INSTRUKCJA UDZIELANIA PIERWSZEJ POMOCY

	Ocena poszkodowanego przed udzielaniem pierwszej pomocy	2
	Astma oskrzelowa	2
	Atak serca - zawał	3
	Ciało obce: w nosie, uchu, przełyku, w oku, subst. chem. w oku	3
	Cukrzyca: hiperglikemia, hipoglikemia	5
	Drgawki: toniczne, kloniczne	6
	Hipotermia: znaczne wychłodzenie ciała	6
	Krwotok: zewnętrzny, wewnętrzny, krwawienie z nosa	7
	Obrzęk płuc	9
	Odma: samoistna, urazowa, wentylowa	9
	Odmrożenie: I, II, III stopień	11
	Omdlenie: utrata przytomności	11
	Oparzenie chemiczne: skóry, przewodu pokarmowego, oka	12
	Oparzenie termiczne: I, II, III stopień	13
	Padaczka (epilepsja)	14
	Podtopienie	15
	Porażenie prądem elektrycznym	16
	Przechłodzenie	17
	Reanimacja sercowo - płucna	18
	Udar cieplny	18
	Udar mózgu: niedokrwienny, krwotoczny, podpajęczynówkowy	19
	Udławienia: dzieci i dorosłych	20
	Urazy brzucha	20
	Urazy głowy: złamania kości, złamania podstawy, wstrząśnienie itp.	21
	Urazy klatki piersiowej: złamania żeber, krwawienia do jamy opłucnej	24
	Urazy kończyn: złamania, skręcenia, zwichnięcia	26
	Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego	27
	Urazy szyi	28
	Utonięcie	29
	Utrata przytomności	30
	Wstrząs	32
	Wstrząs anafilaktyczny	32
	Wstrząs kardiogenny	33
	Wypadek drogowy	33
	Zadławienie: dorosłego, kobiety w ciąży, dziecka, niemowlęcia	35
	Zatrucia: pokarmowe, oddechowe, ukąszenia	37
	Zawał serca	40
	Złamania kości	41
	Zranienia	42

Ocenić zdarzenie. Usunąć czynnik działający na poszkodowanego. Ocenić podstawowe funkcje życiowe poszkodowanego, w tym:

1. Czy jest przytomny, np. zadając pytanie, jak Pan/Pani się czuje, lekko potrząsnąć poszkodowanym (nie wolno podejmować takich działań, jeśli istnieje przypuszczenie, że doszło do urazu głowy lub szyi, gdyż nieprawidłowe poruszenie może doprowadzić do uszkodzenia rdzenia kręgowego, a co za tym idzie paraliżu).

2. Czy jest zachowane oddychanie - najprościej przyłożyć do ust poszkodowanego swój policzek czy rękę, w ten sposób poczuje się tchnienie oddechu. Należy także obserwować ruchy oddechowe klatki piersiowej, można to sprawdzić, przykładając rękę do klatki piersiowej czy górnej części brzucha. Objawy niepokojące: - sine zabarwienie skóry, niesłyszalny i niewyczuwalny strumień powietrza wydychanego z ust i nosa poszkodowanego, brak ruchów oddechowych klatki piersiowej i nadbrzusza. Jeśli dojdzie do częściowej niedrożności dróg oddechowych, będzie słychać odgłosy przypominające chrapanie i bulgot.

3. Czy jest zachowane krążenie (akcja serca) u poszkodowanego. Tętno bada się na tętnicy szyjnej (w zagłębieniu utworzonym przez krtań i boczny mięsień szyi), udowej (w pachwinie, na jednej trzeciej odległości między kroczem a grzebieniem kości biodrowej) lub w ostateczności na tętnicy promieniowej (w zagłębieniu znajdującym się na nadgarstku na przedłużeniu kciuka). Kontrola czynności życiowych poszkodowanego powinna przebiegać w miarę możliwości szybko, w kilka sekund.

4. Jakiego rodzaju urazowi uległ poszkodowany (np. zranienie, oparzenie, złamanie).

5. Zabezpieczyć poszkodowanego przed możliwością dodatkowego urazu (np. przez oznakowanie miejsca wypadku czy też, jeśli istnieje taka możliwość - nie doznał on np. urazu kręgosłupa - przez wyniesienie poszkodowanego z miejsca wypadku).

6. Wezwać fachową pomoc (pogotowie ratunkowe czy też lekarza).

Astma oskrzelowa

Jest to zespół chorobowy wywołany odwracalnym, napadowym zwężeniem dróg oddechowych. Spowodowane jest ono skurczem nadwrażliwych oskrzeli, obrzękiem błony śluzowej i nadprodukcją wydzieliny przez gruczoły śluzowe.

Przyczyny:

1. Istniejąca osobnicza skłonność do alergii na działanie pokarmów, pyłków roślin, pierza, roztoczy kurzu, pleśni, sierści zwierząt, leków.

2. Współistniejące zakażenie wirusowe lub bakteryjne.

3. Czynniki psychogenne - stres.

4. Wysiłek fizyczny i wdychanie zimnego powietrza.

Objawy:

1. Duszność wydechowa o charakterze napadowym.

2. Przyspieszenie oddechu.

3. Uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych spowodowane wzmożonym wysiłkiem oddechowym.

4. Przedłużony wydech z towarzyszącym świstem.

5. Przyspieszenie czynności serca.

6. Sinica.

7. Brak bólu w klatce piersiowej w trakcie ataku.

Postępowanie:

1. Posadzić poszkodowanego. Dzięki temu łatwiej będzie mu oddychać.

2. Zapewnić dostęp świeżego powietrza.

3. Podać choremu leki wziewne - jeśli zażywał je wcześniej i są dostępne podczas ataku.

4. Zawiadomić pogotowie ratunkowe.

5. Oceniać regularnie podstawowe funkcje życiowe.

Atak serca - zawał

Zawałem mięśnia sercowego jest martwica pewnego obszaru mięśnia sercowego na wskutek niedotlenienia, które może być spowodowane zamknięciem światła naczynia wieńcowego na wskutek miażdżycy lub zakrzepicy. Zatrzymanie akcji serca powoduje obumieranie komórek mózgowych już po 3 - 5 minutach. Reanimację trzeba podjąć niezwłocznie.

Objawy zawału:

1. Uporczywy, długotrwały ból gniotący, promieniujący często od serca.

2. Utrata przytomności i zatrzymanie oddechu.

3. Słabe, płytkie tętno lub brak tętna nad tętnicami szyjnymi.

Czynności ratujące:

1. Jak najszybciej powiadomić służby ratownicze (w pierwszej kolejności).

2. Ułożenie poszkodowanego w pozycji siedzącej na podłodze (aby maksymalnie ograniczyć ruchy), poszkodowany może sam przyjąć najdogodniejszą dla siebie pozycję.

3. Rozluźnić ubranie: krawat, koszulę, pasek u spodni, (u kobiet: jak można biustonosz, bluzkę).

4. Jeżeli pomieszczenie zamknięte - otworzyć okna.

5. Wspieraj psychiczne poszkodowanego.

6. W przypadku zatrzymania akcji serca przystępuj do reanimacji sercowo - płucnej.

Reanimacja sercowo-płucna

(Nie wolno reanimacji ćwiczyć na żywych ludziach, gdyż może to spowodować ich zgon z powodu zaburzenia pracy serca).

Podczas reanimacji chory leży na plecach, na twardym, nieelastycznym podłożu. Zaczynamy od odgięciu głowy do tyłu i dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza do płuc. Na wybranym miejscu (dwa palce powyżej dolnego końca mostka) kładzie się dłoń, przy czym palce powinny być odgięte ku górze, by nie dotykać klatki piersiowej. Drugą dłoń kładziemy na grzbiet dolnej ręki. Ramiona muszą znajdować się w pozycji prostopadłej do klatki piersiowej.
Przy wyprostowanych łokciach naciskamy na mostek wgłębiając go na 3-5 cm w kierunku kręgosłupa z częstotliwością 60-80 razy na minutę. Siła uciskania powinna wynikać
z przeniesienia masy ciała ratującego, a nie z pracy jego mięśni. W ten sposób oszczędza się siły przy długotrwałej akcji reanimacyjnej i zapewnia wywieranie prostopadłego nacisku.
Gdy reanimację prowadzą dwie osoby, stosunek uciśnięć do wdechów wynosi 5:1 (najlepiej, gdy ratujący klęczą naprzeciw siebie). Natomiast, gdy tylko jedna osoba prowadzi akcję stosunek uciśnięć do wdechów wynosi 15:2 przy szybszej częstotliwości: 80-100 razy na minutę. Co piąty cykl sprawdzamy tętno i oddech.

Ciało obce

Ciała obce pozostawia się w ranie. Wyjąć je może tylko lekarz

Ciała obce mogą być usuwane z rany tylko przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres pierwszej pomocy. Niewprawne próby usuwania grożą pozostawieniem w ranie fragmentów ciała obcego, a także stanowią niebezpieczeństwo wprowadzenia dodatkowego zakażenia. Większe ciała obce o gładkich brzegach często tamponują ranę i zapobiegają tym samym powstaniu dużego krwawienia.

Ciało obce w nosie. Jedyne co może zrobić poszkodowany to zatkać druga dziurkę i spróbować wydmuchnąć. Użycie jakichkolwiek narzędzi grozi wystąpieniem krwawienia.

Ciało obce w uchu. Należy spróbować przez zwyczajne potrząsanie głową. Nie wolno manipulować w przewodzie słuchowym.

Ciało obce w przełyku. Utkwienie w przełyku ciała obcego jest brane pod uwagę w przypadku ściskającego bólu i trudności w przełykaniu. W takiej sytuacji chorego należy sprowokować do wymiotów.

Ciało obce w tchawicy. Najskuteczniejszą metodą jest tzw. chwyt Heimlicha, nazywany też tłocznią brzuszną. Uwaga! Upewnij się, że masz do czynienia z udławieniem, a nie z atakiem serca!

1. Ratujący staje z tyłu za pacjentem. Obejmuje go oburącz za brzuch tak, aby dłonie zetknęły się na brzuchu powyżej pępka. Nagłym ruchem przyciska go mocno do siebie powodując gwałtowne zwiększenie się tłoczni brzusznej działającej z kolei na klatkę piersiową. Ciało obce bywa w ten sposób gwałtownie "wyciśnięte" z tchawicy na zewnątrz.

2. Można również tą czynność wykonać u pacjenta leżącego. Ratujący klęka przed pacjentem i kładzie mu obydwie ręce na nadbrzusze ponad pępkiem. Teraz przez gwałtowne ściśnięcie zwiększa się ciśnienie tłoczni brzusznej.

3. Gdy się dławisz, a jesteś sam, spróbuj wykonać manewr na sobie, kładąc zaciśniętą pięść wewnętrzną stroną na brzuchu nieco powyżej pępka i obejmując ją drugą dłonią. Możesz też posłużyć się czymkolwiek, co popchnie przeponę od dołu.

Ciało obce w oku - objawy: piekący ból, łzawienie, zaczerwienienie

Pamiętaj:

1. Ciało obce, które spowodowały uraz i tkwią wbite w jakąkolwiek część oka lub powiekę mogą być usuwane tylko przez lekarza!

2. Jeśli nie ma rany i ciało obce znajduje się luźno pod powieką, może je usunąć dowolna osoba.

3. Jeśli ciało nie daje się usunąć, mimo, że wydaje się nie być wbite, należy zgłosić się do lekarza.

Postępowanie:

1. Pod powieką dolną: poszkodowany patrzy w górę, odciągnąć powiekę palcami jednej ręki, drugą ręką za pomocą kawałka miękkiej chusteczki pocierać delikatnie wnętrze powieki w kierunku do nosa.

2. Pod powieką górną: poszkodowany patrzy w dół, uchwycić palcami jednej ręki górną powiekę za rzęsy i naciągnąć ją w dół, nad dolną powiekę, po czym puścić ja i pozwolić jej powrócić do pozycji wyjściowej. (W ten sposób istnieje szansa, że rzęsy dolnej powieki oczyszczą wnętrze powieki górnej)

3. Gdy ostre ciała obce, takie jak opiłki metalu itp. tkwią w powiece to NIE rozpoczynamy ich usuwania, ale bandażujemy obie gałki oczne i transportujemy chorego do lekarza. Obie gałki oczne powinny pozostać w bezruchu. Nie stosować żadnych maści lub kropli do oczu!

Obrażenia chemiczne oczu. Zadziałanie środków żrących na gałkę oczną powoduje jego oparzenie i martwicę.

Postępowanie polega na przemyciu oka wodą:

1. Zabezpiecz ręce przed poparzeniem (gumowe rękawice).

2. Poszkodowanego ułożyć na płaskiej powierzchni, głowę odwrócić w stronę oparzonej gałki ocznej (gdy obie są oparzone - przemywać na przemian).

3. Ochronić zdrowe oko (przykryć opatrunkiem).

4. Rozszerzyć palcami powieki chorego oka Uwaga! Przy oparzeniu wapnem należy NAJPIERW usunąć grudki wapna z oka a potem je przemywać! (Wapno palone wchodzi w reakcję z wodą dając żrącą zasadę!).

5. Wlewać wodę do oka od strony nosa w kierunku skroni, przez ok. 20 minut.

6. W miarę możliwości poszkodowany powinien poruszać gałką oczną.

7. Widoczne uszkodzenia tkanek osuszyć gazikami.

8. Obandażować oczy i pozostawić w bezruchu.

9. Zapewnić transport do lekarza, do tego czasu opiekować się poszkodowanym.

Cukrzyca

Jest to zaburzenie metabolizmu glukozy spowodowane całkowitym bądź częściowym spadkiem produkcji insuliny. Insulina jest hormonem produkowanym w trzustce. Odpowiada za transport glukozy z krwi do komórki, gdzie z glukozy produkowana jest energia.

Rozróżnia się cukrzycę typu I i typu II:

W pierwszym typie dochodzi do całkowitego zaprzestania produkcji i wydzielania insuliny przez trzustkę. Brak tego hormonu musi być wyrównany wstrzyknięciami insuliny.
W drugim typie uwalnianie bądź działanie insuliny na receptory w komórkach jest zmniejszone. Gdy stopień zaawansowania choroby jest nieduży, leczenie może ograniczać się do odpowiedniej modyfikacji diety i zalecenia większej ilości ruchu. Przy wzroście zaawansowania potrzebne stają się doustne leki. W bardziej zaawansowanym stadium choroby konieczne staje się podawanie insuliny jak w cukrzycy pierwszego typu.

Hiperglikemia - śpiączka cukrzycowa

Cukrzyca dotychczas nierozpoznana lub niedostatecznie leczona może doprowadzić do utraty przytomności. Śpiączka cukrzycowa jest ciężkim, ostrym powikłaniem cukrzycy spowodowana zwiększonym spożyciem węglowodanów (cukrów) lub niedostateczną dawka insuliny (zaniechanie iniekcji, zbyt mała dawka, niewłaściwa insulina)

Rozpoznanie:

Jeśli pacjent jest przytomny to występuje uczucie pragnienia i bóle brzucha.

Jeśli jest nieprzytomny, to występuje zapach acetonu z ust, przyspieszone tętno, sucha skóra, śluzówki, język (nie ma mechanizmów obronnych - nieprzytomny nie pije a produkuje dużą ilość moczu).

Postępowanie:

Udzielający pomocy z reguły nie ma możliwości oznaczenia poziomu cukru na miejscu zdarzenia. Należy:

1. Jeśli poszkodowany ma zachowaną świadomość - podajemy cukier. Może być rozpuszczony w herbacie, nigdy zaś w postaci suchego proszku!

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny to:

• Ułożenie w pozycji bezpiecznej.

• Wezwanie karetki.

• Prowadzenie kontroli ważnych funkcji życiowych (oddech, tętno).

• Dbanie o utrzymanie ciepła chorego (okrycie kocem).

Hipoglikemia - niedocukrzenie

Do tego stanu dochodzi u cukrzyków, u których poziom cukru we krwi jest obniżony, najczęściej w wyniku zbyt wysokiego poziomu insuliny.
W sytuacji zbyt niskiego poziomu cukru we krwi dochodzi do utraty przytomności jak w przypadku omdlenia, z tą różnicą, że tutaj przyczyną jest „niedożywienie” mózgu.

Objawy: uczucie głodu, drżenie mięśni, zimny pot, przyspieszone tętno, niepokój, w końcu następuje utrata przytomności.

Postępowanie:

1. Jeśli poszkodowany ma zachowaną świadomość - podajemy cukier. Może być rozpuszczony w herbacie, nigdy zaś w postaci suchego proszku!

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny to:

• Ułożenie w pozycji bezpiecznej.

• Wezwanie karetki.

• Prowadzenie kontroli ważnych funkcji życiowych (oddech, tętno).

• Dbanie o utrzymanie ciepła chorego (okrycie kocem).

Drgawki

Drgawki to reakcja układu nerwowego spowodowana różnymi czynnikami. Towarzyszą jej zmiany świadomości. Wyróżnia się:

1. Drgawki toniczne - długoutrzymujące się naprężenie mięśniowe.

2. Drgawki kloniczne - skurcze mięśniowe o dużej częstotliwości.

Drgawki mogą dotyczyć części ciała lub obejmować całe ciało - drgawki uogólnione. Często są z powodu urazów: złamań, krwiaków, wstrząśnień mózgu i krwotoków.

