POJĘCIE WSPÓLNEGO RYNKU I RYNKU WEWNĘTRZNEGO A SWOBODY WSPÓLNOTOWE

WSPÓLNY RYNEK I RYNEK WEWNĘTRZNY

1. Zagadnienia ogólne

• cel traktatów zał. → integracja gospodarcza → zasadniczy element = utworzenie w okresie przejściowym (12 lat) do 1973 r. wspólnego rynku → podstawa prawna = unia celna obejmująca całą wymianę towarową (towary też z państwa 3-cich, ale będące na rynku p. czł.)

• unia celna (=zniesienie ceł i opłat o skutku podobnym oraz ustanowienie wspólnej taryfy celnej) powstała przed końcem okresu przejściowego, ale trudności z zapewnienie innych swobód po okresie stagnacji Biała Księge (KE) w 06.1985 r. o rynku wew. (szczegółowy plan prac normatywnych) → w nowelizacji traktatów: JAE - art. 8 ust. 1 TWE - termin do 31.12.1992; ust. 2 legalna def. rynku wew.

• ważna nowa strategia KE - polityka harmonizacyjna WE powinna zostać zastąpiona przez zasadę wzajemnego uznania (art. 100b ust. 1 TWE), a wprowadzenie większości kwalif. (art. 100a TWE) przyspieszyło proces stanowienia prawa harmonizacja prawa oraz zasada wzajemnego uznania to gł. instrumenty tworzenia rynku wew.

• centralne miejsce w koncepcji rynku wew. - swobody wspólnotowe → przeszkody w handlu wew. to:

• tzw. fizyczne bariery w handlu (np. kontrole celne);

• bariery techniczne (np. różne standardy);

• bariery fiskalne (np. różne stawki VAT);

• też bariery tworzone przez podmioty gospodarcze inne niż państwo (np. uzgodnienia, porozumienia i in. takie praktyki, np. sprawy poł. 56 i 58/64, Consten i Grunding vs. KE);

2. Pojęcie wspólnego rynku

• wspólny rynek (common market) to pojęcie traktatowe, używane wielokrotnie, ale nie zdefiniowane (w przeciwieństwie do „rynku wew. - art. 14 ust. 2 TWE);

• art. 2 TWE określa utworzenie wspólnego rynku jako jeden ze środków do osiągnięcia celów (zadań) WE, ale w orzecz. i doktrynie istnieje silna teza o dwojakiej naturze wspónego rynku - jako środka i zarazem celu;

• def. orzecz. ETS:

• sprawa 15/81, Schul → eliminacja wszystkich przeszkód w handlu wewnątrzwspólnotowym (wewWE) w celu połączenia rynków krajowych w jeden (jednolity) rynek powodująca powstanie warunków najbliższych tym jakie panują na „czysto” wew. rynku. Istotne jest także to, że handlowcy, lecz także osoby prywatne zawierające transakcje handlowe przekraczające granice powinny mieć możliwość korzystania z dobrodziejstw tego rynku;

• sprawa C41/93, Francja vs. KE → celem utworzenia wspólnego rynku jest usuwanie barier w handlu wewWE z perspektywą połączenia rynków krajowych w jeden rynek tworzący warunki jak najbardziej zbliżone do warunków panujących na „czystym” rynku krajowym;

• elementy wspólnego rynku:

• wolność rynkowa → stosowanie swobód, harmonizacja reżimów prawnych lub stosowanie konsekwentnie reguły kraju pochodzenia;

• równość rynkowa → zakaz dyskryminacji, problematyka obywatelstwa;

• system niezakłóconej konkurencji;

• składa się z rynków p. czł.

• doktryna → „wspólny rynek” w sensie przedmiotowym to swobody, unia celna, polityka handlowa z państwami 3, polityka ryboł., polityka transportowa oraz system niezakłóconej konkurencji ale też od in. polityk, np. społecznej;

• ze wspólnym rynkiem ściśle powiązany jest ogólny zakaz dyskryminacji (art. 12 TWE - związek orzeczniczy) oraz harmonizacja (art. 95 i n. TWE - w dużym stopniu związek normatywny);

3. Rynek wewnętrzny (internal market)

• art. 14 ust. 2 TWE → obejmuje obszar bez granic wew., w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami TWE;

• wprowadzony art. 13 JAE;

