1. Geneza, istota i ewolucja międzynarodowych stosunków politycznych

Geneza i istota SM :

1. Stos mn są dziedziną stosunków społ. A stosunki społeczne są to wszelkiego rodzaju relacje zachodzące pomiędzy ludźmi zorganizowanymi w większe grupy - klasy społ, narody, państwa. Człowiek potrzebuje kontaktu z innymi ludźmi i m.in. to odróżnia go od zwierzęcia. Ludzie w sposób naturalny formują większe grupy: klany->szczepy->plemiona->gr. Etniczne->gr.narodowe->państwo. Państwa też nie mogą być w izolacji.

2. Stos mn - nauka zajmująca się badaniem stosunków głównie między państwami, ale nie tylko. Początek nauki w środowisku akademickim.

1919 - powstała pierwsza katedra zajmująca się stos mn (Anglia)

Stosunki - czyli nie tylko polityka zagraniczna państwa, to nie tylko działania państw, ale ich interakcje, zależności, relacje, wzajemnie związki, oddziaływania, współpraca.

Mn - relacje między państwami(początkowo,teraz jest rozszerzenie zakresu przedmiotowego) Nazwa pochodzi od Anglosasów (International relations a nie interstates)

Stosunki mn rodzą się z tych samych powodów, co inne systemy społeczne czy polityczne. Ludzie wchodzą w stosunki społeczne i tworzą struktury społeczne, dążąc do realizacji swoich Polit, ekon i innych interesów.

W starożytności stosunki między państwami były rzadkie, sporadyczne. Obecne tylko właściwie wśród greckich państw-miast.

Rozwój stosunków mn wiąże się z odkryciami geograficznymi, bowiem narodziny nowożytnych SM sytuowane jest na przełomie XV/XVI w.

Ewolucja SM:

Rozszerzenie się zakresu SM w wymiarze przedmiotowym (7)

1. polityczna (głównie oficjalne kontakty kanałami dyplomatycznymi m.in. nawiązywanie stosunków dypl)

2. gospodarcza (transgraniczna cyrkulacja towarów, usług, kapitału ,technologii, siły roboczej; przejście od geopolityki do geoekonomiki) Wcześniej handel miał charakter prywatny, teraz zaczęto nawiązywać umowy handlowe między państwami

3. wojskowa (wojny, sojusze, kontrola zbrojeń, handel uzbrojeniem)

4. kulturowa - transgraniczna cyrkulacja idei, pomysłów, wartości, wzorców np.: Alliance Francaise, British Council - państwa tworzą w państwach pobytu ośrodki swej kultury + zjawisko westernizacji - zalew kultury amerykańskiej

5. społeczna - kształtowanie transgranicznych kontaktów między społeczeństwami np. globalne społeczeństwo obywatelskie, patologie, przestępczość zorganizowana

6. ekologiczna - transgraniczne przepływy zanieczyszczeń powietrza, wód, handel niebezpiecznymi odpadami, globalne zmiany klimatyczne

7. naukowa - mn zespoły badawcze, dystrybucja uzyskanej wiedzy

Rozszerzanie się zakresu SM w wymiarze podmiotowym ;

1. państwa - w starożytności stosunki sporadyczne, głównie w państwach-miastach greckich, poprzez odkrycia geograficzne stosunki te ulegały rozszerzaniu

2. narody - zaczęły się kształtować w XVI w w Europie, w innych częściach globu, np.w Afryce problem ten jest dużo bardziej złożony

3. org. mn - XIX w., wiek XX - apogeum rozwoju

4. podmioty transnarodowe (korporacje transnarodowe, org. rządowe, ruchy wyzwoleńcze, org. terrorystyczne, org. religijne, mn ruchy polityczne)

2. Porównaj przedwestfalski i westfalski etap stosunków międzynarodowych

Etap westfalski rozpoczyna się 24.X.1648 r. wraz z podpisaniem traktatów westfalskich

Cechy: (12)

a) Koniec uniwersalnej wspólnoty chrześcijańskiej zarządzanej przez papieża

b) odejście od rozproszonych struktur władzy i skoncentrowanie jej w rękach świeckiego, suwerennego władcy

W etapie przedwestfalskim - rozproszona władza średniowieczna + brak suwerenności

Papież Cesarz

Arcybiskup Król

Biskup Baron

Kapłan Rycerz

LUD

Król był podporządkowany władzy cesarza i papieża, bez zgody papieża nie można było rządzić, trzeba było mieć namaszczenie papieskie.

Po podpisaniu traktatów - scentralizowana władza nowożytna + suwerenność

Rząd

LUD

c)powstają scentralizowane państwa narodowe, niezależne, suwerenne i równe (SM - stosunki między narodami zorganizowanymi w państwa) łacina traci na znaczeniu, coraz ważniejsze są języki narodowe, tworzą się alfabety i języki pisane

e) system mn = system państwowocentryczny (państwo jest w centrum SM)

d)zwierzchnictwo terytorialne na obszarze z określonymi granicami - granice zaczynają się kształtować, ale nie miały jeszcze wtedy takiej formy jak teraz, np.: Francja zwleka z określeniem swoich granic mając nadzieje na dodatkowe tereny

f)cuius regio eius religio - prawo każdego władcy do rządzenia na własnym terytorium bez zewn ingerencji, swoboda w wyborze religii państwowej; zasada suwerennej równości państw

g)rozwój stos dypl i prawa mn - pierwsze stałe misje dypl już w XV w w państwach-miastach włoskich

h) spoiwem społeczności mn już nie tylko jest religia,jak w etapie przedwestfalskim, ale i prawo

i)mechanizm równowagi sił (budowanie koalicji jako przeciwwagi dla mocarstw o ambicjach hegemonicznych) - charakterystyczne dla XVII i XVIII w.

j) przenoszenie cech systemu westfalskiego na inne kontynenty (westernizacja, globalizacja)

k) stopniowe odchodzenie od ściśle państwowocentrycznej struktury XVIII w. - powstawanie NGO's i IGO's

l) przechodzenie od stosunków dwustronnych do stosunków wielostronnych (multilateralnych)

3. Scharakteryzuj neowestfalski etap stosunków międzynarodowych ( specyfika współczesnych stosunków)

Nie wiadomo od kiedy można mówić o etapie neowestfalskim, niektóre cechy wystąpiły już po II wojnie, inne dopiero po zimnej wojnie.

W neowestfalskim etapie SM nowe cechy współistnieją ze starymi.

Cechy neowestfalskiego etapu :

1. kompresja czasoprzestrzeni - coraz więcej zjawisk dzieje się bez przemierzania przestrzeni w danym czasie. Teraz można oglądać w TV to, co się właśnie dzieje np. na drugiej półkuli

2. akceleracja zmian ( przyśpieszenie historyczne) - wydarzenia dzieją się coraz szybciej, dowiadujemy się o nich na bieżąco. 2 konsekwencje tego przyśpieszenia:

- prawo mn nie nadąża za biegiem wydarzeń (by powstał zwyczaj mn to wymaga czasu,a i podpisanie u.mn wymaga czasu) prawo państwowe też nie nadąża, np. przestępstwa internetowe - w Pl nie było wtedy regulacji prawnych dot.Tych przestępstw

- przyśpieszenie to stawia coraz większe wymagania przywódcom państw (muszą oni być 24h/dobę gotowi do podejmowania ważnych decyzji)

3. występowanie tendencji przeciwstawnych - integracja(powstawanie licznych org. Integracyjnych) vs fragmentacja (procesy dezintegracji np. oderwanie się Kosowa) centralizacja vs decentralizacja

4. wzrost ilości uczestników SM (państwowych i niepaństwowych)

5. Deterytorializacja zjawisk i procesów - oderwanie zjawisk od terytorium, na którym się dzieją np.: zanieczyszczenia środowiska, które się przemieszczają, trudno powiedzieć kto jest odpowiedzialny, np.: przepływ wiedzy, idei, pomysłów

6. Nie maleje zapotrzebowanie na terytorium (przez wzgląd na wzrost liczby ludności, surowce, produkcję żywności)

7. Powstaje transnarodowa przestrzeń społeczna (np.: prawa człowieka przysługują wszystkim w skali globalnej) - społeczność mn stara się każdemu uświadamiać jego prawa.

8. Wzrost przenikalności granic państw i zacieranie różnic między ich wnętrzem, a środowiskiem mn - np. nielegalne imigracje, współpraca między regionami

9. Glokalizacja, czyli wzajemne warunkowanie się tego, co lokalne i tego, co globalne

10. Globalizacja i wzrost współzależności między państwami. Przejawy globalizacji :

-włączanie do polityki zagr. państwa tego, co wcześniej należało do polityki wewn.

-wzajemne zależności między państwami, które są asymetryczne. Jedno państwo jest od drugiego bardziej zależne, niż to 2 od 1.

- państwa są sobie coraz bardziej potrzebne

- Teraz państwo nie może rozwijać się tylko własnymi siłami, kwestia rozwoju jest przeniesiona na grunt mn.

- pojawienie się problemów globalnych np. problemy ekologiczne, terroryzm mn., nielegalne migracje.

11. Wyścig zbrojeń - państwa zbroiły się od zawsze. Jednak w neowestfalskim etapie pojawiły się nowe cechy ilościowe i jakościowe. Do II wojny głównym zagrożeniem był atak z zewn. Dziś państwa stoją przed różnymi zagrożeniami np. terroryzm. Główne motywy wyścigu zbrojeń:

- chęć osiągnięcia przewagi nad przeciwnikiem

- chęć niedopuszczenia przeciwnika do osiągnięcia przewagi

- państwo chce mieć możliwość pokonania przeciwnika jeśli dojdzie do konfliktu zbrojnego

Nowa cecha ilościowa :

- niemal wszystkie państwa uczestniczą w wyścigu zbrojeń, nawet państwa neutralne.

Nowa cecha jakościowa:

-broń jądrowa, broń masowej zagłady : Atomowa, Biologiczna, Chemiczna

12. Rozszerzenie się pojęcia bezpieczeństwa o nowe wymiary (niemilitarne) - Bezp. To 1 z żywotnych interesów państwa. 3 cechy bezpieczeństwa : względność, relatywność, ciągłość. Różne rodzaje bezpieczeństwa : ekonomiczne (finansowe, energetyczne itp.), ekologiczne, społeczne…

13. Zmiana funkcji wojny, nowe rodzaje zorganizowanej przemocy(wojny wewn państw) - wojna jest obecnie zakazana, by wywrzeć nacisk na inne państwa trzeba użyć innych środków.

14. Ideologizacja SM w czasie zimnej wojny, konflikt międzycywilizacyjny po jej zakończeniu (Fukuyama - koniec historii; Huntington - Zderzenie cywilizacji)

15. Wyłanianie się nowego ładu mn

4. Czynniki oddziałujące na stosunki międzynarodowe

1. Systematyka czynników - czynniki oddziałujące na SM możemy podzielić:

1. wg kryterium czasowego na:

-historyczne

- aktualne

-potencjalne - odzwierciedlają relacje między teraźniejszością, a przeszłością i przyszłością.

b) wg kryterium przestrzennego

-narodowe i międzynarodowe(mn możemy podzielić na podst. Ich zasięgu terytorialnego =lokalne,

=regionalne,

=kontynentalne

=globalne)

c) wg kryterium strukturalnego

-obiektywne (materialne, rzeczywiste) - czynniki naturalne, czynniki stworzone przez człowieka

-subiektywne (moralne, świadomościowe) - są to idee, poglądy, koncepcje, doktryny itp.

d) wg kryterium dynamiki i intensywności oddziaływań

-czynniki warunkujące procesy oddziaływań (mają wpływ pośredni)

Geograficzne,demograficzne,narodowe,ideologiczne,religijne

-czynniki realizujące te procesy (mają wpływ bezpośredni)

Ekon-techniczne, organizacyjno-społ, militarne, osobowościowe

2)Czynniki warunkujące procesy oddziaływań

a)Środowisko geograficzne - Cechy położenia geogr. Tak silnie rzutowały na postępowanie państw, że ukształtował się podział na p. morskie i kontynentalne. Państwa morskie miały ograniczone wodami terytorium, za to chronione naturalnymi przeszkodami, a państwa kontynentalne dążyły do max. Rozległości swego terytorium. Łatwo jest jednak popaść w skrajny determinizm tak jak np. Charles de Montesquieu, który w determinizmie geograficznym przeceniał wpływ klimatu na zjawiska polityczne i postawy społeczeństw zorganizowanych. Zwolennikami determinizmu geogr. Byli również : F.Ratzel, E. Huntington, R.W. Wheeler, J. Mackinder

b) czynnik demograficzny - w przeszłości liczba ludn. Pełniła rolę decydującą w określaniu potęgi państwa, a wysoki przyrost nat. Służył uzasadnieniu ekspansji terytorialnej pod pretekstem „przeludnienia” Potęp naukowo-techniczny wpłynął na spadek znaczenia tego czynnika. Podstawą siły państwa nie jest już potencjał ludnościowy, a poziom rozwoju gosp.

c) czynnik narodowy - podział ludzkości na państwa opiera się głównie na kryterium narodowym. Kryteriami decydującymi o przynależności narodowej są cechy o charakterze obiektywnym i subiektywnym(poczucie przynależności, świadomość narodowa) Rzadkością są państwa jednorodne narodowościowo, wielu krajach są mniejszości narodowe. Najpoważniejsza obecnie kwestia - problem kurdyjski. Sposoby rozwiązywania problemów mniejszościowych :

=zapewnianie mniejszościom ochrony pod nadzorem org. mn

=przesiedlanie lub wymiana mniejszości narodowych (przesiedlenia dobrowolne lub przymusowe)

=przyznanie danej mniejszości ograniczonej autonomii przez państwo, na którego teryt. Zamieszkuje

d) czynniki ideologiczne - u ich podłoża tkwią struktury społ-ustrojowe państw, systemy ideologiczne i przynależność do odmiennych systemów światowych. Istnieje pluralizm ustrojowy na świecie.

e)czynnik religijny - w przeszłości więź religijna odgrywała znaczącą rolę w polityce i była przyczyną solidarności jak i konfliktów. Więź religijna jest istotnym czynnikiem w formowaniu się narodów i utrzymywaniu świadomości narodowej, ale może być też gruntem, na którym kształtują się ruchy nacjonalistyczne(np. syjonizm) Obecnie czynnik religijny silniej wpływa na politykę państw słabiej rozwiniętych.

3)Czynniki realizujące

a) ekonomiczno-techniczne (potencjał gosp państwa, postęp w nauce i technice) Potencjał gosp warunkuje mn pozycję państwa. Potencjał gosp jest podstawą potęgi, ale musi być świadomie wykorzystywany jako narzędzie polityki zagr. Zauważamy ogromne tempo postępu naukowo-technicznego, co ułatwia kontakty między państwami ale również generuje pewne zagrożenia (np. terroryzm) Zakaz wojny sprawił, że państwa zaczęły używać innych środków wywierania nacisku na inne państwa - w tym środków ekonomicznych (jako forma pomocy lub sankcji)

b) czynniki wojskowe - ogromny wpływ siły wojskowej na SM. Współcześnie ius ad bellum jest całkowicie zakazane. Mimo to istnieją państwa, które się na wojnę decydują w sytuacji, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów. Przejawem nieustannej gotowości państw do użycia siły jest wyścig zbrojeń. Broń masowego rażenia zaczęła mieć znaczenie psychologiczne(„odstraszanie”) polityczne i ekonomiczne(narzucenie przeciwnikowi forsownego wyścigu zbrojeń, by go zrujnować gospodarczo)

c) czynniki organizacyjno-społ - należą do nich instytucje państwowe i mn, ich organizacja i współdziałanie, które bezpośrednio wpływają na SM. Równie istotne są procesy decyzyjne.

d)czynniki osobowościowe - na SM wpływają również wybitne jednostki - przywódcy państw, narodów. Nie każdego przywódcę można uznać za wybitnego. Nie można jednak wskazać jednoznacznie cech, które sprawiają, że dany przywódca jest wybitny. Ponadto w warunkach demokratycznych decyzje Polit. Rzadko są decyzjami jednostkowymi.

5. Państwo jako szczególny podmiot stosunków międzynarodowych

1)Atrybuty uczestnictwa w SM

Uczestnictwo sensu stricte przejawia się w 2 zdolnościach:

-aktywność - celowe i świadome działanie, postępowanie ukierunkowane na zagranicę.

-zdolność do zmieniania lub utrwalania pewnych stanów - muszą być intencje, zamiar, potem działania ten zamiar realizujące

2)Atrybuty państwowości - podmiotowość prawnomiędzynarodowa państwa

-dokonywać wszelkich czynności prawnych w relacjach mn

-utrzymywać stos z innymi podmiotami (dypl, konsularne) - IUS LEGATIONIS

-tworzyć normy prawa mn(może zawierać u.mn) - IUS TRACTATUUM

-występować przed trybunałem, dochodzić roszczeń - IUS STANDI

-przysługują mu przywileje i immunitety(osobom je reprezentującym)

-ponoszenie odpowiedzialności mn

3)Atrybuty państwowości - powstanie państwa

Państwo wg teorii G.Jellinka jest jednością 3 elementów : ludność, teryt i władza. Wszystkie elementy są tak samo ważne. Do tych 3 elementów dodano 4-ty, niezbędny do powstania państwa - uznanie mn.

Dziś państwo może powstać tylko na skutek przekształcenia się już istniejących państw. 3 sposoby:

-rozpad istniejącego już państwa - podmiot, który się rozpada przestaje istnieć jako podmiot prawa mn (np. rozpad ZSRR)

-unia,zjednoczenie - dobrowolne połączenie się co najmniej 2 państw(np.: 1959-61 Zjednoczona Rep Arabska powstała z połączenia Egiptu i Syrii)

-oderwanie się (secesja) części terytorium i powstanie nowego (np.: Kosowo)

4)Atrybuty państwowości - uznanie państwa

Uznanie pozwala nowopowstałemu państwu występować w stos mn. Uznanie jest dobrowolne, nowe państwo nie może się go domagać, a państwa uznając jakieś nowe państwo lub nie kierują się własnymi interesami

Skutki uznania:

-zarejestrowanie i powszechne zaakceptowanie danego państwa

-państwo ma możliwość nawiązywania stos dypl(może ale nie musi)

-przysługują mu przywileje i immunitety

-zawiera u.mn., występuje z roszczeniami

2 typy uznania:

-Co do skutku - uznanie de facto(tymczasowe, niepełne)/de iure(ostateczne, nieodwracalne)

-co do formy- wyraźne (np. w formie noty dyplomatycznej)/dorozumiane(np. poprzez nawiązanie z danym państwem stos dypl)

5) Cechy państwa:

a) państwo jest org Polit - przeznaczoną do rządzenia

b) najbardziej skomplikowana, złożona org społ

c)org o charakterze powszechnym - obejmuje wszystkich ludzi będących na jego teryt

d)org o charakterze absolutnym - państwo w większym lub mniejszym stopniu reguluje wszystkie sfery życia

e)org o charakterze terytorialnym - ma do swej WYŁĄCZNEJ dyspozycji określone terytorium otoczone granicami

f)państwo ma monopol na przymus (ma aparat przymusu - siły porządkowe, system sądowy, system prawny, siły zbrojne)

Nie ma innej org o tak szerokich uprawnieniach, jest to org przymusowa. Nie ma takiej dziedziny życia, której państwo by nie regulowało, do niedawna była to rodzina, ale ze względu na sytuacje patologiczne, nawet tam teraz państwo „wkracza”

6)Funkcje państwa w warunkach globalizacji

a)polityczna - redefinicja suwerenności. Suwerenność jest to teraz skuteczna, efektywna realizacja własnej woli Polit, ograniczona jedynie dobrowolnymi uzgodnieniami z innymi suwerennymi państwami.

Obywatele są zależni od państwa (np. od usług i świadczeń, zagrożenie przymusem ze str państwa, mechanizmy manipulacji obywatelami np. media)

b)ekonomiczna - państwo gromadzi środki finansowe by wykonywać swoje funkcje, tworzy i pilnuje warunków brzegowych(ochrona własności prywatnej, ściganie nadużyć gosp, kontrolowanie inflacji, regulowanie stopy bezrobocia), ochrona przed gangsterami i piratami, ochrona własności intelektualnej,

c)funkcja społeczna - zabezpieczenie socjalne obywateli i ich bezpieczeństwo

d)funkcja kulturowa - państwo bez kultury nie może istnieć, bo kultura jest istotnym czynnikiem państwowotwórczym i czynnikiem tworzącym świadomość narodową.

Państwa upadłe, upadające, łotrowskie

@ upadłe i upadające (różnią się natężeniem występujących zjawisk) - Wszystkie 3 warunki państwowości : lud, teryt i władza można zakwestionować

-władza - nie istnieje władza centralna, która by kontrolowała całe państwo ( Afganistan)

-teryt - nie ma strzeżonych granic, org przestępcze mogą bez problemu dostawać się do kraju (Kolumbia)

-ludność - nie wiadomo ile jej jest, konflikty powodują, że ludność ucieka, przemieszcza się (Sudan)

@państwa łotrowskie(zbójeckie)

-rozwinęły się w XX w., pomysł amerykański

-lata 70. państwa „pariasy” - wyrzutki (Kuba, Nikaragua)

-lata 80. - państwa wyjęte spod prawa

-za czasów G.Busha - państwa renegackie

-aktualni wrogowie USA

Terminologia bierze się z przekonania, że świat to ciągła walka dobra(USA) ze złem.

3 warunki:

-państwa o niedemokratycznym rządzie

-wspieranie działalności terrorystycznej

-dążenie do zdobycia broni masowej zagłady

6. Naród jako uczestnik stosunków międzynarodowych

Wyznaczniki narodowe (przesądzają o istocie samego narodu)

a)wyznaczniki obiektywne

-wspólne zamieszkiwane teryt - są wyjątki np. Polska pod zaborami

-wspólnota życia ekonomicznego - np. Org Syjonistyczna zaczęła pobierać składkę na utworzenie państwa żydowskiego

-kultura - b. ważny wyznacznik, różnice kulturowe pokazują odrębność danego narodu

-religia

-język - 2 funkcje : wewn - za jego pomocą się porozumiewamy, jeśli ludzie się nie rozumieją, to nie wytworzy się więź; zewn - wyznacza pewną barierę, pozwala oddzielić „nas” od „nich”. Im bardziej dynamiczny jest naród, tym bardziej rozpowszechniony jest język

-wspólna przeszłość - buduje poczucie odrębności. Im dłuższe mamy wspólne dzieje i im bardziej jesteśmy jako naród doświadczani, tym bardziej odczuwamy przynależność

b) wyznaczniki subiektywne

-tożsamość narodowa

Zakończenie procesu kształtowania narodu - utworzenie własnego państwa

Możliwe są 2 kierunki

-narodowotwórcza rola państwa - obszary pozaeuropejskie

-państwowotwórcza rola narodu - Europa Zach

NARÓD - zjawisko społeczne o charakterze Polit (bo docelowo każdy naród dąży do utworzenia własnego państwa)

2 sposoby uczestnictwa narodów w SM

-bezpośrednio - narody, które nie mają swojego państwa

-pośrednio - naród, który ma swoje państwo, uczestniczy za pośrednictwem aparatu państwowego

W czasie rewolucji francuskiej ustanowiono zasadę równości narodów, czyli wszystkie narody mają takie same prawa i obowiązki (szczególnie ważne jest to w krajach wielonarodowych, w krajach gdzie liczni są cudzoziemcy, gdzie granice państw nie pokrywają się z rozłożeniem etnicznym)

Państwo może bronić się przed mniejszościami jeśli są dla niego niebezpieczne.

Problem: dyskryminacja narodowa

Sposoby rozwiązywania kwestii narodowej :

a)b. radykalny - czystki narodowe(wywożenie mniejszości za granicę)

b)mniej radykalny - przesiedlenia (przymusowe lub dobrowolne)

c)ochrona mniejszości narodowych pod auspicjami org mn

d)przyznawanie mniejszościom pewnego zakresu autonomii

NACJONALIZM(doktryny narodowe)

Nacjonalizm budzi negatywne skojarzenia, natomiast nazwa doktryny narodowe takich skojarzeń nie budzi. W przeszłości doktryny te były używane do pokazania, że dany naród jest najlepszy, a inne narody są gorsze. Nacjonalizm zamieniał się w szowinizm

INTERNACJONALIZM - pojawił się gdy powstawały nowe państwa - pokojowe nastawienie do innych narodów, do ich potrzeb, dążenie do przyjaźni wszystkich narodów

Panslawizm, Pangermanizm, panamerykanizm - pojęcia nawiązujące do doktryn narodowych, bo one były instrumentalnie wykorzystywane przez państwa by opanować inne narody

Zasada samostanowienia narodów - powoduje zderzenie się prawa podmiotowego i aspiracji narodów z państwami już istniejącymi, każde państwo powstaje kosztem innego państwa.

7. Organizacje międzynarodowe jako uczestnicy stosunków międzynarodowych

Nie ma 1, powszechnie uznanej definicji org mn. Jedna z nich brzmi :

org mn jest to trwały związek suwerennych państw, powstały w wyniku u.mn, posiadający stałe organy, wyposażone w określone uprawnienia, działające dla realizacji wspólnych celów, określonych w statucie.

Elementy składające się na istotę org. mn:

1)posiadanie stałych organów (powstanie stałych organów zadecydowało o przekształceniu konferencję w organizację) organy są wyposażone w ściśle określone w statucie kompetencje. Minimum organów to : organy naczelne, plenarne i administracyjne(sekretariat)

2)stała podstawa prawna w postaci statutu - w przypadku org międzyrządowych jest to wielostronna u.mn.. Statut nadaje organizacji międzyrządowej osobowość prawnomiędzynarodową. Statut jest kryterium odróżniania mn organizacji międzyrządowych od pozarządowych (org pozarządowe to takie, które nie zostały założone w drodze zawarcia u. mn)

3)Org mn są wtórne, pochodne wobec suwerennych państw

4)są to twory względnie trwałe, tzn istniejące w długich okresach (w odróżnieniu od konferencji, które funkcjonują doraźnie)

5)Są to struktury celowościowe

6)Są to struktury wielostronne (co najmniej 3 państwa)

Tworzenie się i funkcjonowanie org mn pokazuje 2 prawidłowości rozwoju SM :

-proces ich instytucjonalizacji

-proces ich multilateralizacji (uwielostronnienie)

Geneza i rozwój org mn:

Org mn zaczęły powstawać w XIX w. Jednakże struktury przypominające org mn istniały już w starożytności.

Czynniki warunkujące powstanie org mn:

1)Zespół przesłanek materialnych

-osiągnięcia rewolucji naukowo-tech

-narastanie sieci współzależności między państwami

2)-odpowiednie warunki Polit (np. decyzja polityczna, uświadomienie sobie zgodności interesów państw, przekonanie o korzyściach, wynikających z tego rodzaju współpracy, istnienie woli Polit co do jej utworzenia, istnienie klimatu Polit umożliwiającego osiągnięcie porozumienia, udział w nich wielkich mocarstw)

Org mn powstały więc jako wyraz zapotrzebowania na regulację tych więzi.

Pierwsza nowożytna org mn- Centralna Komisja Nawigacji na Renie 1815 w czasie Kongresu wiedeńskiego. Kolejne dopiero druga poł XIX w. Najpierw były tworzone w dziedzinach technicznych. Pierwszą org Polit była powstała w 1919 r. Liga Narodów.