Przyczyny: padaczka, urazy czaszkowo-mózgowe, zatrucia, długotrwały brak snu, zespół abstynencji poalkoholowej i polekowej, zespół odstawienia narkotyków, wysoka temperatura ciała (u dzieci)

Rozpoznanie: upadek, utrata świadomości, skurcze, ślinotok, może dojść do przegryzienia języka - krew, niekontrolowane moczenie się, okres braku świadomości lub dezorientacji po ustaniu ataku

Postępowanie:

Sprowadza się do zapewnienia poszkodowanemu warunków ograniczających możliwość dalszych obrażeń:

1. Zabezpieczenie przed upadkiem i urazami.

2. Udrożnienie dróg oddechowych, przytrzymywanie głowy.

3. Nie zaleca się wkładania w usta poszkodowanego jakichkolwiek przedmiotów.

4. Nie zaleca się silnego krępowania ciała poszkodowanego.

5. Ułożenie w pozycji bezpiecznej po zakończeniu napadu drgawkowego.

6. Kontrola drożności dróg oddechowych i funkcji życiowych.

7. Wezwanie pomocy medycznej w przypadku gdy drgawki trwają dłużej niż 5 minut, w wyniku napadu doszło do urazu, poszkodowany nieprzytomny.

Hipotermia

Jest to znacznego stopnia oziębienie ciała, stwierdzone przez zbadanie temperatury głębokiej ciała (np. w odbycie, na błonie bębenkowej).

Wyróżnia się:

1. Lekką hipotermię - temperatura głęboka od 34°C do 36°C.

2. Średnią hipotermię - temperatura głęboka od 30°C do 34°C.

3. Ciężką /znaczną hipotermię - temperatura głęboka poniżej 30°C.

Czynniki wpływające na wychłodzenie:

1. Niska temperatura otoczenia: powietrza lub wody przy topieniu.

2. Wiatr, duża wilgotność powietrza.

3. Brak ruchu poszkodowanego.

4. Upojenie alkoholowe, zażywanie narkotyków.

5. Zażywanie leków uspokajających, nasennych, choroby psychiczne.

Skutki hipotermii:

Następuje centralizacja krążenia, przez co skóra i końcowe części kończyn szczególnie narażone są na zmniejszony przepływ krwi i w ten sposób na brak ogrzewania.

Następuje także obniżenie ciśnienia i tętna, a co najważniejsze - zwolnienie metabolizmu i spadek zapotrzebowania na tlen.

Objawy kliniczne:

1. Utrata przytomności, oddech płytki, zwolniony lub jego brak.

2. Tętno zwolnione, słabo wyczuwalne lub nie wyczuwalne.

3. Skóra chłodna.

Postępowanie:

1. Zabezpieczyć poszkodowanego przed dalszą utratą ciepła poprzez zdjęcie mokrej odzieży i ogrzanie go.

2. Ułożyć poszkodowanego na plecach i nie poruszać nim.

3. W przypadku lekkiej hipotermii stosujemy bierne ogrzanie poprzez okrycie kocami i przeniesienie do ciepłego pomieszczenia lub czynne ogrzewanie zewnętrzne poprzez zastosowanie ciepłego powietrza i ciepłej kąpieli.

4. W przypadku średniej hipotermii stosujemy bierne i czynne ogrzewanie zewnętrzne, ale tylko tułowia.

5. W przypadku ciężkiej hipotermii - postępowanie jak w średniej plus konieczne jest zastosowanie ogrzewania czynnego wewnętrznego np. wentylowanie poszkodowanego ciepłym, nawilżonym tlenem.

6. Jeżeli brak jest oddechu i tętna - prowadzenie wentylacji i masażu serca. Uwaga! obecność oddechu i krążenia w hipotermii sprawdza się dłużej - nawet do jednej minuty!

Krwotok

Dzielimy go na zewnętrzny i wewnętrzny.
Jeśli nie zostanie zatamowany, może dojść do znacznej utraty krwi co w konsekwencji najczęściej prowadzi do rozwinięcia wstrząsu hipowolemicznego.

Krwotok zewnętrzny - widać wypływającą z rany krew.

Postępowanie:

1. Ocena stanu poszkodowanego: świadomości, oddechu, tętna.

2. Wezwanie pomocy.

3. Nałożenie jałowego opatrunku i uciśnięcie miejsca krwawienia.

4. Umocowanie opatrunku bandażem; kontynuować ucisk do ustania krwawienia. Taki opatrunek nazywamy opatrunkiem uciskowym (nie mylić z opaską uciskową!)

5. Jeśli opatrunek przesiąka krwią - dołożyć kolejne warstwy nie zdejmując starego i nie zwalniając ucisku.

6. Jeśli krwawienie nadal nie ustaje, unieść krwawiącą kończynę nie zwalniając ucisku.

7. Unieruchomić krwawiącą kończynę.

8. Jeśli powyższe metody zawodzą - zastosować ucisk na tętnice powyżej miejsca krwawienia (tętnica ramienna poniżej dołu pachowego na kończynie górnej albo tętnica udowa w pachwinie na kończynie dolnej).

9. W ostateczności stosować opaskę uciskową; powinna być stosowana raczej w bardzo ciężkich urazach jak amputacje lub zmiażdżenia.

Użycie opaski uciskowej nie jest zbyt bezpieczne; potencjalne powikłania:

1. Uszkodzenie nerwów, mięsni bądź naczyń krwionośnych (głównie przy stosowaniu zbyt wąskiej opaski!).

2. Martwicy tkanek położonych obwodowo od opaski (gdy założona jest zbyt długo i dojdzie do niedokrwienia).

Zakładając opaskę należy pamiętać, że:

1. Nie wolno zakładać jej na kończynach poniżej łokci lub kolan oraz nigdy nie na tułowiu.

2. Należy stosować szeroki bandaż albo podłożyć pod wąski szeroki opatrunek (aby powierzchnia ucisku była jak największa).

3. Nie należy poluźniać raz założonej opaski uciskowej.

4. Opaska musi być widoczna przez cały czas, nie wolno jej przykrywać.

5. Należy opisać opaskę hasłem „opaska uciskowa” oraz godziną jej założenia.

Technika zakładania opaski uciskowej:

1. Powyżej miejsca krwawienia ratownik kilkukrotnie owija kończynę szerokim bandażem.

2. Końce bandaża wiąże tak, aby można było włożyć w węzeł kawałek drewna (gałąź, kij).

3. Umocowuje w węźle gałąź/kij i obraca nią tak długo, aż krwawienie ustąpi.

4. Końce kija/gałęzi przymocowuje tak, aby nie doszło do jego poluźnienia (i tym samym do ponownego krwawienia!).

5. Opisuje opaskę uciskową.

Krwotok wewnętrzny

W przeciwieństwie do krwotoku zewnętrznego, tutaj nie ma miejsca wypływ krwi z rany na zewnątrz ciała.

Rozpoznanie:

Na podstawie objawów mogących świadczyć o krwotoku:

1. Zmiana zabarwienia skóry (ciemnoniebieskie-fioletowe), zwane potocznie „siniakiem”

2. Wymiotowanie krwią bądź oddawanie smolistych stolców to często objaw krwawienia z wrzodu żołądka lub dwunastnicy.

3. Oddawanie stolca podbarwionego krwią - krwawienie z końcowego odcinka przewodu pokarmowego.

4. Oddawanie moczu podbarwionego krwią - krwawienie z układu moczowego.

5. Wykrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią lub krwi - krwawienie z płuc.

6. Powiększenie się obwodu brzucha, zasinienie pod którymś z łuków żebrowych - krwawienie z narządów jamy brzusznej (wątroby, śledziony).

7. Krwawienie towarzyszące złamaniom zamkniętym; może towarzyszyć temu obrzęk, zasinienie, zwiększone ucieplenie.

Postępowanie:

1. Ocena stanu poszkodowanego - świadomości, oddechu, tętna.

2. Wezwanie pomocy.

3. Zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania.

4. Przy krwawieniu wewnątrz kończyn - unieruchomienie.

5. Ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (z lekko uniesionymi kończynami dolnymi).

6. Okrycie poszkodowanego.

7. Okresowa kontrola parametrów życiowych.

8. Nie podawać poszkodowanemu niczego doustnie.

Krwawienie z nosa

Przyczyny: urazy twarzoczaszki, choroby krwi, np. hemofilia, nadciśnienie tętnicze, zapalenie zatok obocznych nosa, infekcje górnych dróg oddechowych (w zbyt częste używanie kropli do nosa!)

Postępowanie:

1. Przy podejrzeniu złamaniu podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i nosa) należy unieruchomić głowę i przykryć miejsce krwawienia (nos, uszy) jałowym opatrunkiem, bez ucisku. Nie tamować wypływu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.

2. Gdy nie podejrzewamy urazu czaszki a poszkodowany nieprzytomny: wezwać pomoc, udrożnić drogi oddechowe, skontrolować zawartość jamy ustnej (krew może spływać po tylnej ścianie gardła), stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia, sprawdzać oddech i krążenie.

3. Gdy poszkodowany przytomny posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu (aby poszkodowany nie połykał bądź nie zakrztusił się krwią), stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia, przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń.

Obrzęk płuc

Jest to stan, w którym dochodzi do nadmiernego gromadzenia się płynu przesiękowego w przestrzeni śródmiąższowej i pęcherzykach płucnych.

Przyczyny: rozległy zawał serca, gwałtowny wzrost ciśnienia w przebiegu nadciśnienia tętniczego, napadowe zaburzenia rytmu, ostra niewydolność nerek, ostre zatrucia, chemiczne uszkodzenie płuc, zatorowość płucna, ciężkie zakażenia, reakcja immunologiczna, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, silne promieniowanie.

Skutki: Obrzęk prowadzi do utrudnionej wymiany gazowej w pęcherzykach, gdyż gromadzący się płyn zmienia przepuszczalność błony pęcherzyka dla gazów. Prowadzi to do hipoksji (obniżenie stężenia tlenu we krwi tętniczej) i często także do hiperkapnii (podwyższenie zawartości dwutlenku węgla we krwi tętniczej). W efekcie dochodzi do niedotlenienia wszystkich tkanek.

Objawy:

1. Chory odczuwa lęk.

2. Skóra jest szara, blada, może być sina, występują poty.

3. Dość gwałtownie narasta duszność, co zmusza do przyjęcia pozycji siedzącej (łatwiej się oddycha).

4. Kaszel, odksztuszanie pienistej wydzieliny, może być podbarwiona krwią.

5. Oddech i tętno przyspieszone, przepełnienie żył szyjnych.

Postępowanie:

1. Chorego należy posadzić, opuszczając jego kończyny dolne. Zmniejsza to powrót krwi żylnej do serca i przez to zmniejsza wysięk w płucach.

2. Zadbać o drożność dróg oddechowych.

3. Zapewnić dostęp świeżego powietrza.

4. Wezwać pomoc.

5. Systematycznie oceniać podstawowe parametry życiowe (przytomność, oddech, tętno).

6. Jeśli dojdzie do zatrzymania oddechu i/lub krążenia zastosować sztuczne oddychanie.

Odma

Jest to obecność powietrza w jamie opłucnowej (pomiędzy opłucną ścienną i płucną).
Przyczyny: uraz penetrujący klatki piersiowej, uszkodzenie tchawicy, oskrzeli lub miąższu płucnego, urazowe lub samoistne

Skutki: Zaburzenie wentylacji przez nagromadzone w opłucnej powietrze, uciskające miąższ płucny.

Odma samoistna

Przyczyny:

1. Najczęściej jest wynikiem pęknięcia pęcherzy rozedmowych.

2. Do odmy samoistnej predysponują wcześniejsze zmiany w miąższu płucnym wywołane: przewlekłym nieżytem oskrzeli, astmą oskrzelową, gruźlicą, sorkoidozą płucną, pylicą guzami, ropniami płuc.

3. Może ją poprzedzić znaczny wysiłek fizyczny, silny kaszel i parcie.

4. Przyczyna może być też nieuchwytna, bez wcześniejszych zmian w płucach.

Objawy:

1. Nagły, ostry, kłujący ból w klatce piersiowej.

2. Kaszel, duszność, płytki oddech.

3. Tachypnoe (przyspieszony oddech).

4. Sinica, utrata przytomności.

5. Może też wystąpić nagły zgon.

Postępowanie:

1. Zapewnienie drożności dróg oddechowych.

2. Odbarczenie odmy przez nakłucie ściany klatki piersiowej grubą igłą w drugiej przestrzenie międzyżebrowej w linii środkowoobojczykowej. UWAGA! Tylko przeszkoleni ratownicy mogą wykonać odbarczenie!.

3. Poprawienie wentylacji zdrowego płuca poprzez ułożenie poszkodowanego na boku po stronie odmy. Stabilizuje to dodatkowo klatkę piersiową.

4. Wezwanie pogotowia ratunkowego.

5. Regularna kontrola podstawowych funkcji życiowych.

Odma urazowa

Przyczyny:

1. Uszkodzenie opłucnej przez złamane żebro w przebiegu wypadków komunikacyjnych, upadków z wysokości, masażu pośredniego serca.

2. Uszkodzenie ściany klatki piersiowej przez ciało obce (zakłucie nożem).

3. Uszkodzenie jatrogenne (powikłanie kaniulacji żył centralnych, biopsji).

Objawy:

1. Jak w odmie samoistnej

2. Widoczna rana klatki piersiowej; przedmiot wywołujący odmę może tkwić dalej w ranie

3. Syk towarzyszący ruchom oddechowym słyszalny w miejscu uszkodzenia ściany klatki piersiowej spowodowany przeciekiem powietrza.

Postępowanie:

1. Udrożnienie dróg oddechowych

2. Otwartą ranę klatki piersiowej zabezpieczyć szczelnym, najlepiej foliowym, jałowym opatrunkiem. Ma to za zadanie zapobiec dalszemu dopełnianiu się odmy. Jeśli nim nie dysponujemy, ranę przykryć ręką lub należy poszukać innego materiału, aby ranę zamknąć.

3. W odmie obustronnej należy najpierw wykonać głębokie wdmuchnięcie powietrza do płuc i na szczycie wdechu założyć opatrunek na rany klatki piersiowej.

4. Ciało obce penetrujące ścianę klatki piersiowej należy pozostawić w miejscu penetracji. Trzeba je ustabilizować tak, aby nie powodowało dalszych uszkodzeń i uszczelnić opatrunkiem ranę wokół.

5. Ułożenie poszkodowanego na chorym boku.

6. Wezwanie pomocy.

7. Regularna kontrola podstawowych funkcji życiowych.

Odma wentylowa

Aby zrozumieć mechanizm tej odmy, najprościej wyobrazić sobie opłucną jako 2 szczelne worki włożone jeden w drugi. W prawidłowo działającym płucu rozciąganie worka zewnętrznego powoduje również rozciąganie tego położonego wewnątrz i powietrze jest dzięki temu zasysane przez górne drogi oddechowe do płuc. Jeśli jednak z zewnętrznym worku zrobimy dziurę, jego rozciąganie spowoduje napływ powietrza przez tą dziurę, a worek wewnętrzny zostanie uciśnięty przez to powietrze i nie dojdzie do zassania powietrza drogami oddechowymi. Tak właśnie powstaje odma wentylowa.

Skutki:

1. Każdy wdech powoduje dopełnienie się odmy bez możliwości ewakuacji powietrza z opłucnej w trakcie wydechu. Gromadzące się powietrze może nawet spowodować ucisk na stronę zdrową i tam też zaburzać wentylację.

2. Rosnące ciśnienie w klatce piersiowej zmniejsza powrót krwi żylnej do serca.

Objawy:

1. Silny, nagły, kłujący ból w klatce piersiowej.

2. Płytki i szybki oddech, duszność, sinica.

3. Poszerzone żyły szyjne.

4. Objawy wstrząsu na skutek zmniejszonego powrotu żylnego.

5. Nie leczona może prowadzić do utraty przytomności i zatrzymania krążenia.

Postępowanie: Jak najszybciej wezwać lekarza.

Odmrożenie

Odmrożenie to miejscowa zmiana powstająca w tkankach na skutek wpływu na nie zimna. Predysponowane części ciała to: stopy, dłonie, twarz, nos, uszy. Czynniki sprzyjające to: nadużycie alkoholu, narkotyków, palnie papierosów, choroby przewlekłe naczyń obwodowych. Do odmrożenia dochodzi poprzez pozakomórkowe zamarzanie wody, co prowadzi do odwodnienia i rozpadu komórek.

Objawy:
I stopień: Obejmuje zasięgiem powierzchowne warstwy naskórka. Skóra jest blada, zimna, odczuwalne jest mrowienie w odmrożonych częściach ciała, występuje upośledzenie ruchów palców, zachowane jest czucie bólów.
Postępowanie: przerwanie narażenia na zimno, zdjęcie mokrej odzieży, ogrzanie odmrożonej części ciała, odmrożone dłonie można okryć własnymi bądź włożyć je pod pachy lub między uda.

II stopień: Obejmuje wszystkie warstwy naskórka oraz sięga ogniskowo do skóry właściwej. Skóra jest biała, woskowa, twarda. Pojawiają się pęcherze, obrzęk, po ogrzaniu zaczerwienie, czucie jest zachowane.
Postępowanie: przerwanie narażenia na zimno, przeniesienie poszkodowanego do ogrzanego pomieszczenia, zdjęcie mokrej odzieży, odmrożonych części ciała nie należy pocierać gdyż kryształki lodu mogłyby pogłębić uszkodzenia - należy je ogrzać własnymi dłońmi następnie okryć jałowym, suchym opatrunkiem. Poszkodowanego powinno się okryć np. kocem, aby nie narażać go na dalszą utratę ciepła.

