Psychologia wychowawcza dr L. Kostańska

Wychowanie

• proces wychowania

• dotyczy zarówno dziecka jak i dorosłego

• proces ten trwa od poczęcia do późnej starości, gdyż człowiek podlega przez cały czas oddziaływaniu wychowawczemu otoczenia, oddziaływanie wychowawcze występuje na każdym etapie rozwoju

• oddziaływanie wychowawcze może być:

• oddziaływania sporadyczne wpływy sporadyczne mogą odegrać rolę w życiu człowieka, gdy są o dużej sile, np. wpływy traumatyzujące - śmierć bliskiej osoby

• oddziaływania powtarzające się wpływy stałe pochodzą od natury, środowiska albo od cywilizacji; są to wpływy, które są zamierzone przez społeczeństwo (społeczeństwo stawia sobie określone cele i stara się je realizować)

• oddziaływania nie koniecznie wpływają na zmiany w psychice, gdyż człowiek ma stosunek selektywny do świata - wybiera to co mu w danej chwili najbardziej odpowiada

• wychowanie

• to względnie trwałe wpływy otaczającego świata kształtowane przez cywilizację (ludzi), ich postawy, idee, działania, interakcje w które wchodzą, wytwory pracy ludzkiej, których celem (tych wpływów) jest świadome wywieranie wpływów w postaci zmian w psychice

• wychowanie

• to podstawowe pojęcie w systemie nauk pedagogicznych

• można je przypisać odpowiednim instytucjom

• dotyczy:

• całego systemu wychowawczego odpowiednich instytucji wychowawczych (np. wychowanie socjologiczne)

• systemu wychowania określonej instytucji (np. przedszkola, szkoły)

• oddziaływania określonego wychowawcy (działalność jednostki)

• istotne w procesie wychowania jest nie tylko to kto jest osobą wychowującą, ale również przebieg wychowywania u danej jednostki

• wychowanie musi uwzględniać: wrodzone dyspozycje jednostki, doświadczenie dziecka, środowisko z jakiego się wywodzi

• program wychowawczy musi być dostosowany

• wychowanie ma zmienić coś w człowieku na określonym poziomie rozwoju

• definicja Znanieckiego wychowanie to działalność społeczna, której przedmiotem jest osobnik będący kandydatem na członka grupy społecznej, i której zadaniem, warunkującym faktyczne zamiany, jest przygotowanie tego osobnika do pełnienia stanowiska członka grupy społecznej

• definicja pedagogów wychowanie to dynamiczny, złożony proces oddziaływania społecznego instytucjonalnego, pośredniego, bezpośredniego zmierzający do wywołania zmian w osobowości człowieka, poddawanego tym oddziaływaniom; są to zmiany społecznie akceptowane

• definicja Guryckiej wychowanie to dynamiczny złożony układ, wzajemnie od siebie zależnych, procesów nadawania i odbierania wpływów, zachodzących między jednostkami, o zróżnicowanych specyficznych rolach, z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej dojrzałym wychowankiem, w celu zrealizowania, w sposób względnie trwały, jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie założonego przez wychowawcę projektu osobowości wychowanka

• problemy wychowawcze:

• jest to proces, który się dzieje w każdym momencie

• mamy akcent na to kto jest tym wychowankiem a kto wychowawcą

• psychologa interesuje jakie zmiany dokonują się w psychice jednostki pod wpływem odpowiedniego oddziaływania wychowawczego

• wychowawca (kim jest?, jaki model wychowania lansuje?, jakie ma doświadczenie w tym zakresie?)

• wychowanek (kim jest?, jakie ma wcześniejsze doświadczenia?)

• przebieg procesu wychowawczego (musi wystąpić zbieżność interesów, technik wychowawczych, bo to wpływa na sukces wychowania)

• w każdym procesie wychowania występują zależne od siebie czynniki:

• cel wychowania

• sytuacja wychowawcza

• doświadczenia wychowanka

• pewne zmiany w zachowaniu wychowanka określane jako nowe cechy które zdobył

• im większa spoistość tych czynników tym lepszy efekt wychowania

• podstawowe kryteria, które powinien spełniać proces wychowania (wg Guryckiej, Przetacznikowej):

1. intencjonalność oddziaływania wychowawcze są zamierzone, celem jest wprowadzenie trwałych zmian w zachowaniu

2. świadomość wpływów wychowawczych osoba wychowawcy podejmuje takie działania, które mają na celu realizację zamiarów wychowawczych

3. organizacja i planowość wpływów wychowawczych ma on zasięg ograniczony, jest realizowany w wychowaniu intencjonalnym, w instytucjach

4. celowość uwzględniająca treść wychowywania specyfika celu wychowawczego w porównaniu z innymi oddziaływaniami na jednostkę (swoisty sposób doboru treści wychowawczych związanych z celem)

5. trwałość zmian psychicznych zmiany wychowawcze mają dokonać przekształceń określonych sfer osobowości i wraz z działaniami zmieniać osobowość

6. ukierunkowanie zmian zmiany te mają mieć charakter progresywny czyli postępowy

• formy oddziaływania wychowawczego

• klasyfikacja transmisji wpływów wychowawczych wg koncepcji A. Guryckiej

	Czynności wychowawcy	Czynności wychowanka	Mechanizmy psychologiczne wychowania
K L A S A W P Ł Y W Ó W - f o r m y	Modelowanie - podawanie wzorów, bycie samemu wzorem lub modelem	Zachowania upodobnione do wzoru przez naśladownictwo lub modelowanie	Proces imitacji i identyfikacji
		Prowokacja lub presja sytuacyjna - organizowanie sytuacji o cechach powodujących określone zachowania	Zachowanie zależne od wymogów sytuacji, zaprogramowane w sytuacji; samodzielne rozwiązywanie problemów sytuacyjnych bez podanego wzoru	Uczenie się przez wzmocnienie czyli przez wgląd
		Trening - ćwiczenie pożądanego zachowania przez powtarzanie odpowiednich zadań lub sytuacji oraz przez stosowanie odpowiednich wzmocnień (pozytywnych, negatywnych) lub informacji o wyniku	Powtarzanie określonych zachowań według instrukcji, potem bez instrukcji, aż do wyuczenia	Powstawanie stereotypu dynamicznego złożonych zachowań
		Nadawanie znaczenia: przez odpowiednią manipulację informacjami przez odpowiednie wywoływanie emocji	Uświadomienie sobie zadań, celów, wartości, zainteresowań połączone ze swoistymi przeżyciami, wartościowanie, dokonywanie świadomego wyboru	Wzajemnie od siebie zależne mechanizmy: interioryzacja i internalizacja