• TUE nie odnosi się bezpośrednio, ale art. 2 potwierdza integracyjną funkcję utworzenia rynku wew. (celem m.in. utworzenie obszaru bez granic);

• 3 elementy:

• obszar bez granic - zobow. WE i p. czł. do usunięcia fiz. barier → łatwy do sprawdzenia;

• swobodny przepływ - wymaga złożonych i skomplikowanych działań → trudne do sprawdzenia;

• zgodnie z TWE;

• istotne są wzajemne relacje:

• np. zniesienie barier fiz. nie zagwarantuje swobód, jeśli nie zostaną zlikwidowane różnice w reżimach prawnych p. czł.;

• np. zapewnienie swobód zgodnie z TWE oznacza, że niektóre ogr. mogą być usprawiedliwione;

• sporne - czy utworzenie rynku wew. jest celem WE, który wywołuje skutki prawne tylko w łączności z innymi przepisami TWE (Np. o swobodzie) czy jest samodzielnym przepisem, ustanawiającym obowiązek p. czł., niezależnym od innych środków określonych w TWE → wg opinii rzecz. gen. Albera w sprawie 9/99 oraz w orzecz. ETS to pierwsze, co oznacza m.in., że (1) realizacja tego celu wymaga przyjęcia odpowiednich środków; (2) art. 3, 4 i 14 TWE interpretowane i nakładają obowiązki tylko w powiązaniu z in., bardziej precyzyjnymi przepisami;

• tak też w sprawie C-341/95, Bettati - art. 3 określa ogólne zasady rynku wspólnego;

• opinia rzecznika w sprawie My - art 2 i 3 nie ustanawiają kompletnych norm materialnoprawnych, a ogólne cele, które mogą być wykorzystywane do celów wykładni, łącznie z in. przepisami TWE (wykonawczymi);

• też w sprawie Wijsenbeek oraz opinii 1/91 → cele;

• znaczenie wspólnego rynku/rynku wew. jako swoistej dyrektywy interpretacyjnej - ważny argument w konstruowaniu ogólnych zasad, np.

• zasada bezpośredniego skutku prawa wsp. (sprawa COSTA/Enel);

• zasada pierwszeństwa (sprawa 14/68, Walt Wilhelm);

• interpretacja swobód (np. sprawa 36/74, Walrave i Koch);

• sporne - rozgraniczenie wspólnego rynku i rynku wew.:

• nas obowiązuje - nie ma istotnej jakościowej i ilościowej różnicy między wspólnym rynkiem a rynkiem wew.;

• inne:

• wspólny rynek (w sensie dynamicznym) to etap przejściowy na drodze do rynku wew., czyli mniej zaawansowana forma integracji europ.;

• zakres przedmiotowy wspólnego rynku jest szerszy bo zawiera w sobie prócz swobód, także politykę konkurencji, rolną, transportową i podatkową;

4. Swobody wspólnotowe

• do klasycznych swobód w. należą:

1. swoboda przepływu towarów;

2. swoboda przemieszczania się pracowników;

3. swoboda przedsiębiorczości (zakładania przedsiębiorstw);

4. swoboda świadczenia usług;

5. swoboda przepływu kapitału;

6. czasem jako 6-tą - swoboda przepływu płatności;

art. 14 ust. 2 (gwarantuje się swobodę przepływu towarów, osób, usług i kapitału) nie zmienia, a jedynie dokonuje swoistej kategoryzacji i integracji swobód (łączy 2 z 3 w s. p. osób, co odzwierciedla systematykę TWE - 3 swobody personalne w jednym rozdziale) + konwergencyjne tendencje w orzecz. ETS;

• stopniowe przekształcanie się swobód w prawa obywateli UE → maksyma od swobody gosp. do prawa politycznego (dot. też s. p. towarów i kapitału);

termin znany dopiero od JAE (Preambuła), TUE i art. 6 ust. 2 TWE, a ETS w sprawie 203/80, Casati;

konstrukcja przepisów → wskazują cel, ale nie określają adresata, więc raczej charakter przepisów programowych - zobowiązują do usuwania przeszkód w osiąganiu celu, ale nie są typowymi normami wolnościowymi (dającymi podmiotom prywatnym praw podmiotowych), tylko raczej normami kompetencyjnymi (nakaz/zakaz pewnych działań dla WE i p. czł. - nakazy i zakazy w sensie obiektywno-przedmiotowym) → przepisy TWE nie miały być normami dającymi podmiotom prywatnym prawa podmiotowe, ale ETS (od lat 70-tych) stopniowo zaczął uznawać bezpośrednią skuteczność: sprawa 74/76 Ianelli (s.p. towarów); sprawa 2/74, Reyners (s. przedsiębiorczości); sprawa 33/74, van Binsbergen (s. ś. usług); sprawa 41/74, van Duyn (s. p. pracowników);

swobody mają charakter gospodarczy, ale ostatnio w ETS tendencje do bagatelizowania wymiaru spol.-gosp.