III stopień: Obejmuje skórę i głębiej położone tkanki oraz narządy. Skóra jest biała i twarda, są obecne pęcherze i obrzęk wykraczający poza granice odmrożenia, również martwica, całkowity brak możliwości poruszania objętą częścią ciała, utrata czucia.
Postępowanie: przerwanie narażenia na zimno, przeniesienie poszkodowanego do ogrzanego pomieszczenia, zdjęcie mokrej odzieży, ogrzewanie części ciała najbardziej narażonych, szczególnie kończyn, w ciepłej wodzie; innych części ciała takich jak nos czy uszy- własnymi dłońmi. Po osuszeniu ogrzanych części ciała należy okryć te miejsca jałowym, suchym opatrunkiem a w przypadku odmrożenia stóp opatrunek można umieścić także między palcami. Jest wskazane okrycie kocem (zahamowanie dalszej utraty ciepła) i podawanie ciepłych płynów do picia.

Omdlenie

Jest to krótkotrwała i przemijająca utrata przytomności spowodowana nagłym rozszerzeniem naczyń. Efektem tego jest zmniejszony napływ krwi do mózgu, co powoduje jego niedokrwienie i utratę przytomności.

Najczęstsze przyczyny omdleń: silne negatywne bodźce, np. widok krwi, niepomyślna wiadomość, silny lęk, nieprzyjemne zapachy, duszne pomieszczenia, ból

Typowe objawy poprzedzające omdlenie: osłabienie, „mroczki” przed oczami, szumy w uszach, blada, spocona skóra

Utracie przytomności często towarzyszy upadek poszkodowanego, co może doprowadzić do urazów wynikających z uderzenie o przedmioty znajdujące się w otoczeniu.

Objawy utraty przytomności:

1. Nieprzytomny nie reaguje na pytania i nie odpowiada na głośne wołanie (brak możliwości nawiązania kontaktu słownego).

2. Nieprzytomny nie reaguje normalnie na bodźce bólowe, np. na szczypanie skóry.

3. Mięśnie są zazwyczaj niesłychanie wiotkie (wyjątek stanowią ataki skurczów) - osoba jest "lejąca".

Rozpoznanie: poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddech jest zachowany, tętno z reguły wyczuwalne (możliwe zwolnienie)

Postępowanie:

1. Ułożenie poszkodowanego na plecach.

2. Zastosowanie pozycji czterokończynowej, tj. jednoczesne uniesienie kończyn górnych i dolnych. U kobiety w zaawansowanej ciąży, zamiast w/w pozycji należy zastosować ułożenie na lewym boku (bądź podłożenie poduszki lub koca pod prawy bok w pozycji na plecach).

3. Zapewnienie dostępu świeżego powietrza.

4. Poluźnienie krawata, rozpięcie kołnierzyka.

5. Do momentu odzyskania przytomności - kontrola parametrów życiowych.

6. Jeśli po kilku minutach świadomość nie powraca - wezwanie pogotowia.

Nie wolno:

1. Cucić poszkodowanego przez uderzenia w twarz.

2. Wlewać mu do ust zimnej wody (ryzyko zakrztuszenia!).

Powikłania:

Nieodzyskanie przez poszkodowanego przytomności pomimo zastosowania powyższej procedury może świadczyć o innej, poważniejszej przyczynie utraty przytomności lub o urazie czaszkowo-mózgowym, do którego doszło w trakcie upadku

W tych przypadkach należy wprowadzić postępowanie jak przy utracie przytomności.

Należy pamiętać, że niedrożność dróg oddechowych spowodowana opadaniem języka może być przyczyną nagłego zatrzymania krążenia!

Oparzenia chemiczne

Udzielenie pierwszej pomocy osobie oparzonej żrącą substancją chemiczną jest szczególnie trudne. Nie można bowiem z całkowitą pewnością rozpoznać rodzaju oparzenia chemicznego tylko na podstawie wyglądu. Z tego względu postępowanie ratunkowe jest podobne bez względu na rodzaj oparzenia (czynnikiem chemicznym o odczynie kwaśnym lub zasadowym).
Procedura postępowania:

1. Usunięcie w sposób mechaniczny żrącej substancji chemicznej z odzieży osoby poszkodowanej i przede wszystkim ze skóry (np. wycinając nożyczkami fragmenty ubrania nasączone tą substancją).

2. Neutralizacja żrącej substancji chemicznej lub jej spłukiwanie. Niektóre żrące substancje chemiczne reagują z wodą!. Substancję, która spowodowała oparzenie, możesz neutralizować tylko wtedy, gdy w sposób pewny możesz ją zidentyfikować!. Neutralizacja jest dopuszczalna w przypadku oparzenia: ługiem - roztworem rozcieńczonego kwasu a kwasem - roztworem rozcieńczonej zasady.

3. Doraźnie po zneutralizowaniu żrącej substancji chemicznej i spłukaniu jej wodą należy założyć osobie poszkodowanej jałowy opatrunek i skierować ją na kontrolę do lekarza.

Oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka
Szczególnie niebezpieczne są przypadkowe oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka. Wymagają one natychmiastowej profesjonalnej interwencji lekarskiej. Martwica tkanek i obrzęki upośledzają drożność dróg oddechowych i grożą uduszeniem. Sprawiać to mogą opary żrącej substancji chemicznej, na przykład kwasu solnego lub siarkowego.

Profilaktyka
W miejscach, gdzie istnieje zawodowe ryzyko oparzenia stężonym kwasem lub ługiem, warto przygotować roztwory neutralizatora - słabego kwasu i zasady. W takich przypadkach najbardziej poręczne są 5-litrowe kanistry, z szerokim wlewem, gdyż można je unieść jedną ręką. Należy również przygotować sprzęt i stanowisko do płukania oczu (najlepiej roztwór fizjologiczny soli kuchennej 0,9%). Inne substancje chemiczne - o szczególnych właściwościach - wymagają szczególnych rozpuszczalników lub neutralizatorów (np. fenol zmywa się spirytusem).

1. U osoby oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną nie wolno wywoływać wymiotów, gdyż grozi to zachłyśnięciem lub pęknięciem przełyku i żołądka!

2. Nie wolno neutralizować żrącej substancji chemicznej w żołądku, gdyż może dojść do spienienia jego zawartości, wymiotów i zachłyśnięcia!

3. Można osobie oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną podać do picia 1-2 szklanki ciepłej wody w celu rozcieńczenia tej substancji w jamie ustnej, przełyku i żołądku.

4. Zabezpieczyć resztki trucizny

Oparzenie oka

Oparzenie oka powoduje jego zaczerwienienie, silny ból, chory mocno zaciska oparzone oko. Rogówka bywa zmącona.

Czynności ratujące: natychmiastowe i dokładne usunięcie żrącego ciała poprzez długotrwałe (20 - 30 minut) przepłukiwanie oka wodą - niezbyt mocny strumień wody z wysokości 10cm ku wewnętrznemu, tzn. bliżej nosa, kątowi oka, tak, aby płyn wylewał się
przez zewnętrzny kąt oka, w tym czasie chory porusza gałką oczną we wszystkich kierunkach, a zdrowe oko ma szczelnie zamknięte.

Oparzenia skóry, zarówno chemiczne jak i cieplne, traktuje się podobnie. Czynności ratujące polegają na obfitym spłukiwaniu wodą. Nie wolno przekłuwać pęcherzy. Przy oparzeniu chemicznym należy zwrócić uwagę na własne bezpieczeństwo.

Oparzenia termiczne

Przy oparzeniach zabrania się stosowania środków domowych i maści

Oparzenie to uraz tkanek spowodowany działaniem wysokiej temperatury (90% oparzeń), płynów żrących (5%) oraz prądu elektrycznego lub wyładowania atmosferycznego (5%).

W zależności od temperatury i czasu jej działania uszkodzenia tkanek wahają się od przemijających zmian zapalnych (zaczerwienienie, obrzęk) aż do nieodwracalnych zmian - martwicy.

Każde oparzenie uszkadza funkcję ochronną skóry. W wyniku oparzenia znacznej powierzchni ciała organizm traci duże ilości płynów tkankowych, soli i białka. Takie rany łatwo ulegają zakażeniu, co może prowadzić do powstania ropni i dużych blizn.

Ciężkość oparzenia oraz rokowanie ustalane jest na podstawie rozmiarów oparzenia, jego lokalizacji oraz wieku ofiary (gorzej rokują dzieci i ludzie starsi).

Niestety im mniejsza bolesność przy rozległych oparzeniach tym rokowanie jest gorsze.

O rozmiarze oparzenia decyduje powierzchnia i głębokość.

Powierzchnię oparzenia określa „Reguła 9” Wallacea: powierzchnia ciała oparzonego podzielona jest na pola, które stanowią 9% lub 18% całkowitej powierzchni ciała: głowa stanowi 9%, przednia i tylnia powierzchnia tułowia po 18%, każda z kończyn górnych po 9%, krocze 1%, każda kończyna dolna po 18%.

Podział głębokości oparzeń:

• I stopień. Oparzenie obejmuje tylko naskórek, widzimy rumień i obrzęk skóry, poszkodowany zgłasza ból.

• II stopień. Uszkodzenie dotyczy naskórka i powierzchownej warstwy skóry właściwej. Skóra jest zaczerwieniona, powstają na niej pęcherze, czucie jest zachowane.

• III stopień. Martwica całego naskórka i skóry właściwej, może obejmować też tkanki znajdujące się poniżej skóry: skóra jest sucha, biała lub szara, może być ze strupem, brak jest czucia bólu.

Stopnie kliniczne oparzeń:

1. Oparzenia zaliczamy do lekkich jeżeli obejmują: I i II stopień poniżej 15% powierzchni ciała lub III stopień poniżej 5%

2. Oparzenia zaliczamy do średnich jeśli obejmują I i II stopień od 15% do 30% powierzchni ciała lub III stopień poniżej 10%

3. Oparzenia zaliczamy do ciężkich gdy obejmują I i II stopień powyżej 30% powierzchni ciała lub III stopień powyżej 10% lub III stopień dotyczący twarzy, stóp i rąk lub oparzenia dróg oddechowych

Postępowanie:

1. Odsunięcie poszkodowanego do źródła ciepła.

2. Ugaszenie odzieży. Przyczepiony do ubrania palący się materiał musi zostać usunięty, podczas gdy przyczepiony do skóry powinien tam pozostać.

3. Zabezpieczenie drożności dróg oddechowych (należy usunąć oparzonego z pomieszczenia zadymionego)

4. Natychmiastowe schładzanie zimną wodą oparzonej powierzchni przez kilkanaście minut (zmniejsza to stopień oparzenia, ponieważ zimna woda odbiera oparzonej skórze ciepło, działa przeciwobrzękowo a ponadto uśmierza ból). Należy pamiętać, że woda powinna być czysta i mieć temperaturę ok. 20⁰C. Można zanurzyć poszkodowanego w wannie, na co najmniej 20 minut.

5. Przy oparzeniach w obrębie jamy ustnej i gardła poszkodowany powinien płukać gardło zimną wodą albo ssać kawałki lodu.

6. W przypadku oparzeń chemicznych np. kwasem lub zasadą, należy spłukiwać oparzoną powierzchnię strumieniem bieżącej wody przez 15 minut. Jedynie w przypadku ofiar oparzonych wapnem niegaszonym przed zmywaniem oparzonej powierzchni należy najpierw na sucho wytrzeć wapno ze skóry.

7. Trzeba koniecznie zdjąć obrączki, pierścionki, krawat itp. - ze względu na szybko pojawiający się obrzęk.

8. W celu uniknięcia zakażenia należy zaopatrzyć ranę jałowym opatrunkiem.

9. W przypadku stwierdzenia objawów wstrząsu należy ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciw wstrząsowej.

10. Należy przewieźć oparzonego do szpitala.

Czego nie wolno robić:

1. Po oparzeniu nie wolno zrywać ubrania, które przykleiło się do skóry, należy ostrożnie ściągać pozostałą odzież.

2. W przypadku oparzeń o dużej powierzchni, ciało należy schładzać tylko wilgotnymi chustami, nie wolno polewać bieżącą zimną wodą!

3. Nie wolno stosować na świeże oparzenie żadnych maści, kremów lub innych powszechnie stosowanych okładów np. z kwaśnego mleka.

4. Nie wolno neutralizować kwasów zasadami i odwrotnie, jedynym i najlepszym środkiem leczniczym jest woda.

Padaczka (epilepsja)

1. Padaczka występuje samoistnie i zwykle łączy się z utratą przytomności. Skala ciężkości napadów rozpoczyna się krótkotrwałą utratą świadomości, kończy zaś powtarzającymi się atakami drgawek, obejmujących mięśnie całego ciała.

2. Ciężkie napady padaczkowe charakteryzują się nagłym "załamaniem" chorego, często z towarzyszeniem krzyku. Początkowo występuje bezdech i sinica. Później okres drgawkowy rozpoczyna się zesztywnieniem, przechodzącym następnie w drgawki trwające przez kilka sekund, a nawet minut, czasami znacznie dłużej. Może wystąpić "piana na ustach", mimowolne moczenie się, rozszerzone źrenice i niemożność mówienia.

3. Po okresie drgawek chory może popaść w głęboki sen (około 6% przypadków), z którego trudno jest go wybudzić, lub chory budzi się (około 94% przypadków) i jedynie co pozostaje to niepamięć wsteczna.

4. Choremu grozi niebezpieczeństwo zachłyśnięcia oraz uraz głowy, których może doznać padając na ziemię lub w wyniku nieskoordynowanych ruchów w czasie napadu. Bywa, że chory przygryza sobie język lub wargi.

Postępowanie:

1. Musimy uklęknąć od strony głowy chorego, a rękoma i udami przytrzymać jego głowę, aby zapobiec urazom głowy,

2. Gdy to będzie możliwe nieprzytomnego, po skontrolowaniu oddechu, przekręcamy na bok, lub utrzymujemy rękoczynem np. czoło - żuchwa.

3. Nie wolno w czasie ataku chorego unieruchamiać siłą.

4. Według najnowszych zaleceń nie wkładamy nic do ust w celu zabezpieczenia języka i warg poszkodowanego, lecz głównie zapobiegamy urazom głowy.

Podtopienie

Podtopienie to ostre niedotlenienie spowodowane przez zablokowanie dróg oddechowych wodą lub inną cieczą. Przy podjęciu prawidłowej akcji ratowniczej osoby po podtopieniu rokują duże nadzieje na ozdrowienie.
Postępowanie:

1. Wydostanie z zagrożenia - działając na wodzie, należy korzystać z urządzeń pływających i indywidualnych zabezpieczeń (np. kamizelek ratunkowych).

2. Bezpieczne wydobycie poszkodowanego z wody - w miarę możliwości musi uwzględniać ewentualny uraz jego kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku szyjnym. Stosuje się tu deskę ratowniczą. Jeszcze w wodzie należy ustabilizować poszkodowanego na desce i w poziomie przenieść na ląd. Ewentualna resuscytacja krążeniowo-oddechowa w wodzie może być przeprowadzana tylko w sporadycznych wypadkach przez bardzo doświadczonych ratowników!

3. Sztuczne oddychanie - podejmuje się ją natychmiast po wydostaniu z wody podtopionego. Jeżeli jest on nieprzytomny i nie oddycha, należy rozpocząć pośredni masaż serca w sekwencji 30 uciśnięć klatki piersiowej, a następnie 2 oddechy zastępcze, do momentu spontanicznego poruszenia się poszkodowanego. Wtedy sprawdza się, czy oddycha i ewentualnie układa go w tzw. pozycji bocznej ustalonej.

4. Wychłodzenie (hipotermia) organizmu. Jeżeli temperatura wody, w której przebywał podtopiony, wynosi poniżej 25°C, należy się liczyć z wychłodzeniem organizmu. Temperatura wewnętrzna organizmu w granicach 30-35°C spowalnia metabolizm i chroni mózg przed niedotlenieniem, ale również powoduje zaburzenia rytmu serca.
   Ze względu na wychłodzenie oddychanie zastępcze lepiej prowadzić tzw. metodą usta - usta, niż za pomocą worka termorozprężalnego, gdyż cenne jest ogrzanie i nawilżenie powietrza oddechowego.

5. Do doraźnej ochrony przed wychłodzeniem zalecana jest srebrno-złota folia termoizolacyjna (folia NRC). Ewentualnie można zastosować ciepły okład na klatce piersiowej, np. z termoforu z gorącą wodą.
   Uwaga!
   Nie wolno ogrzewać i rozcierać rąk oraz nóg osoby wychłodzonej, gdyż zasoby wychłodzonej krwi obwodowej, dopłynąwszy do serca, mogłyby spowodować zaburzenia rytmu i zatrzymanie jego pracy.

Porażenie prądem elektrycznym

Do porażenia prądem dochodzi na skutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka. Pamiętaj, aby ratując porażonego samemu nie zostać porażonym

Uwaga! Na terenie otwartym oraz na mokrym podłożu może wystąpić tzw. napięcie krokowe - różnica napięć między stopami - które jest niebezpieczne dla ratującego.

Intensywność działania prądu elektrycznego zależy od jego natężenia (natężenie zaś zależy od napięcia w obwodzie elektrycznym i oporu skóry) i częstotliwości (prąd zmienny jest niebezpieczniejszy od prądu stałego).

Mechanizm:

Poszczególne części ciała mają różny opór elektryczny, który stanowi przeszkodę na drodze prądu i ogranicza jego przepływ. Oporność ciała zależy od:

1. Napięcia dotyku (przy napięciu >100V skóra nie stanowi oporu).

2. Oporności wewnętrznej (drogi przepływu prądu - najniższa oporność jest na drodze ręce - plecy oraz dwie ręce - stopa lub dwie stopy - ręka, nieco wyższa na drodze ręka - stopa lub ręka - ręka).