Badania dotyczące modelowania:

• modelowanie

• dziecko musi mieć odpowiedni model do naśladowania, dlatego ważną rolę odgrywają rodzice, powinni stawać się modelem pozytywnym z którym dziecko będzie się identyfikować

• okres krytyczny, który występuje, aby ukształtowała się więź emocjonalna między wychowawcą a wychowankiem

• eksperyment Lorenca

• pokazał, że człowiek może być modelem - jednak aby to zaistniało musi w okresie początkowym nawiązać się więź między wychowankiem a wychowawcą

• pierwsza więź, która się tworzy jest bardzo ważna

• formy naśladownictwa:

• odruchowe - np. ziewanie, odpowiedź dziecka uśmiechem na uśmiech

• nabyte - oparte na wyuczonych skojarzeniach, np. prowokowanie uśmiechu u innych poprzez swój uśmiech

• różnice między modelowaniem a naśladowaniem:

• w modelowaniu występują dwie fazy:

• przyswojenie - zrozumienie sensu i utrwalenie w pamięci

• wykonanie - konieczne są umiejętności, warunki dla pokazania tego co zostało przyswojone

• występuje tu również identyfikacja tendencja do bycia takim jak ktoś kto jest dla nas atrybutem naśladowania o zabarwieniu emocjonalnym pozytywnym (może dotyczyć postaci żyjących lub nie); proces identyfikacji musi dokonać się w odpowiedniej sytuacji

• prowokacja lub presja sytuacyjna

• dziecko musi zrozumieć, że pewne zachowania są pozywane a drugie negatywne

• jest to uczenie się przez zrozumienie problemu, który został przed nami przedstawiony

• jest to aranżowanie określonej sytuacji zmierzającej do tego, aby osoba, którą wychowujemy zachowywała się w oczekiwany przez nas sposób

• trening

• dużą rolę odgrywają czynniki emocjonalne

• osoba na którą działamy nagrodami i karami musi nam powiedzieć czy to na pewno poskutkowało

• to uczenie określonych zachowań przez wielokrotne powtarzanie

• dwa rodzaje treningu:

• ćwiczeniowy - nauczenie zadania

• emocjonalny - ukształtowanie pewnych postaw, zachowań danej jednostki (czynnik emocjonalny stanowi silny bodziec)

• jednak może wystąpić trudność, bo rzadko wiemy czy nasze wychowanie odniosło skutek taki jak chcieliśmy, gdyż nie mamy informacji zwrotnej (można odwołać się do prawa efektu Thorndike'a)

• nadawanie znaczenia

• problem nadawania znaczenia został wprowadzony do psychologii postaci

• proces nadawania znaczenia jest złożonym procesem, może mieć wymiar pewnego schematu projekcji, może mieć wymiar emocjonalny lub wymiar kojarzeniowy

• problem nadawania znaczenia nowym rzeczom

• nadawanie znaczenia przysłużyło się do kształtowania postaw u dzieci w sferze moralnej

• internalizacja - przyjmowanie wartości, norm, poglądów, zasad społecznych narzuconych początkowo z zewnątrz (np. przez rodziców) i uznawanie ich za własne

• interioryzacja - proces uwewnętrzniania przez jednostkę wartości i wzorów narzucanych jej przez społeczeństwo, włączenie ich do kręgu własnych reguł, zasad postępowania, uczynienie z tego swojego Ja

• cele wychowania:

• cel jest to punkt do którego dążymy chcąc coś osiągnąć

• Muszyński - cel ma charakter normatywny, stanowi pewne przesłanki do wychowania

• ze względu na wartość celów wyróżniamy:

• cele naczelne - związane są z naczelnym ideałem wychowania; im podporządkowane są:

• cele instrumentalne

• muszą być zrealizowane, bo są warunkiem niezbędnym do osiągnięcia innych celów

• należą do tzw. standardów wychowania - pokazują drogę działania

• cele kontrybutywne

• realizacja ich jest częścią składową realizacji innych celów

• należą do dyrektyw wychowania - określają kierunek i metody wychowania

• kryteria systematyzacji celów:

• zależności zakresowej cele szczegółowe muszą zawierać się w celu ogólnym

• zależności funkcjonalnej realizacja jednego celu szczegółowego sprzyja realizacji innych celów (współfunkcjonowanie)

• zależności przyczynowej realizacja celów szczegółowych jest niezbędnym warunkiem do realizacji celów ogólnych

• cele psychologiczne od pedagogicznych różnią się:

• psychologiczne cele wychowania:

• nie zakładają konieczności wyboru celów wychowawczych, ma pewne standardy wychowania, określające zmiany, które mają zajść w wychowanku pod wpływem procesu wychowywania

• szukają mechanizmów psychologicznych prowadzących do zmian

• nie formułując celów sprawdzają czy cele odnoszą skutek

• uświadamiają, że warunkiem efektywnego wychowania jest zrozumienie harmonijnego rozwoju dziecka

• psycholodzy wyróżniają 4 grupy celów wychowawczych:

• kreatywne zmierzające do ukształtowania nowych dyspozycji

• optymalizujące zmierzające do podwyższenia poziomu, np. podwyższenie wrażliwości

