Zarządzanie dziedzictwem kulturowym

I wykład

.

Co to jest zarządzanie dziedzictwem kulturowym?

cultural resource management (CRM)
archaeological heritage management (AHM)

• Ochrona dla zapewnienia użytecznej egzystencji (G. Burke 1976)

• Konserwacja i mądre wykorzystanie dla dobra publicznego (D.D. Fowler 1984)

• Zapewnienie istnienia dum mundus durat w celu uczestnictwa w kreowaniu środowiska człowieka (M. Kurzątkowski 1989)

Dk

• Wszystkie pozostałości i wspomnienia, które wiążą nas z naszą przeszłością, czy to w otaczającym nas krajobrazie, czy w sztuce, języku czy tradycjach

Przyczyny pojawienia się zarządzania dziedzictwem kulturowym jako dziedziny naukowej w latach 70. XX wieku w USA i Anglii

• Rosnąca świadomość ekologiczna i sformułowanie doktryny ekorozwoju (zrównoważonego rozwoju)

• Rozwój inwestycji komunalnych i przemysłowych, w tym budowa autostrad (zniszczenie wielu ważnych stanowiska archeologicznych a zatem konsolidacja środowiska archeologów, wspieranych przez opinię publiczną)

Interdyscyplinarny i transdyscyplinarny charakter zarządzania dziedzictwem kulturowym

• Wiedza o naturze dziedzictwa kulturowego (historia sztuki, archeologia, konserwatorstwa)

• Umiejętności z zakresu psychologii społecznej , public relations, pedagogiki itp.

• Wiedza o zarządzaniu i administracji, znajomość przepisów prawa

• Umiejętności z zakresu marketingu, organizacji turystyki, pedagogiki i inne.

• Wiedza z zakresu socjologii, politologii, ekonomii, medioznawstwa, kształtowania środowiska

• Znajomość problematyki muzeologicznej

Rozwój zrównoważony (sustainable development)

• Kreowanie rozwoju bez destrukcji zasobów naturalnych

• Rozwój, który odpowiada potrzebom teraźniejszości bez ograniczania możliwości realizacji ich własnych potrzeb przez przyszłe pokolenia

Dziedzictwo kulturowe jest delikatnym, ograniczonym i nieodnawialnym zasobem kulturowym ludzkości

Czy możemy zachować wszystko? (jeśli nie, to jak zadecydować, co chcemy zachować)

Czy możemy zachować wszystko w taki sam sposób? (jeśli nie, to jak zadecydować co zachować w jaki sposób)

Możliwe rozwiązania problemu zarządzania dziedzictwem:
- zatrzymać wszelki rozwój i zachować obecny stan

- od-tworzyć przeszłość

- pozwolić na rozwój z integracją dziedzictwa w teraźniejszość

Powody, dla których tradycyjnie rozumiana ochrona dóbr kultury jest nieskuteczna (zdaniem Davida Lowenthala, The Past is a Foreign Country)

• postrzeganie dziedzictwa jako pozbawionego znaczenia dla rozwiązania dzisiejszych i przyszłych problemów ludzkości

• postrzeganie dziedzictwa jako ciężaru, o którym współczesność wolałaby zapomnieć

• przerażenie dziedzictwem jako potencjalnym lub rzeczywistym źródłem wrogości, nienawiści i wojen pomiędzy grupami etnicznymi czy kulturowymi

• uznawanie, że dziedzictwem w wystarczający sposób opiekują się profesjonaliści

• zbrukanie ideałów ochrony dziedzictwa przez prywatne interesy

Główny cel zarządzania dziedzictwem:

• Konserwacja poprzez rozwój (a nie poprzez opóźnianie lub wstrzymanie rozwoju)

Dziedzictwo kulturowe jest nieodnawialnym zasobem publicznym

• Dziedzictwo jest własnością publiczną

• Zasoby dziedzictwa wolno eksploatować jedynie dla dobra publicznego i jedynie w sposób zrównoważony

• Wszystkie sektory społeczeństwa mają prawo używać dziedzictwa dla swoich potrzeb, pod warunkiem, że to użycie nie będzie miało destrukcyjnego wpływu na owe zasoby

• Wydatek funduszy, czasu i pracy potrzebny dla ochrony i konserwacji dziedzictwa musi być zrównoważony korzyściami uzyskiwanymi przez społeczeństwo w wyniku istnienia i wykorzystywania tego dziedzictwa

• Decyzje dotyczące dziedzictwa muszą być jawne dla społeczeństwa i społeczeństwo ma prawo uczestniczyć w tym procesie decyzyjnym

Zachowanie dziedzictwa jest moralnym obowiązkiem wszystkich

Obowiązek ten musi być potwierdzony odpowiednim prawodawstwem i zapewnieniem właściwych środków finansowych dla realizacji programów wspierających, koniecznych dla efektywnego zarządzania dziedzictwem.

Dziedzictwo kulturowe jest wspólne dla całej społeczności ludzkiej i dlatego też obowiązkiem każdego kraju jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych dla jego ochrony.

Zasoby dziedzictwa mogą być eksploatowane tylko dla dobra publicznego i tylko w sposób zrównoważony

Tendencje współczesnej teorii zarządzania dziedzictwem kulturowym

• Akceptacja nieuniknionego charakteru zmian

• Postrzeganie destrukcji jako integralnej części dziedzictwa

• Pozytywne wartościowanie wielokulturowości i wieloetniczności dziedzictwa

• Niepozostawianie ochrony dziedzictwa w rękach wyłącznie ekspertów, a zwłaszcza zarządzanie dziedzictwem we współpracy z rdzennymi mieszkańcami regionu

• Traktowanie ochrony jako działalności na rzecz współczesności i przyszłości

Destrukcja - nieodłączna część natury dziedzictwa?

• Zachowanie integralności historycznego obiektu

• Zachowanie niematerialnej wartości zabytku

• Zachowanie śladu

Turystyka jako czynnik ryzyka

Turyści - sprzymierzeńcy czy wrogowie?

Np.

Wenecja: 18 000 000 turystów rocznie

Acropolis w Atenach: ponad 2 000 000 turystów rocznie

Stonehenge: 800 000 turystów rocznie

Selektywny charakter dziedzictwa

• Nie chcemy pamiętać o wszystkim - hereditas damnosa

• Dziedzictwo jest tym, co my cenimy i co - jak nam się wydaje - następne pokolenia będą ceniły

• Rzeczy i budowle z przeszłości, których nie cenimy są śmieciami a nie dziedzictwem

• Ale nie wiemy, co będzie cenione w przyszłości

• Zatem, powinniśmy zachować tak wiele, jak tylko to możliwe (rozszerzenie zakresu pojęcia dziedzictwo)

Np.

Kino Moskwa 1948-1950

Supersam: Projekt 1953, Realizacja 1959-1962, Nagroda konkursu architektonicznego w Sao Paulo

Problem

• Społeczeństwo składa się z różnych sektorów, które mają zróżnicowane priorytety

Rozwiązanie ?

• Informowanie społeczeństwa (edukacja, PR i marketing społeczny)

• Identyfikacja wszystkich „udziałowców” - zainteresowanych osób, grup i instytucji, poznanie ich opinii i wzięcie pod uwagę ich interesów

• Partycypacja publiczna w procesach decyzyjnych

• Mądre negocjacje

Problem:

Dla różnych grup społeczeństwa mogą być istotne inne wartości tych samych zabytków

Np. : Zabudowa berlińskiej Kastanienallee, mająca wartość historyczną, w ramach ochrony zabytków powinna być modernizowana z wyeksponowaniem XIX-wiecznego charakteru czynszowych, solidnych kamienic. Z innego punktu widzenia powinna zachować obdarte fasady, graffiti i napisy anarchistyczne. Dla osób z tradycją młodzieżowych wspólnot artystycznych i anarchistycznych lat 90. XX wieku związanych, sympatyzujących z nią, doceniających jej kulturową rolę, te nabazgrane teksty mają wartość dziedzictwa. Bardziej radykalna postawa ochrony ich dziedzictwa kulturowego polega na sprzeciwie wobec rewitalizacji i renowacji kamienic, gdyż lepszy standard mieszkań powoduje wzrost czynszu i wymianę lokatorów na zamożniejszych.

Zarządzanie jest procesem podejmowania decyzji

1. Rozpoznanie zasobów

2. Ewaluacja

3. Identyfikacja zagrożeń (dla substancji zabytkowej i dla wartości zabytkowych)

4. Decyzja

5. Publiczne uzasadnienie decyzji

II wykład

Prawo międzynarodowe - źródło standardów prawnej ochrony zabytków

Prawo międzynarodowe ma istotne znaczenie dla procesu tworzenia prawa wewnętrznego, gdyż wskazuje standardy, które zostały uznane za optymalne przez społeczności wielu narodów. Wpływa ono tym samym na przepisy prawa wewnętrznego poszczególnych państw.

Zasada pacta sunt servanda

Ta zasada determinuje wprowadzenie koniecznych zmian ustawodawstwa krajowego dla urzeczywistnienia postanowień międzynarodowych.

Ochrona i zarządzanie dziedzictwem kulturowym determinowane jest treścią wielu umów międzynarodowych (bilateralnych i wielostronnych), a także prawodawstwa organizacji międzynarodowych.

Znaczenie publicznego prawa międzynarodowego dla systemu prawa wewnętrznego w Polsce

• Ratyfikowane i opublikowane w Dzienniku Ustaw umowy międzynarodowe należą do źródeł powszechnie obowiązującego prawa, stanowiąc część krajowego porządku prawnego (art. 87 ust. 1 Konstytucji RP), chyba że postanowienia umowy międzynarodowej zostają uznane za nie dość precyzyjne i klarowne, aby mogły być podstawą do wydawania aktów stosowania prawa (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP). Wtedy ich stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

Konstytucja RP - zasada generalnej przychylności polskiego porządku prawnego wobec norm prawa międzynarodowego

Dotyczy to także aktów międzynarodowych o charakterze soft law, w tym przede wszystkim standardów wskazanych w licznych rezolucjach i rekomendacjach takich organizacji jak UNESCO czy Rada Europy

Międzynarodowe zasady prowadzenia konfliktów zbrojnych

Pierwsze postanowienia dotyczące dziedzictwa kulturowego znalazły się w aktach regulujących działania w czasie wojny, miały zagwarantować że działania wojenne nie będą dotykały elementów dziedzictwa danego kraju; z czasem dostrzeżono potrzebę rozszerzenia regulacji i wprowadzenia standardów ochrony również w okresie pokoju

Konwencja Haska

• 14 maja 1954 na konferencji międzyrządowej w Hadze przyjęto tzw. Konwencję Haską czyli „Akt końcowy konferencji międzynarodowej w sprawie ochrony dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego”: „Szkody wyrządzone dobrom kulturalnym, do jakiegokolwiek należałyby one narodu, stanowią uszczerbek w dziedzictwie kulturalnym całej ludzkości, gdyż każdy naród ma swój udział w kształtowaniu kultury światowej”

Międzyrządowy Komitet Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego (Komitet Dziedzictwa Światowego).

Zadaniem Komitetu jest realizacja postanowień Konwencji, a w szczególności:

• tworzy Listę Światowego Dziedzictwa,

• ustala, aktualizuje i rozpowszechnia „Listę dziedzictwa światowego w niebezpieczeństwie”,

• ustala w jaki sposób i na jakich warunkach będą wykorzystywane zasoby utworzonego jednocześnie Funduszu Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego

Dziedzictwo kulturowe, w rozumieniu Konwencji UNESCO.

• zabytki: dzieła architektury, dzieła monumentalnej rzeźby i malarstwa, napisy, jaskinie, budowle, a także elementy i zgrupowania tych elementów o charakterze archeologicznym, zespoły budowli oddzielnych lub łącznych, które ze względu na swą architekturę, jednolitość lub zespolenie z krajobrazem mają wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historii, sztuki lub nauki;

• miejsca zabytkowe: dzieła człowieka lub wspólne dzieła człowieka i przyrody, jak również strefy, a także stanowiska archeologiczne, mające wyjątkową powszechną wartość z punktu widzenia historycznego, estetycznego, etnologicznego lub antropologicznego.