Etapy tworzenia org mn:

1)wiek XIX - powstają organizacje w dziedzinach technicznych

2)1 poł XX w - dążenie do tworzenia politycznych mechanizmów sterowania ładem mn

3) 2 poł XX w - powstawanie org międzyrządowych i pozarządowych w niemalże wszystkich dziedzinach życia społ

Org mn powstają ale i mogą upadać (do 1990 ok. 280 org mn przestało istnieć)

Org mn wywodzą się z konferencji wielostronnych.

Klasyfikacja org mn:

1)Kryterium charakteru prawnego członków

-mn org międzyrządowe - członkami są państwa reprezentowane przez rządy

-mn org pozarządowe - członkami są różnego rodzaju stowarzyszenia, organizacje, związki wyznaniowe, partie Polit, a nawet jednostki

2)Kryterium geograficznego zakresu państw tworzących org mn

-mn org powszechne(globalne) - większość państw świata

-mn org regionalne i grupowe (UE, Unia Afrykańska) - należą państwa spełniające określone wymagania, np. przynależność geograficzna

3)Kryterium celów organizacji

-organizacje o celach ogólnych (uniwersalne) np. ONZ, UE

-org o celach szczególnych (wyspecjalizowane) np. UNESCO

Podmiotowość org mn:

Opcje postrzegania org mn (wg C.Archera)

- stała i wielostronna forma dyplomatycznych SM

-jako instrument polityki zagranicznej państw

-jako autonomiczny uczestnik SM

Każda z powyższych opcji częściowo charakteryzuje zdaniem M.Pietrasia :D podmiotowość org mn.Należy pamiętać, przestrzega pan Pietraś :D że sąto podmioty wtórne, pochodne w stosunku do państw i utworzone na podstawie ich woli.

Org mn nie jest zwykłą sumą państw członkowskich lecz tworzy nową jakość.

Org mn posiadają podmiotowość politycznomiędzynarodową (są uczestnikami SM)

I prawnomiędzynarodową, chociaż ta jest specyficzna w porównaniu z podmiotowością suwerennych państw. (zakres tej podmiotowości jest określony przez państwa członkowskie)

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa org mn nie jest obecnie kwestionowana. Mają one zdolność prawną (mogą być podmiotami praw i obowiązków wynikających z prawa mn)

Zdolność do czynności prawnych ozncza wywoływanie skutków prawnych przez własne działania ( org mn mają : zdolność traktatowa,bierne i czynne prawo legacji, posiadanie

ograniczonej zdolności procesowej)

2 procedury podejmowania decyzji ;

a)głosowanie

-zasada jednomyślności

-większość kwalifikowana

-większość bezwzględna

-większość zwykła

-system głosów ważonych

b)konsensus

Funkcje org mn :

-regulacyjna - tworzenie norm określających wzorce zachowań uczestników SM

-kontrolna - ocena stanu faktycznego zachowań państw członkowskich

-operacyjna - podejmowanie przez org bezpośrednich działań w środowisku mn

8. Transnarodowi uczestnicy stosunków międzynarodowych

W późno westfalskim etapie SM można zauważyć wzrost liczby i aktywności uczestników innych niż tradycyjne podmioty polityki, za jakie uznawane są państwa. Wzrasta znaczenie korporacji transnarodowych oraz org pozarządowych. Te 2 podmioty są bez wątpienia nośnikami działań Polit w SM.

Istota i zakres podmiotów transnarodowych

Problem z nazwą - występują 2 : podmioty transnarodowe lub podmioty niepaństwowe

W zakres pojęcia „podmioty niepaństwowe” wchodzą również org mn ,które są podmiotami odmiennymi od pozostałych „niepaństwowych”

Pojęcie „podmioty transnarodowe” jest lepsze, bo oznacza, że mn nośnikami działań trans granicznych są nie tylko państwa, ale również inne podmioty.

Podmioty transnarodowe to podmioty pozapaństwowe, niesuwerenne i nieterytorialne, podejmujące działalność transgraniczną, prowadzącą do wywierania wpływu na SM.

Należą do nich korporacje transnarodowe, org terrorystyczne, struktury zorganizowanej przestępczości. Podmioty transnarodowe w swych działaniach wykraczają poza granice państw.

Powstawanie podmiotów transnarodowych odzwierciedla 2 prawidłowości w SM

-Wzrost liczby uczestników SM

-wzrost ich różnorodności

Tworzenie się takich struktur oznacza zastąpienie systemu „państwocentrycznego” systemem „wielocentrycznym”

Kryteria identyfikacji podmiotów transnarodowych

1)Kryterium autonomii, czyli swobody działania w procesie osiągania celów

2)Kryterium reprezentatywności dla określonej gr społ, czyli posiadanie legitymizacji społ

3)Kryt zdolności wywierania wpływu na SM

Ta typologia wywołuje kontrowersje, brak typologii powszechnie uznawanej

Kto należy do podmiotów transnarodowych?

-korporacje transnarodowe

-org pozarządowe

-ruchy wyzwoleńcze

-org terrorystyczne

-struktury zorganizowanej przestępczości

-org religijne

-mn ruchy Polit (tzw międzynarodówki partii Polit)

Org pozarządowe:

Tworzą przesłanki powstania globalnego społeczeństwa obywatelskiego. Są to gr ludzi zespolonych więziami formalnymi, które prowadzą działalności transgraniczną, nie mającą charakteru komercyjnego, nie stosują przemocy i nie są podejmowane w imieniu rzadu.

Korporacje transnarodowe :

Przedsiębiorstwa podejmujące transgraniczne działania.

Rchy narodowowyzwoleńcze:

Zorganizowane gr narodowe, z regułu mniejszości etniczne, które odrzucają legitymizację własnych rządów, walczą o prawo do samostanowienia, dążą do utworzenia własnego państw, podejmują działania transgraniczne. (przez przeciwników nazywani terrorystami, neutralna nazwa guerrillas, gł jednak w A.Ł.)

Org terrorystyczne i struktury zorganizowanej przemocy

Są elementem środowiska mn. Pierwsze podejmują działania o celach Polit, drugie uruchamiają działania podmiotów mn (gł państw i org mięrzydzącowych)

Jedne i drugie podlegają procesom globalizacji, działają bez wyraźnej terytorialnej lokalizacji, stąd nazywane są „wrogami bez adresu”

B.duża różnorodność org terrorystycznych, co do motywacji i form działania.

Ruchy religijne

Nie dążą do osiągnięcia celów Polit. Najbardziej wpływową dziś organizacją jest Kościół rzymskokatolicki. Jest on trwałym i rozbudowanym podmiotem transnarodowym

KORPORACJE TRANSNARODOWE - istota i specyfika

Różne nazwy - korporacje/przedsiębiorstwa

Transnarodowe/ mn/ wielonarodowy./ponadnarodowy/globalny - zdolność do stałego i świadomego działania poprzez i ponad granicami państwa

1 z definicji: to przedsiębiorstwa złożone z firmy macierzystej i afiliowanych jednostek. (rozlokowanych przynajmniej w 2 państwach), działalność tego przedsiębiorstwa przekracza granice państw

Korporacje transnarodowe mają duży wpływ na działalność polityczną i politykę państwa.

Przenikanie aktywności transnarodowych koncernów do sfery Polit wynika z dążenia owych podmiotów do zapewnienia sobie jak najbardziej korzystnych warunków funkcjonowania w skali mn oraz jak największej swobody realizacji własnych interesów.

Znajdujące się w dyspozycji korporacji instrumenty umożliwiają im wywieranie wpływu i nacisku na ośrodki decyzyjne.

Korporacje te tworzą transnarodowe sieci różnorodnych, polityczno-ekonomicznych powiązań i sprzężeń.

Korporacje dysponują potencjałem wystarczającym, by wywierać presję na dokonywanie przekształceń w zakresie norm prawnych oraz reguł polityki ekon poszczególnych państw.

Współpraca przedsiębiorców z politykami może prowadzić do wyłaniania się w SM swoistej „prywatnej władzy”. Korporacje stają się obok państw uczestnikiem „nowej dyplomacji”, aktywność tych korporacji przenika do procesów negocjacyjnych.

Błędem jest jednak postrzeganie państw jako marionetek w rękach transnarodowych korporacji

TRANSNARODOWE ORG POZARZĄDOWE (NGO's)

Geneza i specyfika:

Org pozarządowe w dzisiejszym rozumieniu zaczęły powstawać w XVIII i XIX w. powstawały głównie w Europie i Ameryce Pn będąc wyrazem poszerzenia praw obywatelskich. Służyły ochronie interesów poszczególnych wspólnot społ, umożliwiając im wpływ na decyzje państwowe(ograniczony ale zawsze)

Poprzez niektóre działania org pozarządowe mogą być postrzegane jako grupy nacisku czy grupy lobbingowe.

Org pozarządowe przyczyniają się do wytwarzania dóbr, których potrzebuje społeczeństwo, a których nie są w stanie dostarczyć rządy państw ani struktury biznesu, stąd nazwa „trzeci sektor”

Zakres działań:

-problemy praw czł

-ochrona środowiska

-skutki procesów globalizacji

-problem nędzy, ubóstwa

-problem kulturowej tożsamości

9. Bezpieczeństwo w stosunkach międzynarodowych ( pojęcie, ewolucja, typologie bezpieczeństwa)

Na bezpieczeństwo składają się 2 elementy :

-poczucie pewności

-brak zagrożeń

Zagrożenie - możliwość wystąpienia 1 z negatywnie wartościowanych zjawisk - dla każdego państwa coś innego jest zagrożeniem

Nie możliwy jest brak zagrożeń

Poczucie pewności można czerpać z odpowiedniego przygotowania się do tych zagrożeń, trzeba dokonać selekcji zagrożeń, ich hierarchizacji i stosownie do tego zastosować odpowiednie środki.

Cechy, które utrudniają zdefiniowanie bezpieczeństwa:

1)relatywność - bezp własnego państwa oceniamy na podstawie porównania z innymi państwami

2)względność - poczynania decydentów są motywowane tyleż rzeczywistym stanem bezpieczeństwa, co sposobem postrzegania sytuacji przez decydentów

3)ciągłość - sytuacja cały czas się zmienia, co utrudnia ocenę sytuacji, bezpieczeństwo to nie stan, a proces

4 rodzaje relacji między stanem rzeczywistym ,a postrzeganiem

a)stan bezpieczeństwa - zagrożenia nie ma, decydent to tak postrzega

b)stan obsesji - zagrożenia nie ma lub jest małe, decydent postrzega je jako duże(błędna ocena)

c)stan fałszywego bezpieczeństwa - zagrożenie jest, decydent je lekceważy (błędna ocena)

d) stan braku bezpieczeństwa - zagrożenie jest i decydent to tak postrzega

Po zimnej wojnie nastąpiła redefinicja pojęcia bezpieczeństwa

W czasie zimnej wojny:

-mówiło się nie o bezp mn ale o narodowych bezpieczeństwach poszczególnych państw

-utożsamiano bezp z obroną, a jest to zawężające pojęcie kojarzące się z zagrożeniem i atakiej z zewn

-w czasie zimnej wojny tylko wymiar militarny, wojskowy

-bezpieczeństwo jako gra o sumie zerowej - korzyść z 1 str powoduje stratę z 2

Po zimnej wojnie:

-bezp to nie jest suma bezpieczeństw państw. Jest to szersza,nowa jakość

-bezpnie jest już sprowadzone do wymiaru wojskowego, jest też bezp ekologiczne, społ, kult, ekon, surowcowe, finansowe

-bezp jest rozumiane w kategoriach pozytywnych, a nie negatywnych, nie kojarzy się już tylko z zagrożeniami, ale ze wspólną budową nowego systemu bezpieczeństwa, a nie przeciwko sobie.

System mn charakteryzuje anarchia - brak jakiejkolwiek nadrzędnej władzy, nie ma nadrzędnej org, która wszystkim zapewniłaby bezpieczeństwo, każde państwo musi o swoje bezpieczeństwo zadbać samo, nieustannie muszą o nie zabiegać.

Typologia bezpieczeństwa:

1)Kryterium podmiotowe

a)bezpieczeństwo narodowe - zdolność narodu do ochrony wartości przez zagrożeniami

4 wartości podlegają ochronie:

-fizyczne przetrwanie państwa - fundamentalna wartość

-integralność terytorialna - zwartość, całość

-niezależność Polit państwa(suwerenność)

-jakość życia obywateli(również stan środowiska naturalnego, przestrzeganie praw czł)

b)bezpieczeństwo mn

2)Kryterium przedmiotowe

a)bezpieczeństwo polityczne - kształtowanie się mn struktur, istnienie ONZ,OBWE,pokojowe rozwiązywanie sporów, dyplomacja prewencyjna)

B)bezp militarne - rozbudowa potencjału militarnego, zawieranie sojuszy, negocjacje rozbrojeniowe

c) bezp gospodarcze - 2 sposoby wpływu na bezp:

-gospodarka stanowi bazę materialną polityki

-powiązania instytucjonalne

d)wymiar ekologiczny - pogorszenie się stanu środowiska naturalnego powoduje pogorszenie stos między państwami

e) bezp społeczne - szeroko rozumiana ochrona praw czł

3) Kryterium przestrzenne

a)bezp lokalne

b)subregionalne

c)regionalne

d)kontynentalne

e)ponadregionalne (więcej, niż region,ale nie cały kontynent)

f)globalne

4)Kryterium sposobów organizowania bezpieczeństwa

a)organizowanie bezp mn wysiłkami indywidualnymi państw

b)organizowanie bezp mn wysiłkami zbiorowymi państw

10.Sposoby organizowania bezpieczeństwa międzynarodowego wysiłkami indywidualnymi państw

1)prowadzenie polityki izolacjonizmu, czyli minimalizacja kontaktów z innymi państwami nawet kosztem niektórych interesów

W warunkach globalizacji izolacjonizm może prowadzić tylko do utraty wpływów i korzyści

Np.: USA od 1823 r. izolacjonizm wobec Europy (doktryna Monroe'ego)

Np. Japonia i WB (państwa wyspiarskie) WB - „spendid isolation”

Np. Chiny - wobec całego świata

2)neutralność wieczysta - może być uzyskana 3 sposobami

a)traktat mn zainteresowanego państwa w mocarstwami (Szwajcaria 1815)

b)zapis w konstytucji (Austria, 1854)

c)prowadzenie polityki neutralności (państwa skandynawskie)

Kryteria, by państwo mogło być neutralne:

- państwa te nie chcą brać udziału w ŻADNYM przyszłym konflikcie

-konieczność uzyskania zgody innych państw(akceptacja)

-świadomość kosztów

-własne siły zbrojne - państwo to musi mieć możliwość stawiania oporu do momentu, gdy gwaranty rozpoczną jakąś akcję

3)Polityka niezaangażowania (związana z ruchem państw niezaangażowanych) - sprawdza się ta polityka w czasie pokoju, dotyczy byłych państw kolonialnych i Jugosławii

Non-alignement - nie zrzeszanie się, nie stowarzyszanie się

Colombo 1955 Konferencja państw afroamerykańskich. Organizatorzy konferencji : Y.B.Tito, J. Nehru i G. Naser.

Prowadzenie polityki EKWIDYSTANTY - nie wolno sprzymierzać się z żadnym z mocarstw, ale te państwa między sobą mogą(uniknięcie wciągnięcia w konflikt między supermocarstwami)

Przyczyna kryzysu w tym ruchu: Państwa te nawoływały kraje rozwinięte do okazania pomocy, ale gdy po jakimś czasie niektóre z nich się wzbogaciły, to po wzbogaceniu się nie chciały pomagać finansowo krajom, które się nie wzbogaciły.

Ostatnim wspólnym hasłem tych państw był : Nowy Mn Ład Ekonomiczny

4)hegemonizm mocarstwowy - poleganie na własnych siłach, próby narzucenia innym swojego porządku pod pretekstem chęci zapewnienia im bezpieczeństwa (PAX Romana,PAX americana)

Żeby hegemonia była spełniona muszą być spełnione 2 warunki:

-państwo musi mieć określony potencjał i możliwości

-państwo musi mieć wolę wykorzystania tego potencjału

11. Sposoby organizowania bezpieczeństwa międzynarodowego wysiłkami zbiorowymi państw

- system równowagi sił

- system blokowy

- system bezpieczeństwa zbiorowego

- system bezpieczeństwa kooperatywnego

System równowagi sił

Emmerich de Mattel równowaga - żadne państwo nie ma możliwości przeciwstawienia się siłom pozostałych państw

Klasyczna odmiana ukształtowana przez Metternicha układy umożliwiają zneutralizowanie potencjalnego agresora

Sojusze są szkodliwe dla systemu równowagi sił, klasyczne rozumienie r. s. zakłada zmienność sojuszy

Zasady równowagi sił Martin Kaplan

- negocjacje lepsze niż walka w celu zwiększenia możliwości

- lepiej walczyć niż dopuścić do spadku własnych możliwości

Lepiej wstrzymać działania wojenne niż dopuścić do wyeliminowania z gry istotnego jej aktora

- należy pozwolić pokonanemu aktorowi na powrót do systemu

- nakłanianie aktorów do przestrzegania r. s.

- przeciwstawić się aktorom którzy dążą do naruszenia równowagi

Metody zachowania równowagi sił Hans Morgenthau

- dziel i rządź

- kompensaty terytorialne w następstwie wojny

- tworzenie stref wpływów

- tworzenie sojuszy

- interweniowanie polityczne bądź militarne

- wyścig zbrojeń

- konflikt zbrojny „gorąca wojna”

- redukcja zbrojeń lub rozbrojenie

Zalety i wady równowagi

- faworyzuje mocarstwa kosztem słabszych

- sprzyja wyścigowi zbrojeń

- legitymizuje użycie siły przez mocarstwa

- nietrwałość wynikająca z różnic w tempie rozwoju potencjałów państw

Odmiany równowagi

r. klasyczna, r. dwubiegunowa, r. strachu

system blokowy - umowa między państwami, która zobowiązuje je do współpracy i wzajemnej pomocy wojskowej, gosp. Celem obrony wspólnych interesów

sojusz ograniczają suwerenne prawa uczestników więc większość państw pozostaje poza nimi

w sojuszach zasadą jest wzajemność wkładów a nie ich równoważność z uwagi na dysproporcje potencjałów państw

rodzaje sojuszy

- egalitarne równość potencjałów

- sojusze mocarstwa z wieloma mniejszymi państwami

- sojusze mocarstwa z silniejszymi państwami jakiegoś regionu np. Anzus

Stare sojusze:

- Zawarcie umowy sojuszniczej

- Oczekiwanie na zaistnienie casus federis( uruchamianie sojuszu)

- Nie podejmowanie żadnych działań w czasie pokoju

Nowe sojusze:

- aktywna współpraca podczas pokoju

- biurokratyczne podstawy

- rozbudowa infrastruktury

- standaryzacja uzbrojenia, wyposażenia

- podział ról uczestników

- regularne testowanie sprawności sojuszu

Sojusz to układ o samoobronie zbiorowej dopuszcza możliwość użycia siły przez ofiarę napaści wyłącznie gdy doszło do agresji z zewnątrz

Sojusz wyraźnie wskazuje wroga i precyzuje obowiązki państw na wypadek agresji

Zalety i wady s. blokowego

Mocarstwo wiodące uwzględnia swe interesy

Ciężar finansowy utrzymania sojuszu spoczywa na mocarstwie wiodącym

W czasie pokoju mocarstwo traktuje sojusz jako instrument oddziaływania politycznego na resztę sojuszników

Mniejsze państwa chcą obniżyć koszty własnej obrony

Ryzyko że mocarstwa wiodące wciągną mniejsze państwa w konflikt, którego uniknęłyby pozostając poza sojuszem

System bezpieczeństwa zbiorowego

Opiera się na 3 filarach

- zakaz stosowania siły

- pokojowe rozwiązywanie sporów

- zbiorowa pomoc ofierze napaści

Uczestnicy gwarantują sobie nawzajem bezpieczeństwo, łącznie z użyciem siły przeciwko agresorowi, nawet jeśli jest on uczestnikiem systemu np. Onz

Sys. Bezpieczeństwa nie określa wroga, opiera się na zniechęceniu potencjalnego agresora

TIAR 1947

Zalety i wady s. bezp. Zbiorowego

- państwa niechętnie biorą obowiązek obrony innych, nie wiedząc kto jest agresorem

- żadne państwo nie chce uzależnić bezpieczeństwa od innych

- system wymaga zaakceptowania istniejącego status quo

- zasada odpowiedzialności zbiorowej

- zamiast ograniczać konflikty system może je rozprzestrzeniać lokalne konflikty duże wojny

- system nie precyzuje zagrożeń

System bezpieczeństwa kooperacyjnego

- głębokie i rozległe powiązania w wielu dziedzinach

- Państwa nie są zainteresowanie krzywdzeniem innych

- Cechą jest współdziałanie w celu uzyskanie bezpieczeństwa wspólnie z innymi

- W systemie tym chodzi o odstraszanie

- Spory między państwami mogą powstawać, jednak przebiegają one w ramach uwzględnionych procedur

12. Polityka zagraniczna państwa ( pojęcie, czynniki, cele, środki i metody, racja stanu)

Def: proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników SM.

Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Tymi, którzy kreują i realizują politykę zagr państwa są ludzie. Pozostaje ona wciąż domeną jednoosobowych lub zbiorowych organów państwa

2)Cechy polityki zagranicznej:

-polityka zagraniczna ma własne, odrębne organy (dyplomacja)

-szanse realizacji celów zależą nie tylko od danego państwa ale również od stopnia zgodności tych celów z celami innych państw

- osiąganie celów polityki zagr jest uwarunkowane etapem rozwoju SM i aktualną syt mn (obecnie etap jest podporządkowany prawu mn: np. wojna jest zakazana, dlatego państwo nie może użyć siły)

Czynniki polityki zagranicznej : (7)

1)Środowisko geograficzne -Dawniej wielkość terytoriów państwowych była funkcją nadrzędna, bo stanowiła o obronności kraju. Również dzisiaj jest to ważny czynnik. Czynnik przestrzenny jest istotny z militarnego punktu widzenia. Obecnie wady i zalety rozciągłości terytorialnej słabną, wzrasta natomiast znaczenie :

zagospodarowania ternu,

gęstości i koncentracji ludności i sieci komunikacyjnej.

Istotną rolę odgrywa położenie geopolityczne.

2)Integralność terytorialna państw. Terytorialność oznacza, że określony obszar może być pod władzą wyłącznie jednego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności. Państwo jest tym bezpieczniejsze, im ma większe, jednoznaczne poczucie bezsporności jego terytorium.

3)Czynnik ludnościowy - kiedyś liczba ludności wpływała na określenie potęgi państwa na arenie mn.(również militarnej) Rewolucje przemysłowe i postęp techniczny zmieniły sytuację. Podstawą siły państwa nie jest już liczba ludności, lecz globalny dochód narodowy. Ważna jest również struktura ludności(odsetek ludności czynnej zawodowo, wskaźniki wykształcenia ogólnego i specjalistycznego w społeczeństwie.) Ważne, acz niebezpieczne są dla polityki zagranicznej państwa problemy narodowościowe(możliwe są zatargi tam gdzie pewne grupy narodowościowe, religijne czy etniczne są dyskryminowane)

4)Siła militarna państwa - element pośredni

Klasyfikacja :

-jakość wojskowa - stopień potęgi państwa

-miejsce zajmowane przez państwo w strukturze SM

Zależność polityki zagr od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły. Ważna jest tez kwestia czy dane państwo posiada broń nuklearną.

5)Czynnik ekonomiczny - kraje dysponujące większymi zasobami ludzkimi i większym dochodem narodowym na mieszkańca bardziej liczą się w SM, niż kraje nawet wysoko rozwinięte, ale małe. Ważnym elementem jest tu nowoczesność struktury gospodarki narodowej.

6)Tożsamość kulturowa - kreuje stopień aktywności ludzi, ich umiejętności organizatorskie, dyscyplinę, formy instytucji politycznych, stopień przywiązania do niezależności i suwerenności, demokratyzmu itp. Uważa się, że im większe są podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie między nimi.

7)Ustrój, czyli sposób zorganizowania społeczeństwa - decyduje o obiektywnej sile narodu i państwa. Zauważalne jest preferencyjne traktowanie się przez partnerów o zbliżonych cechach systemowych( są wyj. Np.:konflikt radziecko-chiński)

Czynniki możemy też sklasyfikować ze względu na ich charakter:

-wewn - np. ustrój polityczny

-zewn - np. oddziaływanie innych państw

Oraz podział na czynniki:

-subiektywne - np. realizowane założenia doktrynalne elity rządzącej

-obiektywne - np. położenie państwa

Cele polityki zagranicznej:

W mn systemie suwerennych państw cele zagraniczne są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych korzyści. Kraje prowadzące taką politykę zagr określane są jako kraje realizujące swój interes narodowy. 4 cele tej polityki:

-zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju

-zapewnienie ekonomicznego rozwoju

-zapewnienie spójności narodowej

-wykreowanie sprzyjającego dla kraju tzw. Środowiska politycznego

Celem polityki zagr państwa jest optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem Polit zagr jest zatem realizacja interesów całości społeczeństwa lub jego zdecydowanej większości.

Inny podział środków polityki zagranicznej(z wykładu)

1)Środki ideologiczne - oddziaływanie na świadomość innych państw

Metody:

-zagraniczna informacja

-propaganda

-polityka kulturalna

2)Środki polityczne

-sfera dyplomatyczna (met: ilość placówek dypl, udział w negocjacjach, spotkania na szczycie, robocze spotkania na szczycie, członkostwo w org mn, udział w sojuszach poliy-militarnych)

3)Środki ekonomiczne

Met:

-innowacyjność naukowo-techniczna

-finanse

-zasoby surowcowe

-polityka handlowa

4)Środki militarne

-wielkość i rodzaje sił zbrojnych

-jakość(wyposażenie)

-przeszkolenie wojskowe

-morale sił zbrojnych

-wyścig zbrojeń(posiadanie broni jądrowej)

-strategie narodowe

Racja stanu

Definicje racji stanu można podzielić na 3 gr :

1)r.s to bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

2)r.s.to względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

3)r.s. to autonomia interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm

Racja stanu to także:

1)kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności czy nawet prawu

2)dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy

3)podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia

13. Motywy polityki zagranicznej państwa

1)rzeczywiste -powody, którymi faktycznie kieruje się decydent podejmując decyzję z zakresu polityki zagr państwa

2)deklarowane - te motywacje, które decydent ujawnia, daje do wiadomości publicznej(niekoniecznie muszą być prawdziwe)

Aspekt wewnątrzpaństwowy - gdy decydent musi uzasadnić jakąś decyzję to jest mu łatwiej ją wytłumaczyć w środowisku wewnątrzpaństwowym, bo zna swoich obywateli, umie nimi manipulować. Najbardziej kontrowersyjne decyzje to te dotyczące żywotnych interesów państwa (bezpieczeństwo i rozwój)

Decydenci uzasadniając decyzję często posługują się terminem racja stanu, ale nigdy nie wyjaśnią, co to takiego jest. Gdy decydent używa tego terminu to:

1)uwalnia się od podania rzeczywistej motywacji

2)uwalnia się od uzasadnienia swej decyzji

3)uwalnia się od wykazania,że jego działanie jest zgodne z ta motywacją

4)uwalnia się od konieczności przekonania nas, że wyniki tego działania będą optymalne

Związek motywacji deklarowanej z rzeczywistą w aspekcie wewnątrzpaństwowym.

