Aktywa to majątek, środki gospodarcze, zasoby jednostki oraz zasoby pozostające pod kontrolą jednostki, które mają jej przynieść korzyści ekonomiczne, składniki trwale związane z jednostką. Jednostka osiąga korzyści ekonomiczne w okresie dłuższym niż 1 rok.
Polskie regulacje prawne nie definiują pojęcia aktywów. Ustawa o rachunkowości podaje definicje tylko wybranych aktywów: środków trwałych, inwestycji rozpoczętych, wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych składników majątku obrotowego, środków pieniężnych, dłużnych papierów wartościowych, należności długoterminowych i krótkoterminowych. W praktyce aktywa można podzielić na inne grupy niż by to wynikało z przepisów ustawy o rachunkowości. Jednym z kryteriów jest czas realizacji aktywów (zużycia bądź sprzedaży), czyli długości okresu oczekiwania na korzyści ekonomiczne. Tutaj wyróżniamy aktywa krótkoterminowe (bieżące - do 1 roku od dnia bilansowego) oraz długoterminowe (niebieżące - powyżej 1 roku od dnia bilansowego).
Kolejne kryterium to czas cyklu produkcyjnego, w którym wyróżniamy aktywa obrotowe i trwałe. Aktywa trwałe w ciągu więcej niż jednego cyklu produkcyjnego.
Następne kryterium to postać, pod jaką występują, czyli aktywa rzeczowe, aktywa niematerialne, aktywa finansowe oraz pozostałe aktywa (należności, rozliczenia międzyokresowe). Dokonując tych podziałów należy pamiętać, że do aktywów zalicza się także aktywa pieniężne (środki pieniężne).
Aktywa trwałe
I. Wartości niematerialne i prawne -są to prawa majątkowe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, np. prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, znaków towarowych itd.
- koszty zakończonych prac rozwojowych
- nabyta wartość firmy - różnica miedzy ceną nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części, a niższą od niej wartość godziwą przejętych aktywów netto.
- nabyte autorskie prawa majątkowe np. programy komputerowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje
- nabyte prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych, oraz zdobniczych
- know-how - wiedzieć jak: wartość informacji uzyskanych przez jednostkę związanych z wiedza przemysłową, naukową, handlową.
II. Rzeczowe aktywa trwałe -np. środki trwałe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok np, nieruchomości (grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; maszyny i urządzenia, środki trwałe w budowie, itd.). Każdy tzw. środek trwały o wartości jednostkowej powyżej 3,500 zł. - np. sprzęt komputerowy, wyposażenie biurowe - jest elementem rzeczowych aktywów trwałych. Środki trwałe podlegają odpisom amortyzacyjnym lub umorzeniowym. Zgodnie z nową ustawą nie ma obowiązku tworzenia tabeli amortyzacyjnej (planu amortyzacji), należy tylko ustalić i zapisać w zasadach finansowych okres lub stawki i metody jego amortyzacji. Nie ma obowiązku dokonywania comiesięcznych odpisów amortyzacyjnych, należy tylko je rozłożyć równomiernie w czasie.
- środki trwałe - spełniają warunki: okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, są kompletne, do własnych potrzeb jednostki:
nieruchomości - grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budynki, lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.; maszyny, urządzenia techniczne; środki transportu; ulepszenia w obcych środkach trwałych; inwentarz żywy
- środki trwałe w budowie - budowa, montaż, ulepszenie środka trwałego
III. Należności długoterminowe -należności z tytułu dostaw i usług, które stają się wymagalne powyżej 12 miesięcy od dnia bilansowego.
(kwoty pieniężne od osób trzecich, czyli dług osób trzecich wobec jednostki) grupa należności wymagalne po 12 miesiącach od dnia bilansowego, należności wynikające z rozrachunków tytułu sprzedanych składników AT w postaci papierów wartościowych, środków trwałych innych
IV. Inwestycje długoterminowe -nie użytkowane przez organizację, a nabyte dla osiągnięcia korzyści nieruchomości, a także udziały, akcje czy inne papiery wartościowe, udzielane pożyczki, itd.
(AT nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów formie odsetek, dywidend. Płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie przekraczającym rok. Od dnia bilansowego lub daty ich wystawienia, założenia , nabycia.
- nieruchomości inwestycyjne i wartości niematerialne i prawne - zostały nabyte z zamiarem uzyskania w przyszłości korzyści ekonomicznych, nie są używane do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej jednostki.
- długoterminowe aktywa finansowe: udziały - wkłady pieniężne lub rzeczowe wniesione przez jedn. do drugiej spółki; akcje - prawo do własności spółki i prawo do uczestnictwa w zysku do podziału
- inne długoterminowe aktywa finansowe: weksle, lokaty bankowe o terminie dłuższym niż 1 rok
V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe - kwoty pieniężne należne organizacji, od osób fizycznych lub prawnych z tytułu rozliczeń z odbiorcami oraz z tytułu rozliczeń z pracownikami i z budżetem
Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe, które są utrzymywane przez jednostkę w celu wykorzystania ich na potrzeby operacyjne w czasie dłuższym niż jeden okres sprawozdawczy. Z powyższej definicji, jak również z ogólnej definicji aktywów wynika, że dowolny składnik rzeczowych aktywów trwałych może być ujęty jako środek trwały, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:
1. można go wiarygodnie wycenić2. ,
3. jest kontrolowany przez jednostkę,
4. przewiduje się, że w przyszłości przyniesie jednostce korzyści ekonomiczne,
5. przeznaczony jest na potrzeby operacyjne jednostki,
6. przewidywany okres jego użytkowania wynosi powyżej jednego okresu sprawozdawczego.
Pierwszy z powyższych warunków jest łatwy do spełnienia, ponieważ środki trwałe pozyskiwane są zazwyczaj w wyniku zakupu lub wytworzenia przez jednostkę. Dokumenty, które potwierdzają te operacje, zawierają z reguły wiarygodną wycenę tych składników.
Sprawowanie kontroli nad danym składnikiem wynika najczęściej z tytułu własności, aczkolwiek kontrolowane mogą być również zasoby niestanowiące własności jednostki (np. użytkowane przez nią w trybie leasingu finansowego). Z kolei przyszłe korzyści ekonomiczne, jakie jednostka może osiągnąć z określonego składnika środków trwałych polegają przede wszystkim na wykorzystaniu go w toku prowadzonej działalności operacyjnej, czyli tej, do prowadzenia której jednostka została powołana. Ponadto przyjmuje się, że środkiem trwałym jest obiekt kompletny, zdatny do użytku w momencie przyjęcia do użytkowania. Nie musi to być cały obiekt w sensie fizycznym, może to być także jego część (np. lokal w budynku). Z drugiej strony możliwe jest tworzenie obiektów zbiorowych z takich samych lub podobnych pozycji, które jednostkowo są nieistotne (np. narzędzia, meble). A contrario, nie zalicza się do środków trwałych składników spełniających między innymi następujące warunki:
1. ich wartości nie można ustalić2. w sposób wiarygodny,
3. jednostka nie sprawuje nad nimi kontroli (np. nie są jej własnością),
4. istnieje przekonanie, że nie przyniosą one w przyszłości korzyści ekonomicznych,
5. wykorzystywane są w działalności inwestycyjnej (np. nieruchomości inwestycyjne, które jednostka utrzymuje ze względu na oczekiwany przyrost ich wartości lub traktuje jako źródło przychodów z czynszów),
6. przeznaczone są do sprzedaży,
7. znajdują się w fazie budowy lub wymagają montażu.
Środki trwałe są grupą pod wieloma względami zróżnicowaną. W ewidencji księgowej mogą być klasyfikowane według wielu kryteriów, w zależności od potrzeb informacyjnych jednostki i otoczenia (np. według rodzajów obiektów, według odpowiedzialności materialnej, według potrzeb statystyki państwowej i prawa podatkowego etc.).
Klasyfikacja dla celów bilansowych przedstawia się następująco:

I. Aktywa trwałe
II. Rzeczowe aktywa trwałe
1. Środki trwałe
a. grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),
b. budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,
c. urządzenia techniczne i maszyny,
d. środki transportu,
e. inne środki trwałe.
2. Środki trwałe w budowie.
3. Zaliczki na środki trwałe w budowie.
Wycena początkowa środka trwałego to wycena przeprowadzana w momencie wprowadzenia danego składnika do ksiąg rachunkowych. Efektem tej wyceny jest ustalenie wartości początkowej środka trwałego (tzw. wartości brutto). Sposób wyceny zależy od sposobu pozyskania środka trwałego. Jak już wcześniej wspomniano, najczęstszym sposobem nabycia jest zakup lub wytworzenie we własnym zakresie. Jednak środki trwałe mogą pojawić się w wyniku innych zdarzeń, takich jak na przykład otrzymanie darowizny, wniesienie aportu czy zamiana na inny składnik aktywów.
W zależności od konkretnej sytuacji podstawą pierwszej wyceny środka trwałego może być:
· cena nabycia,
· koszt wytworzenia,
· inaczej ustalona wartość· godziwa.
Cena nabycia środka trwałego obejmuje:
· cenę zakupu czyli kwotę należną sprzedającemu, pomniejszoną o podlegający zwrotowi podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy oraz rabaty, opusty itp., a powiększoną o cło i inne bezzwrotne podatki;
· koszty zakupu czyli dające się bezpośrednio przyporządkować· koszty poniesione w celu dostosowania środka trwałego do miejsca i warunków potrzebnych do rozpoczęcia jego działania zgodnie z zamierzeniami jednostki (np. koszty przygotowania miejsca, koszty transportu, załadunku, wyładunku, instalacji i montażu, rozruchu, honoraria za profesjonalne usługi etc.).
Koszt wytworzenia środka trwałego wyprodukowanego przez jednostkę we własnym zakresie wynika z zasad rachunku kosztów i obejmuje:
· koszty pozostające w bezpośrednim związku z budową danego środka trwałego,
· koszty poniesione w związku z doprowadzeniem środka trwałego do użytkowania,
· uzasadnioną część· kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem środka trwałego.
Nie zalicza się do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia następujących przykładowych kosztów:
· kosztów administracyjnych,
· kosztów promocji i reklamy,
· kosztów związanych z nietypowymi ilościami zmarnowanych materiałów, nadmiernych kosztów robocizny lub innych środków zużytych w procesie produkcji składnika.
Za wartość godziwą przyjmuję się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą środków trwałych stanowi ich cena rynkowa. Jeżeli jednak nie jest możliwe ustalenie tej ceny, wówczas wartością godziwą tych aktywów jest wartość wynikająca z innych metod wyceny (np. z wyceny dokonanej przez niezależnego rzeczoznawcę). W sytuacji nieodpłatnego otrzymania środka trwałego za jego wartość godziwą uznaje się cenę sprzedaży netto takiego samego lub podobnego obiektu albo inną wartość godziwą. W przypadku pozyskania środka trwałego w drodze wymiany na inny składnik aktywów przyjmuje się, że jego wartość godziwa jest równa wartości godziwej przekazanego aktywu. Wartość początkowa środka trwałego może z czasem nie odzwierciedlać jego wartości godziwej, ponieważ:
· obiekt zostanie ulepszony,
· obiekt ulegnie zużyciu, czyli amortyzacji,
· zostanie dokonane przeszacowanie jego wartości,
· wystąpi trwała utrata jego wartości.
Ulepszenie środków trwałych polega na ich przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji. Wartość użytkowa ulepszonych środków trwałych przewyższa ich początkową wartość użytkową mierzoną okresem używania, zdolnością wytwórczą, jakością produktów uzyskiwanych przy pomocy ulepszonych środków trwałych, kosztami eksploatacji lub innymi miarami. Ulepszenia należy odróżnić od remontów, które nigdy nie podwyższają wartości użytkowej obiektu, a jedynie ją przywracają. Dlatego też koszty remontów nie powiększają wartości środka trwałego, lecz obciążają wynik finansowy okresu, którego dotyczą.
Z kolei amortyzacja jest czynnikiem zmniejszającym wartość środków trwałych. Prawie wszystkie środki trwałe zużywają się stopniowo w wyniku ich użytkowania i wymagają odtwarzania. Zużycie środków trwałych należy uwzględnić w kosztach działalności przez cały okres użytkowania aktywu. W przeciwnym bowiem razie wynik finansowy nie byłby realny, gdyż nie odzwierciedlałby wartości zużytych środków trwałych, które brały udział w jego tworzeniu. Amortyzacją objęte są w zasadzie wszystkie środki trwałe z wyjątkiem:
· gruntów (poza gruntami eksploatowanymi odkrywkowo), które posiadają nieograniczony okres użytkowania,
· dzieł sztuki, eksponatów muzealnych itp. obiektów, które z czasem zyskują na wartości.
Rozpoczęcie amortyzowania nie może nastąpić wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do użytkowania, natomiast zakończenie nie później niż z chwilą zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową środka trwałego lub z chwilą wycofania z użytkowania. Przeszacowania wartości środków trwałych proponowane są przez MSSF jako alternatywny sposób ich bieżącej wyceny. Ich celem jest ciągłe wyrażanie wartości środków trwałych w wartości godziwej (przeszacowanej). Przeszacowaniu podlega wartość początkowa środków trwałych i dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (tzw. zakumulowana amortyzacja). Powstałą w ten sposób różnicę wartości netto środków trwałych odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Różnica ta nie może być przeznaczona do podziału do momentu, kiedy uprzednio zaktualizowany środek trwały nie zostanie zbyty lub zlikwidowany. Dopiero wtedy kapitał z aktualizacji wyceny podlega zmniejszeniu o różnicę z aktualizacji wyceny, która wpływa na kapitał (fundusz) zapasowy lub inny o podobnym charakterze. Należy podkreślić, że w Polsce ten sposób korekty może być dokonywany wyłącznie na podstawie odrębnych przepisów, które regulują przeprowadzanie tzw. urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (ostatnia taka aktualizacja została dokonana 1 stycznia 1995 roku). Jednostka nie może we własnym zakresie przeszacować w górę pierwotnej wartości księgowej środków trwałych, aby w ten sposób doprowadzić ją do wartości godziwej.
Trwała utrata wartości środka trwałego może wynikać z:
· obniżenia wartości rynkowej danego składnika,
· obniżenia przydatności (fizycznej lub ekonomicznej) danego składnika albo jego uszkodzenia,
· zmniejszenia zakresu lub sposobu użytkowania przez przedsiębiorstwo danego składnika spowodowanego np. zmianą technologii produkcji, zmianą zakresu działalności etc.,
· wystąpienia w otoczeniu przedsiębiorstwa niekorzystnych dla niego zmian o charakterze rynkowym, politycznym, prawnym etc.
Wystąpienie przesłanek trwałej utraty wartości powoduje konieczność dokonania tzw. odpisu aktualizującego wartość środka trwałego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej.
Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości obciążają pozostałe koszty operacyjne. Jeżeli jednak trwała utrata wartości dotyczy środka trwałego, którego wycena została uprzednio zaktualizowana in plus, to odpis taki w pierwszej kolejności zmniejsza różnicę z aktualizacji odniesioną na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Dopiero ewentualną nadwyżkę odpisu nad różnicą z aktualizacji wyceny zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego, jednostka powinna dokonać ponownej korekty wartości środków trwałych. W tym celu należy zwiększyć wartość danego aktywu (maksymalnie do jego historycznej wartości) o równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego, jednocześnie ujmując ten odpis jako pozostałe przychody operacyjne.
Reasumując, możliwe są następujące zmiany wartości środków trwałych:
a. in plus w wyniku:
o poniesienia kosztów ulepszenia środków trwałych,
o dokonania aktualizacji wyceny wartości środków trwałych na podstawie odrębnych przepisów,
o odwrócenia skutków wcześniejszego odpisu z tytułu trwałej utraty wartości.
b. in minus w wyniku:
o odpisów amortyzacyjnych,
o odpisów z tytułu trwałej utraty wartości.
Wycofanie środka trwałego z użytkowania może być spowodowane różnymi przyczynami: zużyciem, zniszczeniem, nieprzydatnością gospodarczą, sprzedażą, nieodpłatnym przekazaniem, zamianą etc. Jeżeli wycofywany środek trwały będzie miał jeszcze wartość bilansową większą od zera, to wpłynie ona na wynik finansowy (obciąży pozostałe koszty operacyjne) w okresie, w którym nastąpiło wycofanie. W przypadku sprzedaży należy ustalić różnicę pomiędzy ceną sprzedaży środka trwałego a jego wartością bilansową. Zysk z tej sprzedaży będzie wykazywany w rachunku zysków i strat w pozycji ?Pozostałe przychody operacyjne?, natomiast strata jako ?Pozostałe koszty operacyjne?.
W sprawozdaniach finansowych należy ujawnić następujące podstawowe informacje dotyczące środków trwałych:
· opis metod wyceny środków trwałych,
· przyjęte okresy użytkowania lub stosowane stawki amortyzacyjne,
· wartość· brutto oraz zakumulowaną amortyzację środków trwałych na początek i koniec okresu sprawozdawczego,
· główne przyczyny zmian w stanie środków trwałych (nabycie, sprzedaż, przeszacowania, odpisy aktualizujące, amortyzacja),
· rodzaje i kwoty ograniczeń dotyczące tytułu prawnego przedsiębiorstwa do środków trwałych oraz informacje o środkach trwałych będących zabezpieczeniem jego zobowiązań,
· wartość· czasowo nieczynnych środków trwałych,
· wartość· bilansową całkowicie zamortyzowanych a jeszcze użytkowanych obiektów,
· wartość· bilansową obiektów wycofanych z użytkowania i przeznaczonych do sprzedaży,
· inne istotne informacje.

Istota dokumentacji księgowej polega na utrwaleniu na piśmie wyników obserwacji i pomiaru czasu procesów gospodarczych , które są przedmiotem ewidencji księgowej . Dokumentacja księgowa składa się zatem z odpowiednio sporządzonych dokumentów , wyrażających przebieg lub skutek wykonywanych operacji gospodarczych.

Od jakości dokumentów , tj. od ich prawidłowości i wiarygodności , zależy również i jakość informacji dostarczonych przez rachunkowość. Dlatego też dokumentacji księgowej przypisuje się tak duże znaczenie . Dokumenty księgowe stanowią nie tylko podstawę zapisów księgowych , ale również spełniają ważne zadanie w razie wystąpienia sporu z innymi przedsiębiorstwami , instytucjami lub osobami , a nadto stanowią ważne narzędzie w zakresie ochrony majątku (rozliczenie osób materialnie odpowiedzialnych ) .Dokumenty księgowe odgrywają także istotną rolę jako podstawa dokumentowanej co roku kontroli sprawozdania finansowego oraz jako źródło analizy ekonomicznej .
Aby dokumentacja stanowiła wiarygodny dowód przeprowadzenia operacji gospodarczych , musi spełniać ściśle sprecyzowane wymagania . Są one określone w obowiązujących rozporządzeniach (obecnie jest to rozporządzenie ministra finansów z dnia 15 stycznia 1991 r w sprawie zasad rachunkowości -Dz. U. z 1991r.,nr 10, poz.35 oraz nr 124, poz. 554 i z 1992 r ., nr 96 poz. 476) . Na podstawie tego rozporządzenia za prawidłowy uznaję się dokument (dowód księgowy) .
1.Stwierdzający fakt dokonania operacji gospodarczej zgodnie z jej rzeczywistym przebiegiem.
2.Zawierający co najmniej następujące dane :
a. określenie wystawcy dowodu (wystawcą może być jednostka gospodarcza lub odpowiednia jej komórka , instytucja czy też osoba fizyczna ;na dokumencie cecha ta znajduje wyraz bądź w formie nadruku na papierze firmowym , bądź w formie odbicia pieczęci firmowej zawierającej pełna nazwę i adres wystawcy dowodu);
b. wskazanie stron (nazwy i adresy) uczestniczących w operacji gospodarczej , której dotyczy dany dowód;
c. datę wystawienia dowodu oraz datę lub okres dokonania operacji gospodarczej;
d. przedmiot operacji gospodarczej i jego wartość oraz ilościowe określenie , jeżeli przedmiot operacji jest wymierny w jednostkach naturalnych;
e. własnoręczne podpisy osób odpowiedzialnych za prawidłowe dokonanie operacji gospodarczej i jej prawidłowe udokumentowanie;
3.Sprawdzony pod względem merytorycznym i formalno-rachunkowym przez właściwe komórki i na dowód sprawdzenia podpisany przez osoby do tego upoważnione .
4.Oznaczony numerem lub w inny sposób umożliwiający powiązanie dowodu z zapisami księgowymi dokonanymi na jego podstawie .
Oprócz tych cech , w większości dowodów występują również inne jeszcze elementy , jak na przykład nazwa dowodu ( faktura, kasa przyjmie itp.) lub jego symbol (np. „KP” , „Pz” , „Rw” itp.) a także numer dowodu , nadany mu przez jego wystawcę .
W przypadku braku możliwości uzyskania -z przyczyn uzasadnionych - obcych dowodów księgowych , kierownik jednostki gospodarczej może uznać za właściwe dla udokumentowania operacji gospodarczych dowody wystawione przez pracowników dokonujących operacji w imieniu jednostki . Dowody te powinny zawierać :datę dokonania operacji gospodarczej , miejsce i datę wystawienia dokumentu , przedmiot i wartość operacji oraz podpis osoby , która bezpośrednio dokonała wydatku . Powinny one także określić
1.) przy zakupie - rodzaj nabytych składników majątku , ich ilość i cenę jednostkową;
2.) w pozostałych przypadkach - cel dokonania wydatku obciążającego jednostkę;
Zgodnie z obowiązującymi przepisami za dowody księgowe uważa się również :
1.)zestawienie dowodów księgowych , sporządzone dla zaksięgowania ich zbiorczym zapisem;
2.) polecenie księgowania , sporządzone dla ujęcia operacji gospodarczej w księgach rachunkowych jednostki;
3.) noty księgowe , sporządzone dla skorygowania operacji gospodarczej wynikającej z dowodu obcego , przekazywane kontrahentom jednostki.
Podział dokumentów księgowych
Wobec dużej różnorodności dokumentów istnieje konieczność przeprowadzenia odpowiedniej ich klasyfikacji .Jest ona potrzebna z wielu względów (np. różne są zasady poprawiania poszczególnych grup dowodów , jak również różny może być ich obieg wewnętrzny).
Klasyfikację dokumentów , będących dowodami księgowymi , można przeprowadzić według różnych kryteriów . Ze względu na jednostkę wystawiającą dowody księgowe dzieli się je na :
-dowody obce
-dowody własne.
Dowody obce- są to dowody sporządzone przez obce jednostki i przekazane tej jednostce gospodarczej , której staną się przedmiotem ewidencji np.: faktury dostawców za zakupione materiały .
Dowody własne- są to wszystkie dowody sporządzone przez tę jednostkę , w której podlegają zaewidencjonowaniu bez względu na ich przeznaczenie , np. faktury wystawione dla odbiorców za sprzedane towary .
Ze względu na przeznaczenie dowody księgowe dzielimy na :
- dowody zewnętrzne -( wystawione przez daną jednostkę z przeznaczeniem dla kontrahentów i im przekazywane , np. faktury dla odbiorców).
- dowody wewnętrzne-(wystawione przez daną jednostkę dla własnych potrzeb , np. karty pracy, dowody wydania materiałów ).
Dowody księgowe można też podzielić ze względu na etapy sporządzenia. Wyróżnia się wówczas:
-dowody źródłowe-(zwane pierwotnymi , stanowiące pierwsze pisemne stwierdzenie faktu dokonania operacji gospodarczej , np. dowody wpłaty i wypłaty gotówki ).
-dowody wtórne-(sporządzone na podstawie kilku dowodów źródłowych , np. raport kasowy , rozdzielniki zużytych materiałów ).
Oprócz przytoczonej podstawowej klasyfikacji dowodów księgowych w literaturze przedmiotu można spotkać również inne przekroje klasyfikacyjne. Zaliczyć do można , między innymi , podział dowodów według celu wystawienia oraz według treści (rodzajów ) operacji gospodarczych . Według pierwszego kryterium dzieli się dowody na :
a)dowody dyspozycyjne - tj. zawierające w sobie jedynie dyspozycję (polecenie) dokonania operacji gospodarczej (przykładem może tu być wezwanie do zapłaty , polecenie wyjazdy służbowego ).
b)dowody wykonawcze -tj. stwierdzające fakt dokonania operacji gospodarczej ( np. faktury, listy płac ).
c)dowody dyspozycyjno-wykonawcze - tj. takie , które zawierają w sobie cechy zarówno dowodów dyspozycyjnych . jak i wykonawczych ( przykładem tego typu dokumentów mogą być asygnaty kasowe i materiałowe , polecenia przelewu itp.)
Według drugiego kryterium dowody dzielimy na :
a)gotówkowe
b)bezgotówkowe (materiałowe).
Z kolei mogą się one dzielić na :
-dowody materiałowe,
-dowody płacowe ,
-dowody kosztowe itd.
Duże znaczenie , jakie przypisuje się dowodom księgowym , znajduje pełne odzwierciedlenie w obowiązujących zasadach ich wystawiania , opracowania, kontroli i przechowywania.
Zgodnie z tymi zasadami dowody księgowe powinny być wystawiane w sposób staranny, czytelny i trwały. Podpisy na dowodach księgowych składa się odręcznie. Dowód księgowy powinien być sporządzony w języku polskim. Może on być wystawiony w języku obcym, jeżeli dotyczy operacji gospodarczej z kontrahentem zagranicznym lub gdy podmiot gospodarczy uzyskał zezwolenie na prowadzenie ksiąg rachunkowych w języku obcym.

Treść dowodów powinna być pełna i zrozumiała . Dopuszczalne jest stosowanie ogólnie przyjętych skrótów . Treść i wszelkie dane liczbowe dowodów księgowych nie mnogą być zamazywane , przerabiane , wycierane , wyskrobywane lub usuwane innymi środkami . Błędy w dowodach księgowych można poprawić wyłącznie przez skreślenie niewłaściwie napisanego tekstu lub liczby w sposób pozwalający odczytać tekst lub liczbę pierwotną i wpisanie tekstu lub liczby właściwej . Poprawka powinna być zaopatrzona w podpis lub skrót podpisu osoby upoważnionej do dokonywania zmian . Zasady te stosuje się wyłącznie do dowodów księgowych , dla których nie istnieje (ustalony odrębnymi przepisami ) zakaz dokonania poprawek . Natomiast zasad tych nie stosuje się do dowodów obcych , które mogą być poprawione jedynie przez wystawienie i przesłanie kontrahentowi dowodu korygującego. Dowody własne zewnętrzne przesłane uprzednio kontrahentowi mogą być poprawione tylko przez wystawienie dowodu korygującego . Następnym sposobem jest wniesienie zapisu za pomocą storna .Storno to zapis korygujący, oparty na regule podwójnego zapisu. Za pomocą storna poprawia się błędy powstałe przy księgowaniu operacji zgodnie z regułą podwójnego zapisu. Rozróżnia się storno czarne i storno czerwone.
Storno czarne-polega na dokonaniu zapisu korygującego przy wykorzystaniu licz dodatnich. Wyróżnia się dwa rodzaje storna czarnego:
-storno całkowite,
-storno częściowe.
Storno czarne całkowite polega na dokonaniu zapisu korygującego na tych samych kontach, na których dokonano zapisu błędnego, lecz po przeciwnych stronach konta. Po anulowaniu błędnego zapisu dokonuje się zapisu poprawnego. W wyniku zastosowania częściowego storna czarnego maleje liczba księgowań. Jednak również w tym wypadku są sztucznie zauważone obroty na kontach. W wypadku popełnienia błędu księgowego, polegającego na zaksięgowaniu na prawidłowych kontach, po prawidłowych stronach, lecz niewłaściwej kwoty operacji gospodarczej, błąd można również poprawić za pomocą storna czarnego. W tym wypadku zastosowanie storna czarnego nie przyczyniło się do zwiększenia obrotów na kontach. Poprawienie błędu księgowego spowodowało tylko zwiększenie liczby księgowań. Poprawienie za pomocą storna czarnego błędu, który polega na zaksięgowaniu większej kwoty, niż wynosi kwota operacji, spowoduje sztuczne zawyżenie obrotów na kontach. Storno czarne- przyczyniło się do właściwego ustalenia sald na kontach, lecz zwiększyło obroty kont.
Storno czerwone- polega na dokonaniu zapisu korygującego na tych samych kontach i po tych samych stronach, co zapis błędny, za pomocą licz ujemnych. Zapisu korygującego dokonuje się kolorem czerwonym lub czarnym w ramce. Zastosowanie storna czerwonego nie spowodowało, tak jak w wypadku storna czarnego, zwiększenia obrotów na kontach.
Dowody księgowe , przed ich zaewidencjonowaniem , muszą być odpowiednio opracowane. Na opracowanie dowodów składają się czynności :
1)sprawdzenie dokumentów (pod względem formalnym, rachunkowym i merytorycznym ).
2)dekretowanie dokumentów ;
3)segregowanie i numeracja dokumentów.
Kontrola formalna i rachunkowa polega na stwierdzeniu , czy dokument zawiera wszystkie wymagane cechy oraz czy dane liczbowe nie zawierają błędów arytmetycznych . Kontrola merytoryczna obejmuje badania prawidłowości danych zawartych w dokumentach oraz stwierdzenie , czy wyrażona.

W dokumencie operacja gospodarcza była zgodna z obowiązującymi przepisami . Fakt dokonania kontroli dokumentu musi być odpowiednio uwidoczniony . W adnotacji na ten temat należy umieścić datę oraz podpis osoby sprawdzającej dokument .
Następną czynnością związaną z opracowaniem dokumentów jest dekretowanie , zwane również kwalifikowaniem . Polega ono na ustaleniu i oznaczeniu na dokumencie sposobu jego ewidencji w odpowiednich urządzeniach księgowych , czyli na podaniu tzw. korespondencji kont , oraz na zaakceptowaniu dokumentu do księgowania .

Segregowanie dowodów polega na ułożeniu ich albo według grup rodzajowych ( np. dokumenty kasowe , bankowe , materiałowe), albo według urządzeń księgowych . Podział dokumentów na właściwe grupy ma duże znaczenie dla sprawnego przebiegu prac księgowych . Wyżej wymienione czynności wykonują upoważnieni do nich pracownicy jednostek gospodarczych . Jeżeli określone operacje gospodarcze są udokumentowane dwoma lub więcej dowodami albo egzemplarzami tego samego dowodu , kierownik jednostki ustala na stałe , który z dowodów ( egzemplarzy dowodu ) ma stanowić podstawę zapisów w księgach .
Udokumentowanie operacji kasowych.

Aktywa pieniężne występują w postaci gotówki w kasie i na rachunkach bankowych. Z kasy wypłacamy wynagrodzenia pracownikom, zaliczki na pokrycie kosztów służbowych, płacimy za zakupione materiały, towary przekazujemy środki pieniężne na rachunki bankowe. Do kasy wpływają aktywa pieniężne od nabywców naszych wyrobów, usług czy towarów, zwroty środków pieniężnych od pracowników z tytułu pobranej zaliczki na koszty podróży służbowej czy wpłaty sum do zwrotu- na pokrycie niedoborów składników majątkowych przez pracowników materialnie odpowiedzialnych za powierzone mienie. Wypłaty gotówki z kasy powinny być udokumentowane dowodami źródłowymi, np. fakturą dostawcy, listą płac, poleceniem wyjazdu służbowego. W razie braku podstawowego dokumentu źródłowego wystawia się dokument kasowy zwany asygnatą kasową rozchodową KW. Asygnatę KW wystawia pracownik komórki finansowej lub upoważniona osoba, a zatwierdza kierownik jednostki. Osoby te powinny podpisać asygnatę kasową przed zrealizowaniem. Asygnata KW jest wystawiona w dwóch egzemplarzach. Wpływy gotówki do kasy powinny być udokumentowane asygnatami przychodowymi KP. Dokument ten też jest wystawiony w dwóch egzemplarzach. Jeden służy jako dowód przyjęcia gotówki do kasy, a drugi stanowi pokwitowanie dla wpłacającego. Asygnatę KP wystawiają te same osoby co, asygnatę KW na jednym i drugim dowodzie musi podpisać się również kasjer. Na podstawie dokumentów pierwotnych wszystkie wpłaty i wypłaty gotówkowe w kasie są ujmowane w dokumencie wtórnym, zwanym raportem kasowym. Raport kasowy sporządza się za różne okresy. Jeżeli w podmiocie gospodarczym występuje w ciągu dnia duża liczba operacji kasowych, to raport kasowy sporządza się codziennie, jeżeli liczba operacji kasowych jest niewielka, to raport kasowy można sporządzić za okres dłuższy, np. na dekadę miesiąca lub raz na miesiąc. W raporcie kasowym, oprócz wpływów i wydatków, wpisuje się stan poprzedni oraz oblicza się stan obecny środków pieniężnych w kasie. Tak sporządzony raport kasowy wraz z załącznikiem w postaci dokumentów pierwotnych jest podstawą ewidencji na koncie na koncie „Kasa”. Stan gotówki w kasie powinien być zgodny z raportem kasowym i ewidencją na koncie „Kasa”. Raport kasowy podpisuje kasjer, jako osoba materialnie odpowiedzialna za powierzone mienie -środki pieniężne w kasie.
Udokumentowanie operacji bankowych

W celu udokumentowania operacji bankowych jest wystawiony dowód księgowy zwany wyciągiem z rachunku bankowego- WB. Dokument ten jest wystawiony przez bank do udokumentowania wszystkich operacji- wpłat i wypłat na danych rachunku bankowym. W dowodzie tym bank podaje stan początkowy, wszystkie operacje powodujące zwiększenie i zmniejszenie stanu początkowego oraz stan końcowy. Do wyciągu są dołączone dokumenty źródłowe, uzasadniające wpłaty i wypłaty z rachunku bankowego. Wyciąg bankowy najczęściej obejmuje operacje gospodarcze na rachunku w ciągu jednego dnia. Bank jednak, zgodnie z zawarta umową z posiadaczem rachunku, może sporządzić wyciągi bankowe za okres dłuższy niż jeden dzień, ale nie dłuższy niż jeden miesiąc. Wyciąg bankowy jest podstawą księgowania na koncie „Rachunek bankowy”. Bank w wyciągu wykazuje saldo początkowe oraz wpłaty na konto po stronie Ct, a wpłaty po stronie Dt. Wynika z tego, że stan końcowy środków pieniężnych na rachunku bankowym będzie stanowił saldo kredytowe, a więc środki pieniężne na koncie klienta są dla banku zobowiązaniami.
Udokumentowanie obrotu materiałami.
Faktura to dokument jaki podmiot gospodarczy otrzymuje od dostawcy przy zakupie materiałów. Faktura powinna zawierać:
· określenie rodzaju dowodu i jego numer identyfikacyjny
· określenie wystawcy dowodu
· nazwy i adresy stron uczestniczących w operacji gospodarczej
· datę wystawienia dowodu i datę dokonania operacji
· opis operacji
· wartościowe i ilościowe określenie rozmiarów operacji
· własnoręczne podpisy wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątkowe
· informacje o sposobie zapłaty.

W świetle obowiązujących przepisów finansowych w Polsce, gdzie większość podmiotów gospodarczych jest podatnikiem VAT wystawia się faktury Vat. W podmiocie gospodarczym, niezależnie od faktury wystawia się dowód własny, wewnętrzny-dowód przyjęcia materiałów Pz. Dowód Pz podpisują członkowie komisji dokonującej przyjęcia materiałów oraz magazynier. Stanowi on podstawę księgowania przychodu zakupionych materiałów. Dowód ten wystawia się w dwóch egzemplarzach, ponieważ oprócz księgowości zainteresowane są nim inne komórki organizacyjne, np. dział zaopatrzenia. Rozchody materiałów są udokumentowane dowodami magazynowymi rozchodowymi Rw. Dokument ten stanowi polecenie i potwierdzenie wydania materiałów, np. do produkcji. Dowód Rw jest wystawiony w komórce pobierającej materiały z magazynu i jest podpisywany przez osobę pobierającą materiały i przez magazyniera. Dokument rozchodu materiałów jest stosowany w trzech odmianach. Inny druk dokumentu służy do udokumentowania rozchodu wewnętrznego- Rw, inny do udokumentowania przesunięcia do innego magazynu- Mm, inny do rozchodu materiałów na zewnątrz podmiotu gospodarczego - Wz.
Dowody księgowe zawierają zazwyczaj informacje interesujące różne komórki organizacyjne jednostki gospodarczej i w związku z tym jeszcze przed ich zaewidencjonowaniem są przez te komórki kontrolowane i odbywają określoną drogą obiegu wewnętrznego . Przez obieg dokumentów -należy rozumieć przechodzenie ich przez różne komórki organizacyjne od momentu wpływu tych dokumentów do jednostki gospodarczej ( dotyczy to dowodów obcych) lub od momentu ich sporządzenia (dotyczy dowodów własnych ) , aż do momentu ich zarejestrowania i złożenia w archiwum . Obieg dowodów powinien sprawny , a droga obiegu możliwie jak najkrótsza . Powinien on być tak zorganizowany aby :
-odpowiadał wymaganiom organizacji księgowości i strukturze organizacyjnej jednostki gospodarczej , co stwarza możliwości eliminacji zbędnych dróg obiegu i w rezultacie przyczynia się do oszczędności czasu i środków ,
-zapewniał terminowe i równomierne docieranie kompletnej dokumentacji do komórek księgowości , dzięki czemu możliwe jest bieżące prowadzenie ewidencji księgowej ,
-umożliwiał łatwe odszukanie dokumentu na każdym etapie jego obiegu i podczas jego przechowywania,

Dowody księgowe mają swoją moc dowodową nie tylko w okresie ich księgowania - jako uzasadnienie zapisów księgowych , ale również w okresach późniejszych - jako podstawa kontroli działalności gospodarczej jednostki , a także jako podstawa dochodzenia praw . Dlatego dowody te należy staranie przechowywać w odpowiednio zorganizowanych archiwach .Dowody księgowe powinny być przechowywane w siedzibie podmiotu gospodarczego lub jego zakładów . Przejściowo mogą znajdować się w innej jednostce , której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych . Po zakończeniu księgowań dotyczących okresu sprawozdawczego wszelki dowody i ich zestawienia należy układać w porządku i kolejności dostosowanych do sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz przechowywać w sposób zapewniający nienaruszalność i łatwe odszukanie .

Wydanie dowodów księgowych ze zbiorów może nastąpić wyłącznie za pisemną zgodą kierownika jednostki gospodarczej . Podmioty gospodarcze przekazują do archiwów państwowych tę część dokumentacji , która stanowi materiały archiwalne trwałe przechowywane według ściśle określonych zasad . Natomiast poniższe dowody pozostające w jednostce gospodarczej przechowuje się :
1).odcinki paragonowe lub inne dowody kasowe - co najmniej przez okres , jaki upłynie od chwili rozliczenia osób , którym powierzono składniki majątku objęte sprzedażą detaliczną.
2).listy płac lub inne dowody potrzebne do ustalenia rent i emerytur - przez okres ustalony w przepisach określających zasady wymiaru ren i emerytur .
3).wszelkie inne dowody księgowe , dokumenty inwentaryzacyjne , księgi rachunkowe , sprawozdania finansowe za okresy nie kończące roku oraz inne akta - 5 lat .
Okresy przechowywania oblicza się od początku roku następującego po roku obrotowym , którego dane akta księgowe dotyczą . Jednakże dowody księgowe dotyczące wieloletnich inwestycji , kredytów i pożyczek , kontraktów handlowych , spraw skierowanych na drogę postępowania sądowego , będących przedmiotem dochodzeń w sprawach karnych itp., należy przechowywać również po upływie wyznaczonych terminów do końca roku następującego po roku obrotowym , w którym objęte nimi inwestycje , roszczenia , kredyty i pożyczki , kontrakty i sprawy zostaną ostatecznie zakończone , spłacone , rozliczone i przedawnione .

Pozostałe koszty operacyjne:
- Wartość netto zlikwidowanych i sprzedanych środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych
- Koszty likwidacji środków trwałych
- Odpisane środki trwałe w budowie bez efektu gospodarczego
- przekazane darowizny
- zapłacone lub przypadające do zapłaty kary,grzywny,odszkodowania(z wyjątkiem odsetek za zwłokę w zapłacie)
- odpisane należności przedawnione
- niezawinione niedobory
- koszty postępowania sądowego
- utworzone rezerwy
- odpisy aktualizujące wartość składników majątku obrotowego
Pozostałe przychody operacyjne
- przychody ze sprzedaży środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych
- przychody i odzyski z likwidacji
- otrzymane dotacje i subwencje
- otrzymane darowizny( z wyjątkiem środków trwałych)
- ujawnione nadwyżki
- odpisane przedawnione i umorzone zobowiązania
- otrzymane odszkodowania i kary umorzone
- zwrot zasądzonych kosztów sądowych
- rozwiązanie rezerw i odpisów aktualizujących wartość składników majątkowych
Koszty finansowe:
- odsetki od wyemitowanych obligacji
- odsetki os otrzymanych pożyczek
- prowizje i odsetki od kredytów
- odsetki od nieterminowej regulacji zobowiązań
- potrącone dyskonto weksli
- ujemne różnice kursowe
- wartość ewidencyjna sprzedanych inwestycji
- odpisy aktualizujące wartość inwestycji
Przychody finansowe:
- otrzymane dywidendy
- odsetki od lokat i rachunków bankowych
- odsetki od udzielonych pożyczek
- odsetki od nieterminowej regulacji należności
- otrzymane dyskonto
- dodatnie różnice kursowe
- przychody ze sprzedanych inwestycji
Straty nadzwyczajne:
- pieniężne skutki zdarzeń losowych po uwzględnieniu kosztów usuwania szkód oraz przyznanych odszkodowań, np. pożar, powódź, gradobicie i inne klęski żywiołowe, a także kradzież z włamaniem, czy inne rodzaje kradzieży, których skutkiem jest powstanie określonych strat
- koszty zaniechanej lub nie podjętej produkcji, remontów, inwestycji, robót itp.
Zyski nadzwyczajne:
- zyski z tytułu zdarzeń losowych (odzyskane materiały, odpadki itp.)

ISTOTA KALKULACJI KOSZTÓW
Pod pojęciem kalkulacja będziemy rozumieć zespół czynników obliczeniowych zmierzających do ustalenia kwoty kosztów przypadających na przedmiot kalkulacji za pomocą metod dostosowanych do rodzaju i organizacji produkcji.
Zadaniem kalkulacji jest zatem wycena produkcyjnych dóbr lub świadczonych usług wg kosztu wytworzenia. Przez koszt wytworzenia należy rozumieć koszty bezpośrednie w postaci kosztów wydziałowych rozliczony na jednostki wytworzonej produkcji. Przedmiotem kalkulacji mogą być zatem produkty gotowe, a także ich części składowe. Kalkulacja powinna wykazać nie tylko łączny koszt każdego produktu, ale także poszczególne pozycje, czyli składniki wytworzenia.
RODZAJE KALKULACJI
Wyodrębnienie określonych rodzajów kalkulacji jest uzależnione od przyjętych kryteriów podziałowych:
1)ze wzgl. na czas sporządzenia kalkulacji możemy mówić o kalkulacji wstępnej oraz o kalkulacji sprawozdawczej.
Kalkulacja wstępna-jest sporządzana przed rozpoczęciem produkcji i w związku z tym opiera się na przewidywanych kosztach. Kalkulacja ta może występować jako:
a)kalkulacja ofertowa-jest sporządzana głównie w jednostkach gospodarczych o produkcji jednostkowej. Celem tej kalkulacji jest ustalenie propozycji ceny na zamawiany produkt. Ta kalkulacja jest sporządzana w czasie, kiedy nie są jeszcze znane opracowania konstrukcyjne i technologiczne, dlatego też ma ona charakter orientacyjny.
b)kalkulacja planowana- jest sporządzana w czasie przygotowania planów jednostki gospodarczej i jest oparta na założeniach przyjętych dla opracowania planu. Omawiana kalkulacja uwzględnia przewidywane normy w zakresie wykorzystania zdolności produkcyjnych, wydajności, a także zużycia materiałów.
c)kalkulacja normatywna-jest zestawiana w oparciu o normy techniczne a także preliminarze czyli zakładane wysokości kosztów pośrednich. Tego typu kalkulacja jest sporządzona dla produkcji powtarzalnej, a więc takiej, dla której opracowywanie norm jest możliwe jak i opłacalne.
d)kalkulacja operatywna-jest sporządzana przed przystąpieniem do produkcji określonego wyrobu a więc po zakończeniu przygotowań konstrukcyjnych i technologicznych. Wykorzystuje ceny i normy obowiązujące w momencie jej sporządzenia.
Kalkulacja sprawozdawcza(wynikowa)-odzwierciedla faktyczne wykonanie norm, a tym samym jest sprawdzeniem prawidłowości, jakie zostały założone przy kalkulacjach wstępnych.
Aby stworzyć możliwość porównywania kalkulacji wstępnych oraz kalkulacji wynikowych należy je oprzeć na jednakowych zasadach i metodach sporządzania. Wybór tych metod jest uzależniony od organizacji i technologii produkcji.
Najprostszą kalkulacją jest tzw. kalkulacja podziałowa. Ma ona zastosowanie w odniesieniu do produktów wytwarzanych w nieprzerwanym cyklu produkcyjnym. Kalkulacja podziałowa może występować jako:
a)kalkulacja podziałowa prosta-występuje wówczas, kiedy mamy doczynienia z jednym asortymentem wyrobów
b)kalkulacja podziałowa ze współczynnikami-wystąpi wówczas kiedy mamy doczynienia z różnymi produktami wytwarzanymi z jednego surowca, za pomocą takich samych procesów produkcyjnych i przy wykorzystaniu tych samych urządzeń produkcyjnych.
Kalkulacja procentowa-stosowana jest w jednostkach gosp. w których ostateczny produkt powstaje w wyniku kolejnego przechodzenia produktu przez szereg wyodrębnionych faz produkcyjnych.
Wymienione kalkulacje charakteryzują się tym że uzyskuje się zawsze przeciętny koszt wytworzenia przedmiotu kalkulacji w danym okresie sprawozdawczym.
Kalkulacja doliczeniowa-mamy z nią doczynienia w jednostkach gosp. o produkcji złożonej, trzyfazowej. Charakteryzuje ją to, że produkowane wyroby składają się z wielu części produkowanych w jednym lub kilku oddziałach w zależności od złożoności procesu. Organizacja produkcji sprowadza się do trzech typów: masowej, jednostkowej, seryjnej.

Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami- może być stosowana w tych jednostkach gosp. lub ich wydziałach, które produkują masowo różne wyroby stosując taki sam surowiec niekiedy o różnych gatunkach. Dana kalkulacja może być zastosowana np.:
-zakłady ceramiki budowlanej wytwarzają różnego rodzaju cegły
-zakłady cukiernicze wytwarzają tę samą czekoladę, ale o różnej wielkości
-produkcja opakowań reklamowych o różnych pojemnościach.
Omawiana kalkulacja będzie polegała na sprowadzeniu różnych wyrobów do wspólnego mianownika, dzięki przeliczeniu ich za pomocą współczynników na wyroby. Obliczanie kosztu jednostkowego będzie w pierwszej kolejności wymagało ustalenia kosztu wytworzenia jednej jednostki umownej. Koszt wyrobu będzie natomiast iloczynem przypisanych do tego wyrobu jednostek umownych oraz kosztu jednostki umownej.
Kalkulacja fazowa- ma zastosowanie przy produkcji masowej, wieloseryjnej, wtedy kiedy mamy doczynienia z szeregiem procesów będących fazami. W takim przypadku koszty bezpośrednie gromadzone są na kosztach kalkulacji wynikowej w przekroju poszczególnych faz. Przy omawianej kalkulacji ustalanie kosztu jednostkowego może być dokonane dwoma sposobami:
1. dodawanie do kosztu każdej następnej fazy kosztów poniesionych w fazach dotychczasowych i podzielenie tych kosztów przez ilość wytworzonych wyrobów gotowych.
2. polega na oddzielnym kalkulowaniu kosztów każdej fazy, a więc poprzez określenie kosztów poniesionych w każdej fazie, przez liczbę półfabrykatów. Ostatecznie koszt jednostkowy będzie sumą jednostkowych kosztów poszczególnych faz.
Kalkulacja produktów sprzężonych-polega na sposobach podziału kosztów na produkty główne i uboczne. Te produkty powstają w toku tego samego procesu, mówiąc inaczej produkty te powstają w oparciu o wspólny wsad na zasadzie przymusu. Oznacza to, że uzyskaniu produktu głównego zawsze będą towarzyszyły produkty uboczne. Z taką kalkulacją mamy doczynienia w procesie przetwórczym, wydobywczym, drzewnym, chemicznym, a także spożywczym. Sposób podziału kosztów będzie wówczas uzależniony od tego, czy w ciągu tego samego procesu powstaje jeden produkt główny i jeden bądź też kilka produktów ubocznych(cukrownia). Otrzymujemy dwa lub więcej produktów głównych(energia cieplna i energia elektryczna), tlen i azot przy produkcji tlenu. Otrzymujemy dwa lub więcej produktów głównych oraz jeden lub więcej produktów ubocznych.
W przypadku omawianych rodzajów produkcji koszty wytworzenia powstają głównie z zysku o produkcie głównym, jak dotyczą one również produktów ubocznych. Na ogół nie ma logicznego podziału kosztów na koszty dotyczące produktów głównych oraz produktów ubocznych. W takim przypadku przychody uzyskane ze sprzedaży produktów ubocznych będą wpływały na obniżenie kosztów uzyskania produktu głównego. Daje to tym samym możliwość obniżenia kosztów produktów głównych.W takich przypadkach będziemy mieli doczynienia z zastosowaniem metody resztowe. Cenę sprzedaży produktów ubocznych kształtuje się jako koszt ich wytworzenia.

Koszt Jest to wyrażone wartościowo zużycie:
środków¬ gospodarczych (środków trwałych, wartości niematerialne i prawne, materiały - z majątku obrotowego),
usług,¬
energii,¬
wynagrodzeń¬
oraz¬ niektóre pozycje nie odzwierciedlające zużycia jak: podatki, opłaty, składki ZUS-u, ponoszone w toku działalności jednostki gospodarczej w określonym czasie.
Każdy koszt jest, był lub będzie wydatkiem, ale nie każdy wydatek jest kosztem np. spłata kredytu. Ponadto:
wydatek może wyprzedzać koszt - np.¬ KW zakupiono materiały za gotówkę,
wydatek powstaje w tym samym momencie¬ co koszt - np. KW zakupiono materiały za gotówkę i oddano je do zużycia,
¬ koszt może wyprzedzać wydatek - np. rachunek uproszczony za zakupione materiały oddane do zużycia
Do kosztów zalicza się zużycie związane z normalną (zwykłą) działalnością podmiotu, nie zalicza się tu natomiast:
Zużycia spowodowanego¬ zdarzeniami losowymi
Zaniechaniem lub zawieszeniem pewnego rodzaju¬ działalności
Związanego a utrzymaniem nieczynnych zakładów lub wydziałów,¬ które są stratami nadzwyczajnymi
Koszty i straty nadzwyczajne są pojęciami rozłącznymi, stąd też zużycie zakwalifikowane do strat nie może być traktowane jako koszt. Koszty zwykłej działalności operacyjnej mogą być ujmowane w następujących układach ewidencyjnych:


Układ rodzajowy i układ kalkulacyjny. Układ rodzajowy dzieli koszty z punktu widzenia ich treści ekonomicznej. W układzie rodzajowym kosztów wyróżnia się następujące pozycje:
Amortyzacja- koszty z tytułu planowych odpisów zużycia środków trwałych, oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Zużycie materiałów i energii- obejmuje zużycie surowców, materiałów podstawowych i pomocniczych, półfabrykatów, opakowań, paliwa, energii elektrycznej, cieplnej, wody, sprzężonego powietrza.
Usługi obce- roboty i usługi wykonane przez inne jednostki, usługi transportowe, usługi remontowe będące kosztami wykonywanych przez inne jednostki gospodarcze remontów, napraw i konserwacji środków trwałych. Inne usługi obce np. poczty, łączności, bankowe.
Podatki i opłaty- podatki kosztowe od nieruchomości, środków transportu, VAT naliczony nie podlegający zwrotowi ani odliczeniu, opłaty skarbowe, notarialne.
Wynagrodzenia- wynagrodzenia brutto za prace wykonane na rzecz danego podmiotu bez względu na charakter stosunku pracy.
Świadczenia na rzecz pracowników- ubezpieczenia społeczne, fundusz pracy szkolenie pracowników itp.
Podróże służbowe- diety, koszty noclegów, przejazdów itp.
Pozostałe koszty- np. ekwiwalent pieniężny na rzecz osób fizycznych nie zaliczane do wynagrodzeń lub świadczeń na rzecz pracowników (zużycie własnych narzędzi), ubezpieczenia majątkowe i inne.
Celem podziału kosztów wg. Rodzaju jest stworzenie możliwości kontroli wysokości zużycia środków produkcji i wynagrodzenia siły roboczej poniesionego na wykonanie zadań, porównania wielkości faktycznych z planowanymi oraz badania struktury kosztów.
Koszty dzielimy także według miejsc ich powstania:
Koszty wydziałowe, ogólnozakładowe, zakupu, sprzedaży, produkcji pomocniczej.

Cykl czynności od bilansu początkowego do bilansu końcowego:
1. Sporządzenie bilansu otwarcia
Prowadzenie księgowości rozpoczyna się od sporządzenia bilansu początkowego, czyli ustalenia rzeczywistego stanu aktywów i pasywów jednostki na określony dzień. W nowo powstałym przedsiębiorstwie bilans początkowy zwany bilansem otwarcia sporządza się w dniu rozpoczęcia działalności gospodarczej. W jednostce funkcjonującej od lat bilansem początkowym dla nowego okresu sprawozdawczego, np.: 01 stycznia 2005 roku jest bilans końcowy poprzedniego okresu sprawozdawczego zgodnie z zasadą ciągłości bilansowej.
2. Otwarcie kont bilansowych.
Podstawą otwarcia kont jest bilans początkowy. Otwarcie kont to przemieszczenie poszczególnych składników aktywów i pasywów z bilansu na właściwe konto. Otwieranym kontom bilansowym nadaje się analogiczne lub zbliżone nazwy poszczególnych pozycji bilansowych. Kwoty poszczególnych pozycji bilansowych zapisanych na odpowiednich kontach są sp. tych kont. Składniki aktywów bilansu zapisujemy po stronie Dt odpowiednich kont aktywów, składniki pasywów bilansu otwieramy po stronie Ct odpowiednich kont pasywów.
3. Księgowanie operacji gospodarczych i sumowanie obrotów kont.
Po zarejestrowaniu w danym okresie sprawozdawczym wszystkich operacji każde konto podkreśla się, a następnie oblicza po stronie Dt i Ct.
4. Zestawienie obrotów i sald.
Po zaksięgowaniu wszystkich operacji gospodarczych należy sprawdzić prawidłowość otwarcia kont i dokonanych na nich zapisów księgowych. Potwierdzeniem tej prawidłowości jest równowaga między ogólną sumą obrotów Dt ogólną sumą ogólną sumą obrotów Ct wszystkich kont. Ta równowaga dotyczy także sald. Równowagę obrotów i sald sprawdza się poprzez sporządzenie zestawienia obrotów i sald.
5. Bilans końcowy.
Sporządza się na podstawie sald końcowych obliczonych w zestawieniu obrotów i sald. Po sporządzeniu bilansu końcowego przekłada się go do zatwierdzenia przez kierownika lub zarząd jednostki.
6. Zamknięcie kont.
Salda końcowe aktywów zapisywane są na kontach aktywnych po stronie Ct. Salda końcowe pasywów zapisywane są na kontach pasywów po stronie Dt. Salda końcowe kont wpisuje się po właściwej stronie konta na podstawie zestawienia obrotów i sald. Po zapisaniu sald końcowych następuje ostateczne podsumowanie kont i podkreślenie kwot podwójną kreską na znak zbilansowania obrotów Dt i Ct.

Dowody księgowe dotyczące płac, wpłat i wypłat, rozliczeń podatkowych i amortyzacji.

Plan pracy.
1. Charakterystyka dowodów księgowych.
2. Dowody księgowe dotyczące płac.
3. Dowody księgowe dot. wpłat i wypłat.
4. Dowody księgowe dot. rozliczeń podatkowych.
5. Dowody księgowe dot. amortyzacji.

Charakterystyka dowodów księgowych.
Konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych wynika z obowiązującej ustawy z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości.

Do ksiąg rachunkowych miesiąca należy wprowadzić każdą operację gospodarczą która nastąpiła w danym miesiącu. Podstawą do zamieszczenia tam zapisów są dowody księgowe stwierdzające dokonanie operacji gospodarczej, zwane dowodami źródłowymi. Wyróżniamy następujące rodzaje dowodów źródłowych:
- zewnętrzne obce - otrzymane od kontrahentów,
- zewnętrzne własne - przekazywane w oryginale kontrahentom,
- wewnętrzne - dotyczące operacji wewnątrz jednostki.

