7.Omów podstawowe kategorie dochodu narodowego wg SNA (GNP, DNP, NNP, NI, DPI).

Miernikami dochodu narodowego, liczonego w cenach rynkowych są :

• GNP (Gross National Product - PNB - Produkt Narodowy Brutto) - składa się z dziewięciu elementów :

1. amortyzacja i straty - tworzą GNP, gdyż jest to miara brutto, czyli musimy uwzględnić poziom zużycia czynników wytwórczych,

2. podatki pośrednie „minus” subsydia - gdyż jest to dochód wytworzony,

3. narzuty na świadczenia socjalne (np. „wczasy pod gruszą”),

4. podatki (np. akcyza),

5. nierozdzielone zyski (akumulacja, która zostaje w przedsiębiorstwie z oszczędnościami),

6. pensje i płace (wynagrodzenie czynnika pracy)

7. dochody właścicieli przedsiębiorstw - zyski z kapitału, ziemi, dywidenda

8. inne dochody z tytułu własności środków produkcji - chodzi tu o posiadanie akcji, obligacji, weksli i z tego tytułu są różne dochody,

9. dochody państwa z tytułu własności czynników wytwórczych i przedsiębiorstw - państwo jest właścicielem ziemi, kapitału, majątku i z tego tytułu pobiera rentę (zyski).

GNP w zależności od podejścia:

1. Jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Są one różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom..

2. Miernikiem wartości dóbr finalnych wytworzonych za pomocą czynników wytwórczych będących własnością obywateli danego kraju, niezależnie od tego, gdzie te czynniki były wykorzystywane

3. Sumą wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw zarejestrowanych w danym kraju, niezależnie od tego czy działają na jego terenie czy poza nim

• NNP (Net National Product - PNN - Produkt Narodowy Netto) - jest liczony z pominięciem amortyzacji. Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zużycia.

• DNP (Domestic National Product - PKB - Produkt Krajowy Brutto) - liczony z amortyzacją i stratami, z punktu widzenia konsumenta. Jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

DNP (PKB) można obliczać na trzy sposoby:

1. jako sumę wydatków na dobra finalne .Jest wtedy równy wartości dóbr finalnych wyprodukowanych w ciągu roku oraz kupionych przez konsumentów C, inwestorów (I) państwo (G) oraz zagranicę (NX) przy czym do inwestycji wlicza się zmianę stanu zapasów PKB=C+I+G+NX (jest to tzw. metoda wydatkowa podejście od strony popytu)

2. jako suma dochodów czynników produkcji, czyli płacy (wynagrodzenie pracy), zysku (wynagrodzenie kapitału) oraz rent. Jest to tzw. metoda dochodowa. PKB= zyski+ renty+ płace

3. jako sumę wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw, przy czym wartość dodana to różnica wartości produktu i wartości zużytych do jego produkcji dóbr pośrednich, które to przedsiębiorstwo kupiło od innych przedsiębiorstw.

Miernikami dochodu narodowego w cenach czynników wytwórczych są :

• NI (National Income - Dochód Narodowy) - jest liczony bez amortyzacji i strat oraz podatków pośrednich „minus” subsydia. Wynik powinien być taki sam, jak GNP, gdyby nie skrzywienia cenowe (między cenami rynkowymi a cenami czynników wytwórczych). Nie wydzielamy tych dwóch rzeczy, gdyż te elementy rachunku są wliczone w pozostałe siedem elementów.

• DPI (Disposable Personal Income - dochód do dyspozycji gospodarstw domowych) - jest liczony z uwzględnieniem tylko pensji i płac, dochodów właścicieli przedsiębiorstw oraz innych dochodów z tytułu własności środków produkcji i transferów (np. stypendia, subsydia - zasiłki dla dzieci, dla bezrobotnych, ulgi w składce na ubezpieczenie społeczne). Nagromadzone w ten sposób dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki konsumpcyjne, a pewna ich część jest oszczędzana z myślą o przyszłych wydatkach.

8. Wymień główne patologie w różnych systemach gospodarczych oraz zachodzące 10

interakcje w sposobach ich zwalczania.

Patologie systemów gospodarczych:

1. inflacja - znajduje wyraz we wzroście cen, spowodowana jest nadmiarem pieniądza w obiegu w stosunku do podaży dóbr i usług;

2. bezrobocie - jest to niezatrudniona siła robocza. Chęć podjęcia pracy i chęć zatrudnienia nie pokrywają się z ich realizacją;

3. deficyt gospodarczy (nierównowaga) popytu i podaży - rośnie w okresie recesji gospodarczej, gdy dochód narodowy spada, a jest mniejszy w okresie ożywienia (wzrost dochodu);

4. nadmierny wzrost zadłużenia za granicą - równoważne z utratą własnej suwerenności, rodzaj uzależnienia, ograniczenie swobód, uzależnienie gospodarki, skutki w życiu politycznym i ekonomicznym

5. trudność wzrostu;

6. szkodliwa nierówność- nadmierne dysparytety dochodowe i majątkowe, podział na bogatych i biednych, niepokoje społeczne, strajki

7. biurokratyzacja - zastąpienie autorytetów i tradycji sformalizowanymi zasadami .marnuje energię społeczną

Interakcje :

1. inflacja
   leczymy przez ograniczenie podaży wydatków publicznych (a więc ostatecznie ograniczenie popytu)
   skutek uboczny
   spadek produkcji i wzrost bezrobocia, trudności wzrostu gospodarczego

2. bezrobocie
   sztucznie podnosimy popyt
   wzrost inflacji,

3. deficyt
   skutek uboczny leczenia to inflacja, zadłużenie za granicą, trudności wzrostu,

4. nadmierny wzrost zadłużenia za granicą
   protekcjonistyczna polityka celna, administracyjne ograniczenie importu, itp.
   spadek produkcji lub tempa wzrostu, bezrobocie, deficyt wewnętrzny,

5. trudności wzrostu
   leczenie bezrobocia
   wzrost inflacji,

zachęcanie zagranicznych inwestorów i krajowych do inwestycjiobniżenie podatków lub ograniczenie biurokracji deficyt budżetowy, wzrost zadłużenia zagranicznego i inflacja

6. szkodliwa nierówność
   wysokie podatki, bezpłatny system świadczeń, zasiłki dla bezrobotnych, wzrost przestępczości więcej pieniędzy z budżetu na ochronę i na utrzymanie więźniów np
   biurokratyzacja, deficyt,

7. biurokratyzacja
   regulacja kierowana przez instytucje administracji przeniesiona na regulacje przez mechanizmy rynkowe
   inflacja.

9. Wskaż na skutki uboczne w walce z patologiami systemów gospodarczych.

Patrz - interakcje w pytaniu nr 10.

10. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników popytu

wg metodologii SNA.

Na początku należy poczynić pewne założenia upraszczające: metodę tą cechuje idealizacja i konkretyzacja. W podziale uczestniczą gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (inwestorzy). Później do podziału dodajemy rząd, system bankowy i zagranicę. Są to jednostki, które wytwarzają dochody, kreują popyt i uczestniczą w jego podziale. Wyłączamy z analizy organizacje społeczne i fundacje. Podział dochodu zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody (mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt) po lewej dochody określające popyt, a po prawej alokację, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż.

1. (1) Y = C + I - początkowo dochody tworzą (kreują popyt), konsumenci (C) posiadający pieniądze m.in. z tytułu pracy oraz inwestorzy (I) (posiadający pieniądze z tytułu posiadania czynników produkcji.

2. (5) Y = C + I + G - w kolejnym etapie dochody rządu (G) kreują popyt z tytułu posiadania czynników produkcji.

3. (12) Y = C + I + G + B - kolejnym kreatorem popytu są banki, posiadające pieniądze z tytułu różnicy oprocentowania i emisji pieniądza.

4. (20) C + I + G + B + NX = Y = YD + TA -TR + P - L = C + S + TA -TR + P -L

W ostateczności do kreowania popytu (lewa strona) dochodzi jeszcze zagranica. Ściślej mówiąc NX (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między Ex i Im. Może ono przyjąć wartości dodatnie, ujemne bądź zerowe). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki minus transfery i o lokaty minus kredyty. W ostateczności dochód narodowy można przeznaczyć na konsumpcję.

11. Przedstaw analizę podziału dochodu narodowego z punktu widzenia składników podaży

wg SNA.

Podział dochodu narodowego zapisujemy dwustronnie. Po lewej stronie podmioty, które kreują dochody, mają pieniądze i z tego tytułu kreują popyt, a po prawej alokacja, umiejscowienie popytu - wydatki na podaż. W naszej analizie zajmujemy się głównie prawą stroną równań podziału dochodu narodowego wg SNA :

1. (3) C + I = Y = C + S - początkowo dochody uzyskane przez konsumentów i inwestorów możemy przeznaczyć na konsumpcję lub oszczędności.

2. (10) C + I + G = Y = C + S + TA - TR - wprowadzając do analizy rząd musimy uwzględnić rozliczenie z nim :

TA - podatki (zwiększają dochód narodowy)

TR - transfery (pomniejszają dochód narodowy)

3. (14) C + I + G + B = Y = C + S + TA - TR + P - L - kolejnym elementem jest system bankowy, w którym:

P - depozyty (zwiększają dochód narodowy)

L - kredyty

4. (18) C + I + G + B + Ex = C + S + TA - TR + P - L + Im - przez wprowadzenie zagranicy pojawia się jeszcze jeden element lokalizacji podaży - import.

5. (20) C + I + G + B + Nx = Y = YD + TA - TR + P -L = C + S + TA - TR + P - L - w ostateczności dochody wytworzone przez podmioty po lewej stronie równania zostają zużytkowane po prawej na konsumpcję (C), oszczędności (S), podatki minus transfery (TA - TR), depozyty minus kredyty (P - L). Są to składniki podziału dochodu narodowego wg SNA od strony podaży.

12. Zinterpretuj sens różnicy pomiędzy oszczędnościami a inwestycjami w podziale

dochodu według SNA z uwzględnieniem dynamiki struktury podmiotowej

gospodarki.

1. I=S w gospodarce zrównoważonej można tyle inwestować ile zaoszczędzić (przy dwóch podmiotach)

Gdy I<S wzrost oszczędności, spadek wydatków na bieżącą konsumpcję , przedsiębiorcy nie mogą sprzedać części wyprodukowanego towaru, rosną zapasy, zniechęca to do dalszej produkcji i inwestowania. Kurczy się produkcja, spada zatrudnienie, spadają dochody - zostaje uruchomiony mechanizm depresyjny-głębsza recesja, dekoniunktura.

Gdy I>S oszczędności nie wystarczają do finansowania inwestycji, społeczeństwo mało oszczędza i więcej wydaje. Zachęca to przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i tym samym inwestycji. Uruchomiona zostaje spirala ekspansji.

2. trzy podmioty S-I=G-TA+TR - równanie wynikowe

G+TR>TA - nierównowaga budżetowa (deficyt) państwo pożycza pieniądze od gosp domowych, wiec brakuje na pożyczki dla przedsiębiorstw S>I im większy deficyt państwa tym mniej S idzie na inwestycje

G+TR<TA - nadwyżka

G+TR=TA - równowaga; państwo w całości pokrywa swoje wydatki więc całość S może iść na I

3. cztery podmioty S-I=G+TR-TA+B+L-P (L-kredyty, P- płatności) im mniejsza nadwyżka kredytowa nad dochodami banków, tym większa część oszczędności może być przeznaczona na inwestycje

4. pięć podmiotów S-I=(G+TR-TA) + (B+L-P) +NX Nadwyżka sektora prywatnego to odpływ z ruchu okrężnego. Musi mu towarzyszyć dopływ o tej samej wartości. Źródłem finansowania tego dopływu może być deficyt budżetowy państwa albo eksport netto (nadwyżka wpływów eksportowych nad wydatkami na import). Nadwyżka sektora prywatnego musi być równa deficytowi budżetowemu powiększonemu o deficyt zagranicy w obrotach z naszym krajem.

Z tych równań wynika, z jakim państwem mamy do czynienia. Na ile jest aktywne, a na ile pasywne. Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa, przejaw czynnego wykorzystania środków. Oszczędności to ta część dochodu, która nie została wydana na zakup dóbr i usług, bierna strona akumulacji środków pieniężnych niezbędnych do finansowania inwestycji. S-I oznacza dochód wytworzony przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa, do dyspozycji banków, rządu, zagranicy, odpowiednio skorygowane o dochody wytwarzane w tych podmiotach. Oszczędności są stałym procesem, rosną wraz ze wzrostem dochodów (Keyns nazywa to stałą przeciętną i krańcową skłonnością do oszczędzania).Inwestycje natomiast cechują się dużą zmiennością, gdyż są narażone na oczekiwania przedsiębiorców, zamiany w popycie, cenach rynkowych i zmiany wysokości stopy % itp.

13. Wskaż na statyczne równania opisujące stan równowagi w podziale dochodu według SNA.

C+I=C+S

C+I+G=Y=C+S+TA-TR

C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L

C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im

14. Dlaczego dochód narodowy jest podstawowym miernikiem poziomu życia?

Przy pomiarze (ocenie) poziomu życia bierze się pod uwagę z reguły to, co poddany pomiarowi już posiada (nieruchomości, gospodarstwa rolne, gotówka, stan konta) oraz to, jakie są jego dochody (czyli ile zarabia). To co obywatel posiada to majątek, to ile zarabia to jego dochód. Ten schemat można również przenieść na grunt kraju. Aby odróżnić państwo bogate od biednego należy ustalić poziom dochodu narodowego, podobnie jak w celu odróżnienia człowieka ubogiego od zamożnego (różnią się dochodem i majątkiem). Tym samym, aby ocenić poziom życia w danym kraju musimy poznać poziom dochodu narodowego. Z relacją poziomu dochodu narodowego a poziomem dobrobytu, tu bezpośrednio jest związana kwestia podziału, czyli to, na co przeznaczamy produkt społeczny :

1. wg SNA - produkt społeczny brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (lokata kapitału):

2. wg MPS - dochód narodowy brutto dzieli się na konsumpcję, amortyzację i inwestycje netto (nakład materialny):

Dzieląc poziom dochodu narodowego przez liczbę mieszkańców otrzymujemy dochód narodowy per capita - średnia wielkość dóbr i usług na osobę, co znacznie przybliża możliwość oceny poziomu życia poszczególnych jednostek.

15. Wskaż na relacje między zyskiem a dochodem w procesie gospodarowania.

Q = C_m + C_A + V + M

C_m - koszty materiałowe; C_A - amortyzacja; V - płace; M - nadwyżka zawierająca akumulację

Produkcja czysta : V + M Nadwyżka

Dochód = V + M (płace + nadwyżka)

Zysk = pochodna nadwyżki

Zysk jest pochodną nadwyżki, jej pewną częścią, natomiast dochód to suma nadwyżki i płac. Dochód jest więc pojęciem szerszym. Zysk (jeśli jest) może być elementem dochodu.

16. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją czystą brutto (netto) a dochodem i jego

składnikami.

Produkcja globalna- V+M+Cm+Ca

Produkcja brutto- V+M+Ca

Produkcja netto- V+M

(jabłka Czyża)

17. Wskaż na relacje pomiędzy nadwyżką a zyskiem.

Składniki zysku: zysk dla właścicieli oraz zysk dla pracowników są elementami nadwyżki. Dopiero wówczas, gdy pewną nadwyżkę wypracujemy, możemy uzyskać zysk. Nadwyżkę pomniejszamy o podatki i zobowiązania finansowe, oddzielamy część przeznaczoną na akumulację i uzyskujemy zysk do podziału między właścicieli i pracowników.

18. Wskaż na relacje pomiędzy produkcją globalną, końcową, czystą i finalną w procesie gospodarowania.

Produkcja końcowa jest to produkcja, która ma zakończony pewien etap produkcyjny i jest ona przeznaczona do dalszej produkcji (ale może być też skonsumowana).

Produkcja finalna to taka, której wszystkie etapy produkcji są już zakończone, jest ona przeznaczona do konsumpcji. Każda produkcja finalna jest końcową, ale nie każda końcowa jest finalną.

Produkcja globalna to suma produkcji finalnej i końcowej.

Produkcja czysta : V + M V - płace; M - nadwyżka zawierająca akumulację

25. Charakterystyka strumieni popytu pośredniego i końcowego w modelu pieniężnych przepływów międzygałęziowych.

Część I tabeli określa popyt pośredni zgłaszany przez gałęzie gospodarki. Strumienie popytu pośredniego zostały przedstawione w wierszach. Analizując poszczególne wiersze widzimy, jak na etapie popytu pośredniego produkcja danej gałęzi została rozdysponowana między poszczególne gałęzie. Należy zauważyć, że dana gałąź dostarcza swoje produkty nie tylko innym gałęziom, ale i samej sobie, co znajduje wyraz na przecięciu wiersza i kolumny o jednakowym oznaczeniu. Popyt pośredni przepływa strumieniami do części II, czyli do popytu końcowego. Producenci wymienieni w I części dostarczyli konsumentowi indywidualnemu, budżetowi, bankom, inwestorom i popytowi odtworzeniowemu produkty, na które ci zgłosili popyt. Wytworzone więc w I części produkty „przepływają nieobciążone kosztami materialnymi” do części II, realizując popyt końcowy.

26. Przepływ dochodów pomiędzy podmiotami pieniężnego modelu przepływów

międzygałęziowych.

Przepływy dochodów między podmiotami pieniężnego modelu następuje strumieniami z III ćwiartki do IV ćwiartki. W III części ujęto proces tworzenia dochodu. Dotyczy on nie tylko przedsiębiorstw, ale także budżetu i banków. Zgromadzony dochód przepływa do IV części, gdzie zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty znajdujące się w gospodarce, zgodnie z wolą podmiotów tworzących dochód narodowy. Jak widać, wszystkie grupy są ze sobą ściśle powiązanie, a dochody jednych są kosztami drugich i vice versa.

27. Omów strukturę dochodów podmiotów gospodarczych w pieniężnym modelu

przepływów międzygałęziowych.