3 warianty:

a)całkowita zgodność

b)zgodność blankietowa - posłużenie się terminem „racja stanu”

c)niezgodność - decydent kieruje się motywacjami, o których wie, że nie zostałyby zaakceptowane, dlatego podaje takie, które będą zaakceptowane

Aspekt środowiska mn

Zadanie jest trudniejsze, bo decydent musi przekonać przywódców innych państw, że jego działania przynajmniej nie wyrządzą szkody. Nie zna on tych ludzi tak jak swoich obywateli i ci „inni” mają też swoje interesy

Im więcej jest norm prawa mn tym bardziej potrzebne są motywacje deklarowane (kiedyś jak władca chciał wywołać wojnę, to mówił o tym wprost teraz wojna jest zakazana,musi wymyślić coś innego)

3 rodzaje decyzji:

1) decyzje o motywacji twórczej - które w efekcie doskonalą stos miedzy państwami

2)decyje o motywacji uznawanej - które nie doskonalą stos ale nie przynoszą nikomu szkody

3)decyzje o motywacji nieuznawanej- ich realizacja przynosi szkody innym państwom

Ad 1)

a)pokój - 4 warianty motywacji „pokój”

- wariant zdobywczy - w trakcie wojny p. które osiągnęło już swe cele chce pokoju

-wariant dominacji - mocarstwo podporządkowuje sobie słabsze państwo twierdząc, że robi to dla zapewnienia pokoju np. PAX Romana

-wariant prewencyjny - państwa zbroją się, ale w celach pokojowych np. żeby odstraszyć

-wariant otwartych opcji - państwo deklaruje pokojowe intencje by uśpić czujność przeciwnika a potem zaatakować

b)prawo do samostanowienia narodów - trzeba pamiętać, że każde nowopowstałe państwo powstaje poprzez uszczuplenie teryt państwa już istniejącego

c)obrona praw czł - często używana dla celów ideologicznych

d)motyw posłannictwa - np. kolonializm - Europejczycy mówili o misji cywilizacyjnej

e)motyw egalitaryzmu

f)motyw współpracy mn

Ad 2)

a)bezpieczeństwo

b)rozwój

Ad 3)

Przywódca podejmuje decyzję, wie, że wyrządzi ona krzywdę, więc musi ukryć swą motywację jakąś inną

Motywacje wygasłe(teraz już nikt się nimi nie posługuje)

-motyw dynastyczny - koligacono przedstawicieli rodów królewskich

-motyw prestiżu - mocarstwa dbają o prestiż - o posiadanie broni jądrowej, prowadzenie badań w kosmosie

-motyw honoru - '60 ostatni raz się na to powołano (ZSRR)

14. Międzynarodowa pozycja państwa a jego polityka zagraniczna

1)Def. Polityki zagranicznej

4)pozycja państwa = status mn państwa

Pozycja państwa jest określona przez sumę czynników składających się na siłę i zasięg jego interesów

-siła państwa(potęga,władza)

=potencjał ekon(surowce, innowacyjność)

=potencjał militarny (nowoczesna armia)

=potencjał demograficzny(liczba ludności,struktura ludności)

=potencjał terytorialny

=dynamika zmian

=umiejętność posługiwania się dostępnymi środkami

5)Mn role państw:

-Role przyjęte

-role narzucone

-role przypisywane sobie

6)Uwarunkowania(to,co pozwala korzystać z danych środków)

-faktyczna zdolność do wpływania na SM

-zakres uznania przez inne państwa

-zakres zdolności do działań wynikających z dobrowolnego umiejscowienia się państwa w hierarchii mn

-zakres nawiązanych stos dypl

7)Systematyka państw wg wpływu na SM

-kreatorzy systemu mn - grupa nieliczna, najpotężniejsza - swą polityką określają charakter systemu mn

-moderatorzy - większa ilość państw, te, które tylko w danej dziedzinie lub dziedzinach mogą wprowadzać zmiany (np. G7)

-odbiorcy systemu mn-grupa najliczniejsza, wpływają w niewielki sposób lub w ogóle na kształt SM, one tylko reagują

Wszystkie byłe mocarstwa nadmiernie rozciągnęły kiedyś swe zobowiązania. Jest to tzw spirala dekompozycji mocarstwa :

Spadek względnej siły ekon->wzrost poczucia zagrożenia zewn->przeznaczanie coraz większych środków na cele militarne kosztem inwestycji-> wewn i zewn słabnięcie możliwości realizacji celów i zobowiązań

Mn pozycja państwa - konieczne elementy

a)potencjał i możliwości

b)zdolność, chęć, wola wykorzystania tego potencjału w stos zagr

c)bazy wojskowe

Klasyfikacja państw:

1)Mocarstwa (szkielet SM)

a)hipermocarstwa (USA)

b)supermocarstwa (Rosja)

c)mocarstwa(Fr,WB)

d)mocarstwa selektywne

-sektorowe

-regionalne

2)Pozostałe państwa

a)państwa mniejsze rozwinięte

b)państwa mniejsze nierozwinięte

c)minipaństwa

Grupy państw mniejszych, które mają ogromny wpływ na SM:

1)gr państw surowcowych

2)kraje taniej bandery

3)państwa świadczące usługi bankowo-finansowe

15. Wojna jako narzędzie polityki zagranicznej państwa

1) 4 etapy relacji między prawem, a zjawiskiem wojny:

a)wojna jako zjawisko naturalne (jak np. trzęsienia ziemi, powodzie - zjawisko nieokiełznane, nieprzewidywalne; człowiek nie ma na nie wpływu)

b)zaczęto prowadzić obserwacje, wyciągać wnioski na temat wojny, ale wojna ciągle ma charakter pozaprawny, ale prawo zaczyna się kształtować

c)wojna jako zjawisko regulowane prawem, ale dopuszczalne (ius ad bellum) (koniec XIX w. konwencje haskie)

d)wojna całkowicie zakazana, dozwolona jedynie obronna

2)Klasyfikacja wojen:

a)kryterium religijne

-wojny sprawiedliwe (w obronie wiary, akceptowane przez papieża - mogła być to wojna agresywna, np. krucjaty)

-wojny niesprawiedliwe

W XXw. Lenin też dzielił wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe b)(wg kryterium ideologicznego)

-sprawiedliwe - narodowowyzwoleńcze (spod obcego panowania)

-niesprawiedliwe

c)kryterium - cel jakie stawia sobie państwo

-totalne (nieograniczone) - całkowite unicestwienie przeciwnika

-ograniczone - gdy się dany cel osiągnie, to wojna skończona

Przykłady wojen totalnych:

-działania Hitlera wobec narodu polskiego, wobec żydów, Romów

-wojna w byłej Jugosławii

d)w średniowieczu

-wojna prywatna - na swojej ziemi

-wojna publiczna - zbliżona do wojen między państwami

Teorie dotyczące źródeł wojen:

Badania prowadzone po II wojnie - 2 nurty:

1)wojna jako taka - POLEMOLOGIA - łatwiej powiedzieć kiedy jest wojna, niż pokój

2)badania nad pokojem - PEACE RESEARCH - pokój=brak wojny(b. wąska definicja)

Pokój - wszystkie dziedziny życia, warunki, bezpieczeństwo, powiązania tak silne, że wojna jest niemożliwa (szeroka definicja)

3)Grupy źródeł przyczyn wojen

a)teorie subiektywistyczne - skala mikro(węższa)

=sposoby wyjaśniania wojen

-psychologiczne - św. Augustyn już w średniowieczu wskazywał, że źródłem wojen jest grzeszna natura ludzka, człowiek, który jest ułomny,słaby; grzech pierworodny

-biologiczne - poglądy neodarwinistów - między państwami zupełnie jak w naturze między zwierzętami przetrwają tylko najsilniejsi(usprawiedliwienie wojny - po co komu słabsi? Silniejsi ->jeszcze silniejsi)

Na gruncie neodarwinizmu wyrosły koncepcje nadludzi i podludzi - widać to zwłaszcza w szkole niemieckiej - rasa aryjska-najwyższa

b)teorie obiektywistyczne - skala makro(szersza) 3 nurty:

=przyczyny wojen tkwią w systemie mn (wojny systemowe)

-teoria równowagi sił - zakłada, że wojna jest podstawową metodą rozwiązywania sporów między państwami o relatywną siłę. Chęć dorównania innym państwom np. wojna iracko-irańska

-teoria siły przeważającej - jeżeli w systemie mn występuje nierównowaga to system jest bardziej stabilny (silniejszy wie, że jest silniejszy, więc nie ma powodu dążenia do wojny, a słabszy wie, że przegra, więc też nie dąży do wojny)

-teoria przemieszczenia siły - do wojny może dojść wówczas, gdy istniejący w systemie hegemon zaczyna słabnąć : albo hegemon wywołuje wojnę, by udowodnić swą siłę, albo druga strona chce pokonać ostatecznie hegemona

-teoria długiego cyklu - okres hegemonii jednego państwa trwa ok. 100 lat i kończy się wojną hegemoniczną (później inne państwo jest hegemonem) system mn po pewnym czasie wraca do punktu wyjścia (+występowanie spirali dekompozycji mocarstwa)

=źródła w samym państwie jako ustroju, polityce

-teoria marksistowsko-leninowska - wojna jako zjawisko, które pojawiło się wraz z pojawieniem się podziału na klasy społeczne(ktoś ma więcej, ktoś mniej, wymiana towar za towar, gdy 1 str miała nadwyżkę, zaczynała dominować nad innymi, z państwami jest tak samo

-teoria demokratycznego pokoju - demokracje ze sobą nie walczą, demokracje wchodza w konflikty, ale z państwami niedemokratycznymi, więc wojna zniknie, gdy wszystkie państwa będą demokratyczne

=źródła w procesach decyzyjnych - rola poszczególnych jednostek

-doktryny wojenne - jedno ze źródeł

@ tworzy je kierownictwo polityczno-wojskowe

@ samospełniająca się przepowiednia

@ dobra informacja jest ważna - wywiad, inwigilacja

-nurt mówiący o znaczeniu wybitnych jednostek- znakomity demagog potrafiący poprowadzić za sobą całe społeczeństwo

Zmiana funkcji wojny - kiedyś była dozwolona, teraz zabroniona, jednak i tak państwa czasami sięgają po to narzędzie polityki zagranicznej jako po ostateczny argument wpłynięcia na inne państwo.

Wojna agresywna jest niezgodna z prawem, nawet wojna obronna została ograniczona (tylko do momentu aż RB nie przedsięwzie działań do uregulowania sytuacji)

Rodzaje wojen:

-zaczepne / obronne

-sprawiedliwe / niesprawiedliwe

-totalne / ograniczone

-kryterium przestrzenne : lokalne, regionalne, światowe

-z użyciem broni konwencjonalnych / środków masowego rażenia

-we względu na cel: obronne, antykolonialne, narodowowyzwoleńcze, w walce o prymat lub przeciwko niemu w jakiejś dziedzinie

Decyzje o użyciu siły podejmują:

-w krajach niedemokratycznych - decyzja jednoosobowa np. dyktator

-w państwach demokratycznych - decyzja podejmowana kolektywnie - podejmuje ją głowa państwa, ale musi mieć zatwierdzenie przez parlament

Charakterystyka nowych wojen:

-państwo utraciło monopol na prowadzenie wojen, odpaństwowieni wojny

-zjawisko prywatyzacji wojny

-charakter asymetryczny (kiedyś wojna pomiędzy 2 podmiotami prawa mn, teraz po jednej str jest państwo, po drugiej niepaństwowa, zorganizowana grupa)

-uczestnictwo najemników

-gdy brak jest surowców, handluje się kobietami, dziećmi

-rosnąca liczba państw w konflikcie przy spadku ilości państw skłonnych do interwencji dla spacyfikowania konfliktu

16. Dyplomacja jako narzędzie polityki zagranicznej państwa

Polityka zagr państwa to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników SM oraz zbiór celów, metod i środków realizacji zewn funkcji państwa. Realizacja polityki zagr państwa odbywa się m.in w płaszczyźnie dyplomatycznej. Dyplomacja jest zatem podstawową formą zagranicznego działania państwa; jest narzędziem polityki zagranicznej.

Rozwój form dyplomacji:

Najstarszą formą dyplomacji były misje specjalne-doraźne i krótkotrwałe reprezentujące państwo wysyłające. W V w.p.n.e. w starożytnej Grecji państwa-miasta tak często wymieniały misje specjalne, że nabrały one niemal charakteru stałych stos dypl. Misje pozostawały również jedyną formą dyplomatyczną w wiekach średnich.

Kolejna forma dyplomacji - stałe misje dypl, wraz z nimi nowożytna dyplomacja zawodowa (XV w.) w miastach-państwach włoskich. Polska zaczęła wysyłać pierwsze długotrwałe poselstwa w XVI w. Warto zauważyć niski poziom moralny ówczesnych ambasadorów.

Ukształtowanie się stałych misji dypl pociągnęło za sobą konieczność rozwoju prawa dypl: procedury, ceremoniałów, przywileje i immunitety itp.

Rozwój nowoczesnych form dyplomacji został zapoczątkowany kongresem wiedeńskim(1815)

Po I wojnie zaczęto rozważać różnice między „starą” a „nową” dyplomacją. Zwolennicy „nowej” dyplomacji postulowali jej jawność. Rozwój środków masowego przekazu spowodował, że dyplomacja wielostronna zaczęła wykorzystywać te możliwości do manipulowania opinią publ.

Kolejną formą dyplomacji stały się konferencje mn - jej rozkwit przypada na okres po kongresie westfalskim 1684. Państwa wysyłają specjalne delegacje i ekspertów zaopatrzonych w pełnomocnictwa i instrukcje. Końcowym ich rezultatem są uchwały(wiążące lub niewiążące dla państw)

Konferencje mn dzielimy na doraźne i periodyczne. Niektóre konferencje mn zaczęły przybierać charakter permanentny i przekształcać się w 4 formę dyplomacji - org mn.

Pierwszą w historii uniwersalną org mn była Liga Narodów. Podstawą istnienia org mn jest jej statut, mający zwykle formę u.mn.

Charakterystycznym instrumentem współczesnej dyplomacji stały się tzw „spotkania na szczycie” - spotkania, konferencje głów państw i szefów rządów.

Zalety:

-możliwość osobistego poznania się przywódców, bezpośredniego przekonania do swoich racji

-poufna wymiana poglądów

-umocnienie wzajemnego zaufania

Wady:

-niekompetencja przywódców

-efektowne podejmowanie nieodwołalnych decyzji

Konferencje na najwyższym szczeblu (charakter zbliżony do spotkań na szczycie) np. konferencje grupy G-7.

Wraz z rozwojem form dyplomacji i przywilejów i immunitetów, zaczęło się rozwijać prawo dyplomatyczne. Jego normy miały długo charakter zwyczajowy ale i tak ich przestrzegano.

Zróżnicowanie SM w XX w. spowodowało rozróżnienie form dyplomacji na:

1)dyplomację tradycyjną

2)dyplomację ad hoc

3)dyplomację konferencyjną lub parlamentarną

2 tendencje w ewolucji form dyplomacji :

-przechodzenie od stos dwustronnych do wielostronnych

-przekształcenie się dyplomacji doraźnej w stałą

Wewn organy państwa:

-głowa państwa

-parlament

-rząd

-szef rządu

-min spraw zagr

-min handlu zagr

-inni ministrowie

Zewn organy państwa:

-przedstawicielstwa dyplomatyczne (stałe i doraźne)

-przedstawicielstwa handlowe

-misje przy org mn

-misje wojskowe

-urzędy konsularne

Współczesne prawo dyplomatyczne opiera się na 3 u.mn:

1)Konwencja wiedeńska o stos dypl 1961

2)Konwencja wiedeńska o reprezentacji państw w ich stosunkach z org. mn o charakterze uniwersalnym 1975

3)Konwencja nowojorska o misjach specjalnych 1969

Wysłanie stałej misji dypl wymaga pewnej procedury:

-mianowanie szefa misji

-uzyskanie agrement

-złożenie przez szefa misji listów uwierzytelniających na ręce szefa państwa przyjmującego

Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwierzchnikiem pracowników placówki dyplomatycznej, do których należy: personel dyplomatyczny, personel administracyjno-techniczny, obsługa misji

Nawiązanie stos dypl z nowym państwem oznacza milczące uznanie tego państwa.

Przywileje i immunitety stałej misji dypl reguluje konwencja wiedeńska z 1961r. obejmują one 4 zakresy :podmiotowy, przedmiotowy, terytorialny i czasowy.

Cele dyplomacji muszą się pokrywać z celami polityki zagranicznej państwa. Cele te to:

-nawiązywanie i utrzymanie kontaktów mn, odnawianie kontaktów zerwanych i zacieśnianie kontaktów rozluźnionych

-reprezentowanie kraju i interesów własnego państwa

-prawidłowe obserwowanie polityki zagranicznej innych państw oraz całej społeczności mn i informowanie rządu o wynikach swej obserwacji (doradztwo i pomoc w procesach decyzyjnych polityki zagr swojego rządu)

-negocjowanie uzgodnień i porozumień

Metody dyplomacji:

a)przyjacielskie - utrzymywanie przyjaznych stosunków, prowadzenie bezpośrednich negocjacji, dobre usługi, mediacja, arbitraż

b)nieprzyjacielskie - stosowanie retorsji, represaliów, presji psychologicznej, nacisku Polit, gróźb itp.

c)neutralne - rutynowe działania dyplomatyczne

Funkcje dyplomacji :

-funkcja symbolicznej reprezentacji

-funkcja politycznej reprezentacji

-funkcja prawnej reprezentacji

-funkcja określająca

-oceniająca

-selekcjonująca

-preskrypcyjna

Współcześnie pojawiła się również tzw dyplomacja prewencyjna (pod rządami G.Busha)dyplomacja prewencyjna zapobiega wszelkim działaniom zagrażającym stabilności, bezpieczeństwu i pokojowi.

17. Gospodarcze instrumenty polityki zagranicznej państwa

1)Całościowe zasoby gospodarcze kraju

1.1.produkty materialne

a)surowce - występowanie stałego dostępu do surowców (Japonia-import prawie wszystkich surowców) -czy surowce są w obszarach trudno czy łatwo dostępnych. - możliwości techniczne, koszty wydobycia

b)żywność - państwa rozwinięte w większości importują żywność, państwa produkujące dużo żywności nie są wysoko rozwinięte

c)urządzenia(maszyny,technologie)

1.2. usługi

a)bankowe

b)turystyczne

1.3. kapitał posiadany przez państwo - udzielanie pożyczek innym państwom, zagraniczne inwestycje

1.4.wiedza naukowo-techniczna

a)wynalazki

b)ilość wykształconych ludzi

1.5.Polityka gospodarcza

-udział procentowy handlu w kształtowaniu dochodów państwa

-import i eksport towarów

2.) Sankcje(negatywne zastosowanie ekonomicznych narzędzi)(Po II wojnie światowej stosuje się sankcje, żeby zapobiec użyciu siły)

a)cele sankcji gosp

-wyegzekwowanie norm prawa mn

-wymuszenie lub powstrzymanie określonego działania

b)cele jakim sankcje gosp mają służyc

-wpłynięcie na zmianę postępowania

-demonstracja swej woli działania do dwóch audytoriów:

=państwa sankcjonowanego

=społeczności mn

-podniesienie prestiżu państwa

-sprawowanie przywódczej roli w systemie

c)formy sankcji

-bojkot towarów

-embargo

-manipulowanie polityką celną (podnoszenie ceł)

-dumping - nieuczciwa konkurencja

-sporządzanie „czarnych list”

-sankcje finansowe : zamrożenie kapitału bankowego, konfiskata aktywów

-manipulowanie pomocą finansową

3) Pomoc gospodarcza

a)rozwojowa - narzędzie manipulowania

b)techniczna - narzędzie manipulowania

c)humanitarna - udzielana doraźnie

18. Organy polityki zagranicznej państwa

Państwo utrzymuje stosunki z innymi państwami i realizuje swoją politykę zagraniczną za pośrednictwem organów, czyli osób reprezentujących państwo i mających ku temu upoważnienie.

Rodzaj i zakres kompetencji organów w państwie określa ustrój i konstytucja.

1)ORGANY WEWNĘTRZNE (mają siedzibę na terytorium państwa)

a)głowa państwa

-najwyższy organ władzy państwowej

-o tym kto jest głową państwa decyduje konstytucja i ona przyznaje mu kompetencje.

-szef państwa może być jednocześnie szefem rządu (np. USA)

-może powoływać rząd (np. Francja)

-może być jednoosobowa (król, prezydent), dwuosobowa (San Marino) kolegialna (Szwajcaria)

-ma pełne, nieograniczone prawo reprezentowania państwa

-może realizować sam politykę zagraniczną państwa lub pełnić tylko funkcje ceremonialne.

-szef państwa jest bezwzględnie nietykalny

b)Parlament

-najwyższy organ władzy państwowej

-kontroluje prowadzenie polityki zagranicznej, stanowi ją i określa kierunki -sejm uchwala ustawy, podejmuje uchwały

c)Rząd (Rada Ministrów)

-jest organem faktycznie określającym kształt stosunków zewn i kierunki polityki zagranicznej państwa

-o kompetencjach decyduje konstytucja

-zawiera umowy wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy

d)minister spraw zagr (np. w USA- sekretarz stanu)

-może prowadzić rokowania dwu i wielostronne oraz podpisywać umowy bez okazywania pełnomocnictwa

-jego oświadczenie pisemne i ustne jest wiążące dla państwa

-utrzymuje stały kontakt z przedstawicielstwami dypl

-towarzyszy głowie państwa i premierowi w czasie oficjalnych wizyt za granicą

e)minister handlu zagranicznego

2)ORGANY ZEWNĘTRZNE (mają siedzibę poza granicami kraju)

a)przedstawicielstwa dyplomatyczne stałe

-są głównym instrumentem realizacji stosunków dwustronnych

-liczba przedstawicielstw dypl jest różna i zależy od pozycji państwa i jego roli

-istotą stałych misji dypl jest to, że są to urzedy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z immunitetów i przywilejów,przebywają stale w państwie przjmującym.

-sposoby ustanawiania i zakańczania misji dyplomatycznej są określone przez prawo dyplomatyczne, a zwłaszcza przez Konwencję wiedeńską o stos dypl z 1961r.

b)przedstawicielstwa dyplomatyczne doraźne (misje ad hoc)

-są to doraźne delegacje wysyłane w celu załatwienia pewnych spraw

-jest to najstarsza forma dyplomacji

-cele misji : Polit (negocjacje, załatwienie spraw spornych, podpisywanie u.mn)

Ceremonialne (uczestnictwo w uroczystościach: koronacje itp.)

Techniczne : rozwiązanie różnego rodzaju problemów specjalistycznych

c)przedstawicielstwa handlowe

-reprezentacja interesów państwa w dziedzinie handlu zagranicznego

-działania na rzecz rozwijania stosunków gosp między dwoma krajami

d)Przedstawicielstwa przy org mn

-utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji

-szybkie otrzymywanie dokumentów i info

-pozwala uzgadniać stanowisko z innymi również między sesjami i posiedzeniami organów

-ważny jeśli chodzi o ochronę interesów państwa

e)misje wojskowe

-głównie nadzór nad wykonaniem i przestrzeganiem u .mn.

-zdarzają się misje o charakterze doradczym lub instruktażowym

f)urzędy konsularne

-ochrona interesów obywateli

-ochrona interesów państwa

-popieranie przyjaznych stosunków między państwami

-reprezentacja skonkretyzowanych interesów państwa i obywateli we wszystkich dziedzinach, które wymagają jego działania i opieki.

19. Globalizm, globalizacja, problemy globalne, procesy globalnego zarządzania

Te pojęcia stosuje się zamiennie,co jest błędem, należy wprowadzić rozgraniczenie

Globalizm - pojęcie najszersze - pewien stan świata, którego cechą jest występowanie więzi współzależności o multikontynentalnym charakterze czy zasięgu

Nie jest tożsamy z uniwersalizmem

Globalizm odnosi się to wymiaru przestrzennego ale i stanu relacji między podmiotami

Uniwersalizm odnosi się do podmiotów, uczestników relacji

Globalizacja - są to dynamiczne zmiany prowadzące do wzrostu poziomu globalizmu

Problemy globalne - negatywne zjawiska pojawiające się w rozwoju współzależności mn, które stwarzają zagrożenia dla społeczności mn

Problemy globalne :

1)groźba zniszczenia ludzkości w wypadku wojny jądrowej

2)ochrona środowiska naturalnego (problem ekologiczny)

3)szybki przyrost ludności w skali globu (problem demograficzny)

4)Problem wyżywienia ludności (problem zwalczania głodu)

5)zagrożenia narkomanią i AIDS i innymi groźnymi chorobami

6)Narastanie rozpiętości pomiędzy krajami szybko rozwijającymi ekonomicznie a krajami słabo rozwiniętymi

7)Terroryzm mn

8)Wzrost przestępczości młodego pokolenia

9)Ogromne zadłużenie wielu państw

Cechy globalizacji :

a)kompresja czasoprzestrzenna - czas i przestrzeń dla niektórych zjawisk nie mają znaczenia np. przepływ idei, poglądów, wartości

b)spadek znaczenia terytorium jako bariery, ale terytorium pod innymi względami jest nadal bardzo istotne - efektem odterytorialnienia jest umiędzynaradawianie tego, co wewnątrzpaństwowe

c)świat staje się „globalną wioską”, a z drugiej strony tendencje odwrotne - dezintegracja i fragmentaryzacja

Zakres przedmiotowy globalizacji:

1)ścieżka gospodarcza globalizacji

2)informacyjna - przepływ informacji

3)ścieżka kulturowa - 2 tendencje - ujednolicanie, a z 2 strony eksponowanie wielokulturowości, odrębności kulturowych

4)ścieżka polityczna - globalizacja zachowań państw, zjawisko globalnego zarządzania

5)ścieżka ekologiczna - globalne zagrożenia ekologiczne

Procesy globalnego zarządzania:

Zjawisko bez jednoznacznej definicji

„Rząd bez rządu” - nie ma nadrzędnej władzy ale istnieją systemy samoregulacji np. pojawienie się reżimów mn

Każdy system zarządzania składa się z :

-zasad instytucjonalizacji zarządzania

-organizacji zarządzania

Istota zarządzania: hierarchiczna sieć zarządzania - instytucje regulują zachowanie i sposób postępowania państw ale nie mogą ich do niczego zmusić

Zarządzanie globalne - zarządzanie niehierarchiczną siecią podmiotów mn i transnarodowych

20. USA po zimnej wojnie bezpieczeństwo

STRATEGIA POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA USA PO ZIMNEJ WOJNIE

rozróżnienie elementów ciągłości i zmiany w tej polityce- nowe „dekoracje”, praktyki i cele niezmienne.

