Chwała i cześć twórcom bo oto przedstawiamy:
SKRYPT z przedmiotu: Systemy Polityczne Europy Zachodniej
Anno Domini 2011

1. Demokracja jako przedmiot badań współczesnej politologii.
Modele demokracji przedstawicielskiej.

Demokracja jako przedmiot badań politologii.
Współczesne badania dokonują redefinicji pojęcia demokracji oznaczającego do tej pory rządy ludu, dla ludu sprawowane przez lud. Jest to podejście ideologiczne - nieprzydatne w analizie systemów politycznych. Próby ukształtowania nowego spojrzenia na to pojęcie doprowadziły do ukształtowania elitarystycznej koncepcji demokracji na przełomie XIX i XX wieku mówiącej, że rządy większości wyrażające wolę „ludu” lub „narodu” są w praktyce niemożliwe. Gaetano Mosca, Vilfredo Pareto oraz Robert Michels - twórcy tej koncepcji stwierdzili, że w każdym typie wspólnoty politycznej powstaje asymetryczny stosunek między niezorganizowaną większością (rządzonymi) a zorganizowaną mniejszością (rządzącymi). Rządy ludu stają się więc w gruncie rzeczy rządami pewnej grupy politycznej tak jak w systemach niedemokratycznych.
Po II Wojnie Światowej wyłoniły się dwa sposoby definiowania demokracji: opis i wyjaśnienie. Opis traktuje ją jako swoisty typ reżimu politycznego obejmujący wartości i zasady ustrojowe (takie jak wolność, równość, podział władzy), strukturę autorytetów, formalne i nieformalne reguły gry politycznej oraz zachowania i relacje między podmiotami polityki. O demokratyczności ustroju przesądzają procedury polityczne - możliwość odbywania cyklicznych i rywalizacyjnych wyborów, powszechne prawo wyborcze, tajność głosowania, regularne elekcje, rywalizację między partiami politycznymi, możliwość zakładania stowarzyszeń i odpowiedzialność egzekutywy. Wyznacznikiem demokratyczności jest też występowanie zarówno kooperacji jak i rywalizacji w procesie decyzyjnym. Oczywiście wszystkie wymienione reguły muszą znaleźć zastosowanie praktyczne - nie wystarczy, że wymieni się je w jakichś aktach prawnych. Takie - proceduralne opisywanie demokracji odcina się od zastanowień w czyim interesie i z jakim skutkiem sprawowana jest władza.
Czasem demokrację ujmuje się jako efekt polityczny kształtujący relacje polityczne w taki sposób by możliwe było łagodzenie napięć i antagonizmów pomiędzy grupami społecznymi. Substancjalne ujęcie demokracji akcentuje redukcję przemocy w procesach alternacji władzy. Demokracja ma też być systemem otwierającym drogę do władzy wszystkim grupom w społeczeństwie. Ma być gwarantem tego, że treść decyzji politycznej pokrywa się z wolą większości społeczeństwa. Demokracja to w końcu zjawisko „instytucjonalizacji niepewności” - żadna grupa społeczna nie może być pewna swego. Problem w tym, że jeszcze nie wyjaśniono jakie czynniki wpływają na stabilizację lub destabilizację ustroju demokratycznego. Rodzi się przez to nowa gałąź rozważań stawiająca pytanie o to co sprawia, że rodzi się i trwa demokracja rozumiana jako stabilny i trwały reżim polityczny. Podkreśla się tutaj sprzeczności jakie trzeba rozwiązać w procesie budowania takiego systemu:
- > wyważenie proporcji między nieuniknionym konfliktem a koniecznym konsensusem,
- > pogodzenie wymogu przyzwolenia rządzących na niektóre decyzje z efektywnością działania,
- > skojarzenie reprezentatywności władzy ze zdolnością do sprawnego rządzenia.

Współczesne demokracje są wielowymiarowe. Istnieje też 11 cech różniących współczesne demokracje: *zakres porozumienia społecznego, *partycypacji politycznej, *dostępu do stanowisk, *odpowiedzialności politycznej, *stosowania zasady większości, *stopień suwerenności parlamentu, *zakres „rządów partii”, *poziom pluralizmu, *przestrzenna dystrybucja władzy, *siła prezydentury, *poziom równowagi legislatywy i egzekutywy.
Do konstruowania modelu demokracji przydaje się wyodrębnienie arem politycznych, na których podejmowane są działania. K. R. Luther wyróżnia areny: wyborczą, parlamentarną, rządową, korporacyjną i biurokratyczną.
Dzisiejsza politologia nie pyta więc jak powinna funkcjonować współczesna demokracja ale o to jak faktycznie funkcjonuje - przesuwając akcent badań z płaszczyzny normatywnej na płaszczyznę empiryczną.
Proceduralna koncepcja demokracji J. Shumpetera i jej krytyka.

Shumpeter odrzucił możliwość sprawowania władzy tylko przez lud jak również rządy większości (jest to krytyka J.J. Rousseau). Demokracja jest w jego ujęciu pewnym sposobem dochodzenia do decyzji podejmowanych przez elity z upoważnienia wyborców. Demokratyczność polega tutaj na tym, że obywatele mają możliwość wyboru tego kto będzie nimi rządził w trakcie cyklicznych elekcji. Nie są to rządy ludu ale rządy przy aprobacie ludu. Demokracja więc to rządy przedstawicielskie sprawowane przez obieralnych liderów i urzędników. Wybory legitymują władzą i są narzędziem egzekwowania jej odpowiedzialności. Demokratyzm istnieje gdy rywalizują co najmniej dwie partie i ich platformy programowe są różne. Politycy mają swój interes indywidualny oraz interes grupowy, które realizują po dojściu do władzy. Zawodowi politycy manipulują większością wyborców, którzy nie znają się na polityce i ulegają tym manipulacjom. Podstawowym mechanizmem decyzyjnym jest zasada większości. Nie ważne czy decyzja pokrywa się z wolą ludu - czynnikiem legitymizującym decyzję jest popieranie jej przez większość elity politycznej. Shumpeter twierdzi, że zdolność tworzenia koalicji i harmonizowanie interesów to przeszkody w sprawnym działaniu systemu. Bagatelizuje kwestię ochrony praw mniejszości. Zatem kto zdobędzie władzę, ten może ją sprawować wedle swojej woli - pamiętając jedynie o następnych wyborach.
Mimo swojej niezaprzeczalnej wartości koncepcja Shumpetera została poddana ostrej i niewyobrażalnie srogiej krytyce zwłaszcza w owych trzech punktach:
1) Postawienie znaku równości między uczestnictwem w wyborach a legitymacją systemu.
2) Nieuchronność koncentracji władzy w ręku wąskiej grupy zawodowych polityków.
3) Stosunek do mniejszości - nie jest pewne czy wyłoniona w wyborach większość nie będzie chciała dążyć do podporządkowania sobie mniejszości.

Poliarchia R. Dahla

Dahl stwierdza, że demokracja to pewien stan idealny - wizja systemu gdzie wszyscy uważająsię za równych, posiadają kolektywną suwerenność oraz wszelkie atrybuty i zasoby potrzebne do rządzenia - jest to ujęcie substancjalne odwołujące się do zapewnienia określonego stanu rzeczy. Systemy polityczne rozwijają się w kierunku tego ideału zajmując miejsce na poniższej osi:
W praktyce najbliżej bieguna demokracji są systemy nazywane przez Dahla poliarchiami. Demokracja jest możliwa tylko w małych państwach o względnie homogenicznych społeczeństwach. System przedstawicielski natomiast rodzi wiele problemów natury technicznej i politycznej. Poliarchia odrzuca postulat rządów większości jednocześnie mówiąc, że zapobiegnięcie rządom elit jest możliwe w wyniku przestrzegania katalogu procedur i przy pomocy instytucji stopniowo można zbliżyć się do stanu idealnego. Pierwotnie Dahl ustanowił 8 zasad poliarchii:
1. Istnienie alternatywnych źródeł informacji - nie kontrolowanych przez jedną elitę.
2. Swoboda ekspresji poglądów i ocen politycznych.
3. Zapewnienie odbywania wyborów opartych na zasadach uczciwości, wolności i równości szans (z formułą „jeden wyborcza - jeden głos”)
4.Rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi o głosy wyborców oraz inne przejawy poparcia.
5. Możliwość ubiegania się o urzędy publiczne powszechnie dostępna dla wyborców.
6. Stworzenie warunków do swobodnego zakładania i działania organizacji politycznych - przede wszystkim partii.
7. Zapewnienie zgodności działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców wyrażonymi w akcie głosowania i innych formach ekspresji.
8. Powszechne prawo udziału w wyborach.
Na nasze szczęście w późniejszym okresie swojej pracy uprościł te założenia i zredukował je do 4 postulatów:
- > Odbywanie wolnych i uczciwych wyborów.
- > Zagwarantowanie i przestrzeganie swobody zrzeszania się.
- > Wolność słowa.
- > Alternatywność źródeł informacji
Dzięki uwzględnieniu powyższych czynników można wprowadzić poniższy podział:

Rodzaj poliarchii:	Występują:		Rodzaj poliarchii:	Wytłumaczenie:
Pełne	Wszystkie 4 czynniki		Dojrzałe	Wszystkie 4 czynniki występują od 1950 roku
Niepełne	Nieobecność jednego czynnika		Nowsze	Pozostałe przypadki
Quasi-poliarchie	Brak 2 lub 3 czynników.

Czynniki wpływające na stabilność poliarchii:

- > niewykorzystywanie instrumentów przemocy celem zdobycia/utrzymania władzy,
- > nowoczesne, dynamiczne i pluralistyczne organizacyjnie państwo,
- > możliwość wystąpienie konfliktu wynikającego z pluralizmu subkulturowego,
- > ukształtowana „kultura polityczna” i system przekonań korzystny dla idei demokracji i instytucji poliarchii,
- > korzystny lub pozbawiony znaczenia wpływ otoczenia międzynarodowego.
Model westminsterski, konsocjonalizm i demokracja konsensualna.
Twórca tych koncepcji - A. Lijphart aprobuje założenia Dahla w kwestii instytucjonalnych gwarancji poliarchii ale sam koncentruje się na kształtowaniu i realizacji polityki uwzględniającej preferencje większości obywateli. Efekt „odpowiedzialnego rządu” może dokonywać się w różny sposó. Lijphart koncentruje się głównie na dojrzałych demokracjach. W swojej typologii brał pod uwagę głównie stopień fragmentacji społeczeństwa (wysoki lub niski) oraz styl zachowań elit politycznych (rywalizacyjny lub konsensualny) otrzymując cztery kategorie uporządkowane jak niżej:

Dla społeczeństw homogenicznych (o niskim stopniu kulturowej segmentacji) właściwszy jest model westminsterski (inaczej: większościowy), dla społeczeństw pluralistycznych(zwłaszcza tych, w których występuje subkulturowa segmentacja wyrażająca się w istnieniu grup wzajemnie się izolujących) bardziej odpowiednim jest model konsensualny. Zdecydowana większość ustabilizowanych reżimów politycznych nie jest zbieżna z żadnym z tych modeli w czystej postaci.
MODEL WESTMINSTERSKI:
1. KONCENTRACJA WŁADZY w rękach jednopartyjnego większościowego gabinetu, względnie koalicyjnego pozostawiając opozycji tylko arenę parlamentarną.
2. FUZJA WŁADZY czyli dominacja gabinetu nad parlamentem.
3. ASYMETRYCZNY BIKAMERALIZM dominacja niższej izby parlamentu nad wyższą.
4. SYSTEM DWUPARTYJNY.
5. WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY.
6. UNITARNA I SCENTRALIZOWANA FORMA RZĄDU.
7. „NIEPISANA KONSTYTUCJA” czyli nieograniczona suwerenność parlamentu (najlepszy przykład to Wielka Brytania gdzie w ogóle nie ma konstytucji)
8. JEDNOWYMIAROWOŚĆ SYSTEMU PARTYJNEGO - rywalizacja między partiami opiera się na płaszczyźnie gospodarczej i socjalnej co prowadzi do tego, że zachowania wyborcze opierają się na przynależności klasowej lub pozycji materialnej.
9.OGRANICZENEI STOSOWANIA DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ
Względnie czysta forma tego modelu obecna jest w Wielkiej Brytanii oraz w Nowej Zelandii, jego opozycją jest system demokracji konsocjonarnej, której cechy to:
1. Istnienie Wielkiej Koalicji
2. Wzajemne veto - dla wszystkich partii
3.Proporcjonalny system wyborczy.
4.Segmentalna autonomia - załatwianie spraw mniejszości w ich obrębie i siłami reprezentujących je instytucji.
Ten model występuje w Holandii, Belgii, Szwajcarii i Austrii. Ewolucja tegoż systemu to Demokracja Konsensualna, której cechy to:
1. WIELKIE KOALICJE.
2.SEPARACJA WŁADZY.
3.ZRÓWNOWAŻONY (SYMETRYCZNY) BIKAMERALIZM.
4.WIELOPARTYJNOŚĆ
5. WIELOWYMIAROWOŚĆ SYSTEMU PARTYJNEGO
6. PROPORCJONALNY SYSTEM WYBORCZY.
7. TERYTORIALNY I NIETERYTORIALNY FEDERALIZM
8. PISANA KONSTYTUCJA
Ważny jest tutaj podział na społeczeństwa homogeniczne (gdzie co najmniej 80% ludzi reprezentuje to samo wyznanie lub mówi tym samym językiem) oraz społeczeństwa pluralistyczne, które powyższego warunku nie spełniają.
ZESTAWIENIE MODELU WESTMINSTERSKIEGO I KONSENSUALNEGO:

Kryterium	Model westminsterski	Model konsensualny
Partycypacja w rządzie	Koncentracja władzy wykonawczej w rękach mniejszości	Udział wielu partii w szerokiej kederalioalicji
Relacja rząd-parlament	Dominacja rządu	równowaga
Dystrybucja władzy w parlamencie	Koncentracja władzy w jednej izbie	Równy podział władzy między dwie izby
Liczba partii i ich rozmiar	Dwie wielkie, znaczące partie	Większa liczba niekoniecznie znaczących partii
Podstawa niezgody między partiami	Socjoekonomiczna	Socjoekonomiczna i kulturowa
System wyborczy	Większościowy (okręgi jednomandatowe)	Proporcjonalny (okręgi wielomandatowe)
Przestrzenny podział władzy	Unitarny, scentralizowany system rządzenia	Federalizm i decentralizacja
Obecność formalnych ograniczeń władzy ustawodawczej	nieobecne	obecne

Demokracja konsensualna to dekoncentracja władzy, demokracja westminsterska natomiast ją koncentruje. Lijphart po pewnym czasie poszerzył zbiór cech modeli konsensualnego o 2 cechy:
- > Korporatywistyczny tryb decyzyjny.
- > Zaangażowanie państwa w politykę opiekuńczą.
No i w końcu irlandzki politolog P. Mair uszeregował systemy zachodnioeuropejskie:
ZBLIŻONE DO MODELU KONSENSUALNEGO - Holandia, Szwecja, Belgia, Austria.
ŁĄCZĄCE CECHY OBU MODELI - Republika Federalna Niemiec, Finlandia, Szwajcaria, Dania i Norwegia.
ZBLIŻONE DO MODELU WESTMINSTERSKIEGO - Francja, Włochy, Irlandia oraz Wielka Brytania.
Główne wady tej typologii to trudność w klasyfikacji państw wynikająca z dynamicznego charakteru ich społeczeństw i innych aspektów takich jak np. system partyjny.