relacje wzajemne swobody-wspólny rynek:

• swobody są istotnym, koniecznym elementem wspólnego rynku;

• dążenie do wspólnego rynku to wskazówka interpretacyjna przepisów o swobodach;

w orzecz. ETS swobody kwalifikowane jako konkretyzacje ogólniejszych zasad podstawowych, ale nie należy uznawać ich za zasady wspólnotowe, co w orzecz. ETS służyło raczej podkreśleniu ich szczególnej wagi;

5. Zakres przedmiotowy i podmiotowy swobód wspólnotowych i ich treść

• zakres przedmiotowy - określone przez TWE działania lub zaniechania osób uprawnionych ze swobód (np. przywóz i wywóz towarów);

• zakres podmiotowy - wyznaczony przez TWE krąg podmiotów zobow. i uprawnionych (np. uprawnione: osoby dokonujące; zobow. p. czł. i os. 3);

• treść - zespół praw składających się na daną swobodę (np. zakaz stos. ogr. ilościowych i środków o skutku podobnym);

• nie mają charakteru absolutnego:

• albo wyłączenia przewidziane przez TWE → wtedy TWE nie ma w ogóle zastosowania do tych czynności;

• albo TWE pozwala p. czł. na wprow. ogr. → nie wyklucza stos. TWE;

Zakres przedmiotowy

• to pewne zachowania się zawierające tzw. element transgraniczny oraz mające char. gosp.;

• zakres wyznaczany przez pojęcia o wspólnotowym znaczeniu (nie krajowym), co istotne jest ze względu na wyznaczenie tym samym zakresu ochrony prawnej oraz na rozgraniczenie swobód;

• autonomiczna wykładnia pojęć wyznaczających zakres przedmiotowy (np. towar, pracownik) ma char. wykładni rozszerzającej;

• rozgraniczenie między swobodami dokonuje się głównie na bazie zakresu przedmiotowego, więc pojęcia poszczególnych swobód nie poddają się ujednolicającym zabiegom interpretacyjnym;

• element transgraniczny

• ochroną objęte tylko te wewWE działania/przedmioty, które przekraczają granice p. czł. (czyli nie dot. czysto wew. sytuacji) → sprawa C-41/90, Klaus Höfner;

• dot. wszystkich swobód, również swobody świadczenia usług;

• czasem jako dodatkowe (obok obywatelstwa osób i pochodzenia/przeznaczenia towarów) niedozwolone kryterium różnicujące - przypadki tzw. powrotów - gdy obywatel danego państwa powraca do niego z innego p. czł. i jego państwo robi mu trudności w kontynuowaniu/założeniu nowej aktywności;

• jest to element wspólny wszystkich swobód, ale przy jego ocenie należy uwzględniać specyfikę poszczególnych swobód → s.p. towarów (swoboda produktowa), s. przemieszczania się pracowników i s. przedsiębiorczości to s. personalne, s. ś. usług to s. personalno-produktowa (usługa, usługodawca, usługobiorca);

• znaczenie tego elementu zdaje się maleć ze względu na wzrost znaczenia prawa przemieszczania się obywateli UE (art. 18 ust. 1 TWE) → art. 18 nie wymaga by przemieszczający się obywatel przekraczał granice oraz chroni prawo obywateli do swobodnego zamieszkiwania/osiedlania się w p. czł., dodatkowo przyznaje pewne prawa (w tym do świadczeń socjalnych) bez względu na status gosp. i finansowy (w sprawie C-413/99, Baumbast → ETS uznał, że TUE nie wymaga od obywateli prowadzenia dział. zawodowej/handlowej (samodzielnie lub jako pracownik) w celu korzystania praw z cz. II TWE);

• może to przyczyniać się do zbliżania personalnych swobód i prawa przemieszczania się obywateli UE, które na razie są traktowane jako oddzielne prawa (sprawa C-193/94, Scanvi);