3. Natężenia i częstotliwości prądu.

4. Czasu trwania rażenia.

5. Temperatury i wilgotności skóry (mokra skóra = mniejszy opór).

6. Wielkości powierzchni kontaktowych.

Rodzaje prądu elektrycznego:

1. Przemienny (taki jak w mieszkaniach), najniebezpieczniejszy. Prąd samouwolnienia wynosi dla niego 10mA (jest to maksymalne natężenie, przy którym nie dochodzi jeszcze do skurczu tężcowego mięśni ręki i możliwe jest jej cofnięcie)

2. Stały, używany w samochodach, kopalniach; nieco bezpieczniejszy. Tu prąd samouwolnienia wynosi 30mA.

3. Wysokoczęstotliwościowy, stosowany w radarach, radiostacjach, kuchenkach mikrofalowych - najmniej niebezpieczny, powoduje głównie oparzenia skóry.

Skutki: Porażenie prądem może prowadzić do:

1. Utraty przytomności.

2. Zatrzymania krążenia i oddechu.

3. Skurczu mięśni (czasem jest tak silny, że prowadzi do zwichnięć i złamań!).

4. Oparzeń, martwicy i zwęgleń.

5. Na skutek upadku z wysokości także do urazów kręgosłupa i głowy.

6. Natychmiastowej śmierci.

Rodzaje obrażeń:

1. Oparzenia. Przepływający prąd powoduje powstanie w miejscu kontaktu okrągłych lub owalnych zmian zwanych oparzeniem Joule'a. Podobne zmiany powstają w miejscu „wyjścia” prądu. (najczęściej plecy lub stopy). Wewnętrznie także dochodzi do zmian martwiczych - mięśni, naczyń krwionośnych, nerwów.

2. Zaburzenia rytmu serca. Przepływający przez ciało prąd zaburza fizjologiczny rytm serca i może spowodować zatrzymanie krążenia.

3. Mnogie uszkodzenia ciała. Głównie spowodowane są one bardzo silnym skurczem mięśni (złamania, zwichnięcia) oraz upadkiem z wysokości (uraz głowy, kręgosłupa)

Postępowanie:

1. Usunięcie przyczyny, która spowodowała porażenie prądem.

2. Ratownik musi też zadbać o własne bezpieczeństwo i uważać, aby samemu nie zostać porażonym! Dlatego przede wszystkim należy wyłączyć źródło prądu a jeśli to jest niemożliwe - odciągnąć poszkodowanego za pomocą nieprzewodzących materiałów, np. kawałka suchego drewna lub drążka izolacyjnego.

3. Ocena objawów życiowych i jeśli to konieczne rozpoczęcie sztucznego oddychania. Gdyby masaż serca był niemożliwy z powodu sztywności klatki piersiowej, należy wykonywać sztuczne oddychanie do czasu aż klatka piersiowa stanie się na powrót podatna na ucisk mostka.

4. Wezwanie karetki pogotowia.

5. Ocena obrażeń ciała: unieruchomienie przy złamaniach i zwichnięciach; chłodzenie i zabezpieczanie ran przed zakażeniem w oparzeniach

6. W zależności od stanu przytomności poszkodowanego:

• Jeśli jest przytomny i nie wymaga pilnej interwencji na miejscu zdarzenie to i tak chory musi być bezwzględnie przetransportowany do szpitala celem dalszej obserwacji skutków odległych (np. odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe, zaburzenia rytmu serca).

• Jeśli jest nieprzytomny, ale ma zachowany oddech i krążenie a jednocześnie można wykluczyć uraz kręgosłupa i nie ma wstrząsu - pozycja bezpieczna.

Przechłodzenie

Przechłodzenia i odmrożenia zdarzają się również w temperaturze powyżej 0^oC

Przechłodzenie to wyziębienie całego ciała i może nastąpić zawsze, gdy zbyt lekko ubrany człowiek przebywa przez dłuższy czas w niskiej temperaturze.

Przechłodzeniu sprzyja działanie wilgoci i wiatru oraz ogólne wyczerpanie, zły stan ogólny lub schorzenia towarzyszące, np. wstrząs.

Rozróżnia się trzy stadia wychłodzenia:

1. Okres obronny, gdy temperatura centrum ciała wynosi 36 - 34^oC, pojawiają się silne dreszcze, skóra jest blada i zimna, występuje "gęsia skórka", wargi są sine, tętno i oddech przyśpieszone.

2. Stadium wyczerpania, gdy temperatura centrum ciała wynosi 34 - 27^oC, ustaje drżenie z zimna, pojawia się kurczowe drętwienie mięśni oddech staje się wolniejszy i bardziej powierzchowny, występują przerwy w oddychaniu, zwalnia się również tętno i pojawiają się zaburzenia rytmu, zanika odczuwanie bólu, następuje apatia, wreszcie człowiek zapada w sen, poniżej temperatury 30^oC następuje utrata przytomności i całe ciało staje się zimne.

3. Letarg - śmierć mózgowa, przy niższej temperaturze ciała ustają czynności życiowe, kurczowe zdrętwienie mięśni ustępuje wiotkiemu porażeniu, brak przytomności, sztywne źrenice, brak ruchów oddechowych, tętno niewyczuwalne, jeżeli najpóźniej w tym okresie nie przystąpi się do reanimacji, następuje zgon.

Badanie tętna osoby będącej w hipotermii (znaczne oziębienie ciała) powinno trwać przez ponad 1 minutę. W przypadku stwierdzenia braku tętna powinno się przez pierwsze 3 minuty prowadzić tylko wentylację (w celu ogrzania ciała od wewnątrz), a następnie powtórzyć badanie tętna, również przez 1 minutę. I w przypadku potwierdzenia braku tętna rozpocząć reanimację.

Czynności ratujące:

1. Zabezpieczenie przed dalszym wyziębieniem - zmarzniętego przenosimy do chłodnego pomieszczenia, zdejmujemy mokre ubranie, zawijamy w suche koce,

2. Gdy jest przytomny, podajemy dobrze osłodzone, gorące napoje, nie wolno nagrzewać pacjenta z zewnątrz, gdyż nastąpi jego zgon.

3. Reanimację wykonuje się do czasu, póki temperatura ciała nie osiągnie 32^oC,

4. Człowiek przechłodzony nie powinien się ruszać, nie należy również wykonywać u niego ruchów biernych.

5. Nie masujemy kończyn i nie podajemy alkoholu.

6. Dalsze postępowanie polega na możliwie szybkie ogrzanie wnętrza ciała poprzez okłady na tułów, a później całego ciała.

Reanimacja sercowo-płucna

Podczas reanimacji chory leży na plecach, na twardym, nieelastycznym podłożu. Zaczynamy od odgięciu głowy do tyłu i dwukrotnym wdmuchnięciu powietrza do płuc. Na wybranym miejscu (dwa palce powyżej dolnego końca mostka) kładzie się dłoń, przy czym palce powinny być odgięte ku górze, by nie dotykać klatki piersiowej. Drugą dłoń kładziemy na grzbiet dolnej ręki. Ramiona muszą znajdować się w pozycji prostopadłej do klatki piersiowej.
Przy wyprostowanych łokciach naciskamy na mostek wgłębiając go na 3-5 cm w kierunku kręgosłupa z częstotliwością 60-80 razy na minutę. Siła uciskania powinna wynikać
z przeniesienia masy ciała ratującego, a nie z pracy jego mięśni. W ten sposób oszczędza się siły przy długotrwałej akcji reanimacyjnej i zapewnia wywieranie prostopadłego nacisku.
Gdy reanimację prowadzą dwie osoby, stosunek uciśnięć do wdechów wynosi 5:1 (najlepiej, gdy ratujący klęczą naprzeciw siebie). Natomiast, gdy tylko jedna osoba prowadzi akcję stosunek uciśnięć do wdechów wynosi 15:2 przy szybszej częstotliwości: 80-100 razy na minutę. Co piąty cykl sprawdzamy tętno i oddech.

Udar cieplny

Udar cieplny jest stanem zagrożenia życia, w którym temperatura ciała niekontrolowanie wzrasta, ustaje pocenie się i może dojść do utraty przytomności spowodowanej wyczerpaniem się lub całkowitym brakiem mechanizmów regulujących ciepłotę ciała.

Organizm ludzki utrzymuje stałą temperaturę dzięki wielu mechanizmom regulacyjnym. Przed nadmiernym przegrzaniem broni się, oddając ciepło do otoczenia np. poprzez rozszerzenie naczyń skórnych i zwiększone pocenie się. Możliwości regulacji ciepłoty ciała są jednak ograniczone, szczególnie w gorącym i wilgotnym klimacie, gdy wilgotność względna przekracza 75%. Należy pamiętać, że do udaru cieplnego może dojść także wtedy, gdy przebywa się zbyt długo w samochodzie (szczególnie dzieci!) podczas upalnych dni.

Objawy:

1. Zaczerwieniona, gorąca i sucha skóra, wysoka temperatura ciała.

2. Chwiejny chód.

3. Przyśpieszone tętno, przyśpieszony oddech.

4. Ból i zawroty głowy, nudności, wymioty.

5. Mrowienie kończyn, może dojść do wzmożenia odruchów i napadów drgawek.

6. Zaburzenia świadomości.

7. Z czasem także zatrzymanie krążenia.

Postępowanie:

1. Przeniesienie poszkodowanego w ciemne i chłodne miejsce, ułożenie w pozycji pół siedzącej, gdy poszkodowany jest przytomny (lub przynajmniej uniesienie głowy).

2. Udrożnienie dróg oddechowych i kontrola ważnych funkcji życiowych.

3. Rozebranie poszkodowanego.

4. Jak najszybsze obniżenie temperatury ciała poprzez polewanie zimną wodą, owinięcie całego ciała łącznie z głową mokrymi, zimnymi chustami, wachlowanie powietrzem.

5. Opieka nad poszkodowanym do czasu przybycia lekarza.

Udar mózgu

Udarem mózgu określa się zaburzenia neurologiczne spowodowane przerwaniem dopływu krwi do określonego obszaru mózgowia.

Niedokrwienny udar mózgu - tzw. zawał mózgu, stanowi 85% wszystkich udarów. Przyczyną jest nagłe ograniczenie przepływu krwi do mózgu, najczęściej wskutek zakrzepu lub zatoru.

Objawy:

1. Niedowład lub paraliż.

2. Osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała.

3. Pacjent nie odczuwa bólu!

Zdarza się, że udar niedokrwienny poprzedzony jest przemijającymi objawami w postaci niewielkiego paraliżu, zaburzeń mowy, ostrości wzroku, zawrotami głowy z nagłymi upadkami.

Krwotoczny udar mózgu - stanowi 15% wszystkich udarów. Powstaje w wyniku uszkodzenia tętnicy mózgu spowodowane nadciśnieniem tętniczym lub pęknięcia tętniaka mózgu.

Objawy:

1. Podobne do objawów udaru niedokrwiennego, ale znacznie szybciej narastające i stan ogólny poszkodowanego jest od początku ciężki. Z tego powodu śmiertelność wynosi 60%.

2. Nagły, bardzo silny ból głowy.

3. W odróżnieniu do udaru niedokrwiennego, udar krwotoczny pojawia się najczęściej w ciągu dnia.

krwotok podpajęczynówkowy - Objawia się gwałtownym, nagłym, niezwykłym bólem głowy z krótkotrwałą utrata przytomności. Jest to udar o największej śmiertelności.

Objawy kliniczne udaru mózgu:

1. Porażenie mięśni twarzy, trudności z mówieniem, opadanie kącika ust.

2. Porażenie mięśni ciała, paraliż.

3. Zmienny stan świadomości (dezorientacja, brak orientacji przestrzennej, śpiączka).

4. Utrata czucia.

5. Zawroty głowy.

6. Zaburzenia równowagi i zawroty głowy, chwiejny chód, skłonność do upadków.

7. Niewyraźna, chaotyczna mowa.

8. Zaburzenia widzenia lub utrata widzenia najczęściej na jedno oko.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy.

2. Sprawdzenie oddechu, tętna, w razie konieczności podjąć czynności reanimacyjne.

3. Spokojnie zbadać poszkodowanego, wskazane jest objaśnianie wszystkich wykonywanych czynności, gdyż bardzo często poszkodowany słyszy.

4. Aby sprawdzić czy doszło do paraliżu przytomnemu poszkodowanemu polecamy poruszyć daną kończyną, a u nieprzytomnego - porównujemy kończyny lub sprawdzamy jak szybko opada.

5. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny układamy w pozycji bocznej ustalonej na porażonej stronie (w celu zmniejszeniu powikłań), także w przypadku porażenia mięśni twarzy (w celu swobodnego wypływu śliny i zapobiegnięcia zachłyśnięciu).

6. Systematycznie kontrolować oddech i tętno.

7. Nie wolno podawać płynów i pokarmu.

 

Udławienia

Najważniejsze to w takich przypadkach nie tracić głowy, czyli szybkość i opanowanie.

Udławienia u dzieci do 1 roku życia:

1. Nie rób nic, jeśli dziecko może oddychać, wydawać dźwięki lub gdy kaszle. Te objawy oznaczają, że do tchawicy dociera powietrze i dziecko samo wykrztusi z tchawicy to, co się tam znalazło. Wszelkie środki, które zastosujesz mogą zaburzyć ten naturalny proces i częściowe zablokowanie dróg oddechowych przekształci się w ich całkowite zatkanie.

2. Uważnie obserwuj co się dzieje, gdy trzeba - interweniuj. Gdy nie może oddychać ani wydawać dźwięków przełóż je sobie przez rękę, twarzą do dołu, tak, żeby jego głowa znalazła się niżej niż tułów. Nie uciskaj brzucha niemowlęcia. Nasadą dłoni wykonaj z wyczuciem 5 uderzeń w plecki dziecka, w miejsce pomiędzy łopatkami.

3. Jeśli uderzenia w plecy nie dadzą rezultatu, zastosuj 5 szybkich uciśnięć poniżej klatki piersiowej. Aby to zrobić, odwróć dziecko na plecy. Połóż je sobie na udach, aby jego głowa była poniżej tułowia. Palce wskazujący i środkowy jednej ręki połóż poniżej dolnej części mostka i wykonaj 5 szybko po sobie następujących uciśnięć.

4. Jeśli i to nie przyniesie rezultatów, odblokuj drogi oddechowe, chwytając język i żuchwę niemowlęcia między kciuk i palec. Sprawdź, czy nie widać obcego ciała w gardle. Spróbuj je wyciągnąć tylko, gdy jest dobrze widoczne.

5. Jeśli klatka piersiowa się nie unosi, powtórz sekwencję - 5 uderzeń w plecy i 5 uciśnięć - aż do skutku, każąc komuś wezwać pogotowie ratunkowe.

Gdy dławi się większe dziecko (powyżej 1 roku życia), również dorośli

1. Dziecko połóż na podłodze twarzą do góry i dalej postępuj tak jak w przypadku dorosłego, który leży, ale uklęknij u stóp dziecka. Zastosuj manewr Heimlicha (tłocznia brzuszna), używając obu dłoni, kładąc nasadę dłoni znajdującej się pod spodem na brzuchu, między pępkiem a dolnymi żebrami. Wykonuj manewr delikatnie.

2. Wykonuje się 5 serii po 5 razy, gdy to nie przyniesie oczekiwanego rezultatu w ostateczności wykonujemy ciśnieniowe przepchnięcie ciała obcego tj. metodą usta-usta, zamknięcie nosa i nagły, energiczny wdmuch powietrza. Jedno płuco w zupełności wystarcza, aby prawidłowo utlenić krew.

Urazy brzucha

powstają w wyniku gwałtownego uderzenia w powłoki brzuszne, upadku z dużej wysokości lub zadziałania ostrego przedmiotu. Prowadzi to do niebezpieczeństwa uszkodzenia narządów wewnętrznych, a co za tym idzie, dużej utraty krwi. Przy zranieniu powłok mogą zostać wypchniete na zewnątrz jelita. Grozi to przeniknięciem bakterii powodujących zapalenie otrzewnej.

Przy zamkniętych urazach brzusznych rozpoznanie stwarza trudności. Niekiedy pojawiają się siniaki, a silny krwotok wewnętrzny objawia się silnym bólem brzucha, twardymi nie dającymi się ucisnąć powłokami brzusznymi oraz wyraźnym i nasilającym się wstrząsem.

Główne zagrożenia urazu brzucha to krwotok z uszkodzonego narządu powodujący wstrząs oraz zakażenie prowadzące do zapalenia otrzewnej.

Objawy:

1. Rana powłok brzusznych - mogą być widoczne jelita.

2. Zamiana zabarwienia skóry powłok brzusznych.

3. Ból brzucha.

4. Przy badaniu dotykiem - brzuch bolesny na ucisk, stwierdzane wzmożone napięcie powłok brzusznych tzw. obrona mięśniowa.

5. Powiększający się obwód brzucha - często sugeruje masywny krwotok wewnętrzny.

6. Objawy wstrząsu.

7. Spłycenie oddechu - dla zmniejszenia bólu.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy.

2. Jeżeli stwierdza się objawów wstrząsu - ułożenie poszkodowanego w pozycji półleżącej ze zgiętymi kończynami dolnymi.

3. W przypadku wstrząsu - ułożenie w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej - z uniesionymi kończynami dolnymi o 30st. wałek podłożony pod kolana (o średnicy około 30 cm) zrobiony np. z koca może złagodzić bóle.

4. W razie potrzeby udrożnienie dróg oddechowych oraz kontrola oddechu i tętna.

5. Jeśli ma miejsce wytrzewienie, tzn. narządy wydostają się na zewnątrz jamy brzusznej - często są to jelita - należy pokryć je wilgotnym, jałowym opatrunkiem. Nie wolno wprowadzać ich do jamy brzusznej!.

6. otwarte rany okrywamy jałowym opatrunkiem.

7. Jeśli widoczne są tkwiące w powłokach jamy brzusznej ciała obce - nie wolno ich usuwać, należy zabezpieczyć je opatrunkiem.