Dochód wytworzony znajduje się w III części tabeli przepływów. Dotyczy ona nie tylko przedsiębiorstw (gałęzi), ale także dochodów banków. Poszczególne gałęzie wytwarzają go, a podział strukturalny to elementy produkcji czystej brutto, więc: płace, akumulacja i amortyzacja (gdy mówimy o dochodzie brutto). Suma tych wszystkich elementów daje dochód gałęzi. W oddzielnych wierszach zapisano wpływ budżetu państwa i banków na dochody przedsiębiorstw, poprzez m.in. dotacje, subwencje, ulgi oraz zmianę ilości pieniądza w przedsiębiorstwie za pośrednictwem kredytów oraz emisji pieniądza. Tak więc analizując poszczególne kolumny III ćwiartki tabeli uzyskujemy pełen obraz struktury dochodów poszczególnych podmiotów gospodarczych. Te wypracowane dochody znajdują następnie swą realizację w formie popytu końcowego. Dochód podzielony znajduje się z kolei w części IV.

28. Omów podział dochodu między konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i banki w modelu przepływów międzygałęziowych.

Część IV tabeli poświęcona jest podziałowi dochodu narodowego. Dochód zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty występujące w gospodarce zgodnie z aspiracjami podmiotów tworzących popyt końcowy. Uzyskują one środki na pokrycie wydatków składających się na popyt finalny zaprezentowany w II ćwiartce. Dochody z tytułu płac, dotacji budżetowych, nadwyżki ekonomicznej (zysku) i dochody z tytułu zmiany ilości pieniądza pozostającego do dyspozycji dzielone są w II części pomiędzy konsumentów indywidualnych, inwestorów, budżet i sektor bankowy. I tak np. płace dzielić można na:

- płace zatrudnionych w sektorze budżetowym;

- płace finansowane ze środków funduszy celowych;

- płace zatrudnionych w sektorze bankowym;

- płace zatrudnionych w sferze inwestycji;

- płace zatrudnionych poza wyżej wymienionymi.

Analogicznie możemy podzielić między w/w podmioty, środki z dotacji budżetowej, nadwyżki ekonomicznej i dochodów związanych ze zmianą ilości pieniądza.

29. Omów strumienie dochodów podmiotów gospodarczych w IV ćwiartce modelu przepływów międzygałęziowych.

Część IV jest poświęcona podziałowi dochodu narodowego (brutto). W procesie tym dochód zostaje rozdzielony pomiędzy podmioty występujące w gospodarce, zgodnie z aspiracjami podmiotów tworzących popyt końcowy. Uzyskują one środki (dochody z różnych źródeł i przychody z amortyzacji) na pokrycie wydatków składających się na ich popyt finalny, występujący w II części tabeli przepływów. Ta część została przedstawiona zarówno od strony dochodowej (konsument indywidualny, banki, inwestor), jak i od strony wydatków (budżet). Podmioty gospodarcze wydatkują środki po to, aby uzyskać dochody. W efekcie końcowym dochody konsumentów indywidualnych zostają powiększone o płace finansowane z budżetu, płace pracowników sektora bankowego oraz płace inwestorów.

30. Scharakteryzuj bilanse w tabeli przepływów międzygałęziowych.

Bilans przepływów międzygałęziowych jest rozwiniętą formą syntetycznego bilansu tworzenia i podziału produktu globalnego i dochodu narodowego. Pozwala nie tylko ująć powiązania między poszczególnymi gałęziami gospodarki narodowej, ale umożliwia dokonanie kompleksowych obliczeń podstawowych relacji ekonomicznych, charakteryzujących strukturę badanych zjawisk i zachodzące między nimi współzależności. Na podstawie bilansu można zbadać strukturę bezpośrednich i pośrednich nakładów bieżących oraz nakładów majątkowych, a przez odwrócenie współczynnika „chłonności” określić efektywność poszczególnych rodzajów nakładów (współczynniki materiałochłonności, kapitałochłonności).

Tabela przepływów międzygałęziowych umożliwia także obliczenie mierników sprawności ekonomicznej poszczególnych gałęzi na tle innych bądź wydzielonych z najbliższego otoczenia (relacja dochodów danej gałęzi do kosztów własnych poniesionych na ich wytworzenie; efektywność środka trwałego; wydajność pracy).

36. Ogólna charakterystyka modelu wzrostu Harroda.

I=O (C+I=C+S), przyjmujemy ze S=O

I/Y=O/Y

ΔY/Y * I/ΔY = O/Y

ΔY/Y = O/Y : I/ΔY = r

Gdzie:

ΔY/Y = r - tempo wzrostu dochodu narodowego

O/Y = s - udział oszczędności w dochodzie narodowym, wyraża stałą, przeciętna i krańcową skłonność do oszczędzania; stopa oszczędności

I/ΔY = k - krańcowy współczynnik kapitałochłonności produkcji mierzony wielkością nakładu inwestycyjnego I na jednostkę dochodu narodowego ΔY; stopa kapitałochłonności

Równanie Harrod zapisał w postaci:

r = s/k = Gf

Jest pierwszym modelem ujmującym gospodarkę w sposób dynamiczny. Gf to faktyczna stopa wzrostu, której niezbędnym uzupełnieniem są gwarantowana stopa wzrostu (Gw) oraz naturalna stopa wzrostu (Gn).

Gw - wyraża sytuację wzrostu gosp. przy pełnym wykorzystaniu zdolności prod.

Gn - wyraża potencjalne możliwości rozwoju, a składają się na nią stopa przyrostu naturalnego β (ilość przyszłej siły roboczej) +postęp tech. α (przyrost wydajności pracy)

Wyróżnił 3 stany:

1. Gw=Gf=Gn - stan równowagi dynamicznej, gospodarka wytwarza tyle ile może wchłonąć popyt jednocześnie rezerwy zasobu ludzkiego dokładnie pokrywają zapotrzebowanie.

2. Gw>Gf<Gn - mechanizm depresyjny, agregatowa podaż zaczyna przewyższać regatowy popyt, co prowadzi do powstania zapasów. Przedsiębiorstwa ograniczają produkcje i zwalniają pracowników. Jednocześnie spada stopa inwestycji indukowanych (zależnych od dochodu narodowego), a inwestycje autonomiczne (wnikające z postępu technicznego) od dochodu stanowią dolną granicę spadku dla PKB.

3. Gw<Gf<Gn - Sytuacja nie wykorzystanych zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa inwestują gdyż wysoka jest stopa oszczędności. Agregatowy popyt stale przewyższa podaż co pobudza nowe inwestycje i i dalszy wzrost zatrudnienia, popytu i PKB.

Według Harroda wzrost zrównoważony jest wprost proporcjonalny do stopy inwestycji, a odwrotnie proporcjonalny do kapitałochłonności inwestycji. Postuluje by stosować kapitałoooszczędne inwestycje, co daje efekt w postaci niższego kosztu wytworzenia jednostki dochodu narodowego.

37. Sposób ujęcia przez Domara popytowego i podażowego aspektu wydatków inwestycyjnych.

Podejście Domara polega na zauważeniu dualnego charakteru inwestycji. Po pierwsze inwestycje wpływają na wzrost możliwości produkcyjnych czyli aparatu wytwórczego, po drugie zaś kreują możliwości konsumpcyjne czyli korzystnie oddziałują na stronę popytową gospodarki. Autor przyjął założenia wyjściowe do modelu:

1. stała skłonność do oszczędzania α

2. stała produktywność inwestycji γ

3. pełne zatrudnienie i wykorzystanie zdolności produkcyjnych

4. nie uwzględnia handlu zagr. oraz wydatków rządowych

Przy danych założenia przyrost zdolności produkcji = przyrostowi PKB

Strona potażowa inwestycji:

Strona popytowa:

Porównując ze sobą otrzymamy:

Warunek zrównoważonego rozwoju

Jeżeli rzeczywista stopa wzrostu inwestycji r jest większa niż iloczyn γ*α to zagregowany popyt rośnie szybciej niż możliwości produkcyjne i gospodarce grozi niedobór możliwości produkcyjnych. Po pewnym czasie ten niedobór może stać się przyczyną do dalszego wzrostu inwestycji. Jeśli natomiast rzeczywista stopa wzrostu inwestycji jest mniejsza niż iloczyn γ*α to zagregowany popyt rośnie wolniej niż możliwości produkcyjne i gospodarce grozi nadwyżka możliwości produkcyjnych. Aby uniknąć niedoborów i nadwyżek mocy produkcyjnych trzeba przeznaczyć konkretną wielkość na inwestycje w danym okresie i będzie ona przebiegała wzdłuż linii wyznaczonej przez γ*α. W takim wypadku gospodarka znajdzie się w równowadze.

38. Rola mnożnika inwestycyjnego we wzroście gospodarczym.

Mnożnik Keynesa wyprowadzenie:

D=I+C : dochód = suma inwestycji i konsumpcji

: dochód = suma stopy inwestowania i akumulacji

;

;

produktywność inwestycji (krańcowa) :
;

Przyrost dochodu wywołany przyrostem nakładu inwestycji o jednostkę jest tym większy im wyższa jest krańcowa stopa konsumpcji :
a mniejsza stopa oszczędzania.

krańcowa produktywność inwestycji (przyrost dochodu wywołany ostatnią jednostką poniesionych nakładów). Rola mnożnika polega na „mnożeniu” produktywności inwestycji, co oznacza, że każda kolejna inwestycja daje bardziej niż proporcjonalne przyrosty dochodu narodowego. Dzieje się tak dlatego, że każda inwestycja uruchamia złożoną liczbę procesów gospodarce: Popyt na środki prod. , siłę roboczą, nowe technologie, nowe usługi, itd. Jedna inwestycja ma więc przełożenie na wiele dziedzin.

39. Równanie Michała Kaleckiego jako przykład podażowego modelu wzrostu gospodarczego.

Kalecki opracował model wzrostu dla gospodarki centralnie zarządzanej w warunkach dostępności zarówno środków produkcji jak i siły roboczej. Model opiera się na tezie, że tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do inwestycji i odwrotnie proporcjonalne do ich kapitałochłonności. Model:

I/D - stopa inwestycji w roku t-1

1/k - produktywność danych nakładów inwestycyjnych, odwrotność kapitałochłonności

a - zużycie fizyczne (amortyzacja) i moralne sprzętu produkcyjnego odejmowane od dochodu jako koszt

u - usprawnienia produkcyjne organizacyjne itd.

s - koszty alternatywne nakładów na inwestycje

n - dochody z tytułu zmianowego wykorzystania czynników wytwórczych

40. Funkcja Cobba-Douglasa jako przykład wieloczynnikowego modelu wzrostu gospodarczego.

Cobb i Douglas opracowali funkcję będącą wieloczynnikowym modelem wzrostu. W

wyjściowej postaci zmiennymi są: F - wielkość majątku trwałego , L - liczba zatrudnionych, Z - czynnik ziemi (pomijany jednak w dalszej analizie jako, że uznano ten zasób jako stały - z czym na pewno nie zgadza się Czyżewski).

Postać matematyczna i warunki na parametry:

Y - dochód narodowy w czasie t=1,2,3,4,...,n lat,

F - wielkość majątku trwałego w gospodarce narodowej w latach t,

L - liczba zatrudnionych przy wytwarzaniu dochodu narodowego w czasie t,

a, ε - parametry stałe

a - czynnik skalujący

- właściwością tej funkcji jest to, że wykładniki jej sumują się do 1

ε + (1 - ε) = 1

- czyli opiera się na założeniu stałych korzyści ze skali produkcji.

Szacowana wartość parametru ε wyraża udział majątku trwałego trwałego tworzeniu

dochodu narodowego, a parametr 1 - ε wyraża udział zatrudnienia w tworzeniu dochodu

narodowego.

Funkcja ma sens ekonomiczny gdy 0 < ε < 1

Równanie tempa wzrostu dochodu narodowego - różniczka funkcji

Funkcja ta dowodzi, że nie da się tempa wzrostu opisać jedynie jako zależności między F_t (majątkiem) a Z_t (zatrudnieniem), a trzeba uwzględnić tzw. „czynnik resztkowy” γ spowodowany postępem i innowacjami. Późniejsze badania dokonywane nad zależnościami ukazanymi w tej funkcji dowiodły, że coraz większy wpływ na wzrost mają postęp naukowy i wynalazki.

41. Istota poprawki J. Tinbergena w modelu Cobba-Douglasa.

AD.6

Istota poprawki Tinbergena w funkcji Cobba- Douglasa sprowadza się do tego, że T. zauważył, iż nie można sprowadzać wzrostu dochodu tylko do rosnących wartości majątku oraz zatrudnienia, ponieważ ich efekty relatywnie spadają z okresu na okres na rzecz rosnących korzyści z tytułu postępu innowacyjnego. Doło…żył więc do funkcji współczynnik v oznaczający właśnie ten postęp.

e - podstawa logarytmu naturalnego

v - stopa wzrostu dochodu narodowego wynikająca z postępu innowacyjnego

t - kolejne lata objęte analizą

Założenia:

- wykładniki nie muszą zrównać się do 1,

- Wprowadzony osobny, niezależny parametr, uchyla również założenie o stałych

korzyściach ze skali produkcji.

Mamy więc:

42. Interpretacja współczynników „e” i „a” w funkcji Cobba-Douglasa.

AD.7

Parametr „a” jest czynnikiem skalującym wartości modelu (ustawiającym model)

Parametr „ε” (nie jak napisała szanowna Joanna „e”) jest w równaniu wzrostu dochodu narodowego współczynnikiem udziału (wagą udziału) majątku i ztrudnienia w tworzeniu dochodu narodowego.

Parametr „ε” po przekształceniach:

Dzieląc funkcję przez L

Różniczkując powyższe równanie

Parametr ε jest zatem współczynnikiem elastyczności tempa wzrostu produkcyjności

pracy do tempa wzrostu technicznego uzbrojenia pracy.

Zatem gdy ε Є (0,1) oznacza, że stopa wzrostu technicznego uzbrojenia pracy przewyższa

stopę wzrostu wydajności pracy

Dochód więc reaguje wolniejszym wzrostem na wzrost wielkości majątku trwałego F

Jeżeli F↑ o 1% to Y↑ o ε · Y

Jeżeli L↑ o 1% to Y↑ o (1 - ε) ·Y

55. Mechanizm powstawania asymetrii w warunkach nierównowagi popytowej i podażowej

Zakładamy podział gałęzi produkcyjnych na następujące działy:

1) F - dobra finalne;

2) F-1 - przedsiębiorstwa produkujące środki produkcji;

3) S+2 - np. koksownia;

4) S+1 - np. huty;

5) S - dział surowcowy - przemysł wydobywczy;

a) W gospodarce centralnie zarządzanej (nierównowaga popytowa) istnieją skłonności do podnoszenia przydziału jednostkowego, podnoszenia kosztów. Każda okazja do wzrostu przydziału na jednostkę jest wykorzystywana i dociera do S jako fala wzmożonego popytu. Dzieje się tak, gdyż każde ogniwo dąży do wzrostu przydziału za wyjątkiem działu F, który nie jest niczyim dostawcą. Impuls zwiększonego popytu najczęściej dociera do działu S, gdyż wzrost popytu na dobro zaopatrzeniowe powodowany jest dążeniem do maksymalizacji rezerwy czynnika, którego jest najmniej (tzw. zaciskanie „wąskich gardeł”). Mechanizm asymetrii popytowej - sprowadza się do tego, że impuls zwiększa popyt na dobra zaopatrzeniowe, dociera do S, a im bliżej końca ciągu technologicznego tym dociera on mniejszą ilość razy. Dział F w ogóle impulsu nie odbiera, pozostając jednak jego emitentem.

b) W systemie rynkowym (nierównowaga podazowa) przedsiębiorstwa maksymalizują zysk między innymi przez obniżanie zakupu czynników produkcji. Każde obniżenie kosztów (sposobem bezinwestycyjnym), czyli podniesienie efektywności, dociera do S w postaci zmniejszonego popytu na jego wyroby. Im bliżej końca ciągu technologicznego tym dociera mniej impulsów, dział F wcale ich nie odbiera ponieważ jest ich emitentem.

Najbardziej rozbudowany jest dział dóbr finalnych.

Następuje redukcja popytu o 10% ponieważ producenci dążą do obniżenia kosztów produkcji. Każde obniżenie kosztów dociera do poziomu „s” w postaci niższego popytu na jego dobra. Im bliżej końca ciągu, tym impulsów („obniżeń”) dociera mniej.

56. Typy i tendencje postępu technicznego - rys. w wykladach

Typy postępu technicznego :

1. kapitałochłonny - wzrost kapitałochłonności powoduje wzrost tempa wydajności pracy,

2. kapitałooszczędny - wzrost kapitałochłonności powoduje spadek tempa wydajności pracy,

3. neutralny - zmiany poziomu kapitałochłonności nie wpływają na tempo wydajności pracy.

Wyrazem różnych typów postępu jest krzywa jednakowej produkcji. Punkty krzywej tworzą metody wytwarzania (efektywne - na i poniżej krzywej, równoważne - na krzywej i nieefektywne leżące powyżej krzywej)

Tendencje postępu technicznego :

1. zachęcająca (do podnoszenia kapitalochlonnosci) - jeżeli w kolejnej jedn. czasu obserwujemy bardziej niż proporcjonalny przyrost dochodow względem nakladow

2. zniechęcająca - …obserwujemy mniej niż proporcjonalny przyrost..

3. neutralna - …proporcjonalny

W ramach typow wystepuje tendencje. Typy postepu oceniamy ex post, tendencje hic et nunc (tu i teraz), czyli na dany moment czasowy.

57. Rodzaje postępu technologicznego - postęp jakości i nowości, jakość typu i wykonania.

Rodzaje postępu :

1. jakości typu i wykonania :

1. typu - jakosc wzorca (np. matrycy) - bardziej kapitalochlonna,

2. wykonania - jakosc wyrobu, wtorna do jakosci typu,

2. jakosci (ogolnie postep w jakosci produktow) i nowości (polega na kreowaniu pomysłu, innowacji, czyli posrednio nowych potrzeb - popytu)

3. postęp czysty - bazuje na idei, pomyśle - jest to postep beznakladowy (wiec praktycznie nieistniejacy - Archimedes np. potrzebowal wanne:)

4. postęp substytucyjny - polega na zastępowalności mniej efektywnych czynników bardziej efektywnymi.