Podziały socjopolityczne.

Podział socjopolityczny (ang. Cleavage - pęknięcie, rozłam)

• Podział społeczny (societal cleavage) - określenie podziałów kształtujących się w ramach struktury społeczeństwa. Punktem odniesienia są kategorie społeczne wyodrębnione na podstawie kryteriów socjodemograficznych, a przedmiotem zainteresowania jest dynamika zmian, jakiej podlega dane społeczeństwo

• Podział polityczny (political cleavage) - kategoria stosowana przy analizie różnorodnych zachowań politycznych, wpływających na strukturę rywalizacyjnych układów oraz styl uprawianej polityki. O charakterze i trwałości podziałów politycznych decydują zachowania elit partyjnych.

Poziomy podziału socjopolitycznego wg Bartoliniego i Mair'a

• Empiryczny - określa społeczny (grupowy) punkt odniesienia konkretnego podziału socjopolitycznego. Chodzi o taki podział, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne (wykształcenie, wiek, płeć, miejsce zamieszkania itd.)

• Normatywny - określona grupa, by stać się stroną podziału, musi stać się świadoma faktu dysponowania tożsamością kolektywną

• Organizacyjny - ukoronowanie procesu tworzenia się podziału, pojawia się struktura organizacyjna, a interesy grup nabierają charakteru instytucjonalnego

Proces kształtowania się podziałów socjopolitycznych

Pojawienie się podziałów było konsekwencją dwóch rewolucji, które wyznaczyły tempo i charakter procesów demokratyzacji Europy Zachodniej

• Rewolucja narodowa (której genezy można dopatrywać się już w XVI wieku)

• Konflikt terytorialny - ujawnienie i pogłębienie konfliktów terytorialnych między narodowo zorientowaną elitą, a mniejszościami regionalnymi

• Konflikt Państwo - Kościół -głównie na gruncie kontroli nad systemem edukacji

• Rewolucja industrialna

• Konflikt miasto - wieś

• Konflikt pracodawcy - pracobiorcy

Konsensus socjaldemokraty - państwo powinno zabezpieczać interes ekonomiczny ludzi

Typy podziałów socjopolitycznych

• Socjoekonomiczny (klasowy) - znajduje odbicie w strukturze systemów partyjnych (lewica-prawica). Występuje wszędzie.

• Państwowa VS prywatna własność środków produkcji

• Silna VS słaba rola państwa w planowaniu ekonomicznych

• Poparcie VS sprzeciw wobec redystrybucji dochodu

• Akceptacja VS ograniczenie programów socjalnych

• Religijny - spór o kwestie moralne i rolę Kościoła w życiu publicznych. Np. Niemcy

• Kulturowo-etniczny - w społeczeństwach sfragmentaryzowanych. Np. Belgia, Hiszpania

• Centrum-peryferie - struktury lokalne VS władza centralna

3. Polityka przetargów industrialnych. Między paradygmatem
pluralistycznym a korporacyjnym.

Pluralistyczny model stosunków między państwem a grupami interesu.
Liberalizm zrodził przekonanie o nieprzydatności w nowych warunkach (państwa liberalnego) różnorodnych organizacji i stowarzyszeń reprezentujących interesy danych segmentów społeczeństwa. Stawiał na indywidualne oddziaływanie obywatela na państwo - wszelkie ciała pośrednie uważano za intruzów w idealnym układzie politycznym. Rzeczywistość jednak zawsze odbiega od ideału i szybko okazało się, że potrzebne są i pojawiają się grupy interesu, które zaczęły włączać się do przetargów społecznych, próbując osiągnąć wymierne korzyści. Grupy interesu uczyniły otoczenie systemu politycznego układem powiązanych ze sobą zorganizowanych interesów sektoralnych, rywalizujących o uzyskanie wpływu na proces decyzyjny państwa.
SZKOŁA PLURALIZMY AMERYKAŃSKIEGO (the proces o goverment)
A.F. Bentley - Rywalizacja zorganizowanych grup społecznych o przechwycenie kontroli nad procesem decyzyjnym to proces polityczny. Polityka to efekt (produkt) wzajemnych oddziaływań społecznych podmiotów reprezentujących sektoralne interesy, a więc usytuowanych poza sferą formalnej (konstytucyjnej) struktury państwa, decydujących czy to w sposób pośredni czy bezpośredni o tym jak będą rozdystrybuowane dobra publiczne.
Jednostka działa skutecznie dopiero gdy znajdzie się w ramach szerszego nurtu interesu grupowego, który dysponuje dużą siłą przebicia na rynku partycypacji politycznej. Bentley zwrócił uwagę na pluralistyczną swoistość polityki w demokracji traktowanej jako mechanizm „presji i oporu” między grupami interesu starającymi się kontrolować funkcjonowanie państwa. Dynamika stosunków politycznych” władza państwowa występuje jedynie jako formalny układ rejestrujący wyniki rywalizacji grup interesu o wpływy polityczne, a te dysponują znacznym potencjałem pozwalającym na zmianę kierunku i charakteru rywalizacji politycznej. O swoistości pluralistycznego podejścia decyduje jednak istnienie zrównoważonego środowiska politycznego, w którym funkcjonuje wiele grup interesu dlatego nawet znaczący sukces jednej z takich grup nie zmieni się od razu w dominację.
Wzrost znaczenia politycznego jednej z grup wywołuje natychmiastową reakcję otoczenia - tworzą się grupy opozycyjne, często też grupa interesu nie dysponuje wyłącznością na reprezentowanie danego segmentu społeczeństwa - pojawiają się organizacje konkurencyjne, poza tym grupy interesu przestrzegają założenia konsensu społecznego i demokratycznych zasad gry politycznej.

Opcja pluralistyczna

Polityka państwa to sposób Oddzielenie strefy
„zadekretowania” ustaleń publiczno-państwowej
wynikających z rywalizacji od rywalizacji grup
grup interesu, interesu

TEORIA PLURALIZMU ELIT.

Mamy do czynienia z pluralizmem ograniczonym, który występuje tylko na poziomie elit o charakterze hermetycznym. Oznacza to też iż cyrkulacja dominujących grup interesu ulega ograniczeniu.
M. Olson: małe i duże grupy interesu:
Małe - nie biorą pod uwagę społecznych kosztów swojej działalności, sprzyjając dezintegracji społeczeństwa. Oddane są osiągnięciu swych celów grupowych przy minimalizacji nakładów.
Duże - kontrolują znaczny odsetek populacji, biorą w swej działalności pod uwagę konieczność osiągnięcia korzyści społecznych (nie tylko sektoralnych) wzmacniając działania prointegracyjne. Często też dla osiągnięcia małych celów ponoszą duże koszta.

CECHY PLURALIZMU:
1. Mnogość grup interesu 0 żadna nie dysponuje monopolem na wywieranie wpływu politycznego.
2. Żadna z grup interesu nie dysponuje monopolem reprezentacji (w klasycznym pluralizmie).
3. Powstają konstelacje interesów politycznych, które z reguły są nietrwałe.
4. Dominacja rywalizacji zamiast budowania konsensusu.
5. Zdecentralizowany proces decyzyjny.
Korporacyjny model stosunków między państwem a grupami interesu.
Wymiary analityczne korporacjonizmu:
1.Powstaje system powiązań państwa i grup interesu w procesie tworzenia i wprowadzania w życie polityki państwa. Oznacza to pojawienie się wymiany politycznej między publicznymi i prywatnymi aktorami, której przedmiotem są zasoby polityczne obu stron.
2. Powstaje system koncentracji - grupy interesu systematycznie i długotrwale partycypują w procesie decyzyjnym.

Cechy korporatywistycznego typu polityki:
1. Ekonomiczne grupy interesu kooperują ze sobą i z instytucjami państwowymi w procesie tworzenia polityki.
2. Układ korporacyjny opiera się na formule koncentracji 0 istnieje trzykierunkowa struktura powiązań między rządem, związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców.
3. Powiązania rządu i grup interesu mają charakter scentralizowany.
4. System kooperacji przyznaje każdemu uczestnikowi prawo veta.
5. Każda z grup interesu pozostaje autonomiczne i niezależna.
6. Dystrybucja dóbr odbywa się zgodnie z zasadą proporcjonalności.
7. Grupy interesu silnie integrują się z systemem politycznym.
8. Przedmiotem przetargów i negocjacji staje się wiele kwestii problemowych.
„Pilicy networks”
Jest to odmienny od pluralistycznego i korporacyjnego system postrzegania i analizowania relacji państwa i grup interesu. Tworzą one układ wzajemnych zależności by dokonywać wymiany zasobów pozostających w ich dyspozycji. Grupy interesu dają państwu swoje poparcie i różne fachowe ekspertyzy a w zamian otrzymują dostęp do agencji państwowych oraz do udziału w procesie decyzyjnym. Dominującą pozycję zajmuje tutaj państwo, które kontroluje punkty dojścia grup interesu, decyduje o doborze tych grup zgodnie z preferowanymi rozwiązaniami programowymi. Grupy interesu mają charakter nieformalnym a rynek polityczny jest dla nich niecałkowicie otwarty, dostęp do niego mają tylko te grupy, które są przydatne agencjom państwowym.

Polityka przetargów industrialnych.
Czynniki decydujące o sile/poziomie korporatywizacji w Europie:
1. Konsens socjaldemokratyczny - dominacja partii z tej rodziny na arenie wyborczej. Kraje gdzie przeważają partie socjaldemokratyczne występuje tendencja do instytucjonalizacji wpływu grup interesu.
2. Konsensualny model demokracji, który stał się modelem rozwiązywania problemów drogą kooperacji. Odpowiednikiem tego modelu w sferze gospodarczej i socjalnej jest właśnie korporacjonizm.
Państwa europejskie można umieścić na osi przebiegającej między silnym a słabym korporacjonizmem.
SILNY KORPORACJONIZM:

Austria: układ partnerstwa socjalnego (Sozialpartnerschaft). Istnieje Komisja Parytetowa ds. Cen i Płac, która składa się delegatów Federacji Związków Zawodowych, Centralnego Stowarzyszenia Izb Pracy, Federalnej Izby Gospodarczej oraz Konfederacji Prezydentów Izb Rolnych. System tych izb obejmuje wszystkie grupy zawodowe społeczeństwa. Uchwały tejże Komisji Parytetowej mają charakter jednomyślny.
Szwecja: Istnieją tu dwie scentralizowane grupy interesu. Federacja Związków Zawodowych i Szweckie Stowarzyszenie Pracodawców. Obie te organizacje przejęły odpowiedzialność za „pokojowy” sposób ułożenia wzajemnych stosunków bez ingerencji państwa. Powołano Komisję ds. Rynku Pracy jako forum przetargów tych organizacjo co sprawiło, że organizacje interesu zostały włączone w publiczny proces decyzyjny.
Szwajcaria: Obecna jest tu silna wzajemna penetracja sektora publicznego i prywatnego w dwóch formach: Po pierwsze deleguje się organizacjom biznesowym zadania z zakresu wprowadzania w życie decyzji państwowych i zbierania informacji gospodarczych. A po drugie integruje się w ramy administracji państwa reprezentantów grup interesu. Brak tutaj sformalizowanego układu trój lub dwustronnego. Prywatne organizacje przejmują wiele zadań w ramach instytucji państwa uzyskując tym samym stabilny politycznie status. To wszystko spowodowane jest prawdopodobnie przez słabość partii politycznych.
UMIARKOWANY KORPORATYWIZM:
Holandia: Trójstronna kooperacja polega na istnieniu Rady Socjalnej i Ekonomicznej w skład, której wchodzą przedstawiciele związków zawodowych, organizacji pracodawców oraz rządu. Gabinet wszystkie propozycje polityki socjalnej konsultuje z tą Radą. Istnieje też Fundacja Pracy zajmująca się polityką płac oraz ochroną pracy.
Belgia: Powołano tu Centralną Komisję ds. Ekonomii, która jest organem doradczym dla rządu. Jej celem jest wypracowywanie kompromisu między rządem a grupami interesu. Korporatywizm belgijski oddziela sfery ekonomiczną i socjalną. Ponadto po identyfikacji interesów poszczególne grupy tworzą kartel, który wchodzi w przetargi z państwem. Państwo nie ingeruje w przetargi nieekonomiczne.
SŁABY KORPORATYWIZM/SYSTEM PLURALIZTYCZNY:
Wielka Brytania: Występują tutaj „okresy korporacyjne” ale zwykle tworzenie polityki ekonomicznej przybiera cechy pluralizmu. Istnieje rynek polityczny w ramach, którego działają autonomiczne grupy interesu, okresy ich kooperacji są rzadkie, konflikty są rozwiązywane drogą konfrontacji. Funkcjonalne grupy interesu nie zintegrowały się w ramach procesu decyzyjnego. Elity polityczne nie stosują negocjacji trój czy dwustronnych co wynika z przeświadczenia o efektywności rynku politycznego.
Francja: System pluralistyczny uformował się tutaj z powodu niskiej unionalizacji, oraz fragmentaryzacji ruchu robotniczego połączonych ze słabością partii lewicowych. Dlatego we Francji nigdy nie powstał silny blok organizujący interesy pracobiorców.