8. zakaz palenia, picia i jedzenia.

Urazy głowy

U poszkodowanego należy podejrzewać uraz głowy w następujących przypadkach:

1. Upadku z wysokości.

2. Znalezieniu poszkodowanego, który jest nieprzytomny.

3. Po zadziałaniu tępego urazu.

4. Przy skokach do wody (szczególnie płytkiej).

5. Przy rażeniu piorunem lub porażeniu prądem.

6. Przy uszkodzeniach zabezpieczeń głowy, takich jak np. kask.

7. Przy uprawianiu sportów odciążonych wysoką urazowością.

Objawy:

Uszkodzenie w obrębie powłok czaszki może spowodować masywne krwawienie, ponieważ okolica ta jest obficie unaczyniona.

Rany głowy spotyka się najczęściej na czole lub owłosionej skórze głowy. W miejscu zranienia może pojawić się wybrzuszenie na zewnątrz obrzękniętego mózgu, zwykle w postaci zakrwawionego "grzyba" tkanki mózgowej.

Jeśli rana głowy nie sprawia wrażenia powierzchownej traktujemy ją jak otwarte uszkodzenie czaszkowo-mózgowe ze wszystkimi grożącymi niebezpieczeństwami, które nie odbiegają od zagrożeń

Postępowanie:

1. Zakładamy opatrunek na miejsce krwawienia i uciskamy ranę.

2. Utrzymujemy lub wznawiamy czynności oddechowe.

3. Przy prawidłowym oddychaniu układamy pacjenta na boku, tak aby głowa leżała na zdrowej stronie.

4. Ranę głowy przykrywamy luźnym, suchym, jałowym opatrunkiem bez ucisku.

5. Pozostawiamy ciała obce sterczące w ranie.

Złamania kości czaszki

Mogą dotyczyć: mózgoczaszki, twarzoczaszki, podstawy czaszki

Objawy:

1. Ból głowy, wymioty, różnego stopnia zaburzenia świadomości.

2. Zmiana zabarwienia skóry wokół oczu (często koloru fioletowo - niebieskiego), tzw. krwiak okularowy.

3. Zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyrostka sutkowatego.

4. Możliwość wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub krwi - z uszu, nosa lub po tylnej ścianie gardła.

Postępowanie:

1. Założenie opatrunku na miejsce uszkodzenia, ale przy złamaniu otwartym - bez stosowania ucisku.

2. Jeśli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy nie należy hamować wpływu, gdyż grozi to wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego - można tylko przyłożyć jałowy opatrunek.

3. Jeśli u poszkodowanego stwierdza się obecność penetrujących w głąb czaszki ciał obcych, nie wolno ich usuwać - tylko zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują (przy użyciu opatrunku). Ciała obce o takim umiejscowieniu mogą być usunięte tylko w warunkach sali operacyjnej.

Złamanie podstawy czaszki

Objawia się wyciekiem z nosa, ust i uszu (krew bywa zmieszana z przeźroczystym płynem mózgowo-rdzeniowym), najwcześniej w dwie godziny po wypadku mogą wystąpić krwiaki oczodołów.

Objawy:

Złamanie te spowodować może zaćmienie świadomości (utratę przytomności), zaburzenie oddechu, istnieje groźba zakażenia.

Postępowanie:

1. Kontrolujemy czynności oddechowe, a w razie ich braku stosujemy sztuczne oddychanie.

2. Nie opatrujemy ani nie obmywamy wyciekającej krwi.

Wstrząśnienie mózgu

Objawia się krótką, całkowitą utratą przytomności, bólem głowy, zawrotami, mdłościami, czasem wymiotami, a najbardziej charakterystyczny objaw to luka w pamięci obejmująca zdarzenia mające miejsce bezpośrednio przed wypadkiem.

Główne zagrożenie przy wstrząśnieniu to krwawienie mózgu (krwiak śródczaszkowy), utrata przytomności, zachłyśnięcie u nieprzytomnego, bezdech w wyniku zatkania dróg oddechowych lub nasilającemu się uciskowi na mózg.

Objawy:

1. Nagła, chwilowa utrata przytomności.

2. Niepamięć wsteczna - po odzyskaniu przytomności poszkodowany nie pamięta co się stało.

3. Nudności, wymioty, ból głowy.

Postępowanie:

1. Chronimy pacjenta przed ewentualnym dodatkowym uszkodzeniem mózgu, które mogłyby zaistnieć na skutek niedoboru tlenu lub ucisku mózgu.

2. Układamy w pozycji półleżącej z lekko uniesionym tułowiem, a w przypadku niepełnej świadomości lub przy zbieraniu się na wymioty - układamy na boku.

3. Kontrolujemy oddech, a w przypadku bezdechu stosujemy sztuczne oddychanie.

4. Gdy poszkodowanym jest nieprzytomny motocyklista zdejmujemy mu jak najdelikatniej kask.

Stłuczenie mózgu

Jest to różnego stopnia uszkodzenie mózgu (wynaczynienie krwi, rany, rozerwanie) powstające na skutek znacznej różnicy ciśnień w jamie czaszki.

Objawy:

1. Zmienny stopień zaburzeń świadomości - w zależności od miejsca uszkodzenia (np. przy stłuczeniu płata czołowego poszkodowany może być przytomny, przy stłuczeniu pnia mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i może dojść do natychmiastowego zgonu).

2. Różnego stopnia zaburzenia neurologiczne - w zależności od miejsca stłuczenia (np. zaburzenia mowy, pamięci - przy uszkodzeniu płata skroniowego, zaburzenia widzenia - przy uszkodzeniu płata potylicznego itp.).

3. Porażenia nerwów czaszkowych.

Krwawienie wewnątrzczaszkowe

Jest to wyciekanie krwi poza naczynia krwionośne i w konsekwencji gromadzenie się jej (powstawanie krwiaka) w następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki:

1. Między czaszką a oponą twardą - nazywane krwiakiem nadtwardówkowym

2. Między oponą twardą a mózgiem - nazywane krwiakiem podtwardówkowym

3. Krew wnika do mózgu - nazywane krwiakiem śródmózgowym.

Objawy:

1. Niezależnie od miejsca powstawania krwiaka wewnątrzczaszkowego - wskutek dodatkowej objętości jaką zajmuje - dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy czaszki.

2. Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego powoduje utratę przytomności, zmiany w oddychaniu (zwolnienie), pracy serca (zwolnienie) oraz ciśnieniu tętniczym krwi (wzrost).

3. Narastanie krwiaka wewnątrzczaszkowego może powodować rozszerzenie źrenicy po tej samej stronie, po której narasta krwawienie.

Ostry krwiak nadtwardówkowy

Krew gromadzi się między czaszką, a oponą twardą. Najczęściej jest to krew tętnicza z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej. Często współistnieje linijne uszkodzenie kości czaszki.

Objawy:

1. Poszkodowany jest nieprzytomny, następnie odzyskuje przytomność na pewien okres czasu (tzw. okres przejaśnienia), a potem ponownie ją traci.

2. Może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy.

3. Rozszerzenie i brak reakcji na światło źrenicy po stronie urazu.

Ostry krwiak podtwardówkowy

Krew - najczęściej żylna z naczyń uchodzących do zatok opony - gromadzi się między oponą twardą a mózgiem. Narastanie krwiaka nie jest gwałtowne (ponieważ jest to krwawienie żylne). Często miejsce powstawania krwiaka odpowiada miejscu złamania czaszki.

Objawy:

1. Zmienny stopień zaburzeń świadomości.

2. Ból głowy, wymioty.

3. Może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy.

Krwiak śródmózgowy

Krew gromadzi się w różnych miejscach w obrębie mózgu. Krwiak śródmózgowi może być spowodowany tępymi urazami czaszki lub też penetrującymi ciałami obcymi.

Objawy:

1. Zmienny stopień zaburzeń świadomości.

2. Może współistnieć porażenie połowiczne, porażenia nerwów czaszkowych.

Postępowanie:

1. Ocena zagrożenia poszkodowanego i ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w przypadku grożącego niebezpieczeństwa, przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne miejsce.

2. Wezwanie pomocy.

3. Bardzo istotne dla dalszego postępowania jest dokładne zebranie wywiadu dotyczącego mechanizmu urazu oraz tego, czy doszło do utraty przytomności, jeśli tak - to na jaki okres czasu.

4. Wykonanie stabilizacji szyi i głowy z równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych (rękoczyn wysunięcia żuchwy, bez odginania głowy ku tyłowi).

5. Ocena oddechu i tętna i w razie konieczności rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo - oddechowej.

6. Ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg oddechowych - jeśli poszkodowany ma prowadzoną stabilizację głowy i kręgosłupa, to w przypadku wystąpienia wymiotów należy cały czas kontynuując stabilizację obrócić go na bok.

7. Ocena i zatamowanie ewentualnych krwawień, unieruchomienie złamań.

8. Zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła.

9. Okresowa kontrola funkcji życiowych

Urazy klatki piersiowej

Zamknięte uszkodzenia klatki piersiowej wystepują często w czasie wypadków samochodowych, gdy jadący nie jest przypięty pasami. Przy tych uszkodzeniach nie stwierdza się żadnej rany w okolicy urazu, najwyżej siniaki.
Najczęstszymi uszkodzeniami są pęknięcia i złamania żeber. Złamanie żebra jest wprawdzie bolesne, ale zwykle niezbyt szkodliwe. Większe niebezpieczeństwo stanowi uszkodzenie większego naczynia, które może spowodować wewnętrzne krwawienie do jamy opłucnej.

Otwarte zranienia klatki piersiowej występuje znacznie rzadziej niż zamknięte. Najczęstszą przyczyną są rany kłute i postrzałowe w obrębie tułowia, które mogą spowodować zapadnięcie się płuca. Tego rodzaju zranienia spotyka się wypadkach samochodowych wraz z tkwiącym ciałem obcym. W chwili gdy powietrze dostaje się do przestrzeni międzyopłucnowej rozpoczyna się odklejanie powierzchni płuca od wewnętrznej ściany klatki piersiowej. Zapadnięcie się płuca i przedostanie się powietrza do jamy opłucnej nazywamy odmą opłucnową. Zwykle dotyczy ona tylko jednej strony, chyba że otwarcie klatki piersiowej było dwustronne.

Niebezpieczeństwo stanowi tzw. mechanizm wentylowy. Polega on na tym, że przy wdechu powietrze przenika do zranionej połowy klatki piersiowej, lecz przy wydechu nie może się wydostać na zewnątrz. Mechanizm ten powoduje ucisk powietrza na płuco powodując zapadnięcie się płuca na wskutek wzrostu cisnienia, co szybko pogarsza krążenie krwi i oddech. Odmie często towarzyszą wewnętrzne krwawienia i silny ból.

Objawy:

1. Wszystkie zranienia klatki piersiowej charakteryzuje większa lub mniejsza duszność,czasem występują siniaki na skórze.

2. Przy uszkodzeniu płuca wystepuje bardzo silna duszność i pojawiająca się czasem przy kaszlu żywoczerwona pienista krew.

3. Przy krwawieniu wewnętrznym pojawiają się wzrastające objawy wstrząsu oraz duszność i ślady obrażeń klatki piersiowej.

4. Gwiżdżące i rzeżące szmery, spieniona krew wydobywające się z rany są objawami otwartego zranienia powłok klatki piersiowej.

5. Szybkie narastanie niewydolności krążenia i oddechu nasuwa podejrzenie wytworzenia się wentylowej odmy opłucnowej.

Postępowanie:

1. Przybranie przez chorego pozycji półsiedzącej, a jeśli nie ma do tego warunków - kładzie się go poziomo z uniesioną jak najwyżej głową i tułowiem.

2. Gdy rana jest widoczna okrywamy ją opatrunkiem trójstronnym.

3. Nie usuwa się ciał obcych tkwiących w ścianie klatki piersiowej.

4. Przy bezdechu stosujemy sztuczne oddychanie.

5. Przy obrażeniach klatki piersiowej nie stosuje się pozycji przeciwstrząsowej.

Opatrunek trójstronny: folia przyłożona do otwartej rany, z jednej strony (od dołu) nie przyklejona plastrem, co umożliwia swobodny wypływ krwi. Taki opatrunek zabezpiecza powstawanie odmy otwartej lub zamkniętej - działa jak wentyl. W przypadku odmy nadmiar powietrza wydostaje się przez nie zaklejoną część nie powodując wzrostu ciśnienia w klatce pierśiowej (odma zamknięta) i na odwrót, nie pozwala aspirować powietrza z zewnątrz (odma otwarta).

Złamania żeber

Objawy:

1. Zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia.

2. Ból w miejscu zadziałania urazu, nasilający się podczas kaszlu, głębszego wdechu, przy poruszaniu się.

Postępowanie:

Nie ma specjalnego postępowania w przypadku złamania żebra - nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersiowej poprzez założenie opaski elastycznej.

Niestabilna klatka piersiowa

Definicja - o niestabilnej klatce piersiowej można mówić w przypadku złamania trzech lub więcej żeber w dwóch miejscach.

Objawy:

1. Ból, zaburzenia oddychania.

2. Opaczne ruchy klatki piersiowej - oddech paradoksalny. Oddech paradoksalny w tym przypadku polega na tym, że w trakcie wdechu uszkodzona część klatki piersiowej zapada się, a pozostała - unosi. Podczas wdechu ruchy klatki piersiowej wykonywane są odwrotne.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy

2. Udrożnienie dróg oddechowych

3. Ustabilizowanie klatki piersiowej, poprzez unieruchomienie złamanych żeber. Początkowo mogą to być ręce ratownika. Można poszkodowanego położyć na uszkodzonym boku - pozycja taka stabilizuje złamane żebra oraz poprawia oddychanie i zmniejsza ból.

Krwawienie do jamy opłucnej

Definicja - krwawienie do opłucnej to gromadzenie się krwi w jamie opłucnowej. Określane jest też jako krwiak opłucnej.

Napływająca do opłucnej krew może pochodzić z uszkodzonych naczyń ściennych klatki piersiowej, dużych naczyń znajdujących się w śródpiersiu oraz z płuc. Krwawienie może doprowadzić do rozwinięcia się wstrząsu hipowolemicznego, a gromadząca się krew w opłucnej, wskutek ucisku na płuco - do zaburzeń oddychania.

Objawy:

Przy gromadzeniu się krwi w jamie opłucnowej objawy mogą być podobne, jak w przypadku odmy opłucnowej:

1. Zaburzenia oddychania.

2. Nadmierne wypełnienie żył szyjnych.

3. Przy masywnym krwawieniu - objawy wstrząsu hipowolemicznego (wtedy żyły szyjne są zapadnięte).

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy.

2. Udrożnienie dróg oddechowych.

3. Gdy poszkodowany jest przytomny - pozycja siedząca lub półsiedząca; poprawia to oddychanie.

4. W przypadku stwierdzenia obecności penetrującego ciała obcego w klatce piersiowej, np. pręta, noża należy je ustabilizować poprzez przyłożenie opatrunku. Takiego ciała obcego nie wolno usuwać na miejscu zdarzenia! Grozi to powstaniem otwartej rany klatki piersiowej, odmy opłucnowej oraz masywnym krwiakiem!

Urazy kończyn

Złamanie jest to przerwanie ciągłości kości.

Podział złamań:

1. Zamknięte - nie ma przerwania ciągłości skóry w okolicy uszkodzonej kości

2. Otwarte - uszkodzona jest także skóra; w tym przypadku zawsze przyjmujemy, że rana jest zakażona!

Każdemu złamaniu może towarzyszyć krwawienie.

Objawy złamania:

1. Ból, obrzęk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie).

2. zniekształcenie kończyny (wygięcie w nienaturalny sposób, skrócenie)

3. przy złamaniu otwartym - widoczne kości i tkanki je otaczające.

4. utrata funkcji złamanej kończyny.

5. czasami słyszalne tarcie o siebie odłamów kostnych. Uwaga! NIE WOLNO poruszać złamaną kończyną, by to sprawdzić, ponieważ złamane, ostre końce kości mogą spowodować uszkodzenie naczyń i nerwów biegnących w pobliżu!

Skręcenie

Jest to uszkodzenie struktur okołostawowych (więzadeł, torebki stawowej itp.)
Nie towarzyszy mu uszkodzenie kości.

Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie następujących stawów barkowo-obojczykowego, palców, odcinka szyjnego kręgosłupa, kolanowego, skokowego.

Objawy skręcenia:

1. Ból, obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie).

2. Zniekształcenie stawu na skutek narastającego obrzęku.

3. Utrata ruchomości stawu.

Zwichnięcie
Jest to przemieszczenie przylegających do siebie powierzchni stawowych.
Może towarzyszyć mu uszkodzenie torebki stawowej.

Pomiędzy przemieszczone powierzchnie stawowe mogą dostać się tkanki miękkie, co zdecydowanie utrudnia nastawienie zwichniętego stawu.
Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie sąsiadujących naczyń i nerwów, podobnie jak w złamaniu.

Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą następujących stawów: ramiennego, łokciowego, palców, skokowego.

Objawy zwichnięcia:

1. Ból, zniekształcenie stawu, przymusowe ułożenie.

2. Zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak wyczuwalnego tętna - obwodowo w stosunku do zwichnięcia - jeśli ma miejsce ucisk na naczynia.

3. Brak czucia, porażenie kończyny - obwodowo w stosunku do zwichnięcia - jeśli ma miejsce uszkodzenie nerwów.

W każdym z przedstawionych powyżej trzech przypadkach postępowanie praktyczne jest podobne, dlatego w razie wątpliwości na miejscu zdarzenia nie ma potrzeby ustalenia właściwego rozpoznania - czy jest to złamanie, skręcenie, czy zwichnięcie.

