Kultur Trzy - Pięć - Piętnaście

Andrzej J. Zmysłowski

Dwie kultury, rozdźwięk między nimi, szkodliwość takiego podziału, bez wątpienia wykazał Snow wygłaszając wykład i także później komentując rozpętane po wykładzie dyskusje. Dwie kultury wyróżnione przez Snowa zawierają w sobie oczywisty antagonizm. Z pewnością antagonizm nie musi prowadzić do konfliktu. W istocie każdy antagonizm postrzegany na gruncie teorii mnogości prowadzi do identyfikacji obu zdarzeń stano­wiących wzajemne dopełnienia. Tak więc, dopełnieniem zbioru
jest zbiór
, do którego należą te elementy przestrzeni zdarzeń
, które nie należą do zbioru
. Wniosek z takiej definicji jest prosty: suma zbioru
i jego dopełnienia
stanowi całą przestrzeń
. Podobnie obie kultury pomimo antagonizmu mogą się wzajemnie dopełniać, dając pełny obraz przestrzeni zdarzeń kulturowych. Jedna kultura nie wyczerpuje mnogości zdarzeń, potrzebna jest druga kultura dopełniająca tę pierwszą, trzecia dopełniająca tę drugą itd.… Dopełnianie wzajemne w istocie uzupełnia niedostatki elementu uzupełnianego, zatem z definicji nie powinno być szkodliwe.

Jednak, jak zauważa sam Snow, wykreowanie dwóch kultur nie miało na celu dopełniać się wzajemnie, lecz w większym stopniu służyć miało osiąganiu tożsamości przez przed­stawicieli każdej z wyróżnionych kultur, a nawet przynależność do grupy społecznej o kul­turze literackiej proweniencji miało świadczyć o kulturze gentlemanów. W takich okolicz­nościach, dopełnianie jednej kultury przez drugą nie mogło zaistnieć, a głos Snowa był rodzajem lamentu nad brakiem współpracy i wszystkimi negatywnymi skutkami owego braku współpracy. Szczególnie szkodliwe w ocenie Snowa miały być skutki oświatowe, ponieważ żadna z kultur z osobna nie była zdolna dać wystarczająco uniwersalnych wzorców wartości godnych powielania przez system edukacji.

Kultura w ujęciu ontologicznym

Kultura w aspekcie czysto ludzkim określa zdolność osoby do kreowania zdarzeń zgodnych z naturą jej osobowości. Kultura w sensie społecznym może być uważana za logiczną sumę kultur indywidualnych. Człowiek, będąc bytem ontologicznym postrzegany jest poprzez zbiór zdarzeń jakie kreuje dzięki swej osobowości. Można zatem uznać, że osobowość jest substancją pierwszą człowieka, czyli jego systemem, który decyduje o zbiorach zdarzeń możliwych do spełnienia przez człowieka o określonej osobowości. Różne osobowości, różne systemy, różne zachowania, różne zdarzenia inspirowane przez człowieka jak też różne zdarzenia w których człowiek uczestniczy poniekąd biernie.

Kategorią stanowiącą składową systemu jest stan wyznaczony przez pewien szczególny zespół działań i doznań jakie osoba posiadająca osobowość jest skłonna realizować. Biorąc pod uwagę opisane powyżej cechy kultury, jej znaczenie dla określenia osobowości, można uznać że:

• kultura jest stanem osobowości.

Obserwowane działania i doznania są przejawami kultury. Niszczenie mienia, czynienie szkody nie jest uznawane za przejaw „dobrej” kultury. Czynienie „dobra”, dbałość o elementy otoczenia, dbałość o innych ludzi są powszechnie uznawane za przejaw właśnie „dobrej” kultury. Takie podejście do kultury dopuszcza wszelkie odmiany stanów osobowości, czyli kultur. Dopuszczalna jest zatem kultura literackiej proweniencji, jak kultura ścisłych umysłów w jednakowym stopniu. Czy jest dopuszczalnym, aby wymagać istnienia obu tych kultur u każdej osoby, jeżeli osobowość takiej osoby nie jest skłonna przyjmować stany charakterystyczne dla obu rodzajów kultury.