Ponadto podstawą zapisów mogą być dowody księgowe:
- zbiorcze - służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych,
- korygujące poprzednie zapisy,
- zastępcze - wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego,
rozliczeniowe - ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych.

Dowód księgowy powinien zawierać:
- określenie rodzaju dowodu,
- określenie stron dokonujących operacji gospodarczej,
- opis operacji oraz jej wartość,
- datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą, datę sporządzenia dowodu,
- podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątkowe,
- stwierdzenie zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych , wskazanie miesiąca księgowania oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych.

Dowody księgowe, w myśl artykułu 22 ustawy o rachunkowości powinny być rzetelne. Oznacza to, że powinny być zgodne z rzeczywistym przebiegiem operacji gospodarczej, którą dokumentują. Ponadto powinny być kompletne, czyli powinny zawierać co najmniej dane, informacje wyliczone powyżej, a określone w artykule 21. Dowody księgowe powinny być również wolne od błędów rachunkowych. Z tego powodu niedopuszczalne jest dokonywanie w dowodach księgowych wymazywania i przeróbek. W przypadku stwierdzenia błędu można go skorygować jedynie przez wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie, wraz ze stosownym uzasadnieniem, chyba że inne przepisy stanowią inaczej. Natomiast błędy zaistniałe w dowodach wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub kwoty. Jednak naczelną zasadą musi być fakt, iż powinny być one czytelne. Powinno się zatem utrzymywać:
- czytelność skreślonych wyrażeń lub liczb,
- wpisanie treści poprawnej,
- wpisanie daty poprawki,
- złożenie podpisu osoby do tego upoważnionej.
Przyjęto jednak zasadę, że nie można poprawiać pojedynczych liter lub cyfr.

W przypadku, w którym jedną operację dokumentuje więcej niż jeden dowód lub więcej niż jeden egzemplarz dowodu, wówczas kierownik jednostki ustala sposób postępowania z każdym z nich i wskazuje, który dowód lub jego egzemplarz będzie podstawą do dokonania zapisu.

W przypadku prowadzenia ksiąg rachunkowych przy użyciu komputera, co stosowane jest najczęściej, zapisy księgowe dokonane w oparciu o odpowiednie dowody księgowe, mogą być:
- prowadzone za pośrednictwem urządzeń łączności lub magnetycznych nośników informacji, pod warunkiem że podczas rejestracji operacji gospodarczej uzyskają trwałą, czytelną postać wynikającą z treści dowodu księgowego, oraz że zapewnione jest stwierdzenie źródła pochodzenia każdego zapisu;
- przenoszone pomiędzy zbiorami informacji składającymi się na księgi rachunkowe prowadzone na nośnikach komputerowych, pod warunkiem, że możliwe jest stwierdzenie źródła pochodzenia zapisów w zbiorach, w których pierwotnie zapisów dokonano; program przetwarzania danych powinien zapewniać poprawność ich przetwarzania i kompletność zapisów księgowych.
Dowody księgowe dotyczące płac.

W jednostkach o nieskomplikowanej działalności, które zatrudniają głównie pracowników umysłowych, wynagrodzenia dokumentowane są za pomocą miesięcznej listy płac. (załącznik nr 1)

Natomiast w jednostkach wytwórczych, wytwarzających szeroki asortyment skomplikowanych produktów (wyrobów, robót i usług), stosuje się dokumentację umożliwiającą nie tylko sporządzenie listy płac, ale także odniesienie kosztów wynagrodzeń na wytwarzane produkty.

Do podstawowych dokumentów, które służą do ewidencji rezultatów pracy oraz płac pracowników fizycznych, można zaliczyć:
- karty zarobkowe - ujmuje się w nich ogół prac wykonanych przez pracowników w ciągu pewnego okresu. Stosuje się je wtedy, gdy pracownik wykonuje stale takie same czynności związane z wytwarzaniem wyrobu lub miejscem pracy.
- karty zleceniowe - ujmuje się w nich czynności wykonywane przez zespół pracowników. Karty te stosuje się wtedy gdy kilku pracowników wykonuje jeden wyrób.
- karty robocze (karty pracy) - są wystawiane na poszczególne operacje produkcyjne, zgodnie z procesem technologicznym. Są najczęściej stosowanym dokumentem płac, zwłaszcza w przemyśle przetwórczym. Karta robocza dotyczy jednej operacji produkcyjnej, a tym samym jednego produktu oraz jednego pracownika, stąd łatwość ustalenia wynagrodzenia pracownika oraz kosztu wytwarzanego produktu.

Do wad systemu dokumentacji płac opartego na kartach roboczych można zaliczyć:
- dużą liczbę dokumentów źródłowych (kart roboczych), nad których obiegiem łatwo stracić kontrolę, a które wymagają sumowania w przekroju wytwarzanych wyrobów oraz w przekroju pracowników;
- trudność powiązania ilości wykonywanej produkcji z otrzymywanym przez pracownika zarobkiem.
Aby umożliwić kontrolę płac nie przewidzianych normami celowe jest odrębne dokumentowanie płac zgodnych z operacjami lub normami ustalonymi w opracowaniach technologicznych oraz odrębne dla odchyleń od tych wielkości. Dlatego też na prace dodatkowe i dopłaty, nie przewidziane w ustalonej technologii pożądane jest wystawienie dodatkowych kart pracy na podstawie akceptowanych wniosków. Taki system dokumentacji ułatwia wstępną kontrolę zakłóceń w produkcji i stwarza warunki do operatywnego zapobiegania powstawaniu podobnych zakłóceń w przyszłości.
Karty dopłat wystawiane są na takich samych formularzach, co karty pracy.
Dokumenty źródłowe płac są wykorzystywane do sporządzania:
- kart wynagrodzeń
- list płac
- rozdzielników płac
Jeżeli stosuje się karty zleceń lub karty robocze to na ich podstawie sporządza się karty wynagrodzeń. Służą one do ustalenia miesięcznego lub dwutygodniowego zarobku każdego robotnika. Zapisy na kartach wynagrodzeń następują bieżąco w miarę napływu odpowiednich dokumentów źródłowych. Po zakończeniu okresu, za który sporządza się kartę wynagrodzeń, oblicza się zarobek brutto.
Listy płac ujmują łączne wynagrodzenie pracownika za okres obrachunkowy. Podstawą sporządzania list płac są:
- dla pracowników umysłowych - miesięczne płace podstawowe, wynikające z umowy o pracę powiększone o np. premie uznaniowe,
- dla pracowników fizycznych - zarobki wynikające z uprzednio sporządzonych kart wynagrodzeń.
Ustalona w ten sposób suma wynagrodzenia brutto jest następnie w liście płac pomniejszana o wszelkiego rodzaju potrącenia obowiązkowe i dobrowolne.
Do potrąceń obowiązkowych zalicza się podatek dochodowy od osób fizycznych oraz potrącenia na podstawie tytułów egzekucyjnych i wykonawczych.
Do potrąceń dobrowolnych zalicza się te sumy, na potrącenie których w liście płac pracownik wyraził zgodę na piśmie, np. składki i spłaty zaciągniętych pożyczek z kasy zapomogowo - pożyczkowej, składki na rzecz związków zawodowych, należności z tytułu niedoborów i szkód uznane przez pracownika itp.
Rozdzielnik płac służy do podziału wynagrodzeń według miejsc pracy, na których one powstały oraz celu wykonywanej pracy. Jest sporządzany na podstawie kart roboczych lub innych dokumentów płacowych i list płac pracowników umysłowych.
Jednostki gospodarcze opłacają składki na ubezpieczenie społeczne, fundusz pracy i fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych od wynagrodzeń. Mają zarazem obowiązek wypłaty ubezpieczonym i rozliczenie z ZUS zasiłków w razie choroby i macierzyństwa oraz zasiłków rodzinnych i wychowawczych należnych ubezpieczonym.
Naliczone składki, a także wypłacone w imieniu ZUS zasiłki należne ubezpieczonym, wykazywane są w deklaracjach sporządzonych dla ZUS:
deklaracja rozliczeniowa jednostek gospodarczych zobowiązanych do imiennych rozliczeń - w przypadku gdy zakład pracy zatrudnia do 20 pracowników;
deklaracja rozliczeniowa zakładów pracy uprawnionych do bezimiennych rozliczeń - przy zatrudnieniu ponad 20 pracowników.
Dowody księgowe dotyczące wpłat i wypłat.
Środki pieniężne jednostki gospodarczej są gromadzone w kasie lub na rachunkach bankowych. Przychody i rozchody tych środków mogą następować w formie gotówkowej i bezgotówkowej.

Obrót gotówkowy polega na przyjmowaniu i wydatkowaniu gotówki. Obejmuje on w zasadzie wpłaty i wypłaty gotówki z kasy lub rachunku bankowego.

Obrót bezgotówkowy polega na regulowaniu zobowiązań i inkasowaniu należności przez przelewanie określonych sum z rachunku bankowego dłużnika na rachunek bankowy wierzyciela. Najczęściej stosowaną u nas formą rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie przelewu.

W niektórych przypadkach wzajemne rozliczenia kontrahentów są przeprowadzane za pomocą innych form rozliczeń bezgotówkowych, do których zalicza się czeki rozrachunkowe i akredytywy.

Przeważnie w każdej jednostce gospodarczej wyodrębniona jest kasa, prowadzona przez kasjera, który zajmuje się przyjmowaniem,
wypłacaniem i przechowywaniem gotówki, za którą jest odpowiedzialny.

Wszystkie operacje kasowe wymagają udokumentowania właściwymi dowodami wpłaty lub wypłaty, w których zlecono kasjerowi przyjęcie lub wypłacenie odpowiedniej sumy pieniężnej.

Wszystkie wpływy do kasy są przeważnie dokumentowane dowodami wpłaty “KP” (kasa przyjmie), które są wystawiane na znormalizowanym druku.

Wypłaty gotówki z kasy następują na podstawie:
źródłowych dokumentów kasowych uzasadniających wypłatę, do których zalicza się podstemplowane przez bank dowody wpłat własnych, faktury obce, listy płac, wnioski o wypłatę zaliczek i ich rozliczenie;
dokumentów zastępczych: “Dowód wypłaty - KW” wystawianych w tych wypadkach, gdy brak jest odpowiedniego dokumentu źródłowego.

Wszystkie operacje kasowe ujmuje się bieżąco w raporcie kasowym. Raport kasowy może być podsumowany codziennie lub za okresy kilkudniowe. W raporcie kasowym wyprowadza się stan gotówki na koniec okresu, dla którego raport jest sporządzany. Stan ten wynika z różnicy między wpisanym do raportu kasowego stanem początkowym gotówki w kasie, powiększonym o przychody i pomniejszonym o rozchody.
Rzeczywisty stan gotówki w kasie powinien być zgodny ze stanem wykazanym w raporcie kasowym.

Dowody księgowe dotyczące rozliczeń podatkowych.
Podatek od towarów i usług VAT jest podatkiem obciążającym w ostatecznym rozrachunku konsumpcję w kraju. Każdy sprzedawca dolicza VAT należny do wartości sprzedawanych przez siebie towarów, usług lub wyrobów. Tym samym faktury dostarczane odbiorcom wraz zakupionymi przez nich materiałami, towarami i usługami zawierają
policzony przez dostawcę VAT, stanowiący dla odbiorcy podatek naliczony. Każda jednostka jest z reguły jednocześnie dostawcą i odbiorcą. Z urzędem skarbowym rozlicza się ona z różnicy między VAT należnym a naliczonym. Tym samym opodatkowaniu podlega różnica między
wartością sprzedaży a wartością zakupu.

Opodatkowanie VAT może nastąpić przy zastosowaniu stawki:
- 22% - stosowanej do większości wyrobów, towarów i usług;
- 7% - którą liczy się od niektórych towarów i materiałów związanych z gospodarką rolną i leśną, z ochroną zdrowia, przeznaczonych dla dzieci, od materiałów budowlanych itp.;
- 0% - stosowanej przy eksporcie towarów, wyrobów i usług, sprzedaży niektórych rodzajów wydawnictw i leków.
Istnieją także zwolnienia od podatku VAT.

Rozliczenia z urzędem skarbowym z tytułu podatku VAT dokonuje się za pomocą “Deklaracji dla podatku od towarów i usług VAT-7” (zał. Nr 11). Deklaracja ta odzwierciedla całokształt rozliczeń dokonany na kontach, na których prowadzona jest ewidencja VAT (“Naliczony VAT”, “Należny VAT” oraz “Rozrachunki z tytułu VAT”).

Od wynagrodzeń wynikających ze stosunku pracy jednostki gospodarcze mają obowiązek potrącać miesięczną zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych według zmiennej skali podatkowej 19%, 30% i 40% wynagrodzeń brutto, zależnej od wysokości dochodów. Zaliczka na ten podatek jest potrącana również od przychodów z tytułu osobistego wykonywania umowy zlecenia lub umowy o dzieło, a także przychodów z praw majątkowych.

Potrącane przez zakład pracy zaliczki na podatek dochodowy są odprowadzane do właściwego urzędu skarbowego. Do tego celu wykorzystuje się następujące deklaracje:
- PIT-4 - deklaracja na zaliczkę miesięczną na podatek dochodowy sporządzana co miesiąc dla pracowników jednostki gospodarczej (w podobnej formie jest sporządzana deklaracja na koniec roku na wzorze PIT-11)
- PIT-8b - informacja o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy (od osób fizycznych nie będących pracownikami jednostki).

Dowody księgowe dotyczące amortyzacji.
Składniki majątku trwałego z upływem czasu zużywają się. Wymaga to uwzględnienia w ich ewidencji zużycia, jako korekty ich wartości początkowej. W tym celu dokonywane są odpisy amortyzacyjne, korygujące wartość nabycia majątku trwałego. Odpisy amortyzacyjne są wliczane do kosztów działalności. Wysokość odpisów amortyzacyjnych wynika z określonego przez ministra finansów wykazu rocznych stawek amortyzacyjnych.

Ewidencję środków trwałych można prowadzić w formie:
- książki inwentarzowej - zawiera ona wykaz posiadanych środków trwałych, ich charakterystyki i nadane im numery inwentarzowe.
- karty szczegółowej - otwiera się ją na podstawie dowodu przyjęcia środka trwałego do użytkowania dla każdego obiektu inwentarzowego w
momencie jego przyjęcia do użytkowania. Poza numerem inwentarzowym, symbolem klasyfikacji rodzajowej, nazwą, datą przyjęcia do użytkowania i szczegółami charakterystycznymi danego środka trwałego, zawiera również oddzielne rubryki do uwidoczniania wartości inwentarzowej środka trwałego, zmian tej wartości, okresu użytkowania i stawki amortyzacyjnej.
- tabeli amortyzacyjnej - służy do obliczania amortyzacji w przekrojach
dostosowanych do potrzeb rachunku kosztów i ewidencji środków trwałych. Tabele amortyzacyjne otwiera się na podstawie danych kart szczegółowych na początek danego roku. Aktualizowane bieżąco o przychody i rozchody tabele amortyzacyjne mogą być wykorzystywane przez szereg lat, jeśli w tym czasie nie nastąpiły poważniejsze zmiany w
wycenie środków trwałych, organizacji jednostki lub sposobie ewidencji kosztów.

Księgowe ujęcie wyniku finansowego
Rachunek zysków i strat jest drugim, obok bilansu, elementem sprawozdania finansowego jednostki. Ustawa o rachunkowości w art. 47 ust. 1 nakazuje wykazać w nim oddzielnie przychody, koszty, zyski, straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy.
Kolejność i sposób wykazania przychodów, kosztów, strat, zysków oraz obowiązkowych obciążeń w rachunku wyników określone zostały w załączniku nr 4 do ustawy (dla jednostek innych niż banki i ubezpieczyciele). Zgodnie z art. 50 ust. 1 ustawy o rachunkowości pozycje rachunku zysków i strat mogą być wykazywane ze szczegółowością większą niż w załączniku nr 4 do ustawy, stosownie do potrzeb i wielkości jednostki. W przypadku gdy informacje, dotyczące poszczególnych pozycji w rachunku zysku i strat nie wystąpiły w jednostce zarówno w roku obrotowym, jak i za rok poprzedzający rok obrotowy, przy sporządzaniu rachunku zysków i strat pomija się te pozycje.
Ostatnią czynnością związaną ze sporządzeniem rachunku wyników jest wybór jego formy sprawozdawczej. Podmiot może o tym zdecydować samodzielnie i wybrać formę dwustronną (tzw. kontową) lub jednostronną (tzw. schodową). Każda z przedstawionych form może występować w wersji porównawczej i kalkulacyjnej. Ustawa dopuszcza możliwość sporządzenia rachunku zysków i strat w jednym z tych dwóch wariantów: porównawczym lub kalkulacyjnym. Różnica między nimi sprowadza się do odmiennego prezentowania kosztu własnego sprzedaży. U podstaw rozróżniania porównawczego i kalkulacyjnego rachunku wyników leży przyjęta przez podmiot podstawowa klasyfikacja kosztów, organizacja i ewidencja ich rozliczania.
W księgach rachunkowych ustalenie wyniku finansowego za rok obrotowy odbywa się na koncie „Wynik finansowy”. Ewidencja księgowa na tym koncie uzależniona jest od przyjętego przez jednostkę wariantu prezentowania przychodów, kosztów, strat i zysków nadzwyczajnych w rachunku zysków i strat.

Ewidencję zapasów materiałów prowadzi się na kontach zespołu „3”.
Materiał to rzeczowy składnik majątku obrotowego, który zużywa się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym. Materiały można podzielić na: podstawowe, pomocnicze, paliwo, części zapasowe maszyn, urządzeń, opakowania, odpadki.. Z otrzymaną dostawą materiałów wiążą się dwa podstawowe dokumenty: a) dokument zakupu materiału f-ra i f-ra VAT b) dokument przychodu materiału PZ- przyjęcie materiału za pomocą, którego dokumentuje się odbiór materiałów z zewnątrz. Innymi dokumentami magazynowymi są: -dla rozchodu - „pobranie materiałów”. RW- dokumentuje on rozchód wewnętrzny materiałów. - Wydanie na zewnątrz” - WZ. Ponadto prowadzi się kartoteki rejestrujące stan ilościowy materiałów.
Przychody i rozchody materiałów wycenia się wg cen nabycia powiększonej o koszty związane z zakupem, załadunkiem. Ewidencja materiałów prowadzona jest w celach ewidencyjnych, które: -
*mogą być zmiennymi ewidencyjnymi, stosuje się zasade:
a) FIFO- „pierwsze przyszło - pierwsze wyszło” - Rozchodu dokonuj się wg cen pierwszej dostawy znajdujacej się jeszcze w magazynie wg cen dostawy drugiej.
b) LIFO- „ostatnie wyszło - pierwsze przyszło” - Rozchodu dokonuje się wg cen ostatniej dostawy, a po jej wyczerpaniu wg cen dostawy przedostatniej.
c) „cen przecietnych” - średnia materiałów w magazynie, aktualizowana o kazdej dostawie.
*mogą być zmiennymi ewidencyjnymi: Stała cena ewidencyjna- cena zmieniająca się w ciągu pewnego okresu np. roku, którą przyjęto do wyceny przychodu i rozchodu materiałów. Przyjęcie stałych cen ewidencyjnych powoduje, że rzeczywiste ceny poszczególnych zakupów będą się od niej różnić. Różnice te nazywamy odchyleniami ewidencyjnymi. Odchylenie ujmuje się na odrębnym koncie „odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów”, który jest kontem korygującym do konta „materiały”. Odchylenia mogą być: Debetowe- w przypadku, gdy rzeczywista cena zakupu jest wyższa od ceny ewidencyjnej. Kredytowe, gdy rzeczywista cena zakupu jest niższa od cey ewidencyjnej

System bankowy jest określany jako całokształt instytucji bankowych oraz instytucji finansowych wraz z normami określającymi wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. Powstanie wielopoziomowego układu złożonego z banku centralnego, czyli banku emisyjnego oraz banków komercyjnych, uznano za podstawę dla określenia systemu bankowego. System bankowy to liczba oraz rodzaj banków funkcjonujących w danym państwie, które tworzą logiczną, zwartą całość. Dobrze działający system bankowy zapewnia prowadzenie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych. Przyczynia się do rozwoju kredytowania działalności gospodarczej oraz wzrostu zasobów oszczędności, czyli wzrostu wolnych środków finansowych w bankach.

Najważniejszymi funkcjami systemu bankowego są:
· kształtowanie emisji kredytu i pieniądza ułatwiające, zgodnie z prawami obiegu pieniądza, funkcjonowanie gospodarki oraz zwiększające rolę pieniądza również w stosunku do innych walut;
· pobudzanie szeroko pojętej oszczędności oraz takie gromadzenie wolnych środków finansowych w systemie bankowym, by mogły być one najefektywniej wykorzystane;
· kredytowanie działalności gospodarczej oraz jej rozwoju jak również wspomaganie przedsiębiorstw i inicjatyw rozwojowych na zasadzie rentowności;
· prowadzenie gotówkowych i bezgotówkowych rozliczeń między jednostkami gospodarczymi.

Podstawowymi elementami polskiego systemu bankowego jest: Narodowy Bank Polski, banki komercyjne i spółdzielcze oraz Komisja Nadzoru Bankowego. Najważniejszym elementem systemu bankowego w Polsce, który jest instytucją nadzorującą i regulującą rynek jest Narodowy Bank Polski. Jest on bankiem Centralnym, który spełnia równocześnie wiele funkcji. NBP to bankier banków, dba o stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego w Polsce. Wykonując to zadanie nadzoruje działania banków komercyjnych, udziela im pożyczek na rozszerzenie działalności kredytowej, ustala poziom stopy rezerw obowiązkowych. NBP sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem ustawy "Prawo bankowe". NBP to bank emisyjny, czyli jedyny bank uprawniony do emisji pieniądza. NBP określa jej wielkość oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu, za którego płynność odpowiada. Jest bankiem państwa, sprawuje kontrolę nad wielkością podaży pieniądza i finansuje deficyt państwa. NBP gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu państwa. Jako bank państwa NBP zarządza długiem publicznym, a także gromadzi rezerwy złota i dewiz.

Podstawową funkcją banków komercyjnych jest obsługa klientów indywidualnych i podmiotów gospodarczych. Ich głównym celem jest osiąganie maksymalnego zysku. Realizując ten cel banki komercyjne zwiększają swoją pozycję na rynku, rozbudowują sieć swoich placówek i oddziałów, podnoszą standard usług bankowych. Banki spółdzielcze to banki, dla których podstawowym celem jest zapewnienie swoim właścicielom (spółdzielcom) szerokiego dostępu do produktów bankowych. Są to z reguły małe, lokalne banki działające samodzielnie na zasadach spółdzielczych. Banki spółdzielcze łączą się w związki regionalne i krajowe, będące ich centrami rozliczeniowymi i finansowymi. Komisja Nadzoru Bankowego to instytucja kontrolująca działalność banków. Wykonując swe zadania Komisja może w sytuacji naruszenia przez bank prawa bądź statutu lub w przypadku, gdy działalność banku zagraża zdeponowanym przez klientów banku środkom pieniężnym - zmusić dany bank do podjęcia działań naprawczych. Może nawet w ostateczności podjąć decyzję o likwidacji banku.

Na rozwój współczesnego systemu bankowego ma wpływ porządek społeczny oraz gospodarczy, który określa społeczne wartości i cele gospodarcze, regulacje prawne działań bankowych, struktura oraz wielkość popytu na usługi bankowe, a także skłonność banku do innowacji. W gospodarce rynkowej system bankowy zapewnia możliwość dokonywania płatności pomiędzy podmiotami gospodarczymi, transferu w czasie i ponad granicami.
Stwarza mechanizmy do transformacji środków inwestowania.
Zabezpiecza informacje cenowe, co stwarza możliwości podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze. Zapewnia skuteczne rozwiązania w zakresie zarządzania rynkiem bankowym, a także stwarza warunki do transformacji środków inwestowania.

W chwili obecnej w polskiej gospodarce mamy do czynienia z procesem określanym mianem konsolidacji sektora bankowego. Konsolidacja oznacza, że banki łączą się w większe organizmy bankowe. Połączenie kilku banków w jeden daje korzyści - banki w ten sposób obniżają własne koszty działania i mogą kierować wspólną ofertę do większej liczby klientów. Mogą one wtedy konkurować nie tylko na rynku krajowym, ale także z innymi bankami zagranicznymi. Po wejściu Polski do Unii połączone banki będą miały jeszcze szersze możliwości tworzenia własnych przedstawicielstw.
Sektor bankowy był w okresie transformacji jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się części naszej gospodarki. W ciągu kilku lat uległ on głębokim przeobrażeniom. Głównym kierunkiem zmian było inne podejście do zarządzania ryzykiem oraz struktury organizacyjnej. Banki większą wagę zaczęły przykładać do kontaktów z klientami, co znacznie zbliżyło standardy obowiązujące w naszym sektorze bankowym do tych wypracowanych na rynkach rozwiniętych. Mimo zauważalnej rewolucji w tym sektorze nadal jest wiele do nadrobienia. Najbardziej palącym problemem staje się obecnie dostosowanie polskiego sektora bankowego do szeregu regulacji UE. Jednym z ważniejszych warunków integracji będzie uniezależnienie banku centralnego od władzy politycznej i zniesienie uprzywilejowanego traktowania sektora publicznego na rynkach finansowych. Obok czekających korzyści wynikającymi ze wstąpienia do UE, krajowe banki będą musiały liczyć się z kosztami, jakie niosą procesy integracyjne, jakim będzie między innymi konkurencja ze strony zagranicznych banków.

CZĘŚĆ TEORETYCZNA 3
1. Zasady konta i jego budowa 4
2. Funkcjonowanie konta. 6
3. Klasyfikacja kont księgowych 8
3.1 Konta bilansowe 8
3.2 Konta niebilansowe 9
3.3 Konta rozliczeniowe 10
3.4 Konta wynikowe 10
4. Plan kont 11
5.Podsumowanie wiedzy o funkcjonowaniu kont księgowych 13
Bibliografia 14
CZĘŚĆ PRAKTYCZNA 15

CZĘŚĆ TEORETYCZNA

1. Zasady konta i jego budowa

Konto jest to urządzenie księgowe służące do rejestracji jednorodnych operacji gospodarczych. Każde konto posiada nazwę, która określa jego treść, to znaczy charakter i treść rejestrowanych na tym koncie operacji. A zatem, już sama nazwa konta informuje o treści i rodzaju rejestrowanych na nim operacji.
Charakterystyczną cechą konta jest to, że posiada ono dwie strony. Jedna strona jest przeznaczona do rejestracji zmian o charakterze zwiększającym, druga służy do ujmowania zmian o charakterze zmniejszającym. Lewa strona konta jest nazywana stroną Debet (skrót Dt) lub Winien (skrót Wn). Prawa strona konta nosi natomiast nazwę Credit (skrót Ct) lub Ma.
Polskich nazw stron konta Winien i Ma nie należy rozumieć dosłownie, gdyż może to prowadzić do nieporozumień. Słowo „Winien” i „Ma” nie oznaczają nic innego, jak tylko umowne nazwy stron konta. Każda ze stron zawiera miejsce na rejestrację wartości (kwoty) operacji gospodarczej, a ponadto- na elementy objaśniające dokonanie zapisu. Do tych elementów zalicza się:
datę wykonania rejestracji,¬
oznaczenie dowodu¬ (symbolowe lub skrótowe) stanowiącego podstawę
rejestracji,
krótką¬ treść, charakteryzującą rejestrowaną operację,
oznaczenie konta¬ współdziałającego w zapisie operacji gospodarczej.
Do celów dydaktycznych oraz do prezentacji schematów księgowań w rachunkowości stosuje się uproszczoną postać konta, nazywaną kontem teowym. Nie zawiera ono danych informacyjnych a jedynie numer i sumę operacji gospodarczej. Nazwa „konto teowe” wynika z podobieństwa jego postaci graficznej do dużej litery T. Konto teowe ma więc następującą postać graficzną:

Debet (Dt) Credit (Ct) Winien (Wn) Ma (Ma) - obciążenie konta - uznanie konta lub lub - debetowanie konta - kredytowanie konta

W praktyce ewidencji księgowej stosowane są różne postacie graficzne konta. Powszechnie stosowanymi formami konta księgowego są:
układ dwustronnej tabeli (folio), jednostronny układ konta (pagina).


Konto folio:
Materiały
Winien Ma
Data Nr dow. Treść Kwota
(w zł) Data Nr dow. Treść Kwota
(w zł)
Styczeń
5

18
Pk-1

Pz-4
Stan z bilansu otwarcia
Przyjęto do magazynu
19 000

8 600 Styczeń
8
Rw-6
Wydanie z magazynu
3 800

Jedna strona tabeli przeznaczona jest do zapisywania całości operacji gospodarczych zwiększających stan konta, a druga -operacji zmniejszających ten stan.

Konto pagina:

Kasa
Data Nr dow. Treść Kwota (w zł)
Wn Ma
Czerwiec
1
6

WB-45
Wb-46
Podjęto z banku do kasy
Wpłynęła gotówką do kasy należność od odbiorcy
2 000
1 700

-
-

Na tym koncie występują dwie odrębne kolumny dotyczące odrębnych zapisów kwot po stronie Debet i zapisów kwot po stronie Credit.
Niezależnie od zastosowania układu graficznego, każda forma konta ma identyczną zawartość informacji.

2. Funkcjonowanie konta.
Z funkcjonowaniem konta księgowego związane są określone czynności, na które składają się:
założenie konta
otwarcie konta
zapis operacji gospodarczych
zamknięcie konta

Założenie konta polega na wpisaniu jego nazwy oraz symbolu cyfrowego nadawanego mu w zakładowym planie kont.
Otwarcie konta następuje przez:
wpisanie stanu początkowego z bilansu otwarcia lub
wpisanie kwoty pierwszej operacji gospodarczej księgowanej na danym koncie, jeśli konto to nie występowało w bilansie otwarcia.
Czynności związane z zapisem operacji gospodarczych po każdej ze stron konta mają swoje tradycyjne określenia. Księgowanie operacji po stronie Wn określa się obciążeniem konta lub debetowaniem konta. Podobnie księgowanie operacji gospodarczej po stronie Ma określa się jako uznanie konta lub kredytowaniem konta. Rejestracja operacji gospodarczych na kontach prowadzona jest przez stosowanie zasady podwójnego zapisu. Zasada ta polega na tym, że każda operacja księgowana jest:
1. Na co najmniej dwóch kontach,
2. Po przeciwnych stronach konta,
3. W tej samej kwocie.
Zasada ta stanowi konsekwencję metody bilansowej. Dzięki tej zasadzie nie narusza się równowagi bilansowej.

- obciążenie konta lub - uznanie konta lub
- zapisanie w ciężar konta lub - zapisanie na dobro konta lub
- księgowanie po stronie Winien (Debet) lub - księgowanie po stronie Ma (Credit) lub
debetowanie konta. - kredytowanie konta.

Pod koniec roku obrotowego następuje zamknięcie konta, które obejmuje takie czynności jak:
1. Ustalenie obrotów obu stron konta.
2. Obliczenie salda końcowego.
3. Wpisanie salda końcowego po stronie wykazującej większe obroty.
4. Dwukrotne podkreślenie obu stron konta na znak równości sum ich obrotów
i sald.
a) debetowe saldo końcowe (SK) b) kredytowe saldo końcowe (SK)
Wn Kasa Ma Wn Kredyty bankowe Ma
Sp) 6 000
2) 2 000 1 000 (4
500 1) 4 000
- 5 000 (Sp
1 000 (3
8 000
- 1 500
6 500 (Sk 4 000
Sk) 2 000 6 000
-
8 000 8 000 6 000 6 000

Ustalona w trakcie zamknięcia różnica między obrotami obu stron wyraża stan konta na koniec okresu i nosi nazwę salda końcowego. Może ono być:
debetowe, jeżeli większa jest suma po stronie Winien,
kredytowe, gdy większa jest suma po stronie Ma,
 zerowe, gdy sumy zapisów po obu stronach są równe (saldo końcowe nie występuje.
Salda końcowe kont ustalone na koniec roku obrotowego są przenoszone do bilansu zamknięcia.

3. Klasyfikacja kont księgowych
Wobec różnorodności operacji gospodarczych dokonujących się w jednostkach gospodarczych występuje konieczność stosowania wielu kont księgowych. Na ogół konta dzielimy na bilansowe i niebilansowe.

3.1 Konta bilansowe
Konta bilansowe to wszystkie konta księgowe, które służą do ewidencji stanu i zmian składników bilansu, tj. środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia, i których salda na koniec roku obrotowego przenosi się do bilansu. Do zadań kont bilansowych należy:
Przejmowanie stanów¬ początkowych poszczególnych składników aktywów i pasywów z bilansu otwarcia.
Ewidencjonowanie zmian stanów składników aktywów i pasywów,¬ spowodowanych dokonanymi w okresie operacjami gospodarczymi.
Ustalenie¬ stanów końcowych poszczególnych składników aktywów i pasywów, wykazywanych na koniec okresu w bilansie zamknięcia.
Ponieważ konta bilansowe służą do ewidencji stanu i zmian składników aktywów lub pasywów, dlatego też następuje też podział tych kont na:
Konta aktywne - służą do ewidencji stanu i zmian składników zaliczanych do aktywów bilansu

Wn Konto aktywne Ma
Sp) Saldo początkowe (debetowe)
(+) Zwiększenia (obroty debetowe) ( - ) Zmniejszenia (obroty kredytowe)
Obroty debetowe z Sp > Obroty kredytowe
Saldo końcowe (debetowe) (Sk
Obroty konta = Obroty konta

Konta pasywne - przeznaczone do rejestracji stanu i zmian składników objętych pasywami bilansu
Konta aktywno-pasywne - służą do ewidencji stanu i zmian zarówno składników aktywów jak i pasywów.

3.2 Konta niebilansowe
Konta niebilansowe to pozostałe konta przeznaczone do odzwierciedlania procesów gospodarczych przebiegających w jednostce gospodarczej w ciągu okresu sprawozdawczego. Do kont niebilansowych zalicza się trzy grupy kont księgowych:
Konta wynikowe - służą do ujęcia operacji gospodarczych odzwierciedlających proces powstawania wyniku finansowego w jednostce gospodarczej. Na koniec roku obrotowego salda kont wynikowych przenosi się do rachunku zysków i strat.
Konta rozliczeniowe - przeznaczone do ewidencjonowania zmian procesów, które w ciągu okresu sprawozdawczego powinny być całkowicie rozliczone. Na koniec okresu sprawozdawczego konta takie nie wykazują sald.
Konta korygujące - o charakterze uzupełniającym w stosunku do kont bilansowych. Konta korygujące towarzyszą kontom bilansowym i nie mogą bez nich wystąpić. Na koniec okresu sprawozdawczego saldo konta korygującego wpływa na wysokość salda podstawowego.
Konta księgowe mogą być również klasyfikowane ze względu na szczegółowość wykazywanych na nich informacji. Są to:
Konta syntetyczne - charakteryzują się wyższym stopniem agregowania¬ operacji gospodarczych. Funkcjonują zgodnie z zasadą podwójnego zapisu.
¬ Konta analityczne - służą do uszczegółowienia zapisów dokonywanych na kontach syntetycznych i funkcjonują na zasadzie zapisu powtarzanego.

3.3 Konta rozliczeniowe
Odrębną grupą kont są konta rozliczeniowe, które mogą przyjmować charakter kont bilansowych lub niebilansowych. Jest to uzależnione od tego, czy saldo lub salda tych kont są zamykane bilansem, czy też przenoszone na konto „Wynik finansowy” lub też posiadają saldo równe zeru. Bez względu jednak na sposób przenoszenia salda końcowego, są to konta charakteryzujące jakiś proces lub umożliwiające rozliczenie jakiegoś procesu. Stąd wywodzi się ich nazwa. Do kont rozliczeniowych zaliczamy:
Rozliczenie zakupu
 Rozliczenie wyniku finansowego
Rozliczenie kosztów (prostych)
 Rozliczenie kosztów działalności

3.4 Konta wynikowe
W jednostkach gospodarczych oprócz operacji bilansowych, które wpływają bezpośrednio na zmiany aktywów i pasywów, występuje również wiele operacji związanych z powstawaniem wyniku finansowego działalności. Osiąganie tego wyniku wiąże się z ponoszonymi przez jednostkę kosztami i stratami oraz uzyskiwaniem przychodów i zysków.
Porównując koszty i straty oraz przychody i zyski ustala się ostateczny wynik finansowy. Do ewidencji operacji gospodarczych stosuje się konta wynikowe.
Wyróżniamy następujące konta wynikowe:
Konta¬ kosztów
Konto strat nadzwyczajnych¬
Konto przychodów¬
Konto zysków¬ nadzwyczajnych
Konto wyniku finansowego¬
Konta kosztów są obciążone z tytułu ponoszonych kosztów, natomiast uznawane z tytułu zmniejszenia kosztów pod koniec okresu na wynik finansowy.
Konto strat nadzwyczajnych obciąża się wartością ujawnionych strat, natomiast uznaje się tytułem zmniejszenia strat i przeniesienia na wynik finansowy.
Konto przychodów uznaje się z tytułu osiągniętych przychodów, ze sprzedaży oraz korekt zwiększających te przychody, natomiast obciąża się z tytułu korekt zmniejszających przychód oraz przeniesienia przychodów na wynik finansowy.
Konto zysków nadzwyczajnych funkcjonuje analogicznie. Uznaje się je z tytułu ujawnionych zysków, natomiast obciąża się z tytułu korekt zmniejszających zyski oraz przeniesienia zysków nadzwyczajnych na wynik finansowy.
Wynik finansowy to szczególne konto. Służy do ustalenia wyniku finansowego netto oraz jest podstawą do sporządzenia drugiego, oprócz bilansu, elementu rocznego sprawozdania finansowego, jakim jest rachunek zysków i strat.
Na koncie wyniku finansowego odbywa się porównanie osiągniętych przychodów i zysków z poniesionymi kosztami i stratami. Saldo końcowe może mieć charakter debetowego (oznaczającego stratę netto) lub kredytowego (oznaczającego zysk netto). Konto „Wynik finansowy” może być traktowane jako konto wynikowe, a także jako konto bilansowe. Przez zysk netto (lub stratę netto) bilans jest powiązany z rachunkiem zysków i strat.

4. Plan kont
Każda jednostka organizacyjna powinna posiadać dokumentację opisującą system rachunkowości, czyli zakładowy plan kont (ZAK). Plan ten ustala i aktualizuje kierownik jednostki. Podstawowym celem planu kont jest takie zorganizowanie ewidencji, aby:
Księgi rachunkowe były prowadzone w sposób¬ usystematyzowany,
Informacje wynikające z kont były, w możliwie najwyższym¬ stopniu, dostosowane do potrzeb jednostki,
Jej dane zapewniały w pełni¬ możliwość sporządzenia sprawozdań finansowych.
W celu ułatwienia jednostkom gospodarczym opracowania planów kont Ministerstwo Finansów opracowało wzorcowy plan kont, którego podstawową częścią jest wykaz kont księgowych oznaczonych symbolami dwucyfrowymi, a w przypadku zespołu 7 - trzycyfrowymi.

Wzorcowy plan kont
Zespół 0 - Majątek trwały Zespół 5 - Koszty według typów działalności i ich rozliczenie
(… Aktywa trwałe) 50 Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej
01 Środki trwałe 52 Koszty działalności podstawowej - handlowej
02 Wartości niematerialne i prawne 53 Koszty działalności pomocniczej
03 Finansowy majątek trwały 55 Koszty zarządu
(…03 Długoterminowe aktywa finansowe 58 Rozliczenie kosztów działalności
07 Odpisy umorzeniowe środków trwałych oraz
Wartości niematerialnych niematerialnych prawnych Zespół 6 - Produkty i rozliczenia międzyokresowe
08 Inwestycje 60 Produkty gotowe i półfabrykaty
(…08 Środki trwałe w budowie) 62 Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów
09 Odpisy aktualizujące finansowy majątek trwały 64 Rozliczenia międzyokresowe kosztów
(… Odpisy aktualizujące długoterminowe aktyw finansowe) 65 Pozostałe rozliczenia międzyokresowe

Zespół 1 - Środki pieniężne i rachunki bankowe Zespół 7 - Przychody i koszty związane z ich osiągnięciem
(… - Środki pieniężne, rachunki bankowe oraz inne krótko- 70-0 Sprzedaż produktów
terminowe aktywa finansowe) 70-1 Koszty sprzedanych produktów
10 Kasa 73-0 Sprzedaż towarów
13 Rachunki i kredyty bankowe 73-1 Wartość sprzedanych towarów cenach zakupu (nabycia)
14 Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu i inne 74-0 Sprzedaż materiałów
środki pieniężne 74-1 Wartość sprzedanych materiałów
(… -Krótkoterminowe aktywa finansowe) 75-0 Przychody finansowe
75-1 Koszty finansowe
Zespół 2 - Rozrachunki i roszczenia 76-0 Pozostałe przychody operacyjne
20 Rozrachunki z odbiorcami 76-1 Pozostałe koszty operacyjne
21 Rozrachunki z dostawcami 77-0 Zyski nadzwyczajne
22 Rozrachunki publicznoprawne 77-1 Straty nadzwyczajne
23 Rozrachunki z pracownikami 79-0 Obroty wewnętrzne
24 Pozostałe rozrachunki 79-1 Koszty obrotów wewnętrznych
25 Rozrachunki wewnątrzzakładowe
29 Odpisy aktualizujące rozrachunki Zespół 8 - Kapitały (fundusze) własne, fundusze specjalne
i wynik finansowy
Zespół 3 - Materiały i towary 80 Kapitał ( fundusz) podstawowy
30 Rozliczenie zakupu 81-1 Kapitał (fundusz) zapasowy
31 Materiały 81-2 Kapitał (fundusz) rezerwowy
33 Towary 81-3 Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
34 Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów 82 Rozliczenie wyniku finansowego
i towarów 83 Rezerwy
84 Przychody przyszłych okresów
Zespół 4 - Koszty według rodzajów i ich rozliczeni (… 84 Rozliczenie międzyokresowe przychodów)
40 Koszty według rodzajów 85 Fundusze specjalne
49 Rozliczenie kosztów 86 Wynik finansowy
87 Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia
wyniku finansowego

Konta 03 i 09 można połączyć
Konta 20 i 21 można połączyć
Konto 25 można włączyć do konta 24
Konta 50 i 52 można połączyć
Konta 64 i 65 można połączyć
Konta 79-0 i 79-1 mają przede wszystkim ułatwić sporządzenie rachunku zysków i strat w postaci porównawczej. Mogą być stosowane również w razie sporządzania rachunku zysków i strat w postaci kalkulacyjnej, służąc do ewidencji tzw. Obrotów wewnętrznych, dokonywanych w ramach jednostki i jej oddziałów.
Konta 83 i 29 mogą być prowadzone łącznie

Na podstawie powyższego można dojść do pewnych uogólnień, uogólnień mianowicie:
Plan kont zbudowany jest na zasadzie¬ dziesiętnej (możliwość tworzenia 10 zespołów,a w każdym zespole - 10 grup kont),
Konstrukcja zespołów jest oparta na kryterium¬ podmiotowo-przedmiotowym (decydują potrzeby informacyjne jednostki i wymogi sprawozdawczo-fiskalne),
Rozbudowa planu kont jest praktycznie niczym nie¬ ograniczona.

Kończąc, należy podkreślić że konstrukcja ZAK. Powinna gwarantować takie ujęcie operacji gospodarczych na kontach, aby uzyskać rzetelny obraz sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej oraz jej wynik finansowy, a także aby móc na tej podstawie sporządzić obligatoryjne sprawozdanie finansowe> Ponadto ZAK. Powinien stwarzać podstawy i umożliwiać realizację kontroli wewnętrznej.
5.Podsumowanie wiedzy o funkcjonowaniu kont księgowych

Omówione ogólne zasady funkcjonowania kont księgowych stanowią jakby istotę rachunkowości. Ich zrozumienie i zapamiętanie umożliwi uczącemu się poznać wymogi tworzenia informacji w rachunkowości, a także ułatwi opanowanie procesów kontroli, które można realizować dzięki rachunkowości. Podsumowaniem dotychczasowej wiedzy o kontach jest załączony schemat powiązań między kontami i sposobem ich zamykania.

CZĘŚĆ PRAKTYCZNA
Zadanie:

Zgodnie z zestawieniem obrotów i sald Spółki z o.o.MIR w Koszalinie sporządzonym za grudzień br. Stany poszczególnych składników przedstawiały się następująco:
Lp. Wyszczególnienie Suma
1. Środki trwałe 80 000
2. Towary 20 000
3. Należności z tytułu dostaw i usług 3 000
4. Należności z tytułu ceł, podatków, ubezpieczeń społ. 1 000
5. Środki pieniężne na rachunku bankowym 6 500
6. Środki pieniężne w kasie 1 500
7. Kapitał zakładowy 72 000
8. Kapitał zapasowy 16 000
9. Zysk netto z lat ubiegłych 8 000
10. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług 15 000
11. Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń 1 000

W miesiącu grudniu miały miejsce następujące operacje gospodarcze:
Lp. Wyszczególnienie Wartoś
1. Podjęto gotówkę z banku do kasy na podstawie czeku gotówkowego 1 200
2. Spłacono ze środków na rachunku bankowym część zobowiązań z tytułu dostaw-wyciąg z rachunku bankowego 5 000
3. Sprzedano odbiorcy RAMA towary - faktura (kopia) płatna w terminie późniejszym 18 000
4. Przyjęto do magazynu zakupione towary; zapłata za fakturę nastąpi w terminie 14 dni 3 100
5. Zaciągnięto kredyt bankowy długoterminowy - w postaci środków pieniężnych na rachunku bankowym 50 000
6. Przeznaczono zysk z ubiegłego roku na powiększenie kapitału zapasowego 8 000
7. Wypłacono z kasy zaległe wynagrodzenia pracownikom 1 000
8. Przyjęto do magazynu zakupione u dostawcy ZP materiały podstawowe - dowód przyjęcia do magazynu, faktura płatna przelewem 13 800
9. Wypłacono z kasy pracownikowi działu zbytu zaliczkę na zakup materiałów reklamowych - wniosek o zaliczkę 1 500
10. Ze środków na rachunku bankowym zakupiono akcję spółki SEZAM z przeznaczeniem na lokatę długoterminową 20 000
11. Zwrócono część materiałów dostawcy ZP, jako nie odpowiadające obowiązującym normom jakościowym 3 800
12. Otrzymano przelew środków pieniężnych z tytułu nadpłaconego podatku dochodowego 1 000

13. Przyjęto do kasy gotówkę od przedsiębiorstwa COMPUT tytułem zapłaty za nabytą w ub. Miesiącu usługę 500
14. Pracownik działu zbytu rozliczył się z zaliczki:
a) wartość zakupionych materiałów reklamowych przyjętych do magazynu - zgodnie z fakturą zakupu
b) materiałówzwrot do kasy niewykorzystanej gotówki - dowód KP 6/12

1 300

200
15. Otrzymano od odbiorcy RAMA czek rozrachunkowy z terminem realizacji do 20 grudnia tytułem spłaty części należności 5 000

Polecenia do wykonania:
1. Otworzyć konta księgi głównej.
2. Dokonać zapisu operacji gospodarczych na kontach księgi głównej.
3. Sporządzić zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej za grudzień br.
4. Sporządzić bilans zamknięcia na grudzień

Gospodarka materiałowa w sferze budżetowej (cz. 1)
Zgodnie z teorią ekonomii materiały są zaliczane do przedmiotów pracy. Są one koniecznym składnikiem funkcjonowania każdej jednostki. W związku z tym szczególną uwagę w gospodarce rynkowej należy zwrócić na prawidłowe rozliczania zużycia materiałów zarówno pobranych z magazynu, jak i tych, które pochodzą bezpośrednio z zakupu lub z przerobu. Według ustawy o rachunkowości z 29 września 1994 r. szczegółowe zasady dotyczące sposobu przyjmowania i rozliczania materiałów ustalają kierownicy jednostek w dokumentacji opisującej przyjęte zasady rachunkowości.

Materiały nie stanowią jednolitej grupy. Należy do nich zakwalifikować przede wszystkim:
- surowce,
- materiały podstawowe,
- materiały pomocnicze,
- półfabrykaty obcej produkcji,
- opakowania,
- części zamienne,
- odpadki.
W jednostkach i zakładach budżetowych do materiałów zalicza się również: środki żywności, leki, środki opatrunkowe, inwentarz żywy hodowlano-ubojowy oraz materiały na cele prowadzonego przez jednostkę żywienia zbiorowego podopiecznych, np. żywienia w internatach, bursach, żłobkach, przedszkolach, domach opieki itp.
Do ewidencji zapasów materiałów stosuje się konto 310 "Materiały", do rozliczenia zaś zakupu materiałów - konto 300 "Rozliczenie zakupu materiałów". W wyniku stosowania stałych cen ewidencyjnych materiałów mamy do czynienia z różnicą między ceną ewidencyjną materiałów a ich ceną nabycia, dlatego w takiej sytuacji zaistniałe różnice będą ewidencjonowane na koncie korygującym 340 "Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów".
Należy nadmienić, iż zapasy obcych materiałów przechowywanych w jednostkach powinny być ewidencjonowane na koncie pozabilansowym. Kierownik jednostki może w zakładowym planie kont ustalić te materiały, których wartość podlega zaliczeniu w koszty bezpośrednio po zakupie lub wytworzeniu we własnym zakresie, ale pod warunkiem że ich pozostałości na koniec każdego kwartału będą ustalane na podstawie spisu z natury i będą wyceniane.
Cena zakupu
Przez cenę zakupu należy rozumieć taką cenę, którą płaci nabywca za zakupione składniki majątku, pomniejszoną o VAT ujęty w fakturze. Jeżeli jednostka nie jest płatnikiem tego podatku, doliczony VAT zwiększa cenę zakupu.
Czk = Cp - VAT
gdzie:
Czk - cena zakupu
Cp - cena, którą płaci nabywca
VAT - podatek ujęty w fakturze.
Cena nabycia
Cena nabycia stanowi rzeczywistą cenę zakupu powiększoną o koszty bezpośrednio związane z zakupem nabytego składnika majątku, szczególnie o koszty transportu oraz załadunku i wyładunku, a ponadto o podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, ale tylko w części, która nie podlega odliczeniu od tego podatku.
Cn = Czk + Kt + VAT + Pa
gdzie:
Kt - koszty transportu (w tym koszty załadunku i wyładunku),
Pa - podatek akcyzowy.

Ceny ewidencyjne
Cena ewidencyjna to cena przyjęta do ewidencji wartościowej rzeczowego składnika majątku. Może to być cena rzeczywista lub cena różna od ceny rzeczywistej.
Zakupione materiały mogą zostać wycenione w księgach rachunkowych według rzeczywistej ceny nabycia. Mogą jednak zostać ujęte w księgach rachunkowych w rzeczywistych cenach zakupu, jeżeli w zakładowym planie kont jednostka przyjęła, że koszty zakupu są odpisywane w koszty od razu w okresie sprawozdawczym, w którym je poniesiono, np. w danym miesiącu.
Materiały mogą być również ujmowane w księgach rachunkowych w cenach ewidencyjnych, ale pod warunkiem że zostaną również ujęte w księgach rachunkowych odchylenia między cenami ewidencyjnymi a rzeczywistymi cenami nabycia lub zakupu. Odchylenia te mogą być rozliczane całkowicie w koszty w okresie, w którym zostały poniesione, lub rozliczane adekwatnie do zużycia materiałów.
Metody wyceny materiałów
Wartość rozchodu materiałów ustala się w rachunkowości według jednej z następujących metod:
- stałych cen ewidencyjnych, skorygowanych o przypadające na rozchód materiałów odchylenia od cen ewidencyjnych,
- cen przeciętnych ustalonych w wysokości średniej ważonej cen danego materiału,
- zasady "pierwsze weszło - pierwsze wyszło", co oznacza, że rozchód materiałów następuje po cenach tych materiałów, które jednostka nabyła wcześniej,
- zasady "ostatnie weszło - pierwsze wyszło", co oznacza, że rozchód materiałów następuje po cenach tych, które jednostka nabyła najpóźniej.
Przychód materiałów w jednostce
Przychód materiałów w jednostkach i zakładach budżetowych pochodzi z następujących źródeł:
- z zakupu,
- z własnej produkcji i przerobu,
- z uzysków pochodzących z likwidacji środków trwałych i pozostałych środków trwałych,
- z centralnego zaopatrzenia i darowizn.
Wszystkie przychody materiałów powinny być odebrane, tzn. sprawdzone pod względem ilości i jakości. Natomiast materiały, które nie zostały przyjęte przez jednostkę, należy traktować jako depozyt dostawcy. Do momentu wyjaśnienia tej kwestii jednostka odpowiada za wartość i właściwe przechowywanie tych materiałów. Materiały mogą się znajdować w odbiorze, w magazynach lub komórkach, które je zużywają.
W każdej fazie obrotu materiałami odpowiedzialność za nie ponosi określona osoba, dlatego też zmiana odpowiedzialności z jednej osoby na drugą musi być właściwie udokumentowana.
Przyjęcie materiałów
Podstawę przyjęcia materiałów pochodzących z zakupu stanowi faktura oraz dołączone do niej dowody wysyłkowe. Podstawę przyjęcia materiałów nie pochodzących z zakupu, np. wytworzonych we własnym zakresie, darowizny, stanowią odpowiednie protokoły, w których powinna być ustalona ilość i jakość przyjmowanych materiałów oraz ich wartość.
Materiały przyjęte do magazynu powinny być potwierdzone odpowiednim dowodem materiałowym, np.:
- Pz - przyjęcie zewnętrzne materiałów,
- Rw - rozchód wewnętrzny materiałów,
- Zw - zwrot materiałów,
- Mm - przesunięcia materiałów (przesunięcia międzymagazynowe).
Rozchodowy dowód magazynowy powinien być akceptowany przez upoważnioną osobę oraz podpisany przez magazyniera na dowód wydania oraz osobę pobierającą materiały. W dowodzie powinien być określony cel pobrania materiałów w sposób umożliwiający referatowi kosztów księgowości zakwalifikowanie zużycia materiałów do właściwego konta kosztów.
Ewidencja ilościowa
Ewidencję ilościową prowadzi magazynier na kartach ilościowych, odrębnie dla każdego asortymentu. Księgowania przychodów i rozchodów materiałów na właściwych kartach magazynowych są dokonywane na bieżąco na podstawie magazynowych dowodów przychodowych i rozchodowych.
Ewidencja ilościowo-wartościowa
Ewidencję ilościowo-wartościową prowadzi się w referacie księgowości na kontach ilościowo-wartościowych w ujęciu ilościowym i wartościowym według poszczególnych rodzajów materiałów. Salda poszczególnych kont ilościowo-wartościowych wykazują ilość i wartość poszczególnych rodzajów materiałów, które powinny być zgodne ze stanem materiałów w magazynie oraz stanem kartoteki ilościowej. Zapisy przychodów materiałów w kartotece ilościowo-wartościowej są dokonywane na podstawie dowodów dotyczących zakupu, a więc faktur lub protokołów i dołączonych kopii magazynowych dowodów przychodowych. Natomiast zapisy w zakresie rozchodów są dokonywane okresowo na podstawie zestawienia kopii magazynowych dowodów rozchodowych. Dane ewidencji ilościowej i wartościowej powinny być uzgadniane okresowo. Uzgodnienie takie powinno nastąpić nie rzadziej niż na dzień inwentaryzacji i na koniec roku.
Ewidencja wartościowa
Ewidencja wartościowa jest prowadzona przez referat księgowości na koncie syntetycznym. Saldo konta syntetycznego, wynikające z odjęcia od ogólnej wartości przychodów materiałów ogólnej wartości rozchodów materiałów, wyraża ogólną wartość materiałów, które znajdują się w magazynie. Saldo to powinno być zgodne z ogólną wartością materiałów wynikającą z podsumowania wszystkich sald wartościowych kartoteki ilościowo-wartościowej materiałów.
Za zgodą kierownika jednostki można nie prowadzić ewidencji ilościowej i ilościowo-wartościowej albo jednej z nich. Może to nastąpić pod warunkiem, że w zakładowym planie kont zostaną podane materiały, dla których stosuje się taką ewidencję. Nie mogą zostać wyłączone z ewidencji ilościowo-wartościowej materiały szczególnie cenne lub ważne dla danej jednostki budżetowej.
Art. 34. [Szczególne zasady wyceny]
1. Jednostki mogą wyceniać na dzień bilansowy:
2. materiały i towary oraz krótkoterminowe papiery wartościowe (przeznaczone do obrotu) - w cenach zakupu,
· produkty w toku produkcji - w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia lub tylko materiałów bezpośrednich bądź nie wyceniać ich w ogóle,
jeżeli nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego jednostki. Zasady, o których mowa w pkt 2, nie mogą być stosowane do produkcji o przewidywanym czasie wykonania dłuższym niż trzy miesiące, przeznaczonej do sprzedaży lub na rzecz inwestycji rozpoczętych jednostki. Nie dotyczy to jednak produkcji rolnej.
1. Składniki rzeczowego majątku obrotowego mogą być w ciągu roku obrotowego ujmowane w cenach przyjętych do ewidencji, skorygowanych o różnice między tymi cenami a rzeczywistymi cenami ich nabycia, zakupu lub kosztami wytworzenia. Nie później niż na dzień bilansowy należy wartość wykazywanych w cenach ewidencyjnych składników rzeczowego majątku obrotowego doprowadzić do poziomu określonego w ust. 1 lub art. 28 ust. 1 pkt 4. Nie dotyczy to produktów gotowych, produkcji w toku i półproduktów, jeżeli do ich ewidencji stosuje się koszty planowe (normatywne), różnice zaś między planowymi a rzeczywistymi kosztami wytworzenia są nieznaczne. Stosowane do wyceny na dzień bilansowy ceny zakupu lub planowe koszty wytworzenia nie mogą być wyższe od cen sprzedaży netto tych składników.
· Wytworzone przez jednostkę filmy, oprogramowanie użytkowe komputerów, projekty typowe i inne produkty wielokrotnego użytku wycenia się w ciągu kolejnych 36 miesięcy, jakie następują od skierowania tych produktów do sprzedaży, w wysokości nadwyżki kosztów ich wytworzenia nad przychodami według cen sprzedaży netto, uzyskanymi ze sprzedaży tych produktów w ciągu kolejnych 36 miesięcy. Nie odpisane po upływie 36 miesięcy koszty wytworzenia zwiększają pozostałe koszty operacyjne.
· Wartość stanu końcowego rzeczowych składników majątku obrotowego, jak również krótkoterminowych papierów wartościowych (przeznaczonych do obrotu), w razie gdy ceny nabycia (zakupu) lub koszty wytworzenia jednakowych lub uznanych za jednakowe ze względu na podobieństwo rodzaju i przeznaczenie składników majątku są różne, wycenia się w zależności od sposobu ustalania wartości ich rozchodu (zużycia, wydania do sprzedaży):
1. według cen przeciętnych, to jest ustalonych w wysokości średniej ważonej cen (kosztów) danego składnika majątku,
· przyjmując, że rozchód składnika majątku wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników majątku, które jednostka najwcześniej nabyła (wytworzyła),
· przyjmując, że rozchód składników majątku wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników majątku, które jednostka najpóźniej nabyła (wytworzyła),
· w drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen (kosztów) tych składników majątkowych, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu lub wytworzenia.
Art. 34. [Zasady wyceny]
1. Jednostki mogą wyceniać na dzień bilansowy:
1) materiały i towary oraz krótkoterminowe papiery wartościowe (przeznaczone do obrotu) - w cenach zakupu,
2) produkty w toku produkcji - w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia lub tylko materiałów bezpośrednich bądź nie wyceniać ich w ogóle, jeżeli nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego jednostki. Zasady, o których mowa w pkt 2, nie mogą być stosowane do produkcji o przewidywanym czasie wykonania dłuższym niż trzy miesiące, przeznaczonej do sprzedaży lub na rzecz inwestycji rozpoczętych jednostki. Nie dotyczy to jednak produkcji rolnej.
2. Składniki rzeczowego majątku obrotowego mogą być w ciągu roku obrotowego ujmowane w cenach przyjętych do ewidencji, skorygowanych o różnice między tymi cenami a rzeczywistymi cenami ich nabycia, zakupu lub kosztami wytworzenia. Nie później niż na dzień bilansowy należy wartość wykazywanych w cenach ewidencyjnych składników rzeczowego majątku obrotowego doprowadzić do poziomu określonego w ust. 1 lub art. 28 ust. 1 pkt 4. Nie dotyczy to produktów gotowych, produkcji w toku i półproduktów, jeżeli do ich ewidencji stosuje się koszty planowe (normatywne), różnice zaś między planowymi a rzeczywistymi kosztami wytworzenia są nieznaczne. Stosowane do wyceny na dzień bilansowy ceny zakupu lub planowe koszty wytworzenia nie mogą być wyższe od cen sprzedaży netto tych składników.
3. Wytworzone przez jednostkę filmy, oprogramowanie użytkowe komputerów, projekty typowe i inne produkty wielokrotnego użytku wycenia się w ciągu kolejnych 36 miesięcy, jakie następują od skierowania tych produktów do sprzedaży, w wysokości nadwyżki kosztów ich wytworzenia nad przychodami według cen sprzedaży netto, uzyskanymi ze sprzedaży tych produktów w ciągu kolejnych 36 miesięcy. Nie odpisane po upływie 36 miesięcy koszty wytworzenia zwiększają pozostałe koszty operacyjne.
4. Wartość stanu końcowego rzeczowych składników majątku obrotowego, jak również krótkoterminowych papierów wartościowych (przeznaczonych do obrotu), w razie gdy ceny nabycia (zakupu) lub koszty wytworzenia jednakowych lub uznanych za jednakowe ze względu na podobieństwo rodzaju i przeznaczenie składników majątku są różne, wycenia się w zależności od sposobu ustalania wartości ich rozchodu (zużycia, wydania do sprzedaży):
1) według cen przeciętnych, to jest ustalonych w wysokości średniej ważonej cen (kosztów) danego składnika majątku,
2) przyjmując, że rozchód składnika majątku wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników majątku, które jednostka najwcześniej nabyła (wytworzyła),
3) przyjmując, że rozchód składników majątku wycenia się kolejno po cenach (kosztach) tych składników majątku, które jednostka najpóźniej nabyła (wytworzyła),
4) w drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen (kosztów) tych składników majątkowych, które dotyczą ściśle określonych przedsięwzięć, niezależnie od daty ich zakupu lub wytworzenia.

Prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów
Termin założenia księgi i zawiadomienia urzędu skarbowego
Nowe rozporządzenie nie wprowadziło żadnych zmian odnośnie terminów zaprowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów oraz zawiadomienia o tym fakcie urzędu skarbowego. Osoby, które prowadziły działalność gospodarczą w roku ubiegłym i wybierają w danym roku podatkowym jako formę prowadzenia księgowości podatkową księgę przychodów i rozchodów, mają obowiązek zaprowadzenia tej księgi na dzień 1 stycznia roku podatkowego. Dotyczy to wszystkich podatników kontynuujących działalność, bez względu na to, czy i w jakiej formie prowadzili ewidencję księgową w latach ubiegłych (a więc również prowadzących księgi handlowe, ryczałtowców, jak i opodatkowanych w formie karty podatkowej, którzy od nowego roku chcą przejść na zasady ogólne). O założeniu księgi należy zawiadomić urząd skarbowy (właściwy ze względu na miejsce zamieszkania) w terminie do 20 stycznia roku podatkowego, w którym podatnik będzie opłacać podatek na zasadach ogólnych. Natomiast osoby rozpoczynające działalność w trakcie roku podatkowego zakładają podatkową księgę przychodów i rozchodów na dzień jej rozpoczęcia. W takim przypadku obowiązuje 7-dniowy termin złożenia stosownego zawiadomienia, liczony od dnia zaprowadzenia księgi.
Istotna zmiana dotyczy zasad zawiadamiania urzędu skarbowego w sytuacji, gdy działalność prowadzona jest w formie spółki cywilnej. W świetle przepisów poprzednio obowiązującego rozporządzenia z dnia 14 grudnia 1995 r. obowiązku tego dopełniał jeden ze wspólników. W przypadku gdy jeden ze wspólników miał miejsce zamieszkania na terenie objętym właściwością miejscową urzędu skarbowego, na którym również znajdowała się siedziba spółki, obowiązek taki ciążył na tym wspólniku. Obecnie, zgodnie z § 10 ust. 3 nowego rozporządzenia, zawiadomienie składają wszyscy wspólnicy w urzędzie skarbowym właściwym według miejsca zamieszkania każdego z nich.
Obowiązek zawiadomienia urzędu skarbowego występuje również w sytuacji, gdy zlecamy prowadzenie księgi biuru rachunkowemu (doradcy podatkowemu). Wówczas, urząd skarbowy, w którym zostało złożone zawiadomienie o prowadzeniu księgi, powinien być - podobnie jak dotychczas - powiadomiony o tym fakcie w terminie 7 dni od zawarcia umowy z biurem, przy czym nie ma żadnych przeciwwskazań, by zawiadomienie to przesłać łącznie z zawiadomieniem o zaprowadzeniu księgi. W zawiadomieniu tym należy wskazać nazwę i adres biura, miejsce (adres) prowadzenia i przechowywania księgi i dowodów związanych z jej prowadzeniem.
Przejście z innych form opodatkowania na zasady ogólne
Podatnicy, którzy w roku ubiegłym byli opodatkowani w formie ryczałtu ewidencjonowanego, a chcą w danym roku przejść na zasady ogólne i prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów, nie powinni zapominać o złożeniu oświadczenia o rezygnacji z opodatkowania w formie ryczałtu (niezależnie od zawiadomienia o zaprowadzeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów).
Termin złożenia tego oświadczenia, podobnie jak zawiadomienia o zaprowadzeniu księgi, upływa 20 stycznia. Obie te informacje można przekazać do właściwego urzędu skarbowego w jednym piśmie.
Podobne zasady obowiązują podatników, którzy w roku ubiegłym opłacali podatek w formie karty podatkowej. Podejmując decyzję o przejściu na zasady ogólne od nowego roku podatkowego, podatnicy ci do 31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy powinni złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się karty. Jeśli dana działalność mogłaby być objęta ryczałtem, należy również złożyć stosowne oświadczenie o zrzeczeniu się opodatkowania w formie ryczałtu wraz z zawiadomieniem o zaprowadzeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Należy zwrócić uwagę, że w przeciwieństwie do podatników opodatkowanych ryczałtem ewidencjonowanym, podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej mogą zmienić zasady opodatkowania i zaprowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów już w trakcie roku podatkowego. Może to nastąpić w sytuacji, gdy po wydaniu przez urząd skarbowy decyzji ustalającej bądź zmieniającej wysokość podatku w formie karty podatkowej, podatnik stwierdzi, że nie odpowiadają mu zaproponowane przez urząd warunki. Wówczas podatnik taki w ciągu 14 dni od doręczenia decyzji ostatecznej ma prawo zrzec się opodatkowania kartą podatkową. Jest on zobowiązany do zaprowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło zrzeczenie się opodatkowania w formie karty. Termin ten obowiązuje również osoby, które otrzymały decyzję urzędu skarbowego, odmawiającą zastosowanie opodatkowania w formie karty podatkowej lub stwierdzającą wygaśnięcie decyzji ustalającej wysokość podatku dochodowego w tej formie. O zaprowadzeniu podatkowej księgi przychodów i rozchodów należy zawiadomić urząd skarbowy w terminie 7 dni.
Może również się zdarzyć, że podatnik opłacający kartę podatkową w trakcie roku podatkowego, utraci prawo do opodatkowania w tej formie (np. z powodu zatrudnienia większej liczby pracowników niż jest przewidziana dla tego typu działalności bądź zmiany rodzaju działalności na nieobjęty kartą podatkową). W takiej sytuacji należy zaprowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów, poczynając od dnia, w którym nastąpiła utrata prawa do karty podatkowej, a następnie w terminie 7 dni powiadomić urząd skarbowy o niespełnieniu warunków do opodatkowania w formie karty i zaprowadzeniu księgi.
Remanent początkowy
Przed dokonaniem pierwszych zapisów w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, dotyczących poniesionych wydatków bądź uzyskanych przychodów, do księgi należy wpisać wartość remanentu początkowego (spisu z natury), sporządzonego na dzień otwarcia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Remanent ten obejmuje wszelkie towary stanowiące własność podatnika (znajdujące się w miejscu prowadzenia działalności, jak i poza zakładem podatnika) oraz towary obce znajdujące się w jego zakładzie. Jeśli na dzień otwarcia księgi nie posiadamy żadnych składników majątku podlegających remanentowi, do księgi wpisuje się stwierdzenie, że remanent początkowy sporządzony na dany dzień wynosi zero. W żadnym przypadku nie można natomiast pominąć remanentu - wartość tego remanentu wpływa bowiem na ustalenie dochodu podlegającego opodatkowaniu. Osoby, które kontynuują działalność gospodarczą i sporządzały remanent końcowy na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok podatkowy, wartość tego remanentu wpisują jako remanent początkowy na dzień 1 stycznia roku podatkowego (obowiązuje tu bowiem zasada, że remanent końcowy jest zarazem remanentem początkowym dla następnego okresu rozliczeniowego). Po dokonaniu wyceny spisu z natury wpisuje się go do księgi według poszczególnych pozycji lub kwotą zbiorczą (po zsumowaniu wartości poszczególnych składników). Jeśli w księdze nie wykazaliśmy szczegółowo wszystkich składników majątku objętych spisem, jesteśmy zobowiązani dołączyć arkusz zawierający szczegółowy spis z natury. Należy go przechowywać łącznie z podatkową księgą przychodów i rozchodów.
Szerzej na temat zasad sporządzania i wyceny spisu z natury piszę w dalszej części „Poradnika”.
Przykład
Pani Izabela Staniek od kwietnia zamierza rozpocząć działalność gospodarczą w zakresie handlu (sklep z artykułami przemysłowymi). W lutym i w marcu dokonała w związku z tym zakupu towarów na kwotę 15 000 zł. W tym czasie nie zarejestrowała jednak jeszcze swojej działalności w urzędzie miasta ani nie zgłosiła jej w urzędzie skarbowym. Czy poniesione przez nią wydatki mogą być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, a jeśli tak, to w jaki sposób podatniczka powinna je ująć w podatkowej księdze przychodów i rozchodów?
Nie ma żadnych przeszkód, by zakup towarów handlowych na potrzeby przyszłej działalności gospodarczej zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów po jej rozpoczęciu. Nie będzie to jednak polegało na bezpośrednim zaliczeniu tych zakupów do kosztów (poprzez zaksięgowanie ich w kol. 10 księgi „Zakupy towarów handlowych i materiałów”), a koszt ten zostanie uwzględniony dopiero przy ustalaniu dochodu za pośrednictwem remanentu. W tym celu przed zaprowadzeniem podatkowej księgi przychodów i rozchodów należy sporządzić spis z natury tych materiałów i wprowadzić jego wartość jedną pozycją do podatkowej księgi przychodów i rozchodów jako remanent początkowy. Remanent ten będzie niezbędnym elementem do ustalenia dochodu z działalności gospodarczej z uwzględnieniem różnic remanentowych.
Sposób dokonywania zapisów w księdze
Obowiązujący od 1 stycznia 2000 r. wzór podatkowej księgi przychodów i rozchodów, określony w załączniku do rozporządzenia, nie uległ żadnym zmianom w porównaniu do wzoru obowiązującego w latach ubiegłych. Nie zmienił się też sposób dokonywania zapisów w poszczególnych kolumnach księgi.
Księga składa się z 17 kolumn. Kolumny od 1 do 6 są przeznaczone do oznaczenia operacji gospodarczej:
- kolumna 1 - do wpisania numeru kolejnego zapisu (tym samym numerem należy oznaczyć dowód księgowy będący podstawą dokonania wpisu do księgi),
- kolumna 2 - do wpisania daty zdarzenia gospodarczego (należy tu wpisać dzień miesiąca wynikający z dokumentu, stanowiącego podstawę dokonywania wpisu, tzn. datę poniesienia wydatku, otrzymania towaru lub uzyskania przychodu albo datę zestawienia sprzedaży),
- kolumna 3 - do wpisania numeru dowodu księgowego będącego podstawą wpisu (jeżeli zapisów dokonuje się na podstawie dziennego zestawienia sprzedaży, należy wpisywać tu numer zestawienia faktur, kolumny tej nie wypełnia się natomiast w przypadku dokonywania zapisów dotyczących przychodów ze sprzedaży bezrachunkowej lub gdy wpisu dokonuje się na podstawie danych wynikających z ewidencji sprzedaży, rejestru kupna-sprzedaży wartości dewizowych, ewidencji pożyczek i zastawionych rzeczy oraz ewidencji prowadzonych dla potrzeb podatku od towarów i usług),
- kolumna 4 i 5 - do wpisania danych kontrahentów (imienia, nazwiska lub nazwy firmy oraz adresu), z którymi zawarte zostały transakcje dotyczące zakupu surowców, materiałów, towarów itp., gdy transakcje te zostały udokumentowane fakturami lub paragonami - kolumn tych nie wypełnia się w przypadkach wymienionych w punkcie poprzedzającym, a także gdy zapisów dokonuje się na podstawie dziennych i miesięcznych zestawień sprzedaży oraz raportów z kasy fiskalnej,
- kolumna 6 - do zwięzłego opisu zdarzenia gospodarczego (np. „zakup blachy”, „wypłata wynagrodzeń za okres ...”, „dotacja” itp.).
Kolumny 7-9 służą do ewidencjonowania przychodów ze sprzedaży towarów handlowych, wyrobów i usług oraz pozostałych przychodów w rozumieniu art. 14 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Kolumny 10 i 11 są przeznaczone do ewidencjonowania zakupu towarów handlowych i materiałów oraz kosztów ubocznych zakupu, czyli wszystkich kosztów związanych z zakupem towarów, poniesionych do chwili złożenia towaru lub materiału w magazynie (np. koszty transportu, ubezpieczenia w drodze, załadunku i rozładunku).
W kolumnach 12-15 dokonuje się zapisu wydatków stanowiących koszty uzyskania przychodu, w tym kosztów reprezentacji i reklamy objętych limitem 0,25% przychodu (kolumna 12), kosztów wynagrodzenia w gotowce i w naturze (kolumna 13) oraz pozostałych wydatków (kolumna 14). Kolumna 15 służy do zsumowania zapisów pozostałych kolumn kosztowych.
Kolumny 16 i 17 są kolumnami „wolnymi”, w których podatnik może wpisywać uwagi odnoszące się do zapisów z pozostałych kolumn księgi. Poza tym w kolumnie 16 można wpisywać wydatki odnoszące się do przychodów miesiąca lub roku następnego (lat następnych), a w kolumnie 17 - pobrane zaliczki i obrót opakowaniami zwrotnymi.
Zapisy w podatkowej księdze przychodów i rozchodów powinny być dokonywane w języku polskim i w walucie polskiej. Jest to zasada bezwzględnie obowiązująca, a rozporządzenie nie przewiduje od niej żadnych wyjątków. Ponadto zapisy te powinny być sporządzone w sposób staranny, czytelny i trwały, na podstawie prawidłowych i rzetelnych dowodów. W razie stwierdzenia jakichkolwiek błędów w zapisach poprawia się je przez:
- skreślenie dotychczasowej treści i wpisanie nowej, z zachowaniem czytelności błędnego zapisu, oraz podpisanie poprawki i umieszczenie daty jej dokonania lub
- wprowadzenie do księgi nie wpisanych dowodów lub dowodów zawierających korekty błędnych zapisów.
Zapisy zmniejszające przychody lub koszty mogą być w tym przypadku dokonywane ze znakiem minus (-) bądź kolorem czerwonym.
Miesięczne podsumowanie księgi
Zgodnie z ust. 19 objaśnień do wzoru księgi po zakończeniu miesiąca, tzn. po dokonaniu ostatniego wpisu w danym miesiącu, należy podkreślić dokonane wpisy i podsumować kolumny od 7 do 15 księgi. Dane wynikające z podsumowania zapisów miesięcznych również trzeba podkreślić. Podatnik może ponadto dokonać podsumowania zapisów miesięcznych w sposób narastający. Wówczas pod podsumowaniem danego miesiąca wpisuje się w poszczególnych kolumnach sumy od początku roku do miesiąca poprzedzającego dany miesiąc (np. pod podsumowaniem miesiąca czerwca sumy poszczególnych kolumn księgi za styczeń-maj), a w kolejnej pozycji sumę od początku roku. Taki sposób sporządzenia podsumowania miesięcznego umożliwia od razu ustalenie dochodu dla potrzeb wyliczenia miesięcznej zaliczki na podatek dochodowy. Dochód ten, co do zasady, jest różnicą pomiędzy przychodem wynikającym z księgi a kosztami jego uzyskania. Jednak w określonych przypadkach, przy ustalaniu dochodu będącego podstawą wyliczenia miesięcznej zaliczki, należy wziąć pod uwagę również różnice remanentowe.
Prowadzenie księgi przy użyciu technik informatycznych
Nowe rozporządzenie uściśla obowiązki podatników prowadzących podatkowe księgi przychodów i rozchodów przy użyciu komputera (technik informatycznych). Obecnie nie muszą już oni zakładać księgi w formie papierowej. Wystarczy, że na koniec każdego miesiąca, w czasie zapewniającym prawidłowe i terminowe rozliczenie z budżetem, lecz nie później niż do 20 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni sporządzą wydruk zapisów dokonanych za dany miesiąc, zgodny ze wzorem księgi określonym w załączniku do rozporządzenia. Jeśli program komputerowy nie zapewnia wydrukowania księgi według wzoru, należy założyć księgę w tradycyjnej formie (na papierze) i raz w miesiącu dokonywać w niej zapisów na podstawie wydruku komputerowego, zawierającego podsumowanie zapisów za dany miesiąc (sumy miesięczne wynikające z tego wydruku należy po prostu wpisać do odpowiednich kolumn księgi).
Pamiętaj, że
Obowiązek prowadzenia księgi na papierze dotyczy obecnie tylko tych podatników, którzy posługują się programem nie zapewniającym wydruku zgodnego z urzędowym wzorem księgi. Pozostali podatnicy mają jedynie obowiązek sporządzenia wydruku na koniec miesiąca, bez konieczności wpisania danych do księgi prowadzonej na papierze w formie zbroszurowanej.
Nie uległy zmianom warunki uznania księgi prowadzonej przy użyciu technik informatycznych za prawidłową. Aby spełnić te warunki, konieczne jest:
- określenie na piśmie szczegółowej instrukcji obsługi programu komputerowego, wykorzystywanego do prowadzenia ksiąg,
stosowanie programu komputerowego zapewniającego bezzwłoczny wgląd w treść dokonywanych zapisów oraz wydrukowanie wszystkich danych w porządku chronologicznym, zgodnie ze wzorem księgi,
przechowywanie zapisanych danych na magnetycznych nośnikach informacji, do czasu wydruku zawartych na nich danych, w sposób chroniący przed zatarciem lub zniekształceniem tych danych albo naruszeniem ustalonych zasad ich przetwarzania.
Prawidłowość i rzetelność podatkowej księgi przychodów i rozchodów
Zgodnie z § 11 ust. 1 rozporządzenia w sprawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów podatnik jest obowiązany prowadzić księgę rzetelnie i w sposób niewadliwy. Nowe rozporządzenie nie wprowadziło żadnych zmian w zakresie warunków uznania księgi za rzetelną i niewadliwą, a więc podstawowych przesłanek do przyjęcia jej za dowód w postępowaniu podatkowym. Obecne definicje rzetelności i niewadliwości są powieleniem definicji obowiązujących w latach poprzednich. Dokonano w nich jedynie drobnych korekt redakcyjnych, polegających na wyeliminowaniu określeń „prawidłowa pod względem materialnym” oraz „prawidłowa pod względem formalnym”. Zgodnie z § 11 ust. 2 nowego rozporządzenia niewadliwą jest księga prowadzona zgodnie z przepisami rozporządzenia i objaśnieniami do wzoru księgi, natomiast rzetelną jest księga prowadzona zgodnie ze stanem rzeczywistym. W nowym rozporządzeniu powtórzono również sytuacje, które pomimo uchybienia postanowieniom § 11 ust. 2 nie są traktowane jako powód do odrzucenia księgi jako dowodu w postępowaniu podatkowym. I tak zgodnie z treścią § 11 ust. 4 księgę uznaje się za rzetelną również, gdy:
- niewpisane lub błędnie wpisane kwoty przychodu nie przekraczają łącznie 0,5% przychodu wykazanego w księdze za dany rok podatkowy lub przychodu wykazanego w roku podatkowym do dnia, w którym urząd skarbowy albo organ kontroli skarbowej stwierdził te błędy lub
- brak właściwych zapisów jest związany z nieszczęśliwym wypadkiem bądź zdarzeniem losowym, które uniemożliwiło podatnikowi prowadzenie księgi albo
- błędy spowodowały podwyższenie kwoty podstawy opodatkowania, z wyjątkiem błędów polegających na niewykazaniu lub zaniżeniu kosztów zakupu materiałów podstawowych, towarów handlowych oraz kosztów robocizny lub
- podatnik uzupełnił zapisy lub dokonał korekty błędnych zapisów w księdze przed rozpoczęciem kontroli przez urząd skarbowy bądź przez organ kontroli skarbowej albo
- błędne zapisy są skutkiem oczywistej omyłki, a podatnik posiada dowody księgowe odpowiadające warunkom, o których mowa w § 12 ust. 3.
Na mocy § 11 ust. 5 rozporządzenia postanowienia te stosuje się odpowiednio w przypadku, gdy podatnik nie wpisał bądź wpisał błędnie (zaniżył lub zawyżył) koszty uzyskania przychodu.
Prawidłowo i rzetelnie prowadzona księga przychodów i rozchodów stanowi najważniejszy dowód w postępowaniu podatkowym - korzysta bowiem z domniemania prawdziwości. Oznacza to, że w przypadku zakwestionowania przez organ podatkowy faktów wynikających z zapisów w księdze, organ ten musi udowodnić swoją rację (a zatem ciężar dowodu zostaje zdjęty z podatnika, który nie musi udowadniać prawdziwości zdarzeń zaewidencjonowanych w księdze).
W świetle art. 193 § 5 i 6 Ordynacji podatkowej księga prowadzona nierzetelnie i wadliwie (jeśli wadliwość jest istotna dla sprawy) nie może być przez organ podatkowy uznana za dowód w postępowaniu podatkowym.
W takiej sytuacji organ podatkowy ma prawo do określenia przychodów i kosztów, a w konsekwencji podstawy opodatkowania w drodze oszacowania (art. 23 § 1 Ordynacji podatkowej).
Nierzetelne prowadzenie księgi jest przestępstwem skarbowym, określonym w art. 61 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. nr 83 poz. 930), zagrożonym grzywną w wysokości do 240 stawek dziennych (stawkę dzienną ustala sąd, biorąc pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe, z tym że nie może być ona niższa od jednej trzydziestej najniższego wynagrodzenia ani przekraczać jego czterystukrotności). W przypadku mniejszej wagi czynu nierzetelność jest kwalifikowana jako wykroczenie skarbowe (art. 61 § 2 kodeksu karnego skarbowego), zagrożone karą grzywny w wysokości od jednej dziesiątej do dwudziestokrotności najniższego wynagrodzenia. Wykroczeniem skarbowym jest również wadliwe prowadzenie księgi (art. 61 § 3 kodeksu karnego skarbowego).
Miejsce i termin przechowywania księgi
Podatkowa księga przychodów i rozchodów oraz dowody księgowe, na podstawie których są dokonywane zapisy w księdze, musi znajdować się na stałe w miejscu wykonywania działalności lub miejscu wskazanym przez podatnika jako jego siedziba. U podatników prowadzących działalność w zakresie handlu obnośnego i obwoźnego księga musi znajdować się w miejscu wykonywania działalności. Jeżeli jednak obok księgi prowadzona jest również ewidencja sprzedaży, wystarczy, gdy w miejscu wykonywania działalności znajduje się ta ewidencja. W przypadku prowadzenia przedsiębiorstwa wielozakładowego księgi muszą znajdować się w każdym zakładzie. Podatnik może jednak prowadzić tylko jedną księgę w miejscu wskazanym jako jego siedziba, pod warunkiem że w poszczególnych zakładach jest prowadzona ewidencja sprzedaży (w razie wykonywania działalności kantorowej bądź prowadzenia lombardu - również ewidencja kupna i sprzedaży wartości dewizowych lub ewidencja pożyczek i zastawionych rzeczy).
Jeżeli prowadzenie księgi zostało zlecone biuru rachunkowemu, księga ta powinna być przechowywana w miejscu wskazanym przez podatnika. Może to być siedziba biura lub inne wskazane miejsce.
Warto zwrócić uwagę, że w nowym rozporządzeniu nie ma odpowiednika przepisu § 8 ust. 6 poprzednio obowiązującej regulacji, określającego termin przechowywania księgi i dokumentów, na podstawie których dokonano księgowań. Przepis ten stanowił, że podatnik jest obowiązany przechowywać przez okres pięciu lat księgę wraz z dowodami stanowiącymi podstawę księgowania i wszystkimi dokumentami wystawionymi w ramach istniejącego w przedsiębiorstwie systemu kontroli wewnętrznej, licząc od końca roku podatkowego, którego dotyczą. To, że zapis ten zniknął z rozporządzenia, nie oznacza, że obecnie podatnicy w ogóle nie są zobowiązani do przechowywania księgi i związanych z nią dokumentów. Odpowiednie postanowienia w tym zakresie zostały bowiem zawarte w Ordynacji podatkowej. Zgodnie z art. 86 § 1 tej ustawy podatnicy obowiązani do prowadzenia ksiąg podatkowych powinni przechowywać księgi i związane z tym dokumenty przez 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym księgi były prowadzone. A zatem obowiązki podatników w tym zakresie pozostały bez zmian.

Sprawozdanie finansowe to obowiązek kończący rok obrotowy. Ustawa o rachunkowości z 29.09.1994 r. (Dz. U. 94, nr 121, poz. 591 ze zm.)
w rozdziale 5 określa zasady sporządzania sprawozdania finansowego na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych. Sprawozdanie składa się z bilansu, rachunku zysku i strat oraz informacji dodatkowej (art. 45 cyt. ust.):
„2. Sprawozdanie finansowe składa się z:
1) bilansu,
2) rachunku zysków i strat,
3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.”
Ad. 1
Jest najważniejszą częścią informującą o osiągniętych efektach ekonomiczno- finansowych przez jednostkę za określony rok obrotowy. Dostarcza informacji służących ocenie dokonanych działań przez jednostkę oraz podejmowaniu decyzji dotyczących jej przyszłych zadań. Bilans stanowi wartościowe zestawienie aktywów i pasywów sporządzone na określony dzień bilansowy i w określonej formie.
Bilans ma formę dwustronnego zestawienia:
- po stronie lewej wyszczególnia się zasoby majątkowe, czyli aktywa,
- po stronie prawej źródła finansowania, czyli pasywa.
Bilans sporządzany jest zgodnie z ujednoliconą formą wynikającą z ustawy
o rachunkowości. Powinien on spełniać wymogi formalne, czyli zawierać określenie:
- podmiotu sporządzającego bilans,
- momentu bilansowego,
- wyszczególnienie przewidzianych pozycji, grup i ich wartości,
- podpisy osób odpowiedzialnych za rzetelne i prawidłowe sporządzenie bilansu,
- datę sporządzenia bilansu.
Bilans jest sporządzony na konkretny dzień zwany dniem bilansowym, na postawie ewidencji księgowej wszystkich operacji gospodarczych zaistniałych w danym roku obrotowym. Dane te, zebrane w formie zestawienia obrotów
i sald, stanowią bezpośrednią podstawę sporządzenia bilansu. Poszczególne składniki aktywów i pasywów wykazuje się w bilansie według rzeczywistego stanu na ostatni dzień roku obrotowego, zgodnie ze stanem ewidencyjnym i po uzgodnieniu z wynikami przeprowadzonej inwentaryzacji. Każdy prawidłowo sporządzony bilans musi spełniać podstawowe równanie:
AKTYWA + PASYWA
Aktywa trwałe + Aktywa obrotowe = kapitały (fundusze) własne
+ zobowiązania.
Ad. 2
Rachunek zysków i strat stanowi syntetyczne zestawienie elementów składających się na wynik finansowy jednostki za bieżący i poprzedni rok obrotowy. Wykazuje się w nim oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego w układzie pionowym, w którym przychody korygowane są o odpowiednie pozycje kosztów i strat.
Zestawienie to obrazuje nam wgląd w działalność firmy i jej skuteczność poprzez dostarczenie opisu zmian w przychodach i kosztach.
Rachunek zysków i strat jest w istocie rozwinięciem bilansu, pokazuje bowiem elementy kształtujące wynik finansowy ujęty w bilansie.
Ustawa o rachunkowości pozwala na sporządzenie jednego z dwóch wariantów rachunku zysków i strat:
a) wariantu kalkulacyjnego,
b) wariantu porównawczego.
Ad. 3
Informacja dodatkowa obejmuje: wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia. Są to sprawozdania opisowe, uzupełniające do bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienie zmian
w kapitałach oraz rachunku z przepływów pieniężnych. Powinna ona zawierać również sprawozdanie z działalności gospodarczej jednostki, które uzupełnia sprawozdanie finansowe i zawiera istotne informacje o stanie majątku i sytuacji finansowej jednostki w tym ocenę uzyskanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń.
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości mówią o sprawozdaniu finansowym jednostki jako o zestawieniu liczbowym charakteryzującym sytuację majątkową i finansową jednostki prowadzącej rachunkowość według stanu na określony dzień oraz efekty jej działalności z uwzględnieniem elementów składających się na osiągnięty wynik finansowy.
Sprawozdawczość finansowa jest sporządzana na podstawie danych z ewidencji księgowej. Sprawozdania zawierają zbiorcze informacje o:
- stanie składników majątkowych i źródłach finansowania majątku firmy, czyli
bilans,
- wysokości uzyskiwanych przychodów oraz ponoszonych kosztów - rachunek
zysków i strat,
- źródła i wysokość środków pieniężnych jednostki oraz kierunkach ich
wykorzystania - sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych.
Przy opracowaniu sprawozdań finansowych bardzo istotna jest ich prezentacja według obowiązujących wzorów bilansu i rachunku zysków i strat, które podane są w załącznikach do ustawy o rachunkowości (zał. 1).
Sprawozdanie finansowe powinna cechować:
• rzetelność,
• kompletność,
• przejrzystość,
• jednolitość,
• terminowość,
• sprawdzalność,
• ciągłość.
W zależności od tego, na czyje potrzeby sprawozdania są sporządzane, wyróżnia się:
- sprawozdawczość wewnętrzną - która służy potrzebom kierownictwa
jednostki,
- sprawozdawczość zewnętrzną - np. dla urzędów skarbowych, urzędów
statystycznych, banków, kontrahentów itp.
Sprawozdania mogą być sporządzane: na bieżąco, czyli w ciągu podstawowego okresu sprawozdawczego, okresowo, tj. w okresie nie krótszym niż miesiąc (np. miesięczne, kwartalne, roczne), sporadyczne (np. dla celów kontrolnych).
Roczne sprawozdanie finansowe jednostek podlega zatwierdzeniu nie później niż 6 miesięcy od dnia bilansowego. Organami zatwierdzającymi są:
1. w spółkach akcyjnych i komandytowo - akcyjnych walne zgromadzenie,
2. w spółkach z o. o. - zgromadzenie wspólników,
3. w przedsiębiorstwach państwowych - rada pracownicza lub organ założycielski,
4. w spółdzielniach - walne zgromadzenie członków spółdzielni,
5. w spółkach obrotowych - wspólnicy,
6. w innych jednostkach - organ zatwierdzający określony w statucie jednostki.
Zatwierdzone sprawozdanie finansowe może mieć formę uchwały właściwego organu jednostki lub potwierdzenia wspólników.
W przypadku gdy sprawozdanie finansowe podlega obowiązkowemu badaniu przez biegłego rewidenta, jego zatwierdzenie musi być poprzedzone opinią biegłego rewidenta oraz raportu. Opinia i raport informują, czy sprawozdanie finansowe rzetelnie i jasno przedstawia sytuację finansową
i majątkową wynik finansowy oraz rentowność jednostki, która była badana.
Kierownik badanej jednostki jest zobowiązany do udostępnieniu biegłemu rewidentowi sprawozdań, ksiąg rachunkowych i wszelkich dokumentów będących podstawą dokonywanych księgowań i takich, które mogą mieć wpływ na ocenę biegłego rewidenta o sytuacji finansowej i majątkowej badanej jednostki.
Sprawozdanie finansowe wraz opinią i raportem biegłego rewidenta jest udostępniane wspólnikom czy też akcjonariuszom poprzez złożenie tych dokumentów w sądzie lub innym organie prowadzącym rejestr jednostek gospodarczych w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia.
Ponadto jednostki, których sprawozdania finansowe badają biegli rewidenci mają obowiązek ogłaszania ich w „Monitorze Polskim B” a spółdzielnie
w „Monitorze Spółdzielczym”.
ZAŁ.1
Załącznik nr 1
BILANS JEDNOSTEK, Z WYŁĄCZENIEM BANKÓW I UBEZPIECZYCIELI
Aktywa
A. Majątek trwały
I. Wartości niematerialne i prawne
1. Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej
2. Koszty prac rozwojowych
3. Wartość firmy
4. Inne wartości niematerialne i prawne
5. Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych
II. Rzeczowy majątek trwały
1. Grunty własne
2. Budynki i budowle
3. Urządzenia techniczne i maszyny
4. Środki transportu
5. Pozostałe środki trwałe
6. Inwestycje rozpoczęte
7. Zaliczki na poczet inwestycji
III. Finansowy majątek trwały
1. Udziały i akcje
2. Papiery wartościowe
3. Udzielone pożyczki długoterminowe
4. Inne składniki finansowego majątku trwałego
IV. Należności długoterminowe
________________________________________
B. Majątek obrotowy
I. Zapasy
1. Materiały
2. Półprodukty i produkty w toku
3. Produkty gotowe
4. Towary
5. Zaliczki na poczet dostaw
II. Należności i roszczenia
1. Należności z tytułu dostaw i usług
2. Należności z tytułu podatków, dotacji i ubezpieczeń społecznych
3. Należności wewnątrzzakładowe
4. Pozostałe należności
5. Należności dochodzone na drodze sądowej
III. Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu
1. Udziały lub akcje własne do zbycia
2. Inne papiery wartościowe
IV. Środki pieniężne
1. Środki pieniężne w kasie
2. Środki pieniężne w banku
3. Inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.)
________________________________________
C. Rozliczenia między okresowe
1. Czynne rozliczenia między okresowe kosztów
2. Inne rozliczenia między okresowe
Suma aktywów
Pasywa
A. Kapitał (fundusz) własny
I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (wielkość ujemna)
III. Kapitał (fundusz) zapasowy
1. Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
2. Tworzony ustawowo
3. Tworzony zgodnie ze statutem lub umową
4. Z dopłat wspólników
5. Inny
IV. Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny
V. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
VI. Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych
1. Zysk (wielkość dodatnia)
2. Strata (wielkość ujemna)
VII. Wynik finansowy netto roku obrotowego
1. Zysk netto (wielkość dodatnia)
2. Strata netto (wielkość ujemna)
3. Odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego
________________________________________
B. Rezerwy
1. Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych
2. Pozostałe rezerwy
________________________________________
C. Zobowiązania długoterminowe
1. Długoterminowe pożyczki, obligacje i inne papiery wartościowe
2. Długoterminowe kredyty bankowe
3. Pozostałe zobowiązania długoterminowe
________________________________________
D. Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne
I. Zobowiązania krótkoterminowe
1. Pożyczki, obligacje i papiery wartościowe
2. Kredyty bankowe
3. Zaliczki otrzymane na poczet dostaw
4. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług
5. Zobowiązania wekslowe
6. Zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych
7. Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń
8. Zobowiązania wewnątrzzakładowe
9. Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe
II. Fundusze specjalne
________________________________________
E. Rozliczenia między okresowe i przychody przyszłych okresów
1. Bierne rozliczenia między okresowe kosztów
2. Przychody przyszłych okresów
Suma pasywów
________________________________________
Załącznik nr 2
BILANS BANKU
Aktywa
I. Kasa, środki w Banku Centralnym
1. A vista
2. Rezerwa obowiązkowa
3. Inne środki
II. Dłużne papiery wartościowe uprawnione do redyskontowania w Banku Centralnym
III. Należności od innych instytucji finansowych
1. A vista
2. Terminowe
IV. Należności od klientów i sektora budżetowego
V. Dłużne papiery wartościowe
1. Emitentów państwowych
2. Innych emitentów (w tym odkupione, własne)
VI. Akcje, udziały i inne papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu
VII. Akcje i udziały w jednostkach zależnych
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
VIII. Akcje i udziały w jednostkach stowarzyszonych
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
IX. Akcje i udziały w innych jednostkach o stałej kwocie dochodu
1. W instytucjach finansowych
2. W pozostałych jednostkach
X. Wartości niematerialne i prawne
1. Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej
2. Wartość firmy
3. Inne wartości niematerialne i prawne
4. Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych
XI. Rzeczowy majątek trwały
1. Nieruchomości
2. Pozostałe środki trwałe
3. Inwestycje rozpoczęte
4. Zaliczki na poczet inwestycji
XII. Akcje własne i udziały do zbycia
XIII. Inne aktywa
1.Przyjęte aktywa - do zbycia
2.Pozostałe
XIV. Rozliczenia międzyokresowe
Suma aktywów
Pasywa
I. Zobowiązania wobec Banku Centralnego
II. Zobowiązania wobec instytucji finansowych
1. A vista
2. Terminowe
III. Zobowiązania wobec klientów i sektora budżetowego
1.Lokaty oszczędnościowe:
a) a vista,
b) terminowe
2.Pozostałe:
a) a vista,
b) terminowe
IV. Zobowiązania z tytułu papierów wartościowych
1.Własnych obligacji
2.Pozostałe
V. Fundusze specjalne i inne pasywa
1.Fundusze specjalne
2.Inne pasywa
VI. Rozliczenia między okresowe i przychody przyszłych okresów
1.Rozliczenia między okresowe
2.Przychody przyszłych okresów
VII. Rezerwy
1.Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych
2.Pozostałe rezerwy
VIII. Zobowiązania podporządkowane
IX. Kapitał (fundusz) podstawowy
X. Zadeklarowane, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (wielkość ujemna)
XI. Kapitał (fundusz) zapasowy
1.Ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej
2.Tworzony ustawowo
3.Tworzony zgodnie ze statutem
4.Inny
XII. Kapitał (fundusz) rezerwowy
1.Z aktualizacji wyceny
2.Na ogólne ryzyko bankowe
3.Pozostałe
XIII. Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych
1.Zysk (wielkość dodatnia)
2.Strata (wielkość ujemna)
XIV. Wynik finansowy netto roku obrotowego
1.Zysk netto (wielkość dodatnia)
2.Strata netto (wielkość ujemna)
Suma pasywów
Pozycje pozabilansowe
I. Zobowiązania warunkowe z tytułu:
1.Weksli akceptowanych i indosowanych, czeków, akredytyw itp.
2.Udzielonych gwarancji i poręczeń
3.Pozostałe
II. Zobowiązania wynikające z tytułu operacji kupna/sprzedaży z klauzulą odkupu
III. Ryzyko kredytowe wywołane nieodwołalnymi zobowiązaniami.
________________________________________
Załącznik nr 3
BILANS UBEZPIECZYCIELI
Aktywa
A. Wartości niematerialne i prawne
1. Koszty organizacji poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej
2. Wartość firmy
3. Inne wartości niematerialne i prawne
4. Zaliczki na poczet wartości niematerialnych i prawnych
________________________________________
B. Lokaty
I. Nieruchomości
1. Grunty własne
2. Budynki i budowle
3. Inwestycje budowlane i zaliczki na poczet tych inwestycji
II. Lokaty w jednostkach zależnych i stowarzyszonych
1. Akcje i udziały w jednostkach zależnych i stowarzyszonych
2. Pożyczki dla jednostek zależnych i stowarzyszonych oraz dłużne papiery wartościowe emitowane przez te jednostki
3. Pozostałe udziały i akcje
4. Pożyczki dla jednostek, w których ubezpieczyciel posiada udziały i akcje oraz dłużne papiery wartościowe tych jednostek
III. Inne lokaty finansowe
1. Akcje, udziały, inne papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych
2. Dłużne papiery wartościowe i inne papiery wartościowe o stałej kwocie dochodu
3. Udziały we wspólnych przedsięwzięciach lokacyjnych
4. Pożyczki hipoteczne
5. Pozostałe pożyczki
6. Lokaty terminowe w instytucjach finansowych
7. Pozostałe lokaty
IV. Należności depozytowe od cedentów
________________________________________
C. Lokaty funduszów ubezpieczeń na życie na rachunek i ryzyko ubezpieczającego
________________________________________
D. Należności i roszczenia
I. Należności z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich
1. Należności od ubezpieczających
2. Należności od pośredników ubezpieczeniowych
3. Inne należności
II. Należności z tytułu reasekuracji
III. Inne należności i roszczenia
1. Należności od budżetu
2. Pozostałe należności i roszczenia
________________________________________
E. Inne składniki majątku
I. Rzeczowe składniki majątku
1. Urządzenia techniczne, maszyny, środki transportu i pozostałe środki trwałe
2. Pozostałe inwestycje
3. Zaliczki na poczet tych inwestycji
4. Zapasy
II. Środki pieniężne
1. Środki pieniężne w kasie
2. Środki pieniężne w banku
3. Inne środki pieniężne (weksle, czeki obce itp.)
III. Akcje własne do zbycia
IV. Pozostałe składniki majątku
F. Rozliczenia między okresowe czynne
I. Zarachowane odsetki i czynsze
II. Inne rozliczenia między okresowe
Suma aktywów
Pasywa
A. Kapitały własne
I. Kapitał podstawowy
II. Należne, lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego (wielkość ujemna)
III. Kapitał zapasowy
1. Ze sprzedaży akcji powyżej wartości nominalnej
2. Pozostały
IV. Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny
V. Kapitał rezerwowy pozostały
VI. Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych
1. Zysk netto (wielkość dodatnia)
2. Strata netto (wielkość ujemna)
VII. Wynik finansowy netto roku obrotowego
1. Zysk netto (wielkość dodatnia)
2. Strata netto (wielkość ujemna)
________________________________________
B. Zobowiązania podporządkowane
________________________________________
C. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
I. Rezerwa składek i rezerwa na pokrycie ryzyka niewygasłego
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
II. Rezerwa ubezpieczeń na życie
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
III. Rezerwy na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
IV. Rezerwy na premie i rabaty dla ubezpieczonych
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
V. Rezerwy na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
VI. Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
________________________________________
D. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe dla ubezpieczeń na życie, jeżeli ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający
1. Rezerwy brutto
2. Udział reasekuratorów
________________________________________
E. Pozostałe rezerwy
1. Rezerwy na podatek dochodowy od osób prawnych
2. Inne rezerwy
________________________________________
F. Zobowiązania depozytowe wobec reasekuratorów
________________________________________
G. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne
I. Zobowiązania z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich
1. Zobowiązania wobec ubezpieczających
2. Zobowiązania wobec pośredników ubezpieczeniowych
3. Inne zobowiązania z tytułu ubezpieczeń
II. Zobowiązania z tytułu reasekuracji
III. Zobowiązania z tytułu własnych obligacji
IV. Zobowiązania wobec instytucji finansowych
V. Inne zobowiązania
1. Zobowiązania wobec budżetu
2. Pozostałe zobowiązania
VI. Fundusze specjalne
________________________________________
H. Rozliczenia między okresowe bierne i przychody przyszłych okresów
1. Rozliczenia między okresowe bierne
2. Przychody przyszłych okresów
Suma pasywów
________________________________________
Załącznik nr 4
RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT JEDNOSTEK, Z WYŁĄCZENIEM BANKÓW I UBEZPIECZYCIELI
Uwaga do załącznika nr 4
Rachunek zysków i strat może być przedstawiony w postaci porównawczej (wersja 1 lub 2) lub kalkulacyjnej (wersja 1 lub 2), zależnie od wyboru dokonanego przez jednostkę.
________________________________________
Załącznik nr 4/1
WARIANT PORÓWNAWCZY
(wersja 1)
Koszty i straty
A. Koszty działalności operacyjnej
I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty
V. Wynagrodzenia
VI. Świadczenia na rzecz pracowników
VII. Amortyzacja
VIII. Pozostałe
B. Zysk ze sprzedaży
C. Pozostałe koszty operacyjne
I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego
II. Pozostałe koszty operacyjne
D. Zysk na działalności operacyjnej
E. Koszty finansowe
I. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych
II. Odsetki do zapłacenia - w tym dla jednostek zależnych i stowarzyszonych
III. Pozostałe
F. Zysk brutto na działalności gospodarczej
G. Straty nadzwyczajne
H. Zysk brutto
I. Obowiązkowe obciążenie wyniku finansowego
I. Podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych
II. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
J. Zysk netto
Przychody i zyski
A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi
I. Przychód ze sprzedaży produktów
II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)
III. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałów
IV. Koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki
B. Strata ze sprzedaży
C. Pozostałe przychody operacyjne
I. Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego
II. Dotacje
III. Pozostałe przychody operacyjne
D. Strata na działalności operacyjnej
E. Przychody finansowe
I. Dywidendy z tytułu udziałów - w tym od jednostek zależnych i stowarzyszonych
II. Odsetki uzyskane
III. Pozostałe
F. Strata brutto na działalności gospodarczej
G. Zyski nadzwyczajne
H. Strata brutto
I. Strata netto
________________________________________
Załącznik nr 4/2
WARIANT PORÓWNAWCZY
(wersja 2)
A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi
I. Przychód ze sprzedaży produktów
II. Zmiana stanu produktów (zwiększenie - wartość dodatnia, zmniejszenie - wartość ujemna)
III. Przychód ze sprzedaży towarów i materiałów
IV. Koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby jednostki
B. Koszty działalności operacyjnej
I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
II. Zużycie materiałów i energii
III. Usługi obce
IV. Podatki i opłaty
V. Wynagrodzenia
VI. Świadczenia na rzecz pracowników
VII. Amortyzacja
VIII. Pozostałe
C. Zysk/Strata ze sprzedaży (A-B)
D. Pozostałe przychody operacyjne
I. Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego
II. Dotacje
III. Pozostałe przychody operacyjne
E. Pozostałe koszty operacyjne
I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego
II. Pozostałe koszty operacyjne
F. Zysk/Strata na działalności operacyjnej (C+D-E)
G. Przychody finansowe
I. Dywidendy z tytułu udziałów - w tym od jednostek zależnych i stowarzyszonych
II. Odsetki uzyskane
III. Pozostałe
H. Koszty finansowe
I. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych
II. Odsetki do zapłacenia - w tym dla jednostek zależnych i stowarzyszonych
III. Pozostałe
I. Zysk/Strata brutto na działalności gospodarczej (F+G-H)
J. Zyski nadzwyczajne
K. Straty nadzwyczajne
L. Zysk/Strata brutto (I+J-K)
M. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
I. Podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych
II. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
N. Zysk/Strata netto (L-M)
________________________________________
Załącznik nr 4/3
WARIANT KALKULACYJNY
(wersja 1)
Koszty i straty
A. Koszty sprzedanych towarów i produktów
I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
II. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
III. Koszty sprzedaży
IV. Koszty ogólnego zarządu
B. Zysk ze sprzedaży
C. Pozostałe koszty operacyjne
I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego
II. Pozostałe koszty operacyjne
D. Zysk na działalności operacyjnej
E. Koszty finansowe
I. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych
II. Odsetki do zapłacenia - w tym dla jednostek zależnych i stowarzyszonych
III. Pozostałe
F. Zysk brutto na działalności gospodarczej
G. Straty nadzwyczajne
H. Zysk brutto
I. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
I. Podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych
II. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
J. Zysk netto
Przychody i zyski
A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi
I. Przychody ze sprzedaży produktów
II. Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów
B. Strata ze sprzedaży
C. Pozostałe przychody operacyjne
I. Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego
II. Dotacje
III. Pozostałe przychody operacyjne
D. Strata na działalności operacyjnej
E. Przychody finansowe
I. Dywidendy z tytułu udziałów - w tym od jednostek zależnych i stowarzyszonych
II. Odsetki uzyskane
III. Pozostałe
F. Strata brutto na działalności gospodarczej
G. Zyski nadzwyczajne
H. Strata brutto
I. Strata netto
________________________________________
Załącznik nr 4/4
WARIANT KALKULACYJNY
(wersja 2)
A. Przychody ze sprzedaży towarów i produktów
I. Przychody ze sprzedaży towarów i materiałów
II. Przychody ze sprzedaży produktów
B. Koszty sprzedanych towarów i produktów
I. Wartość sprzedanych towarów i materiałów
II. Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
C. Zysk/Strata brutto na sprzedaży (A-B)
D. Koszty sprzedaży
E. Koszty ogólnego zarządu
F. Zysk/Strata na sprzedaży (C-D-E)
G. Pozostałe przychody operacyjne
I. Przychody ze sprzedaży składników majątku trwałego
II. Dotacje
III. Pozostałe przychody operacyjne
H. Pozostałe koszty operacyjne
I. Wartość sprzedanych składników majątku trwałego
II. Pozostałe koszty operacyjne
I. Zysk/Strata na działalności operacyjnej (F+G-H)
J. Przychody finansowe
I. Dywidendy z tytułu udziałów - w tym od jednostek zależnych i stowarzyszonych
II. Odsetki uzyskane
III. Pozostałe
K. Koszty finansowe
I. Odpisy aktualizujące wartość finansowego majątku trwałego oraz krótkoterminowych papierów wartościowych
II. Odsetki do zapłacenia - w tym dla jednostek zależnych i stowarzyszonych
III. Pozostałe
L. Zysk/Strata brutto na działalności gospodarczej (I+J-K)
M. Zyski nadzwyczajne
N. Straty nadzwyczajne
O. Zysk/Strata brutto (L+M-N)
P. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
I. Podatek dochodowy od osób prawnych lub osób fizycznych
II. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
R. Zysk/Strata netto (O- P)
________________________________________
Załącznik nr 5
RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT BANKU
I. Przychody z tytułu odsetek
1. Od instytucji finansowych
2. Od klientów i sektora budżetowego
3. Papierów wartościowych:
a) o stałej kwocie dochodu,
b) o zmiennej kwocie dochodu
4. Pozostałe
II. Koszty odsetek
1. Od instytucji finansowych
2. Od klientów i sektora budżetowego
3. Pozostałe
III. Wynik z tytułu odsetek (I-II)
IV. Przychody z tytułu prowizji
V. Koszty z tytułu prowizji
VI. Wynik z tytułu prowizji (IV-V)
VII. Przychody z akcji, udziałów i innych papierów wartościowych
1. Od jednostek zależnych
2. Od jednostek stowarzyszonych
3. Od innych jednostek
VIII. Wynik na operacjach finansowych
1. Papierami wartościowymi
2. Pozostałych
IX. Wynik z pozycji wymiany
X. Wynik na działalności bankowej
XI. Pozostałe przychody operacyjne
XII. Pozostałe koszty operacyjne
XIII. Koszty działania banku
1. Wynagrodzenia
2. Narzuty na wynagrodzenia
3. Pozostałe
XIV. Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych
XV. Odpisy na rezerwy i aktualizacja wartości
1. Odpisy na rezerwy na należności, zobowiązania warunkowe i inne oraz ogólny fundusz ryzyka
2. Aktualizacja wartości majątku finansowego
XVI. Rozwiązanie rezerw i zmniejszenia dotyczące aktualizacji
1. Należności, zobowiązań warunkowych i innych
2. Wartości majątku finansowego
XVII. Różnica wartości rezerw i aktualizacji (XV-XVI)
XVIII. Wynik z działalności operacyjnej (X+XI-XII-XIII-XIV+/-XVII)
XIX. Wynik na operacjach nadzwyczajnych
1. Zyski nadzwyczajne
2. Straty nadzwyczajne
XX. Wynik finansowy brutto (XVIII+/-XIX)
1. Zysk brutto
2. Strata brutto
XXI. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
1. Podatek dochodowy
2. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
XXII. Wynik finansowy netto
1. Zysk netto
2. Strata netto
________________________________________
Załącznik nr 6/1
TECHNICZNY RACHUNEK UBEZPIECZEŃ MAJĄTKOWYCH I OSOBOWYCH
I. Składki (1-2+/-3+/-4)
1. Składki brutto przypisane w roku obrotowym
2. Udział reasekuratorów w składce
3. Zmiany stanu rezerw składek oraz rezerw na ryzyko niewygasłe brutto
4. Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw
II. Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym
III. Odszkodowania i świadczenia (1+/-2)
1. Odszkodowania i świadczenia wypłacone w roku obrotowym:
a) odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto,
b) udział reasekuratorów w odszkodowaniach i świadczeniach wypłaconych
2. Zmiany stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia na udziale własnym:
a) rezerwy brutto,
b) udział reasekuratorów
IV. Zmiany stanu innych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych na udziale własnym
V. Premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym, łącznie ze zmianą stanu rezerw
VI. Koszty działalności ubezpieczeniowej (1+2-3)
1. Koszty akwizycji
2. Koszty administracyjne
3. Otrzymane prowizje asekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratorów
VII. Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym
VIII. Zmiany stanu rezerw na wyrównanie szkodowości (ryzyka)
IX. Wynik techniczny do przeniesienia do ogólnego rachunku zysków i strat (I+ II- III+/-IV- V- VI-VII+/-VIII)
________________________________________
Załącznik nr 6/2
TECHNICZNY RACHUNEK UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE
I. Składki (1-2+/-3)
1. Składki brutto przypisane w roku obrotowym
2. Udział reasekuratorów w składce
3. Zmiany stanu rezerw składek na udziale własnym
II. Przychody z lokat (1+2+3+4)
1. Przychody z udziałów i akcji:
a) przychody od jednostek zależnych i stowarzyszonych,
b) pozostałe przychody
2. Przychody z pozostałych lokat
a) przychody z nieruchomości,
b) przychody od jednostek zależnych i stowarzyszonych,
c) pozostałe przychody
3. Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat
4. Wynik dodatni ze sprzedaży lokat
III. Nie zrealizowane zyski z lokat
IV. Pozostałe przychody techniczne na udziale własnym
V. Odszkodowania i świadczenia (1+/-2)
1. Odszkodowania i świadczenia wypłacone:
a) odszkodowania i świadczenia brutto,
b) udział reasekuratorów
2. Zmiany stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia:
a) zmiana stanu rezerw brutto,
b) udział reasekuratorów
VI. Zmiany stanu innych rezerw technicznych na udziale własnym (1+2)
1. Rezerwy ubezpieczeń na życie:
a) rezerwy brutto,
b) udział reasekuratorów
2. Pozostałe rezerwy techniczne na udziale własnym
VII. Premie i rabaty dla ubezpieczonych na udziale własnym łącznie ze zmianą stanu rezerw
VIII. Koszty działalności ubezpieczeniowej
1. Koszty akwizycji
2. Koszty administracyjne
3. Otrzymane prowizje reasekuracyjne i udziały w zyskach reasekuratora
IX. Koszty działalności lokacyjnej (1+2+/-3+/-4)
1. Koszty utrzymania nieruchomości
2. Pozostałe koszty działalności lokacyjnej
3. Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat
4. Wynik ujemny ze sprzedaży lokat
X. Nie zrealizowane straty na lokatach
XI. Pozostałe koszty techniczne na udziale własnym
XII. Przeniesienie przychodów z lokat w części zarachowanej na przychody ogólnego rachunku zysków i strat
XIII. Wynik techniczny (I+ II+ III+ IV-V+/-VI+/-VII- VIII- IX- X- XI- XII)
________________________________________
Załącznik nr 6/3
OGÓLNY RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT UBEZPIECZYCIELA
I. Wynik techniczny ubezpieczeń majątkowych i osobowych lub
Wynik techniczny ubezpieczeń na życie
II. Przychody z lokat (1+2+3+4)
1. Przychody z udziałów i akcji:
a) przychody od jednostek zależnych i stowarzyszonych,
b) pozostałe przychody
2. Przychody z pozostałych lokat:
a) przychody z nieruchomości,
b) przychody od jednostek zależnych i stowarzyszonych,
c) pozostałe przychody
3. Wynik dodatni z rewaloryzacji lokat
4. Wynik dodatni ze sprzedaży lokat
III. Przeniesienie przychodów z lokat w części nie zaliczonej na przychody technicznego rachunku ubezpieczeń
IV. Koszty działalności lokacyjnej (1+2+3+4)
1. Koszty utrzymania nieruchomości
2. Pozostałe koszty działalności lokacyjnej
3. Wynik ujemny z rewaloryzacji lokat
4. Wynik ujemny ze sprzedaży lokat
V. Pozostałe przychody operacyjne
VI. Pozostałe koszty operacyjne
VII. Wynik na działalności operacyjnej (+/- I+ II+ III- IV+ V- VI)
VIII. Zyski nadzwyczajne
IX. Straty nadzwyczajne
X. Wynik finansowy brutto (VII+VIII-IX)
1. Zysk brutto
2. Strata brutto
XI. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego
1. Podatek dochodowy
2. Pozostałe obowiązkowe obciążenia
XII. Wynik finansowy netto (X+/-XI)
1. Zysk netto
2. Strata netto
________________________________________
Załącznik nr 7
INFORMACJA DODATKOWA JEDNOSTEK, Z WYŁĄCZENIEM BANKÓW ORAZ UBEZPIECZYCIELI
Informacja dodatkowa, o której mowa w art. 45 ust. 2 pkt. 3 ustawy, powinna obejmować w szczególności:
1.
1) omówienie stosowanych metod wyceny (w tym amortyzacji, walut obcych) aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru,
2) przedstawienie dokonanych w roku obrotowym zmian metod księgowości i wyceny, jeżeli wywierają one istotny wpływ na sprawozdanie finansowe, ich przyczyny i spowodowaną zmianami kwotę wyniku finansowego,
3) przedstawienie dokonanych w stosunku do poprzedniego roku obrotowego zmian sposobu sporządzania sprawozdania finansowego i wpływ wywołanych tym skutków finansowych na sytuację majątkową i finansową oraz rentowność jednostki,
4) informacje liczbowe zapewniające porównywalność danych sprawozdania finansowego za rok poprzedzający ze sprawozdaniem za rok obrotowy,
5) informacje o znaczących zdarzeniach, jakie nastąpiły po dniu bilansowym, a nie uwzględnionych w bilansie i w rachunku zysków i strat,
6) informacje o znaczących zdarzeniach dotyczących lat ubiegłych ujętych w sprawozdaniu finansowym roku obrotowego;
2.
1) szczegółowy zakres zmian wartości grup rodzajowych środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych oraz trwałych lokat finansowych, zawierający stan tych aktywów na początek roku obrotowego, zwiększenia z tytułu: przeceny, inwestycji, przemieszczeń wewnętrznych, zmniejszenia oraz stan na koniec roku obrotowego, a dla majątku amortyzowanego - podobne przedstawienie stanów i tytułów zmian dotychczasowej amortyzacji (umorzenia),
2) wartość gruntów użytkowanych wieczyście,
3) wartość nie amortyzowanych (umarzanych) przez jednostkę środków trwałych, używanych na podstawie umów najmu, dzierżawy i innych umów,
4) zobowiązania wobec budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego z tytułu uzyskania prawa własności budynków i budowli,
5) dane o strukturze własności kapitału podstawowego oraz liczbie i wartości nominalnej subskrybowanych akcji, w tym uprzywilejowanych,
6) stan na początku roku obrotowego, zwiększenia i wykorzystanie oraz stan końcowy kapitałów (funduszów) zapasowych i rezerwowych,
7) propozycje co do sposobu podziału zysku lub pokrycia straty za rok obrotowy,
8) dane o stanie rezerw według celu ich utworzenia na początek roku obrotowego, zwiększeniach, wykorzystaniu, rozwiązaniu i stanie na koniec roku obrotowego, ze wskazaniem tych z nich, które korygują stan należności,
9) podział zobowiązań według pozycji bilansu o pozostałym na dzień bilansowy, przewidywanym umową, okresie spłaty:
a) do 1 roku,
b) od 1 do 5 lat,
c) ponad 5 lat,
10) wykaz czynnych i biernych rozliczeń między okresowych oraz przychodów przyszłych okresów,
11) wykaz grup zobowiązań zabezpieczonych na majątku jednostki (ze wskazaniem ich rodzaju),
12) zobowiązania warunkowe, w tym również udzielone przez jednostkę gwarancje i poręczenia, także wekslowe;
3.
1) strukturę rzeczową (rodzaje działalności) i terytorialną (kraj, eksport) przychodów ze sprzedaży towarów i produktów,
2) wysokość i wyjaśnienie przyczyn nieplanowych odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych),
3) wysokość odpisów aktualizujących wartość zapasów, o których mowa w art. 35 ust. 3 ustawy,
4) informacje o przychodach, kosztach i wynikach działalności zaniechanej w roku obrotowym lub przewidzianej do zaprzestania w roku następnym,
5) rozliczenie głównych pozycji różniących podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych lub osób fizycznych od wyniku finansowego (zysku, straty) brutto,
6) dane o kosztach:
a) zużycie materiałów i energii,
b) usługi obce,
c) wynagrodzenia,
d) świadczenia na rzecz pracowników,
e) amortyzację
jednostek, które sporządzają część A rachunku zysków i strat według wariantu kalkulacyjnego,
7) koszt wytworzenia inwestycji rozpoczętych, środków trwałych i rozwoju na własne potrzeby,
8) informacje o zyskach i stratach nadzwyczajnych z podziałem na losowe i pozostałe,
9) podatek dochodowy od wyniku na operacjach nadzwyczajnych,
10)przyszłe zobowiązania z tytułu podatku dochodowego;
4. strukturę środków pieniężnych do sprawozdania z przepływu środków pieniężnych;
5. informacje o:
1) wspólnych przedsięwzięciach, które nie podlegają konsolidacji metodą pełną lub praw własności, w tym:
a) nazwie, zakresie działalności wspólnego przedsięwzięcia,
b) procentowym udziale,
c) części wspólnie kontrolowanych rzeczowych składników majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych,
d) zobowiązaniach zaciągniętych na potrzeby przedsięwzięcia lub zakupu używanych rzeczowych składników majątku trwałego,
e) części zobowiązań wspólnie zaciągniętych,
f) dochodach otrzymanych ze wspólnego przedsięwzięcia i kosztach związanych z nimi,
g) zobowiązaniach warunkowych i inwestycyjnych dotyczących wspólnego przedsięwzięcia,
2) przeciętnym w roku obrotowym zatrudnieniu w grupach zawodowych,
3) wynagrodzeniach, łącznie z wynagrodzeniem z zysku, wypłaconych członkom zarządu i organów nadzorczych spółek kapitałowych,
4) pożyczkach udzielonych członkom zarządu i organów nadzorczych spółek kapitałowych,
5) transakcjach z członkami zarządu i organami nadzorczymi i ich małżonkami, krewnymi lub powinowatymi w linii prostej do drugiego stopnia lub związanymi z tytułu opieki, przysposobienia lub kurateli z osobą zarządzającą lub będącą w organach nadzorczych jednostki lub spółkami, w których są znaczącymi udziałowcami (akcjonariuszami) lub wspólnikami,
6) transakcjach ze spółkami powiązanymi kapitałowo, a które nie są objęte skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym;
6.
1) nazwę i siedzibę jednostki dominującej sporządzającej skonsolidowane sprawozdanie finansowe,
2) wykaz spółek (nazwa, siedziba), w których jednostka posiada co najmniej 20% udziałów; wykaz ten powinien zawierać także informacje o procencie udziałów i stopniu udziału w zarządzaniu oraz o zysku lub stracie tych spółek za ostatni rok obrotowy,
3) dane liczbowe, dotyczące spółek powiązanych kapitałowo z jednostką, o:
a) trwałych lokatach finansowych w tych spółkach,
b) wzajemnych należnościach i zobowiązaniach,
c) kosztach i przychodach ze wzajemnych transakcji oraz inne, niezbędne do sporządzenia skonsolidowanego sprawozdania finansowego.
________________________________________
Załącznik nr 8
SPRAWOZDANIE Z PRZEPŁYWU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH DLA JEDNOSTEK INNYCH NIŻ BANKI I UBEZPIECZYCIELE
A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Wynik finansowy netto (zysk/strata)
II. Korekty o pozycje:
1. Amortyzacja
2. Zyski/Straty z tytułu różnic kursowych
3. Odsetki i dywidendy otrzymane i zapłacone
4. Rezerwy na należności
5. Inne rezerwy
6. Podatek dochodowy od zysku brutto
7. Podatek dochodowy zapłacony
8. Wynik na sprzedaży i likwidacji składników działalności inwestycyjnej
9. Zmiana stanu zapasów
10. Zmiana stanu należności i roszczeń
11. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych (z wyjątkiem pożyczek i kredytów) oraz funduszów specjalnych
12. Zmiana stanu rozliczeń między okresowych
13. Zmiana stanu przychodów przyszłych okresów
14. Pozostałe pozycje
III. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (I+/-II)
B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I. Nabycie/Sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych
II. Nabycie/Sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego
III. Nabycie/Sprzedaż akcji i udziałów w jednostkach zależnych
IV. Nabycie/Sprzedaż akcji i udziałów w jednostkach stowarzyszonych
V. Nabycie/Sprzedaż innych akcji, udziałów i papierów wartościowych (w tym również przeznaczonych do obrotu)
VI. Udzielone/Zwrócone pożyczki
VII. Otrzymane/Zwrócone dywidendy
VIII. Otrzymane/Zwrócone odsetki
IX. Pozostałe pozycje
X. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I+/-II+/-III+/-IV+/-V+/-VI+/-VII+/-VIII)
C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Zaciągnięcie/Spłata długoterminowych kredytów bankowych
II. Zaciągnięcie/Spłata długoterminowych pożyczek, emisja/wykup obligacji lub innych papierów wartościowych
III. Zaciągnięcie/Spłata krótkoterminowych kredytów bankowych
IV. Zaciągnięcie/Spłata krótkoterminowych pożyczek, emisja/wykup obligacji lub innych papierów wartościowych
V. Płatności dywidend i innych wypłat na rzecz właścicieli
VI. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
VII. Wpływy z emisji akcji i udziałów własnych oraz dopłat do kapitału
VIII. Zapłacone/Zwrócone odsetki
IX. Pozostałe pozycje
X. Środki pieniężne netto z działalności finansowej (I+/-II+/-III+/-IV+/-V+/-VI+/-VII+/-VIII+/-IX)
D. Zmiana stanu środków pieniężnych netto (A+/-B+/-C)
E. Środki pieniężne na początek roku obrotowego
F. Środki pieniężne na koniec roku obrotowego (D+E)
________________________________________
Załącznik nr 9
SPRAWOZDANIE Z PRZEPŁYWU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH DLA BANKÓW
A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
I. Wynik finansowy netto (zysk/strata)
II. Korekty o pozycje:
1. Amortyzacja
2. Zyski/Straty z tytułu różnic kursowych
3. Odsetki i dywidendy otrzymane i zapłacone
4. Rezerwy na należności
5. Inne rezerwy
6. Podatek dochodowy od zysku brutto
7. Podatek dochodowy zapłacony
8. Wynik na sprzedaży i likwidacji składników działalności inwestycyjnej
9. Zmiana stanu dłużnych papierów wartościowych
10. Zmiana stanu należności od innych instytucji finansowych
11. Zmiana stanu należności od klientów i sektora budżetowego
12. Zmiana stanu akcji, udziałów i innych papierów wartościowych o zmiennej kwocie dochodu
13. Zmiana stanu zobowiązań wobec instytucji finansowych
14. Zmiana stanu zobowiązań wobec klientów i sektora budżetowego
15. Zmiana stanu zobowiązań z tytułu papierów wartościowych
16. Zmiana stanu innych zobowiązań
17. Zmiana stanu rozliczeń między okresowych
18. Zmiana stanu przychodów przyszłych okresów
19. Pozostałe pozycje
III. Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej (I+/-II)
B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I. Nabycie/Sprzedaż wartości niematerialnych i prawnych
II. Nabycie/Sprzedaż składników rzeczowego majątku trwałego
III. Nabycie/Sprzedaż akcji i udziałów w jednostkach zależnych
IV. Nabycie/Sprzedaż akcji i udziałów w jednostkach stowarzyszonych
V. Nabycie/Sprzedaż innych akcji, udziałów i papierów wartościowych (w tym również przeznaczonych do obrotu)
VI. Pozostałe pozycje
VII. Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I+/-II+/-III+/-IV+/-V+/-VI)
C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Zaciągnięcie/Spłata długoterminowych kredytów wobec banków
II. Zaciągnięcie/Spłata długoterminowych pożyczek, emisja/wykup obligacji lub innych papierów wartościowych wobec innych instytucji finansowych
III. Zmiana stanu zobowiązań podporządkowanych
IV. Płatności dywidend i innych wypłat na rzecz właścicieli
V. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
VI. Wpływy z emisji akcji i udziałów własnych oraz dopłat do kapitału
VII. Pozostałe pozycje
VIII. Środki pieniężne netto z działalności finansowej (I+/-II+/-III+/-IV+/-V+/-VI+/-VII)
D. Zmiana stanu środków pieniężnych netto (A+/-B+/-C)
E. Środki pieniężne na początek roku obrotowego
F. Środki pieniężne na koniec roku obrotowego (D+E)
________________________________________
Załącznik nr 10
SPRAWOZDANIE Z PRZEPŁYWU ŚRODKÓW PIENIĘŻNYCH DLA UBEZPIECZYCIELI
A. Przepływy netto z działalności operacyjnej (I-II-III+IV-V+VI-VII)
I. Wpływy z tytułu składek netto
II. Składki zapłacone z tytułu reasekuracji netto
III. Odszkodowania i świadczenia wypłacone
IV. Wpłaty reasekuratorów z tytułu udziału w odszkodowaniach
V. Podatek dochodowy zapłacony
VI. Pozostałe wpływy operacyjne
VII. Pozostałe wydatki operacyjne
B. Przepływy netto z działalności lokacyjnej (I-II+III-IV+V-VI+VII+VIII-IX+X+/-XI)
I. Wpływy z likwidacji lokat terminowych
II. Wydatki na lokaty terminowe
III. Wpływy ze sprzedaży akcji i udziałów w jednostkach zależnych i stowarzyszonych
IV. Wydatki na akcje i udziały w jednostkach zależnych i stowarzyszonych
V. Wpływy z pozostałych lokat
VI. Wydatki na pozostałe lokaty
VII. Odsetki otrzymane
VIII. Dywidendy otrzymane
IX. Wydatki na zakup wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych
X. Wpływy ze sprzedaży i likwidacji wartości niematerialnych i prawnych oraz środków trwałych
XI. Pozostałe pozycje
C. Przepływy netto z działalności finansowej (I-II+/-III)
I. Wpływy z emisji akcji
II. Dywidendy wypłacone
III. Pozostałe pozycje
D. Nadwyżka/Zmniejszenie środków pieniężnych (A+/-B+/-C)
I. Środki pieniężne na początek roku obrotowego
II. Nie zrealizowane różnice kursowe na koniec roku obrotowego
III. Środki pieniężne na koniec roku obrotowego