• powiązany z podstawową zasadą pr. w. - zasadą niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo (zasadą traktowania narodowego);

• charakter gospodarczy

• sprawa 53/81, Levin → dot. działań o char. gosp. lub co najmniej mieszczą się w szeroko ujmowanym kontekście gosp.;

• sprawa C-176/96, Lehtonem → ETS definiując pojęcie pracownika, uznał, że zatrudnienie za wynagrodzeniem/świadczenie usług za wynagrodzeniem musi być uznane za aktywność gosp. w rozumieniu art. 2 TWE, ale działania te muszą być efektywne i rzeczywiste, a nie czysto marginalne i uboczne;

• nowe orzecz → marginalizacja tego elementu, choć wyrok w sprawie C-456/02, Trojani → niejednoznaczny - ETS definiując pojęcie pracownika nie nawiązuje do art. 2 TWE ani gosp. char., a stwierdza, że obywatel UE nieaktywny gosp. może powołać się na art. 12 TWE, jeśli legalnie mieszka w UE;

• opinia rzecznika gen. Geelhoed w sprawie C-456/02, Trojani → przepisy dokonują rozróżnienia pomiędzy migrującymi obywatelami UE aktywnymi i nieaktywnymi gosp.;

• ETS stosuje szeroką interpretację tych przepisów, co umożliwia objęcie ich zakresem pewnych interesów o nie gosp. char., jak dostęp do wykształcenia (opinia rzecz. gen. Geelhoed w sprawie C-224/98, D Hoop)

Zakres podmiotowy

adresaci praw

• związane z zasadą bezpośredniego skutku → literalna wykładnia początkowo - nie dla podmiotów prywatnych, ale orzecz. ETS uznało skutek bezpośredni, czyli, że osoby prywatne mogą powołać się na te przepisy przeciwko państwu (przeznaczenia, rzadziej pochodzenia);

• obywatele państw członkowskich:

• swoboda przedsiębiorczości i swoboda św. usług - wynika z art. 42 ust. 1 i art. 49 ust. 1 TWE) + przesłanka osiedlenia się;

• wtórna swoboda przedsiębiorczości - art. 43 ust. zd. 2;

• swoboda przemieszczania się pracowników - też obywatele państwa trzecich (np. członkowie rodzin);

• usługi → na pewno świadczący, ale czy i odbiorca usługi? → przyjmuje się, że obaj:

• sprawa C-350/96, Clean Car Auto Service → na swobodę przemieszczania się pracowników też pracodawca;

• też pacjent lub turysta jako odbiorcy usługi → sprawa 286/82, Luisi i Carbone, sprawa C-158/96, Kohl, sprawa C-348/96, Calfa;

• towar → nie tylko obywatele i nie ma przesłanki zamieszkiwania, ważne jest tylko czy towar spełnia warunek bycia towarem wspólnotowym;

adresaci obowiązków

• na pewno państwa, to główni adresaci;

• też WE - nie wynika to z brzmienia TWE, ale podstawa tego obowiązku to art. 2 i 3 oraz inne, które upoważniają (zobowiązują) do działań legislacyjnych

• ograniczenia wprowadzane nie muszą podlegać tym samym kryteriom, które dot. państw (bo ustawodawstwo krajowe jest ze swej natury dezintegracyjne, a WE integracyjno-harmonizacyjne) → zgodne z TWE, gdy:

• obowiązują jednakowo wszystkie państwa czł.;

• w ogólnym interesie WE;

• celem zapewnienie swobody;

• zgodne z zasadą proporcjonalności;

• podmioty niepaństwowe (prywatne) → ewolucja w orzecz. ETS:

• poł. sprawy 311/85 i 7/68, Vlaamse, KE vs. Francja, poł. sprawy 177 i 178/82, Van de Hawr → porównując art. 81 i 28 - 81 dot. ochrony konkurencji, a adresat to przedsiębiorstwa i ich związki, a celem art. 28 jest eliminowanie środków podejmowanych przez państwa czł., które mogą przeszkodzić w swobodzie przepływu towarów;

• sprawa 36/74, Walrave → zmienił to stanowisko - zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo dot. nie tylko państwa, ale i podmiotów prywatnych (też w sprawa 13/76, Dona vs Mantero; sprawa C-309/99, Wouters; sprawa C-15/96, Kaliope; sprawa C-21/98, Angonese; sprawa C-411/98, Ferlini);