Postępowanie - przy złamaniach, skręceniach i zwichnięciach:

1. Usunięcie odzieży znad miejsca uszkodzenia, można rozciąć.

2. Jeśli są obecne rany - przykrycie jałowym opatrunkiem.

3. Jeśli jest obecne krwawienie - zatamowanie.

4. Stabilizacja uszkodzonej kończyny poprzez unieruchomienie w pozycji w jakiej się znajduje. Nastawienie kończyny może spowodować dodatkowe powikłania między innymi nasilenie krwawienia, uszkodzenie naczyń i nerwów oraz - przy złamaniach zamkniętych - możliwość spowodowania złamania otwartego!

Zasada unieruchomienia jest następująca:

1. Przy złamaniach - unieruchamia się dwa sąsiadujące stawy.

2. Przy uszkodzeniach stawu - unieruchamia się staw i sąsiadujące z nim kości.

3. Przy złamaniach kończyn - palce ZAWSZE muszą być widoczne dla zapewnienia kontroli prawidłowego ukrwienia kończyny!

4. Jeśli na miejscu zdarzenia nie ma materiału do unieruchomienia to jeśli złamana jest kończyny górna można ją unieruchomić, mocując do tułowia. Jeśli złamana jest kończyny dolna, można ją unieruchomić razem z drugą kończyną dolną

5. Unieruchamiając kończynę, materiał usztywniający najlepiej jest w miarę możliwości wymodelować i dopasować do kształtu uszkodzonej kończyny.

Urazy kręgosłupa i rdzenia kręgowego

Zawsze należy je podejrzewać w następujących okolicznościach:

1. Uraz spowodował utratę przytomności poszkodowanego.

2. Uraz dotyczył górnej połowy ciała, a szczególnie szyi i głowy.

3. Uraz spowodował zaburzenia świadomości.

4. W przypadku zatrucia lekami i alkoholem.

Urazy, które predysponują do uszkodzeń kręgosłupa są następujące:

1. Upadki z wysokości.

2. Skoki na głowę do płytkiej wody.

3. Wypadki komunikacyjne (szczególni motocyklowe).

4. Uderzenia w głowę.

Skutki:
Urazy kręgosłupa mogą powodować złamania kręgów, przemieszczenie krążków międzykręgowych itp. i doprowadzić do ucisku rdzenia kręgowego (np. przez odłam kostny).
Urazy rdzenia kręgowego mogą prowadzić do wstrząśnienia i stłuczenia rdzenia, przerwania jego ciągłości oraz uszkodzenia nerwów rdzeniowych. W zależności od wysokości, na której został uszkodzony rdzeń kręgowy, mogą mieć miejsce zaburzenia oddychania poszkodowanego.

Zdarza się, że uraz rdzenia kręgowego został spowodowany wskutek nieumiejętnie udzielonej pomocy.

Objawy:

Uszkodzenia kręgosłupa:

1. Ból - w przypadku złamania kręgów.

2. Stwierdzana przy badaniu poszkodowanego bolesność wyrostków kościstych.

3. Zniekształcenie kręgosłupa (nienaturalne wybrzuszenie), zniekształcenie krzywizn kręgosłupa: garb, uskok.

4. Ograniczenie ruchomości kręgosłupa.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego:

1. Możliwość wystąpienia zaburzeń oddychania w zależności od wysokości uszkodzenia rdzenia.

2. Wystąpienie tzw. wstrząsu rdzeniowego - na skutek uszkodzenia ośrodków współczulnych nagle dochodzi do rozszerzenia naczyń, w których zalega krew (jest to sytuacja analogiczna do omdlenia).

3. Porażenie kończyn i tułowia.

4. Porażenie pęcherza moczowego i zwieracza odbytu.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy.

2. Unieruchomienie głowy i szyi oraz tułowia.

3. Ocena funkcji życiowych - oddech, tętno.

4. Jeśli poszkodowany wymaga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej - udrożnienie dróg oddechowych poprzez wysunięcie żuchwy.

5. Jeśli poszkodowany nie wymaga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej, tamowania krwawień oraz innych nagłych działań. Nie należy go poruszać do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego!

6. Jeśli poszkodowany musi być przeniesiony, jest to możliwe po uprzednim unieruchomieniu głowy, szi i tułowia.

Urazy szyi

Należy podejrzewać w następujących przypadkach: w wypadkach komunikacyjnych, powieszeniu, duszeniu, ranach szyi.

Uszkodzenie krtani i tchawicy

Objawy: trudności w oddychaniu, odksztuszanie krwi, odma podskórna

Postępowanie: udrożnienie dróg oddechowych, wezwanie pomocy.

Uszkodzenie naczyń szyjnych

Uszkodzenie naczyń w obrębie szyi może dotyczyć zarówna żył jak i tętnic.

Skutki:

1. Uszkodzenie żył szyjnych może spowodować zator powietrzny.

2. Uszkodzenie tętnic szyjnych - wskutek szybkiego wypływu krwi, pod ciśnieniem - prowadzi do wykrwawienia poszkodowanego.

Objawy:

1. Widoczna rana szyi.

2. Krwawienia żylne - wypływa ciemna krew (w przypadku uszkodzonej żyły).

3. Krwawienie tętnicze - jasnoczerwona krew wypływa pod dużym ciśnieniem (w przypadku uszkodzonej tętnicy).

Postępowanie:

1. W przypadku uszkodzonej żyły należy zatamować krwawienie, przykładając jałowy opatrunek, folię. W przypadku braku powyższych materiałów można przyłożyć rękę.

2. W przypadku krwawienia tętniczego działanie musi być bardzo szybkie! Krwawienie należy zatamować, stosując ucisk na uszkodzoną tętnicę. Ucisk (na tętnicę szyjną) może być tylko jednostronny.
   Uciskanie tętnic po obydwu stronach szyi powoduje zaburzenia ukrwienia mózgowia!

Utonięcie

Przy ratowaniu z wody może nastąpić niebezpieczna sytuacja, gdy tonący kurczowo zaciska ręce na ciele ratownika i wciąga siebie i jego w toń.

Utonięcie następuje w wyniku uduszenia z powodu zalania dróg oddechowych wodą. Przyczyną może być: nieumiejętność pływania, skrajne wyczerpanie, nagłe omdlenie, atak serca, napad padaczkowy czy nagłe zanurzenie się w zimnej wodzie.

Mechanizm tonięcia:

1. Wstrzymanie oddechu. Na początku poszkodowany broni się przed zalanie wodą poprzez wstrzymanie oddechu. Trwa to do momentu, gdy gromadzący się w jego organizmie dwutlenek węgla osiągnie taki poziom, że pobudzi ośrodek oddechowy i nastąpi wznowienie oddychania niezależnie od woli poszkodowanego.

2. Rozpoczęcie oddychania. Ponieważ woda może zalewać jamę ustną i dalej przedostawać się do dróg oddechowych tonący broni się przed tym i zaczyna ją połykać. Trwa to do momentu, gdy żołądek będzie całkowicie wypełniony i odruchowo dojedzie do wymiotów.

3. Napływ wody do dróg oddechowych. Doprowadza do odruchowego kurczu krtani, jednak pogłębiające się niedotlenienie poszkodowanego, (który nie oddycha) doprowadza do utraty świadomości, otwarcia obkurczonej krtani i swobodnego przedostania się wody do płuc.

Skutki tonięcia:

1. Tonięcie w wodzie słodkiej. Woda słodka w porównaniu z krwią ma niższe stężenie jonów i dostając się do płuc jest wchłaniana do naczyń włosowatych krążenia płucnego na zasadzie wyrównania ciśnień. Dostając się do krwi powoduje rozpad czerwonych krwinek i uwalnianie z nich potasu, stąd ryzyko migotania komór serca.
   Tak więc przy tonięciu w wodzie słodkiej w płucach nie ma wody, ponieważ cała przenika do układu krążenia!

2. Tonięcie w wodzie słonej. Woda słona w porównaniu z krwią ma wyższe stężenie jonów, co powoduje napływanie wody z naczyń krwionośnych płuc do pęcherzyków płucnych na zasadzie wyrównywania ciśnień, wywołując obrzęk płuc. Mieszanie jej z naturalną zawartością pęcherzyków płucnych (np. surfaktantem) prowadzi do powstania piany, której nie da się usunąć z płuc bez użycia ssaka.

Postępowanie:

1. Rozpoczynamy od stabilizacji kręgosłupa szyjnego, połączonego z równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych. Szczególnie jest to istotne w przypadku podejrzenia skoku do płytkiej wody!

2. Sprawdzenie przytomności poszkodowanego (potrząśnij za ramiona i spytaj czy wszystko w porządku)

3. Nawet jeśli poszkodowany jest przytomny, należy cały czas (do momentu dowiezienia do szpitala) stabilizować kręgosłup szyjny!

4. Wezwanie pomocy.

5. Udrożnienie dróg oddechowych nieprzytomnego. Należy oczyścić jamę ustną z zanieczyszczeń (rośliny, wymiociny). Nigdy jednak nie należy kierować głowy na bok (ryzyko uszkodzenia rdzenia kręgowego!). Z tego samego powodu udrażniając drogi oddechowy nie odchyla się głowy poszkodowanego ku tyłowi, tylko unosi się żuchwę.

6. Sprawdzenie oddechu (10 sekund obserwacji klatki piersiowej i słuchania nad ustami poszkodowanego).

7. Przy braku oddechu - 5 wdechów ratowniczych.

8. Jeżeli istnieje podejrzenie aspiracji ciała obcego do dróg oddechowych można wykonać 5 uciśnięć na nadbrzusze w kierunku do mostka.

Uwaga! Nawet, jeśli poszkodowany prezentuje objawy śmierci klinicznej i ma obniżoną temperaturę ciała nie należy odstępować od jego ratowania!!! Hipotermia daje większe szanse na przeżycie! Konieczne jest także ogrzanie poszkodowanego.

W jamie ustnej mogą znajdować się woda, zanieczyszczenie, wymiociny, które utrudniają udrożnienie dróg oddechowych.

Podczas topienia się woda znajdująca się w ustach (dostaje się podczas prób złapania oddechu) jest połykana i magazynowana w żołądku, stąd u topielców zawsze występuje rozdęcie brzucha (żołądka).

 

NIE WOLNO!!!

1. Usuwać wody z płuc.

2. Odginać głowę poszkodowanego na bok.

3. Uciskać na żołądek bo powoduje to przelanie się jego zawartości do płuc.

Utrata przytomności

Utrata przytomności - to stan, w którym poszkodowany nie reaguje na bodźce zewnętrzne.

Przyczyny utraty przytomności:

1. Urazy - zwykle urazy głowy.

2. Wstrząs.

3. Padaczka, udar mózgu i inne choroby układu nerwowego.

4. Choroby metaboliczne - cukrzyca.

5. Choroby układu krążenia - zawał serca, nagłe zatrzymanie krążenia.

6. Choroby układu oddechowego - ostra niewydolność oddechowa.

7. Substancje chemiczne - alkohol, leki, jady zwierzęce.

8. Zadławienie, przegrzanie, hipotermia, utopienie, reakcja uczuleniowa, porażenie prądem elektrycznym i inne związane z wpływem środowiska.

Stan utraty przytomności może trwać kilka minut lub nawet wiele dni.

Następstwa utraty przytomności:

1. Niedrożność dróg oddechowych spowodowana opadaniem nagłośni i języka do tylnej ściany gardła - wymagane rękoczyny udrażniające drogi oddechowe.

2. Zalanie dróg oddechowych śliną bądź treścią żołądkową - wymagana pozycja bezpieczna.

Rozpoznanie:

1. Reakcja źrenic na światło - obecna / nieobecna (śmierć kliniczna, zatrucie).

2. Szerokość źrenic - wąskie (narkotyki), szerokie (śmierć kliniczna).

3. Symetria źrenic - obecna / brak (uraz głowy).

4. Skóra wokół oczu - krwiak okularowy, zasinienie wokół oczu (złamanie podstawy czaszki).

5. Krwotok z nosa.

6. Zapach alkoholu z ust, zapach acetonu (śpiączka cukrzycowa), inny zapach (różne zatrucia).

7. Ucho - krew.

8. Żyły szyjne zewnętrzne zapadnięte (wstrząs hipowolemiczny), wypełnione (tamponada serca, odma prężna).

9. Kończyny - napięcie mięśniowe.

10. Klatka piersiowa: rany i siniaki wskazują na miejsca urazów.

11. Jama brzuszna: siniak pod prawym łukiem żebrowym (uraz wątroby), siniak pod lewym łukiem żebrowym (uraz śledziony), rany, opory patologiczne - gromadzenie się płynu, krwotok wewnętrzny.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy.

2. Ocena oddechu. (resuscytacja krążeniowo-oddechowa).

3. Analiza przyczyn i możliwych następstw.

4. Jeżeli poszkodowany oddycha, po wykluczeniu urazów - ułożenie w pozycji bezpiecznej i regularna kontrola oddechu.

Pozycja bezpieczna

1. Ratownik przywodzi kończyny górne poszkodowanego do tułowia

2. Kończyny dolne układa razem

3. Klęka z tej strony poszkodowanego, w którą zamierza go obrócić

4. Rękę bliższą sobie układa pod kątem 90 st. a następnie zgina w łokciu tak, aby dłoń była skierowana ku górze
   
   

5. Dalszą rękę przekłada w poprzek klatki piersiowej poszkodowanego i kładzie jej dłoń pod bliższym sobie policzkiem ofiary
   
   

6. Zgina dalszą kończynę dolną poszkodowanego w kolanie i stabilizuje podkładając stopę pod drugą kończynę
   

7. Stabilizując dalszą kończynę górną poszkodowanego przy policzku ofiary jedną ręką, drugą ręką ciągnie do siebie uniesione kolano. Poszkodowany obraca się w stronę ratownika.
   
   

8. Ratownik układa kończynę, za którą ciągnął poszkodowanego tak, aby staw biodrowy i kolanowy były zgięte pod kątem prostym
   

9. Odgina głowę poszkodowanego ku tyłowi aby udrożnić drogi oddechowe
   

10. Gdy to konieczne, wkłada rękę podłożoną pod policzek głębiej pod głowę aby utrzymać odgięcie głowy ku tyłowi

11. Okrywa poszkodowanego chroniąc przed utratą ciepła

12. Regularnie sprawdza oddech

13. Po 30 minutach należy położyć poszkodowanego na drugim boku.

Pozycja bezpieczna zapewnia drożność dróg oddechowych, umożliwia kontrolę stanu poszkodowanego (oddech) i ponowne ułożenie na plecach w celu rozpoczęcia resuscytacji, minimalizuje również możliwość dalszych uszkodzeń ciała poszkodowanego.

Wstrząs

Wstrząs stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego

Wstrząs występuje w momencie dysproporcji między zapotrzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych narządów na skutek ostrej niewydolności krążenia. Najczęstszą przyczyną wstrząsu jest niedobór krwi spowodowany krwotokiem.

Objawy wstrząsu są proporcjonalne do ciężkości i okresu działania jego przyczyny:

1. Szybki, płytki oddech.

2. Bladość i chłód skóry.

3. Wargi przybierają odcień bladosiny.

4. Bledną łożyska paznokci, po ich uciśnięciu bardzo powoli różowieją.

5. Chory jest niespokojny i lękliwy, drży.

6. Na czole występuje zimny, lepki pot.

7. Brdzo wysokie tętno (180-200 uderzeń na minutę).

Postępowanie:

1. Tamujemy krwawienia (jeśli jest to krwawienie zewnętrzne).

2. Układamy chorego w pozycji przeciwwstrząsowej (nogi uniesione na wysokość około 30-40cm powyżej poziomu głowy).

3. Chronimy przed utratą ciepła.

4. Uspokajamy chorego.

5. Systematycznie kontrolujemy tętno i oddech (co 1 minutę).

6. Zakaz palenia oraz podawania pokarmu i alkoholu.

7. Nie wolno przewozić chorego przypadkowym środkiem transportu.

Ułożenie przeciwstrząsowe nie powinno być stosowane przy urazach czaszkowo-mózgowych, duszności, nagłych bólach w klatce piersiowej i nadbrzuszu.

• Wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs spowodowany ciężką ogólnoustrojową reakcją nadwrażliwościową na:

1. Leki: antybiotyki, środki miejscowo znieczulające, radiologiczne środki cieniujące zawierające jod, koloidowe płyny krwiozastępcze.

2. Obce białka i cukry: jady żmij lub owadów, surowice, szczepionki, wyciągi, roztwory z alergenów służące do odczulania.

• Objawy

• Sekundy lub minuty.

• Odczyny skórne: nagłe zaczerwienienie, rumień, pokrzywka, obrzęk.

• Objawy uogólnione: świąd, pobudzenie ruchowe, zawroty głowy, ból głowy, drżenie.

• Objawy ze strony przewodu pokarmowego: mdłości, wymioty, biegunka, ból brzucha.

• Inne objawy wstrząsu: upośledzenie stanu świadomości, ciężki skurcz oskrzeli, zapaść naczynioruchowa i oddechowa

• Badanie kliniczne: obrzęk błon śluzowych, skurcz oskrzeli, utrudnienie oddychania, zmiany skórne

• Postępowanie: wezwać lekarza

• Wstrząs kardiogenny

Ostra niewydolność krążenia wskutek niedostatecznej sprawności serca jako pompy. Występuje on nieraz w trakcie długotrwałej choroby serca, a powstaje na skutek zawału serca mięśniowego lub zatoru tętnicy płucnej. Charakteryzuje się bólem w klatce piersiowej i śmiertelną trwogą, wzmożonym wypełnianiem się żył szyjnych, pacjent odczuwa duszność, może wystąpić rzężący oddech i wydzielina przy kaszlu podbarwiona krwią. Ciśnienie krwi spada, nieraz obserwuje się zwolnienie akcji serca.

