Małgorzata Zaborniak-Sobczak

Rzeszów 2008

SPIS TREŚCI

Wstęp ........................................................................................................................................ 3

Rozdział I

1. Elementy wiedzy teoretycznej z zakresu głuchoty i niedosłuchu ................................... 5

1. Uszkodzenia słuchu i ich klasyfikacje .......................................................................... 5

2. Definicja osoby z uszkodzonym słuchem ..................................................................... 6

3. Sposoby porozumiewania się z osobami niesłyszącymi ............................................... 7

2. Podstawowe wiadomości o języku migowym .................................................................... 8

1. Język migowy - definicja ............................................................................................. 8

2. Cechy klasycznego języka migowego .......................................................................... 8

3. Daktylografia i alfabety palcowe ................................................................................ 11

4. Język migany i system językowo - migowy ............................................................... 12

Rozdział II

Znaki daktylograficzne ......................................................................................................... 14

1. Zasady przekazywania znaków daktylograficznych ................................................... 14

2. Polski alfabet palcowy ................................................................................................ 15

Rozdział III

Znaki ideograficzne ............................................................................................................... 16

1. Zasady przekazywania znaków ideograficznych ........................................................ 16

2. Układy palców w znakach ideograficznych ................................................................ 17

3. Znaki ogólne (określenia czasowe, zaimki, grzecznościowe) .................................... 18

4. Części ciała ................................................................................................................. 25

5. Higiena osobista .......................................................................................................... 26

6. Zdrowie i choroba ....................................................................................................... 28

7. U lekarza w przychodni .............................................................................................. 30

8. Pobyt w szpitalu i rehabilitacja ................................................................................... 33

9. W aptece ...................................................................................................................... 34

10. Zdania do powtórki ..................................................................................................... 35

Rozdział IV

Zestawy zaliczeniowe ............................................................................................................ 36

Polecana literatura ................................................................................................................ 40

Spis znaków ideograficznych ............................................................................................... 41

Alfabetyczny spis znaków ideograficznych ........................................................................ 43

WSTĘP

Język migowy jest, w rękach jego mistrzów, językiem pięknym i pełnym ekspresji; to język, dla którego ani natura, ani sztuka nie znalazły substytutu umożliwiającego głuchym kontakt między sobą.

Ci, którzy nie znają języka migowego, nie potrafią zrozumieć, jak ogromne możliwości daje on niesłyszącym, jak wielki jest jego wpływ na umysły i życie społeczne ludzi pozbawionych słuchu, jego roli jako nośnika myśli do tych, którzy w przeciwnym razie pozostawaliby w ciemności. Nie mogą też zrozumieć przywiązania głuchych do swojego języka. Tak długo, jak na naszej planecie będzie choć dwoje niesłyszących, którzy będą się porozumiewać, język migowy będzie istniał.

J. Schuyler Long

Iowa School for Deaf

The Sign Language (1910)

Skrypt niniejszy powstał z myślą o studentach kierunku Fizjoterapia Uniwersytetu Rzeszowskiego. Zajęcia z przedmiotu „Język migowy” prowadzę dla przyszłych fizjoterapeutów od roku akademickiego 2003/2004. Przedmiot, wydaje mi się, cieszy się popularnością, co sprawia mi niemałą satysfakcję. Zdaję sobie jednak sprawę z faktu, że nie jest to przedmiot „kierunkowy”. Być może nie każdy „mój” student będzie miał w przyszłości kontakt zawodowy z niesłyszącym pacjentem, nie mniej jednak podstawy języka migowego, choćby w postaci polskiego alfabetu palcowego, warto opanować.

Głównym celem zajęć jest przygotowanie studentów do komunikowania się z osobami niesłyszącymi metodą oralno - manualną a także rozpowszechnianie idei języka migowego jako środka porozumiewania się. Życzyłabym sobie tak zainteresować studentów tym narzędziem komunikacji, by, choćby nieliczni, ukończyli stosowne kursy dające kwalifikacje tłumacza języka migowego. Prawo europejskie nakłada bowiem obowiązek zatrudniania tłumaczy języka migowego w urzędach użyteczności publicznej. Ponad to, „podstawy języka migowego są potrzebne w kontaktach zawodowych wszystkim pracownikom służby zdrowia. Dla osób z wadą słuchu, które z otaczającym ich światem komunikują się za pomocą specyficznego systemu językowego (język migowy), najtrudniejsza do pokonania jest bariera komunikacyjna, jeśli nie mają przy sobie tłumacza języka migowego. Jeżeli taka osoba potrzebuje pomocy medycznej, stres związany z niepełnosprawnością jeszcze się pogłębia. Dlatego tak ważne jest nawiązanie kontaktu z osobą niesłyszącą i możność porozumiewania się z nią w podstawowych sprawach” (B. Szczepankowski, 1996, s. 8).

Program nauczania zakłada realizację następujących treści:

1. Elementy wiedzy teoretycznej z zakresu głuchoty i niedosłuchu. Uszkodzenia słuchu
   i klasyfikacje uszkodzeń. Definicja osoby z uszkodzonym słuchem. Zasady i metody porozumiewania się z osobami niesłyszącymi i niedosłyszącymi.

2. Podstawowe wiadomości o języku migowym. Komunikowanie się osób niesłyszących. Klasyczny język migowy i jego cechy. Język migany i system językowo - migowy. Znaki migowe i ich cechy.

3. Daktylografia i alfabety palcowe. Polski alfabet palcowy. Znaki i zasady uzupełniające daktylografię.

4. Znaki ideograficzne, ze szczególnym uwzględnieniem słownictwa związanego
   z tematyką medyczną.

Zajęcia mają charakter zajęć praktycznych, polegają na prezentacji poszczególnych znaków migowych przez prowadzącą i ich powtarzaniu przez studentów. Treść skryptu to opis wykonywanych znaków, opis ten potrzebny jest studentom do samodzielnej pracy poza zajęciami.

Najczęściej pojawiające się pytania studentów to:

- Czy język migowy jest językiem uniwersalnym, to znaczy czy przykładowo, niesłyszący Polak „dogada się” z niesłyszącym Chińczykiem?

- Czy istnieją w języku migowym przekleństwa?

oraz pytanie zasadnicze:

- Czy jesteśmy w stanie nauczyć się podstaw tego języka i jak długo to potrwa?

Odpowiadając kolejno na powyższe pytania zaznaczam, że język migowy nie jest językiem uniwersalnym, to znaczy każda nacja osób z głęboką wadą słuchu ma swój odrębny język, stąd istnieją polski język migowy (PJM) czy amerykański język migowy (ASL) i tak dalej. Oczywiście, podobnie jak w językach werbalnych, są wspólne „korzenie” grup językowych. Prócz tego jednak, społeczność głuchych wypracowała taki system komunikacji, który ma charakter międzynarodowy, to tak zwany „gestuno”.

W polskim języku migowym istnieją przekleństwa i wulgaryzmy, które zapewne spełniają taką samą rolę, funkcję, jaką pełnią w języku mówionym.

Zachęcam studentów do tego, by regularnie uczestniczyli w zajęciach. To raczej gwarantuje im, że nauczą się podstaw tego sposobu komunikacji. Program przewiduje naukę polskiego alfabetu palcowego oraz blisko 250 znaków ideograficznych, które określają całe pojęcia. Na zajęcia przewidzianych jest 30 godzin dydaktycznych. To, jak długo studenci będą pamiętali wprowadzone i utrwalane znaki, zależy od kilku czynników, tak indywidualnych (spostrzegawczość, uwaga, pamięć), jak i środowiskowych (możliwość wykorzystania nabytych umiejętności komunikacyjnych w praktyce, w autentycznym kontakcie z „migającą” osobą niesłyszącą).

Studentom zainteresowanym językiem migowym i problemami osób z wadą słuchu polecam literaturę, której wykaz znajduje się na końcowych stronach skryptu.

Rozdział I

Elementy wiedzy teoretycznej z zakresu głuchoty i niedosłuchu

USZKODZENIA SŁUCHU I ICH KLASYFIKACJE

Wada słuchu utrudnia, ogranicza lub wręcz uniemożliwia normalne funkcjonowanie osoby nią dotkniętej w środowisku. Mimo, iż uszkodzenie słuchu jest niepełnosprawnością prawie niewidoczną, to jego najpoważniejszą konsekwencją są kłopoty z porozumiewaniem się interpersonalnym.

W Polsce żyje kilka milionów ludzi, którzy mają mniej lub bardziej uszkodzony słuch. Z szacunkowych danych, przedstawionych przez H. Skarżyńskiego, krajowego konsultanta w dziedzinie audiologii i foniatrii, wynika że łączna liczba osób z uszkodzeniami i zaburzeniami słuchu wynosi ponad 4 miliony. W liczbie tej uwzględnia się także osoby z różnymi schorzeniami narządu słuchu, przykładowo z szumami usznymi. Większość stanowią osoby niedosłyszące - słabosłyszące. Znacznie mniejszą liczebnie grupą, stanowiącą około 50 tysięcy, są osoby niesłyszące - głuche, niesłusznie jednak nazywane głuchoniemymi. Polski Związek Głuchych, najstarsza i największa organizacja wspierająca osoby z wadą słuchu i ich rodziny, zrzesza blisko 90 tysięcy osób.

Osoby niedosłyszące (słabosłyszące) różnią się od osób niesłyszących (głuchych) zdolnością i możliwościami odbioru mowy werbalnej drogą słuchową. Porozumiewanie się za pomocą mowy i słuchu z osobami niedosłyszącymi może być utrudnione, jednak jest możliwe. Osoby te na ogół posługują się językiem polskim w postaci fonicznej, choć ich wymowa może odbiegać od przyjętej normy. Porozumiewanie za pomocą mowy dźwiękowej i pisma jest znacznie utrudnione w przypadku osób niesłyszących. Z reguły osoby te porozumiewają się za pomocą języka migowego. Wprawdzie, w czasie nauki szkolnej poznają język polski, nie mniej jednak rzadko opanowują go w pełni (B. Szczepankowski, 1996, 1999).

Istnieją różne klasyfikacje uszkodzenia narządu słuchu, tym samym osób
z uszkodzonym słuchem. Podziały uwzględniają takie kryteria jak: lokalizację uszkodzenia analizatora słuchowego, czas utraty słuchu, głębokość i zakres ubytku słuchu, przyczyny wady.

Najczęściej stosowaną, zarówno w naukach medycznych jak i społecznych, jest czteropoziomowa klasyfikacja uwzględniająca stopień utraty słuchu mierzony w decybelach, zaproponowana przez Międzynarodowe Biuro Audiofonologii (BIAP).

Klasyfikacja BIAP dzieli uszkodzenia słuchu na:

• słuch normalny lub powy*ej normy - próg powy*ej 20 dB, nie występuje *adne utrudnienie w percepcji mowy;

• lekkie uszkodzenie słuchu - próg zawarty pomiędzy 20 a 40 dB, elementy mowy potocznej nie są całkowicie poprawnie identyfikowane;

• utrata słuchu średniego stopnia - próg zawarty pomiędzy 40 a 70 dB, próg dla głosu wykracza poza sferę natę*enia potocznej mowy;

• utrata słuchu w stopniu powa*nym - próg zawarty pomiędzy 70 a 90 dB, spostrzegana jest mowa jedynie o du*ym natę*eniu;

• uszkodzenie słuchu w stopniu głębokim - próg równy lub wy*szy od 90 dB, mowa nie jest wcale słyszalna. (O. P*rier, 1992).

Międzynarodowe Biuro Audiofonologii zaleca równie* stosować określenie „uszkodzenie słuchu”, biorąc pod uwagę zbyt skrajne zabarwienie terminu „głuchota”. Tworząc przytoczoną wyżej klasyfikację starano się podkreślić znaczenie ciągłości obejmującej skalę od słuchu normalnego, przez ró*ne stopnie utraty słuchu, ze wskazaniem rzadkości występowania głuchoty całkowitej (O. P*rier, 1992).

DEFINICJA OSOBY Z USZKODZONYM SŁUCHEM

Osoba z uszkodzonym słuchem to człowiek, u którego występuje obniżenie stanu sprawności funkcjonalnej narządu słuchu, utrudniające, ograniczające lub uniemożliwiające życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych właściwych dla płci i wieku, zgodnie
z normami prawnymi i zwyczajowymi (B. Szczepankowski, 1996, s. 9).

„Osoba z uszkodzonym słuchem” to pojęcie szerokie, obejmujące zarówno osoby
z lekkim, umiarkowanym, znacznym niedosłuchem, jak i osoby niesłyszące, głuche.

Uszkodzenie słuchu w stopniu lekkim i umiarkowanym umożliwia słyszenie
i rozumienie mowy w korzystnych warunkach akustycznych. Osoby z takimi uszkodzeniami nazywamy osobami niedosłyszącymi lub słabosłyszącymi.

Uszkodzenie słuchu w znacznym stopniu uniemożliwia słyszenie i rozumienie mowy bez użycia aparatów słuchowych. Często nawet przy zastosowaniu odpowiednio dobranych aparatów słuchowych i po przeprowadzonym treningu słuchowym nie jest możliwa identyfikacja wszystkich dźwięków mowy, dlatego u tych osób istotną rolę, współdziałającą w odbiorze mowy, odgrywa wzrok i odczytywanie mowy z ust mówiącego.

Uszkodzenie słuchu w stopniu głębokim uniemożliwia rozumienie mowy nawet za pomocą aparatów słuchowych. Możliwe jest jedynie częściowe słyszenie dźwięków otoczenia, brak jednak identyfikacji dźwięków mowy. Zastosowanie aparatów ułatwia odczytywanie mowy z ust, co w tej sytuacji stanowi dominującą rolę w porozumiewaniu się. U tych osób w wyniku kontaktów z innymi niesłyszącymi powstaje bimodalny sposób porozumiewania się: za pomocą mowy (często bardzo zniekształconej i mało wyraźnej)
i języka migowego.

Uszkodzenie słuchu znaczne i głębokie bywa również określane pojęciem głuchoty społecznej lub głuchoty praktycznej, ponieważ w znacznym stopniu ogranicza lub uniemożliwia rozumienie mowy drogą słuchową, a tym samym utrzymywania szerszych kontaktów społecznych (B. Szczepankowski, 1996, 1999).

Uszkodzenie słuchu mo*e wystąpić w ró*nych okresach *ycia człowieka. Mówimy wówczas o osobach z wadą słuchu: prelingwalną, gdy uszkodzenie wystąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej; interlingwalną, gdy dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze całego systemu symboli słownych i związków międzywyrazowych, tworzących strukturę gramatyczną języka; postlingwalną, gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy (te osoby określa się mianem ogłuchłe) (A. L*we, 1995). Osoby
z głuchotą postlingwalną najlepiej rokują w kwestii porozumiewania się w języku fonicznym.

SPOSOBY POROZUMIEWANIA SIĘ Z OSOBAMI NIESŁYSZĄCYMI

W Polsce i na świecie wskazuje się najczęściej na dwie grupy metod komunikacji
z osobami z wadą słuchu:

• sposoby migowe (manualne), w których podstawą jest klasyczny język migowy, a język ojczysty traktuje się jako drugi.

• metody ustne (oralne), które jako podstawę porozumiewania się wykorzystują język ojczysty w postaci fonicznej, dźwiękowej i pisanej oraz pozostałości funkcji słuchowych osoby z wadą słuchu.