4. Formy partycypacji obywatelskiej
w procesie politycznym.

Pojęcie partycypacji politycznej.
Najważniejsze w demokracji jest to by decyzje polityczne pokrywały się z oczekiwaniami opinii publicznej. W kwestii tej mamy dwa stanowiska. Zwolenników demokracji przedstawicielskiej (pośredniej) mówiących, że wybory wyłonią reprezentatywny rząd. Jest to zwrot w kierunku tzw. „demokracji menadżerskiej” opierającej się na wiedzy i umiejętnościach profesjonalnych polityków zgodnie z twierdzeniem J. Shumpetera, że „wybory nie wcielają linii politycznych a jedynie przesądzają o tym kto je będzie wcielał”. Sprzeciwia się temu koncepcja demokracji partycypacyjnej. (bezpośredniej) gdzie chodzi o bezpośrednie uczestnictwo w procesie decyzyjnym. W dzisiejszych czasach miałoby to być możliwe do zrealizowania w wyniku przezwyciężenia barier intelektualnych i technologicznych. Przyjmuje się, że wzrost partycypacji obywateli minimalizuje niebezpieczeństwo destabilizacji systemu zwiększając legitymację.
PARTYCYPACJA POLITYCZNA - znaczeniu najszerszym to dobrowolne zaangażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezultatów politycznych jak np.: wybór/odwołanie rządzących, podjęcie/niepodjęcie decyzji. Innymi słowy jest to forma wpływu politycznego obywateli na to, kto i w jaki sposób rządzi. Obejmuje uzyskanie wiedzy o zjawiskach politycznych, świadomość własnych interesów i ich związków z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną.
Obywatele wobec powyższych dzielą się na aktywnie uczestniczących w życiu politycznym, ograniczający się do biernego udziału w wyborach oraz takich, którzy w ogóle stronią od polityki. Jednak mimo takiego podziału, który jest nieunikniony, podkreśla się, że w demokracji aktywność polityczna jakakolwiek by nie była to nie może być nikomu zabroniona. Ponadto tworzenie warunków do szerszej partycypacji zwiększa stopień legitymacji. Czyli ogólnie partycypacja przyczynia się do demokratycznej stabilizacji systemu będąc częścią legitymizacji. Stabilny system demokratyczny musi stwarzać wszystkim zainteresowanym możliwości kreowania rzeczywistości politycznej. Do kanonów współczesnej demokracji zaliczymy więc:
- > możliwość organizowania się dla realizacji celów politycznych,
- > wybór reprezentacji politycznej.
- > odwołanie się do głosu lub opinii elektoratu przy rozstrzyganiu szczególnie doniosłych społecznie kontrowersji politycznych.
To ostatnie założenie może być realizowane drogą prawną lub pozaprawną - do rewolucji i wojny domowej włącznie - ale też odmowa płacenia podatków, bojkoty, zamachy na mienie publiczne to też forma takiej partycypacji. Jest to tzw partycypacja niekonwencjonalna, która stanowi niebezpieczeństwo tylko gdy występuje w skali masowej (np. Republika Weimarska) lub gdy towarzyszy jej niedowład mechanizmów parlamentarnych (IV Republika Francuska). W ustabilizowanych systemach partycypacja niekonwencjonalna jest zjawiskiem marginalnym mimo że gdy już się przydarzy wywołuje spore poruszenie w opinii publicznej (np. zamachy terrorystyczne). Jednak dla nas ważniejsze będzie wykorzystywanie proceduralnych możliwości wpływu politycznego. Równie ważna jest odpowiedz na pytanie czy system zapewnia zgodność rozstrzygnięć z preferencjami obywateli. Może być to rozwiązane na jeden z trzech sposobów:
- > Zapewnienie wyborcom prawnych gwarancji i możliwości faktycznego udziału w podejmowaniu wiążących decyzji wywierających skutki dla całego społeczeństwa lub wspólnot lokalnych.
- > Tworzenie kanałów artykulacji i reprezentacji interesów różnych grup społecznych i włączanie ich do przetargów decyzyjnych.
- > Tworzenie możliwości cyklicznej oceny dokonań politycznych i wyboru pomiędzy programami i propozycjami personalnymi partii politycznych, które zajmować się mogą „codzienną praktyką”.
Referendum i jego polityczne znaczenie.
Referendum to wyraz gwarancji ostatecznego rozstrzygnięcia kwestii problemowej przez głosowanie „za” lub „przeciw” danej propozycji. Referendum nie zawsze wiąże ośrodki decyzyjne ale nie może być lekceważone. Przyjmując, że źródłem władzy w demokracji jest lud to instytucje demokracji bezpośredniej nie mogą być odrzucone. Nie oznacza to, że są one praktyką codzienną. Referendum oczywiście nie jest jedyną instytucją demokracji bezpośredniej. A. Lijphart zalicza do tego grona również:
- > Wybór szefa egzekutywy w głosowaniu powszechnym (USA, V Republika Francuska, Portugalia, Finlandia, Islandia, Austria i Irlandia).
- > Prawybory, oznaczające ograniczenie partii politycznych na rzecz wyborców w arbitralnym mianowaniu swych kandydatów na stanowiska publiczne (USA).
- > Odwoływanie deputowanych, których działalność nie satysfakcjonuje określonej grupy wyborców (procedura recall obecna w USA i w Szwajcarii)

Na ogół demokracja bezpośrednia utożsamiana jest z referendum i inicjatywą ludową. Prawnicza definicja referendum: „forma ustrojowa zapewniające bezpośrednie decydowanie wyborców w drodze głosowania o różnych sprawach życia państwowego (kraju lub określonego terytorium) będących przedmiotem głosowania (konstytucja, ustawy zwykłe itp.) i ze skutecznością wskazaną w akcie głosowania” lub: „sposób bezpośredniego głosowania o ważnych sprawach życia państwowego lub określonego terytorium, będących przedmiotem głosowania”

Analizując referenda podkreśla się, że modyfikują one klasyczną parlamentarną drogę decydowania komplikując ją. Poza tym referendum jako oddanie głusi wyborcom osłabia znaczenie parlamentu. Szczególną wagę do tych argumentów przywiązuje się zwłaszcza w Wielkiej Brytanii. Konsekwencje referendów - ich wynik - są analizowane głównie pod kątem zysków i strat partii politycznych. Z politycznego punktu widzenia najważniejsze jest jak często i w jakich sprawach zarządza się referendum. W związku z tym można wydzielić cztery grupy państw:

1. Referendum jest w nich powszechne przy podejmowaniu decyzji. Szwajcaria - > ponad 200 głosowań po II Wojnie Światowej.
2. Kilku lub kilkunastokrotne zarządzanie referendum (minimum 3 razy) Włochy, Irlandia, Dania, IV Republika Francuska, Szwecja, Hiszpania i Grecja.
3. Referendum jest okazjonalne, bez znaków na upowszechnienie jego zarządzania: Belgia, Wielka Brytania, Finlandia (po 1 referendum), Austria i Norwegia (po 2).
4. W skali ogólnopaństwowej nie zarządzono ani jednego referendum: USA, RFN, Holandia i Portugalia.
Większość powojennych głosowań powszechnych zarządzono po 1970 roku. Trudno jest jednak powiedzieć dlaczego w jednych krajach referendum stosuje się często a w innych rzadko lub w ogóle.
- > Brak korelacji częstotliwości referendów z praktyką ich stosowania.
- > Negatywna korelacja częstotliwości referendów z poziomem satysfakcji obywateli ze stanu demokracji we własnym kraju.
- > Brak korelacji częstotliwości referendów z modelami demokracji.
Referendum jednak wydaje się bardziej pasować do modelu westminsterskiego bo jego ostry wynik wiążący polityków eliminuje przetargi charakterystyczne dla modelu konsensualnego.
Skutki referendum zależą od tego kto je zarządzi. Wyróżniamy dlatego referenda:
kontrolowane: inicjowane przez siły rządzące (prezydent, rząd, większość parlamentarną),
niekontrolowane: inicjowane przez mniejszość opozycyjną.
W pierwszym z powyższych przypadków głosowanie jest sprawdzianem popularności ekipy rządzącej - ale niesie ze sobą ryzyko porażki (Charles de Gaulle w 1969 roku) - bierze się to stąd, że wyborczy mimo iż udzielili poparcia dla linii partii niekoniecznie muszą się zgodzić z konkretnymi rozwiązaniami. Drugi przypadek jest formą mobilizacyjną opozycji na rzecz własnego projektu (inicjatywą pozytywna) lub przeciwko projektom rządowym (inicjatywą negatywna).
To prowadzi nas do spostrzeżenia, że częstotliwość zarządzania referendów zależy od polityki partii wyborczych i przeprowadzonego przez nie bilansu zysków i strat. Jest to więc instrument służący bardziej partiom politycznym niż samym wyborcom.
Funkcje referendum:
- > narzędzie w rękach mniejszości (głos opozycji),
- > mechanizm mediacji pozwalający przezwyciężyć podziały wewnątrzpartyjne,
- >”piorunochron” społecznej niejednomyślności,
- > legitymowanie opinii establishmentu politycznego przez społeczny elektorat.
- > wyraz niemożliwości rozwiązania konfliktu przez elity polityczne - przerzucenie ciężaru odpowiedzialności oraz ukrycie własnych słabości wynikających z podziałów wewnętrznych.
Referendum może też zdestabilizować rzeczywistość polityczną. Często lęk przed rozłamami wewnętrznymi jest przyczyną negatywnego stosunku partii politycznych względem referendum (Wielka Brytania w 1975 roku, Francja w 1988 roku). Gdy inicjowane przez stronę rządzącą może się przyczynić do umocnienia jej pozycji. Gdy szeregi przeciwników są podzielone - wygrane referendum konsoliduje stronę skłaniającą się do jego zarządzenia. Referendum można też zwołać celem zabrania głosu swoim przeciwnikom w okresie słabości tak jak to zrobiła brytyjska Partia Pracy w 1975 roku w sprawie przystąpienia kraju do EWG.
Negatywny wynik głosowania może doprowadzić do upadku rządu nawet gdy nie wynika to bezpośrednio z przepisów prawa (de Gaulle w 1969 roku, Szwecja w 1957 roku czy Norwegia 1972). mimo że nie dojdzie do upadku rządu - przegrane referendum może poważnie osłabić jego pozycję. Ze względu na to jak wynik głosowania wpłynie na układ sił wyróżniamy referenda:
prohegemoniczne - utrzymują lub umacniają pozycję rządzących,
antyhegemoniczne - gdy władzę przejmuje opozycja lub zablokowaniu ulegnie decyzja grupy rządzącej.
Przeważają referenda kontrolowane i prohegemoniczne, chociaż ta forma demokracji zawsze tworzy linię podziału. Większość głosowań tworzy blok partii popierających tą formę lub ją odrzucających. Stanowiska partii wobec tej kwestii są zwykle zmienne z wyjątkiem włoskiej PRT - „partii referendów”
Partie wyborcze działają zgodnie z pewnymi strategiami jeżeli chodzi o referenda da się je uogólnić:
1. Gdy pomyślne ja partii rozstrzygnięcie jest możliwe do wypracowania na arenie parlamentarnej to będzie ona nieprzychylna głosowaniu powszechnemu. Negatywny stosunek wywołują też informujące o możliwości przegranej wyniki sondażowe, groźba powstania podziałów wewnątrzpartyjnych oraz możliwość osiągnięcia w referendum korzyści przez oponentów.
2. Zachętą do poparcia głosowania powszechnego są nikłe szanse na wypracowanie satysfakcjonującego rozwiązania w parlamencie, silne podziały wewnętrzne, prognozy satysfakcjonującego wyniku referendum i możliwość wywołania konfliktu w szeregach wrogów politycznych.
Prawdopodobieństwo odwołania się do instytucji referendum wyznacza się prze odwołanie do funkcjonalności lub dysfunkcjonalności dla interesów partii politycznych. Zmienia się też rola referendum - nie jest ono już tylko wyrazem wiążącej lub konsultacyjnej opinii elektoratu. Rozszerza się też zakres spraw, w których odwołuje się do tej instytucji. Tradycyjnie dotyczyło ono zmiany konstytucji, dziś przedmiotem głosowania powszechnego stają się kwestie polaryzujące opinię publiczną i wywołujące silne emocje jak np. zagadnienia natury moralnej, przynależność do organizacji międzynarodowych lub tzw „Nowa Polityka”. Takie referenda często rozstrzygane są bardzo niewielką przewagą co pogłębia tylko konflikty społeczne zamiast je rozwiązywać. Rozpowszechnienie praktyki stosowania referendum ma swoje konsekwencje dla wyborców, całego społeczeństwa jak i dla systemu politycznego ale szczególne znaczenie ma dla partii politycznych. Te rządzące mają okazję dodatkowego legitymowania swojej polityki, przerzucenia odpowiedzialności na barki wyborców gdy głosowana kwestia wywołuje zbyt duże kontrowersje i podziały wewnątrzpartyjne. Opozycja ponosi mniejsze ryzyko, co czasem w wyniku wygrania głosowania może nawet przejąć władzę.
Odmiennie sytuacja wygląda w SZWAJCARII gdzie skomplikowana sieć podziałów socjopolitycznych ukształtowała długą tradycję odwoływania się do referendów i specyficzny „trójwarstwowy” mechanizm decyzyjny:
- > konsultacje z grupami interesu przed podjęciem decyzji w parlamencie,
- > referendum powiązane z inicjatywą ludową (pozytywną lub negatywną).
- > działania partii politycznych będących reprezentacją interesów wyborców.