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO =kulturalna mapa świata

Kryteria stosowane przez Komitet Dziedzictwa Światowego

1. dzieło geniuszu ludzkiego;

2. świadectwo wielkiego oddziaływania w danej epoce i w danej strefie kulturowej, wpływu na rozwój architektury, sztuki monumentalnej, technologii, na planowanie miast lub kształtowanie krajobraz:

3. jedyny lub co najmniej rzadko spotykany dowód tradycji kulturowej lub cywilizacji, wciąż istniejącej albo wymarłej

4. wybitny przykład rodzaju budowli lub zespołu architektonicznego i technologicznego lub krajobrazu odzwierciedlającego w sposób charakterystyczny pewne etapy ważne dla historii ludzkości

5. znamienny przykład osiedla ludzkiego, tradycyjnego zagospodarowania terenu typowego dla danej kultury albo przykład bezpośredniego i materialnego powiązania ze zdarzeniami i tradycjami wciąż żyjącymi, z ideami i wierzeniami, albo z dziełami sztuki i literatury, mającymi wyjątkową wartość powszechną (Komitet uważa, że to kryterium może mieć znaczenie decydujące tylko w przypadkach wyjątkowych albo wspólnie z innymi kryteriami).

ICOMOS - International Council on Museums and Sites (od 1965 r istnieje) czyli Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków (dziedzictwo kulturalne) - ciało doradcze dla Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego

Odpowiednio: IUCN - International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (istnieje od 1948 r.) czyli Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (dziedzictwo naturalne)

Stare Miasto w Krakowie

(1978): oryginalny i integralny zespół achitektoniczno-urbanistyczny o wysokich walorach historycznych, dokumentalnych i estetycznych

Kopalnia Soli w Wieliczce

Tereny obozów zagłady Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

wpisane w 1979 roku jako dokument pamięci świata, świadectwo przestrogi, symbol reprezentatywny dla miejsc ludobójstwa i martyrologii.

Las Puszcza Białowieska -transgraniczny obiekt polsko-białoruski

Stare Miasto w Warszawie

Stare Miasto w Zamościu

Stare Miasto w Toruniu

Zamek w Malborku

.

Zespół Kulturowo-Krajobrazowy Kalwarii Zebrzydowskiej

Ewangelicko-augsburskie Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (XVII w.)

.

Sześć kościołów drewnianych południowej Małopolski

Lipnica Murowana - kompleks kościelno-cmentarny obejmujący obszar 1,1 ha

Sękowa - kompleks budowli sakralnych na przestrzeni 1,72 ha

Mużakowski Park, Łęknica-Bad Muskau -obiekt transgraniczny polsko-niemiecki

„

Wrocławska Hala Stulecia w 2006 r. wpisana została na Listę Światowego Dziedzictwa Naturalnego i Kulturalnego UNESCO jako pomnik ludzkiego geniuszu.

Tematy do dyskusji:

• Jak długa powinna być Lista?

• Czy wraz ze wzrostem liczby wpisów lista się dewaluuje?

• Czy można ustalić z góry liczbę wpisów?

• Co gwarantuje jakość poszczególnych wpisów na Listę?

Konwencja nie przewiduje ochrony wszystkich miejsc i obiektów, które są wartościowe i interesujące. Komitet ma dokonać ich selekcji i wybrać jedynie te, które są wyjątkowe z międzynarodowego punktu widzenia. Obiekty o znaczeniu wyłącznie krajowym lub regionalnym nie zostaną automatycznie wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa. Zdarzają się jednak błędy. Kryteria nie są ściśle określone np. „arcydzieło ludzkiej kreatywności” lub „unikatowe wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej”.

Przykład nominowania obiektu, który nie powinien trafić na listę:

• Kopalnia srebra w Iwami Ginzan na wyspie Honsiu w Japonii zamknięta od 1923 roku. Od 1970 roku było to już miasto-widmo. Lokalny przedsiębiorca użył swych wpływów i dzięki lobbingowi z Tokio miasto znalazło się w 2007 roku na Liście Światowego dziedzictwa.

• Przed nominacją - 15 000 turystów rocznie

• Po nominacji - milion.

• Rozwój gospodarki i przemysłu turystycznego.

Tematy do dyskusji: Jak zagwarantować jakość zarządzania obiektem?

• Jeśli to jest konieczne dla właściwego utrzymania obszaru w zadowalającym stanie, należy ustanowić strefę buforową odpowiedniej wielkości

• Każdy nominowany obiekt winien mieć opracowany plan zarządzania lub inny udokumentowany system ochrony, które określą, w jaki sposób będzie się dążyć do zachowania jego unikatowych wartości, o ile tylko to jest możliwe poprzez włączenie do tego lokalnych grup interesów

Casus Angkor (ogromny kompleks kamiennych świątyń) w Kambodży

• Wpis na Listę Dziedzictwa Światowego w 1992 roku, w bardzo złym stanie. Wszyscy zajmowali się restauracją obiektów. Sąsiadujące miasto Siem Reab stało się ośrodkiem turystycznym z wielkimi hotelami, restauracjami i międzynarodowym lotniskiem. Stare kamienie świątyń są zadeptywane przez miliony turystów. Nikt nie zwracał uwagę na ogromną rozbudowę otoczenia.

Tematy do dyskusji: Jak uzyskać równowagę geograficzną?

Spośród wpisanych na Listę obiektów światowego dziedzictwa do 2009 roku (49%) znajdowało się w Europie i w Ameryce Północnej. Obecnie na Liście Dziedzictwa Światowego jest 911 obiektów. Ustalono limit roczny zgłaszania jedynie dwu kandydatur, z czego jedna musi być obiektem przyrodniczym i priorytet dla krajów nie mających żadnych wpisów na Listę

Tematy do dyskusji: Jak zapewnić równowagę tematyczną?

• Na Liście znacząco dominują nominacje obiektów kulturowych

Tezy prof. Bogusława Szmygina (Politechnika Lubelska)

• Idea pełnej reprezentatywności światowego dziedzictwa jest nierealistyczna

• Dobra natury i kultury nie zostały sprawiedliwie rozdzielone w skali świata

• Ilościowe porównywanie i wyrównywanie reprezentatywności regionów świata, kultur czy grup dziedzictwa pozbawione jest sensu

Ochrona większości dóbr kultury nie może odbywać się w oparciu o zasady opracowane dla zabytków architektury. Przykłady:

- miasta historyczne

- rozległe krajobrazy kulturowe (nie mogą kultywować wyłącznie tradycyjnych form zagospodarowania i użytkowania)

- rozległe kompleksy przemysłowe

Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO jest jednym z najbardziej udanych projektów, jakie zrealizowała społeczność międzynarodowa

• Znalezienie się na niej jest niezwykle trudne, toteż fakt uzyskania wpisu jest sam w sobie czymś prestiżowym i przynosi realne skutki, także ekonomiczne

• Lista ogniskuje od wielu lat ruch turystyczny, modyfikuje warunki ekonomiczne funkcjonowania miejsc na niej umieszczonych

• Zwykle wzrastają nakłady na prace konserwatorskie i modernizacyjne

• Rosną inwestycje

• Rozbudowuje się infrastruktura

Inne skutki jakie przynosi uzyskanie statusu dobra światowego dziedzictwa

• Zwielokrotnienie zniszczeń fizycznych

Pytanie: Czy jest możliwe, że efekty ekonomiczne oraz pozytywne skutki promocyjne, edukacyjne i kulturowe dokonują się zbyt dużym kosztem niszczenia wartości zabytkowych?

Dotychczas dwa przypadki skreślenia z Listy Dziedzictwa Światowego

• w 2007 roku rezerwat Oryl w Omanie, w którym władze zezwoliły na poszukiwanie ropy naftowej na 90% obszaru zamieszkiwanego przez antylopę arabską oryks

• w 2009 usunięto z Listy dolinę Łaby w Dreznie za budowę na Łabie mostu Waldschloesschen, który niszczy barokową panoramę saksońskiej stolicy.

Od 2006 - Drezno było na Liście Światowego Dziedzictwa w zagrożeniu

• Komisja Światowego Dziedzictwa uznała, że wspaniałe wartości krajobrazowe i integralność doliny zostały nieodwracalnie utracone w wyniku budowy mostu. Most miał odciążyć miasto od samochodów i zmniejszyć hałas, który niszczy zabytki. Jego budowę poparli w referendum mieszkańcy. Mimo sprzeciwu UNESCO miasto nie wycofało się, nie szukało rozwiązań alternatywnych (komisja proponowała tunel pod rzeką zamiast mostu). Nie udało się uzgodnić warunków rozwoju, które korespondowałyby z potrzebą zachowania autentyczności miejsca, zachowania tych wartości, jakie były powodem wpisu Drezna na listę.

II Grupa problemów

• W jaki sposób nie dopuścić do marketyzacji czy disneylandyzacji dziedzictwa? Jak powstrzymać proces nazywany erozją turystyczną? Dziedzictwo musi być udostępniane, wszyscy mają prawo je zobaczyć, dotknąć, rozumieć i poznawać. Ale to prowadzi do redefinicji miejsca, do szkodliwego jego przekształcania, grozi jego wartościom kulturowym

Skutki zwiększonego ruchu turystycznego

Miejsca uznane za tak cenne i wartościowe, aby znaleźć się na Liście UNESCO z powodu swego szczególnego charakteru, kameralnej atmosfery, niewielkiej liczby odwiedzających, nastroju związanego ze swoistą izolacją, nagle stają się popularne, przybywają tłumy turystów. Kontekst, w którym miejsce trwało przez stulecia i który był słusznie postrzegany jako dopełniający jego kulturową wartość, ulega gwałtownej zmianie

Czarny scenariusz (hipoteza) - wyczerpanie się formuły Listy

• przekroczenie progu ilościowego

• obniżenie progu jakościowego

• obniżenie standardów ochrony (obecnie kraje same prowadzą monitoring i dokonują samooceny ochrony dóbr wpisanych na Listę, nie ma oceny zewnętrznej)

• nadmierny ruch turystyczny

• brak umiaru pod względem inwestycji i modernizacji

Organizacja Miast Dziedzictwa Światowego powstała w 1993

Aktualnie rozważane problemy:

• Zasady postępowania konserwatorskiego w odniesieniu do obszarów i obiektów wpisanych na Listę Dziedzictwa Światowego.

• Konieczność ograniczenia szpecących reklam w zespołach rangi światowej. „Reklamodawcy stanowią z reguły wpływowe i opiniotwórcze lobby w miejscowym elektoracie, stawiając w trudnej sytuacji samorządy preferujące unikanie lokalnych konfliktów. Dlatego tak ważne byłoby narzucenie odgórnie przez instancje międzynarodowe konieczności regulacji w tym zakresie”.

• Inwazja banków na najbardziej prestiżowe przestrzenie miasta. Ich nieporównywalne możliwości finansowe sprawiają, że wypierają inne funkcje, deformując tradycyjny charakter zespołów. Międzynarodowe ustalenie ograniczające monofunkcyjność wprowadzonych nowych funkcji mogłoby w znacznej mierze to zjawisko przynajmniej złagodzić

III wykład

Ochrona europejskiego dziedzictwa kulturowego należy do istotnych celów i zadań Unii Europejskiej

• Polska niestety w niewystarczającym stopniu stosuje się do standardów Unii w zakresie ładu przestrzennego i polityki przestrzennej. Zwłaszcza dotyczy to organów jednostek samorządu terytorialnego zlokalizowanych na poziomie najniższym, czyli na szczeblu gmin

Konstytucja RP

• Akt normatywny o najwyższej pozycji w hierarchicznym systemie źródeł prawa powszechnie obowiązującego w państwie.

• Umieszczenie problematyki ochrony dziedzictwa kulturowego na poziomie konstytucyjnym świadczy o tym, że ma ona wysoką rangę z punktu widzenia interesu prawnego całego państwa.

Terminologia

• Konstytucja RP nie posługuje się pojęciem „dziedzictwa kulturowego”, zamiast którego zostały zastosowane wyrażenia o charakterze synonimicznym („dziedzictwo kulturalne” lub zawierające się w nim terminy o węższym zakresie przedmiotowym („dobra kultury”, „dziedzictwo narodowe”)

Konstytucja RP

• Art. 6 ust. 2 Polska „udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym”

Art. 3. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

1. zabytek - nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością i stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową;

Interes indywidualny a interes publiczny: konflikt wartości w prawnej ochronie zabytków

Podstawowy konflikt wartości w tle prawnej ochrony zabytków to konflikt między wartością jaką jest dobro zabytku i wartością jaką jest własność prywatna

• Interes publiczny jest ogólnospołeczny

• Interes indywidualny to interes inwestora, właściciela, itp..