58. Funkcja bilansowa i optymalizacyjna handlu zagranicznego.

Funkcja bilansowa - polega na ustaleniu takiej struktury asortymentowej, geograficznej i politycznej obrotów, aby maksymalizować korzyści przez eksport nadwyżek i import niedoborów. Taka wymiana powoduje wyrównanie bilansu w obrocie międzynarodowym, a nie przyczynia się do osiągnięcia korzyści ze specjalizacji, które w konsekwencji prowadzą do zmiany struktur gospodarczych.

Funkcja optymalizacyjna - chodzi o taką strukturę asortymentową, geograficzną i polityczną obrotów, aby:

• w krótkim okresie czasu minimalizować koszty i maksymalizować efekty,

• w długim okresie czasu podnoszona jest przeciętna efektywność wykorzystania zasobów czynników wytwórczych, tzn. obniżane są koszty względne (za pomocą specjalizacji) i doprowadza to do zmian w strukturze gospodarki, np. chcemy rozwijać produkcję węgla, lecz dziś rozwijamy to, co mamy, np. sprzedaż siarki, aby za zdobyty kapitał dokonać inwestycji i za parę lat rozpocząć produkcję węgla. Zysk osiągnięty dziś ze sprzedaży siarki będzie większy niż koszt, jaki kiedyś będziemy musieli ponieść na jej import.

59. Omów mechanizm integracji gospodarczej pod wpływem wymiany z zagranicą; dostosowanie rynkowe.

Trzy fazy integracji :

1. specjalizacja - kraje specjalizują się w wytwarzaniu dóbr relatywnie tańszych, wykorzystują przewagę kosztów komparatywnych i absolutnych

2. unifikacja mechanizmów ekonomicznych - (w zakresie np. jednolitych cen artykułów żywnościowych) Dotyczy to gospodarki, polityki zagranicznej, polityki obronnej (NATO), pol. finansowej i monetarnej

3. unifikacja ustroju - np. stworzenie wspólnej konstytucji UE.

Warunkiem niezbędnym jest istnienie wzajemnej skłonności do wymiany. Jeśli skłonności takiej brak, systemy integracyjne nie mogą się rozwijać.

60. Istota i założenia teorii kosztów komparatywnych z uwzględnieniem kosztów absolutnych (Smith) i względnych (Ricardo).

Podstawą handlu międzynarodowego jest wymiana i specjalizacja. Występujące między krajami różnice wyposażania surowców i innych czynników produkcji są źródłem różnic kosztów wytwarzania i cen towarów. Poprzez wymianę międzynarodową, kraj eksportuje towary, które relatywnie tanio wytwarza, a importuje towary produkowane relatywnie tanio w innych krajach. Korzyści te mogą być jeszcze większe, gdy handel zagraniczny umożliwi produkcję na dużą skalę. Kraje koncentrują się na wytwarzaniu niektórych dóbr, co umożliwia im obniżkę kosztów wytwarzania. Jednak znaczenie ma nie tylko przewaga absulutna kosztów (Smith), która stawia w pozycji uprzywilejowanej kraje rozwinięte, tańsze. Ricardo rozszeszył myślenie Smitha, swtwierdzając, że nawet kraje droższe, mniej rozwinięte mogą skorzystać na specjalizacji, jeśli tylko występuje u nich przewaga komparatywna kosztów (różnica kosztów alternatywnych)

Zgodnie z zasadą przewagi komparatywnej kraje wytwarzają i eksportują dobra, których względne koszty wytwarzania są niższe niż w innych krajach. Istnieje wiele powodów, dla których względne koszty (koszty komparatywne) są różne w poszczególnych krajach:

• różnice w poziomie techniki, wydajności i pracochłonności (względne, nie zaś absolutne różnice),

• różnice cen i zasobów względnych kosztów czynników wytwórczych (jeśli poszczególne kraje dysponują tą samą techniką i tą samą wydajnością fizyczną) pracy, to relacje cen dóbr w tych krajach mogą być różne na skutek względnych kosztów czynników

wytwórczych.

W krajach dysponujących względnie obfitymi zasobami jakiegoś czynnika produkcji, dobra zużywające relatywnie dużo tego czynnika będą względnie tańsze niż w innych krajach, np.praca - kraje wschodu; kapitał - w krajach uprzemysłowionych;

67.Porównać model wzrostu i cyklu wg Kaleckiego. Wskaż na podobieństwa założeń.

Model Kaleckiego ujęty został od strony podażowej. Kalecki uważał, iż tempo wzrostu dochodu uzależnione jest od stopy inwestycyjnej. Tempo wzrostu jest wprost proporcjonalne do stopy inwestycji. Przy takim samym nakładzie może być różny efekt inwestycji, różny stopień ich wykorzystania.Model wzrostu prof. Kaleckiego.

Model Kaleckiego zakłada, że tempo wzrostu dochodu zależy od inwestycji (stopy) i ich efektywności.
Wiemy, że tempo wzrostu dochodu Kalecki uzależnił od pewnej stopy inwestycji.
Osiągamy r', r'', r''' - różne poziomy wzrostu dochodu. Dlaczego tak jest. Dlatego, że różnie wykorzystuje się nakłady inwestycyjne, czyli różny jest ten współczynnik kierunkowy. To nadal jest wzór y = ax+b, gdzie a - jest współczynnikiem kierunkowym, ale w sensie ekonomicznym jest to zużycie moralne i fizyczne środków trwałych.
Tempo wzrostu korygowane jest zużyciem fizycznym, moralnym środków trwałych (-a) i usprawnieniami operacyjnie - technicznymi (u)
Kąt nachylenia a+b to tempo wzrostu zatrudnienia i wydajności. Naszych rozważań - trajektorii wzrostu - nie zaczynamy od poziomu 0. Istnieje poziom inicjatywny -s+u+n-a.

Teoria cyklu koniunkturalnego Kaleckiego. 

   Punktem wyjścia teorii cyklu Kaleckiego jest teza, że o poziomie dochodu narodowego decyduje proces inwestycyjny. Na przebieg procesu wpływa przewidywana rentowność, określająca rozmiary nakładów inwestycyjnych. 

   Przyjęcie przez Kaleckiego wzajemnej zależności między rentownością a inwestycjami pozwoliło na przedstawienie cyklu koniunkturalnego w kategoriach dochodu narodowego. Stało się także podstawą matematycznego rozwiązania problemów wahań koniunkturalnych.

   Analizował wpływ rynku pieniężnego, produkcji, cen i płac oraz karteli na przebieg cyklu. Zapotrzebowanie na środki obiegowe podnosi się w okresie ożywienia gospodarczego i rozkwitu a spada w fazie kryzysu i depresji. Towarzyszy temu wzrost i spadek stopy %.

   Występuje przeciwko fałszywemu jak twierdzi poglądowi, że obniżka płac przyspiesza wyjście z kryzysu. Przeciwnie, uważa że spadek płac spowodowałby spadek cen i w ten sposób, to co przedsiębiorcy zyskaliby na płacach, utraciliby na cenach. Wykazuje, że obniżka płac nominalnych prowadzi do obniżki płac realnych w wyniku sztywności cen, w rezultacie spada popyt konsumpcyjny i zatrudnienie i rosną zapasy.  

   Podważa pogląd, ze wysokie ceny przyspieszają poprawę koniunktury. Odwrotnie, obniżka cen (zwłaszcza artykułów konsumpcyjnych ) pobudza popyt globalny i tworzy podstawę do wyjścia z kryzysu.

   Według Kaleckiego :

   Inwestycje - wpływają na poprawę koniunktury tylko w czasie ich wykonywania, otwierając wentyl, przez który dostaje się do gospodarstw domowych dodatkowa siła nabywcza. Produkcyjny charakter tych inwestycji stanowi przyczynę zahamowania, a wreszcie i załamania ożywienia.

68. Punkty zwrotne w cyklu koniunkturalnym wg Kaleckiego.

Punkty zwrotne - przejścia z jednej fazy cyklu do drugiej:

1. PKT 1 (BOOM) - faza, w której produkcja, zatrudnienie, płace, inwestycje, stopa zysku osiągają poziom najwyższy, niezbędny do powiększenia i odnowienia kapitału trwałego. Słabszą dynamikę wzrostu wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych oraz płace. Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i urządzeń w celu sprostania rosnącemu popytowi, oznacza ekspansję przy rosnących kosztach. Popyt i cena na kredyt rosną. Po osiągnięciu szczytu, poziom aktywności przestaje wzrastać.

W okresie rozkwitu inwestycje stabilizują się na najwyższym poziomie. Jeżeli inwestycje są na najwyższym poziomie przekraczającym faktyczne zużycie kapitału to zasób kapitału zaczyna rosnąć co powoduje osłabienie zyskowności inwestycji. Skoro inwestycje nie przynoszą oczekiwanych zysków, ludzie przestają inwestować. Jeśli zyski spadają, a zasób kapitału rośnie to skłania przedsiębiorców do dalszego kurczenia nakładów inwestycyjnych.

2. PKT 2 (DNO) - charakteryzuje się on zahamowaniem spadku produkcji, a także najczęściej stabilizacją zatrudnienia, cen, zysków i stopy zysku. Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie. W tej fazie rentowne są tylko przedsiębiorstwa o najniższych kosztach produkcji. Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych urządzeń i technologii. Zaczynają działać nowe bodźce do stworzenia i odnowy zużytego i przestarzałego kapitału. Nadwyżki kapitału obrotowego nad zapotrzebowaniem na niego sprzyjają pojawieniu się na rynku tanich kredytów. Procesy przystosowawcze w fazie depresji nakłaniają wytwórców do unowocześnienia produkcji poprzez nowe inwestycje, co odgrywa dominującą rolę w określeniu nowego cyklu.

Inwestycje stabilizują się na najniższym poziomie, nie występuje już ich dalszy spadek, a tym samym nie spadają już dalej zyski, ale zasób kapitału dalej spada, gdyż poziom inwestycji jest niższy od średniego zużycia kapitału. Ten fakt powoduje, że powoli zaczyna rosnąć stopa zysku. Pojawiają się sprzyjające warunki do renowacji kapitału, wzrostu popytu na środki inwestycyjne oraz wzrostu zysku w sektorze dóbr inwestycyjnych. W ten sposób gospodarka wchodzi w nową fazę ożywienia i rozpoczyna się początek nowego cyklu.

69. Omów relację między wydatkami inwestycyjnymi a przeciętnym zasobem kapitału wg Kaleckiego.

OKRES :

1. t₁ - t₀ - inwestycje rosną w sposób malejący. Zasób kapitału zwiększa się, ale przyrost zysku na jednostkę spada. Istnieje popyt na inwestycje. Energia bierze się ze sprzeczności między efektem popytowym i podażowym procesu inwestycyjnego.

2. t₂ - t₁ - inwestycje nie rosną. Znika zjawisko przyrostu zysku z tytułu inwestowania, a zasób kapitału wzrasta poniżej przeciętnego poziomu zużycia w całym cyklu. Rośnie konflikt pomiędzy przyrostem kapitału a malejącą stopą produktywności kapitału (krańcowa stopa produktywności kapitału spada).

3. t₃ - t₂ - inwestycje spadają gwałtownie, chociaż nadal są wielkościami dodatnimi i przewyższają poziom zużycia kapitału. Zasób kapitału rośnie, ale w coraz wolniejszym tempie, w związku z czym krańcowa stopa zysku ulega obniżeniu i powoduje dalsze kurczenie się nakładów inwestycyjnych.

4. t₄ - t₃ - spadają inwestycje poniżej przeciętnego poziomu zużycia. Nie rośnie już zasób kapitału, tempo spadku inwestycji zaczyna jednak maleć, bo krańcowa stopa produktywności kapitału zaczyna relatywnie rosnąć. Pojawił się popyt na inwestycje oraz pierwsze oznaki odwrócenia koniunktury (krańcowa stopa produktywności kapitału zaczyna wolniej spadać, wyhamowuje się spadek).

5. t₅ - t₄ - maleje spadek inwestycji, wzrasta relatywnie poziom zużycia kapitału. Inwestycje są faktycznie niższe od poziomu zużycia kapitału, maleje zasób kapitału.

6. t₆ - t₅ - inwestycje nie spadają. Zasób kapitału znalazł się poniżej przeciętnego poziomu zużycia. Krańcowa produktywność zasobu zużycia kapitału (zyskowność) zaczęła wzrastać. Dokonuje się stopniowej dekapitalizacji majątku. Najszybsze ożywienie widać w konsumpcji o względnie trwałym popycie (niska elastyczność cenowa i dochodowa) - stąd widać, że ożywienie nie będzie jednakowe we wszystkich dziedzinach gospodarki i nie nastąpi w tym samym czasie. OSIĄGNIĘCIE DNA KRYZYSU.

7. t₇ - t₆ - inwestycje rosną, ale poziom zużycia kapitału jest jeszcze wyższy od poziomu inwestycji. Zasób kapitału jeszcze spada, najwyższy popyt inwestycyjny, ożywienie gospodarcze.

8. t₈ - t₇ - inwestycje są już wyższe od poziomu zużycia kapitału, zasób kapitału jest niższy niż poziom zużycia, ale przestał spadać (inwestycje przynoszą efekty). Krańcowa stopa produktywności kapitału rośnie.

9. t₉ - t₈ - rozkwit gospodarki. Inwestycje rosną, ale wolniej. Zasób kapitału wzrasta, przekracza poziom zużycia kapitału. Wypełniono zasób popytu inwestycyjnego.

10. t₁₀ - t₉ - zasób kapitału wzrasta powyżej poziomu zużycia. Dynamika przyrostu produktywności z tytułu inwestowania spada, popyt skurczył się.

Wzrost inwestycji w fazie ożywienia, a potem rozkwitu wiąże się z nieco powolniejszym wzrostem zasobu kapitału. W momencie, gdy inwestycje te osiągają najwyższy poziom, zasób kapitału (jako efekt podażowy) jest równy średniemu poziomowi zużycia kapitału. Następnie spadek opłacalności inwestycji powoduje, że jest ich coraz mniej, podczas gdy wielkość kapitału - jako odbicie już poczynionych inwestycji - jeszcze rośnie do momentu zrównania się krzywej wydatków inwestycyjnych z krzywą zasobu kapitału. Inwestycje ciągle spadają, a za nimi rozpoczyna się także spadek zasobu kapitału (nawet poniżej poziomu zużycia). To okres najwyższego popytu inwestycyjnego, stąd po osiągnięciu dna kryzysu, inwestycje zaczynają rosnąć (ożywienie) i po zapełnieniu popytu dalej rosną, wchodząc w fazę rozkwitu (tu zaczyna też rosnąć wywołany inwestycjami zasób kapitału). Inwestycje rosną aż do punktu zwanego BOOM.

W teorii cyklu prof. Kalecki ukazał nam relacje między wydatkami inwestycyjnymi, a przeciętnym poziomem zasobu kapitału.
Gdy wydatki rosną, a ich poziom ukształtowany jest na poziomie zużycia kapitału wtedy zasób kapitału nie spada i kształtuje się na najniższym poziomie. W dalszym okresie cyklu następuje wzrost inwestycji, a tym samym wzrost zysków. Inwestycje są więc zależne od faktycznego zużycia kapitału i zasób kapitału zaczyna rosnąć co powoduje osłabienie stopy zyskowności inwestycji. Gdy nie ma przyrostu inwestycji, a tym samym nie ma przyrostu zysków wówczas zasób kapitału rośnie ponad średni poziom. W dalszym okresie inwestycje zaczynają gwałtownie spadać ale mimo ich spadkowej tendencji są one wyższe od średniego zużycia kapitału i dlatego krzywa zasobu kapitału jeszcze powoli rośnie Gdy spadające inwestycje osiągają poziom średniego zużycia kapitału to zasób kapitału przestaje dalej rosnąć. Gdy inwestycje spadną poniżej średniego poziomu zużycia kapitału wówczas zasób kapitału zaczyna spadać. Gdy nie występuje już dalszy spadek inwestycji (i zysków) zasób kapitału dalej spada, gdyż poziom inwestycji jest znacznie niższy od średniego zużycia zasobu kapitału. Wydatki inwestycyjne zaczynają rosnąć i rozpoczyna się nowy cykl koniunkturalny.

70.Omów klasyfikację wahań w gospodarce.

Rodzaje wahań:

a) trend;

b) cykl;

c) wahania periodyczne;

d) wahania przypadkowe.

Trend (tendencja rozwojowa) to długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku, pokazująca ogólny poziom zjawiska ze względu na występowanie stałych przyczyn, np. zmiany podaży czynnika pracy, postęp naukowo - techniczny.

Wahania koniunkturalne są to krótkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu (faktyczna wielkość produkcji waha się wokół tego trendu). W cyklu można dopatrzyć się następowania po sobie faz kryzysu, ożywienia, rozkwitu i recesji, tworzących cykl trwający około 4-5 lat.

Wahania periodyczne są to odchylenia krótkookresowe, np. fazy w ciągu dnia, są to zazwyczaj wahania sezonowe występujące głównie w rolnictwie spowodowane zjawiskami przyrodniczymi i zwyczajami.

Wahania przypadkowe są to odchylenia jak sama nazwa mówi przypadkowe, niespodziewane, głównie o charakterze społeczno - politycznym i o przyczynach naturalnych.

71.Wymień cechy wahań koniunkturalnych; porównaj właściwości cyklu klasycznego i zdeformowanego (współczesnego). Wskaż na różnice.

Kryteria rozróżniania cykli :

1. czas trwania,

2. fazy cyklu,

3. punkty zwrotne koniunktury,

4. amplituda oscylacji wokół linii trendu,

5. częstotliwość,

6. intensywność.

Czynniki powodujące występowanie deformacji cyklu:

1. długookresowe przeobrażenia strukturalne (w strukturze gałęziowej, przemianach własnościowych, organizacyjno - instytucjonalnych),

2. efektywność polityki antycyklicznej prowadzonej przez rządy i instytucje międzynarodowe,

3. internacjonalizacja stosunków gospodarczych między wysoko rozwiniętymi systemami opartymi na współpracy (wzrost znaczenia koncentracji w handlu światowym, procesy integracji).