• minimalizujące zmierzające do obniżenia poziomu, np. obniżenie agresji

• korekcyjne zmierzające do przekształcenia pewnych zachowań

• funkcje celów:

• wyróżniająca

• strukturalizująca - cele modelują całokształt procesu wychowania

• kontrolna - cele stanowią wzorzec dla uzyskanego wyniku

• cel określa:

• charakter interakcji, która zachodzi między wychowawcą a wychowankiem

• jakość doświadczeń, które ma zdobyć wychowanek

• strukturę sytuacji wychowawczych, tak aby cały proces był skuteczny w stosunku do celu

• wzajemną odpowiedniość pod względem struktur celów i sytuacji wychowawczych nazywany izomorfizmem

• wynika z tego, że jeśli zmienia się sytuacja to zmienia się cel

• ujęcia celów wychowania:

• cele statystyczne stan który ma być osiągnięty (do czego dążymy)

• cele dynamiczne mają charakter rozwojowy (jakich doświadczeń mają dostarczyć)

• dynamika charakteryzująca cele psychologiczne wychowania jest oparta o istotne doświadczenia wychowanka niezbędne przy realizacji określonych celów

• metody w psychologii wg Guryckiej:

• formy analizy celu wychowawczego:

• analiza empiryczno - psychologiczna polega na badaniach porównawczych osób wyselekcjonowanych w oparciu o społeczną opinię jako posiadających daną cechę; określa cel wychowania (w dwóch grupach)

• analiza sondażowo - socjologiczna polega na zebraniu informacji, opinii społecznych na temat rozumienia celów wychowania, by określić cechy ludzi którzy mają tę właściwość (postawa wobec innych)

• analiza teoretyczna szukanie różnych informacji zawartych w literaturze do określenia celów wychowania (próbujemy określić niezbędny model)

• uwzględnianie metod analizy dynamicznej decydują o ukształtowaniu doświadczenia człowieka:

• analiza genetyczno - rozwojowa metoda najskuteczniejsza i ekonomiczna

• metoda życiorysu - odtworzenie całej istoty danej cechy

• relacje osób które obserwowały rozwój np. rozmowy z rodzicami, wywiady

• wynik własnych retrospektywnych przekonań

• badania podłużne prowadzone przez kilka lat, próbki ciągłe lub czasowe

• badania eksperymentalne dostarcza wychowankom szczególnych doświadczeń (stwarzają wychowankom sytuacje które ich kształtują)

• zróżnicowanie pod względem treści celów wychowawczych:

• cele ipsocentryczne kształtowanie stosunku wychowanka do samego siebie; dobro tego wychowanka jako jednostki jest najważniejsze

• cele humanistyczne skoncentrowanie się na innych ludziach, kierowanie się w swoim postępowaniu dobrem drugiego człowieka

• cele obywatelskie kształtowanie właściwego stosunku do ojczyzny, społeczeństwa - działanie człowieka skoncentrowane na dobru społecznym

• cele zadaniowe realizacja zadań poprzez zaangażowanie jednostki do wykonywania zadań

• realizacja celów nie może być oderwana od rzeczywistości

• wyznaczniki celów wychowania:

• indywidualna sytuacja dziecka, np. sytuacja materialna

• sytuacja wychowawcza - obiektywna wszystko to co jest obserwowane daje się bezpośrednio modelować, są intencjonalnie uruchamiane przez wychowawcę by osiągnąć określony cel

• kontakt - może być bezpośredni lub pośredni (kierujemy polecenia, zadania do wykonania wychowankom)

• sytuacja wychowawcza

• jest to układ rzeczy, ludzi oraz zadań, związanych jednością miejsca i czasu, organizowanych w celu realizowania założonego przez wychowawcę projektu wychowania

• musi mieć charakter dynamiczny

• jest źródłem doświadczeń dla wychowanka

• wychowanek uczy się nowych zadań - realizuje nowe zadania

• wychowawca, wychowanek, zadanie, grupa - pozostają ze sobą w interakcji

• można wyodrębnić 9 sytuacji wychowawczych:

1. Interakcja pełna bezpośrednia wychowawca - wychowanek

2. Interakcja pełna pośrednia wychowawca - grupa - wychowanek

3. Interakcja pełna przez zadanie które jest wykonane przez wychowanka wychowawca - zadanie - wychowanek

4. Interakcja pełna pośrednia - zadanie i grupa wychowawca - zadanie - grupa - wychowanek

5. Interakcja niepełna pośrednia wychowawca - grupa

6. Interakcja niepełna pośrednia grupa - wychowanek

7. Interakcja niepełna pośrednia grupa - zadanie

8. Interakcja niepełna pośrednia zadanie - grupa

9. Interakcja niepełna pośrednia zadanie - wychowanek

• skuteczne wychowanie - realizacja celu założonego przez wychowawcę

• skutki wychowania o charakterze:

• jednostkowo - osobowościowym zakładamy zmiany w jednostce

• makro - społecznym mają charakter globalny; występują w obrębie określonej grupy społecznej

• instytucjonalnym efekt pracy określonego środowiska, np. rodziny, instytucji wychowawczej

• statycznym częściowo zrealizowaliśmy cel; dziecko zatrzymało się na pewnym etapie

• dynamicznym wychowanie dziecka zmienia się wraz ze zmianami w społeczeństwie

• środowisko wychowawcze

• to ta część otaczającego nas świata, która stwarza odpowiednie warunki do funkcjonowania, do realizowania podstawowych założeń wychowawczych, norm

• uwzględnia wszystkie elementy środowiska geograficznego, przyrodniczego

• wg Przetacznikowej to ta część otoczenia człowieka i świata, w jakim żyje, która tworzy układ czynników ekologicznych oddziałujących w sposób bezpośredni lub pośredni na jednostkę, tak że zostają osiągnięte określone skutki wychowawcze, np. ludzie nabierają cech jakich wymaga od nich środowisko

• w zależności od autora wyróżnia się różne podziały środowisk wychowawczych:

• środowiska naturalne

• naturalnym środowiskiem wychowania jest rodzina, grupa rówieśnicza

• środowiska intencjonalne

• ich intencją jest wychowanie, ale w innej formie niż tradycyjnie (intencją jest wychowywanie skoncentrowane na dzieciach):

• placówki nauczania szkoła, zakłady wychowawcze skoncentrowane na dysfunkcjach, zakłady resocjalizacyjne

• środowiska instytucjonalne

• instytucjami wychowującymi są:

• rodzina - bo podlega regułom prawnym

• instytucje wychowania bezpośredniego

• mają określone wzorce działania

• wychowanie przez sztukę - muzyka, plastyka

• szkoła

• internat

• kluby

• domy kultury

• instytucje wychowania pośredniego

• powołane do realizacji różnych właściwych dla tych instytucji zadań, ale pośrednio wywierających wpływ wychowawczy

• służba zdrowia

• instytucje kontroli społecznej: policja, sądy, prokuratura

• instytucje społeczne: zakłady usługowe, zakłady pracy, wojsko

• instytucje upowszechniania sztuki masowej: teatr, filharmonia, muzea, wystawy, opera

• instytucje kultury masowej: media, telewizja, radio, prasa

• grupa rówieśnicza jako środowisko wychowawcze:

• w róznych etapach naszego rozwoju pełni bardzo różną rolę:

• funkcja zabawy - gdy uczymy się wspólnego spędzania czasu; grupa rówieśnicza mobilizuje nas i uspołecznia poprzez interakcje z innymi dziećmi podczas zabawy

• uczymy się w grupie - gdy dziecko idzie do szkoły uczy się rozwiązywać zadania samodzielnie lub w grupie osób

• rola zastępcza - występuje zamiast środowiska rodziny, daje dziecku szansę do rozmowy, do dyskusji na tematy o których w domu nie koniecznie się rozmawia

• uwrażliwia na problemy drugiego człowieka

• uczy „miejsca w szeregu”

• błędy w procesie wychowania:

• w procesie wychowania musi zachodzić bezpośrednia interakcja między wychowankiem i wychowawcą, ale z widocznym skutkiem

• jeżeli wychowanek i wychowawca:

• pełnią swoje role podmiotowe

• ustalają wspólną linię działania

• mają wspólny program

• to ich interakcja przebiega bez zakłóceń i mamy do czynienia z procesem wychowania

• jeżeli któraś ze stron (z podmiotu) traci poczucie umiejętności wywierania wpływu i kontroli nad zdarzeniami, które mają miejsce w procesie wychowania to interakcja jest zaburzona lub zerwana

• w procesie wychowania może nastąpić takie zjawisko jak zbyt silny nacisk ze strony wychowawcy na wychowanka i wtedy u wychowanka możemy zaobserwować opór przed oddziaływaniem, bo sytuacja może być zbyt trudna, nie taka jak wychowanek by oczekiwał i wychowanek próbuje się za wszelką cenę wyzwolić z tego nacisku

• wychowanie jest skuteczne, gdy związek między:

• celem wychowania

• sytuacją wychowawczą

• doświadczeniem wychowanka

• jest wyraźny, zbieżny (izomorficzność = odpowiedniość)

• w konsekwencji w pamięci wychowanka zostanie zapisany na stałe ciąg zdarzeń, zgodny z tym, co założył sobie wychowawca

• należy oczekiwać, że wychowanek poradzi sobie z trudnościami, bo wychowawca nauczył go radzić sobie z tymi trudnościami

• wychowanie jest nieskuteczne, gdy w konsekwencji oddziaływania dziecko postawione w jakiejś konkretnej sytuacji, nawet nie próbuje jej rozwiązać, niczego się nie nauczyło, nie ma pomysłu na rozwiązanie problemu

• wychowanie jest błędne wtedy, gdy to czego się nauczyło jest niezgodne z tym czego uczył go wychowawca

• wychowanie jest czasem szkodliwe dla rozwoju wychowanka

• bo skoro zakładamy, że wychowawca nie chce świadomie szkodzić i proponuje rozwiązania najlepsze w danej sytuacji

• a dziecko niczego się nie nauczyło, a nawet może zrobić odwrotnie to właśnie wtedy wychowanie jest szkodliwe

• wychowanie nieskuteczne nie musi być błędnym, bo nie koniecznie z tego wynikają złe wzory działania, ale może być błędne

• nie zawsze właściwe wychowanie daje nam pewność przy skutecznym oddziaływaniu, że nauczyliśmy wychowanka tego czego chcieliśmy go nauczyć

• błąd wychowawczy (Gurycka) to takie zachowanie wychowawcy, które stanowi realną przyczynę lub ryzyko powstania szkodliwych dla rozwoju wychowanka skutków

• o błędzie mówimy nie wtedy kiedy jest ryzyko, ale wtedy gdy stwierdzamy bezpośredni związek między określonym zachowaniem i skutkami, czyli jeśli mamy pewność, że wychowawca podejmował określone oddziaływania i że konsekwencją tych oddziaływań jest zachowanie dziecka

• w innym przypadku mówimy jedynie o ryzyku wystąpienia takich skutków, czyli tam gdzie nie mamy bezpośredniej pewności co do oddziaływań na zachowanie wychowanka (nie widzieliśmy, że wychowanek zachowuje się w określony sposób)

• błędy w procesie wychowania da się stopniować (sfery):

• sfery szkodliwości błędów wychowawczych:

• I sfera szkodliwości wystąpi, wtedy gdy zostanie zaburzona lub zerwana interakcja między wychowawcą a wychowankiem, co prowadzi w konsekwencji do tego, że dziecko wyciągnie błędne wnioski dotyczące tej sytuacji w której ten błąd wystąpił, np. dziecko nie akceptuje nauczyciela i uważa, że jego lekcje są nudne