Interes publiczny

Zachowanie zabytków leży w interesie publicznym ze względu na:

• wartości wyrażane przez dany obiekt (prawda, pewność)

• znaczenie dla polityki, religii, kultury (związek z takimi wartościami jak moralność, pamięć, przetrwanie, tożsamość, wspólnota)

• wartość użytkową (wartość naukowa, materialna, ekonomiczna bo mają znaczenie dla ruchu turystycznego)

Prawo właściciela

Jest to prawo czynienia z przedmiotem własności dowolnego użytku i może obejmować jego zużycie, a nawet zniszczenie.

Ustawa ogranicza prawo właściciela, zobowiązując go do dbania o stan zachowania zabytku, wyłączając możliwość zniszczenia lub pogorszenia jego stanu; tym samym też wpływa na sposób zagospodarowania zabytku. Administracja konserwatorska decyduje o zakresie ingerencji w prawo własności w konkretnych przypadkach.

Potrzeba poszukiwania równowagi

• Zabytki, które w ogóle nie są użytkowane, są skazane na zapomnienie i - w konsekwencji - na całkowite zniszczenie

• Ale niewłaściwe użytkowanie może skutkować zatarciem prawdy obiektu i utratą jego autentyczności, a -w konsekwencji - do utraty cech zabytku.

Ogólne dyrektywy postępowania

• W oparciu o tzw. wiedzę fachową powinno się określać granicę ingerencji w zabytek, której przekroczenie nie jest w ogóle dopuszczalne, gdyż prowadziłoby do naruszenia istoty chronionej wartości

• Powinna być uwzględniana polityka państwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego wyłożona w krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (zgodnie z art. 85 ustawy), sporządzanym na okres 4 lat.

Zasada proporcjonalności

Zakres wprowadzanych ograniczeń prawa własności powinien być proporcjonalny, tzn. konieczny do realizacji określonego celu.

Trzy kryteria oceny: przydatność, konieczność i proporcjonalność przyjmowanych ograniczeń.

Reguła

• Dopuszczalna jest jedynie taka ingerencja w prawo własności w imię interesu ogółu, która jest w stanie doprowadzić do zamierzonych skutków i jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego, z którym jest powiązana, a jej efekty pozostają w odpowiedniej proporcji do ciężarów, nakładanych przez nią na obywatela.

• Jeżeli ten sam cel, wytyczony potrzebami ochrony danego zabytku, możliwy jest do osiągnięcia przy zastosowaniu innego środka, który nakłada na właściciela mniejsze ograniczenia, to zastosowanie środka bardziej uciążliwego nie można uznać za konieczne, a tym samym dopuszczalne w świetle zasady proporcjonalności.

Jak można uzasadnić konieczność ograniczenia prawa własności?

• Konieczność takiego uzasadnienia sformułowana jest w art. 31 ust.3 Konstytucji i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, gdzie występuje zasada proporcjonalności. Chodzi o:

• wymóg stwierdzenia rzeczywistej potrzeby dokonania ingerencji w zakres prawa bądź wolności jednostki

• wymóg stosowania takich środków prawnych, które będą skuteczne, czyli rzeczywiście służące realizacji zamierzonych celów.

Jakie środki prawne można nazwać niezbędnymi?

• Środki, które chronić będą określone wartości w sposób, albo w stopniu, który nie mógłby być osiągnięty przy zastosowaniu innych środków.

• Środki jak najmniej uciążliwe dla podmiotów, których prawa i wolności ulegną ograniczeniu. „Ingerencja w sferę statusu jednostki musi pozostawać w racjonalnej i właściwej proporcji do celów, których ochrona uzasadnia dokonane ograniczenie”.

IV wykład

Park kulturowy jako nowa forma ochrony zabytków na szczeblu lokalnym: idea i rzeczywistość

Park kulturowy - tworzony w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej.

Istniejące Parki Kulturowe stan na 31 grudnia 2010

1. Forteczny Park Kulturowy w Srebrnej Górze 2002 dolnośląskie

2. Forteczny Park Kulturowy Twierdza Kłodzka 2006 dolnośląskie

3. Park Kulturowy Kotliny Jeleniogórskiej 2008 dolnośląskie

4. Park Kulturowy Wietrzychowice 2006 kujawsko-pomorskie

5. Park Kulturowy Kalwaria Pakoska 2008 kujawsko-pomorskie

6. Park Kulturowy "Kościół p.w. Św. Oswalda" w Płonkowie 2009 kujawsko-pomorskie

7. Park Kulturowy Sarnowo, 2010, Kujawsko-pomorskie

8. Park Kulturowy "Dolina Trzech Młynów” w Bogdańcu 2006 lubuskie

9. Park Kulturowy Miasto Tkaczy w Zgierzu 2007 łódzkie

10. Park Kulturowy Wzgórze Zamkowe w Sieradzu 2009 łódzkie

11. Park Kulturowy Kotliny Zakopiańskiej 2006 małopolskie

Bariery przy tworzeniu parku:

• Brak wiedzy na temat tej nowej formy prawnej i niejasność znaczeniowa pojęcia ,,parku kulturowego”

• Nieufność i niedobre relacje pomiędzy urzędami konserwatora zabytków a społecznościami lokalnymi

• Przedkładanie interesu prywatnego nad publicznym

• Konflikty interesów

• Niesprawność urzędników i przedłużające się procedury administracyjne związane z tworzeniem parku kulturowego

• Niejasność w kwestii rodzaju ochrony za pomocą formuły parku kulturowego: czynna czy bierna?

• Niewystarczająca rola mediacji i dialogu

Postulaty dotyczące zmian:

• Korekty prawa

• Upublicznianie dobrych praktyk

V wykład

Konserwacja zapobiegawcza środowiska

• Dziedzictwo kulturowe jest delikatnym, ograniczonym i nieodnawialnym zasobem publicznym

Co to jest zarządzanie dziedzictwem kulturowym?

• Ochrona dla zapewnienia użytecznej egzystencji (G. Burke 1976)

• Konserwacja i mądre wykorzystanie dla dobra publicznego (D.D. Fowler 1984)

• Zapewnienie istnienia dum mundus durat w celu uczestnictwa w kreowaniu środowiska człowieka (M. Kurzątkowski 1989)

Zarządzanie jest procesem podejmowania decyzji

6. Rozpoznanie zasobów

7. Ewaluacja

8. Identyfikacja zagrożeń (dla substancji zabytkowej i dla wartości zabytkowych)

9. Decyzja

10. Publiczne uzasadnienie decyzji

Postulaty ekologów dla ochrony dziedzictwa natury

• Minimalne interwencje

• Ograniczenie zatrucia środowiska

• Stała kontrola stanu zasobów przyrody

Analogicznie: dla dziedzictwa kulturowego - trzy reguły konserwacji zapobiegawczej
(preventive conservation)

• nie ingerować w autentyczną substancję zabytkową;

• monitorować stan środowiska

• interweniować tylko w przypadkach pojawiających się zagrożeń.

Konserwacja zapobiegawcza

• Konserwacja zapobiegawcza obejmuje wszelkie działania podejmowane w celu opóźnienia lub zapobieżenia zniszczeniom obiektu bez oddziaływania fizycznego na ten obiekt. Ta nieinterwencyjna konserwacja jest głównym celem konserwatora i musi być uważana za priorytetową w stosunku do jakichkolwiek interwencyjnych działań konserwatorskich

Europejska strategia konserwacji zapobiegawczej - konferencja w Vantaa - 2000.

Konserwacja zapobiegawcza = „wielodyscyplinarne zarządzanie w celu zredukowania strat w dziedzictwie kulturowym, mające na celu dobro publiczne”

„Niezbędne minimum” - granice kompromisu

• W przypadku zabytków lub ich zespołów pełniących wyłącznie funkcje kulturalne: niezbędne minimum to wyłącznie utrzymywanie status quo: ochrona przed niszczącym działaniem czynników atmosferycznych z wyeliminowaniem wszelkich rekonstrukcji.

• W przypadku zespołów archeologicznych: ograniczenie wykopalisk (tylko niewyeksplorowane stanowisko zachowuje „pełnię autentyzmu”) i ograniczenie zakresu ekspozycji wykopalisk (powtórne zasypanie odkrytych reliktów)

• W przypadku zabytków architektury i ich zespołów pełniących funkcję użytkową:

• Jeśli dokonywane zmiany naruszają substancję zabytkową lub zmieniają układ przestrzenny zabytku muszą być naukowo udokumentowane

• Konserwacja przez dokumentację - zachowanie dla przyszłych badaczy naukowego zapisu pierwotnego stanu zabytku, który musiał zostać zmieniony

• Codzienne utrzymywanie obiektu w dobrym stanie technicznym

Obniżenie zanieczyszczenia środowiska

• Ograniczanie lub eliminowanie lokalnego ruchu kołowego

• Przerzucanie poza obszary zabytkowe ruchu tranzytowego

Zapewnienie monitoringu - dwa warunki:

• Każdy zabytkowy obiekt musi mieć swojego właściciela lub użytkownika, który czuje się za niego odpowiedzialny i na bieżąco obserwuje i usuwa wszelkie powstające naruszenia dobrego stanu obiektu

• Istnieje sprawnie działająca i współpracująca z właścicielami obiektów zabytkowych lokalna służba konserwatorska, dokonująca systematycznie inspekcji ich stanu i dająca konkretne i rozsądne wskazówki ich właścicielom

Dobry przykład:

• Fundacja Monumentenwacht w Holandii - działa od 40 lat

• Systematycznie prowadzi okresowe przeglądy zabytków połączone z wykonywaniem bieżących napraw mających na celu utrzymanie zabytków w dobrym stanie i wydłużenie okresów pomiędzy remontami i specjalistycznymi zabiegami konserwatorskimi.

• Przeglądy i bieżące prace konserwacyjne prowadzone są przez inspektorów Monumentenwacht wyszkolonych przez Fundację.

• Efektem przeglądów są raporty sporządzane przez inspektorów, wskazujące jakie rodzaje prac powinny zostać wykonane w najbliższym czasie, aby nie dopuścić do degradacji stanu zabytku.

• Raporty te uznawane są za istotny element dokumentacji stanu zabytku i dowód na należytą staranność właściciela zabytku w codziennym dbaniu o jego utrzymanie w odpowiednim stanie.

• Taki raport może być załącznikiem do starań o dotację

• W polskim systemie ochrony zabytków brak odpowiednika takiej instytucji

Podejście proaktywne (pro-active approach)

„podejmować działania zanim sytuacja stanie się źródłem konfrontacji lub kryzysu”

• Zarządzanie ryzykiem

• Identyfikacja ryzyka

• Ocena ryzyka

• Potencjalne przeciwdziałanie ryzyku

Przygotowanie na ryzyko

Program długoterminowej konserwacji zapobiegawczej obiektów wszelkiego rodzaju

• Diagnoza obecnego stanu

• Analiza potencjalnych zagrożeń

• Planowanie niezbędnych działań

Identyfikacja zagrożeń

• Zagrożenia dla autentycznej substancji zabytkowej

• Zagrożenia dla wartości ważnych dla społeczeństwa

Zasady konserwacji zapobiegawczej dla stanowisk archeologicznych

• Kontrolować i utrzymywać sprzyjające warunki zalegania w ziemi (np. wysoki poziom wody gruntowej)

• Chronić stanowisko przed wodą deszczową, wysokimi dobowymi amplitudami temperatury, itp.