• zagadnienie związania podmiotów prywatnych przepisami o swobodach wiąże się z zagadnienie adresatów przepisów o ochronie konkurencji → art. 81 i 82 to lex specialis, gdy podmiotem prywatnym jest przedsiębiorstwo lub zrzeszenie przedsiębiorstw (nie stosuje się art. 28 i 49);

Treść

• TWE zakazuje stosowania środków krajowych dyskryminacyjnych lub w inny sposób ograniczających swobody → definicja pojęcia „środek”:

• pojęcie neutralne (nie wiąże się z nim żadna forma prawna);

• zarówno państwowe (ustawodawcze, wykonawcze, prawodawcze - akty prawne, praktyka, zaniechanie - sprawa C-265/95, KE vs Francja) jak i w ograniczonym zakresie niepaństwowe zachowania;

• sporne czy stosuje się kryterium de minimis (=waga naruszenia swobody) → ETS nie stosuje (tak w prawie konkurencji) - poł. sprawy 177 i 178/82, Van de Hawr; sprawa 16/83, Prantl; sprawa C-126/91, Yves Rocher; → argumenty:

• swobody są przedmiotem interpretacji rozszerzającej, a kryterium de minimis zmniejsza ochronę;

• w odniesieniu do swobód personalnych trudne określenie treści tej reguły;

• interesy państw wystarczająco chronione wyjątkami od swobód i tzw. imperatywnymi wymaganiami;

• swobody = prawa podmiotowe, więc ogr. ochrony sąd. tylko do poważnych naruszeń jest niedopuszczalne;

• reguła de minimis może dot. sytuacji, gdy treść swobód określa się za pomocą teorii dostępu do rynku → w teorii dyskryminacji nie, bo ma ona charakter bezwzględny, ale w przypadku teorii dostępu do rynku w sprawie C-337/95, Evora ETS uznał przepisy holender. zakazujące reklamy za znacząco utrudniające dostęp do rynku, a w innych wyrokach uznał, że restryktywny środek krajowy jest zbyt niepewny i pośredni by stanowić przeszkodę w dostępie do rynku → JEDNAK zasada ogólna w orzecz. ETS to odrzucenie zasady de minimis (sprawa C-214/93, Leclerc);

• 3 teorie wyjaśniające istotę swobód:

• teoria dyskryminacji - celem TWE jest eliminacja protekcjonizmu państwowego i zapewnienie równego traktowania. Dodatkowo, w braku harmonizacji określenie stosownego poziomu regulacji należy do państwa;

• teoria podwójnego standardu (obciążenia obowiązkami) (the double bourden theory) - wspólny rynek wymaga nie tylko urzeczywistnienia zakazu dyskryminacji, ale również w braku harmonizacji wymaga stosowania jednego systemu przepisów o sytuacjach objętych przepisami o swobodach, tzn. produkt/osoba przemieszczająca się może być regulowana tylko raz, gdyż ponowne regulowanie oznacza konieczność spełnienia dwóch systemów prawnych, czyli dodatkowy ciężar dla towarów/osób innych niż krajowe (zbliżenie do teorii dyskryminacji = dyskryminacja pośrednia);

• teoria wywodzi się z teorii ETS: zasady wzajemnego uznania (Cassis de Dijion);

• większe (niż w t. dyskr.) znaczenie do skutku przepisów niż do porównania sytuacji tych towarów/osób;

• teoria dostępu do rynku (the market access theory) - rynek wew. wymaga nie tylko usuwania przeszkód dyskryminacyjnych (bezp. lub pośr.), ale też eliminacji przepisów ogr. zdolność dostępu do rynku i podejmowania na nim aktywności;

zakaz dyskryminacji

• akcentowanie zakazu dyskryminacji jako istoty swobód = jako swobody równościowe, a akcentowanie zakazu stos. ograniczeń - jako swobody wolnościowe;

• gdy celem swobód jest eliminacja protekcjonizmu = ujęcie antyprotekcjonistyczne swobód; a gdy cel to ochrona przed ogr. = ujęcie wolnościowe;

• różnice między swobodami „personalnymi” a „produktowymi”:

• personalne - zakaz dyskryminacji ze wzg. na obywatelstwo (art. 39 ust. 2, art. 43 ust. 2, art. 50 ust. 3);

