Egzamin-z-dydaktyki-GLOWNY -SKRYPT-1, DYDAKTYKA

Egzamin z dydaktyki!

Kształcenie kulturowo-literackie

I - 1 - Podstawowe pojęcia współczesnej dydaktyki (m.in. ~~cele kształcenia~~, ~~operacjonalizacja celów,~~ wymagania edukacyjne, umiejętności kluczowe, ~~treści kształcenia~~, materiał nauczania, kryteria wymagań programowych, ~~strategie~~, ~~metody i techniki kształcenia itd~~.). NIESKONCZONE.

Cele kształcenia- kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania które mogą doprowadzić do danego stanu rzeczy. Edukacja szkolna ma na względzie zarówno cele społeczne jak i jednostkowe. Cele społeczne wiążą się z tym, że każde rozumne społeczeństwo zmierza do zapewnienia sobie warunków harmonijnego rozwoju, a więc i do ukształtowania u młodzieży takich kwalifikacji ogólnych ( umysłowych, moralno - społecznych i in) i zawodowych, takich postaw i cech charakteru,aby wszystkimi swoimi siłami służyła społeczeństwu. Ale jednocześnie edukacja ma na względzie cele jednostkowe, a więc dobro i szczęście jednostki. Dlatego też jej zadaniem jest kształtować u każdego wychowanka kwalifikacje, które odpowiadają jego zdolnościom.

OPERACJONALIZACJA CELÓW to zamiana celu ogólnego na (równoważny)zbiór celów operacyjnych.
Cele ogólne kształcenia i cele operacyjne nie stanowią światów odrębnych - granica między nimi jest płynna - zdarza się, że zamieniamy cel ogólny na (równoważny) zbiór celów operacyjnych, czyli dokonujemy OPERACJONALIZACJI CELU. Operacjonalizacja celów kształcenia jest zabiegiem niezbędnym. Cele ogólne są formułowane po to, aby wytyczyć kierunek pracy szkoły (programy nauczania, plany dydaktyczno-wychowawcze). Aby ich realizacja nie zawisła w próżni, trzeba je sprecyzować, uszczegółowić i skonkretyzować - te właśnie procesy składają się na operacjonalizację celów kształcenia, która jest zabiegiem trudnym - wymaga dobrej znajomości zewnętrznych i wewnętrznych warunków kształcenia oraz precyzji językowej i wyobraźni.
Procedura (poniżej) operacjonalizacji celów kształcenia może pomóc nauczycielowi w tym procesie i zwiększa jego samokontrolę.

Trójwymiarowy model treści nauczania składają się :

cele nauczania - opisują zamierzone czynności uczniów i formułuje się je w sposób operacyjny
materiał nauczania - to uporządkowana informacja rzeczowa
wymagania programowe - to oczekiwane osiągnięcia ucznia

Treśći nauczania to wymagania edukacyjne są oczekiwanymi przez nauczyciela osiągnięciami ucznia i formułowanymi przez niego w oparciu o realizowany program nauczania. Treść nauczania ma charakter dynamiczny, jest ona przetwarzana w procesie dydaktycznym : planowana przez nauczyciela, poznawana przez uczniów opanowywana po zakończeniu procesu dydaktycznego i oceniana.

Strategia nauczania to zaplanowanie i dostosowanie określonych metod lub ich kombinacji do nauczania treści programowych,po to by osiągnąć odpowiedni poziom zaangażowania ucznia. Ma na celu rozbudzenie pasji do nauki oraz tworzenie okazji do praktycznego wykorzystania wiedzy i dbanie o rozwijanie zdolności umysłowych uczniów

Strategie asocjacyjne.-obejmują przekaz wiedzy w formie słownej np. opowiadanie, referat ucznia, praca a tekstem. Uczniowie przyswajają gotowe informacje podane w formie mówionej lub pisanej. Może być stosowana we fragmentach lekcji poruszających zagadnienia teoretyczne. Konieczne jest stosowanie środków dydaktycznych wspomagających wiedzę teoretyczną np.foliogramy, atlasy,modele,tablice graficzne itp.

Strategie operacyjne. - umożliwia uczniowi rozwijanie manualnych i intelektualnych umiejętności. Jej celem jest ukierunkowanie działań ucznia. N-l organizuje zajęcia praktyczne, podczas których uczniowie nabywają pożądanych umiejętności i nawyków, ponieważ muszą zaplanować prace, przeprowadzić obserwacją ,wykonać jakieś doświadczenie, udokumentować ich przebieg, zanalizować wyniki i wykonać notatkę.
Strategie problemowe. zdobywanie wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych. Pomagają w tym procesie różne odmiany metod problemowych takie jak: drzewko decyzyjne, burza mózgów, debata, dyskusja,dyskusja z metodą „za i przeciw”.
Nauczyciel inicjuje sytuację problemową i kieruje procesem rozwiązywania problemów, a U drogą samodzielnych odkryć rozwiązuje problem. Strategia ta daje możliwość uczniom dokonania wyboru oraz podnoszenia odpowiedzialności za własną edukację. Uaktywnia wszystkie sfery poznawcze ucznia oraz sprawia ,że rośnie jego poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa.
Strategie emocjonalne. - Strategia ta zmierza do rozwijania procesów emocjonalnych naszych uczniów. Są to wszystkie metody połączone z projekcją filmu, przeźroczy, wycieczką tematyczną, pracą w grupach, grą dydaktyczną o różnego rodzaju dyskusjami. Strategia ta jest najskuteczniejszą metodą uczenia i nauczania.

Metody nauczania - to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością stosowania jej w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań.

a)podające

b)programowe

c)eksponujące

d)praktyczne

e)problemowe

-wykład

-pogadanka

-opowiadanie

-opis

-prelekcja

-anegdota

-odczyt

-objaśnienie lub wyjaśnienie

-zużyciem komputera

-z użyciem podręcznika

-film

-sztuka teatralna

-ekspozycja

-pokaz połączony z przeżyciem

-pokaz

-ćwiczenia przedmiotowe

-ćwiczenia laboratoryjne

-metoda projektów

-aktywizujące:

*inscenizacja

*seminarium

*burza mózgów

*metaplan

*drzewko decyzyjne

*śnieżna kula

*gry dydaktyczne

*metody sytuacyjne

TECHNIKA NAUCZANIA - szczegółowy sposób pracy N pomagający w osiągnięciu założonego celu lekcji, powiązany z metodą nauczania

przykłady różnych technik

odtwarzanie spójnej treści z tekstu częściowo pociętego - cel:zastanowienie się nad sposobami odtworzenia spójności tekstu, dobieranie tekstu zgodnie z tematem itp.
dobieranie słownictwa określającego cechy charakteru np. Cześnika spośród kilkunastu podanych przez uczniów cel:ułatwienie pracy słabszym uczniom
Rysowanie np. ilustracji do tekstu cel:ułatwienie rozumienia tekstu, wywołania przeżyć
odtwarzanie rymu i rytmu wiersza celowo zniekształconego cel:zrozumienie funkcji tych składników wiersza
stosowanie kolorowych kredek/flamastrów do notatek w zeszycie np. na czerwono wyrazów z problemem ort. Cle: ułatwienie urozmaicenie pracy, działanie na pamięć wzrokową
Pisanie odpowiedzi jedno dwuwyrazowej na kartce np. o podmiocie i przez jej podniesienie informowanie nauczyciela o wynikach pracy cel: stworzenie motywacji pracy

I - 2 - Język polski w szkole podstawowej (klasy 4-6): cele, zadania, funkcje, treści przedmiotu w świetle aktualnych dokumentów oświatowych (podstawa programowa, wybrane programy i podręczniki nauczania języka polskiego na II etapie).

I - 3 - Edukacja kulturowo-literacka na II etapie w świetle wybranych dokumentów oświatowych (podstawa programowa, wybrane programy i podręczniki nauczania języka polskiego dla klas 4-6).

I - 4 - Definicje programu kształcenia. Wyznaczniki, założenia, funkcje i kryteria wyboru programu nauczania języka polskiego na II etapie.

I - 5 - Planowanie i organizacja pracy szkolnego polonisty na II etapie (istota, celowość, etapy, konteksty, wyznaczniki planowania dydaktycznego itd.).

I - 6 - Zasady formułowania celów lekcji języka polskiego (w świetle założeń teorii operacjonalizacji).

I - 7 - Koncepcja kształcenia wielostronnego Wincentego Okonia i jej zastosowanie na II etapie edukacji polonistycznej (ogólnodydaktyczne zasady, strategie i metody kształcenia).

Zasady kształcenia wielostronnego:

Przedmiotem teorii kształcenia wielostronnego jest złożony proces rozwoju ucznia, który polega na rozwijaniu 3 podstawowych funkcji osobowości człowieka:

poznawanie świata i siebie;
przeżywanie świata i wartości istniejących w nim;
zmienianie świata.