Cechy wahań koniunkturalnych w cyklu zdeformowanym (współczesnym) i klasycznym :

CYKL WSPÓŁCZESNY CYKL KLASYCZNY

1. Fazy

- dwie fazy - cztery fazy

2. Charakter punktów zwrotnych

- punkty łagodne - punkty gwałtowne

3. Długość faz

a) fazy pomyślne

- 2 - 3 lat - 4 - 6 lat

b) fazy spadku

- 1,5 - 2 lat - 4 - 6 lat

c) cały cykl

- 3 - 5 lat - 8 - 12 lat

4. Częstotliwość

- relatywnie niska - wysoka

5. Amplitudy faz

- amplituda fazy pomyślnej jest wyższa - bliskie 0

niż amplituda fazy niskiej aktywności gospodarczej

6. Amplituda cyklu

- dodatnio rosnąca - bliska zeru

7. Intensywność wahań

- niska - wysoka

8. Charakter przebiegu

- asymetryczny - symetryczny

9. Struktura czasowa

- krótkie okresy opóźnień - długie okresy opóźnień i wyprzedzeń czasowych

między zwrotami

10. Struktura przedmiotowa

- złożone zależności o dużej - zależności proste o małej

liczbie zmiennych liczbie zmiennych

72.Omów długie cykle Kondratiewa. Podaj kryteria wyróżniające i cechy charakterystyczne

Cykle Kondratiewa - w ekonomii określenie to stosuje się mówiąc o długich cyklach rozwoju gospodarczego lub inaczej cyklach koniunkturalnych. Termin został stworzony przez Josepha Schumpetera od nazwiska ich odkrywcy Nikołaja Kondratiewa.

W 1928 roku Kondratiew opublikował pracę pt. Wielkie cykle koniunktury gospodarczej, w której analizował przebieg koniunktury w Anglii, w Niemczech, w Stanach Zjednoczonych i we Francji w latach 1780 - 1920. Analiza wykazała występowanie wielu regularności w procesach gospodarczych, które przybierają formę cyklu trwającego od 50 do 60 lat, z fazami wzrostu i spadku koniunktury.

Kondratiew przebadał 25 szeregów czasowych, analizując takie zmiany jak:

• wskaźnik cen towarów

• Przychód z obligacji państwowych

• roczna płaca robotników rolnych

• obroty handlu zagranicznego w przeliczeniu na mieszkańca.

Badanie wyodrębniło 3 cykle o podobnej długości faz wzrostu i spadku. Kondratiew stwierdził, że wzrost gospodarczy wystąpił w latach:

• 1790 — 1815

• 1859 — 1870

• 1896 — 1922,

natomiast spadek koniunktury w latach:

• 1815 — 1850

• 1870 — 1896

• 1922 — 1940.

Długość fal mierzona między punktami szczytowymi wynosi 58-45, a między dolnymi 61-45 lat. Datą przełomową między 3 a 4 cyklem jest rok 1945, kiedy zakończyła się faza spadku koniunktury, a zaczęła faza rozwoju, trwająca do początku lat 70. Ostatnie 25 lat XX w. to okres recesji gospodarczej.

Kondratiew uważał, że przyczynami długich cykli jest zużywanie się, zastępowanie i wzrost zasobu podstawowych dóbr kapitałowych infrastruktury (dróg kolejowych, kanałów). Produkcja tych dóbr wymaga dużych inwestycji oraz długiego czasu. Odtworzenie i modernizacja infrastruktury następuje pod wpływem postępu technicznego falami.

85. Krzywa Philipsa i jego teoria inflacji.

Philips dokonał analizy związków między zmianami płac, cen a zmianami bezrobocia w Wielkiej Brytanii, na przestrzeni prawie stu lat i na tej podstawie przedstawił w formie krzywej relacje między wzrostem poszczególnych wielkości. Na osi odciętych zarejestrowano poziom bezrobocia, wyrażony procentem udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie siły roboczej. Na osi rzędnych przedstawiono zmiany płac nominalnych i cen. Skala po lewej stronie przedstawia przeciętny procent zmian cen, zaś po prawej stronie przeciętny roczny procent zmian płac nominalnych za godzinę pracy. Różnica między tymi skalami odpowiada założeniu, że przeciętny roczny wzrost wydajności pracy wynosi 3% oraz korzystają z niego w równej mierze pracownicy i pracodawcy, w związku z czym udział płac i zysków w dochodzie narodowym nie ulegnie zmianie. Dopiero wzrost przeciętnej płacy, przekraczający 3% rocznie wpływa na wzrost kosztów i cen. Przy tym założeniu wzrost płac o 5% spowoduje wzrost cen o 2%, zaś wzrost płac o 7% oznacza wzrost cen o 4%.

Pierwsza sytuacja ma miejsce przy stopie bezrobocia wynoszącej 3% zaś druga przy stopie 2%. Dalsza redukcja bezrobocia, poczynając od 1,5% prowadziłaby do lawinowego wzrostu cen, gdyż krzywa nie przetnie w żadnym punkcie skali z lewej strony. Natomiast zwiększeniu stopy bezrobocia powyżej 5% towarzyszy ograniczenie wzrostu płac poniżej 3% rocznie i spadek cen. Nachylenie krzywej Philipsa ma na celu przedstawienie bezpośredniego, odwrotnie proporcjonalnego związku między nasileniem inflacji a stopą bezrobocia.

Krzywa ilustruje wybór między szybkim wzrostem gospodarczym i niskim poziomem bezrobocia w sytuacjach nasilania się procesów inflacyjnych oraz słabszym tempem wzrostu, dużym bezrobociem i niewielką inflacją, a nawet stabilizacją cen.

86. Neomonetarystyczna interpretacja krzywej Philipsa.

Badania Philipsa wywarły głęboki wpływ na myśl ekonomiczna w krajach anglosaskich, jednakże lata 60-te i 70-te przyniosły znaczne ostudzenie entuzjazmu. Coraz bardziej stawało się oczywiste, że podział na kosztową i popytową interpretację źródeł inflacji nie jest tak oczywisty, jak by wynikało z badań Philipsa. Dla wielu stawało się jasne, że obie przyczyny występują jednocześnie we wzajemnej współzależności i nie sposób rozdzielić ich efekty.

Wzrost płac (a także podatków) powoduje wzrost kosztów produkcji, lecz z drugiej strony wywołuje wzrost łącznego popytu i oba te czynniki pchają jednocześnie ceny w górę. W tej sytuacji nastąpił powrót do koncepcji monetarystycznej, jako wyjaśniającej mechanizm, który w sposób trwały i powtarzalny kreował napięcia inflacyjne. Neomonetarystyczna teoria inflacji została w głównych zarysach sformułowana przez M.Friedmana i korzeniami sięga do ilościowej teorii pieniądza. Sprawdza ona tezy, że zmiany ilości pieniądza decydują o zmianach nominalnego dochodu i cen, ale nie mają wpływu na zmiany realnych wielkości makroekonomicznych, jak produkcja i zatrudnienie. Wskazywano, ze koncepcja Philipsa całkowicie pomija kwestię oczekiwań dalszego wzrostu zen zarówno przez przedsiębiorstwo , jak i robotników. Oczekiwania te usprawiedliwiają podwyżki cen przez pierwszych i żądania podwyżek płac przez drugich, co w rezultacie stabilizuję stopę inflacji bez wywierania przez nią wpływu na poziom bezrobocia.

Wg Friedmana wzrost dochodów oznacza wzrost ilości pieniądza w obiegu, a to z kolei po niedługim czasie doprowadzi do wzrostu cen, którego skala jest proporcjonalna do początkowego wzrostu płac nominalnych.

Współcześni monetaryści sądzą, że jakiekolwiek próby stymulowania popytu za pośrednictwem powiększania ilości pieniądza w obiegu wywołują jedynie wzrost inflacji, podczas gdy bezrobocie będzie nadal wahać się wokół swojej stopy naturalnej. Występują więc przeciwko rządowej polityce stabilizacji koniunktury , której głównym składnikiem jest polityka fiskalno-dochodowa.

Krzywa B „poprawia” krzywą Phillipsa, gdyż:

• brano tam pod uwagę wartości nominalne, podczas gdy ludzie reagują na realne zmiany w poziomach cen lub płac,

• nie uwzględniono oczekiwań inflacyjnych - przewidywań stopy inflacji (i na tej podstawie dokonuje się alokacji pieniędzy).

Friedman wyprowadził długookresową zależność uwzględniając wartości realne oraz oczekiwania inflacyjne. Stwierdził on, że w gospodarce istnieje naturalny poziom bezrobocia, którego zmiany dokonywane przez państwo są z góry skazane na niepowodzenie. Na bezrobocie naturalne składa się:

• bezrobocie frykcyjne - osoby o ułomnościach fizycznych lub psychicznych (nie mogące pracować zawodowo) oraz osoby chwilowo bez pracy ze względu na zmianę zawodu, itp.

• bezrobocie strukturalne - osoby bez pracy w wyniku zmian w strukturze gospodarki - zwolnieni z powodu spadku popytu na dobra określonego rodzaju, zmieniają kwalifikacje, itp.

Interpretacja krzywej B :

Rząd uznaje, że 5% stopa bezrobocia jest wysoka. Aby ograniczyć bezrobocie stosuje się ekspansywną politykę pieniężną - wprowadza dodatkowy pieniądz do obiegu, co zwiększa wydatki na dobra i usługi. To oznacza wzrost popytu, a więc wzrost produkcji, a po pewnym czasie wzrost płac i cen. Rośnie też zatrudnienie (stopa bezrobocia = 3%). Przejście do tego punktu na krzywej Phillipsa jest jednak chwilowe, gdyż wzrost ilości pieniądza w obiegu wywołuje wzrost cen. W rezultacie płace realne nie uległy zmianie, a więc podaż miejsc pracy obniża się, a bezrobocie wzrasta do 5%. Można więc jedynie chwilowo obniżać bezrobocie, dzięki iluzji pieniądza, jakiej ulegają ludzie. Monetaryści twierdzą, że bezrobocie nie jest żadnym problemem społecznym, zaś inflacja może być zredukowana do minimum przy rozmiarach dochodu narodowego odpowiadających istniejącym zdolnościom produkcyjnym.

J.K. Galbraith twierdzi, że ograniczenie popytu przez zmniejszenie podaży pieniądza (i na odwrót) nie powstrzyma monopolisty przed podnoszeniem cen. Uważa, że neomonetaryści żyją w nieistniejącym świecie wolnej konkurencji.

87. Przyczyny i skutki inflacji.

Inflacji nie sposób wyjaśnić za pośrednictwem jednej przyczyny. Stanowi ona bowiem zespół objawów, będący następstwem współzależności wielu zjawisk ekonomiczno-społecznych, zachodzących we współczesnych gospodarkach. Jej przyczyną i początkowym ogniwem łańcucha przyczynowo-skutkowego jest struktura stosunków produkcji, która rodzi sytuację permanentnego konfliktu na tle podziału wytworzonego dochodu.

Przyczyny inflacji tkwią w obszarze stosunków pieniężno-kredytowych:

• niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarowania

• „miękkie” kredytowanie (tzn. ograniczony przymus zwrotności ) inwestycji rozwojowych;

• Nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przedsiębiorstw

Wymienione zjawisko powodują żywiołowość w sferze obiegu pieniądza , a tym samym osłabienie stabilności pieniądza.

Przyczyny inflacji tkwiące w sferze niedostatków polityki alokacyjnej (wywołane są zazwyczaj niedostosowaniem struktury rzeczowej gospodarki do rozmiaru i struktury popytu pieniężnego):

• Nie odpowiadająca realiom rynkowym polityka cen

• Subiektywizm ocen rządowych w zakresie polityki dochodu, płac i świadczeń socjalnych;

• Uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w rewindykacji płacowych;

• Nadmiernie statyczna polityka państwa.

Przyczyny te w sposób inflacjogenny kształtują realia dystrybucyjno- popytowe w gospodarce, wywołując niezrównoważony wzrost popytu.

Kolejna grupa przyczyn leży w niedostatkach działań makroekonomicznych na rzecz redukcji kosztów wytwarzania, w tym w polityce płacowej. Wspólnym mianownikiem tych przyczyn jest ich charakter kosztowy , wyrażający rzeczywisty wzrost nakładów.

Przyczyn inflacji można doszukiwać się także w polityce zewnętrznej (zagranicznej) państwa, np. niekorzystny układ warunków wymiany za granicą, niska efektywność eksportu, obniżenie kursu w wymianie handlowej (dewaluacja). Do tej grupy przyczyn należy również wpływ inflacji światowej. Wyraża się on przenoszeniem rosnących cen na rynku światowym na rynek krajowy.

Skutki inflacji zaznaczają swoją obecność praktycznie we wszystkich dziedzinach życia społeczno-ekonomicznego. W ujęciu maroekonomicznym dotyczą one:

• Podziału dochodów między różne grupy i klasy społeczne

• Podziału dochodów indywidualnych na konsumpcję i oszczędności oraz produkcję i inwestycje;

• Bilansu płatniczego kraju;

• Równowagi zewnętrznej;

• Stosunków społecznych.

Skutki inflacji należy rozpatrywać w dwóch płaszczyznach; w warunkach braku oczekiwań inflacyjnych ze strony społeczeństwa(tzw. Inflacja nieantycypowana) oraz przy występowaniu tego rodzaju oczekiwań (tzw. Inflacja antycypowana)

W przypadku wystąpienia inflacji w tych pierwszych warunkach, wzrost cen powoduje przepływ dochodu od posiadaczy stałych dochodów tj. płac, rent, emerytur, stypendiów, zasiłków. Przy stałych płacach inflacja z reguły przynosi wzrost zysków przedsiębiorstw i pewien wzrost dochodów państwa za pośrednictwem systemu podatkowego. W tych warunkach zwiększają się możliwości inwestycyjne, przedsiębiorstwa tworzą warunki dla przyspieszonego wzrostu gospodarczego. Inflacja nieantycypowana stosunkowo szybko przekształca się w inflację oczekiwaną przez społeczeństwo (antycypowaną), gdzie wzrost płac jest głównym czynnikiem wzrostu cen. Nieprawdziwa jest więc teza , że każda inflacja zjada dochody realne i powoduje rosnące zubożenie społeczeństwa.

Dochody płacowe nie zawsze ulegają erozji w wyniku inflacji, ze względu na zabezpieczenia przed spadkiem wartości realnych. Powody, że okazują się one niewystarczające, jeśli idzie o podział dochodów wewnątrz poszczególnych grup lub klas społecznych:

• Podwyżki cen i płac oraz innych dochodów transferowanych nie zachodzą równocześnie z podwyżkami cen;

• Oczekiwania inflacyjne poszczególnych grup i klas społecznych są różne, zaś przyjmowane zabezpieczenia antyinflacyjne ustalane są dla warunków przeciętnych;

• Struktura asortymentowa podwyżek cen jest zróżnicowana.

Inflacja nie zawsze musi dezorganizować produkcję i hamować wzrost gospodarczy. Stopień szkodliwości inflacji umiarkowanej, a także galopującej zależy od amplitudy wahań wokół średniego poziomu oraz stopnia rozbieżności społecznych między oczekiwaną i rzeczywista inflacją. Duża zmienność stopy inflacji utrudnia przewidywanie skutków, a tym samym skutecznego zabezpieczani przed następstwem inflacji. Inflacja, szczególnie permanentna, prowadzi, bowiem, nieuchronnie do deprecjacji waluty, co umacnia z reguły zjawiska inflacyjne.

88. Przedsięwzięcia antyinflacyjne.

Inflację skutecznie zwalczać może tylko państwo, bowiem tylko ono może reprezentować interes całego społeczeństwa, dysponując odpowiednimi narzędziami i środkami. Na pierwsze miejsce wysuwa się polityka finansowa. Nadrzędnym celem musi być pokrycie wydatków budżetowych dochodami. Źródłem dochodów powinny być środki oparte na strumieniach i zasobach pieniężnych , znajdujących pokrycie wartościach realnych. Oznacza to, że podatki powinny być płacona z utargów , bądź dochodów ludności, a nie np. z kredytu, wszelkie dotacje zwłaszcza do działalności przedsiębiorstw, ale także przedmiotowe muszą być redukowane i stopniowo likwidowane. Podobnie ograniczony powinien być deficyt budżetowy, o ile nie daje się zamienić na inwestycje produkcyjne ludności. Pokrywanie jego kredytem bankowym z emisji lub kreacji pieniądza, nieuchronnie wywołuje skutki inflacyjne. Równocześnie niezbędna jest wstrzemięźliwość resortu finansów w wydatkach. Wysoką rangę w walce z inflacją posiada również polityka pieniężno- kredytowa. Musi ona prawidłowo wyrażać wartość towarów i siły roboczej.

Polityka finansowa i pieniężno- kredytowa tworzy ramy dla działania szeregu instrumentów, które mogą lecz nie zawsze muszą być użyte do walki z inflacja. Do takich należy decyzja o zamrożeniu na jakiś okres cen i płac, rzadziej tylko płac lub cen. W walce z inflacją ważna rolę pełni grupa instrumentów uruchamiająca rozmaite działania drenażowe na rynku.

Do takich należą przedsięwzięci uruchamiające dług publiczny, tj. wszelkiego rodzaju pożyczki państwowe, obligacje nastawione na ściąganie gotówki od ludności i podmiotów gospodarczych, w zamian za oferowane im rządowe papiery wartościowe. Najbardziej drastycznym przedsięwzięciem drenażowym jest próba anulowania części lub całości obiegu pieniężnego w drodze wymiany pieniężnej. W ten sposób radykalnie można się pozbyć tzw. nawisu inflacyjnego tj nadwyżkowego popytu.