• Kontrolować, formować i utrzymywać sprzyjającą szatę roślinną

• Organizować i kontrolować niedestrukcyjny dostęp

Raport Międzynarodowej Rady ds. Zabytków (ICOMOS)

H@R! : Heritage at Risk - Zagrożone Dziedzictwo (1999)

Najpoważniejsze zagrożenia dla stanowisk archeologicznych:

• Turystyka

• Zanieczyszczenie atmosfery i inne czynniki antropogeniczne

• Katastrofy naturalne (trzęsienia ziemi, huragany)

• Rabunek

• Niewłaściwe planowanie urbanistyczne i infrastrukturalne

• Niewłaściwe zarządzanie stanowiskami i niewłaściwa konserwacja

- Nadmierne wykopaliska

Identyfikacja zagrożeń dla substancji zabytkowej stanowisk archeologicznych:

1. Przyrodnicze:
   - erozja
   - zwierzęta
   - rośliny
   - powodzie/trzęsienia ziemi

2. Antropogeniczne:
   a) przypadkowe:
   - rolnictwo
   - inwestycje
   - turystyka
   - eksploatacja kopalin
   - melioracja
   b) celowe:
   - komercyjne (poszukiwacze skarbów, kolekcjonerzy, rozkopywanie stanowisk jako zawód
   - wandalizm (powody polityczne, ideologiczne, religijne, czysta głupota)
   - badania (nadmierne wykopaliska)

Np. rolnictwo: Systematycznie rozorywane wczesnośredniowieczne grodziska w miejscowościach Żale na Pomorzu Gdańskim i Wizna na północnym Podlasiu

Erozja stojących pozostałości archeologicznych

• Woda deszczowa

• Wietrzenie mechaniczne

• Krystalizacja rozpuszczalnych soli

• Podsiąkanie

• Absorbcja wód gruntowych

Przeciwdziałanie

• Zadaszenia

• Pokrywanie poziomych styków zniszczeń substancjami izolującymi i wzmacniającymi (cement, żywice epoksydowe, etc.)

Zadaszenia:

• efektywność ochrony?

• wpływ na percepcję wizualną?

• wpływ na zrozumienie stanowiska?

Karta Wenecka - Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych - 1964

„Wszelkie prace rekonstrukcyjne będą… musiały być z góry wykluczone, można brać pod uwagę tylko samą anastylozę, to jest odtworzenie części istniejących lecz rozproszonych. Elementy scalające będą zawsze rozpoznawalne i będą stanowić minimum niezbędne dla zapewnienia warunków zachowania zabytku i przywrócenia ciągłości jego formy”

Karta z Burra (ICOMOS Australia 1999):

„Dokonanie rekonstrukcji jest właściwe tylko tam, gdzie miejsce zabytkowe jest niekompletne na skutek uszkodzenia lub późniejszego przekształcenia, i tylko wówczas, gdy istnieje wystarczająca podstawa źródłowa do odtworzenia wcześniejszego stanu substancji zabytkowej”

Karta Krakowska 2000:

zasady konserwacji i restauracji dziedzictwa architektoniczno-urbanistystycznego

Należy unikać rekonstrukcji całych części „w stylu budynku”.

Rekonstrukcja bardzo małych części o architektonicznym znaczeniu może być do przyjęcia wyjątkowo pod warunkiem, że oparta jest o precyzyjną niekwestionowaną dokumentację.

Jeśli wykonanie większych części przestrzennych czy funkcjonalnych jest konieczne do właściwego użytkowania budynku, powinny one odzwierciedlać współczesną architekturę.

Rekonstrukcja całego budynku zniszczonego przez konflikt zbrojny czy klęski żywiołowe jest do przyjęcia jedynie ze względu na wyjątkowe społeczne czy kulturowe wskazania związane z tożsamością całej wspólnoty.

Międzynarodowa Karta Ochrony i Zarządzania Dziedzictwem Archeologicznym ICOMOS - Lozanna 1990

Artykuł 7. Prezentacja, informacja, rekonstrukcja

• Prezentację i informację należy pojmować jako popularną interpretację obecnego stanu wiedzy i dlatego też musi być ona często aktualizowana. Winna ona odzwierciedlać wielostronność podejść do rozumienia przeszłości.

• Rekonstrukcje spełniają dwie ważne funkcje: badań eksperymentalnych oraz objaśniania. Należy je jednak wykonywać ze szczególną ostrożnością tak, aby uniknąć naruszania jakichkolwiek zachowanych świadectw archeologicznych.

• Tam, gdzie jest to możliwe i właściwe, rekonstrukcje nie powinny być wznoszone bezpośrednio na pozostałościach archeologicznych; powinna być też zapewniona możliwość ich identyfikacji jako rekonstrukcji.

Przekształcanie zabytkowych budowli lub ich zespołów dla celów masowej turystyki „kulturalnej” - groźne niebezpieczeństwo

• Falsyfikowanie dziedzictwa zamiast zachowywania ich autentyzmu

• Przekształcanie w Disneylandy

• Poddawanie częściowej lub pełnej rekonstrukcji, opartej na czystej fantazji

• Destrukcja autentyzmu ruin

• Pokazywanie turystom przekształconych obiektów jako prawdy historycznej

KONWENCJA MALTAŃSKA - Zintegrowana konserwacja dziedzictwa archeologicznego

Artykuł 5

• Każda Strona zobowiązuje się:

v) do zapewnienia, by publiczne udostępnienie stanowisk archeologicznych, szczególnie jakiekolwiek ustalenia organizacyjne, niezbędne do przyjmowania większej liczby osób zwiedzających, nie miało niekorzystnego wpływu na archeologiczny i naukowy charakter takich stanowisk i ich otoczenie.

Artykuł 3

• W celu zachowania dziedzictwa archeologicznego oraz zagwarantowania naukowej rzetelności archeologicznych prac badawczych każda Strona zobowiązuje się:

i) stosować procedury upoważniające do prowadzenia oraz nadzoru wykopalisk i innych prac archeologicznych w taki sposób, aby:

b) zapewnić, aby archeologiczne wykopaliska i poszukiwania były przeprowadzane w sposób naukowy i pod warunkiem, że:

- przedmioty dziedzictwa archeologicznego nie pozostaną odkryte lub pozostawione podczas wykopalisk lub po ich zakończeniu bez zapewnienia odpowiedniego ich zabezpieczenia, konserwacji i ich zagospodarowania

VI wykład

Dziedzictwo modernistyczne Warszawy.
Artystyczna dyskusja o dziedzictwie modernizmu.

Weduty modernistyczne

• „Szklany dom” na Żoliborzu wybud.1937r.
  

• Kino Moskwa w Warszawie

• „Supersam” -

• Powszechny Dom Towarowy „Wola”. Młynarska 16.
  Kino `WZ” Leszno 17.
  
  

• Bar „Wenecja

• Osiedle ZOR Koło Wschód (Koło II, MSM Starówka). Obozowa-Deotymy,
  

• Centralny Dom Towarowy (CDT) Bracka 15/19.
  

• Pawilon handlowy „Chemia”.
  Przystanek PKP linii średnicowej Powiśle. Aleja 3 Maja.
  "Tu zaszła zmiana", galeria Kordegarda, Warszawa, 13.01. - 04.03.2007

Maria Kiesner - weduty warszawskie

- Domy jednorodzinne tzw. kopulaki na Ochocie w Warszawie

- Powszechny Dom Towarowy w Poznaniu (1950-1954, Marek Leykam)

Strategie, przyjmowane wobec dzieł architektury modernistycznej z okresu PRL

• strategia wypierania z pamięci, wymazywania śladów zdarzeń, których mieszkańcy danego miejsca nie potrafią lub nie chcą włączyć do swojej tradycji; burzenie i na tym miejscu budowanie czegoś nowego;

• strategia przebudowy, najczęściej polega na przekształceniu istniejących obiektów w inne, służące np. konsumpcji czy rozrywce. Zakłada uwikłanie w tradycji.

• strategia powtórzenia: w sensie diachronicznym - odbudowa; w sensie synchronicznym - dodanie kolejnej części lub analogicznego budynku, połączenie, zwielokrotnienie. Powtórzenie głębokie lub powierzchniowe, bo dotyczy zewnętrznych elementów albo części, ma charakter mechaniczny i materialny. Według Deleuze'a - płaskie powtórzenia przyzwyczajenia jest motywowane przez ideę: „tak było zawsze”; głębokie powtórzenie wynika z pamięci:„to było niegdyś i było ważne” (lub: jest dla mnie/dla nas ważne; lub: być może będzie ważne dla przyszłych pokoleń)

• strategia ramowania, oznacza „budowę nowego kontekstu urbanistyczno-architektonicznego dla historycznych form zabudowy miejskiej

Kryteria przyjęte przez Warszawski Oddział Stowarzyszenia Architektów SARP przy typowaniu obiektów z okresu 1945 - 1981, które powinny podlegać ochronie

1. Kryterium nowatorstwa zarówno w kontekście rozwiązań architektonicznych, przestrzennych jak i technicznych.

2. Kryterium kontekstu.

3. Kryterium tradycji miejsca.

4. Kryterium symbolu (na przykład dla przyjezdnych).

5. Kryterium uznania współczesnych - nagrody, wyróżnienia, plebiscyty

6. Kryterium próby czasu, zachowania walorów przestrzennych i estetycznych pomimo degradacji, będącej efektem technicznego zużycia (niedbalstwa zarządcy) czy też „spontanicznego” rozwoju zagospodarowania przestrzennego terenów przyległych.

7. Kryterium artystyczne.

8. Kryterium unikatowości (jedyny ocalały, jedyny kompletny, jedyny zachowany w formie nie przekształconej)

VI wykład

Temat 1 : Reklama na zabytkach

Np.:

• Lublin, reklama czasowa na siatce ochronnej przy ulicy Świętoduskiej

• rlin, Brama Brandenburska, niecodzienny pomysł osłony podczas remontu - W prześwitach bramy w widoku w stronę zachodnią pokazano charakterystyczne budowle Paryża, w kierunku przeciwnym - budowle Moskwy

• Warszawa, Zamek Królewski w trakcie remontu elewacji - Czyszczenie fasad ważnych obiektów zabytkowych bywa przykrą niespodzianką dla turystów, przybywających niejednokrotnie z drugiego krańca świata. Z tego powodu na zasłonach pojawia się czasem wizerunek owego obiektu, czasem fragmentu jego wnętrza. Niestety, coraz częściej takie piękne pomysły bywają wypierane przez komercyjne reklamy, dzięki którym gromadzi się fundusze na owe renowacje.

Temat 2 : Iluminacja zabytków

Tezy

• Od wieków światło miało znaczenie mistyczne oraz estetyczne, fascynowało filozofów, teologów i zwykłych ludzi. To co jasne, pełne światła - wydaje się piękniejsze.

• Moda oświetlania zabytków dziś powszechna - wiąże się nie tylko z upodobaniami estetycznymi ale i chęcią podniesienia bezpieczeństwa nocą oraz przedłużenia czasu trwania ruchu turystycznego.

Cele iluminacji

• zwiększa atrakcyjność obiektu iluminacji,

• pokazuje inny wygląd obiektu,

• eksponuje atrakcyjne detale architektoniczne,

• tworzy romantyczną, pełną tajemniczości atmosferę wokół obiektu iluminacji,

• Uruchamia wyobraźnię obserwatorów,

• Upiększa wygląd miasta, dzielnicy, ulicy wieczorem i w nocy,

• kieruje uwagę na wybrane obiekty,

• wydłuża okres użytkowania obiektu przez przyciągnięcie turystów i klientów,

• poprawia bezpieczeństwo obiektu i jego otoczenia, (ułatwienie obserwacji i dozoru obiektu)

• poprawia bezpieczeństwo w najbliższej okolicy obiektu oświetlonego (mniej incydentów kryminalnych, agresywnych zachowań ludzi z marginesu)

• stanowi reklamę firmy, której obiekt - siedziba jest iluminowana.

Ekonomiczne znaczenie iluminacji

Wydłużenie czasu użytkowania, zwrócenie uwagi na wybrane obiekty - przynosi korzyści. Turyści zachęceni atrakcyjnym widokiem obiektu wstępują do pobliskiej kawiarni, sklepu z pamiątkami, czy do zlokalizowanego w iluminowanym obiekcie muzeum.

• Iluminacja może podnosić atrakcyjność obiektu - Poprzez iluminację można eksponować to co atrakcyjne, ukrywać defekty.

Czy iluminacja tworzy romantyczną atmosferę?

Niedosyt światła powoduje chęć lepszego, pełniejszego dostrzeżenia obiektu i jego szczegółów (im mniej światła tym większy niedosyt informacji). Ten mechanizm uruchamia wyobraźnię.

Oświetlenie naturalne (dzień) i oświetlenie sztuczne (noc)

W porze dziennej, w świetle słonecznym obiekty budowlane oświetlone są z góry. Cienie tworzą się poniżej wystających elementów architektonicznych (parapetów, płaskorzeźb itp.). Tło obiektu, najczęściej nieboskłon, jest jasne. To jest naturalny obraz. Przy iluminacji obiekt dostrzegany jest jako jasny na tle ciemnego nieba lub otoczenia. Światło kierowane jest na elewację najczęściej od dołu, cienie tworzą się ponad uwypukleniami. To jest inny wizerunek obiektu.