Jedna i ta sama osobowość może wykazywać wiele różnorodnych stanów, a więc kultur. Wszystkie kultury przynależne do tej samej osobowości mogą istnieć obok siebie w sposób równoległy. Ryc. 1 przed­stawia przykładowo układ trzech kultur zanurzonych w przestrzeni kultu­rowej S. W ogólnym sensie wyróżnione kultury nie są zda­rze­niami wykluczającymi się, ich logiczne iloczyny nie muszą być zbiorami pustymi.

Inżynier jest uznawany jako reprezentant kul­tury technicznej. Nie ma prze­ciw­wskazań, aby część jego kultury technicznej była lite­rac­kiej proweniencji. Z całą pewno­ścią inżynier, który potrafi swoją kulturę techniczną dopełnić od­powiednimi składnikami prowe­niencji literackiej będzie dawał dzieła techniczne poprawnie o­kre­ślone przynaj­mniej w ich o­piso­wej części. Tru­dno poszukiwać wyrażeń żargonowych, nie można się dopatrzyć skrótów myślowych, nie znajdzie się żadnych tau­tologii w wypowiedziach i opi­sach technicznych inżyniera, który nie zaniedbał swojej kul­tury proweniencji literackiej. O­bszar wspólny obu kultur stanowi kulturę łączną, litera­ckiej i technicznej proweniencji. Ryc. 1 zawiera także wyróżnioną przykładowo kulturę fizyczną. Jest to stan osobowości, w tym także świadomości, który deter­minuje zdolność osoby do czynności fizycznych: podno­sze­nia, chwytania, biegania, pływania, podawania itp.… Kultura fizyczna w odniesieniu do kultury technicznej determinuje zdolność do czynności fizycznych istotnych z punktu widzenia wykonywania zadań technicznych. Będą to w przeważającej liczbie przypadków czynności manipulacyjne w operowaniu i sterowaniu środkami technicznymi. Jak zatem rozumieć - interpretować - obszar łączny kultury literackiej, technicznej i fizycznej? Taki rodzaj kultury znajduje zastosowanie w czynnościach instruktażowych podczas szkolenia pracowników, gdzie zachodzi potrzeba wyjaśnienia prostym i zrozumiałym językiem istoty fizycznych czynności pracownika w celu poprawnego sterowania maszyną.

Czy można być dobrym inżynierem będąc tylko inżynierem? W zasadzie inżynier pozbawiony kultury literackiej proweniencji musi się ograniczyć jedynie do wykonywania swego zawodu jako dobrze opanowanego rzemiosła. Jeżeli nawet byłby zdolny do twórczego działania na gruncie techniki, to bez kultury literackiej nie będzie zdolny przekazać pozo­stałym inżynierom istoty swego wynalazku. Nie może w istocie być twórcą, chociaż ma pomysły. Nie ma wątpliwości, że każda osoba posiadająca osobowość zdolną do przyj­mowania różnorodnych stanów, wzajemnie się wspomagających, będzie tym bardziej osobą wszechstronną o szerokiej kulturze, pozwalającej działać i doznawać z całą wrażliwością swej osobowości. Szeroka i wszechstronna kultura jest jak najbardziej pożądaną cechą każdej osoby. Niebagatelne znaczenie w kształtowaniu osobowości wszechstronnych kulturalnie ma system edukacji. Zbyt wczesna specjalizacja, przekonanie o nieprzydatności pewnych rodza­jów wiedzy jest, jak pokazuje Ryc. 1, zgoła fałszywe. Wszystkie dostępne rodzaje kultury mogą się wzajemnie wspomagać w ramach jednej osobowości na miarę ich rozwoju oraz stopnia wzajemnego przenikania. Renesansowe motto: „jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce” jest nadal aktualne. Wszechstronna kultura zwiększa szansę przetrwania, pozwala osiągnąć wyższą asertywność, gwarantuje zaspokojenie potrzeby tożsamości.

Kultura w aspekcie społecznym

Kultura w aspekcie społecznym jest sumą logiczną kultur indywidualnych, które powinny być analizowane ze względu na społeczne zachowania indywidualnych osób. W zakresie zachowań społecznych wyróżnić można oportunizm, jako zespół indywidualnych zachowań mających konkretne znaczenie społeczne. Istnieją trzy rodzaje oportunizmu:

• oportunizm prosty,

• oportunizm odkrywczy,

• oportunizm twórczy.