W kontaktach pomiędzy osobami niesłyszącymi dominuje klasyczny język migowy, gesty wtrącone, które ułatwiają odbiór wypowiedzi, elementy mowy dźwiękowej lub artykulacji, środki pozawokalne takie jak mowa ciała.

W kontaktach ze słyszącymi osoby z wadą słuchu korzystają z reguły z tych narzędzi komunikacji, które dostępne są słyszącemu odbiorcy. Najczęściej jest to język narodowy
w postaci werbalnej. Często wymowa osób z wadą słuchu jest mniej wyraźna, również aspekt gramatyczny wypowiedzi może być zaburzony.

Podstawowe wiadomości o języku migowym

oprac. na podstawie B. Szczepankowski (1999)

JĘZYK MIGOWY - DEFINICJA

Język migowy jest to zespół środków stosowanych przez osoby niesłyszące
w porozumiewaniu się pomiędzy sobą i z osobami słyszącymi, obejmujący właściwe danym środowiskom słownictwo - zbiór społecznie wytworzonych
i obowiązujących znaków migowych i reguły określające ich użycie

(B. Szczepankowski, 1999, s. 117).

Przez pojecie słownictwa należy rozumieć zbiór znaków migowych - umownych gestów określających poszczególne litery, liczby lub całe pojęcia, przy czym elementami charakterystycznymi znaku migowego są: układ palców i dłoni u obu rąk, położenie rąk
w stosunku do ciała oraz ruch wchodzący w skład całości znaku.

Znaki określające pojęcia nazywamy znakami ideograficznymi. Znaki określające litery
i liczby - znakami daktylograficznymi.

CECHY KLASYCZNEGO JĘZYKA MIGOWEGO

Klasyczny język migowy jest językiem narodowo - środowiskowym, wytworzonym przez osoby niesłyszące w celu porozumiewania się. Język ten żyje i rozwija się tak, jak każdy żywy język używany w danej społeczności ludzkiej i jest całkowicie sprawnym instrumentem komunikacji.

Języki migowe posiadają większość cech charakteryzujących języki dźwiękowe. Należą do nich:

• otwartość - polegającą na możliwości tworzenia coraz to nowych komunikatów językowych;

• donośność na dystans - komunikaty językowe mogą odnosić się do rzeczy lub wydarzeń odległych w czasie i lub w przestrzeni, od czasu i miejsca w którym przebiega komunikacja językowa;

• dystynktywność - komunikaty każdego języka stanowią zasób elementów wyraźnie różnych od siebie;

• przemienność polegającą na tym, że osoby posługujące się danym językiem mogą przekazywać sobie komunikaty językowe na przemian;

• sprzężenie zwrotne - nadawca komunikatu również go odbiera;

• szybkie zanikanie polegające na tym, że komunikaty są możliwe do odebrania tylko
  w chwili ich nadawania.

Różnice pomiędzy językami dźwiękowymi a migowymi polegają przede wszystkim na:

• innym kanale przekazu - w przypadku języków migowych jest to kanał gestowo - wzrokowy, w przypadku języka dźwiękowego kanał głosowo - słuchowy;

• arbitralność komunikatów nadawanych w językach dźwiękowych (polega na braku związku brzmienia akustycznego wyrazu z jego treścią merytoryczną, wyjątki stanowią nieliczne onomatopeje) wobec ikoniczności wielu znaków migowych (istnieją bowiem związki skojarzeniowe znaku migowego na przykład z kształtem przedmiotu, który oznacza, podobieństwo ruchu wykonywanego podczas przekazywania znaku do ruchu charakterystycznego dla czynności, którą oznacza znak migowy);

• brak systemu fonologicznego w językach migowych. Ideogramy migowe nie mogą być rozczłonkowane na elementy, odpowiadające fonemom w językach dźwiękowych.

Znak migowy jest kompozycją przestrzennego ułożenia ramion, rąk i palców oraz wykonywanego nimi ruchu w określonym kierunku, o ustalonej prędkości i wielkości. Są wśród nich znaki wykonywane jedną ręką, w tym znaki jednoręczne rzeczywiste i znaki wykonywane jedną ręką na nieruchomej podstawie uczynionej z drugiej ręki oraz znaki dwuręczne, wśród których można wyróżnić znaki symetryczne i znaki asymetryczne. W wielu znakach integralnym elementem jest mimika twarzy i pantomimika.

1. van Uden dzieli znaki migowe na trzy grupy:

• znaki ikoniczne, które ze względu na wyraźne analogie mogą być rozumiane nawet przez osoby nieznające języka migowego (z badań van Udena prowadzonych nad kilkoma językami migowymi wynika, że średnio 1/3 znaków ma charakter ikoniczny);

• znaki ezoteryczne, w których występuje analogia, ale z różnych przyczyn nie jest łatwo dostrzegalna, chociaż może być wytłumaczona (około ½ znaków);

• znaki arbitralne, w których nie można doszukać się analogii do rzeczywistości (średnio 1/5 wszystkich znaków).

Wyniki badań polskiego języka migowego są podobne do powyższych.

Wśród znaków ikonicznych i niektórych ezoterycznych, ze względu na charakter analogii można wyróżnić: znaki morficzne (naśladujące kształt obiektu lub cechy obiekt - np.: grzyb), znaki deiktyczne (wskazujące bezpośrednio na obiekt, np.: ja, oko), znaki fizjonomiczne (naśladujące jedną z charakterystycznych cech obiektu, np.: ptak, stół), znaki pozycyjne (wskazujące pozycję ciała występującą przy danej czynności, np.: stać, klęczeć), znaki ruchonaśladowcze (naśladujące ruch przy wykonywaniu danej czynności, np.: chleb, klucz), znaki relacyjne (pokazujące wymiar lub relację bezpośrednią lub związaną z daną cech lub obiektem, np.: duży, daleko), znaki kwantytatywne (określające ilość, np.: kilka), znaki wektorialne (określające kierunek, np.: lewy, północ).

Wśród znaków ezoterycznych można wyróżnić znaki archaiczne, to znaczy takie, które
w czasie, gdy powstawały miły charakter ikoniczny i odzwierciedlały ówczesną rzeczywistość, natomiast dziś już nie mają takiego charakteru, np.: jechać.

Wśród znaków arbitralnych można wyróżnić znaki daktylogramowe, tworzone na zasadzie wykorzystania znaku daktylograficznego pierwszej (lub innych) litery w wyrazie do budowania znaku ideograficznego, np.: środa .

Z punktu widzenia konstrukcji wieloelementowej znaków migowych można je podzielić na:

• znaki proste, których nie można podzielić na drobniejsze elementy;

• znaki złożone, które w sposób wyraźny składają się z dwóch, czasem trzech elementów, przy czym poszczególne elementy mogą także występować w innych kontekstach jako samodzielne znaki lub nie mają samodzielnego znaczenia;

• znaki dwuelementowe składające się z przedznaku migowego i znaku właściwego. Przedznak migowy jest znakiem migowym mającym własne znaczenie ale w przypadku jego zastosowania w znaku dwuelementowym pełni rolę uściślającą znak właściwy.

Liczbę ideogramów polskiego języka migowego ocenia się na około 4,5 do 5 tysięcy znaków prostych. Uzupełniając tę liczbę znakami dwuelementowymi i złożonymi, które mogą być również tworzone ze znaków prostych, można przypuszczać, że istnieje około 6 tysięcy znaków ideograficznych polskiego języka migowego o różnej frekwencyjności. Najobszerniejszy z dotychczas wydanych słowników polskiego języka migowego (J.K. Hendzel, 1995) zawiera 2138 znaków migowych, w tym 156 znaków złożonych i 46 znaków daktylograficznych (liczebniki), 1936 znaków ideograficznych prostych.

Warunkiem koniecznym powstania trwałego i przekazywanego z pokolenia na pokolenie systemu komunikacji jest istnienie społeczności, w której zachodzi potrzeba stworzenia takiego systemu. Język jako system konwencjonalnych znaków i reguł gramatycznych, za pomocą których porozumiewa się pewna grupa społeczna, jest wytworem społecznym, trwałym i abstrakcyjnym (I. Styczek, 1980).

Społeczności osób niesłyszących zaczęły tworzyć się w pierwszych szkołach dla głuchych, powstających w II połowie XVIII wieku. Były to pierwsze, większe skupiska osób, dla których użycie języka dźwiękowego było niemożliwe i pierwsze miejsca powstawania
i dynamicznego rozwoju języków migowych. Wielkie zasługi dla rozwoju pierwszego znanego języka migowego niesłyszących - francuskiego, miał opat Charles Michel de L`Epee - założyciel jednej z pierwszych na świecie szkół dla głuchych.

Historię polskiego języka migowego trzeba liczyć od powstania pierwszej w kraju placówki kształcącej dzieci i młodzież z uszkodzonym słuchem, to jest Instytutu Głuchoniemych w Warszawie, a więc od 1817 roku (zabór rosyjski). Kolejne szkoły - założony w 1830 roku Zakład dla Głuchoniemych we Lwowie i w 1832 roku Królewski Zakład dla Głuchoniemych w Poznaniu - powstały w pozostałych zaborach i z tego też względu w każdym z nich rozwijał się inny język migowy. Dopiero po II wojnie zunifikowano znaki polskiego języka migowego.

Klasyczne języki migowe, które znacznie różniły się gramatyką i zasobem słownictwa od języków dźwiękowych, przeżyły kryzys po 1880 roku, kiedy to uchwałą nauczycieli dzieci niesłyszących, podjętą na kongresie w Mediolanie, zostały one zakazane jako środek porozumiewania się. Stąd zaczęto wycofywać język migowy ze szkół, zakazując jego używania jako środka dydaktycznego.

Z historycznego punktu widzenia ocenia się aktualnie, że decyzja podjęta
w Mediolanie była niesłuszna. Dopiero w II połowie XX wieku, kiedy języki migowe stały się obiektem zainteresowań naukowców, potwierdzono ich przydatność w dydaktyce, nastąpił także ich i rozwój.

DAKTYLOGRAFIA I ALFABETY PALCOWE

Daktylografia obejmuje:

• znaki alfabetu palcowego,

• znaki określające liczby, w tym liczebniki główne i porządkowe oraz ułamki zwykłe
  i dziesiętne,

• znaki działań arytmetycznych,

• znaki interpunkcyjne,

• znaki niektórych mian i miar metrycznych,

• znaki niektórych wyrazów jednoliterowych.

Pojęcie daktylografii, utożsamiane czasem z alfabetem palcowym jest więc znacznie szersze i obejmuje cały zespół znaków migowych, przekazywanych palcami. Alfabet palcowy stanowi jednak jej podstawowy element o najdłuższych tradycjach.

Polski alfabet palcowy powstał w 1817 roku, a jego pierwszy zachowany zapis graficzny pochodzi z 1869 roku.

Alfabety palcowe dopiero w XX wieku stały się integralną częścią języków migowych. Stało się tak dlatego, że obie formy przekazu miały charakter wizualny
i w praktyce występowały równolegle na terenie szkół dla dzieci głuchych - alfabet palcowy na lekcjach, jako wspomagający nauczanie, natomiast znaki pojęciowe poza lekcjami, jako naturalny sposób komunikowania się niesłyszących.

Alfabet palcowy, funkcjonując jako element języka migowego, ma do spełnienia określone funkcje. Jest on wykorzystywany do:

• przekazywania imion i nazw własnych,

• przekazywania akronimów, skrótów wyrazowych (PKP, PeKaO, mgr, wg),

• przekazywania części wyrazów (przedrostków i przyrostków, np.: poszukać),

• jako integralny element złożonego znaku ideograficznego (np.: umowa, zrobić),

• w sytuacjach, w których spotykają się dwa identyczne znaki ideograficzne
  w różnych znaczeniach (np.: uchwalić uchwałę) - jeden z nich przekazywany jest daktylograficznie,

• do przekazywania homonimu w znaczeniu nieadekwatnym do ikonicznego charakteru znaku migowego (np.: przelać - w znaczeniu przelewu pieniędzy),

• dla podkreślenia znaczenia wyrazu w treści wypowiedzi,

• do przekazania znaków ideograficznych powstałych na bazie alfabetu palcowego w ten sposób, że pierwsza litera wyrazu w języku narodowym jest wykorzystywana jako układ palców przy znaku migowym (np.: nazwy dni tygodnia).

Znaczenie alfabetu palcowego wzrasta w systemie językowo - migowym, a więc tam, gdzie w połączeniu z mową stosuje się język migany - znaki języka migowego zgodnie
z zasadami gramatyki polskiej.

JĘZYK MIGANY I SYSTEM JĘZYKOWO - MIGOWY

Niezależnie od klasycznego języka migowego znaki migowe wykorzystuje się także jako ilustrację wypowiedzi słownej w języku ojczystym. Powstaje w ten sposób migana odmiana ojczystego języka mówionego, zwana językiem miganym. Znaków migowych używa się w szyku gramatycznym języka ojczystego, dodając fakultatywnie lub obowiązkowo końcówki fleksyjne za pomocą alfabetu palcowego. Język migany stosuje się zawsze razem z językiem mówionym - połączenie to tworzy system językowo - migowy.

Na system językowo - migowy, będący wielokanałową formą przekazu informacji
w narodowym języku fonicznym, składają się trzy elementy:

1. język mówiony w postaci głośnej i wyraźnej mowy (dopuszczalne jest także stosowanie samej artykulacji tylko w przypadku bieżącego tłumaczenia na język migowy tekstu równocześnie mówionego przez inną osobę);

2. język migany, czyli migana odmiana języka narodowego - znaki migowe
   o tej samej treści co mowa i przekazywane równolegle z nią (język migany wykorzystuje znaki ideograficzne i daktylograficzne z tradycyjnego języka migowego natomiast zasady gramatyczne z języka polskiego);

3. elementy prozodyczne wypowiedzi (parajęzyk) - środki współuczestniczące
   w komunikacji językowej, takie jak mimika twarzy, gesty wtrącone nieposiadające znaczenia konwencjonalnego, a ułatwiające rozumienie tekstu, organizacja przestrzenna wypowiedzi w języku miganym oraz zachowania kinetyczne.

Rozdział II

Znaki daktylograficzne

ZASADY PRZEKAZYWANIA ZNAKÓW DAKTYLOGRAFICZNYCH

„Daktylografia” oznacza „pisanie palcami”. Istnieje kilka zasad w stosowaniu daktylografii, zwłaszcza w przekazywaniu informacji za pomocą polskiego alfabetu palcowego. Oto one:

• ręka przekazująca znaki powinna znajdować się na wysokości ust, w odległości około 20 cm, po prawej stronie twarzy (u osób przekazujących znaki lewą ręką - po lewej stronie);

• wielką literę można przekazać nieco wyżej od pozostałych znaków;

• podwójne litery, przykładowo w wyrazie wanna, przekazuje się oddalając nieco
  w prawo drugą literę;

• ręka w stosunku do ust może być nieco wysunięta do przodu, łokieć swobodnie odsunięty, ręka powinna być „luźna”, bez napięcia mięśni;

• zakończenie wyrazu sygnalizuje się krótką przerwą w przekazywaniu;

• w trakcie przekazywania należy patrzeć na twarz rozmówcy, nie należy patrzeć na własną rękę!;

• w trakcie przekazywania wyrazów należy mówić, bo niesłyszący również odczytują mowę z ust, co znacznie ułatwia komunikację;

• nie należy „machać”, „pulsować”, wykonywać dodatkowych ruchów w przód i w tył, na boki, ręką przekazującą znaki daktylograficzne. Utrudnia to znacznie odbiór wypowiedzi;

• alfabet palcowy, mimo że występuje razem z mową, jest bliższy pismu, odzwierciedla tekst litera po literze. Obowiązują tu więc zasady ortografii.