1. Kapitały obce to równowartość środków gospodarczych, które zostały wniesione przez osoby prawne i fizyczne, i są w dyspozycji jednostek gospodarujących. Kapitały to inaczej długi bądź zobowiązania.
   Zobowiązania dzieli się na:
   a) długoterminowe - od momentu powstania do uregulowania upływa okres dłuższy niż 12 miesięcy,
   b) krótkoterminowe, od momentu powstania do momentu uregulowania upływa okres krótszy niż 12 miesięcy.
   2. Przykłady zobowiązań: kredyty bankowe, pożyczki, zobowiązania wobec pracowników, zobowiązania wobec ZUS, zobowiązania wobec US, zobowiązania wekslowe, zobowiązania z tytułu dostaw i usług.
   3. Bilans to ustawienie w jednostkach pieniężnych składników aktywów i pasywów, sporządzone na określony dzień. Bilans jako dokument księgowy powinien odzwierciedlać rzeczywisty stan aktywów i pasywów, jest sprawozdaniem statystycznym i statycznym, ponieważ uwzględnia dany moment działalności gospodarczej. Bilans jest wykorzystywany na potrzeby wewnętrzne i zewnętrzne.
   4. Bilans musi być sporządzony w określonej formie. Struktura bilansu została określona w Ustawie o Rachunkowości. Poza zestawieniem aktywów i pasywów bilans musi zawierać nazwę, adres i REGON jednostki, datę, która określa dzień sporządzenia bilansu i podpisy osób, które są zobowiązane do prawidłowego sporządzenia bilansu.
   5. Przy sporządzaniu bilansu obowiązuje zasada równowagi bilansowej, która oznacza, że aktywa i pasywa są sobie równe.
   
   AKTYWA(MAJĄTEK) = PASYWA(KAPITAŁY)
   AKTYWA TRWAŁE + AKTYWA OBROTOWE = KAPITAŁY WŁASNE + KAPITAŁY OBCE
   
   ZADANIE 1:
   Spółdzielnia prowadząca działalność produkcyjną i handlową posiada następujące składniki aktywów i pasywów:
   

Materiały 7.000zł
Wyroby gotowe 3.000zł
Fundusz udziałowy 35.000zł
Rachunek bankowy 32.000zł
Towary 91.000zł
Zobowiązania wobec dostawców 2.800zł
Kasa 800zł
Należności od odbiorców 3.200zł
Kredyty bankowe 19.000zł
Fundusz zasobowy ............
Środki trwałe 120.000zł
Zysk roku bieżącego 60.000zł

Sporządź bilans ustalając wartość majątku trwałego i obrotowego oraz kapitałów własnych i obcych.

AKTYWA PASYWA
A. Aktywa trwałe 120.000 A. Kapitał własny 235.200 I.Rzeczowe aktywa trwałe 120.000 I. Fundusz podstawowy(udział) 35.000
1. Środki trwałe 120.000 I. Pozostałe kapitały(f. zasobowy) 140.200
B. Aktywa obrotowe 137.000 III. Zysk nett 60.000
I. Zapasy 101.000 B. Zobowiązania i rezerwy na zobow. 21.800
1. Materiały 7.000 I. zobowiązania krótkoterminowe 21.800
2. Produkty gotowe 3.000 1.Kredyty bankowe 19.000
3. Towary 91.000 2. Zobowiązania wobec dostawców 2.800
II. Należności krótkoterminowe 3.200
1. Należności od odbiorców 3.200
III. Inwestycje krótkoterminowe 32.800
1. Środki pieniężne 32.800
a)w kasie i na rach. bankowym 32.800
Razem aktywa 257.000 Razem pasywa 257.000

Majątek (aktywa) to składniki rzeczowe i prawa majątkowe, w których ulokowano kapitały jednostek gospodarczych.
Aktywa dzielą się na trwałe i obrotowe;
· trwałe - dany składnik zużywa się lub jest zbywalny w okresie dłuższym niż 1 rok,
· obrotowe - dany składnik zużywa się lub jest zbywalny w okresie krótszym niż 12 miesięcy.

1. Kapitały (pasywa) to źródła finansowania majątku jednostki.
Kapitały dzieli się na:
· własne w stosunku, do których jednostce przysługuje tytuł własności,
· obce, właścicielem składnika majątku jest inny podmiot.
2. Kapitały własne dzielimy na:
· kapitały powierzone, wniesione przez założycieli przedsiębiorstwa w postaci środków pieniężnych, bądź aportów (wkład rzeczowy),
· kapitały samofinansowania tworzone z zysków osiąganych przez przedsiębiorstwo, do kapitałów samofinansowania zalicza się również fundusze specjalne, które są pieniężnym odpowiednikiem środków przeznaczonych na określony cel, np. podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników.
3. Nazewnictwo kapitałów własnych w podmiotach gospodarczych zależy od formy prawnej jednostki,
a) w spółkach akcyjnych kapitałami własnymi są:
· kapitał akcyjny (zakładowy), stanowi równowartość wyemitowanych akcji według ich wartości nominalnej.
Kodeks spółek handlowych określa nominalną wysokość kapitału na 500 tys. Zł. Ponadto spółka akcyjna ma obowiązek tworzenia kapitału zapasowego,
· kapitał zapasowy jest tworzony z zysku z przeznaczeniem na pokrycie ewentualnych strat,
· kapitał rezerwowy, tworzony z zysku i przeznaczony na rozwój spółki,
b) w spółce z o.o. wyróżnia się:
· kapitał udziałowy (zakładowy), dzieli się na udziały, przy czym wartość jednego udziału nie może być niższa niż 500 zł., minimalny kapitał udziałowy wynosi 50 tys. Zł.,
· kapitał zapasowy, są tworzone z zysków
· kapitał rezerwowy
c) w przedsiębiorstwie państwowym wyróżniamy:
· fundusz założycielski, stanowi równowartość środków wniesionych przez państwo,
· fundusz przedsiębiorstwa, tworzony z zysków wygospodarowanych przez firmę,
d) w spółdzielniach do funduszów własnych zaliczamy:
· fundusz udziałowy, stanowi równowartość udziałów wniesionych przez członków spółdzielni,
· fundusz zasobowy wygospodarowany z zysków spółdzielni.
W spółkach jednoosobowych (prywatnych) kapitałem powierzonym jest kapitał właściciela, a w spółkach osobowych, kapitał zakładowy.

KOSZT-to wyrażone w pienišdzu zużycie
rzeczowych skł. maj. trw. i obrotowego
usług obcych pracy ludzkiej w formie
wynagrodzenia oraz nakłady czysto
pieniężne np. niektóre podatki od �r.
transportowych nieruchomo�ci składki
bezp.. czynsze kary.
KALKULACJA KOSZTÓW-polega na
rozliczeniu wszystkich poniesionych koszt.
na jedn. gosp. wyrobu.Dzięki temu można
ustalic cenę jednost. produkow. Wyrobu.
Podstawowe pojęcia w kalkulacji łowe
� techn. koszt wytworz. k.bezpo.+k.wydzi
� całk. k wytworz. tech.k.wytw.+k.zarzšdu
� całk.k.własny cał.k.wytw.+k.szprzedaży
WYNIK FINANSOWY-jest to wyrażony
w pienišdzu rezultat dział.gosp. przedsieb.
Rezultat ten może być dodatni(zysk) lub
ujemny(strata).
Elementy wyniku fiinansowego:
Przychody ze sprzedaży
� koszty uzyskania przychodów
Zysk(Strata) ze sprzedaży
+pozostałe przychody operacyjne
-pozostałe koszty operacyjne
Zysk(Strata) z dział. operacyjnej
+przychody finansowe
-koszty finansowe
Zysk(Strata) z dział. gosp.
+zyski nadzwyczajne
-koszty nadzwyczajne
Zysk(Strata) brutto
-obowiazkowe obcišżenia zysku
podatek dochodowy 19%
Zysk netto
KALKULACJA PODZIAŁOWA-
polega na podzieleniu kosztów poniesionych
ogółem w danym czasie przez ilo�ć wypro�.
Wyrobów.Wyróżniamy 2 kalkulacje:
� prostš
� współczynnikowš
Podział zysku netto:
a.w przed. państwowych
� premie i nagrody dla pracowyników
� prowizje dla dyrektora i kierownika
� zwiększenie ZF�S
� zwiększenie funduszu przedsieb.
b.w spółdzielniach
� powiększenie fund.zasobowego
(co najmniej 30% z zysku netto)
� czę�ć zysku wypłacana udziałowcš
proporcjonalnie do wniesionych
wkładów
� zwiększenie ZF�S
� premie i nagrody dla pracow.i członków
c.w sp. z.o.o.
� czę�ć do podziału propor.do udziałów
� powiekszenie kap. rezerw. I zapasow.
� zwiększenie ZF�S
� premie i nagrody dla pracownikóo
d.w S.A.
� tworzenie kap.rezerwowego
� dywidendy dla akcjonariuszy
� premie i nagrody dla pracowników
� zwiększenie ZF�S
� min.8% zysku nettoprzeznacza się na
powiększenie kap.zapas. do momentu
aż nie osišgnie 1/3 wart.k.akcyjnego



UKŁAD RODZAJOWY:
� zużycie materiałów i energii-
obejmuje koszt zużycia materiał.
podstawow. Pomocniczych paliwa
opakowań czę�ci zamiennych wart.
zużytego gazu i energii
� wynagrodzenia-czyli wszyst.wypłaty
dla pracow.chonoraria i ekwiwalenty
za urlop
� �wiadczenia na rzecz pracowni.-
to koszty zwišzane z opłaceniem skł.
ZUS przez pracodawcę skł. na fund.
pracy FG�P odpisy na ZF�S
� amortyzacja-obejmuje zużycie wart.
�r. trw. i wart. niematr. I prawnych
� usługi obce-to k. usług zakupionych
z zewnštrz np.transportowych albo remo
ntowych oraz k.robót wykonywanych
przez inne firmy
� podatki i opłaty-obejmujš płacone
podatki i opłaty zaliczne do k.np.akcyzę
podatek rolny podat.od nieruch. od �r.
transportowych opłaty celne skarbowe
� wart.nabycia sprzed.towarów i usług-
odzwierciedla k.sprzedanych towarów w
cenie nabycia lub zakupu
� pozostałe k.rodzajowe-k.podróży służb.
szkoleń konferencji czynsze za wynajem
dzierżawę leasing oraz k.ubezp.osobowych
i majštkowych(np.PZU)

UKŁAD KALKULACYJNY:
� k.bezp-zwišzane sš bezpo� z produkowa.
yrobem np.k.zużycia mater. płace bezp.dla
pracowników produkcyjnych narzuty na te
płace k.obróbki obcej
� k.po�r.-w skład których wchodzš k.wy-
dzialowe-obejmujšk.ruchu maszyn i urzšdz.
oraz k.usług �wiadczonych przez inne
wydziały
zarzšdu-to administracyjne mater.biurowe
płace pracowników nieprodukcyjnych
� k.sprzedaży-opakowanuie wysyłki
reklamy towarów oraz płacony podatek
akcyzowy

UKLAD FUNKCJONALNY:
� k.dział.operacyjnej ktore obejmuja:
*k.dział.podstawowej
*k.dział.promocyjnej
*k.zarzšdu
� k.finansowe-obejmuja odsetki i
prowizje bankowe dyskonto przy
wykupie weksli ujemne roznice kursowe
� k.inwestycyjne(na rozwój przedsięb.)-
zwišzane z realizacjš inwestycji w zakresie
majštku trwałego
� pozostałe k.operacyjne-to koszty nie
zwišzane bezpo� ze zwykłš działal. np.k.
zwišzane z likwidacjš �r.trw. i wart.niemat.
i prawnych k.aktualizacji wart.rzeczowych
skł.maj.obrotowego k.odpisania należno�ci
nie�cišgalnych przeterminowanych
umożonych k.odszkodowań kar i darowizn

KOSZTY:
-odsetki i prowizje zapłacone od zaciągniętych pożyczek i kredytów,
-odsetki i prowizje od niezapłaconych w terminie zobowiązań,
-dyskonto od wystawionych weksli i czeków na pokrycie zobowiązań, -dyskonto przy sprzedaży obcych weksli,
-wartość nabytych inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych i obrotowych,
-odpisy obniżające wartość inwestycji krótkoterminowych i długoterminowych pod warunkiem, że wcześniej z tego tytułu nie był podwyższany kapitał z aktualizacji wyceny,
-ujemne różnice kursowe,
-utworzone rezerwy na pewne lub prawdopodobne straty z tytułu operacji finansowych będących w toku.

PRZYCHODY:
-otrzymane i należne dywidendy i udziały w zyskach od posiadanych akcji i udziałów w krajowych i zagranicznych spółkach(w wart. brutto),
-przychody z tytułu odsetek i prowizji od: udzielonych przez jednostkę pożyczek, zwłoki w zapłacie należności, posiadanych obcych pap.wart., lokat terminowych, środków na rachunkach bankowych,
-przychody ze sprzedaży inwestycji trwałych i obrotowych, czyli nieruchomości, wart.niemater i prawnych nabytych jako inwestycje długoterm i przychody ze sprzedaży krótkoterm aktywów finansowych,
-zwiększenie wart krótkoterminowych inwestycji powstałe w momencie ich wyceny,
-wzrost wartości inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych, których wartość została wcześniej obniżona, a obniżkę tę zaksięgowano na koncie Koszty finansowe,
-dodatnie różnice kursowe,
-otrzymane dyskonto weksli i czeków obcych oraz papierów wart,
-rozwiązanie niewykorzystanych rezerw utworzonych wcześniej w ciężar konta Koszty finansowe.

Składniki majątku posiadane przez przedsiębiorstwo można podzielić na majątek trwały i obrotowy ( aktywa ). O zaliczeniu poszczególnych składników do którejś z tych grup decyduje rodzaj majątku, jego wartość lub okres użytkowania oraz rola jaką spełnia
w działalności danego przedsiębiorstwa.

MAJĄTEK TRWAŁY
Charakteryzuje się przeważnie długim okresem użytkowania i znaczną wartością.
W jego skład wchodzi:
1. Rzeczowy majątek trwały
2. Finansowy majątek trwały
3. Wartości niematerialne i prawne
RZECZOWY MAJĄTEK TRWAŁY
ŚRODKI TRWAŁE - zużywają się stopniowo zachowując przy tym swoją naturalną postać. Zalicza się do nich grunty, budynki, środki transportu, urządzenia techniczne i inne środki długotrwałego użytkowania ( powyżej 1 roku ). Do środków trwałych zalicza się także obce środki trwałe używane przez dane przedsiębiorstwo. Jeżeli jednostka korzysta z tych środków ma prawo do dokonywania odpisów amortyzacyjnych ( umorzeniowych ). Polegają one na zmniejszaniu wartości początkowej środka trwałego o wysokość odpisów amortyzacyjnych
( umorzeniowych )
INWESTYCJE ROZPOCZĘTE - oznacza koszty bezpośrednio związane z nie zakończoną jeszcze budową, montażem lub przekazaniem do używania nowego lub ulepszeniem już istniejącego środka trwałego.
Środki trwałe wraz z inwestycjami rozpoczętymi stanowią rzeczowy majątek trwały przedsiębiorstwa.
FINANSOWY MAJĄTEK TRWAŁY - należą do niego:
UDZIAŁY - mogą być wnoszone do spółek w formie pieniężnej lub rzeczowej . Wartość udziałów ustala się poprzez ich wycenę na dzień wniesienia do spółki.
AKCJE - papiery wartościowe świadczące o udziale jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej, dający mu prawo do dywidendy
DŁUGOTERMINOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE - zaliczamy do nich te które zostały uznane za lokaty i których termin spłaty przypada co najmniej po upływie roku od daty,
na jaka sporządzone jest sprawozdanie finansowe
UDZIELONE DŁUGOTERMINOWE POŻYCZKI - kwoty należne, których okres spłaty
na dzień bilansowy jest dłuższy niż rok
INNE FUNDUSZOWE SKŁADNIKI MAJĄTKU TRWAŁEGO
WARTOŚCI NIEMATERIALNE I PRAWNE - są to nabyte prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania o okresie użytkowania dłuższym niż rok.
Wartości niematerialne i prawne można podzielić na grupy:
NABYTE PRAWA MAJĄTKOWE - zalicza się do nich prawo użytkowania wieczystego gruntu, w tym również nadwyżkę pierwszej opłaty nad opłatą roczną. Poza tym do praw tych można zaliczyć także prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, patentów wzorów itp.
NABYTE PROGRAMY KOMPUTEROWE - o przewidywalnym okresie użytkowania dłuższym niż 1 rok. Mogą być one wykorzystane na własne potrzeby lub też oddane innej jednostce
WARTOŚĆ FIRMY - stanowi różnicę pomiędzy ceną nabycia określonej jednostki
( lub jego części ) a niższą od niej wartością rynkową składników majątkowych danej jednostki ( lub jej części ). W przypadku gdy wartość firmy jest niższa
od wartości rynkowej składników majątkowych jej wartość stanowi cenę jej nabycia
KOSZTY PRAC ROZWOJOWYCH - koszty związane z badaniami lub w innymi sposobami uzyskiwania wiedzy, których wynik może być wykorzystany do produkcji nowych lub ulepszonych, określonych produktów lub technologii.
Koszty te mogą być zaliczone do wartości niematerialnych i prawnych jeżeli:
- produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone
- techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona
i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję
o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii,
- koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami
ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.

MAJĄTEK OBROTOWY
Zgodnie z uproszczoną definicją majątek obrotowy jest to majątek którego składniki tracą swoją postać naturalną w stosunkowo krótkim czasie. Składniki te biorą bezpośredni udział w działalności gospodarczej danego przedsiębiorstwa, a co się z tym wiąże znajdują się w ciągłym ruchu i przechodząc przez kolejne fazy działalności przyjmują coraz inną postać
W skład majątku obrotowego wchodzą:
1. Środku pieniężne
2. Papiery wartościowe
3. Zapasy
- materiały
- towary
- produkty pracy
4. Należności
ŚRODKI PIENIĘŻNE - obejmują gotówkę i bony pieniężne w kasie, pieniądze ulokowane
na rachunkach bankowych, weksle i czeki obce.
PAPIERY WARTOŚCIOWE ( krótkoterminowe ) - zalicza się do nich:
- udziały i akcje obcych przedsiębiorstw przeznaczone do odsprzedaży
- obligacje innych jednostek gospodarczych i obligacje państwowe
- czeki i weksle obce płatne w okresie dłuższym niż 3 miesiące od daty ich wystawienia
- zakupione akcje i udziały własne do zbycia
ZAPASY
MATERIAŁY - zużywają się całkowicie w procesie produkcyjnym, często tracą przy tym swoją postać naturalną. Cała ich wartość przechodzi na wytwarzane produkty.
W skład materiałów mogą wchodzić:
- przeznaczone do zużycia surowce
- materiały podstawowe i pomocnicze
- półfabrykaty obcej produkcji
- opakowania itp.
TOWARY - są to rzeczowe składniki majątku nabyte przez jednostkę w celu sprzedaży
PRODUKTY PRACY - obejmują:
produkty gotowe - składniki majątku które przeszły przez wszystkie fazy produkcyjne i zostały przeznaczone do sprzedaży,
produkcję nie zakończoną - należy do nich produkcja w toku, półfabrykaty oraz roboty i usługi przed ich zakończeniem
NALEŻNOŚCI - są to kwoty pieniężne należne jednostce od osób trzecich ( nabywców, odbiorców usług itp. ). Należności występują przeważnie w momencie sprzedaży
nie ma miejsca natychmiastowe dokonanie zapłaty za towary lub usługi

Metody inwentaryzacji: SPIS Z NATURY- następuje liczenie, mierzenie, ważenie ilości danego składnika. Następnie ilość ta jest wyceniana. Terminy inwentaryzacji dla różnych składników majątku: - ostatni dzień roku obrotowego : aktywa pieniężne czyli krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy ( oprócz tych na rach. bankowym), papiery wartościowe, rzeczowe składniki aktywów obrotowych ( produkty w toku, materiały, towary i prod. odpisywane w koszt w momencie zakupu) - ostatni kwartał roku obrotowego do 15 dnia następnego roku : rzeczowe składniki aktywów na terenie nie strzeżonym lub nie objęte ewidencją ilościowo- wartościową , środki trwałe na terenie nie strzeżonym, maszyny i urządzenia znajdujące się w budowie, składniki aktywów będące własnością innych jednostek, powierzone jej do sprzedaży, przechowania. - raz w roku : zapasy towarów objętych ewidencją wartościową w punktach obrotu detalicznego, zapasy drewna w jednostkach gosp. leśnej. - raz w ciągu dwóch lat : znajdujące się na strzeżonych składowiskach, objęte ewidencją ilościowo-wartościową zapasy materiałów, towarów, prod. - raz w ciągu czterech lat : środki trwałe oraz maszyny i urządzenia wchodzące w skład środków trwałych w budowie, znajdujące się na terenie strzeżonym.
POTWIERDZENIE SALDA- na ostatni dzień każdego roku obrotowego, z tym że inwentaryzację można rozpocząć w ciągu IV kwartału i zakończyć do 15 dnia następnego roku. - aktywa finansowe na rachunkach bankowych lub przechowywane przez inną jednostkę (uzgodnienie salda odbywa się na podstawie inf z banku) - należności, w tym udzielone pożyczki, z wyjątkiem należności spornych, wątpliwych, należności od osób nie prowadzących ksiąg rachunkowych, ( uzgodnienie stanu spoczywa na wierzycielu) - powierzone kontrahentom własne składniki aktywów
WERYFIKACJA KSIĄG Z DOKUMENTAMI- na ostatni dzień każdego roku obrotowego, z tym że inwentaryzację można rozpocząć w ciągu IV kwartału i zakończyć do 15 dnia następnego roku. - środki trwałe do których dostęp jest utrudniony ( sprawdzenie poprawności udokumentowania poszczególnych tytułów) - materiały i towary w drodze ( weryfikacja konta „rozliczenie zakupu”, sprawdzenie zapisów na stronie DT ) - dostawy nie fakturowane- badanie realności kredytowego salda na koncie „rozl. zakupu” , kredytowe saldo konta powinno znajdować potwierdzenie w dowodach przyjecia do magazynu) - należności sporne ( na ostatni dzień roku obrotowego, należy sprawdzić wszystkie tytuły należności dochodzonych przed sądem, a także te co do których kontrahenci odmówili zapłaty, istnieje obowiązek aktualizacji wartości należności uwzględniając stopień prawdopodobieństwa spłaty - dokonywanie odpisów aktualizacyjnych) - grunty (porównanie dokumentów z zapisami w księgach) - kapitały własne i fundusze specjalne ( sprawdza się zmianę stanu tych funduszy która nastąpiła w ciągu roku) - ZFŚS - stan tego funduszu powinien zostac sprawdzony z uwzględnieniem przepisów okreslajacych źródła zwiększania funduszu. - należności od osób nie prowadzących ksiąg rachunkowych - należności i zobowiązania publicznoprawne - inne aktywa i pasywa których inwentaryzacja poprzednimi metodami nie była możliwa ( środki trwałe w budowie, z wyjątkiem maszyn i urządzeń, wartości niematerialne i prawne, inwestycje zaliczone do aktywów trwałych, rozliczenia międzyokresowe przychodów i kosztów, kapitały własne, rezerwy, fundusze specjalne, aktywa i pasywa ewidencjonowane pozabilansowo) Spisu z natury dokonują zespoły spisowe, powołuje kierownik, w skład nie mogą wchodzić osoby z księgowości bezpośrednio prowadzące ewidencję, osoba materialnie odpowiedzialne powinna być przy spisie, spisy zostają przekazane do księgowości. Rozliczenie różnic inwentaryzacyjnych podlegających kompensacie - mogą być kompensowane z nadwyżkami jeśli dotyczą rzeczowych składników majątku. Kompensaty dokonuje się przed obliczeniem ubytków naturalnych. Istnieją 3 warunki przeprowadzenia kompensaty: - niedobory i nadwyżki zostały stwierdzone na podstawie tego samego spisu ( powstały w tym samym okresie) - niedobory i nadwyżki dotyczą tej samej osoby materialnie odpowiedzialnej - niedobory i nadwyzki powstały w podobnych asortymentach Dokonując kompensaty stosujemy zasadę wyższej ceny i mniejszej ilości. Po dokonaniu kompensaty sprawdza się czy różnice ilościowe w postaci niedoborów mieszczą się w granicach wartości ubytków naturalnych
SPRAWOZDANIE FINANSOWE - powinno rzetelnie, prawidłowo i jasno przedstawiać sytuację finansową i majątkową oraz wynik finansowy.. Podstawą do sporządzenia są prawidłowo prowadzone księgi rachunkowe. Oznacza to, że : - uzgodniono konta ksiąg pomocniczych z glównymi - ujęto w księgach dokumenty dotyczące ogółu operacji w roku obrotowym - ustalono rzeczywisty stan A i P - przeliczono A i P opiewające w walucie obcej - zaktualizowano wartość Aktywów - utworzono rezerwy na przewidywane koszty, zobowiązania itd. - naliczono odsetki - dokonano zamknięć rocznych - ponownie porównano salda kont analitycznych i syntetycznych Ostateczne zamknięcie ksiąg rachunkowych polegające na nieodwracalnym wyłączeniu możliwości dokonywania w nich zapisów powinno nastąpić w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia sprawozdania. Składniki sprawozdania finansowego :
1. WPROWADZENIE DO SPRAWOZDANIA :element obowiązkowy sporządzany przez wszystkie jednostki. We wprowadzeniu opisuje się przyjęte przez jednostkę zasady w tym metody wyceny A i P i sporządzania sprawozdania finansowego. Przedstawia się również przyczyny i skutki zmian polityki rachunkowości w stosunku do roku ubiegłego. Zawiera się również deklaracje zdolności jednostki do kontynuowania działalności. Bardzo ważnym elementem wprowadzenia jest wskazanie czy sprawozdanie zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności w dającej się przewidzieć przyszłości . Jeśli kontynuacja działalności jest zagrożona wycena Aktywów następuje w cenach sprzedaży netto nie wyższych od cen w księgach. W przypadku nie kontynuowania działalności sprawozdanie jednostki nie podlega kontroli ale nie jest zwolniona z jego sporządzenia.
2. BILANS- aktywa bilansu stanowią zbiór przydatnych gospodarczo, kontrolowanych przez jednostkę składników majątkowych. Aktywa mogą utracić swoja pierwotną wartość ( np. uszkodzenia)
3. RACHUNEK ZYSKÓW I STRAT - stanowi uzupełnienie bilansu i jest jednocześnie jego przeciwwagą. - Wariant porównawczy polega na przeciwstawieniu przychodów i kosztów w układzie rodzajowym, skorygowanych o zmianę stanu produkcji gotowej oraz rozliczeń międzyokr. na początek i na koniec okresu sprawozdawczego. - W kalkulacyjnym rachunku zysków i strat przychodom z działalności przeciwstawia się : rzeczywisty koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów, koszty zarządu oraz koszty sprzedaży.
4. INFORMACJE DODATKOWE - ma na celu wyjaśnienie i uzupełnienie danych zawartych w bilansie i rachunku zysków i strat . Zawierają : - objaśnienia stosowanych metod wyceny - uzupełniające dane o aktywach i pasywach bilansu - wszystkie inne znaczące informacje - proponowany podział zysku lub sposobu pokrycia straty - inne informacje związane z działalnością przedsiębiorstwa
5. ZESTAWIENIE ZMIAN W KAPITALE - ma na celu wykazanie zmian w kapitale własnym, np. jego zwiększenie w wyniku: emisji nowych akcji, należnych wpłat na kapitał podstawowy, podziału zysku,
6. RACHUNEK PRZEPŁYWÓW PIENIĘŻNYCH

Polega na regulowaniu rozrachunków między podmiotami za pośrednictwem i pod kontrolą banku. Może być w formie:
a) polecenia przelewu - wystawia dłużnik, najczęściej w 4 egzemplarzach (A,B,C,D). Jest to polecenie przekazania środków pieniężnych z rachunku dłużnika na rachunku wierzyciela.
b) czeku rozrachunkowego (bezgotówkowego) - stanowi dyspozycję wystawcy czeku dokonania przelewu określonej sumy pieniężnej (kwoty, na którą czek został wystawiony| z rach zleceniodawcy na rachunek odbiorcy. Czek ten może być - na wniosek wystawcy - potwierdzony przez bank, co jest równoznaczne z rezerwacją odpowiedniej kwoty na jego pokrycie. Bank może też gwarantować pokrycie czeku bez względu na stan środków posiadacza rachunku.
c) akredytywy - jest to wyodrębnienie środków na rach. Dłużnika na ściśle określony cel, stosowana raczej pomiędzy kontrahentami mało znanymi, w trudnej sytuacji finansowej;
d) weksla - jest to zobowiązanie wystawcy lub wskazanej przez niego osoby do zapłacenia określonej kwoty w określonym czasie i miejscu;
e) okresowych rozliczeń saldami - mogą występować, gdy kontrahenci są dla siebie wzajemnie dostawcą i odbiorcą. Polega ono na kompensowaniu poszczególnych należności i zobowiązań występujących w pewnym okresie i ustalaniu salda podlegającego rozliczeniu.
f) rozliczeń planowych - stosuje się je przy stałych i częstych dostawach lub świadczeniach. W rozliczeniach tych dłużnik na planowane dostawy dokonuje w ciągu okresu zaliczkowych przelewów środkow. Ostateczna regulacja rachunków następuje okresowo, przez porównanie sum zaliczkowych, przelewów z wartością wykonanych dostaw w okresie objętym rozliczeniem.
g) Karty kredytowej - jest ona emitowana przez bank, zawiera elementy indentyfikujące ten bank i właściciela, limity wypłat i inne dane kontrolne. Jest ona używana do transakcji pieniężnych zamiast czeku lub gotówki.

Warunek przy rozliczeniach bezgotówkowych: przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) musi posiadać rachunek bankowy

Obrót pieniężny może odbywać się w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Swoboda stosowania rozliczeń gotówkowych przez jednostki gospodarcze jest ograniczona przez przepisy ustawy Prawo działalności gospodarczej. Ustawa nakłada na przedsiębiorstwo obowiązek:
- posiadania rachunku bankowego związanego z wykonywaną działalnością gospodarczą,
- dokonywania lub przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku bankowego w każdym przypadku, gdy jednorazowa wartość należności lub zobowiązań przekracza równowartość 3 000 EURO lub 1 000 EURO, jeśli łączna wartość należności i zobowiązań od i wobec tego kontrahenta przekracza w poprzednim miesiącu 10 000 EURO, przeliczonych na złote według kursu średniego walut ogłoszonego przez NBP z ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym transakcje są dokonywane,
- zawiadomienie urzędu skarbowego, właściwego ze względu na podatek dochodowy o posiadaniu rachunku bankowego związanego z wykonywaną działalnością gospodarczą, a w przypadku posiadania kilku rachunków bankowych poinformowania o ich posiadaniu ze wskazaniem, który z nich jest rachunkiem podstawowym,
- poinformowaniu banku, w którym jest otwarty rachunek podstawowy o posiadaniu rachunku w innych bankach, a także innych banków o nazwie i adresie banku w którym otwarty jest rachunek podstawowy.
Rozliczenie gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówkowym lub przez wpłatę gotówki na rachunek lub do kasy wierzyciela.
Rozliczenie bezgotówkowe przeprowadza się z reguły za pośrednictwem banku za pomocą papierowych lub elektronicznych nośników informacji. Do form rozliczeń bezgotówkowych Prawo bankowe zalicza w szczególności:
1. polecenie przelewu,
2. polecenie zapłaty,
3. czeki rozrachunkowe,
4. karty płatnicze.
Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznanie tą kwotą rachunku wierzyciela. Bank wykonuje dyspozycję dłużnika w sposób przewidziany w umowie rachunku bankowego.
Polecenie zapłaty stanowi natomiast udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcia uznania rachunku wierzyciela w przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia przelewu.

Prawo bankowe stanowi, że przeprowadzenie rozliczeń polecenia zapłaty jest dopuszczalne pod warunkiem:
1. posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty, określające w szczególności: zakres odpowiedzialności banków wykonujących polecenie zapłaty, przyczyny odmowy wykonywania polecenia zapłaty przez bank dłużnika, procedury dochodzenia wzajemnych roszczeń banków, wynikających ze skutków odwołania polecenia zapłaty dłużnika, wzory jednolitych formularzy oraz zasady wykonywania przez bank poleceń zapłaty za pomocą elektronicznych nośników informacji,
2. udzielenia przez dłużnika wierzycielowi zgody do obciążenia rachunku dłużnika w drodze polecenia zapłaty w umownych terminach z tytułu określonych zobowiązań,
3. zawarcia pomiędzy wierzycielami a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela, zawierającej w szczególności: zgodę banku na stosowanie polecenia zapłaty przez wierzyciela, zasady składania i realizowania poleceń zapłaty, zgodę wierzyciela na obciążenie jego rachunku kwotami odwołanych poleceń zapłaty wraz z odsetkami, o których mowa w ustawie Prawo bankowe, zwróconymi dłużnikowi w związku z odwołaniem polecenia zapłaty oraz zakres odpowiedzialności wierzyciela i banku,
4. że maksymalna kwota pojedynczego plecenia zapały nie przekracza równowartości, przeliczonej na złote według kursu średniego przez Narodowy bank Polski w ostatnim dniu kwartału poprzedzającego kwartał, w którym dokonywane jest rozliczenie pieniężne:
a) 1 000 euro - w przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej,
b) 10 000 euro - w przypadku pozostałych dłużników.

Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu przez jego bank od banku dłużnika środków wystarczających na pokrycie polecenia zapłaty.
Dłużnik może odwołać pojedyncze polecenie zapłaty, w baku prowadzącym jego rachunek, w terminie:
1. 30 dni kalendarzowych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego - przypadku, gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna nie wykonująca działalności gospodarczej,
2. 5 dni roboczych od dnia dokonania obciążenia rachunku bankowego - w przypadku pozostałych dłużników.
Odwołanie polecenia zapłaty przez dłużnika zobowiązuje bank natychmiastowego uznania rachunku bankowego dłużnika kwotą odwołanego polecenia zapłaty. Uznanie rachunku dłużnika następuje z datą odwołania polecenia zapłaty, z obowiązkiem naliczenia od dnia obciążenia rachunku dłużnika kwotą odwołanego polecenia zapłaty - odsetek należnych dłużnikowi z tytułu oprocentowania rachunku bankowego.
Na warunkach określonych w umowach w rozliczeniach bezgotówkowych mogą być stosowane także karty płatnicze. Przez kartę płatniczą rozumie się kartę identyfikującą wydawcę i upoważnionego posiadacza, uprawniającą do wypłaty gotówki i dokonywania zapłaty, a w przypadku karty wydanej przez bank lub instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytu - także do dokonywania wypłaty gotówki i zapłaty z wykorzystaniem kredytu. Karty płatnicze dzieli się:
- debetowe,
- kredytowe,
- z odroczonym terminem płatności.
Prawo i obowiązki wydawcy i posiadacza karty płatniczej określają odrębne przepisy.
Bank na zlecenie klienta może udzielić mu gwarancji, poręczenia lub otworzyć akredytywę, czyli przeprowadzić operacje zabezpieczające rozliczenia pieniężne. Akredytywa występuje przeważnie w transakcjach zagranicznych, polegająca na zablokowaniu na wyodrębnionym rachunku bankowym określonej kwoty na rzecz klienta (beneficjenta akredytywy) wymienionego w zleceniu otwierającym akredytywę. Akredytywy dzielą się na dokumentowe i pieniężne, zasady ich zawierania określają przepisy bankowe.
Do bezgotówkowych rozliczeń pieniężnych, nie regulowanych ustawą Prawo bankowe zalicza się także weksle, rozliczenia saldami i rozliczenia planowane.

I Przedmiot i metody rachunkowości
1. a) Rachunkowość - jest to system obserwacji , pomiaru i ewidencji oraz przetwarzania
danych dotyczących działalności gospodarczej przedsiębiorstw ( jednostek gosp.)
Uzyskane informacje ekonomiczne z rachunkowości są niezbędne w procesie zarządzania
firmą , do podejmowania decyzji bieżących ( operatywnych ) , strategicznych .
b) Rachunkowość - to całkowity i zwarty system ciągłego oraz systematycznego
gromadzenia i przetwarzania danych oraz prezentacji informacji ekonomiczno -
finansowych .
2. Przedmiot rachunkowości
Przedmiotem rachunkowości są środki gospodarcze ( majątek ) źródła ich pochodzenia
( fundusze - kapitały ) oraz procesy gospodarcze ( zaopatrzenie , produkcja ) , a także
wyniki finansowe osiągnięte z działalności gospodarczej .
3. Metody rachunkowości
a) Metoda bilansowa - polega na dwustronnym i równoważnym ujmowaniu i
przetwarzaniu zdarzeń gospodarczych oraz majątku jednostek gospodarczych .
b) Metoda podmiotowa - polegająca na opisywaniu ( kwalifikowaniu ) kwantyfikowaniu
składników majątku oraz zdarzeń gospodarczych z punktu widzenia jednostki w której
rachunkowość jest prowadzona .
II Zadania rachunkowości
Rachunkowość ma w sposób wiarygodny i prawidłowy przedstawiać obraz majątku ,
rezultatów działalności i sytuacji finansowej podmiotu gospodarczego .
Szczegółowość zadań
• ustalenie stanu środków gospodarczych
• rejestracja zmian
• dostarczenie danych do kalkulacji ekonomicznej
• dostarczenie danych do kalkulacji wyników finansowych
Rachunkowość - Ewidencja ( księgowość)
- Rachunek kosztów
- Sprawozdawczość finansowa
- Analiza finansowa
III Środki gospodarcze
A. Majątek trwały
• Wartości niematerialne i prawne - usprawnienia , koszty prac rozwojowych , wartość
firmy , prawo wieczystego użytkowania gruntu , wynalazki , patenty, znaki towarowe ,
licencje , programy komputerowe .
• Rzeczowy majątek trwały - stanowiące własność - grunty , budynki , maszyny ,
urządzenia , środki transportu .
Okres ich użytkowania dłuższy niż rok
Inwestycje bieżące - ogół kosztów na budowę lub montaż nowego środka trwałego .
• Finansowy majątek trwały - udziały w obcych jednostkach , akcje , papiery
wartościowe ( obligacje , bony skarbowe ) , których termin wykupu przypada po
upływie roku od dnia bilansowego , udzielone pożyczki długoterminowe .
B. Majątek obrotowy
• Zapasy - materiały - Bezpośrednie ( produkcyjne ) , pomocnicze ( art. biurowe )
- półprodukty i produkty w toku
- produkty gotowe
- towary
• Należności i roszczenia - z tytułu dostaw i usług
- z tytułu podatków , dotacji i ubezpieczeń społecznych
- pozostałe należności
• Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu
- udziały lub akcje własne przeznaczone do zbycia
- inne papiery wartościowe
• Środki pieniężne - w kasie
- na rachunku bankowym
- Inne środki pieniężne ( weksle , czeki )

I Źródła pochodzenia środków gospodarczych
A. Kapitały ( fundusze ) własne
• Kapitał podstawowy - spółka cywilna ( osoba fizyczna )
kapitał założycielski - akcyjny ( w spółkach akcyjnych )
- udziałowy - w spółkach z o.o.
fundusz założycielski - wkład państwa w przedsiębiorstwa państwowe
fundusz udziałowy - wkład członków spółdzielni
• Kapitał uzupełniający - tworzony z efektów gospodarczych czyli z podziału zysków
Kapitał zapasowy ( rezerwowy ) - w spółkach akcyjnych i z o.o.
Fundusz zapasowy przedsiębiorstwa
Fundusz zasobowy spółdzielni
• Wynik finansowy netto - strata lub zysk
B. Kapitały obce - przyjmują postać zobowiązań , obrazują rozmiary środków
gospodarczych które stanowią własność innych obcych jednostek .
1. Zobowiązania długoterminowe - okres dłuższy niż jeden rok od dnia bilansowego
• Długoterminowe pożyczki , obligacje i papiery wartościowe
• Długoterminowe kredyty
• Pozostałe zobowiązania
2. Zobowiązania krótkoterminowe - krótsze niż jeden rok
• Pożyczki
• Kredyty bankowe
• Zobowiązania z tytułu dostaw i usług
• Zobowiązania z tytułu podatków ceł i ubezpieczeń
• Zobowiązania z tytułu wynagrodzeń
• Pozostałe zobowiązania krótkoterminowe
• Fundusze specjalne - odmiana zobowiązań krótkoterminowych
- Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
- Inne fundusze specjalne
II Zestawienie bilansowe
Każda jednostka gospodarcza prowadząca księgi rachunkowe ( rachunkowość )
zobowiązana jest do sporządzania na każdy początek swej działalności i na koniec każdego
roku obrotowego ( 12 miesięcy ) zestawien9ia swojego majątku oraz źródeł jego
pochodzenia . Zestawienie to określa się mianem bilansu . Bilans - jest to dwustronne ,
wartościowe zestawienie środków gospodarczych ( aktywów ) oraz źródeł ich pochodzenia
( pasywów ) sporządzane na określony moment bilansowy ( dzień bilansowy ) i w
określonej formie .
SUMA AKTYWÓW = SUMA PASYWÓW

Aktywa ( przekrój rzeczowy ) - grupują środki gospodarcze według postaci w jakiej one
występują i spełnianych przez nie funkcji . Informują o sytuacji majątkowej przedsięb.
Pasywa ( przekrój finansowy ) - przedstawiają wartość tych środków według źródeł ich
finansowania ( pochodzenia ) , a zatem informują nas o sytuacji finansowej przedsięb.