• produktowe - przeważa zakaz stosowania ogr., choć art. 30 ust. 2 może stanowić punkty wyjścia do ujęcia tej swobody jako zakazu dyskryminacji ze względu na przeznaczenie/pochodzenie towarów;

• funkcja ujednolicająca - art. 12 TWE;

• dyskryminacja bezpośrednia i pośrednia:

• d. bezpośrednia (jawna) → różne traktowanie ze wzg. na niedozwolone przez TWE kryteria różnicujące;

• d. pośrednia (ukryta) → sytuacja, w której nie zastosowano niedozwolonych kryteriów, ale zastosowane neutralne kryteria wywołują skutki podobne;

• sprawa 152/73, Sotgiu - szerokie ujęcie dyskryminacji;

• d. bezpośrednia - wystarcza formalne stwierdzenie, że środek stosuje zakazane kryterium, ale nie trzeba udowadniać, że doszło do faktycznego zróżnicowania;

• d. pośrednia - obok ustaleń prawnych konieczne jest ustalenie faktyczne (jaka relacja jest między kryterium zakazanym a kryterium neutralnym, tzn. czy są faktycznie ekwiwalentne; faktyczne skutki danej regulacji) wg. niektórych - między niedozwolonym kryterium a kryterium neutralnym musi istnieć związek normatywny, którego istnienie jest wystarczające do stwierdzenia naruszenia zakazu dyskryminacji - tak nowsze orzecz. ETS (związek między kryteriami oceniany w oderwaniu od stanu faktycznego):

• wystarcza więź hipotetyczna (sprawa C-273/94, O Flynn);

• wystarcza obawa nierównego traktowania (sprawa C-204/90, Bachmann);

• dyskryminacja oparta na zamiarze (intention-based) i oparta na skutku (effect-based):

• dyskryminacja oparta na zamiarze - (wąska) udowodnić cel

• dyskryminacja oparta na skutku - (szeroka) udowodnić skutek → poszerza zakres swobód (czego dowodzi szeroka formuła Dassonville oraz to, że ETS nie wikła się w spór polit. co do istnienia protekcjonizmu);

• też pojęcie niedozwolonych ogr. jest tak interpretowane (char. środka przesądzony nie przez jego naturę, ale przez jego skutki);

• dyskryminacja finalna i kauzalna:

• dyskryminacja finalna - niedozwolone zachowanie się (abstrakcyjna ocena przepisów prawnych);

• dyskryminacja kauzalna - sprzeczny z prawem stan rzeczy (ocena konkretnego stanu faktycznego);

• dyskryminacja formalna i materialna:

• dyskryminacja formalna - zastosowanie niedozwolonego środka różnicującego

• dyskryminacja materialna - postawienie podmiotu z państwa czł. w gorszej sytuacji niż własnego (=nierówne traktowanie jako środek);

• dyskryminacja odwrotna (d. podmiotów krajowych) → obywatele właśni gorzej traktowani niż inni, ale obywatel w sytuacjach czysto wew. nie może powoływać się na T. d. ta jest skutkiem rozbieżności między prawem W. a krajowym, której nie da się usunąć przy zastosowaniu reguł kolizyjnych;

• nie zakazana przez prawo W.

• poł. sprawy C-64-5/96, Uecker i Jacquet → obywatelstwo UE nie prowadzi do uznania d. odwrotnej za zakazaną;

• zakres dozwolonej tej. d. zmniejsza się wraz:

• ze zmniejszaniem się znaczenia elementu transgranicznego,

• ze zwiększaniem zakresu harmonizacji;

• ze wzrostem znaczenia wykładni w zgodzie z prawem W;

• ze wzrostem zasady efektywności prawa W.;

• inne pojęcia w doktrynie:

• środki stosowane ze zróżnicowaniem (a) - śr. krajowe, które de iure i de facto gorzej traktują towary inne (pod względem prawnym i faktycznym nakładają różne ciężary);

• środki stosowane bez różnicowania (b) - śr. krajowe, które de iure dot. obu towarów, ale de facto obciążają obce;

• ETS stosuje do swobód personalnych - pojęcie dyskryminacji, a produktowych pojęcia środków, ale nie są one tożsame, gdyż zwykle (a) są dyskryminacyjne bezpośrednio, a (b) nie zawsze oraz dlatego, że środek dyskryminacyjny to pojęcie pejoratywne, a pojęcie środek jest neutralne;