Podstawowym założeniem, na którym budowana jest teoria, jest traktowanie osobowości człowieka jako harmonijnej całości, stąd i proces kształcenia musi odbywać się wielostronnie. Okoń uważa że problemem współczesnej szkoły jest zachwianie równowagi w rozwijaniu poszczególnch funkcji osobowości, tzn. przykładanie największej wartości do poznawania świata przy dużym ograniczeniu dwóch pozostałych, czyli przeżywania i zmieniania świata.

Koncepcja Okonia zakłada kształcenie 3 rodzajów aktywności człowieka:

aktywności intelektualnej;
aktywności emocjonalnej;
aktywności praktycznej.

a) Aktywność intelektualna zmierza do poznania świata i siebie na drodze bezpośredniej i pośredniej. Poznawanie bezpośrednie świata ma fundamentalne znaczenie, gdyż podstawowym źródłem poznania sa konkretne rzeczy, procesy i zdarzenia (np. przyroda danego kraju) i powinno ono poprzedzać wiedzę pośrednia, czyli wiedzę abstrakcyjną, pozbawioną konkretności (teorie, zasady, których źródłem jest zazwyczaj podręczniki inne dzieła drukowane). Aktywność intelektualna powinna się odbywać również (poza poznaniem gotowych dokonań) na drodze samodzielnego poznawania rzeczywistości w procesie rozwiązywania problemów. Jest to konieczne szczególnie do 15 roku życia, gdyż (według opinii wielu psychologów), od tego momentu człowiek może tylko poszerzać wiedzę w oparciu o wykształcone wcześniej struktury inteligencji. Stąd opinie, że to w szkole podstawowej należy położyć szczególny nacisk na aktywizację myślenia, kształtowanie wyobraźni, twórczych koncepcji a ograniczenie uczenia pamięciowego.

Uczenie problemowe składa się z 3 faz: dostrzeżenie problemu i jego sformułowanie, wytwarzanie pomysłów rozwiązań oraz trzecia faza weryfikacja pomysłów rozwiązań (teoretyczna i praktyczna). Przy pierwszej z tych faz potrzebna jest wiedza i umiejętności, druga wymaga twórczego myślenia i pomysłowości, trzecia zaś umiejętności oceny.

b) Aktywność emocjonalna polega na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu, na czerpaniu radości z dostępnych mu przeżyć moralnych, estetycznych, poznawczych itp. (które dostępne są w dziełach kultury tj. książka, obraz) oraz na tworzeniu na ich podstawie własnych systemów wartości.

c) Aktywność praktyczna jest wyrazem aktywności wytwórczej i tworzenia czy przekształcania rzeczywistości (np. nowe wynalazki techniczne, gospodarcze). Uczenie się przez działanie może mieć różną postać. Najmniej kształcące jest opanowanie samych czynności bez wiązania ich z podstawami naukowymi (np. szkolenia zawodowe różnego typu: ślusarza, malarza). Większe wartości ogólnokształcące ma działanie polegające na wykorzystaniu zdobytej wiedzy w działalności praktycznej (np. wiedzy z fizyki do naprawy jakiegoś urządzenia elektrycznego). Na taki rodzaj kształcenia powinna być nastawiona współczesna szkoła

Uczenie się wielostronne , oparte na przyswajaniu , odkrywaniu , działaniu i przeżywaniu , mieści w sobie nie tylko poznanie , lecz także wartościowanie i działanie . Tym samym więc umożliwia zarówno opanowanie podstaw wiedzy o przyrodzie , społeczeństwie i kulturze oraz różnorodnych umiejętności , nawyków i przyzwyczajeń , jak i rozwój motywacji , kształcenie uczuć wyższych , panowanie nad afektami , kształcenie woli i charakteru , wyrabianie pilności , dokładności , pracowitości , socjalistycznego (?!-MK) stosunku do pracy i własności , kształtuje naukowe przekonania i postawy , budując stopniowo naukowy pogląd na świat , rozwija bogatą i wszechstronną osobowość .

I - 8 - Konspekt lekcji / cyklu lekcji - zasady opracowania i funkcje dydaktyczne.

I - 9 - Rodzaje i typy lekcji języka polskiego.

Lekcja-podstawowa,najczęstsza forma organizacyjna w procesie uczenia się i nauczania. Swoisty akt nauczania i uczenia się, który stanowi jedność całą i zamkniętą, celową i porządnie zbudowaną, uwieńczoną określonym i pożądanym wynikiem kształcąco-wychowawczym.

Cechy lekcji: 1) Jednostka metodyczna 45 minutowa 2) Obejmuje zespół uczniów w zbliżonym wieku przebywających w 1 Sali lekcyjnej. 3) Odznacza się pewną strukturą, której składniki mają swoje uzasadnienie czasowe i materialne.

Wincenty Okoń wyróżnia cztery odrębne toki kształcenia:

tok podający - uczniowie przyswajają wiedzę w gotowej postaci;
tok problemowy - uczniowie samodzielnie dochodzą do wiedzy; tok ten opiera się na działalności uczniów, którzy rozwiązują problemy;
tok operacyjny - uczniowie uczą się oddziaływać na rzeczywistość;
tok ekspozycyjny - uczucia i postawy uczniów są ukierunkowywane za pośrednictwem procesów emocjonalnych.

Typy lekcji:

lekcja podająca, zakłada następujące fazy:

sprawy organizacyjne, przygotowanie uczniów do pracy;
sprawdzenie zadania domowego;
przedstawienie, opracowanie nowych treści nauczania;
zintegrowanie nowych wiadomości z już nabytymi, systematyzacja;
utrwalenie nowo zdobytych wiadomości przez stosowanie ich w nowych sytuacjach;
wyjaśnienie pracy domowej.

lekcja problemowa:

przygotowanie klasy do pracy;
w nawiązaniu do poprzednich zajęć, kontrola pracy domowej;
stworzenie sytuacji problemowej, uczniowie formułują problem główny i związane z nim zagadnienia;
określenie planu pracy, formułowanie przez uczniów różnych rozwiązań problemu;
sprawdzenie propozycji rozwiązania problemu (teoretyczne bądź praktyczne)
systematyzacja i utrwalenie nowych wiadomości;
zastosowanie zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych - w czasie lekcji lub w formie pracy domowej;

lekcja operacyjna:

przygotowanie uczniów do pracy, sprawdzenie pracy domowej;
uświadomienie uczniom celów zajęć;
określenie zasad i reguł, według których ma być wykonane zadanie;
wzorowy pokaz nauczyciela określonej czynności;
pierwsze próby wykonywane są przez uczniów pod okiem nauczyciela;
ćwiczenie czynności (urozmaicone);
zadanie pracy domowej, której celem jest utrwalenie nabytej sprawności;

lekcja ekspozycyjna:

przygotowanie klasy do pracy;
prezentacja uczniom informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego twórcy;
uczestnictwo uczniów w ekspozycji (może być powtarzana - cała lub tylko fragmenty);
dyskusja dotycząca wartości dzieła;
twórcza aktywność uczniów w zależności od charakteru dzieła;

I - 10 - Pojęcie, zasady formułowania, wyznaczniki i funkcje tematów lekcji.

Temat: to nad czym uczniowie pracują na lekcji pod kierunkiem nauczyciela.

5 form gramatycznych tematu: 1) Zdanie oznajmujące (poj. lub zł.) 2) W formie pytania ( o rozstrzygnięcie lub uzupełnienie) 3) W formie pytania albo rozkaźnika ( operatory np. Zrób..) 4) Równoważnik, zawiadomienie (pisownia wyrazów z „rz”) 5) Misz masz - różne struktury składniowe w funkcji tematu

Cechy dobrego tematu: 1) Zgodność z hasłem programowym 2) Zrozumiałość i komunikatywność 3) Szczegółowość 4) Atrakcyjność 5) Zgodny z funkcją lekcji

Funkcje: funkcja informacyjna b) funkcja estetyczna c) funkcja wychowawcza d) zaproszenie do zabawy

I - 11 -Metody i techniki kształcenia kulturowo-literackiego na II etapie (kryteria doboru, wyznaczniki, przykłady zastosowania).

I- 12 -Teksty kultury w edukacji polonistycznej na II etapie; rodzaje, funkcje, kryteria doboru, przykłady zastosowania.

TEKST KULTURY- tekst będący dobrem zbiorowym; zachowany, wzbogacany i przechowywany przez kolejne pokolenia; zobiektywizowany wynik współdziałania i twórczej aktywności wielu pokoleń, zdolny do rozprzestrzeniania się i rozwoju.

Teksty kultury: a) LITERACKIE: teksty mitologiczne, historyczne, fragmenty Biblii, teksty literackie, teksty użytkowe np. list, proste teksty publicystyczne, popularno-naukowe

B) Pozaliterackie - rzeżby, malarstwo, pieśni patriotyczne, kolędy, kołysanki, pieśni regionalne, audycje, słuchowiska, fimy fabularne, przedstawienia teatralne, fotografie, komiksy, plakaty itd.