POLSKI ALFABET PALCOWY

Rozdział III

Znaki ideograficzne

ZASADY PRZEKAZYWANIA ZNAKÓW IDEOGRAFICZNYCH

Znaki ideograficzne, czyli pojęciowe, tak zwane ideogramy, są podstawowym składnikiem języka migowego. Charakterystyczną ich cechą jest dynamika, czyli występowanie elementu ruchu, który często obejmuje nie tylko ruch palców ale także zmianę układu palców w trakcie wykonywania ruchu.

Wybrane zasady przekazywania ideogramów:

• ideogramy prezentowane są w znacznie większym, niż daktylogramy, polu;

• znaki ideograficzne mogą składać się z jednego elementu manualnego lub z większej liczby elementów. Poza znakami prostymi wyróżniamy znaki dwuelementowe i znaki złożone;

• znaki dwuelementowe składają się z przedznaku migowego i znaku właściwego. Istotne w przekazie jest to, że mowa towarzyszy prezentacji znaku właściwego;

• znaki złożone składają się z płynnie połączonych kilku znaków, elementów, z których każdy może być przedstawiony samodzielnie i z reguły ma własne znaczenie. Przy prezentacji znaków złożonych język mówiony występuje w prezentacji całego znaku (pojęcia);

• znaki ideograficzne przedstawia się na tle różnych części ciała, co zostało zaznaczone w opisach;

• musimy tak przekazywać znaki, by były one czytelne dla odbiorcy. Zawsze przekazowi manualnemu powinien towarzyszyć język mówiony w postaci głośnej mowy lub, gdy to niemożliwe, przykładowo podczas tłumaczenia, w postaci artykulacji (bez użycia głosu).

Opisy znaków ideograficznych wymagają znajomości daktylografii, zawierają bowiem umowne skróty określające układ palców. Skróty te składają się zazwyczaj z dwóch lub trzech liter: pierwsza wieka litera oznacza rękę: P - prawą, L - lewą rękę, kolejna litera odwołuje się do układu daktylograficznego ręki, przykładowo PO - prawa ręka w ułożeniu jak w znaku daktylograficznym określającym literę „o”. Następna litera oznacza nietypowe ułożenie palców, wykraczające poza zestaw znaków polskiej daktylografii. Te nietypowe układy prezentuję w poniższej tabeli (na podstawie B. Szczepankowskiego, 2005, s. 32).

UKŁADY PALCÓW W ZNAKACH IDEOGRAFICZNYCH

ZNAKI OGÓLNE (OKREŚLENIA CZASOWE, ZAIMKI, GRZECZNOŚCIOWE)

dobry/ dobrze - dzień - dzień dobry:

dobry/ dobrze - PO pionowo, kantem dłoni do przodu dotyka podbródka końcami palców wskazującego i kciuka, a następnie odsuwa się o ok. 15 cm do przodu z energicznym zatrzymaniem;

dzień - LBk i PBk ukośnie grzbietami dłoni do przodu, skrzyżowane palcami na wysokości środka klatki piersiowej, rozchodzą się do pozycji pionowej (łokcie zostają na miejscu);

dzień dobry - płynne połączenie znaków „dzień” i „dobry”;

źle - PBk kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu, energicznie zgina się w przegubie w lewo, nieco w dół kończąc grzbietem do przodu;

być/ jest - są:

być/ jest - PA wnętrzem dłoni w dół przesuwa się do przodu po LA ustawionej kantem dłoni w dół;

są - PA leży na LA przed środkiem klatki piersiowej (dłoni złożone wnętrzami, przedramiona prostopadłe). Ruch polega na zmianie miejsc dłoni tak, że cały czas dłonie ocierają się o siebie, na końcu LA leży na PA;

był - będzie:

był - PM kantem dłoni w dół dotyka końcami palców prawego „dołka strzeleckiego”;

będzie - PB pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje krótki ruch do przodu z energicznym zatrzymaniem;

głuchy - głuchoniemy:

głuchy - PUz pionowo, kantem dłoni do przodu dotyka końcami wyprostowanych palców prawego ucha;

głuchoniemy - PUz pionowo, kantem dłoni do przodu dotyka końcami wyprostowanych palców prawego ucha, a następnie dotyka końcami palców podbródka odwracając się grzbietem dłoni do przodu;

nie - tak:

nie - PN, przed środkiem klatki piersiowej, przechodzi w PE końcami palców do przodu;

tak - PT, przed prawym obojczykiem, przechodzi w PK z równoczesnym małym skłonem głowy w dół;

słyszeć/ słyszący - PZ pionowo, kantem dłoni do przodu, ustawiona obok prawego ucha dotyka go dwukrotnie końcem palca wskazującego;

niesłyszący - słaby - słabosłyszący/ niedosłyszący:

niesłyszący - płynne połączenie znaków „nie” i „słyszący”;

słaby - obie dłonie ustawione w znaki Bk poziomo, wnętrzami w górę, jedna nad drugą przed środkiem klatki piersiowej tak, że palce zachodzą za siebie, poruszając się miękko w przegubach na przemian w górę
i w dół zaczepiając o siebie palcami;

niedosłyszący/ słabosłyszący - płynne połączenie znaków „słaby” i „słyszący”;

czy - PCz pionowo, wnętrzem dłoni do przodu wykonuje przed prawym obojczykiem ruch w prawo o długości ok. 15 cm z energicznym zatrzymaniem;

móc/ można - LM i PM symetrycznie ustawione przed klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 30 cm
i końcami palców skierowane w dół wykonują razem niewielki ruch w dół, nieco do wewnątrz (można oraz wszystkie osoby czasu teraźniejszego - ruch wykonujemy dwukrotnie)

mówić - powiedzieć - rozmawiać - tłumaczyć/ tłumacz:

mówić - P5 grzbietem dłoni do przodu, końcami palców w górę wykonuje swobodne ruchy wahadłowe palcami przyłożonymi do podbródka (tak, aby nie zasłaniały ust);

powiedzieć - PZ pionowo, grzbietem do przodu, dotyka końcem palca wskazującego dolnej wargi,
a następnie wykonuje ruch łukiem do przodu z energicznym zatrzymaniem w pozycji poziomej, grzbietem
w dół;

rozmowa/ rozmawiać (2x) - PZ i LZ naprzemiennymi ruchami do przodu i do tyłu dotykają na zmianę kącików ust (LZ lewego, PZ prawego) (rozmawiać - ruch wykonujemy dwukrotnie)

tłumaczyć/ tłumacz - LZ i PZ ustawione ukośnie, wnętrzami do przodu a końcami palców w górę do środka przed klatką piersiową wykonują na przemian ruchy kołowe do wewnątrz;

migać - L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół równolegle do siebie w odległości ok. 15 cm wykonują ruchy po okręgach pionowych do przodu;

umieć/ wiedzieć - nie umieć/ nie wiedzieć:

umieć/ wiedzieć - PBk dotyka końcami palców środka czoła;

nie umieć/ nie wiedzieć - PBk kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przesuwa się końcami palców po czole z lewej strony na prawą;

na - PN poziomo, grzbietem w górę, uderza palcami pionowym ruchem z góry w otwartą lewą dłoń;

pisać - napisać - podpisać:

pisać - PE końcami palców przesuwa się dwukrotnie wzdłuż otwartej lewej dłoni od nasady do końców palców imitując rysowanie kresek na dłoni;

napisać - płynne połączenie znaków „na” i „pisać”;

podpisać - PE końcami palców kreśli duże „3” na otwartej lewej dłoni;

nazwisko/ nazywać się - imię:

nazwisko/ nazywać się - P1 poziomo, wnętrzem dłoni w dół, rysuje dwukrotnie końcem kciuka ruchem w dół pionową kreskę na środku czoła;

imię - PIk poziomo, wnętrzem dłoni w dół rysuje dwukrotnie końcem kciuka ruchem w górę pionową kreskę na lewym ramieniu;

Czy jesteś głuchy?

Czy jesteś głuchoniemy?

Czy możesz mówić?

Czy umiesz migać?

Czy umiesz mówić?

Czy możesz pisać?

Czy możesz napisać nazwisko?

Czy możesz powiedzieć nazwisko i imię?

Czy umiesz powiedzieć imię?

Czy możesz rozmawiać i migać?

Czy jesteś słabosłyszący czy niesłyszący?

Tak, jestem głuchoniemy.

Nie, nie jestem słyszący.

Nie, nie umiem tłumaczyć na migi.

Nie, nie mogę migać i mówić.

Czy możesz napisać imię?

Czy napiszesz nazwisko?

Czy możesz podpisać się?

Czy umiesz napisać nazwisko?

Czy umiesz podpisać się?

Ja mogę tłumaczyć na migi.

Czy możesz powiedzieć imię?

Czy umiesz dobrze migać?

Ja słabo migam.

Czy umiesz dobrze mówić?

Ja źle mówię.

mężczyzna - pan:

mężczyzna - PZ pionowo, kantem dłoni do przodu, przesuwa się dwukrotnie do przodu po prawym policzku (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas wykonywany jest jednokrotnie);

pan - płynne połączenie znaku „mężczyzna” a następnie LO i PO kantami dłoni w dół dotykają symetrycznie pasa po obu stronach;

kobieta - pani:

kobieta - PO ujmuje koniec prawego ucha i lekko dwukrotnie nim potrząsa (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas wykonywany jest jednokrotnie);

pani - płynne połączenie znaku „kobieta” a następnie LO i PO kantami dłoni w dół dotykają symetrycznie pasa po obu stronach;

do - od:

do - PA wnętrzem dłoni w dół uderza energicznym ruchem w środek LB ustawionej kantem
w dół, a końcami palców do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się;

od - PA wnętrzem dłoni w dół dotyka środka LB ustawionej kantem dłoni w dół a palcami do przodu przed środkiem klatki piersiowej, a następnie odrywa się energicznym ruchem i zatrzymuje. Lewa ręka nie porusza się;

widzieć - PU pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców nasady nosa po obu jego stronach i przesuwa się łukiem do przodu;

do widzenia - płynne połączenie znaków „do” i „widzieć”;

rozumieć - nie rozumieć:

rozumieć - PR dotyka dwukrotnie końcami wyprostowanych palców czoła po prawej stronie;

nie rozumieć - PR dotyka wyprostowanymi palcami środka czoła a następnie łukiem wykonuje ruch
w prawą stronę i wnętrzem dłoni do przodu dotyka prawej strony czoła;

ja - mnie/ mi:

ja - palcem wskazującym prawej ręki (PZ)wskazujemy na siebie, dotykając środka klatki piersiowej;

mnie/ mi - PM kantem dłoni w dół, grzbietem dłoni do przodu końcami palców dotykamy środka klatki piersiowej;

co/ coś - kto/ ktoś:

co/ coś - PC pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, wykonujemy ćwierć obrót do pozycji kantem dłoni do przodu z energicznym zatrzymaniem;

kto/ ktoś - PK kantem dłoni do przodu dwukrotnie wykonuje ruch wahadłowy do przodu w przegubie;

jak - jaki/ jaka/ jakie:

jak - PI wykonuje przed prawym obojczykiem ćwierćobrót wokół osi przedramienia od pozycji pionowej kantem dłoni na zewnątrz do pozycji pionowej kantem dłoni do przodu.

Jaki/ jaka/ jakie - znak „jak” wykonany dwukrotnie w tym samym miejscu;

się - siebie/ sobie - sam:

się - P1 dotyka prostopadle końcem kciuka klatki piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie;

siebie/ sobie - P1 dotyka dwukrotnie prostopadle końcem kciuka środka klatki piersiowej, za każdym razem „rysując małą kreskę” w prawo;

sam - P1 dotyka prostopadle końcem kciuka klatki piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na ukos przesuwa się w dół do prawej strony;

gdzie - kiedy:

gdzie - L5 i P5 wnętrzami dłoni do góry na wysokości pasa symetrycznie w odległości ok. 30 cm od siebie wykonują równocześnie dwukrotny ruch poziomy na zewnątrz i do wewnątrz. Pytający wyraz twarzy;

kiedy - PK ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje ruch
w dół przechodząc do pozycji poziomej końcami palców do przodu, a następnie przesuwa się nieco w prawo (jakby PK kreśliła w powietrzu znak „alfa”);

dla - PZ wnętrzem dłoni w dół uderza energicznym ruchem w lewo w środek LB ustawionej kantem dłoni
w dół, a końcami palców do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się;

dlaczego - dlatego:

dlaczego - PB uderza dwukrotnie lekko grzbietem w otwartą lewą dłoń. Pytający wyraz twarzy.

dlatego - połączenie znaku „dla” po czym PZ odbija się od lewej dłoni i po łuku wykonuje ruch do przodu;

Czy pan mnie słabo widzi?

Czy mnie dobrze słyszysz?

Jak się nazywasz?

Ja jestem słyszący.

Co możesz napisać coś o sobie?

Dlaczego pani się nie podpisała?

Czy pani mnie rozumie?

Czy pan rozumie język migowy?

Nie, ja nie umiem dobrze migać.

Czy rozumiesz, co ja migam?

Od kiedy pani słabo słyszy?

Dlaczego pan źle widzi?

Czy słyszysz co ja mówię?

mieszkać - PB przyłożyć do prawego policzka i lekko przechylić głowę w prawo;

adres - połączenie znaku „mieszkać”, a następnie PA przed środkiem klatki piersiowej dwukrotnie uderza
z góry kantem w otwartą lewą dłoń;

ulica - LBk i PBk ustawione równolegle kantami dłoni w dół, oddalone od siebie o ok. 30 cm na wysokości klatki piersiowej wykonują dwukrotnie ruch do przodu;

numer - PZ pionowo, kantem dłoni do przodu, uderza dwukrotnie, ruchem do tyłu, kantem palca wskazującego w grzbiety palców LA ustawionej kantem dłoni w dół przed klatką piersiową;

dom - znak statyczny. LB i PB ustawione skośnie jak spadziste połacie dachu stykają się końcami palców wskazujących, środkowych i serdecznych przed środkiem klatki piersiowej;

praca/ pracować - LA i PA ustawione grzbietami dłoni do przodu a kantami w dół tak, że zachodzą
za siebie, wykonują przed klatka piersiową ruchy obrotowe do przodu;

robić - PC i LC wykonują ruchy jak w znaku „pracować”;

mieć - nie mieć (czasownik „mieć” posiada różne znaki migowe dla poszczególnych osób czasu teraźniejszego:

mieć/ mam - PB kładziemy na środku klatki piersiowej;

masz - PB pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej przesuwamy nieco do przodu (w stronę osoby do której mówimy);

ma - jak wyżej ale ruch wykonywany nieco w prawo lub w stronę osoby, o której mówimy;

mamy - PB kładziemy dwukrotnie krótkimi ruchami na środku klatki piersiowej;

macie - PB pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą strona klatki piersiowej przesuwamy dwukrotnie nieco do przodu, wykonując kolejne ruchy obok siebie z przemieszczeniem dłoni pomiędzy ruchami nieco w prawo;

mają - ruch jak wyżej ale rozpoczynamy ruch po prawej stronie ciała;

nie mieć (wszystkie formy gramatyczne) - PBz grzbietem dłoni do przodu a kantem w dół przesuwa się przed podbródkiem z lewej strony na prawą;

w/ we - LBk i PBk „wchodzą w siebie” stykając się miejscami pomiędzy nasadami palców wskazujących
i kciuków;

jeszcze - PE wykonuje duży ruch jak w znaku litery Ę;

już - tylko:

już - PBk uderza kantem w otwartą lewą dłoń;

tylko - PBk uderza kantem w otwartą lewą dłoń a następnie odbija się i wraca do punktu wyjścia (nad otwartą lewą dłoń);

i jako spójnik - PZ wnętrzem dłoni w dół dotyka końcem palca wskazującego małego palca L1 ustawionej wnętrzem dłoni w górę i cofa się do pozycji wyjściowej;

Gdzie pani mieszka?

