zmianę okoliczności, odwrócenie uwagi i pogodzenie się z niepożądanym zachowaniem. Nie trzeba sięgać po karę, gdy można zastosować inne metody. W przypadku karania obok awersyjności, temperamentu, rodzaju zadania należy brać pod uwagę inteligencję - kara zawiera w sobie informację o wyniku, jest to sygnał do modyfikacji postępowania. Wzmocnienie negatywne, czyli kara z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i hamuje na pewien okres. Skuteczność sterowania negatywnego zależnie od tego, czy wskazano nowe alternatywy działania.                                                                                                 

„Nie kara wyeliminuje z życia społecznego lenistwo, agresję czy zbrodnię. Aspołeczne zachowanie można usunąć jedynie przez odpowiednie ukształtowanie środowiska”. - Skiner

Nie można wyeliminować kar z życia społecznego. Skoro nie można stworzyć świata bez

kary, to należy stworzyć świat, w którym dominuje nagroda.

22

22. Jakie pozytywne i negatywne modele oddziałują na dorastających w świecie mediów?

Modele pozytywne to :

• katharsis ( oczyszczanie) - Oglądanie przekazów medialnych wpływa na ludzi oczyszczająco. Oglądanie filmu z przemocą daje ujście agresji człowiekowi. Oglądanie takich komunikatów sprzyja oczyszczaniu człowieka.

Modele negatywne:

• Modelowanie -Jest to uczenie się poprzez obserwację. Ludzie uczą się zachowań społecznych poprzez obserwację zachowań przedstawianych w mediach. Dzieci uczą się agresji poprzez obserwację agresji na ekranie, ale dziecko uczy się przez obserwację też pozytywnych zachowań. W modelowaniu może wystąpić naśladowanie ( naśladowanie zachowań zewnętrznych) lub identyfikacja ( identyfikowanie się z bohaterem pod względem psychicznym, pod względem myślenia).

• Odwrażliwienie - poprzez wielokrotne oglądanie np. przemocy na ekranie zmieniają się u odbiorców normy i postawy wobec tych zachowań. Ludzie oglądając często przemoc na ekranie przyzwyczajają się do niej i wówczas widok krwi i przemocy nie robi na nich wrażenia. Następuje odwrażliwienie ( uodpornienie na agresję, śmierć, krew).

23

23. Scharakteryzuj główne style wychowania

Style wg M. Przetacznik:

1)autokratyczny:

ma charakter konserwatywny, jest oparty na autorytecie przemocy. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszelkim poleceniom oraz nakazom rodziców, zwłaszcza ojca. Decyzje w sprawach rodziny i dzieci podejmują rodzice - bez porozumienia z innymi członkami rodziny, nie pytając o zgodę ani nie uzasadniając swoich poczynań. Dziecko zna swoje prawa i obowiązki, wie dobrze, czego mu nie wolno czynić, a na co może sobie pozwolić. Kary, nagrody oraz inne środki wychowawcze stosuje się konsekwentnie i dziecko zdaje sobie sprawę, że nie ma od nich odwołania. Autokratyczny styl wychowania nie sprzyja na ogół osiąganiu pozytywnych efektów w dziedzinie kształtowania osobowości dziecka. Dzieci przyzwyczajone do bezwzględnego posłuszeństwa często zachowują się okrutnie wobec kolegów - wywierają na nich presję. Zdarza się również, że są zastraszone i uległe, niezdolne do samodzielnego działania i myślenia.

2)demokratyczny:

uważany za najbardziej korzystny dla rozwoju osobowości dziecka. Istotną cechą jest dopuszczenie dziecka do współdziałania życiu rodziny. Dziecko wraz z rodzicami i innymi członkami rodziny omawia, dyskutuje rozmaite sprawy codzienne, planuje i organizuje sposób spędzania wolnego czasu, zastanawia się jak rozwiązać kłopotliwe problemy. Dziecko uczy się liczyć ze zdaniem innych oraz współdziałać z rodzicami czy rodzeństwem. Kształci postawy prospołeczne. Dziecko ma swój zakres obowiązków i zadań, nie zostały mu one jednak narzucone, lecz dobrowolnie je przyjęło. Więź dziecka z rodzicami jest silna. Przeważają zdecydowanie uczucia pozytywne - wzajemne zaufanie, sympatia i życzliwość.

3)liberalny:

przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie. Rodzice wychodzą z tego założenia, iż dziecku należy dać całkowitą swobodę, nie trzeba hamować jego aktywności i spontanicznego rozwoju. Wpajanie norm i zasad moralnych zaczyna się dość późno, opóźniony jest także proces socjalizacji dziecka. Rodzice zaspokajają niemal wszystkie jego zachcianki i niczego mu nie zabraniają, dziecko niełatwo wyzbywa się swego egocentryzmu i z trudem przystosowuje się do grupy rówieśniczej. Najważniejsze jest by otoczyć dziecko czułością i miłością oraz okazywać zainteresowanie jego sprawami, gdy samo tego zażąda.

24

Pytanie 24. Koncepcja człowieka we współczesnych nurtach psychologii : behawioryzmie, psychoanalizie, psychologii humanistycznej, psychologii poznawczej.