FUNKCJE TEKSTU KULTURY

1F.DYDAKTYCZNA- nastawienie tekstu na przekazywanie wiedzy, praktycznych wiadomości, pouczeń, wskazówek postępowania ukazywanie pozytywnych i negatywnych wzorców -często pojawia się przywołanie autorytetów

2. F. EKSPRESYWNA- nastawienie na wyrażanie postawy i uczuć nadawcy, jego odrębnej perspektywy poznawczej, sposobu myślenia i oceny różnych zjawisk, hierarchii wartości.

3. F. ESTETYCZNA- nastawienie tekstu na sam tekst jako swoista organizację znakową.

- każdy element tekstu traktowany jest jako potencjalny nośnik znaczenia, dlatego teksty tego typu nie podlegają skracaniu, parafrazowaniu, streszczaniu, modyfikacjom.

4. F. FATYCZNA- nastawienie tekstu na kontakt nadawcy z odbiorcą.

5. F. IMPRESYWNA-nastawienie tekstu na oddziaływanie na odbiorcę, wywołanie jego reakcji emocjonalnej, narzucenie mu pewnych przekonań, sprowokowanie zmiany zachowania.

6. F. KOMUNIKACYJNA- podstawowa funkcja tekstu kultury: rola, jaką odgrywa tekst, umożliwiając porozumiewanie się ludzi.

7. F. LUDYCZNA- nastawienie tekstu na dostarczenie rozrywki lub użycie tekstu do zabawy.

8. F. MAGICZNA- funkcja wynikającą z przeznaczenia tekstu do uprawiania magii.

9 F. POZNAWCZA -nastawienie tekstu na ukazywanie obrazu rzeczywistości.

I -13 - Metody problemowe w edukacji kulturowo-literackiej na II etapie.

I - 14 - Drama i techniki dramowe w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

Drama - metoda nauczania i uczenia się wykorzystująca naszą naturalną umiejętność do wchodzenia w role Dramowe sytuacje edukacyjne oddziaływają na biorących w nich udział na trzech poziomach: fizycznym - ruchy ciała podczas improwizowanego działania w rolach, emocjonalnym - przeżywanie emocji dzięki byciu w rolach innych osób oraz intelektualnym - dyskusje, omawiania, podsumowywania po improwizacjach. Działania w rolach wynikają z przedstawiania fikcyjnej sytuacji przez grupę osób, używających jako środków wyrazu swoich ciał i głosów zamiast intelektualnego przekazu. Takich działań nie wolno utożsamiać ze szkolnym teatrem naśladującym teatry zawodowe. Istotą dramy jest bowiem stawianie uczestników zajęć w sytuacjach konfliktowych i szukanie rozwiązania postawionych problemów dzięki używaniu środków scenicznych (np. gestu, ruchu, mimiki, intonacji). Nie służą one jednak do budowania przedstawienia, ale do samodzielnego zdobywania przez uczniów wiedzy o sobie i innych, różnych umiejętności oraz kształtowania postaw życiowych. Badania wykazały, że drama rozwija kreatywność, twórcze myślenie, umiejętność wykorzystywania i przetwarzania własnych doświadczeń oraz inteligencję społeczną i emocjonalną.

Używa się wielu technik dramowych. Najpopularniejsze z nich zostaną tu omówione.

TECHNIKI DRAMY

Pięć poziomów zrozumienia i świadomości-podstawowe pytania w dramie: Kim jesteś? Co teraz robisz? Dlaczego to robisz? Co czujesz? Co sądzisz o...(jakie masz poglądy na...).
Rzeźba - U zastyga w bezruchu ekspresyjnie, wyrażając postać, sytuację, uczucie, drugi U może być rzeźbiarzem-rzeźbić można głosem lub dotykiem, np.: na lekcjach utrwalających znajomość treści lektury U mogą w kręgu zobrazować w ten sposób wydarzenia, które najbardziej zapadły im w pamięć, mogą ze swych ciał stworzyć maszyny, np. do nauczania, do zabawy i. in. i nadać im swoje własne nazwy (tworzenie neologizmów)-do literatury science-fiction, “rzeźbienie” uczuć, np. radości, miłości.
Rozmowa - najbezpieczniej w zespołach dwuosobowych, na zadany temat, np. A -“Jestem Anią Shirley”, B - “Jestem Małgorzatą Linde”- rozmowa o motywacji postępowania.
Wywiad - dwuosobowy -cichy lub oficjalny- cała grupa zadaje pytania wybranemu uczniowi, który “jest w roli”, uczniowie pytający mogą być detektywami, lekarzami lub sobą - zmienia się wówczas rodzaj pytań.
Stop-klatka - zdjęcie - żywy obraz, zatrzymanie wydarzenia dramatycznego, “czarodziejskim” gestem można uruchomić “stop-klatkę” i zadać jej pytania.
Rola - U jest bohaterem lit., wyrazem w jakiejś sytuacji, np.: jest częścią zdania w rozbiorze logicznym i pełni określoną funkcję-dzieci łapią się za ręce.
Niewidomy - jeden U jest niewidomym, drugi opiekunem -zamiana-opowiadają o przeżyciach, np. Elza i Danusia, niewidoma dziewczynka z “Katarynki”, Jurand ze Spychowa.
Rysunek - uczniowie w grupie mogą malować na jednej dużej kartce, np. bohatera literackiego bez umawiania się, kogo malują, np. na lekcji podsumowującej omawianie lektury lub na zakończenie roku szkolnego.
Kostium-płaszcz eksperta - uczeń jest ekspertem i odpowiada na pytania kolegów.
Nitka przyjaźni - uczniowie rzucają kolejno kłębkiem wełny, ale trzymają swoją część, każdy kto otrzyma kłębek, opowiada coś o sobie, np. na początku roku szkolnego w czwartej klasie uczniowie przedstawiają się i mówią, co lubią robić, jeść i. in., na godz. wych. - poznawanie zainteresowań, zdania uczniów na konkretne tematy, ostatnia osoba rozpoczyna proces zwijania, mówiąc od kogo otrzymała wełnę i co dana osoba powiedziała.
Telefon do przyjaciela - uczeń “dzwoni do przyjaciela” i opowiada mu, np. o tym, co podobało mu się na dzisiejszej lekcji-forma ewaluacji-pytania: “Co robiłeś na dzisiejszej lekcji?”, “Jak się czułeś?”, “Co ci się podobało, a co nie?”, uczeń jest bohaterem, który znalazł się w trudnej sytuacji i ma problemy z podjęciem decyzji, np. Ania Shirley po śmierci Mateusza, bohaterzy powieści “Ten obcy”, Antygona.

I - 15 - Gry i zabawy dydaktyczne w edukacji polonistycznej na II etapie.

Zabawy dydaktyczne (Okoń) - to czynności, w której osobnik bawiący się osiąga przyjemność przez sam przebieg tej czynności bez względu na to czy ma ona w konsekwencji jakiś uświadomiony bądź nieuświadomiony cel. Zabawa dominuje na początku życia 0-15l.

Cechy czynności w zabawach - dobrowolnie (bo chcemy) ; - wyodrębnione (zachodzą tu i teraz, w pewnej przestrzeni, w określonym czasie); - zawierają element niepewności (nie jesteśmy w stanie przewidzieć zdarzeń); - bezproduktywne (nie prowadzi do tworzenia dóbr) ;-ujęte w normy (ustalone na czas trwania zabawy); -fikcyjne (oderwanie od rzeczywistości)

Funkcje zabawy: 1) Przygotowawcza 2) Wyrównawcza -wyrównuje braki z życia 3)wychowawcza 4) kształcąca 5) poznawcza

Komponenty, wymiary zabawy (Ericson) 1) Treść i konfiguracja jej części jako podkład tematyczny zabawy 2) Werbalny i niewerbalny 3)Sposoby przerywania i kończenia zabawy

Aleksander Kamiński - ZABAWA to doraźna czynność ludyczno-dydaktyczna przynosząca przyjemność obu stronom interakcji.

I Rodzaje zabaw: (Bile?) 1) Funkcjonalne 2) Zabawy w fikcję 3) Zabawy recepcyjne (bierne obserwowanie) 4) Konstrukcyjne

II Rodzaje zabaw (Rudik) 1) Konstrukcyjne - dominują czynności motoryczne2) Twórcze, czynnościowo- naśladowcze 3) Zabawy dydaktyczne 4) Ruchowe

Gra ( wg.W.Okonia) jako „odmiana zabawy, polegająca na respektowaniu ustalonych ściśle reguł; przyzwyczajając do przestrzegania tych reguł gra spełnia ważne funkcjewychowawcze: uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie, sprzyja uspołecznieniu, wdraża do wygrywania i przegrywania”

Gra dydaktyczna wywołuje myślenie problemowe, dzięki któremu uczniowie muszą samodzielnie wyprodukować przynajmniej część wiadomości potrzebnych do udziału w grze.