Oportunizm prosty polega na wykorzystywaniu istniejących możliwości egzystencji. Zanik możliwości egzystencji prowadzi do zaniku osoby poprzestającej na zachowaniach opor­tunizmu prostego. Zespół zachowań oportunizmu prostego jest ty­po­wy dla świata roślinnego, świa­ta fitoplanktonu. Można jednak posiadać naturalną zdolność do przetrwania w warunkach zaniku możliwości egzystencji. Rośliny pozbawione wilgoci usychają, ale niektóre potrafią się odrodzić, albo ze szczątków korzenia lub kłącza, albo z nasienia lub zarod­nika. Opor­tunizm prosty oznacza brak zdolności do odkrywania nowych możliwości egzystencji lub przetrwania, a tym bardziej do kreowania nowych sztucznych warunków egzystencji. Działania i doznania występujące w zachowaniach oportunizmu prostego stanowią o stanach przyjmowanych przez osoby, zatem można mówić o istnieniu kultury oportunizmu prostego, lub prościej kultury prostej.

Oportunizm odkrywczy jest rozszerzeniem oportunizmu pro­stego. Zachowania oportunizmu odkrywczego zawierają w sobie zachowania oportunizmu pro­stego, ale obok nich pojawia się zbiór zachowań zmierzających do odkrycia - poszukiwania - nowych lecz istniejących mo­żliwości egzy­stencji. Świat zwie­rzęcy potrafi migrować w po­szukiwaniu tere­nów, gdzie mo­żliwości egzy­stencji pozostają na wy­star­cza­jącym poziomie. Nie­które zwie­rzęta potrafią używać narzędzi do zdobywania poży­wienia i z te­go powodu przy­pisuje się tym gatunkom zdol­ności twór­cze. Pogląd taki jest w całej roz­ciągłości fałszywy. Żadne zwie­rze nie dokonuje aktu twórczego, po­prze­staje jedynie na dokonaniu aktu odkrywczego o ile jest do tego zdolne. Użycie cien­kiej gałązki przez goryla do wyjmowania termitów z termi­tiery oznacza jedynie odkrycie takiej mo­żli­wości. Najpierw od­krywane są otwory w termitierze, potem termity wchodzące i wychodzące przez otwory. Następnie odkrywa się możność spożywania termitów, bo są smaczne. Z kolei, odkrywa się możność włożenia cienkiej gałązki do otworu bez konieczności oczekiwania, że na końcu znajdzie się kilka uczepionych termitów. Podobnie dziecko wkładając palec do gniazdka elektrycznego nie oczekuje porażenia prądem. Goryl, który znalazł kilkanaście termitów uczepionych gałązki, zjada wszystkie kolejno nie spiesząc się nadmiernie i po chwili ponownie wykonuje tę samą czyn­ność z równym zapałem. Bez wątpienia, zachowania oportunizmu odkrywczego wywołują określone układy działań i doznań, te układają się w stany osoby (osobnika), czyli mamy do czynienia z kulturą oportunizmu odkrywczego, krócej mówiąc kulturą odkrywczą.

Oportunizm twórczy jest rozszerzeniem oportunizmu odkrywczego, a tym samym zawiera w sobie zachowania oportunizmu prostego. Dla wyjaśnienia istoty oportunizmu twórczego konieczna jest definicja.

Def: Twórczość polega na przezwyciężaniu ograniczeń.

Nie można dokonać aktu twórczego bez odkrycia ograniczenia. Wystąpiły zdarzenia - działania i doznania - tworzące stany typowe dla kultury odkrywczej. Nie można dokonać aktu odkrywczego bez wykorzystania do cna istniejących możliwości. Pojawia się brak możliwości dalszej egzystencji w dotychczasowej formie, teraz należy dokonać odkrycia powstania ograniczenia, a stąd już prosta droga do przezwyciężenia ograniczenia, czyli do popełnienia aktu twórczego. Zachowania oportunizmu twórczego prowadzą do działań i doznań, które będą się składały na stan osobowości, a więc mamy do czynienia z kulturą oportunizmu twórczego, a mówiąc krócej z kulturą twórczą. Bez wątpienia kultura twórcza jest cechą tylko ludzi, zatem Człowiek jest zobowiązany do twórczości. Poprzestawanie na zachowaniach oportunizmu odkrywczego, w sytuacji gdy jest konieczna twórczość, dopuszcza się tylko w wykonaniu ludzi którzy z powodu młodego wieku nie są przygotowani do twórczości lub z powodu upośledzenia nie są zdolni do twórczości.