Rodzaje bilansów :
• początkowy - bilans otwarcia - B. O.
• końcowy - bilans zamknięcia - B. Z.
Sporządzany na koniec roku , jest zarazem bilansem początkowym dla następnego
roku obrotowego .

1. Pojęcie operacji gospodarczych
• Bilans - zestawia środki gospodarcze na pewien moment . Jest to ujecie statyczne .
Tymczasem w przedsiębiorstwach prowadzących działalność środki te ulegają ciągłym
zmianom ( dynamika ) . Wywołują je różnorodne czynności i zjawiska gospodarcze ,
które składają się na działalność gospodarczą .
• Operacje gospodarcze - czynności i zjawiska gospodarcze które powodują zmiany
składników bilansowych ( operacje księgowe )
Podział operacji ( ze względu na wpływ operacji na bilans , ogół operacji dzielimy na : )
• Operacje - zmiany wyłącznie w aktywach
A + o - o = P
Np. Podjęto gotówkę z banku do kasy . Suma bilansowa nie ulega zmianie .
• Operacje powodujące zmiany wyłącznie w pasywach
A = P + o - o
Np. Przeznaczenie części zysku na zwiększenie funduszy własnych .
• Operacje powodujące jednoczesne zmienianie aktywów i pasywów
Zwiększenie sumy bilansowej .
A + o = P + o
Np. Zakupiono i przyjęto do magazynu materiały .
• Operacje powodujące jednoczesne zmniejszenie aktywów i pasywów .
A - o = P - o
Np. Spłata zobowiązań wobec dostawców z rachunku bankowego .
2. Pojęcie oraz budowa konta
Mnogość operacji występujących w przedsiębiorstwie powoduje konieczność ich agregacji .
Poprzez agregacje operacji gospodarczych należy rozumieć proces uogólniania ( scalania ,
łączenia ) operacji gospodarczych w celu tworzenia informacji o bardziej syntetycznym
charakterze . Tego typu operacje ( syntetyczne ) stwarzają lepsze możliwości ich
wykorzystania w procesie zarządzania .
Syntetyczne obrazy działalności gospodarczej . Znane są różne sposoby agregacji operacji
gospodarczych . Najstarszym urządzeniem służącym do agregacji jest konto ( XI wiek )
Winien ( WN ) Debet ( DT ) Nazwa konta Ma Credict ( CT )

Jedna strona konta Druga strona konta

Każde określone konto musi mieć nazwę . Ma dwie strony - operacje mogą powodować
zwiększenie bądź zmniejszenie .
Ogół kont służących do agregacji operacji gospodarczych określa się systemem kont lub
planem kont . Mogą być konta bilansowe i niebilansowe .
3. Ewidencja operacji gospodarczych na kontach bilansowych .
Podstawę zapisu na kontach stanowią prawidłowo sporządzone dowody księgowe , z
których wynikają tak istotne elementy zapisów księgowych jak data dokonania operacji
gospodarczych , rodzaj i numer dowodu księgowego , treść operacji , rozmiary czyli
wielkość operacji ( kwota ).
Proces agregacji operacji gospodarczych rozpoczyna się od otwarcia kont . Otwarcie konta
polega na wpisaniu stanu początkowego ( z bilansu ) na odpowiednie stronie konta .
Dt Konta aktywów Ct Dt Konta pasywów Ct

Stan początkowy Stan początkowy
( S. P. ) - +
+ - operacje operacje
Operacje zwię- operacje zmniejszające zwiększające
kszające stan zmniejszające stan stan
początkowy stan początkowy początkowy początkowy
Operacje gospodarcze ujmuje się w systemie kont zawsze dwustronnie i równoważnie
czyli bilansowo to znaczy na dwóch kontach po dwóch przeciwnych stronach tych kont .
Kwota zapisu strony debet = Kwota zapisu strony kredyt

1. Obroty i salda konta
Zagregowane wielkości operacji gospodarczych ujętych na koncie określa się mianem
obrotów konta lub też mianem strumieni .
Mogą występować obroty strony kredytowej i obroty strony debetowej.
Znając stan początkowy konta oraz obroty konta można w łatwy sposób obliczyć stan
konta czyli tak zwane saldo końcowe .
Saldo końcowe konta stanowi różnicę pomiędzy ogólnymi sumami dwóch przeciwstawnych
stron konta . Gdy ogólne sumy strony debet i kredyt są takie same wówczas saldo
końcowe nie występuje lub też mówimy że saldo jest zerowe .
W zależności od tego która ze stron konta jest większa mówimy o saldzie debetowym lub
kredytowym .
Saldo jest debetowe gdy ogólna suma strony debet jest większa od ogólnej sumy strony
kredyt .
Saldo jest kredytowe gdy ogólna suma strony Cr jest większa od ogólnej sumy strony Dt .
Obciążyć to znaczy zapisać po stronie debet .
Salda debetowe wykazują konta aktywów , a salda kredytowe konta pasywów .

Konto aktywów
Sp 70000 (2) 40000
(1) 20000 (4) 30000 1+3+5 = Obroty strony debet = 90000
(3) 50000 (6) 20000 2+4+6 = Obroty strony kredyt = 90000
(5) 20000
100000 90000
Saldo końcowe = 100000 - 90000
= 10000 Saldo Dt
Konto pasywów
(2) 20000 Sp. 30000
(4) 30000 10000 (1) 2+4+6 = Obroty strony debet = 70000
(6) 20000 60000 (3) 1+3+5 = Obroty strony kredyt = 90000
20000 (5)

70000 120000
Saldo końcowe = 120000 - 70000 = 50000 Saldo Ct

Obroty nie obejmują stanu początkowego .
Korespondencja kont to wzajemny związek jaki zachodzi w trakcie ujmowania na nich
operacji gospodarczych . Konta które powstają w tym wzajemnym związku określa się
mianem kont korespondencyjnych .
2. Sposoby wyrażania korespondencji kont .

A. Sposób pisemny polegający na wskazaniu np. na dowodzie księgowym tj. na zapisaniu
nazw oraz stron kont , na których dana agregacja ma być zaewidencjonowana .
Sposób ten jest szeroko stosowany przy debetowaniu dowodów księgowych .
( Dt kasa - Ct Rachunek bankowy ) 101 Dt / 131 Ct
Kasa 101
Rachunek bankowy 131
1. Podjęcie gotówki z rachunku bankowego
Dt zobowiązania z tytułu wynagrodzeń - Ct kasa
231 / 101

B. Sposób wyrażania korespondencji kont ustny - stosuje się wiele wyrażeń .
Dla strony debet Dla strony kredyt
1. Zaksięgować po stronie Dt ( winien ) 1. Zaksięgować po stronie kredyt
2. Zaewidencjonować po stronie Dt 2. Zaksięgować po stronie kredyt
3. Zarejestrować po stronie debet 3. Zarejestrować po stronie kredyt
4. Obciążyć konto 4. Uznać konto
5. Zapisać w ciężar konta 5. Zapisać na dobro konta

Obciążyć konto tzn. zapisać po stronie debet dany dowód księgowy bez względu na to
jakiego konta to dotyczy , bez względu na skutki jakie to obciążenie
wywołuje w stanie danego konta .
C. Sposób graficzny
Schematy korespondencji kont

Ct Rachunek bankowy Kasa Dt
(1)
1 - Podjęcie gotówki z rachunku bankowego do kasy .


Na podstawie niżej podanych korespondencji kont podaj treść operacji gospodarczych .
1. Dt kasa - Ct rachunek bankowy
Podjęto gotówkę z rachunku bankowego .
2. Dt rachunek bankowy - Ct kredyty
Wpływ środków z tytułu zaciągniętego w banku kredytu
3. Dt materiały - Ct zobowiązania wobec dostawców
Zakup materiałów u dostawcy z odroczonym terminem płatności
4. Dt zobowiązania wobec dostawców - Ct rachunek bankowy
Spłacono zobowiązania wobec dostawców z rachunku bankowego
5. Dt zobowiązania wobec dostawców - Ct materiały
Zwrot materiałów do dostawcy

1. Bilans końcowy oraz zamknięcia kont
Dla zapewnienia prawidłowości i rzetelności danych liczbowych dostarczanych przez rachunkowość konieczne jest okresowe sprawdzanie zgodności dokonanych zapisów księgowych .
Zgodność tę sprawdza się za pomocą tzw. zestawienia obrotów i sald które może być zestawione według wzoru prostego i rozwiniętego .

Zestawienie obrotów i sald Wzór prosty

Lp. Nazwa konta Sp. + obroty Saldo końcowe
Dt Ct Dt Ct
1
2
3
4 Środki trwałe
Materiały
Kapitał udziałowy
Kredyty bankowe 120.000
90.000

20.000 30.000
60.000
100.000
60.000 90.000
30.000

100.000
40.000

Suma Sp + obroty = Suma Sp = obroty
Strona Debet Strona Kredyt
Suma sald końcowych = Suma sald końcowych
Strona Debet Strona Kredyt

Wzór rozwinięty
Lp. Nazwa konta Saldo początkowe Obroty za miesiąc Razem Saldo końcowe
Dt Ct Dt Ct Dt Ct DT CT
1
2
3

4 Środki trwałe
Materiały
Kapitał udziałowy
Kredyty bankowe 100.000
50.000



100000

90.000 20.000
40.000


20.000 30000
60000


90000
120000
90000


20000 30000
60000
100000
60000 90000
30000


100000
40000

2. Sporządzanie bilansu końcowego
Bilans końcowy ( zamknięcia ) sporządzany jest na podstawie uzgodnionego zestawienia obrotów i sald które to zestawienie czasami jest ( np. na koniec roku ) korygowane o tak zwane różnice inwentaryzacyjne ( niedobory i nadwyżki ) .

Bilans sporządza się w ten sposób że salda debetowe wykazuje się w aktywach bilansu , a salda kredytowe w pasywach bilansu
Z uwagi na bezpośredni związek tych kont z bilansem określa się je kontami bilansowymi
( tzn. konta te otwiera się na podstawie stanów początkowych bilansu , a na podstawie sald końcowych tych kont sporządza się bilans końcowy )

3. Zamknięcie konta

Po sporządzeniu bilansu rocznego i po jego zatwierdzeniu następuje formalne zamkniecie kont .
Czynność zamknięcia kont polega na wpisaniu salda końcowego danego konta po stronie
konta i na dwukrotnym podkreśleniu bilansujących się nam stron konta .

Dt Konta aktywów Ct Dt Konta pasywów Ct
Sp 30.000 Sp. 10.000
Obroty 170.000 Obroty 150.000 Obroty 70.000 Obroty 90.000
200.000 150.000 70.000 100.000
Sk. 50.000 Sk. 30.000
200.000 200.000 100.000 100.000

Proces zamknięcia kont kończy cały cykl ewidencji operacji gospodarczych na kontach .

Zasady ewidencji operacji gospodarczych na kontach niebilansowych ( wynikowych )

Oprócz kont bilansowych to jest kont aktywów i kont pasywów w rachunkowości występują również konta niebilansowe . Konta niebilansowe służą do ewidencji operacji gospodarczych związanych z realizacją określonych procesów gospodarczych : zaopatrzenie , produkcja , sprzedaż ( zbyt ) . I związanych z tymi procesami kosztów , przychodów i wyników finansowych . Wszystkie te operacje wpływają na końcowy wynik finansowy działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i dlatego często określa się je mianem operacji wynikowych a konta które służą do ewidencji tych operacji mianem kont wynikowych .

Cechą charakterystyczną kont niebilansowych odróżniającą ją od kont bilansowych jest przede wszystkim to , że na przełomie okresów sprawozdawczych ( zwłaszcza roku bilansowego ) nie wykazują żadnych sald .
Fakt niewystępowania sald na przełomie dwóch okresów gospodarczych , wynika stąd że , sumy kosztów lub przychodów zarejestrowane w ciągu okresu sprawozdawczego na tych kontach , podlegają w końcu okresu sprawozdawczego przeniesieniu na konta rejestrujące efekt danego procesu , lub na konto zbiorcze wyniku finansowego ( konto bilansowe ) .
1. Proces zaopatrzenia
Przedsiębiorstwo otrzymało od dostawcy fakturę za materiały na kwotę 20 tys. zł . Następnie przedsiębiorstwo otrzymało dostawę materiałów które zostały przyjęte do magazynu , na podstawie Pz ( Przyjęcie zewnętrzne ) na kwotę 20 tys. zł .

Zobowiązania wobec dostawców Rozliczenie zakupów Materiały
( konto niebilansowe )
20000 Faktura 20000 20000 Pz 20000

koszt efekt

2. Proces produkcji
Przedsiębiorstwo wytwórcze ( przemysłowe ) dla wytworzenia określonych dóbr materialnych poniosło koszty na łączną sumę 120 tys. zł na które składają się zużycie materiałów 80 tys. zł , usługi obce 10 tys. zł , wynagrodzenia 30 tys. zł . W wyniku realizowanego procesu produkcyjnego uzyskano wyroby gotowe , które zgodnie z odpowiednia kalkulacją wyceniono na 100 tys. zł . Pozostała suma kosztów dotyczy procesów produkcyjnych niezakończonych , czyli tak zwanej produkcji w toku .

Materiały Koszty produkcji Wyroby gotowe

80000 1a 80000 100000 2 100000


Rozrachunki z dostawcami
10000 1b 10000
Produkcja w toku
20000 3 20000
Rozr. z tytułu wynagrodzeń
30000 1c 30000


120000 120000
3. Proces sprzedaży
Przedsiębiorstwo wytwórcze sprzedało w bieżącym miesiącu 200 szt. wyrobów po cenie sprzedaży 250 zł/szt przy czym koszt wytworzenia jednej sztuki wynosi 200 zł/szt . Odbiorca złożył reklamację na 20 szt. Reklamacja została uznana a zareklamowane wyroby przyjęto do magazynu . Ponadto przedsiębiorstwo otrzymało fakturę za transport sprzedanych wyrobów na kwotę 1 tys. zł .

Wyr. gotowe Koszt własny Wynik finan. Sprzedaż wyrobów Rozrachunki
sprzedaży z odbiorcami
Sp
100000 40000 (2) 40000 50000 (1) 50000
4000 (4) 4000 5000 (3) 5000

Rozlicz z dostaw. 37000 (7) 37000 45000 (6) 45000
1000 (5) 1000

41000 41000 37000 45000 50000 50000
Sk 8000
45000 45000
1 - Faktura sprzedaży
2 - Rozchód sprzedanych wyrobów
3 - Korekta przychodów ze sprzedaży w związku z uznaną reklamacją odbiorcy
4 - Przyjęcie zareklamowanych wyrobów do magazynu
5 - Faktura dostawcy za transport sprzedanych wyrobów
Operacje związane z księgowym ustaleniem wyniku na sprzedaży
6 - Przeniesienie przychodów ze sprzedaży
7 - Przeniesienie kosztu własnego sprzedaży
Z poniższych przykładów wynika że do kont niebilansowych , zalicza się konta kosztów , przychodów , wyników nadzwyczajnych . Do kont wyników nadzwyczajnych zalicza się :
straty nadzwyczajne ( strona debet ) i zyski nadzwyczajne ( strona kredyt ) .

Elastyczność urządzeń księgowych - dzielenie i łączenie kont .

Elastyczność urządzeń księgowych wyraża się tym , że w zależności od potrzeb mogą być tworzone informacje o różnym stopniu agregacji . Rachunkowość może dostarczać informacji o najniższym stopniu agregacji ( mogą to być nawet informacje wyrażane w jednostkach naturalnych ) jak i informacji o najwyższym stopniu agregacji ( informacjami tymi mogą być wynik finansowy , suma poniesionych kosztów całkowitych , czy suma osiągniętych przychodów )
Uzyskiwanie informacji o różnym stopniu agregacji wynika przede wszystkim z możliwości dzielenia i łączenia kont .
1. Podzielność kont - polega na tworzeniu w miejsce jednego konta kilku nowych kont różniących się między sobą głównie zakresem gromadzonych danych . Konta można podzielić poziomo ( pozioma podzielność kont ) i pionowo (pionowa podzielność kont )
• Poziomy podział konta - polega na wydzieleniu zarówno ze strony debet jak i ze strony kredyt konta dzielonego zapisów dotyczących określonych grup operacji gospodarczych ( określonego przedmiotu ewidencji ) i na ujmowaniu ich na nowo otwartych kontach . Dzięki takiemu podziałowi uzyskuje się informacje bardziej szczegółowe . Przykładem może być podział konta materiały .

Materiały
Sp 50000 R 170000
P 150000 Sk 30000
200000 200000

Materiały podstawowe Materiały pomocnicze Paliwo
Sp 30000 R 110000 Sp 15000 R 50000 Sp 5000 R 10000
P 90000 Sk 10000 P 40000 Sk 5000 P 20000 Sk 15000
120000 120000 55000 55000 25000 25000

Istnieją dwie możliwości zastosowania podziału poziomego kont . Dwa sposoby :
• Polega na utworzeniu nowych kont w miejsce konta dzielonego i wówczas konto dzielone ulega likwidacji , a informacje ogólne ( syntetyczne ) uzyskuje się przez sumowanie informacji zarejestrowanych na kontach nowo utworzonych .
• Polega na równoległym funkcjonowaniu zarówno konta dzielonego jak i kont nowo utworzonych . Ten drugi sposób znajduje zastosowanie zwłaszcza przy tworzeniu tak zwanych kont analitycznych . Sposób ten tworzony jest w oparciu o tzw zapis powtórzony polegający na tym , że operacje gospodarcze rejestrowane są na kontach syntetycznych według reguły zapisu dwustronnego i powtarzanej jednostronnie ( bez zachowania korespondencji kont ) na określonym koncie analitycznym .
Wszystkie konta , które wykazują ogólne dane w zakresie przedmiotu swojej ewidencji noszą nazwę kont syntetycznych . Cechą charakterystyczną tych kont jest również to że wykazywane przez nie dane są wyrażone tylko w jednostkach pieniężnych czyli wartościowo .
Kontami analitycznymi nazywamy te konta które służą do szczegółowej ewidencji poszczególnych rodzajów środków lub źródeł ich pochodzenia bądź wybranych procesów gospodarczych .
Konta analityczne dla środków gospodarczych to jest : materiały , wyroby gotowe , towary prowadzi się w ujęciu ilościowym ( w magazynie ) i ilościowo wartościowym ( księgowość materiałowa ) .
Z kolei ewidencje analityczną dla środków trwałych prowadzi się w formie kont analitycznych dla każdego obiektu trwałego .
W podobny sposób zorganizowana jest również ewidencja analityczna rozrachunków ( odrębne konta dal poszczególnych kontrahentów czy pracowników ) .
Ewidencję analityczną prowadzi się z reguły w formie luźnych kart kontowych . Co określane jest w rachunkowości mianem kartoteki analitycznej .
Obroty i salda kont analitycznych musza być zgodne z obrotami i saldami właściwych kont syntetycznych . Zgodność tę sprawdza się za pomocą zastawienia obrotów i sald kont analitycznych .

Podział pionowy
Polega na wyodrębnieniu albo ze strony Ct lub ze strony Dt konta dzielonego określonych ( wybranych ) grup operacji gospodarczych i na ich na specjalnie w tym celu nowo utworzonych kontach . W wyniku pionowego podziału kont powstaje konto główne i konta pomocnicze nazywane kontami korygującymi .
Kontem głównym lub podstawowym jest konto , z którego wyodrębnione zostały określone rodzaje operacji gospodarczych . Kontami korygującymi są konta utworzone do ewidencji tych rodzajów operacji gospodarczych .
Pozostają one w ścisłym ze sobą związku i ich są rozpatrywane łącznie .
Łączenie kont
Stanowi odwrotny proces w stosunku do dzielenia kont . W niektórych wypadkach celowe może okazać się zmniejszenie liczby kont w rachunkowości drogą tak zwanego łączenia kont . Ma to miejsce wówczas gdy dla i analizy określonych zjawisk występujące są dane łączne , sumaryczne .
Można łączyć ze sobą :
• kilka kont aktywów
• kilka kont pasywów
• konta pasywów i aktywów
Połączenie takie może polegać na skompensowaniu ich dotychczasowych sald i
wówczas na koncie powstaje tylko jedno saldo ( albo Dt albo Ct ) . Przykładem takiego połączenia kont może być połączenie konta „ rachunek bankowy ” ( konto aktywów ) z kontem „ kredyty bankowe ” ( konto pasywów )
rach. bankowy 10000 rach. bankowy 10000
kred. bankowe 8000 Kred. bankowe 15000
Sk. 2000 Dt Sk. 5000 Ct

„ Rachunek bieżący ” będzie wykorzystywało zmienny rodzaj salda ( tzn. raz DT raz Ct )

Rach. bankowy
Sp 10000 30000
15000 Kredyt w rachunku bankowym Sk. 5000

Wykazane w bilansie jako kredyty bankowe

Druga możliwość łączenia kont aktywów z kontami pasywów polega na tym , że salda kont łączonych nie są wzajemnie kompensowane , wówczas na koncie połączonym wystąpią jednocześnie dwa salda ( dwa początkowe i dwa końcowe )

Dt Rozrachunki z dostaw. i odbior. Ct
Sp należności 30000 70000 Sp zobowiązania
Zwiększenie należ 170000 330000 Zwiększenie zobowiązań
Zmniejszenie zobowią. 250000 90000 Zmniejszenie należności
450000 490000
Sk. zobowiązania 150000 110000 Sk Należności
600000 600000

Przykładowo : na koncie „ środki trwałe ” należało by po stronie Ct ujmować rozchody środków trwałych w skutek ich likwidacji bądź sprzedaży , również raty odpisów z tytułu umarzania wartości początkowej tych środków trwałych w skutek ich stopniowego zużywania tzw. raty umorzenia środka trwałego .

a % = 10 % 10 lat amortyzacji

Środki trwałe Amortyzacja
Sp 60000 6000 1 rok 6000
6000 2 rok 6000
6000 3 rok 6000
....... ........ ........
6000 10 rok 6000

Środki trwałe Umorzenie śr. trwałych Amortyzacja
Sp 60000 6000 (1) 6000
6000 (2) 6000
6000 (3) 6000

W bilansie środki trwałe są wykazywane w ich wartości netto , które oblicza się :
Saldo początkowe konta środki trwałe 60000
Saldo końcowe konta umorzenie środków trwałych 18000
42000
Konta korygujące nie są wykorzystywane w bilansie
Ich salda odejmowane są od salda ( początkowego ) konta podstawowego i następnie są wpisywane do bilansu . W tym przykładzie konto środki trwałe pełni funkcje konta podstawowego natomiast konto umorzenie środków trwałych jest kontem korygującym
( koryguje ono saldo końcowe konta środki trwałe )
Sk należności = Sp należności + zwiększenie należ. - zmniej. należ 30000
+ 170000
- 90000
110000
Sk zobowiązania = sp zobow. + zwiększ. zobow. - zmniej. zobow. 70000
+ 330000
- 250000 150000
W przypadku braku sumarycznych danych ( suma zwiększeń , suma zmniejszeń ) należy salda te ustalić na podstawie ( kont analitycznych ) ewidencji analitycznej prowadzonej do takiego konta połączonego .
Tego typu ( połączenie ) połączone konto określone jest miarem konta aktywno - pasywnego . Salda tych kont wykazywane są zarówno w aktach ( saldo Dt ) jak i w pasywach ( saldo Ct ) .

Do kont pozabilansowych należą konta : kosztów , przychodów i wyników nadzwyczajnych
Można łączyć konta kosztów , konta kosztów z przychodami lub konta przychodów .

Dt Sprzedaż wyrobów Ct
Koszt własny sprzedaży
+ - 1. Poniesione koszty 1. Zmniejszenie kosztów
Przeniesienie ( zwiększenie )
na WF 2. Zmniejszenie 2. Osiągnięte przychody
kosztów
Sprzedaż
- + 3. Przeniesienie zysku 3. Przeniesienie straty
przeniesienie ze sprzedaży na WF na wynik finansowy
na WF
Różnica między Dt i Ct to wynik na sprzedaży :
zysk lub starta
WF = wynik finansowy
Można tez połączyć konta strat nadzwyczajnych z kontami zysków nadzwyczajnych - Zyski i straty nadzwyczajne .

UWARUNKOWANIA FORMALNE EWIDENCJI OPERACJI GOSPODARCZYCH

I Formalne wymogi stawiane zapisom księgowym ( egzamin )
1. Księgi rachunkowe powinny być prowadzone w siedzibie Zarządu jednostki i to w sposób ustalony w zakładowym planie kont .
2. Każdy zapis na koncie powinien być udokumentowany i powinien zawierać następujące dane : - datę dokonania operacji gospodarczej
- datę wystawienia dowodu
- rodzaj i numer dowodu
- treść operacji
- kwota ( rozmiary , wielkości ) operacji
3. Zapisy księgowe powinny być dokonywane w sposób staranny , trwały , czytelny .
4. Niedopuszczalne jest pozostawienie w księgach rachunkowych wolnych wierszy jak również zamazywanie , wycieranie, wyskrobywanie dokonanych zapisów .
5. Popełnione błędy w zapisach księgowych mogą być poprawione jedynie w dopuszczalny sposób .
6. Zapisy powinny być dokonywane bieżąco , w porządku chronologicznym tj. w kolejności dat występowania operacji gospodarczych .

II Błędy w zapisach księgowych oraz sposoby ich poprawiania :
Podział błędów :
• Błędy naruszające równowagę bilansową
Ich istnienie możemy stwierdzić za pomocą zestawienia obrotów i sald , wówczas bowiem wystąpi nierównowaga ogólnych sum strony Dt i Ct .
Wchodzące w skład tej grupy błędy wynikają z niezachowania w pracach ewidencyjnych zasady bilansowego ujmowania zjawisk i mogą polegać bądź na jednostronnym księgowanie operacji gospodarczych lub dwustronnym lecz nierównoważnym .
• Błędy nie naruszające równowagi bilansowej .
Błędy te mogą polegać na księgowaniu operacji gospodarczych na niewłaściwych kontach lub na niewłaściwych stronach kont bądź w niewłaściwej kwocie .
Np. zaksięgowanie przyjęcia z produkcji do magazynu wyrobów gotowych
Ct - koszty działalności
Dt - materiały ( zamiast wyroby gotowe )

III Poprawianie błędu księgowego może być wykonane wyłącznie w formie :
1. Skreślenie błędnego zapisu , tak aby można go było odczytać i dokonanie zapisu prawidłowego obok zapisu poprawionego . Osoba poprawiająca go zamieszcza datę i parafkę .
Ten sposób poprawianie nie może być stosowany gdy księgi rachunkowe prowadzone są za pomocą komputera , a także po zamknięciu miesiąca .
2. Wniesienie zapisu korygującego tj . STORNA
Zastosowanie storna konieczne jest zwłaszcza w razie ujawnienia błędów po zamknięciu miesiąca lub prowadzenia ksiąg za pomocą komputera .
Rozróżnia się :
• storno liczb dodatnich - storno czarne - storno zwykłe
• storno liczb ujemnych - storno czerwone
Storno liczb dodatnich polega na likwidacji skutków błędnego zapisu poprzez powtórne zaksięgowanie danej operacji lecz po stronie przeciwnej w stosunku do zapisu błędnego . Po zlikwidowaniu skutków zapisu błędnego należy dokonać zapisu prawidłowego .
Storno licz ujemnych polega na wpisaniu pozycji korygującej po tych samych stronach kont , na których dokonano zapisu błędnego lecz ze znakiem minus lub kolorem czerwonym lub ujmując w ramkę . Po naniesieniu zapisu korygującego należy dokonać zapisu poprawnego .
Zapisy stornujące muszą być udokumentowane oraz ewidencjonowane dwustronnie i równoważnie .

ZASADY TWORZENIA NIEKTÓRYCH ZBIORÓW INFORMACJI EKONOMICZNYCH W ZAKRESIE PODSTAWOWYCH PROCESÓW GOSPODARCZYCH
I. EWIDENCJA PROCESU ZAKUPU I ZUŻYCIA MATERIAŁÓW
1. Pojęcie i klasyfikacja materiałów
Materiały to rzeczowe składniki majątku obrotowego , pełniące głównie funkcje przedmiotu pracy .
Podział materiałów :
• Wg kryterium celu zużycia ( roli ekonomicznej )
- podstawowe
- pomocnicze
- paliwo
- części zapasowe do maszyn
- opakowania
- odpady
• Wg miejsca składowania
- na składzie ( w magazynie )
- w drodze
- w przerobie obcym
• Wg stopnia przydatności
1. Zapasy prawidłowe
- bieżące
- sezonowe
- rezerwowe
2. Zapasy nieprawidłowe
- kupione w nadmiarze
- zbędne

II . Ceny ewidencyjne materiałów
• Ceny zmienne - rzeczywiste ceny zakupu ( fakturowa )
- rzeczywiste ceny nabycia ( cena zakupu + koszt zakupu )
Koszty zakupu to koszty transportu , załadunku , przeładunku , wyładunku , ubezpieczenia , opakowania bezwartościowe .
• Ceny stałe ewidencyjne - obowiązuje przez dłuższy okres to jest , co najmniej przez rok , ustalone na podstawie bądź to rzeczywistych cen zakupu bądź to rzeczywistych cen nabycia

III. Ewidencja zakupu materiałów
Proces ewidencji zakupu zależny jest w dużej mierze od stosowanej ceny ewidencyjnej .

• Gdy ceną ewidencyjną jest rzeczywista cena nabycia

Rozrachunki z dostawcami Rozliczenia zakupu Materiały na składzie

15500 (1) (1) 15500 15500 (2) (2) 15500

1a - Faktura dostawy za materiały = 100 sztuk X a50 zł / szt. = 15000 ( cena zakupu )
b - koszty transportu ( koszt zakupu ) 500 ( koszt zakupu )
2 - Przyjęcie materiałów 15500 : 100 = 155 zł / szt. 15500 ( cena nabycia )

bo cena ewidencyjną jest rzeczywista cena nabycia
• Gdy ceną ewidencyjną jest rzeczywista cena zakupu

Rozrachunki z dostawcami Rozliczenia zakupu Materiały
15500 (1) 15500 15000 (2) 15000
500 (3)

Koszty zakupu Rozliczenia kosztów Usługi obce
(3) 500 500 (3) (3) 500

1. a) Faktura od dostawcy 100 szt. X 150 zł 15000
b) Koszty transportu 500
2. Przyjęcie materiałów 100 szt. po 150 zł 15000
3. Przeniesienie kosztów zakupu 500

• Gdy ceną ewidencyjną jest cena stała równa 140 zł / szt.
Odchylenia od cen
Rozrach. z dostaw. Rozlicz. zakupu Materiały ewidencyjnych Koszty zakupu
15500 (1) 15500 14000 (2) 14000 (4a) 1000 (3) 500
500 (3)
1000 (4a)

1. a) Faktura od dostawcy 100 szt. X 150 zł = 15000
b) Koszty transportu 500
2. Przyjęcie materiałów do magazynu 14000
3. Przeniesienie kosztów transportu 500
4. Przeniesienie odchyleń od cen ewidencyjnych 1000
a) Odchylenia debetowe - cena zakupu > ceny stałej
b) Odchylenia kredytowe - cena zakupu < ceny stałej
Konto odchylenia od cen ewidencyjnych pełni funkcję konta korygującego w stosunku do konta podstawowego - Materiały na składzie .
W praktyce przedsiębiorstwa najczęściej prowadzą ewidencję materiałów według stałych cen ewidencyjnych , gdyż ułatwia to wycenę zużycia materiałów . Ponadto w praktyce dostawca dolicza do wartości materiałów ( towarów , usług ) odpowiednią stawkę VAT .

Rozrachunki z dostawcami Rozliczenia zakupu Materiały
26230 (1d) 26230 20000 (2) (2) 20000
4730 (3)
500 (4)
1000 (5)

Rozrachunki z tytułu VAT Odchylenia od cen ewidencyjnych Koszty zakupu
(3) 4730 (5) 1000 (4) 500


1. Faktura dostawcy za materiały
a) wartość materiałów 1000 kg X 20 zł 21000
b) usługi transportowe 500
c) VAT 22 % 4730
d) suma faktury 26230
2. Przyjęcie materiałów 1000 kg X 20 zł 20000
3. Przeniesienie do rozliczenia VAT 4730
4. Przeksięgowanie kosztów transportu 500
5. Przeniesienie odchyleń od cen ewidencyjnych 1000

C.d. z wykładu 10
Konto rozliczenie zakupu jako konto niebilansowe nie powinno wykazywać na koniec okresu żadnego salda . W praktyce jednak często występują rozbieżności czasowe pomiędzy datą otrzymania faktury dostawcy a datą przyjęcia materiałów do magazynu(Pz)
np. Fakturę otrzymano w styczniu , a materiały przyjęto do magazynu w lutym lub odwrotnie .
W takich sytuacjach konto rozliczenie zakupu może wykazywać na koniec okresu jednocześnie dwa salda :
1. Salda Dt - materiały w drodze ( otrzymano fakturę , nie otrzymano materiałów )
2. Salda Ct - dostawy niefakturowane ( otrzymano materiały , nie otrzymano faktury )

Salda te oblicza się przez porównanie zapisów strony Dt ( faktura ) z zapisami strony Ct
( Pz ) . W ten sposób na saldo Dt składa się łączna suma strony Dt niezbilansowanych z zapisami strony Ct , a na saldo Ct składa łączna suma zapisów strony Ct niezbilansowanych z zapisami strony Dt .

Rozliczenie zakupu
1) FA 30000 30000 PZ (2
3) 50000 15000 (4
5) 12000 12000 (6
7) 38000 43000 (8

130000 100000
Ct Sk. 58000 88000 Sk. Dt

188000 188000


Saldo Dt = 50000 + 38000 = 88000 Sk. Dt
Saldo Ct = 15000 + 43000 = 58000 Sk. Ct

Tak ustalone salda należałoby przenieś na odpowiednie konta bilansowe np. na konto
„ Materiały w drodze ” i „ Dostawy niefakturowane ” ( konto pasywów )
Jednak w praktyce tych sald się nie przenosi , natomiast saldami tymi zamyka się konto
„ Rozliczenia zakupu ” , a w nowym okresie ( roku ) konto to otwiera się tymi saldami .

Rozliczenie zakupu

1 Sp. Materiały Dostawy Sp. 1
w drodze niefakturowane
50000 30000
2 Obroty ( faktury ) Obroty ( PZ ) 2
750000 670000
3 Sk. dost. niefakturow. Sk. materiały w drodze 3
80000 180000
880000 880000

x = 880 - 80 = 800000
( Zadania 59 - 62 na egzamin )
W bilansie salda te wykazuje się :
1. Saldo Dt ( materiały w drodze) w aktywach łącznie z wartością zapasów materiałów
2. Saldo Ct ( dostawy niefakturowane ) w pasywach łącznie z wartością zobowiązań wobec dostawców
Zad.
Na podstawie podanych stanów kont sporządzić bilans : ( egzamin 1,5 punktu )
Dt Ct
1. Materiały na składzie 110000 -
2. Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów - 10000
3. Rozrachunki z dostawcami i odbiorcami 30000 50000
4. Rozliczenie zakupu 50000 40000
AKTYWA PASYWA
1. Materiały 110000 1. Zobowiązania wobec dostaw. 50000
- odchylenia 10000 + dostawy niefakturowane 40000
Ceny zakupu 100000 90000
+ Materiały w drodze 50000
150000

2. Należności od odbiorców
30000

I. Wycena i ewidencja zużycia materiałów
Wycena zużycia materiałów uzależniona jest od rodzaju stosowanej ceny materiałów .
1. Gdy ewidencję materiałów prowadzi się według cen zmiennych . Zużycie ( rozchód ) materiałów może być wycenione :
• według cen przeciętnych ( cen średnio ważonych )
• według cen dostaw najwcześniejszych , zgodnie z zasadą Pierwsze Przyszło - Pierwsze Wyszło FIFO
• Według cen dostaw najpóźniejszej , ostatnich , zgodnie z zasadą Ostatnie Przyszło - Pierwsze Wyszło LIFO
( Ćwiczenia 72 - 73 )
2. Gdy ewidencję materiałów prowadzi się według stałej ceny ewidencyjnej , a następnie koryguje się je ( zużycie ) o narzut odchyleń od cen ewidencyjnych przypadających na zużyte materiały .
Narzut ten może być obliczany w różny sposób , ale najczęściej stosuje się następujące wzory :

Materiały Zużycie materiałów i energii
Sp. 70000 120000 (1) (1) 120000
130000 80000 Sk. 1200
200000 200000

Odchylenia od cen ewidencyjnych
7000 20000
30000
1200

W = 200 x 100% / 120000 + 80000 = 1%
N = 120000 x 1 % / 100 % = 1200

WYKŁAD NR 12

Ewidencja kosztów działalności
Koszty
Czynniki produkcji Elementy kosztów
1. Praca Wynagrodzenie
2. Materiały Zużycie materiałów
3. Środki trwałe pracy Amortyzacja
4. Usługi obce Usługi transportowe , biurowe
( informatyczne , tłumaczenia )
Pozostałe koszty ( podróże służbowe ,
koszty reprezentacji , reklama ,
ubezpieczenia , podatki , opłaty )
Definicje kosztów :
• Koszty produkcji - jest to wyrażone w pieniądzu zużycie podstawowych czynników produkcji
• Koszty produkcji - jest to wyrażone w pieniądzu zużycie środków produkcji i pracy
• Koszty produkcji - jest to wyrażone w pieniądzu zużycie pracy żywej i uprzedmiotowionej
• Koszty produkcji - jest to wyrażone w pieniądzu zużycie niezbędnych środków produkcji i usług obcych oraz pracy żywej w postaci wynagrodzeń związane z wytworzeniem i zbytem wytworzonych produktów ( wyrobów lub usług )

Klasyfikacja kosztów :
1. Według kryterium rodzajowego :
• koszty amortyzacji
• koszty materiałowe
• koszty osobowe
• koszty usług obcych

2 . Według kryterium wewnętrznej struktury kosztów :
• Koszty proste
• koszty złożone
3. Według kryterium rachunkowego odnoszenia kosztów na wytworzone produkty :
• Koszty bezpośrednie - można je z łatwością odnieść na wytworzone produkty na podstawie dowodów źródłowych
• Koszty pośrednie - nie można ich odnieść gdyż z reguły dotyczą wszystkich wytworzonych produktów . Dlatego koszty te są wpierw grupowane według miejsc ich powstawania ( wydziały , oddziały )
4. Według kryterium reagowania kosztów na rozmiary prowadzonej działalności gosp. :
• koszty stałe ( koszty zarządu )
• koszty zmienne - proporcjonalne ( wynagrodzenia , zużycie materiałów )
- degresywne
- progresywne

PODSTAWOWE UKŁADY EWIDENCYJNE KOSZTÓW
Koszty dla potrzeb zarządzania muszą być ujmowane w ewidencji wieloprzekrojowo to znaczy nie na jednym a na kilku lub kilkunastu kontach . Z reguły koszty ujmuje się w dwóch przekrojach ( układach ) ewidencyjnych .
1. Układ rodzajowy kosztów mający na celu grupowanie kosztów według poszczególnych rodzajów poniesionych kosztów ( zużycie materiałów i energii , wynagrodzenia , usługi obce , amortyzacja itp. )
2. Układ funkcjonalny ( kalkulacyjny ) mający na celu grupowanie kosztów według miejsc ich powstawania ( wydziały itp. ) oraz według rodzaju wytworzonych produktów
( nośników kosztów )

Ewidencja kosztów w układzie rodzajowym i funkcjonalnym ( kalkulacyjnym )
Koszty ujęte dla potrzeb ich kontroli na znacznej liczbie kont podlegają w końcu miesiąca rozliczeniu . Rozliczenie to przebiega etapami i ma na celu zgrupowanie całości poniesionych kosztów na jednym koncie - „ Działalność podstawowa ”. W wyniku tego rozliczenia przeniesione zostaną np. koszty zakupu na działalność podstawową i pomocniczą , koszty działalności pomocniczej na koszty wydziałowe i koszty zarządu . Koszty wydziałowe które w całości zostaną przeniesione na koszty działalności podstawowej .
Końcowym etapem rozliczenia kosztów jest podział kosztów całkowitych na produkcję gotową i niezakończoną ( produkcja w toku )

Działalność podstawowa Rozliczenie kosztów Wyroby gotowe
produkcji
1. koszty 210000 (2) 210000 200000 (1) 200000
bezpośrednie
2. Koszty Produkcja w toku Odchylenie od cen
wydziałowe ewidencyjnych wyrobów
30000(3)30000 10000 (4) 10000

210000 210000
240000 240000

Koszty wydziałowe + koszty bezpośrednie = techniczny koszt wytworzenia .
1. Przyjęcie z produkcji do magazynu wyrobów gotowych wycenionych po koszcie planowanym
2. Przeniesienie kosztów rzeczywistych przyjętych wyrobów gotowych
3. Przeniesienie kosztów produkcji niezakończonej
4. Przeniesienie odchyleń od kosztów planowanych ( cen ewidencyjnych )
• mogą być Dt Koszt rzeczywisty > koszt planowany
• mogą być Ct Koszt rzeczywisty < koszt planowany

Zasady ustalania wyniku finansowego

1. Pojęcie oraz rodzaje wyników finansowych

Wynik finansowy jest obecny w gosp. Rynkowej podstawowym miernikiem oceny działalności przedsiębiorstwa
Z reguły oblicza się jako różnicę między osiągniętymi przychodami , a poniesionymi kosztami
PRZYCHODY - KOSZTY
Zysk występuje wówczas, gdy przychody są większe od kosztów wtedy wynik dodatni (na działalności gospodarczej)
Strata występuje wówczas , gdy przychody są mniejsze od kosztów wtedy wynik ujemny
Końcowy wynik finansowy składa się z szeregu wyników cząstkowych ,do których zaliczyć można: +dodatni wynik na sprzedaży , + wynik na operacjach finansowych , + wynik na operacjach nadzwyczajnych.

2. Wynik na sprzedaży
Rezultat operacyjnej działalności jednostki ,tj. co jest związane z podstawą działalności.
Na jego wysokość wpływają 2 wielkości
- suma przychodów uzyskanych ze sprzedaży
- suma kosztów poniesionych dla uzyskania tych przychodów
Na wielkość (sumę) przychodów ze sprzedaży składają się kwoty niezależne lub uzyskane za sprzedane produkty , towary i materiały stanowiące sumy iloczynu sprzedanej ilości jednostkowej ceny sprzedaży skorygowane o udzielone bonifikaty i zmniejszenie o należny od tej sprzedaży VAT
Np. faktura 200szt *100zł/szt = 20.000zł
100szt * 150zł/szt = 15.000zł
przychód 35.000zł
Do kosztów uzyskania przychodów zalicza się koszt wytworzenia sprzedawanych produktów , wartość w cenach zakupu (lub nabycia) sprzedanych towarów i materiałów , całość poniesionych w okresie sprawozdawczym kosztów sprzedaży oraz kosztów ogólnego zarządu.
A) Ewidencja przychodów ze sprzedaży
Wynik finansowy sprzedaż (przychody) rozrachunki d/o
10000 (1a) 10000
1000 2a 1000
9000 (3) 9000
rozr pub/prawne(vat)
2200 (1b) 2200
220 (2b) 220

1. Faktura za sprzedane produkty
• sprzedaż netto 1000szt * 10zł/szt = 10.000 zł
• należny vat (22%) = 2200zł
2. Reklamacja wyrobów przez odbiorcę
• korekta przychodów (nett) 100szt *10zł
• korekta VAT - 220zł

3. Ewidencja kosztu własnego sprzedaży
Wyroby gotowe koszt sprzedanych produktów Wynik finansowy
1)
(2)
Odchylenia od cen ewid
(3a) (6)
(3b)
koszt sprzedaży
(4)
koszt zarządu
(5)

1. WZ - rozchód wyrobów sprzedanych po cenach planowanych
2. Zwrot wyrobów przez odbiorców (uznana reklamacja)
3. Narzut odchyleń przypadających na sprzedane wyroby
a) odchylenia Dt
b) odchylenia CT
Obliczenie narzutu odchyleń przeprowadza się w identyczny sposób jak narzutu odchyleń od cen ewidencyjny tylko się inaczej koryguje
4. Koszty sprzedaży przeniesienia poniesionych kosztów sprzedaży
6.Przeniesienie na dział bilansowy kosztów sprzedaży
3) Wynik na pozostałej działalności operacyjnej stanowi różnicę między osiągniętymi przychodami ,a poniesionymi kosztami pozostałej działalności operacyjnej. Na tę działalność składają się koszty i przychody nie związane bezpośrednio ze zwykłą działalnością jednostki. W rzeczywistości koszty i przychody spowodowane sprzedażą i likwidacją środków trwałych , odpisami należności i zobowiązań przedawnionych , umorzonych ; zapłatę i otrzymywaniem kar , odszkodowaniami ; otrzymywaniem i przekazywaniem darowizn.
4) Wynik na operacjach finansowych stanowi różnicę między przychodami , a kosztami finansowymi (np. przychody finansowe i dywidendy , przychody ze sprzedaży papierów wartościowych , odsetki od pożyczek i należności ; koszty finansowe : odsetki i prowicje od kredytu i zobowiązań )

WYKŁAD 14
5) Wynik na operacjach nadzwyczajnych , na wynik ten składają się straty i zyski nadzwyczajne (stanowiące skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie , a w szczególności spowodowane zdarzeniami losowymi)
Dt Wynik finansowy Ct
1. Koszt własny sprzedanych produktów 1. Przychody ze sprzedaży
2. Pozostałe koszty operacyjne 2.Pozostałe przychody operacyjne
3. Koszty finansowe 3.Przychody finansowe
4. Straty nadzwyczajne 4.Zyski nadzwyczajne
Suma obrotów suma obrotów

6) Odzwierciedlenie wyniku finansowego w bilansie zysków i strat
WF wykazuje się w bilansie po stronie pasywów w grupie A - kapitały (fundusze) własne
+ zysk netto ( wielkość dodatnia)
+ strata netto (wielkość ujemna)
Natomiast w rachunku zysków i strat wynik finansowy wykazuje się w sposób szczegółowych wyników cząstkowych osiągniętych na poszczególnych ◊dziedzinach (segmentach , zakresach) działalności przedsiębiorstwa 127
WF może być obliczany i wykazywany w rach. Zysków i strat wg dwóch wariantów
a) kalkulacyjny
b) porównawczy
WF może być obliczany w sposób
a) statystyczny - tj. poprzez obliczanie wszystkich wyników cząstkowych na podstawie informacji zaczerpniętych z odpowiednich kont wynikowych (niebilansowych)
b) księgowy - poprzez przeniesienie (przeksięgowanie) na konto wynik finansowy sald wszystkich kont wynikowych (130 - 132)
CW. 122
Przychody ze sprzedaży
- ze sprzedaży towarów 25000
- ze sprzedaży materiałów 8000
- ze sprzedaży produktów 130.000
163.000
koszt własny sprzedaży
a) towarów 23000
b) materiałów 12000
c) produktów 90000
d) koszty zarządu 7000
135.000
1. Zysk ze sprzedaży 281.000
+ pozostałe przychody operacyjne 28.500
- pozostałe koszty operacyjne 24.000
4.500
2.Wynik na działalności gosp 32500
+ przychody finansowe 7.500
- koszty finansowe 7000
3. Wynik brutto na działalności gosp
+ zyski nadzwyczajne 3000
- straty nadzwyczajne 4000

4.Wynik brutto 32000
- podatek doch 16800
wynik netto

Spis treści:

1. Wstęp
2. Organizacja rozliczeń pieniężnych
3. Zatory płatnicze
4. Polecenie przelewu
5. Czeki
5.1. Rozliczenia przy pomocy czeku
5.2 Euroczeki
5.3 Czeki podróżnicze
5.4. Czeki bankierskie
6. Weksle
7. Akredytywa
8. Inkaso
9. Karty płatnicze
9.1 Karta debetowa
9.2 Karta kredytowa
9.3 Karta z odroczonym terminem płatności
10. Praktyczny wymiar kart kredytowych
11. Inne formy rozliczeń bezgotówkowych
12. Podsumowanie
13. Bibligrafia i webgrafia
Wstęp
Wprowadzone formy rozliczeń w obrocie krajowym oraz ich charakterystyczne cechy skłaniają uczestników rozliczeń do wyboru określonej formy. Poszczególne formy rozliczeń są przystosowane do różnych transakcji, a ich uczestnicy mogą wybrać taką formę rozliczeń, która najlepiej zabezpiecza ich interesy. W latach 1989-1993 struktura rozliczeń pieniężnych uległa zmianie bowiem znacznie wzrósł udział rozliczeń gotówkowych w transakcjach między podmiotami gospodarczymi. Zmianę wywołało zniesienie obowiązku bezgotówkowego rozliczenia określonych transakcji gospodarczych, a także narastanie zatorów. To stało się przyczyną wzrastającej liczby rabunków.
Dzięki ponownemu wprowadzeniu rozliczeń bezgotówkowych nasz budżet jest zabezpieczony i z każdym rokiem to zabezpieczenie zostaje doskonalone. Zachęcam wszystkich do stosowania przynajmniej jednej z poniżej przedstawionych form,
a przyczynimy się do ograniczenia kradzieży albo i morderstw.
Organizacja rozliczeń pieniężnych
Organizacja rozliczeń pieniężnych wynika z całokształtu stosunków gospodarczych. Rozliczenia pieniężne polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych w postaci strumieni pieniężnych, które
w rozliczeniach bezgotówkowych przybierają formę zapisów na kontach bankowych rozliczających się podmiotów. W przypadku rozliczeń gotówkowych polegają one na fizycznym przemieszczaniu banknotów
i bilonu. Z bezgotówkowych form rozliczeń korzystają we wzajemnych stosunkach rozliczeniowych przede wszystkim podmioty gospodarcze i inne osoby prawne. Natomiast gotówka służy przede wszystkim do rozliczeń osób fizycznych między sobą i z jednostkami gospodarczymi oraz innymi osobami prawnymi
(np. pracodawcy, handel, podatki). Nie można jednak przeprowadzić ścisłego podziału na sferę rozliczeń bezgotówkowych, a przedsiębiorstwa mogą w transakcjach gospodarczych stosować gotową zapłatę.

Ogólne zasady, formy i tryb rozliczeń pieniężnych ustala z mocy prawa bankowego prezes NBP. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane w obrocie krajowym za pośrednictwem banków, jeżeli przynajmniej jedna strona rozliczenia posiada rachunek bankowy. O wyborze gotówkowej lub bezgotówkowej formy rozliczeń decydują strony przeprowadzające rozliczenia. Rozliczenia gotówkowe za pośrednictwem banków przeprowadza się czekiem gotówkowym lub wpłacając gotówkę na rachunek bankowy wierzyciela.

Jako instytucjonalne formy rozliczeń bezgotówkowych prezes NBP wprowadził
w obrocie krajowym:
· polecenie przelewu;
· czek rozrachunkowy;
· weksel,
· akredytywę;
· karty płatnicze;
· rozliczenia planowe
· okresowe rozliczenia saldami.
Od 1994 r. przywrócono obowiązek bezgotówkowego rozliczania większych transakcji między podmiotami gospodarczymi. Mają one oczywiście obowiązek posiadania rachunku bankowego, na którym gromadzą środki pieniężne i przeprowadzają rozliczenia. Gdy suma jednorazowej transakcji między podmiotami gospodarczymi przekracza równowartość 3000 euro, powinny one rozliczać ją za pośrednictwem rachunku bankowego, czyli bezgotówkowego. Aby zapobiec ewentualnemu dzieleniu transakcji na kilka o niższej wartości, wprowadzono dalsze ograniczenia. Gdy wartość takich obrotów gospodarczych w miesiącu poprzedzającym wystawienie faktury przekracza 10.000 euro, to tryb bezgotówkowego rozliczenia obowiązuje w transakcjach przekraczających równowartość 1000 euro. Podobnie zapłata przez podmiot gospodarczy podatków
i innych świadczeń o tym charakterze powinna przebiegać w formie bankowych rozliczeń bezgotówkowych. Określenie równowartości rozliczanych transakcji w euro zabezpiecza utrzymanie ich na odpowiednio wysokim poziomie.
Gdy podmiot gospodarczy, wbrew przepisom, nie posiada rachunku bankowego, podlega wysokiej karze grzywny. Jeżeli posiadając rachunek bankowy, dokonuje on rozliczeń przekraczających podane wyżej granice, podlega analogicznej karze grzywny. Ustawowe wprowadzenie tak ostrych rygorów uzasadniają, zdaniem wielu ekonomistów, względy kontroli fiskalnej. Rygory są wymierzone przede wszystkim w osoby działające nielegalnie lub ukrywające swoje przychody przed opodatkowaniem. Przeprowadzanie rozliczeń za pośrednictwem rachunków bankowych ułatwia bankowi ocenę zarówno sytuacji majątkowej, jak
i ewentualną egzekucję należności. Stąd należy uznać przytoczone przepisy za pozytywną zmianę krajowego systemu rozliczeń pieniężnych.

Wśród bezgotówkowych form rozliczeń najpopularniejsze są polecenia przelewu oraz czeki rozrachunkowe.