Cechy gry: 1) Jawne, określone reguły działania 2) Elementy rywalizacji 3) Ograniczenie iluzji zabawowej

Rodzaje gier: 1) Gry o sumie zerowej (zwycięzca i przegrany bilans 0) 2) Gry o sumie niezerowej (są wszyscy wygrani) 3) Gry jedno-dwu-n osobowe 4) Obecność i nieobecność taktyki - losowe i strategiczne

Podział gier (Kruszewski) 1) Gry służące realizacji celów w sferze emocjonalnej - gry służące wyborowi strategii postępowania 2) Gry służące realizacji celów w sferze poznawczej - gry kształtujące postawy (tolerancja) , akceptacja na inności ad.2 burza mózgów, biograficzna (przypadkowa), sytuacyjna, symulacyjna

Burza mózgów jest metodą przeznaczoną do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

Metoda sytuacyjna (metoda przypadków), polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, żeby był typowy dla dużej klasy zdarzeń. Rozwiązanie problemów zawartych w grze sytuacyjnej służy ukształtowaniu umiejętności przydatnych do rozwiązywania często trafiających się zadań, których główne cechy uczyniono przedmiotem gry. Uczniom przedstawia się sytuację wymagającą podjęcia decyzji, doprowadza się ich do zaproponowania kilku rozmaitych projektów decyzji i omawia się konsekwencje każdej z nich.

Metoda biograficzna, ma u podstaw biografię wielkiego uczonego lub kogoś znanego, który mógłby posłużyć poznaniu szerszego zjawiska. Nie sama postać i jej życie jest poznawaną rzeczywistością, ale sprawy, które można poznać z perspektywy życiorysu jednego człowieka.

Metoda symulacyjna naśladowanie rzeczywistości, odegranie zestawu ról, zgodnie z ich realizacją w świecie. Zabawa `na niby', aby ćwiczyć reakcje. Po grze uczniowe wychodzą z `z roli'. Gra powinna kończyć się omówieniem, które polega na tym, że nauczyciel wraca do tradycyjnego modelu nauczania i wraz z uczniami krytycznie omawia grę, podjęte decyzje, użyte wiadomości i konflikty.

Funkcje gier i zabaw językowych: podniesienie sprawności mówienia uczących się.; - Wyćwiczenie struktur gramatycznych; -Wzbogacanie słownictwa; - rozwijanie płynności słownej, ; - nauka ortografii i gramatyki ; - doskonalenie analizy słuchowej; - doskonalenie czytania i pisania; - rozwija myślenie;

I - 16 - Metoda „myślowych kapeluszy” Edwarda de Bono w kształceniu kulturowo-literackim na II etapie.

Metoda sześciu kapeluszy myślowych, zwanych też kolorowymi kapeluszami

Edwarda de Bono.

- aktywizująca, czyli nauczyciel nie przekazuje dzieciom gotowej wiedzy, lecz stwarza warunki do samodzielnego uczenia się. Jest też sposobem zachęcenia dzieci do swobodnego wypowiadania się oraz współpracy w grupie.

- Ważnym czynnikiem zachęcającym do wypowiedzi - symbol kapelusza, który daje dziecku poczucie bezpieczeństwa. Nakrycie głowy często jest związane z rolą, jaką ktoś odgrywa w danym momencie, jest to taka część garderoby, którą można najłatwiej włożyć i zdjąć. - Metoda polega na kierowaniu myśleniem utrzymującym uwagę na konkretnych aspektach zagadnienia i na pewnych typach myślenia. Sprawia, że praca nad rozważanym zagadnieniem, z użyciem kapeluszy jest zdyscyplinowana. Kapelusze są umownymi atrybutami wyróżniającymi owe typy myślenia i osoby w grupie wyznaczone do roli postępowania zgodnie z tymi typami.

W grupie dyskutantów możemy utworzyć podgrupy przypisując im różne kapelusze. Każda z grup naradza się i następnie, przedstawia swoje propozycje. Inny sposób polega na uczestnictwie wszystkich dyskutantów w kolejnych fazach rozwiązywania problemu, w różnych kapeluszach.
Myślowe kapelusze można wykorzystywać przynajmniej na dwa sposoby:

Sporadyczny - gdy używamy jednego - najwyżej dwóch kapeluszy. W czasie narady ktoś z uczestników proponuje użycie jednego z kapeluszy. Kapelusz był w użyciu przez 2-3 minuty. Skierował myślenie na konkretne tory albo zmienił jego kierunek.

Następnie narada toczy się dalej. To prosty i najczęstszy sposób stosowania metody.

Usystematyzowany. Aby szybko i skutecznie rozwiązać jakieś zagadnienie korzystamy z wszystkich kapeluszy w określonej kolejności.

Kapelusze symbolizują sześć różnych sposobów myślenia, analizy problemu oraz argumentacji:

kapelusz biały- jest to informacja neutralna, nie ma w nim argumentów czy propozycja. Są fakty, liczby, zestawienia, statystyka. Kapelusz ten określa, co wiemy? jakie dane musimy zdobyć? Zakładając ten kapelusz działamy jak komputer- nie wydajemy żadnych opinii.

kapelusz czerwony- oznacza emocje, odczucia, przeczucia i intuicję. W pewien sposób jest przeciwieństwem białego, nie interesują nas fakty, tylko ludzkie uczucia. kapelusz ten wyraża przypuszczenia i kieruje sie intuicją. nie musi być obiektywny, nieobce są mu strach, złość, nadzieja i miłość.

kapelusz czarny- zajmuje się prawdziwością i realnością, ocenia prawdziwość twierdzeń lub założeń. Kolor ten podkreśla trudności, wydaje negatywne sądy. Kapelusz ten charakteryzuje przesada w osądach, uwypukla słabe punkty zapobiegając tym samym pomyłkom i błędom.

kapelusz żółty- stara się znaleźć korzyści dla danego rozwiązania, jest optymistą, wszystko jest dla niego pozytywne. koncentruje sie na korzyściach i zyskach.

kapelusz zielony- wychodzi z propozycjami i pomysłami, jest kapeluszem myślącym aktywnie. może proponować i wysuwać sugestie każdego rodzaju. opiera sie na poszukiwaniu, dociekaniu, proponowaniu alternatywy.

kapelusz niebieski- kieruje wszystkimi kapeluszami, spogląda z góry na wszystko co sie dzieje, może formułować uwagi, komentować to co widzi.

6. Rozpoczynamy od kapelusza niebieskiego, by zorganizować program rozwiązania problemu. To, jaki kapelusz po jakim włożymy na głowę, zależy od okoliczności. Możemy swobodnie układać własne zestawy, musimy jednak przestrzegać pewnych reguł:

Każdego kapelusza używamy tyle razy, ile chcemy.

Po żółtym kapeluszu stosujemy czarny dla wykazania słabych punktów pomysłu.

Czarnego kapelusza używamy na 2 sposoby: do szczegółowego omówienia niedociągnięcia pomysłu (następnie w zielonym kapeluszu usuwamy te niedociągnięcia) oraz do całościowej oceny pomysłu. Do końcowej oceny pomysłu wykorzystujemy czarny kapelusz, po którym wkładamy czerwony, by zobaczyć czy podoba się nam pomysł.

Metodę Edwarda de Bono możemy wykorzystać w edukacji zintegrowanej w odniesieniu do wielu zagadnień, pomoże ona rozwiązać problemy w sposób kreatywny, aktywny, pomoże równocześnie w pobudzeniu dzieci do swobodnego wypowiadania sie. Pomimo to, iz w czasie omawiania danego problemu wypowiada się jedynie sześcioro dzieci jest to metoda pozwalająca na kierowanie sugestii przez wszystkich uczestników w czasie pracy grupowej. Metoda ta pozwala również na częste jej stosowanie, można zatem przy okazji każdego zastosowania wyznaczać innych " kapitanów" grupy. Dzieci nie będą miały oporów przed wypowiadaniem się gdyż jak juz było mówione przyjmuje ono daną rolę, wypowiada opinię całej grupy, jest to pewien rodzaj asekuracji i jednocześnie przełamania lęku przed ośmieszeniem. Metoda ta jest korzystna w czasie omawiania lektur czytanych przez dzieci.
Przykładowe ćwiczenia:

praca w grupach:

- Praca nauczyciela w szkole. Podział na 5grup, każda grupa zakłada kapelusz w innym kolorze. Kolejno przedstawiają się grupy biała/ czerwona/ żółta/ czarna/ czerwona/ zielona/ niebieska.

praca samodzielna:

- Pociągi często się opóźniają, przez co masz problemy. Ubierz kapelusz czerwony/żółty/czarny/zielony aby omówić ten problem.

c) inne przykłady:

- Niechcący zbiłeś ulubiony kubek mamy. Podaj przykłady myślenia „czerwonokapeluszowego” jakie mogą padać z obu stron.

- Do jakiego kapelusza zakwalifikowałbyś poniższe zdania?

„Ten mur jest za wysoki żeby przez niego przeskoczyć.”

„Jeżeli mnie nie zaprosi na urodziny, to nie będę musiała kupować prezentu.”

„Nie lubię go i nie chcę z nim pracować.”

„Dlaczego by nie sprzedać tego samochodu i nie kupić lepszego?”