Przywiązanie do doktryn politycznych w polityce zagranicznej:

nurty w ramach polityki zagranicznej od początku zainteresowania polityką zagraniczną

1)utożsamiany z T. Rooseveltem (prezydentem: 1901-1909; republikanin) [nie mylić z F. D. Rooseveltem; demokratą!]

kojarzony z polityką ekspansji, amerykańskim imperializmem (nie koniecznie kojarzonym pozytywnie); realizacja zamierzonych celów w polityce zagranicznej wbrew prawu, a nawet ponad prawem. Wbrew- nie licząc się z prawem, uważają, że cele działania są zbyt szlachetne i dlatego działają ponad prawem; powiązane z przekonaniem o misyjności; manifest Destiny - usprawiedliwienie metod niezgodnych z prawem, np. narzucanie demokracji siłą, ?czy każdy inny ustrój można narzucać siłą?

2)kojarzony z Wilsonem; w warstwie retorycznej odrzucał siłę; odwołania do uniwersalnych wartości demokratycznych; w praktyce inaczej- inna ocena

w państwach Ameryki Łacińskiej- polityka zgodna z wytycznymi Roosevelta= polityka grubej pałki- podkreślenie działania z gotowością użycia siły.

XIXw. Nieustanna interwencja , ostrzeliwanie z okrętów wojennych, „dyplomacja kanonierek”; Wilson doprowadził tą politykę do rozkwitu.

Europa Środkowo- Wschodnia- 14 punktów- konieczność uszanowania praw narodów do samostanowienia.

mąż opatrznościowy, człowiek będący w stanie zaradzić problemom świata, przesycenie idealizmem i działanie w dobrej wierze; gdy zapadła decyzja o przystąpieniu do wojny- akcentował altruistyczne pobudki, aby przywrócić porządek.

Po II wojnie światowej.

- polityka pomiędzy nurtami, albo czerpanie z któregoś z nich.

1)nurt izolacjonistyczny

wyprowadzony z doktryny Monroe (1823); „Ameryka dla Amerykanów”; USA- deklaruje nie mieszać się w sprawy europejskich kolonii na półkuli zachodniej w zamian oczekuje, że Europa nie będzie się mieszała w sprawy wyzwolonych kolonii; czasy wojen napoleońskich- kolonie Hiszpanii i Portugali uzyskały niepodległość, w USA obawiano się, że celem Świętego Przymierza jest rekonkwista - przejęcie wpływów hiszpańskich przez państwa, obawiano się interwencji militarnej; drugi powód- wprowadzenie przez cara Rosji zakazu nie-Rosjanom handlu na terenach ówczesnej Rosji

W 1823 USA nie były potęgą jak w czasie I i II wojny światowej, nie miały wtedy możliwości stawienia czoła Europie, doktryna „wyszeptanego ostrzeżenia”- USA przez 100 lat nie zrobiły nic, aby ją wykonać

doktryny- prezydenckie (władza wykonawcza), ale środki na działanie przeznacza kongres (władza ustawodawcza); nie musiano się zwracać po środki lub nie było takiej potrzeby lub uważali, że nie ma takiej potrzeby.

amerykański izolacjonizm dotyczy tylko Europy

2)nurt internacjonalistyczny

zaangażowanie w sprawy świata, które bezpośrednio nie dotyczą USA; po osiągnięciu pozycji międzynarodowej nie mogły już wrócić do polityki izolacjonizmu.

marsz ku zaangażowaniu- do końca XIX nie wyszli z izolacjonizmu

przełom-1898- wojna z Hiszpanią- przejęcie kontroli na Kubą i zdobycie Filipin (wyjście poza półkulę zachodnią)

wcześniej USA się angażowały, ale ekonomicznie, nie politycznie

krytykowano, bo USA robi to, za co wcześniej krytykowała europejskie mocarstwa, sprzeczność!

USA są krytykowane, gdy podejmują działania z użyciem siły i są krytykowane gdy podejmują działania bez użycia siły.

po II wojnie światowej- gdy nie można było prowadzi polityki izolacjonizmu, prowadzono aktywny internacjonalizm.

kryterium: stosunek nie tyle do tego, czy USA mają się zaangażować, ile do tego, kiedy, na jakich warunkach i jakie siły.

2 nurty:

-unilateraliści- aktywne uczestnictwo, ale przy pomocy własnych sił poza ograniczeniami instytucjonalnymi (np. ONZ); gdy będą za bardzo ulegać innym państwom i organizacjom międzynarodowym, będą przypominać „Guliwera przywiązanego przez liliputy”, nie będą w stanie działać, bo będą ograniczone przez organizacje międzynarodowe.

unilateraliści- pod rządami Bush'a (w doktrynie Bush'a- USA musi zrobić wszystko, aby nie dopuścić by ktokolwiek mógł się przybliżyć do jej potencjału- nie dopuści jak podczas zimnej wojny)

multilateraliści- popierają aktywną współpracę z integracyjnymi organizacjami międzynarodowymi, w obrębie sojuszów; USA mają służy siłą i potencjałem, ale nie dominować ani nie narzucać się (pod rządami Clintona)

pod koniec zimnej wojny- II połowa lat 80-tych pojawił się pogląd reprezentowany przez „deklinistów” (declain= spadek, upadek) - inicjatywa w rywalizacji należy do ZSRR, to ZSRR wygra zimną wojnę, a nie USA; nurt ucichł, gdy zimna wojna zakończyła się zwycięstwem USA; ostatnio nurt się odzywa na nowo.

Pogląd, że potencjał USA zaczyna słabnąc w kategoriach relatywnych (w porównaniu z innymi państwami). Szacuje się, że w przyszłości zaczną go tracić.

Różne koncepcje, które państwo/państwa zajmie miejsce USA, jednak jest to trudne dlatego, żę USA ma silną pozycję w 3 strefach:

-gospodarcza- na podstawie tej sfery ocenia się schyłek epoki mocarstwowej danego państwa. Podstawą hegemonii jest dominacja, a podstawą dominacji jest przewaga jednego państwa nad innymi. Po II wojnie światowej USA dominowały w tworzeniu nowego ładu gospodarczego- Breton Woods, oparcie na amerykańskim dolarze (mającym odpowiednik w złocie) inne państwa to akceptowały

też sytuacja USA w ramach NATO, gdzie została upolityczniona dominacja USA, na którą składa się dominacja i wykorzystanie środków politycznych i militarnych

postawą dominacji jest najpierw przewaga gospodarcza; niepokojące dla USA jest to, że spadają wskaźniki przewagi gospodarczej kraju. Od końca zimnej wojny przewaga USA się kurczy.

Grupa BRIC (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny)- pastwa z gospodarkami wschodzącymi. Państwa te są potencjalnymi rywalami USA. Mają one ogromny potencjał ludnościowy, surowcowy i mają dużą dynamikę. Współpracują one ze sobą. Wciągu ostatnich kilku lat ich rozwój gospodarczy jest szybszy niż przewidywano.

-polityczna- sprawowanie dowództwa politycznego przez państwo; dostawca dóbr publicznych- dobra i wartości, z których każdy może korzystać, ale nie każdy przyczynia się do ich powstania.

np. system bezpieczeństwa- sama ONZ nie może nic zrobić, to konkretne państwa podejmują działania, najczęściej USA; dostarczanie dóbr publicznych jest bardzo kosztowne, może robić to tylko najpotężniejsze państwo. Poza możliwościami i potencjałem państwo musi także przejawiać wolę bycia światowym liderem. USA nie mają konkurentów, bo żadne państwo nie przejawia tej woli.

-militarna- pod tym względem świat jest nadal dwubiegunowy; od zakończenia zimnej wojny przybyło państw posiadających broń jądrową, ale ich ilości są znikome w porównaniu z potencjałem USA i Rosji

zwolennicy aktywnego uczestnictwa w sprawach międzynarodowych

[[[ te nurty będą się ścierały

np. I wojna światowa- najpierw izolacjonizm, potem interwencjonizm, potem powrót do izolacjonizmu

nastroje neoizolacjonistyczne odżyły po zakończeniu zimnej wojny, gdy nie ma imperium zła, czy nie lepiej wróci do izolacjonizmu

podział:

-nurt unilateralny

-nurt multilateralny]]]]

multilateralizm- uważa się, ze nurt ten był rozwijany za prezydentury Bill'a Clintona, jednak nie jest to do końca prawda. W trakcie jego prezydentury USA w 1996 podpisały konwencję o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (która została odrzucona z Busha), jednak z tym samym okresie nie podpisano statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego oraz odrzucono konwencję o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych. Wrażenie prowadzenia polityki multilateralnej sprawia to, ze USA opowiedziały się za rozszerzeniem NATO i nie czyniły przeszkód w sprawie rozszerzenia UE.

Za prezydentury Clintona USA „szukało sobie miejsca” w postzimnowojennym świecie, musiało określić swoją pozycję i to jak korzysta ze swojej potęgi.

próby wykorzystania siły dla społeczności międzynarodowej, które były mizerne: Somalia, Jugosławia (zła współpraca w UE)- wnioski, ze USA nie musi być podporządkowane komuś.

D. Rumsfeld- nie koalicja określa misję, ale misja określa koalicję

doktryna Clintona- na końcu prezydentury- (jak u Nixona wnioski) istota- USA sami nie mogą, ani nie powinny zajmować się rozwiązywaniem wszystkich konfliktów ani wszędzie, ale tylko tych, gdzie cele są precyzyjne i ważne dla polityki USA!

G. Bush- zwrot ku unilateryzmowi Clinton był skuteczny w polityce reakcyjnej, reagował na wydarzenia, ale ich nie kształtował,

Bush- na początku jego prezydentury można było dostrzec dylemat w jego polityce, potem ataki z 11 IX 2001 rozwiały wątpliwości. Były uzasadnieniem obsadzenia administracji neokonserwatystami. Powrót do polityki z czasów Reagana- polityki twardej i militarystycznej.

Podstawy doktrynalne doktryny Bush'a wykluwało się stopniowo w kilku wystąpieniach; podstawowe elementy:

1)nie dopuścić, aby jakiekolwiek państwo mogło przybliżyć się potencjałem- wyścig zbrojeń sam ze sobą, ogromne wydatki

2)wojna z terroryzmem- oberwało się administracji, bo terroryzm nie może być celem ani podmiotem, bo jest techniką walki; tarcia w administracji- realiści-np C. Rice- optowali za zmianą na walkę z Al-Kaidą; z biegiem czasu zaczęto uściślać i zawężać- nie tylko walczono z grupami terrorystycznymi, terrorystami, ale też z państwami współpracującymi i wspierającymi terroryzm, stworzono tzw. „oś zła”- Syria, Irak, Iran, Libia (2002); „z nami albo przeciwko nam”

USA jako imperium dobra

3)tzw. wojna prewencyjna; uderzenia prewencyjne i działania wyprzedzające- najpierw używano tych pojęć zamiennie, ponieważ granica między nimi jest cienka, płynna. Należy mieć rozwinięty wywiad, aby jest stosować.

Okazało się, że zapewnieniu bezpieczeństwa mogą służyć:

-siły zbrojne

-wywiad

-dyplomacja

Takie określenie przez USA środków zwiększyło nieufność do zasadności stosowania siły przez USA.

Rozwijano.... , za największe i najważniejsze uznano połączenie terroryzmu i rozprzestrzenianie broni masowej zagłady. Zastanawiano się czy to połączenie było przypadkiem czy już wcześniej planowano podjęcie działań zbrojnych przeciwko Irakowi.

doktryna polityczna, ale została zmilitaryzowana, a dopiero po doświadczeniach wojny w Iraku zaczęto wprowadzać środki dyplomatyczne. „Nation buldin”- tworzenie, kreowanie struktur władzy od podstaw- Irak, Afganistan. Okazało się, ze jest to przedsięwzięcie niemożliwe do zrealizowania.

Przejawy realizowania doktryny- budowanie koalicji chętnych po 11 IX- „grzecznie odmówiono” starym sojusznikom z NATO i starano się pozyskać do koalicji Indie i Pakistan- koalicja ad hoc.

Amerykańska polityka zagraniczna w innych rejonach świata

zjawisko regionalizmu- multiregionalizmu i interregionalizmu.

stopień zaangażowania znajduje odzwierciedlenie w amerykańskiej hierarchii celów, potrzeb i interesów w danej części świata np. wobec Bliskiego Wschodu- w trakcie zimnej wojny ważny dla USA z powodu złóż ropy naftowej; dla ZSRR, pomimo że sąsiadował z państwami tego regionu, był ważny nie z powodu złóż, ale z powodu dużego zainteresowania USA. W innych regionach zainteresowanie USA ewoluuje i jest zmienne, dotyczy to głównie Azji i Ameryki Łacińskiej.

Ameryka Łacińska- obszar wpływów USA, ekskluzywna strefa wpływów (wykluczająca, tylko USA i nikt z zewnątrz; poza Kubą będąca od lat 50-tych pod wpływem ZSRR) ; Ekskluzywność została nadszarpnięta w latach 70-tych, następnie stosunki gospodarcze z państwami Ameryki Łacińskiej nawiązały państwa europejskie i azjatyckie. Przyspieszenie nastąpiło po 1986 roku, gdy do UE wstąpiły Hiszpania i Portugalia (uważane za adwokatów państw południowoamerykańskich). Wprowadzenie rządów demokratycznych w Ameryce Łacińskiej było również skutkiem wymagania przez UE demokracji.

gdy USA zaczęły tracić ekskluzywną rolę w Ameryce Łacińskiej, pojawiła się „inicjatywa Busha (seniora) dla Ameryk”, która mówiła, że cała Ameryka od północy do południa powinna zostać objęta strefą wolnego handlu, (by USA mogły sprostać konkurencji gospodarczej innych państw. Pojawiły się 2 duże bloki gospodarcze mogące zagrozić USA- UE, Azja, jako przeciwwaga dla nich powstał trzeci blok- NAFTA. Był to pierwszy traktat o strefie wolnego handlu skupiający zarówno państwa rozwinięte jak i nierozwinięte.

Polityczny wymiar współpracy USA z Ameryką Łacińską- strefa bezatomowa obejmująca całą Amerykę (poza USA)

wyrasta rywal- Brazylia- państwa Ameryki Łacińskiej zaczęły traktować ją jako konkurencyjny punkt odniesienia, wzrasta rola tego państwa jako mocarstwa.

Azja- państwa Pacyfiku- APEC też USA i Kanada;

zagęszcza się współpraca USA i Japonii- państwa te czekają, co zrobi Korea- czy będzie rozwijać program nuklearny, czy jest to próba odstraszenia USA od zmiany reżimu na siłę (jak w Iraku).

21. ZSRR system bezpieczeństwa

płaszczyzny analizy:

1)terytorium- wielkość, całość morfologiczna, pomimo tego nadal Rosja jest największym państwem; terytorium zmniejszyło się nieznacznie na skutek rozpadu ZSRR.

Rosja zawsze była „okrakiem” między Europą (25%) a Azją (75% terytorium)

nierównomierna gęstość zaludnienia - ponad 95% na obszarach południowych, na północy (ponad połowa terytorium) ok 5% ludności (trudne warunki klimatyczne);

¾ ludności żyje w części europejskiej

sprawa roszczeń terytorialnych

cechy morfologiczne terytorium:

6)% powierzchni kraju zajmują tereny rolniczo nieprzydatne (tajga, tundra), ziemie nadające się pod uprawę zajmują 8-10% dlatego Rosja jest jednym z największych importerów zboża; zaletą dużego terytorium jest ogromna baza surowcowa, nie tylko ropa naftowa i gaz ziemny.

rozpad ZSRR- skutki- Rosja utraciła ciągłość terytorialną, np. Obwód Kaliningradzki (to bezpośrednie sąsiedztwo było na początku problemem dla Polski)

integralność terytorialna- Federacja składa się z wielu części składowych- 89 podmiotów, z czego 21 to republiki. Władze sprzeciwiają się działalności separatystycznej, bo wywołałoby to falę roszczeń i działań z użyciem siły, np. Czeczenia. Obecnie najbardziej zapalne części to: Czeczenia, Inguszetia, obszar wołżańsko-uralski, rejon Syberii-Republika Tuwijska (Tuwy)/

2)najbliższe sąsiedztwo

sąsiedztwo na lądzie- 14 państw, morskie granice z USA i Japonią; długość granic lądowych- powyżej 20 tys. km (tylko Chiny mają dłuższą)

po rozpadzie ZSRR, Rosja „odziedziczyła” kwestie sporne np. flota czarnomorska i dostęp do Krymu, oraz bliską zagranicę-Europa Środkowo-Wschodnia)

Rosja uznawana jest za państwo kontynentalne (USA za państwo kontynentalno-morskie), bo znajduje się na obszarze kontynentu, pomimo bezpośredniego dostępu do wielu mórz musi korzystać z obszarów kontrolowanych przez inne państwa, ponieważ morza ją otaczające zamarzają okresowo, są zamknięte lub pół-zamknięte.

3)usytuowanie w skali regionalnej i globalnej

wymiar globalny- czynniki określające globalne położenie

sąsiaduje z 5 państwami lub tworami międzynarodowymi:

UE

Chiny

NATO

USA

Japonia

znajduje się na styku 3 wielkich kultur:

-zachodniej

-islamskiej

-wschodnioazjatyckiej

głęboko koalicji antyterrorystycznej, ale z innych motywów niż USA- traktuje udział nie jako misję, lecz jako usprawiedliwienie dla działań przeciwko ruchom separatystycznym traktując je jako grupy terrorystyczne, np. Czeczenów

Rosja musi znaleźć sobie nowe miejsce na świecie, wypracować nowy status po utracie statusu supermocarstwa. Wśród wyznaczników statusu supermocarstwa Rosja posiada duże terytorium, dużą liczbę ludności i potencjał nuklearny, jednak w sprawach gospodarczych zaliczana jest do grupy gospodarek wschodzących i chce odbudować swoją dawną pozycję.

Aktywnie zabiegała do zaliczenia jej do grupy G7, o której częściej się mówi G8, a nie G7 i Rosja.

Aktywne zabieganie o wejście do WTO.

WNP- przestrzeń postradziecka- aktywna polityka

nie zawsze udaje się kontrolować wydarzenia- np. wybory na Ukrainie w 2004

kierunki orientacji w polityce zagranicznej

1)opcja euroatlantycka-

zwolennik- Jelcyn, początkowo nawiązywanie do tradycji historycznych- współpracy Rosji, ZSRR i Rosji carskiej z zachodem

europeizacja Rosji po zakończeniu zimnej wojny, częściowo byłą to reakcja obronna ; „partnerstwo strategiczne z USA”

zwiększenie współpracy w ramach KBWE i współpracy z NATO (miało to ograniczony wymiar i Rosja nie wyrażała zgody na rozszerzenie). Rosja proponowała pozostawienie Europy Środkowo-Wschodniej jako krzyżujących się opcji bezpieczeństwa i nie włączanie go do struktur NATO.

2)opcja euroazjatycka- wykorzystanie ….cywilizacji rosyjskiej, współpraca w zależności od chwili ze wschodem lub zachodem; Rosja jako pomost między kontynentami i cywilizacjami

Federacja Rosyjska angażuje się we współpracę z byłymi republikami i państwami azjatyckimi, ale robi to bardziej gospodarczo niż politycznie.

3)opcja pośrednia

obecnie aktywna jest koncepcja dynamicznej równowagi- wykorzystanie tego, co jest w tym momencie do wykorzystania, przewaga, koncentracja środków i zasobów, aby odzyskać pozycję mocarstwową.

22. Zimna wojna ( pojęcie, przyczyny, etapy, konsekwencje zakończenia)

Zimna wojna to termin, określający stan stosunków między USA a ZSRR oraz ich sojusznikami, ukształtowany po II Wojnie Światowej. Często też definiowany jako stan pośredni między wojną a pokojem lub jako zaprzeczenie wojny gorącej, czyli walki zbrojnej. Stan ten - charakterystyczny dla bipolarnego, dwublokowego systemu międzynarodowego był metaforycznym określeniem napiętych i wrogich stosunków między państwami o różnych i przeciwstawnych systemach politycznych. Każda strona odrzucała preferowany przez przeciwnika system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Zimnowojenna rywalizacja przebiegała w płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej oraz militarnej. Ważnym narzędziem tej rywalizacji była propaganda. Mimo kilku niebezpiecznych kryzysów nie doszło nigdy w czasie jej trwania do bezpośredniego starcia zbrojnego między mocarstwami. Zimna wojna to przeplatające się stany wzmożonej wrogości, napięcia i kryzysów ze stanami odprężenia.

Przyczyny :

-rozpad koalicji antyhitlerowskiej

-czynniki ideologiczne (kapitalizm vs socjalizm)

-różnice polityczne, sprzeczności i konflikty między mocarstwami. Głównie objawiały się w polityce wobec Niemiec co doprowadziło do utrwalenia podziału kraju, zgodnie z granicą stref okupacyjnych

-ekspansjonizm ZSRR

-czynniki geostrategiczne - strefy wpływów

Początek: przemówieniem Winstona Churchilla w Fulton z 5 marca 1946 roku, gdzie polityk ten powiedział: „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna dzieląc nasz Kontynent” Churchill opowiedział się za stawieniem przez Zachód oporu komunizmowi.

ETAPY:
1)Lata 1945-47 - kształtowanie się przesłanek konfrontacji

-załamywanie się współpracy Wielkiej Koalicji

-5.III.1946 wystąpienie Churchilla

-Plan Marshalla 1947

-doktryna Trumana 1947

-Doktryna Kennana (powstrzymywania) 1947 !!!!!!!

2)Lata 1948 - 1953 narastanie zimnowojennej konfrontacji

-I kryzys berliński 1948-49

-podział Niemiec 1949

-utworzenie NATO 1949

-powstanie Chińskiej Republiki Ludowej

-wojna koreańska - 1950-1953

-śmierć Stalina

3) 1954-1962

-powstanie Układu Warszawskiego 1955

-II kryzys berliński - 1958-61

-doktryna Kennedy'ego 1961

-Sojusz dla postępu 1961

-Zatoka Świń

-Kryzys kubański 1962.

4) 1963 - 1969 faza kształtowania się przesłanek odprężenia

-doktryna Breżniewa 1968

-Założenie gorącej linii między USA a ZSRR

- układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej z 1963 roku.

-Układ o nieproliferacji broni jądrowej 1968

-interwencja USA w Wietnamie w latach 1965-1973.

5)Lata 1970-1979 to faza określana jako „era detenete”, czyli odprężenie.

-SALT1 1972

-wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe

-konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

-rok naftowy 1973

-doktryna Forda (Pacyfiku) 1975

-interwencja radziecka w Afganistanie 1979-89

-doktryną Nixona 1970

-doktryna Sonnenfelda 1976

-doktryna trilateralizmu - lata 70te

- 1979 porozumienie SALT II.

6)Lata 1980 - 1985 „nowa zimna wojna”.

-kryzys systemu komunistycznego

-doktryna Cartera

-zaostrzenie konfrontacji między Wschodem a Zachodem, przerwano dialog rozbrojeniowy

7)LATA 1986 - 1991

-polityka pierestrojki

-GŁASNOST

-zjednoczenie Niemiec

-rozwiązanie ZSRR 1991

Konsekwencje :

-upadek komunizmu

-rozpad ZSRR

-wprowadzenie demokracji w krajach Europy wschodniej

-eksploatacja kosmosu

-traktaty o ograniczeniu zbrojeń atomowych i konwencjonalnych

-integracja zachodnioeuropejska

-proces dekolonizacji

-zawiązanie NATO

-ukształtowanie stref wpływów

-niebezpieczeństwo wybuchu III wojny światowej

-różnice w rozwoju między krajami wschód-zachód

-problemy gosp i Polit w krajach postkomunistycznych

-problemy w budowie nowego ładu mn

-izolacja Kuby

-powstanie klubu atomowego

-ogromnie rozwinięty wyścig zbrojeń

23. Nowy Ład Międzynarodowy ( definicja pojęcia, uwarunkowania Ładu Międzynarodowego, scenariusze Nowego Ładu Międzynarodowego, rola mocarstw i organizacji międzynarodowych w budowie Nowego ładu Międzynarodowego)

Ład mn jest wypadkową stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami. Jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych. Obecnie główny akcent został przesunięty na negocjacje, poszukiwanie kompromisów, uznanie reguł prawa mn i zawartych układów. Niebezpieczeństwo globalnego konfliktu zostało usunięte, trwają jednak w różnych miejscach konflikty lokalne. Był ład mn jałtański, był zimnowojenny. Obecnie zaczyna się mówić o ładzie postzimnowojennym lub nowym ładzie mn. W rzeczywistości na świcie nie ma ładu, bo trwają liczne konflikty i wojny. Oczywiście w przenośni można mówić, że kształtuje się nowy ład, stan stosunków między państwami.

W czasach nowożytnych kilkakrotnie ustanawiano nowy ład mn

-pokój westfalski 1648 (ład westfalski)

-kongres wiedeński 1815 (ład wiedeński)

-konferencja wersalska (ład wersalski)

Cechą powojennego ładu mn była koncentracja siły Polit i militarnej wokół 2 ośrodków, które uzyskały status przywódczy (USA i ZSRR) Pozostałe składniki systemu dwubiegunowego były podporządkowane swoim liderom

Względna równowaga sił między blokami opierała się na parytecie strategiczno-militarnym i polityce odstraszania. Wschód i Zachód próbowały osłabić przeciwnika, żadna ze stron nie przekroczyła granicy i nie dopuściła do bezpośredniego starcia zbrojnego. Wielopłaszczyznowa rywalizacja przeszła do historii jako zimna wojna - konfrontacja między 2 systemami Polit i gosp - kapitalizmem(zachód) socjalizmem(wschód)

Zimna wojna była przez kilkadziesiąt lat główną treścią SM, zakończyła się wraz z załamaniem systemu dwubiegunowego. Poprzedził je kryzys i destrukcja światowego komunizmu. Swoją działalność zakończyły RWPG oraz Układ Warszawski. Upadł Związek Radziecki. Przestało funkcjonować 1 z 2 ogniw systemu dwubiegunowego.

Scenariusze nowego ładu mn:

Zimnej wojny nikt nigdy nie wypowiedział ani nie zakończył, nie zwołano konferencji pokojowej, na której ustalono by nowy porządek mn. Dlatego tak trudno jest określić jak nowy ład mn mógłby wyglądać. Jest kilka koncepcji

1)Nowa Pentarchia - nawiązuje do sytuacji z XIX w., zakłada, że najbardziej doskonały jest system, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać równowagę Polit i militarną, nie dopuszczają do wyeliminowania ze sceny mn innych państw. Taką nową pentarchię mogłyby stworzyć : USA,Chiny, Japonia, Rosja i UE.

2) PAX Consortis - policentryczna wersja nowego ładu. Założenie, że po upadku ZSRR osłabieniu ulegnie też drugi biegun. MA to związek z ewentualną rezygnacją USA z dominującej pozycji w świecie. Po powrocie do polityki izolacjonizmu USA stałyby się 1 z wielu członów systemu równorzędnych partnerów. Wszyscy w jednakowy sposób ponosiliby odpowiedzialność za mn pokój i bezpieczeństwo.

3) PAX Nipponica - założenie, że Japonia stanie się największą potęgą gosp i osiągając pozycję supermocarstwa przejmie dominację w świecie. Jest to wizja dość odległa (Japonia jako hegemon) bo nie dysponuje ona potencjałem nuklearnym.