Partie polityczne są tu słabe (w wyniku braku rywalizacji o miejsca w rządzie). Niezadowolenie społeczne znajduje wyraz w instytucji demokracji bezpośredniej a nie w działaniach frakcji politycznych. Konflikty w dużej mierze rozwiązywane są poza areną parlamentarną i rządową.
Znaczenie demokracji bezpośredniej wynika z trudności w stworzeniu koalicji parlamentarnej zdolnej przezwyciężyć różnorodność interesów. Partie szwajcarskie reprezentują stosunkowo wąskie segmenty wyborców i zyskują niskie jak na standardy europejskie - poparcie. Stanowiska partii różnią się znacznie więc w wyniku niedojścia do porozumienia nie podejmuje się decyzji w ogóle. W Szwajcarii referendum nie jest jednak instrumentem służącym walce opozycji z rządem ale instytucją umożliwiającą urzeczywistnienie idei obywatelstwa. Frekwencja w głosowaniach szwajcarskich jest jednak zwykle niska (20-40%) przez to, że zwykle głosowania zarządzane są w kwestiach o wymiarze lokalnym. Zwykle też wyborcy idą głosować celem odrzucenia podjętej decyzji w parlamencie, która nie przypadła im do gustu, przez co referendum staje się władzą negatywną. Często elity polityczne wykazują większą innowacyjność niż konserwatywny elektorat (prawo wyborcze dla kobiet do 1971 oku było blokowane).
Referenda w ostatnich czasach zyskują coraz większe poparcie zarówno wśród partii politycznych jak i wyborców. Obywatele coraz częściej głosuję w referendach i nawet ich frekwencja jest wyższe niż w „normalnych wyborach” Poza tym (z wyjątkiem brytyjskich konserwatystów) coraz więcej partii skłania się przychylnie do instytucji głosowania powszechnego. Przykładem jest tutaj włoska chadecja. Jednak wciąż referenda są nieporadnym sposobem podejmowania decyzji i na pewno nie wyprą mechanizmów klasycznej demokracji przedstawicielskiej.

Systemy wyborcze

Wybory - podstawowa forma uczestnictwa politycznego we współczesnych demokracjach; podjęcie przez ogół uprawnionych obywateli decyzji o tym, kto personalnie, w ich imieniu, jest uprawniony do podejmowania w czasie wyznaczonym granicami kadencji wiążących rozstrzygnię

na arenie parlamentarnej.

Funkcje wyborów

• Kreacyjna - wyłonienie reprezentacji parlamentarnej, odwzorowującej w możliwie wierny sposób polityczne i personalne preferencje wyborców

• Legitymizacyjna i delegitymizacyjna- wyborcy legitymizują swoimi głosami zwycięską partię

System wyborczy - zespół reguł rządzących procesem artykulacji preferencji wyborczych wyrażonych w postaci głosów oraz procesem transformacji proporcji głosów oddanych na poszczególne partie w proporcję uzyskanych przez nie mandatów

Elementy systemu wyborczego

• Kształt i rozmiar okręgu wyborczego

• Kształt - gęstość zaludnienia, czy wyborcy to ludność miejska czy wiejska, możliwość manipulowania granicami okręgów (powoduje nad lub niedoreprezentację określonych kategorii wyborców)

• Rozmiar - liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców

• Koszt uzyskania jednego miejsca w parlamencie - mierzony liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia, wg wzoru:

(liczba głosów oddanych w okręgu - 1) / (liczba miejsc w okręgu + liczba partii - 1)

• Uprawnienia wyborcy

• Głosowanie kategoryczne (wyborca ma do dyspozycji jeden głos)

• Głosowanie porządkujące (wyborca ma możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście)

• Formuła wyborcza - zespół reguł rozstrzygający o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów

• Klauzula zaporowa - sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów (RFN 5%, Szwecja, Norwegia, Austria, Włochy 4%, Hiszpania 3%, Dania 2%, Grecja 1%)

• Wyrównawcza dystrybucja mandatów - możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie krajowym, celem zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w związku z tym podreprezentowane (Dania. RFN, Islandia, Norwegia, Szwecja - w taki sposób przydzielanych jest z góry określony procent mandatów, zaś w krajach jak Austria, Belgia, Grecja i Włochy, dystrybucja jest przeprowadzana ad hoc, w zależności od rozmiaru deformacji wyniku wyborów)

Typologia systemów wyborczych

• Pluralistyczne

• Wariant klasyczny (GB, USA, Kanada, Nowa Zelandia) - kandydatów zgłaszają partie polityczne, do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów - okręgi jednomandatowe

• Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych; wyborca posiada tyle głosów ile mandatów jest do obsadzenia w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy kolejno uzyskali największe liczby głosów (np. wybory do senatu w PL)

• Większości absolutnej - wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. Jeśli żaden z kandydatów nie otrzyma takiego poparcia, istnieją dwie możliwości

• System powtórnego głosowania (run-off ballot)

• Systemy alternatywnego głosowania (alternative vote) - jeśli w okręgu zgłoszono kilka kandydatur, głosujący wskazuje, którą preferuje na miejscu pierwszym, drugim, trzecim itd.

• Semiproporcjonalne (SNTV - Single Non Transferable Vote) - każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów

• Proporcjonalne

• System list partyjnych - partie, a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów

Formuła d'Hondta - najbardziej rozpowszechniona w Europie metoda transformacji głosów na mandaty (stosowana w Holandii, Belgii, Austrii, Finlandii, Hiszpanii, Portugalii, Grecji). Polega na podzieleniu liczny głosów uzyskanych przez poszczególne partie w okręgu wyborczym przez kolejne liczby całkowite (1, 2, 3 itd.). Mandaty otrzymują te partie, które legitymują się kolejno najwyższymi wynikami uzyskanymi z tak przeprowadzonej operacji matematycznej.

Formuła największych średnich: Formuła największej reszty (Hare):

Formuła Sainte - Lague - działa tak samo jak d'Hondta, z tą różnicą, że dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste (3, 5, 7 itd.)

• STV (Irlandia, Malta) - stosowany tylko w okręgach wielomandatowych. Wyborca musi w trakcie głosowania uszeregować poszczególnych kandydatów w kolejności od najbardziej, do najmniej preferowanego

Punkt przełomu - punkt, poniżej którego pojawia się zjawisko podreprezentacji

Zachowania wyborcze

Zachowanie wyborcze to relacja między elektoratem a partią, wyrażoną w akcie głosowania.

Partie i wyborcy mają istotną role w procesie rywalizacji wyborczej. Rezultat wyborów nie jest efektem działania jednego z tych podmiotów tylko produkt oddziaływań występujących między nimi. (Rose, Mc Allister). Partia ma wpływ na elektorat poprzez działania danych kandydatów i program jaki prezentuje. Wyborcy umożliwiają im na wpływanie na decyzje podejmowane przez parlament i rząd.= Partie strukturyzują wybór elektoratu, wyborcy wpływają na partyjną strukturę parlamentu.

Można wyróżnić 2 typy elektoratu:

1.Ustrukturyzowany

Ich decyzje są efektem trwałej identyfikacji partyjnej wynikającej z podziałów socjopolitycznych. Rezultat wyborów to odzwierciedlenie czynników społecznych i politycznych wpływających na głosowanie.

„Głos przynależności”- przez silne powiązania między partią a grupą społeczną.

2. Nieustrukturyzowany

Oddany głos jest reakcją na konkretną kwestie polityczną. Decyduje chwila. Wyborcy słabo przywiązani do danej partii; zmieniają preferencje. Brak powiązań między przynależnością społeczną/klasową a sposobem głosownia.

Rezultatem wybrania trafnej strategii jest wygranie wyborów i związany z tym zasięg wpływu w procesie decyzyjnym ( parlament).

Poziomy badań zachowań wyborczych:

 Indywidualny ( motywy wyborów przy głosowaniu)

Zagregowany ( badanie więzi społ. Powstających na poziomie wyborczym)

I. Zachowania wyborcze na poziomie ZAGREGOWANYM.

Występują tutaj elementy: stałości ( ciągłości) i zmiany.

Na zachowania wyb. wpływają:

• Podziały socjopolityczne- zanikanie/pojawianie się nowych. Chodzi o struktury podziałów społecznych, które zróżnicowały system partyjny. ( kształtowały się w okresie upowszechnienia prawa wyborczego, początek XX w.). Działało to jak „katalizator: wpływający na „zamrożenie” struktur podziałów socjopolitycznych. (Rokkan). Powodem „zamrożenia” była demobilizacja elektoratu w ramach istniejących struktur podziałów socjopolit. Powszechne prawo wyborcze spowodowało stabilność lojalności wyborczych.

• Zdolność partii do szybkiego reagowania- kiedy partia znajduję rozwiązanie w danej kwestii elektorat odda na nią głos. Jak nie- to zagłosują sobie na kogoś innego.

W latach 60. większość politologów była przekonana o ukształtowaniu się trwałych powiązań między partia a elektoratem. Jednak w latach 70. pojawiły się symptomy o stopniowym „odmrożeniu” systemów partyjnych czyli zmianach w polityce partii. I teraz PRZYKŁADY:

• Belgia- zaczęły występować konflikty na tle etnicznym. Spowodowało to rozpad 3 głównych partii ( socjalistycznej, liberalnej, chadeckiej) na 2 jednolite organizacje reprezentujące Walonów, Flamandów i nowe partie o charakterze etnicznym (VB, VU).

• Norwegia- W roku 1972 roku przeprowadzono referendum dot. wstąpienia do EWG. Zaistniał konflikt centrum-peryferie i nastąpił rozpad tradycyjnych sojuszy wyborczych.

• Holandia- lata 80. / partie religijne ( katolicka, protestancka) stworzyły dużą partie chadecką. Tym działaniem chcieli oni zahamować proces erozji elektoratu.

• Włochy- poparcie wyborcze dla partii komunistów zbliżyło się do poparcia partii chadeckiej. W '83 różnica wyniosła tylko 3%

• Dania- tzw. „wyborcze trzęsienie ziemi. Liczba partii Folkentingu wzrosła z 5 do 10 partii. Łączna zdobycz wyborcza tradycyjnie dominujących partii spadła z 84 % do 58% głosów. Nowo powstała partia progresywna (FRP) stała się drugą pod względem poparcia wyborczego ( 15,9%).

Czy nadal można utrzymać tezę o „zamrożeniu” systemów partyjnych? (od lat 70.)

Zdania są rożne. Wg Maguire systemy part. Europy Zachodniej nie można traktowac jako stabilnych ze swej natury. M. Schamir analizując proces ewolucji europejskiego systemu part. zobaczył że dominująca cechą jest NIE stabilność, tylko ZMIANA.

Problemem który pojawia się przy tym zagadnieniu jest konieczność oddzielenia indywidualnych a zagregowanych zachowania wyborczych. Zanika kolektywny (grupowy) styl głosowania a pojawia się indywidualizacja decyzji wyborczej. Indywidualny wyborca kieruje się nowymi kwestiami politycznymi ( np. ochrona środowiska), które są włączane w tradycyjny układ lewica-prawica, dodatkowo go wzmacniając.

II. Typologia zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym.

Trzy typy dominujące dominujących zachowa wyborczych:

1. Stabilną lojalność partyjną.

Od lat 60. zachowania wyborcze są stabilne (ciągłe). Oznacza to, że wyborca regularnie głosuje na tą samą partie. Jest przywiązany do danego ugrupowania.

Wyróżnia się dwa paradygmaty wyróżniające lojalność wyborców:

• społeczno - kulturowy > głównym motywem głosowania jest przynależność do określonej grupy. Identyfikuje się z nią. Ten typ identyfikacji rozwijał się w EU , gdzie lojalność partyjna nie była traktowana w oderwaniu od struktur społecznych oraz podziałów w nim. W badaniach elektorat jest traktowany jako wspólnota interesów.