Na podkreślenie zasługuje rosnące znaczenie kart płatniczych, które w przyszłości będą wypierać rozliczenia przy pomocy czeków rozrachunkowych. Akredytywa stosowana jest
w rozliczeniach krajowych rzadziej i praktycznie z nie znającymi się lub niewypłacalnymi kontrahentami. Okresowe rozliczenia saldami i rozliczenia planowe praktycznie nie znajdują zastosowania. Jednak te ostatnie mogą być w przyszłości przydatne w miarę automatyzacji rozliczeń. Od 1998 r. wprowadzono polecenie zapłaty.
Masowość operacji rozliczeniowych pociąga za sobą znaczne nakłady pracy
i materiałowe. Obciążają one nie tylko banki i instytucje finansowe, lecz także wszystkie jednostki, które dokonują rozliczeń pieniężnych. Dlatego istotne znaczenie ma odpowiedni wybór stosowanych form rozliczeń. Jedną z przesłanek powinien tu być koszt operacji rozliczeniowej
w zestawieniu ze sprawnością i szybkością rozliczeń w rozliczających się jednostkach. Ocena kosztów różnych operacji stanowi podstawę ustalania wysokości prowizji i opłat bankowych.
Operacje rozliczeniowe wykonują terenowe jednostki operacyjne różnych banków powiązanych wspólną siatką organizacji rozliczeń. Pozwala im to współdziałać
w świadczeniu usług zarówno klientom, jak i sobie nawzajem, a także obniża koszty obsługi bankowej. Duże znaczenie dla usprawnienia rozrachunków między bankami, wynikających
z dyspozycji płatniczych ich klientów, miało powołanie Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A. korzysta ona z usług przedsiębiorstwa TELBANK, posiadającego
i rozbudowującego sieć teletransmisji.
Wprowadzenie powszechnej teletransmisji i komputeryzacji banków warunkuje sprawne przeprowadzanie pieniężnych rozliczeń krajowych i powiązanie z międzynarodową siecią rozliczeniową.
Zatory płatnicze
Zatory płatnicze dezorganizują przebieg rozliczeń pieniężnych i niekorzystnie wpływają na procesy gospodarcze. Pierwotną przyczyną zatorów płatniczych jest brak płynności
w przedsiębiorstwach źle gospodarujących, wynikający najczęściej z ponoszenia strat, zamrażania środków w niezbywalnej produkcji, nie ukończonej inwestycji itp. Wówczas popadają one
w zwłokę w opłacaniu faktur dostawców, a ci, wobec zahamowania wpływu należności, nie regulują zobowiązań wobec swoich dostawców; ta druga grupa przyczyn ma charakter wtórny. Skutki zatorów płatniczych dotykają więc także przedsiębiorstwa dobrze pracujące, które tracą płynność z winy swoich odbiorców. Powstaje łańcuch wzajemnych zaległości płatniczych.
Rozładowanie zatorów płatniczych wymaga usunięcia pierwotnych przyczyn ich powstawania.
W tym celu wierzyciele powinni rygorystycznie i przymusowo egzekwować należności, dochodząc ich na majątku dłużników. Wymaga to pogłębiania w codziennej praktyce stosunków rynkowych i likwidowania nierentownych przedsiębiorstw. Warunek ku temu stworzyła ustawa
o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków. Na łagodzenie wtórnych skutków zatorów płatniczych ma wpływ usprawnienie bankowej obsługi rozliczeń bezgotówkowych,
a przede wszystkim informatyzacja operacji rozliczeniowych. Także niektóre formy rozliczeń bezgotówkowych są szczególnie przydatne
w rozliczeniach z nieterminowymi płatnikami. Należą do nich czeki potwierdzone
i akredytywy.
Podobne skutki przynosi tzw. handel długami. Takie transakcje polegają na skupie
(lub pośredniczeniu) od wierzycieli ich należności (wierzytelności) poniżej nominalnej ceny. Nabywcy mogą wykorzystać nabyte wierzytelności do skompensowania z dłużnikiem własnych zobowiązań. Ponieważ kompensata następuje po niższej cenie od nominalnej, różnica przynosi nabywcy zysk. Nabyte wierzytelności, czyli dług danego przedsiębiorstwa, może być przez nie spłacony w postaci jego wyrobów. Nabywca zapłaci wówczas za nabywane towary niższą cenę, wynikającą z różnicy między nominalną i transakcyjną ceną nabytego długu. Także banki mogą sprzedawać swoje wierzytelności wobec kredytobiorców, wynikające z nie spłaconych
w terminie kredytów i przypadających odsetek. Inną operacją bankową jest skupowanie przez banki przeterminowanych należności od wierzycieli w celu ich ściągnięcia od dłużników.
Polecenie przelewu.
Najwygodniejszą formą rozliczeń bezgotówkowych jest polecenie przelewu, które może być stosowane do regulowania różnych zobowiązań, bez względu na ich wysokość. Potwierdzenia banku o dokonaniu przelewu są wystarczającym dowodem uregulowania zobowiązań wobec osób trzecich. Z polecenia przelewu mogą korzystać wszystkie osoby prawne i fizyczne posiadające rachunek bankowy. Jest ono przydatne dla jednostek gospodarczych w rozliczeniach za dostawy towarów, świadczone usługi czy wykonanie roboty, a strony zawierające takie umowy mogą wprowadzić tę formę rozliczeń za podstawową. Polecenie przelewu używane jest w rozliczeniach z jednostkami budżetowymi, można nim regulować podatki, opłaty i dokonywać różnego rodzaju transferów. Mogą z nich korzystać także osoby fizyczne posiadające rachunki bankowe.
W poleceniu przelewu właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany rachunek beneficjenta przelewu w dowolnym banku.
Inicjatorem rozliczenia jest dłużnik, który otrzymał fakturę towarową od wierzyciela (dostawcy towaru); może to być także wezwanie do zapłaty podatku, wniesienia różnych opłat itp. On rozpoczyna operację rozliczeniową, wydając swemu bankowi polecenie dokonania przelewu.
Bankowym dokumentem rozliczeniowym jest czteroodcinkowy formularz polecenia przelewu. Jeden egzemplarz otrzymuje przy wyciągu z rachunku zleceniodawca jako dowód na dokonanie księgowania, które zmniejszyło saldo jego rachunku, oddział banku zleceniodawcy zachowuje jeden egzemplarz polecenia jako dowód, że dokonuje przelewu w sposób żądany przez zleceniodawcę. Pozostałe dwa egzemplarze bank dłużnika przesyła do banku wierzyciela (odbiorcy przelewu); jeden z nich zachowuje ten bank jako dowód księgowania na rachunku wierzyciela, drugi zaś otrzymuje wierzyciel przy wyciągu z rachunku, jako zawiadomienie
o zaksięgowaniu przelewu na jego rachunku.
W treści polecenia przelewu zleceniodawca (dłużnik) poleca, aby oddział banku przelał
z rachunku określoną kwotę pieniędzy na rzecz wskazanego odbiorcy, wymienia więc nazwę oraz numer rachunku bankowego odbiorcy, a także podaje skróconą informację o regulowanym zobowiązaniu (np. numer faktury, honorarium). Dokument podpisują osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem bankowym, podając przy tym datę. Jeżeli dłużnik składa jednorazowo więcej niż dwa polecenia przelewu, bank może żądać od niego sporządzenia zbiorczego polecenia przelewu. Wówczas bank obciąża rachunek zleceniodawcy łączną sumą zbiorczego zestawienia,
a poszczególne polecenia przelewu kieruje do właściwych adresatów.
Polecenia przelewu mogą być składane za pośrednictwem banku przez pracowników przedsiębiorstwa, przesyłane pocztą lub doręczane przez wierzyciela. Przyjęte przez oddział banku polecenie przelewu powinno być zaksięgowane i wykonane w tym samym dniu,
a najpóźniej w następnym dniu roboczym po jego przyjęciu. Kwotą polecenia przelewu bank powinien niezwłocznie uznać rachunek adresata (wierzyciela). Warunkiem wykonania polecenia przelewu jest posiadanie przez zleceniodawcę (dłużnika) odpowiedniego pokrycia na rachunku bankowym. Polecenie przelewu przyjęte do realizacji mimo braku pokrycia na rachunku dłużnika oddział banku przechowuje w kartotece zobowiązań. Po upływie umownego okresu nie wykonanie polecenie przelewu zostaje zwrócone dłużnikowi. Za przechowanie poleceń bez pokrycia banki mogą pobierać opłaty. Bank może jednak odmówić przyjęcia do realizacji polecenia przelewu, które nie znajduje pokrycia na rachunku dłużnika.
Zleceniodawca może odwołać polecenie przelewu pisemną dyspozycją, jeżeli do momentu wpływu odwołania bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. Po wykonaniu zlecenia wszystkie pomyłki i spory mogą być załatwiane jedynie pomiędzy zleceniodawcą a beneficjentem (odbiorcą) dokonanego przelewu środków pieniężnych. Bank może potwierdzić zleceniodawcy wykonanie polecenia przelewu na rzecz wskazanego w nim rachunku wierzyciela. Ma to praktyczne znaczenie przy regulowaniu w tej formie opłat na rzecz instytucji żądających ich udokumentowania przed potwierdzeniem wpłaty przez własną księgowość. Potwierdzone przez bank polecenia przelewu nie mogą być odwołane przez zleceniodawcę.
W przeszłości polskie banki stosowały obok poleceń przelewu także polecenie pobrania. Polegało ono na udzielaniu przez wierzyciela dyspozycji swemu bankowi, aby zapisał na dobro jego rachunku (uznał rachunek) zgłoszoną do rozliczeń wierzytelność, obciążając następnie tą kwotą rachunek dłużnika. Odwrotnie niż w poleceniu przelewu inicjatorem rozliczeń był wierzyciel, a uznanie jego rachunku następowało wcześniej niż obciążenie (zapłata) rachunku dłużnika. Stosowanie takiej formy rozliczeń wymagało oczywiście wcześniejszej zgody dłużnika. Polecenie pobrania zlikwidowano wobec narastania zatorów płatniczych, uniemożliwiających wyrównanie dokonanej już zapłaty. Wydaje się jednak celowe aby polskie banki powróciły do tej formy rozliczeń. Znajduje ona zastosowanie w wielu krajach jako wygodna forma rozliczania bezspornych należności.
Przeprowadzanie rozliczeń bezgotówkowej w formie poleceń przelewu wymaga fizycznego przesyłania między odcinkami banków dokumentów poleceń przelewu. Dąży się aby rozliczenia mogły przebiegać w teletransmisji, czyli bez dokumentacji papierowej. Wymaga to zorganizowania powszechnej sieci teletransmisji oraz standaryzacji dyskretyzacji rozliczeniowej, aby zawierała wszystkie niezbędne informacje.
Od 1 stycznia 2001 roku w rozliczeniach gotówkowych i bezgotówkowych obowiązuje jeden standardowy wzór blankietu "Polecenie przelewu/wpłata gotówkowa". Formularz ten został opracowany przez Zespół ds. Standaryzacji Dokumentów Bankowych przy Związku Banków Polskich, zgodnie z Uchwałą nr 7 z 23 kwietnia 1998 r., - IX Walnego Zgromadzenia Związku Banków Polskich. Jego wprowadzenie zostało potwierdzone
w Uchwałach nr 9 i 10 z 13 kwietnia 2000 r.
Opracowany wzorzec jest dokumentem uniwersalnym. Może on w zależności od potrzeb służyć jako dokument potwierdzający dokonanie wpłaty gotówki w banku czy w urzędzie pocztowym oraz jako instrument do dokonania przelewu przez obciążenie konta bankowego zleceniodawcy. Decyduje o tym sposób jego wypełnienia.
Opis wzorca formularza
Wzorzec formularza przelewu może mieć różny układ strony w zależności od potrzeb wystawcy. Istotne jest jednak zachowanie układu podawanych informacji, co ma znaczenie w procesie późniejszej obróbki optycznej blankietu (np. przy użyciu czytnika).
Każdy formularz "Polecenie przelewu/wpłata gotówkowa" podzielony jest na trzy bloki informacyjne:
1. Blok dotyczący odbiorcy:
· identyfikacja odbiorcy,
· identyfikacja numeru rachunku odbiorcy,
· identyfikacja rodzaju, waluty i kwoty płatności.
2. Blok dotyczący zleceniodawcy:
· identyfikacja numeru konta zleceniodawcy (w wypadku polecenia przelewu) lub kwota słownie (w wypadku wpłaty gotówki),
· identyfikacja zleceniodawcy,
· identyfikacja tytułu dokonywanej wpłaty.
3. Blok dotyczący potwierdzeń:
· miejsca na datę, podpis(y) i pieczęcie oraz ewentualne wpisanie kwoty opłaty manipulacyjnej.
"Polecenie przelewu/wpłata gotówkowa" składa się z czterech odcinków:
A - odcinek dla banku zleceniodawcy,
B - odcinek dla banku odbiorcy,
C - odcinek dla odbiorcy,
D - odcinek dla zleceniodawcy.
W zależności jednak od sposobu prowadzenia rozliczeń przez bank przy realizacji zlecenia mogą być od nas wymagane tylko dwa lub jeden odcinek.
Poniżej przedstawiam ilustracje różnych wariantów formularza "Polecenie przelewu/
wpłata gotówkowa":
Druk 4-warstwowy, 4-odcinkowy (najwygodniejszy do wypełniania ręcznego):
Druk 2-warstwowy, 4-odcinkowy (dostosowany do zadrukowywania za pomocą drukarek igłowych):
Druk 1-warstwowy, 4-odcinkowy w dwóch wariantach (dogodny przy wypełnianiu za pomocą drukarek laserowych
Na koniec jeszcze kilka zdań o samym wypełnianiu formularza. Formularz "Polecenie przelewu/wpłata gotówkowa" należy wypełniać tylko czarnym lub granatowym kolorem tuszu.
W jednej linii formularza mieści się maksymalnie 27 znaków pisma ręcznego albo 54 znaki pisma maszynowego. Wypełniając druk ręcznie trzeba wpisywać duże drukowane litery, każdą
w osobnej kratce. Natomiast w wypadku wypełniania maszynowego (komputerowego) można zignorować w obszarze danego pola pionowe kreski rozdzielające kratki.

W zależności od tego, czy za pomocą formularza chcemy dokonać wpłaty gotówki czy zrealizować polecenie przelewu należy:

WPŁATA GOTÓWKOWA
1. Znakiem X przekreślić literę "P" w polu "[W][P]".
2. W pola oznaczone "nr rachunku zleceniodawcy (przelew)/kwota słownie (wpłata)" należy wpisać słownie kwotę wpłaty, przy czym można to zrobić pismem ręcznym ciągłym, ignorując pionowe kreski rozdzielające. Ważne jest jednak, aby cały napis zmieścić
w polu. Dla kwoty groszy można użyć skrótu jw. (jak wyżej) lub np. 5/100.
POLECENIE PRZELEWU
1. Znakiem X przekreślić literę "W" w polu " [W][P]".
2. W pola oznaczone "nr rachunku zleceniodawcy (przelew)/kwota słownie (wpłata)" należy wpisać pełny numer rachunku bankowego placówki realizującej polecenie przelewu. Oczywiście w wypadku wypełniania ręcznego każdy znak numeru konta należy wpisać
w osobną kratkę pola. Łącznie ze znakami rozdzielającymi (kreskami) można wpisać
27 znaków.
3. W momencie realizacji przelewu należy wpisać datę i złożyć stosowne podpisy na poszczególnych odcinkach formularza.
Dodajmy jeszcze, że przy wypełnianiu formularza nie wolno dokonywać żadnych poprawek ani skreśleń w treści dokumentu. Musi on być czytelny dla czytników optycznych.
Czeki
Czek jest papierem wartościowym, zawierającym w swojej treści bezwarunkowe polecenie wypłaty przez bank określonej kwoty pieniężnej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej, ze środków dostawcy czeku. Czek jest środkiem zapłaty. Będąc papierem wartościowym uosabia prawa majątkowe jego posiadacza, które są nierozerwalnie z nim związane, tzn. ich zapłata jest możliwa wyłącznie po przedstawieniu czeku.
Ma on formę blankietu wydanego przez bank posiadaczowi rachunku bankowego
w postaci książeczki czekowej, zawierającej blankiety czekowe oznaczone kolejnym numerem oraz numerem właściwego rachunku bankowego. Zobowiązanie wynikające z czeku powstaje dopiero wtedy, gdy po jego wystawieniu (podpisaniu przez wystawcę) zostanie on wręczony remitentowi.
Funkcją czeku jest zapłata bezgotówkowa - czek zastępuje w obrocie pieniądz.
Wystawcą czeku (trasantem) może być każda osoba prawna i fizyczna, posiadająca rachunek bankowy, natomiast trasatem czeku może być wyłącznie bank, gdzie trasant ma rachunek. Reminentem, inaczej beneficjentem czeku, czyli osobą na którą czek wystawiono może być każda osoba prawna lub fizyczna. Wystawca czeku może wskazać siebie jako reminenta, co znajduje zastosowanie jako pobieranie gotówki z banku. Reminentem może być także okaziciel, przy tzw. czeku na okaziciela, co zaznacza się
w treści dokumentu słowem "okaziciel" lub "okazicielowi".
Czeki należą do najstarszych form rozliczeń. Powszechne stosowanie czeków wymagało ujednolicenia zasad posługiwania się nimi, co znalazło wyraz w międzynarodowej konwencji podpisanej już w 1931 r., w Genewie i ratyfikowanej przez Polskę.
Czek jest pisemnym zleceniem bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydanym bankowi przez posiadacza rachunku bankowego.

Zależnie od sposobu zapłaty wyróżnia się czeki:
· gotówkowe (kasowe),
· rozrachunkowe.
Czek gotówkowy jest jedną z form rozliczeń gotówkowych. W jego treści trasant zleca bankowi wypłatę gotówki

Natomiast czek rozrachunkowy służy rozliczeniom bezgotówkowym, a w jego treści trasant zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą czeku i przelanie jej na rachunek reminenta czeku. Na podstawie czeków rozrachunkowych nie można podejmować gotówki z rachunków bankowych. Ich znaczenie systematycznie wzrasta, zwłaszcza w związku z wprowadzonym
w ustawie o działalności gospodarczej obowiązkiem dokonywania większych operacji finansowych za pośrednictwem banków oraz z rozpowszechnieniem się rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych, na które coraz częściej są kierowane pensje pracowników. Czeki rozrachunkowe mogą być, tak jak i czeki gotówkowe, przedmiotem obrotu, przede wszystkim poprzez zastosowanie instytucji indosu lub formy przelewu wierzytelności.
Jednostka przyjmująca czek rozrachunkowy może się zabezpieczyć przed ewentualnym brakiem pokrycia żądając potwierdzenia czeku przez bank.

Odmianą czeku rozrachunkowego jest czek potwierdzony mający doniosłe znaczenie w obrocie gospodarczym. Jest on formą zabezpieczenia jednostki przyjmującej czek rozrachunkowy przed ewentualnym brakiem jego pokrycia. Istota czeku potwierdzonego polega na potwierdzeniu możliwości jego realizacji przez bank, który przelewa z rachunku wystawcy odpowiednią kwotę na specjalne konto, zapewniając tym samym środki na realizację czeku.
Bank dokonuje potwierdzenia czeku, umieszczając klauzulę potwierdzającą na jego odwrotnej stronie. Czeki potwierdzone są wystawiane na ogół na wyższe kwoty i często dla płatności zamiejscowych.
Wystawca czeku powinien posiadać pokrycie czeku, czyli środki znajdujące się u trasata na jego rachunku bankowym, wystarczające na wykupienie czeku. Pokrycie czeku powinno pozostawać na rachunku bankowym trasanta przez 10 dni, będące okresem ważności czeku krajowego
w obrocie krajowym. Jeżeli zapłata czeku nie nastąpiła z powodu braku pokrycia, posiadacz czeku może czek oprotestować. Protest czeku sporządza notariusz w formie odpowiedniej adnotacji na odwrotnej stronie czeku albo na osobnej kartce połączonej z czekiem. Połączenie czeku z kartką powinno być przypieczętowane pieczęcią urzędową, albo przepisane treścią protestu. Protestu czeku należy dokonać przed upływem ważności czeku, lub najpóźniej w pierwszy dzień powszedni od upływu ważności czeku.
Notarialny protest czeku może być zastąpiony pisemnym oświadczeniem trasata (banku) umieszczonym na czeku, stwierdzającym odmowę realizacji czeku z datą i podpisem firmowym banku. Na podstawie tego oświadczenia posiadacz czeku może dochodzić swej wierzytelności.
Na zakończenie warto podkreślić, że w razie wystawienia czeku rozrachunkowego bez odpowiedniego pokrycia jego wystawca odpowiada wobec posiadacza czeku za wszelką wynikłą z tego powodu szkodę (art. 60 prawa czekowego). Potwierdził to Sąd Najwyższy w orzeczeniu
z 22 lutego 1991 r. (OSP 1991 z.10). Ponadto wystawca czeku bez pokrycia odpowiada także karnie za takie działanie, i to dość surowo, bo do dwóch lat pozbawienia wolności (art. 61 prawa czekowego).
Dokumentem czeku jest część B, część A pozostaje w książeczce czekowej, natomiast część
C czeku bank dołącza do wyciągu z rachunku bankowego wystawcy czeku na dowód realizacji czeku przez trasata (Bank).
Ewidencja czeków obcych
a) gotówkowych
Rozrachunki Inne
z odbiorcami aktywa pieniężne Kasa


/1/ /1/ /2/ /2/
Czeki obce
gotówkowe
/1/ /2/
Treść operacji:
1. Otrzymanie czeku gotówkowego od kontrahenta
2. Realizacja czeku (KP)
b) rozrachunkowych
Rozrachunki Inne aktywa Środki pieniężne Rachunek
z odbiorcami pieniężne w drodze bieżący
/1/ /1/ /2/ /2/ /3/ /3/
Czeki obce
rozrachunkowe
/1/ /2/
Treść operacji:
1. Otrzymanie czeku rozrachunkowego od kontrahenta.
2. Złożenie czeku w banku do realizacji.
3. Realizacja czeku (wyciąg bankowy).
Ze względu na kryterium sposobu oznaczenia osoby uprawnionej do podjęcia wypłaty z czeku dzielą się one na
- imienne - czeki imienne - zawierające w treści imię i nazwisko osoby upoważnionej do realizacji czeku (posiadacza lub dowolnej osoby),
- na zlecenie - wystawiane na określonego remitenta, który może przekazać swe uprawnienia innej osobie w drodze indosu,
- czeki na okaziciela - nie zawierające w treści imienia i nazwiska osoby upoważnionej do realizacji czeku (w miejscu przeznaczonym na wpisanie tych danych wystawca czeku wpisuje wyraz „okaziciel” lub pozostawia to miejsce nie wypełnione).
- Czeki rekta - wystawiony na określonego remitenta (beneficjenta), bez prawa przeniesienia uprawnień na inną osobę. Prawo dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu czekowego, przewidują sankcje karne i ich surowe egzekwowanie dla wystawców czeków bez pokrycia.

W obrocie międzynarodowym rozróżnia się następujące czeki:
- czeki gotówkowe (kasowe), podawca czeku otrzymuje gotówkę w zamian za czek lub może go indosować na inną osobę,
- czeki zwykłe - krąg osób, które mogą zrealizować prawa z czeku nie jest ograniczony,
- czeki krosowane (zakreślone) - takie, na których przedniej stronie umieszczone są dwie równoległe linie, przekreślające ukośnie jego treść (tzw. kros). Linie te oznaczają, że krąg osób, które mogą otrzymać zapłatę tego czeku, jest ograniczony,
- czeki rozrachunkowe - trasant zleca bankowi obciążenie swojego rachunku kwotą czeku i przelanie jej na rachunek reminenta czeku,
- czeki wizowane - bank potwierdza na czeku jego pokrycie w momencie wystawienia,
- czeki potwierdzone (certyfikowane) - bank potwierdza na czeku zablokowanie określonej kwoty,
- czeki gwarantowane - na podstawie osobnej umowy zawartej z posiadaczem rachunku bank zamieszcza na czeku swoje zobowiązanie do zapłaty za czek, nawet gdyby nie było pokrycia na rachunku wystawcy czeku.


Stosownie do treści prawa bankowego każdy czek powinien zawierać w swej treści:
· wyraz czek,
· bezwarunkowe polecenie wypłacenia przez bank wymienionej w czeku kwoty pieniężnej,
· nazwę trasata, czyli banku zobowiązującego się do płatności,
· określenie miejsca płatności czeku (zazwyczaj w siedzibie trasata),
· określenie daty i miejsca wypłacenia czeku,
· podpis wystawcy czeku, czyli trasanta.

Rozliczenia przy pomocy czeku

Rozliczenie przy pomocy czeku polega na jego wręczeniu dłużnikowi lub bezpośrednim przedłożeniu bankowi (trasatowi) do realizacji. Ponieważ czek przechodzi z rąk do rąk istotne znaczenie ma rozróżnienie czeku imiennego od czeku na okaziciela. Czek na okaziciela może być przekazany przez zwyczajne przekazanie go innej osobie. Natomiast przeniesienie praw z czeku
z wymienionym w jego treści reminentem wymaga indosowania czeku.
Zarówno reminent jak i każdy następny posiadacz czeku imiennego może przenieść wynikające
z czeku prawa na inną osobę fizyczną lub prawną poprzez stwierdzenie tego faktu na odwrotnej stronie czeku. Indos może być imienny lub in blanco. Indos imienny wymaga klauzuli "Ustępujemy na zlecenie..." uzupełnionej nazwiskiem indosatariusza. Indos in blanco ogranicza się do podpisu indosanta, złożonego po odwrotnej stronie czeku.
W praktyce czeki gotówkowe bywają indosowane tylko na inne banki niż wymieniony w czeku jako trasat, stąd czek gotówkowy może być zrealizowany u trasata lub w dowolnym innym banku. Jednak wypłata czeku w innym niż trasat banku może nastąpić dopiero po uzyskaniu od niego niezbędnych środków.
Jeśli chodzi o czeki rozrachunkowe i czeki potwierdzone to nie praktykuje się tu indosowania, stąd realizacja takich czeków może mieć miejsce tylko u trasata lub w banku na który ma nastąpić zgodnie z zapisem przelew.
Wyjątkiem od generalnej zasady zabezpieczenia pokrycia czeku przed jego wypłatą może być realizacja czeków osób fizycznych z rachunków rozliczeniowo-oszczędnościowych. Banki mogą zawierać porozumienia aby na zasadach wzajemności natychmiast realizować czeki, których trasatami są uczestnicy porozumienia. Po natychmiastowej realizacji takiego czeku w banku nie będącym trasatem, rozlicza się on z trasatem, który obciąża rachunek wystawcy czeku.
We wspomnianych porozumieniach banki ustalają wysokość kwot, do jakich mogą być realizowane w tym trybie czeki gotówkowe i rozrachunkowe.
Euroczeki
Euroczek to czek gwarantowany przez bank (wystawcę) do pewnej, ściśle określonej kwoty. Kwotę tę ustala system Europay International SC w Waterloo pod Brukselą. Euroczeki funkcjonują na podstawie karty gwarancyjnej i blankietów euroczeków, jako forma bezgotówkowej płatności na terenie Europy. Można nimi regulować rachunki za towary i usługi
w hotelach, restauracjach, stacjach benzynowych i innych punktach handlowo-usługowych oraz pobierać gotówkę w oddziałach banków oznaczonych niebiesko-czerwonym znakiem EC.
Objaśnienia
1) Nazwa banku (trasata)
2) Symbol waluty i kwota
3) Data i miejsce wystawienia czeku
4) Podpis
5) Numer konta
6) Numer czeku
Zaletą euroczeków jest to, że mogą być wystawione w ponad 30 walutach, dzięki czemu nie ma konieczności zakupu walut w kraju lub wymiany euroczeków za granicą. Plastikowa karta gwarancyjna z symbolem systemu Eurocheque oraz hologramem przedstawiającym Beethovena,
z umieszczoną nazwą banku wystawiającego kartę, 9-cyfrowym numerem karty i odręcznym podpisem upoważnia posiadacza do wystawiania euroczeków. Pozwala też na identyfikację posiadacza karty przez sprawdzenie zgodności wzoru podpisu z podpisem na blankiecie euroczeku.
Blankiety euroczeków są zunifikowane i mają miejsce na wpisanie symbolu waluty, liczbowe
i słowne kwoty, miejsca i daty wystawienia czeku oraz na złożenie podpisu.
Realizując czek, należy dokładnie i czytelnie wypełnić wszystkie oznaczone miejsca oraz okazać kartę gwarancyjną osobie przyjmującej czek i w jej obecności go podpisać. Osoba przyjmująca czek sprawdza zgodność podpisu ze wzorem na karcie gwarancyjnej. Czeki muszą być wystawione na dokładną kwotę zakupu lub usługi w ramach dopuszczalnych kwot euroczekowych.
Maksymalna wysokość kwoty, na jaką może być wystawiony jeden blankiet czekowy, wynosi 170 EUR (około 185 $). Jeden rachunek można regulować najwyżej trzema euroczekami.

Aby zostać posiadaczem euroczeku, należy otworzyć w banku rachunek walutowy á vista oraz wypełnić w trzech egzemplarzach wniosek o sprzedaż karty gwarancyjnej i euroczeków, przy czym można ubiegać się o kartę gwarancyjną i o euroczeki oddzielnie.
W terminie do 14 dni bank zawiadamia wnioskodawcę o wydaniu karty gwarancyjnej i euroczeków oraz blokuje na rachunku wnioskodawcy równowartość 170 EUR, pomnożoną przez liczbę zakupionych blankietów euroczekowych, zwiększoną o 20% na zabezpieczenie różnic kursowych oraz prowizję zagranicznego i krajowego centrum rozliczeniowego euroczeków. Środki zablokowane na rachunku są oprocentowane według zasad oprocentowania rachunku
á vista. Jednakże wiele banków, aby uatrakcyjnić swoją ofertę może w pewnych warunkach zrezygnować z formalnego blokowania środków na rachunku klienta (np. jeżeli posiada on na kontach większą ilość gotówki). Za wydanie karty gwarancyjnej i blankietów euroczeków pobierana jest opłata bankowa. Karta gwarancyjna zachowuje ważność przez rok, euroczeki są bezterminowe.
W przypadku zgubienia lub kradzieży karty bądź euroczeków posiadacz zobowiązany jest zawiadomić oddział banku prowadzącego jego rachunek, po czym następuje zastrzeżenie realizacji euroczeków. Opłaty za zastrzeżenie ponosi posiadacz utraconej karty lub euroczeków. Kwota zastrzeżona ulega odblokowaniu po upływie 50 dni.
Czeki podróżnicze (ang. traveller's cheque) - to bardzo bezpieczna, a tym samym godna polecenia forma realizowania płatności za granicą. Czek podróżniczy jest praktycznie banknotem, takim jak inne. Posiada nominał, określenie waluty w jakiej można go zrealizować i jest bardzo dobrze zabezpieczony przed sfałszowaniem.
Najpopularniejszym czekiem podróżnym jest American Express. Aby otrzymać czek trzeba przed wyjazdem udać się do banku, który taką usługę oferuje i wpłacić w złotówkach kwotę, którą chcemy później zrealizować. Od tej kwoty pobierana jest prowizja 1-1,5%. Należy również posiadać przy sobie paszport. Następnie odbieramy czeki i podpisujemy je w obecności pracownika banku. Dodatkowo otrzymujemy dowód zakupu, gdzie wpisana jest ilość, nominały, serie i numery czeków oraz dane właściciela.
W razie zgubienia czeków, dowód zakupu stanowi podstawę do wystawienia nowych czeków lub zwrotu gotówki praktycznie w ciągu 24 godzin. Musimy tylko powiadomić właściwą centralę wypłat odszkodowań (telefonicznie - na koszt wystawcy czeków. Alarmowe numery telefonów znajdują się na każdym dowodzie zakupu). Wówczas zostanie nam wskazane najbliższe miejsca naszego pobytu biuro podróży lub oddział banku, gdzie dostaniemy czeki, takie same, jak utracone. Niektórzy emitenci - np. American Express - obiecują nawet możliwość osobistego, przez pracownika firmy, dostarczenia straconych czeków całkowicie bezpłatnie i to w dowolne miejsce na kuli ziemskiej.
Po przyjeździe do miejsca docelowego czeki używamy jako środka płatniczego lub wymieniamy na gotówkę. W chwili realizacji czeku znów składamy na nim swój podpis. Jeżeli podpisy będą zgodne - będziemy mogli zapłacić np. za hotel lub zamienić czek na gotówkę w banku.
Czeki podróżnicze są uznawane i przyjmowane również przez sklepy, restauracje i linie lotnicze na całym świecie.
Czeki bankierskie - czeki wystawione na formularzu banku, będący jego zobowiązaniem. Bank przyjmujący czek do realizacji może go skupić, czyli natychmiast wypłacić należność lub przyjąć do inkasa. Jeżeli bank skupujący czek jest jego trasatem, to tym samym wypełnia on swój obowiązek wynikający z umowy, jaka istnieje między nim a wystawcą czeku. W takim przypadku czek kończy swój obieg, a umieszczony na czeku indos podawcy ma jedynie znaczenie pokwitowania odbioru wypłaconej mu sumy czeku. Jeżeli natomiast bank skupuje czek, którego trasatem jest inny bank krajowy lub zagraniczny, nabywa ten czek w charakterze indosatariusza. W celu otrzymania zapłaty za ten czek musi go przedstawić trasatowi bezpośrednio lub za pośrednictwem swojego korespondenta. W tym przypadku kupno czeku ma charakter zwykłej trasakcji handlowej i jej zawarcie zależy od woli banku, gdyż prawnie nie jest do tego zobowiązany.
Weksle
Weksel jest to dokument zobowiązujący wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie. Weksel jest papierem wartościowym ściśle sformalizowanym przez przepisy prawa wekslowego. Jako papier wartościowy pełni on więc także funkcję obiegową. Prawo wekslowe określa warunki, które musi spełnić weksel.
Weksel ma zastosowanie:
a) jako środek płatniczy, kiedy jest indosowany na osobę trzecią,
b) jako środek przechowywania wartości, aby go przedłożyć trasatowi w terminie płatności,
c) do dyskonta w banku w celu otrzymania gotówki.

Rozróżnia się weksel własny i weksel trasowany.
Weksel własny (inaczej suchy, prosty, sola) sformalizowany skrypt dłużny, którego podmiotami są wystawca i remitent, jest bezwarunkowym przyrzeczeniem wystawcy do zapłacenia - na żądanie lub w określonym terminie - oznaczonej sumy wskazanej osobie albo okazicielowi. W tego rodzaju operacji biorą udział dwie strony: wystawca weksla, oraz beneficjent. Innymi słowy osoba wystawiająca weksel zobowiązuje się do zapłacenia określonej sumy w określonym czasie osobie wymienionej na wekslu.
Akceptacja weksla własnego jest zbędna. Ten bowiem, kto go wystawił, automatycznie zobowiązuje się do jego wykupu. Weksel sola nie może podlegać operacji awalu, indosu, dyskonta i redyskonta.
Weksel zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie wystawcy zapłacenia określonej sumy pieniędzy we wskazanym miejscu i czasie. W wypadku weksla własnego nie występuje trasat, co zmienia całą konstrukcję weksla własnego. Treścią weksla własnego, zamiast polecenia zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej jest bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej przez wystawcę weksla.
ELEMENTY WEKSLA WŁASNEGO
Do niezbędnych elementów weksla własnego należą:
· nazwa weksel w samym tekście dokumentu (umowy wekslowej) w języku w jakim go wystawiono,
· miejsce wystawienia weksla,
· data wystawienia weksla,
· suma wekslowa oznaczona cyfrowo,
· oznaczenie terminu płatności,
· bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej
· oznaczenie rodzaju weksla,
· oznaczenie osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta),
· suma wekslowa słownie,
· domicyliat,
· miejsce płatności weksla,
· podpis wystawcy weksla,

Wyjątki
Nie będzie uważany za weksel własny dokument, któremu brak jednej z cech wskazanych powyżej, za wyjątkiem poniższych przypadków:
· weksel własny bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem,
· w braku osobnego oznaczenia, miejsce wystawienia weksla uważa się za miejsce płatności,
· weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony
w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.
Wzory weksla własnego
Ewidencja weksli własnych (przekazanych)
Koszty działalności
Kasa (opłaty i podatki)
/1/ /1/
Rachunek Zobowiązania Rozrachunki
bieżący wekslowe z dostawcami
/3/ /3/ /2a/
/2/
Pozostałe przychody Koszty
operacyjne finansowe
/4/ /4/ /2b/
Treść operacji:
1. Zakup blankietów wekslowych.
2. Przekazanie weksla wierzycielowi (wartość nominalna)
a) suma netto równa kwocie zobowiązania,
b) płacone odsetki.
3. wykupienie weksla (suma wekslowa - nominalna)
4. Odpisanie zobowiązań z tytułu weksli własnych przedawnionych
Weksel trasowany (inaczej ciągniony, przekazowy, obcy lub trata) jest skierowany do określonej osoby (trasata) i zawiera bezwarunkowe polecenie zapłacenia - na żądanie lub
w określonym terminie - określonej sumy pieniędzy wskazanej osobie lub (na jej zlecenie) okazicielowi. Na wekslu tym wymienione są trzy osoby: wystawca, trasat oraz wierzyciel - remitent. Trasatem weksla może być osoba prawna lub fizyczna.
Weksel trasowany jest zobowiązaniem jednostronnym, mającym ściśle przez ustawę prawo wekslowe określoną formę, oderwanym od swojej przyczyny gospodarczej lub finansowej (abstrakcyjnym), a złożenie podpisu na wekslu stanowi podstawę zobowiązania.
Weksel trasowany jako papier wartościowy, sformalizowany jest dokumentem obiegowym, który za pomocą indosu może krążyć z rąk do rąk, umożliwiając nie powiązane ze sobą kauzalnie czynności prawne.
ELEMENTY WEKSLA TRASOWANEGO
Do niezbędnych elementów weksla trasowanego należą:
· nazwa weksel w samym tekście dokumentu (umowy wekslowej) w języku w jakim go wystawiono,
· miejsce wystawienia weksla,
· data wystawienia weksla,
· suma wekslowa oznaczona cyfrowo,
· oznaczenie terminu płatności,
· bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,
· oznaczenie rodzaju weksla (trasowany, trata, ciągniony, obcy, przekazowy),
· oznaczenie osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (remitenta),
· suma wekslowa słownie,
· nazwisko osoby (firma osoby prawnej), która ma zapłacić (trasata),
· domicyliat,
· miejsce płatności weksla,
· podpis wystawcy weksla trasowanego (trasanta).
Wyjątki
Nie będzie uważany za weksel trasowany dokument, któremu brak jedenej z cech wskazanych powyżej, za wyjątkiem poniższych przypadków:
· weksel trasowany bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem,
· w braku osobnego oznaczenia, miejsce wymienione obok nazwiska trasata uważa się za miejsce płatnościci, a także miejsce zamieszkania trasata,
· weksel, w którym nie oznaczono miejsca wystawienia, uważa się za wystawiony
w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy.
Wzory weksla trasowanego
Poręczenie
Poręczenie wekslowe jest odrębną instytucją prawa cywilnego od instytucji poręczenia według przepisów kodeksu cywilnego. Przepisy kodeksu cywilnego w tym przypadku nie mają zastosowania.
Aval (tzw. otwarta poręka wekslowa) polega na przyjęciu abstrakcyjnej odpowiedzialności wekslowej za długi podmiotu podpisanego na wekslu, której skutki prawne reguluje wyczerpująco prawo wekslowe.
Poręczenia wekslowego (avalu) dokonuje się poprzez podpis na przedniej stronie weksla, o ile nie jest to podpis wystawcy weksla lub trasata. Na tylnej stronie weksla lub na jego przedłóżku, słowami "poręczam", "gwarantuję", "aval" i podpis. Każdy warunek przy poręczeniu, poza klauzulą ograniczającą kwotę, unieważnia poręczenie. Poręczenie powinno wskazywać za kogo
je dano. W razie braku takiej wskazówki uważa się, że poręczenia udzielono za wystawcę. Poręczyciel odpowiada tak, jak ten za kogo poręczył.
Poręczyciel wekslowy odpowiada solidarnie z poręczonym. Poręczenie wekslowe jest ważne chociażby zobowiązanie za które poręczył było z jakiejkolwiek przyczyny nieważne, chyba że
w grę wchodzi wada formalna. Wada formalna to wada, w związku z którą dokument nie może być uznany za weksel. Trzeba jednak nadmienić, że poręczyciel wekslowy odpowiada według treści weksla, jaka istniała w chwili, gdy weksel podpisał, późniejsze zmiany nie mogą wyjść na korzyść lub szkodę poręczyciela. Jeśli poręczenia dokonano na wekslu in blanco, poręczyciel odpowiada w tych granicach, w których odpowiada na podstawie art. 10 pr. weksel. ten, za kogo poręczył.
Poręczyciel odpowiada solidarnie z innymi wekslowo zobowiązanymi.
Wygaśnięcie obowiązków poręczyciela (avalisty) następuje na skutek:
· zapłaty przez poręczyciela lub tego za kogo poręczył, sumy wekslowej;
· przez upływ terminu do protestu weksla, o ile protest był konieczny;
· przez przedawnienie.
Terminy spłaty i inne terminy związane z wekslami
Termin płatności weksla jest to termin, w którym według brzmienia weksla ma nastąpić zapłata sumy wekslowej.
Oznaczenie terminu płatności w samym weksla nie jest wymogiem koniecznym dla ważności weksla, albowiem istnieje domniemanie, że weksel bez oznaczonego terminu płatności uważa się jako płatny za okazaniem. Domniemanie to uzupełnia brak podania terminu płatności w samym wekslu.
Terminy płatności weksla muszą odpowiadać art. 33 pr. weksel. w myśl którego weksel może być płatny:
· za okazaniem,
· w pewien czas po okazaniu,
· w pewien czas po dacie,
· w oznaczonym dniu.

Termin płatności musi być jeden dla całej sumy wekslowej, nieważne są bowiem weksle,
w których suma wekslowa jest płatna ratami.
Nieważny jest także weksel, który zawiera dwie daty płatności całej sumy wekslowej.
Nieważny jest weksel płatny w nieokreślonej przyszłości lub w razie śmierci, albo zastrzegający płatność w razie nadejścia zdarzenia, którego nadejście jest wprawdzie pewne, lecz czas jego nadejścia nie jest pewny.
Ponadto warto wiedzieć:
· o zapłacie weksla przed terminem płatności,
· o skutkach nie przedłożenia weksla do zapłaty w terminie płatności,
· o terminie płatności, jako początku biegu przedawnienia,
· o sposobie obliczania terminów,
· o terminach płatności przypadających na święto.

Posiadacz weksla nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty przed terminem płatności.
Odmowa przyjęcia lub zapłaty powinna być stwierdzona aktem publicznym (protest z powodu nie przyjęcia lub nie zapłacenia). Protest z powodu nie przyjęcia powinien być dokonany
w terminach, w których ma nastąpić przedstawienie weksla do przyjęcia. Protest z powodu nie zapłacenia weksla, płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu, powinien być dokonany w jednym z dwóch dni powszednich, następujących po dniu płatności. Jeżeli weksel jest płatny za okazaniem, protest powinien być dokonany z zachowaniem warunków dokonana protestu z powodu nie przyjęcia, przewidzianych w ustępie poprzedzającym.
W przypadku, gdy trasat bez względu, czy weksel przyjął, czy nie, zaprzestał płacenia długów lub gdy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z jego majątku, posiadacz może wykonywać zwrotne poszukiwanie tylko po przedstawieniu weksla trasatowi do zapłaty i po dokonaniu protestu.
Roszczenia wekslowe przeciw akceptantowi ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności weksla. Roszczenia posiadacza weksla przeciw indosantom i wystawcy ulegają przedawnieniu z upływem roku, licząc od dnia protestu, dokonanego w należytym czasie,
w przypadku zaś zastrzeżenia "bez kosztów" - licząc od dnia płatności.
Roszczenia indosantów między sobą i przeciw wystawcy ulegają przedawnieniu z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo w którym sam został pociągnięty z weksla do odpowiedzialności sądowej.
Termin płatności weksla, płatnego w pewien czas po okazaniu, określa się podług daty przyjęcia lub podług daty protestu.
Jeżeli nie było protestu, przyjęcie nie datowane uważa się wobec akceptanta za dokonane
w ostatnim dniu terminu, wyznaczonego do przedstawienia.
Jeżeli termin płatności wekslu jest oznaczony na jeden miesiąc lub na więcej miesięcy po dacie lub po okazaniu, weksel ten jest płatny w odpowiednim dniu tego miesiąca, w którym zapłata ma być dokonana. W braku takiego dnia weksel jest płatny w ostatnim dniu tego miesiąca. Jeżeli termin płatności wekslu jest oznaczony na jeden miesiąc lub na więcej miesięcy i pół miesiąca po dacie lub po okazaniu, liczy się najpierw miesiące całe. Jeżeli płatność wekslu jest oznaczona na początek, na środek (np. połowę stycznia, połowę lutego itd.) lub na koniec miesiąca, rozumie się przez to pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca.
Określenie "osiem dni" lub "piętnaście dni" wyraża nie jeden lub dwa tygodnie, lecz okres całych ośmiu lub piętnastu dni.
Określenie "pół miesiąca" oznacza piętnaście dni.
Gdy weksel jest płatny w oznaczonym dniu w miejscu, gdzie obowiązuje kalendarz odmienny od kalendarza miejsca wystawienia, uważa się datę płatności za określoną według kalendarza miejsca płatności.
UWAGA!!!
Zmiana terminu płatności weksla może nastąpić poprzez wymianę weksla lub poprzez skreślenie na wekslu pierwotnej daty płatności i wpisanie nad nią nowo ustalonej daty. Należy jednak uzyskać ponowne podpisanie weksla przez osoby zobowiązane. Zmiana/ustalenie terminu płatności może się odbyć poprzez zaakceptowanie weksla z nowym terminem płatności. Jeżeli jest to wskazane należy uzyskać ponowne podpisanie weksla przez osoby zobowiązane wekslowo.
Terminy w prawie wekslowym:
Czas: Termin do:
2 dni protestu z powodu nie zapłacenia weksla w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu
2 dni zawiadomienie przez indosanta swojego poprzednika o nie przyjęciu lub nie zapłaceniu weksla
2 dni zawiadomienie o wyręczeniu przez wyręczyciela osoby, która wyręcza
3 dni przedstawienia do zapłaty weksla, płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu
3 dni zapłaty przez wyręczenie
3 dni protestu z powodu zapłaty przez wyręczenie
4 dni zawiadomienia przez posiadacza weksla indosanta i wystawcę o nie przyjęciu lub o nie zapłaceniu
>30 dni zwrotnego poszukiwania w przypadku siły wyższej bez protestu i bez przedstawienia
60 dni zgłoszenia się w postępowaniu amortyzacyjnym posiadacza zaginionego weksla do okazania go sądowi
6 mieś. przedstawienie roszczenia wekslowego indosantów między sobą i przeciw wystawcy
1 rok przedstawienie do przyjęcia weksla płatnego w pewien czas po okazaniu
1 rok przedstawienie do zapłaty weksla za okazaniem
1 rok przedawnienia roszczenia wekslowego posiadacza przeciw indosantom i wystawcy
1 rok przedstawienia weksla własnego płatnego w pewien czas po okazaniu, celem oznaczenia wizy przez wystawcę
3 lata przedawnienia roszczenia wekslowego przeciwko akceptantowi
3 lata przedawnienie roszczenia z tytułu niesłusznego wzbogacenia
Księgowanie weksli
Księgowanie weksli u niektórych budzi wątpliwości nie tyle co do sposobu, lecz co do określenia czym właściwie jest weksel.
Weksel jest pieniądzem, podobnie jak banknot. Banknot i bilon, i tylko one, są gotówką. Wynika z tego, że weksel nie jest gotówką, podobnie jak czek. Dlatego wszystkie operacje wekslowo-czekowe są bezgotówkowe. Weksle może emitować każda osoba fizyczna lub prawna, natomiast banknoty tylko Narodowy Bank Polski. Weksel, tak jak banknot, jest prawnym środkiem płatniczym w naszym kraju. Jest papierem wartościowym i powinien być przechowywany
w kasie, jak banknoty, a nie w biurku. Dotyczy to też weksli kaucyjnych. Za zapłatę, w przypadku banknotu, uważa się wręczenie do rąk wierzyciela. W przypadku weksla, wręczenie i napisanie na wekslu nazwiska osoby fizycznej lub nazwy osoby prawnej, jako remitenta lub indosanta. Prawnym posiadaczem weksla jest osoba fizyczna lub prawna, która weksel ma i wymieniona jest w nieprzerwanym ciągu indosów jako ostatnia.
Weksle możemy wręczać z zamiarem zapłaty, "weksel własny ", "weksel trasowany" lub jako kaucję; "weksel kaucyjny". Powinno mieć to odbicie w treści weksla. Weksel płatniczy księgujemy jako zapłatę. Natomiast weksel kaucyjny pozabilansowo, jako zobowiązanie.
Jeśli przyjmiemy zapłatę wekslem, zaspokojone zostaje zobowiązanie z tytułu nie zapłaconych faktur lub odsetek. Powstaje równocześnie równe co do wartości zobowiązanie z tytułu nie wykupionego weksla. Kredyt kupiecki zostaje zamieniony na kredyt wekslowy. Jest to zdecydowanie wygodniejsza forma należności dla wierzyciela. Może on płacić dalej tym wekslem przed terminem wykupu ( indos ), lub w wypadku nie wykupienia weksla dochodzić należności
w uproszczonej formie.
Księgowanie (dekretacje), adnotacje za jakie faktury przyjęto zapłatę, jaka część sumy wekslowej stanowi zapłatę za towar a jaka za odsetki, potwierdzenie odbioru weksla, oraz inne dowolne uwagi piszemy na kserokopii weksla i załączamy do dokumentacji księgowej. Nie znaczy to, że jeżeli takie uwagi na wekslu się znalazły, weksel stał się nieważny. Na wekslach piszemy tylko to, co dla zobowiązania wekslowego, z punktu widzenia Prawa Wekslowego, ma znaczenie. Pisanie na wekslach jak i na banknotach osobistych uwag kojarzy mi się z wydrapywaniem napisów na zabytkach
Akredytywa
Akredytywa, jedna z form rozliczeń bezgotówkowych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, gwarantująca terminowe otrzymanie pieniędzy przez beneficjenta, tj. osobę fizyczną lub prawną, na rzecz której dokonywane są płatności, oraz ułatwienie dysponowania przez niego tymi pieniędzmi. Rozliczenie przy pomocy akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy, po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika takich jak: listy przewozowe, faktury, świadectwa rzeczoznawców, wyniki ekspertyz itp.
Wniosek o otwarcie akredytywy składa bowiem kupujący, przy czym bank wystawiający jest związany jedynie jego dyrektywami. W przypadku, że otwarta akredytywa nie odpowiada uzgodnionym warunkom, ma beneficjant prawo odmówić uznania akredytywy, ewentualnie odstąpić od umowy sprzedaży. W związku z tym importerzy świadomi są faktu, że eksporterzy mogą wykorzystać tę możliwość na wycofanie się z umowy, która stała się dla nich
w międzyczasie nie interesująca (na przykład z powodu zmiany cen na rynkach światowych). Dlatego też importer składając wniosek o otwarcie akredytywy powinien dokładnie wypełniać warunki uzgodnione w umowie o sprzedaży.
Treścią wniosku o wystawienie akredytywy jest wniosek kupującego skierowany do banku wystawiającego (w większości przypadków chodzi o bank z siedzibą w państwie importera), aby zobowiązał się wobec eksportera, że po spełnieniu określonych warunków dokona zapłaty na jego rzecz. We wniosku importer powinien umieścić przede wszystkim nazwę i adres beneficjenta, dane dotyczące rodzaju i ilości towaru, sumę objętą akredytywą i walutę, w której ma być wypłacona, dokładny opis wymaganych dokumentów, dane dotyczące transportu towaru (miejsce magazynowania, trasę transportu, miejsce przeznaczenia itd.), rodzaj akredytywy dokumentowej (odwołalna, nieodwołalna itd.), okres ważności akredytywy, dane o udziale innych banków (akredytywa potwierdzona, niepotwierdzona itd.), jak zastosować akredytywę (zapłacenie, odroczona zapłata, akceptacja, negocjacja), czy akredytywa jest przenoszalna.
Po otrzymaniu w/w wniosku bank wystawiający zweryfikuje warunki proponowanej akredytywy dokumentowej. Bank wystawiający bada przede wszystkim czy dokumenty wymagane
w akredytywie są zgodne z warunkami akredytywy. Następnie wystawi akredytywę na korzyść beneficjenta określonego we wniosku. Bank wystawiający informując beneficjenta o otworzeniu na jego rzecz akredytywy dokumentowej, zapozna go jednocześnie z warunkami akredytywy.
W większości przypadków bank wystawiający przesyła zawiadomienie o otwarciu akredytywy na adres banku - korespondenta, który następnie informuje uprawnionego. Bank korespondencyjny najczęściej ma siedzibę w państwie eksportera i może pełnić funkcję awizującego (informuje beneficjenta tylko o otwarciu akredytywy) albo banku potwierdzającego (przyjmuje na siebie obowiązek wypłacenia uprawnionemu określonej sumy, jeśli uprawniony spełnia warunki akredytywy).
Po przyjęciu akredytywy dokumentowej powinien beneficjent skontrolować czy jest ona ważną akredytywą dokumentową oraz czy rodzaj akredytywy i warunki akredytywy są zgodne
z warunkami sprzedaży. Eksporter następnie ekspediuje towar i wymagane dokumenty przedłoży bankowi.
Po przedłożeniu dokumentów bank korespondencyjny kontroluje, czy zostały spełnione warunki akredytywy. Jeśli wszystko jest w porządku, bank zapłaci akredytywę (ewentualnie akceptuje albo negocjuje weksel - w zależności od rodzaju akredytywy), dokumenty odeśle do banku wystawiającego i zażąda natychmiastowego zapłacenia kwoty objętej akredytywą. Bank wystawiający zrobi to natychmiast albo w terminie późniejszym (według treści akredytywy). Bank wystawiający następnie wyda wnioskującemu stosowne dokumenty, na podstawie których będzie on mógł dysponować towarem po uregulowaniu należności albo po dokonaniu innego umówionego sposobu rozliczenia.
Reasumując, akredytywa dokumentowa jest to zobowiązanie banku importera (banku wystawiającego akredytywę) działającego na podstawie polecenia importera (wnioskodawcy), do wypłacenia umówionej sumy (ewentualnie zaakceptowania lub negocjowania weksla) na rzecz eksportera (beneficjenta) pod warunkiem, że zostały spełnione warunki akredytywy.
Spełnienie warunków akredytywy ze strony eksportera (uprawnionego) polega na tym, że
w ustalonym terminie (czas obowiązywania akredytywy) przedstawi bankowi stosowne do ustaleń umowy - dokumenty (dokumenty zezwalające na załadunek, oświadczenie o pochodzeniu towaru, dokumenty potwierdzające ubezpieczenie towaru, świadectwo jakości itp.)
Eksporter dzięki temu ma gwarancję, że otrzyma zapłatę po dotrzymaniu ustalonych warunków, natomiast kupujący może być pewien, że płatność będzie miała miejsce dopiero wtedy, kiedy eksporter spełni warunki akredytywy dokumentowej.
Zobowiązanie banku do zapłaty po otrzymaniu ustalonych dokumentów uwalnia eksportera od zależności od możliwości płatniczych kupującego.
Podobnie jak inkaso dokumentowe, również akredytywa z punktu widzenia eksportera eliminuje ryzyko braku zapłaty za dostarczony towar. W przeciwieństwie jednak do inkasa dokumentowego, akredytywa pozbawia eksportera również ryzyka nieodebrania towaru przez importera. Z drugiej strony jednak importer poprzez zastosowanie akredytywy dokumentowej nie ma lepszej sytuacji w porównaniu do inkasa dokumentowego. W obydwu przypadkach ma zagwarantowane, że płatność będzie miała miejsce tylko wtedy, kiedy eksporter spełni umówione warunki przedstawiając wymagane dokumenty.
Ponadto z akredytywą dokumentową łączą się wyższe opłaty bankowe niż w przypadku innych sposobów płatności, przy czym koszty akredytywy z reguły pokrywa importer (występujący o akredytywę).

Do najczęściej wymaganych w ramach akredytywy dokumentów należą:
§ faktura handlowa,
§ dokumenty przewozowe,
§ dokumenty ubezpieczeniowe,
§ świadectwo pochodzenia,
§ dokumenty stwierdzające rodzaj i ilość towaru.
Partnerzy rozliczenia w formie akredytywy:
§ zleceniodawca (kupujący), który zleca swojemu bankowi otwarcie akredytywy dokumentowej,
§ bank otwierający (bank zleceniodawcy), który podejmuje wobec beneficjenta (eksportera) zobowiązanie, że po spełnieniu przez niego określonych
w akredytywie warunków dokona zapłaty na jego rzecz za zgodne dokumenty,
§ beneficjent akredytywy (sprzedający), na rzecz którego akredytywa została otwarta i który uzyskuje na jej podstawie zapewnienie otrzymania zapłaty po przedstawieniu dokumentów zgodnych z warunkami akredytywy,
§ bank pośredniczący (bank sprzedawcy), który otrzymuje od banku otwierającego akredytywę i w zależności od roli - awizuje ją beneficjentowi, potwierdza lub negocjuje dokumenty.