Zachowania stosowne do kultury oportunizmu prostego mają miejsce w zaspokajaniu potrzeb materialnych, gdzie istotne jest wykorzystanie wszelkich istniejących możliwości przejęcia w posiadanie istniejącego dobra materialnego i dokonania prostego skądinąd aktu konsumpcji. Zachowania stosowne do kultury oportunizmu odkrywczego mają miejsce w zaspokajaniu potrzeb edukacyjnych, gdzie osoba edukowana odkrywa różnorakie możliwości wytwarzania dóbr materialnych. W edukacji uczniowie odkrywają nie tylko istniejące możliwości, ale uświadamiają sobie brak możli­wości. W ten sposób poprzez edukację szerokie rzesze uczniów - studentów są przygotowani do spełniania aktów twórczych, jednak tylko nieliczni podejmą twórczy trud przezwyciężenia ograniczeń. Zachowania twórcze są przejawem kultury najwyższego poziomu, dlatego że prze­zwy­ciężanie ograniczeń właśnie tworzy kulturę, jest na wskroś kulturotwórcze.

Jakiego rodzaju akty twórcze jest zdolny czynić Człowiek? Skoro twórczość polega na przezwyciężaniu ograniczeń, to rodzaje aktów twórczych wynikają wprost z rodzajów ograniczeń. Wśród wielu możliwych klasyfikacji ograniczeń wydaje się istotna ta, która uwzględnia subiektywną rolę człowieka w ich przezwyciężaniu, zatem rodzaje ograniczeń dzieli się na:

• ograniczenia subiektywne,

• ograniczenia obiektywne.

Z kolei wśród ograniczeń obiektywnych istotne są te, które wynikają z wiedzy oraz umiejętności, zatem ograniczenia obiektywne dzieli się na:

• ograniczenia formalne,

• ograniczenia materialne.

Przyjmując powyższe klasyfikacje łatwo zauważyć, że każdy Człowiek posiada szansę dokonywania nieskrępowanych, niczym nie ograniczonych aktów twórczych w odniesieniu do samego siebie przez przezwyciężanie ograniczeń subiektywnych. Dostrzeganie ograniczeń obciążających naszą własną osobę i każda udana próba przezwyciężenia ograniczenia subiek­tywnego naszej osoby jest niewątpliwym aktem twórczym.

Kultura w aspekcie pragmatyzmu społecznego

Pragmatyzm społeczny, realizując ciąg wzajemnie uwarunkowanych działań twórczych, zracjonalizowanych na tyle, aby osiągać zamierzone skutki możliwie małym wysiłkiem, można przedstawić za pomocą schematu zwanego Procesem Zaspokajania Potrzeb, co przedstawia Ryc. 3. Proces Za­spokajania Potrzeb [1][2][3] jest cykliczną strukturą prag­matyczną, która dzięki swej cykliczności generu­je rekursyw­nie nieskoń­czony proces zwany Automatem Dietrycha. Pro­blem, rozpoznany w stadium eks­plo­ata­cji
, analizowany jest przez polityków w stadium roz­poznania potrzeby
w celu rozpo­znania Potrzeby. Opis po­trzeby przekazywany jest dalej do stadium projektowania syste­mu
. Opis systemu (projekt) przekazywany jest dalej do stadium konstruowania
, gdzie konstruktorzy dobierają cechy konstrukcyjne tak, aby zaprojektowany system możliwy był do osiągnięcia w realnych warunkach. System i Konstruk­cja, jako sub­stan­cja I i II, będąc łącznie onto­logiczną kategorią Substancji bytu, wyznaczają w sposób wyczerpujący wszystkie istotne i rozpo­znawalne cechy bytu, dlatego działania projektowo konstrukcyjne zawsze zmierzają do wyznaczenia optymalnej klasyfikacji systemów i konstrukcji. Optymalna klasyfikacja systemu i konstrukcji oznacza ustanowienie ścisłych kryteriów klasyfikacji zdarzeń i struktur uwarunkowanych systemem i konstrukcją. Z chwilą ustanowienia optymalnej klasyfikacji, zdarzenia i struktury spełniające kryteria klasyfikacyjne stają się bezwzględnie pożądane.