Jaki jest pana adres, numer domu i ulica?

Kiedy pani pracuje?

Czy pan pracuje w domu?

Czy masz już gdzie mieszkać?

Czy możesz mi napisać gdzie pracujesz i mieszkasz?

Tylko napisz gdzie mieszkasz.

Jeszcze powiedz kiedy pracujesz.

Napisz jeszcze numer domu.

Kiedy będziesz w pracy?

Na jakiej ulicy mieszkasz?

Napisz tylko nazwę ulicy.

Czy umiesz powiedzieć adres domu?

Jak nazywa się ta ulica?

Ta ulica nazywa się Warszawska.

Na jakiej ulicy mieszkasz?

Ten pan mieszka na ulicy Lwowskiej.

Powiedz adres pracy i domu.

dziś/ dzisiaj - teraz:

dziś/ dzisiaj - LO i PO kantami dłoni w dół, ustawione symetrycznie przed klatką piersiową
w odległości ok. 30 cm od siebie wykonują razem krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem;

teraz - LT i PT kantami dłoni w dół, ustawione symetrycznie przed klatką piersiową w odległości ok. 30 cm od siebie wykonują razem dwukrotnie lekki ruch w dół (po pierwszym ruchu [powrót do pozycji wyjściowej);

wczoraj - przedwczoraj - 3 dni temu:

wczoraj - P1 dotyka prostopadle końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo i do tyłu;

przedwczoraj - P2 dotyka prostopadle końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo i do tyłu;

3 dni temu - P3 dotyka prostopadle końcem kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo i do tyłu;

jutro - pojutrze - za 3 dni - codziennie:

jutro - P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego policzka
a następnie wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu przechodząc do pozycji kciukiem w górę;

pojutrze - P2 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego policzka
a następnie wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu przechodząc do pozycji kciukiem w górę;

za 3 dni - P3 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego policzka

a następnie wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu przechodząc do pozycji kciukiem w górę;

codziennie - P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego policzka a następnie wykonuje dwukrotny ruch łukiem pionowym do przodu przechodząc do pozycji kciukiem w górę;

potem - zaraz:

potem - PB pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje dwukrotnie krótki ruch do przodu w przegubie;

zaraz - PZ pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje dwukrotnie mały ruch w przegubie do przodu;

rano - wieczór - noc:

rano - PP pionowo końcami wyprostowanych palców przy prawym oku przechodzi w PL;

wieczór - L5 i P5 ustawione pionowo po obu stronach twarzy grzbietami do przodu zbliżają się do siebie ruchem do środka w dół aż do skrzyżowania palców na wysokości podbródka;

noc - LB i PB ukośnie, po obu stronach czoła grzbietami dłoni do przodu opuszczają się w stawach łokciowych do poziomu, przed klatką piersiową zachodząc dłońmi za siebie;

tydzień - P1 wnętrzem w dół a kantem dłoni do przodu z prawej strony prawego policzka wykonuje ćwierćobrót do przodu wokół osi przedramienia kończąc w pozycji pionowej kantem dłoni na zewnątrz
a wnętrzem do przodu;

poniedziałek - P3 pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem dwukrotnie szybko przechodzi w P3z (łącząc końce wyprostowanych palców w „dzióbek”);

wtorek - PW pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe;

środa - PS pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe;

czwartek - PC pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe;

piątek - PIk kantem w dół wykonuje na LA ustawionej również kantem w dół dwukrotnie mały ruch przesuwany do tyłu;

sobota - PB kantem w dół leżąc dłonią na środku klatki piersiowej wykonuje mały ruch przesuwany w dół;

niedziela - PN kantem w dół a grzbietem do przodu przed prawym obojczykiem wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe;

Czy dzisiaj będziesz pracować?

Jutro będę w domu.

Potem będę pracowała.

Rano i wieczorem jestem już w domu.

Teraz będę w pracy.

Tydzień ma siedem dni.

Wczoraj rano byłem u tłumacza języka migowego.

Codziennie jestem w domu.

Zaraz napiszesz mi imię, nazwisko i adres.

W poniedziałki i piątki nie pracuję.

Jaki dzień jest dzisiaj?

Dzisiaj jest czwartek.

Jaki dzień będzie jutro?

Jaki dzień był wczoraj?

rodzina - L3 i P3 poziomo, wnętrzami dłoni w dół a końcami palców do przodu na wysokości pasa wykonują na przemian ruchy po okręgach poziomych do wewnątrz;

ojciec/ tata - matka / mama:

ojciec/ tata - PUz poziomo kantem dłoni do przodu dotyka kolejno środkiem palca wskazującego środka czoła i środka podbródka;

matka/ mama - PUz pionowo kantem do przodu dotyka kolejno środka podbródka, a następnie prawego policzka;

ty - cię/ ciebie/ ci/ tobie:

ty - palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy na rozmówcę;

cię/ ciebie/ ci/ tobie - PC kantem w dół, zwrócona końcami kciuka i palca wskazującego w stronę twarzy rozmówcy opuszcza się w dół na wysokość pasa;

mój - twój - swój:

mój - PT końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu dotyka środka klatki piersiowej małym ruchem do tyłu;

twój - PT końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu wykonuje ruch do przodu przed środkiem klatki piersiowej;

swój - PT końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu dotyka dwukrotnie środka klatki piersiowej małym ruchem do tyłu;

ten/ ta/ to - tu/ tutaj (2x):

ten/ ta/ to - palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy przed siebie, nieco w dół ( w przypadku mówienia o konkretnej osobie lub przedmiocie należy wskazać tą osobę lub przedmiot);

tu/ tutaj - palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy w dół przed siebie krótkim ruchem w dół
z energicznym zatrzymaniem;

małżeństwo/ mąż/ żona - PB przed LB równolegle do siebie, kantami dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej; PB cofa się do zetknięcia całą powierzchnią dłoni z grzbietem LB. Znaki „mąż” i „żona” poprzedzamy przedznakiem migowym płci;

dziecko - dzieci:

dziecko - PB poziomo wnętrzem dłoni w górę leży na przedramieniu tak samo ustawionej LB, która podpiera przedramię PB. Ruch poprzeczny w prawo i w lewo jak przy kołysaniu dziecka;

dzieci - PB poziomo wnętrzem dłoni w dół na wysokości pasa pokazuje dwukrotnie obok siebie „wzrost dzieci” - wyższego i niższego;

syn/ córka - po wykonaniu przedznaku migowego płci PO wnętrzem dłoni w dół a kantem do przodu dotyka prawej strony klatki piersiowej i obsuwa się w dół do wysokości pasa;

rodzeństwo/ brat/ siostra - LZ i PZ wnętrzami dłoni w dół a końcami palców wskazujących do przodu przed środkiem klatki piersiowej przesuwają się na przemian dwukrotnie do przodu i do tyłu ocierając się
o siebie kantami palców wskazujących. Znaki „brat” i „siostra” poprzedza przedznak migowy płci;

Czy ty masz rodzinę?

Kto jest w twojej rodzinie?

Powiedz, gdzie mieszkają twoi rodzice?

Napisz mi adres pracy twojego męża.

Syn i córka to dzieci swoich rodziców.

Brat i siostra to rodzeństwo.

Czy twoja żona gdzieś pracuje?

Mój mąż nie pracuje dzisiaj w domu.

Czy twoja mama jest teraz w domu?

Czy twoi rodzice będą potem w domu czy w pracy?

Napisz jeszcze gdzie mieszka twoja mam?

Czy możesz mi napisać gdzie pracuje twój ojciec?

Czy pani ma dzieci?

Czy twoje dzieci dobrze słyszą?

Moje dziecko jest słabosłyszące.

Gdzie jest teraz twoja żona?

Mój mąż jest w pracy.

Czy twoje dzieci są teraz w domu?

Moi rodzice są dzisiaj w domu.

Czy to są twoje dzieci?

proszę - LB i PB złożone razem dłońmi poruszają się razem dwukrotnie małym ruchem wahadłowym w górę
i w dół;

dziękuję - LBk i PBk ustawione ukośnie, symetrycznie, grzbietami dłoni do przodu dotykają końcami palców podbródka, a następnie rozchodzą się ruchem do przodu i na boki z lekkim skłonem głowy i odpowiednią mimiką twarzy;

przepraszam - PBk wnętrzem dłoni w dół leżąc na otwartej lewej dłoni wykonuje małe ruchy do przodu i do tyłu przesuwając się palcami po palcach z odpowiednią mimiką twarzy;

smacznego - PZ dotyka prawego kącika ust i odsuwając się do przodu przechodzi w PE. Towarzyszy lekki skłon głowy;

trzeba/ potrzeba (2x) - PBz uderza końcami palców ruchem w lewo w środek otwartej lewej dłoni ustawionej kantem w dół;

dać/ dawać - PM dotyka końcami palców środka klatki piersiowej, a następnie wykonuje ruch po łuku pionowym do przodu, przechodząc w PBk i odwracając się wnętrzem w górę;

chcieć - nie chcieć:

chcieć - L5z i P5z symetrycznie, wnętrzami dłoni w górę, po obu stronach klatki piersiowej oddalone od siebie o ok. 30 cm wykonują dwukrotnie razem ruch w dół do przodu z energicznym zatrzymaniem;

nie chcieć - L5z i P5z kantami dłoni w dół a końcami palców d tyłu dotykają klatki piersiowej po obu stronach, a następnie równocześnie energicznymi ćwierćobrotami dołem do przodu jak gdyby odpychają coś od siebie z odpowiednią mimiką twarzy;

musieć - PTm ustawiona przed prawą stroną klatki piersiowej kantem w dół a końcem wyprostowanego palca wskazującego w lewo nieco w dół wykonuje długi ruch wzdłuż linii palca w lewo w dół z energicznym zatrzymaniem;

wolno - nie wolno:

wolno - PO na LO kantami w dół krzyżują się pod kątem prostym przed klatką piersiową, a następnie rozchodzą się na boki do pozycji końcami palców w górę;

nie wolno - PZ i LZ ukośnie, grzbietami dłoni do tyłu, skrzyżowane palcami wskazującymi przed środkiem klatki piersiowej rozchodzą się na boki szybkim ruchem do pozycji pionowej z energicznym zatrzymaniem;

powoli - szybko:

powoli - L5 i P5 ustawione ukośnie, kantami dłoni do przodu przed „dołkami strzeleckimi”, dotykając ich kciukami obsuwają się pomału symetrycznie po obu stronach klatki piersiowej;

szybko - PZ oparta wnętrzem na otwartej lewej dłoni wykonuje mały szybki ruch przesuwany do przodu w przegubie;

Proszę napisz mi gdzie mieszkasz.

Dziękuję, nie potrzebuję już tłumacza języka migowego.

Przepraszam, nie umiem dobrze mówić.

Przepraszam ja jeszcze źle migam.

Czy twoja siostra nie chce migać?

Mój tata powoli mówi i szybko miga.

Nie wolno migać i nie mówić.

Ja ciebie źle rozumiem.

Mój brat jest niesłyszący i dobrze miga.

Ja jeszcze potrzebuję tłumacza języka migowego.

CZĘŚCI CIAŁA

ciało - L5 i P5 końcami palców w górę i wierzchem dłoni do przodu dotykają obu stron klatki piersiowej,
a następnie opuszczają się wzdłuż tułowia;

brzuch - P5 dotyka wnętrzem dłoni brzucha i wykonuje ruch po okręgu pionowym w lewo;

wątroba - P5ś kantem dłoni w dół dwukrotnie dotyka końcem palca środkowego miejsca, w którym znajduje się wątroba;

żołądek - P5ś dotyka dwukrotnie środkowym palcem żołądka;

serce - PC kantem w dół a wnętrzem dłoni do tyłu dotyka klatki piersiowej po lewej stronie, a następnie dwukrotnie wykonuje mały posuwisty ruch w dół;

czoło - PC kantem dłoni do przodu dotyka lewej strony czoła i przesuwa się w prawo;

nos - PZ dotyka końcem palca wskazującego czubka nosa tak, aby nie zasłonić ust;

ucho/ uszy - PZ dotyka końcem palca wskazującego prawej małżowiny usznej. Liczbę mnogą migamy pokazując najpierw prawe, potem lewe ucho;

oko/ oczy - PZ dotyka końcem palca wskazującego zewnętrznego kącika prawego oka. Liczbę mnogą wykonujemy pokazując najpierw prawe, potem lewe oko;

usta - PZ końcem palca wskazującego obwodzi usta ruchem w lewo;

głowa - PZ poziomo, kantem do przodu dotyka końcem palca głowy powyżej skroni;

włosy - PO bierze w palce włos na głowie z prawej strony i oddala się na długość włosa;

twarz - PEo kantem do tyłu, a końcami palców w górę dotyka kciukiem prawego policzka, a pozostałymi palcami lewego policzka, a następnie opuszcza się w dół przechodzi w PE końcami palców w górę dotykając podbródka;

szyja - PBk końcami palców skośnie w górę i wierzchem do przodu obejmuje wnętrzem szyję, bezpośrednio pod podbródkiem, a następnie przesuwa się nieco w dół;

gardło - PB pionowo wnętrzem dłoni do demonstratora dotyka końcami palców środka szyi;

ząb/ zęby - PX stuka zgiętym palcem wskazującym w podbródek z prawej strony; liczba mnoga - PX stuka zgiętym palcem wskazującym w podbródek z prawej i lewej strony;

mózg - PB poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcami palców wierzchu głowy;

opony mózgowe - PB pionowo, kantem dłoni w górę dotyka końcami palców tyłu głowy;

noga/ nogi -PZ końcem palca wskazującego skośnie w dół, a kantem do tyłu - ręka opuszczona - dotyka końcem palca prawego uda. Liczbę mnogą wykonujemy pokazując najpierw prawe, potem lewe udo;

kolano - PZ ustawiona pionowo, końcem palca w dół, dwukrotnie dotyka końcem palca wskazującego prawego kolana;

stopa - PB ustawiona poziomo, wnętrzem w górę, a końcami palców skośnie do wewnątrz, dotyka dwukrotnie od spodu wnętrza LB, ustawionej wnętrzem w dół i końcami palców skośnie do wewnątrz;

ręka/ ręce - LB wnętrzem w dół, a końcami palców skośnie do przodu ustawiona na wysokości pasa (lekko zgięta w łokciu). PZ końcem palca wskazującego skośnie w dół nieco w lewo wykonuje ruch w kierunku LB
i dotyka jej przedramienia Liczbę mnogą wykonujemy pokazując najpierw PZ dotyka lewego przedramienia potem LZ dotyka prawego przedramienia;

palce - PZ wskazuje z góry na palce L5, ustawionej wnętrzem w dół i końcami palców skośnie do wewnątrz, dotykając ich i przesuwając ruchem po łuku koniec palca wskazującego, od końca małego palca do końca kciuka

plecy - PB wnętrzem dłoni dotyka prawej łopatki - ręka podniesiona do góry i mocno zgięta w łokciu;

ramię - PB wnętrzem w dół, a kantem dłoni do przodu dotyka z góry końcami palców lewego barku;

płuca - P5 kantem w dół wnętrzem do demonstratora dotyka klatki piersiowej wnętrzem dłoni po lewej, a następnie po prawej stronie;

kość - LX ustawiona kantem w dół i końcami palców skośnie do wewnątrz, przed środkiem klatki piersiowej. PX ustawiona pionowo, wierzchem dłoni do przodu, dotyka końcem palca podbródka, a następnie uderza kantem z góry w nasadę LX;

kręgosłup - PC ustawiona końcami palców do przodu, przed prawym ramieniem, wykonuje falisty długi ruch w dół;

mięsień - prawa dłoń dwukrotnie „ściska” lewy biceps;

staw/ stawy - PH i LH ustawione kantami dłoni w dół i grzbietami do przodu, przed klatką piersiową, palce PH wsunięte między palce LH, wykonują dwukrotny ruch w przegubach w dół;