• Przyczyny:

• Ubytek kurczliwej tkanki mięśnia: zawał serca, zapalenie.

• Ostre pęknięcie przegrody międzykomorowej lub oderwanie przyczepu mięśnia brodawkowatego w następstwie zawału.

• Zdekompensowana wada zastawkowa: przewlekła lub ostra (następstwo bakteryjnego zapalenia wsierdzia lub zawału).

• Ostre zatkanie krążenia płucnego: zator, skrzepliny śródsercowe, guzy serca.

• Arytmia

• Rozpoznanie

• Sybkie, słabo wyczuwalne tętno

• Sadek ciśnienia krwi, zwykle poniżej 90 mmhg.

• Skąpomocz, zimna, blada skóra, zimny pot, drzenie ciała.

• Kliniczne cechy niewydolności serca - rytm cwałowy, rzężenia nad polami płucnymi.

Wyniki badań:

1. Upośledzenie kurczliwości.

2. Lewa komora zwykle powiększona.

3. Czasem zmiany płatków zastawek z niedomykalnością.

4. Pogorszenie kurczliwości prawej komory.

5. Przekrwienie płuc.

Pomoc doraźna:

1. Wezwanie lekarza.

2. Sprawdzamy podstawowe funkcje życiowe.

3. Układamy poszkodowanego z lekko uniesioną górną częścią ciała (podobnie jak w przypadku zawału serca).

4. Chronimy przed utratą ciepła.

5. Upokajamy chorego.

6. Jeżeli to możliwe podajemy tlen do oddychania.

Wypadek drogowy

1. Zaparkuj przed miejscem zdarzenia celem zabezpieczenia miejsca i kierując koła w stronę pobocza, włącz światła awaryjne.

2. Nocą załóż na siebie coś jasnego lub przyczep sobie jakiś materiał odblaskowy i używaj latarki. Stosuj ogólne zasady bezpieczeństwa.

3. Wyślij świadków wypadku, aby ostrzegali nadjeżdżających kierowców oraz powiadomili policję, pogotowie ratunkowe.

4. Ustaw trójkąty ostrzegawcze lub światła w odpowiedniej odległości (wg kodeksu ruchu drogowego) od miejsca wypadku z obu stron.

5. Wyłącz zapłon we wszystkich uszkodzonych pojazdach i jeśli potrafisz, odłącz akumulator. Zamknij dopływ paliwa w pojazdach z silnikiem Diesla i w motocyklach.

6. Ustaw pojazdy w stabilnym położeniu. Jeśli samochód stoi normalnie, zaciągnij hamulec ręczny, włącz bieg lub zablokuj koła, spróbuj zabezpieczyć pojazd przed przewróceniem się.

7. Rozejrzyj się, czy istnieją fizyczne zagrożenia. Czy ktoś pali papierosa? Czy w najbliższym otoczeniu są pojazdy z oznakowaniem wskazującym na niebezpieczny ładunek? Czy została zerwana napowietrzna linia energetyczna? Czy w pobliżu jest rozlane paliwo?

8. W wyniku zderzenia dochodzi do różnych obrażeń u kierowcy i pasażerów. Szybko oceń stan poszkodowanych. Z samochodu wyciągaj ich tylko w niżej wymienionych sytuacjach: kiedy istnieje niebezpieczeństwo zapalenia się pojazdu, kiedy istnieje niebezpieczeństwo najechania na uszkodzony pojazd przez inny pojazd, lub kiedy potrzebna jest reanimacja poszkodowanego.

9. Zajmij się w pierwszej kolejności tymi, których życie jest zagrożone. Przeszukaj teren, żeby nie pozostawić ofiar rzuconych gdzieś dalej od miejsca wypadku, lub które same oddaliły się (szok powypadkowy).

10. Bezzwłocznie, jeśli jest potrzeba, przystąpić do reanimacji i opatrzyć obrażenia zagrażające życiu lub wyglądające niebezpiecznie. Jeśli to możliwe, zajmij się poszkodowanymi nie zmieniając ich pozycji (wyjątek - reanimacja).

11. Wstępnie zawsze zakładaj, że nastąpiło uszkodzenie kręgów szyjnych. Podtrzymuj rękami głowę i szyję ofiary, tak aby mogła ona swobodnie oddychać. W miarę możliwości obserwuj stale wszystkich poszkodowanych aż do nadejścia specjalistycznej pomocy.

Skutki wypadku drogowego:

1. Zderzenie czołowe. W wyniku zderzenia pasażerowie przemieszczają się do przodu z dużą prędkością. Kierowca może ulec mocniejszym obrażeniom z powodu kierownicy, tworzącej dodatkową przeszkodę. (w samochodach bez poduszek powietrznych.)

2. Uderzenie z tyłu. W wyniku tego rodzaju kolizji pasażerowie przemieszczają się najpierw do przodu, potem silnie ku tyłowi pojazdu. Istnieje poważne ryzyko uszkodzenia mięśni i więzadeł szyi jak również kręgosłupa szyjnego, ze śmiercią w wyniku zmiażdżenia rdzenia włącznie. Dlatego tak ważne są w samochodzie zagłówki!

3. Uderzenie z boku. Uderzenie w ten sposób powoduje przemieszczenie pasażerów ku bokowi samochodu oraz możliwość uderzenia w szybę i bok samochodu

4. Dachowanie. Pażerowie przemieszczają się w różnych kierunkach, możliwe są wszelkie obrażenia, w tym w wyniku uderzenia o boki i dach pojazdu.

Postępowanie:

1. Zabezpieczenie miejsca wypadku.

2. Wezwanie pomocy.

3. Dokonanie wstępnej oceny - ilu poszkodowanych znajduje się w samochodzie, w jakim są stanie, czy sami są zdolni do opuszczenia pojazdu, ewentualnie, czy można ich wyjąć z samochodu, jeśli jest to konieczne, np. gdy istnieje możliwość wybuchu pożaru.

4. Jeśli są wskazania do wydobycia poszkodowanego z pojazdu (niebezpieczeństwo pożaru itp., poszkodowany nie oddycha i nie ma tętna - należy o bezzwłocznie uczynić stosując chwyt Rauteka:
   Ratownik otwiera drzwi samochodu, schyla się i będąc z tyłu poszkodowanego umieszcza ręce do wysokości łokcia pod jego pachami. Następnie jedną ręką przytrzymuje brodę poszkodowanego (jeśli to możliwe - naciąga w długiej osi ciała) i przytrzymywaną w ten sposób głowę układa między swoim barkiem a głową. Drugą ręką ratownik chwyta przedramię poszkodowanego, układa je na wysokości jego brzucha i wtedy obraca poszkodowanego plecami do drzwi; w tej pozycji można bezpiecznie wydobyć go z pojazdu.
   Bardzo ważne jest sprawdzenie przed tym manewrem, czy kończyny ofiary wypadku nie są zaklinowane lub czy nie ma innych przeszkód fizycznych, które uniemożliwiałyby wyjęcie poszkodowanego.

5. Jeśli poszkodowany znajduje się już poza pojazdem, należy go zbadać. Raz rozpoczęta stabilizacja kręgosłupa szyjnego nie może zostać przerwana, dlatego układając poszkodowanego, należy w dalszym ciągu unieruchamiać głowę i szyję a udrażniając drogi oddechowe - nie odginać głowy do tyłu!
   Jeśli poszkodowany nie oddycha i nie ma tętna, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową

6. Jeśli poszkodowany jest przytomny, również należy stabilizować odcinek szyjny kręgosłupa!

7. Należy sprawdzić czy poszkodowany nie ma krwawień/krwotoku, zabezpieczyć miejsca krwawienia, unieruchomić złamania

8. Zabezpieczyć poszkodowanego przed utratą ciepła (np. okryć kocem) i co kilka minut kontrolować oddech i tętno.

Zadławienie

Zadławienie to zamknięcie dróg oddechowych przez ciało obce. Charakterystycznymi objawami u poszkodowanego są:

1. Niemożność wykonania oddechu.

2. Niemożność mówienia.

3. Niemożność kaszlu.

4. Częstym objawem jest chwytanie się za szyję.

Zadławienie osoby dorosłej

Jeżeli poszkodowany jest przytomny należy:

1. Nakłonić poszkodowanego do kaszlu.

2. Uderzyć 5 razy w okolicę międzyłopatkową.

3. Wykonać 5 razy uciśnięcie nadbrzusza. Ratownik staje z tyłu poszkodowanego, obejmuje go rękoma kładąc jedną pięść na nadbrzuszu (pod mostkiem) drugą ręką chwyta pięść pierwszej. Wykonuje silne uciśnięcia w kierunku górno-tylnym. Z uwagi na możliwość utraty przytomności przez poszkodowanego ratownik powinien go asekurować - wstawić stopę między stopy poszkodowanego i oprzeć poszkodowanego o swoje biodro.

4. Powtarzać punkty 2 i 3 do momentu udrożnienia dróg oddechowych lub utraty przytomności przez poszkodowanego.

Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny należy:

1. Wezwać pomoc.

2. Udrożnić drogi oddechowe. Stań z boku poszkodowanego. Odegnij głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole poszkodowanego i unieś żuchwę dwoma palcami drugiej ręki.

3. Wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacjawychyleń klatki piersiowej.

4. Repozycja głowy - powtórzyćpunkt 3 w celu eliminacji wcześniejszego błędu ratownika.

5. Ponownie wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.

6. 5 uciśnięć nadbrzusza - ratownikklękając nad poszkodowanym kładzie część dłoniową nadgarstka jednej ręki na nadbrzuszu poszkodowanego, drugą dłoń opiera na pierwszej i wykonuje silne uciśnięcia w kierunku głowy i grzbietu poszkodowanego.

Zadławienie kobiety w ciąży

Zarówno u przytomnej jak i nieprzytomnej ciężarnej nie wykonuje się uciśnięć nadbrzusza. Uciska się klatkę piersiową.

Zadławienie dziecka

Jeżeli dziecko jest przytomne należy:

1. Nakłonić dziecko do kaszlu.

2. Uderzyć 5 razy w okolicę międzyłopatkową.

3. Wykonać 5 razy uciśnięcia nadbrzusza. Ratownik staje z tyłu poszkodowanego, obejmuje go rękoma kładąc jedną pięść na nadbrzuszu (pod mostkiem) drugą ręką chwyta pięść pierwszej. Wykonuje silne uciśnięcia w kierunku górno-tylnym. Z uwagi na możliwość utraty przytomności przez poszkodowanego ratownik powinien go asekurować - wstawić stopę między stopy poszkodowanego i oprzeć poszkodowanego o swoje biodro.

4. Powtarzać punkty 2 i 3 do momentu udrożnienia dróg oddechowych lub utraty przytomności przez dziecko.

Jeżeli dziecko jest nieprzytomne należy:

1. Wezwać pomoc.

2. Skontrolować zawartość jamy ustnej. Usunąć widoczne ciało obce. Nie stosować manewru wymiatania na ślepo.

3. Udrożnić drogi oddechowe. Stań z boku dziecka. Odegnij głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole dziecka i unieś żuchwę dwoma palcami drugiej ręki. Głowa dziecka nie odchyla się tak bardzo jak u dorosłego - uzyskaj efekt skierowania ust w górę.

4. Wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja ychyleń klatki piersiowej.

5. Repozycja głowy - powtórzyć unkt 3 w celu eliminacji wcześniejszego błędu ratownika.

6. Ponownie wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.

7. 5 uciśnięć nadbrzusza - ratownik klękając nad poszkodowanym kładzie część dłoniową nadgarstka jednej ręki na nadbrzuszu poszkodowanego, drugą dłoń opiera na pierwszej i wykonuje silne uciśnięcia w kierunku głowy i grzbietu poszkodowanego.

Zadławienie niemowlęcia

Jeżeli niemowlę jest przytomne należy:

1. Skontrolować otoczenie niemowlęcia w poszukiwaniu możliwych przedmiotów, którymi mogło się zadławić.

2. Stabilizując głowę i tułów niemowlęcia ratownik kładzie je na swoim przedramieniu twarzą ku dołowi. Głowa niemowlęcia powinna znajdować się niżej niż tułów.

3. Wykonuje 5 uderzeń między łopatkami

4. Bierze niemowlę na drugie przedramię odwracając je na plecy

5. Wykonuje 5 uciśnięć w dolnej połowie mostka 1 cm poniżej linii międzysutkowej na głębokość 1,5 - 2 cm.

6. Powtarzać punkty 2 do 5 do momentu udrożnienia dróg oddechowych lub utraty przytomności przez niemowlę.

Jeżeli niemowlę jest nieprzytomne należy:

1. Wezwać pomoc.

2. Skontrolować zawartość jamy ustnej. Usunąć widoczne ciało obce. Nie stosować manewru wymiatania na ślepo.

3. Udrożnić drogi oddechowe. Stań z boku niemowlęcia. Odegnij głowę ku tyłowi kładąc rękę na czole niemowlęcia i unieś żuchwę dwoma palcami drugiej ręki. Głowa niemowlęcia nie odchyla się tak bardzo jak u dorosłego - uzyskaj efekt skierowania ust w górę.

4. Wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.

5. Repozycja głowy - powtórzyć punkt 3 w celu eliminacji wcześniejszego błędu ratownika.

6. Ponownie wykonać 2 wdechy i skontrolować rezultaty - obserwacja wychyleń klatki piersiowej.

7. 5 uderzeń między łopatkami i 5 uciśnięć mostka według schematu przedstawionego wyżej.

Zatrucia

Zatrucie to zbiór różnorodnych objawów ze strony różnych układów, spowodowanych wniknięciem do organizmu substancji trującej (toksyny lub środka chemicznego) w dawce toksycznej.

Należy pamiętać, że każda substancja może być trucizną, nawet leki!

Zatrucia mogą być wynikiem celowego działania (zabójstwo, samobójstwo) bądź pomyłki (działanie przypadkowe)

Objawy zatrucia są niecharakterystyczne. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny i nie możemy znaleźć innej przyczyny utraty świadomości, można podejrzewać zatrucie.

Objawy ułatwiające rozpoznanie zatrucia:

1. Z układu pokarmowego: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha

2. Z układu oddechowego: trudności w oddychaniu, spłycenie/zwolnienie oddechu

3. Z układu nerwowego: zwężone lub nadmiernie poszerzone źrenice, ból głowy, zaburzenia świadomości (z jej utratą włącznie), drgawki

4. Ze skóry, błon śluzowych: oparzenie, zaczerwienienie, pęcherze.

Pomocne może być również otoczenie poszkodowanego:

1. Miejsce znalezienia chorego (garaż - pracujący silnik samochodu lub mieszkania opalane piecem - ryzyko zatrucia tlenkiem węgla; na wsiach przy pracach rolniczych - ryzyko zatrucia środkami ochrony roślin).

2. Opakowania po lekach, środkach ochrony roślin.

Postępowanie:

1. Ratując należy uważać, aby samemu się nie zatruć! (przewietrzenie pomieszczenia, szybkie wyniesienie poszkodowanego itp.)

2. Przeniesienie chorego w bezpieczne miejsce.

3. Sprawdzenie przytomności chorego (uwaga! Nie wdychać powietrza wydychanego przez chorego!).

4. Wezwanie karetki pogotowia.

5. Jeśli to możliwe - jak najszybsze usunięcie trucizny z organizmu: z przewodu pokarmowego przez sprowokowanie wymiotów (tylko u przytomnych!), ze skóry, oczu - przez przemycie czystą wodą.

6. Zabezpieczenie wszelkich znalezionych przy chorym opakowań po lekach, środkach chemicznych, wymiocin i zabraniem ich razem z poszkodowanym do szpitala.

Metody eliminacji trucizn przy zatruciach przez przewód pokarmowy:

Wywołujemy wymioty wykonując po kolei następujące czynności: podajemy ok. 1 litra letniej wody do wypicia i drażnimy tylną ścianę gardła palcem. W/w 2 kroki powtarzać do uzyskania czystych wymiocin. Zabezpieczyć próbkę wymiocin do badania toksykologicznego.

UWAGA!

Prowokowanie wymiotów jest niedozwolone u osób: nieprzytomnych, zatrutych kwasami, zasadami lub innymi środkami żrącymi, które mogą uszkadzać przełyk, zatrutych środkami drażniącymi, jak benzyna czy nafta, zatrutych substancjami oleistymi (mogą nie wywołać odruchu kaszlowego)

Metody eliminacji trucizn przy zatruciach przez drogi oddechowe:

Wyniesienie chorego na świeże powietrze, przy braku świadomości - resuscytacja

Metody eliminacji trucizn przy zatruciach przez skórę:

1. Zabezpieczenie ratującego przed skażeniem (rękawice gumowe).

2. Zdjęcie skażonej odzieży z poszkodowanego.

3. Spłukanie skażonych miejsc na skórze letnią wodą przez kilka minut.

4. Nie pocierać skażonych miejsc, nie używać szczotek, pumeksów itp.

5. Do zobojętniania wolno używać WYŁĄCZNIE wodę!

6. Zabezpieczyć skórę jałowym opatrunkiem (w miarę możliwości).

Metody eliminacji trucizn przy zatruciach drogą iniekcji (pokąsanie przez węże, użądlenia owadów):

Opóźniamy wchłanianie trucizny przez unieruchomienie poszkodowanego i założenie opaski uciskowej powyżej miejsca wstrzyknięcia jadu, jednak w taki sposób, aby było wyczuwalne tętno (hamowanie odpływu żylnego). Obłożenie miejsca iniekcji zimnymi okładami (obkurczenie naczyń).

 Zatrucia przez drogi oddechowe

Gazy duszące:

1. (azot, metan, wodór, argon, hel) które przez obecność w nadmiarze zmniejszają ciśnienie tlenu i dostęp do niego.