Innym przejawem działań drenażowych jest ograniczenie za pośrednictwem podatków i opłat możliwości akumulacji w przedsiębiorstwach. Dotyczy to zwłaszcza tych, które przy stosunkowo niskiej wydajności pracy i jakości produkcji, osiągają stosunkowo wysokie zyski. Najbardziej skuteczną w walce z inflacją, lecz przedsięwzięciem długotrwałym , jest zmiana struktury gospodarki. Chodzi o taką zmianę asortymentu produkcji, by jak najszybciej zwiększyć na rynku udział dóbr finalnych, a ograniczyć produkcję słabo powiązaną z finalnym przeznaczeniem, aczkolwiek wysoko pracochłonną. Dodatkowym problemem walki z inflacją jest prowadzeni jej w warunkach wysokiego zadłużenie wobec zagranicy, przy ograniczonych możliwościach eksportu. W takiej sytuacji przedsięwzięciem antyinflacyjnym jest zmniejszenie barier importowych w celu poprawy zaopatrzenia przemysłu w surowce, materiały i urządzenia oraz utrzymanie importu podstawowych dóbr konsumpcyjnych dla poprawy zagranicznej równowagi rynkowej.

89.Trzy aspekty polityki antyinflacyjnej w Polsce w okresie transformacji gospodarczej: inflacja jako zjawisko pieniężne, inflacja jako efekt kosztowy i inflacja jako zjawisko inercyjne.

Inflacja nie jest wynikiem błędów popełnianych w polityce fiskalnej, pieniężnej i dochodowej, ale konsekwencją toczącej się między różnymi grupami społecznymi walki o podział dochodu narodowego, które wymuszają inflacjogenne decyzje.

Kryteria z Maastricht gwarantujące zrównoważony rozwój to:

1. stopa inflacji - maksymalnie 1,5 ponad przeciętnego poziomu w trzech krajach o najniższym poziomie inflacji,

2. deficyt budżetowy - maksymalnie 3% PKB,

3. dług publiczny - maksymalnie 60% PKB,

4. stopa procentowa - maksymalnie 2% powyżej z średniej z trzech krajów o najniższej inflacji,

5. kurs walutowy - utrzymany w dynamice EURO i dolara.

Trzy aspekty polityki inflacyjnej to:

• aspekt popytowy (pieniężny) - za wzrost cen obciąża się odpowiedzialnością rząd lub Bank Centralny, można wpływać na inflację poprzez:

• regulację stóp, poziom rezerw obowiązkowych banków,

• podaż pieniądza, która zależy od kursu walutowego i zasad dewaluacji poziomu kursu (deprecjacja - obniżenie; lub aprecjacja - podwyższenie),

• deficyt budżetowy (inflację wzmaga ten deficyt, który kreuje popyt konsumpcyjny),

• wydatki sztywne - determinują podaż pieniądza,

• problem monetaryzacji deficytu i monetaryzacja - jest to relacja ilości pieniądza monetarnego do PKB (w Polsce ok. 30%).

• aspekt kosztowy - ten typ inflacji wywołują:

• administracyjne zmiany cen (np. energii, surowców żywnościowych, transportu, itp.),

• stawka amortyzacyjna (wysoka - pcha koszty w górę, niska - obniża je),

• indeksacja (dochodów, rent, emerytur),

• koszt kredytu, koszt realnie wysokiej stopy procentowej,

• silne opodatkowanie - czyli sztywność części dochodów.

• aspekt inercyjny (bezwładu) - jest wywoływany:

• oczekiwaniami inflacyjnymi,

• ustawową indeksacją, kompensacją, waloryzacją,

• ogłaszanymi podwyżkami cen administracyjnych,

• niską dyscypliną finansową.

Inflacji inercyjnej podlegają wszyscy, a najbardziej rząd.

90.Zjawisko histerezy w walce z inflacją; geneza i skutki.

Histereza to zjawisko polegające na tym, że długookresowa równowaga w gospodarce zależy od tego co się z gospodarką dzieje w krótkim okresie. W odniesieniu do bezrobocia oznacza to, że naturalna stopa bezrobocia nie jest stała w czasie.

Histereza wiąże się z niedopasowaniem (inercją), ma miejsce kiedy sytuacja się zmienia a oddziaływania i działania (np. antyinflacyjne nie). Zmiany stanu wyjściowego układu wywołane czynnikami zewnętrznymi zależą od stanów układu poprzedzającego ten stan wyjściowy, czyli zależą od historii układu. Przypadek Polski: W Polsce główną przyczyną inflacji na początku lat '90 był nadwyżkowy popyt. W następnych latach zmieniły się źródła inflacji i coraz większe znaczenie miała inflacja kosztowa. Efekt histerezy polegał na tym, że nadal „leczono” ją jak inflacje popytową. W tych latach często przestrzeliwano inflację (zaniżano) co też przyczyniało się do jest wzrostu.

Histereza sprowadza się do niedostosowań, złe rozpoznanie przyczyn prowadzi do stosowania złych instrumentów (co może odnieść przeciwny skutek). Jednym ze skutków takiej „histerycznej” polityki jest bezrobocie -które powstało wskutek złego rozpoznania rynku pracy a przez to i źle pokierowanej edukacji - ludzie kształcą się w złym kierunku nieodpowiadając na zapotrzebowania rynku.

91. 
    Makroekonomiczne determinanty bezrobocia w Polsce w okresie transformacji gospodarczej.

Determinanty (wyznaczniki) to elementy, których funkcją jest wyznaczenie czegoś.

Transformacja systemu gospodarczego w Polsce pociągnęła za sobą zasadnicze zmiany sytuacji na rynku pracy. Zniknęły niedobory siły roboczej i nadwyżki popytu na pracę. Pojawiły się nadwyżki podaży pracy i jawne bezrobocie. Zmiany zasobu bezrobocia w omawianym okresie były rezultatem określonych różnic między strumieniami napływu do zasobu bezrobocia i odpływu z zasobu bezrobocia.

Wzrost zasobu bezrobocia może oznaczać różną sytuację na rynku pracy. Może być wynikiem wysokich napływów do zasobu bezrobocia i nieco niższych, ale też dość wysokich odpływów z zasobu bezrobocia. Sytuacja taka oznacza, ze bezrobocie jest zasobem dynamicznym, a ci którzy do niego napływają, przebywają w nim stosunkowo krótko. Wzrost bezrobocia może wynikać z dosyć umiarkowanych napływów i bardzo niskich odpływów z zasobu bezrobocia. Bezrobocie jest wówczas zasobem stagnacyjnym, a ci którzy do niego napływają przebywają w nim stosunkowo długo. Szereg przesłanek wskazuje, że w kraju dokonującym transformacji systemowej powinien znaleźć zastosowanie pierwszy model. Z jednej strony, proces transformacji powinien sprzyjać redukcji bezrobocia ukrytego, powstałego w gospodarce centralnie planowanej, zwiększając strumienie napływów. Z drugiej strony restrukturyzacja gospodarki wymaga transferów siły roboczej między przedsiębiorstwami i gałęziami gospodarki, co może oznaczać przejściowy wzrost napływów do zasobu bezrobocia.

W Polsce bezrobocie ma raczej charakter stagnacyjny. Świadczy o tym m.in. bardzo wysoki udział w zasobie bezrobocia bezrobotnych długookresowo (powyżej 12 m-cy). W obecnych warunkach polityka zwalczania bezrobocia powinna być skierowana przede wszystkim na zwiększanie odpływów z zasobu bezrobocia.

Zasadnicze znaczenie dla polityki zwalczania bezrobocia ma ustalenie dominujących typów bezrobocia występujących w gospodarce. W szczególności bezrobocia związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad globalnym popytem na pracę (tzw. bezrobocia nierównowagi) oraz bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego.

Ze względu na dominację bezrobocia związanego z nadwyżką ogólnej podaży pracy nad popytem na pracę, główne remedium na bezrobocie to ożywienie gospodarcze, poprawa ogólnej aktywności gospodarczej.

Wzrost produkcji może się opierać na bardziej racjonalnym wykorzystaniu istniejącego zatrudnienia, a nie na wzroście zatrudnienia. W tej sytuacji istotniejsza redukcja bezrobocia może wymagać przyspieszenia wzrostu gospodarczego.

Znaczenie bezrobocia strukturalnego występującego w Polsce będzie wzrastało przy kontynuacji wzrostu gospodarczego, redukującego bezrobocie związane z osłabieniem aktywności gospodarczej, oraz procesów restrukturyzacji gospodarki. Zasadnicze znaczenie dla redukcji tego bezrobocia mają instrumenty aktywnej polityki państwa na rynku pracy.

Z powodu oczekiwanego wzrostu znaczenia bezrobocia strukturalnego konieczne wydaje się zwiększenie udziału wydatków na programy aktywne. Wówczas można oczekiwać, że programy te obejmą większą niż dotychczas liczbę bezrobotnych.

92. Omów rolę banku centralnego w systemie finansów państwa.

Bank centralny => bank, który pełni dwie funkcje:

1. banku państwa

2. banku banków komercyjnych

Podział ten jest konfliktogenny (szczególnie w systemach transformowanych).

Zadania BC:

• sterowanie emisją pieniądza

• kredytowanie innych banków

• utrzymywanie kursu waluty narodowej w określonych granicach

• obsługa bankowa rządu, udzielanie porad

• administrowanie państwowymi rezerwami walutowymi

• nadzorowanie banków komercyjnych

• zarządzanie długiem państwa

Podstawowym zadaniem BC jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności.

Dzięki temu, że BC dokonuje emisji pieniądza - nie może zbankrutować. Bankrutuje, kiedy upada dane państwo.

Jest on bankiem rezerwowym dla innych banków. Ponadto organizuje płatności zagraniczne.

Narzędzia BC:

• system rezerw obowiązkowych

• zmiany stopy redyskontowej

• operacje otwartego rynku

• interwencjonizm w zakresie obrotów i transakcji dewizowych i In.

BC może prowadzić działalność komercyjną jaką jest np. sprzedaż obligacji.

93. Struktura aktywów i pasywów banku centralnego - scharakteryzuj poszczególne pozycje.

BC składa się z 2 wydziałów:

• emisyjnego (emituje papiery wartościowe, banknoty)

• bankowego (posiada PW, udziela pożyczek)

EMISYJNY		BANKOWY
Kupuje PW, weksle, obligacje emitowane przez państwo, przedsiębiorstwa, władze lokalne. Zamienia pieniądze na PW.		Spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych i państwa.
AKTYWA	PASYWA	AKTYWA	PASYWA
PW	Banknoty w obiegu	Państwowe PW, pożyczki udzielone państwu i inne kredyty. Posiada dzieła sztuki, nieruchomości itp.	Wkłady z sektora publicznego, wkłady banków i państwa.

Różnica pomiędzy wartością aktywów i pasywów nazywa się wartością czystą (net worth). Dla każdego banku aktywa zawsze będą równać się pasywom powiększonym o wartość czystą

Pytanie 93 cd.

Typowe pozycje bilansu BC

Aktywa (środki własne)	Pasywa (długi i zobowiązania)
zapasy w złocie należności zagraniczne udzielone kredyty budżetowi państwa innym bankom komercyjnym PW (obligacje, weksle) pozostałe aktywa	pieniądz rezerwowy gotówka w obiegu obowiązkowe lokaty banków dobrowolne lokaty banków i instytucji publicznych rachunki walutowe pozostałe pasywa

Po stronie aktywów dominującą pozycję zajmują PW rządu.

Po stronie pasywów dominującą pozycję zajmuje gotówka w obiegu jako zobowiązanie BC wobec wszystkich faktycznych i potencjalnych posiadaczy pieniądza. BC nadaje walucie krajowej moc prawną i zobowiązuje się do utrzymania względnej stabilizacji jej siły nabywczej, chociaż już nie gwarantuje jej wymienialności na złoto.

Jak wynika ze struktury aktywów i pasywów, BC nie ma bezpośrednich kontaktów finansowych ani z gospodarstwami domowymi, ani z przedsiębiorstwami. Jest to sfera działania banków komercyjnych.

94. Wpływ banku centralnego na podaż pieniądza.

M * V = P * Y

M - ilość pieniądza w obiegu

V - szybkość obiegu pieniądza oznaczająca, ile razy przeciętnie jednostka pieniężna jest wydawana w ciągu roku

P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego brutto

Y - realna wielkość produktu narodowego brutto w cenach stałych (tzw. wolumen produkcji)

BC regulujący podać pieniądza nigdy nie zaczyna od zera. Przy określaniu ilości pieniądza wychodzi on najpierw z oceny istniejącego zasobu pieniądza znajdującego się w obiegu tzn. w kasach prywatnych, bankach, kasach kredytowo - oszczędnościowych itp. Następnie bierze pod uwagę takie czynniki jak:

• przewidywany przyrost wolumenu dochodu narodowego (w cenach stałych)

• przewidywany wzrost cen w danym roku

• możliwość zwiększania lub zmniejszania szybkości krążenia pieniądza gotówkowego

Formułę podaży pieniądza po jej zróżnicowaniu można napisać w postaci stóp wzrostu:

ΔM/M = ΔP/P + ΔY/Y - ΔV/V

Pytanie 94 cd.

Jeśli założymy, że szybkość obiegu pieniądza jest stała, wówczas ΔV/V = 0 i tempo wzrostu podaży pieniądza wynika z dumy temp wzrostu cen i wolumenu dochodu narodowego.

Przy założeniu stałej szybkości obiegu pieniądza główny problem polega na trudności przewidywania wzrostu cen, a nie przewidywania wzrostu dochodu narodowego. Dotyczy to zwłaszcza krajów przechodzących od gospodarki centralnie planowanej do rynkowej.

Nadmiernie restrykcyjna polityka podaży pieniądza ze strony BC może być niepożądana, gdyż prowadzi do hamowania wzrostu produkcji, do nasilania się bezrobocia itp. Kierownictwo BC musi więc stale obserwować sytuację na rynku pieniężnym, oceniać stopę wzrostu cen oraz wzrost produkcji i odpowiednio do kierunku zachodzących zmian elastycznie korygować politykę podaży pieniądza.

Trudność kontroli podaży pieniądza w gospodarce narodowej polega także na tym, że - oprócz BC - w każdym kraju istnieją dziesiątki, setki, a nawet tysiące różnorodnych banków komercyjnych, które udzielają kredytów podmiotom gospodarczym i w ten sposób mogą kreować dodatkowy pieniądz, a więc zwiększać jego ogólną sumę w obiegu.

95. Rola wskaźnika rezerwy obowiązkowej, stopy dyskontowej, redyskontowej i lombardowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny. Operacje otwartego rynku w działalności banku centralnego.

Podaż pieniądza w gospodarce jest to suma pieniądza krajowego w obiegu (poza systemem bankowym) oraz wkładów na żądanie w bankach (a'vista), na które sektor prywatny może wystawić czek. BC kontroluje podaż pieniądza poprzez:

1. system rezerw obowiązkowych - BC ma uprawnienia do określania minimalnej stopy rezerw, tzn., części depozytów, którą bank komercyjny ma obowiązek trzymać jako rezerwę w postaci gotówki lub jako depozyt w BC. Jeżeli BC chce zmniejszyć podaż pieniądza kreowanego przez banki, to podwyższa stopę rezerw (banki redukują kredyty).

2. operacje otwartego rynku - występują, gdy BC zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając PW na otwartym rynku (np. bony skarbowe, obligacje Skarbu Państwa). Baza monetarna zwiększa się, gdy rośnie podać przez np. wykup wcześniej sprzedanych bonów skarbowych - to ożywia koniunkturę. Natomiast sprzedaż bonów, obligacji itp. zmniejsza podaż pieniądza i studzi gospodarkę

3. stopy procentowe

• dyskontowa - po tej stopie BC pożycza pieniądze bankom komercyjnym

• redyskontowa (operacyjna) - cena, po której BC skupuje od banków komercyjnych weksle. Istnieje następujące zróżnicowanie w stopach wynikające ze stopnia płynności lub sztywności zabezpieczeń. Wzrost stopy redyskontowej powoduje wzrost kosztów zaciągania kredytu przez banki komercyjne w BC, a tym samym zachęca je do trzymania wyższych rezerw dobrowolnych (jako ochrona przed zaciąganiem kredytów, w tych warunkach rosną stopy). W tej sytuacji zmniejsza się współczynnik kreacji depozytów, zmniejsza się także podaż pieniądza.

Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) - ilość pieniądza dostarczana przez BC zarówno bankom komercyjnym jak i sektorowi prywatnemu (pieniądze w obiegu pozabankowym i w posiadaniu banków).

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę. Zależy on od:

• planowanej przez banki stopy rezerw gotówkowych (tj. w stosunku do całkowitej wartości wkładów)

• planowanego stosunku gotówki w obiegu pozabankowym do wartości wkładów w bankach (relacja gotówka - wkład)

Będzie on tym większy, im:

• niższa jest planowana przez sektor pozabankowy stopa gotówkowa - wkłady (banki mają więcej pieniędzy, co ułatwia kreację kredytu)

• niższa jest zamierzona przez banki stopa rezerwy gotówkowej - wkłady (czyli poziom rezerw obowiązkowych do wkładów), to umożliwia kreację większej ilości pieniądza depozytowego.

Operacje otwartego rynku występują, gdy BC zmienia wielkość bazy monetarnej kupując lub sprzedając PW na otwartym rynku. Operacje te pozwalają na bezpośrednie oddziaływanie na wielkość bazy monetarnej. Ponieważ podaż pieniądza jest to iloczyn bazy monetarnej i mnożnika kreacji pieniądza, więc równocześnie wpływają na rozmiary podaży pieniądza. Skup PW przez BC zwiększa podaż pieniądza, natomiast ich sprzedaż zmniejsza.

BC jest także kredytodawcą ostatniej szansy, tzn. udziela pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym wtedy, gdy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu. Pozwala to na:

• uniknięcie bankructwa banku komercyjnego

• ograniczenie niepewności

• uniknięcie paniki na rynku finansowym

96. Omów implikacje makroekonomiczne deficytu budżetowego i długu publicznego w Polsce. Czy finansowanie długu publicznego przez bank centralny wypycha kredyt dla indywidualnych podmiotów? (zjawisko crowding out). Jeśli tak, to jak to się dzieje?

Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego (inaczej deficyt sektora publicznego) jest to suma deficytu budżetu centralnego i budżetów terenowych oraz deficytu w gałęziach znacjonalizowanych.

Dług publiczny jest to całkowite, pozostające do spłaty zadłużenie państwa.