W zależności od rodzaju transakcji pomiędzy podmiotami gospodarczymi rozróżnia się:

- akredytywę budżetową, polegającą na tym, że jednostka budżetowa
(np. ministerstwo, urząd gminy) otwiera na swym koncie rachunek bankowy
(tzw. otwarcie akredytywy) dla określonej osoby prawnej lub fizycznej, finansowanej z budżetu albo realizującej zadania finansowane z budżetu, udzielając jej równocześnie pełnomocnictwa do dysponowania przekazanymi środkami,
- akredytywę dla dostawcy (w obrocie krajowym), polegającą na wydzieleniu (zarezerwowaniu) lub zdeponowaniu na koncie płatnika (odbiorcy) kwot przeznaczonych wyłącznie na dokonywanie zapłat, wynikających z zawartej umowy, na rzecz tego dostawcy,
- akredytywę pieniężną (w obrocie zagranicznym), polegającą na wydaniu przez bank krajowy polecenia (dokumentu zw. listem kredytowym) bankowi zagranicznemu (kilku bankom) wypłacenia wymienionej w akredytywie osobie,
w określonym czasie, wskazanej kwoty.
Rodzaje akredytyw
- akredytywa dokumentowa obca (eksportowa)
Akredytywa dokumentowa obca (eksportowa) jest przeznaczona dla firm zajmujących się eksportem, w tym firm specjalizujących się w pośrednictwie w handlu zagranicznym.
Akredytywa jest uwarunkowaną formą płatności stosowaną w rozliczeniach transakcji handlowych. Ma formę dokumentu, w którym bank otwierający akredytywę, działając na zlecenie kupującego (importera), zobowiązuje się do zapłacenia bądź zabezpieczenia zapłaty beneficjentowi akredytywy (sprzedającemu - eksporterowi) określonej kwoty
w zamian za spełnienie przez niego przewidzianych w akredytywie warunków, polegających na przedłożeniu w określonym czasie wymaganych dokumentów.
- akredytywa dokumentowa własna (importowa)
Akredytywa dokumentowa własna jest produktem skierowanym przede wszystkim do firm specjalizujących się w imporcie produktów i usług.
Akredytywa jest uwarunkowaną formą płatności, stosowaną w rozliczeniach transakcji handlowych. Ma formę dokumentu zgodnie, z którym bank, działając na zlecenie kupującego zobowiązuje się do zapłacenia lub zabezpieczenia zapłaty beneficjentowi akredytywy określonej kwoty w zamian za spełnienie przez niego przewidzianych
w akredytywie warunków, polegających na przedłożeniu w określonym czasie wymaganych dokumentów.
Otwierając akredytywę bank przesyła ją do banku wskazanego przez Klienta w celu awizacji akredytywy beneficjentowi. Na zlecenie Klienta, akredytywa może zawierać skierowaną do banku awizującego instrukcję dodania potwierdzenia do akredytywy.
W transakcji akredytywy bank podejmuje decyzję wypłaty wyłącznie na podstawie dokumentów zgodnych z akredytywą i nie przyjmuje żadnego zobowiązania ani odpowiedzialności za istnienie towarów reprezentowanych przez dokumenty.
Płatności w ramach akredytyw dokumentowych przekazywane są w sposób bezpieczny, szybki i terminowy, przy wykorzystaniu nowoczesnego systemu telekomunikacyjnego SWIFT.
Korzyści dla Importera:
- możliwość określenia wykazu dokumentów wymaganych w akredytywie,
- możliwość odrzucenia dokumentów niezgodnych z warunkami akredytywy (zapłata następuje wyłącznie za dokumenty spełniające warunki akredytywy),
- minimalizacja ryzyka otrzymania wadliwego towaru przez żądanie przedłożenia dodatkowych dokumentów, np. certyfikatu wystawionego przez niezależną instytucję kontrolną.
Korzyści dla Eksportera:
- minimalizacja ryzyka handlowego np. jednostronnego odstąpienia od kontraktu lub odmowy zapłaty po odbiorze towaru,
- pewność otrzymania zapłaty za przedłożone dokumenty, zgodne z warunkami akredytywy, nawet w przypadku niewypłacalności importera,
- wprowadzenie każdej zmiany warunków akredytywy przez importera wymaga zgody wszystkich uczestników transakcji, w tym również beneficjenta,
- w przypadku akredytyw z odroczonym terminem płatności, możliwość dyskontowania należności,
- eksporterowi, który sprzedaje towar nabyty u innego dostawcy, stwarza możliwość sfinansowania transakcji poprzez przeniesienie akredytywy na dostawcę.
Schemat ewidencji akredytywy
Środki
Rachunek pieniężne Rozrachunki
Dt bieżący Ct Dt w drodze Ct Dt Akredytywa Ct Dt z dost. i odb. Ct
/1/ /1/ /2/ /2/ /3/ /3/
/4/ /4/
/5/ /5/

Treść operacji:
1. WB z rachunku podstawowego potwierdzający przelew środków na wyodrębniony rachunek akredytywy,
2. WB potwierdzający wpływ środków na rachunek akredytywy,
3. WB potwierdzający wykorzystanie akredytywy,
4. WB potwierdzający przelew niewykorzystanych środków akredytywy na rachunek podstawowy,
5. WB z konta podstawowego potwierdzający wpływy środków z zamkniętej akredytywy .
Inkaso
Sprowadza się do wydania przez sprzedającego odpowiedniego zlecenia dla banku. Na mocy takiego zlecenia bank jest zobowiązany do pobrania od kupującego określonej kwoty
w zamian za określone dokumenty. Inkaso jest bardzo powszechną formą rozliczeń w praktyce handlu międzynarodowego.
W operacji inkasa biorą udział:
- zleceniodawca inkasa, zw. podawcą inkasa (sprzedający - eksporter),
- bank zleceniodawcy, zw. bankiem podawcy - przesyła otrzymane dokumenty do banku importera,
- bank inkasujący, będący najczęściej bankiem prezentującym dokumenty,
- płatnik - kupujący - importer, któremu prezentowane są dokumenty.
Ze względu na przedmiot inkasa wyróżnia się:
1.Inkaso czyste, zw. finansowym lub prostym. - zleceniodawca inkasa składa do swojego banku tylko dokumenty finansowe - nie towarzyszą im dokumenty handlowe. Przedmiotem inkasa są weksle własne, weksle ciągnione (traty), czeki, pokwitowania otrzymania pieniędzy,
2.Inkaso dokumentowe - do inkasa składane są dokumenty handlowe łącznie z dokumentami finansowymi lub bez nich - typ inkasa stosowany najczęściej w obrotach handlowych. znajduje zastosowanie przede wszystkim w rozliczeniach między przedsiębiorstwami w związku z ich działalnością gospodarczą. Taka forma rozliczeń jest dogodna dla podmiotów gospodarczych między innymi dlatego, że czynności techniczne związane z rozliczeniami wykonuje bank. Wierzyciel, będący zazwyczaj dostawcą, gdy chce zainkasować należność, składa
w obsługującym go oddziale banku (banku wierzyciela) odpowiednie dokumenty towarowe. Bank wierzyciela przekazuje te dokumenty do oddziału banku w którym posiada swój rachunek dłużnik. Dłużnik (odbiorca) zleca swemu bankowi, aby przekazał wierzycielowi odpowiednią kwotę pieniężną z jego rachunku, a bank wydaje mu inkasowane dokumenty, które upoważniają go do odbiory towaru od przewoźnika. Stosownie od otrzymanego zlecenia bank dłużnika przekazuje środki pieniężne bankowi wierzyciela, który zapisuje je na rachunek wierzyciela.

a) inkaso gotówkowe - bank inkasujący wydaje dokumenty kupującemu za zapłatę pełnej kwoty we wskazanej walucie,
b) inkaso terminowe lub akceptacyjne - dokumenty handlowe zostają wydane kupującemu w zamian za akcept dołączonej do nich traty; po dokonaniu akceptu importer odbiera z banku dokumenty i może dysponować towarem;

Rozliczenia gotówkowe dokonywane są za pośrednictwem kasy. Obrót gotówkowy realizowany jest przez kasjera,który ponosi pełną odpowiedzialność materialną za stan gotówki w kasie oraz za prawidłowość operacji kasowych.Obroty gotówkowe powinny być udokumentowane dowodami źródłowymi lub w przypadku jej braku zastępczymi dowodami kasowymi.
Rozliczenia bezgotówkowe to dokonywane zapłaty przelewem z rach. Bankowego płatnika na rach. bankowy wierzyciela.
Do podstaw. form r b należą:
a)rozliczenia przy pomocy poleceń przelewu polegają na tym że płatnik dla uregulowania zobowiązania wydaje swemu bankowi zlecenie przekazania środków pien.z własnego rach. bank. Na rach. wierzyciela.
b)rozl.za pomocą czeków rozrachunk. polegają na przekazaniu czeków przez dłużnika wierzycielowi,na podst. Którego bank wierzyciela uznaje jego rach. i obciąża jego rach. dłużnika. Czek rozrach. ważny jest w ciągu 10 dni od daty wystawienia i w tym okresie powinien być złożony w banku do realizacji.
c)rozliczenia za pomocą weksli: -
w. Własny jest dok.zawierającym bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy do zapł.określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu określonej sumy pien. -
w. Trasowany zawiera polecenie dostawcy wydanej innej osobie zapł. określonej kwoty na rzecz osoby 3 -
w. obce otrzymywane od kontrahentów mogą być przekazane na rzecz innych osób lub złożone w banku do dyskonta -
w. własne wystawiane na rzecz innych podmiotów są bezwarunkowym zobowiązaniem się wystawcy do zapł. ustalonej sumy na rzecz innych osób
d)w formie polecenia zapł, które jest udzielone bank. dyspozycją wierzyciela obciążenia rach dłużnika i uznania rach wierzyciela. Dłużnik ma jednak prawo odwołać polecenie zapłaty w ciągu 5 dni od dnia obciążenia rach.
Zad. informacyjne oznacza, że rach. budżetowa i sprawozdania okresowe z wykonania budżetów dostarczają organą władzy i administracji państ. oraz samorząd. informacji o realizacji budżetów.
Zad. kontrolne oznacza, że sprawdza się wiarygodność jednostek sfery budżet. przez porównanie stanu księgowego ze stanem faktycznym. Właściwie prowadzona dokum. ewidencja oraz inwentaryzacja chronią mienie jednostek przed przywłaszczeniem lub zniszczeniem.
Z. sprawozdawczo-analityczne oznacza sporządzeni sprawozdań i ich analizę. Sprawozdania pozwalają na ustalenie w jakim stopniu wykonano budżet, jakie są przyczyny odchyleń wykonania budżetu.
Ogólne zasady wykon.budżetu państwa dzieli się na 4 fazy:
1 wykonanie budż.
2 przygotowanie projektu budż.
3 uchwalenie budż.
4 kontrola wykonania budż.
Wyróżnia się podmioty -
podm. bezpośredni to grupy państwa oraz jedn. budżet. które gromadzą dochody we własnym zakresie np. Urząd Skarbowy.-
p. pośrednie to organy państwo.które sprawują nadzór i kontrole nad wykonaniem ustawy budż. np. Minister Finansów. -
banki to te instyt. fin.które prowadzą rach. bank. na których gromadzone są środki pien. przyjmuje wpłaty i dokonuje wypłat na zlecenie osób upoważnionych.
Do podst. zadań kontroli należą: - wykrywanie zjawisk negatywnych w działalności jedn. kontrolowanych, ustalać przyczyny i skutki ich powstania. - wskazywanie sposobów usuwania zjawisk negatywnych i sposoby przeciwdziałania pojawiania się ich w przyszłości. Naczelnym organem kontroli państwa jest
Najwyższa Izba Kontroli. Wykonanie budżetu gminy kontroluje Rada Gminy. Wykonanie budż.państwa kontroluje Sejm.
Organy administ. publicznej zajmują się kontrolą wew wykonania budż przez podległe jednostki organ. Jest to kontrola w toku prowadzenia działal. budż. która ma na celu bieżące usuwanie dostrzeżonych nieprawidłowości.
Bilans to dwustronne zestawienie wartości zasobów majątk. czyli aktywów oraz źródeł ich finan. czyli pasywów sporządzone na określony dzień i określonej formie.W bilansie wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy.
W bilansie na szczególną uwagę zasługują: -
zobowiązania krótk. przez które rozumie się ogół zobow. które stają się wymagalne w ciągu 12 ms. od dnia bilansowego.-
środki trw. w budowie to zaliczanie do aktywów trw. środki trw. w okresie ich budowy montaży lub ulepszenia istnejącego już środka trw. -
jedn. powiązane to grupa jedn. obejmująca jedn. dominującą lub znaczącego inwestora, jedn zależne współzależne i stowarzyszone. -
jedn. pozostałe to inwentaryzacje fin. i organiz. które na mocy prawa współdziałają lub kontrolują podm. gosp.
Dochody publiczno-prawne przypadają gminom lub innym związkom samorządu terytorialnego na podstawie stosunku prawnego o charakterze publicznym. Prawo do wykorzystania tych dochodów uzyskują gminy bezpośrednio z mocy ustawy przydzielającej gminom określone podatki, udziały w podatkach, opłaty, dotacje i subwencje. Jednakże uzyskanie przez gminy niektórych dochodów publicznoprawnych uzależnione jest od tego, czy spełnione zostały określone warunki wyznaczone przez ustawę. Należą do nich: 1. podatki pobierane przez organy gminy np.: a)p.rolny b)p.leśny
c)p.od posiadania psów
d)opłata targowa
2. P. stanowiące dochody gm. pobierane przez organy fin. państwa-urzędy skarbowe np.: a)p.od spadków i darowizn b)opłata skarbowa.
3. Udział gmin w p. i opłatach np.:a) udział 10% w powszechnym p. doch. od osób fizycz. b)udział 5% w p. doch. od osób prawnych c)udział 60% w opłacie skarb.
4. Opłaty, ceny, kary pobierane przez urząd gm. oraz komunalne urzędy i jednostki organiz. np.: a) opłata administracyjna b) Opłat za korzystanie z gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej c) kary grzywny.
5. Subwencja ogólna na finansowanie zadań własnych gm. przekazywana gm. przez Ministra Fin. w ratach miesię., złożona m.in. z: a)subwencji wyrównawczej, przkazywanej gm. słabszym finans. b) sub. ogólnej przekaz. każdej gm. w polsce c)sub. na zadania oświatowe
6.Dotacje celowe z budżetu państwa lub środki z państ. funduszu celowego np.:a) na realizację zadań administracji rządowej b) na dofinansowanie zadań własnych gmin. Dochody prywatno-prawne osiąga gm. wykorzystując -jako właścicel-należące do niej mienie komunalne. gm. jako właści. może poszczególne składniki swojego majątku wynająć, wydzierżawić, oddać w użytkowanie wieczyste, wnieść jako udział lub wkład do spółki lub spółdzielni, może powołać przedsięb. lub zakład, może też sprzedać odpowiedni składnik mienia komunalnego. Należą do nich : 1.Czynsze z najmu i dzierżawy 2. Wpływy ze sprzedaży nieruchomości gminnych
3. Opłaty za niezabudowane lub nie zagospodarowanie gruntów w określonym terminie 4. Zyski a gm. zakładów i spółek
5. Doch. z prywatyzacji przedsię. komunal.
6. odsetki od środków na rach. bank
7. Inne doch. o charakterze majatkowym
Dochody gm. o charakt. zwrotnym mają postać kredytów i pożyczek, a także wpływów z obligacji emitowanych przez gm.. W głównej mierze są to kredyty bankowe. Kred., poży., emisja oblig. i inne doch. zwrotne związane są głównie z wydatkami inwestycyjnymi gm. Doch. zwrotne powinny zmieścić się w ustawowych granicach określaj. dopuszczalną wysokość obciążenia budżetu gm., będącego następstwem dokonywania spłat zaciągniętych kred, poży, i dokon. wykupu oblig. Zalicza się do nich:
1.kred. i poż. na bieżące finansowanie dział. gm.
2.Kred. i poż. na dłuższy okres
3. Wpływy z emisji komunalnych papierów wartościowych.

AKTYWA TRWAŁE- składniki trwale związane z jednostką. Jednostka osiąga korzyści ekonomiczne w okresie dłuższym niż 1 rok.
WARTOŚCI NIEMATERIALNE I PRAWNE:
- koszty zakończonych prac rozwojowych
- nabyta wartość firmy - różnica miedzy ceną nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części, a niższą od niej wartość godziwą przejętych aktywów netto.
- nabyte autorskie prawa majątkowe np. programy komputerowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje
- nabyte prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych, oraz zdobniczych
- know-how - wiedzieć jak: wartość informacji uzyskanych przez jednostkę związanych z wiedza przemysłową, naukową, handlową.
RZECZOWE AKTYWA TRWAŁE:
- środki trwałe - speł. warunki: okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, są kompletne, do własnych potrzeb jednostki:
nieruchomości - grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budynki, lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.; maszyny, urządzenia techniczne; środki transportu; ulepszenia w obcych środkach trwałych; inwentarz żywy
- środki trwałe w budowie - budowa, montaż, ulepszenie środka trwałego
NALEŻNOŚCI DŁUGOTERMINOWE (kwoty pieniężne od osób trzecich, czyli dług osób trzecich wobec jednostki) grupa należności wymagalne po 12 miesiącach od dnia bilansowego, należności wynikające z rozrachunków tytułu sprzedanych składników AT w postaci papierów wartościowych, środków trwałych innych.
INWESTYCJE DŁUGOTERMINOWE: (AT nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów formie odsetek, dywidend. Płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie przekr. rok. Od dnia bilansowego lub daty ich wystawienia, założenia , nabycia.
- nieruchomości inwestycyjne i wartości niematerialne i prawne - zostały nabyte z zamiarem uzyskania w przyszłości korzyści ekonomicznych, nie są używane do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej jednostki.
- długoterminowe aktywa finansowe: udziały - wkłady pieniężne lub rzeczowe wniesione przez jedn. do drugiej spółki; akcje - prawo do własności spółki i prawo do uczestnictwa w zysku do podziału
- inne długoterminowe aktywa finansowe: weksle, lokaty bankowe o terminie dłuższym niż 1 rok
AKTYWA OBROTOWE - składniki nietrwale związane z jednostką, okres krótszy niż 1 rok
RZECZOWE AKTYWA OBROTOWE (ZAPASY) - zasoby majątkowe przeznaczone do zużycia lub sprzedaży:
- materiały - zużywają się całkowicie w procesie produkcyjnym: materiały podstawowe(używane bezpośrednio produkcji, przetwarzane na wyroby gotowe; materiały pomocnicze; paliwa (materiały zużywane na cele technologiczne, energetyczne, gospodarcze); części zapasowe maszyn i urządzeń zużywane w czasie ich remontów; opakowanie; odpadki użytkowe nadające się do wykorzystania; inwentarz żywy zakupiony w celu uboju
- produkty w toku - produkty rozpoczęte, nie zakończone
- produkty gotowe - produkty wytworzone przeznaczone do sprzedaży odbiorcom zewnętrznym
- towary - wyroby gotowe przemieszczone z produkcji do handlu w celu ich odsprzedaży odbiorcom zewnętrznym.
NALEŻNOŚCI KRÓTKOTERMINOWE (stają się wymagalne w okresie nie przekraczającym 12 miesięcy od dnia bilansowego)
- należności od odbiorców - powstałe z tytuły sprzedaży wyrobów gotowych, towarów, usług na zewnątrz jednostki
- należności publiczno-prawne - powstałe z tytułu dotacji lub nadpłaconych instytucjom publiczno-prawnym (ZUS, Budżet Państwa) kwot podatków, składek ubezpieczeń społecznych
- należności dochodzone na drodze sądowej
- należności od pracowników - wypłacone pracownikom i nie rozliczone zaliczki, pożyczki
- pozostałe należności - nadpłacone składki wobec instytucji(Związki Zawodowe, Kasy Zapomogowo-Pożyczkowe, z tytułu odszkodowań do wypłaty przez Zakłady Ubezpieczeniowe
INWESTYCJE KRÓTKOTERMINOWE (nabyte aktywa finansowe w celu osiągnięcia zysków ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów formie odsetek, dywidend. Są płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego):
- krótkoterminowe aktywa finansowe: udziały, akcje przeznaczone do obrotu w najbliższym roku, bony skarbowe, obligacje, weksle i czeki obce o terminie wykupu dłuższym niż 3 miesiące, a krótszym niż 12 miesięcy, udzielone pożyczki na okres krótszy niż 1 rok, inne krótkoterminowe aktywa finansowe
- środki pieniężne - do 3 miesięcy: gotówka przechowywana w kasie; na bieżących rachunkach bankowych; czeki, weksle obce płatne w terminie nie przekraczającym 3 miesięcy, lokaty założone na okres krótszy niż 3 miesiące
KAPITAŁY WŁASNE (stanowią równowartość wniesionych przez założyciela jednostki, środki wygospodarowane przez jednostkę w toku jej działalności):
- powierzone(podstawowe) - równowartość wniesionych przez właściciela jednostki środków pieniężnych wkłady rzeczowe (aporty)
- samofinansowania - tworzone z wygospodarowanego toku działalności zysku.
- wynik finansowy: dodatni (zysk netto); ujemny (strata netto)
ZOBOWIĄZANIA (zadłużenie jednostki wobec innych jednostek i osób):
KREDYTY BANKOWE - zobowiązania wobec banku z tytułu kwot pieniężnych oddanych przez bank do dyspozycji jednostki kredytobiorcy
POŻYCZKI - zobowiązania wobec osób fizycznych i prawnych z tytułu kwot pieniężnych oddanych przez pożyczkodawcę do dyspozycji pożyczkobiorcy
ZOBOWIĄZANIA - dług wobec osób trzecich:
- wobec dostawców - z tytułu zakupionych u dostawców materiałów, towarów, środków trwałych
- zobowiązania wekslowe - z tytułu wystawionych weksli własnych
- publiczno-prawne - z tytułu naliczonych i niezapłaconych podatków, ceł, składek na ubezpieczenie społeczne
- wobec pracowników - z tytułu naliczonych i nie wypłaconych pracownikom wynagrodzeń, poniesionych kosztów podróży służbowej
- pozostałe - z tytułu składek na związki zawodowe, wobec PZU, kasy zapomogowo-pożyczkowej

Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych ma dostarczyć odpowiedzi na pytanie, jakimi środkami pieniężnymi i z jakich źródeł dysponowała jednostka w okresie sprawozdawczym i jak te środki zagospodarowała.
Przez środki pieniężne rozumie się gotówkę, środki pieniężne na rachunkach bankowych i inne, zdefiniowane w art. 3 ust. 1 pkt 15 ustawy o rachunkowości.
Zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych jest dla określonych jednostek elementem sprawozdania finansowego jednostki. Obowiązująca od 1995 r. postać sprawozdania z przepływów środków pieniężnych została określona w załączniku nr 8 do ustawy. Według artykułu 45 ust. 3 ustawy, sporządzenie tego sprawozdania jest obligatoryjne dla następujących podmiotów:
- banków i ubezpieczycieli,
- jednostek działających na podstawie przepisów prawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych oraz o funduszach inwestycyjnych,
- spółek akcyjnych,
- pozostałych jednostek, które w poprzednim roku obrotowym osiągnęły lub przekroczyły granice dwóch z trzech następujących wielkości:
- średnioroczne zatrudnienie - 50 osób,
- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego - równą wartości w walucie polskiej 1 000 000 euro,
- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy - równa wartości w walucie polskiej 3 000 000 euro.
Takich jednostek w Polsce jest kilkanaście tysięcy. W związku z tym, że w Polsce nie było tradycji sporządzania takich sprawozdań, ich wykonanie nastręczało bardzo dużo trudności.
Trudności wiązały się również z tym, że nie powstały żadne akty normatywne regulujące zawartość poszczególnych pozycji sprawozdania. Dlatego też Ministerstwo Finansów opublikowało wytyczne w sprawie sporządzania sprawozdania z przepływu środków pieniężnych.

Wartości niematerialne i prawne
Wartości niematerialne i prawne podlegają umorzeniu (amortyzacji), które powinno odzwierciedlać utratę ich wartości w wyniku zużycia spowodowanego upływem czasu.
Przez wartości niematerialne i prawne należy rozumieć nabyte prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia ich do używania, jeśli przewidywany okres ich użytkowania przekracza rok oraz są one wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, ewentualnie zostaną nabyte w celu oddania do użytkowania na podstawie umowy dzierżawy, najmu, umowy licencyjnej (sublicencyjnej) lub innej umowy o podobnym charakterze. Do wartości niematerialnych i prawnych zaliczyć należy również koszty organizacji, poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej, wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych wykorzystanych na potrzeby gospodarcze podatnika.
Jeśli chodzi o prawa majątkowe wchodzące w skład wartości niematerialnych i prawnych, to zaliczamy do nich przede wszystkim:
- prawo użytkowania wieczystego gruntu
- spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
- własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego
- prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
- autorskie prawa majątkowe i pokrewne prawa majątkowe
- prawa do projektów wynalazków i patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych oraz licencje
- wartość stanowiącą równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how).
Do kosztów organizacji poniesionych przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej zalicza się m.in.: opłaty sądowe, opłaty notarialne, opłaty skarbowe, opłaty giełdowe, koszty opracowania i wydrukowania prospektu emisyjnego, koszty rozpoznania rynku.
Wartość firmy zdefiniowana została w ustawie o rachunkowości. Zgodnie z przytoczoną tam definicją wartość firmy stanowi różnicę między ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością rynkową składników majątkowych jednostki lub zorganizowanej jej części.
Koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym dotyczące nowych produktów lub technologii, które zostały poniesione przed rozpoczęciem produkcji, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych tylko wtedy, jeśli jednocześnie spełnione zostaną wymienione poniżej warunki:
1) produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a koszty tych prac rozwojowych wiarygodnie określone,
2) techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i udokumentowana i na tej podstawie podjęto decyzje o wytwarzaniu produktu lub stosowaniu technologii,
3) z dokumentacji wynika, że koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży produktów lub zastosowania technologii.

Wydatki budżetowe odzwierciedlają kierunki i zakres działalności państwa w obszarze, na którym zawodzi rynek. Pewne zadania może bowiem wykonywać tylko i wyłącznie państwo (obronność, wymiar sprawiedliwości, stosunki zagraniczne itd.) albo robić do efektywniej od sektora prywatnego (np. w przypadku ograniczonych zasobów). Zauważalny jest również wzrost wydatków budżetowych mierzony udziałem państwa w produkcie społecznym. Przyczyn wzrostu wydatków budżetowych upatruje się między innymi w rosnącym dochodzie na jednego mieszkańca, przemianach technologicznych, zmianach demograficznych, kosztach świadczeń budżetowych oraz w urbanizacji.

Wydatkami budżetowymi - nazywamy środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa lub gminy na finansowanie zadań państwa, gminy lub innych związków publiczno-prawnych.
Wobec dużej różnorodności wydatków istnieje konieczność przeprowadzenia odpowiedniej klasyfikacji.
Literatura przedmiotu wyróżnia kilka klasyfikacji:
Wydatki można kwalifikować według kryterium ekonomicznego w związku z tym wyróżniamy:
a) Wydatki ostateczne - związane z dokonaniem przez państwo zakupów dóbr i usług o charakterze materialnym.
b) Wydatki transferowe - decydują o wykorzystaniu produktu społecznego w ramach sektora prywatnego.

1. Klasyfikacja wydatków ze względu na konieczność ponoszenia wydatków:
a) Wydatki konieczne - są to wydatki na obronę narodową, bezpieczeństwo zewnętrze i wewnętrzne oraz na administrację państwową.
b) Wydatki pożyteczne - to takie, które mogą być ponoszone z budżetu ale nie muszą (oświatę, ochronę zdrowia, usługi bytowe).

2. Kolejną klasyfikacją wydatków budżetowych jest klasyfikacja ze względu na charakter ponoszonych wydatków:
a) Wydatki inwestycyjne - przeznaczone są na finansowanie inwestycji, zwiększenie kapitału własnego, instytucji finansowych.
b) Wydatki bieżące sfery budżetowej, do których zalicza się:
- wydatki na wynagrodzenie
- wydatki rzeczowe (a w tym zakup materiałów, opłaty za energię elektryczną)
- dotacje dla szkół wyższych

3. Następną klasyfikacją wydatków jest klasyfikacja ze względu na realizację zadań:
a) Wydatki na gospodarkę - są to środki pieniężne przeznaczone na walkę z niekorzystnymi zjawiskami ekonomicznymi takimi jak: inflacja, bezrobocie, łagodzenie cyklu koniukturalnego.
b) Wydatki na działalność niezbędną na funkcjonowanie państwa (obrona narodowa, utrzymanie porządku wewnętrznego, administracja państwowa).
c) Wydatki socjalno-kulturalne (oświata, nauka, kultura, ochrona zdrowia, opieka społeczna).

4. Także wśród wydatków budżetowych wyróżnia się:
a) Wydatki zwyczajne - dokonywane z budżetów zwyczajnych, gromadzonych w drodze poboru podatków, odznaczają się stałością i powtarzalnością.
b) Wydatki nadzwyczajne - dokonywane z budżetów nadzwyczajnych, powstających przede wszystkim w drodze zaciągania długu publicznego, cechują się jednorazowością i przejściowym charakterem.


Możliwości kształtowania wydatków budżetu państwa są ograniczane rosnącymi z roku na rok wydatkami stałymi, które muszą być sfinansowane z budżetu w pierwszej kolejności. Dotyczy to np. takich wydatków, jak: dopłaty do systemu ubezpieczeń społecznych (renty i emerytury), obsługa zadłużenia krajowego i zagranicznego, utrzymanie minimum bezpieczeństwa publicznego itd. Dlatego też zmiana rządu czy opcji parlamentarnej nie ma we współczesnych demokratycznych państwach większego przełożenia na zasadniczą zmianę struktury wydatków budżetowych. Możliwości manewrów każdej władzy w zakresie finansów publicznych są ograniczone.

1.Opisz i scharakteryzuj wynik finansowy netto i jego rozliczenie.

Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo może osiągnąć dodatni (pozytywny) wynik finansowy, kiedy przychody będą wyższe od kosztów lub też może osiągać wartość ujemną (negatywną), wówczas, kiedy to koszty osiągną wyższą wartość. Tylko dodatni wynik finansowy jest zyskiem, natomiast wynik ujemny jest stratą.
Wynik finansowy stanowi, wyrażony w mierniku pieniężnym, rezultat działalności jednostki gospodarczej osiągnięty w pewnym okresie. Rezultat ten może być dodatni (zysk bilansowy) lub ujemny (strata bilansowa). Na wielkość wyniku finansowego wpływają:
1. wyniki na działalności gospodarczej,
2. wyniki działalności finansowej,
3. straty i zyski nadzwyczajne powstałe na różnej działalności jednostki.

Prowadząc działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo może osiągnąć dodatni (pozytywny) wynik finansowy, kiedy przychody będą wyższe od kosztów lub też może osiągać wartość ujemną (negatywną), wówczas, kiedy to koszty osiągną wyższą wartość. Tylko dodatni wynik finansowy jest zyskiem, natomiast wynik ujemny jest stratą.
Wynik finansowy stanowi, wyrażony w mierniku pieniężnym, rezultat działalności jednostki gospodarczej osiągnięty w pewnym okresie. Rezultat ten może być dodatni (zysk bilansowy) lub ujemny (strata bilansowa). Na wielkość wyniku finansowego wpływają:
1. wyniki na działalności gospodarczej,
2. wyniki działalności finansowej,
3. straty i zyski nadzwyczajne powstałe na różnej działalności jednostki.
Wynik finansowy na działalności operacyjnej powstaje przez skorygowanie wyniku ze sprzedaży o pozostałe przychody i koszty operacyjne, np. ze sprzedaży majątku trwałego.
Wynik finansowy brutto na działalności gospodarczej ustalany jest po uwzględnieniu wyniku na działalności finansowej, który ustalamy jako różnicę między przychodami i kosztami finansowymi, np. na sprzedaży papierów wartościowych.
Wynik finansowy brutto uwzględnia zdarzenia nadzwyczajne, np. różnicę między wartością skradzionego majątku a odszkodowaniem uzyskanym z firmy ubezpieczeniowej.
Wynik finansowy netto ustalany jest przez pomniejszenie wyniku brutto o podatek dochodowy lub inne obowiązkowe obciążenia wyniku. Prezentacja różnych rodzajów wyniku pozwala ustalić, który rodzaj działalności jest bardziej rentowny.
Wynik z działalności finansowej ma swoje źródło w aktywności firmy na rynku kapitałowym. Ustawa przewiduje, że rachunek zysków i strat może być sporządzony w formie dwustronnej tabeli, w której po stronie lewej ujmuje się globalne sumy wszystkich kosztów i strat nadzwyczajnych w rozbiciu na poszczególne ich rodzaje, natomiast po stronie prawej globalne sumy wszystkich rodzajów przychodów i zysków nadzwyczajnych. Poszczególne rodzaje wyników finansowych, jeśli mają wartość dodatnią, są umieszczane po lewej stronie rachunku, jeśli zaś ujemną po prawej jego stronie.
Rachunek zysków i strat może być również przedstawiony w układzie jednostronnym. Jest to tzw. układ drabinkowy, w którym poszczególne rodzaje przychodów i kosztów są ujmowane w pozycjach kolejno po sobie następujących, co umożliwia łatwe ustalenie poszczególnych cząstkowych wyników finansowych.
Różnica między przychodami ze sprzedaży, a kosztami ich uzyskania informuje o wyniku na działalności gospodarczej. Korygując wynik na działalności gospodarczej o straty i zyski nadzwyczajne otrzymuje się wynik brutto. Natomiast wynik netto uzyskuje się odejmując od wyniku brutto obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego.
Ustalenie kosztów osiągnięcia przychodów ze sprzedaży produktów może być różne w zależności od wariantu ewidencji kosztów.
W związku z tym dozwolone są dwa warianty wyznaczania wyniku finansowego:
1). kalkulacyjny - jeżeli koszty uzyskania przychodów będą wykazywane w układzie kalkulacyjnym,
2). porównawczy - jeżeli koszty uzyskania przychodów będą wykazywane w układzie rodzajowym.
Wariant kalkulacyjny - może znajdować zastosowanie wówczas, gdy w danej jednostce gospodarczej ponoszone koszy są ewidencjonowane:
- tylko według rodzajów działalności,
- jednocześnie w układzie rodzajowym i w układzie według rodzajów i typów działalności.
Wariant porównawczy - można stosować, gdy w jednostce gospodarczej koszty są ewidencjonowane:
- tylko w układzie rodzajowym,
- jednocześnie w układzie rodzajowym i w układzie według rodzajów i typów działalności.
Wariant kalkulacyjny polega na ustaleniu kosztu wytworzenia sprzedanych produktów, kosztów sprzedaży oraz kosztów ogólnych zarządu. W tej wersji, po przeksięgowaniach na konto 860 „Wynik finansowy” przychodów ze sprzedaży i odpowiadających tym przychodom kosztów, jednostka może ustalić wynik ogólny na swojej działalności. Może także ustalić wyniki cząstkowe uzyskane ze sprzedaży w zakresie każdego z rodzajów wykonywanej działalności, np. usługowej, handlowej itp. Kolejność jest zazwyczaj taka: z datą 31 grudnia zostają przeksięgowane koszty ogólnozakładowe i koszty sprzedaży, następnie zamykane są konta zespołu 4, czyli koszty rodzajowe, a ich salda przenoszone są na konto 490 „Rozliczenie kosztów” na stronę Dt.
Wariant porównawczy polega na ustaleniu kosztu sprzedanych produktów następuje w drodze korekty kosztów rodzajowych (celem doprowadzenia ich do porównywalności) o tę część, która nie jest związana z osiągniętymi przychodami ze sprzedaży. Tu koszty rodzajowe, czyli zespół 4 przenoszony jest nie, na 490, ale wprost na 860 „Wynik finansowy”. Korekta kosztów rodzajowych do poziomu kosztu własnego sprzedaży odbywa się poprzez zmniejszenie bądź zwiększenie stanu produktów. Porównania kosztów rodzajowych i kosztu własnego dokonuje się dopiero na koncie 490 „Rozliczenie kosztów”. Oba warianty rachunku zysków i strat różnią się więc wyłącznie sposobem ujęcia kosztu wytworzenia sprzedanych produktów.
Na konto 860 „Wynik finansowy”, niezależnie od wariantu, przenosi się salda następujących kont:
1) na stronę Wn - wartość sprzedanych: materiałów, towarów i składników majątku trwałego, pozostałe koszty operacyjne, koszty finansowe, straty nadzwyczajne oraz obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego;
2) na stronę Ma - przychody ze sprzedaży: produktów, materiałów, towarów i składników majątku trwałego, pozostałe przychody operacyjne, przychody finansowe oraz zyski nadzwyczajne.
Na koniec roku obrotowego konto 860 „Wynik finansowy” może wykazywać saldo Wn - oznaczające stratę netto za dany rok, lub saldo Ma, które oznacza zysk pozostający do dyspozycji jednostki gospodarczej. Rozliczenie wyniku finansowego polega na określeniu i zaksięgowaniu przeznaczenia zysku lub sposobu pokrycia straty.
Rozliczenie wyniku finansowego powinno uwzględnić podział wyniku:
a) obligatoryjny, tzn. obowiązkowe zmniejszenie zysku w przedsiębiorstwach państwowych i w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa;
b) fakultatywny - cele na jakie może być przeznaczona część wyniku zależą od decyzji właściciela jednostki gospodarczej, zarządu, walnego zgromadzenia, rady pracowniczej itp.
Obowiązkowe zmniejszenia zysku są ewidencjonowane na koncie 870 „Podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego”, którego saldo przenosi się na koniec roku obrotowego w ciężar konta 860 „Wynik finansowy”.
Do ewidencji rozliczenia wyniku finansowego zarówno za rok bieżący, jak też za rok ubiegły w tej części, która pozostaje w dyspozycji jednostki, służy konto 820 „Rozliczenie wyniku finansowego”. W celu rozliczenia wyniku finansowego za rok ubiegły saldo początkowe konta 860 „Wynik finansowy” w roku następnym - na dzień zbadania sprawozdania finansowego za miniony rok - podlega przeniesieniu na konto 820 „Rozliczenie wyniku finansowego”. Po stronie Wn tego konta księguje się wykorzystanie wyniku finansowego lub przeniesienie straty z roku ubiegłego, a po stronie Ma - przeniesienie zysku z roku ubiegłego oraz sfinansowanie straty. Konto to może wykazywać saldo Ma, które oznacza nie podzielony zysk, lub saldo, Wn, które wyraża nie rozliczoną stratę. Saldo to wykazuje się w pasywach bilansu jako nie rozliczony wynik finansowy z lat ubiegłych - jako zysk (wielkość dodatnią) lub stratę (wielkość ujemną).
Wynik finansowy na działalności operacyjnej powstaje przez skorygowanie wyniku ze sprzedaży o pozostałe przychody i koszty operacyjne, np. ze sprzedaży majątku trwałego.
Wynik finansowy brutto na działalności gospodarczej ustalany jest po uwzględnieniu wyniku na działalności finansowej, który ustalamy jako różnicę między przychodami i kosztami finansowymi, np. na sprzedaży papierów wartościowych.
Wynik finansowy brutto uwzględnia zdarzenia nadzwyczajne, np. różnicę między wartością skradzionego majątku a odszkodowaniem uzyskanym z firmy ubezpieczeniowej.
Wynik finansowy netto ustalany jest przez pomniejszenie wyniku brutto o podatek dochodowy lub inne obowiązkowe obciążenia wyniku. Prezentacja różnych rodzajów wyniku pozwala ustalić, który rodzaj działalności jest bardziej rentowny.
Wynik z działalności finansowej ma swoje źródło w aktywności firmy na rynku kapitałowym.
Wynik finansowy pozostający w dyspozycji jednostki może być przeznaczony, np. na zasilenie funduszy specjalnych, wzrost kapitałów zasadniczych (np. kapitału zapasowego), przekazywany na rzecz innych jednostek tytułu posiadanych przez nie udziałów w jednostce dzielącej zysk, na potrzeby własne właściciela i jego rodziny itp. Jeżeli jednostka gospodarcza poniesie stratę bilansową, to powinna być ona pokryta z kapitału zasadniczego (np. z funduszu przedsiębiorstwa, kapitału zapasowego).
Zasady ewidencji na koncie 820 „Rozliczenie wyniku finansowego”
Wn 820 Rozliczenie wyniku finansowego Ma
Przeniesienie straty z roku ubiegłego (Ma konto 860 „Wynik finansowy”).
Przeksięgowanie zysku z roku ubiegłego (Wn konto 860 „Wynik finansowy”).
Zasilenie kapitałów zasadniczych(Ma konto 800 „Kapitały zasadnicze”).
Pokrycie straty bilansowej (Wn konto 800 „Kapitały zasadnicze”).
Wykorzystanie zysku na nagrody, premie dla pracowników, na rzecz innych jednostek, osób posiadających udziały lub akcjonariuszy (Ma konta rozrachunków).
Przeznaczenie części zysku na zwiększenie funduszy specjalnych (Ma konto 850”Fundusze specjalne”).
Konto 820 „Rozliczenie wyniku finansowego” służy do ewidencji podziału wyniku finansowego netto zarówno za bieżący okres obrotowy, jak i za lata poprzednie.
Podział wyniku finansowego następuje na podstawie prawomocnych decyzji organów jednostki.
Podział ten może być następujący:
- w spółkach kapitałowych prawa handlowego - na dywidendy, kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy;
- w przedsiębiorstwach państwowych - na wypłaty z zysku nagród i premi oraz na fundusz przedsiębiorstwa (cele rozwojowe) i na inne cele;
- w spółdzielniach - na dywidendy członkowskie, na cele rozwojowe (fundusz zasobowy) i na inne cele.
Ponadto wszystkie jednostki mogą pokrywać z dodatniego wyniku finansowego straty bilansowe powstałe w poprzednich okresach bilansowych.
Schemat funkcjonowania kont: „Wynik finansowy” i „Rozliczenie wyniku finansowego”

Różne konta
Różne konta kosztów i strat 860 Wynik finansowy przychodów i zysków
2) 2) 1) 1)
3)
4)
Kapitał (fundusz) 820 Rozliczenie wyniku finansowego
4) 3)
5) 5)
8) 8)
Rozrachunki z tytułu
udziałów i akcji
6) 6)
Rozrachunki
z tytułu wynagrodzeń
7) 7)
Objaśnienie do schematu:
1. Przeksięgowanie na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych przychodów ze sprzedaży, przychodów finansowych, pozostałych przychodów operacyjnych i zysków nadzwyczajnych.
2. Przeksięgowanie na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych kosztów sprzedanych produktów, wartości sprzedanych towarów według nabycia z kosztami handlowymi, kosztów finansowych, pozostałych kosztów operacyjnych, strat nadzwyczajnych, kosztów zarządu oraz podatku dochodowego i innych obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego.
3. Przeksięgowanie zysku netto za rok ubiegły.
4. Przeksięgowanie straty netto za rok ubiegły.
5. Przeznaczenie części zysku na kapitał zapasowy (fundusz zasobowy lub fundusz przedsiębiorstwa) albo na kapitał (fundusz) rezerwowy.
6. Przeznaczenie części zysku na wypłatę dywidend dla wspólników.
7. Przeznaczenie części zysku na nagrody i premie dla pracowników.
8. Pokrycie straty z kapitału zapasowego (funduszu zasobowego lub funduszu przedsiębiorstwa) albo z kapitału (funduszu) rezerwowego.
ZADANIE
Operacje gospodarcze do księgowania:
1) Otrzymano od dostawcy fakturę sprzedaży 50 szt. wyrobu A.
2) Uznanie niedoboru za zawiniony.
3) Przeksięgowanie:
a) rozliczonych kosztów wydziałowych,
b) rozliczonych kosztów zarządu.
4) Wystawiono fakturę korygującą dla odbiorcy „Z”:
a) korekta wartości netto 400,-
b) korekta VAT - 22% 88,-
c) korekta należności 488,-
ROZWIĄZANIE
Operacja 1.
201 Zobowiązania 300 Towary w drodze
1


Operacja 2.
243 Rozliczenie niedoborów, 232 Inne rozrachunki
szkód i nadwyżek z pracownikami
2
Operacja 3.
490 Rozliczenie kosztów 505 Koszty wydziałowe
3a
490 Rozliczenie kosztów 550 Koszty zarządu
3b
Operacja 4.
200 Rozrachunki
730 Sprzedaż towarów 222 VAT - należny z odbiorcą „Z”
400,- 4a). 88,- 4b). 4c). 488,-

Wariant PORÓWNAWCZY
A Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi
1. Przychody ze sprzedaży produktów
2. Zmiana stanu produktów
3. Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
4. Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
B Koszty działalności operacyjnej
C Zysk/strata na sprzedaży
D Pozostałe przychody operacyjne
E Pozostałe koszty operacyjne
F Zysk/strata na działalności operacyjnej
G Przychody finansowe
H Koszty finansowe
I Zysk/strata z działalności gospodarczej
J Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
K Zysk/strata brutto
L Podatek dochodowy
M Zysk strata netto

Wariant KALKULACYJNY
A Przychody ze sprzedaży wyrobów gotowych, materiałów i towarów
B Koszt sprzedanych wyrobów gotowych, materiałów i towarów
C Zysk/strata brutto na sprzedaży
D Koszty sprzedaży
E Koszty ogólnego zarządu
F Zysk/strata brutto na sprzedaży
G Pozostałe przychody operacyjne
H Pozostałe koszty operacyjne
I Zysk/strata na działalności operacyjnej
J Przychody finansowe
K Koszty finansowe
L Wynik na działalności gospodarczej
M Wynik zdarzeń nadzwyczajnych
N Zysk/strata brutto
O Podatek dochodowy
P Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku
R Zysk strata netto

Przychody dodajemy, koszty odejmujemy.

Zapis na kontach
Nakaz przestrzegania czystości zapisu na kontach wynika nie tylko z ustawy o rachunkowości, ale jest również ściśle związany z etyką zawodową księgowych.
Zgodnie z ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. nr 121, poz. 591 z późn. zm.), zapisy w księgach rachunkowych powinny być staranne, dokładne i czytelne. Dokonując zapisów ręcznie, należy robić to starannie i czytelnie. Księgi rachunkowe, które są wypełniane ręcznie, oprócz tego, że powinny być prowadzone starannie i dokładnie, powinny być również zabezpieczone przed zniszczeniem. Przy wypełnianiu ksiąg rachunkowych maszynowo lub komputerowo trzeba zwrócić uwagę, aby zapisy były zrozumiałe i dokładnie oddawały istotę księgowanej operacji. Niezależnie od staranności, dokładności i czytelności zapisu każdy księgowy powinien zatroszczyć się o czystość językową i czystość księgową zapisu na kontach. Czystość językowa polega na tym, że w księgach rachunkowych należy używać poprawnego języka polskiego. Należy wystrzegać się błędów stylistycznych, gramatycznych i stosowania wieloznacznych skrótów. Niedopuszczalne są błędy ortograficzne. Natomiast czystość księgowa polega na dokonywaniu księgowań na właściwych kontach i na właściwych stronach kont. W księgach rachunkowych istnieją konta rachunkowe i konta debetowe, które wymagają zapisów księgowo czystych, a więc tylko po jednej stronie konta - odpowiednio po stronie debetowej (Dt, Wn) lub po stronie kredytowej (Ct, Ma). Do kont debetowych należą konta przeznaczone do ewidencji kosztów i strat nadzwyczajnych. Czystość zapisu na koncie kosztów i strat nadzwyczajnych sprowadza się do księgowań tylko po stronie debetowej (strona Ct lub strona Ma). Podobnie czysty zapis księgowy na koncie sprzedaży, przychodów lub zysków strat nadzwyczajnych sprowadza się do księgowań tylko po stronie kredytowej (strona Ct lub strona Ma). Konta sprzedaży przychodów lub zysków strat nadzwyczajnych są kontami kredytowymi.

Zasady bilansowe:
1.Zasada równowagi bilansowej
Wyróżnia się równością sum bilansu, a wynikająca z tego, że w bilansie te same składniki majątkowe ujęte są z 2 punktów widzenia:
-rodzaju środków gospodarczych
-źródeł ich pochodzenia tak, że
S aktywów = S pasywów
-Majątek (obrotowy + trwały) = kapitał (własny + obrotowy)
2.Zasada ciągłości bilansowej, wg której bilans zamykający 1 rok obrotowy jest jednocześnie bilansem otwierającym rok następny.
-Obligatoryjnie bilanse są sporządzane na koniec roku obrotowego, czyli najczęściej na dzień 31 XII ze szczegółowością nie mniejszą niż wykazana we wspomnianym wzorze.
-Ciągłość bilansowa może być:
a)formalna, gdy zachowany jest ten sam układ i sposób grupowania składników tak, aby kolejne bilanse były porównywalne.
b)merytoryczna, polegająca na stosowaniu tych samych zasad wyceny składników. Zmiana zasad wyceny wymaga uwidocznienia wpływu tych zmian na wartość poszczególnych składników i może nastąpić od pierwszego dnia nowego roku., a nie w końcu roku. Poza tym musi ona wynikać z uzasadnionych przyczyn, np.:
-wskazań biegłych rewidentów, kontroli skarbowej lub innej kontroli zewnętrznej
-istotnych zmian struktury organizacyjnej jednostki lub przedmiotu jej działalności
3)Rzetelnej wyceny, a więc wykazane w nim składniki aktywów i pasywów winny być zgodne ze stanem faktycznym odpowiednio, rzetelnie wycenionym
4)Zasada wyceny wg kosztu historycznego, wg której składniki majątku wycenia się w cenie nabycia lub w koszcie ich wytwarzania.
5)Ostrożnej wyceny (ostrożność) przejawiająca się przede wszystkim w sposobie podejścia do wyceny składników majątku, której należy dokonać tak, aby nie zawyżać ich wartości.

Zyski i straty nadzwyczajne stanowią integralną część zysku bilansowego i są rezultatem działalności gospodarczej jednostek gospodarczych.
Straty nadzwyczajne wyrażają bez-ekwiwalentne zmniejszenie się składników majątku. Są one skutkiem zaburzeń zaistniałych w normalnym toku pracy jednostki gospodarczej. Do strat nadzwyczajnych należą między innymi:
· Pieniężne skutki zdarzeń losowych po uwzględnieniu kosztów usuwania szkód oraz przyznanych odszkodowań, np. pożar, powódź, gradobicie i inne klęski żywiołowe, a także kradzież z włamaniem, czy inne rodzaje kradzieży, których skutkiem jest powstanie określonych strat,
· Koszty zaniechanej lub nie podjętej produkcji, remontów, inwestycji, robót itp.;
· Przedawnione, odpisane lub umorzone roszczenia i należności;
· Wszelkie kary, grzywny i odszkodowania oraz koszty postępowania spornego, w tym także kary liczone w formie odsetek od określonej w przepisach lub umowie kwoty;
· Wyniki obniżenia wartości oraz przeszacowania rzeczowych składników majątku obrotowego, jeżeli stosownie do innych przepisów nie obciążają kosztów lub nie podlegają zaliczeniu do zmian kapitałów lub funduszy;
· Koszty inwestycji przekazanych nieodpłatnie lub koszty inwestycji, które nie dały efektu gospodarczego;
· Przekazane dary, ofiary oraz składki na rzecz organizacji społecznych;
· Nie obciążające kosztów niezawinione niedobory i szkody środków pieniężnych i rzeczowych składników majątku;
· Utworzenie rezerwy;
· Inne zmiany aktywów i pasywów wywołane zdarzeniami odbiegającymi od normalnej działalności jednostki.
Natomiast zyski nadzwyczajne również mają charakter odstępstwa od normalnego toku działalności gospodarczej, oznaczają odpowiednik przyrostu aktywów lub zmniejszenia pasywów bez wypłaty równoważnika. Do zysków nadzwyczajnych zalicza się w szczególności zyski z tytułu:
ü Zdarzeń losowych (odzyskane materiały, odpadki itp.);
ü Nadwyżek środków pieniężnych i rzeczowych składników majątku;
ü Odszkodowań przyznanych przez zakłady ubezpieczeń,
ü Zobowiązań przedawnionych lub wygasłych,
ü Otrzymanych darów, ofiar itp.;
ü Przeszacowania rzeczowych składników majątku obrotowego, jeżeli stosownie do innych przepisów nie podlegają zaliczeniu do zmian kapitałów lub funduszy,
ü Rozwiązania rezerwy,
ü Innych zmian stanu aktywów lub pasywów wywołanych zdarzeniami odbiegającymi od normalnej działalności jednostki gospodarczej.

Ewidencja strat i zysków nadzwyczajnych w ciągu okresu sprawozdawczego prowadzona jest na kontach „Straty nadzwyczajne” i „Zyski nadzwyczajne”. Na stronie Wn konta „Straty nadzwyczajne” ewidencjonuje się wszelkie poniesione w ciągu okresu straty nadzwyczajne, które na koniec roku obrotowego przenosi się w ciężar konta „Wynik finansowy”. Zyski nadzwyczajne, osiągnięte w ciągu okresu, księguje się na stronie Ma konta „Zyski nadzwyczajne”, natomiast na koniec roku obrotowego są one przenoszone na dobro konta „Wynik finansowy”.