Koncepcja psychologii humanistycznej powstała w skutek reakcji ograniczeń koncepcji behawioralnych, które pomijały lub ograniczały ludzkie zdolności naturalne - miłość, twórczość, autonomia i tożsamość.

Twórcami i przedstawicielami koncepcji humanistycznej byli: Abraham Maslow, Gordon Allport, Charlotte Buhler, Carl Rogers, George Kelly.

W psychologii humanistycznej człowiek traktowany jest jako:

- Autonomiczny podmiot - jednostka.

-Jest on badaczem rzeczywistości, obserwuje, planuje, przewiduje oraz wnioskuje.

-Człowiek zgodnie z posiadaną wiedzą kształtuje świat i się do niego przystosowuje.

Założenia psychologii humanistycznej to:
-koncentrowanie się na relacji nadawca-komunikat-odbiorca
-siłą powodującą rozwój człowieka jest wewnętrzne dążenie do samorealizacji
-człowiek stanowi niepowtarzalną całość
-podstawowa zasada polega na komunikacji czyli na autentycznym porozumiewaniu się
-o istocie człowieka stanowi jego ludzki kontekst, a niepowtarzalna natura człowieka jest wyrażana przez bycie człowiekiem w związku z innymi ludźmi, celem praktycznym jest pomoc człowiekowi w uzyskaniu własnej autentyczności, w oderwaniu od własnego ja co stanowi podstawowy warunek w samorealizacji
-właściwością natury ludzkiej jest rozwój a czynnikiem sprawczym tego rozwoju są siły wewnętrzne, rozwój jest procesem stawania się człowiekiem.

Psychologia humanistyczna odrzuca przekonania o zewnętrznej sterowności człowieka. Wyraża przeświadczenie o wewnątrzsterowności. Abraham Maslow zaproponował teorie, (samorealizacji) - jest to proces "stawania się tym kim się jest", dążeniem do wewnętrznej spójności i spełnienia swojego powołania. Istotnym składnikiem humanistycznej koncepcji człowieka jest teoria hierarchii potrzeb (Abraham Maslow).

U podstaw piramidy leżą potrzeby natury fizjologicznej (tlen, głód, seks, pragnienie), wyżej są potrzeby bezpieczeństwa (ochrona, stałość, pewność, spokój), a następnie potrzeby przynależności i miłości (posiadanie rodziny i przyjaciół), jeszcze wyżej są potrzeby szacunku (dla siebie, od innych oraz poczucie własnej wartości), a na szczycie jest potrzeba samorealizacji (posiadanie celów, spełnienie swojego potencjału). Ponad potrzebą samorealizacji postawić można jeszcze potrzeby duchowe (transcendencja).

25

25. Potrzeby psychiczne człowieka oraz znaczenie wiedzy i rozumienie w tej dziedzinie w działalności pedagoga.

Potrzeba psychiczna, motywacja to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający jako czynnik motywujący, skłaniający zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.

Według A. H. Maslowa hierarchia potrzeb:

Potrzeby fizjologiczne

- potrzeba jedzenia,

- potrzeba odpoczynku,

- potrzeba przyjemnych doznań zmysłowych,

- potrzeby seksualne.

Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie

- potrzeba zależności,

- potrzeba opieki i oparcia,

- potrzeba braku lęku,

- potrzeba ładu.

Potrzeby afiliacji (przynależności i miłości, akceptacji, afirmacji); ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji

Potrzeby szacunku i uznania

- potrzeba potęgi,

- potrzeba wyczynu,

- potrzeba wolności,

- potrzeba respektu i uznania innych,

- potrzeba dobrego statusu społecznego,

- potrzeba sławy,

- potrzeba dominacji

Potrzeby samorealizacji

- dążenie do rozwoju możliwości

- dążenie do realizacji celu

Ogólnie najważniejszymi potrzebami psychicznymi są:

- potrzeby biologiczne

- potrzeba bezpieczeństwa

- potrzeba poznawcza

- potrzeba aktywności

- potrzeba samodzielności, wzrostu osiągnięć rozwoju

- potrzeba kontaktu

- potrzeba przynależności

- potrzeba akceptacji

- potrzeba posiadania

- potrzeba seksualna

- potrzeba sensu życia

Piramida potrzeb wg. Maslowa

Potrzeby psychiczne wg. M.Ziemskiej:

- potrzeba życzliwości, miłości, troski

- potrzeba kontaktu z rodzicami i ich czujności oraz współczucia

- potrzeba kontaktu szacunku dla rozwijającej się jednostki

- potrzeba wzoru

- potrzeba samourzeczywistnienia

Znaczenie wiedzy i rozumienie w działalności pedagoga:

- pedagog poprzez swoja wiedzę powinien umieć rozwijać potrzeby i zainteresowania

młodzieży

- pedagog powinien umieć przeprowadzić odpowiednia diagnozę, powinien umieć rozpoznawać i rozróżniać potrzeby dzieci inteligentnych i dzieci odchylonych od norm społecznych

- rozpoznanie potrzeb dzieci i młodzieży i stopień ich nasilenia mogą zainspirować pedagoga do poszukiwania sposobu ich zaspakajania poprzez zmianę form pracy z uczniem na lekcjach

- skuteczność zaspakajania u uczniów potrzeb wychowawczych jest uzależniona od postaw nauczyciela i jego zdolności twórczych