• II sfera szkodliwości wystąpi gdy dziecko dokona generalizacji sytuacji, np. dziecko twierdzi, że szkoła jest nudna i niczego się w niej nie nauczy

• przyczyny popełniania określonych błędów wychowawczych:

• osobowość wychowawcy:

• stosunek do świata

• stosunek do samego siebie

• stosunek do systemu wartości jaki obowiązuje w otoczeniu

• rozumienie i utożsamianie się z pewnymi wzorami do naśladowania

• czynniki natury emocjonalnej

• stres

• wypalenie zawodowe

• Gurycka - koło błędów:

• błędy mogące wystąpić w procesie wychowania:























































• I - rygoryzm bezwzględne egzekwowanie wykonywania zadań, stawianie określonych i nie pozostawiających żadnej swobody poleceń

• II - agresja atak słowny, fizyczny, symboliczny, z jednej strony zagrażający dziecku a z drugiej poniżający go

• III - hamowanie aktywności dziecka przez fizyczne, symboliczne zachowania własne, czyli naprawdę realizuje się wychowawca, bo zakazuje wychowankowi tego co by chciał wykonywać i dlatego przestaje się uczyć

• IV - obojętność obserwujemy dystans do spraw dziecka, nie okazujemy mu zainteresowania

• V - eksponowanie siebie nauczyciel koncentruje uwagę dziecka na sobie, mówi o tym co jego interesuje, jakie on ma potrzeby, chce wyróżnić się, powiedzieć jaką dysponuje wiedzą, możliwościami

• VI - uleganie (bezradność) to spełnianie zachcianek dziecka, rezygnowanie z jakichkolwiek wymagań stawianych mu, okazywanie bezradności

• VII - zastępowanie (wyręczanie) wyręczanie wychowanka bez oczekiwania na wyniki pracy dziecka, przejmowanie aktywności dziecka

• VIII - idealizacja dziecka dziecko jest najwyższym dobrem, jest ideałem, ciągle się nim zajmujemy, jest w centrum uwagi

• metody przy pomocy których można stwierdzić czy i jaki błąd występuje:

• arkusze obserwacyjne działań nauczyciela w klasie pozwalające ocenić jak często zjawiają się określone zachowania w jednostce lekcyjnej

• kwestionariusz do rozmowy wprost o problemach wynikających z interakcji między wychowankiem a wychowawcą

• syndrom błędów popełnianych najczęściej przez nauczycieli:

• rygoryzm (musi to zrobić)

• agresja (najczęściej agresja w formie symbolicznej)

• hamowanie aktywności (jeżeli uczniowie nie są przygotowani to nauczyciel robi to za nich)

• nauczyciele o cechach osobowościowych takich jak:

• empatyczność, prospołeczność, otwartość na drugą osobę (ekstrawertyk)

• będą popełniać błędy z grupy błędów ciepłych, bo będą się starali podmiotowo potraktować druga osobę

• poczucie niskiej samooceny, zamkniętość na drugą osobę (introwertycy)

• będą popełniać błędy z grupy błędów zimnych

Rodzina

• małżeństwo (M. Kozakiewicz) jest grupą społeczną składającą się z dwóch osób odmiennej płci utworzoną w swobodnej decyzji tych osób, które łączy więź emocjonalna, a trwałe, bezpośrednie kontakty zmierzają do osiągnięcia indywidualnych i wspólnych celów

• rodzina występuje, gdy oprócz małżonków są dzieci:

• dzieci biologiczne

• dzieci przysposobione

• rodzina adopcyjna

• rodzina zastępcza - dziecko ma własne nazwisko, nie ma prawa do majątku rodziny w której się wychowuje

• ciekawostki:

• w dawnych czasach rodzina była jednostką produktywną; obecnie rodziny mają charakter konsumpcyjny (wspólnie korzystają z dóbr)

• obecnie preferuje się rodziny o układzie partnerskim, egalitarnym (równy podział obowiązków i praw w rodzinie)

• przeciętna rodzina składa się z rodziców i 2 dzieci

• rodzina nie pełni roli środowiska w którym dziecko jest wychowywane, obecnie czyni to przedszkole, szkoła; funkcje wychowawcze przejmują różne instytucje, gdyż rodzice najczęściej nie mają czasu na wychowywanie dzieci

• struktury rodzin:

• rodzina pełna

• rodzina niepełna

• rodzina zrekonstruowana

• rodzina zastępcza

• samotne rodzicielstwo

• każda rodzina ma specyficzną strukturę:

• układ stosunków panujących między członkami rodziny:

• przeniesiony ze swojej rodziny

• zawarty kompromis między członkami rodziny

• pozycja dziecka:

• jeżeli ojciec był najstarszy z braci to stosunek do jego synów ma lepszy niż do córek

• jeżeli ojciec był najstarszy wśród sióstr to jest bardziej tolerancyjny w stosunku do córek

• jeżeli matka była najstarsza wśród braci to ma lepsze kontakty z synami

• jeżeli matka była najmłodsza wśród braci to ma lepsze kontakty z synami (jest dobrą żoną)

• czynniki psychologiczne:

• postawy rodziców

• role pełnione przez rodziców

• osobowości członków rodziny

• czynniki poza psychologiczne:

• warunki materialne

• status społeczny

• tradycje kulturowe

• przynależność terytorialna, religijna

• styl wychowania charakterystyczny dla danej rodziny:

• może być przeniesieniem z własnej rodziny

• może być zaprzeczeniem z własnej rodziny

• rodzina jako środowisko, które ma dostarczyć dziecku wzorców zachowań: uczy dostosowania się do problemów, które będą na drodze życia

• funkcje rodziny - adaptacyjna

• uczy dostosowywania się do problemów rzeczywistości

• uczy adoptowania się do zmian zachodzących w rodzinie na różnych etapach rozwoju

• style wychowywania:

• liberalny (bezstresowy) - cały świat się kreci wokół dziecka, robi wszystko co chce