„Doszliśmy do punktu, w którym powinniśmy zrobić listę możliwości jakie mamy do wyboru.”

„samochód ten ma przyspieszenie 0- 100 km/h w 6 sekund.”

I - 17 - Przekład intersemiotyczny w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

I - 18 - Dyskusja i techniki dyskusyjne na II etapie kształcenia polonistycznego.

I - 19 - Metody eksponujące w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

I - 20 - Pytania i polecenia dydaktyczne w edukacji polonistycznej na II etapie (rodzaje i warunki skuteczności pytania, struktura pytań i poleceń dydaktycznych).

Pytanie - wypowiedzienie, które wyraża pragnienie nadawcy uzyskania od odbiorcy informacji na temat zawarty w tym wypowiedzeniu.

Rodzaje pytań: 1) O rozstrzygnięcie- stereotypowa struktura, ograniczona liczba odp. właściwych, nie wymagają intelektualnych dociekań. 2) O uzupełnienie: nieokreślona ściśle liczba odpowiedzi, część info zawarta w pytaniu 3) Proste- nie wymagają złożonego procesu myślenia, brakujący dokument dotyczy sprawy jednostkowej 4) Problemowe( złożone)- głównie pytania o przyczynę, powód, skutki; pytania metodyczne; pytania do autora tekstu 5) Pytania otwarte (złożone)- wiele odpowiedzi właściwych; wymagają myślenia wielokierunkowego; wymag. wewn. motywacji, dyscypliny; wyzwalają myślenie samodzielne i twórcze. 6) Zamknięte- dozwalają jedną lub daja się określić, skończoną liczbę właściwych; wymagaja myślenia jednotorowego. 7)Ogólnikowe- utrudniające odp., mało prezecyzyjne

Cechy prawidłowo sformułowanego pytania: 1)Jasno określony cel 2) Zrozumiałość 3)Komunikatywność 4)Stwarzają sprzyjające warunki do skojarzeń myślowych 5)Poprawność gramatyczna i stylistyczna 6)Otwiera horyzonty poznawcz

Polecenie jest środkiem służącym nauczycielowi do sterowania tzw. uczeniem się przez działanie i towarzyszy metodom zajęć praktycznych.

Polecenie zbudowane jest z operatora i przedmiotu czynnośći. Np. Zredaguj + list do … (Zredaguj,przygotuj, ustal. Itd.)

Polecenia poznawczo-kształceniowe- wywoływanie działań, które pozwolą na osiąganie przez uczniów celów szkolnej nauki o języku: teoretyczno-poznawczych oraz praktyczno-normatywnych. Za pomocą poleceń tego typu nauczyciel steruje procesem poznawczym ucznia. W komponencie organizacji przyswajania powinny zajmować więc pozycję pierwszoplanową (dominującą), gdyż decydują o efektach procesu kształcenia.

Polecenia poznawczo-kształceniowe realizują różne zadania w procesie dydaktycznym: mogę wprowadzać nową wiedzę, systematyzować i utrwalać wiedzę już zdobytą, kształcić i doskonalić umiejętności, a także sprawdzać osiągnięcia uczniów.

I - 21 -Aktywizacja i metody aktywizujące w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

Metoda(T. Kotarbiński) - to systematycznie stosowany sposób postępowania nauczyciela z uczniami mający za zadanie osiągnąć cel kształcenia, tj. wywołania zamierzonych zmian w osobowości uczniów, w ich wiedzy, postawach i zachowaniach.

ANALIZA SWOT -Metoda ta polega na zespołowej analizie i ocenie określonego problemu lub wydarzenia. Niezwykle po- maga w podejmowaniu określonych decyzji. Wymaga podejścia do problemu w sposób krytyczny i twórczy.
BURZA MÓZGÓW ( czyli ,, fabryka pomysłów”). Jest to metoda polegająca na zebraniu jak największej ilości pomysłów, celem roz- wiązania jakiegoś problemu. Postępowanie wygląda tak: - podanie przez nauczyciela problemu, - sesja (10 - 15 minut), podczas której uczniowie zgłaszają pomysły rozwiązania danego problemu, - omawianie pomysłów, - wybór sposobu rozwiązania problemu. Przed przystąpieniem do lekcji realizowanej tą metodą trzeba z klasą ustalić zasady zachowania się w czasie ,,burzy mózgów”, np. - głosu udziela nauczyciel, - pomysłów się nie krytykuje, - wszystkie pomysły zapisywane są na tablicy lub na dużych planszach.
DEBATA ,,ZA I PRZECIW” - Metoda ta umożliwia i ułatwia pod- jęcie decyzji.
,,DRZEWO DECYZYJNE” - jest to metoda pozwalająca na grafi- czny zapis procesu podejmowania decyzji. Stosując ją znajduje się różne rozwiązania danego problemu i zauważa związki między tymi rozwiązaniami. Pozwala to również dostrzec skutki przyjętego roz- wiązania. Bardzo istotne jest określenie wartości, jakie uznaje osoba, która podejmuje decyzję. Etapy postępowania w trakcie lekcji pro- wadzonej tą metodą są następujące: - określenie problemu, - określenie celów i wartości, - podanie kilku rozwiązań (lub jednego), - określenie pozytywnych skutków każdego rozwiązania, - określenie negatywnych skutków każdego rozwiązania, - podjęcie właściwej decyzji.

I - 22 - Podręczniki do języka polskiego na II etapie (struktura, funkcje, kryteria wyboru itd.).

Podręcznik - podstawowa pomoc w procesie nauczania, przydatny w auczania i kształceniu.

Funkcje:

1)Informacyjna - daje info na jakiś temat

2) Transformacyjna - przekład języka naukowego na język popularno-naukowy.

3) Badawcza - możliwe poszukiwanie wiedzy

4) Kontrolno-oceniająca

5) Autokorektywna - pozwala uzupełniać braki wiedzy

6) Samokształceniowa - generuje nawyk samorozwoju

Rodzaje: 1) Podręcznik jak książka zawierająca podst. materiał z danej dziedziny wiedzy.

2) Zbiory ćwiceń i zadań

3) Wypisy (zawiera materiały źródłowe)

4) Przewodniki do ćwiczeń i zadań

Etapy pracy z podręcznikiem: 1) Przygotowanie do pracy ( f.badawcza, f. samokszt.)

2) Zetknięcie z treścią przekazu (f. inf.)

3) Przyswojenie (f. trans.; f. kotrolno-ocen)

4) Wykorzystanie w prakryce zdobytych wiadomości i umiejętnośći (f. autok.)

I - 23 - Środki dydaktyczne w edukacji polonistycznej na II etapie (rodzaje, funkcje, przykłady zastosowania itd.).

Środki dydaktyczne- (Kupisiewicz) - przedmioty,które dostarczaja uczniom określonych bodźców sensorycznych, które działają na zmysły po to, aby umożliwić uczniom bezpośrednie i pośrednie poznanie.

Rodzaje: 1) Wzrokowe - wykres, obrazy,symbole, mapy, modele

2) Słuchowe - radio, dyktafon, instrumenty muzyczne, płyty

3) Audiowizualne - projektory filmowe, aparaty telewizyjne

4) Cześciowo automatyzujące proces kształcenia - komputery.

5) Tradycyjne - podręcznik, kseróki, krzyżówki itd.

Funkcje: 1) zapewniaja uczniom znajomośc rzeczy materialnych niezbędnych do prawidłowego kształcenia pojęć.

2) Ułatwiają zrozumienie istoty czynności przy nauce działania (działanie manualne + komentarz słowny)

3) Ułatwiają zapamietanie myśli, teorii naukowych poprzez graficzne lub inne symboliczne przedstawienie abstrakcji.

4) Przyśpieszają zapamiętanie wiadomośći, kształcą umiejętności z zakresu przewidzianego przez program nauczania.

I - 24 Poezja na lekcjach języka polskiego w klasach 4-6.

Bortowski proponuje schemat do analizy wiersza w klasach młodszych

środki artystycznego wyrazu
nastrój
budowa
wnioski

Edukacja literacka na szczeblu wczesnoszkolnym ma do spełnienia wielorakie zadania - powinna wprowadzić uczniów w świat literatury, rozwijać ich osobowość, kształtować postawę twórczą, a także wychowywać.

Nowoczesna koncepcja oswajania dzieci z literaturą to przejście od biernego słuchania utworu, od przypadkowego wyodrębniania osobnych składników artyzmu utworu do takiego kontaktu z utworem - dziełem sztuki słowa, który uczy umiejętności odczytywania sensu utworu a także odkrywa ogólne zasady ukształtowania wypowiedzi wiersza jako formy swoiście zorganizowanej. Podejście to ma na celu rozbudzenie wrażliwości i sprawności intelektualnej ucznia oraz sprawienie mu przyjemności. Tak ukierunkowane oswajanie dziecka z utworem wymaga jednak działań zaplanowanych i rozłożonych w czasie. Poszczególne zjawiska i pojęcia wprowadza się stopniowo, jedne po drugich. Są one etapami inicjacji usystematyzowanymi według stopnia złożoności zjawiska: od najprostszych konkretnych - takich jak rytm, słownictwo, do strukturalnie złożonych - jak relacje osobowe, ogólnych - jak kompozycja subiektywna i kreacyjność widzenia.