- pedagog powinien posiadać wiedzę dotyczącą źródeł postępowania niezadowolenia, zdenerwowania, przygnębienia oraz przeciwdziałania ich szkodliwym następstwom, wiedz ta ma pozytywny wpływ na zrozumienie zachowań uczniów

- pedagog który kojarzy w umysłach ucznia nabywanie wiedzy z z zaspokojeniem potrzeb, jest wraz ze swoim przedmiotem lubiany, a ponadto pobudza on umysłowy temperament, smak wysiłku i nauki rozwija zainteresowania i zwykle im towarzyszące zdolności

- swobodna rozmowa sprawia łatwiejszy kontakt z wychowankiem aby rozpoznać jego potrzeby inaczej może nie chcieć odpowiadać ze wstydu lub z ostrożności, wiec zawodna jest rozmowa zmierzająca wprost do celu za pomocą pytania: Jakie są Twoje potrzeby? Po drugie może ich nie znać, może je tłumić, spychać ze świadomości

- pedagog szkolny powinien tak oddziaływać na dzieci i młodzież, aby w konsekwencji powodować kształtowanie u młodzieży właściwości psychicznych uzdolnień i umiejętności sprzyjających samorealizacji, umożliwiających kierowanie własnym życiem i realizacji własnych zamierzeń i zainteresowań

26

26. Rozwój procesów poznawczych u dzieci i młodzieży

Podstawowe znaczenie dla rozwoju procesów poznawczych dziecka ma uwaga. Dzięki uwadze możliwe jest zarówno uzyskanie potrzebnych informacji, jak i ich przetworzenie oraz zapamiętanie. Dokonuje się to za pośrednictwem;

ukierunkowanego przeglądu eksponowanych bodźców

eliminacji bodźców zbędnych

zahamowania działań impulsywnych

selekcji i kontroli reakcji właściwych

Do 5 roku życia uwaga dziecka ma charakter mimowolny; dziecko skupia ją na wyrazistych cechach nowego bodźca, oraz na bodźcach atrakcyjnych.

Zmiana w zakresie uwagi pojawia się między 5, a 7 rokiem życia, kiedy uwaga zaczyna być kontrolowana przez wewnętrzne reguły poznawcze, np. strategię selektywnego poszukiwania.

W miarę dojrzewania dzieci stają się coraz bardziej systematyczne, bardziej elastyczne i coraz mniej egocentryczne. Ich uwaga mimowolna staje się coraz bardziej zależna od celu oraz struktury czynności poznawczej.

Dzieci mogą różnić się stopniem koncentracji uwagi i umiejętnością skupiania uwagi dowolnej. Stopień umiejętności dowolnego skupiania uwagi ma bezpośrednie odzwierciedlenie w postępach w nauce. Obserwacja zachowania tych uczniów, którzy maja słabe wyniki pokazuje, że;

poświęcają oni zadaniu nieodpowiednią ilość czasu

nie stosują strategii umysłowych

w zbyt słabym stopniu mobilizują się aby uzyskać powodzenie

W okresie późnego dzieciństwa następuje dalszy rozwój pamięci. Pamięć, do tej pory raczej mechaniczna, zaczyna się przekształcać w pamięć w coraz większym stopniu logiczną.

Powszechne u dzieci w okresie średniego dzieciństwa nastawienie na dosłowne zapamiętanie wyuczonego materiału, zaczyna ulegać zmianom. Dzieci szkolne coraz częściej starają się zapamiętać treść tego czego się uczą.

Wykorzystują przy tym rozmaite strategie pamięciowe.

W miarę upływu lat, a także zależnie od rodzaju materiału, zmienia się repertuar stosowanych przez dzieci strategii pamięciowych. Do momentu rozpoczęcia nauki szkolnej dzieci skłonne są polegać na strategiach niewerbalnych, takich jak wskazywanie palcem.

Między 6-7, a 10 rokiem życia dzieci stosują następujące strategie:

wyliczanie i powtarzanie, semantyczne organizowanie, tworzenie wskazówek, opracowanie.

Dzieci w 10 roku życia regularnie stosują hierarchiczną kategoryzację, aby skutecznie nauczyć się i później operować bardziej złożonymi wiadomościami.

Pod koniec młodszego wieku szkolnego dzieci przy wyborze strategii pamięciowej kierują się m. in. ilością czasu i wysiłku potrzebnego do nauczenia się danego materiału.

Wraz z wiekiem dzieci wypracowują strategie coraz bardziej złożone i coraz lepiej dostosowane do danego zadania.

Zdolność do stosowania coraz lepszych strategii zapamiętywania wiąże się ze zmianami w zakresie myślenia.

Późne dzieciństwo to okres, w którym zgodnie z poglądem Piageta następuje przejście od stadium myślenia przedoperacyjnego do stadium operacji konkretnych. Np. operacje na pojęciach fizycznych, matematycznych oraz pojęciach społecznych.

Jednym z najważniejszych osiągnięć tego okresu jest pojawienie się myślenia logicznego, pozwalającego na przeprowadzenie wnioskowania o charakterze przyczynowo-skutkowym.