W cytowanych powyżej pra­cach dowodzi się, że struktura PZP, wyposażona w przeciw­bież­ną weryfikację W, generuje stabilne procesy zaspokajania potrzeb zbieżne do potrzeby w skończonej liczbie cykli. Podstawowym znaczeniem PZP jest określenie kompetencji i hie­rarchii odpowiedzialności. Zasa­da przeciwbieżnej weryfikacji żą­da, aby czynności kontrolno nadzorcze były działaniami wpi­sanymi w strukturę działań pod­sta­wowych w jawnych procedu­ra­ch kontroli z jawnymi kryteria­mi oceny. Kryteria stosowane do oceny zgodności realnych wyni­ków zaspokajania potrzeb z rozpoznaną potrzebą są generowane właśnie jako zbiór kryteriów klasyfikacji w procedurze optymalizacji. Nie ma zatem specjalnej potrzeby ustanawiania w odrębnym trybie odrębnych kryteriów oceny. Wynik optymalizacji jest
jedynym prawomocnym zbiorem obowiązujących praw. Stąd wynika nowa, ontologiczna, teoria prawa.

Ryc. 4 przedstawia równanie hierarchii odpowie­dzial­ności, na mocy którego postuluje się wartość i znaczenie pracy, wykonywanej w poszczególnych stadiach automatu Dietrycha. Przykładowe wartości poszczególnych składników równania hierarchii odpowiedzialności stanowią ilustrację pokazującą jak pozornie wysokie wskaźniki skuteczności dla działań w poszczególnych stadiach automatu Dietrycha dają w efekcie wartość 0,59, niewiele przewyższającą wartość krytyczną 0,5, przy której „na dwoje babka wróżyła”. Nawet podniesienie indywidualnej skuteczności do poziomu 0,99 daje ostatecznie wynik 0,95, czyli 5% przypadków potrzeb nadal nie będzie zaspokojonych.

Najwyższa wartość pracy oraz najwyższa hierarchia odpowiedzialności ma miejsce w stadium rozpoznania potrzeby. Polityk rozpoznający potrzebę odpowiada bezwarunkowo za poprawne rozpoznanie potrzeby oraz wszystkie skut­ki rozpoznanej potrzeby, czyli miarą skuteczności pracy polityka jest osiągany stopień zaspokojenia potrzeb wyrażony prawdopodobieństwem łącznym
rozpoznania potrzeby, zaprojektowania systemu zdolnego do zaspokajania rozpoznanych potrzeb, skonstruowania konstrukcji zdolnej do realizacji zaprojektowanego systemu, wytworzenie wytworu zgodnie z konstrukcją oraz eksploatacji środka technicznego zgodnie z przeznaczeniem. Prawdo­podobieństwo
rozpoznania potrzeby adekwatnie do zidentyfikowanego problemu jest jedynie miarą stopnia rozpoznania potrzeby, który zgodnie z równaniem hierarchii odpowiedzialności jest najwyższym możliwym oszacowaniem stopnia zaspokojenia potrzeby. Wynika stąd wniosek poniekąd oczywisty:

• stopień zaspokojenia potrzeby wyrażony prawdopodobieństwem
  nie może być wyższy od stopnia rozpoznania potrzeby wyrażonego prawdopodobieństwem
  .