• Identyfikacji partyjnej > występuje w USA. Sposób głosowania zależy od lojalności wobec konkretnej partii, tzw. identyfikacja psychologiczna. Dużo wyborców swoją orientacje partyjną odziedziczyli lub uzyskali przez kumulacje doświadczeń wynikających ze sposobu postrzegania partii i liderów.

2. Zmianę lojalności wyborczej (przeniesienie preferencji wyborczych)

Na początku lat 70. wyborcy przestali głosować ba partie z którymi identyfikowali się przez dłuższy czas u swoje preferencje przenieśli na inne partie, w ramach poszczególnych rodzin partii. Zmiana lojalności to efekt przekształceń w społecznej bazie poparcia, która tradycyjnie była związana z jedna partią. W konsekwencje partie musiały zacząć rywalizować o głosy elektoratu.

Definicja przeniesienie preferencji wyborczych oparta jest na 2 czynnikach: zmianie źródeł poparcia dla partii oraz zmiana w dystrybucji głosów wyborczych.

Przekształcenia bazy poparcia wymusiły na partiach zmianę kierunku polityki oraz programów.

Rodzaje zmian lojalności wyborczej:

• krytyczne- występują rzadko. Np. Dania 1973 r.- partie ustabilizowane poniosły straty. Z 6 partii w parlamencie zrobiło się 10. Fragmentaryzacji syst. part. towarzyszył okres zmiany lojalności wyborczej.

• stopniowe- częste, są raczej zasadą

• sektoralne- związane z przekształceniem poparcia jednej/ kilku partii. Istotą tego procesu jest wymiana poparcia między nimi. Partia traci poparcie, jednak odzyskuje poprzez przyciągniecie lojalności innych grup. Zmiany te są rezultatem wcześniejszych zmian na poziomie elit, nierzadko konsekwencją modyfikacji dokonywanych przez same partie a nastawionych przez poszerzenie bazy poparcia przez np. wzmocnienie platformy wyborczej o dodatkowe propozycje programowe. USA - zmiana lojalności nie oznacza słabszej pozycji wyborczej konkretnej partii.

• Środowiskowe- zmiana społecznego otoczenia systemu partyjnego, np. zanik niektórych grup społecznych. Nie podlega kontroli elit (np. robotnicy, farmerzy).

Teza o zmianie preferencji wyborczych opiera się na kilku typach argumentów:

• osłabienie klasowego modelu głosowania wyborczego (indeks Alforda)

• przesunięcie poparcia wyborczego udzielanego partiom pomiędzy kolejnymi wyborami (volatility)

• funkcjonalizację systemu partyjnego

• frekwencję

Przez to możemy ocenić czy istnieje przesunięcie poparcia i czy można określić poziom i ewentualne konsekwencje.

Klasowy model głosowania (indeks Alforda)

Klasa jest istotnym czynnikiem determinującym decyzje wyborczą społeczeństwa.

Indeks Alforda- sposób mierzenia klasowej orientacji wyborców. Pozwala ocenić zależność między przynależnością do określonej klasy społecznej a sposobem głosowania. Zostaje skalkulowany przez porównanie % głosów klasy robotniczej i średniej oddanych na partie lewicowe. Skala indeksu- od -100 (brak orientacji klasowej w decyzjach) do 100 (doskonały klasowy sposób głosowania)

W UK, RFN, Szwecja pojawiły się wspólne tendencje= indywidualizacja - przynależność do klasy a zarazem poparcie partii reprezentującej jej interesy jest mniejsze. Spowodowane jest to przez: zmianę systemu wartości ( bo pojawiały się nowe kwestie polityczne) / zmiany zachodzące w układzie ekonomicznym/ zmiany ilościowe w ramach struktury społeczeństwa / osłabienie tzw. religijnego modelu głosowania / zmiany w strukturze społeczeństw państw EU Zach.

Zmiany w strukturze mają swoje konsekwencje w sferze zachowań wyborczych:

• coraz mniejsza cz. populacji jest zaangażowana w swój własny biznes

• proces urbanizacji

• zacieranie się granic między tradycyjnymi klasami

• zmiana systemy wartości akceptowanych przez obywateli

• kurczenie się klasy robotników wielkoprzemysłowych

Przesunięcie poparcia wyborczego udzielanego partiom między kolejnymi wyborami

M. Pedersen stworzył miernik określający dynamikę systemu partyjnego jest to tzw. formuła przesunięcia poparcia wyborczego między partiami ( Volatility). Ten pan stworzył taki dziwny wzór- odsyłam do literatury. Na przykładzie Danii ( 73) Mair stwierdził że wyborcy identyfikując się z określonym blokiem partii nie muszą odczuwać specjalnych związków z konkretna partią tego bloku.

Ogólny wniosek: przestrzeń rywalizacji politycznej jest zsegmentowana. Wybór jest ograniczony, bo wyborcy gotowi są zmienić poparcie, ale w ramach tego samego bloku

Frekwencja

Obrazuje zasięg partycypacji politycznej obywateli. Naukowcy zadają sobie pytanie dlaczego frekwencja jest niższa mimo ze ludzie są bardziej wykształceni i maja dostęp do informacji- odpowiedzi na razie nie ma. ^^ Jednak spadek frekwencji może być spowodowany przez obniżenie poziomu zaufania do partii.

3. Zanik lojalności partyjnej

Słabnie tradycyjne powiązanie między grupami społecznymi a konkretną partią. Partie nie spełniają tradycyjnych funkcji. Tracą one kontrolę nad zachowaniami wyborczymi elektoratu. Rola partii maleje co powoduje że są one zastępowane przez bardziej efektywne instytucje. Początkowo ten proces uznawano za wstępną fazę zmiany lojalności wyborczej. W latach 70. zaczęto ten proces traktować jako osobny fenomen związany z kryzysem partii.

III. Teorie zmian społecznych

Teorie wyjaśniające procesy zmian zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym w społeczeństwie postindustrialnym (Dalton, Beck):

A. Teoria wygasania konfliktu klasowego

Przez bogacenie się społeczeństwa, styl życia klas upodobniania się do siebie co powoduje że zmienia się styl polityczny. Różnice obiektywne zaczynają się zacierać. Klasa przestała być determinantą zach. wyb.

B. Teoria mobilności społecznej

Ta teoria ma na celu wytłumaczenie klasowych wzorów zachowań jako wyniku wzrostu społecznej i zawodowej mobilności, mniej jako efekt bogacenia się społ. Proces urbanizacji i mobilności zawodowej osłabia tradycyjne, klasowe i ekonomiczne formy lojalności. Nowa klasa średnia ma dwuznaczną pozycję pozycję ekonomiczną- z jednej strony jeżeli chodzi aspekt materialny to jest w porządku, ale z drugiej- cały czas borykają się z tym samymi problemami co klasa robotnicza. (tworzenie związków zawodowych- Unionizacja). Wszystko to składa się na osłabienie klasowego mechanizmu głosowania.

C. Teoria masowego społeczeństwa

Społeczeństwo stało się zatomizowane. Środki masowego stały się nowym źródłem informacji politycznej. Rola tradycyjnych instytucji osłabła. Np. W Holandii czy we Włoszech kościół się wtrącą się w kwestie polityczne.

D. Teoria mobilizacji kognitywnej

Wyjaśnia jakościowe zmiany w ramach społeczeństwa masowego.

Mobilizacja kognitywna ( poznawcza)- wyborcy są mniej zainteresowani utrzymaniem partyjnych lub grupowych powiązań, które w efekcie i tak słabną. Oznacza to ze pewne gr. niegdyś polityczne nieaktywne i niemobilne społecznie uzyskały dostęp do informacji polit i uczestniczą w procesie polit.

E. Teoria starzenia się systemu partyjnego

Tradycyjna baza poparcia dla syst. part. w Europie Zachodniej >najbardziej ustabilizowana w latach 30. Jednak starzenie się systemu spowodowało że nowe generacje wyborców coraz mniej interesowały się tradycyjnym apelem partyjnym = coraz mniejsze zainteresowanie.

F. Zmiana systemy wartości

Fakt zmiany systemu wartości generacji powojennej, które mają inne zainteresowania, w kierunku wartości tzw. postindustrialnych Jest to efekt rosnącego dobrobytu ekonomicznego i osobistego bezpieczeństwa obywatela. Przez nowo powstałe problemy ekonomiczne nastąpiło zwrócenie uwagi na nowe kwestie polityczne.

IV. Zachowania wyborcze na poziomie indywidualnym.

3 rodzaje głosów wyborczych:

1. Głos opinii ( vote of opinion)

Badany jest zespół przyczyn wpływających na podjecie decyzji przez jednostkę.

Dwa ważne czynniki: mass media i wyższy poziom edukacji.

Konsekwencją takiego sposobu formowania ocen wyborczych są:

• wysoki stopień niepewności co do wyniku wyborów- wtedy rywalizacja staje się szeroka i otwarta.

• Duża podatność partii na zmiany w opinii publicznej.

• Niestabilność i zmienność zachowań wyborczych, uzależnia ten typ głosu od różnego rodzaju konsultacji.

2. Głos przynależności ( vote of belonging)

Kładzie akcent na proces ciągłości. Silne osadzenie zachowań wyborczych w ramach struktury społecznej. Oddanie głosu = identyfikacja z siła polityczną = związek z grupą społeczną.

3. Głos wymiany ( vote of exchange)

Zakłada istnienie związku między wyborca a wybieranym. Przedmiot wyboru jest konkretna jednostka bo taki aktor może bezpośrednio zareagować na oczekiwania wyborcy i zaoferować indywidualne korzyści.

7. Instytucjonalne uwarunkowania
procesu decyzyjnego.

Typologia reżimów politycznych: parlamentaryzm i prezydencjalizm.

To co odróżnia demokrację od innych systemów politycznych to instytucjonalizacja procesów decyzyjnych zabezpieczających przed podjęciem decyzji arbitralnej, są to:
- > procedura kreacji władzy (system wyborczy),
- > współzawodnictwo w walce o miejsca w parlamencie (system partyjny),
- > określenie relacji pomiędzy konstytucyjnymi ośrodkami władzy państwowej (reżim polityczny),
- > tryb podejmowania decyzji na arenie parlamentarnej i rządowej (sposób uzyskiwania większości),
- > zasady egzekwowania odpowiedzialności polityków za decyzje podjęte wbrew woli wyborców.
Decydującą rolę w wyżej wymienionych odgrywa reguła większości.
Reżim polityczny to ogół relacji prawnopolitycznych, jakie zachodzą pomiędzy dwiema strukturami decyzyjnymi: parlamentem (legislatywą) oraz rządem (egzekutywą). Podstawowe kryterium wyróżniające reżimy to sposób powoływania i odpowiedzialność egzekutywy (oraz jej struktura).
PARLAMENTARYZM
L. Epstein - władza egzekutywy pochodzi od parlamentu i przed nim jednocześnie ponosi odpowiedzialność za podejmowane decyzje polityczne. Egzystencja gabinetu nie zależy od woli jednoosobowej głowy państwa lecz od poparcia parlamentarnej większości czyli od konfiguracji sił politycznych będących efektem wyniku wyborczego oraz przetargów koalicyjnych (z wyjątkiem systemów dwupartyjnych). Gabinet nie jest jednak całkowicie uzależniony od parlamentu. Parlamentaryzm to system wzajemnej zależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. Cechy modelowego parlamentaryzmu:
1.Parlament (a przynajmniej izba niższa) pochodzi z wyborów powszechnych i rywalizacyjnych.
2. Układ sił politycznych w parlamencie i podjęte uzgodnienia determinują powołanie premiera i uformowanie gabinetu, niezależnie od tego, kto formalnie podejmuje taką decyzję.
3. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem, który może wyrazić mu votum nieufności oznaczające ustąpienie co najmniej premiera a w praktyce często całego rządu.
4. Rząd dysponuje prawem do rozwiązania parlamentu lub jednej jego izby co implikuje przedterminowe wybory.
5. Między rządem i parlamentem występują powiązania organizacyjne, funkcjonalne i personalne. Ministrowie mogą być i często są deputowanymi.
6. Głowa państwa nie kreuje polityki wewnętrznej ani zewnętrznej - spełnia najczęściej funkcje reprezentacyjne oraz wykonawczą wobec woli większości.
Europejskie państwa, w których obowiązuje parlamentaryzm to: Austria, Belgia, Dania, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Norwegia, Szwecja, Włochy, Republika Federalna Niemiec oraz Wielka Brytania. Pozaeuropejskie przykłady tego reżimy znajdziemy w Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Indiach, Kanadzie i w Izraelu. Jednak parlamentaryzmy są zdywersyfikowane wewnętrznie pod względem różnorodnych zmiennych:
A) System partyjny: dwupartyjny, dwuipółpartyjny, umiarkowany i ekstremalnie spolaryzowany. Systemy dwu i dwuipółpartyjne sprzyjają dominacji gabinetu nad parlamentem (rząd dysponuje większym poparciem w parlamencie). Spolaryzowany pluralizm zwiększa rolę parlamentu w procesie decyzyjnym. Więc im bardziej system partyjny odbiega od dwupartyjności tym słabsza pozycja rządu.
B) Dominacji gabinetu sprzyja zainstalowanie mechanizmów utrudniających małym partiom wejście do parlamentu - zapobieganie rozdrobnieniu parlamentu. Takie zabezpieczenia nazywają się racjonalizacją parlamentaryzmu. Najczęstsze takie mechanizmy to:
- > klauzula zaporowa
- > konstruktywne votum nieufności.
C) Systemy wyborcze: większościowe lub proporcjonalne także mają wpływ na kształt parlamentaryzmu. Systemy faworyzujące duże partie (proporcjonalne) sprzyjają dominacji gabinetu.
Powyższe czynniki prowadzą do wniosku, że w Europie dominuje parlamentaryzm gabinetowy:
- > Wysoka jest skuteczność działań rządu.
- > Istnieje zdyscyplinowana większość parlamentarna udzielająca poparcia działaniom rządu.
- > Niewielka jest liczba kryzysów gabinetowych.
Najczystsze tego przykłady to Wielka Brytania, Szwecja, Norwegia, Austria, Republika Federalna Niemiec oraz Hiszpania. Przeciwieństwem tego modelu jest parlamentaryzm komitetowy.
PREZYDENCJALIZM
1. Głowę państwa wybiera się drogą powszechnych wyborów.
2. Kadencji nie można przerwać.
3. Egzekutywa jest jednoosobowa.
W czystej i klasycznej postaci występuje to w USA gdzie mają swoistego bzika na punkcie monteskiuszowskiego rozdziału władzy na płaszczyźnie:
- > organizacyjnej - odrębne wybory do parlamentu i prezydenckie, zakaz łączenia funkcji deputowanego i członka rządu, niemożność przedterminowego rozwiązania parlamentu,
- > funkcjonalnej - parlament tworzy prawo a prezydent je egzekwuje - brak kontroli parlamentu nad prezydentem oraz odpowiedzialności egzekutywy przed legislatywą.