Myślenie przyczynowo-skutkowe możliwe jest dzięki zdolności do decentracji poznawczej (polega ona na umiejętności ujmowania cech rzeczywistości z różnych punktów widzenia), do tworzenia sekwencji (słownych, ruchowych, myślowych).

Późne dzieciństwo to moment rozwoju zdolności do dokonywania różnych klasyfikacji w tym, tworzenie klas kategorii pojęciowych oraz rozwoju pól semantycznych.

W tym okresie stopniowo doskonalą się sprawności związane z używaniem pojęć abstrakcyjnych.

II opracowanie

26. Rozwijanie procesów poznawczych u dzieci i młodzieży.

Procesami poznawczymi nazywa się wszystkie czynności psychiczne, które służą człowiekowi do uzyskania orientacji w otoczeniu, odnosi się do wszystkich psychicznych form aktywności, które związane są z nabywaniem, przetwarzaniem, organizowaniem i używaniem wiedzy(spostrzeganie, myślenie, uwaga, pamięć).

Teoria rozwoju poznawczego Piageta:

Rozwój intelektualny jest rozumiany jako adaptacja struktur poznawczych (schematów i operacji do wymagań środowiska). Taka adaptacja zachodzi poprzez procesy poznawcze asymilacji i akomodacji. Asymilacja to proces, w którym nowy przedmiot zostaje zrozumiany w terminach pojęć lub czynności(schematów) jakie dziecko posiada. Akomodacja jest komplementarnym procesem, który umożliwia jednostce modyfikowanie pojęć i czynności, tak by pasowały one do nowych sytuacji, przedmiotów lub informacji. Akomodacja jest procesem, który polega na zmianie istniejących schematów i wytwarzania nowych. Z powodu niezmiennej natury tych procesów Piaget określa asymilację i akomodację jako funkcje niezmienne. Zanim dziecko zdobędzie nowej wiedzy, znajduje się w stanie równowagi (lub poznawczej harmonii). Gdy ten stan równowagi zostaje zaburzony - to jest gdy jednostka napotka coś nowego lub wymagającego innego podejścia - procesy asymilacji i akomodacji działają w celu przywrócenia go. Piaget mówi o procesie równoważenia i w ten sposób rozwijają się struktury poznawcze.

Stadium 1 - sensoryczno - motoryczne (od urodzenia do końca 2 r.ż.)

Stadium 2 - przedoperacyjne (od 2 r.ż. do 7 r.ż)

Stadium 3 - operacje konkretne ( od 7 - 11 r.ż.)

Stadium 4 - operacje formalne (od 11 r.ż)

Natomiast Wygotski różnił się od Piageta w sprawie znaczenia jakie w rozwoju dziecka maja inni ludzie, posiadający większą wiedzę. Wygotski twierdził, że dzieci nabywają mechanizmów myślenia i uczenia się w rezultacie społecznych interakcji, a jaki angażują się z dorosłymi ze swojego otoczenia

27

27. Rozwijanie procesów emocjonalno - motywacyjnych u dzieci i młodzieży

Osiągnięcia dziecka w dziedzinie rozwoju poznawczego, językowego oraz obrazu własnej osoby stanowią podstawę dla rozwoju emocjonalnego.

Procesy emocjonalne bywają regulatorami stosunków między człowiekiem a otoczeniem.

W zasadzie emocje o bardzo silnym natężeniu dezorganizują działania. W wielu sytuacjach przeżycia emocjonalne wpływają dodatkowo na przebieg działania. Zdarza się, że również porażka, która nastąpiła bezpośrednio po sukcesie mobilizuje aktywność, wpływa na polepszenie wyniku. Czyli lęk o średnim natężeniu działa mobilizująco.

Treść emocji także wpływa na efektywność działania np. uczucie gniewu działa mobilizująco, natomiast smutek czy przygnębienie łączy się ze spadkiem aktywności a nawet całkowicie biernym zachowaniem. Procesy emocjonalne oddziałują na kierunek działania.

Natomiast procesy motywacyjne są również regulatorem ludzkiego działania, gdyż podobnie jak procesy emocjonalne mogą ukierunkować jego działanie.

Motywacja to zespół wyznaczników ukierunkowujących zachowanie na określone cele. Procesami motywującymi są takie zjawiska jak- chęć, życzenie, pragnienie, zainteresowanie czymś, obawa przed czymś.

Źródłem aktywności są często potrzeby i zadania, potrzeby biologiczne ( instynkty i popędy), psychiczne, osobiste i społeczne.

Rozwój motywacji wg Nancy Leffert- „Kształtuj charakter i buduj osobowość dziecka”

• Dzieci muszą znać i mieć możliwość obserwowania zmotywowanych dorosłych odnoszących sukcesy. Rób, co możesz, aby pomagać malca spędzać czas z dorosłymi, którzy pragną odnosić sukcesy w pracy, domu i działalności społecznej.

• Pozwalaj dzieciom bawić się tymi zabawkami, które im się podobają . Dzięki temu znajdą motywację w sobie - będą się bawić dla siebie, a nie po to, aby sprwić przyjemność innym.

• Motywacja trwa dłużej, gdy pochodzi z wewnątrz. Zamiast nakłaniać dzieci do czegoś, pozwól im się kierować własnymi zainteresowaniami.