4)Bigemonia - opiera się na założeniu zdynamizowania współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. USA stanowiłyby potęgę militarną, Polit i ekon, a Japonia potęgę gosp.

5)System unipolarny

Rola mocarstw w budowie nowego ładu na przykładzie USA

Po upadku ZSRR - jednego z 2 biegunów systemu bipolarnego, i zakończeniu ładu zimnowojennego USA utrzymały prymat w świecie. W miejscu dotychczasowego partnera wytworzyła się geopolityczna próżnia. Roli drugiego bieguna nie są zdolne wypełnić inne mocarstwa i potęgi regionalne.

USA zadeklarowały, że nie chcą narzucać światu PAX Americana i gotowe są do rozwoju PAX Universalis, zakładającego wszechstronną współpracę. Jednak PAX Universalis również wymaga przywództwa i wydaje się, że na razie tę rolę mogą spełnić tylko USA..

Supremacja USA umożliwia tworzenie nowego porządku mn. Jednak to „ostatnie supermocarstwo” światowe stoi przed wieloma wyzwaniami

Rola organizacji na przykładzie ONZ

System mn wymusza na ONZ prowadzenie operacji pokojowych i stosowanie mechanizmów bezpieczeństwa zbiorowego (przykład: operacja w Zatoce Perskiej w 1991)

Utworzono specjalny sztab wojskowy. Każdy członek ONZ musi dostarczyć Sekretarzowi Gen. Listy oddziałów wojskowych, które może w razie potrzeby oddać do dyspozycji ONZ Powołanie takich sił wojskowych może usprawnić podejmowane operacje pokojowe.

Zadania ONZ w formowaniu nowego ładu:

-utrzymywanie pokoju i rozwiązywanie sporów

-rozbrojenie, kontrola i redukcja zbrojeń

-popieranie bardziej celowego kierowania gospodarką światową

-rozwój i przestrzeganie prawa mn i praw czł

24. Doktryny wojenne i obronne supermocarstw i ich wpływ na stosunki międzynarodowe

Doktryna wojenna :przyjęty oficjalnie przez kierownictwo Polit i wojskowe państwa lub koalicji państw zespół idei, poglądów, wytycznych określających koncepcje wojny, metody jej prowadzenia oraz kierunek przygotowań wojskowych

Doktryny USA:

-doktryna 2,5 i 1,5 wojny

W ramach „realistycznego powstrzymywania” w latach70. USA planowały uzyskanie gotowości do prowadzenia „1,5 wojny” czyli jednej wielkiej wojny w Europie lub Azji i jednej małej wojny lokalnej w różnych regionach świata. Wielka wojna miała być prowadzona nawet z użyciem środków masowego rażenia, a mała wojna z użyciem klasycznych form walki.

Było to odejście od doktryny 2,5 wojny czyli

-jednej w Europie

-jednej w Azji

-małej w innych częściach globu

Doktryna powstrzymywania Zwana doktryną Kennana od nazwiska autora

Opublikowana w 1947r.

. Postulowała ona długookresowe, cierpliwe, acz zdecydowane powstrzymywanie rosyjskich tendencji ekspansywnych” co miałoby wymagać prowadzenia polityki z „pozycji siły” . Koncepcja ta bazowała na podziale świata na dwie strefy wpływów i odpowiedzialności USA za utrzymanie pokoju na świecie.

Doktryna zmasowanego odwetu została opracowana w 1954 r. przez Johna Fostera Dullesa, sekretarza stanu. Była militarnym odpowiednikiem politycznej doktryny powstrzymywania.

Zakładała użycie przez USA broni jądrowej w celu totalnego unicestwienia ZSRR w wypadku zainicjowania przez niego konwencjonalnego konfliktu zbrojnego, tzn przekształcenie potencjalnego konfliktu konwencjonalnego w totalną wojnę termojądrową(„zmasowanego odwetu”)

Doktryna ta składała się z 2 etapów(koncepcji):

Koncepcja Tarczy i Koncepcja Miecza:

Doktryna szybko przestała być aktualna (ZSRR stworzył potężne lotnictwo strategiczne i poczynił postępy w technice rakietowej)

Elastycznego reagowania 1961

Nowa strategia wojenna opracowana przez gen. Maxwella Taylora.

ZSRR nie tylko miał przewagę w klasycznych formach walki ale i przełamał monopol USA na broń jądrową. Doktryna ta polegała na rozbudowie rozmaitych rodzajów sił zbrojnych i nastawieniu na prowadzenie różnych rodzajów działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem wojen ograniczonych i działań przeciwpartyzanckich.

Doktryna ograniczonej wojny jądrowej Cartera została wprowadzona w 1980 r. Ograniczony charakter wojny jądrowej opierał się na zaatakowaniu tylko wybranych celów na terytorium Związku Radzieckiego - ośrodki decyzyjne, centra administracyjne oraz miejsca, w których znajdowała się broń jądrowa. W ten sposób Stany Zjednoczone zamierzały pozbawić nieprzyjaciela możliwości skutecznego odwetu i obrony.

Taka taktyka wojenna oznaczała, że USA od koncepcji reagowania na ewentualny konflikt, przeszła do koncepcji pierwszego uderzenia i powstrzymywania skutków odwetu przeciwnika.

Kontynuacja tej nowej polityki wojennej widoczna jest w doktrynie ograniczonej wojny jądrowej Reagana (1981-1987) Zakładała ona prowadzenie konfliktu jądrowego tylko na obszarze Europy, bez ryzyka przekształcenia go w konflikt globalny lub przeniesienia na teren USA. Wzbudziło to sprzeciw ze strony europejskich sojuszników Stanów Zjednoczonych, jednak doktryna została przyjęta.

Stany Zjednoczone zaczęły przygotowywać się do zaskakującego pierwszego uderzenia jądrowego na obiekty wojskowe wroga w razie konfliktu zbrojnego w Europie. Wówczas znacznie zwiększono budżet wojskowy oraz rozbudowano potencjał militarny USA i ich sojuszników - działanie takie możemy zaobserwować do dnia dzisiejszego -casus Tarczy Antyrakietowej na terenie sojuszniczej Polski i pomoc zbrojna sił koalicyjnych w Iraku.

Doktryna Dullesa - 1949 - doktryna wypierania ZSRR z rejonów znajdujących się pod jego kontrolą w wyniku II wojny światowej. Chodziło głównie o państwa Europy Wschodniej. Wypieranie miało być dokonywane nawet b. radykalnymi środkami (np. groźba znalezienia się na krawędzie wojny)

Doktryna okrążania ZSRR - Doktryna USA polegająca na oplataniu terytorium ZSRR i Chin siecią dwu- i wielostronnych paktów polityczno-wojskowych z udziałem USA. („Paktomania Eisenhowera”)

25. Wyścig zbrojeń po II wojnie światowej ( definicja, przyczyny, uczestnicy, konsekwencje)

Definicja:

Wyścig zbrojeń jest to wzmożona rywalizacja w dziedzinie militarnej przejawiająca się wykorzystaniem postępu naukowo-technicznego do ilościowej i jakościowej rozbudowy środków służących prowadzeniu działań zbrojnych. Charakterystyczną cechą wyścigu zbrojeń jest jego zasięg. Uczestniczą w nim wszystkie regiony i większość państw. W wyścigu zbrojeń uczestniczyły po II wojnie państwa Wschodu i Zachodu oraz państwa neutralne i niezaangażowane, nie należące do żadnych bloków wojskowych. W rezultacie wyścig zbrojeń uzyskał wymiar globalny, a następnie został rozszerzony na przestrzeń kosmiczną. Tylko nieliczne państwa (Islandia, Kostaryka) nie utrzymują sił zbrojnych.

Przyczyny wyścigu zbrojeń:

-chęć osiągnięcia przewagi nad przeciwnikiem

-chęć niedopuszczenia przeciwnika do osiągnięcia przewagi

-państwo chce mieć możliwość pokonania przeciwnika jeśli dojdzie do konfliktu zbrojnego

Państwa zbroiły się od zawsze, jednak po II wojnie światowej pojawiły się nowe cechy ilościowe i jakościowe. Zmieniły się też rodzaje zagrożeń.

Do II wojny światowej głównym zagrożeniem była agresja z zewn, dzisiaj państwa stoją przed różnymi zagrożeniami, np. atakami terrorystycznymi. Myślano, że im państwo dysponuje większym potencjałem militarnym, tym jest bezpieczniejsze, okazało się to fikcją. Przykładem może być atak na WTC 11 września.

Nowe cechy ilościowe - w wyścigu zbrojeń uczestniczą wszystkie regiony i większość państw

Nowa cecha jakościowa - pojawienie się broni jądrowej, broni masowej zagłady (A,B,C)

Dwutorowość wyścigu zbrojeń

a)broń masowego rażenia (A,B,C)

b)broń konwencjonalna

Konsekwencje :

-państwa przeznaczają coraz większe środki finansowe na zbrojenia

-paradoksalnie zamiast zwiększać bezpieczeństwo, to je zmniejsza

-groźba użycia broni masowego rażenia staje się realna

-negocjacje rozbrojeniowe, podpisywanie układów ograniczających zbrojenia

-w czasie zimnej wojny tylko USA i ZSRR miały broń jądrową, teraz ma ją 5 stałych członków RB, Indie i Pakistan od 1998r. RPA miała ale zrezygnowała, Izrael (jego władze nigdy nie potwierdziły ani nie zaprzeczyły posiadania takiej broni)

-tworzenie stref bezatomowych

26. Proliferacja broni jądrowej i konwencjonalnej oraz sposoby jej ograniczania

Proliferacja (z łac.) rozrastanie się czegoś, gwałtowny rozwój.

BROŃ JĄDROWA

Proliferacja broni jądrowej oznacza zwiększanie się liczby państw dysponujących własną bronią jądrową. Nie będzie przejawem proliferacji sytuacji, gdy np. USA instaluje swoją broń w swojej bazie w Niemczech - bo to USA zdecyduje kiedy jej użyc.

Procesowi doskonalenia broni jądrowej służą przeprowadzane z nią doświadczenia.

Pierwszy w świecie wybuch bomby atomowej - 1945 w USA na poligonie wojskowym

Monopol USA na broń atomową złamał ZSRR w 1949 r

WB - 1952

Fr - 1960

Chiny - 1964

1974 Indie przeprowadziły doświadczenie atomowe „w celach pokojowych”

Pakistan również dołączył do „klubu atomowego”

RPA - w latach 80. próba na O.Indyjskim. Zrezygnowała z posiadania broni jądrowej w 1990.Zniszczyła całą dokumentację techniczną.

Izrael - władze Izraela nigdy nie potwierdziły ani nie zaprzeczyły posiadania, ale uważa się, że dysponuje bronią jądrową.

Doświadczenia z bronią jądrową negatywnie wpływają na proces rozbrojeniowy.

Sposoby ograniczania:

1)układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT) podpisany w 1968 r. - początkowo USA, ZSRR, WB, dziś 189 państw (Indie, Pakistan, Izrael nie są stronami)

Istota traktatu :

Podział na 2 gr : państwa atomowe i państwa nieatomowe.

-Państwa atomowe zobowiązują się, że nie użyją tej broni przeciwko państwom nieatomowym.

-W razie gdy państwo nieatomowe zostanie zaatakowane przez państwo atomowe, które nie jest str konwencji, zostanie mu udzielona pomoc.

-Mocarstwa będą udzielały pomocy technicznej, przekażą technologię, ale do celów cywilnych i pod kontrolą.

-Mocarstwa atomowe same z czasem się rozbroją

2) porozumienie o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą

3) Tworzenie stref bezatomowych - geograficznie określony obszar, na którym zakazuje się produkowania, magazynowania, testowania, stosowania i tranzytu broni jądrowej i środków jej przenoszenia

1959 - traktat , który denuklaryzuje Antarktykę

1967 -A.Ł.

1985 - Pacyfik

1995 - Azja Pd-Wsch

1996 - Afryka wraz z przyległymi wyspami

1992 - Mongolia

BROŃ KONWENCJONALNA

Natomiast proliferacja broni konwencjonalnej wiąże się z rozbudową ilościową i jakościową swego potencjału zbrojnego.

Coraz większy wpływ na silę militarną państwa wywiera nowoczesna technika, niektóre państwa posiadają bardzo rozbudowane armie. Na koniec XX w. czołową gr państw dysponujących największym ilościowym potencjałem konwencjonalnych sił zbrojnych były: Chiny, USA, Rosja, Indie

W rozwoju jakościowym armii zaznaczyło się przechodzenie od tradycyjnej triady sił militarnych(lądowe,morskie,powietrzne), stanowiących siły konwencjonalne, do formacji wyposażonych w broń nuklearną.

Broń konwencjonalna jest trudniejsza do kontrolowania. 2 tory :

-oficjalny handel bronią

-czarny rynek, nielegalny handel bronią

Sposoby ograniczania:

-utworzenie w 1992 Międzynarodowego Rejestru Transferów Uzbrojenia Konwencjonalnego-przynależność dobrowolna, rejestr przy ONZ, państwo, które sprzedaje broń powinno zgłosić ile,komu i jakiej sprzedaje. Państwo kupujące - ile,jakiej i od kogo kupuje.

-działalność tzw „Nowego Forum” 1995

Państwa zobowiązały się, że sprzedając broń będą zwracały uwagę na świadectwo końcowego użytkownika - do jakiego regionu ją dostarczają.

27. Etapy dialogu rozbrojeniowego po II wojnie światowej i jego rezultaty

1)Pierwszy etap rokowań rozbrojeniowych 1946-1985.

W każdym etapie występują różne fazy rozbrojenia. Rezultatem pierwszego okresu są porozumienia, których celem jest ograniczanie wyścigu zbrojeń i ustalenie reguł i form kontroli mn nad realizacją przyjętych postanowień

-lata 1946-52 bezskutecznie działały 2 komisje : Energii Atomowej i Zbrojeń Konwencjonalnych. Obie komisje rozwiązano i na ich miejsce powołano w 1952 r. Komisję Rozbrojeniową w ramach RB

-Lata 1952-69

-1961powołano Komitet Rozbrojeniowy 18 państw z siedzibą w Genewie; w kolejnych latach jego skład powiększał się

-układ o nieproliferacji broni jądrowej (NPT) podpisany w 1968 r. razem z porozumieniem o zakazie prób z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą(`63)

-układ w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej 1967

-utworzenie strefy bezatomowej w A.Ł. 1967

Wszystkie te porozumienia tworzyły warunki do dalszych negocjacji rozbrojeniowych

Faza 1969-72 b.ważna ze względu na prace Komitetu Rozbrojeniowego oraz umowy dwustronne USA-ZSRR

- konwencja o zakazie badań, produkcji i magazynowaniu broni bakteriologicznych(biologicznych) i toksyn i o ich niszczeniu 1972

-26.V.1972 podpisano w Moskwie porozumienia SALT1. Był to układ bezterminowy o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej oraz tymczasowe porozumienie o niektórych środkach ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych.

KOLEJNA FAZA

-W I 1975 rozpoczęła się kolejna runda negocjacji SALT II. Po prawie 5 latach rokowań podpisano nowy układ . W 1979 podpisano w Wiedniu porozumienie SALT II składające się z 3 dokumentów:

a)układ między ZSRR a USA o ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych

b)protokołu do układu obowiązującego do 1981

c)wspólne oświadczenie o zasadach i głównych kierunkach dalszych rokowań

-1973 porozumienie o zapobieganiu wojnie nuklearnej

-rokowania wiedeńskie

Ostatnia faza - 1980-1985

-nowa runda negocjacji rozbrojeniowych w Genewie(wznowienie negocjacji SALT, określone z inicjatywy Ameryki START)

-podpisanie w 1981r. konwencja o zakazie i ograniczeniu stosowania niektórych broni konwencjonalnych

II etap rokowań rozbrojeniowych

Drugi etap rozpoczął się w 1986 .Zawarto kilka porozumień, których celem ma być eliminowanie określonych rodzajów broni, zakazanie badań, produkcji i składowania i nakaz niszczenia posiadanych zapasów. Na przełomie 85/86r. doszło do pewnej poprawy w stosunkach radziecko-amerykańskich.

-1986 Plan Gorbaczowa - propozycja likwidacji do 2000r. broni jądrowej. Propozycja zakładała 3 etapy realizacji planu.

-przełomowe znaczenie miało spotkanie prezydenta USA Ronalda Reagana i przywódcy radzieckiego Michaiła Gorbaczowa w Rejkiawiku w 1986r. Rozmowy wykazały, że istnieją szanse na szybkie uzgodnienie porozumień o redukcji zbrojeń eurostrategicznych i strategicznych.

-Plan Jaruzelskiego (1987)

W 1987 rozpoczęła się nowa faza w rokowaniach rozbrojeniowych

-ZSRR składa propozycję „podwójnej opcji zerowej”

-1987 po raz 1 zawarto układ o redukcji uzbrojenia.(Układ INF)

-Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (1992)

-1992 wejście w życie traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE)

Sygnatariuszami były państwa NATO, byłego Układu Warszawskiego i państwa powstałe po rozpadzie ZSRR

-1992 zawarto układ o istotnych ograniczeniach stanów osobowych sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1A)

1993 w Moskwie prezydenci USA i Rosji podpisali kolejny traktat o redukcji i ograniczeniu ofensywnych zbrojeń strategicznych START II

Etapy redukcji uzbrojenia:

1)zakończony w XI 1993 - wszystkie państwa zredukowały o 25% posiadany sprzęt i uzbrojenie. Azerbejdżan i Armenia nie zadeklarowały swoich stanów posiadania

2)drugi etap zakończony w XI 1994 - poziom redukcji - 60% (A i A - to samo)

3)trzeci etap zakończony w XI 1995 większość państw przekazała info o wypełnieniu wszystkich zobowiązań traktatowych (nie było wśród nich: Azerbejdżanu, Armenii, Rosji i Białorusi)

29. Polska polityka zagraniczna po 1989 roku ( uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne, cele i zasady, sposoby realizacji, rola małych i wielkich państw we współczesnych stosunkach międzynarodowych)

Cele i zasady od 1989

-wejście Polski do UE i NATO

-dążenie do wejścia w skład stabilnego systemu bezpieczeństwa (współpraca z OBWE,NATO,UZE)

-utrzymywanie przyjaznych stos z sąsiadami

-prowadzenie takiej polityki zagr, która będzie skoordynowana z partnerami na wschodzie i zachodzie

-zachowanie tożsamości kult i dziedzictwa kulturowego

-dązenie do redukcji sił zbrojnych i uzbrojenia w Europie

-zapewnienie bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa

-zapewnienie maksymalnie sprzyjających warunków mn dla rozwoju wewn we wszystkich dziedzinach.

-sprawna integracja z UE

-wspieranie demokratyzacji wschodnich sąsiadów bez ingerencji w ich sprawy wewn

-dalsze uczestniczenie w rozbudowie form współpracy regionalnej

-intensywne rozwijanie stos gosp ze wszystkimi liczącymi się państwami świata

Zasady:

-polityka państw jest zmienna

-uwzględnienie potrzeby wspierania Polonii zagranicznej

Uwarunkowania wewn i zewn po 1989

-upadły bloki wojskowe(m.in. Układ warszawski)

-zagrożenie wojną globalną stało się przeszłością

-nadal toczą się konflikty i spory (wcześniej uśpione)

-występuje zjawisko nacjonalizmu i szowinizmu

-rozwinęła się na dużą skalę przestępczość i terroryzm

-wewn warunki rozwoju uległy polepszeniu

-rozszerzenie demokratyzacji we wszystkich dziedzinach życia

-wprowadzenie gospodarki rynkowej

-kraj uzyskał pełną niezależność i suwerenność

-uwaga ukierunkowana na rozwój, porządkowanie gospodarki, rozwój cywilizacyjny kraju

-troska o rozwój przyjaznych stos z sąsiadami

-Polska ma uregulowane stosunki wojskowe ze wszystkimi sąsiadami oraz z wieloma innymi państwami

-potencjalne zagrożenia:

=nacisk Polit ze strony innych państw lub państwa, posługujących się metodami Polit,gosp, psychologicznymi

=długotrwała destabilizacja na Wschodzie, powodująca np. masowy napływ uchodźców

=załamanie stabilizacji gosp i Polit

Sposoby realizacji :

-polska musi uwzględnić 3 przedziały czasowe i realizować interesy kraju w krótkim dystansie czasu, średnim i długoterminowym.

-Polska polityka zagraniczna unika 2 skrajności:

1. przesadna wiara w nieograniczone możliwości wpływania przez nasz kraj na bieg wydarzeń mn, w spełnianie przez Polskę misji dziejowej, szczególnie pośrednika między wschodem a zachodem

2. postawa bierności, przystosowanie się do tego co się dzieje, niedostrzeganie realnych możliwości na wpływanie na syt mn, przekonanie, że za Polskę jej sprawy załatwią inni.

Polityka polska zagraniczna musi uwzględnić 4 wymiary terytorialne:

Globalny

Kontynentalny

Regionalny

-stosunki dwustronne, głównie z sąsiadami

ROLA WIELKICH I MAŁYCH PAŃSTW

Polska jest państwem średniej wielkości i wywiera duży wpływ w tej części Europy, w której leży.

W systemie mn małe i średnie państwa odgrywają dużą rolę. W sytuacji demokratycznych stosunków liczą się głosy nawet małych państw. Nie wszystko mogą załatwić wielkie mocarstwa.

Każde państwo powinno powinno podejmować decyzje zgodne z własnym interesem. Dobre stosunki z dużymi państwami nie muszą pozbawiać inicjatywy.

Każde państwo może zajmować 1 z 3 możliwych pozycji:

1)czynna, funkcjonalna na rzecz współpracy

2)dysfunkcjonalna, wyrażająca brak woli współpracy

3)neutralna, niezajmowanie stanowiska

30. Rola ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego ( zasady funkcjonowania, teoria a praktyka, operacje pokojowe ONZ, współdziałanie z organizacjami regionalnymi w tym zakresie

Zasady funkcjonowania:

-wspólna akcja ogółu zorganizowanych państw w obronie ofiary agresji, niezależnie od tego czy napastnik jest członkiem organizacji czy też zaatakował z zewn.

-całkowity zakaz wojny i agresji (zakaz groźby użycia siły i jej użycia)

-naturalne prawo do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony w razie napaści (nawet prawo samoobrony jest ograniczone do czasu, zanim RB nie przedsięwzie odpowiednich środków.

-członkowie zobowiązali się to współdziałania w sprawach utrzymania mn pokoju i bezpieczeństwa

-zobowiązanie regulowania sporów pokojowymi sposobami rozwiązywania sporów

RB może wezwać strony do rozstrzygnięcia sporu takimi środkami, gdy uzna je za konieczne. Pewne uprawnienia dot spraw pokoju i bezpieczeństwa ma też ZO, jednak to RB posiada wyłączne kompetencje dot podjęcia decyzji zmierzających do rozwiązania sporu mn

-scentralizowanie decyzji o zastosowaniu sankcji w gestii RB (mogą to być środki zapobiegawcze lub środki przymusu bezpośredniego)

-możliwość użycia sił zbrojnych na podstawie planów opracowanych przez RB za pomocą Wojskowego Komitetu Sztabowego. Komitet pomaga RB w sprawach wojskowych.

Podsumowując, 3 główne zasady funkcjonowania:

1)zakaz stosowania siły i groźby jej użycia

2)obowiązek regulowania sporów mn środkami pokojowymi

3)stosowanie środków zbiorowych wobec agresora

Teoria a praktyka:

Skuteczne funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa ONZ jest uwarunkowane zgodnym działaniem wielkich mocarstw. Zimna wojna utrudniała współdziałanie, a czasem je uniemożliwiała.

Wielkie mocarstwa wielokrotnie stosowały prawo weta w sprawach nieproceduralnych, uniemożliwiając np. zastosowanie sankcji (Karta uzależnia funkcjonowanie systemu bezpieczeństwa od jednomyślnego głosowania wszystkich stałych członków RB)

Weto ma charakter absolutny, blokuje każdą decyzję. Do 1960 korzystał głównie ZSRR później mocarstwa zachodnie

1950 uchwalono rezolucję „Zjednoczeni dla pokoju” - nowa procedura stosowania środków zbiorowych. Umożliwia zwoływanie w ciągu 24h sesji nadzwyczajnej ZO gdy zachodzi zagrożenie pokoju lub akt agresji, a RB wskutek braku jednomyślności nie wykonuje swego podstawowego obowiązku.

Decyzją ZO utworzono Międzysesyjny Komitet Zgromadzenia Ogólnego NZ (Małe Zgromadzenie) w 1947r. Komitet był bojkotowany przez państwa bloku wschodniego jako sprzeczny z postanowieniami Karty NZ, która nie przewiduje żadnego organu działającego między sesjami ZO.

Operacje pokojowe ONZ

Postanowienia Karty NZ przewiduje użycie środków niemilitarnych(ekon i Polit) np.:

-zerwanie stosunków gosp

-zerwanie komunikacji kolejowej, morskiej, lotniczej itp.

-zerwanie stosunków dypl

Coraz częściej RB dysponuje tzw środkami pokojowymi tworzonymi w celu wyciszania konfliktów lub przywracania pokoju. Wymaga to zgody państw biorących udział w konflikcie oraz państw dostarczających swe jednostki wojskowe i ewentualnie państw tranzytowych.

Siły tego mogą używać broni tylko w samoobronie.

Operacje pokojowe nie mają wyraźnego umocowania prawnego w Karcie NZ, w przeszłości

Podnoszono kwestię ich legalności.Obecnie istnieje consensus do co prawa ONZ przeprowadzania misji pokojowych.

Do akcji pokojowych ONZ zaliczane są operacje wspierające pokój, które obejmują następujące działania:

-peace-keeping(operacje pokojowe bez użycia siły, cel:kontrolowanie zawieszenia broni)

-agrgravated peace-keeping(operacje mające na celu przestrzeganie zawieszenia broni, w razie potrzeby z użyciem siły)

-peace enforcement - operacje wojskowe z użyciem siły lub groźbą jej użycia w celu wymuszenia stosowania ustaleń ONZ

Po zimnej wojnie zakres celów i zadań operacji wojskowych uległ rozszerzeniu-

-misje w celach przywrócenia pokoju i bezpieczeństwa

-rozbrojenie walczących przeciwników

-sprawowanie kontroli nad przebiegiem wyborów

-ewakuacja ludności

-pomoc humanitarna

-kontrola przestrzegania praw człowieka

-szkolenie miejscowych oddziałów wojska i policji.

Wciągu całego okresu swej działalności ONZ przeprowadziła ponad 30 operacji pokojowych, używając sił zbrojnych albo korzystając z usług obserwatorów wojskowych

Współdziałanie z org regionalnymi:

Do zadań org regionalnych należy pokojowe regulowanie sporów lokalnych zanim trafią one do RB. RB może ingerowac w każdej fazie sporu.

W razie napaści na jednego z członka org regionalnej, akt ten zostaje uznany za agresję przeciwko wszystkim pozostałym, a to implikuje obowiązek niesienia pomocy zaatakowanemu państwu, włącznie z użyciem siły zbrojnej.