Prezydencjalizm w USA działa w określonym kontekście większościowego systemu wyborczego, systemu dwupartyjnego oraz federalizmu i wysokiego poziomu autonomii lokalnej. Jest tam widoczny system westminsterski, któremu nie towarzyszy formalna ani faktyczna separacja władz. Przykład Ameryki Łacińskiej pokazuje natomiast, że przy wysokiej centralizacji (koncentracji) władzy - trudniej utrzymać demokratyczność ustroju gdy obecny jest prezydencjalizm. Dlatego uważa się, że prezydencjalizm nie jest typem reżimu, który zapewnia stabilność demokracji.
Jednak w politologii mówimy o prezydencjaliźmie i nie tylko jeżeli chodzi o USA. Mianem tym określamy systemy, w których prezydent aktywnie wpływa na działania rządu i parlamentu, zwłaszcza na proces formowania i trwałość gabinetu.
SEMIPREZYDENCJALIZM:
System „niepełnej unifikacji” legislatywy i egzekutywy, cechy:
1. Dualizm władzy wykonawczej (prezydent oraz gabinet).
2. Powoływanie głowy państwa przez wybory powszechne lub kolegium elektorów.
3. Określony czas kadencji prezydenta.
4. Prezydent posiadający kompetencje w polityce wewnętrznej oraz zewnętrznej.
5. Brak odpowiedzialności prezydenta przed parlamentem - jedynie odpowiedzialność prawna i polityczna.
7Możliwość wcześniejszego rozwiązania parlamentu (na wniosek rządu) przez prezydenta i uzależnienie egzystencji rządu od zaufania parlamentu.
Cechy te wyróżniają V Republiką Francuską oraz Finlandię.
Głowa Państwa - kategoria zwracająca uwagę jedynie na funkcję reprezentacyjną prezydenta.

Parlament: struktura i funkcje.
W systemie parlamentarnym, prezydenckim i semiprezydenckim to parlament jest podmiotem decyzji politycznych. A parlament to wyposażona we władzę stanowienia ustaw i pochodząca z wyborów rywalizacyjnych, kolegialna reprezentacja interesów indywidualnych wyborców i elektoratu jako całości. Kluczowe zagadnienia przy opisie struktury parlamentu:
- > organizacja wewnętrzna (unikameralizm versus bikameralizm),
- > wielkość (liczba mandatów),
- > sposób kreacji izby wyższej,
- > długość kadencji.
Parlamenty jednoizbowe: Dania Finlandia, Grecja, Portugalia i Szwecja.
Parlamenty dwuizbowe: Austria, Francja, Belgia, Irlandia, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria oraz Wielka Brytania.
Parlamenty zupełnie odjechane: Niemcy, Islandia i Norwegia. (łączą cechy uni i bikameralizmu)
Parlamenty unikameralne:
1. Większość z nich grupuje się w Skandynawii (jedność ustrojowa).
2. Parlamenty jednoizbowe są rozwiązaniem nowszej daty. Bikameralizm utrzymuje się z tradycji, bądź wynika z zasady federalizmu. (Hiszpania - > bikameralizm - > silne podziały)
NIEMCY
Bundesrat (czyli to co nazwalibyśmy izbą wyższą parlamentu) reprezentuje rządy krajów związkowych a nie ich parlamenty - i na tym polega w głównej mierze cała kontrowersja związana z niemieckim parlamentaryzmem. Jednak w praktyce działania jest tutaj obecny bikameralizm.
NORWEGIA i ISLANDIA:
Te parlamenty zaliczymy do unikameralnych mimo wewnętrznego podziału na dwie „izby”. Obradują jednak one razem i co ważniejsze - pochodzą z tych samych wyborów, a przydział do jednej bądź drugiej izby jest dobrowolny.
Parlamenty bikameralne.
1. Występują zwykle w państwach federalnych lub quasi-federalnych. (Wielka Brytania, Belgia i Hiszpania).
2. W niektórych państwach unitarnych (Włochy, Holandia, Irlandia i Francja)
- > Izba wyższa reprezentuje tutaj interesy państw (jednostek) wchodzących w skład federacji.
- > Lijphart zwraca uwagę, że bikameralizm jest przyjmowany w państwach o obszarze rozległym (USA, Australia, Kanada, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Włochy). Niestety za dużo tutaj wyjątków by ową zależność uznać za regułę.
Nie ma też korelacji między organizacją parlamentu a homogeniczną lub heterogeniczną strukturą społeczeństwa.
Bikameralizm można rozpatrywać na płaszczyźnie strukturalnej lub funkcjonalnej.
Płaszczyzna strukturalna zwraca uwagę na następujące okoliczności:
a) Izba wyższa jest zwykle mniej liczna (z wyjątkiem parlamentu brytyjskiego gdzie Izba Gmin liczy 651 deputowanych a Izba Lordów 1100).
b) Kadencja izby wyższej jest zwykle dłuższa (wyjątkiem jest Szwajcaria).
c) Sposób wyboru członków izby wyższej jest zróżnicowany i zwykle obowiązuje zasada rotacji.
d) O ile izba niższa pochodzi z wyborów to mandat izby wyższej zdobywa się różnymi drogami. W wyborach bezpośrednich (Włochy, USA, Japonia), w wyborach pośrednich - przez kolegia elektorskie (Francja) lub przez parlamenty krajowe (Austria). W Irlandii część senatorów powołuje premier, część - absolwenci uniwersytetów, część - kolegia elektorskie. W Belgii - w wyborach bezpośrednich, przez zgromadzenie prowincjonalne i przez kooptację. We Włoszech mamy instytucję senatorów dożywotnich z mocy prawa oraz powoływanych przez prezydenta. W Wielkiej Brytanii członkostwo w Izbie Lordów jest dziedziczne. A w Republice Federalnej Niemiec członków Bundesratu delegują rządy poszczególnych landów.
Płaszczyzna funkcjonalna rozpatruje możliwości oddziaływania izby wyższej na niższą. Te zależności są różne ale podzielają założenie podziału władzy rozumiany dwojako - jako podział między federacją a tworzącymi ją krajami lub chęć powstrzymania izby niższej od zbyt radykalnych działań. W pierwszym przypadku izba wyższa zabezpiecza realizację interesów mniejszości zamieszkujących części federacji i jest aktywnym podmiotem polityki. W drugim przypadku izba wyższa „moderuje” decyzje i działania izby niższej co oznacza, że jest tona bardziej pasywna.

Wyróżniamy więc bikameralizm:

SYMETRYCZNY (silny)	ASYMETRYCZNY (słaby)
* władza jest rozdzielana pomiędzy obie izby, dysponujące równymi kompetencjami, * jest to charakterystyczne dla państw federalnych (Szwajcaria, Niemcy, Belgia po 1980 roku, USA i Australia). Wyjątkami są Austria gdzie władza koncentruje się na izbie niższej oraz Włochy gdzie silny (doskonały) bikameralizm występuje w ramach państwa unitarnego.	* władza jest skoncentrowana w izbie niższej parlamentu, * występuje to we Francji i Holandii (w Irlandii ma znaczenie symboliczne), * obie izby uczestniczą w procesie legislacyjnym ale decydujący głos należy do izby niższej, * skrajny przykład asymetrycznego bikameralizmu daje Wielka Brytania gdzie Izba Lordów nie uczestniczy w procesie ustawodawczym na równych prawach z Izbą Gmin.

Silny i słaby bikameralizm to głównie rozwiązania konstytucyjne. Główne znaczenie ma fakt, że odmienna konfiguracja sił politycznych w izbach niższej i wyższej daje możliwość wykorzystania tej drugiej do blokowania działań pierwszej. Nie zawsze jest to możliwe - mimo iż izba wyższa wyposażona jest w prawo veta, to z wyjątkiem Holandii może być ono przegłosowane przez izbę niższą.
Funkcja parlamentu to efekt jego działania. Klasycznie parlament zajmuje się:
- > ustawodawstwem,
- > kontrolą rządu,
- > kreacją rządu.
Istnieje też szeroko rozpowszechniona typologia R. Packenhama obejmująca trzy główne funkcje parlamentu:
LEGITYMIZACYJNĄ
- funkcję ukrytej legitymacji czyli odbywanie debat nad zasadniczymi kwestiami politycznymi,
- funkcję jawnej legitymacji - udzielanie formalnej aprobaty dla działań innych podmiotów, zwłaszcza rządu,
- funkcja „zaworu bezpieczeństwa” - stwarzanie ujścia dla napięć politycznych między poszczególnymi podmiotami polityki.
REKRUTACYJNO - SOCJALIZACYJNA
- rekrutacja polityczna - wyłanianie liderów politycznych,
- socjalizacja - upowszechnianie wzorców zachowań politycznych charakterystycznych dla systemów demokratycznych,
- trening polityczny - nabywanie umiejętności działania politycznego czyli pokonywania rywali i pozyskiwania sojuszników.
PODEJMOWANIA DECYZJI POLITYCZNYCH
- stanowienie prawa (są tego modele: brytyjski oraz francuski),
- funkcja „wyjścia” czyli rozwiązywanie impasów jakie pojawiają się w systemie,
- rozwiązywanie konfliktów,
- artykulacja interesów,
- nadzór nad administracją.
Uszeregowanie funkcji i pod funkcji według znaczenia politycznego i tego wobec kogo są sprawowane:

FUNKCJA	PODFUNKCJA	WOBEC KOGO SPRAWOWANA
I. Legitymizacyjna	1. ukryte poparcie, 2. jawne poparcie, 3. zawór bezpieczeństwa,	Wobec polityków
II. Rekrutacyjna	4. rekrutacja elit, 5. socjalizacja, 6. trening polityczny,
III. Podejmowanie decyzji i wywieranie wpływu	7. stanowienie praw, 8. pod funkcja wyjścia, 9. rozwiązywanie konfliktów, 10. artykulacja interesów, 11. nadzór nad administracją.	Wobec państwa

Według Packenhama najważniejsze są funkcje: legitymizacji oraz rekrutacji i socjalizacji. Większość autorów jednak zwraca uwagę na znaczenie funkcji decyzyjnej. N. Polsby analizując funkcję decyzyjną zwrócił uwagę na to, że spełniane są one niejednakowo przez różne parlamenty i uszerowują się one na osi od tzw. „parlamentów-aren” będących jedynie miejscem oddziaływania na siebie partii politycznych, do tzw” parlamentów transformatywnych” posiadających zdolność formułowania polityki i przetwarzania inicjatyw politycznych w obowiązujące prawa. Dodatkowy podział wyłonił:
1. Parlamenty wysoce transformatywne - jedyny przykład to USA.
2. Parlamenty umiarkowanie transformatywne - Holandia i Szwecja.
3. Umiarkowane areny - Republika Federalna Niemiec, Włochy, VI Republika Francuska.
4. Pełne areny - Wielka Brytania, V Republika Francuska i Belgia.
Typologia M, Mezey'a:
parlamenty silne - zdolne do modyfikowania i odrzucania propozycji rządu oraz do formowania własnej linii politycznej,
umiarkowanie silne - zdolne tylko do modyfikacji, lecz już nie do odrzucenia inicjatyw egzekutywy,
parlamenty słabe - całkowicie zdominowane przez rząd lub prezydenta.
Według autora w demokracjach dominują parlamenty słabe lub umiarkowanie słabe. Na podstawie poziomu społecznego poparcia dla instytucji parlamentu oraz ze względu na siłę parlamentu względem egzekutywy wprowadził podział na parlamenty:
1. AKTYWNE - zdolne do modyfikacji pozycji rządu, nie zagrożone przedterminowym rozwiązaniem i cieszące się poparciem społecznym (USA).
2. REAKTYWNE - mają mniejsze możliwości modyfikacji propozycji rządu, są zagrożone przedterminowym rozwiązaniem, ale cieszą się dużym poparciem społecznym (Wielka Brytania, Szwecja, Dania, Finlandia, Norwegia, Republika Federalna Niemiec, Belgia, Holandia, Szwajcaria, V Republika Francuska, Austria oraz Irlandia_
3. WRAŻLIWE - zdolne do modyfikacji pozycji rządowych, zagrożone przedterminowymi wyborami, nie mające uznania społecznego (Włochy, IV Republika Francuska oraz Republika Weimarska).
4. MARGINALNE - mają ograniczoną zdolność modyfikacji propozycji rządowych, dysponują ograniczoną władzą kształtowania budżetu i umiarkowanym poparciem elit politycznych (Brazylia, Argentyna, Korea Południowa, Tajlandia).
P. Norton wskazuje, że większość zachodnioeuropejskich parlamentów możemy nazwać umiarkowanie transformatywnymi z wysokim poparciem społecznym. Mówił, że na siłę parlamentu wpływają czynniki:
1. Konstytucyjne - ograniczenia władzy parlamentu wynikające z zapisów konstytucyjnych (zawężenie zakresu władzy ustawodawczej, instytucja referendum, połączalność stanowisk deputowanego i ministra).
2. Polityczne - liczba partii w parlamencie, ich zdolność do podporządkowania sobie instytucji państwowych. Parlament zdominowany przez jedną, zdyscyplinowaną partię jest mniej transformatywny niż odwrotnie (Wielka Brytania i USA).
3. Proceduralne - struktura uprawnienia i aktywność komisji parlamentarnych. (im bardziej ta struktura jest podobna do struktury gabinetu i im bardziej te struktury są zaangażowane w proces ustawodawczy tym bardziej transformatywny jest parlament)