Jeżeli wyeliminujemy możliwość, zaciągnięcia przez państwo pożyczki za granicą, to istnieją dwa sposoby finansowania deficytu budżetowego sektora publicznego:

• pożyczka od społeczeństwa - państwo sprzedaje BC swoje PW (bony skarbowe, obligacje) w zamian za gotówkę potrzebną na sfinansowanie deficytu budżetowego. BC przeprowadza operacje otwartego rynku i sprzedaje te papiery. Finansując swoje wydatki z deficytu budżetowego państwo wprowadziło do gospodarki tą samą ilość pieniędzy (podaż pieniądza bez zmian)

• dodrukowanie pieniędzy - państwo sprzedaje PW BC za gotówkę, którą przeznacza na wydatki budżetowe. Banki komercyjne i inwestorzy indywidualni mają niezmienioną liczbę papierów, zwiększa się jednak baza monetarna, a co za tym idzie - podaż pieniądza.

Duży dług publiczny stanowi istotne zagrożenie stabilizacji makroekonomicznej.

Pytanie 96 cd.

Deficytowi budżetowemu przypisuje się następujące wady:

• ryzyko monetaryzacji deficytu, co może powodować wzrost inflacji

• deficyt musi być finansowany za pomocą długu publicznego, a to powoduje niebezpieczeństwo eksplozywnego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi w wyniku wpadnięcia w pułapkę zadłużeniową

• wystąpienie efektu wypychania (crowding out), który polega na tym, że w wyniku zwiększania wydatków budżetowych (zwłaszcza nieprodukcyjnych) następuje ograniczenie możliwości wydatkowych i inwestycyjnych w sektorze prywatnym

• podważenie wiarygodności danego państwa

Crowding out - ograniczenie możliwości wydatkowych w sektorze prywatnym powodowanych zwiększeniem wydatków publicznych.

97. Pieniądz wirtualny i wielkiej mocy. Scharakteryzuj jego podaż na rynku uwzględniając wybrane derywaty finansowe.

pieniądz wielkiej mocy (inaczej baza monetarna) - jest to suma gotówki w obiegu znajdująca się w rękach ludności oraz suma rezerw gotówkowych systemu bankowego będąca pod kontrolą banku centralnego w celu zapewnienia płynności banków komercyjnych

Na bazę monetarną oddziaływają:

• Operacje otwartego rynku (istota operacji polega na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny na otwartym rynku giełdowym w celu zmiany wielkości bazy monetarnej)

• Działalność banku centralnego (kredytodawca ostatniej instancji)

Baza monetarna jest modyfikowana przez relacje pieniądza wirtualnego i rzeczywistego i derywaty finansowej

Operacje otwartego rynku - bazuje na emisji pieniądza Ministerstwo Finansów w imieniu rządu i Banku Polskiego decyduje się na emisję długookresowych obligacji rządowych. Zwraca się do Banku Centralnego aby je kupił. BC ma dwie drogi:

1. nabywa obligacje emituje ilość niezbędnego pieniądza (kilkanaście mln zł), przekazuje BP i MF i trzyma obligacje w skarbcu (zwiększa się podaż pieniądza bo została wyemitowana dodatkowa kasa;))

2. nabywa obligacje, płaci MF i BC z własnych rezerw, ale nie trzyma obligacji w skarbcu tylko sprzedaje poprzez banki komercyjne różnym podmiotom (os fizyczne i prawne) (zmniejsza się podaż pieniądza bo z rynku zostały ściągnięte pieniądze na zakup tych obligacji - przez BK lub podmioty)

BC (kredytodawca ostatniej instancji) - kontroluje podaż pieniądza w obiegu i koryguje jego dopływ lub odpływ za pośrednictwem:

• zmiany wysokości stopy rezerw obowiązkowych

• zmiany stopy dyskontowej

• polityki otwartego rynku

rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku); zwiększenie rezerw obowiązkowych powoduje, że większa ilość pieniądza musi zostać zatrzymana w bankach a więc podaż pieniądza na rynek się zmniejsza; z kolei obniżenie rezerw obowiązkowych powoduje, że pieniądz który dotychczas był w banku może zostać wypuszczony na rynek, a więc podaż pieniądza się zwiększa

stopa dyskontowa - stopa procentowa ustalana przez BC przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym; jest to minimalna stopa pożyczkowa; BC jest kredytodawcą ostatniej instancji - jest on w stanie udzielać pożyczek bankom komercyjnym w sytuacji zagrożenia ich płynności finansowej i utraty zaufania co do ich wypłacalności - kredyt ten nazywany jest kredytem refinansowym

stopa referencyjna (interwencyjna) - określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym.

stopa redyskontowa - operacyjna; jest to cena, po której Bank Centralny skupuje od banków komercyjnych weksle; Wzrost stopy redyskontowej powoduje wzrost kosztów zaciągania kredytu przez banki komercyjne w Banku Centralnym, a tym samym zachęca je do trzymania wyższych rezerw dobrowolnych (jako ochrona przed zaciąganiem kredytów w tych warunkach rosną stopy). W tej sytuacji zmniejsza się współczynnik kreacji depozytów, zmniejsza się także podaż pieniądza.

Stopa lombardowa - określa najwyższy poziom oprocentowania na rynku, według niej bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych

Zależności pomiędzy poszczególnymi stopami:

rezerw obowiązkowych < referencyjna < redyskontowa < lombardowa

derywaty - instrumenty finansowe podobne do papierów wartościowych, których cena jest uzależniona od ceny wartości aktywów pierwotnych. Potwierdzają one uzyskanie przez nabywcę derywatu prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji.

podaż pieniądz wirtualnego - jest on tworzony poprzez transakcje o charakterze derywaty finansowej; do takich transakcji zaliczamy:

• transakcje na stopach procentowych

• transakcje kredytowe (np. bierzemy kredyt w silniejszej walucie, a spłacamy w słabszej)

• transakcje typu Swap

Transakcja typu Swap - polega na kupnie lub sprzedaży jednej waluty za drugą z natychmiastową jej odsprzedażą lub odkupieniem w późniejszym terminie; umożliwia ona zabezpieczenie przed niekorzystnymi zmianami kursów walut przy kredytach zaciąganych w walutach obcych

Uwagi: za cholere nie mam pojecia co tak naprawde oznacza że transakcje maja charakter derywaty finansowej i o co w tym dokladnie chodzi

98. Luka inflacyjna i recesyjna w polityce gospodarczej - instrumenty działania.

Luka inflacyjna - oznacza, że w punkcie wyznaczonym wielkością produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu zagregowany popyt jest większy od wielkości tegoż produktu. Nadmiar popytu w stosunku do podaży prowadzi do inflacyjnego wzrostu cen. Chcąc zlikwidować lukę inflacyjną państwo powinno zmniejszyć swoje wydatki i możliwie najwięcej zwiększyć swoje przychody. Luka inflacyjna stanowi więc wskazówkę dla celowości polityki restrykcyjnej.

1 - krzywa zagregowanego popytu przed zmniejszeniem zakupów rządowych,
2 - krzywa zagregowanego popytu po zmniejszeniu zakupów rządowych
3 - krzywa równowagi między produktem narodowym a zagregowanym popytem,
A - produkt narodowy przy pełnym zatrudnieniu,
BC - miara luki inflacyjnej,
Polityka fiskalna jest bardziej skuteczna jako narzędzie zwalczania zjawisk recesyjnych, niż jako sposób chronienia gospodarki przed przegrzaniem koniunktury, ponieważ łatwiej jest zwiększać wydatki budżetowe walcząc z recesją niż ograniczać je walcząc z inflacją oraz łatwiej jest zmniejszać podatki napędzając koniunkturę niż zwiększać podatki ograniczając podaż pieniądza, a przez to zmniejszać inflację.

Działanie mnożnika inwestycyjnego i akceleratora.
Mnożnik inwestycyjny decyduje o tym, o ile wzrośnie produkt narodowy, jeśli inwestycje wzrosną o jednostkę:


Przyrost produktu narodowego = mnożnik inwestycyjny * przyrost inwestycji.


Sam mnożnik inwestycyjny przedstawia się następująco:
MPC - krańcowa skłonność do konsumpcji,
DC - przyrost konsumpcji,
DY - przyrost produktu narodowego
Wielkość mnożnika inwestycyjnego jest tym większa, im większa krańcowa skłonność do konsumpcji i im, zarazem mniejsza krańcowa skłonność do oszczędzania:
DS - przyrost oszczędności,
Warunkiem działania mnożnika inwestycyjnego jest istnienie nie wykorzystanych rezerw produkcyjnych i zasobów siły roboczej. Mnożnik inwestycyjny może działać w kierunku zwiększania produktu narodowego jak i w kierunku jego zmniejszania. Zauważmy, że aby otrzymać stałe wyniki w działaniu mnożnika wymagane jest stałe inwestowanie, a nie jednorazowy zastrzyk inwestycji.
Akcelerator. Zgodnie z zasadą akceleracji (idea przyspieszania) wzrost popytu konsumpcyjnego powoduje bardziej niż proporcjonalny wzrost inwestycji.


Luka recesyjna - pojawia się wtedy, gdy równowaga miedzy zagregowanym popytem i podażą występuje na poziomie niższym niż wynikającym z wielkości produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Miarą luki recesyjnej jest wielkość o jaką zagregowany popyt jest mniejszy od wielkości popytu równoważącego wielkość produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu. Pojawienie się luki recesyjnej oznacza, że państwo powinno prowadzić politykę aktywizacji życia gospodarczego.

Ceny są giętkie - ceny rosną lub spadają wraz ze zmianami podaży i popytu

Dochody są lepkie - względnie stały poziom dochodów; najbardziej podstawowym źródłem owej lepkości jest to że procedura ustanawiania lub renegocjowania płac jest rzeczą kosztowną. Kierownicy działów personalnych po prostu nie mogą renegocjować płac z każdym nowym pracownikiem, podważając za każdym razem stare porozumienia i utarte obyczaje. Koszty takich negocjacji są na tyle wysokie, że przedsiębiorstwa skłonne są zmieniać płace tylko raz do roku, albo, w przypadku związkowych umów zbiorowych, raz na trzy lata.

1 - krzywa zagregowanego popytu przed wzrostem zakupów rządowych,
2 - krzywa zagregowanego popytu po wzroście zakupów rządowych,
3 - krzywa równowagi między produktem narodowym, a zagregowanym popytem,
Punkt C odzwierciedla równowagę między zagregowanym popytem, a zagregowaną podażą w sytuacji, gdy produkt narodowy A jest mniejszy od produktu narodowego przy pełnym zatrudnieniu B, a zarazem występuje bezrobocie większe od naturalnego. Miarą luki recesyjnej jest odległość między punktami D i E. W tej sytuacji wskazane jest aby rząd zwiększył zakupy dóbr i usług o wielkość wyznaczoną luką recesyjną, co powinno pociągnąć za sobą wzrost dochodu narodowego z pkt. A do B.

Przy omawianiu likwidacji luki recesyjnej, efektów mnożnikowych i stabilizacyjnej funkcji polityki fiskalnej szczególną rolę odgrywają inwestycje autonomiczne. Są to takie przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane niezależnie od aktualnego stanu aktywności gospodarczej i aktualnego poziomu popytu. Chodzi tu np. o budowę dróg. Zgodnie z ideą mnożnika inwestycyjnego popyt wzrośnie nie tylko o wartość nakładów przeznaczonych na budowę dróg, lecz także o wartość płac pracowników zatrudnionych przy tych inwestycjach autonomicznych, o wartość dochodów ludzi w innych gałęziach przemysłowych potrzebnych do realizacji przedsięwzięcia.

Wzrost popytu spowodowany inwestycjami autonomicznymi i efektami mnożnikowymi prowadzi do pojawienia się inwestycji indukowanych, uzależnionych od stanu aktywności gospodarczej i wielkości popytu, natomiast akcelerator wzmacnia wielkość inwestycji indukowanych. Zgodnie z ideą akceleracji wzrost popytu konsumpcyjnego pociąga za sobą więcej niż proporcjonalny wzrost inwestycji. W wypadku spadku popytu konsumpcyjnego i popytu globalnego, akcelerator działa w kierunku ograniczenia inwestycji indukowanych tym silniej im większy spadek popytu.


99. Związek polityki monetarnej i fiskalnej z kształtowaniem się ekonomicznych warunków gospodarowania.

Te dwa rodzaje polityk można uprawiać w sposób restrykcyjny (defensywny, restryktywny) lub ekspansywny.
Ekspansywna polityka monetarna (pieniężna) - polega na wzroście realnej podaży pieniądza; jej efektem jest wzrost dochodu narodowego i obniżka stopy procentowej, co powoduje ożywienie produkcji

mechanizm: wzrost podaży pieniądza (przy założeniu stałego poziomu cen towarów) powoduje obniżenie stopy procentowej, bo tylko przy niższej stopie procentowej możliwe jest zwiększenie popytu na pieniądz i wchłonięcie dodatkowej podaży pieniądza; niższa stopa procentowa pociąga za sobą zwiększenie inwestycji i dochodu narodowego, co powoduje wzrost popytu transakcyjnego na pieniądz
Restrykcyjna polityka monetarna (pieniężna) - polega na obniżeniu realnej podaży pieniądza; powoduje to obniżenie popytu inwestycyjnego, spadek popytu konsumpcyjnego i zagranicznego, spadek inflacji; restrykcyjna polityka budżetowa jest uzasadniona wówczas, gdy popyt globalny jest nadmierny, a gospodarka znajduje się na granicy wykorzystania zdolności produkcyjnych i wkracza w sferę pojawiania się wąskich gardeł hamujących wzrost dochodu narodowego
Ekspansywna polityka fiskalna - polega na obniżaniu podatków i/lub zwiększaniu wydatków rządowych bądź też finansowaniem deficytu państwa budżetu państwa za pomocą długu publicznego; jej efektem jest wzrost dochodu narodowego, wzrost stopy procentowej, cen krajowych, środków produkcji i inwestycji oraz spadek zaś cen eksportowych; ekspansywną politykę fiskalną stosujemy w okresach recesji gospodarczej

mechanizm: zwiększenie wydatków rządowych powoduje wzrost dochodu narodowego; wzrostowi dochodu narodowego towarzyszy wzrost popytu na pieniądz, co przy niezmienionej podaży pieniądza prowadzi do wzrostu stóp procentowych; wzrost stóp procentowych zaczyna hamować popyt inwestycyjny w sektorze prywatnym - pojawia się zjawisko wypierania (crowding-out) efektów ekspansywnej polityki fiskalnej; skala wypierania zależy od stopnia wpływu ekspansji wydatków budżetowych na wzrost stopy procentowej oraz od wrażliwości inwestycji w sektorze prywatnym na zmiany stopy procentowej
Restrykcyjna polityka fiskalna - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty; powoduje to obniżenie dochodu narodowego i spadek stóp procentowych spadają też ceny krajowe, środki produkcji, rosną zaś ceny eksportowe; restrykcyjna polityka fiskalna jest stosowana w okresach nadmiernego popytu globalnego

Współzależności między polityką fiskalną a monetarną przedstawia model IS-LM.

Krzywa IS wyraża możliwe kombinacje między wielkością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda kombinacja spełnia warunek równowagi globalnego popytu z wytwarzanym dochodem narodowym.

Krzywa LM wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda możliwa kombinacja spełnia warunek równowagi popytu na pieniądz z jego podażą

100. Pasywna polityka fiskalna i automatyczne stabilizatory koniunktury - krzywa Laffera.

Pasywna polityka fiskalna - jest realizowana w oparciu o automatyczne stabilizatory koniunktury (czyli instrumenty polityki fiskalnej, które reagują na zmianę aktywności gospodarczej bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek decyzji dotyczących ich użycia - działają samoczynnie)

Do automatycznych stabilizatorów koniunktury zaliczamy:

• Po stronie wpływów budżetowych - podatki (np. podatek progresywny - im wyższy dochód tym wyższa stopa opodatkowania patrz krzywa Laffera)

• Po stronie wydatków budżetowych - zasiłki dla bezrobotnych, subsydia dla rolnictwa , pomoc społeczna

Automatyczne stabilizatory powodują tendencje do powstawania nadwyżki budżetowej w okresach ożywienia gospodarczego i deficytu w okresie recesji; automatyczne stabilizatory nie są jednak w stanie oddziaływać na strukturę gospodarki i dostarczać bodźców do zmiany sytuacji w gospodarce;

Automatyczne stabilizatory koniunktury zaczynają działać wtedy, kiedy zaistnieją określone warunki gospodarcze, niezależnie od woli polityków. Są one stabilizatorami, ponieważ pomagają zwiększyć wydatki w okresach recesji, a zmniejszyć podczas boomu i inflacji. Dzieje się to przez wzrost wydatków państwa lub przez redukcję opodatkowania albo też dzięki stosowaniu w czasie recesji obydwu tych sposobów równocześnie. W okresie ekspansji, kiedy dochody i ceny rosną, stabilizatory automatyczne działają w przeciwną stronę, redukując wydatki rządu i zwiększając podatki.

Jednym z takich stabilizatorów jest progresywny podatek dochodowy od osób fizycznych. W okresach recesji ludzie zarabiają mniej i dlatego też podlegają opodatkowaniu według niższych krańcowych stóp podatkowych. W ten sposób podatek dochodowy od osób fizycznych działa dokładnie tak, jak trzeba, tzn. redukuje obciążenia podatkowe. W okresach boomu zarobki rosną, ludzie przesuwają się do wyższych przedziałów podatkowych i płacą wyższe podatki. Znów polityka podatkowa działa automatycznie, tak aby realizować cele fiskalne - wyższe podatki w okresach inflacji.

Istnieją również inne automatyczne stabilizatory koniunktury, zwiększające lub redukujące, w miarę potrzeby, wydatki rządu w celu zwalczania recesji lub inflacji. Należą do nich: zasiłki dla bezrobotnych i świadczenia socjalne. W czasach recesji wydatki rządu automatycznie zwiększają się wraz z liczbą osób, którym przysługują zasiłki dla bezrobotnych i inne świadczenia społeczne. Kiedy natomiast sytuacja gospodarcza poprawia się, wówczas bezrobocie zmniejsza się, a wydatki rządu z nim związane automatycznie maleją.