Pozorna oczywistość wniosku znika, gdy sobie uświadomić, że sukcesy zaspokajania potrzeb społecznych nie są łączone bezpośrednio z działalnością polityków. Błąd rozpoznania potrzeby popełniony przez polityka nie może być naprawiony w stadiach następnych automatu Dietrycha. Fałszywie rozpoznana potrzeba oznacza w konsekwencji zapro­jekto­wanie fałszywego systemu. Następnie zostanie skonstruowana fałszywa konstrukcja, wytworzony zostanie wytwór równie fałszywy. W konsekwencji środek techniczny nie będzie się nadawał do eksploatacji w celu zaspokajania prawdziwej potrzeby, lecz w celu zaspokajania potrzeby fałszywej. Z chwilą, kiedy uświadomione zostanie znaczenie polityka i jego rola w skutecznym zaspokajaniu potrzeb, staje się oczywiste ocenianie skuteczności pracy polityka i pociągnięcie go do odpowiedzialności w każdej sytuacji braku skuteczności w zaspokajaniu potrzeb. Ocena skuteczności polityka jest w istocie prosta. Każdy polityk powinien przedstawić w kampanii wyborczej swój prospekt określający cele, terminy i sposoby realizacji celów. Innymi słowy jest to swoisty business plan. Społeczeństwo go akceptuje podczas wyborów albo nie.

Projektant projektuje system na podstawie opisu potrzeby dostarczonej przez polityka. Odpowiada bezpośrednio za projektowanie systemu i wszystkie skutki zaprojektowanego systemu. Miarą jego odpowiedzialności jest prawdopodobieństwo
zaprojektowania systemu adekwatnie do rozpoznanej potrzeby, skonstruowanie konstrukcji zdolnej do realizacji systemu, wytworzenie wytworu zgodnie z konstrukcją oraz eksploatacji zgodnie z przeznaczeniem pod warunkiem: adekwatnego do PROBLEMU rozpoznania potrzeby. Takie prawdopodobieństwo jest iloczynem czterech ostatnich czynników równania hierarchii odpowiedzialności. Z całą pewnością projektant jest zwolniony z odpowie­dzialności za adekwatne rozpoznanie potrzeby na mocy warunku.

Konstruktor odpowiada bezpośrednio za skonstruowanie konstrukcji zdolnej do realizacji systemu i wszystkie dalsze skutki konstrukcji. Miarą jego odpowiedzialności jest prawdopodobieństwo
skonstruowania konstrukcji zdolnej do realizacji systemu, wytworzenia wytworu zgodnie z konstrukcją oraz eksploatacji zgodnie z przeznaczeniem pod warunkiem: adekwatnego do PROBLEMU rozpoznania potrzeby oraz zaprojektowania systemu zdolnego do zaspokajania rozpoznanych potrzeb. Takie prawdopodobieństwo jest iloczynem trzech ostatnich składników równania hierarchii odpowiedzialności. Z całą pewnością konstruktor jest zwolniony z odpowiedzialności za rozpoznanie potrzeby i zaprojektowanie systemu zdolnego do zaspokojenia potrzeby.

Wytwórca odpowiada bezpośrednio za wytworzenie wytworu zgodnie z konstrukcją i wszystkie dalsze skutki wytwarzania. Miarą jego odpowiedzialności jest prawdopodobieństwo
wytworzenia wytworu zgodnie z konstrukcją i eksploatacji zgodnie z przeznaczeniem poda warunkiem: adekwatnego do PROBLEMU rozpoznania potrzeby oraz zaprojektowania systemu zdolnego do zaspokajania roz­poznanych potrzeb oraz skonstruowania konstrukcji zdolnej do realizacji systemu. Takie prawdopodobieństwo jest iloczynem dwóch ostatnich składników równania hierarchii odpowiedzialności. Z całą pewnością wytwórca jest zwolniony z odpowiedzialności za rozpoznanie potrzeby, zaprojektowanie systemu zdolnego do zaspokojenia potrzeby oraz skonstruowania konstrukcji zdolnej do realizacji systemu.

Eksploatator odpowiada jedynie za eksploatację środka technicznego zgodnie z przeznaczeniem, ponieważ prawdopodobieństwo warunkowe
będące miarą skuteczności eksploatatora wyczerpuje w swoim warunku wszelką odpowie­dzial­ność zawartą w działaniach stadiów poprzedzających eksploatację. Z całą pewnością eksploatator jest zwolniony z odpowiedzialności za rozpoznanie potrzeby, zaprojektowanie systemu zdolnego do zaspokojenia potrzeby, skonstruowania konstrukcji zdolnej do realizacji systemu oraz wytworzenie wytworu zgodnie z konstrukcją. Łatwo zauważyć, że eksploatator powinien skrupulatnie wyliczać wszelkie problemy eksploatacyjne dla lepszej identyfikacji PROBLEMU, aby być zwolnionym z odpowiedzialności za zaistniałe problemy.