Zakaz podwójnego standardu (obciążenia)

• punktem wyjścia sprawa Cassis de Dijion (dyskryminacja materialna) → ETS sformułował regułę (domniemanie) wzajemnego uznania;

• reguła ta rozciągnięta na swobody personalne dopiero w latach 90'tych → sprawa C-76/90, Säger - ETS stwierdził, że art. 49 wymaga nie tylko eliminacji dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, lecz także eliminacji wszelkich ograniczeń, stosowanych nawet bez rozgraniczenia na krajowe i niekr., jeżeli mogą zakazać/przeszkodzić działalności usługodawczej osiedlonego w innym państwie, gdzie zgodnie z prawem podjął tą dział.;

• dot. swobody przedsiębiorczości w sprawie C-19/92, Kraus;

• ograniczony zakres stosowania → dot. sytuacji wymogu spełnienia warunków państwa przyjmującego, pomimo spełnienia ich w państwie pochodzenia, zarówno jeśli oba systemy prawne są podobne jak i różne;

• częściowo pokrywa się z teorią dyskryminacji bo ponowne obciążenie to dyskryminacja materialna, ale służy do wyjaśnienia znaczenia sytuacji nieporównywalnych, gdzie teoria dyskryminacji nie może być zastosowana;

• zastosowanie tej teorii do swobody przemieszczania się pracowników i swobody przedsiębiorczości jest wątpliwe, bo z reguły oni się osiedlają i wtedy już przestają podlegać państwu pochodzenia;

• sprawa C-55/94, Gebhard → swoboda przemieszczania się obejmuje każdy przepis utrudniający wykonywanie swobód - przeszkoda ta to nie różnica miedzy systemami prawnymi, więc nie ma zastos. ta teoria;

zakaz przeszkód (ograniczeń) w dostępie do rynku

• niedozwolone ogr. dyskr. wynikające z przepisów państwa pochodzenia:

• sprawa C-384/93, Alpine → przepisy holenderskie zakazujące cold-calling odnoszące się do klientów niezależnie od ich miejsca zamieszkania tworzą przeszkodę w świadczeniu usług, bo bezpośrednio dot. dostępu do rynku;

• sprawa C-405/98, Gourment → przepisy szwedzkie całkowicie zakazujące reklamy alkoholu ogr. prawo szwedzkich przedsiębiorstw prasowych do oferowania w swoich publikacjach miejsca na reklamę klientom osiedlonym poza Szwecją;

• charakter totalny = dot. wszystkich swobód (swoboda p. towarów - poł. sprawy C-267 i 268/91, Keck; swoboda p. się pracowników - sprawa Bosman; swoboda św. usług - sprawa Alpine) oraz dot. zarówno środków dyskryminacyjnych (formalnie) jak i niedyskryminacyjnych;

• zalety tej teorii:

• abstrahuje od od spornych pojęć środków dyskr. i niedyskr., śr. stos. ze zróżnicowaniem i bez, pewnych sposobów sprzedaży, podwójnego standardu;

• spójna z nakazem urzeczywistnienia rynku wew.;

• zastrzeżenia:

• odchodzi od relewantności kategorii prawnych w kierunku ekonomicznej analizy dostępu do rynku;

• bagatelizuje znaczenie podziału na środki uniemożliwiające dostęp do zatrudnienia i środki dot. wykonywania zawodu (Bosman) → ETS nie przywiązuje do tego podziału większego znaczenia, gdyż oba rodzaje przepisów mają wpływ na decyzję o migracji (Kraus);

• węższe ujęcie teorii zaproponował rzecz. gen. Fennelly w sprawie C-190/98, Graf - tylko formalne ogr., czyli przewidziane przez prawo warunki, których niespełnienie skutkuje bezwzględnym zakazem podjęcia danej dział.;

• inna odmiana teorii - zakazane wszelkie środki krajowe, które bezpośrednio dot. dostępu do rynku;

• szeroko rozumiana teoria (zakaz stos. ogr. w dostępie do rynku materialnych i formalnych) może prowadzić do kwestionowania prawie każdego środka krajowego regulującego aktywność gosp. (podobnie jak reguła Dassonville (w odniesieniu do s. p. towarów));