Krzywa Laffera - przedstawia zależność między stopą opodatkowania dochodów a wpływami do budżetu państwa







Krzywa ta opiera się na założenie że wpływy do budżetu państwa z podatków zależą od dwóch wielkości:

• podstawy opodatkowania

• wysokości stóp podatkowych

Wraz ze wzrostem stóp podatkowych dochody budżetu wzrastają, aż osiągną maksymalny poziom E; potem wraz ze wzrostem stóp podatkowych dochody budżetu maleją. Wynika to ze sposobu reagowania przedsiębiorców, pracowników i oszczędzających na wzrost lub spadek stóp opodatkowania. Przy niskich stopach opodatkowania przedsiębiorcy wykazują wyższą skłonność do inwestowania i wzrostu produkcji. Jednocześnie ludzie wykazują niską skłonność do unikania podatków i prowadzenia działalności nielegalnej. Zwiększenie stopy opodatkowania powoduje że łączne wpływy do budżetu rosną osiągając maksimum E - jest to optymalna stopa podatkowania, którą w praktyce bardzo trudno znaleźć i nigdy nie ma pewności jaka ona powinna być. Dalsze zwiększanie stopy opodatkowania spowoduje spadek wpływów do budżetu, gdyż przedsiębiorcy nie będą skłonni do inwestycji, a ludzie zaczną unikać płacenia podatków i prowadzić działalność nielegalną.

Nie można z góry ustalić, czy jaka stopa opodatkowania będzie zwiększać, a jaka zmniejszać wpływy do budżetu. Zależy to od:

• poziomu stopy podatkowej w punkcie wyjściowym

• siły reakcji przedsiębiorców na inwestycje

• siły reakcji ludności na ich skłonność do oszczędzania i konsumowania

• stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych gospodarki rynkowej

Jak długo wzrost stopy podatkowej powoduje zwiększone wpływy do budżetu, a dochód narodowy rośnie (lub co najmniej nie spada), tak długo taka polityka fiskalna znajduje uzasadnienie.

paradoks - w pewnym momencie przy obniżeniu stopy opodatkowania mogą się zwiększyć wpływy do budżetu (efekt wolumenowy)

101. Aktywna polityka fiskalna i nieautomatyczne stabilizatory koniunktury.

Aktywna polityka fiskalna - jest realizowana w oparciu o nieautomatyczne stabilizatory koniunktury (czyli instrumenty polityki fiskalnej, których działanie wymaga decyzji rządu); zaliczamy do nich:

1) zmiany stawek i struktury podatków,
2) zmiany wypłat przelewów (np. zwiększenie subwencji rządu dla władz lokalnych z tytułu

udziału w podnoszeniu ciężarów lokalnej pomocy społecznej),
3) zmiany wydatków na roboty publiczne.

W ramach aktywnej polityki fiskalnej wyróżniamy politykę ekspansywną i restryktywną.
polityka ekspansywna - polega na obniżaniu podatków i/lub zwiększaniu wydatków rządowych bądź też finansowaniem deficytu państwa budżetu państwa za pomocą długu publicznego; jej efektem jest wzrost dochodu narodowego oraz wzrost stopy procentowej;

ekspansywną politykę fiskalna stosujemy w okresach recesji gospodarczej

mechanizm: zwiększenie wydatków rządowych powoduje wzrost dochodu narodowego; wzrostowi dochodu narodowego towarzyszy wzrost popytu na pieniądz, co przy niezmienionej podaży pieniądza prowadzi do wzrostu stóp procentowych; wzrost stóp procentowych zaczyna hamować popyt inwestycyjny w sektorze prywatnym - pojawia się zjawisko wypierania (crowding-out) efektów ekspansywnej polityki fiskalnej; skala wypierania zależy od stopnia wpływu ekspansji wydatków budżetowych na wzrost stopy procentowej oraz od wrażliwości inwestycji w sektorze prywatnym na zmiany stopy procentowej
polityka restryktywna - nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty; powoduje to obniżenie dochodu narodowego i spadek stóp procentowych


Ocena charakterystyki polityki fiskalnej

Deficyt strukturalny - deficyt przy pełnym zatrudnieniu (wg. Czyża warunkach warunkach zatrudnienia na poziomie naturalnej stopy bezrobocia czyli aktualnie ok. 8%) (w warunkach pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych); jest to deficyt potencjalny, wystąpiłby on wtedy, gdyby nie było bezrobocia; powstaje w wyniku realizacji wysokiej stopy zatrudnienia

Deficyt bieżący - bieżąca przewaga wydatków państwa nad przychodami






Nadwyżka budżetowa oznacza politykę pasywną - zasoby stoją (jak to Czyżu powiedział - jest to efemeryczne ;P)


W wykorzystaniu aktywnej polityki budżetowej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki budżetowej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy

102. Źródła finansowania deficytu budżetowego w polityce gospodarczej od strony monetarnej i fiskalnej.

Finansowanie deficytu budżetowego od strony monetarnej:

• Emisja dodatkowego pieniądza - państwo sprzedaje papiery wartościowe Bankowi Centralnemu za gotówkę, którą przeznacza na wydatki budżetowe; banki komercyjne i inwestorzy indywidualni mają niezmienioną liczbę papierów; zwiększa się jednak baza monetarna, a co za tym idzie - podaż pieniądza.

Finansowanie deficytu budżetowego od strony fiskalnej:

• Zaciąganie długu publicznego poprzez emisję krótkoterminowych obligacji skarbowych wydatków bonów skarbowych

• Pożyczka z zagranicy lub od innych banków (może powodować efekt wypierania z rynku kredytowego mogą być wypierani potencjalni kredytobiorcy, wydatków także wzrost stóp procentowych)

• Zwiększanie podatków

• Prywatyzacja

• Zmniejszanie wydatków budżetowych

Zwiększenie liczby wydatków z budżetu państwa powoduje, że zjawiskiem typowym dla wielu gospodarek rynkowych stał się deficyt budżetowy. Oznacza to, że wpływy budżetowe osiągane w pierwszej kolejności z podatków są mniejsze niż planowane wydatki obejmujące zarówno zakupy dóbr i usług, jak i transfery.

Deficyt budżetowy przy pełnym zatrudnieniu, zwany też deficytem strukturalnym to taka wielkość deficytu w jakim znajdowała by się gospodarka przy pełnym zatrudnieniu.

Politykę fiskalną dzielimy między innymi na ekspansywną w momencie recesji, gdzie głównym zadaniem jest ożywienie gospodarki, dokonywanie wzmożonych zakupów rządowych, zmniejszanie bezrobocia. Kończy się to z reguły deficytem czyli brakiem pieniędzy w budżecie. Im większy deficyt tym większą rząd prowadził politykę ekspansywną i zwiększył ilość zamówień rządowych.

Finansowanie deficytu budżetowego poprzez sprzedaż papierów wartościowych krajowym podmiotom gospodarczym jest to pożyczenie pieniędzy od innych podmiotów gospodarczych. Państwo sprzedaje papiery wartościowe - głównie obligacje, jako że są to papiery prawie pozbawione ryzyka i dochód z kupna i późniejszej odsprzedaży obligacji wydaje się pewny (pewniejszy niż dochód z akcji emitowanych przez inne podmioty gospodarcze). Na rzecz posiadania obligacji państwowych przemawia również to, że dochód z obligacji państwowych nie podlega opodatkowaniu oraz podlegają one innym przywilejom. Konsekwencje finansowania deficytu budżetowego po przez sprzedaż papierów wartościowych może być dwojaki:

• w okresie recesji - podmioty gospodarcze wykazują tendencje do oszczędzania, w przypadku pożyczenia pieniędzy przez rząd i zainwestowania ich przyczynia się to zwiększeniu globalnego popytu, przyczynia się to ożywieniu gospodarki,

• w okresie ożywienia gospodarczego - rządowe inwestycje mogą stać się konkurencją dla prywatnych firm chcących podobnie inwestować, dlatego może to się przyczynić do obniżenia tempa wzrostu gospodarczego,

103. Rola bilansów obrotów bieżących i kapitałowych w kształtowaniu stosunków z zagranicą.

Bilans płatniczy kraju to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie (na ogół jednego roku).

Bilans płatniczy składa się z dwóch podstawowych części:

• Bilansu obrotów bieżących (rachunek bieżący)

• Bilansu obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy)

Struktura bilansu obrotów bieżących jest następująca:

• Bilans handlowy - zestawienie wpływów i wydatków dewizowych z tytułu eksportu i importu towarów.

• Bilans usług - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między krajem a zagranicą np. usług transportowych, turystycznych, ubezpieczeniowych.

• Bilans procentów i dywidend - zestawienie zarówno transferów prywatnych np.przekazy emigrantów jak i rządowych np. zagraniczne renty, zagraniczna pomoc gospodarcza i wojskowa.

Każda transakcja przynosząca krajowi wpływ walutowe (np. eksport towarów i usług, dywidendy od inwestycji zagranicznych, przekazy pieniężne emigrantów) zapisywane są w bilansie jako pozycja nadwyżkowa po stronie aktywów. Natomiast, jeżeli transakcja wiąże się z wydatkiem dewiz przez kraj (import towarów i usług, zapłata odsetek od długu zagranicznego( traktujemy jako pozycję deficytową. Jeżeli wpływy z tytułu bieżących obrotów z zagranicą przewyższają wydatki, wtedy mówimy o nadwyżce bilansu obrotów bieżących. Z kolei przewaga wydatków nad wpływami oznacza deficyt bilansu bieżącego.

Występujące w ramach obrotów kapitałowych pozycje można zaklasyfikować do dwóch grup:

• Krótkoterminowe zagraniczne lokat kapitałowe (państwowe i prywatne) tzn. zobowiązania i należności w postaci zagranicznych papierów wartościowych, kredytów handlowych, wkładów na rachunkach bankowych za okres 1 roku.

• Kapitały długoterminowe (państwowe i prywatne) w formie lokat bezpośrednich (inwestycje produkcyjne) i pośrednich (papieru wartościowe) oraz kredytów na okres ponad 1 roku.

Kierunki przepływu kapitału ewidencjonujemy w bilansie kapitałowym w odwrotny sposób niż ruch towarowy z zagranicą w bilansie handlowym (odpływ kapitałów po stronie pasywów, a napływ kapitału zagranicznego po stronie aktywów.

Dodatnie saldo w bilansie kapitałowym oznacza nadwyżkę w obrotach kapitałowych z zagranicą, a deficyt na rachunku kapitałowym informuje o wpływie netto kapitału z kraju.

Bilans płatniczy jest sumą rachunku bieżącego i kapitałowego.

W całej strukturze bilansu płatniczego najważniejszą rolę odgrywają bilans handlowy i kapitałowy.

Bilans obrotów bieżących obejmuje towary, usługi, obsługę kredytów oraz darowizny, czyli saldo bilansu handlowego z eksportu i importu towarów i usług, saldo odsetek wypłaconych od kredytów otrzymanych i odsetek uzyskanych od kredytów udzielonych innym krajom oraz saldo transferów prywatnych i oficjalnych z zagranicy.

Bilans obrotów kapitałowych obejmuje zapis transakcji dotyczących aktywów finansowych danego kraju z zagranicą a mianowicie:

• Saldo kredytów średnio- i długookresowych

• Sumę zobowiązań kredytów umorzonych i zrestrukturyzowanych

• Rewaloryzację rezerw oficjalnych oraz należności i zobowiązań spowodowanych zmianą kursu walut

• Aktywa zagranicą (odpływ kapitału)

• Zagraniczne aktywa (napływ kapitału)

104. Formy rozliczeń międzynarodowych.

Najprostszym sposobem rozliczeń międzynarodowych jest wymiana towar za towar, czyli wymiana barterowa. Ta wymiana bezdewizowa może być wykorzystywana:

• W przypadku transakcji pojedynczych (transakcje kompensacyjne)

• W handlu między dwoma krajami (clearing bilateralny)

• W handlu wzajemnym wielu krajów (clearing multilateralny)

Kraje rozliczające się w clearingu bilateralnym tak uzgadniają wartość wzajemnych dostaw towarów i usług, aby w danym okresie obroty równoważyły się wartościowo. Jest to suma transakcji kompensacyjnych. W przypadku clearingu multilateralnego wartości dostaw towarowych nie muszą się dwustronnie bilansować. Deficyt powstał w obrotach z jednym krajem można zrównoważyć nadwyżkami w handlu z innymi uczestnikami clearingu. Wystarczy, aby dany kraj osiągnął globalną równowagę w obrotach ze wszystkimi uczestnikami clearingu. Jest to właściwie pieniężna forma rozliczeń międzynarodowych. Waluta rozliczeniowa pełni nie tylko funkcje obrachunkowe, ale staje się pełnoprawnym pieniądzem na obszarze clearingu. Obecnie wymiana barterowa nie odgrywa decydującej roli w handlu światowym. Transakcje kompensacyjne i clearing dwustronny wymagają zbieżności potrzeb sprzedawcy i nabywcy. Prowadzi to do ograniczenia handlu do poziomu słabszego partnera tzn. oferenta mniejszej ilości atrakcyjnych towarów. Na wymianę barterową decydują się z reguły kraje słabiej rozwinięte, mające trudności płatnicze.

105. System stałego kursu walutowego.

Główne zasady tego systemu były następujące:

• Rządy poszczególnych krajów określiły stałe kursy swoich walut nraodowych względem dolara USA

• Waluty krajowe były wzajemnie wymienialne bez ograniczeń

• Banki centralne zapewniały stałość kursu swoich walut, wykorzystując w tym celu posiadane rezerwy walutowe oraz korzystając z kredytów Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW)

Imperatyw stałego kursu walutowego uniemożliwiał bieżące przywracanie równowagi bilansu płatniczego zarówno poprzez dewaluację (urzędowe obniżenie kursu swojej waluty) ani poprzez rewaluację (oficjalne podwyższanie jej kursu). Każda większa korekta kursu wymagała zgody MFW.

W systemie stałego kursu wbudowany był automatyczny mechanizm utrzymywania międzynarodowej równowagi płatniczej. System stałego kursu walutowego przetrwał do początku lat 70-tych. Główną przyczyną jego upadku były rozbieżności polityk gospodarczych prowadzonych przez różne kraje.

106. System zmiennego kursu walutowego i konsekwencje jego stosowania.

System występuje do dnia dzisiejszego. Występuje w dwóch odmianach:

• bez interwencji banku centralnego (clean flaating)

• Z interwencją banku centralnego (dirty flaating)

W systemie clean flaating banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem popytu i podaży. W systemie dirty flaating banki sprzedając i kupując waluty oddziałują na kurs, najczęściej starając się zmniejszyć przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu.

W praktyce dominuje system dirty flaating - banki interweniują na międzynarodowym rynku walutowym próbując nie tylko ograniczać krótkookresowe fluktuacje kursu ale i starając się kształtować długookresowe trendy (mimo że nie ma ustawowego obowiązku utrzymywania kursu na tym samym poziomie.).

Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu proces przywracania równowagi bilansu płatniczego jest czystszy i skuteczniejszy niż w przypadku poprzednich systemów. Przywracanie równowagi płatniczej poprzez automatyczne zmiany kursu oznacza, że władze gospodarcze kraju mogą prowadzić wewnętrzną politykę ekonomiczną, abstrahując od sytuacji w bilansie płatniczym.

System zmiennego kursu funkcjonuje już ponad 30 lat i wbrew wcześniejszym obawom, korzystnie wpływa na rozwój wymiany.

107. Teoria stałego parytetu siły nabywczej - dylematy i kontrowersje.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka aprecjację. Ekonomiści uważają, że swobodnie kształtujący się kurs, elastycznie reaguje na zakłócenia równowagi płatniczej zapobiegając w ten sposób powstawaniu trwałego ujemnego czy dodatniego salda bilansu płatniczego. Jedną z podstawowych przyczyn nierównowagi zewnętrznej są zmiany TOT oddziaływujące na konkurencyjność towarów krajowych i zagranicznych. Teoria parytetu siły nabywczej utrzymuje, że fluktuacje kursu walutowego są przede wszystkim reakcją na zmiany relacji poziomu cen między poszczególnymi krajami. Ruchy kursu walutowego odzwierciedlają rozbieżności w stopie inflacji w różnych krajach. Dzięki samoczynnej korekcie kursu walutowego, mimo różnego tempa wzrostu cen w poszczególnych krajach - TOT pozostaje niezmienione.

Teoria parytetu siły nabywczej dobrze wyjaśnia zachowanie się kursu walutowego w długim okresie czasu. Niestety na krótką metę fluktuacje kursu uzależnione są od wielu różnych czynników.

108. Czynniki kształtujące równowagę bilansu handlowego i kapitałowego.

1. Dochód narodowy


Wzrost dochodu narodowego a więc przyrost dochodów właścicieli czynników produkcji oznacza zwiększenie popytu krajowego. Zwiększony popyt krajowy kieruje się na towary krajowe i importowane. Przyrost importu zależy od krańcowe stopu importu, czyli relacji między przyrostem dochodu a przyrostem importu




Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans handlowy.

2. Relacje między dynamiką cen krajowych a zagranicznych.

Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowanych) danego kraju do względnych cen towarów sprowadzanych z zagranicy.

3. Kurs walutowy

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju.

Deprecjacja (obniżka kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Następuje pogorszenie TOT. Przy odpowiednio wysokich elastycznościach popytu krajowego i zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego (ze względu na efekt wolumenowy).

Aprecjacja (wzrost kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację woluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

4. Wewnętrzna polityka gospodarcza.

Rządy poszczególnych krajów stymulują koniunkturę oddziałując na globalny popyt. W gospodarce przy pomocy instrumentów monetarnych i fiskalnych. Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa procentowa. Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu płatniczego.

5. Środki polityki handlowej państwa.

Oddziaływanie na obroty towarowe i kapitałowe z zagranicą przy pomocy kursu walutowego, wewnętrznej polityki monetarnej i fiskalnej określa się jako prowadzenie przy użyciu instrumentów pośrednich polityki gospodarczej.