• autokratyczny - dziecko podporządkowane jest rodzicom, wszelkie decyzje podejmują rodzice, w wychowywaniu dominują kary nad nagrodami

• demokratyczny - włączenie dziecka w życie rodzinne na zasadzie współudziału, dziecko ma wpływ na podejmowane decyzje i ponosi konsekwencje za swoje zachowanie

• najczęściej w procesie wychowania występują wszystkie style wychowania

• postawy wychowawcze:

• postawa to tendencja do specyficznego sposobu zachowania się w stosunku do ludzi, przedmiotów

• postawa rodzicielska zawiera 3 elementy:

• element myślowy - myślę o dziecku, oceniam je (jako dobre, grzeczne)

• element uczuć - jeśli o dziecku myślę pozytywnie to wyrażam pozytywne uczucia do niego

• element działania - realizuję myśli i uczucia w działaniu, okazuję mu to poprzez postawę, zachowanie wobec niego

• postawy rodziców nie są dane raz na zawsze, inaczej traktujemy małe dzieci (mamy co do nich określone oczekiwania), a inaczej dorastające (gdy dzieci nie realizują naszych oczekiwań możemy zmieniać postawy wobec nich)

• nurty postaw (koncepcje):

• koncepcja klasyczna - postawy jednych osób wobec drugich (rodziców wobec dzieci - dzieci nie mają nic do powiedzenia, rodzice wyrażają postawę wobec dzieci)

• koncepcja systemu rodzinnego - w rodzinie liczy się każdy członek, wyrażając postawę wobec członka rodziny osoba spodziewa się informacji zwrotnej

• koncepcje klasyczne:

• koncepcja postaw rodzicielskich Kanner'a

typy postaw	ekspresja słowna charakterystyczna dla tej postawy	sposób postępowania z dzieckiem	następstwa rozwoju dziecka - konsekwencja tej postawy
akceptacja i miłość	dziecko jest w centrum zainteresowania (lubię z nim przebywać)	bawienie się z dzieckiem, pieszczenie dziecka	poczucie bezpieczeństwa ukształtowane w dziecku, prawidłowy rozwój osobowości dziecka
jawne odrzucenie	dziecko jest odrzucone przez rodzica (nienawidzę go nie będę się nim zajmować)	unikanie kontaktu z dzieckiem, zaniedbywanie go, traktowanie w sposób oschły, surowy, szorstki	rozwój negatywnych emocji, rozwój uczuciowy może być zahamowany, mogą ukształtować się działania agresywne, ujawnić się może wejście na drogę przestępczą
nadmierne wymagania (perfekcjonizm)	nieakceptowanie dziecka i próba zmiany go na „lepsze” (nie chcę dziecka takiego jakim jest, chcę go zmienić na naj…)	bardzo częste krytykowanie dziecka, szukanie dziury w całym	wystąpią frustracja i lęk u dziecka
nadmierna opieka	robienie wszystkiego dla dziecka, poświęcanie się mu, tylko dziecko liczy się dla rodzica	wyręczanie dziecka ze wszystkiego, dawanie dziecku wielkiej swobody lub kontrolowanie dziecka w każdej sytuacji by świat go nie zepsuł	brak samodzielności, opóźnienie w relacjach społecznych, niepodejmowanie decyzji przez dziecko

• koncepcja postaw rodzicielskich A. Roe

• zawarła w swym modelu 11 określeń dotyczących stosunków rodziców wobec dzieci

• 1 - chłód

• 2 - ciepło

• 3 - koncentracja uczuciowa na dziecku

• 4 - akceptacja

• 5 - unikanie

• 6 - nadmierne wymagania

• 7 - nadmierna opiekuńczość

• 8 - kochająca

• 9 - przypadkowa

• 10 - zaniedbująca

• 11 - odtrącająca




• z postawą ciepła związana jest postawa akceptacji jeśli dziecko akceptujemy to odbieramy ciepło - jest to pełne okazywanie miłości, emocjonalnych stosunków; akceptacja może być przypadkowa lub kochająca

• z postawą chłodu wiąże się unikanie kontaktu z dzieckiem w formie zaniedbującej lub odtrącającej

• koncentracja uczuciowa na dziecku łączy się z postawą ciepła i chłodu, jeśli jest niewłaściwa to może być nadmierna opieka lub nadmierne wymagania

• sześć głównych typów postaw:

• postawa akceptacji przypadkowej (obojętna) rodzice zwracają na dziecko uwagę wtedy tylko, gdy jest blisko nich (fizycznie), brak jest troski o zaspokojenie potrzeb dziecka, nie zastanawiają się nad przyszłością dziecka, nie planują, żyją chwilą

• postawa akceptacji kochającej (kochająca) charakteryzuje się czułym, serdecznym, ale racjonalnym stosunkiem do dziecka, udzielaniem mu pomocy w planach i zamierzeniach

• postawa koncentracji nadmiernie opiekuńczej (ochraniająca) przekładanie dobra dziecka nad wszystkie inne, dawanie mu specjalnych przywilejów, robienie za niego wszystkiego, ochranianie przed niebezpieczeństwami

• postawa koncentracji nadmiernie wymagającej (wymagająca) stawianie wyrgórowanych żądań, dokładne zaplanowanie systemu działania i ścisłe realizowanie ich

• postawa unikania odtrącającego (odrzucająca) pozostawienie dziecka samemu sobie bez opieki, nie liczenie się z jego potrzebami, opiniami, sugestiami, grożenie wyrzuceniem dziecka z domu, gdy czegoś nie zrobi

• postawa unikania zaniedbującego (zaniedbująca) brak troski o dziecko, nie zaspokajanie potrzeb fizycznych i psychicznych dziecka

• koncepcja postaw rodzicielskich Schaefer'a

• Schaefer znalazła podstawę w postawach osobowości

• w relacjach międzyludzkich kierujemy się ekstrawersją lub introwersją

• kryterium drugie to wrogość i miłość

• ekstrawersja łączy się z władzą, posiadaniem

• introwersja łączy się z podporządkowaniem się i uległością























• koncepcja postaw - Maria Ziemska

• założyła, że w postawach rodzicielskich wyrażamy 3 elementy:

• postawa to relacja wobec kogoś wyrażana w emocjach

• postawa wyraża się w myśleniu o kimś

• temu towarzyszą określone działania

• uważa, że postawy mogą mieć charakter dwubiegunowy

• postawy rodziców wobec dziecka:


















• 1. akceptacja kocham swoje dziecko za sam fakt bycia dzieckiem, bez względu na to jakie jest - dziecko wie, że jest kochane nawet, gdy zostanie ukarane (uznanie dziecka takim jakie jest)

• 2. uznanie praw dziecka przyznaję dziecku prawa adekwatne do jego poziomu rozwoju - dziecko jest w stanie dobrze wykorzystać te prawa

• 3. rozumna swoboda moje dziecko zachowuje się tak jak powinno, bo jest prawidłowo wychowywane (dawanie dziecku praw, które są możliwe do zrealizowanie, przy jego etapie rozwoju)

• 4. współdziałanie doświadczam życia razem z moim dzieckiem, aktywnie uczestniczę w nim razem z dzieckiem (doświadczanie życia razem z dzieckiem)

• 5. odtrącenie odrzucam Cię, bo nie spełniasz moich oczekiwań (odrzucanie dziecka za to jakie jest - za cechy zupełnie niezawinione)

• 6. nadmierne wymagania stawiam przed dzieckiem sztywne, twarde wymagania (stawianie przed dzieckiem nie możliwych do zrealizowania wymagań)

• 7. nadmierne chronienie moje dziecko trzymam pod kloszem, bo bardzo się o nie boję (nadopiekuńczość, uznanie dziecka za pępek świata)

• 8. unikanie staram się zapewnić swojemu dziecku wszystko co najlepsze, ale wychowują go inni (rodzice posługują się innymi w wychowywaniu własnego dziecka)

• koncepcja Markovic

• odwołuje się do koncepcji Schaefer'a

• typy postępowania macierzyńskiego w stosunku do dzieci:





















• typy relacji:

• typ monarchiczny władza skupiona w ręku matki, matka sprawuje nad dzieckiem władzę, wymaga od dziecka, ale jest mu przychylna, przeważają emocje pozytywne (to władza o charakterze życzliwym)

• typ demokratyczny matka pozwala dziecku na dość dużą niezależność, daje mu duże granice swobody, dziecko ma możliwość uczestniczenia w procesie wychowania, matka pomaga dziecku działać, gdy tego ono oczekuje

• typ anarchiczny matka pozwala dziecku na dużą niezależność, ale nie przejmuje się specjalnie dzieckiem, nie dąży do pozytywnego kontaktu, gdy dziecko nie będzie spełniać oczekiwań matki będzie go karać (stosuje sankcje negatywne)

• typ tyraniczny matka ma władzę nad dzieckiem (wytycza normy, granice) i wykorzystuje ją do spełniania swoich pragnień, dziecko jest narzędziem w ręku matki, rozwój dziecka jest stale hamowany przez stosowanie kar

• w postawach tych nie ma zbyt wielu aspektów pozytywnych

• koncepcja Marii Braun - Gałkowskiej

• uważa, że tym co jest ważne w procesie rozwojowym rodziny i małżonków jest dojrzała miłość






















• proporcje wymiarów są różne w zależności od rozwoju dziecka - jest różne ich nasilenie

• koncepcja systemu rodzinnego

• koncepcja Olson'a teoria kołowa

































































3) cecha w koncepcji Olsona to komunikacyjność przekazu w rodzinie

• ad. 1. spójność rodziny:

• jest rozumiana jako:

• więź emocjonalna, która łączy związki rodziny

albo

• uniezależnione, indywidualne kontakty towarzyskie

• systemy luźne

• przy bardzo niskim poziomie spójności

• charakteryzuje się bardzo słabą więzią emocjonalną

• granice wewnętrzne zamknięte, zewnętrzne otwarte

• dużo czasu członkowie rodziny spędzają poza rodziną

• członkowie rodziny podejmują decyzje oddzielnie

• system odseparowania

• poziom spójności niski do umiarkowanego

• granice zewnętrzne i wewnętrzne kontrolowane, częściowo są otwarte

• granice międzypokoleniowe są wyraźne

• oprócz tego, że istnieją przyjaciele poszczególnych osób to również istnieją przyjaciele całej rodziny

• decyzje są podejmowane wspólnie

• systemy połączone

• poziom spójności od umiarkowanego do wysokiego

• granice zewnętrzne są częściowo otwarte, wewnętrzne całkowicie otwarte

• nie ma granic międzypokoleniowych

• w kontaktach towarzyskich dominują kontakty rodzinne a nie poszczególnych osób

• decyzje podejmowane są zawsze wspólnie

• systemy zwarte

• poziom spójności bardzo wysoki

• wiąże się z bardzo silną więzią emocjonalną

• zamknięte są granice zewnętrzne, a brak granic wewnętrznych

• nie ma różnic międzypokoleniowych

• spędzanie maksymalnie dużo czasu wspólnie

• wyjątkowe, nagłe decyzje podejmowane indywidualnie, inne zawsze wspólnie

• ad. 2. adaptacyjność rodziny:

• to zdolność systemu rodzinnego do reagowania na stres rozwojowy

• jest związana ze strukturą ról

• systemy chaotyczne

• bardzo wysoki poziom adaptacji

• charakteryzuje się pasywnym i agresywnym stylem wyrażania opinii oraz brakiem kontroli