Wskazówki ogólne

• Iluminacja zabytków wymaga szczególnej staranności i wiedzy na każdym etapie procesu realizacji tego przedsięwzięcia. Pierwszym etapem powinno być zrozumienie obiektu oparte na wiedzy z zakresu historii sztuki i architektury

• Iluminacja zabytków i innych obiektów w mieście powinna przebiegać w sposób kontrolowany, planowy.

Pytania

• Czy zabytek iluminowany jest „bardziej estetyczny” ale „odrealniony”, nieautentyczny?

• W jaki sposób iluminować zabytki by nie utraciły swoich wartości artystycznych oraz wartości dawności i właściwego nastroju?

Opiniotwórcza rola prasy

• Prasa popularyzuje iluminacje zabytków; używając określonego słownictwa, pełnych zachwytu zwrotów, wpływa tym samym na społeczną percepcję tego zjawiska

• Pojawiają się poglądy sceptycznie odnoszące się do iluminacji, z użyciem argumentów ekologicznych, ekonomicznych, historyczno-sztucznych (o pozbawianiu zabytku autentyczności i interpretacyjnej roli oświetlenia)

Francja

Po kilku wieczorach spędzonych w Lyonie, można odnieść wrażenie, że iluminacja miasta w obecnym kształcie osiągnęła pewien przesyt - miejscami stała się trudną do zniesienia kakofonią. We Francji coraz częściej słychać głosy, iż należy zrewidować podejście do problemu iluminacji budynków i oświetlenia miejskiego - do dyskusji włączyli się ekolodzy, biolodzy i astronomowie. Wykazują oni jaki negatywny wpływ na florę i faunę mają silne nocne rozświetlenia, które także często uniemożliwiają prawidłowe prowadzenie obserwacji nocnego nieba. Na przykład łuna światła roztaczająca się nad Paryżem widoczna jest już z odległości 150 km i oddziałuje negatywnie na środowisko naturalne.

Polska

Większość warszawskich iluminacji (budynek Politechniki, Teatr Wielki, Pałac Prezydencki, Pałac Staszica, Filharmonię) i wiele innych (Collegium Novum UJ, klasztor na Jasnej Górze, stary ratusz w Hanowerze, centrum kongresowe w Maastricht) zaprojektował profesor Wojciech Żagan, szef Zakładu Techniki Świetlnej w PW

Kościół Wizytek: odejście od poprzedniego „rzeźbienia” światłem przez profesora Żagana. Obecnie oświetlenie jednolite

• W ratuszu warszawskim powstał specjalny zespół do spraw iluminacji. Decyzje na temat oświetlania zabytków - wydaje stołeczny konserwator.

• Krytyka poprzedniego oświetlenia kościoła Wizytek.

Opinia konserwatora

Iluminacja „rzeźbiarska” fałszuje obraz zabytku, nie wydobywa jego wartości ale kreuje nowe, własne. Obraz zabytku oświetlanego od dołu ulega zniekształceniu, zabytek wygląda „szkieletowo”. Trudna jest konserwacja - żeby wymienić żarówki w naświetlaczach zamontowanych na elewacji, trzeba zatrudniać taternika.

Problem

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami daje konserwatorowi prawo do decydowania o wyglądzie cennych obiektów, lecz czy dotyczy to także sposobu ich oświetlenia?

Metody iluminacji (sposoby oświetlania elewacji obiektu )

• Metoda zalewowa (ogólna, powierzchniowa)

• Metoda punktowa (miejscowa, szczegółowa) - nazywana czasem „rzeźbieniem światłem” i odbierana jako działanie artystyczne, bo jest w stanie zmienić obraz obiektu. Jest niebezpieczna bo może pozbawić obiekt spójności (gdy obraz ten jest sumą efektów działania pojedynczych naświetlaczy, świecących lokalnie)

• Metoda mieszana (wybrane fragmenty elewacji oświetla się punktowo, a inne zalewowo)

Wskazania do stosowania poszczególnych metod

• Brak wskazań.

• Najczęściej bardzo małe obiekty oświetla się zalewowo, a skrajnie duże obiekty - punktowo, głównie ze względów technicznych.

• Zalewowo oświetla się raczej obiekty, które są obserwowane z jednego kierunku (np. obiekt zamykający perspektywy ulicy) i takie, które są obserwowane raczej z daleka

• Przy zastosowaniu metody zalewowej nie potrzeba wielu punktów zamocowania i zasilania, ale jednostkowe moce naświetlaczy muszą być większe. Potrzebne są też zgody właścicieli sąsiednich budynków na podłączenie do instalacji czy zawieszenie projektorów na elewacji itp…

Punkt widzenia konserwatorski

Budowle zabytkowe niekoniecznie muszą być całkowicie oświetlone mocnym sztucznym światłem. Często ograniczenie ilości światła, zmniejszenie jego mocy i prawidłowo wydobyty światłocień lub rozświetlony fragment obiektu, bardziej podkreśla i eksponuje ich wartość zabytkową niż regularne „punktowanie” elewacji mocnym światłem, które wypacza lub niweluje plastykę jej ukształtowania i powoduje zbyt mocne kontrasty.

Ogólne zasady iluminacji :

1. Zasada spójności obrazu (naczelna zasada). Najłatwiej ją zrealizować, stosując zalewową metodę iluminacji.

2. Zasada uporządkowania obrazu iluminowanego obiektu:
   - powtarzające się elementy architektoniczne powinny być oświetlone tak samo

- jeśli dzienny obraz elewacji obiektu cechuje symetria, obraz nocny też powinien być taki (elementy po prawej i lewe stronie osi symetrii powinny być tak samo oświetlone)

- poziome linie podziału (gzymsy, balustrady) powinny być zaakcentowane

- naturalne granice obiektu, jego krawędzie, powinny być wyraźnie zarysowane.

3. Zasada ukrywania widoku opraw oświetleniowych (żeby uniknąć zjawiska tzw. olśnienia, czyli występowania jaskrawych obrazów świecących naświetlaczy w polu widzenia osób patrzących z głównych kierunków obserwacji)

4. Zasada wzmacniania efektu okrągłości obiektu (nie można okrągłych obiektów oświetlać równomiernie ze wszystkich stron, bo znika zakrzywienie powierzchni - pojawia się efekt płaskiej powierzchni). Trzeba użyć dwóch-trzech naświetlaczy umieszczonych symetrycznie w stosunku do osi obiektu, ale tak je wycelować, aby plamy świetlne nie zachodziły na siebie.

5. Zasada akcentowania krawędzi ścian prostopadłych (powinny różnić się poziomem jaskrawości światła, innym kierunkiem oświetlenia lub barwą światła, co wzmacnia efekt przestrzenności)

6. Zasada wzmacniania głębi i wysokości (płaszczyzna położona dalej lub wyżej powinna być jaśniejsza od tej, która jest bliżej lub niżej)

Metoda profesora Wojciecha Żagana z Politechniki Warszawskiej

Jest to metoda wykorzystująca technikę komputerową w projektowaniu iluminacji obiektów. Wykonuje się rozmaite symulacje rzeczywistego efektu wizualnego oświetlenia. „Polska szkoła iluminacji” specjalizuje się w wizualizacjach komputerowych a szczególnie w ich najdoskonalszym rodzaju, trójwymiarowych wizualizacjach fotorealistycznych. Przed przystąpieniem do realizacji projektu niezbędne jest jednak wykonanie prób terenowych i dokonanie niezbędnych korekt.

Sposób zabezpieczenia reflektorów oraz kabli i puszek rozdzielczych w ogólnie dostępnych miejscach, po uzgodnieniach z konserwatorem zabytków, powinien być indywidualnie zaprojektowany i wykonany w taki sposób, aby zapewniać skuteczną ochronę przed wandalami i złodziejami, a jednocześnie uniemożliwiać osobom postronnym manipulowanie przy instalacji będącej pod napięciem (fot. u góry - rozwiązanie nieprawidłowe, fot. u dołu - dobre rozwiązanie)

Zasady montowania

• Nie można zakłócać wyglądu elewacji uszkadzać jej

• Emitowane światło nie powinno być skierowane na obserwatora czy w okna domów okolicznych mieszkańców.

• Zdjęcie dolne: przykład, gdy po nieprawidłowo wykonanym wsporniku ścieka woda opadowa, powodując miejscowe silne zawilgocenia powierzchni ścian

Wybór miejsca prowadzenia instalacji

• Okablowanie można ukryć za istniejącymi elementami (np. za rurami spustowymi), albo prowadzić przez istniejące przebicia (np. w miejscach przejścia rury spustowej przez gzyms budynku, w niektórych istniejących w ścianach otworach wentylacyjnych, w załomach murów czy za szkarpami)

• Na dachach i ścianach budynków reflektory wyposaża się w specjalne osłony kierunkujące światło, aby uniknąć rozświetleń przypadkowych fragmentów otoczenia.

• Reflektory nie powinny być mocowane do gzymsów i elementów wystroju elewacji - lepiej jest (w miarę możliwości) mocować je na wspornikach zlokalizowanych na połaciach dachowych, powyżej poziomu gzymsu i rynny

• Mocowanie zespołów reflektorów (o małych gabarytach) na dodatkowych słupkach oświetleniowych ustawionych w pewnej odległości od obiektu może być w niektórych przypadkach dobrym rozwiązaniem (lepsze efekty oświetlenia i mniejsze narażenie sprzętu na uszkodzenia niż w przypadku mocowania na poziomie terenu)

• Reflektory umieszczane na zabytkowym obiekcie i w jego otoczeniu nie mogą stanowić elementu, który w ciągu dnia obniża walory widokowe zabytku i przeszkadza w jego obserwacji, jak w przypadku pokazanym na fotografii

Problemy klimatu

Reflektory wpuszczane w chodniki mogą stać się niebezpiecznymi pułapkami dla pieszych przechodniów w okresie marznących opadów. W przypadku bruków zabytkowych, wąskich chodników i miejsc, w których reflektory te będą widoczne, a uzyskane efekty oświetlenia dyskusyjne -warto odstąpić od montowania ich na poziomie terenu.

Błędy wykonawczo-projektowe

Jeżeli w zamyśle projektanta jest dodatkowe podkolorowanie światłem na zielono spatynowanego pokrycia z blachy miedzianej (które w oświetleniu dziennym jest w kolorze zielonym), to nie powinno się oświetlać światłem o takiej barwie całej konstrukcji latarni wykonanej w kamieniu. Jasny kamień w takim oświetleniu przybiera kolor zielony, co w efekcie fałszuje odbiór zabytku

* Budowle zabytkowe niekoniecznie muszą być całkowicie oświetlone mocnym sztucznym światłem. Często ograniczenie ilości światła, zmniejszenie jego mocy i prawidłowo wydobyty światłocień lub rozświetlony fragment obiektu, bardziej podkreśla i eksponuje ich wartość zabytkową niż regularne „punktowanie” elewacji mocnym światłem, które wypacza lub niweluje plastykę jej ukształtowania i powoduje zbyt mocne kontrast

VIII wykład

Temat: Przestrzenie władzy.

Siedziby władców = demonstracja władzy

• Siedziby władców (zwłaszcza absolutnych) mają budzić respekt; zwykły śmiertelnik powinien wobec nich uświadomić sobie swoje miejsce.