Metody, które na poziomie edukacji wczesnoszkolnej pozwolą uczniom wydobyć z utworu istotne elementy gry językowej:

Metoda przekładu intersemiotycznego.
Metoda czynnościowa
Układ przestrzenno - ruchowy

I - 25 - Utwory epickie w edukacji kulturowo-literackiej na II etapie.

WYZNACZNIKI LITERACKOŚCI

dominacja poetyckiej funkcji języka, estetyczne walory tekstu (styl artystyczny)

nieprzezroczysty charakter znaków (metaforyczność, niejednoznaczność)

fikcyjność i obrazowość/kreacyjność

inicjowanie doznania estetycznego

ekspresywność

KLASYFIKACJA UTWORÓW LITERACKCH (RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE ORAZ ICH WYZNACZNIKI)

LIRYKA

EPIKA

DRAMAT

LITERACKIE TROPY STYLISTYCZNE

FONETYCZNE (np. instrumentacja głoskowa, onomatopeje)

LEKSYKALNE (np. epitety, metafory, personifikacje, eufemizmy)

SŁOWOTÓRCZE (np. neologizmy, wyrazy zdrobniałe/zgrubiałe)

SKŁADNIOWE (np. pytania retoryczne, anafory, paralelizmy)

OBIEGI LITERACKIE

literatura „wysoka”

literatura ludowa

literatura popularna

Teksty kultury i propozycje lektur dla klas 4-6:

W trakcie nauki uczniowie powinni poznawać (czytać) różne teksty kultury (literackie i pozaliterackie: użytkowe, popularnonaukowe, prasowe, audiowizualne, ikoniczne, itd.):

w tym teksty mitologiczne i fragmenty Biblii oraz innych ważnych dla dziejów ludzkości ksiąg

źródła i teksty historyczne, np. fragmenty kronik, pamiętników, listów, mapy, itd.

• teksty literackie: baśnie, legendy i podania, opowiadania, utwory poetyckie i prozatorskie z klasyki dziecięcej i młodzieżowej - polskiej i światowej

• teksty użytkowe, w tym: zaproszenie, zawiadomienie, instrukcję, przepis, ogłoszenie, kartkę pocztową, list prywatny i oﬁcjalny, tabelę, notatkę

• proste teksty publicystyczne - wybrane artykuły prasowe; wywiady, reportaże z pism dziecięcych i młodzieżowych

• proste teksty popularnonaukowe

• elementy dziedzictwa kulturowego - dzieła wybitnych malarzy i rzeźbiarzy polskich i światowych reprezentatywne dla danej epoki

• polskie pieśni patriotyczne

• audycje i słuchowiska radiowe • programy telewizyjne • przedstawienia teatralne (także Teatru Telewizji) • ﬁlmy fabularne (przygodowe, podróżniczo-przygodowe, detektywistyczne, obyczajowe, komediowe), a wśród nich adaptacje znanych uczniom utworów literackich • prezentacje multimedialne • inne przekazy ikoniczne: fotograﬁe, komiksy, plakaty, aﬁsze, teksty reklamowe, itd.

Edukacja kulturowo-literacka
a) Dawniej:

lektura głównie tekstów literackich

wysoki obieg kultury i literatury

„normy czytania znawców”

jakość odbioru/rozumienie tekstu warunkowane wiedzą teoretycznoliteracką, historyczną, itp.

analizy strukturalna jako wyłączny model szkolnego odbioru tekstów literackich

Obecnie:

czytanie różnych tekstów kultury

łączenie różnych obiegów kulturowych i lekturowych

„normy czytania uczniów” z uwzględnieniem przykładów interpretowania tekstów

jakość lektury warunkowana wieloaspektowo

różnorodność metodologiczna w kształceniu kompetencji lekturowych (analitycznych, interpretacyjnych, krytycznych)

I - 26 - Pozaliterackie teksty kultury w dydaktyce języka polskiego na II etapie. Rodzaje, kryteria wyboru, funkcje i sposoby aranżowania działań dydaktycznych (na wyb. przykładach).

Tekst kultury - wytwór kultury stanowiący całość, uporządkowany wg. określonych reguł.

Praca z tekstami kultury wspomagająca promocję czytelnictwa (S.J.Żurek)

Teksty pozaliterackie: mają wdrażać uczniów do czytania od najmłodszych klas, za pomocą atrakcyjnych tekstów literackich, dobrze dobranych, a więc odpowiadających zainteresowaniom w tym przedziale wiekowym,

wprowadzanie różnych gier i zabaw na kanwie przeczytanych tekstów literackich, a także stosowanie systemu nagradzania (np. współpraca z nauczycielem bibliotekarzem i informatykiem w opracowaniu wielowariantowych tekstów weryfikujących rozumienie przeczytanego utworu),w każdej szkole powołać do istnienia bibliotekę mobilną, „na kółkach”,

sięganie po teksty najnowsze pisanej językiem bliskim współczesnej młodzieży,

nie należy zaniedbywać pracy z tekstem literackim przy użyciu środków audiowizualnych (np. radiowego słuchowiska powstałego na kanwie powieści czy materiału edukacyjnego w internecie, hipertekstowych wydań utworów).

Godna polecenia jest tu np. witryna wolnelektury.pl wraz z zamontowanymi w niej nowoczesnymi urządzeniami z zakresu TI.

filmowe adaptacje dzieł literackich muszą być traktowane przede wszystkim jako autonomiczne dzieła sztuki (więc analizowane z uwzględnieniem narzędzi z zakresu filmoznawstwa), a nie jako sposób na ominięcie przymusu przeczytania dłuższego tekstu,

współpraca z rodzicami.

Wniosek:

Praca z pozaliterackim tekstem kultury ma na celu przede wszystkim przywrócenie lekturze czytelnika, a kulturze świadomego odbiorcę i uczestnika.

Przykłady Pozaliterackie - rzeżby, malarstwo, pieśni patriotyczne, kolędy, kołysanki, pieśni regionalne, audycje, słuchowiska, fimy fabularne, przedstawienia teatralne, fotografie, komiksy, plakaty itd.

Cele prowadzenie takiej lekcji ma za zadanie: stopniowo rozwijać kompetencje kulturowe, przyczyniać się do promocji czytelnictwa, uatrakcyjniać odbiór literatury poprzez rozmaite konteksty kulturowe, wskazywać na wieloaspektowy odbiór kultury.

Przykład takiej lekcji: Rafał Miętkowski

2. Temat lekcji: Motyw wędrówki w kulturze.

3. Cel ogólne:

- dostrzeganie wielowymiarowego występowania motywu wędrówki w kulturze

Cele szczegółowe

Uczeń:

- poznaje związki frazeologiczne

- potrafi gromadzić wyrazy bliskoznaczne

- wyjaśnia związki frazeologiczne z użyciem słownika

- czyta ze zrozumieniem i gromadzi słownictwo na określony temat

- analizuje utwór muzyczny

TOK LEKCJI

I. Część organizacyjna ( przywitanie, sprawdzenie obecności) 5 minut

II. Stworzenie sytuacji dydaktycznej 10 minut

Nauczyciel prosi o podanie skojarzeń ze słowem wędrówka. Uczniowie podają skojarzenia i zapisują je w formie ,,słoneczka”.

Uczniowie budują zdania ze skojarzeniami, które pojawiły się na tablicy. ( 5 zdań)

Nauczyciel sprawdza wykonanie zadania i podaje cel lekcji.

III. Część właściwa lekcji 25 minut

1. Podanie tematu lekcji.

2. Nauczyciel rozdaje karty pracy i uczniowie wykonują zadanie 1. (załącznik 1)

3. Uczniowie wykonują zadania 2 i 3 (załącznik 2)

4. Nauczyciel rysuję na tablicy tabelkę (załącznik 3) i razem z uczniami ją uzupełnia. Pokazuje reprodukcje obrazów, a także odtwarza przykładową muzykę.

IV. Podsumowanie lekcji 5minut

5. Na zakończenie nauczyciel dyktuje notatkę w formie zdania: Wędrówka to jeden z najczęściej spotykanych motywów w kulturze, szczególnie silnie eksponowany w literaturze i filmie.

ZAŁĄCZNIK 1

Zadanie 1. Poniżej podano kilka określeń związanych z wędrowaniem. Każdemu z nich przyporządkuj właściwy sens. Jedno znaczenie nie pasuje do żadnego z wyrazów.

1. Podróż

2. Włóczęga

3. Pielgrzymka

4. Tułaczka

A. Długotrwałe przemieszczanie się z jednego miejsca do drugiego.

B. Wędrówka lub wyjazd w celach turystycznych.

C. Długa wędrówka pełna przygód i dramatycznych wydarzeń.

D. Wędrówka do świętego miejsca.

E. Życie bez własnego domu, ciągłe przenoszenie się z miejsca na miejsce.

1- …

2- …

3- …

4- …

ZAŁĄCZNIK 2

Zadanie 2. Jakie znaczenia kryją w sobie podane związki frazeologiczne? Połącz frazeologizm z właściwym mu sensem. Dwa znaczenia podano dodatkowo i nie pasują do żadnego frazeologizmu. W razie potrzeby skorzystaj ze słownika.