żyła - PZ ustawiona pionowo kantem dłoni do przodu, a końcem palca w dół, wykonuje ruch falisty w dół po lewym ramieniu;

HIGIENA OSOBISTA

higiena - LBk wnętrzem na PBk, ustawionej poziomo przed klatką piersiową wnętrzem do góry (dłonie pod kątem 90 st. do siebie). LBk przesuwa się wzdłuż palców PBk, a następnie dłonie odwracają się i PBk przesuwa się po otwartej LBk;

dbać - L5z i P5z palcami w górę a wnętrzami dłoni do przodu nieco w dół w lewo ustawione z lewej strony na wysokości pasa wykonują dwukrotnie krótki, szybki ruch do przodu nieco w dół i w lewo;

ćwiczyć - PA na wysokości ramion i LA na wysokości klatki piersiowej wykonują na przemian ruchy po okręgach pionowych do wewnątrz (ruch jak w znaku „tłumacz”);

gimnastyka/ gimnastykować się - LE i PE dotykają ramion, wykonują ruch w górę, następnie na boki. Wracają do pozycji wyjściowej;

systematycznie - PO ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, obok LB ustawionej pionowo, kantem dłoni do przodu, obie dłonie przed środkiem klatki piersiowej. PO wykonuje kolejno trzy małe ruchy dotykając końcami złączonych palców lewej dłoni, stopniowo coraz niżej;

odpoczywać (2x)/ odpoczynek - PL i LL ustawione na wysokości klatki piersiowej kantami dłoni do przodu wykonują równocześnie ruch do tyłu, opierając kciuki na klatce piersiowej;

zmęczony/ zmęczenie/ zmęczyć się - P500 zwrócona wnętrzem i końcami palców w dół dotyka krawędzią palca wskazującego i kciuka środkowej części klatki piersiowej, a następnie opada w dół, zatrzymując dłoń w pozycji poziomej (wnętrzem w górę);

spać - obudzić się:

spać - PL przy prawym oku przechodzi w PP;

obudzić się - PP przy prawym oku i LP przy lewym oku przechodzą równocześnie w PL i LL;

mało - dużo:

mało - PO ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu dwukrotnie środka podbródka;

dużo - L5 i P5 wnętrzami w dół, a końcami palców do przodu na wysokości obojczyków wykonują razem dwukrotnie krótki ruch do przodu w poziomie;

jeść, karmić - pić:

jeść - PE pionowo dotyka dwukrotnie końcami palców podbródka małymi ruchami;

karmić -

pić - PC na wysokości podbródka lekko przechylamy do tyłu, naśladując picie;

głodny - LM i PM ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu, symetrycznie obok siebie, uciskają końcami palców żołądek;

czysty - brudny:

czysty - PBk przesuwa się wolno do przodu wnętrzem dłoni po otwartej lewej dłoni;

brudny - P5 wnętrzem w dół uderza z góry łukiem w L5 wnętrzem w górę i odbija się do przodu nieco w górę, odpowiednia mimika twarzy;

Ja dbam o siebie i odpoczywam po pracy.

Dużo ćwiczę i mało jem.

Dbam o siebie i gimnastykuję się wieczorem.

Nie jestem teraz zmęczona.

Musisz systematycznie gimnastykować kręgosłup.

Musisz dbać o swoje stawy.

Mama karmi swoje dzieci.

Kto jest teraz głodny?

Mój brat ma brudne ręce.

Dlaczego mało ćwiczysz.

Musisz codziennie ćwiczyć język migowy.

Ja nie jestem już głodna.

Dlaczego tutaj jest jeszcze brudno?

krem/ kremować się (2x) - PB kantem dłoni do przodu dotyka końcami palców prawego policzka
i pociera go ruchem okrężnym;

pasta - PC kantem dłoni w dół, a wierzchem dłoni do przodu ustawiona z prawej strony klatki piersiowej dwukrotnie przechodzi w PAw, jakby wyciskała pastę z tuby;

szczoteczka do zębów - PZ wnętrzem w dół, a kantem dłoni do przodu ustawiona z prawej strony ust wykonuje dwukrotnie krótki poziomy ruch w lewo;

mydło - LBz i PBz ustawione kantami dłoni w dół, przed klatką piersiową, złożone ze sobą wnętrzami, przesuwają się krótkimi ruchami na przemian do przodu i do tyłu, ocierając się o siebie (naśladując mydlenie rąk);

prysznic - PEm wnętrzem dłoni w dół ustawiona nad głową wykonuje dwukrotnie lekki ruch w nadgarstku
w dół przechodząc jednocześnie w P5 również wnętrzem w dół nie dotykają głowy;

umywalka - w przedznaku wykonujemy znak „myć” - LB i PB końcami palców w górę na wysokości szyi wykonują dwukrotny ruch w górę (jakby myły twarz). W znaku zasadniczym LZ i PZ palcami w dół stykają się krawędziami palców wskazujących na wysokości pasa, a następnie rozchodzą się szeroko łukami poziomymi na bok i do przodu;

woda - PBz wnętrzem w górę do tyłu wykonuje mało ćwierćobroty względem osi przedramienia na LBz również wnętrzem w górę;

myć się - LB i PB ustawione pionowo wnętrzami do tyłu obok siebie na wysokości szyi wykonują dwukrotny ruch w górę do poziomu twarzy;

kąpać się - L5 i P5 kantami w dół a wnętrzami do tyłu obok siebie obsuwają się dwukrotnie po klatce piersiowej w dół;

ubikacja/ toaleta - PUm ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości prawej skroni, dotyka dwukrotnie końcem palca wskazującego czoła po prawej stronie ruchem w przegubie.

łazienka - znak złożony, płynne połączenie znaku „pokój” (PC wykonuje ruch na otwartej lewej dłoni, najpierw kantem do przodu, następnie obracając się kantem dłoni w prawo) i znaku „kąpać” wykonanego jednokrotnie;

wanna - znak złożony, płynne połączenie znaku, w którym LBk i PBk, ustawione palcami w dół i kantami dłoni w prawo z lewej strony pasa wykonują razem długi ruch w prawo oraz znaku „kąpać”;

grzebień - PZ ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, dotyka krawędzią palca wskazującego prawej skroni i następnie przesuwa się po głowie do tyłu;

czesać się - P500 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół , kantem do przodu, dotyka włosów z prawej strony głowy, a następnie wykonuje krótki ruch w prawo w tył, naśladując czesanie.

Ćwiczę i odpoczywam kiedy nie pracuję.

Nie jestem teraz zmęczona.

Piję wodę rano i wieczorem. Kiedy w domu będzie czysto.

Mama rano kremuje twarz.

Codziennie rano myję zęby.

Czy ty masz mydło?

Gdzie jest toaleta?

Myję zęby po jedzeniu.

Umywalki i prysznice są tylko w łazience.

W ubikacji jest tylko umywalka.

Kapię się codziennie wieczorem.

Ty nie możesz kąpać się w wannie.

Mój grzebień jest czysty.

Włosy trzeba czesać codziennie.

Dziecko nie umie uczesać sobie włosów.

ZDROWIE I CHOROBA

zdrowy/ zdrowie - PM i LM po obu stronach pasa grzbietami w dół dotykają dwukrotnie tułowia małymi ruchami do góry;

chory/ choroba/ chorować - PUz uderza dwukrotnie z góry w Luz tak, że wyprostowane palce krzyżują się (obie dłonie kantami w dół);

inwalida - PZ I LZ ustawione kantami dłoni w dół, „obcinają” sobie kolejno ręce w przegubach kantami palców wskazujących;

wózek inwalidzki - LZ i PZ ustawione poziomo kantami dłoni w dół, a końcami palców do środka, po obu stronach tułowia na wysokości bioder, wykonują ruch po dużych okręgach pionowych do przodu;

niepełnosprawny - znak złożony z trzech elementów - płynne połączenie znaku „nie”, znaku „pełny”, w którym PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej, przesuwa się do tyłu po LA, ustawionej kantem dłoni w dół oraz znaku „ćwiczenie”;

czuć się - P5z wnętrzem w górę ociera się dwukrotnie ruchem w górę kantem małego palca o klatkę piersiową;

gruby/ duży - w odniesieniu do rozmiaru człowieka) - P5z i L5z ustawione na wysokości pasa kantami dłoni w dół, zwrócone do siebie wnętrzami, rozchodzą się na boki;

tyć - L5z i P5z kantami dłoni w dół, poniżej klatki piersiowej rozchodzą się na boki oddalając się od ciała;

chudy/ chudnąć/ odchudzać się - LX i PX wnętrzem dłoni przy twarzy opuszczają się po policzkach lekko je naciskając, kanty dłoni w ustawieniu do wewnątrz;

szczupły - L5z i P5z ustawione ukośnie, końcami palców do przodu po obu stronach klatki piersiowej, przyciśnięte kantami dłoni do dolnych żeber obsuwają się w dół wzdłuż boków do bioder wyraźnie zaznaczając talię;

apetyt - PBz ustawiona pionowo grzbietem dłoni do przodu, a końcami palców w górę, przed podbródkiem, wykonuje dwukrotnie ruch w dół (głaszcząc szyję końcami palców);

pot/ pocić się (2x) - PZ wnętrzem do przodu dotyka prawej skroni, a następnie opuszcza się po policzku ruchem falistym w dół z jednoczesnymi ruchami obrotowymi wokół osi przedramienia;

łamać/ złamać/ złamanie - LAw i PAw wnętrzami w dół stykają się końcami kciuków i kolankami palców wskazujących, a następnie energicznym ruchem „łamią się” do pozycji kantami w dół nieco rozchodząc;

oddech/ oddychać (2x) - głęboko oddychać - L5 i P5 kantami dłoni w dół dotykają wnętrzami klatki piersiowej po obu stronach, a następnie wykonują poziomy wolny ruch do przodu;

wzrost - PZ kantem dłoni w dół, a końcem palca wskazującego w lewo ustawiona na wysokości prawego ramienia wykonuje długi ruch w górę;

mierzyć - LO i PO ustawione przed żołądkiem kantami w dół a końcami palców do przodu stykają się końcami palców wskazujących i kciuków, a następnie rozsuwają się na boki;

waga/ ważyć - LM i PM poziomo, kantami do tyłu, ustawione symetrycznie przed tułowiem poruszają się na przemian w górę i w dół jak szale wagi;

wynik - PZ oparta wnętrzem na otwartej lewej dłoni wykonuje w przegubie dwukrotny poziomy przesuwany ruch wahadłowy do przodu;

Jestem zdrowy bo dbam o siebie.

Czuję się chory i nie chcę jeść wieczorem.

Twoja siostra jest chora, bo nie dba o siebie.

Pani zmierzy ci wzrost i wagę, potem powie wynik.

Nie mogę głęboko oddychać, bo bolą mnie płuca i głowa.

Moja córka jest niepełnosprawna.

Od kiedy jesteś inwalidą?

Ten pan potrzebuje wózka inwalidzkiego.

Ja nie mam apetytu, bo jestem chora.

Kiedy jestem zmęczona pocę się.

Kiedy jestem zdrowa mam dobry apetyt.

mocz - PZ końcem palca wskazującego w dół, a wierzchem dłoni do przodu ustawiona na wysokości środka pasa wykonuje ruch w dół;

kał - P1 kantem w dół, a wnętrzem dłoni w lewo dotyka prawego dołka strzeleckiego, a następnie opuszcza się po tułowiu krótkim ruchem w dół;

stolec - LA ustawiona kantem dłoni w dół i wierzchem dłonico przodu, przed klatka piersiową. P1 ustawiona kantem dłoni w dół, kciuk wsunięty w LA od dołu, a następnie wysuwa się ruchem w dół;

biegunka - znak złożony - płynne połączenie znaku „stolec” i znaku, w którym L5z i P5z (z palcami lekko zgiętymi w nasadach) zetknięte końcami palców na wysokości żołądka, rozchodzą się na boki, poruszając palcami i kończąc w pozycji LE i PE;

tętno - PEo wnętrzem w dół obejmuje końcami palców przegub LBz zwróconej wnętrzem w górę;

ciśnienie - PEo kantem w dół obejmuje lewe ramię i dwukrotnie lekko ściska je kciukiem i palcami pozostałymi;

ciśnieniomierz - znak złożony - płynne połączenie znaku „ciśnienie” oraz znaku, w którym PCm ustawiona kantem dłoni w dół i grzbietem do przodu w zgięciu łokcia, dwukrotnie przechodzi w PA (naśladując pompowanie pompką);

krew - PG oparta nasadą na LA kantem w dół „pstryka” dwukrotnie;

krwawienie/ krwotok - znak złożony - płynne połączenie znaku „krew” wykonanego jednokrotnie (jednokrotne „pstryknięcie”), a następnie prawa ręka przechodzi w P5, ustawioną końcami palców w dół, i opuszcza się do przodu w dół, przez przegub LA, wykonując swobodne ruchy wahadłowe palcami;

rana/ ranić (2x) - LA wnętrzem w dół, a kantem dłoni do przodu ustawiona z prawej strony tułowia na wysokości pasa. PZ palcem wskazującym skośnie w dół, a wierzchem dłoni do przodu opiera się palcem o przedramię LA wykonując poziomy ruch w prawo od stawu łokciowego do połowy przedramienia;

gojenie/ goić się - LA wnętrzem dłoni w dół, a kantem skośnie do przodu ustawiona przed środkiem klatki piersiowej. P5z wnętrzem w dół oparta kciukiem o wierzch LA, a końcami pozostałych palców do przodu wykonuje wolno ruch tymi palcami w dół przechodząc w PE opartą końcami palców o wierzch LA;

uderzenie/ uderzać (2x) - LBz kantem dłoni w dół, a końcami palców skośnie do przodu ustawiona przed PA na wysokości klatki piersiowej. PA kantem w dół uderza grzbietem palców we wnętrze LB;

spuchnąć - P5z unosi się w górę nad LB, obie dłonie wnętrzami w dół i kantami dłoni do przodu;

ciąża - PZ końcem palca pokazuje na ustawionym pionowo przedramieniu LA wypukłość od nasady dłoni do łokcia;

poród/ rodzić/ urodzić się - LB i PB ustawione wnętrzami dłoni w górę a kantami do tyłu dotykają kantami dłoni żołądka a następnie wykonują duży ruch po łukach do przodu i w dół;

krzyk/ krzyczeć (2x) - LIk i PIk ustawione pionowo, końcami palców w górę i wnętrzami dłoni do przodu, dotykają kącików ust, a następnie wykonują energiczny ruch do przodu, nieco na zewnątrz;

starać się - LA i PA kantami w dół a końcami palców do przodu, ustawione w odległości ok. 40 cm od siebie symetrycznie na wysokości pasa wykonują razem ruchy po małych okręgach pionowych dołem do środka;

Od kiedy masz biegunkę?