Zastosowanie środków przymusu przez org regionalne wymaga zgody RB

Obowiązkiem org regionalnych jest stałe informowanie RB o wszelkich działaniach podjętych lub zamierzonych w celu utrzymania mn pokoju i bezpieczeństwa.

Istnieje kilka org mn, których statuty nawiązują bezpośrednio lub pośrednio do Karty NZ:

-Liga Państw Arabskich 1945

-OPA 1948

-OJA 1963

Systemy bezpieczeństwa tych org różnią się stopniem zależności od ONZ

Org regionalne traktuje się dzisiaj jako mechanizm uzupełniający system ONZ.

31. Środki budowy zaufania i bezpieczeństwa- pojęcie, geneza, ewolucja, znaczenie

Środki budowy zaufania są częścią składową środków zmniejszania ryzyka niespodziewanej napaści, zmniejszania nieufności i niepewności wynikającej z braku wiedzy co do intencji partnerów w SM podejmujących działania wojskowe podczas pokoju.

Służą one właściwej interpretacji i zrozumieniu poczynań innych członków oraz eliminują poczucie zagrożenia zrodzonego z nieuzasadnionej podejrzliwości.

Cel(znaczenie):

- ograniczanie zagrożeń,

-obniżanie poziomu rywalizacji wojskowej,

-likwidacja źródeł i przyczyn napięć i konfliktów.

-umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie

-powstrzymywanie się w stos wzajemnych od groźby użycia siły i jej użycia

Nie prowadzą one jednak do zmniejszania potencjałów wojskowych państw.

Geneza: Idea tworzenia środków budowy zaufania zaczęła się kształtować w latach 50.

1 inicjatywa : konferencja Wielkiej Czwórki Genewa 1955 - dyskutowano nad bezpieczeństwem europejskim. Prezydent Eisenhower przedstawił propozycję ZSRR wymiany map, urządzeń wojskowych i zezwolenia na fotografowanie z powietrza urządzeń wojskowych na ich terytoriach. ZSRR odrzuciła propozycję.

2 próba : John Kennedy 1958

3: 1962

Proces poszukiwania środków mogących stworzyć atmosferę wzajemnego zaufania przyspieszył kryzys karaibski1962

1962 ustanowiono bezpośrednią łączność między Moskwą, a Waszyngtonem.

1971 - podpisanie porozumienia ZSRR USA w sprawie środków zmierzających do zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej

1972 -Moskwa- podpisano porozumienie o zapobieganiu incydentom na morzu otwartym i w przestrzeni powietrznej nad nimi

1973 -Waszyngton- porozumienie o zapobieżeniu wojnie nuklearnej

1)Środki budowania zaufania w Europie - „Pierwsza generacja”

Środki budowy bezpieczeństwa zostały uznane jako oddzielny, niż rozbrojenie problem, ale związany z wojskowymi i politycznymi aspektami bezpieczeństwa

Zachód chciał „najpierw zaufanie, potem rozbrojenie” Wschód na odwrót

1975 przyjęto w Helsinkach Akt Końcowy KBWE. Ważną częścią tego aktu jest dokument w sprawie środków budowy zaufania. Sprecyzowano w Akcie końcowym 5 środków budowy zaufania:

=uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych

=uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych

=uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk

=wymiana obserwatorów

=inne środki budowy zaufania

W 1979 dodano kolejne środki zaufania :

-uprzedzanie o większych ćwiczeniach wojsk lotniczych morskich i innych przeprowadzanych na terytorium określonym w Akcie Koncowym KBWE

-nieprzeprowadzanie manewrów wojskowych z większą liczbą żołnierzy niż 40-50 tys.

-nierozszerzanie ugrupowań militarno-polit w Europie

2. Druga generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa

1984 Państwa NATO proponowały listę 6 środków budowy zaufania do rozpatrzenia

Dzień później także państwa Układu Warszawskiego przedłożyły oficjalny dokument zawierający propozycje w sprawie środków budowy zaufania.

1984 również państwa neutralne i niezaangażowane przedstawiły swoją listę

Uzgodniono treść dokumentu konferencji sztokholmskiej w sprawie środków budowy zaufania (1986).

Środki uzgodnione na konferencji sztokholmskiej nie bez powodu uznaje się za środki „drugiej generacji” Przyjęte środki są bowiem obligatoryjne i politycznie wiążące. A Akt Końcowy KBWE jest tylko polityczną deklaracją intencji. Środki te nazywane są drugiej generacji również dlatego, że ich zakres przedmiotowy został rozszerzony.

W latach 90. konsekwentnie tworzono system ŚBZB. Podpisywano wiele dokumentów:

-Dokumenty wiedeńskie 1990, 1992,1994

-dokument berlińskiego spotkania KBWE 1991

-dokument helsiński „Wyzwanie czasu przemian” 1992

-Dokument budapeszteński „Ku prawdziwemu partnerstwu w nowej erze” 1994

-ustalono też „Kodeks postępowania w dziedzinie Polit-wojskowych aspektów bezpieczeństwa” Budapeszt 1994

Konferencja wiedeńska 1990 - państwa przyjęły szczegółowe ustalenia dotyczące ŚBZB

Ustalona jest również nowa generacja ŚBZB przyjęta w dokumencie wiedeńskim z 1994 r.

32. Spory i konflikty międzynarodowe ( systematyka, przyczyny, stosowanie siły w regulowaniu sporów, pokojowe rozwiązywanie sporów

Systematyka sporów i konfliktów :

1) -Spory dot. Tzw żywotnych interesów pańswa i zagrażające utrzymaniu mn pokoju i bezpieczeństwa (tzw spory kwalifikowane)

-spory nie zagrażające mn bezpieczeństwu i pokojowi (spory „zwykłe”)

2) Ze względu na podłoże i charakter

-spory polityczne (kryteria zakwalifikowania sporu jako politycznego: interesy Polit, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp.)

-spory prawne( ich ocena opiera się na określonej normie prawa mn) Status STSM z 1920 do sporów prawnych zaliczył:

a)spory wynikające z wykładni umowy

b)każda kwestia prawa mn

c)ustalenie faktu stanowiącego naruszenie prawa mn

d)rodzaj i zakres odszkodowania należnego za pogwałcenie zobowiązań mn

różnice między tymi rodzajami sporów nie są często zbyt ostre, dlatego ustalenie, czy spór ma charakter Polit czy prawny nastręcza wiele trudności. Często mamy do czynienia ze sporami polityczno-prawnymi.

3) -konflikty werbalne (protest, sprzeciw,groźba)

-akcje konfliktowe (zerwanie stos dypl, demonstracja siły lub jej użycie)

4)- konflikt mn (walki 2 lub więcej podmiotów prawa mn)

-konflikt nie mający charakteru mn (tylko 1 str ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową)

5)Na podst kryterium celu konfliktu wyróżniamy konflikty:

-obronne

-antykolonialne

-narodowowyzwoleńcze

-konflikty w walce o prymat lub przeciwko niemu w sferze ekon, Polit, religijnej i innych

6)ze względu na sposoby prowadzenia działań wyróżniamy:

-wojny na lądzie

-na morzu

-w powietrzu

-wojny z użyciem środków biol, chem, nuklearnych

7) Inny podział:

-wojny z uzyciem sił konwencjonalnych

- -||- niekonwencjonalnych

8)Z uwagi na zasięg teryt:

-lokalny

-światowy

9)na podst. Innych kryteriów:

-regularne

-partyzanckie

-domowe

-interwencyjne

-ograniczone

Przyczyny sporów i konfliktów mn:

1. Różnice między państwami, niejednorodność współczesnego świata (wielkość teryt, potencjał demograficzny i ekon, różne ustroje Polit i kierunki obranych dróg rozwoju)

2. Podział państw na gospodarczo rozwinięte i zacofane (podział pokrywa w dużej mierze z podziałem Północ-południe)

3. Powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku likwidacji systemu kolonialnego

4. Partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekon, ugrupowań Polit i militarnych

5. Różna interpretacja postanowień zawartych w u.mn

6. Współzawodnictwo i rywalizacja

7. Przedmiotem sporu bywają terytoria i granice, spór może być pogłębiony przez czynnik narodowy lub etniczny

8. Dążenie do uzyskania dominującej pozycji w danym regionie

9. Sprzeczności na tle interesów Polit, ekon i militarnych

10. Zbrojenia

11. Negatywne stereotypy etniczne i narodowe

12. Wierzenia religijne (mogą być przyczyną tzw „świętych wojen”)

Stosowanie siły w regulowaniu sporów mn:

-od zakończenia II wojny do zakończenia zimnej wojny liczba konfliktów zbrojnych na świecie 150-450. Najbardziej wyniszczające to m.in. wojna w : Korei, na Bliskim Wschodzie, Iraku-Iranie,Afganistanie, Algierii.

Wojna o Biafrę - szczególne okrucieństwo

W arsenałach 22 państw znajduje się broń chemiczna, niektóre państwa użyły tej broni, np.

-USA -wojna w Korei (1951-53)

-Francja - wojna w Algierii (1957)

-USA - wojna w Wietnamie

-Irak - czterokrotnie, przeciwko Iranowi, Kurdom, szyitom, wojskom sprzymierzonym w Zatoce Perskiej

Od zakończenia II wojny światowej wybuchało do kilkunastu konfliktów zbrojnych rocznie.

Rok 1988 - nie wybuchła na świecie ani jedna wojna(pierwszy raz od 30 lat)

1989 -inwazja USA na Panamę

1990 - Irak dokonał podboju Kuwejtu

1991 - wojna w zatoce perskiej

1998 - wojna erytrejsko-etiopska

1998 uległ nasileniu konflikt między Pakistanem, a Indiami,które już 3-krotnie prowadziły ze sobą wojnę Jest to niebezpieczne, zwłaszcza, że obie strony dysponują bronią jądrową

Niestabilna jest również sytuacja w regionach niektórych państw zamieszkałych przez Kurdów, którzy dążą do utworzenia własnego państwa w Kurdystanie

Pokojowe rozwiązywanie sporów mn

Członkowie ONZ są zobowiązani do regulowania sporów mn wyłącznie środkami pokojowymi. Mają szukać rozwiązania konfliktu na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do org lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych.

Katalog sposobów regulowania sporów (Karta NZ) wymienia:

-rokowania bezpośrednie - Chodzi o dojście do kompromisu, tak aby żadne państwo nie czuło się po tych rokowaniach przegrane. Rokowania prowadzą upełnomocnieni przedstawiciele państw, mogą być prowadzone w ramach wymiany not dypl

-wielostronne rokowania dypl

-dobre usługi lub mediacja - gdy między stronami jest zbytnie napięcie lub gdy nie utrzymują ze soba stosunków dypl, państwo trzecie może zaproponować swą pomoc, która może być udzielona z własnej inicjatywy lub na prośbę stron. Takiej misji może podjąć się państwo, org mn, osobistość Polit. (dobre usługi - państwo trzecie jest tylko pośrednikiem; mediacje - aktywny udział państwa trzeciego)

-możliwość powołania mn komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu

-koncyliacja, czyli postępowanie pojednawcze

Wszystkie przedstawione wyżej propozycje nie mają charakteru wiążącego dla stron

33. Likwidacja systemu kolonialnego po II wojnie światowej ( rola II wojny światowej w procesie, treść KNZ w tym zakresie, etapy działalności ONZ dotyczące dekolonizacji, etapy dekolonizacji)

Likwidacja systemu kolonialnego to dekolonizacja. II wojna światowa była ważnym elementem jeśli chodzi o podłoże dekolonizacji.

- II wojna światowa - przyczyniła się ona do wzrostu świadomości społecznej i narodowej w koloniach, państwa kolonialne biorące udział w wojnie prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności. Doprowadziło to do szerokiego zainteresowania się problemem walki o niepodległość.

- wojna pozwoliła zetknąć się ludności z państw kolonialnych z nowoczesną cywilizacją techniczną, nieznanymi wytworami techniki i technologii europejskiej. Poprzez wojnę zdobywali oni wiedzę o świecie, nabywali umiejętności organizacyjnych i technicznych, uczyli się politycznego myślenia. Zdobyte doświadczenie i wiedza przydały się później w prowadzeniu własnej walki narodowowyzwoleńczej.

- wojna spowodowała rozwój ekonomiczny krajów kolonialnych, budowano tam zakłady przemysłowe, linie komunikacyjne itp.

- upadek stereotypu o wyższości rasy białej(czarni w II wojnie walczyli ramię w ramię z białymi, czasem nawet czarni dowodzili białymi)

Etapy dekolonizacji :

1) Pierwszy etap (lata 1945-1955) W tym okresie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i jedno afrykańskie. Niektóre z tych państw uzyskały niepodległość w wyniku walki zbrojnej (np. Indonezja i Wietnam w 1945 r.)

Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu(Indonezja) w 1955r., na której opowiedziano się za szybką likwidacją systemu kolonialnego oraz poparto walkę narodowowyzwoleńczą narodów i krajów zależnych.

2) Drugi etap dekolonizacji trwał od połowy lat 50. do połowy lat 60. Wtedy też proces dekolonizacji był najbardziej dynamiczny - 42 państwa uzyskały niepodległość, z czego 30 w Afryce. W samym 1960r. niepodległość uzyskało 17 państw, dlatego też ten rok jest nazywany w historii „rokiem Afryki”.

Większość z tych państw uzyskała niepodległość w drodze pokojowej, jednak są i takie, które musiały swą niezależność wywalczyć, np. Algieria, która przeżyła 8 lat krwawego powstania narodowego zanim uzyskała niepodległość.

Bardzo ważnym wydarzeniem tego etapu dekolonizacji była deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960r.

3) Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60., a zakończył w roku 1975.

Wtedy to rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie i imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Rozpad imperium portugalskiego przyśpieszyły walki narodowowyzwoleńcze w koloniach i „rewolucja goździków”. Niepodległość uzyskało blisko 30 krajów.

4) Czwarty etap dekolonizacji - rozpoczął się w 1976 r. trwa do chwili obecnej.

W tym etapie najważniejsze były problemy Namibii zaanektowanej bezprawnie przez Unię Południowej Afryki(teraz: RPA) oraz problem ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dotyczyło to również wysp i archipelagów Oceanu Indyjskiego, Pacyfiku oraz Atlantyku

Treść karty NZ w tym zakresie:

Kolonializm jest sprzeczny z Kartą NZ, jest zaprzeczeniem praw czł. ONZ widzi konieczność szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach.

Rozdział XI Karty NZ - Deklaracja w sprawie obszarów nie rządzących się samodzielnie

- członkowie ONZ mający kolonie uznają, że interesy ludności tych obszarów są najważniejsze, zobowiązują się do popierania dobrobytu tej ludności

- zapewnić im postęp w dziedzinie Polit, gosp, społ i oświatowej

-sprawiedliwie traktować

-rozwijać samorząd i wspomagać rozwój wolnych instytucji Polit.

-umacniać mn pokój i bezpieczeństwo

-zachęcać do badań naukowych, rozwijać współpracę

Rozdział XII mówi o mn systemie powiernictwa, który jest utworzony w celu administracji i kontroli obszarów. 3 rodzaje teryt włączonych do systemu powiernictwa :

- były tereny mandatowe LN

- tereny państw zwyciężonych w wojnie

- tereny koalicji zwycięskiej, które zostaną dobrowolnie oddane do systemu powiernictwa

Pomimo stwierdzenia, że kolonializm jest sprzeczny z Kartą NZ, mn system powiernictwa sankcjonował jednak kuratele kolonialną nad pewnymi obszarami.

ONZ odegrała istotną rolę w dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji. Można tu wyróżnić 3 etapy likwidacji kolonializmu:

1)1946-55 ZO ONZ ustaliło zakres i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne. Od '49 ONZ uzyskało prawo badania tych informacji i podejmowania uchwał oceniających syt w koloniach - oznaczało to możliwość sprawowania kontroli mn nad teryt niesamodzielnymi.

Działalności ONZ nie sprzyjała postawa państw zachodnich, które obstawały przy założeniach „planu pokoju”(Plan for the next 20 years) z 1952r., który przewidywał przygotowanie obszarów niesamodzielnych do niepodległości dopiero po 1972r.

2)Lata 1956-59 - zwiększenie fali emancypacyjnej krajów kolonialnych i wzrost aktywności ONZ. ZO ustaliło swoje kompetencje do ustalania kiedy istnieje a kiedy ustaje obowiązek przekazywania informacji z obszarów niesamodzielnych. Oznaczało to ustalenie, czy dany obszar rzeczywiście uzyskał niepodległość

3)od 1960 - cel ONZ to całkowita likwidacja kolonializmu jako sprzecznego z Kartą NZ. 14.XII.1960 ONZ uchwaliło Deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym

-prawo do samookreślenia i samostanowienia

-prawo do swobodnego rozwoju społ, kult, gosp, naukowego

- wezwanie do szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach

1966 - Mn Pakt Praw Obywatelskich I Polit. - wszystkie narody mają prawo do samostanowienia

34. Regionalizm w stosunkach międzynarodowych ( pojęcie i istota regionalizmu, przesłanki regionalizmu, regionalizm po zimnej wojnie)

Regionalizm są to wszelkiego rodzaju formy współpracy mn w postaci różnego rodzaju sojuszy i związków integracyjnych państw położonych blisko siebie geograficznie. Regionalizm to również współdziałanie państw w ramach określonego terytorium, związanych wspólnotą interesów.

Regionalizm wyraża się w:

-dążenie do współpracy wzajemnej i rozszerzanie jej

-zaspokajanie potrzeb i interesów poprzez udział w regionalnej współpracy

-wykształcanie się świadomości regionalnej

4 funkcje regionalizmu:

a)integrująca - rozwijanie różnego rodzaju więzi (ekon, gosp, Polit, społ, kult)

b)porządkująca - regulacja, utrzymanie równowagi w systemie regionalnym i nadanie mu tożsamości, ciągłości i skuteczności

c)przymuszająca - zmuszanie uczestników do określonych zachowań indywidualnych i zbiorowych, posiadanie pewnych zobowiązań

d)dynamizująca - dzięki współpracy regionalnej państwa dynamicznie się rozwijają, chcąc wyrównać swój poziom z poziomem państw lepiej rozwiniętych.

Państwa dążą do systemu regionalnego poszukując najbardziej efektywnych form współpracy. Podstawą jest dążenie do maksymalnego zaspokojenia swych potrzeb i interesów. Rozwój regionalizmu jest odbiciem przekonania, że państwo nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić wszystkich swoich potrzeb i interesów. Podstawą takiej współpracy są wspólne potrzeby i interesy państw, które wciąż wzrastają

Regionalizm polega na:

-usuwaniu barier dotyczących komunikowania się społeczeństw regionalnych

-tworzenie regionalnych norm i zasad prawa mn

-układy służące zapewnieniu mn pokoju i bezpieczeństwa

-powoływanie do życia org regionalnych

Regionalizm po zimnej wojnie

Po zimnej wojnie zaszyły w systemie mn ogromne zmiany, trzeba było wypracować nowe reguły ładu mn, określić rolę org mn w nowych warunkach, pojawiło się nowe rozumienie bezpieczeństwa narodowego i mn itp.

Po zimnej wojnie mamy do czynienia z zanikiem dwubiegunowości i szeroko rozumianą globalizacją procesów.

Badacze rozróżniają „stary” regionalizm i „nowy” regionalizm

Stary podporządkowany był zimnej wojnie, był inspirowany z zewn i narzucany z góry, inspirowany wymogami globalnej równowagi sił i był kontrolowany przez mocarstwa. „Nowy” regionalizm zależy tylko od czynników występujących na danym obszarze.

3 przesłanki „nowego” regionalizmu:

-nowe tendencje rozwoju z gospodarce światowej - liberalizacja, znoszenie barier w handlu mn, przepływ kapitału, usług, towarów, ludzi, szybki postęp technologiczny. Gospodarkę światową charakteryzują 2 cechy; elastyczność i globalizacja

-Zmiany w stosunkach Północ-Południe - do końca lat 70. - konfrontacja i rywalizacja, potem kraje północne zaczęły współpracować z południowymi, rozpoczął się regionalizm opierający się na współpracy państw rozwiniętych z nierozwiniętymi. P. rozwinięte dostarczają kapitał i technologie, a państwa nierozwinięte - siłę roboczą

-Zmiana podejścia USA do regionalizmu - w czasie zimnej wojny USA preferowały unilateralne podejście do gospodarki światowej, miały wystarczającą przewagę ekon-technologiczną. Od poł lat 80. - zmiana, podpisanie umowy o wolnym handlu z Izraelem, Kanadą, utworzenie NAFTA

Po zimnej wojnie nastąpiła również zmiana w relacji polityka-ekonomika w SM

Nastąpiło zwiększenie roli czynnika ekon. Kosztem czynnika Polit i militarnego.

Dominacja geoekonomiki nad geopolityką.

35. Główne okresy rozwoju stosunków międzynarodowych w Ameryce Łacińskiej ( cezury, dominujące tendencje, doktryny, rola USA, najważniejsze wydarzenia)

W.Dobrzycki wyodrębnia następujące etapy w rozwoju SM w A.Ł:

1)Proces kształtowania się państw latynoamerykańskich (1810-1840)

Charakterystyczne dla tego okresu są próby stworzenia regionalnego ładu politycznego na podstawie jedności hispanoamerykańskiej. Koncepcje te opracował głównie Simon Bolivar, a próbował je wcielić w życie Kongres Panamerykański w 1826r. Założenia:

-powstanie regionalnego związku państw hispanoamerykańskich w formie federacji, konfederacji czy systemu wiecznych sojuszy

- stopniowa integracja Hispanoameryki i demonstrowanie jedności na zewn.

-skodyfikowanie zasad prawnych, które stanowiłyby podstawę systemu hispanoamerykańskiego (np.: regionalne prawo azylu dypl, pokojowe rozwiązywanie sporów- wysiłki grupy z Contadory)

-dążenie do tego, by hispanoameryka była zdolna przeciwstawić się kolonializmowi europejskiemu

Obok tendencji unifikacyjnych były również tendencje dezintegrujące, m.in. zjawisko caudillismo(jednoosobowe, autorytarne przywództwo i kult silnego przywódcy rządzącego twardą ręką)

Pierwsze przejawy zainteresowania USA młodymi republikami. Z jednej strony solidarność z nowopowstałymi państwami, z drugiej próby ekspansji (np. doktryna Monroe'ego z 1823 r. „Ameryka dla Amerykanów”. Doktryna, która w zamierzeniu miała być podstawą dominacji USA na półkuli zachodniej)

2)Okres umacniania niepodległości przez kraje regionu i okres dominacji europejskiej (1840-1880)

Mocna pozycja WB i Fr, które zastąpiły Hiszpanię.

2 doktryny:

-Benito Juareza - 1856 - dla zachowania pokoju konieczne jest poszanowanie swoich praw i odrębności i prawa każdego narodu do ustanowienia takiego porządku, jaki uważa za właściwy

-Carlosa Calvo - 1868 - państwo nie może się godzić na odpowiedzialność za straty poniesione przez cudzoziemców w wyniku wojny domowej czy powstania, bo to wprowadziłoby nierówne traktowanie cudzoziemców i obywateli. W praktyce doktryna ta oznaczała równość obywateli i cudzoziemców wobec prawa

Częściowe zahamowanie ekspansji USA w regionie (z powodu wojny ameryk-meksykańskiej, a potem wojny domowej w USA 1861-65)

3)Okres dominacji systemu panamerykańskiego (1880-1930)

Intensywniejsze zaangażowanie gospodarcze USA w regionie (np. inwestycje wzrosły 5-krotnie) i wypracowanie nowej polityki wobec A.Ł. Aby zapobiec interwencji europejskiej w regionie w celu wymuszenia spłaty długów, prezydent T.Roosevelt ogłosił w orędziu do Kongresu, że USA będą prewencyjnie ingerować w wewn sprawy sąsiadów z Pd., aby nie dopuścić do uzależnienia ich od Europy i osłabienia wpływów USA.(dyplomacja „grubej pałki”)

Administracja prezydenta Tafta przesunęła akcent z interwencji zbrojnej na „dyplomację dolarową” polegała na użyciu środków finansowych do wzmocnienia polityki.

Wymienione wyżej posunięcia stanowiły elementy koncepcji panamerykanizmu, będącej wyrazem solidarności republik amerykańskich oraz dominacji USA.

USA przystąpiły do przekształcania A.Ł w zwartą strefę swoich wpływów.

Wpływy USA w regionie wzrosły dodatkowo po podpisaniu w 1901 traktatu Hay-Pauncefote(WB zrzekła się roszczeń do współkontrolowania Przesmyku Panamskiego)

Dominacja USA w regionie została uznana przez mocarstwa europejskie, co zostało podkreślone w Pakcie Ligi Narodów (1919). Mocarstwa uznały doktrynę Monroe'ego za porozumienie regionalne, którym doktryna nigdy nie była. Była ona jednostronnie narzucona przez USA.Okres ten sprzyjał uzależnianiu A.Ł. od centrów świata kapitalistycznego.A.Ł. stała się miejscem ekspansji kapitału zagranicznego, umacniając tym samym peryferyjny status Latynoameryki w gospodarce światowej. Blivarowska koncepcja została zastąpiona tezą o jedności państw regionu pod przywództwem USA

1. Okres panamerykanizmu zmodyfikowanego (1930-1960)

2 etapy : do II wojny i po jej zakończeniu. Oba etapy wymusiły zmianę systemu panamerykańskiego, najpierw ze względu na nadciągającą wojnę, a później ze względu na nowy układ sił po jej zakończeniu. Prezydent F.Roosevelt zrezygnował więc z polityki grubej pałki na rzecz doktryny dobrego sąsiedztwa (1933-45; zasady: nieinterwencja,nieingerencja,wzajemność - liberalizacja stosunków wzajemnych i większa autonomia A.Ł.) Konieczna była konsolidacja półkuli Zach. W obliczu wojny, jak również z powodu trudności pogodzenia przez USA własnego interwencjonizmu z krytyką interwencjonizmu japońskiego w Mandżurii.

W tym okresie została sformułowana doktryna

Trumana(1947) i

plan Marshalla(1947)

1947 podpisano w Rio de Janeiro Międzyamerykański Traktat o Pomocy Wzajemnej (traktat z Rio) - oznaczało to utrzymanie A.Ł. jako strefy wpływów USA.

1948 uzupełniono system ogólnoamerykański o Org. Państw Amerykańskich podpisując tzw Kartę bogotańską.

Do II wojny A.Ł. była głównym partnerem USA w SM, to po wojnie była 1 z elementów światowej równowagi sił.

USA chciały wciągnąć A.Ł. do konfrontacji Wschód-Zachód na swoją stronę. Chciały pozyskać państwa A.Ł. dla swej doktryny powstrzymywania komunizmu.

Kolejne rezolucje były przyjmowane przez A.Ł. bez entuzjazmu. A.Ł. oczekiwała pomocy gosp. w zamian za poparcie strategii Polit USA

USA lekceważyły nasilające się nastroje antyamerykańskie. Ówczesne działania USA określa się jako „politykę braku polityki”.

5)Restrukturyzacja ładu Polit. W A.Ł. (od połowy lat 60)

-coraz częstsze konfrontacje stanowisk USA i A.Ł.. Kwesta sporna -zmiana profilu działalności OPA tj. przyznanie priorytetu problemom gosp-społ.