Analiza wykazuje, że najsilniejsze są parlamenty: Włoch, Holandii, Szwecji. A najsłabsze to Wielka Brytania, Francja i Irlandia. Zwiększeniu siły sprzyja tworzenie wielkiej koalicji, zmienność składu większości parlamentarnej oraz zdecentralizowany charakter partii politycznych. Siłę parlamentu ograniczają zagrożenia zewnętrzne i wewnętrzne - ponieważ gabinet może szybciej reagować na zmienną sytuację. Ponadto procesy integracyjne - wzrost znaczenia eurobiurokracji związanej ze stroną rządową - osłabiły pozycję legislatyw kojarzonych z europarlamentem posiadającym marginalne znaczenie. Parlament wciąż jest jednak główną areną ścierania się interesów międzypartyjnych (model westminsterski - rząd versus opozycja) oraz interesów wewnątrzpartyjnych (model konsensualny - przetargi koalicyjne).
Stosunki parlamentu i rządu określa układ sił w parlamencie, który obejmuje:
- > liczbę reprezentowanych w nim partii,
- > dystans ideologiczny między nimi,
- > obecność lub nieobecność partii izolowanych/anty-systemowych.
Daje to następujące warianty:
a) Dominację jednopartyjnej większości (Wielka Brytania, Grecja, Portugalia po 1987 roku oraz Hiszpania do 1993 roku).
b) istnienie wielkiej koalicji grupującej wszystkie bądź większość znaczących partii (Holandia do końca lat 60'tych, Szwajcaria, Austria z wyjątkiem lat 1966-1986, Belgia po 1970 roku, Finlandia).
c) Koegzystencję formowania rządów przez jednopartyjną mniejszość z praktyką rządów koalicyjnych (Norwegia, Dania, Szwecja i Irlandia).
d) Dominacja koalicji syntetycznej obejmującej partie ideologicznie zdystansowane zjednoczone wokół celów pragmatycznych z czego najczęściej chodzi o ograniczenie znaczenia silnej partii opozycyjnej relewantnej na arenie wyborczej. Przykładem tutaj są Włochy.
W wariancie a) powołanie rządu nie nastręcza wielkiej trudności - przykład to oczywiście wielka Brytania ale też Hiszpania, Portugalia i Republika Federalna Niemiec. W Europie przeważa jednak sytuacja gdy żadna partia nie zdobywa pozycji na tyle silnej by tworzyć stabilny rząd jednopartyjny. Tworzenie rządu opiera się tutaj na wielostronnych przetargach. Przykłady to holenderski pierwszy rząd van Agta formowany w 1977 roku przez 208 dni, czy rząd den Uyla formowany w 1972 roku przez 163 dni. Zwiększa się też częstotliwość zmian gabinetów - we Włoszech zdarza się, że rząd potrafi nie przetrwać nawet miesiąca.
Rząd w systemie demokratycznym.

Rząd to kolegialne centrum decyzyjne, poprzez które najpełniej objawia się wola partii lub koalicji określanych jako rządzące. Rząd podejmuje rozstrzygnięcia przesądzające o zasadniczym kierunku polityki wewnętrznej i zagranicznej. Mówiąc „rząd” często mamy na myśli premiera i ministrów (którym precyzyjnie rzecz ujmując powinno się przypisywać kategorię „gabinetu”) natomiast w skład rządu wchodzą także sekretarze i podsekretarze stanu. A. Bar mówi, że rząd ma budowę hierarchiczną złożoną z trzech poziomów:
Politycznego - gabinet, sekretarze i podsekretarze stanu oraz sekretarze generalni.
Pośredniego - dyrektorzy generalni (szefowie departamentów).
Administracyjno - technicznego - urzędnicy ministerialni.
Na czele gabinetu stoi premier (W RFN i Austrii nosi nazwę kanclerza a w Irlandii - taoiseacha <wtf?!>)
Poza systemami semiprezycenckimi to wynik wyborów przesądza automatycznie o jego powołaniu (wielka Brytania) lub uzgodnienia międzypartyjne (czasem zawierane jeszcze przed wyborami). Premier musi się liczyć z tym, że jego władza jest ograniczona, zwykle konstytucyjnie. Wynika to z faktu, że formalnie władza wykonawcza należy do kolektywnego rządu (wyjątek -RFN) a ten z kolei odpowiada przed parlamentem. Poza ograniczeniami prawnymi, konstytucyjnymi i zwyczajowymi - premier podlega także ograniczeniom strukturalnym - jego jeden głos musi mierzyć się z klikoma głosami członków gabinetu. Jednak pozycja premiera nie jest wszędzie jednakowa. W krajach gdzie tworzy się wielkie koalicje będzie on słabszy a w krajach gdzie mamy system westminsterski - będzie silniejszy. Przykład pierwszego z powyższych wariantów to Holandia a przykład drugiego - Wielka Brytania. G. W. Jones wyróżnia dwie sytuacje jeżeli chodzi o pozycję premiera w gabinecie:
1. Gdy ministrowie pracują pod kierownictwem premiera wypełniając jego polecenia - jest on szefem kierowników resortów (chief).
2. Ministrowie „służą wraz z premierem”, który pełni funkcję przewodniczącego (chairman).
Obecnie są to sytuacje biegunowe R. Rose twierdzi, że rola premiera zależy od dwóch zmiennych: formalnej koncentracji lub rozproszenia władzy w gabinecie oraz jednopartyjności lub wielopartyjności gabinetu. Daje to 4 możliwe sytuacje:
a) Władza skoncentrowana w jednopartyjnym gabinecie - premier jako LIDER - Wielka Brytania.
b) Rozproszona władza w jednopartyjnym gabinecie - premier jako UCZESTNIK PRZETARGÓW (bargainer) - Kanada.
c) Skoncentrowana władza w gabinecie koalicyjnym - premier jako ŻONGLER - Dania, Holandia.
d) Rozproszona władza w koalicyjnym gabinecie - premier jako SYMBOL - Szwajcaria.
Lijphart zwraca uwagę, po pierwsze na uwarunkowania konstytucyjne, a zmiennymi warunkującymi funkcję premiera są: sposób jego wyboru, oraz poziom jego zależności względem parlamentu. Znowu daje to 4 możliwości:
a) Gabinet kierowany przez premiera powoływanego przez parlament i od niego zależnego - klasyczny parlamentarym.
b) Gabinet kierowany przez premiera powoływanego przez parlament ale niezależnego od legislatywy.
c) Gabinet kierowany przez polityka pochodzącego z wyborów i niezależnego od parlamentu (USA, Finlandia i V Republika Francuska) - szefem rządu jest tutaj wg Lijpharta prezydent.
d) Gabinet kierowany przez premiera pochodzącego z wyborów i niezależnego od parlamentu. (od 1996 roku - Izrael)
Prowadzone są spory o to czy pozycja premiera wzrasta czy spada w realiach Europy Zachodniej. Bez wątpienia mimo wszelkich czynników zewnętrznych to osobowość głowy rządu wpływa w bardzo znaczącym stopniu na siłę tego urzędu czego przykładem są wybitne osobistości takie jak K. Adenauer, M. Tatcher, O. Palme, F. Gonzalez, A. Caraco da Silva czy J. Chirac.

Tworzenie i utrzymanie koalicji gabinetowych

1. Teorie koalicji

Istnieją dwa zasadnicze nurty:

1. Rozpowszechniony w USA, nawiązanie do TEORII GIER.

Podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie: Jakie warunki musi spełniać koalicja by moc uformować trwałą koalicje?

Teoria ta koncentruje się na analizie abstrakcyjnych modeli logiczno-matematycznych. Nie uwzględniają one realiów społecznych i politycznych ( charakter podziałów socjopolitycznych, polaryzacja systemu partyjnego czy typ reżimu polit.).

Do tej grupy zaliczamy koncepcje:

a) minimalnie zwycięska koalicja- koalicja będzie trwała gdy obejmie ona minimalna licze partii potrzebna do uzyskania mandatów przez większość bezwzględna. Brak jest zbędnych uczestników. Gdy jedna partia odchodzi to koalicja się rozpada.

b) koalicji minimalnego rozmiaru- założenia podobne ja w punkcie a) ale istnieje dodatkowy wymóg > dążenie by bezwzględna większość mandatów była mniejsza z możliwych. Tu jest brana pod uwagę liczba mandatów.

c) koalicja oparta na przetargu- im mniej partii w formowaniu rządu oraz w jego działaniu, tym łatwiejsze są negocjacje i tym bardziej prawdopodobna jest jego trwałość. Optymalnym rozwiązaniem staje się koalicja 2-partyjna a potem 3 partyjna.

d) koalicja minimalnego zasięgu- sojusz partii mierzony osią lewica - prawica. Prawdopodobieństwo uformowania rządu i jego polityki będzie większe gdy między uczestnikami nie będzie dużych różnic programowych i ideologicznych

e) minimalnie zbieżna, zwycięska koalicja- najmniejsza liczba partii, które dysonują łącznie bezwzględna większością głosów w parlamencie, a równocześnie na osi lewica- prawica zajmują pozycje styczne ( czynnik decydujący).

Nurt ten jest krytykowany w Europie ponieważ nie prognozuje on wydarzeń. Bliskość programowa tez nie jest obiektywna bo jest to tylko umowne umiejscowienie konkretnych partii w skali lewica-prawica.

2. Nurt empiryczny

Analiza składu faktycznie funkcjonujących koalicji gabinetowych. Nie formułuje na podstawie rachunku prawdopodobieństwa.

Założenia:

a) rząd koalicyjny traktowany jako: jeden z komponentów procesu politycznego”. Formowanie i trwanie koalicji jest uwarunkowane mechanizmem systemu partyjnego.

b) Aby zbadać koalicje używa się analizy porównawczej obejmującej dużą liczbę krajów i możliwie długi czas.

c) członkowie koalicji nie są traktowani jak „zunifikowani” jednolici aktorzy. Analiza procesu „tworzenia i utrzymania” uwzględnia konflikty wewnątrzpartyjne, podziały na frakcję, rozłamy i powstających na tle odmienności stanowisk co do potencjalnych sojuszy politycznych.

d) Uwzględnienie czynników warunkujących proces ich tworzenia i utrzymania np. władza prezydenta w reżimie prezydenckim, struktura organizacyjna partii.

e) rządy mniejszościowe bez większości bezwzględnej parlamentarnej . Nie są one traktowane jako przypadki dewiacyjne- wręcz przeciwnie. Dąży się do wyjaśnienia fenomenu w kategorii racjonalnego wyboru (?).

f) Badania nie tylko mają się odnosić do formalnych koalicji gabinetowy, trzeba tez brak pod uwagę powiązania nieformalne lub częściowo sformalizowane. np. zewnętrze poparcie przez komunistów włoskich rządowi zdominowanemu przez Chadecje '76-'79.

Krytyka tego nurtu: „brak elegancji teoretycznej”. Wg Laver'a i Schofield'a to podejście stanowi próbę dopasowania doświadczenie zróżnicowanych koalicji europejskich do teorii indukcyjnej. Zwolennicy nie mają skrupułów przy modyfikowaniu założeń teoretycznych, tak by lepiej przystawały do rzeczywistości.

2. Polityka koalicyjna

Jest to ogół działań podejmowanych przez partie w celu utworzenia i utrzymania gabinetu. To przedmiot negocjacji i przetargów prowadzonych przez elity. Gabinety koalicyjne dominują w Europie Zachodniej. Tworzenie ich jest spowodowane wzrostem fragmentaryzacji systemów partyjnych. Przez zmiany kulturowe i przekształcenia struktur społecznych rola tradycyjnych partii zmniejszyła się. Teraz jednopartyjną kolacje ciężko stworzyć.

Partie:

• Policy-seeking parties- dążą do realizacji własnych celów programowych.

• Nawiązanie do koncepcji dystansu ideologicznego.

• Wg Swaana gra parlamentarna zawsze toczy się o określenie zasadniczej polityki rządu czyli op podjecie takich działań, które wyrazaja się preferencje partii tworzących koalicje,

• Im mniejszy dystans w podstawowych kwestiach tym większe szanse na koalicje.

• Głównym założeniem dystansu ideologicznego jest to ze partie traktują udział w rządzie jako środek realizacji własnych celów politycznych. Gdy obecność w rządzie będzie naruszała program,. Motyw udziału w kolacji będzie mniejszy.