Ja mam już ciśnieniomierz.

Temu panu trzeba zmierzyć ciśnienie.

Czy to jest krew?

Czy masz krwawienie?

Kiedy miałaś krwawienie?

Rana ręki dobrze goi się.

Kto uderzył cię w nogę?

Kobieta krzyczała rodząc kiedy rodziła.

Gdzie jest ubikacja?

Rodzice maja obowiązek dbać o dzieci.

Kto dba o siebie myje się czystą wodą.

Chora ręka puchnie.

Ja mam chore oczy.

U LEKARZA W PRZYCHODNI

przychodnia - LZ i PZ palcami w górę, a kantami dłoni skośnie w prawo ustawione przed prawym ramieniem wykonują na przemian ruchy do przodu i do tyłu nieco w prawo;

rejestracja/ rejestrować (2x) - L5 kantem dłoni w dół, a końcami palców skośnie do przodu ustawiona przed klatką piersiową. PR wnętrzem w dół, a końcami palców skośnie do przodu dotyka miejsca pomiędzy palcem wskazującym i środkowym L5 wykonując ćwierćobrót do pozycji kantem dłoni w dół;

informacja/ informować (2x) - PEm i LEm ustawione pionowo, wnętrzem dłoni nieco w prawo, przed prawym obojczykiem, wykonują równocześnie mały ruch w prawo przechodząc w L5 i P5;

skierowanie - PO dotyka końcami palców nadgarstka LA ustawionej kantem do dołu i razem przesuwają się nieco do przodu;

dowód osobisty:

dowód - LZ i PZ końcami palców do przodu a kantami dłoni w dół, ustawione symetrycznie
w odległości ok. 15 cm od siebie wykonują równocześnie dwukrotnie ćwierćobroty od wewnątrz względem osi dłoni;

osoba/ osobisty - LZ i PZ symetrycznie obsuwają się długim ruchem w dół końcami palców po klatce piersiowej od „dołków strzeleckich” do wysokości pasa;

ubezpieczenie/ ubezpieczać - LE i PE pionowo, kantami dłoni do przodu, ustawione blisko siebie przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie stykają się „dziobkami” (końcami palców) ze sobą;

legitymacja - LB i PB złożone ze sobą jak w znaku „prosić” rozkładają się na boki jak kartki książki (kanty dłoni pozostają złączone), a następnie PA ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, uderza z góry w otwartą lewą dłoń (LBk);

orzeczenie - LZ i PZ ustawione grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie, palce wskazujące dotykają po obu stronach kącików ust, wykonują równocześnie ruch po łukach pionowych do przodu, z jednoczesnym rozejściem na boki;

PESEL - znak przekazujemy za pomocą liter polskiego alfabetu palcowego, z prawej strony klatki piersiowej: P, E, S, E, L, przesuwając dłoń po każdym znaku nieco w prawo;

iść - chodzić - przyjść/ przychodzić - pójść:

iść - PU przed środkiem klatki piersiowej grzbietem dłoni do przodu, a końcami palców w dół „idzie” wyprostowanymi palcami do przodu po otwartej lewej dłoni;

chodzić - PU grzbietem dłoni do przodu, a końcami palców w dół „idzie” wyprostowanymi palcami do przodu w powietrzu z prawej strony ciała;

przyjść/ przychodzić - PZ przed prawym obojczykiem końcem wyprostowanego palca w górę wykonuje ruch po łuku pionowym odwracając się w dół o schodząc dalej w dół do wysokości pasa;

pójść - PL ustawiona na wysokości prawego obojczyka wykonuje wolny ruch do przodu przechodząc
w PP;

ból/ boleć - P5z dotyka końcami palców wolnym ruchem środka klatki piersiowej, mimika twarzy;

czekać - P1 ukośnie kantem do przodu przesuwa się dwukrotnie małym ruchem z góry na dół po prawej stronie klatki piersiowej;

pomoc/ pomagać (2x) - LB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę na wysokości pasa, uderza lekko unosząc ku górze PB ustawioną kantem w dół nad LB;

Proszę iść do przychodni.

Tam trzeba dać dowód osobisty i skierowanie.

Pani w rejestracji potrzebuje informacji o twojej chorobie.

Czy ma pan orzeczenie o niepełnosprawności?

W rejestracji pracuje moja mama.

Moja siostra pomaga mi w pracy, rejestruje chorych.

Proszę poczekać, zaraz przyjdzie tłumacz języka migowego.

Co panią boli?

Boli mnie gardło i czuję się chora.

Proszę pójść do rejestracji.

Nie chcę już czekać w przychodni.

Potrzebny jest numer ubezpieczenia.

Chory nie ma legitymacji ubezpieczeniowej.

Czy ty umiesz swój PESEL?

Numer PESEL jest w dowodzie osobistym.

lekarz - PH uderza dwukrotnie końcami zgiętych palców z LA (obie dłonie wnętrzami w dół);

badanie/ badać - PH kantem w dół puka dwukrotnie końcami zgiętych palców w grzbiet LB ustawionej kantem w dół na środku klatki piersiowej;

zwolnienie - LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, skrzyżowane w pragębach (PA na LA), przed klatka piersiową, rozchodzą się na boki z energicznym zatrzymaniem;

specjalny/ specjalistyczny - PS ustawiona przed prawą stroną górnej części klatki piersiowej, wykonuje ruch do przodu z energicznym zatrzymaniem;

rozebrać - L5z i P5z rozchodzą się dwukrotnie, przesuwając końcami palców po klatce piersiowej;

ubranie/ ubierać się (2x) - LA i PA pionowo, grzbietami do przodu przed obojczykami wykonują ruch po łukach do wewnątrz do pozycji poziomej, kantami dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej;

położyć (coś) - PB poziomo wnętrzem w dół, a końcami palców do przodu w lewo wykonuje ruch łukiem
w dół;

położyć się - PU kładzie się grzbietem na LBk wnętrzem do góry;

leżeć - PU leży grzbietem w poprzek na otwartej lewej dłoni.

pokazać - PU ustawiona pionowo, grzbietem do przodu dotyka końcami palców nosa i wykonuje ruch do przodu odwracając się i przechodząc w PB, a następnie LB i PB ustawione symetrycznie, pionowo, wnętrzami dłoni do przodu przed klatką piersiową przesuwają się razem do przodu;

gorączka - w pierwszej części wykonujemy znak „gorący”, a następnie PZ pionowo przesuwa się w górę po wnętrzu dłoni ustawionej pionowo LB;

termometr - PZ kantem w dół dotyka końcem palca skierowanym do tyłu prostopadle do miejsca pod lewą pachą;

temperatura - znak złożony - najpierw wykonujemy znak „termometr”, a następnie LB ustawiona pionowo, końcami palców w górę i kantem dłoni do przodu, z lewej strony klatki piersiowej, PZ ustawiona palcem w górę i wnętrzem do przodu, dotyka krawędzią palca wskazującego wnętrza LB i wykonuje po nim ruch w górę;

wymioty/ wymiotować - PU końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu dotyka żołądka,
a następnie przesuwa się w górę wzdłuż osi ciała i łukiem do przodu przechodzi, na wysokość ust, końcami palców do przodu;

leczenie/ leczyć - LA wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu nieco w lewo ustawiona na wysokości klatki piersiowej. P3z (ze złączonymi palcami) ociera się wnętrzem o nasadę LA wykonując wolne ruchy wahadłowe w prawo i w lewo;

branie/ brać - P5z wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu ustawiona z prawej strony na wysokości pasa wykonuje wolny ruch do tyłu przechodząc w PA kantem dłoni w dół, a wnętrzem do tyłu;

Lekarz zbada ci gardło.

Lekarz da skierowanie na badania kału i moczu.

Lekarz dał ci zwolnienie z pracy na tydzień.

Te badania lekarskie będą specjalistyczne.

Proszę się rozebrać i poczekać na lekarza.

Zaraz przyjdzie lekarz i powie coś o chorobie.

Czy ma pani gorączkę i wymiotuje?

Lekarz leczy chorych a nie zdrowych.

Proszę się powoli położyć i głęboko oddychać.

Proszę teraz nie oddychać.

Dziękuję, teraz już można się ubrać.

Zaraz lekarz napisze co mam brać.

Czy wiesz jaką miałeś wczoraj temperaturę?

Proszę pokazać jaką ma pani temperaturę.

grypa - PC kantem w dół przesuwa się dwukrotnie końcami zgiętych palców wzdłuż szyi z góry na dół;

angina - PBk kantem w dół dwukrotnie ściska szyję, obejmując ją kciukiem z jednej strony, a pozostałymi palcami z drugiej;

zapalenie - P5 pionowo kantem do przodu szybkim ruchem w górę energicznie ociera się wnętrzem dłoni o podobnie ustawioną L5;

astma - P5 ustawiona kantem w dół, a grzbietem dłoni do przodu, dotyka środka klatki piersiowej, a następnie wykonuje dwukrotnie wolny ruch do przodu;

uczulenie - LB swobodnie zgięta w przegubie, końcami palców skierowana do dołu, ustawiona z lewej strony tułowia. P5s ustawiona grzbietem dłoni w górę, a końcami palców do przodu w lewo, szybkim ruchem dotyka grzbietu lewej dłoni i wraca do pozycji wyjściowej;

padaczka - PU ustawiona wnętrzem w górę, a końcami palców skośnie w lewo, dwukrotnie uderza grzbietem dłoni w środek otwartej lewej ręki (LBk);

rak - PU i LU ustawione kantami w dół i końcami palców do przodu, po obu stronach pasa, wykonują dwukrotnie szybki ruch łączenia palców (jak „nożyczki”);

reumatyzm - znak złożony - płynne połączenie znaku „kość” oraz znaku, w którym PAw przesuwa się po wierzchu lewego przedramienia od nadgarstka do łokcia, wykonując jednocześnie ruchy „świdrowania” w obie strony;

zawał - P5 ustawiona grzbietem do przodu, a końcami palców skośnie w lewo w dół, na wysokości serca, przechodzi w PA;

zarażenie/ zarażać (2x) - LEm i PEm wnętrzami dłoni w prawo ustawione obok siebie po prawej stronie pasa wykonują krótki ruch w prawo przechodząc za każdym razem w L5 i P5;

przeziębienie - LZ i PZ dotykają końcami palców klatki piersiowej po swoich stronach, a następnie przechodzą w LA i PA kantami w dół i wykonują mały ruch ku sobie;

kaszel - PM kantem w dół dotyka końcami palców klatki piersiowej, a następnie wykonuje dwukrotnie mały ruch w dół wokół końców palców, które zostają na miejscu;

katar - PU dotyka końcami wyprostowanych palców nosa dwukrotnym małym ruchem w dół;

okulary - LZ i PZ dotykają końcami palców wskazujących zewnętrznych kącików oczu i wykonują symetryczny ruch wokół oczu (do góry i do środka, dalej w dół i na zewnątrz), a następnie w kierunku uszu;

aparat- PP przesuwa się łukiem do tyłu ruchem z góry na dół wokół prawego ucha, dotykając cały czas głowy końcami wyprostowanych palców;

słuch/ słuchowy - PZ dotyka prostopadle końcami palca wskazującego środka ucha;

aparat słuchowy - płynne połączenie znaków „aparat” i „słuch”;

audiogram - L5z i P5z dotykają głowy po swoich stronach obejmując palcami uszy, a następnie PZ na otwartej lewej dłoni rysuje od lewej do prawej opadającą zygzakowatą linię;

zemdleć - L5 i P5 ustawione pionowo, grzbietami do przodu, dotykają końcami palców środkowych czoła,
a następnie energicznie opuszczają się w prawo w dół z energicznym zatrzymaniem się przed prawą stroną klatki piersiowej, przechodząc równocześnie w LA i PA wnętrzami w górę;

przytomny - PB dotyka końcami palców czoła po prawej stronie, a następnie LA i PA przed obojczykami wykonują krótki ruch do przodu z energicznym zatrzymaniem;

Lekarz powiedział mamie, że jestem chory na grypę.

Chorego na anginę boli gardło i ma gorączkę.

Zapalenie płuc to poważna choroba.

Kaszel, katar to przeziębienie.

Mój brat przeziębił się i był już u lekarza w przychodni.

Siostra zaraziła się od brata anginą.

Jutro pójdę do lekarza żeby napisał mi skierowanie na badania płuc.

Ja mam okulary bo słabo widzę.

Mój tato ma aparaty słuchowe bo nie słyszy mowy.

Ja mam dobry słuch i wzrok.

Moja mama choruje na reumatyzm.

Od tygodnia choruje na astmę.

To był mój pierwszy zawał.

Od kiedy chorujesz na padaczkę?

Ja mam uczulenie na krem do twarzy.