Środki polityki handlowej wpływające na równowagę płatniczą kraju:

• Cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka funkcji: - fiskalną (źródło dochodu dla budżetu państwa)

• Utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego (spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje pożądane saldo bilansu płatniczego

• Ochrona produkcji lub rynku krajowego

Znaczenie fiskalne ceł ogranicza cenowa elastyczność popytu obrotów towarowych z zagranicą.

• Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na cenę towarów. Należą do nich:- Opłaty wyrównawcze (opłaty podnoszące cenę towaru importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych)

• Specjalne opłaty importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne)

• Subsydia eksportowe (dopłaty budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są wyższe od światowych i sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach zagranicznych byłaby niemożliwa)

• Narzędzia pozataryfowe - reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na cenę towaru. Są to przykładowo:- Kontyngenty importowe lub eksportowe (kontyngentowanie handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji)

• Ograniczenia dewizowe (wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza poddanie szczegółowej kontroli wszelkich kontaktów z zagranicą)

• Efekt cenowy i wolumenowy terms of trade.

Zmiany cen krajowych i zagranicznych wpływają na równowagę bilansu handlowego w kraju zarówno przez sam efekt cenowy oraz reakcję wolumenu obrotów handlowych z zagranicą. Skutki efektu cenowego pozwala oszacować kategoria cenowych terms of trade (TOT) (warunków wymiany). Jest to zestawienie względnych zmian cen krajowych (eksportowych) danego kraju w stosunki do względnych zmian cen towarów sprowadzanych z zagranicy.

	Pex1
	Pex0
TOT=
	Pim1
	Pim0

TOT-terms of trade

Pex1 - poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie bieżącym

Pex2 - poziom cen towarów krajowych (eksportowych) w okresie wyjściowym

Pim1 - poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie bieżącym

Pim1 - poziom cen towarów zagranicznych (importowych) w okresie wyjściowym

TOT=1 oznacza, że dynamika cen w eksporcie była równa dynamice cen w imporcie

TOT>1 świadczy o względnym wzroście cen eksportowych w porównaniu ze zmianami cen importowych

TOT<1 dowodzi szybszego relatywnego spadku cen w eksporcie w porównaniu ze zmianami cen importowych

Przy założeniu braku reperkusji wolumenowych, kształtowanie się TOT na poziomie powyżej jedności uważane jest za korzystne dla bilansu handlowego. Przy nie zmienionym kursie walutowym rośnie siła nabywcza eksportu danego kraju wyrażona w cenach importowych. W takich warunkach utrzymanie dotychczasowego wolumenu eksportu i importu spowoduje nadwyżkę bilansu handlowego.

110. Cenowa elastyczność popytu w eksporcie i imporcie jako wyznacznik sytuacji płatniczej w kraju; właściwości zasady Lernera-Marshalla.

Ostateczny wpływ zmiany TOT na sytuację płatniczą kraju jest wypadkową efektu cenowego i wolumenowego. Teoretycy przyjmują, że jeśli suma elastyczności cenowej produktów eksportowych i importowych jest większa od jedności (warunek Lernera - Marshalla), przy zmianie TOT, o sytuacji płatniczej kraju zdecydują relacje wolumenowe. Oznacza to, że poprawa TOT (TOT>1) spowoduje deficyt bilansu płatniczego, a pogorszenie TOT (TOT<1) wywoła nadwyżkę w bilansie. Praktyka handlu światowego dowodzi, że warunek Lernera - Marshalla jest najczęściej spełniony w przypadku krajów wysoko rozwiniętych, tzn. krajów produkujących wysoki asortyment towarów konkurencyjnych na rynku międzynarodowym. Natomiast kraje rozwijające się - „utrzymujące się” z eksportu surowców przemysłowych i rolnych „skazane na” import niezbędny, nie mają większych możliwości reagowania wielkością obrotów krajowych na zmiany cen na rynku światowym.

111. Deprecjacja i aprecjacja kursu walutowego w relacjach terms of trade.

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wywiera kurs walutowy. . Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju.

Deprecjacja (obniżka kursu) waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Następuje pogorszenie TOT. Przy odpowiednio wysokich elastycznościach popytu krajowego i zagranicznego prowadzi to do poprawy bilansu handlowego (ze względu na efekt wolumenowy).

Aprecjacja (wzrost kursu) waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen w imporcie. Poprawa TOT stymuluje znane reakcje wolumenowe - spadek wielkości eksportu i wzrost importu. Bilans handlowy pogarsza się.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację woluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

112. Rola zmian kursu walutowego pod wpływem zmian stopy procentowej, zakupów spekulacyjnych walut, interwencji banku centralnego i instrumentów polityki handlowej.

Interwencja banku centralnego:

• System zmiennego kursu walutowego bez interwencji banku centralnego (clean flaating)

• Z interwencją banku centralnego (dirty flaating)

W systemie clean flaating banki pozwalają na swobodne kształtowanie się kursu waluty krajowej pod wpływem popytu i podaży. W systemie dirty flaating banki sprzedając i kupując waluty oddziałują na kurs, najczęściej starając się zmniejszyć przejściowe i spekulacyjne odchylenie kursu.

W praktyce dominuje system dirty flaating - banki interweniują na międzynarodowym rynku walutowym próbując nie tylko ograniczać krótkookresowe fluktuacje kursu ale i starając się kształtować długookresowe trendy (mimo że nie ma ustawowego obowiązku utrzymywania kursu na tym samym poziomie.).

Dzięki elastycznemu kursowi walutowemu proces przywracania równowagi bilansu płatniczego jest czystszy i skuteczniejszy niż w przypadku poprzednich systemów (system stałego kursu walutowego istniejący do początku lat 70-tych). Przywracanie równowagi płatniczej poprzez automatyczne zmiany kursu oznacza, że władze gospodarcze kraju mog…ą prowadzić wewnętrzną politykę ekonomiczną, abstrahując od sytuacji w bilansie płatniczym.

System zmiennego kursu funkcjonuje już ponad 30 lat i wbrew wcześniejszym obawom, korzystnie wpływa na rozwój wymiany.

Polityka handlowa:

Istotny wpływ na opłacalność wymiany handlowej z zagranicą wpływa kurs walutowy. Oddziaływując na poziom cen w eksporcie i imporcie bezpośrednio wpływa na równowagę płatniczą kraju. Deprecjacje waluty krajowej powoduje spadek cen eksportowych i wzrost cen importowych. Aprecjacja waluty krajowej pociąga za sobą wzrost cen w eksporcie i spadek cen imporcie.

Deficyt bilansu kapitałowego pociąga za sobą deprecjację waluty krajowej, a nadwyżka aprecjację.

113. Wpływ zmian stopy procentowej na bilans płatniczy.

Bilans płatniczy kraju to zestawienie wszelkich transakcji gospodarki narodowej z zagranicą w określonym czasie (na ogół jednego roku).

Bilans składa się z dwóch podstawowych części:

• Bilansu obrotów bieżących (rachunek bieżący)

• Bilans obrotów kapitałowych (rachunek kapitałowy)

Podstawowym narzędziem polityki monetarnej jest stopa procentowa. Korzystny wpływ (na krótki czas) wywiera na bilans płatniczy jej podwyższenie. „Studzenie” koniunktury z jednej strony poprawia bilans handlowy - ograniczenie globalnego popytu oznacza bowiem spadek wydatków na import. Poza tym spadek popytu powinien spowodować co najmniej zwolnienie tempa wzrostu cen krajowych a nawet ich obniżanie co poprawia konkurencyjność towarów krajowych na rynkach zagranicznych i zwiększa eksport.

Podwyżka krajowej stopy procentowej przy niezmienionej stopie w innych krajach powoduje napływ do kraju obcego kapitału (najczęściej krótkoterminowego), a więc poprawia rachunek kapitałowy. Właściciele kapitału starają się lokować go w kraju, który zapewnia im większe zyski (odsetki) i tzw. hot money (gorący pieniądz) błyskawicznie reaguje na zmiany stopy procentowej na świecie.

Polityka podwyższania krajowej stopy procentowej korzystnie oddziaływuje na obie części składowe bilansu płatniczego.

114. Rola instrumentów pośrednich (pozataryfowych i parataryfowych) w prowadzeniu zagranicznej polityki gospodarczej.

Środki polityki handlowej:

• Cła - podatki nakładane na towary importowane, bądź eksportowane. Mogą pełnić kilka funkcji:

- fiskalną (źródło dochodu dla budżetu państwa)

• Utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego (spadek popytu pociąga zwiększenie wielkości ich eksportu lub importu i kreuje pożądane saldo bilansu płatniczego

• Ochrona produkcji lub rynku krajowego

Znaczenie fiskalne ceł ogranicza cenowa elastyczność popytu obrotów towarowych z zagranicą.

• Narzędzia parataryfowe - oddziaływują na obroty handlowe z zagranicą poprzez wpływ na cenę towarów. Należą do nich:

• Opłaty wyrównawcze (opłaty podnoszące cenę towaru importowanego na rynek krajowy do poziomu cen wewnętrznych)

• Specjalne opłaty importowe (np. administracyjne, konsularne, statystyczne)

• Subsydia eksportowe (dopłaty budżetu dla eksporterów w przypadku, gdy ceny krajowe są wyższe od światowych i sprzedaż produktów po cenach wewnętrznych na rynkach zagranicznych byłaby niemożliwa)

• Narzędzia pozataryfowe - reglamentują obroty handlu zagranicznego bez oddziaływania na cenę towaru. Są to przykładowo:

• Kontyngenty importowe lub eksportowe (kontyngentowanie handlu zagranicznego oznacza, że każda transakcja przywozu i wywozu towarów wymaga zgody władz gospodarczych, czyli uzyskania licencji)

• Ograniczenia dewizowe (wprowadzenie ograniczeń dewizowych oznacza

• poddanie szczegółowej kontroli wszelkich kontaktów z zagranicą)
  

122.Objaśnij mechanizm transmisyjny między polityką pieniężną i fiskalną a zmianami poziomu dochodu narodowego wg modelu IS-LM. (czyli patrz rozdział 17.2 Nasiłowski str. 357-359 )

Krzywa IS - wyraża możliwe kombinacje miedzy wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda kombinacja spełnia warunek równowagi globalnego popytu z wytwarzanym dochodem narodowym. Zależność między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego jest skorelowana ujemnie tzn. rosnąca stopa procentowa wpływa na zmniejszenie dochodu narodowego. Rośnie bowiem skłonność do oszczędzania i tym samym zmniejsza się skłonność do wydawania na konsumpcje bieżącą. Równocześnie drożeje kredyt inwestycyjny mniejsze inwestycje.. Razem to powoduje spadek dochodu narodowego, wzrost niewykorzystanych zdolności produkcyjnych gospodarki narodowej.

Krzywa LM - wyraża możliwe kombinacje między wysokością stopy procentowej a poziomem dochodu narodowego, przy czym każda możliwa kombinacja spełnia warunek równowago popytu na pieniądz z jego podażą. Ma dodatnie nachylenie. Jej zależność jest odwrotna do tej jaka występuje między tymi samymi wielkościami a S. Wzrost dochodu narodowego Y wzrost popytu na pieniądz transakcyjny. Wycofywanie oszczędności z banków i sprzedawanie obligacji wzrost stopy % spadek popytu na pieniądz spekulacyjny

• Od strony wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i wydatków rządowych krzywa IS (inwestycje- oszczędności) wyraża zależność o nachyleniu ujemnym między poziomem realnego dochodu narodowego a wysokością stopy %

• Od strony popytu na pieniądz w stosunku do podaży krzywa LM (preferencje płynności-podaż pieniądza) wyraża zależność o nachyleniu dodatnim między poziomem realnego dochodu narodowego a wysokością stopy %

Obie te krzywe mogą zmieniać swoje położenie w układzie współrzędnych, a ich nachylenie wynika z intensywności zmian poziomu realnego poziomu dochodu narodowego na zmianę wysokości stopy %. Tworzą one swoisty mechanizm transmisyjny z jednej strony miedzy polityką pieniężna banku centralnego, z drugiej zaś między polityka fiskalna rządu a wysokością stopy % i poziomem wytworzonego dochodu narodowego. Mechanizm transmisyjny służy do analizy zrównoważonego rynku towarowego z rynkiem pieniężnym. Tylko równoważenie tych rynków zapewnia pełna równowagę, która gwarantuje stabilny poziom dochodu narodowego i zatrudnienia w gospodarce.

130. Pojęcie i cechy specyficzne gospodarstwa domowego jako podmiotu gospodarki

rynkowej.

Gospodarstwo domowe jest identyfikatorem społeczeństwa; jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy.

Członkowie gospodarstw sprzedają na rynku pracy swoje usługi i w zamian za nie otrzymują dochody z pracy i własności. Dochody te w dużej części wydawane są na konsumpcję (żywność, opłacenie mieszkania, odzież, zdrowie, kultura oraz dobra konsumpcyjne trwałego użytku). Dochód zwiększają świadczenia płacone od państwa lub instytucji finansowych, natomiast pomniejszają dochód podatki osobiste, składki ubezpieczeniowe, emerytalne, itp. Oprócz konsumpcji, podatków i składek, gospodarstwa domowe przeznaczają część dochodu na oszczędności poprzez lokaty (w papierach wartościowych, akcjach, obligacjach) oraz inwestycje (zakup ziemi, nieruchomości, itp.). Procenty od oszczędności, dywidendy, itd. dodatkowo powiększają dochód. Gospodarstwa domowe można zatem utożsamiać ze stroną dochodową oraz konsumpcyjną.

132. Przedstaw relacje między dostawcą a odbiorcą w zależności od struktury rynku.

ODBIORCA DOSTAWCA	WIELU MAŁYCH	NIEWIELU ŚREDNICH	JEDEN DUŻY
WIELU MAŁYCH	polipol	oligopson	monopson
NIEWIELU ŚREDNICH	oligopol	wzajemny oligopol	ograniczony monopson
JEDEN DUŻY	monopol	ograniczony monopol	wzajemny monopol

Oligopol - forma struktury rynkowej, różna od doskonalej konkurencji, gdzie występuje znaczna ilość małych konkurentów, oraz od czystego monopolu, gdzie istnieje tylko jedna potężna firma; dominująca forma w krajach rozwiniętych; sytuacja na rynku, w której występuje tylko kilku dużych producentów danego dobra czy też dostawców usługi. Charakterystyczną cechą dla oligopolu jest brak konkurencji cenowej między uczestnikami takiego rynku. Rywalizacja przedsiębiorstw odbywa się na innych płaszczyznach (jakość, reklama, usługi dodatkowe itp.)

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

• występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

• występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodastwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

• państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

• wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

• naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np: koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Wzajemny Monopol - Teraz będziemy rozpatrywali przypadek, gdy na przeciw jednego monopolisty stoi drugi, czyli gdy mamy sytuację, kiedy jest tylko jeden producent danego dobra, które jest kupowane tylko przez jednego odbiorcę. Jako przykład takiej sytuacji można podać kopalnię węgla brunatnego w Bełchatowie i elektrownię w Bełchatowie. Ta ostatnia ma kotły przystosowane tylko do spalania węgla brunatnego a z drugiej strony wożenie węgla brunatnego na większe odległości jest nieopłacalne, gdyż staje się on wtedy zbyt drogim paliwem. Drugim przykładem może być sytuacja, gdy wysokość płac ustala jedna reprezentacja wszystkich pracowników z jedną organizacją wszystkich pracodawców.

Teraz jedyny dostawca nie może sam ustalić ceny na swój produkt, gdyż z drugiej strony nie ma rozproszonych odbiorców ale tylko jednego. Tak samo jedyny odbiorca nie może sam ustalić ceny po której będzie kupował dany produkt. Najprawdopodobniej obaj monopoliści rozpoczną negocjacje ze sobą na temat ceny produktu, który jest wytwarzany przez jednego producenta i kupowany przez jednego nabywcę.

Ustaleniem wyniku tych negocjacji zajmuje się teoria rokowań.

Wynik negocjacji zależy przede wszystkim od siły ekonomicznej stron oraz od sposobu zachowań obu stron. Wyodrębnia się następujące typy zachowań w negocjacjach:

Obie strony zachowują się jak dopasowywacze ilości do danej ceny. Czują się na tyle słabo, że będą dopasowywać wielkość swojej produkcji albo zakupów do ceny ustalonej przez drugą stronę albo przez niezależnego aukcjonera. W związku z tym, że żadna ze stron nie narzuca ceny drugiej dojdzie do ukształtowania się punktu równowagi tak jak w modelu doskonałej konkurencji.

Jedna ze stron zachowuje się jak monopolista a drugi jak dopasowywacze ilości do ceny podanej przez drugą stronę. Będzie to odpowiadało przypadkom ustalonym w monopolu oferenta lub nabywcy.

Obaj próbują narzucić drugiej stronie swoje warunki ale nie są one automatycznie przyjmowane.

Przyjęcie określonych zachowań zależy nie tylko od realnej relacji sił przetargowych ale i umiejętności przekonywania, blefowania itp. W tym ostatnim przypadku nie można dokładnie przewidzieć jaki stan się ukształtuje.

Monopson to taka forma rynku, na którym występuje jedynie jeden nabywca i wielu dostawców towarów czy usług z danej branży. Posiada on cechy monopolu, jednakże w przeciwieństwie do niego rynek jest zdominowany po stronie popytu, a nie po stronie podaży. Jako przykład może posłużyć rynek energetyczny. Przed wprowadzeniem zasady dostępu stron trzecich do sieci (tzw. TPA), Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. generalnie występowały wobec elektrowni systemowych jako monopsonista.

Polipol

• wielu drobnych konkurentów o małej sile ekonomicznej i małym udziale w rynku w

otoczeniu

• orientacja rynkowa

• trudności w samodzielnym kształtowaniu instrumentów i działań marketingowych

33

zysk dla pracowników

zysk dla właścicieli

podatki, zobowiązania finansowe

Ma

część nadwyżki po opodatkowaniu

(akumulacja)







Roczny wzrost cen (w %)

+6

+5

+4

+3

+2

+1

0

-1

-2

1 2 3 4 5 6 7

+7

+5

+4

+3

+2

+1

Roczny wzrost płac (w %)

Bezrobocie (w %)

B

A

ΔIm

ΔY

---