• W takiej sytuacji będą one wykorzystywały środki wpływu na treść decyzji politycznych; charakterystyczne działania opozycji: uczestnictwo w procesie ustawodawczym przez zgłaszanie opozycyjnych projektów / blokowanie inicjatyw rządu; poparcie lub przeciwstawienie się w stanowisku rządu w szczególnych kwestiach ( np. debata budżetowa); możliwość wykorzystania swoich wpływów w komisjach parl.

Taka orientacja realizacji celów może wynikać z faktu izolowania danej partii na arenie parlamentarnej. Dotyczy to partii radykalnych i nowych (np. ekologiczne).

• Office- seeking parties- maksymalizacja udziału w rządzie.

• Początek '57- A.Downs- partie przede wszystkim podejmują działania polit., by wygrać wybory, w mniejszym stopniu aby podejmować decyzje polityczne.

• Próba wyjaśnienia związków między strukt. Podziałów społ., strukt. Syst. Partyjnych, statusem koalicyjnym gab., a jego trwałością ? Koncepcja ta wyrasta z przesłanek:

• cel gry > kontrola gabinetu

• aktorzy > partie

• partie traktowane jako spójne jednostki w zachowanie racjonalnym

• działania > maksymalizacja swej władzy wewnątrz gabinetu

• działania ograniczone przez ideologie lub bezpośrednio istniejącymi podziałami socjopolit.

Wniosek: to rozróżnienie nie jest przydatne ani precyzyjne do wyjaśnienia prawidłowości. Wątpliwe że jedyną motywacja polityków jest uczestnictwo w gabinecie = motywacja kratyczna ( władza sama dla siebie).

Fakt z uczestnictwa w rządzie i odpowiedzialność za politykę, ponoszona przed wyborami, może wymuszać reorientacje polityczna uwzględniającą np. zmianę postaw elektoratu. Zwraca się uwagę ze niektóre partie są nastawione wrogo do kolacji z przekonaniem że lepiej mieć cała władzę w przyszłości niż dzielić się nią przez dłuższy czas.

Koalicje formowane dla celów:

• wygranie wyborów, zwiększenie zysku wyborczego w stosunku do rezultatu osiągniętego w poprzedniej elekcji = Koalicja WYBORCZA

• przeforsowanie decyzji w sprawie do której dana grupa partii przywiązuje znaczenie; próby sięgnięcia do teorii gier = Koalicja DECYZYJNA

Kiedy i w jakich okoliczności koalicje są bardziej/ mniej trwałe? 3 założenia:

1. trwałość rządu (mierzona w jednostkach czasu) jest głównym wskaźnikiem jego stabilności

2. funkcja jego struktury (kompozycji) partyjnej

3. siła gabinetu wobec parlamentu, w szczególności zaś to czy dysponuje on poparciem parlamentarnej większości.

50. Dodd - trwałość gabinetu wyznaczana czynnikami: (kryterium rozmiaru koalicji):

• charakter parlamentarnego systemu partyjnego

st. fragmentaryzacji / głębokość dystansu ideologicznego

• warunki przetargu parlamentarnego - wola partii do zawierania sojuszy pomiędzy sobą oraz rzetelność wymienionych przez nią informacji

• status koalicyjny gabinetu- charakter tworzącej go komisji (minimum zwycięska, „nadwyżkowa”- obejmuje partie „zbyteczne'/mniejszościowe)

Typologia wg 2 zmiennych ( kompozycja partyjna gabinetu i jego siła):

1. jednopartyjny gabinet większościowy, dysponujący poparciem większości parlamentarnej

2. jednopartyjny gabinet mniejszościowy

3. koalicja większościowa

4. koalicja mniejszościowa

Patrząc na politykę koalicyjną Europy Zachodniej można wyróżnić 3 grupy państw:

1. Wielka Brytania, Hiszpania, Grecja

Gabinety jednopartyjne, charakter większościowy,

Wyjątek- Grecja '89-'90 > socjaliści i konserwatyści doprowadzili do 2 nietypowych w swym składzie i krótkotrwałych gabinetów koalicyjnych.

2. Norwegia, Szwecja, Irlandia, Dania

Udział gabinetów koalicyjnych jednopartyjnych 2waha się między 29% a 80%

Alternatywa dla koalicji stał się jednopartyjny gabinet mniejszościowy powoływany przez najsilniejszą partie. Niechęć ugrupowań ( Norweskiej Partii Pracy i irlandzkiej Fianna Fail) do zawierania sojuszy rządowych. Partia Pracy nigdy nie była w koalicji, zaś Fianna Fail po '89 trzy razy znalazła się w koalicji. W latach '90 można mówić o ukształtowaniu się w Irlandii praktyki koalicyjnego rządzenia, która zastąpiła wcześniejszą dominację gabinetów jednopartyjnych.

3. Szwajcaria, Holandia, Austria, Finlandia, Belgia, Portugalia, Włochy, V Rep. Francuska.

Liczba gabinetów koalicyjnych przewyższa liczbę gabinetów jednopartyjnych.

Tylko w Portugalii - zwrot w praktyce, formowanie gabinetu 1-partyjnych od '87

Gdy analizujemy mechanizm formowania gabinetów są możliwe 2 sytuacje:

• partie po wyborach tworzą koalicje w ramach zwycięstwa

np. RFN ( bez '69), Włochy, Belgia ('80)

Ma to znaczenie dla wyborcy- popiera on partie a nie cała koalicję.

• Koalicje mogą być sytuacyjne: zawiązywane po wyborach, po dymisji gabinetu, na skutek rozpadu poprzedniego układu koalicyjnego. Przetargi prowadzone są poza kulisami sceny politycznej i wyborcy mają mały wpływ na rezultat. np. w Holandii.

Proces formowania koalicji sytuacyjnej, podmioty:

• gdy inicjatorem jest silniejsza partia to jej liderzy prowadzą rozmowy z potencjalnymi partnerami. Partia wyznacza jedna osobę która ma się tym zająć. Np. W Szwecji- wyznaczenie premiera ( kandydata) jest uprawnieniem przewodniczącego parlamentu, reprezentującego najsilniejsze ugrupowanie.

• Aktywna rola państwa

Finlandia - '87 - Koinisto (prezydent) wymusił zawarcie koalicji między 2 największymi adwersarzami ( socjaldem. A dem.). Jednak ten egzotyczny gabinet nie okazał się trwały.

• Reżim parlamentarny- rola prezydenta / głowy państwa w tworzeniu koalicji jest znaczna

np. aktywność hiszpańskiego monarchy Juana Carlosa po wyborach '93

3. Trwałość gabinetów koalicyjnych

Dodd- wielopartyjność i koalicyjność gabinetów nie jest równoznaczna z obniżaniem ich trwałości. Np. trwałość większa niż 50 miesięcy, aż 60 % charakter koalicji. Jest to zaprzeczenie tezy Lowella o tym ze rząd jednopartyjny jest bardziej trwały niż koalicyjny. Wg Dodd'a potwierdzenie jego zdania jest widoczne w 12 krajach w latach '45-'87.

Laver i Schofield > tabelka strona 318 > status koalicyjny a trwałość gabinetu.

Przeciętny czas trwania gabinetu to 2 lata. Wynika z tego że jest to okres 2 razy krótszy niż kadencja parlamentu.

Kraje, czas trwania rządu - przeciętna - Szwecja, Holandia, Dania

Najtrwalsze gabinety- Luksemburg, Irlandia, Austria, RFN

Najczęstsze zmiany- Włochy ( co 13 miesięcy), Finlandia ( co 15)

Wniosek: Gabinety większościowe są trwalsze niż mniejszościowe ( rząd mniejszościowy trwał około 30 miesięcy, większościowy- 24)

Najtrwalsze- jednopartyjne gabinety większościowe ( ok. 45 miesięcy); minimalne zwycięskie koalicje

Najmniej- rządy oparte na koalicji nadwyżkowej ( ok 21 m.) i k. mniejszościowa (19 m.)

Wyjątki: RFN,Holandia, Islandia

Koalicyjny status gabinetu ze względu od właściwości reżimu charakteryzowany jest czynnikami:

• liczba partii, rozmiar- na arenie parl. i czy są antysystemowe

• stopień ideologicznej polaryzacji

• zasięg wpływu i instytucjonalne możliwości efektywnego działania opozycji

• znaczenie wyborów parlamentarnych dla formowania rządu\

• istnienie/ brak votum zaufania

Wybór polityczny we współczesnej Europie Zachodniej obejmuje 3 możliwości:

a. rządy zdominowane przez partie „burżuazyjne”

b. koalicje oparte na równowadze partii socjalistycznych i „burżuazyjnych” ( Nie w > Rep. FR, Norwegii, Szwecji, UK)

c. rządy zdominowane przez socjalistów ( Nie w > Belgia, Irlandia, Włochy, Luksemburg)

Wg Budge i Kemona partie burżuazyjne (koalicje) zrodziły najbardziej trwałe rządy w Belgii, Danii, Finlandii, Islandii.

WŁOCHY- istnienie wielu wariantów rządu

Wg Cotta jest spowodowane przez brak realnej możliwości alternacji władzy i zrodzony tym faktem immobilizm polityczny oraz wskutek obecności dysponującej od niedawna znacznym poparciem wyborczych partii komunistycznej.

Cott wymyślił 5 rozwiązań z tej sytuacji: RZĄD:

• wielkiej koalicji- obejmuje wszystkie partie większości parlamentarnej bez komuchów

• jednopartyjny bądź koalicyjny z „zewnętrznym” poparciem partii tworzących parlamentarną większość w tym komunistów

• mniejszościowy (jednopartyjny/ koalicyjny) nie dysponujący większością parlamentarną, ale mogący liczyć na powstrzymanie się od głosu partii opozycyjnych w sytuacji, której mógłby on doprowadzić do obalenia gabinetu.

• Prowizoryczny- niezdolny do uzyskania votum zaufania, funkcjonujący do czasu powołania nowego gabinetu lub do nowych wyborów

Przez lata '45-'47 komuniści > uczestnictwo w dwóch pierwszych rządach de Gasperiego

'81-;91- koalicja z wielu partii tzw. pentapartito / odsyłam do książki, tam jest więcej przykładów;)

4. Koalicje gabinetowe Europy Zachodniej

Analiza '45-'94 > spostrzeżenia:

1. gabinety koal.- reguła dla krajów w których jest system partyjny o wysokim poziomie fragmentaryzacji i co za tym idzie wysoka efektywną liczba partii

Wysoki poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego zmniejsza prawdopodobnie formowanie się gabinetów jednopartyjnych, chyba ze tradycja istnieje tradycja tworzenia gabinetów mniejszościowych (np. Dania)

2. Prawdopodobieństwo utworzenia gab. koalicyjnego nie jest uzależniona od rozmiaru poparcia dla najsilniejszych partii

3. Gabinet koalicyjny tam gdzie jedna partia otrzymuje wyraźnie wyższe poparcie niż inni (Dania, Norwegia, Szwecja, do lat 80. Irlandia)

4. Przewaga gabinetu koalicyjnego nie musi oznaczać ich mniejszej trwałości (Francja i Portugalia)

5. Lata 70. i 80. - odejście od praktyki formowania koalicji mniejszościowych.

W praktyce jedyne formy gabinetu to koalicje minimalne „zwycięskie” ( Austria, RFN, Belgia, Irlandia) oraz nadwyżkowe, obejmujące partnerów zbędnych do osiągnięcia większości. ( w systemach sfragmentaryzowanych Szwajcaria, Finlandia, Włochy do '94).

Na jakich zasadach formowane są koalicje?

a. proces formowania i utrzymania koalicji przebiega inaczej w warunkach istnienia parlamentaryzmu gabinetowego (centrum decyzyjne- rząd) inaczej w parlamentaryzmie komitetowym.

b. na podstawie danych empirycznych nie ma potwierdzenia ścisłej zależności między systemem partyjnym a koalicyjnym / status, typ gabinetu (Dodd)

c. czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo utworzenia koalicji obejmującej większą liczbę uczestników niż to potrzebne do osiągnięcia większości parlamentarnej popierającej rząd, jest wewnt. I zewnt. Zagrożenie demokracji

d. gdy brak zagrożenia dla demokracji, 2 czynniki: rozkład głosów na poszczególne partie i głębokość różnic pomiędzy ugrupowaniami socjalistycznymi i „proburżuazyjnymi” (dystans ideologiczny)

Immobilizm polityczny- nie ma możliwości wyłonienia nowej elity władzy. (?)

e. przy procesie formowania nie można pominąć faktu, że traktowanie partii jak indywidualnych uczestników procesu negocjacji jest uproszczeniem

Wyróżnienie partii: (strategie)

• zdolne do roli „pojedynczego” aktora” ma określony jednoznaczny stosunek do innych partii

• tzw. „koalicji frakcji”- niejednoznaczność relacji wobec innych partii, mniej spójny układ preferencji, otwartość na sojusze, negocjacje

f. uzupełnienie „klasycznych” teorii koalicji > zwrócenie uwagi na rolę, jaką odgrywa w danym systemie opozycja.

Istnienie większości „rządowej” (poparcie polityki ekonomicznej i społecznej rządu), która styka się z większością „alternatywną” (poparcie polityki zagranicznej) oraz tzw. szeroką większością.

g. wniosek po obserwacjach: należałoby rozważyć możliwość zredefiniowania pojęcia „koalicja gabinetowa”

zmiana premiera/ stanowisk ministrów traktowana jest jako powstanie „nowego” gabinetu

zmiana gabinetowe ≠ rozpad koalicji

Np. w Szwajcarii formalnie gabinet trwa rok (kadencja szefa rządu), ale jego struktura od '59 nie zmienia się.

---