POBYT W SZPITALU I REHABILITACJA

szpital - LB i PB wnętrzami do demonstratora dotykają kolejno czoła i „dołków strzeleckich” po swoich stronach przechodząc w LBz i PBz;

oddział - PBk ustawiona kantem dłoni w dół i końcami palców do przodu. Przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch po łuku poziomym w prawo, kończąc w pozycji kantem w dół, grzbietem dłoni do przodu;

łóżko - LNw i PNw kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu, równolegle i symetrycznie przed klatką piersiową, wykonują razem ruch do tyłu;

pielęgniarka - LU kantem w dół przesuwa się nad czołem z lewej strony na prawą (pasek na czepku);

dyżur - PC ustawiona kantem dłoni w dół, grzbietem do przodu, przed lewym ramieniem tak, że palce dotykają ramienia, wykonuje mały ruch w prawo, przesuwając po ramieniu palcami (pokazując „opaskę dyżurnego”);

pobranie krwi - P3z dotyka grzbietami palców w zgięciu lewego łokcia, a następnie prawa dłoń odsuwa się przechodząc stopniowo w P3;

zastrzyk - P3 zbliża się grzbietami palców do lewego ramienia łącząc stopniowo wyprostowane palce i dotykając ramienia (naśladowanie robienia zastrzyku);

kroplówka - LA ustawiona wnętrzem dłoni w górę, lekko zgięta, PX ustawiona wnętrzem w dół i końcem palca w lewo, wykonuje dwukrotnie krótki ruch w dół (jak „kapanie kropli”);

opatrunek - PUz kantem w dół wierzchem dłoni do przodu wykonuje ruch po okręgu do przodu wokół tak samo ustawionej LUz;

prześwietlenie - PEm kantem w dół, a grzbietem do przodu przed klatką piersiową przybliża się ruchem do tyłu do L5 leżącej wnętrzem na klatce piersiowej przechodząc równocześnie w P5;

analiza - LH i PH wnętrzami w dół, a kantami do przodu obok siebie dwukrotnie się rozchodzą małymi łukami w dół;

obserwacja - P500 ustawiona pionowo, końcami palców w górę i wnętrzem dłoni do przodu, z prawej strony głowy, wykonuje ruch po okręgu pionowym w prawo;

rehabilitacja - P5 na L5 - obie dłonie wnętrzami do siebie (przedramiona pod kątem 90 st.) wykonują półobrót wokół osi przedramienia do pozycji odwrotnej - L5 na P5 unosząc się jednocześnie nieco w górę;

terapia - PPS na LPs ustawione poziomo, grzbietami dłoni w górę, skrzyżowane w przegubach, wykonują równocześnie małe ruchy poprzeczne do środka, na zewnątrz i do środka;

masaż - LEo i PEo końcami palców w dół, a kantami dłoni na zewnątrz ustawione blisko siebie na wysokości pasa rozchodzą się na boki i jednocześnie trzykrotnie przechodzą w LE i PE;

operacja - LZ i PZ kantami do tyłu, a końcami wyprostowanych palców skośnie w dół do środka obok siebie przed żołądkiem wykonują ruchy do przodu i do tyłu mijając się;

ratować - L5 i P5 ustawione symetrycznie, po obu stronach pasa wnętrzami dłoni do góry wykonują równocześnie energiczny ruch w górę i ku sobie do poziomu środka klatki piersiowej, przechodząc równocześnie w PA i LA;

natychmiast - LT i PT kantami w dół obok siebie przed klatką piersiową wykonują szybki ruch w prawo
z przejściem w L5 i P5 i energicznym zatrzymaniem;

pogotowie - płynne połączenie znaków „poczta” i „natychmiast”;

wzywać - LB wnętrzem w dół, a końcami palców w prawo ustawiona przed środkiem klatki piersiowej. PB palcami w górę, wnętrzem dłoni do przodu na wysokości prawego ramienia wykonuje ruch po łuku w lewo odwracając dłoń o 180 stopni i zatrzymując się wnętrzem na kancie lewej dłoni;

wypadek - LC i PC wnętrzami w dół i kantami dłoni na zewnątrz, ustawione po obu stronach na wysokości pasa obracają się w przegubach w górę do pozycji wnętrzami drobi do góry i kantami dłoni do wewnątrz na wysokości ramion;

życie/ żyć - P5z i L5z ustawione ukośnie, grzbietami do przodu, symetrycznie przed „dołkami strzeleckimi”, wykonują dwukrotnie razem ruch do tyłu, dotykając końcami palców „dołków strzeleckich”;

umrzeć - PB ukośnie, kantem dłoni do przodu uderza prostopadle w klatkę piersiową poniżej lewego obojczyka;

Mój tato jest lekarzem na oddziale dziecięcym.

Dzisiaj mam dyżur tylko w szpitalu.

Tu jest twoje łóżko.

Mama wezwała pogotowie bo zemdlała moja siostra.

Lekarz uratował mnie z wypadku i dzięki temu żyję .

Pielęgniarka pracuje w szpitalu i w przychodni.

Pielęgniarka zrobiła mi zastrzyk.

To jest krew do analizy.

W szpitalu zrobią mi opatrunek rany, zmierzą temperaturę i ciśnienie.

Rana ręki dobrze goi się.

Masaż to dobra rehabilitacja.

Dostaję kroplówkę, bo mam słabe wyniki.

Lekarz musi obserwować chorego na padaczkę.

Na raka można umrzeć.

W APTECE

lekarstwo - PA kantem w dół wykonuje na LBk, wnętrzem do góry, mały ruch po okręgu w lewo;

recepta - w pierwszej części wykonujemy znak „lekarstwo”, w drugiej części PC kantem w dół opuszcza się
z LBk (wnętrzem do góry) w dół;

sklep - apteka:

sklep - LM i PM grzbietami dłoni w górę, oddalone od siebie o ok. 30 cm na wysokości szyi opuszczają się długim ruchem w dół przechodząc w LB i PB;

apteka - płynne połączenie znaków „lekarstwo” i „sklep”;

kupować - kosztować - płacić:

kupować - PE przesuwa się dwukrotnie do przodu grzbietami palców po otwartej lewej dłoni;

kosztować - PE dwukrotnie uderza grzbietami palców w otwartą lewą dłoń;

płacić - PE wnętrzem w górę, a końcami palców skośnie do przodu ustawiona przed klatką piersiową wykonuje ruch po łuku poziomym w prawo z jednoczesnym ruchem pocierania palcami (jak w znaku „pieniądze”);

pieniądze - złoty - grosz:

pieniądze - PE wnętrzem w górę - kciuk pociera pozostałe palce;

złoty - PL przed prawą stroną klatki piersiowej wykonuje duży ruch, jak w znaku litery „z”;

grosz - PZ grzbietem dłoni na zewnątrz dotyka dwukrotnie małym ruchem w dół końcem palca wskazującego podbródka;

ile - P5 ustawiona wnętrzem dłoni w górę przed prawą stroną klatki piersiowej wykonuje swobodne ruchy wahadłowe wszystkimi palcami;

tabletka - PZ rysuje końcem palca małe kółeczko w lewo na LBk wnętrzem do góry;

kropla/ krople (2x) - PX „kapie” kroplę do LOm kantem do dołu;

maść - LB wnętrzem w dół, a końcami palców skośnie do przodu ustawiona przed środkiem klatki piersiowej. PB opuszkami palców pociera ruchem okrężnym wierzch LB;

wata - L5 i P5 wnętrzami do góry stykają się końcami palców środkowych, a następnie rozchodzą się dwukrotnie na boki, przechodząc za każdym razem w LE i PE;

bezpłatny - LE i PE zetknięte ze sobą końcami palców tak, że PE jest na górze a LE na dole wykonują równocześnie energiczne ruchy od siebie (PE do przodu w prawo a LE do tyłu w lewo) przechodząc w L5 i P5;

nowy - PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, wykonuje długi ruch po łuku, ocierając grzbietem po otwartej lewej dłoni (LBk);

głośno - cicho:

głośno - PC ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu dotyka kciukiem szyi, a następnie wykonuje ruch łukiem w górę do przodu;

cicho - PZ ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka podbródka końcem palca wskazującego;

dokładnie - PO ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem palców czoła po prawej stronie, a następnie opuszcza się w dół, ocierając się na wysokości klatki piersiowej końcami palców o końce palców LO, ustawionej kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu.

Trzeba pójść do apteki i kupić nowe lekarstwa.

Lekarz napisał ci receptę.

Muszę kupić krople, watę i zrobić opatrunek na chore oko.

W aptece jest cicho.

Ile będą kosztować te lekarstwa.

Mam tylko 10 złotych i 5 groszy.

Napiszę ci, co dokładnie trzeba kupić w sklepie.

Czy potrzebujesz maści na chorą rękę.

Te lekarstwo jest bezpłatne, a za te płaci się.

Kto pójdzie do apteki kupić lekarstwa dla mnie.

Czy pani ma pieniądze na te lekarstwa?

Czy jak mówię głośno to mnie dobrze słyszysz?

Lekarz musi mieć dokładne informacje o chorym.

ZDANIA DO POWTÓRKI

1. Ile masz dzieci?

2. Czy ty jesteś w ciąży i potrzebujesz pomocy pielęgniarki?

3. Kobieta w ciąży musi dbać o siebie i odpoczywać.

4. Zaraz przyjdzie tu pielęgniarka i zmierzy ciśnienie i tętno.

5. Potem pielęgniarka zrobi badania krwi, moczu i kału.

6. Wieczorem do szpitala przyjdą twoi rodzice, teraz musisz już odpocząć.

7. Po ćwiczeniach i rehabilitacji w szpitalu chorzy muszą leżeć i odpoczywać.

8. Lekarz będzie cię badał, proszę się rozebrać i tutaj położyć ubranie.

9. Czy ja mam dobre wyniki badań?

10. Wyniki z badań są dobre, ale jesteś chory i musisz leżeć 3 dni w szpitalu.

11. W szpitalu dobrzy lekarze zrobią operację.

12. Na rehabilitację pójdziesz do przychodni a po lekarstwa do apteki.

13. Dlaczego nie słyszysz?

14. Po jedzeniu nie wolno ćwiczyć.

15. Kiedy ćwiczysz nie wolno mieć aparatów słuchowych w uszach.

16. Musisz dać aparaty słuchowe pielęgniarce.

17. Czy boli cię głowa kiedy ćwiczysz?

18. Po ćwiczeniach musisz leżeć, odpoczywać i spać.

19. Masz anginę i dlatego boli cię gardło i głowa.

20. Jak będziesz dobrze ćwiczył to będziesz szybko zdrowy.

21. Jak obudzisz się to będzie już po operacji.

22. Mężczyźni nie rodzą dzieci.

23. Te tabletki trzeba brać codziennie.

24. Krople do nosa można brać jeden tydzień.

25. W nocy nie trzeba brać lekarstw.

26. Teraz musimy zrobić opatrunek.

27. Pomogę przygotować krople i lekarstwo.

28. Codziennie rano musisz sam robić masaż chorej nogi.

29. Masaż pleców zrobi ci żona.

30. Dzisiaj będziemy ćwiczyć nogi i ręce.

31. Moja siostra codziennie kremuje twarz dobrym kremem.

32. Maść zrobi ci pani w aptece.

33. Rodzice muszą dbać o swoje dzieci.

34. Po kąpieli, wieczorem idę już spać.

35. Jutro rano musisz iść do lekarza na badanie.

36. Badania lekarskie są codziennie rano i wieczorem.

37. Codzienna gimnastyka poranna jest dobra dla zdrowia.

38. Powiedz, jak się dzisiaj czujesz?

39. Proszę tutaj położyć swoje ubranie.

40. Do badania lekarskiego trzeba się rozebrać.

41. Czy miałaś wczoraj gorączkę?

42. Termometr będzie ci potrzebny codziennie do mierzenia temperatury ciała

43. W przychodni zrobisz prześwietlenie płuc.

44. Kiedy jesteś przeziębiony musisz położyć się do łóżka?

45. Dużo chorób jest od przeziębienia.

46. Terapia będzie tylko w szpitalu.

47. Czy będziesz się teraz myć?

48. Dzisiaj na oddziale nie ma wody.

49. Wieczorem do szpitala przyjdą twoi rodzice.

50. Na oddziale specjalistycznym chorób oka nie ma łazienki.

51. Ty masz brudne ręce.

52. Na rehabilitacji musisz być systematycznie.

Rozdział IV

Zestawy zaliczeniowe

ZESTAW I

1. adres, analiza, angina, aparat słuchowy, apetyt, astma, audiogram, badanie, bezpłatny;

2. aria, Cezary, sęk, brzęk, płaszcz;

3. a) Czy umiesz dobrze migać?

b) Ile twoich dzieci słabo widzi?

c) Jak będziesz codziennie ćwiczył to będziesz już zdrowy?

ZESTAW II

1. biegunka, ból, brać, brzuch, być/ jest, będzie, nie chcieć, choroba, odchudzać się, ciało;

2. lawa, kra, mąka, źródło, żuchwa;

3. a) Napiszę ci wyniki analizy krwi.

1. Czy jesteś niesłyszący?

2. Po ćwiczeniach trzeba leżeć i odpoczywać.

ZESTAW III

1. ciąża, ciśnienie, ciśnieniomierz, czekać, czesać się, czoło, czuć się, czwartek, czy, czysty, ćwiczyć;

2. rabarbar, fala, kraj, czapka, świt;

3. a) Czy boli cię głowa kiedy ćwiczysz?

1. Umiem dobrze migać.

2. W nocy nie potrzeba brać lekarstwa.

ZESTAW IV

1. dawać, dbać, dlaczego, do widzenia, dobrze, dokładnie, dom, dowód osobisty, dyżur, dzieci;

2. pies, forma, miętowy, pazur, dziadek;

3. a) Tabletki i krople musisz brać systematycznie.

2. Teraz zrobimy pani opatrunek na chorej ręce.

3. Czy masz rodzeństwo?

ZESTAW V

1. dziękuję, dzisiaj, gardło, gdzie, gimnastykować się, głodny, głośno, głowa, głuchy, goić się;

2. Cerber, muza, dąb, klamka, ubranie;

3. a) Jak się teraz czujesz?

1. Na rehabilitację pójdziesz do przychodni.

2. Ten pan potrzebuje pomocy tłumacza języka migowego.

ZESTAW VI

1. gorączka, gruby, grypa, grzebień, higiena, ile, informować, inwalida, iść, jaki/ jaka/ jakie;

2. prasa, droga, lęk, strona, paliwo;

3. a) Czy potrzebujesz jeszcze pomocy pielęgniarki?

2. W poniedziałki pracuję tylko w domu.

3. W szpitalu będzie dokładne badanie krwi i moczu.

ZESTAW VII

1. jeszcze, jeść, jutro, już, kał, kaszel, katar, kąpać się, kobieta, kolano;

2. schody, łapa, dziennik, prawo, wlew;

3. a) Dlaczego nie słyszysz?

b) Codziennie chodzę na specjalną rehabilitację do szpitala.

c) Teraz trzeba iść do lekarza i porozmawiać o chorobie.

ZESTAW VIII

1. kość, kremować się, krew, kręgosłup, krople, kroplówka, krwawienie, krzyczeć, kosztować, leczyć;

2. paliwo, zaraza, szczęście, barwa, awaria;

3. a) Wyniki twoich badań są już dobre.

2. Gdzie mogę dostać informacje o chorobie?

3. Kiedy ćwiczysz nie wolno mieć aparatów słuchowych.

ZESTAW IX

1. legitymacja, lekarstwo, lekarz, leżeć, łamać, łazienka, łóżko, mało, masaż, maść;

2. wędlina, dzienny, żak, Arabia, biblia;

3. a) Wyniki badań krwi są dobre, trzeba jeszcze zrobić analizę kału i moczu.

1. Czy masz jeszcze biegunkę?

2. To jest moja legitymacja ubezpieczeniowa i numer PESEL.

ZESTAW X

1. mąż, mężczyzna, mieć, mierzyć, mieszkać, mięsień, migać, mocz, można, mój;

2. budzik, myszka, gol, grzyb, deszcz;

3. a) Te lekarstwa kupisz tylko w aptece.

2. Lekarz dał mi zwolnienie na 3 dni?

3. Jak byłem dzieckiem chorowałem na zapalenie opon mózgowych.

ZESTAW XI

1. mówić, mózg, musieć, myć się, mydło, natychmiast, nazywać się, nie, niedziela, niepełnosprawny;

2. koc, orzech, szum, ochota, obuwie;

3. a) Angina i grypa to choroby gardła.

2. Trzeba gimnastykować się systematycznie rano i wieczorem.

3. Po operacji będziesz już czuł się dobrze.

ZESTAW XII

1. niesłyszący, noga, nos, nowy, numer, obserwacja, oddychać, oddział, odpoczynek, ojciec;

2. ćma, perz, koźlę, termos, larwa;

3. a) Proszę się rozebrać zaraz przyjdzie lekarz.