1. Przecierać szlaki

2. Podróż w nieznane

3. Poszukiwacz przygód

4. Chodzić własnymi ścieżkami

A. Postępować inaczej niż większość.

B. Umożliwiać lub ułatwiać swoim następcom wykonanie jakiegoś zadania, robiąc coś po raz pierwszy.

C. Osoba świadomie decydująca się na podróż mogąca obfitować w nieprzewidziane, czasem bardzo trudne, zdarzenia.

D. Chodzić, jeździć bez określonego celu z jednego miejsca w inne.

E. Udanie się w podróż, której przebiegu nie da się przewidzieć, podróż bez konkretnego planu i celu.

F. Masowe migracje ludności.

1-…

2-…

3-…

4-…

Zadanie 3. Poniżej przytoczono kilka sentencji związanych z wędrowaniem. Zapoznaj się z nimi, a następnie wybierz jedną z nich, która twoim zdaniem najdobitniej wyraża prawdę o człowieku i jego życiu. Uzasadnij swój wybór.

a) Pasterze, marynarze czy kupcy znają zawsze takie miasto, w którym żyje ktoś, kto sprawia, że pewnego dnia zapominają o urokach beztroskiego wędrowania po świecie. Paulo Coelho

b) Nie każdy błądzi, kto wędruje. John Ronald Reuel Tolkien

c) Długo wędrowałem, zanim doszedłem do siebie. Tadeusz Różewicz

d) Człowiek wędruje po świecie w poszukiwaniu tego, czego mu trzeba i wraca do domu, by tutaj to znaleźć. George Moore

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ZAŁĄCZNIK 3

Gdzie się spotkam z motywem wędrówki w kulturze?

DZIEDZINA KULTURY PRZYKŁADY + PROPOZYCJE UCZNIÓW

Związki frazeologiczne Ostatnia podróż

Przysłowia

,,Życie bez podróży jest jak potrawa bez soli” (E. Dzikowska)

Literatura ,,W pustyni i w puszczy” ,,W 80 dni dookoła świata”

Biblia

Postać Mojżesza

Film

,,Człowiek wózków”

Muzyka

SDM - ,,Wędrówką życie jest człowieka”

Malarstwo

,,Para butów” (Vicent van Gogh)

Pojęcia Latający Holender

I - 27 - Wyznaczniki dobrze zaprojektowanej lekcji kształcenia kulturowo-literackiego na II etapie.

Kształcenie literackie pojmuję jako przebiegający w toku interakcji społecznej (w tym w toku szkolnych działań edukacyjnych) proces motywowania do kontaktów z dziełem literackim, kształtowania systemu wartości i wzorów zachowań wobec literatury a także proces przyswajania, nabywania i przekazywania określonych przekonań o istocie dzieła literackiego.

Wyznaczniki: merytoryczna poprawność programu (bez błędów)

dydaktyczna poprawność programu (przystępność)

podawanie wiedzy w jasny i klarowny sposób

adekwatność do grupy wiekowej

właściwy język oraz styl tekstu

przestrzega zasady stopniowania trudności

uwzględnia zainteresowania uczniów

wskazuje na różne metody i formy pracy

I - 28- Szkolne lektury na II etapie edukacji polonistycznej (kryteria doboru, funkcje, planowanie działań dydaktycznych itd.).

Literatura (łać., to, co jest napisane]; ogół wypowiedzi utrwalonych w piśmie; od 2 poł. XVIII wieku nazwy tej używa się w odniesieniu do literatury pięknej - tj. piśmiennictwa o funkcji estetycznej.

Szeroko rozumiana literatura może być pojmowana jako sztuka wszelkiego słowa. W jej zasięgu znaleźć się mogą zarówno utwory o celach czysto estetycznych - tzw. „literatura pierwszego obiegu”, „wysoka”, „wysokoartystyczna”, jak też ogromna dziedzina „literatury stosowanej” - tzw. literatura użytkowa, do której, obok form tzw. dydaktycznych, zalicza się medytacje, maksymy, eseje, listy, mowy, kazania oraz inne nieskatalogowane formy.

Literatura dla dzieci i młodzieży, tzw. „osobna”, ogół utworów literackich pisanych (wierszem lub prozą) specjalnie dla młodego czytelnika, jak też przejętych/adaptowanych z lektur „dorosłych” i rzeczywiście funkcjonujących w dziecięco - młodzieżowym obiegu czytelniczym.

F U N K C J E L I T E R A T U R Y

poznawcza
ekspresywna
impresywna
estetyczna
aktywizująca

formacyjna
edukacyjna
komunikacyjna
ludyczna
motywacyjna

WYZNACZNIKI LITERACKOŚCI

dominacja poetyckiej funkcji języka, estetyczne walory tekstu (styl artystyczny)
nieprzezroczysty charakter znaków (metaforyczność, niejednoznaczność)
fikcyjność i obrazowość/kreacyjność
inicjowanie doznania estetycznego
ekspresywność

Wyróżniki literatury dla dzieci i młodzieży, np.

przystępność
dominacja funkcji impresywnej
dynamizm fabularny
wyrazistość bohaterów
tematyka bliska dziecku

apelowanie do czytelniczej wyobraźni
polaryzacja wartości i antywartości
elementy humoru, żartu, komizmu
osobliwość świata przedstawionego
triumf dobra nad złem

Literatura dla dzieci i młodzieży obejmuje:

twórczość, odgrywającą głównie funkcję utylitarną, socjalizacyjną
utwory realizujące funkcję dydaktyczną, ale znajdujące popularność wśród młodych czytelników (teksty ludyczne, baśnie, powieści przygodowe, opowiadania obyczajowe, itd.)
teksty dla młodych czytelników przekazujące treści o charakterze filozoficznym lub psychologicznym , odwołujące sie do świata uczuć i przeżyć dziecięcych
teksty dla dorosłych czytelników, ale zaakceptowane przez młodszych odbiorców

DO EUROPEJSKIEGO I POLSKIEGO KANONU LITERATURY DLA DZIECI I MŁODZIEŻY NALEŻĄ NASTEPUJĄCE GATUNKI I ODMIANY:

kołysanki, wyliczanki, rymowanki, wierszowane bajeczki lub powiastki, przypowiastki, poezja dla dzieci, opowieści wzorowane na bajkach ludowych, baśnie magiczne, baśnie literackie, powieści przygodowe, obyczajowe, historyczne, sensacyjno-kryminalne, utwory SF i fantasy, itd.

WYBRANE ASPEKTY TEORII ODBIORU DZIEŁA LITERACKIEGO

Uwarunkowania odbioru literatury w edukacji wczesnoszkolnej

wiedza o literaturze
wiedza o procesie dydaktyczno-wychowawczym
wiedza o uczniu - odbiorcy literatury

I - 29 - Metodyka opracowania szkolnej lektury na II etapie kształcenia (wyb. przykład).

Według M. Petzerowej opracowanie lektury powinno być realizowane w następujących etapach:
Etap I. Swobodna rozmowa z uczniami na temat przeczytanej lektury z uwzględnieniem ogólnych wrażeń, jakie wywołuje książka oraz określenie cech utworu.
Etap II. Omówienie treści utworu poprzez:
- zweryfikowanie stopnia zrozumienia treści;
- ustalenie faktów, ich kolejności i powiązania w logiczną całość;
- opowiadanie lub przygotowanie samodzielnego opowiadania w formie odpowiedzi na pytania, które powinny pomóc wyłonić przyczyny i skutki;
- przygotowanie do konstruowania planu przez wspólne wyodrębnienie scen, ilustrowa-nie ich i następnie układanie do nich podpisów w formie zadań;
- uporządkowanie przez dzieci ilustracji zgodnie z tekstem utworu;
- quizy na temat utworów;
- uplastycznienie treści przez inscenizacje;
- komponowanie, w powiązaniu z tekstem, scen zawierających dalszy ciąg fabuły;
Etap III. Wysunięcie i omówienie zagadnień zawartych w utworze:
- omówienie postaci utworu;
- omówienie zagadnień wychowawczych poruszanych przez autora;
- uchwycenie myśli przewodniej utworu;
- omówienie tła historycznego lub geograficznego;
- ocena wartości książki;

formy pracy z książką - formy audytoryjne:
- opowiadanie i głośne czytanie;
- gawęda;
- pogadanka;
- spotkanie z autorem, aktorem lub grafikiem;
- kontakt z literaturą poprzez mechaniczne środki przekazu: płyty, taśmy, radio i telewizję;
formy aktywizujące:
- wszelkie imprezy o charakterze widowiskowym, przygotowane przez dzieci, tj. przed-stawienia lalkowe oraz z udziałem żywych aktorów, korowody i bale postaci literach-kich, pantomimiczne i słowne odtworzenie fragmentów książki połączone z konkursami wiedzy literackiej, turnieje recytacji lub pięknego czytania;
- „zabawy z książką” i zajęcia twórcze takie jak: rysowane, wycinanie, lepienie z plasteliny, budowanie z klocków, domino literackie, „bigos literacki” (odnajdywanie tytułów książek na podstawie różnych fragmentów utworów), „literackie kino” (zapamiętywanie, która z zestawu książek leżących na stole została usunięta);
formy informacyjno - usługowe:
- udostępnienie księgozbioru;
- plakaty;
- wystawki;
- przeglądy nowości wydawniczych;

(przykład niech sobie każdy weźmie ze swojej praktyki )

I - 30 - Wartości i wartościowanie na lekcjach języka polskiego w klasach 4-6.