• członkowie rodziny negocjują cały czas ze sobą

• różne role będą się zmieniały diametralnie

• dobór zasad ma charakter ukryty

• systemy elastyczne

• poziom adaptacji od wysokiego do umiarkowanego

• cechuje stanowczość wyrażania opinii

• negocjacje są skuteczne prowadzą do rozwiązania problemów

• w relacjach wewnętrznych rodziny dominują zasady pozytywne, ale nadal ukryte

• systemy ustrukturyzowane

• poziom adaptacji od umiarkowanego do niskiego

• cechuje się stanowczym sposobem wyrażania opinani

• jeden z członków rodziny jest przywódcą

• negocjacje konstruktywne, problemy rozwiązywane

• rzadko role są zmieniane, bo jest stały przywódca

• systemy sztywne

• bardzo niski poziom adaptacyjności

• agresywne wyrażanie opinii

• autorytarne kontrolowanie

• brak negocjacji, więc brak rozwiązywana problemów

• będą tutaj tylko rozwiązywane stereotypy

• zasady jawne i ich przestrzeganie będzie bardzo mocno egzekwowane

• brak pozytywnych emocji jeżeli dochodzi do relacji w rodzinie

• ad. 3. proces komunikacji

• jest on wpisany w 2 wymiary: adaptacyjność i spójność

• emocje oddzielone

• występuje przy niskiej spójności i umiarkowanej adaptacyjności

• zachowany jest wtedy dysonans emocjonalny, czyli występują bariery między poszczególnymi osobami w zakresie potrzeb, celów

• może temu towarzyszyć wzmocniona reaktywność emocjonalna np. złość, odseparowanie, lęk czy poczucie winy

• struktura zdezorganizowana

• wysoka adaptacyjność umiarkowana spójność

• nieustannie prowadzone są negocjacje, ale mają one charakter mało konkretny

• brak osoby, która będzie miała poczucie odpowiedzialności

• relacje zrównoważone

• umiarkowana adaptacyjność i umiarkowana spójność

• negocjacje są bardziej skuteczne, bo członkowie tego systemu rodzinnego czują się odpowiedzialni za siebie, potrafią bronić swoich interesów, mają pozytywne cele i konstrukcyjne potrzeby

• struktury sztywne

• niska adaptacyjność i umiarkowana spójność

• rzadko prowadzi się negocjacje

• członkowie rodziny próbują zdobyć przewagę nad sobą, uciekają się do manipulacji albo jest przesadna odpowiedzialność

• emocjonalne unikanie

• umiarkowana adaptacyjność i wysoka spójność

• występuje tutaj lęk, złość, poczucie winy

• w konsekwencji takiego `modelu postaw' mamy do czynienia z 16 typami rodzin i małżeństw - każdy z tych typów systemów może być przepisany jednej z trzech grup:

• systemy zrównoważone - poziom spójności i adaptacyjności o średnim nasileniu

• elastyczny odseparowany

• elastyczny połączony

• strukturowy połączony

• strukturowy odseparowany

• systemy pośrednie - jeden z wymiarów: spójność lub adaptacyjność osiągną wartości skrajne

• elastyczny luźny

• chaotyczny odseparowany

• chaotyczny połączony

• elastyczny zwarty

• ustrukturyzowany zwarty

• ustrukturyzowany połączony

• ustrukturyzowany odseparowany

• ustrukturyzowany sztywny

• systemy skrajne - oba wymiary o skrajnych wartościach

• sztywny luźny

• sztywny zwarty

• uwikłany luźny

• uwikłany zwarty

1

6

błędy związane z nadmierną koncentracją na dziecku

VII, VIII, I, II

VIII

VII

VI

V

błędy ciepłe

- związane z akceptacją,

w percepcji dziecka są czymś naturalnym

nadmierna koncentracja na zadaniu

nadmierna koncentracja na zadaniu

błędy zimne

- związane z odrzuceniem, nieakceptowaniem

I

II

III

IV

ekstremalna akceptacja emocjonalna dziecka - żar

ekstremalne odrzucenie emocjonalne dziecka - lód

niedocenianie zadań

niedocenianie zadań

nadmierna koncentracja na dziecku

VIII

VII

1

7

6

VI

I

II

8

2

3

III

5

4

IV

V

nadmierna koncentracja na wychowawcy

VI, V, IV, III

błędy związane z nadmierną koncentracją na wychowawcy

władza

posiadanie

(ekstrawersja)

10. autorytatywne

dyktatorstwo

9. silne

przeciwstawianie

się

1. nadmierne chronienie

2. chroniąca pobłażliwość

3. nadmierne pobłażanie

wrogość

odrzucenie

akceptacja

miłość

8. zaniedbywanie

7. obojętność

6. luźny stosunek

5. współdziałanie

6. uznanie praw

autonomia

swoboda

(introwersja)

6

5

2

1

Dziecko

3

7

8

4

przewaga władzy matki

Typ relacji:

typ monarchiczny

Typ relacji:

typ tyraniczny

nieprzychylna przewaga

kar

przychylna przewaga nagród

Typ relacji:

typ demokratyczny

Typ relacji:

typ anarchiczny

przewaga władzy dziecka

NADMIAR

NIEDOBÓR

nadmierna bliskość

Dojrzała miłość

brak wymagań

nadmierna opiekuńczość

brak norm

dyrygowanie

brak pomocy

nadmierne wymagania

odrzucenie

RODZINY:

2) WYSOKA

chaotyczne

chaotyczne

związane

A

D

A

P

T

C

Y

J

N

O

Ś

Ć

ustruktyryzowane

związane

ustrukturyzowane

rozbite

ustrukturyzowane

1) NISKA

WYSOKA

SPÓJNOŚĆ

uwikłane

związane

niezwiązane

rozbite

chaotyczne

uwikłane

chaotyczne

rozbite

chaotyczne

niezwiązane

elastyczne

elastyczne

uwikłane

elastyczne związane

elastyczne

niezwiązane

elastyczne

rozbite

ustruktyryzowane

niezwiązane

ustruktyryzowane

sztywne

sztywne

związane

sztywne

niezwiązane

sztywne

rozbite

sztywne uwikłane

NISKA

sztywne

---