• Dziel trochę zadania na etapy, aby umożliwiać dzieciom częstsze odnoszenie sukcesów. Zbyt duże wyzwania mogą przytłoczyć i zniechęcić malców.

• Pomagaj dzieciom szukać odpowiedzi na nurtujące pytania oraz dowiadywać się coraz więcej na tematy, które je interesują. Kiedy dziecko zadaje pytanie, zawsze udzielaj mu odpowiedzi. Jeśli nie jesteś pewien, czego malec chce się dowiedzieć, powiedz: „Nie wiem, o co dokładnie Ci chodzi. Czy mógłbyś powiedzieć coś więcej? '' .

Emocje mają podłoże biologiczne i stanowią część wrodzonych predyspozycji wszystkich istot ludzkich. Już w początkowych tygodniach życia można rozróżnić kilka podstawowych emocji, natomiast kolejne pojawiają się w pużniejszych etapach rozwoju, gdyż wymagają bardziej złożonych funkcji poznawczych, takich jak poczucie Ja, które kształtuje się dopiero po okresie niemowlęcym. Wspólne objawy biologiczne powodują, ze wszyscy ludzie posiadają ten sam repertuar emocji . Jednakże sposób i okoliczności, w jaki okazujemy swoje emocje będzie zależał od wychowania i doświadczenia.

Dzieci nie tylko doświadczają emocji, również o nich myślą. Od razu, gdy zaczynają mówić są w stanie je nazwać, rozmyślać o nich, oraz rozmawiać na ich temat. Również od 3.r.ż. potrafią wnioskować na temat stanów emocjonalnych innych osób, coraz lepiej rozumieć przyczyny i przewidywać skutki emocji. To z kolei umożliwia pużniejsze tworzenie rozbudowanych teorii na temat tego, dlaczego ludzie zachowują się tak, a nie inaczej. Dzieki temu dzieci uzyskują większą zdolność „czytania w umyśle'' innych osób.

Proces ten jest w dużej mierze możliwy dzięki rozmową na temat emocji, najpierw z rodzicami potem z innymi dziećmi. Wynika z nich, że nawet małe dzieci bardzo interesują się przyczynami własnych i cudzych emocji. Dzieci z rodzin, z których się często o tym rozmawia, są bardziej zaawansowane w rozumienie emocji niż dzieci z innych rodzin. Zatem rozwój emocjonalny kształtowany jest przez doświadczenie społeczne. Widać to wyraznie, kiedy porówna się „reguły okazywania emocji '', których dzieci różnych kultur muszą się nauczyć. Są to normy wyrażania określonych emocji w określonych okolicznościach.

Tak samo jak w przypadku kompetencji intelektualnych, obserwuje się duże zróżnicowanie kompetencji emocjonalnych. Istnieje wiele przyczyn tych różnic: biologiczne, donoszące się do temperamentu i innych cech wrodzonych ; interpersonalne, tj. sposób wychowania dziecka, i środowiskowe, także jak np. ubóstwo. Szczególnie istotna cecha jak regulacja własnych emocji i panowanie nad nimi, ponieważ brak tych zdolności może mieć fatalne skutki społeczne. Rozwój tych umiejętności polega na przeniesieniu kontroli z opiekuna na dziecko. Procesowi temu poświęcony jest cały okres dzieciństwa, kiedy to dziecko przyswaja sobie rozmaite strategie regulacji uczuć i sposobu ich ukazywania.

Zródło: H. Rudolph Schaffer „Psychologia dziecka ''

28

Pyt. 28 Rozwijanie postaw prospołecznych u dzieci i młodzieży

Uczenie uwzględniania moralnych przesłanek działania

Pierwszy krok w procesie socjalizacji zmierzającej do kształtowania altruizmu powinien polegać na rozszerzeniu kręgu osób, których los jest nam bliski, ponieważ człowiek przejawia naturalną skłonność do wyodrębniania i faworyzowania pewnych grup dzięki kryterium pokrewieństwa lub kulturowej bliskości. Daniel Batson zauważa rolę nauczania religijnego w promowaniu altruizmu. Altruizm wobec krewnych rozszerza się tam również na innych poprzez podkreślanie „braterskiej i siostrzanej” miłości obejmującej „wszystkie dzieci Boga” w całej ludzkiej „rodzinie”. Jeśli wszyscy jesteśmy członkami jednej rodziny, to każdy nakłada na nas morale zobowiązanie troszczenia się o każdego człowieka. Granica między „my” i „oni” zostaje zniesiona. Wychowywanie dzieci w ten sposób, aby zdobyły bezpieczne poczucie własnego „ja”, również sprzyja rozwijaniu altruizmu, ponieważ pozwala zaakceptować różnice istniejące między ludźmi bez wywoływania poczucia zagrożenia.

modelowanie altruizmu

Na widok niepodejmujących interwencji świadków powstrzymuje człowieka przed udzieleniem pomocy poszkodowanemu. Natomiast aktywność ze strony innych skłania nas do przyłączenia się do pomagających osób. Ważną rolę w rozwoju altruizmu ma zawsze osoba prezentująca dany model zachowania. W rodzinie chociaż jeden z rodziców musiałby przestrzegać nakazów moralnych i realizować ideę humanitaryzmu. Dziecko powinno wychowywać się w rodzinie, gdzie wszystkie osoby łączy bliska więź, serdeczność. Z kolei wychowywanie się w rodzinie, gdzie rodzice byli silnie karzący prowadzi do obniżenia zdolności odczuwania empatii, przejawiania mniejszej troski o innych.