Straty w środkach trwałych i obrotowych - zapisy w księdze
Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z pewnym ryzykiem. Zdarza się bowiem, że środki trwałe lub obrotowe firmy zostaną skradzione lub ulegną zniszczeniu. Od 1 stycznia 2001 r. uległy zmianie zasady rozliczania tych zdarzeń.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 5 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) za koszty uzyskania przychodów nie uważa się strat w środkach trwałych oraz wartościach niematerialnych i prawnych, w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych, o których mowa w art. 22h ust. 1 pkt 1. A zatem w pozostałej części strata jest kosztem uzyskania przychodów. Wspomniany art. 22h ust. 1 pkt 1 mówi, że suma odpisów amortyzacyjnych obejmuje również odpisy, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów. Przykładem takich odpisów amortyzacyjnych mogą być odpisy z tytułu zużycia samochodu osobowego, w części ustalonej od wartości przekraczającej równowartość 10 tys. euro.Jednocześnie art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. e) stanowi, że do przychodów wolnych od opodatkowania nie zalicza się odszkodowań otrzymanych na podstawie przepisów prawa administracyjnego, prawa cywilnego i na podstawie innych ustaw, z wyjątkiem odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Analogiczne unormowanie dotyczy odszkodowań związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane na zasadach ogólnych. Z kolei, zgodnie z pkt 4 tego artykułu, wolne od podatku dochodowego są kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych, z wyjątkiem odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą i prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej rozliczanych na zasadach ogólnych. Odszkodowania te zalicza się na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 12 do przychodów z działalności gospodarczej.
Opisane uregulowania obowiązują od początku 2001 r. Wcześniej obowiązywały nieco inne zasady. Po pierwsze, art. 23 ust. 1 pkt 5 mówiił, o stratach w środkach trwałych i obrotowych, natomiast nie wspominał o wartościach niematerialnych i prawnych. Po drugie, strata była zmniejszana nie tylko o odpisy amortyzacyjne (w przypadku środków trwałych), ale i o otrzymane odszkodowanie z tytułu ubezpieczeń. Obecnie stratę zmniejszają tylko odpisy, a odszkodowanie stanowi przychód. Różnica w skutkach podatkowych jest taka, że w poprzednim stanie prawnym otrzymanie odszkodowania przewyższającego wysokość straty nie było opodatkowane, natomiast obecnie nadwyżka taka stanowi dochód do opodatkowania.
Nie do końca jest jasne, co oznacza usunięcie środków obrotowych z art. 23 ust. 1 pkt 5. Można przyjąć, że zmiana ta miała charakter wyłącznie redakcyjny. Sformułowanie "straty w środkach obrotowych w części pokrytej odpisami amortyzacyjnymi" nie miało sensu, gdyż środków obrotowych nie amortyzuje się. Można się jednak spotkać z opinią, że zmiana ta powoduje niemożność zaliczenia strat w środkach obrotowych do kosztów uzyskania przychodów z tego względu, że wydatków na utracone środki obrotowe nie można uznać za poniesione w celu uzyskania przychodów. Zdaniem autora, straty w środkach obrotowych nadal będą kosztem uzyskania przychodów. Warunkiem jest, aby wydatek na ich nabycie stanowił koszt uzyskania przychodów w momencie poniesienia i został prawidłowo wpisany do podatkowej księgi przychodów i rozchodów.
Należy pamiętać, że straty w środkach trwałych, wartościach niematerialnych i prawnych oraz w środkach obrotowych muszą zostać - podobnie jak to jest w przypadku wszystkich innych kosztów - prawidłowo udokumentowane, w sposób nie budzący wątpliwości. W zależności od rodzaju straty dokumentami potwierdzającymi jej poniesienie mogą być: protokoły szkód sporządzone przez podatnika, dokumenty wystawione przez ubezpieczyciela, protokoły policyjne, straży pożarnej, opinie rzeczoznawców. Oczywiście w ciężar kosztów można zaliczyć wyłącznie te straty, które są związane ze składnikami majątku związanymi z prowadzoną działalnością gospodarczą. A zatem w przypadku środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych muszą one figurować w odpowiedniej ewidencji. Również zakup i posiadanie straconych środków obrotowych musi być należycie udokumentowane, np. przez zapis w księdze.
Jeżeli zostaną utracone towary handlowe lub materiały, podatnik powinien zmniejszyć (wystornować) koszty zakupu w kol. 10 księgi o pełną wysokość straty i jednocześnie wpisać tę samą kwotę do kol. 14 "Pozostałe wydatki". Takie zapisy są konieczne ze względu na to, że straty stanowią odrębny rodzaj kosztu od zakupu towarów i materiałów. Gdy strata dotyczy środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych podatnik powinien wyliczyć jej wysokość na podstawie danych wynikających z ewidencji, zmniejszając wartość początkową o dokonane odpisy amortyzacyjne, i tak wyliczoną kwotę straty wpisać do kol. 14 księgi. Następnie powinien w ewidencji środków trwałych i wartości niematerialnych dokonać zapisów o likwidacji składnika majątku i jej przyczynach.
Straty w środkach trwałych, wartościach niematerialnych i prawnych oraz w środkach obrotowych ewidencjonuje się w miesiącu ich poniesienia. Odszkodowanie otrzymane w związku ze stratami wpisuje się do księgi w momencie otrzymania. Zauważmy, że na ogół między wystąpieniem straty a wypłaceniem odszkodowania mija sporo czasu. Może się więc tak zdarzyć, że koszt wynikający z poniesienia straty zostanie ujęty w jednym roku podatkowym, a otrzymane odszkodowanie powiększy przychody następnego roku

Aktywa to majątek, środki gospodarcze, zasoby jednostki oraz zasoby pozostające pod kontrolą jednostki, które mają jej przynieść korzyści ekonomiczne, składniki trwale związane z jednostką. Jednostka osiąga korzyści ekonomiczne w okresie dłuższym niż 1 rok.
Polskie regulacje prawne nie definiują pojęcia aktywów. Ustawa o rachunkowości podaje definicje tylko wybranych aktywów: środków trwałych, inwestycji rozpoczętych, wartości niematerialnych i prawnych, rzeczowych składników majątku obrotowego, środków pieniężnych, dłużnych papierów wartościowych, należności długoterminowych i krótkoterminowych. W praktyce aktywa można podzielić na inne grupy niż by to wynikało z przepisów ustawy o rachunkowości. Jednym z kryteriów jest czas realizacji aktywów (zużycia bądź sprzedaży), czyli długości okresu oczekiwania na korzyści ekonomiczne. Tutaj wyróżniamy aktywa krótkoterminowe (bieżące - do 1 roku od dnia bilansowego) oraz długoterminowe (niebieżące - powyżej 1 roku od dnia bilansowego).
Kolejne kryterium to czas cyklu produkcyjnego, w którym wyróżniamy aktywa obrotowe i trwałe. Aktywa trwałe w ciągu więcej niż jednego cyklu produkcyjnego.
Następne kryterium to postać, pod jaką występują, czyli aktywa rzeczowe, aktywa niematerialne, aktywa finansowe oraz pozostałe aktywa (należności, rozliczenia międzyokresowe). Dokonując tych podziałów należy pamiętać, że do aktywów zalicza się także aktywa pieniężne (środki pieniężne).
Aktywa trwałe
I. Wartości niematerialne i prawne -
są to prawa majątkowe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, np. prawa autorskie, prawa do projektów, wynalazków, znaków towarowych itd.
- koszty zakończonych prac rozwojowych
- nabyta wartość firmy - różnica miedzy ceną nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części, a niższą od niej wartość godziwą przejętych aktywów netto.
- nabyte autorskie prawa majątkowe np. programy komputerowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje
- nabyte prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych, oraz zdobniczych
- know-how - wiedzieć jak: wartość informacji uzyskanych przez jednostkę związanych z wiedza przemysłową, naukową, handlową.
II. Rzeczowe aktywa trwałe -
np. środki trwałe o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok np, nieruchomości (grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budowle i budynki, lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu; maszyny i urządzenia, środki trwałe w budowie, itd.). Każdy tzw. środek trwały o wartości jednostkowej powyżej 3,500 zł. - np. sprzęt komputerowy, wyposażenie biurowe - jest elementem rzeczowych aktywów trwałych. Środki trwałe podlegają odpisom amortyzacyjnym lub umorzeniowym. Zgodnie z nową ustawą nie ma obowiązku tworzenia tabeli amortyzacyjnej (planu amortyzacji), należy tylko ustalić i zapisać w zasadach finansowych okres lub stawki i metody jego amortyzacji. Nie ma obowiązku dokonywania comiesięcznych odpisów amortyzacyjnych, należy tylko je rozłożyć równomiernie w czasie.
- środki trwałe - spełniają warunki: okres użytkowania jest dłuższy niż 1 rok, są kompletne, do własnych potrzeb jednostki:
nieruchomości - grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budynki, lokale, obiekty inżynierii lądowej i wodnej, własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego.; maszyny, urządzenia techniczne; środki transportu; ulepszenia w obcych środkach trwałych; inwentarz żywy
- środki trwałe w budowie - budowa, montaż, ulepszenie środka trwałego
III. Należności długoterminowe -
należności z tytułu dostaw i usług, które stają się wymagalne powyżej 12 miesięcy od dnia bilansowego.
(kwoty pieniężne od osób trzecich, czyli dług osób trzecich wobec jednostki) grupa należności wymagalne po 12 miesiącach od dnia bilansowego, należności wynikające z rozrachunków tytułu sprzedanych składników AT w postaci papierów wartościowych, środków trwałych innych
IV. Inwestycje długoterminowe -
nie użytkowane przez organizację, a nabyte dla osiągnięcia korzyści nieruchomości, a także udziały, akcje czy inne papiery wartościowe, udzielane pożyczki, itd.
(AT nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania z nich przychodów formie odsetek, dywidend. Płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w okresie przekraczającym rok. Od dnia bilansowego lub daty ich wystawienia, założenia , nabycia.
- nieruchomości inwestycyjne i wartości niematerialne i prawne - zostały nabyte z zamiarem uzyskania w przyszłości korzyści ekonomicznych, nie są używane do prowadzenia bieżącej działalności operacyjnej jednostki.
- długoterminowe aktywa finansowe: udziały - wkłady pieniężne lub rzeczowe wniesione przez jedn. do drugiej spółki; akcje - prawo do własności spółki i prawo do uczestnictwa w zysku do podziału
- inne długoterminowe aktywa finansowe: weksle, lokaty bankowe o terminie dłuższym niż 1 rok
V. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
- kwoty pieniężne należne organizacji, od osób fizycznych lub prawnych z tytułu rozliczeń z odbiorcami oraz z tytułu rozliczeń z pracownikami i z budżetem
Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe, które są utrzymywane przez jednostkę w celu wykorzystania ich na potrzeby operacyjne w czasie dłuższym niż jeden okres sprawozdawczy. Z powyższej definicji, jak również z ogólnej definicji aktywów wynika, że dowolny składnik rzeczowych aktywów trwałych może być ujęty jako środek trwały, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:
1. można go wiarygodnie wycenić2. ,
3. jest kontrolowany przez jednostkę,
4. przewiduje się, że w przyszłości przyniesie jednostce korzyści ekonomiczne,
5. przeznaczony jest na potrzeby operacyjne jednostki,
6. przewidywany okres jego użytkowania wynosi powyżej jednego okresu sprawozdawczego.
Pierwszy z powyższych warunków jest łatwy do spełnienia, ponieważ środki trwałe pozyskiwane są zazwyczaj w wyniku zakupu lub wytworzenia przez jednostkę. Dokumenty, które potwierdzają te operacje, zawierają z reguły wiarygodną wycenę tych składników.
Sprawowanie kontroli nad danym składnikiem wynika najczęściej z tytułu własności, aczkolwiek kontrolowane mogą być również zasoby niestanowiące własności jednostki (np. użytkowane przez nią w trybie leasingu finansowego). Z kolei przyszłe korzyści ekonomiczne, jakie jednostka może osiągnąć z określonego składnika środków trwałych polegają przede wszystkim na wykorzystaniu go w toku prowadzonej działalności operacyjnej, czyli tej, do prowadzenia której jednostka została powołana. Ponadto przyjmuje się, że środkiem trwałym jest obiekt kompletny, zdatny do użytku w momencie przyjęcia do użytkowania. Nie musi to być cały obiekt w sensie fizycznym, może to być także jego część (np. lokal w budynku). Z drugiej strony możliwe jest tworzenie obiektów zbiorowych z takich samych lub podobnych pozycji, które jednostkowo są nieistotne (np. narzędzia, meble). A contrario, nie zalicza się do środków trwałych składników spełniających między innymi następujące warunki:
1. ich wartości nie można ustalić2. w sposób wiarygodny,
3. jednostka nie sprawuje nad nimi kontroli (np. nie są jej własnością),
4. istnieje przekonanie, że nie przyniosą one w przyszłości korzyści ekonomicznych,
5. wykorzystywane są w działalności inwestycyjnej (np. nieruchomości inwestycyjne, które jednostka utrzymuje ze względu na oczekiwany przyrost ich wartości lub traktuje jako źródło przychodów z czynszów),
6. przeznaczone są do sprzedaży,
7. znajdują się w fazie budowy lub wymagają montażu.
Środki trwałe są grupą pod wieloma względami zróżnicowaną. W ewidencji księgowej mogą być klasyfikowane według wielu kryteriów, w zależności od potrzeb informacyjnych jednostki i otoczenia (np. według rodzajów obiektów, według odpowiedzialności materialnej, według potrzeb statystyki państwowej i prawa podatkowego etc.).
Klasyfikacja dla celów bilansowych przedstawia się następująco: Aktywa trwałe
II. Rzeczowe aktywa trwałe
1. Środki trwałe
a. grunty (w tym prawo użytkowania wieczystego gruntu),
b. budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,
c. urządzenia techniczne i maszyny,
d. środki transportu,
e. inne środki trwałe.
2. Środki trwałe w budowie.
3. Zaliczki na środki trwałe w budowie.
Wycena początkowa środka trwałego to wycena przeprowadzana w momencie wprowadzenia danego składnika do ksiąg rachunkowych. Efektem tej wyceny jest ustalenie wartości początkowej środka trwałego (tzw. wartości brutto). Sposób wyceny zależy od sposobu pozyskania środka trwałego. Jak już wcześniej wspomniano, najczęstszym sposobem nabycia jest zakup lub wytworzenie we własnym zakresie. Jednak środki trwałe mogą pojawić się w wyniku innych zdarzeń, takich jak na przykład otrzymanie darowizny, wniesienie aportu czy zamiana na inny składnik aktywów.
W zależności od konkretnej sytuacji podstawą pierwszej wyceny środka trwałego może być:
· cena nabycia,
· koszt wytworzenia,
· inaczej ustalona wartość· godziwa.
Cena nabycia środka trwałego obejmuje:
· cenę zakupu czyli kwotę należną sprzedającemu, pomniejszoną o podlegający zwrotowi podatek od towarów i usług i podatek akcyzowy oraz rabaty, opusty itp., a powiększoną o cło i inne bezzwrotne podatki;
· koszty zakupu czyli dające się bezpośrednio przyporządkować· koszty poniesione w celu dostosowania środka trwałego do miejsca i warunków potrzebnych do rozpoczęcia jego działania zgodnie z zamierzeniami jednostki (np. koszty przygotowania miejsca, koszty transportu, załadunku, wyładunku, instalacji i montażu, rozruchu, honoraria za profesjonalne usługi etc.).
Koszt wytworzenia środka trwałego wyprodukowanego przez jednostkę we własnym zakresie wynika z zasad rachunku kosztów i obejmuje:
· koszty pozostające w bezpośrednim związku z budową danego środka trwałego,
· koszty poniesione w związku z doprowadzeniem środka trwałego do użytkowania,
· uzasadnioną część· kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem środka trwałego.
Nie zalicza się do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia następujących przykładowych kosztów:
· kosztów administracyjnych,
· kosztów promocji i reklamy,
· kosztów związanych z nietypowymi ilościami zmarnowanych materiałów, nadmiernych kosztów robocizny lub innych środków zużytych w procesie produkcji składnika.
Za wartość godziwą przyjmuję się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Wartość godziwą środków trwałych stanowi ich cena rynkowa. Jeżeli jednak nie jest możliwe ustalenie tej ceny, wówczas wartością godziwą tych aktywów jest wartość wynikająca z innych metod wyceny (np. z wyceny dokonanej przez niezależnego rzeczoznawcę). W sytuacji nieodpłatnego otrzymania środka trwałego za jego wartość godziwą uznaje się cenę sprzedaży netto takiego samego lub podobnego obiektu albo inną wartość godziwą. W przypadku pozyskania środka trwałego w drodze wymiany na inny składnik aktywów przyjmuje się, że jego wartość godziwa jest równa wartości godziwej przekazanego aktywu. Wartość początkowa środka trwałego może z czasem nie odzwierciedlać jego wartości godziwej, ponieważ:
· obiekt zostanie ulepszony,
· obiekt ulegnie zużyciu, czyli amortyzacji,
· zostanie dokonane przeszacowanie jego wartości,
· wystąpi trwała utrata jego wartości.
Ulepszenie środków trwałych polega na ich przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji. Wartość użytkowa ulepszonych środków trwałych przewyższa ich początkową wartość użytkową mierzoną okresem używania, zdolnością wytwórczą, jakością produktów uzyskiwanych przy pomocy ulepszonych środków trwałych, kosztami eksploatacji lub innymi miarami. Ulepszenia należy odróżnić od remontów, które nigdy nie podwyższają wartości użytkowej obiektu, a jedynie ją przywracają. Dlatego też koszty remontów nie powiększają wartości środka trwałego, lecz obciążają wynik finansowy okresu, którego dotyczą.
Z kolei amortyzacja jest czynnikiem zmniejszającym wartość środków trwałych. Prawie wszystkie środki trwałe zużywają się stopniowo w wyniku ich użytkowania i wymagają odtwarzania. Zużycie środków trwałych należy uwzględnić w kosztach działalności przez cały okres użytkowania aktywu. W przeciwnym bowiem razie wynik finansowy nie byłby realny, gdyż nie odzwierciedlałby wartości zużytych środków trwałych, które brały udział w jego tworzeniu. Amortyzacją objęte są w zasadzie wszystkie środki trwałe z wyjątkiem:
· gruntów (poza gruntami eksploatowanymi odkrywkowo), które posiadają nieograniczony okres użytkowania,
· dzieł sztuki, eksponatów muzealnych itp. obiektów, które z czasem zyskują na wartości.
Rozpoczęcie amortyzowania nie może nastąpić wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do użytkowania, natomiast zakończenie nie później niż z chwilą zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością początkową środka trwałego lub z chwilą wycofania z użytkowania. Przeszacowania wartości środków trwałych proponowane są przez MSSF jako alternatywny sposób ich bieżącej wyceny. Ich celem jest ciągłe wyrażanie wartości środków trwałych w wartości godziwej (przeszacowanej). Przeszacowaniu podlega wartość początkowa środków trwałych i dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (tzw. zakumulowana amortyzacja). Powstałą w ten sposób różnicę wartości netto środków trwałych odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Różnica ta nie może być przeznaczona do podziału do momentu, kiedy uprzednio zaktualizowany środek trwały nie zostanie zbyty lub zlikwidowany. Dopiero wtedy kapitał z aktualizacji wyceny podlega zmniejszeniu o różnicę z aktualizacji wyceny, która wpływa na kapitał (fundusz) zapasowy lub inny o podobnym charakterze. Należy podkreślić, że w Polsce ten sposób korekty może być dokonywany wyłącznie na podstawie odrębnych przepisów, które regulują przeprowadzanie tzw. urzędowej aktualizacji wyceny środków trwałych (ostatnia taka aktualizacja została dokonana 1 stycznia 1995 roku). Jednostka nie może we własnym zakresie przeszacować w górę pierwotnej wartości księgowej środków trwałych, aby w ten sposób doprowadzić ją do wartości godziwej.
Trwała utrata wartości środka trwałego może wynikać z:
· obniżenia wartości rynkowej danego składnika,
· obniżenia przydatności (fizycznej lub ekonomicznej) danego składnika albo jego uszkodzenia,
· zmniejszenia zakresu lub sposobu użytkowania przez przedsiębiorstwo danego składnika spowodowanego np. zmianą technologii produkcji, zmianą zakresu działalności etc.,
· wystąpienia w otoczeniu przedsiębiorstwa niekorzystnych dla niego zmian o charakterze rynkowym, politycznym, prawnym etc.
Wystąpienie przesłanek trwałej utraty wartości powoduje konieczność dokonania tzw. odpisu aktualizującego wartość środka trwałego doprowadzającego wartość składnika aktywów wynikającą z ksiąg rachunkowych do ceny sprzedaży netto, a w przypadku jej braku - do ustalonej w inny sposób wartości godziwej.
Odpisy z tytułu trwałej utraty wartości obciążają pozostałe koszty operacyjne. Jeżeli jednak trwała utrata wartości dotyczy środka trwałego, którego wycena została uprzednio zaktualizowana in plus, to odpis taki w pierwszej kolejności zmniejsza różnicę z aktualizacji odniesioną na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny. Dopiero ewentualną nadwyżkę odpisu nad różnicą z aktualizacji wyceny zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych. W przypadku ustania przyczyny, dla której dokonano odpisu aktualizującego, jednostka powinna dokonać ponownej korekty wartości środków trwałych. W tym celu należy zwiększyć wartość danego aktywu (maksymalnie do jego historycznej wartości) o równowartość całości lub odpowiedniej części uprzednio dokonanego odpisu aktualizującego, jednocześnie ujmując ten odpis jako pozostałe przychody operacyjne.
Reasumując, możliwe są następujące zmiany wartości środków trwałych:
a. in plus w wyniku:
o poniesienia kosztów ulepszenia środków trwałych,
o dokonania aktualizacji wyceny wartości środków trwałych na podstawie odrębnych przepisów,
o odwrócenia skutków wcześniejszego odpisu z tytułu trwałej utraty wartości.
b. in minus w wyniku:
o odpisów amortyzacyjnych,
o odpisów z tytułu trwałej utraty wartości.
Wycofanie środka trwałego z użytkowania może być spowodowane różnymi przyczynami: zużyciem, zniszczeniem, nieprzydatnością gospodarczą, sprzedażą, nieodpłatnym przekazaniem, zamianą etc. Jeżeli wycofywany środek trwały będzie miał jeszcze wartość bilansową większą od zera, to wpłynie ona na wynik finansowy (obciąży pozostałe koszty operacyjne) w okresie, w którym nastąpiło wycofanie. W przypadku sprzedaży należy ustalić różnicę pomiędzy ceną sprzedaży środka trwałego a jego wartością bilansową. Zysk z tej sprzedaży będzie wykazywany w rachunku zysków i strat w pozycji ?Pozostałe przychody operacyjne?, natomiast strata jako ?Pozostałe koszty operacyjne?.
W sprawozdaniach finansowych należy ujawnić następujące podstawowe informacje dotyczące środków trwałych:
· opis metod wyceny środków trwałych,
· przyjęte okresy użytkowania lub stosowane stawki amortyzacyjne,
· wartość· brutto oraz zakumulowaną amortyzację środków trwałych na początek i koniec okresu sprawozdawczego,
· główne przyczyny zmian w stanie środków trwałych (nabycie, sprzedaż, przeszacowania, odpisy aktualizujące, amortyzacja),
· rodzaje i kwoty ograniczeń dotyczące tytułu prawnego przedsiębiorstwa do środków trwałych oraz informacje o środkach trwałych będących zabezpieczeniem jego zobowiązań,
· wartość· czasowo nieczynnych środków trwałych,
· wartość· bilansową całkowicie zamortyzowanych a jeszcze użytkowanych obiektów,
· wartość· bilansową obiektów wycofanych z użytkowania i przeznaczonych do sprzedaży,
· inne istotne informacje.

1. Pojecie środków trwałych i ich klasyfikacja.
Środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi zasoby jednostki spełniające równocześnie trzy następujące warunki:
- przewidywany okres ich ekonomicznej użyteczności jest dłuższy niż rok,
- są kompletne i zdatne do użytku,
- przeznaczone są na potrzeby jednostki.

Zalicz się do nich w szczególności:
a) nieruchomości - w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu, budynki i budowle, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkaniowego oraz spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,
d) inwentarz żywy.

Warunek „kompletnie i zdatne do użytku” oznacza, iż nie uznaje się za środki trwałe poszczególnych, oddzielnie zakupionych obiektów, składających się np. na komputer, czyli jednostki centralnej, monitora, klawiatury, lecz dopiero ich zespół przyjęty do użytkowania jako kompletny obiekt. Nie uznaje się również za środki trwałe składników, które przed przyjęciem do użytkowania należy poddać naprawie, gdyż te z kolei nie spełniają warunku „zdatne do użytku”.
Środki trwałe stanowią bardzo zróżnicowaną grupę składników majątkowych, stąd też dokonuje się ich klasyfikacji według poniższych kryteriów.

Z punktu widzenia spełnionych funkcji, środki trwałe dzielą się na:
- produkcyjne, to te środki trwałe, które ze swojej istoty ekonomicznej są środkami pracy i biorą udział bezpośrednio lub pośrednio w procesach produkcji i obrotu towarowego. Zalicza się do nich środki wykorzystywane w danej jednostce gospodarczej dla potrzeb zaopatrzenia, produkcji i zbytu;
- nieprodukcyjne, do których zalicza się domy mieszkalne, środki wykorzystywane na cele oświatowe, ochrony zdrowia, ośrodki wypoczynkowe i inne.

W zależności od sposobu wykorzystania, środki trwałe dzieli się na:
- czynne, używane w ramach prowadzonej działalności, w tym także znajdujące się często w rezerwie i w zapisie (nieczynne czasowo),
- nieczynne, a więc wycofane z używania z powodu utraty przydatności gospodarczej w wyniku np. zmiany rodzaju działalności, przeznaczone do likwidacji z powodu zużycia, zniszczenia i inne.
Środki trwałe dzielne są również według komórek organizacyjnych odpowiedzialnych za ich stan i wykorzystanie. Taki podział zapewnia podmiotową alokację kosztów zużycia środków trwałych oraz rozliczenie osób odpowiedzialnych za ich stan.
Zgodnie z wymogami sprawozdawczości finansowej środki trwałe należy w bilansie wykazywać w podziale na następujące grupy:
- grunty (w tym prawo wieczystego użytkowania wieczystego gruntu),
- budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej,
- urządzenia techniczne i maszyny,
- środki transportu,
- inne środki trwałe.

Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją, która jest usystematyzowanym wykazem obiektów według funkcji, jaką one spełniają, wyróżnia się następujące zbiory środków trwałych:
- nieruchomości,
- maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia,
- środki transportu,
- inwentarz żywy.
Klasyfikacja Środków Trwałych (KŚT) będąca usystematyzowanym zbiorem obiektów majątku trwałego służąca m.in. do celów ewidencyjnych ustalania stawek odpisów amortyzacyjnych oraz badań statystycznych wyodrębnia na pierwszym szczeblu podział 10 następujących grup środków trwałych:
0 - grunty,
1 - budynki i lokale,
2 - obiekty inżynierii lądowej i wodnej,
3 - kotły i maszyny energetyczne,
4 - maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania,
5 - specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty,
6 - urządzenia techniczne,
7 - środki transportu,
8 - narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie,
9 - inwentarz żywy.
Wymienione grupy środków trwałych na drugim szczeblu podziału klasyfikacyjnego dzielą się na podgrupy (oznaczone symbolami dwucyfrowymi), a także z kolei, na rodzaje obiektów, którym nadano symbole trzycyfrowe. Struktura symboli KŚT jest następująca:
X- grupa
XX- podgrupa
XXX- rodzaj

2. Ewidencja analityczna środków trwałych.
Jednostka ewidencyjną środków trwałych (objętą ewidencją szczegółową) jest obiekt inwentarzowy oznaczony odrębnym numerem inwentarzowym umożliwiającym jego identyfikację. Za podstawową jednostkę ewidencji przyjmuje się pojedynczy element zasobów trwałych spełniających określone funkcje w procesie wytwarzania wyrobów i świadczenia usług. Może nim być np. budynek, maszyna, pojazd mechaniczny itp. Jedynie w nielicznych przypadkach dopuszcza się przyjęcie tzw. Obiektów zbiorczych, np. zespołu komputerowego, zespołu latarni, przewodów rurociągowych. Obiekt inwentarzowy powinien stanowić pewną całość wyodrębnioną pod względem rzeczowym oraz być jednostką na tyle niepodzielną, aby w momencie przemieszczania, przekazania, likwidacji itp. Stanowił samodzielny przedmiot obrotu.

Urządzeniami ewidencji szczegółowej własnych środków trwałych są zazwyczaj:
- książki inwentarzowe,
- szczegółowe, indywidualne karty obiektów inwentarzowych,
- tabele amortyzacyjne.

Książki inwentarzowe stanowią wykaz poszczególnych obiektów inwentarzowych środków trwałych wpisywanych do książki w porządku chronologicznym.
Ujmują one co najmniej:
1) numer inwentarzowy obiektu,
2) jego nazwę,
3) wartość początkową,
4) datę i źródło nabycia,
5) numer dowodu wprowadzenia do używania i postawienia w stan likwidacji, sprzedaży lub nieodpłatnego przekazania,
6) datę postawienia w stan likwidacji, sprzedaży lub przekazania.

Szczegółowe karty środków trwałych zakładane są odrębnie dla każdego obiektu inwentarzowego i zawierają wszelkie dane dotyczące środków trwałych (wartość początkowa i jej zmiany, odpis techniczny, datę przyjęcia do używania, okres eksploatacji).

Tabele amortyzacyjne służą do ustalenia łącznej kwoty amortyzacji środków trwałych za poszczególne okresy oraz w przekrojach dostosowanych do potrzeb ewidencji kosztów i umarzania środków trwałych. Tabele amortyzacyjne zakłada się na początek roku obrotowego. W ciągu roku ujmuje się w nich wszelkie zmiany dotyczące środków trwałych wpływające na zwiększanie lub zmniejszanie kwot amortyzacji.

3. Wartość początkowa środków trwałych.
Środki trwałe ujmuje się w księgach w wartości początkowej (brutto) odpowiadającej:
- cenie nabycia zakupionych środków trwałych,
- kosztom wytworzenia tych środków, które zostały wytworzone we własnym zakresie,
- wartości rynkowej środków trwałych otrzymanych w formie darowizny czy w formie aportu,
- wartości brutto wynikającej z ksiąg przekazującego - dla środków trwałych otrzymanych w wyniku przekształceń formy prawnej (podziału, łączenia spółek),
łączenie z kosztami montażu i innymi niezbędnymi do uczynienia danego obiektu zdatnym do eksploatacji.
Wartość początkowa przyjętego do używania środka trwałego powiększają:
1) koszty jego ulepszenia (przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji lub modernizacji). Powodują one, że wartość użytkowa środka po zakończeniu ulepszenia przewyższa jego wartość użytkową posiadaną przy przyjęciu do używania, co przejawia się między innymi:
- wydłużeniem okresu używania,
- zwiększeniem zdolności wytwórczej,
- poprawą jakości produktów uzyskiwania przy pomocy ulepszonego środka trwałego,
- obniżeniem kosztów jego eksploatacji,
- zwiększeniem powierzchni lub komfortu budynki itp.
2) aktualizacja wyceny środków trwałych (przeszacowanie) przeprowadzana na podstawie odrębnych przepisów. Przeszacowaniu podlega zarówno wartości początkowa, jak i dotychczasowe umorzenie środka trwałego. Skutki przeszacowania odnoszone są na kapitał z aktualizacji wyceny.
Przykład
Wartość początkowa środków trwałych przyjętego do używania w grudniu1996 r. wynosiła 24.000. W lutym 1999 r. przeprowadzono prace remontowe, których koszt wynosił 10.000. W marcu 2001 r. przyjęto do używania efekty modernizacji obiektu, na którą poniesiono nakłady w wysokości 6.000.
Ustalić wartość początkową środka trwałego na dzień 1.04.2001 r.
Wartość początkowa przed ulepszeniem 24.000
Koszty poniesione na ulepszenie 6.000
Wartość początkowa po ulepszeniu 30.000
Koszty remontu obiektu nie stanowią ulepszenia, gdyż nie zwiększają one wartości użytkowej obiektu, a jedynie przywracają mu pierwotną wartość użytkową. Dlatego też nie zwiększają one wartości początkowej środka trwałego, lecz odnoszone są w koszty działalności.
Przykład
Środek trwały o wartości początkowej 10.000 i dotychczasowym umorzeniem 4.000 został przeszacowany za pomocą współczynnika 1,5.
Przed Po Przyrost z
przeszacowaniem przeszacowaniu powodu przeszacowania

wartość 10.000 10.000 x 1,5 = 15.000 5.000
początkowa
dotychczasowe 6.000 4.000 x 1,5= 6.000 2.000
umorzenie
wartość 4.000 9.000 3.000
netto
4. Ustalenie zużycia środków trwałych - metody amortyzacji
Wartość netto posiadanych środków trwałych ulega stopniowemu zmniejszeniu na skutek ich zużycia, które w ewidencji ujmowane jest odrębnie (na dzielnym koncie).
Wyróżnia się dwa rodzaje zużycia:
- zużycie fizyczne, powstające w toku używania środka trwałego. Na jego wysokość wywiera wpływ : rodzaj i jakość środka trwałego, intensywność eksploatacji, staranność obsługi, częstotliwość remontów itp.,
- zużycie ekonomiczne (moralne) wynikające z postępu technicznego, co powoduje konieczność wymiany dobrych jeszcze fizycznie obiektów na lepsze, a niejednokrotnie i tańsze w eksploatacji.
Zużycie powoduje obniżenie wartości środków trwałych i jest ono jednocześnie zaliczane w koszty działalności danego podmiotu.
Umorzenie to równowartość zużycia środków trwałych korygująca ich wartość początkową (brutto) do wartości netto.
Amortyzacja to równowartość zużycia zaliczana w koszty działalności.
Umorzenie nalicza się według takich samych zasad, jak amortyzację, (począwszy od tej samej daty, przez ten sam okres oraz według tych samych stawek).
Metody naliczania zużycia środków trwałych z punktu widzenia sposobu rozkładania wartości zużycia w czasie dzieli się na:
- amortyzację równomierną,
- amortyzację nierównomierną.
Metoda amortyzacji równomierniej (liniowej) zakłada, że środek trwały zużywa się jednakowo w
każdej jednostce czasu przez cały przewidywany okres jego używania.
Przy tej metodzie amortyzacji roczna kwota amortyzacji wynika ze wzoru:
Wp
a = ------
t
gdzie:
a - roczna kwotowa stawka amortyzacji,
Wp - wartość początkowa środka trwałego,
t - przewidywany okres używania środka trwałego (w latach).

Na uwagę zasługuje fakt, iż amortyzacja środków trwałych metodą liniową polega na dokonywaniu równomiernych odpisów z tytułu ich zużycia za kolejne okresy (miesiące). Odpisów tych dokonuje się na bieżąco, a wylicza się je za pomocą rocznych stawek procentowych.
Procentowe roczne stawki amortyzacji wynikają ze wzoru:
100%
a% = -------
t
gdzie:
a% - roczna procentowa stawka amortyzacji,
t - przewidywany okres używania (w latach).

W celu obliczenia kwoty odpisu rocznego należy przyjętą stawkę procentową pomnożyć przez wartość początkową środka trwałego zgodnie ze wzorem:

a% x Wp
a = -------------
100%

Ustalenie miesięcznej kwoty amortyzacji wymaga podzielenia kwoty odpisu rocznego przez 12.
Przykład
Przyjęto do używania zakupiony środek trwały o wartości w cenie nabycia 2.000 zł.
Przewidywany okres jego używania wynosi 5 lat.
Ustalić roczną procentową stawkę amortyzacji oraz miesięczną kwotę odpisu, przyjmując liniową metodę amortyzacji obiektu.
Obliczenie procentowej rocznej stawki amortyzacji przebiega następująco:
100% 100%
a% = --------- = --------- = 20%
t 5 lat
Kwota odpisu rocznego wynosi więc:
20% x 2.000 zł
a% = -------------------- = 400 zł
100%
Natomiast odpis miesięczny stanowi:
400 zł
--------------= 33,33 zł
12
Inną, w stosunku do liniowej, grupę metod amortyzacji stanowią metody amortyzacji nierównomiernej. Zakładają one, że zużycie środka trwałego kształtuje się różnie (a więc nierównomiernie) w poszczególnych okresach jego eksploatacji.
Do tej grupy zalicza się:
- amortyzację naturalną - zakładającą, że zużycie środka trwałego jest jednakowe na każdą jednostkę jego pracy (np. sztukę, tonę, godzinę, kilometr). Przy tej metodzie amortyzacji zużycie jest proporcjonalne nie do czasu używania obiektu, lecz do ilości wykonanej pracy;
- amortyzację progresywną - zakładającą, że starzenie się obiektu powoduje wzrost kosztów jego eksploatacji spowodowany chociażby koniecznością częstych napraw i remontów. Przy tej metodzie amortyzacji stawki odpisów są rosnące;
- amortyzację degresywną - zakładającą, że wydajność pracy danego środka trwałego maleje w miarę jego starzenia się, a więc w celu jednakowego obciążenia kosztu jednostkowego produkowanych wyrobów kosztami z tytułu środków trwałych przyjmuje się stawki malejące w czasie.

Przyjęcie do używania środki trwałe o niskiej jednostkowej wartości początkowej można amortyzować w sposób uproszczony poprzez:
a) dokonanie odpisu od całej grupy obiektów zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem (amortyzuje się więc nie poszczególne obiekty, ale zbiorczo całą ich grupę), np. meble, dywany, odzież roboczą o znacznej wartości jednostkowej,
b) jednorazowe odpisanie wartości początkowej takich obiektów (np. pojedyncze meble, dywany oraz składniki o niskiej wartości jednostkowej).
Podmiot gospodarczy może stosować różne metody amortyzacji, których wybór uzależniony jest od oczekiwanego trybu uzyskiwania korzyści ekonomicznych.

Zgodnie z ustawą o rachunkowości, przy naliczaniu amortyzacji obowiązują następujące zasady:
- odpisów amortyzacyjnych dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia wartości początkowej środka trwałego na ustalony okres amortyzacji,
- rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania,
- zakończenie amortyzacji następuje nie później niż z chwilą:
▪ zrównania odpisów z wartością początkową,
▪ przeznaczenie środka trwałego do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru,
- przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacji uwzględnia się okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, na który wpływają:
1) liczba zmian, na których pracuje środek trwały,
2) tempo postępu techniczno-ekonomicznego,
3) wydajność środka trwałego,
4) prawne i inne ograniczenia czasu używania,
5) przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży istotnej pozostałości środka trwałego,
- okres lub stawkę i metodę amortyzacji należy ustalić na dzień przyjęcia środka trwałego do używania,
- przyjęte okresy i stawki amortyzacji powinny być przez jednostkę okresowo weryfikowane powodując korektę odpisów dokonywanych w następnych latach.

5. Amortyzacja planowa i odpisy aktualizujące wartość środków trwałych.
Podstawę dokonywania odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych) stanowi aktualny plan amortyzacji zawierający stawki i kwoty rocznych odpisów poszczególnych środków trwałych opracowany, np. w formie tabeli amortyzacyjnej. Plan amortyzacji jednostki gospodarcze opracowują samodzielnie.
Amortyzacja planowa odzwierciedla normalne zużycie środków trwałych i obciąża koszty działalności.
Wysokość stawki planowej ustala się uwzględniając:
- zużycie fizyczne obiektu, biorąc pod uwagę intensywność jego eksploatacji wyrażoną m.in.:
▪ liczbą zmian, na których pracuje środek trwały,
▪ wydajnością środka trwałego (mierzoną liczbą godzin jego pracy lub liczbą
wytwarzanych produktów),
- zużycie moralne, czyli biorąc pod uwagę:
▪ tempo postępu techniczno - ekonomicznego,
- prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego, np.,:
▪ ograniczenie zasobów złóż,
▪ czas trwania kontraktu na wykonanie usług lub budowę obiektu za granicą itp.
Przy ustalaniu planowej stawki amortyzacji można uwzględnić przewidywaną wartość sprzedaży netto pozostałości środka trwałego w chwili likwidacji.
Poprawność przyjęta do planu amortyzacji okresów używania i innych danych powinna być przez jednostkę o k r e s o w o w e r y f i k o w a n a w celu korekty stawek i kwot odpisów amortyzacji (umorzeniowych).
W myśl ustawy o rachunkowości n i e a m o r t y z u j e się gruntów nie służących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową.
Wartość księgową netto amortyzowanych środków trwałych zmniejszają dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) oraz odpisy aktualizujące wartość środków trwałych.
W przypadku trwałej utraty gospodarczej przydatności środka trwałego, spowodowanej np. zmianą technologii produkcji, przeznaczeniem środka do likwidacji czy wycofaniem z używania dokonuje się odpisu aktualizującego jego wartość.
Koryguje on księgową wartość netto środka trwałego doprowadzając ją do ceny sprzedaży netto (w przypadku gdy jest ona niższa), a więc ceny możliwej do uzyskania za niego pomniejszonej o obciążenia i koszty nieodzowne do tego, aby sprzedaż taka doszła do skutku.

Obniżenie wartości księgowej netto do ceny sprzedaży netto oznacza, że przy wycenie środka trwałego uwzględnia się fakt, iż obiekt, który trwale utracił przydatność gospodarczą w danej jednostce, nadal reprezentuje określoną wartość, choć niższą od księgowej.
Trwała utrata wartości zachodzi wówczas, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że środek trwały nie jest już kontrolowany przez jednostkę lub że nie przyniesie w przyszłości w znanej części bądź całości przewidywanych korzyści ekonomicznych.
Odpisy aktualizujące wartość dokonywane są w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych.
W przypadku środków trwałych, których wycena została zaktualizowana na podstawie odrębnych przepisów, a jej skutki odniesiono na kapitał z aktualizacji wyceny, odpis aktualizujący wartość tych środków obniża kapitał z aktualizacji, a jego nadwyżka odnoszona jest w pozostałe koszty operacyjne.
6. Amortyzacja a koszty uzyskania przychodów - przepisy podatkowe.
Zgodnie z przepisami podatkowymi:
1. Odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych dokonuje się przy zastosowaniu stawek określonych w wykazie rocznych stawek amortyzacyjnych (opublikowanych w załączniku do ustawy o podatku dochodowym). Stawki te są obowiązujące (dla celów podatkowych) w odniesieniu do środków trwałych o wartości początkowej wyższej niż 3.500 zł. Dla środków trwałych o wartości równej lub niższej niż 3.500 zł mogą być stosowane stawki z wykazu lub też można dokonać odpisu amortyzacyjnego jednorazowo - odpisując 100 % wartości początkowej w miesiącu wydania tych środków trwałych do używania lub następnym.
2. Jeżeli składnik o wartości przekraczającej 3.500 zł nie został zaliczony do środków trwałych z uwagi na przewidywany okres używania równy lub krótszy niż rok, to:
- należy ten składnik (w pierwszym miesiącu po upływie roku) zaliczyć do środków trwałych,
- zmniejszyć koszty uzyskania przychodów o różnicę między wartością początkową a kwotą amortyzacji obliczoną według stawki z wykazu.
3. W jednostce, którą do planu amortyzacji księgowej przyjmuje inną stawkę niż stawka
wynikająca z ich wykazu:
a) w przypadku gdy stawka planowa > podatkowej (stawki z wykazu), nadwyżka
miesięcznej kwoty amortyzacji planowej nad podatkową nie będzie (z punktu
widzenia przepisów podatkowych) stanowiła kosztów uzyskania przychodów, a więc
o tę różnicę jednostka podwyższy podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym,
b) w przypadku gdy stawka planowa < podatkowej (z wykazu), różnica spowoduje
obniżenie podstawy opodatkowania,
c) jeżeli stawka planowa jest równa stawce podatkowej, nie występują różnice pomiędzy
amortyzacją pomiędzy amortyzacją księgową i podatkową.
Wynikiem przyjętej przez jednostkę innej stawki planowej niż stawka wynikająca z wykazu stawek amortyzacyjnych będzie również:
▪ krótszy księgowy niż podatkowy okres amortyzacji danego środka trwałego w
przypadku (a),
▪ dłuższy księgowy niż podatkowy okres amortyzacji w przypadku (b).

Przykład
Jednostka gospodarcza przyjęła do planu amortyzacji środka trwałego o wartości początkowej 20.000 zł stawkę roczną wysokości 25%. Stawka amortyzacji dla danego środka trwałego odczytana z wykazu stawek wynosi 20%.
Rozkład kwot amortyzacji rocznej kształtować się będzie następująco:
Rok używania Amortyzacja księgowa Amortyzacja podatkowa
1 5.000 4.000
2 5.000 4.000
3 5.000 4.000
4 5.000 4.000
5 5.000 4.000
W ciągu czterech lat używania obiektu z obciążających koszty amortyzacji rocznej kwoty 5.000 zł kwoty 1.000 zł nie będzie stanowiła kosztów uzyskania przychodów.
Po czterech latach środek ten zostanie całkiem umorzony, a więc w piątym roku nie będzie już naliczana jego amortyzacja księgowa. Dla celów podatkowych, jednostka uwzględni natomiast amortyzację obiektu w kwocie 4.000 zł.

4. Zgodnie z przepisami podatkowymi, stawki podane w wykazie stawek mogą być w przypadku stosowania metody amortyzacji liniowej:
a) podwyższane - za pomocą odpowiednich współczynników podwyższających
(ustalonych zgodnie z ustawą o podatku dochodowym), np.:
- dla budynków i budowli używanych w warunkach:
▪ pogorszonych (pod działaniem wody, pary, drgań) - przy zastosowaniu
współczynników nie wyższych niż 1,2;
▪ złych (pod wpływem silnej agresji chemicznej, np. kwasów) - za pomocą
współczynników nie wyższych niż 1,4;
- dla maszyn i urządzeń eksploatowanych bardziej intensywnie niż przeciętne warunki używania - nie wyższych niż 1,4;
- dla maszyn i urządzeń grupy 4 do 6 poddanych szybkiemu postępowi technicznemu (w którym zastosowano układy mikroprocesowe lub systemy komputerowe) - współczynnikiem nie wyższym niż 2,0;
b) obniżane - dla maszyn, urządzeń i środków transportu używanych w warunkach
lepszych niż przeciętne - za pomocą współczynników nie niższych od 0,5.

Przykład
Jeżeli stawka a wykazu dla danego środka trwałego wynosi 10%, to przyjmując:
● współczynnik podwyższający (np.1,4) - ustala się stawkę w wysokości 14%
10% x 1,4 = 14%
● współczynnik obniżający (np. 0,6):
10% x 0,6 = 6%

5. Dla używanych (co najmniej przez 6 miesięcy przed ich nabyciem), a także dla ulepszonych środków trwałych (gdy wydatki na ulepszenie stanowiły co najmniej 20% wartości początkowej), nowo przyjętych do używania w danej jednostce gospodarczej można stosować indywidualne stawki, które jednostka ustala samodzielne, z tym że okres amortyzacji nie może być krótszy niż:
▪ dla środków trwałych grup 3-6 i 8,
a) 2 lata - gdy wartość początkowa nie przekracza 25.000 zł,
b) 3 lata - gdy wartość początkowa jest wyższa od 25.000 i nie przekracza 50.000 zł,
c) 5 lat - w pozostałych przypadkach,
▪ dla środków transportu - 2,5 roku,
▪ dla budynków i budowli - 10lat.

6. Dla celów podatkowych możliwa do zastosowania m e t d a d e g r e s y w n a polega
na amortyzacji poszczególnych środków trwałych przy wykorzystaniu stawek procentowych publikowanych w ich wykazie p o d w y ż s z o n y c h
w s p ó ł c z y n n i k i e m o wysokości 2,0 (a w gminach o szczególnym zagrożeniu bezrobociem do 3,0). W pierwszym roku używania obiektu amortyzację liczy się podwyższoną stawką od wartości brutto środka trwałego, a w latach następnych - od wartości netto ustalonej na początek danego roku. Od roku, w którym wysokość rocznej kwoty amortyzacji obliczonej metodą degresywną byłaby niższa od obliczonej metodą liniową, należy stosować metodą liniową (stawkę z wykazu liczoną od wartości brutto).
7. Dla celów podatkowych odpisów amortyzacyjnych nie dokonuje się od:
- gruntów,
- budynków, budowli i urządzeń zaliczanych do spółdzielczych zasobów mieszkaniowych,
- dzieł sztuki i eksponatów muzealnych,
- środków trwałych nabytych nieodpłatnie, gdy dochód z tego tytułu jest zwolniony od podatku dochodowego lub nie stanowi przychodu.
Konsekwencją szerszego zakresu nie amortyzowanych podatkowo, składników jest
nieuznawanie części amortyzacji księgowej za koszty uzyskania przychodów.
Odpisów amortyzacyjnych od składników majątku trwałego używanych sezonowo
dokonuje się tylko za okres ich wykorzystania. Odpis miesięczny jest wówczas wynikiem podzielenia odpisu rocznego przez liczbę miesięcy w sezonie.
7. Ewidencja zmian stanu i wartości środków trwałych.
Stan i wartość posiadanych środków trwałych ulegają zmianom powodującym ich zwiększenie i zmniejszenie.
Zwiększenia następują w wyniku:
- zakupu lub wytworzenia środka trwałego we własnym zakresie,
- otrzymania w formie darowizny,
- otrzymania w formie aportu,
- ujawnienia nadwyżek środków trwałych,
- aktualizacji wyceny (będącą zmianą wyłącznie wartościową).
Zmniejszenie stanu i wartości środków trwałych wynikają z następujących przyczyn:
- likwidacji środków trwałych w związku z ich zużyciem, zniszczeniem,
- odsprzedaży środków trwałych,
- przekazania w formie darowizny,
- przekazania w formie aportu,
- stwierdzania niedoboru.
Księgowania dotyczące obrotu środkami trwałymi są dokonywane na podstawie odpowiednich, zazwyczaj znormalizowanych dowodów przychodowych i rozchodowych, takich jak:
1) Przyjęcia środka trwałego z inwestycji - OT.
2) Przyjęcie/Przekazania środka trwałego - PT.
3) Likwidacja środka trwałego - LT.
Na stornie Dt konta „Środka trwałego” księguje się wszystkie zwiększenia stanu i wartości początkowej środków trwałych, a w szczególności:
1) przyjęcie środków trwałych do używania po zakończeniu jego budowy (zakupiony obiekt wymagał montażu, instalowania)

a) Środki trwałe w budowie po Ma
a) Środki trwałe po Wn

Treść operacji:
a) OT - wartość początkowa przyjętego do urzynania środka trwałego po zakończeniu
montażu (budowy)

2) zakup środka trwałego, którego przyjęcie nie wymaga budowy (montażu lub instalowania)
a) rozrachunki z dostawcami po Ma
a) rozliczenie zakupu po Wn
b) rozliczenie zakupu po Ma
b) środki trwałe po Wn
c) rozliczenie zakupu po Ma
c) rozrachunki z tytułu VAT

Treść operacji:
a) - Faktura VAT za zakupiony środek trwały (kwota brutto).
b) - PT - wartość (początkowa) przyjętego do używania zakupionego środka trwałego.
c) - PK - VAT naliczony podlegający odliczeniu.

3)otrzymanie środka trwałego w formie darowizny
a) rozliczenia międzyokresowe przychodów po Ma
a) środki trwałe po Wn
b) pozostałe przychody operacyjne po Ma
b) rozliczenia międzyokresowe przychodów po Wn

Treść operacji:
a) - PT - wartość początkowa równa wartości brutto (wartości rynkowej) otrzymanego w formie darowizny środka trwałego.
b) - Pk - rozliczenie przychodów z tytułu darowizny (równoległe do amortyzacji).
Jeżeli środek trwały będzie amortyzowany metodą uproszczoną, polegającą na odpisaniu 100% wartości początkowej w koszty, to równowartość otrzymanej darowizny zalicza się do pozostałych przychodów operacyjnych.

4)otrzymanie środka trwałego w formie aportu
a) kapitał zakładowy po Ma
a) pozostałe rozrachunki po Wn
b) pozostałe rozrachunki po Ma
b) środki trwałe po Wn

Treść operacji:
a) - Wartość zadeklarowana w umowie.
b) - Wartość początkowa środka trwałego otrzymanego w formie aportu (wartość rynkowa).

5)zwiększenie wartości początkowej środków trwałych na skutek aktualizacji ich wyceny

Aktualizacji wyceny środków trwałych dokonuje się metodą szczegółową, polegającą na przeszacowaniu wartości początkowej i umorzenia poszczególnych środków trwałych za pomocą odpowiednich współczynników przeliczeniowych.
Ustalona w wyniku aktualizacji wyceny wartość księgowa netto środka trwałego nie powinna być wyższa od jego realnej wartości, której odpisanie w przewidywanym okresie jego dalszego używania jest ekonomicznie uzasadnione.
Tak ustalona, zaktualizowana wartość netto, może zostać ewentualnie powiększona o cenę netto, jaką będzie przedstawiał dany obiekt w momencie likwidacji lub wycofania z używania.
Skutki aktualizacji odnosi się na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny.

a) kapitał z aktualizacji wyceny po Ma
a) środki trwałe po Wn
b) umorzenie środków trwałych po Ma
b) kapitał z aktualizacji wyceny po Wn

Treść operacji:
a) - Pk - zwiększenie wartości początkowej z tytułu aktualizacji wyceny środków trwałych.
b) - Pk- zwiększenie dotychczasowego umorzenia środków trwałych.

Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny podlega zwiększeniu o kwotę równą zwiększeniu wartości netto środków trwałych. Nie może ona być przeznaczona do podziału, aż do momentu sprzedaży lub likwidacji środków trwałych uprzednio zaktualizowanych, gdy różnicę z aktualizacji wyceny tych środków odnosi się na zwiększenie kapitału (funduszu) zapadowego.

Na stronie Ct konta „Środki trwałe” księguje się wszelkie zmniejszenia stanu i wartości początkowej środków trwałych, a w szczególności spowodowane ich likwidacją, sprzedażą, darowizną i innymi przyczynami.

Likwidacja środka trwałego może wynikać z powodu zniszczenia, zużycia lub nieopłacalności jego dalszej eksploatacji. Wycofanie z używania może wynikać także z powodu przeznaczenia środka trwałego do sprzedaży, przekazania w formie darowizny i innych przyczyn.
Przeznaczone do likwidacji lub wycofane z używania środki trwałe wycenia się według wartości księgowej netto albo w cenie sprzedaży netto, zależnie id tego, która z nich jest niższa.
Wynika stąd, iż w przypadku, gdy niższa jest cena sprzedaży netto, to w momencie przeznaczenia środka trwałego do likwidacji lub wycofania go z używania dokonuje się odpisu aktualizującego doprowadzającego wartość netto środka trwałego do ceny sprzedaży netto.
Wynikające stąd różnice zalicza się do:
- strat nadzwyczajnych - jeżeli utrata przydatności środka trwałego jest wynikiem zmian rodzaju działalności jednostki lub skutkiem zdarzeń losowych,
- pozostałych kosztów operacyjnych - we wszystkich innych przypadkach.

Jeżeli trwała utrata wartości dotyczy środków trwałych, których wycena została zaktualizowana na podstawie odrębnych przepisów, a jej skutki odniesione na kapitał z aktualizacji wyceny, to:
- w pierwszej kolejności odpis aktualizujący wartość rozliczany jest z kapitałem a aktualizacji wyceny,
- ewentualna nadwyżką odpisu obciąża pozostałe koszty operacyjne.
Księgowania odpisów aktualizujących wartość środków trwałych przebiegają następująco:
a) umorzenie środków trwałych po Ma
a) Kapitał z aktualizacji wyceny
b) umorzenie środków trwałych po Ma
b) pozostałe koszty operacyjne po Wn
c) umorzenie środków trwałych po Ma
c) straty nadzwyczajne po Wn

Treść operacji:
a) - Pk - odpis aktualizujący wartość środka przeznaczonego do likwidacji rozliczony z kapitałem.
b) - Pk - odpis aktualizujący wartość przeznaczonego do likwidacji środka trwałego (z przyczyn innych niż zmiana rodzaju działalności lub zdarzenie losowe) oraz wycofanych z używania lub innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości.
c) - Pk - odpis aktualizujący wartość środka poznaczonego do likwidacji z powodu zmiany rodzaju działalności lub zdarzeń losowych.

Należy zauważyć, iż przeznaczone do likwidacji oraz wycofane z używania środki trwałe nadal ujmowane są w ewidencji bilansowej jednostki, z tym że nie dokonuje się już od nich odpisów amortyzacyjnych (umorzeniowych).

I. Likwidacja środków trwałych.
Wyksięgowanie z ewidencji następuje w momencie postawienia środka trwałego w stan likwidacji potwierdzonego odpowiednim dowodem (LT - likwidacja środków trwałych).

Księgowania z tym związane przebiegają następująco:
a) środki trwałe po Ma
a1) umorzenie środków trwałych po Wn
a2) pozostałe koszty operacyjne po Wn

Treść operacji:
a) - LT - wartość początkowa postawionego w stan likwidacji środka trwałego:
a1) - do wysokości dotychczasowego umorzenia (po dokonaniu ewentualnego odpisu aktualizującego jego wartość),
a2) - nie umorzona część wartości początkowej likwidacji środka trwałego.

Jeżeli likwidacja jest wynikiem zdarzeń losowych lub zmiany rodzaju działalności, to nie umorzona część wartości początkowej obciąża straty nadzwyczajne.
Do czasu fizycznej likwidacji środki trwałe postawione w stan likwidacji ujmowane są w ich wartości początkowej na koncie pozabilansowym „Środki trwałe w likwidacji”. Po jej zakończeniu zostają one jednostronnie z tego konta wyksięgowane.
Ewidencja pozabilansowa
a) środki trwałe w likwidacji po Wn
b) środki trwałe w likwidacji po Ma

Treść operacji:
a) - Wartość początkowa środka trwałego postawionego w stan likwidacji (księgowane pod datą wyksięgowania z konta „Środki trwałe”)
b) - Wartość początkowa środka trwałego zlikwidowanego ostatecznie.

Na uwagę zasługuje fakt, iż w procesie likwacji środków trwałych rozróżnia się trzy momenty:
- przeznaczenie do likwidacji (z których wiąże się ewentualny odpis z tytułu utraty wartości),
- postawienie w stan likwidacji, wiążący się z wyksięgowaniem środka trwałego z ewidencji bilansowej i ujęciem go w ewidencji pozabilansowej,
- zakończenie likwidacji (wyksięgowanie z ewidencji pozabilansowej).

Te trzy momentu występują w przypadku, gdy proces likwidacji jest złożony i długotrwały, np. wiąże się z rozbiórką budynku lub likwidacją ciężkiej maszyny produkcyjnej. Natomiast w przypadku likwidacji, np. maszyny do pisania, moment postawienia w stan likwidacji na podstawie protokołu kasacyjnego może pokrywać się z momentu jej zakończenia, co pozwala na pominięcie księgowania w ewidencji pozabilansowej.
W toku likwidacji środków trwałych jednostka może ponosić dodatkowe koszty (demontażu, rozbiórki), które obciążają pozostałe koszty operacyjne, oraz osiągać przychody z tej likwidacji (np. odzysk materiałów), które są zliczane do pozostałych przychodów operacyjnych.

II. Sprzedaż środków trwałych.
Ze sprzedaży środków trwałych (np. zbędnych w danym podmiocie) wiążą się następujące księgowania:
- wyksięgowanie środka trwałego z ewidencji w momencie sprzedaży (wydania kupującemu),
- księgowanie faktur dla odbiorcy za sprzedany środek trwały.
a) środki trwałe po Ma
a1) umorzenie środków trwałych po Wn
a2) pozostałe koszty operacyjne po Wn
b) pozostałe przychody operacyjne po Ma
b1) rozrachunki z odbiorcami po stronie Wn
b2) rozrachunki z tytułu VAT po stronie Ma

Treść operacji:
a) - PT - wartość początkowa przekazanego odbiorcy środka trwałego:
a1) - dotychczasowe umorzenie,
a2) - nie umorzona część wartości początkowej sprzedanego środka.
b) - Faktura VAT wystawiona dla odbiorcy za sprzedany środek trwały (kwota brutto):
b1) - wartość netto,
b2) - należny VAT.

Należy zauważyć, iż w rachunku zysków i strat wykazuje się wynik, a więc zysk lub stratę ze zbycia (a więc nie tylko sprzedaży, ale i zmiany, darowizny, likwidacji itp.) środków trwałych.

III. Przekazanie środków trwałych w formie darowizny.
a) środki trwałe po stronie Ma
a1) umorzenie środków trwałych po stronie Wn
a2) pozostałe koszty operacyjne po stronie Wn
b) rozrachunki z tytułu VAT po stronie Ma
b) pozostałe koszty operacyjne po stronie Wn


Treść operacji:
a) - PT - wartość początkowa przekazanego w formie darowizny środka trwałego:
a1) - dotychczasowe umorzenie,
a2) nie umorzona część wartości początkowej środka trwałego.
Księgowanie dodatkowe, wynikające z objęcia przekazania darowizny podatkiem VAT,
b) - Kwota należnego VAT (wg faktury VAT wewnętrznej).
Jeżeli przedmiotem darowizny jest zorganizowana część jednostki, to nie umorzona część wrtości początkowej obciąży straty nadzwyczajne.

IV. Przekazanie środków trwałych w formie aportu.
Wkładem wniesionym do spółki w celu pokrycia nabytego udziału może być w całości albo w części wkład niepieniężny (aport).

Przekazanie środka trwałego w formie aportu rozliczne jest wynikowo:
- wartość netto przekazanego środka odnoszona jest w pozostałe koszty operacyjne,
- wartość objętego w zamian za aport udziału stanowi pozostałe przychody operacyjne.

Księgowania w jednostce przekazującej przebiegają następująco:

a) środki trwałe po stronie Ma
a1) umorzenie środków trwałych po stronie Wn
a2) pozostałe koszty operacyjne po stronie Wn
b) pozostałe przychody operacyjne po stronie Ma
b) udziały w innych jednostkach po stronie Wn

Treść operacji:
a) - PT wartość początkowa przekazanego w formie aportu środka trwałego:
a1) - dotychczasowe umorzenie,
a2) - nie umorzona cześć wartości początkowej.
b) - Wartość objętego w zamian za aport udziału (przewidziane w umowie spółki).

---