- z inicjatywy Meksyku podpisano w 1967 Traktat o zakazie broni nuklearnej w A.Ł.

-kryzys OPA i spadek jej znaczenia (powody : wykluczenie Kuby z OPA pod naciskiem USA, wyrażenie zgody na interwencję zbrojną w Dominikanie w 1965 r.)

-A.Ł. kwestionuje skuteczność systemu bezpieczeństwa zbiorowego i roli USA jako gwaranta bezpieczeństwa (powód: w wojnie o Falklandy USA poparła WB, swego sojusznika w NATO, a nie Argentynę, sojusznika w OPA i TIAR + interwencje zbrojne USA na Grenadzie'83 i w Panamie'86)

-Reagan chciał rozwiązać konflikt środkowoamerykański siłą, doprowadziło to do pogorszenia stosunków krajów regionu z USA i do samodzielnego opracowania przez A.Ł. pokojowego planu dla A.Ś.

-lata 70. kryzys gospodarczy w A.Ł.

-lata 80. przechodzenie od rządów wojskowych do cywilnych i demokratyzacja systemów Polit.

36. Uwarunkowania konfliktów w Ameryce Łacińskiej i mechanizmy ich rozwiązywania

Wśród konfliktów w A.Ł. są konflikty graniczne i terytorialne, głównie w Ameryce Południowej, wynikające z jej kolonialnej przeszłości. Część z nich została uregulowana, część tylko zamrożona. Nadal wiele państw ma nieuregulowane problemy graniczne np.: Argentyna i Paragwaj, Boliwia z Chile i Peru. Niektóre spory były w ostatnich latach przyczyną konfliktów zbrojnych np. brytyjsko-argentyńska wojna o Falklandy (1982)

Ważnym konfliktem był również trwający wiele lat konflikt środkowoamerykański

3 główne propozycje zakończenia tego konfliktu :

1)Koncepcja administracji Reagana

-polityka Reagana była powrotem do doktryny Monroe'ego i doktryny T.Roosevelta „grubej pałki”. USA zostały zmuszone przez wydarzenia w A.Ś. do przyjęcia roli żandarma mn. w regionie. Ostro krytykowano politykę regionalną Cartera, która zdaniem republikanów osłabiła bezpieczeństwo USA i ich dominację w regionie.

Reagan proponował militarno-wyborcze rozwiązanie konfliktu(wspieranie armii salwadorskiej przy jednoczesnym naleganiu na wybory, które wyłonią rząd posiadający legitymizację) Najpierw miano zlikwidować zbrojną partyzantkę, potem przeprowadzić umiarkowane reformy w ramach systemu kapitalistycznego. Aby usprawiedliwić pomoc USA dla salwadorskiej junty, sugerowano, że partyzanci są wspomagani przez blok wschodni. Wykorzystując tezę o radzieckiej ingerencji, USA zwiększyły swą obecność w regionie, rozbudowały bazy wojskowe. Agresywna polityka nie sprawdziła się i spowodowała, że USA jako jedna ze stron konfliktu nie mogły wpłynąć na jego skuteczne rozwiązanie

2)Propozycja grupy z Contadory

Jest to propozycja 4 państw A.Ł. : Meksyk, Panama, Kolumbia, Wenezuela. W 1984 opracowała ona projekt traktatu pokojowego Pt.: Akt z Contadory w sprawie pokoju i współpracy w A.Ś. Plan składał się z 3 części, zawierał ogólne zasady, którymi powinny się kierować państwa A.Ś. jak również szczegółowe ustalenia dotyczące uregulowania konfliktu. Wejście planu w życie zablokowały USA, robiąc takie modyfikacje, że Nikaragua nie mogła się zgodzić na jego przyjęcie. Pomimo wzmocnienia grupy z Contadory tzw. Grupą Limańską w 1985 (Argentyna, Brazylia, Peru, Urugwaj) plan pokojowy nie został zrealizowany. Osiągnięcia grupy z Contadory:

1. zbliżenie storn konfliktu

2. określenie przedmiotu sporu

3. określenie ram negocjacji w sprawie pokoju

4. zapobiegła umiędzynarodowieniu konfliktu

3. Plan prezydenta Kostaryki O.Ariasa - 1987 plan był zmodyfikowaną wersją planu grupy z Contadory. 4 zasadnicze punkty :

a)przerwanie ognia

b)amnestia dla więźniów Polit

c)dialog rządu z opozycją

d)demokratyzacja(przeprowadzenie powszechnych wyborów)

VIII 1987 prezydenci 5 państw A.Ś.(Nikaragua, Gwatemala, Salwador, Kostaryka, Honduras) podpisali w TEGUCIGALPIE porozumienie oparte na planie Ariasa pt.: ”Procedura dla ustalenia pewnego i trwałego pokoju w A.Ł.”

Jednak walki nadal trwały. Syt. Zaczęła się stabilizować razem z przemianami Wschód-Zachód.

1990 demokratyczne wyboru prezydenckie w Nikaragui +porozumienie o demobilizacji contra.

Polityka nowego rządu nie była zadowalająca, walki na nowo. Rząd ogłaszał kolejne amnestie dla rebeliantów, którzy złożą broń.

Salwador - 1992 w Chapultepec podpisano porozumienie między rządem a partyzantką z FMLN, kończące 12-letnią wojnę domową.

Lata 80. - narasta konflikt amerykańsko-panamski. Apogeum - zbrojna interwencja USA w Panamie w 1989r. Konflikt rozpoczął się na początku XX wieku. Treść podpisanej konwencji w 1903 r. o Kanale Panamskim była kwestią sporną między obu państwami. (Na jej mocy USA, które miały gwarantować Panamie niezależność, otrzymały prawo użytkowania i ochrony strefy o szer. 10 mil wzdłuż kanału, który zostanie zbudowany. (otwarcie kanału panamskiego 1920). Panama tuż po podpisaniu traktatu chciała rewizji.) Pierwsze zmiany w 1936 r.w związku z doktryną dobrego sąsiedztwa. Uchylono wtedy

Prawo USA do interwencji w Panamie i podwyższono opłaty dzierżawne za korzystanie z Kanału. W czasie II wojny USA wzmocniły swą obecność w Panamie, strefe kanału przekształcono w największy kompleks militarny USA - bazy wojskowe i tzw. Szkoła Ameryk.

1964 r. (kilkudniowe zamieszki z powodu nie respektowania przez USA prawa do wywieszania panamskiej flagi.) Panama zerwała stos. Dypl z USA

Panama uzależniła wznowienie stos dypl od podjęcia negocjacji w sprawie nowych traktatów o kanale.

Rozmowy trwały 3 lata od 1964, jednak wynegocjowanych układów nie podpisano.

1968 zamach stanu - władzę przejął O. Torrijos Herdera, który gł pktem Polit zagr uczynił odzyskanie suwerenności nad kanałem i strefą.

1977 w Waszyngtonie - uroczystość podpisania przez J. Cartera i O Torrijosa m.in. traktatu o Kanale Panamskim, ważny do końca 1999r. Na jego mocy anulowano układy z 1903, 1936 i 1955. Panama przejęła jurysdykcję nad strefą kanału i przekazała USA prawo do użytkowania teryt niezbędnego do obrony kanału przy zachowaniu suwerenności Panamy. Zredukowano liczbę amerykańskich baz wojskowych(do 5), zlikwidowano szkołę Ameryk.

Problem Kanału Panamskiego wrócił z powodu 3 wydarzeń:

-zmiana syt geopolitycznej w regionie po zwycięstwie rewolucji nikaraguańskiej w 1979

-objęcie władzy przez Reagana, przeciwnika oddania Kanału

-śmierć Torrijosa w 1981 w katastrofie lotniczej

Konflikt pomiędzy Reaganem, a naczelnym dowódcą panamskiej Gwardii Narodowej gen Noriegą, który był nieugiętym orędownikiem sprawy odzyskania suwerenności nad Kanałem Panamskim.

Jego antyamerykańska polityka, udział w mn handlu bronią i narkotykami, wspieranie lewicowego rządu w Nikaragui, zabójstwa przeciwników Polit i fałszerstwa wyborcze spowodowały interwencję zbrojną USA w Panamie w 1989r. Norwega ujęty, skazany za handel narkotykami.

Demokratyczne wybory w 1994 - wygrała Rewolucyjna Partia Demokratyczna (z której wywodzili się Torrijos i Noriega) prezydentem został E.P.Balladares

37. Tendencje integracyjne i płaszczyzny współpracy na kontynencie amerykańskim

Lata 90. to okres przyśpieszenia procesów integracyjnych na kontynencie amerykańskim, rozpoczętych już w latach 50. Najbardziej zaawansowana jest współpraca w dziedzinie gospodarki. Wstępnie rozważano utworzenie jednego ugrupowania integracyjnego obejmującego całą Amerykę Łacińską. Jego powołanie było przedmiotem badań prowadzonych przez CEPAL. Po raz 1 problemy integracji latynoamerykańskiej były omawiane na Międzyamerykańskiej Konferencji Ekonomicznej w Buenos Aires 1957r. W następnym roku CEPAL przygotował program integracji latynoamerykańskiej. Mimo poparcia większości krajów, jego wprowadzenie w życie napotkało trudności

-Wspólny rynek A.Ś.(CACM) - rządy 5 państw A.Ś. podpisały traktat o wolnym handlu i współpracy. Konflikt zbrojny w A.Ś. w latach 80. spowodował załamanie gosp i uniemożliwił kontynuację współpracy. W 1991 reaktywowano integracje powołując System Integracji Środkowoamerykańskiej (zaczął działalność w 1993r.)

-Wspólnota Karaibska (Caricom) Jest kontynuacją Karaibskiego Stowarzyszenia Wspólnego Handlu(Carifta), które miało za zadanie integrację gosp państw położonych w basenie M.Karaibskiego. Caricom powstał w 1972 poszerzając jego zadania.

- Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne

1961 na mocy traktatu z Montevideo powstało Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki Łacińskiej (LAFTA) Wkrótce okazało się, że niemożliwe jest zniesienie taryf we wzajemnym handlu, postanowiono zmienić nazwę i status ugrupowania. Rozwiązano LAFTA, powołując w to miejsce Latynoamerykańskie Stowarzyszenie Integracyjne, zrzeszające czł. Państwa LAFTA.

-Pakt andyjski - na konferencji państw w Bogocie w 1966 z udziałem przedstawicieli Chile, Ekwadoru, Kolumbii, Peru i Wenezueli przyjęto tzw. Deklarację z Bogoty - utworzenie w łonie LAFTA uprzywilejowanej strefy handlu. W 1968 podpisano porozumienie ustanawiające Andyjską Korporację Rozwoju - instytucję o charakterze gł finansowym. 1969 podpisano porozumienie z Kartageny zakładające pakt andyjski (Grupa Andyjska, Andyjski Wspólny Rynek)

-Grupa dorzecza La Platy(Argentyka, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj, Boliwia) założona w 1967 r. w Buenos Aires. Cel: utworzenie własnego wspólnego rynku w odpowiedzi na pakt andyjski.

-Grupa trzech(Kolumbia, Wenezuela i Meksyk) Celem było utworzenie wspólnego rynku do 1995 r.

-Mercosur -Wspólny Rynek Południa - utworzony w 1991 - Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj.

-NAFTA - USA, Kanada, Meksyk - Układ o Wolnym Handlu w Ameryce Pn. poprzedzony kanadyjsko-amerykańskim porozumieniem z 1989 (CAFTA)

Te organizacje ukazują współpracę na kontynencie amerykańskim w płaszczyźnie gosp i ekon.

Wszystkie te przedsięwzięcia integracyjne zmierzają do zrealizowania tzw „Inicjatywy dla Ameryk” G.Busha z 1990, zakładającej powstanie wolnego rynku obejmującego cała półkulę zachodnią. W najnowszych raportach CEPAL bardzo pozytywnie oceniono postępy w integracji, zwłaszcza lansowanej przez doktrynę integracji otwartej. Pomimo ogromnego zróżnicowania gosp. Państwa regionu uczestniczą w różnego rodzaju org mn, zarówno rządowych jak i pozarządowych

Ważną formą współpracy są szczyty iberoamerykańskie. Pierwszy szczyt odbył się w Meksyku w 1991r.

Na III szczycie w Brazylii w 1993 r. państwa doszły do porozumienia w kwestii kubańskiej : apelowali o zniesienie embarga handlowego wobec wyspy.

IV szczyt : w Kolumbii w 1994 - poparcie dla NAFTA jako wzorca integracji krajów o różnym poziomie rozwoju ekon.

Szczyt w 1997 - potępienie dodatkowych sankcji USA wobec Kuby pomimo krytyki Castro.

Problemom ekonomicznym poświęcone były Gospodarcze Szczyty Ameryk. Ich przedmiotem były prace mające doprowadzić do powstania w 2005 r. Strefy Wolnego Handlu Ameryk(ALCA)

Inna płaszczyzna współpracy na półkuli Zach - walka z handlem narkotyków.

Drug Enforcement Control Act uchwalony przez Kongres USA w 1986 upowiażnia prezydenta USA do jednostronnego oceniania poczynać innych państw w dziedzinie zwalczania handlu narkotykami. Wywołuje to problemy w stosunkach z krajami A.Ł. w związku z odmienny stosunek do metod stosowanych w walce z handlem narkotykami. Latynosi zarzucają USA, że ci chcą usunąć tylko przejawy tego procederu bez usuwania przyczyn.

Amerykańska Agencja ds. zwalczania Handlu Narkotykami niejednokrotnie łamie prawo kraju, w którym działa.

Szczyty poświęcone tym zagadnieniom : 1990 Kolumbia, San Antonio 1992.

Konferencja Środkowoamerykańskich Sił Zbrojnych utworzona w 1997r Cel: organizowanie wspólnych manewrów wojskowych i ćwiczeń jednostek specjalnych. Jest to wstęp do integracji politycznej regionu.

38. Wojny i konflikty zbrojne w Afryce ( przesłanki konfliktów, koszty, konsekwencje dla państwa i społeczeństwa, problem przywrócenia pokoju)

Przesłanki konfliktów:

W literaturze NT konfliktów w Afryce jest kilka poglądów na temat ich przesłanek czy genezy:

2)wojny afrykańskie były rozszerzeniem rywalizacji między Wschodem a Zachodem, wynikającej z Zimnej Wojny.

3) Widziano konflikty jako lokalne wojny plemienne (nienawiści plemienne, zadawnione urazy)

4) upadek, a nawet zupełne zapadnięcie się afrykańskich państw, utworzonych przed ponad 100 laty przez państwa kolonialne.

5) Zróżnicowanie etniczne kontynentu - różnice etniczne społeczeństw Afryki prowadzą do tworzenia się sprzeczności i interesów społ i dosp wg tych podziałów, a te z kolei do narastania i wybuchu konfliktów zbrojnych

6) Wojny domowe w Afryce przystają do światowego wzorca, wyjaśnianego zarówno przez czynniki ekon jak i przez zróżnicowanie etniczne, kult i religijne.

7) Do pewnego stopnia bogate zasoby naturalne, wliczając w to diamenty i inne minerały kojarzą się z wyższym ryzykiem wojny

8)Ryzyko wojny domowej bywa związane również z represjami Polit i brakiem praw Polit

9)etniczne, kulturowe lub religijne zdywersyfikowanie jest też problemem gdy następuje polaryzacja między dwiema dominującymi grupami

10)Ekonomiczne przesłanki konfliktów:

-wewn :bieda, pogarszanie się warunków życia, brak perspektyw,

-zewn :popyt nielegalnego rynku światowego na minerały afrykańskie i inne surowce, wielka podaż na nielegalnym rynku uzbrojenia

11)Składniki środowiska przyrodniczego : szczupłość zasobów wody i ziemi nadającej się do uprawy + zaangażowanie białych - po upadku apartheidu fakt, iż najlepsze ziemie w Afryce Pd należą do białych też był przyczyną konfliktów

Konsekwencje i koszty dla państwa w okresie konfliktu:

1)niezdolność budowania podstaw prawa i porządku

2)niemożność utrzymania atmosfery Polit pozbawionej dyskryminacji

3)niedostateczne inwestycje w infrastrukturę i opiekę społ

4)marginalizacja większości społeczeństwa, pozostawienie ich bez opieki

5)ogólne załamanie systemu rządzenia

6)ogromne zniszczenia fizyczne, ludzkie, gosp i społ, psychologiczne

7)zjawisko „prywatyzacji przemocy”

8)Ludność cywila pada ofiarą tych wojen dużo bardziej, niż ludność cywilna w wojnach państw w XX w. Ludność cywilna jest największą ofiarą konfliktów w Afryce

9)szczególne okrucieństwo ,masowe gwałty, branie zakładników, prowokowanie głodu, bombardowanie miast, świątyń itp.

10)uniemożliwienie rozwoju, a Nawet spowodowanie cofnięcia się

11) spadek średniej dł życia

12)Wysoki wskaźnik analfabetyzmu

13)wysoka umieralność niemowląt

14 utrudniony dostęp do opieki lekarskiej

15)pogłębianie się ubóstwa, głodu, umieralności

16)uniemożliwienie produkcji żywności

Kto ponosi koszty tych wojen? 4 sposoby finansowania:

1)finansowanie przez obce firmy prowadzące działalność gosp w Afryce

2)finansowanie przez środowiska emigracyjne, osiadłe w Europie Zach i Ameryce Pn

3)tworzenie przez pozarządowe grupy zbrojne „gospodarek nastawionych na wojnę”

4)środki otrzymywane od rządów niektórych państw lub mn org Polit o rozmaitych orientacjach Polit

Problem przywrócenia pokoju na kontynencie jest bardzo palący ale i trudny

Do niezbędnych etapów tego procesu zalicza się:

1)Trwałe przerwanie walk zbrojnych

2)Znalezienie rozwiązania Polit, akceptowanego przez strony

3)Znalezienie miejsca w społeczeństwie dla członków grup zbrojnych

4)przerwanie zagranicznych więzi Polit i gosp grup zbrojnych i ich Polit zaplecza

5)Odbudowa struktur administracyjnych na terenach objętych konfliktem

6)odbudowa infrastruktur fizycznych, społ i gosp

7)Podjęcie i realizacja przez władze państwa realnych programów rozwoju gosp i społ, które będą ograniczać przesłanki do konfliktów

39. Państwo w Afryce ( geneza, problemy, przeobrażenia)

Historię Afryki w ciągu 2 ostatnich stuleci można podzielić na 3 etapy:

-niepodległości przedkolonialnej (do lat 80 XIX w.)

-kolonialny (od lat 80 XIX wieku do ok. 1960 r.)

-pokolonialny (od ok. 1960 r.)

Etap niepodległości przedkolonialnej:

-niezależna państwowość Maroka

-Algieria - część imperium osmańskiego

-Egipt -przechodził w XIX w. największe przeobrażenia administracji państwowej

Do czasów podboju kolonialnego na terenie Afryki subsaharyjskiej istniały 3 typy organizacji społ-polit

1)rodzinne państwa o złożonych strukturach („wczesne państwa”)

2)Struktury plemienne rozmaitych wielkości

3)Wspólnoty o mniejszym zasięgu

„Przedpaństwowe”organizacje polityczne dysponowały strukturami, systemami rodzinnego prawa i instytucjami, pozwalającymi skutecznie funkcjonować w warunkach niepodległości przedkolonialnej i ograniczonych kontaktów ze światem zewn

W czasie kolonizacji kolonizatorzy zamieniali wiele plemiennych organizacji na duże obszary administracyjne, do których automatycznie wtłaczano miejscowe org Polit (państwowości, plemiona,wspólnoty) Ta kolonialna „integracja” dokonywana była pod przymusem. Co więcej, te nowo powstałe kolonie i protektoraty były „zaprojektowane” nie uwzględniając podłoża etnicznego kulturalnego czy plemiennego. Afryka została podzielona liniami w zasadzie prostymi, przydzielając czasami jedno plemię do 2 różnych państw albo włączając w 1 państwo 2 nienawidzące się plemiona.

W okresie kilkudziesięciu lat władzy kolonialnej doszło do powstania w ramach każdej kolonii przesłanek przyszłej państwowości. Dotyczyło to zwłaszcza budowy nieistniejącej wcześniej infrastruktury komunikacyjnej. To, jak również podstawowa oświata, prawo poruszania się po całym teryt kolonii itp. Przyczyniały się do powolnej integracji w ramach kolonii. Etap kolonialny był pierwszym etapem powstawania nowoczesnego państwa. Jedyną drogą do uzyskania niepodległości była dekolonizacja. Na powrót do struktur sprzed okresu kolonialnego nie było miejsca. Państwa afrykańskie uzyskiwały niepodległość 2 drogami : zbrojną lub pokojową.

Droga pokojowa - dlugotrwałe negocjacje, powoływanie ciał samorządowych, wprowadzanie Afrykanów do administracji kolonialnej

Droga zbrojna np. Algieria 8 lat powstania antykolonialnego

Odzyskanie czy wywalczenie niepodległości dotyczyło państw, które istniały i posiadały ją już przed kolonializmem, a państwa powstające po 1955 r. w Afryce stanowiły w całości twór kolonialny(są one całkowicie nowymi państwami)

Trzeba podkreślić niezwykłe tempo powstawania nowych państw postkolonialnych w Afryce. Coraz bardziej kurczyły się tereny administrowane przez obce władze kolonialne, to miało istotny wpływ na SM : 3 rodzaje relacji:

1)relacje między niepodległymi państwami

2)Relacje niepodległych państw z państwami kolonialnymi

3)Relacje między władzami kolonialnymi

Przed ogromnymi wyzwaniami stały instytucje nowopowstałych państw :

1)na nich skupiały się nadzieje opinii publ, że poprawią się warunki życia

2)zadania, które te instytucje miały przed sobą wymagały wykwalifikowanej kadry, środków finansowych i sprawnego systemu zarządzania (niczego z tych 3 nie miały)

3)instytucje od razu stały się przedmiotem zaciekłych walk Polit nowych elit

4)znalazły się pod presją ze strony zagranicznych rządów, firm, korporacji

5)były pod presją poszukujących zatrudnienia

Kolejnym problemem były częste zamachy stanu. Bowiem cywilne systemy Polit nie były w stanie rozwiązywać problemów kraju, armia zaczęła wchodzić na scenę.

-pogorszenie się skuteczności państwa

-miara udziału państw Afryki w stos dypl - relacje części

państw Afryki ograniczają się do państw sąsiedzkich

-spadek zdolności państwa do wykonywania swoich funkcji

3 patologie upadku państwa:

-państwa tracą legitymizację w oczach większości ludności

-państwa zostały doprowadzone do upadku przez władców i funkcjonariuszy, którzy są skorumpowani lub niekompetentni

-państwa, które w wyniki wojny domowej zostały podzielone nie są w stanie przywrócić władzy centralnej

Problemem jest też występowanie gospodarek nastawionych na wojnę

W niektórych krajach istnieją też siły, które mają swój interes w utrzymywaniu się stanu anarchii

40. Apartheid w RPA (pojęcie, podstawy teoretyczne, etapy realizacji, fundamenty prawne, ewolucja, demontaż)

Apartheid jest to system polityczny realizowany głównie w RPA oparty na segregacji rasowej. Program apartheidu był przedstawiony przez Malana w 1948r. i realizowany przez kolejnych premierów.

Z założeń programu apartheidu wynikają 2 zasady doktrynalne:

1)Zróżnicowanie rasowe

2)Utrzymanie odrębności rasowej

Widoczny jest charakter misji, którą ma do spełnienia rasa biała w stos do ras kolorowych, będących na niższym poziomie rozwoju - ponosi ona odpowiedzialność za ochronę tej cywilizacji przed atakami z zewn i działalnością wywrotową od wewn.

Cel apartheidu : umocnienie panowania białej rasy, zakłada też współpracę różnych ras, a także przewiduje, że zwierzchnictwu białych w ich strefach zamieszkania odpowiada analogiczne zwierzchnictwo innych ras w ich strefach zamieszkania. Idealnym rozwiązaniem jest stworzenie w Afryce Pd 2 odrębnych państw : białych i Afrykanów. Ta zasada legła u podstaw „bantustanizacji” RPA.

Podstawy teoretyczne doktryny apartheidu znajdziemy w poglądach rasowych 3 holenderskich kościołów reformowanych, które reprezentują południowoafrykańską wersję kalwinizmu. 2 dogmaty u podstaw doktryny apartheidu - dogmat o predestynacji i dogmat „narodu wybranego”

Malan chciał storzyć nowy układ stos wewn w kraju. Miał na myśli następujące posunięcia :

-wprowadzenie zakazu małżeństw mieszanych

-przekształcenie rezerwatów afrykańskich w „prawdziwą ojczyznę” ludów Bantu

-zahamowanie dalszej koncentracji Afrykanów w okręgach miejskich i odseparowanie tych, którzy już tam są od przedstawicieli innych grup rasowych

-traktowanie Afrykanów zamieszkujących „białe” okręgi miejskie wyłącznie jako „gości”

-uznanie Azjatów za element obcy i cudzoziemski

I etap realizacji doktryny apartheidu : konsolidacja władzy Polit narodu Afrykanerów w RPA

Bezpośrednio po przejęciu władzy przez Partię Nacjonalistyczną i utworzeniu rządu z Malanem na czele, zaczęto realizować politykę apartheidu. Okres I - od 1948 r. do pocz. Lat 60. charakteryzował się dążeniem ekipy rządzącej do zbudowania solidnego fundamentu wznoszonego konsekwentnie systemu apartheidu.

Szczególną cechą polityki apartheidu jest to, że jej realizacja odbywa się w formie ustaw. Wydano niezliczoną ilość ustaw, które regulowały każdą dziedzinę życia. Naczelną zasadą rządów Afrykanerów stało się hasło „Biały człowiek musi pozostać panem”

1)Ustawa o zakazie zawierania małżeństw mieszanych 1949 - dotychczasowe, nieliczne małżeństwa mieszane zostały unieważnione.

2) Poprawka do ustawy o niemoralności - 1950 - kara więzienia lub grzywny za utrzymywanie stosunków seksualnych z osobami innej rasy

Cel obu ustaw : zachowanie czystości rasy białej i odrębności między rasami

3)Ustawa o rejestracji ludności 1950

4)Ustawa o obszarach grupowych 1950- zapobieganie wspólnemu osiedlaniu się białych i niebiałych w pewnych okręgach miejskich

5)Ustawa o władzach Bantu - 1951 - wprowadzono zmiany w dziedzinie administracji afrykańskiej oraz wprowadzono nakaz umieszczania członków różnych plemion na osobnych ulicach w podmiejskich osiedlach afrykańskich.

6)Ustawa o szkolnictwie Bantu - 1953 - językami wykładowymi (zamiast afrikaans i angielskiego) były od tej pory języki plemienne, co ograniczało dalszą możliwość kształcenia się młodzieży afrykańskiej.

7)Ustawa o zastrzeżeniu odrębnych urządzeń użyteczności publicznej 1953 - całkowita segregacja we wszystkich miejscach publ i środkach komunikacji (odrębne parki, kina, restauracje, hotele, wejścia, poczekalnie dworcowe, pociągi, autobusy, taksówki, sklepy, osobne miejsca w kościołach itp.)