Telewizja ogrywa też ważną rolę w propagowaniu wzorców prospołecznego zachowania. Okazuje się , ze sceny ukazujące pomocne działania w dużym stopniu zachęcają do naśladownictwa. Susan Hearold stwierdziła na podstawi swoich badań, że jeżeli widz oglądał programy programy prospołeczne zamiast programów neutralnych, to w tej grupie wystąpił wzrost przeciętnego wskaźnika zachowań altruistycznych. Wynika z tego, że można nauczyć dzieci altruizmu, życzliwości i samoopanowania, prezentując im wzory takiego zachowania w programach telewizyjnych.

przypisywanie udzielania pomocy motywom altruistycznym

Badania nad efektem nadmiernego uzasadniania pozwoliły sformułować wniosek, że jeśli można wytłumaczyć określone działanie podmiotu sytuacją, w jakiej on się znalazł, to ludzie będą przyjmować, ze kierowały nim zewnętrzne warunki, a nie wewnętrzna motywacja. Wynika z tego, że nagradzanie ludzi za dobre uczynki, które i tak by spełnili, doprowadzi do niedocenienia motywacji wewnętrznej. Podając ludziom zaledwie wystarczające usprawiedliwienie ich szlachetnych postępków, czyli unikając, kiedy to możliwe, chwalenia i grożenia, rozwijamy w nich zdolność odczuwania satysfakcji z samej tylko racji spełnienia dobrego uczynku.

Z badań wynika jeden morał: Gdy ludzi pytają „dlaczego pomagam”, najlepiej gdy znajdują odpowiedź „ponieważ pomoc była potrzebna, a ja jestem przyjazną, troskliwą i uważną osobą”

zdobywanie wiedzy na temat altruizmu

Eksperymenty przeprowadzone przez Arthura Beamana i jego współpracowników z udziałem studentów wskazują, że jeśli ludzi dowiedzą się, dlaczego obecność świadków zmniejsza ich gotowość do udzielenia pomocy, to będą bardziej skłonni do pomagania w sytuacjach grupowych. Za pomocą wykładu wyjaśnili grupie studentów w jaki sposób obojętność innych wpływa na interpretację wydarzenia i poczucie odpowiedzialności. Pozostałym studentom prezentowany inny wykład lub nie poddawano ich żadnym oddziaływaniom. Dwa tygodnie później studenci Ci uczestniczyli w następnym eksperymencie, odbywającym się gdzie indziej. W czasie jego trwania udawali się w pewne miejsce wraz z współpracownikiem eksperymentatora. Po drodze mijali leżącą osobę, czasem przygniecioną rowerem. Ich towarzysz nie reagował na ten widok. Okazało się, że z grupy, która nie uczestniczyła w wykładzie co czwarty przejawił zainteresowanie leżącym, natomiast z grupy, która wysłuchała wykładu na ten temat- co drugi.

„Psychologia społeczna” David G. Myers

Postawy prospołeczne kształtuje nie tylko rodzina ale i także szkoła. Oto kilka propozycji mogących ułatwić inspiracje prac nad programowaniem „edukacji uwrażliwiającej” uczniów:

a) Problematyka prospołeczności (np. altruizm, empatia) może być dyskutowana w czasie z innych przedmiotów lub tylko podczas lekcji poświęconych tej problematyki. A by zachęcić uczniów do wyrażania osobistych poglądów na omawiane kwestie można im zaproponować „wypowiedź” przez twórczość, np. literacką, plastyczną, teatralną, muzyczną

b)koła zainteresowań funkcjonujące w szkole, np. organizowanie tematycznych quizów, gier, konkursów

c) organizowanie w szkole „Dni Otwartych Serc”. Ważne, aby całe grono pedagogiczne oraz wszyscy uczniowie zostali włączeni w organizację programu, ponieważ sprzyja to doskonalszemu przyswajaniu zachowań prospołecznych

d)organizowanie rożnych festiwali, konkursów tematycznych z udziałem nie tylko uczniów ale także ich rodziców.

Aby efektywnie „nauczać” emocjonalnej wrażliwości , należy empatię rozwijać już od najmłodszych lat, by następnie skuteczniej usprawniać zachowania prospołeczne w okresie adolescencji i dorosłości. Wcześnie podjęty trening zdolności empatycznych sprzyja przy tym ich trwałości, gdyż struktura osobowości w początkowym okresie ontogenezy (rozwój osobniczy, zespół przemian zachodzących w ciągu życia) jest najbardziej „plastyczna” i „wyuczalna”

„Opieka, wychowanie, terapia”

29

29 Nowatorskie nurty edukacyjne w oświacie i wychowaniu XX wieku

Na przełomie XX wieku do radykalnej przebudowy szkoły herbartowskiej przystąpili w Europie reprezentanci różnych odmian „nowego wychowania”, nazywanego także - przede wszystkim w krajach niemieckiego obszaru językowego - „pedagogiką reformy.