Treści powinny zawierać duży ładunek wychowawczy, co w rzeczywistości oznacza: ,,wdrożenie ucznia do dokonywania wyboru określonego sposobu zachowania w różnych sytuacjach życiowych''. Kształtowanie postaw, przekonań, wartości i zasad ułatwia dążenie do celów jakie stawia sobie społeczeństwo -rodzina. Nauczyciel j. polskiego ma szansę oddziaływać na sferę emocjonalną ucznia, bo dysponuje ,,nośnikami wartości'', a są to: teksty literackie, artykuły publicystyczne, audycje radiowe i telewizyjne, muzyka, malarstwo, rzeźba, teatr i film.

Nośniki wartości - stanowią źródło wiedzy o człowieku/ społeczeństwie i silnie odziałowują na wyobraźnię młodzieży.

Przyczyny skłaniające polonistę do mówienia o wartościach - mają naturę:

Wychowawczo - formacyjną bo nastąpiło ogólne rozchwianie aksjologiczne, rozproszenie się celów edukacyjnych i zanikanie norm etycznych; wszędzie wciska się nijakość,
Przedmiotowo - sprawnościową bo obserwuję się widoczny regres w umiejętności mówienia na tematy podlegające jakościowej, a szczególnie etycznej ocenie - wszystko zaczyna być o'key i super.

Wniosek: uczenie wartości powinno sprowadzać się do uświadamiania, poznawania, nazywania, odróżniania od antywartości i hierarchizowania. (M.Nagajowa)

Rodzaje wartości: {wartość - słowo z j. niemieckiego, które oznacza godność, honor, powagę}

Prawda, dobro, piękno(Platon), świętość(średniowiecze), wykształcenie(XIX, XXw.)

Współczesny podział:

w. poznawcze (prawda)
w. moralne (dobro)
w. estetyczne (piękno)
w. witalne (życie, zdrowie)
w. obyczaju (dobre wychowanie, moda)
w. odczuciowe (przyjemność, bezpieczeństwo, akceptacja)

(J. Puzynina)

Sposoby wyrażania i werbalizowania wartości:

Nieleksykalne wykładniki służące wartościowaniu: środki parajęzykowe (np. gesty, miny), środki fonetyczne (głośność wypowiedzi, akcent wyrazowy, intonacja), symbolizm dźwiękowy i graficzny, a nawet milczenie
Dobór morfemów: formanty melioratywne = wykładniki aprobaty, formanty pejoratywne = wykładniki niechęci, formanty emocjonalnie ambiwalentne
Środki składniowe: równoważniki zdań, pytania retoryczne, ułomne struktury składniowe
Środki fleksyjne: przymiotniki (dobry), przysłówki (żle), partykuły (niestety), przyimki (za)

I - 31 -Rodzaje i funkcje kontekstów kulturowych w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

I - 32 - Tradycja i jej rola w edukacji polonistycznej na II etapie (przykłady rozwiązań metodycznych).

I - 33 - Formy wypowiedzi pisemnych inspirowanych szkolną lekturą, ich wyznaczniki i kryteria oceniania.

1) Opowiadanie- podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej, przedstawiająca uporządkowany czasowo ciąg wydarzeń. Cechy: - prezentacja wydarzeń

-forma gramatyczna czasu przeszłego, bo podkreśla dystans czasowy o tym co w przeszłości

- bezsobowość narratora - ukrywa się poza światem przedstawionym

2) Opis- przedstawienie szczegołów dotyczących wyglądu czegoś lub kogoś, porządek przestrzenny.

3) Sprawozdanie - forma wypowiedzi przedstawiająca w ujęciu monologicznym przebieg

4) Streszczenie- zwięzłe podanie głównych wyobrażeń tekstu fabularnego, bądź istotnych myśli tekstu popularno-naukowe. Scisły związek z tekstem orgyginału, obiektyiwizm,skrótowość.

5) Rozprawka - pisemna, rozumowana, stawiająca zadanie o charakterze problemowym, forma wypowiedzi. Ma podwojny stopien trudności. Zbudowana z hipotezy, a poźniej argumentowania tezy.

6) Notatka - krótki tekst zapisany w celu zapamiętania czegoś bądź podania czegoś do wiadomości.

Ocenianie na podstawie PSO -Przedmiotowego Systemu Oceniania.

1. Celem PSO jest przedstawienie wymagań i kryteriów oceny wiedzy i umiejętności ucznia szkoły podstawowej w zakresie języka polskiego. PSO ma na celu wspieranie rozwoju intelektualnego i osobowościowego ucznia.

W PSO zakłada się, że każdy uczeń, na miarę swych możliwości intelektualnych oraz charakterologicznych robi wszystko, by osiągnąć sukces szkolny. Ocena ma dostarczyć uczniom, rodzicom i nauczycielowi rzetelnej informacji o specjalnych uzdolnieniach, postępach i trudnościach ucznia. Wymagania dotyczące form wypowedzi sformuowane są na podstawie podstawy programowej. Kazda forma wypowedzi ma z góry ustalone kryteria sprawdzania. Podana liczba punktów za zreazlizowanie puktów oraz ocena jaka należy się za zebrane punkty.

I - 34 - Innowacje w dydaktyce języka polskiego na II etapie (wyb. przykłady).

I - 35 -Nowe media i technologie informacyjne w dydaktyce języka polskiego na II etapie.

I - 36 - Sprawdzanie i ocenianie przedmiotowych osiągnieć ucznia z języka polskiego na II etapie edukacji (wyb. przykład).

Kształcenie językowo-komunikacyjne

1 -Edukacja językowa w świetle założeń aktualnej podstawy programowej .

2 - Koncepcje kształcenia językowego w świetle wybranych programów i podręczników języka polskiego dla klas IV-VI.

3- Metody i techniki kształcenia sprawności językowych na II etapie edukacji polonistycznej.

4 - Metody kształcenia umiejętności tekstotwórczych na II etapie.

5 - Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu na II etapie kształcenia polonistycznego (rodzaje, funkcje, przykłady zastosowania).

6 - Metody kształcenia umiejętności czytania na II etapie edukacji polonistycznej.

Czytanie - przebieganie wzrokiem po napisanym lub przedrukowanym literach, symbolach i odtwarza,ć ( w umyśle lub na głos) odpowiadające im dźwięki językowe. Zapoznawać si,e z trescią tego co napisane lub dydrukowane.

Wg. F. Króla :

Czytanie to proces skł. Się z 3 etapów: 1) Spostrzeganie tekstu, które wiąże się z ruchem gałek ocznych

2) Deszyfracja i interpretacja dostrzeżonych kształtów.

3) Dostrzeganie sensów, których nie ma w tekście bezpośrednio.

Czynniki wpływające na rozumienie tekstu: wiek czytającego, dojrzałość czytelnicza, rodzaj czytanego tekstu, stopień trudności czytanego tekstu, cel czytania.

przykłady metod na czytanie ze zrozumieniem

czytanie ukierunkowane, w którym uczeń w tekście szuka na postawione pytania,
ustalenie myśli przewodniej danego tekstu,
wykonywanie rysunków do krótkiego opowiadania lub polecenia,
rozsypanki obrazkowo-wyrazowe,
łączenie wyrazów według pewnej kategorii,
dobieranie wyrazów do obrazków,
układanie z podanych wyrazów zdań do obrazków,
układanie i odczytywanie par wyrazów,
rozsypanki literowe, sylabowe, wyrazowe, zdaniowe,
tworzenie krótkich wyrazów z jednego długiego,
wyszukiwanie i zaznaczanie określonego typu wyrazów ukrytych w zdaniach,
modyfikowanie obrazka zgodnie z instrukcją,
odpowiadanie na pytania zgodnie z tekstem,
wyodrębniania w tekście fragmentów dotyczących postaci, zdarzeń, obrazów,
wyszukiwanie fragmentów odnoszących się do postaci głównych i drugorzędnych,
wyszukiwanie w utworach literackich urywków mających formę opowiadania, opisu i dialogu

7 - Formy wypowiedzi w szkole podstawowej (ich wyznaczniki, metody kształcenia i kryteria oceniania na II etapie (omówienie na wybranych przykładach).