2. CO2 (dwutlenek węgla) blokuje dostęp do tlenu (jest cięższy od powietrza, gromadzi się w pomieszczeniach nad podłogą)

3. CO (tlenek węgla, tzw. czad), lżejszy od powietrza blokuje dostęp do tlenu.

4. Cyjanowodór i siarkowodór, blokujące enzymy oddechowe.

Gazy drażniące:

Amoniak, aldehyd mrówkowy, chlor, dwutlenek siarki (SO2), tlenek azotu (NO), fosgen.

Drażnią spojówki i górne drogi oddechowe. Objawy: łzawienie, światłowstręt, pieczenie, kichanie, kaszel

Drażnią płuca. Objawy: obrzęk płuc, piekący ból w klatce piersiowej, duszność

 Postępowanie:

1. Szybkie wyniesienie poszkodowanego z zagazowanego pomieszczenia.

2. Kontrola parametrów życiowych i w razie konieczności resuscytacja (należy pamiętać o swoim bezpieczeństwie).

3. Wezwanie karetki pogotowia.

Zatrucie tlenkiem węgla (CO, „czad”)

Jest to gaz bezwonny i bezbarwny, lżejszy od powietrza. Najczęściej powstaje jako produkt niecałkowitego spalania (przy niedostatecznym dopływie powietrza)

 Objawy:

• bóle, zawroty głowy, nudności, wymioty, szum w uszach

• ogólne osłabienie, zobojętnienie na niebezpieczeństwo

• blada skóra, utrata przytomności, drgawki, oczopląs, niezborność ruchowa

 Postępowanie:

1. Intensywne przewietrzenie pomieszczenia.

2. W zależności od stany świadomości wyniesienie lub wyprowadzenie chorego na świeże powietrze (pamiętając o własnym bezpieczeństwie!).

3. Gdy wydostanie poszkodowanego jest niemożliwe, należy zapewnić mu dopływ świeżego powietrza.

4. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, po wyniesieniu wykonanie resuscytacji, potem ułożenie w pozycji bezpiecznej

5. Wezwanie karetki pogotowia

 

Zatrucia lekami

Najczęstsze zatrucia są spowodowane następującymi grupami leków: nasennymi, uspokajającymi i psychotropowymi, przeciwbólowymi, przeciwzapalnymi, nasercowymi.

Objawy:

1. Zaburzenia świadomości aż do śpiączki włącznie.

2. Zwolnienie lub przyspieszenie oddechu.

3. Zwolnienie lub przyspieszenie tętna, także nieregularne tętno.

4. Sucha lub spocona skóra.

5. Zwężone lub rozszerzone źrenice.

Postępowanie:

1. Jeśli poszkodowany jest przytomny: próba eliminacji trucizny przez sprowokowanie wymiotów (podanie ok. litra wody po czym podrażnienie palcem tylnej ściany gardła, czynność można powtórzyć).

2. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny: NIE WOLNO prowokować wymiotów (ryzyko zachłyśnięcia!), skontrolować parametry życiowe, w razie potrzeby resuscytacja. Jeśli oddech i krążenie są zachowane - ułożyć w pozycji bezpiecznej i okryć

3. Wezwanie karetki pogotowia

4. Zabezpieczanie opakowań po lekach i ewentualnych wymiocin

Zatrucia alkoholami

Najczęściej spowodowane są: alkoholem metylowym (metanolem), alkoholem etylowym (etanolem), glikolem etylenowym.

Objawy:

1. Euforia (pobudzenie, wzrost nastroju, zaburzenia równowagi, zaburzenia mowy).

2. Senność (zwolnienie reakcji).

3. Śpiączka - brak kontaktu z poszkodowanym.

Rozpoznanie: zapach alkoholu w wydychanym powietrzu, objawy opisane wyżej.

Postępowanie u przytomnego: ochrona przed upadkiem, urazem, wychłodzeniem, podanie ciepłych płynów do wypicia

Postępowanie u nieprzytomnego: kontrola podstawowych parametrów życiowych, w razie potrzeby resuscytacja, pozycja bezpieczna, ochrona przed utratą ciepła, wezwanie karetki pogotowia

 

Zatrucia środkami żrącymi i rozpuszczalnikami organicznymi

 Do środków żrących zaliczamy: kwasy, zasady, lizol, fenol. Powodują oparzenia skóry i błoń śluzowych.

Rozpuszczalniki to np.: benzen, toluen, ksylen, benzyna, tetra, tri. Łatwo wchłaniają się przez skórę, działają narkotycznie.

 Postępowanie:

1. Pamiętać o własnym zabezpieczaniu (rękawice gumowe).

2. Wyniesienie poszkodowanego z zabrudzonego pomieszczenia.

3. Zdjęcie odzieży.

4. Spłukanie dużą ilością letniej wody.

5. Kontrola parametrów życiowych.

6. Wezwanie karetki pogotowia.

Przy zatruciu drogą pokarmową: podać do wypicia wodę (ok. 1 litra).

NIE WOLNO prowokować wymiotów!

Zatrucia środkami ochrony roślin

Najgroźniejsze są środki fosfoorganiczne

Objawy: wąskie źrenice, wymioty, biegunka, zlewne poty, łzawienie, obfita wydzielina w oskrzelach, tchawicy

 Postępowanie:

W zatruciu przez skórę: zmycie dużą ilością letniej wody

W zatruciu przez przewód pokarmowy:

U przytomnego: płukanie żołądka (podanie do wypicia ok. litra wody i podrażnienie palcem tylnej ściany gardła; czynność można powtórzyć)

U nieprzytomnego: kontrola parametrów życiowych, w razie potrzeby resuscytacja, pozycja bezpieczna, wezwanie karetki pogotowia.

Zatrucia grzybami

Najgroźniejsze jest zatrucie muchomorem sromotnikowym.

Objawy: bóle brzucha, wymioty, biegunka. Objawy występują ok. 2 godzin po spożyciu, mogą jednak nawet do 2 dni po zjedzeniu - wtedy zatrucie jest groźniejsze (trudniej pozbyć się toksyn z organizmu).

 Postępowanie:

1. Prowokowanie wymiotów: podanie do wypicia ok. litra wody i podrażnienie palcem tylnej ściany gardła; czynność można powtórzyć.

2. Zabezpieczenie resztek grzybów (lub potraw z nich przyrządzonych), ewentualnie wymiocin.

3. Wezwanie karetki pogotowia.

Zawał serca

Zawałem mięśnia sercowego nazywamy ostre niedokrwienie ściany mięśnia sercowego spowodowane najczęściej niedrożnością naczynia wieńcowego. Niedokrwienie powodujące niedotlenienie doprowadza do martwicy i dysfunkcji.

Przyczyny: miażdżyca naczyń wieńcowych, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, otyłość, hiperlipidemia (podwyższony poziom tłuszczów we krwi), palenie tytoniu, predyspozycja płci męskiej.

Skutki: wstrząs kardiogenny, zaburzenia rytmu i przewodzenia, ostra niewydolność lewej komory z towarzyszącym pełnoobjawowym obrzękiem płuc, nagła śmierć sercowa.

Objawy: ostry ból wieńcowy określany jako trudny do zniesienia lub jako silny ucisk na klatkę piersiową zlokalizowany za mostkiem - ból zamostkowy, promieniujący - do żuchwy, do lewej kończyny górnej, do okolicy międzyłopatkowej, do nadbrzusza, trwający ponad 20 minut. Objawy towarzyszące: nudności, wymioty, niepokój, strach, osłabienie, duszność, zimne poty, zaburzenia rytmu serca, obrzęk płuc, nagłe zatrzymanie krążenia.

Rozpoznanie

1. Poszkodowany pobudzony

2. W większości przypadków przytomny (utrata przytomności w rozległych zawałach z powikłaniami)

3. Oddech od normalnego do przyspieszonego i spłyconego

4. Tętno przyspieszone - wywołane stresem, nieregularne - zaburzenia rytmu, dodatkowe skurcze, nitkowate lub niewyczuwalne - wstrząs kardiogenny

5. Pienista wydzielina z ust - przy towarzyszącym obrzęku płuc

6. Poszerzenie żył szyjnych - zastoinowa niewydolność krążenia

Wywiad zebrany od poszkodowanego, jego rodziny lub świadków wypadku obejmujący wcześniejszy stan zdrowia poszkodowanego a także okoliczności i zdarzenia, które poprzedziły wypadek (stres, sytuacja rodzinna, w pracy), jest pomocny w rozpoznaniu.

Postępowanie

1. Ułożenie w pozycji siedzącej lub półsiedzącej - zmniejsza powrót krwi żylnej obwodowej do serca i obniża jego obciążenie.

2. Ograniczenie ruchów poszkodowanego. Wysiłek zwiększa zapotrzebowanie na tlen także w obrębie niedotlenionego obszaru serca - powiększenie zmian martwiczych.

3. Zapewnienie komfortu psychicznego - stres zwiększa zapotrzebowanie na tlen.

4. Rozluźnienie krawata, rozpięcie kołnierzyka koszuli.

5. Dostęp świeżego powietrza

6. Jeżeli poszkodowany leczy się na serce i posiada nitroglicerynę, podać podjęzykowo, jeżeli ból nie ustąpi w ciągu 5 minut, dawkę powtórzyć.

7. Można podać aspirynę doustnie (przeciwwskazania: choroba wrzodowa, alergia).

8. Wezwanie pomocy.

9. Kontrola stanu poszkodowanego z uwagi na możliwość gwałtownego pogorszenia się.

10. W przypadku zatrzymania oddechu i krążenia - Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

Złamania kości

Na miejscu wypadku ustalamy, czy jest to złamanie otwarte, czy zamknięte

Objawami złamania są:

1. Bolesność i obrzęk.

2. Ograniczenie ruchów lub niezdolność do ich wykonywania, przybranie przez poszkodowanego pozycji oszczędzającej.

3. Nieprawidłowe ustawienie lub patologiczna ruchomość.

4. W przypadku złamania otwartego również jedna lub kilka ran krwawiących i mogą być widoczne w ranie fragmenty kostne.

Złamania kostne mogą być przyczyną licznych zagrożeń:

1. Wstrząs wynikajacy z utraty krwi (dodatkowo ból jest czynnikiem wstrząsorodnym).

2. Uszkodzone kości mogą spowodować dodatkowe wewnętrzne zranienia.

3. Rzadko wystepującym, ale bardzo groźnym jest zator tłuszczowy - powstaje on przeważnie przy dużych zmiażdżeniach, często kilka dni po wypadku (drobne cząsteczki tłuszczu zatykają drobne naczynia krwionośne, zaburzając ukrwienie mózgu i płuc).

4. Zakażenie - przy złamaniach otwartych.

Czynności ratujące:

1. Nie wykonujemy żadnych ruchów w miejscu złamania, również w celu rozpoznania złamania.

2. Złamanie otwarte nakrywamy jałowym opatrunkiem.

3. Unieruchamiamy złamaną kość wraz z sąsiadującymi stawami.

4. W przypadku wstrząsu stosujemy pozycję przeciwwstrząsową - wyjątek stanowią złamania czaszki, kręgosłupa i miednicy.

5. Nie podajemy poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nie zezwalamy na palenie.

Złamanie podstawy czaszki - patrz: urazy głowy

Złamanie sklepienia czaszki - występuje ból i równoczesna obecność rany na czole lub części owłosionej głowy - układamy rannego na nieuszkodzonym boku.

Złamanie żuchwy - ból przy ruchach w stawie skroniowo-żuchwowym, zranienia w okolicy żychwy, czasami: widoczna nierówność w miejscu złamania, wybite zęby, rany warg i jamy ustnej - jeśli ranny jest przytomny siada i pochyla się ku przodowi, podpierając rękami głowę, w przypadku silnego krwawienia z ust kładzie sie na brzuchu, opierając czoło na skrzyżowanych przedramionach.

Złamania żeber - ból przy oddychaniu - pacjent uciska sobie sam złamane żebra i znajduje sobie najbardziej dogodną pozycję.

Złamanie kręgosłupa (często wraz z uszkodzeniem rdzenia kręgowego) - ból w plecach, mrowienie, brak czucia w nogach, porażenie, mimowolne oddawanie moczu i stolca, poszkodowany nie może sam sie wyprostować - pozostawia sie rannego w pozycji, w jakiej się go zastało (wyjątek gdy istnieje dodatkowe niebezpieczeństwo i trzeba rannego ewakuować).

Złamanie miednicy (duże zagrożenie wstrząsem i uszkodzenia narządów wewnętrznych) - ból w podbrzuszu w czasie poruszania nogami i niemożność wyprostowania się - podkładamy wałki pod kolana, pozostałe czynności jak przy złamaniu kręgu.

Złamanie kości udowej - ból, nienormalna pozycja kończyny, skrócenie nogi, niemożność obciążania i poruszania - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji.

Złamanie kości podudzia - silny ból, nieprawidłowa ruchomość, nierówność kości, niemożność obciążania - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji.

Złamanie kostki - okolica stawu skokowego zniekształcona i obrzęknięta, czasami nierówność na kości - unieruchamiamy kończynę, pozostawiając w dotychczasowej pozycji.

Złamanie obojczyka - opadanie barku, "schodek" na kości, patologiczna i ograniczona ruchomość obojczyka, bolesność - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak).

Złamanie w obrębie stawu barkowego - ruchomość ramienia ograniczona ruchowo, często zniesione unoszenie ręki - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak).

Złamanie kości ramieniowej i przedramienia - ból, obrzęk, patologiczna ruchomość, nierówność kości - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak).

Złamanie kości dłoni - nierówność złamanej kości widoczna na grzbiecie dłoni, patologiczna ruchomość, ból, obrzęk - unieruchomienie chustą trójkątną (temblak).

Zwichnięcia, skręcenia i złamania śródstawowe traktujemy jak złamania kości.

Zranienia

Każda rana powoduje ból, krwawienie i możliwość zakażenia.

Każdą ranę pozostawiamy w stanie, w jaki ją zastaliśmy, przykrywając jedynie możliwie szybko jałowym materiałem opatrunkowym. Przed założeniem opatrunku należy odsłonić ranę tak, aby obejrzeć ją w całości. W czasie opatrywania ranny powinien leżeć lub co najmniej siedzieć.

Rany nie wolno dotykać ani przemywać (wyjątek stanowią oparzenia termiczne i chemiczne). Nie należy usuwać ciał obcych tkwiących w ranie, gdyż zapobiegają krwawieniu.

Rany zamknięte

Jest to uszkodzenie głębszych warstw skóry i/lub tkanek leżących głębiej z zachowaniem ciągłości warstwy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczęściej powstaje w wyniku uderzenia tępym przedmiotem. Głęboko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i powstaje tzw. siniak.

Objawy:

1. Powierzchnia skóry nienaruszona, ale ze zmienionym zabarwieniem (ciemno-niebieskie, fioletowe).

2. Obrzęk i ból.

3. Jeśli doszło do uszkodzenia dużego naczynia, może powstać krwiak. Najczęściej towarzyszy on złamaniom.

Postępowanie:

Przy niewielkich obrażeniach - brak specjalnego postępowania. Gdy powstaje obrzęk:

1. Ucisnąć i schłodzić uszkodzone miejsce (przyłożyć lód lub polewać zimną wodą). Takie postępowanie powoduje obkurczenie naczyń i zmniejszenie krwawienia

2. Unieść uszkodzoną część ciała (kończynę); zmniejsza to dopływu krwi i tym samym narastanie obrzęku.

3. Unieruchomić; zmniejsza to krwawienie i ból.

Rany otwarte

Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany oraz krwawieniu.

Postępowanie:

1. Gdy występuje krwawienie - tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
   bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go.

2. Unieruchomienie uszkodzonej części ciała (kończyny) - zmniejsz to krwawienie i ból.

3. Zabezpieczenie oderwanych lub amputowanych części ciała. Nieoderwane do końca części ciała należy przyłożyć w swoje oryginalne miejsce i przybandażować. Amputowane - zabezpieczyć w jałowej gazie i przetransportować w wilgoci i chłodzie z chorym do szpitala (uwaga! Nigdy nie zamrażać!).

4. Jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. Jelita, nie wolno odprowadzać ich do jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą.

5. Jeżeli w ranie widoczne są wbite w nią ciała obce, np. pręt, nóż itp. To nie wolno ich wyjmować - ryzyko masywnego krwotoku!.

Rana postrzałowa - oprócz widocznych ran (wloty i wylotu, ta druga jest większa) rannemu zagraża krwotok, wstrząs, uszkodzenie narządów wewnętrznych, zakażenie. Ranę opatrujemy według obowiązujących zasad.

Rana kąsana - istnieje bardzo duże zagrożenie zakażeniem, szczególnie wścieklizną. Jeśli to możliwe należy schwytać zwierzę i przekazać do przebadania, a ranę przemyć mydłem, które działa zabójczo na wirus wścieklizny i obficie wypłukać.

Ukąszenie przez węża - najczęściej w postaci dwóch małych, mieszczących się obok siebie, ranek w wielkości łebka od szpilki. Występujący w jakiś czas po ukąszeniu miejscowy obrzęk i silny, kłujący ból wskazują na miejscowe zakażenie. Główne zagrożenie to przenikniecie jadu do organizmu (objawy tego to: zawrotu głowy, nadmierna potliwość, zaburzenia oddechowe i krążenia). Ranny powinien leżeć bez ruchu, nakładamy opaskę zaciskającą, aby zahamować odpływ krwi w kierunku serca i wywołać krwawienie z rany. Nie zdejmujemy ucisku, nie wysysamy jadu, ani nie wycinamy lub wypalamy rany.

Opracował

Specjalista ds. bhp

1

---