8)Ustawa o przesiedleniu tubylców - 1954 - prawo do przesiedlenia tubylców z terenów uważanych za „białe”

9)Poprawka do ustawy o prawach tubylczych - 1957

10)Ustawa o szkolnictwie uniwersyteckim - 1957 - utworzenie odrębnych uniwersytetów, na uniwersytetach niebiałych - tylko jęz tubylcze

11)Ustawa o zdławieniu komunizmu - prowadzenie działalności komunistycznej = przestępstwo (def, komunizmu tak szeroka, że wszelka działalność niezgodna z duchem rządzących była przestępstwem)

12)Ustawa o bezpieczeństwie publ - minister sprawiedliwości miał prawo zawiesić w prawach konstytucyjnych każdego, kto jego zdaniem tworzy zagrożenie dla bezp wewn państwa

13)Poprawka do ustawy o prawie karnym - srogie kary za prowadzenie agitacji podburzającej do oporu przeciwko ustawodawstwu apartheidu

14)Ustawa o nielegalnych organizacjach - delegalizacja organizacji afrykańskiego ruchu oporu

15)Ustawa o sabotażu

16)Ustawa o pracy tubylczej - zaraz działalności afrykańskich związków zawodowych

II etap apartheidu : teoria i praktyka programu bantustanizacji RPA

II etap, od lat 60. poświęcony został stworzeniu systemu bantustanów.

Powodem była chęć doprowadzenia do trwałego podziału terytorium państwa na odrębne organizmy polityczne. Postanowiono stworzyć południowoafrykańską wspólnotę narodów, złożoną z 1 białego i 8 czarnych państw (8 bantustanów)

1)Ustawa o popieraniu samorządu Bantu 1959 - zapewnienie stopniowego rozwoju samorządzących się jednostek narodowych Bantu. Stopniowe zespalanie się rozdrobnionych rezerwatów w 8 bantustanów.

2)Ustawa konstytucyjna Transkei 1963 - bantustan Transkei otrzymał samorząd wewn

3)Ustawa o popieraniu rozwoju ekon bantustanów

4)Ustawa o obywatelstwie bantustanów - pozbawienie ich obywatelstwa „białej” RPA

5)Ustawa konstytucyjna bantustanów - nadanie innym bantustanom samorządu wewn na wzór Transkei

5)Ustawa konstytucyjna Republiki Transkei - podstawa ogłoszenia niepodległości przez bantustan - potępienie na arenie mn

Pomimo sprzeciwu mn i ONZ władze w Pretorii przyznawały kolejne „niepodległości”

1976 - wcielanie w życie programu „kontrolowanego osłabiania barier rasowych” - konieczność modyfikacji systemu apartheidu w obliczu przemian w regionie Afryki Pd(przesłanki Polit, kult i ekon) i przemian na świecie (dekolonizacja)

Chciano osłabić nastroje opozycyjne w RPA

-zmiany w ustawodawstwie dot. Tzn małego apartheidu np. desegregarcja miejsc użyteczności publ

- uchylenie zakazu nabywania przez Afrykańczyków domów na „terytoriach białych”

-dopuszczenie niebiałych do funkcji publicznych,politycznych

-anulowanie 2 ustaw : ustawy o pracy tubylczej i ustawy o arbitrażu w przemyśle

Stopniowe rozszerzanie uprawnień Afrykańczyków i modyfikacja i osłabianie polityki apartheidu

W latach 90 XX w. w wyniki stale powiększającej się presji mn i sprzeciwowi przeciw polityce apartheidu rząd RPA na czele z prezydentem F.de Klerkiem rozpoczął demontaż systemu apartheid.

1990 - rozpoczęcie reform, usuwanie dyskryminujących ustaw, zalegalizowanie niebiałych partii Polit (m.in. Afrykański Kongres Narodowy) uwolnienie czarnych działaczy

1994 - nowa konstytucja, pierwsze wolne wybory. Pierwszy czarny prezydent RPA - Nelson Mandela

41. Konflikt arabsko- izraelski po II wojnie światowej

Konflikt izraelsko-arabski = konflikt między Izraelem, a Arabami Palestyńskimi i państwami arabskimi.

- zimna wojna nadała temu konfliktowi charakter ponadregionalny. Było to starcie pomiędzy imperializmem amerykańskim reprezentowanym na BWsch przez Izrael, a arabskim ruchem narodowowyzwoleńczym wspieranym przez ZSRR

Wcześniej problemem utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie zajmowała się WB, jednak pod wpływem licznych konfliktów w regionie i właściwie sytuacji patowej, WB oddała sprawę palestyńską na forum ONZ

-ONZ uchwaliła w 1947 r. rezolucję o podziale Palestyny na 2 niepodległe państwa : arabskie i żydowskie. Jerozolima jako miejsce święte trzech religii miała być pod zarządem mn i kontrolą ONZ. Oba państwa miały być połączone unią gosp.

Wojny arabsko- izraelskie

1) Pierwsza wojna arabsko - izraelska 15.V.1948 - 24.II 1949

15.V.1948 - proklamowanie w Tel Awiwie powstania państwa Izrael

Pretekst : obrona ludności arabskiej przed atakami zbrojnych bojówek syjonistycznych i przywrócenie tam porządku

Cel: likwidacja państwa żydowskiego

Wynik : triumf Izraela. Izrael obronił swoje państwa + nabytki terytorialne kosztem ziem przyznanych Palestyńczykom przez ONZ

1949 podpisanie PROTOKOŁU LOZAŃSKIEGO (V.1949), które było warunkiem przyjęcia go do ONZ.

1950 - Izrael przeniósł siedzibę rządu i parlamentu z Tel Awiwu do Jerozolimy, wbrew rezolucji ONZ (Jerozolima miała być pod zarządem mn i kontrolą ONZ)

Arabowie nie uznali podziału Palestyny ani wyników wojny 1948-49

Nie zrealizowano rezolucji o podziale Palestyny, bo tereny, na których miało powstać państwo palestyńskie podzieliły między siebie Izrael i kraje arabskie :Transjordania, Egipt. Posunięcie to kraje arabskie tłumaczyły obawą przed zajęciem przez Izrael wszystkich terytoriów przyznanych Palestyńczykom przez ONZ.

2) II wojna arabsko-izraelska (sueska)

29.X.1956 - XI. 1956

1956 - Prezydent Egiptu Naser podjął decyzję o nacjonalizacji Towarzystwa Kanału Sueskiego (akt zgodny z prawem mn, jednak WB i Fr. Uznały to za bezprawie)

WB i Fr (najwięksi udziałowcy znacjonalizowanego Towarzystwa)chciały ukarać Egipt

22.X.1956 Izrael, WB i Fr zawarły w Sevres pod Paryżem tajny układ o wszczęciu kroków wojennych przeciwko Egiptowi

Casus Belli - Izrael podał zamknięcie cieśniny Tiran dla żeglugi izraelskiej

Początek II wojny arabsko-izraelskiej : 29.X.1956 - wkroczenie wojsk izraelskich na Synaj.

Izrael zdobył Synaj, ale musiał się później z niego wycofać ze względu na presję mn, głównie USA po odblokowaniu przez Egipt cieśniny Tiran

5. XI ZSRR daje ultimatum - w razie nie przerwania działań wojennych, ZSRR przystąpi do wojny po stronie Egiptu.

Izrael wycofał się na linię rozejmu z 1949.

USA nie chciała otwartej konfrontacji z ZSRR w obronie nie swoich interesów. Cieszyła się, że osłabło znaczenie WB i Fr na Bliskim Wschodzie

Bilans tej wojny:

a)otwarcie zatoki Al.-Akaba dla żeglugi izraelskiej

b)brak nowych nabytków teryt Izraela.

c)Kanał Sueski pozostał własnością Egiptu

d) klęska militarna Egiptu

e)wojna wyrazem słabości krajów arabskich, które nie udzieliły Egiptowi żadnego wsparcia

f)WB i Fr poniosły porażkę Polit

g)ZSRR i USA wystąpiły przeciwko trójstronnej agresji, aczkolwiek z różnych powodów

3) III wojna arabsko-izraelska (wojna sześciodniowa)

5.VI.1967 - trwała sześć dni

Casus belli - decyzja Nasera o wycofaniu wojsk ONZ z Synaju (16.V.1967) oraz zamknięcie cieśniny Tiran i zatoki Al-Akaba dla żeglugi izraelskiej

5.VI 1967 wojska izraelskie zdobyły półwysep Synaj, wzgórza Golan, Strefę Gazy, Cisjordanię, wsch. Część Jerozolimy.

Skutki:

-Izrael powiększył trzykrotnie swoje terytorium kosztem Egiptu, Syrii i Jordanii

-Izrael ustabilizował swą pozycję pierwszej militarnej potęgi w regionie

-porażka krajów arabskich

- szczyt arabski w 1967 w Chartumie decyzje:

Nie prowadzenie bezpośrednich negocjacji z Izraelem

Nie uznawanie Izraela

Nie podpisywanie z Izraelem żadnych traktatów pokojowych

Rezolucja ONZ z 1967:

Przewidywała „sprawiedliwy i trwały pokój” oraz „bezpieczne i uznane granice” dla Izraela, który w zamian miał się wycofać z terytoriów okupowanych po 1967.

Treść rezolucji była kompromisem między Arabami a żydami.

-niedopuszczalność zdobywania terytoriów drogą podbojów oraz nakaz wycofania się Izraela z ziem zajętych w 1967 - zadowoleni Arabowie i Rosjanie

-ograniczenie wielkości terytoriów, z których Izrael ma się wycofać do tych zajętych w 1967 - zadowolenie żydów i Amerykanów

(I Arabowie i Żydzi zignorowali tę rezolucję)

4) IV wojna arabsko-izraelska (wojna październikowa)/(wojna /Yom Kippur)

6.X,1973 - 22.X.1973

Egipt i Syria podjęły zbrojny wysiłek odzyskania zagarniętych przez Izrael ziem w wojnie sześciodniowej.

Kraje arabskie zaatakowały Izrael w dniu największego święta religijnego Yom Kippur.

Po raz 1 arabowie uzyskali pewne sukcesy militarne, ale żadna ze stron nie osiągnęła założonych sobie celów, co pomogło w rokowaniach pokojowych.

-Skutki:

-Powołano Doraźne Siły Zbrojne ONZ nadzorujące zawieszenie broni

-rozpoczęto dyplomatyczne wysiłki na rzecz całościowego uregulowania konfliktu (bez rezultatów)

-wykorzystanie przez kraje arabskie „broni naftowej” przeciwko USA,Holandii,Portugalii i RPA za ich proizraelską politykę

Konferencja Bliskowschodnia w Genewie 21-22.XII 1973 - dyplomatyczne wysiłki na rzecz całościowego uregulowania konfliktu nie dały rezultatów

Wykorzystanie przez kraje arabskie „broni naftowej” przeciwko zachodnim sojusznikom Izraela (X 1973 sześć państw Zatoki Perskiej zrzeszonych w OPEC, podwyżki o 70%,potem o 128% + ilościowe ograniczenia eksportu + embargo na ropę naftową dla USA,Holandii, Portugalii i RPA za ich proizraelską politykę. Embargo zniesione III.1974)

USA zainicjowały dwustronne negocjacje izraelsko-egpipskie w Camp David pod patronatem J.Cartera. Podpisano 2 porozumienia:

-o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie (jak zwykle, pominięcie problemu palestyńskiego) - nie miało to porozumienie większego wpływu na uregulowanie konfliktu

-egipsko-izraelski traktat pokojowy (III.1979) - sukces dyplomacji Izraela, rozłam w świecie arabskim

Traktat przewidywał:

-koniec stanu wojny między obu państwami, nawiązanie pełnych stos dypl

-zwrot Synaju Egiptowi w ciągu 3 lat

-swoboda żeglugi dla Izraela na M.Czerwonym i zatoce Akaba

-stacjonowanie sił ONZ w pobliżu nowych granic

Konferencja Ligi Państw Arabskich w III 1979 zaleciła:

-zerwanie stos dypl z Egiptem

-zawieszenie go w prawach członka Ligi

-przeniesienie siedziby Ligi z Kairu do Tunisu

-wstrzymanie pomocy gosp dla niego

Układy izraelsko-egipskie nasiliły ekspansjonizm Izraela

- aneksja Wschodniej Jerozolimy(1980)

- 1981 Izrael zaanektował Wzgórza Golan i zignorował wezwanie RB do likwidacji aneksji

- Izrael wkroczył w 1982 r. do Libanu, aby zmusić partyzantów palestyńskich do opuszczenia baz w Pd. Libanie

5) V wojna arabsko-izraelska

(VI-IX 1982)

-tylko częściowy sukces Izraela

-oddziały OWP musiały opuścić Bejrut, ale bojownicy palestyńscy nadal stacjonowali w dolinie Bekaa i w Trypolisie, skąd zaatakowali Izrael.

-1/3 teryt Libanu pod izraelską okupacją

-1983 układ o zakończeniu stanu wojny (pod presją państw arabskich unieważniony przez Liban w 1984)

+ rokowania izraelsko-palestyńskie 1993

42. Wojny w Zatoce Perskiej ( Iran- Irak, Irak- Kuwejt, operacja sił sprzymierzonych 1991, wojna 2003)

Wojna iracko-irańska (1980-1988)

Jest to konflikt zbrojny między Iranem, a Irakiem, 2 państwami Bliskiego Wschodu, które rywalizują o przywództwo w regionie.

Przyczyny:

1)Oficjalnie powodem wojny był spór terytorialny dotyczący rzeki Szatt al.-Arab. oba państwa kwestionowały ustalenia traktatu z 1847 r.

2)Antagonizmy religijne, narodowościowe, ideologiczne - Iran przez wiele lat był sojusznikiem USA na Bliskim Wschodzie, podczas gdy Irak realizował tzw. Orientację socjalistyczną, dążąc ku ZSRR. Ponadto Iran był państwem teokratycznym, a Irak realizował program budowy nowoczesnego państwa świeckiego.

3)Walka o dominację w regionie

4)Kwestia kurdyjska - Kurdowie to ok. 20 mln naród walczący o utworzenie własnego państwa. Zarówno Irak jak i Iran wielokrotnie wykorzystywały fakt zamieszkiwania Kurdów na terytorium przeciwnika do destabilizacji jego syt wewn np. popierając powstania ludności kurdyjskiej

5)Odmienne podejście do problemów świata arabskiego. Przedrewolucyjny Iran utrzymywał stos dypl z Izraelem, był sojusznikiem USA i podejrzliwie traktował próby Iraku zbliżenia się do Arabii Saudyjskiej i Egiptu.

Starcia graniczne we IX 1980 szybko przerodziły się w regularną wojnę. Minimalny cel, jaki zakładał sobie Saddam Husajn to zajęcie i utrzymanie wschodniego brzegu rzeki Szatt al.-Arab, maksymalny zaś cel to spowodowanie upadku rządu w Teheranie.

Napadając na Iran Husajn liczył na szybki sukces. Działania na lądzie szybko przekształciły się w wojnę pozycyjną, w której Irak użył broni chemicznej. Lotnictwo irackie bombardowało nieukończoną elektrownię jądrową i obiekty cywilne. Irańczycy również bombardowali miasta. Ponieważ „wojna miast” nie osiągnęła rezultatów, rozpoczęto „wojnę tankowców” atakując irackie statki wywożące ropę naftową. Wywołało to reakcję USA,, które skierowały w ten rejon okręty wojenne. W 1986 Iran odniósł znaczący sukces zajmując półwysep FAO, odcinając tym samym Irak od Zatoki Perskiej. Odbicie przez Irak półwyspu FAO i zniszczenie przez USA znacznej części irańskiej floty w odwecie za ataki na okręty neutralne skłoniło Iran do zawieszenia broni. Weszło ono w życie w 1988r. Rozpoczęte wówczas rozmowy pokojowe zakończono dopiero w 1990 r. po agresji Iraku na Kuwejt.

Skutki wojny:

- 1 mln ofiar głównie po stronie irańskiej

-ogromne koszty finansowe

-konflikt podzielił świat arabski uniemożliwiając mu zjednoczenie sił w walce z Izraelem

-spowodował wyścig zbrojeń w regionie

-ogromne problemy gosp Iraku, co przyczyniło się później do agresji na Kuwejt

Wojna w zatoce Perskiej (1990-91)

I wojna w Zatoce Perskiej - Konflikt zbrojny między koalicją mn a Irakiem po dokonaniu przez ten kraj inwazji Kuwejtu.

Przyczyny wiązały sięz wcześniejszym konfliktem irańsko-irackim, który doprowadził do ruiny gospodarkę Iraku

Irak rozpoczął propagandę przeciwko Kuwejtowi, swemu największemu wierzycielowi, oskarżając go o przekraczanie limitów wydobycia ropy naftowej ustalonych przez OPEC i bezprawne korzystanie z przygranicznego pola naftowego

1990 armia iracka zajęła teryt. Kuwejtu - > potępienie przez społeczność mn i ZSRR

USA na czele koalicji 28 państw dążącej do zmuszenia Iraku do wycofania się z Kuwejtu

1990 USA podjęły decyzję o wysłaniu swoich wojsk w ramach operacji Pustynna Tarcza.

Na wniosek USA ONZ uchwaliło rezolucję, w której dawała zgodę na użycie siły wobec Iraku jeśli nie wycofa wojsk z Kuwejtu. Termin minął, USA rozpoczęły w I 1991 r. akcję „Pustynna Burza” - atak bombowy na terytorium Iraku prowadzony z Arabii Saudyjskiej. Potem był atak lądowy. Irak zaatakował Izrael by go sprowokować i przekształcić konflikt w świętą wojnę islamska.

27. II Husajn podjął decyzję o wycofaniu wojsk z Kuwejtu i spełnienia rezolucji RB.

Skutki:

-reparacje wojenne

-kontrola mn programu jądrowego Iraku

-katastrofa ekologiczna w rejonie Zatoki Perskiej

-podzielenie świata arabskiego

-ostateczne zakończenie zimnej wojny, czego dowiódł udział USA i ZSRR w wojnie po tej samej stronie.

II wojna w Zatoce Perskiej

Konflikt zbrojny, który rozpoczął się w marcu 2003r.(do kwietnia 2003) między koalicją sił mn, a armią Iraku.

Po ok.. 3 tygodniach walk siły mn objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obaliły rząd tworzony przez partię Baas i Saddama Husajna i rozpoczęły okupację tego kraju trwającą formalnie do 2005r

Cele ataku:

-likwidacja reżimu Husajna

-pomoc w ustanowieniu demokracji w Iraku

-odnalezienie i eliminacja broni masowego rażenia i baz terrorystów

-zdobycie informacji na temat powiązań mn org terrorystycznych z Saddamem Husajnem i jego rządu

-zakończenie sankcji ekon nałożonych na Irak i dostarczenie temu krajowi pomocy humanitarnej

Skutki:

-stabilizacja Iraku (2003-2007)

-przeprowadzenie pierwszych demokratycznych wyborów i powołanie stałego rządu i parlamentu

-nie znaleziono broni masowej zagłady

-aresztowanie, skazanie na śmierć i stracenie Saddama Husajna

-nie znaleziono dowodów na współpracę między rządem Husajna, a Al.-Kaidą

43. Proces pokojowy na Bliskim Wschodzie

2. Unormowanie stosunków Izrael-Egipt 1979

Traktat pokojowy Izrael - Egipt wynegocjowany za pośrednictwem USA, podpisane w Camp David, wiejskiej posiadłości prezydentów USA, położona 113 km od Waszyngtonu

W 1978 r.z inicjatywy prezydenta J.Cartera podpisano porozumienie pomiędzy prezydentem Egiptu El-Sadatem, a premierem Izraela M. Beginem. Było to pierwsze porozumienie podpisane przez Izrael z jednym z jego sąsiadów.

Geneza: Negocjacje trwały od 1977 kontynuowane sporadycznie do 1978. Gdy rozmowy były w impasie, obaj przywódcy przyjęli zaproszenie prezydenta J.Cartera na trójstronny szczyt 5.IX.1978r. Po kilkunastu dniach negocjacji podpisano 2 porozumienia:

a) układ o ogólnych zasadach pokoju na Bliskim Wschodzie

- plan bardzo ogólny, wzywał do stopniowego przyznania samorządu Palestyńczykom zamieszkałym w strefie Gazy i na Zach. Brzegu Jordanu oraz stopniowego wycofywania stamtąd wojsk izraelskich, by po 3 latach przygotować negocjacje na temat ostatecznego statusu tych ziem

b) projekt traktatu pokojowego między Egiptem i Izraelem

Projekt ten przewidywał:

-koniec stanu wojny między obu państwami, nawiązanie pełnych stos dypl

-zwrot Synaju Egiptowi w ciągu 3 lat

-gwarancje swobody żeglugi dla Izraela na M.Czerwonym i zatoce Akaba

-stacjonowanie sił ONZ w pobliżu nowych granic

26.III,1979 Izrael i Egipt podpisały traktat pokojowy, który formalnie kończył wojnę.

3. Unormowanie stosunków z Jordanią 1994

1994r. zakończony został trwający od 1948 r. stan wojny między Izraelem, a Jordanią

26.X.1994 w Waszyngtonie został podpisany traktat pokojowy między obu państwami. Było to ważne wydarzenie w procesie pokojowym na Bliskim Wschodzie. Wysoką rangę tego wydarzenia podkreślała obecność prezydenta B.Clintona na uroczystości podpisania dokumentu i złożenie przez niego podpisu na tym dokumencie.

Podpisanie tego porozumienia było poprzedzone długimi negocjacjami (w Madrycie i Waszyngtonie) Rozmowom cały czas patronowały USA.

4. Rokowania izraelsko-palestyńskie

Prowadzone w latach 1991-1993 w Madrycie, Waszyngtonie i Oslo.W ich wyniku zostało zawarte porozumienie podpisane IX.1993 w Waszyngtonie. Jego architekci : I.Rabin, Sz. Peres i J.Arafat w 1994 r. dostali pokojową nagrodę Nobla.

-Izrael zgodził ię na utworzenie Autonomii Palestyńskiej (Strefa Gazy i miasta na Zach.Brzegu Jordanu) i na stopniowe przekazywanie władzy na tym terenie Palestyńczykom.

- V.1994 podpisano w Kairze porozumienie o ograniczonej autonomii palestyńskiej

-1995 rozszerzenie autonomii na cały Zach. Brzeg Jordanu(armia izraelska wycofała się z 7 miast Zach.brzegu Jordanu, uwolniono 2500 więźniów palestyńskich

-1996 wybory do Rady Autonomii Palestyńskiej - zwycięstwo Arafata (prezydent)

Hamas i dżihad nie uzyskały poparcia ludności, wybrano pokojową drogę porozumienia się z Izraelem.

-1996 anulowanie z programu OWP punktu o nieuznawaniu Izraela

W następnych latach rozmowy izraelsko-palestyńskie nie przyniosły żadnych wyników. Izrael nadal okupuje całą Palestynę. Po obu stronach są przeciwnicy kompromisów i pokojowych rozwiązań. Świadczy o tym chociażby zabójstwo I.Rabina z rąk terrorysty żydowskiego.

Kontynuatorem rozmów był Szymon Peres, min spraw zagr Izraela, potem zwycięstwo prawicy w wyborach i premierem został A.Szaron - zastopowanie rokowań.

Rozmowom izraelsko-palestyńskim patronują USA, jednak nie posuwa to sprawy do przodu. Izrael nie jest podatny na sugestie amerykańskie.

- USA, ONZ i UE przedstawiły w 2003 r. plan pokojowego rozwiązania „mapa drogowa” - utworzenie państwa palestyńskiego do 2005 r. po początkowych nadziejach na sukces, plan okazał się niemożliwy do zrealizowania.

44. Problemy polityczne i instytucjonalizacja współpracy w regionie Azji i Pacyfiku.

Problemy bezpieczeństwa i pokoju

1)Korea - kraj podzielony na Koreę Pn i Pd. W czasie zimnej wojny Korea Pd cieszyła się poparciem Zachodu(gł USA), a Korea Pn - bloku wschodniego z ZSRR na czele. Kraj nadal jest podzielony, co więcej, trwa tam ciągły wyścig zbrojeń. Sprawa Korei jest jednym z głównych zagrożeń w regionie, bo;

-duża koncentracja zbrojeń

-agresywność Polit Korei Pn

2)Konflikty indochińskie

-pierwsza wojna indochińska (1945-1954)

-wojna wietnamska(1957-1975) -tzw II wojna indochińska

3) Podział na subkontynencie indyjskim na Indie, Pakistan i Bangladesz.

4)Zagrożeniem są też spory terytorialne związane z kwestią koreańską, sporem między Wietnamem a Chinami, Chinami, a Indiami, Indiami, a Pakistanem

5)Innym źródłem napięć są problemy z mniejszościami, np. z mniejszością wietnamską w Kambodży i kambodżańską w Wietnamie, muzułmańską w Indiach i hinduską w Pakistanie.

6) Chińska diaspora w całej Azji Pd-Wsch

7)konflikty etniczne, religijne, waśnie o źródła energii i zasoby naturalne

Instytucjonalizacja stosunków:

1. W Azji Pd-Zach funkcjonuje GCC (Rada Współpracy Państw Zatoki Perskiej)

2. W Azji Pd istnieje SAARC (Stowarzyszenie Współpracy Południowo-Azjatyckiej)

3. W Azji Pd-Wsch działa ASEAN(Stowarzyszenie Narodów Azji Pd-Wsch)

4. Tylko Azja Pn-wsch nie ma tego typu porozumień

5. Większość państw regionu uczestniczy w pracach ONZ

6. Coraz więcej państw jest członkami WTO

7. Bardzo pozytywne wyniki przynoszą działania Forum Regionalnego państw ASEAN. Jest ono płaszczyzną porozumienia ponadregionalnego.

Najważniejszymi organizacjami integracyjnymi w tym rejonie są:

1)ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Pd-Wsch, 1967 w Bangkoku, państwa założycielskie : Filipiny, Malezja, Indonezja, Tajlandia, Singapur. 10 państw członkowskich

Cel: - przyspieszenie wzrostu ekon, rozwoju społ i kult w regionie

-promowanie regionalnego pokoju i stabilizacji

2)APEC - Układ o Współpracy Gospodarczej w Azji i rejonie Pacyfiku, 1989 w Canberrze., 21 państw członkowskich, Cel:

-znoszenie barier celnych

-współpraca technologiczna

-integracja gosp

Dodatkowe problemy Polit w regionie :

-W obszarze Azji i Pacyfiku nie stworzono do tej pory zinstytucjonalizowanego systemu bezpieczeństwa. Od 20 lat(od zakończenia wojny w Wietnamie w 1975r. trwają rozmowy)

-Obawa przed ekspansją ChRL i ustanowienia w tradycyjnym stylu „PAX SINICA”

-postępujący wyścig zbrojeń, przyczyny :

=Liczne konflikty separatystyczne w regionie

=Po zimnej wojnie państwa same są odpowiedzialne za swoje bezpieczeństwo, nie są już pod ochroną mocarstw.

-4 państwa Azji Wschodniej są w gronie największych importerów broni : Japonia, Chiny, Rep. Korei i Tajwan)

- kilka państw w regionie jest w posiadaniu broni nuklearnej

Mn stos techniczne

Mn stos społeczne

Mn stos ekonomiczne

Mn stos wojskowe

Mn stos kulturalne

Mn stos polityczne

Stosunki międzynarodowe

---