2. Pielęgniarka zrobiła mi zastrzyk.

3. Czy jest specjalistyczna przychodnia dla dzieci chorych na padaczkę?

ZESTAW XIII

1. oko, okulary, opatrunek, operacja, opony mózgowe, orzeczenie, padaczka, palce, pasta, PESEL;

2. koc, jar, maść, płaszcz, żuchwa;

3. a) Lekarz napisze receptę i kupisz lekarstwa.

2. Czy potrzebujesz jeszcze pomocy pielęgniarki?

3. Wczoraj na rehabilitacji było dużo dzieci.

ZESTAW XIV

1. piątek, pielęgniarka, pieniądze, podpisać się, plecy, płuca, pobranie krwi, pogotowie, pokazać, położyć (coś);

2. rymarz, hotel, czajka, werbel, działka;

3. a) Kiedy urodziła się twoja córka?

2. Jak się czuje ojciec po operacji brzucha?

3. Lekarz potrzebuje nowych informacji o chorym.

ZESTAW XV

1. położyć się, pomagać, poniedziałek, poród, pocić się, potem, powoli, praca, proszę, prysznic;

2. hańba, scyzoryk, tęgość, grzyb, źrebak

3. a) Masz gorączkę, katar i kaszel bo jesteś chora na grypę.

2. Pielęgniarka zmierzy ci wzrost i powie wynik.

3. Jak się dzisiaj czujesz?

ZESTAW XVI

1. przepraszam, prześwietlenie, przeziębienie, przychodnia, przytomny, rak, ramię, rana, rano, ratować;

2. mąka, rabarbar, fala, kraj, pies;

3. a) Czy ty jesteś słabosłyszący?

2. Ten pan jest niesłyszący i potrzebuje tłumacza języka migowego.

3. Zaraz przyjdzie lekarz i powie coś o twojej chorobie.

ZESTAW XVII

1. recepta, rehabilitacja, rejestracja, reumatyzm, ręka, robić, rodzeństwo, rodzina, rozebrać, rozumieć;

2. forma, mięta, cerber, muza, dąb;

3. a) Jak się pani nazywa?

1. Czy możesz powiedzieć mi gdzie mieszka ten pan?

2. Ręce trzeba smarować maścią przed masażem.

ZESTAW XVIII

1. serce, skierowanie, sklep, słuch, słyszący, smacznego, sobota, spać, specjalistyczny, spuchnąć;

2. trawa, alkohol, lew, gramatyka, wyraz;

3. a) Od kiedy masz chore uszy?

1. Czy możesz teraz ćwiczyć czy może chcesz jeszcze odpoczywać.

2. Po operacji nóg chorzy mają rehabilitację.

ZESTAW XIX

1. starać się, staw, stolec, stopa, syn, szczoteczka do zębów, szczupły, szpital, szyja, środa;

2. szczęście, Barbara, kram, śmiech, serce;

3. a) Musisz się tutaj podpisać?

2. Napisz tylko gdzie pracujesz i daj swój dowód osobisty.

3. Gdzie w szpitalu jest specjalistyczny oddział dla chorych na kręgosłup.

ZESTAW XX

1. zawał, zęby, zdrowy, zemdleć, zmęczony, zwolnienie, źle, żołądek, życie, żyła;

2. kręgle, dłoń, strata, bohater, jakość;

3. a) Czy potrzebujesz pomocy?

1. Kiedy zemdlałeś lekarz zrobił ci zastrzyk z lekarstwem.

2. Teraz musimy napisać wyniki analizy krwi i moczu.

Polecana literatura:

Hendzel J., K. (1995) Słownik polskiego języka miganego, Wydawnictwo OFFER, Olsztyn;

Korzon A. (1998) Totalna komunikacja jako podejście wspomagające rozwój zdolności językowych uczniów głuchych, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków;

Krakowiak K. (2006) Studia i szkice o wychowaniu dzieci z uszkodzonym słuchem, Wydawnictwo KUL, Lublin;

Löwe A. (1995) Wychowanie słuchowe. Historia - metody - możliwości, WSiP, Warszawa;

Perier O. (1992) Dziecko z uszkodzonym narządem słuchu, WSiP, Warszawa;

Perlin J., Szczepankowski B. (1992) Polski język migowy. Opis lingwistyczny, WSiP, Warszawa;

Prillwitz S. (1996) Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących, WSiP, Warszawa;

Sacks O. (1998) Zobaczyć głos, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań;

Stachyra J. (2001) Zdolności poznawcze i możliwości umysłowe uczniów z uszkodzonym słuchem, Wydawnictwo UMCS, Lublin;

Styczek I. (1980) Logopedia, PWN, Warszawa;

Szczepankowski B. (1996) Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna, wyd. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa;

Szczepankowski B. (1999) Niesłyszący - głusi - głuchoniemi. Wyrównywanie szans, WSiP, Warszawa;

Szczepankowski B. (2005) Język migany w szkole. 1, WSiP, Warszawa;

Szczepankowski B. (2005) Komunikowanie się z osobami z uszkodzonym słuchem. Poradnik dla pracowników służb społecznych, Warszawa - Krapkowice;

Szczepankowski B., Koncewicz D. (2008) Język migowy w terapii, WSP, Łódź;

Świdziński M, Gałkowski T. (red.) (2003) Studia nad kompetencją językową
i komunikacyjną niesłyszących, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa;

Zaborniak-Sobczak M. (2009) Osoby z wadą słuchu wobec wybranych problemów integracji psychospołecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów;

Spis znaków ideograficznych

ZNAKI OGÓLNE (OKREŚLENIA CZASOWE, ZAIMKI, GRZECZNOŚCIOWE)

dobry/ dobrze - dzień - dzień dobry

źle

być/ jest - są

był - będzie

głuchy - głuchoniemy

nie - tak

słyszeć/ słyszący

niesłyszący - słaby - słabosłyszący/ niedosłyszący

czy

móc/ można

mówić - powiedzieć - rozmawiać - tłumaczyć/ tłumacz

migać

umieć/ wiedzieć - nie umieć/ nie wiedzieć

na

pisać - napisać - podpisać

nazwisko/ nazywać się - imię

mężczyzna - pan

kobieta - pani

do - od

widzieć

do widzenia

rozumieć - nie rozumieć

ja - mnie/ mi

co/ coś - kto/ ktoś

jak - jaki/ jaka/ jakie

się - siebie/ sobie - sam

gdzie - kiedy

dla

dlaczego - dlatego

mieszkać

adres

ulica

numer

dom

praca/ pracować

robić

mieć - nie mieć

w/ we

jeszcze

już - tylko

i (jako spójnik)

dziś/ dzisiaj - teraz

wczoraj - przedwczoraj - 3 dni temu

jutro - pojutrze - za 3 dni - codziennie

potem - zaraz

rano - wieczór - noc

tydzień

poniedziałek

wtorek

środa

czwartek

piątek

sobota

niedziela

rodzina

ojciec/ tata - matka/ mama

ty - cię/ ciebie/ ci/ tobie

mój - twój - swój

ten/ ta/ to - tu/ tutaj

mąż/ żona/ małżeństwo

dziecko - dzieci

syn/ córka

rodzeństwo/ brat/ siostra

proszę

dziękuję

przepraszam

smacznego

trzeba/ potrzeba

dać/ dawać

chcieć - nie chcieć

musieć

wolno - nie wolno

powoli - szybko

CZĘŚCI CIAŁA

ciało

brzuch

wątroba

żołądek

serce

czoło

nos

ucho/ uszy

oko/ oczy

usta

głowa

włosy

twarz

szyja

gardło

ząb/ zęby

mózg

opony mózgowe

noga/ nogi

kolano

stopa

ręka/ ręce

palce

plecy

ramię

płuca

kość

kręgosłup

mięsień

staw/ stawy

żyła

HIGIENA OSOBISTA

higiena

dbać

ćwiczyć

gimnastyka/ gimnastykować się

odpoczynek/ odpoczywać

zmęczony/ zmęczenie/ zmęczyć się

spać - obudzić się

mało - dużo

jeść, karmić - pić

głodny

czysty - brudny

krem/ kremować się

pasta

szczoteczka do zębów

mydło

prysznic

umywalka

woda

myć się

kąpać się

ubikacja/ toaleta

łazienka

wanna

grzebień

czesać się

ZDROWIE I CHOROBA

zdrowy/ zdrowie

chory/ choroba/ chorować

inwalida

wózek inwalidzki

niepełnosprawny

czuć się

gruby/ duży

tyć

chudy/ chudnąć/ odchudzać się

szczupły

apetyt

pot/ pocić się

łamać/ złamać/ złamanie

oddech/ oddychać - głęboko oddychać

wzrost

mierzyć

waga/ ważyć

wynik

mocz

kał

stolec

biegunka

tętno

ciśnienie

ciśnieniomierz

krew

krwawienie/ krwotok

rana/ ranić

gojenie/ goić się

uderzenie/ uderzać

spuchnąć

ciąża

poród/ rodzić/ urodzić się

krzyk/ krzyczeć

starać się

U LEKARZA W PRZYCHODNI

przychodnia

rejestracja/ rejestrować

informacja/ informować

skierowanie

dowód osobisty

ubezpieczenie/ ubezpieczać

legitymacja

orzeczenie

PESEL

iść - chodzić - przyjść - pójść

ból/ boleć

czekać

pomoc/ pomagać

lekarz

badanie/ badać

zwolnienie

specjalny/ specjalistyczny

rozebrać

ubranie/ ubierać się

położyć (coś)

położyć się

leżeć

pokazać

gorączka

termometr

temperatura

wymioty/ wymiotować

leczenie/ leczyć

branie/ brać

grypa

angina

zapalenie

astma

uczulenie

padaczka

rak

reumatyzm

zawał

zarażenie/ zarażać

przeziębienie

kaszel

katar

okulary

aparat

słuch/ słuchowy

aparat słuchowy

audiogram

zemdleć

przytomny

POBYT W SZPITALU I REHABILITACJA

szpital

oddział

łóżko

pielęgniarka

dyżur

pobranie krwi

zastrzyk

kroplówka

opatrunek

prześwietlenie

analiza

obserwacja

rehabilitacja

terapia

masaż

operacja

ratować

natychmiast

pogotowie

wzywać

wypadek

życie/ żyć

umrzeć

W APTECE

lekarstwo

recepta

sklep - apteka

kupować - kosztować - płacić

pieniądze - złoty - grosz

ile

tabletka

kropla/ krople

maść

wata

bezpłatny

nowy

głośno - cicho

dokładnie

Alfabetyczny spis znaków ideograficznych

adres

analiza

angina

aparat

aparat słuchowy

apetyt

astma

audiogram

badanie/ badać

bezpłatny

biegunka

ból/ boleć

branie/ brać

brzuch

być/ jest - są

był - będzie

chcieć - nie chcieć

chory/ choroba/ chorować

chudy/ chudnąć/ odchudzać się

ciało

ciąża

ciśnienie

ciśnieniomierz

co/ coś - kto/ ktoś

czekać

czesać się

czoło

czuć się

czwartek

czy

czysty - brudny

ćwiczyć

dać/ dawać

dbać

dla

dlaczego - dlatego

do - od

do widzenia

dobry/ dobrze - dzień - dzień dobry

dokładnie

dom

dowód osobisty

dyżur

dziecko - dzieci

dziękuję

dziś/ dzisiaj - teraz

gardło

gdzie - kiedy

gimnastyka/ gimnastykować się

głodny

głośno - cicho

głowa

głuchy - głuchoniemy

gojenie/ goić się

gorączka

gruby/ duży

grypa

grzebień

higiena

i (jako spójnik)

ile

informacja/ informować

inwalida

iść - chodzić - przyjść - pójść

ja - mnie/ mi

jak - jaki/ jaka/ jakie

jeszcze

jeść, karmić - pić

jutro - pojutrze - za 3 dni - codziennie

już - tylko

kał

kaszel

katar

kąpać się

kobieta - pani

kolano

kość

krem/ kremować się

krew

kręgosłup

kropla/ krople

kroplówka

krwawienie/ krwotok

krzyk/ krzyczeć

kupować - kosztować - płacić

leczenie/ leczyć

legitymacja

lekarstwo

lekarz

leżeć

łamać/ złamać/ złamanie

łazienka

łóżko

mało - dużo

masaż

maść

mąż/ żona/ małżeństwo

mężczyzna - pan

mieć - nie mieć

mierzyć

mieszkać

mięsień

migać

mocz

móc/ można

mój - twój - swój

mówić - powiedzieć - rozmawiać - tłumaczyć/ tłumacz

mózg

musieć

myć się

mydło

na

natychmiast

nazwisko/ nazywać się - imię

nie - tak

niedziela

niepełnosprawny

niesłyszący - słaby - słabosłyszący/ niedosłyszący

noga/ nogi

nos

nowy

numer

obserwacja

oddech/ oddychać - głęboko oddychać

oddział

odpoczynek/ odpoczywać

ojciec/ tata - matka/ mama

oko/ oczy

okulary

opatrunek

operacja

opony mózgowe

orzeczenie

padaczka

palce

pasta

PESEL

piątek

pielęgniarka

pieniądze - złoty - grosz

pisać - napisać - podpisać

plecy

płuca

pobranie krwi

pogotowie

pokazać

położyć (coś)

położyć się

pomoc/ pomagać

poniedziałek

poród/ rodzić/ urodzić się

pot/ pocić się

potem - zaraz

powoli - szybko

praca/ pracować

proszę

prysznic

przepraszam

prześwietlenie

przeziębienie

przychodnia

przytomny

rak

ramię

rana/ ranić

rano - wieczór - noc

ratować

recepta

rehabilitacja

rejestracja/ rejestrować

reumatyzm

ręka/ ręce

robić

rodzeństwo/ brat/ siostra

rodzina

rozebrać

rozumieć - nie rozumieć

serce

się - siebie/ sobie - sam

skierowanie

sklep - apteka

słuch/ słuchowy

słyszeć/ słyszący

smacznego

sobota

spać - obudzić się

specjalny/ specjalistyczny

spuchnąć

starać się

staw/ stawy

stolec

stopa

syn/ córka

szczoteczka do zębów

szczupły

szpital

szyja

środa

tabletka

temperatura

ten/ ta/ to - tu/ tutaj

terapia

termometr

tętno

trzeba/ potrzeba

twarz

ty - cię/ ciebie/ ci/ tobie

tyć

tydzień

ubezpieczenie/ ubezpieczać

ubikacja/ toaleta

ubranie/ ubierać się

ucho/ uszy

uczulenie

uderzenie/ uderzać

ulica

umieć/ wiedzieć - nie umieć/ nie wiedzieć

umrzeć

umywalka

usta

w/ we

waga/ ważyć

wanna

wata

wątroba

wczoraj - przedwczoraj - 3 dni temu

widzieć

włosy

woda

wolno - nie wolno

wózek inwalidzki

wtorek

wymioty/ wymiotować

wynik

wypadek

wzrost

wzywać

zapalenie

zarażenie/ zarażać

zastrzyk

zawał

ząb/ zęby

zdrowy/ zdrowie

zemdleć

zmęczony/ zmęczenie/ zmęczyć się

zwolnienie

źle

żołądek

życie/ żyć

żyła

1

44

---