Oczywiście każde zastrzeżenie eksploatatora będzie wnikliwie zbadane zgodnie z przeciwbieżną weryfikacją i osoba odpowiedzialna zostanie wskazana ponad wszelką wątpliwość. Odpowiedzialność karna nie jest zalecana. W pierwszej kolejności stosować należy odpowiedzialność finansową. System wynagrodzeń oparty o ontologiczną hierarchię wartości pracy zawiera określenia płacy brutto, która jest wypłacana tylko w połowie. Reszta razem z odsetkami wypłacana jest proporcjonalnie do uzyskanej skuteczności:

• polityka
  

• projektanta
  

• konstruktora
  

• wytwórcy
  

• eksploatatora
  

przy założeniu, że każde cząstkowe prawdopodobieństwo jest równe 0,9.

Osiąganie określonego poziomu kompetencji, ale także odpowiedzialności może zachodzić w drodze naturalnego awansu jak również w drodze zdobywania odpowiedniego wykształ­cenia. Rysuje się wprost znaczenie systemu edukacji. Droga naturalnego awansu biegnie zgodnie z przeciwbieżną weryfikacją. Nie można zostać wytwórcą póki nie zostało się zweryfikowanym jako dobry eksploatator. Nie można zostać konstruktorem zanim nie zostaną potwierdzone kwalifikacje wytwórcy. Nie można zostać projektantem przed uznaniem kwalifikacji konstruktora. Ostatecznie nie można zostać politykiem, jeżeli nie posiada się wiedzy eksploatatora, wytwórcy, konstruktora i projektanta jednocześnie.

W konkluzji końcowej trzeba uznać istnienie pięciu wzajemnie uwarunkowanych kultur.

• Kultura eksploatacji

• Kultura wytwarzania

• Kultura konstruowania

• Kultura projektowania

• Kultura polityczna.

Wszystkie wymienione kultury zawierają się w sobie kolejno: kultura eksploatacji zawiera się w kulturze wytwarzania, kultura wytwarzania zawiera się w kulturze konstruowania, kultura konstruowania zawiera się w kulturze projektowania, a kultura projektowania jest składową kultury politycznej. Splatając trzy kultury oportunistyczne z pięcioma kulturami pragmatycznymi powstaje piętnaście kultur szczegółowych. Ocena osób oraz ich wiedzy i umiejętności może być bardziej precyzyjna oraz łatwiej określić preferowane kierunki kształcenia i warunki awansu edukacyjnego.

1. Zmysłowski A.J.: Ontologiczne uwarunkowania nauki. „Społeczna Podmiotowość Nauki”, Ustroń, październik 2001. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki Polskiej. Zabrze 2002. ISBN 83-913835-2-0

2. Zmysłowski A.J.: Aktywny system edukacji. Seminarium „Organizacje jako utopie”, Ustroń, październik 2002. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki Polskiej. Zabrze 2004. ISBN 83-913835-3-9

3. Zmysłowski A.J.: Dżungla - globalizacja - tożsamość. Seminarium „Globalizacja a problem tożsamości narodowej”, Ustroń, czerwiec 2003. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Nauki Polskiej, Zabrze 2004. ISBN 83-913835-4-7.

Ryc. 1 Przestrzeń kulturowa S z wyróżnioną kulturą literackiej proweniencji, kulturą techniczną, kulturą fizyczną…

Ryc. 2 Kultura oportunistyczna - wzajemne zawieranie się kultur oportunizmu twórczego, odkrywczego i prostego

Ryc.  3 Proces Zaspokajania Potrzeb (PZP); ep - eksploatacja Środka Technicznego; rp - rozpoznanie Potrzeby; pr - projektowanie Systemu; ks - konstruowanie Konstrukcji; wt - wytwarzanie Wytworu; W - przeciwbieżna weryfikacja.

Ryc.  4 Równanie hierarchii odpowiedzial­ności oraz przykładowe praw­do­po­dobieństwa poprawności realizacji stadiów automatu Dietrycha.

---