• Ich rozmiary związane są zazwyczaj z potrzeba, bo władców otaczają ogromne zastępy dworaków, urzędników, strażników.

np. Toledo; Bukareszt, budynek Parlamentu wzniesiony przez reżim Nicolae Ceauşescu

Charakterystyczne cechy siedzib władców

• Są zwykle ogromne

• Przytłaczają (nie są porywające czy inspirujące)

• Są niedostępne (demonstracyjnie niedostępne)

Dążenie do monumentalizacji architektury władzy- przykład Niemiec nazistowskich

• Nawiązanie do antyku

• Odzwierciedlanie wielkości i potęgi Niemiec

• Surowość, powściągliwość, dążenie do prostoty

• Dzieło powinno mieć w sobie coś niedostępnego, co by napełniało ludzi podziwem, a jednocześnie pewną bojaźnią i respektem

• Unikanie przesadnej indywidualizacji, raczej zachowywanie anonimowości, gdyż dzieło monumentalne nie stanowi własności jednostki lecz wyraz dążeń wspólnych, określonej ideologii

Cele: - wyrabianie w narodzie dumy, świadomości własnej wartości

- podkreślanie autorytetu państwa poprzez onieśmielanie i

zastraszanie zarówno przyjaciół jak i wrogów

Monumentalna architektura w okresie międzywojennym w Polsce

• Bank Rolny w Warszawie (Nowogrodzka 50) 1928 (klasycyzujący) proj. Mariana Lalewicza

• Państwowy Instytut Geologiczny (Rakowiecka 4) 1924-1925 (neorenesansowy) proj. Mariana Lalewicza

• Ministerstwo Oświaty (Aleja Szucha 25)1925-1930 Zdzisława Mączeńskiego

• Muzeum Narodowe 1923 (projekt) 1926-1932 realizacja Tadeusza Tołwińskiego

• Ministerstwo Komunikacji [pierwotnie Ministerstwo Robót Publicznych] (Chałubińskiego 4/6) proj. 1920, realizacja1929-1931 autor Rudolf Świerczyński

• Bank Gospodarstwa Krajowego (AL. Jerozolimskie 7), proj. 1927, realizacja 1928-1931, tegoż

• Dowództwo Marynarki Wojennej (Aleja Żwirki i Wigury 105),1935, tegoż

Pałac Kultury i Nauki jako obiekt intrygujący

• Gromadzi wokół siebie różnorodne, często sprzeczne emocje takie jak groza i fascynacja

• Symbol

• Mit

• Forma: strzelistość, wysokość, podniebność

Pałac Kultury i symbolizm centrum

• Pałac jest „absolutnym” - stałym punktem oparcia umożliwiającym orientację w świecie

• Świat czyli Warszawa - środek, serce Polski - miasto „Wielokrotnie okupowane przez obcych, torturowane, zrównane z ziemią. Nasze miasto. Czasem w środku Europy, kiedy indziej wschodnioeuropejskie”. (T. Konwicki, Ostatni dzień lata. Scenariusze filmowe. Warszawa 1973). Czy Pałac jest środkiem, wokół którego tworzy się ład miasta?.

Berliński Reichstag po przebudowie przez Normana Fostera zakończonej w 1999

Wielki gmach został przykryty wyniosłą, szklaną kopułą z wewnętrzną spiralą i tarasem widokowym udostępnianymi publiczności (turystom). Podkreśla się demokratyczność i otwartość tej architektury - ostentacyjnie transparentny budynek traktuje się jako wyraz demokratycznego imperatywu kontroli narodu nad władzą.

Reichstag w Berlinie - symbol przezroczystej władzy?

Obradujący w Sali plenarnej parlament można oglądać z wysokości, „tylko” zza szklanego stropu; „jedyną” barierą między deputowanymi a widzami są szklane ściany - symbol nowej architektury władzy. Ale jako całość Plac Republiki jest monumentalny, a jego architektura to pełna chłodu reprezentacja silnego państwa, sprawnie odgradzającego się od społeczeństwa, na które jest rzekomo tylko otwarta. Zwłaszcza potężny gmach biur parlamentu zamykający północną pierzeję placu Republiki przypomina (zbyt) długi regał biblioteczny. Ma miarowe podziały, nie ma bocznych wejść, jest zbudowany z szarego betonu, szkła i stali, jego chłód jest odstręczający, odpycha, przeraża.

Inżynieryzm zamiast klasycyzującej wyniosłości?

Komunikat tej współczesnej architektury władzy w Berlinie - pokazuje siłę technologii wytworzonej przez współczesne Niemcy. Chłód betonu, nieznośna powtarzalność modułów, skala i szkło - szkło, które skutecznie oddziela, a nie łączy.

IX wykład

Przedkonwencyjne programy UNESCO

• Tradycyjna muzyka świata

• Zagrożone języki

• Żywe skarby kultury (wspieranie i promowanie osób będących ostatnimi depozytariuszami tradycyjnej wiedzy i umiejętności związanych z niematerialnym dziedzictwem kulturowym). „Gdy umiera starzec, to tak, jakby spłonęła biblioteka”

• Lista Arcydzieł Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości (tworzona od 1997 roku)

Pojęcie „niematerialnego dziedzictwa kulturowego”

Konwencja dotycząca ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturalnego, przyjęta na 17 października 2003 w Paryżu na 32 sesji Konferencji Generalnej UNESCO określa niematerialne dziedzictwo jako przekazywane z pokolenia na pokolenie i stale odtwarzane przez społeczności i grupy. „Zapewnia im ono poczucie tożsamości i ciągłości, w ten sposób promując poszanowanie różnorodności kulturowej i twórczej działalności człowieka. Dla celów Konwencji uznawane jest wyłącznie takie niematerialne dziedzictwo kulturowe, które pozostaje w zgodzie z istniejącymi instrumentami w dziedzinie międzynarodowych standardów praw człowieka, jak również z wymogami wzajemnego szacunku między społecznościami, grupami i jednostkami oraz zasadą zrównoważonego rozwoju” (art.2 u.1 Konwencji)

Art.2 u.2 Konwencji,

Niematerialne dziedzictwo kulturowe to:

a. ustne tradycje i formy wyrazu, włączając w to język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego;

b. sztuki performatywne;

c. społeczne zwyczaje, rytuały oraz uroczystości świąteczne;

d. wiedza o przyrodzie i wszechświecie oraz związane z nią praktyki;

e. rzemiosło tradycyjne.

Czy niematerialne dziedzictwo kulturowe może być kwalifikowane jako część „światowego dziedzictwa ludzkości”?

• W literaturze teoretycznej znajdziemy wątpliwości - czy dziedzictwo niematerialne można uznać za uniwersalne, powszechne, ogólne, skoro jego istotą i celem jest zachowanie tożsamości określonych grup, ludów czy społeczności w kontakcie z innymi kulturami.

• Społeczności lokalne i tubylcze widzą w zaliczaniu niematerialnego dziedzictwa kulturowego do światowego dziedzictwa kulturowego nową formę „kolonizacji” ich dziedzictwa.

Globalne czy lokalne?

• W preambule do Konwencji - rozwiązanie kompromisowe. Mowa o „powszechnej woli i wspólnej trosce o ochronę niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości”.

• Ochrona dziedzictwa niematerialnego jest istotnym elementem zachowania różnorodności kulturowej.

Konwencja o różnorodności kulturowej

• Konwencja w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego przyjęta w 2005 roku

- wyraz wiary, że można w przyszłości uniknąć „zderzenia cywilizacji”

Pojęcie folkloru

Konferencja w Waszyngtonie w 1999. Przedstawiciele ludów tubylczych stwierdzili, że określenie „folklor” ma charakter poniżający. „nie może być przez nas zaakceptowane. Nasza kultura to nie „folklor” ale nasze święte normy wplecione w nasz tradycyjny styl życia i w prawne, moralne i kulturowe wartości naszych społeczeństw. To jest nasza kulturowa tożsamość”.

Propozycje bardziej adekwatnych terminów definiujących to dziedzictwo

• Tradycyjne (może sugerować statyczny charakter kultury, która nie ewoluuje i jest pozbawiona dynamizmu. Tradycyjny - to przekazywany z pokolenia na pokolenie ale też - niewnoszący nic nowego, odbywający się, przebiegający wedle utartych, ustalonych schematów, szablonów)

• Powszechne (w sensie: popularne) tzn. nie elitarne

• Żywe (nie będące martwym) - niewystarczające określenie

• Ustne (ale nie wszystkie elementy tradycyjnych form kultury można objąć tym terminem)

• Niematerialne (zarzut: skojarzenia z rozumieniem jako niedotyczące dóbr ekonomicznych, niemajątkowe, niepieniężne). Ale uznano ten termin za najbardziej neutralny

Potrzeba bardziej kompleksowego i prawnie wiążącego aktu międzynarodowego

Przed przyjęciem Konwencji zbyt mocno podkreślano znaczenie dokumentacji dziedzictwa niematerialnego, a za mały nacisk kładziono na podtrzymywanie wciąż istniejących zwyczajów i tradycji, w ten sposób umniejszając znaczenie grup i społeczności, które mogą je przekazywać.

Art. 2 ust.3 Konwencji

„Ochrona” oznacza wszelkie środki, których celem jest zapewnienie żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego, włączając w to identyfikację, dokumentację, prace badawcze, zachowanie, zabezpieczanie, promocję, uwydatnienie, przekazywanie, szczególnie poprzez formalną i nieformalną edukację, jak również rewitalizację rozmaitych aspektów takiego dziedzictwa”.

Problemy praktyczne

Model ochrony prawa autorskiego i praw pokrewnych - stosuje się do dzieł literackich i artystycznych, chroni się oryginalność, indywidualny charakter utworu, jego ustalenie w jakiejś postaci, przez ograniczony czas. Tymczasem naturą dziedzictwa niematerialnego: ulotność (najczęściej brak ustalenia w jakiejś innej postaci niż np. pamięć ludzka) oraz konieczność przekazywania z pokolenia na pokolenie w celu jego zachowania. Dokumentacja a ochrona

Dokumentacja jest konieczna, ale ułatwia dostęp do wiedzy tradycyjnej i technik, co może powodować nielegalne ich powielanie czy wykorzystywanie, nie dostarczając w zamian skutecznych narzędzi ochrony

Reżim praw człowieka wobec dziedzictwa różnych tubylczych kultur

Konwencja tworzy wyraźny podział na dziedzictwo zgodne z prawami człowieka i dziedzictwo z nim niezgodne - „cenzuruje” kultury i dziedzictwo kulturowe społeczności, których część rytuałów stoi w sprzeczności z zachodnią wykładnią praw człowieka lub balansuje na cienkiej granicy „dopuszczalności”. Konwencja jednak nie precyzuje, z jakimi instrumentami w dziedzinie praw człowieka miałoby ono być zgodne ani jaki organ miałby weryfikować zgodność z prawami człowieka lub jej brak i dokonywać wykładni tych praw.

Reprezentatywna Lista Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości (pokonwencyjna)

Na tej liście:

• przestrzenie kulturowe z zachowanymi autentycznymi tradycjami (np. targi, festiwale, doroczne procesje)

• Tradycyjne i ludowe formy wyrazu (takie jak język, literatura przekazywana ustnie, muzyka, taniec, gry, mitologia, obrzędy, obyczaje i know-how związane z rzemiosłem

Polska

• W lutym 2009 - było 110 państw, które przyjęły Konwencję.

• Polska ratyfikowała ją w 2010. Prezydent złożył swój podpis pod uchwaloną przez Sejm ustawa ratyfikującą konwencję 15 listopada.

Inicjatywy społeczne podejmowane dla podtrzymywania i ochrony dziedzictwa niematerialnego w Polsce

• Muzeum Opowiadaczy Historii (obecnie pod nazwą Muzeum Bajek, Baśni i Opowieści) www.storytellermuseum

• Festiwal śpiewaków i Kapel Ludowych (od 45 lat)

Powstały w 1994 roku w Ministerstwie Kultury i Sztuki program „Ginące zawody”

Ginące zawody - atrakcją turystyczną -źródło istotnych dochodów dla obszarów wiejskich - wzrost poczucia tożsamości lokalnej - zainteresowanie pielęgnowaniem tradycji i przekazywaniem jej kolejnym pokoleniom - szkolenia, kursy, Szkoła Ginących Zawodów.

Przykłady ginących zawodów:

• Hafciarstwo

• Koronkarstwo

• Kowalstwo

• Pisankarstwo

• Snycerstwo

• Wycinkarstwo

• Bednarstwo

• Krawiectwo strojów ludowych

• Plecionkarstwo

Hallandzki model konserwacji zabytków (z 1993 roku)

• Ograniczone środki budżetowe przeznaczane na ochronę zabytków

• Brak odpowiednio wykwalifikowanych wykonawców

• Brak materiałów

(Rozwój nowych technologii spowodował, że stare, tradycyjnie używane materiały przestały być produkowane; zanikły też tradycyjne umiejętności rzemieślnicze)

Główna idea programu hallandzkiego - współdziałanie licznych instytucji w kilku dziedzinach jednocześnie

Celem programu była konserwacja i restauracja zabytkowych obiektów architektury przy jednoczesnym znajdowaniu dla nich nowych funkcji i realizacji planu walki z bezrobociem, szczególnie wśród młodzieży oraz podtrzymywania a nawet restytucji (przywracania) tradycyjnych rzemiosł

x wykład

Temat: Szlaki dziedzictwa kulturowego - jako jedno z nowoczesnych narzędzi zarządzania dziedzictwem

Znaczenie szlaków kulturowych

• Turystyka (szlak jako „produkt turystyczny”)

• Zachowanie i ochrona pejzażu kulturowego

• Rozbudzenie świadomości kulturowej i historycznej w społecznościach lokalnych

Europejskie Szlaki Kulturowe - czym są

• Drogą historyczną. Przemierzano ją w przeszłości z różnych powodów (religijnych, handlowych, migracji ludności)

• Tematem.