Cechy nowego wychowania „był to ruch zmierzający do odnowy szkoły, treści i metod kształcenia i wychowania. Zapoczątkowany przez J Deweya w Stanach Zjednoczonych, gdzie rozwijał się pod nazwą progresywizmu. Stanowił rekacj na rygoryzm, przesadny intelektualizm, formalizm dydaktyczny szkoły tradycyjnej. Skupiał różnych przedstawicieli koncepcji i i kierunków których łączyło przekonanie ze dziecko powinno stac się podmiotem w procesie nauczania i wychowania, że proces ten musi uwzględniac właściwości psychiczne, indywidualne potrzeby i zainteresowania dziecka, odwoływac się do jego aktywności , dawac mu szansę twórczego działania , nowa szkoła miała być szkołą aktywną , szkołą na miarę dziecka, szkołą pracy, wychowującą do życia i przez Zycie.

W celu praktycznej realizacji omówionych założeń nowego wychowania zaczęto w wielu krajach Europy zakładac eksperymentalne placówki oświatowo - wychowawcze, w tym przedszkola i szkoły. Osiągnięciu tego celu podporządkowane były stosowane w tej szkole metody pracy dydaktyczno - wychowawczej, nazwane nieco później „ośrodkami zainteresowań oraz „ośrodkami kształcących zabaw”. Zmierzały one do zaspokajania „bezpośrednich potrzeb dziecka” w tym potrzeby pożywienia, walki z niekorzystnymi wpływami klimatu, obrony przed grożącymi człowiekowi niebezpieczeństwami, pracy w grupie, a także rozrywki oraz autoedukacji. To te własne potrzeby stanowiły w szkole główne ośrodki zainteresowań i czynności poznawczych uczniów. W programie tej szkoły nie było odrębnych przedmiotów nauczania. Ich miejsce zajęły zajęcia, których celem było rozwijanie u uczniów zdolności obserwowania, kojarzenia. Podczas nauki dzieci miały być aktywne , miały tworzyc na miarę możliwości i sił, głównie słuchac i zapamiętywać. Najważniejszym zadaniem wychowania jest przygotowanie dziecka do samodzielnego a zarazem samodzielnego i zarazem pełnego życia, w tym do pracy. Podstawę skutecznej realizacji tak pojmowanego zadania musi Stanowic respektowanie zasady spontanicznych czynności , nienarzucania dziecku obcej woli, umożliwia mu swobodny rozwój jego wrodzonych sił. Domeną swobody stało się wychowanie umysłowe, interwencja natomiast przewidziana jest w dziedzinie wychowania społecznego i moralnego. Nieco później żywa działalnośc pedagogiczną , przedstawił koncepcję instytucji edukacyjnej która ma służyc „osadzeniu spraw ludzkich w kontekście wyznaczanym przez nauki przyrodnicze w tym głównie biologię oraz nauki społeczne. Szkoła aktywna której punktem wyjścia nauczania i wychowania powinna być anarchia a punktem docelowym - pragnienie i utrzymanie ładu , wyrażane samorzutnie przez dzieci i młodzież.

Zdaniem szkoły pracującej według tego założenia jest więc wywoływanie u dzieci i młodzieży oraz zaspokajanie potrzeb cennych w sensie poznawczym i wychowawczym. Potrzeby wzbudzone nie dostarczają im jeszcze środków niezbędnych do ich zaspokojenia , do wykonania związanej z tym pracy.

Jaka zatem powinna być „szkoła funkcjonalna „Odpowiadając ogólnie na to pytanie stwierdza, że prowadzone w niej kształcenie powinno być oparte na potrzebie poszukiwania, potrzebie patrzenia, pracowania.

Działalośc dydaktyczno - wychowawcza sprawi ze szkoła nie tylko będzie przygotowywac uczniów do życia lecz stanie się dla nich samym życiem.

U podstaw szkoły twórczej znalazło się założenie ze zraóno celem jak i środkiem pracy dydaktyczno - wychowawczej powinna być twórczość dzieci i młodzieży. Aby tak było szkoła nie powinna narzucac uczniom takiego czy innego programu nauczania, lecz tworzyc go w wyniku wspólnej pracy nauczycieli i uczniów. „Im doskonalszy nauczyciel tym mniej zawdzięczają mu uczniowie w osiaganiu zdobyczy wiedzy i techniki a tym więcej polegają na własnych siłach i własnej pracy.

Tyle o najważniejszych odmianach nurtu nowego wychowania który wprawdzie nie zdołał przebudowac uświęconego tradycją gmachu tradycyjnej szkoły ale poważnie naruszył jego niektóre elementy oraz pobudził do dalszych dyskusji i prób naprawienia owego gmachu.

30

Pytanie 30 Przykłady twórców wielkich systemów pedagogicznych

Jan Amos Komeński (1592-1670)

U podstaw poglądów Komeńskiego leży sensualistyczna teoria poznania. Przyjmując, że prawdziwość i pewność nabywanej przez człowieka wiedzy zależy przede wszystkim od świadectwa zmysłów. Szczególną wagę przywiązywał do zasady poglądowości w nauczaniu. Troszczył się o to aby objęto nauczaniem ogół ludzi. Dużą zasługą Komeńskiego jest utworzenie klasowo - lekcyjnego systemu nauki szkolnej. W „Wielkiej dydaktyce" rozwinął go udoskonalił i uzasadnił. Wyodrębnił w nim 4 sześcioletnie szczeble, obejmujące lata nauki i wychowania młodego człowieka. Najpierw w szkole macierzystej (od lat 6) następnie w szkole języka ojczystego (6 - 121at), w szkole języka łacińskiego (12 - 18) i wreszcie w akademii (do 24 lat).

Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

Był bojownikiem o prawo dziecka do [aktywności, do swobodnego rozwoju. Domagał się takiej edukacji, jaka odpowiadałaby potrzebom i zainteresowaniem rozwijającego się dziecka. Sformułował zasadę swobodnego wychowana. Przesuwał wych. umysłowe dzieci na okres po 12 r. ż. Sądził, że wystarczy w młodszym wieku szkolnym rozwinąć należycie zmysł), a później w wieku 12 - 15 lat, ukształtować jasne pojęcia i umysłowe zdolności.

Jan Henryk Pestalozzi (1746-1827)

Zmierzał on do opanowania całego nauczania na psychologii dziecka. Twierdził, że wszystkie poczynania wychowawcze powinny być dostosowane do odpowiednich stopni rozwoju sił dziecka. Za główny cel nauczania przyjmował rozwijanie moralności i umysłu dzieci. Celem nauczania czynił pobudzenie i rozwijane własnej działalności umysłowej dzieci, kierowanie obserwowaniem przez dzieci otaczających je zjawisk, a zarazem ich uogólnieniem i wyrażaniem w słowie. Wielką jego zasługą było zwrócenie uwagi na rolę działania w procesie nauki szkolnej. Wprowadził on do metodyki nauczania początkowego wiele form aktywności praktycznej dzieci, jak obserwowanie, rysowanie, dokonywanie pomiarów, wytwarzanie przedmiotów.

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841)

Przedstawił on system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii. Za główny cel wychowania i kształcenia uważał ukształtowanie moralnego charakteru, a za prowadzące do tego główne środki - kierowanie dziećmi karność i nauczanie wychowujące. Jego dzieła to „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowania" (1806) i „Wykłady pedagogiczne w zarysie". (1835).

Jan Władysław Dawid (1859-1914)

Domagał się oparcia nauczania na poznaniu zmysłowym, umysłowym i na działalności praktycznej. Nie zatrzymuje uwagi ucznia na zewnętrznych cechach rzeczy, lecz obok nich wprowadza procesy uogólniania i tworzenia pojęć oraz różne formy działania praktycznego. Dostrzega wielostronności i złożoności procesu nauczania.

John Dewey (1859-1952)

Wiązał swoje poglądy pedagogiczne z bezpośrednią praktyką szkolną. Wykazał, że istnieją możliwości powiązania szkoły z życiem środowiska oraz takiego doboru treści aby nabrały one wartości pozytywnej i realnego znaczenia w życiu samego dziecka co sprzyja jego rozwojowi. Stwierdził on, że dziecko poznaje nowe sprawy nie dla wiedzy samej, lecz dla działania, interesuje się tym, co może bezpośrednio zrobić. W ten sposób połączył poznanie z działaniem. Przy tym jako zwolennik przyrodniczego empiryzmu, dostrzegał miejsce poznania i działania w rozwiązywaniu problemów w codziennych doświadczeniach dzieci.

Bogdan Nawroczyński (1882-1974)

W swoich „Zasadach nauczania" (1957) sugeruje wprowadzenie do szkół dwu toków lekcji Opracował następujące stopnie formalne

1). zetkniecie ucznia z trudnością teoretyczną lub praktyczną

2). Sformułowanie podstawowego pytania,

3). Poszukiwanie

4). Sformułowanie i utrwalenie zdobytej odpowiedzi

5). Połączone z wyrażaniem (ekspresją) zastosowanie jej w szeregu ćwiczeń

Celestyn Freinet (1896-1966)

Założeniem jego systemu pedagogicznego jest przystosowanie szkoły dla dziecka. Ale takie przystosowanie, które umożliwia dziecku uruchomienie jego energii życiowej i jego duchowe wzbogacenie. Do uruchomienia tych sił potrzebny jest nie tylko nauczyciel, ale także odpowiednie środowisko, bogato wyposażone, aby mogło stanowić pole do wielostronnej aktywności dziecka. W tym środowisku dziecko samo staje się twórcą. Swobodna aktywność dziecka jest jego nauką. System ten najpełniej odbija w sobie wszystkie zasady nowego wychowania. Łącząc swobodę dzieci z wszechstronną troska o ich rozwój, a zarazem ich bogata aktywność twórczą z wysokim wymaganiami realizuje on ideały pedagogiki współczesnej.

Piotr Jakowlewicz Galpierin (1901-1988)

Jego system opierał się na teorii etapowego kształtowania czynności umysłowych. Głosił on pogląd o związku psychiki z zachowaniem. Twierdził, że skuteczne nauczanie wymaga wprowadzenia takich treści, jakie odpowiadają strefie najbliższego rozwoju ucznia, a nie aktualnemu poziomowi tego rozwoju. Teoria Galpierina wykorzystuje osiągnięcia cybernetyczne, jest teorią, której główna zasadę stanowi sterowanie procesem uczenia się. Uczenie uważa za główną formę aktywności młodzieży szkolnej.

48

---