• Siecią miast połączonych w przeszłości wspólnym handlem, względami politycznymi lub artystycznymi

• Trasą łącząca miejsca podobne pod względem zasobu kulturowego i artystycznego

Wymagania:

• Tematyka uznawana za reprezentatywną dla europejskich wartości kulturowych. Szlak musi obejmować miejsca i obiekty kulturowe istotne z punktu widzenia europejskiej tożsamości kulturowej (ze względu na ich aspekty społeczne, artystyczne lub historyczne)

• Tematyka wspólna dla kilku krajów, szlak musi przebiegać przez więcej niż jedne kraj lub region

• Szlak powinien mieć strukturę „gęstą” - liczne atrakcje o znaczeniu historycznym i kulturowym

Instytut Szlaków Kulturowych - Powołany w 1997 roku przez Radę Europy jako instytucja non-profit.

Polskie akty prawne

• Brak. Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 nie wprowadza takiej formy ochrony, a nawet nie występuje w niej ani razu takie pojęcie.

• Być może szlaki kulturowe powstają w Polsce masowo (jest około 350) właśnie ze względu na brak restrykcji, które są traktowane przez samorządy i przez mieszkańców traktowane jako utrapienie

Wstępne założenia do projektu Ustawy o szlakach turystycznych - Nie ma tam wyodrębnionej problematyki szlaków kulturowych

Pojęcie turystyki kulturowej

• dawniej: turystyka kulturalna, czyli związana z uczestniczeniem w tzw. kulturze wysokiej - odwiedziny miejsc o wysokiej wartości historycznej i artystycznej, zwiedzanie muzeów, galerii, zabytków architektury, oglądanie spektakli teatralnych.

• Dziś: znacznie szersze rozumienie tego pojęcia

Turystyka jako zjawisko kulturowe

• Turystyka jest funkcją kultury (wyrazem danej kultury)

• Turystyka jest elementem kultury

• Turystyka jest przekazem kultury (wartości kulturowe jednych społeczności są przenoszone do innych)

• Turystyka jest spotkaniem kultur (zawsze - choć w różnym zakresie - dochodzi do wymiany wartości pomiędzy gośćmi a tubylcami)

• Turystyka może stymulować przemiany kulturowe

Cechy współczesnej turystyki

• Nieskończone zdolności kreacyjne organizatorów

• Niemożliwa do zaspokojenia ciekawość turystów

Efekt: atrakcją kulturowa może stać się „wszystko”

Finansowanie

Kategoria zysku ekonomicznego w przypadku działalności kulturalnej (a tak należy traktować funkcjonowanie szlaku kulturowego) wymyka się ścisłemu opisowi. Problem mierzalności efektywności i koniecznej wysokości ponoszonych kosztów. Istotna pozycja: „pozaekonomiczne zyski z inwestycji” nie daje się zaksięgować.

Niemierzalne

• Jak wyliczyć wartość tego, że dla grupki dzieci z gminnej szkoły podstawowej staje się on powodem do dumy, poczucia wyjątkowości. Jaką cenę mają lekcje historii w tym obiekcie lub wolontariat kulturalny organizowany dla młodzieży, zwłaszcza gdy zajmuje się tym jakiś pasjonat?

Planowanie. Szlak kulturowy może stymulować rozwój lokalny

Korzyści:

• Wzrost poczucia przynależności mieszkańców do danego regionu, umacnianie tożsamości lokalnej. Identyfikacja kulturowa, poczucie przynależności do pewnej wspólnoty, zbiorowości - najlepiej gdy obiekt/szlak zostanie wpisany w programy edukacyjne szkół znajdujących się na terenie gminy

• Wzrost zainteresowania wśród turystów przekłada się na konkretny zysk działających na terenie gminy przedsiębiorców (właścicieli sklepów, stacji benzynowych, restauracji itp.)

• Powstawanie nowych podmiotów gospodarczych (miejsc pracy) przede wszystkim w ramach małej przedsiębiorczości (np. działający sezonowo punkt gastronomiczny czy strzeżony parking w pobliżu zabytku)

• Rozwój infrastruktury. Obiekt zabytkowy, zwłaszcza o znaczeniu ponadlokalnym, może stać się istotnym argumentem dla rozwoju infrastrukturalnego np.. Dróg na terenie gminy, ścieżek rowerowych itp.); w tym zakresie często występuje opór ze strony władz gminnych, obawiających się, że poniesione nakłady nie przyniosą zamierzonego efektu ekonomicznego.

• Możliwość poprawy konkurencyjności gminy (w tym podniesienie atrakcyjności dla partnerów i inwestorów)

• Wzrost zainteresowania środowisk kulturotwórczych. Obiekt zabytkowy będący elementem szlaku może generować wydarzenia kulturalne, np. cykl koncertów muzyki poważnej organizowanych w obiektach na małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej

• Wzrost zainteresowania środowisk naukowych i akademickich . Może to owocować, z jednej strony, opracowaniem monografii poświęconej zabytkowi, gminie, co przyczyni się do jej popularyzacji, a z drugiej pełniejszym wykorzystaniem kulturowego potencjału dziedzictwa - np. poprzez praktyki studenckie, wolontariat kulturalny itp.

• Wzrost świadomości mieszkańców co do wartości własnego dziedzictwa. Obiekt przestaje być tylko zabytkiem z sąsiedztwa, staje się przedmiotem wspólnej troski.

• Zmiana nastawienia mieszkańców co do możliwości samorealizacji w miejscu urodzenia. Coraz większy problem małych miejscowości z zahamowaniem procesu odpływu mieszkańców do ośrodków miejskich może być rozwiązywany między innymi przez aktywizację mieszkańców na rzecz rozwoju gminy - do tego jednak jest potrzebny pewien kapitał początkowy, a dziedzictwo kulturowe jest nim bez wątpienia.

• Stymulowanie rozwoju środowiska lokalnego

• Poprzez podnoszenie prestiżu gminy oraz działania mające na celu podkreślenie tożsamości kulturowej możliwe staje się wykorzystanie potencjału dawnych mieszkańców miejscowości (gminy), w tym Polonii. Emocjonalny wymiar tego procesu powoduje, że jest to kapitał trudny do przecenienia.

• Szlak kulturowy nie ma zapewniać najszybszego z możliwych transferu z punktu A do punktu B, ale dawać możliwość skorzystania z innych atrakcji danego miejsca tzn. uwzględniać interes lokalny czyli możliwość osiągnięcia maksymalnego zysku z faktu funkcjonowania szlaku np. zamiast główną szosą może prowadzić bardziej komfortową lokalną, z pięknymi widokami; biegnącą przez wsie z tradycyjną zabudową; obok cieszącego się zasłużoną sławą zajazdu.

Planowanie:

1. Sprecyzowany jednoznacznie temat przewodni szlaku: czas powstania; funkcja; materiał; związek z osobą lub wydarzeniem historycznym. Obiekty powinna cechować: autentyczność, reprezentatywność, wysoka wartość historyczna, artystyczna, naukowa.

2. Lista obiektów tworzących szlak wraz z ich hierarchizacją

3. Kryteria graniczne spełniane przez obiekty wpisywane w obręb szlaku

4. Przebieg tras łączących obiekty

5. Punkty lokalizacji znaków drogowych i tablic informacyjnych

6. Podstawowe założenia dotyczące promocji całości szlaku

7. Wykaz podmiotów tworzących środowisko szlaku

8. Lista zasobów „towarzyszących” szlakowi

Punkty kluczowe (kotwiczne) - punkty krystalizacji szlaku

• leżące w kluczowych punktach szlaku np. w miejscu węzłów komunikacyjnych

• wyróżniające się wysoką sprawnością organizacyjną, np. istnieje tam punkt dystrybucji materiałów promocyjnych, punkt informacji o szlaku

• unikatowe pod względem wartości artystycznej czy historycznej, gdyż ich wizerunek jest wówczas wykorzystywany w promocji szlaku (staje się symbolem szlaku)

Klasyfikacja obiektów tworzących szlak kulturowy (jedna z propozycji europejskich)

1. Highlights - obiekty otwarte przez cały rok nie mniej niż 6 dni w tygodniu; możliwe zarówno zwiedzanie indywidualne jak i w grupie z przewodnikiem; wysokiej klasy aranżacja tematu w autentycznej scenerii; specjalna oferta dla dzieci; punkt gastronomiczny i sklep wewnątrz obiektu; własny parking; prezentacja obiektu w Internecie; informacja o ofercie towarzyszącej (innych atrakcjach znajdujących się w bezpośredniej bliskości)

2. Places of Interest - wyznaczone stałe regularne godziny otwarcia; możliwe zwiedzanie indywidualne bądź w grupie z przewodnikiem; wysokiej klasy aranżacja w autentycznej scenerii; własny parking; prezentacja w Internecie

3. Insider Trip - możliwe jest zwiedzanie z przewodnikiem po wcześniejszym uzgodnieniu terminu; zachowana autentyczna sceneria miejsca; parking do dyspozycji zwiedzających

np.

• Ciechanów;

• Czersk, Turniej rycerski (rekonstrukcja historyczna, tzw. wehikuł czasu, zapewniający emocjonalne i wyobraźniowe przeniesienie turystów w przeszłość )

• Płock, Wzgórze Tumskie

• Li

XI wykład

Temat: Kwestie własności

Kategorie zabytków mogące powodować spory i sytuacje konfliktowe związane z problemami własności w dzisiejszej Polsce

• Zabytki wywiezione z terenu Polski w wyniku wojen i najazdów w XVII i XVIII wieki (przede wszystkim obiekty znajdujące się obecnie w Szwecji)

• Zabytki stanowiące przed 1939 r. własność kościelną lub prywatną, przejęte po II wojnie światowej przez państwo polskie

• Zabytki stanowiące przed 1939 r. własność ludności polskiej pochodzenia żydowskiego, późniejszych ofiar Holocaustu, przejęte po 1945 r, przez państwo i znajdujące się obecnie w polskich zbiorach publicznych

• Zabytki, które wskutek zmiany zachodniej i północnej granicy znalazły się w obrębie terytorium państwa polskiego w 1945 roku, pochodzące zarówno z niemieckich zbiorów publicznych, jak i stanowiące niegdyś prywatne mienie osób niebędących obywatelami Polski, przejęte przez państwo i znajdujące się obecnie w zbiorach publicznych

• Zabytki zagrabione w czasie II wojny światowej ze zbiorów i kolekcji polskich przez państwa agresorskie w ramach planowych akcji pozyskiwania dóbr kultury, a obecnie znajdujące się w kolekcjach państwowych muzeów czy archiwów Niemiec i Rosji

• Zabytki ze zbiorów i kolekcji polskich zagrabione w czasie II wojny światowej przez indywidualne osoby w celach komercyjnych, sprzedane po wojnie i obecnie znajdujące się w kolekcjach prywatnych w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych

• Zabytki, które wskutek zmiany wschodniej granicy państwa znalazły się poza terytorium Polski w 1944 roku (przede wszystkim kolekcje lwowskie)

• Zabytki archeologiczne i historyczne (np. militaria) znajdowane współcześnie przypadkowo i/lub odkopywane w czasie amatorskich prywatnych poszukiwań

Spory dotyczące własności niematerialnych wartości dziedzictwa

• zawłaszczanie przez pewne jednostki czy grupy publicznego prawa do historycznego środowiska kulturowego poprzez np. zmiany funkcji zabytków

• wprowadzanie reklam w historycznie ukształtowaną przestrzeń,

• zmiany nazw ulic zgodnie z aktualnymi poglądami politycznymi,

• wykorzystywanie symboli historycznych dla partykularnych celów komercyjnych czy ideologicznych

Problemy własności dziedzictwa kulturowego

Wywóz z kraju pochodzenia:

• Kolonializm

• Nielegalny wywóz przez kolekcjonerów
  

Prywatna własność w kraju pochodzenia:

• Kolekcjonerstwo

• Detektoryści

• Środek utrzymania w sytuacji ubóstwa

• Reprywatyzacja w krajach postkomunistycznych

Mniejszości etniczne contra archeolodzy i konserwatorzy:

• Problem powtórnych pochówków

• Miejsca sakralne

Turyści contra archeolodzy i konserwatorzy:

• Wolność konsumpcji dziedzictwa

Ruchy (para)religijne contra archeolodzy i konserwatorzy:

• Wolność konsumpcji dziedzictwa

• Destrukcja z powodów religijnych/ideologicznych
  

Inwestorzy contra archeolodzy i konserwatorzy

Kwestia własności dziedzictwa mniejszości etnicznych i kulturowych

np. problem powtórnych pochówków odkopanych przez archeologów szczątków paleoindiańskich czego domagają się przedstawiciele współcześnie żyjących na terenie Stanów Zjednoczonych Indian.

Indiańska aktywistka z plemienia Siuksów, Maria Pearson (Biegnące Mokasyny)

W latach 70. XX wieku w czasie budowy drogi w stanie Iowa natknięto się na cmentarzysko białych pionierów. Na skraju był tam także grób indiański. Kości białych osadników pochowane zostały na cmentarzu, szkielet Indianina został zabrany do laboratorium w celu przeprowadzenia badań. W wyniku protestu, dzięki wygranej rozprawie sądowej Maria Pearson doprowadziła do pochowania szczątków zgodnie z indiańskim rytuałem

Amerykańska Ustawa o starożytnościach z 1906 r.

Intencją ustawy była ochrona cmentarzysk tubylczych przed rabunkiem, więc szczątki zmarłych Indian uznane zostały za „zasoby archeologiczne” „przedmiot zainteresowania historycznego i naukowego” oraz za „własność państwową”. Kwestia ta dotyczyła liczby pół miliona szczątków zmarłych w różnych okresach historycznych Rdzennych Amerykanów. Ich szczątki były poddawane badaniom antropologicznym, eksponowane na wystawach muzealnych bądź przechowywane w kartonowych pudłach w magazynach.

Punkt widzenia Indian amerykańskich:

• Indianie postrzegają cielesne szczątki ludzkie jako święte pozostałości przodków żyjących nadal w formie duchowej

• Indianie mają odmienną koncepcję czasu (nielinearną), więc dystans czasowy w stosunku do spornych szczątków kostnych nie ma dla nich żadnego znaczenia.

Podwodne dziedzictwo kulturowe

• Ponad 3 miliony wraków;

• Budowle: latarnia morska w Aleksandrii w Egipcie;

• Całe miasta: Port Royal na Jamajce (trzęsienie ziemi 1692)

• Spośród ok. 600 antycznych wraków znajdujących się u wybrzeży Francji (6 w. p.n.e. - 7 w. n.e.) tylko 5 % nie zostało wyrabowanych.

• 60 % obiektów znajdujących się w morzu u wybrzeży Izraela zostało wydobytych nielegalnie przez poszukiwaczy skarbów.

Strefy morza według UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea - Konwencji o prawie morza, 1968, Montego Bay)

• Morze terytorialne( od lądu 12 mil morskich)

• Wyłączna strefa ekonomiczna - szelf kontynentalny - (do 200 mil morskich)

• Morze otwarte „Obszar”

XII wykład

Temat: autentyczność.

Wartości zawarte są w autentyczności.

Ale co to jest autentyczność?

• Autentyczność (bądź „autentyzm”):

• „jedna z wartości zabytkowych, sprawiająca, że obszar, obiekt lub przedmiot jest prawdziwym, wiarygodnym przekazem z przeszłości”.

• Autentyczność zabytku warunkuje inne wartości zabytkowe, a od stopnia autentyczności zabytku zależy:

• 1. jego wartość źródłowa;

• 2. wartość emocjonalna polegająca na tym, że odbiorca ma możność obcowania z rzeczywistym świadkiem zdarzeń, które miały miejsce w przeszłości

„restaurować budynek … to znaczy doprowadzić go do stanu kompletnego, który być może nawet nigdy nie istniał w określonym czasie” [Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc (1814-1879) ]

• Karta Ateńska (postanowienia międzynarodowej konferencji konserwatorskiej) z 1931 r.

• „dominuje ogólna tendencja do zaniechania pełnych restauracji i do unikania związanego z nimi ryzyka przez regularne, stałe utrzymywanie w należytym stanie budowli, co zapewnia ich należyte zachowanie. W przypadku, gdy restauracja okazuje się niezbędna w wyniku degradacji lub destrukcji, konferencja zaleca respektowanie dzieła historycznego i artystycznego przeszłości, nie wykluczając stylu żadnej epoki”

• Karta Rzymska (Włoska Karta Konserwacji Zabytków Rady Najwyższej Starożytności i Sztuk Pięknych w Rzymie) z 1931 r.

• „wzgląd na zachowanie jedności stylistycznej lub na przywrócenie budynkowi jego pierwotnej formy nie może w żadnym przypadku dyktować usuwania niektórych jego fragmentów”, zaś w przypadku zabytków starożytnych „należy z zasady wykluczyć wszelkie ich uzupełnianie”

• Karta Wenecka (postanowienia i uchwały II Międzynarodowego Kongresu Architektów i Techników Zabytków) z 1964 r.

• „wartościowy wkład każdej epoki do dziejów budowy zabytku powinien zostać uszanowany, jako że jedność stylowa nie jest celem, do którego należałoby zmierzać w toku restauracji”, a w przypadku zabytków archeologicznych „wszelkie prace rekonstrukcyjne” mają być „z góry wykluczone”.

Karta Wenecka - Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych - 1964

• Art. 15. … zostaną podjęte wszelkie kroki na rzecz ułatwienia zrozumienia zabytku i jego udostępnienia…

Wszelkie prace rekonstrukcyjne będą wszakże musiały być z góry wykluczone, można brać pod uwagę tylko samą anastylozę, to jest odtworzenie części istniejących lecz rozproszonych. Elementy scalające będą zawsze rozpoznawalne i będą stanowić minimum niezbędne dla zapewnienia warunków zachowania zabytku i przywrócenia ciągłości jego formy.

Karta Wenecka z 1964 r.

• ludzkość poczuwa się do przekazania przyszłym pokoleniom zabytkowych dzieł „w całym bogactwie ich autentyzmu”.

Lata 1970-te: Komitet Dziedzictwa Światowego UNESCO wprowadził do swoich wytycznych „test autentyczności” jako miarę prawdziwości wartości kulturowej obiektu, który ma być wpisany na Listę Dziedzictwa Światowego.

• zabytek proponowany do wpisu na Listę Dziedzictwa Światowego, powinien „odpowiadać kryterium autentyczności w odniesieniu do jego koncepcji, materiału, wykonania i otoczenia”.

Europejska Karta Dziedzictwa Architektonicznego 1975 r.:

• „dziedzictwo to winno być przekazane przyszłym pokoleniom w jego autentycznym stanie”.

Karta Lozańska 1990

Artykuł 7. Prezentacja, informacja, rekonstrukcja

• Prezentacja dziedzictwa archeologicznego szerokiej publiczności jest istotną metodą przyczyniającą się do zrozumienia genezy i rozwoju współczesnych społeczeństw. Jednocześnie jest to najważniejszy sposób przyczyniania się do zrozumienia potrzeby jego ochrony.

• Prezentację i informację należy pojmować jako popularną interpretację obecnego stanu wiedzy i dlatego też musi być ona często aktualizowana. Winna ona odzwierciedlać wielostronność podejść do rozumienia przeszłości.

• Rekonstrukcje spełniają dwie ważne funkcje: badań eksperymentalnych oraz objaśniania. Należy je jednak wykonywać ze szczególną ostrożnością tak, aby uniknąć naruszania jakichkolwiek zachowanych świadectw archeologicznych. Dla zachowania autentyczności należy uwzględniać dane pochodzące ze wszystkich źródeł. Tam, gdzie jest to możliwe i właściwe, rekonstrukcje nie powinny być wznoszone bezpośrednio na pozostałościach archeologicznych; powinna być też zapewniona możliwość ich identyfikacji jako rekonstrukcji.

Dokument z Nara o autentyczności 1994

• Ocena wartości przypisywanych dobrom kultury, jak również wiarygodność odnośnych źródeł informacji może różnić się między kulturami, a nawet w obrębie jednej kultury. Tak więc nie można opierać ocen wartości i autentyczności na żadnych ścisłych kryteriach. Wręcz przeciwnie, szacunek dla wszystkich kultur wymaga rozpatrywania i oceny dóbr dziedzictwa w kontekście kulturowym, z którego się wywodzą.

• W zależności od charakteru dziedzictwa kulturowego, kontekstu kulturowego oraz jego ewolucji w czasie, oceny autentyczności mogą być powiązane z wartością różnorodnych źródeł informacji. Aspekty źródeł mogą obejmować formę i kompozycję, materiały i substancje, wykorzystanie i funkcje, tradycje i techniki, położenie i scenerię, ducha i uczucie, oraz inne czynniki wewnętrzne i zewnętrzne.

Deklaracja z San Antonio - ( przyjęta przez Narodowe Komitety ICOMOS obu Ameryk podczas Międzyamerykańskiego Sympozjum Poświęconego Autentyczności w Konserwacji i Zarządzaniu Dziedzictwem Kulturowym, w dniach 27-30 marca 1996 r.)

Autentyczność stanowisk archeologicznych jest nieodnawialna. Zawiera się ona w ich materialnych składnikach i kontekście, innymi słowy we wzajemnych związkach pomiędzy strukturami i obiektami oraz ich powiązaniu z ich fizycznym otoczeniem. … Z tych powodów świadectwa oryginalnej stratygrafii muszą być zachowane, aby przyszłe pokolenia mogły poddać ją analizie przy użyciu bardziej zaawansowanych technik od tych, które istnieją dzisiaj.

Karta z Burra (ICOMOS Australia 1999):

„Dokonanie rekonstrukcji jest właściwe tylko tam, gdzie miejsce zabytkowe jest niekompletne na skutek uszkodzenia lub późniejszego przekształcenia, i tylko wówczas, gdy istnieje wystarczająca podstawa źródłowa do odtworzenia wcześniejszego stanu substancji zabytkowej”

Karta Krakowska 2000:

zasady konserwacji i restauracji dziedzictwa architektoniczno-urbanistystycznego

Należy unikać rekonstrukcji całych części „w stylu budynku”.

Rekonstrukcja bardzo małych części o architektonicznym znaczeniu może być do przyjęcia wyjątkowo pod warunkiem, że oparta jest o precyzyjną niekwestionowaną dokumentację.

Jeśli wykonanie większych części przestrzennych czy funkcjonalnych jest konieczne do właściwego użytkowania budynku, powinny one odzwierciedlać współczesną architekturę.

Rekonstrukcja całego budynku zniszczonego przez konflikt zbrojny czy klęski żywiołowe jest do przyjęcia jedynie ze względu na wyjątkowe społeczne czy kulturowe wskazania związane z tożsamością całej wspólnoty.

Czego oczekuje społeczeństwo?

Co zrobić, jeśli historyczny budynek uległ zniszczeniu?

Odpowiedzi licealistów warszawskich, 2005; 17 szkół, 1200 uczniów

Autentyczność dziedzictwa

• Autentyczność substancji

• Autentyczność rekonstrukcji

Czy bardziej autentyczne są ruiny, czy (wierna) historyczna rekonstrukcja?

Rekonstrukcje:

• Materialne:

- pełne:

- wierne (oparte na dokładnej analizie źródeł i wykonane z autentycznych materiałów oraz technik

- swobodne

- symboliczne

• Graficzne

• Wirtualne

np. :

• Ostróda - „fantom” średniowiecznej Bramy Garncarskiej

• Biskupin

• West Stow, Anglia - chaty z wczesnej epoki żelaza zrekonstruowane in situ po przeprowadzeniu wykopalisk

• Rekonstrukcja rzymskiej strażnicy na północnej granicy Cesarstwa Rzymskiego - okolice Eining w Bawarii

• Gross Raden, Niemcy - rekonstrukcja słowiańskiego grodu i świątyni

• Raddusch, Dolne Łużyce - (re)konstrukcja słowiańskiego grodu

• Dispillo nad jeziorem Kastoria, zachodnia Macedonia - rekonstrukcja neolitycznej wioski nawodnej - Archeopark, Boario Terme (Val Camonica, Włochy)

13

---