• sprawy Gebhart i Gourment nie mogą być dostatecznie wyjaśnione przez tą teorię (element transgraniczny nie ma znaczenia);

zakaz dyskryminacji a zakaz ograniczeń

• wybór ujęcia ma wpływ na zakres i przedmiot oceny środków krajowych:

• wąskie ujęcie swobód = zakaz dyskryminacji → przedmiotem oceny: czy środek krajowy stosuje niedozwolone kryterium albo czy powoduje nierówne traktowanie sytuacji nieporównywalnych, a zakres oceny węższy lub szerszy, zależny od przyjęcia wąskiej (dysk. bezpośrednia) lub szerokiej (też ukryta) definicji dyskryminacji;

• szerokie ujęcie swobód = zakaz dyskryminacji wraz z zakazem ograniczeń;

• TWE - treść swobód:

• produktowych → zakaz ograniczeń;

• wczesne orzecz. - brak przywiązywania znaczenia (np. sprawa 7/61, Włochy vs KE);

• formuła Dassonville → zwrot od dyskryminacyjnego ujęcia s. produktowych;

• formuła Cassis de Dijon → zakaz dyskryminacji dot. wyłącznie środków stosowanych ze zróżnicowaniem towarów na importowane i krajowe, a zakaz ogr. na środki stosowane bez zróżnicowania dualizm zakazanych środków: ś. dyskryminacyjne i ś. ograniczające (= podział na ś. stos. ze zróżnicowaniem i ś. stos. bez zróżnicowania);

• sprawa Keck → wyłączono z zakresu stos. art. 28 środki dot. sposobów sprzedaży, ale pod warunkiem, że dot. jednakowo faktycznie i prawnie towarów i krajowych i importowanych wymóg ten to szeroko ujęty zakaz dyskryminacji (bezp. i poś.):

• poł. sprawy C-34-36/95, De Agostini, sprawa C-254/98, Heimdienst) → dyskryminujące ś. krajowe dot. sposobów sprzedaży naruszają art. 28 podobne do ś. stos. bez zróż. mających skutek równoważny ogr. ilościowym;

• poł. sprawy C-69/93 i C/258/93, Punto Casa; poł. sprawy C-401 i 402/92, Boermans → zagadnienie bardziej złożone, gdy ś. nie mają dyskryminacyjnego char., ale utrudniają/uniemożliwiają dostęp do rynku;

• personalnych → zakaz dyskryminacji (wąska dyskr. w sprawa 2/74, Reyners), ale szeroka dyskr. w sprawie 152/73, Sotgiu → nowsze orzecz. - też ś. stos. bez zróż., nie mające char. dyskr., ale ogr. dostęp do rynku;

• podział na ś. dyskryminujące i niedyskryminujące (= w przybliżeniu podział na ś. stos. ze zróż. i bez) → podział ważny ze względu na możliwości usprawiedliwienia wprowadzenia tych środków (ś. dyskr. - tylko klauzule traktatowe, a ś. niedyskr. też klauzule orzecz., choć ETS nie jest tutaj konsekwentny);

• sprawa C-136/00, Danner → rzecz. gen. Jacobs wypowiedział się przeciwko podziałowi na śr. krajowe dyskr. i niedyskr.;

• sporne rozróżnienie dyskr. materialnej (faktycznej, ukrytej) i ś. stos. bez zróż., tak samo jak rozróżnienie zakazu dyskr. i zakazu stos. ogr. → oba kryteria uwzględnianie w ocenie zgodności środków krajowych z prawem W. (oba zakazy prawnie istotne i uzupełniające);

• formy niedozwolonych ograniczeń wg Jarassa (restrictions):

• dyskryminacja jako nierówne traktowanie oparte na określonych kryteriach (obywatelstwo/pochodzenie/przeznaczenie);

• faktyczne/przedmiotowe niekorzyści (gorsza sytuacja), spowodowane przez prawo przeszkody w dostępie do rynku, nie oparte na w/w kryteriach, ale ze względu na różne prawne wymagania w różnych państwach;

• przeszkody w dział. przekraczającej granice, uniemożliwiające dostęp do rynku innego państwa (zakazane nawet gdy nie prowadzą do faktycznie gorszej sytuacji);

• maksyma: każda dyskr. jest ogr., ale nie każde ogr. jest dyskr.;

Wyjątki (ograniczenia i wyłączenia)

• niejednolita i niekonsekwentna terminologia - wyjątki, ograniczenia, wyłączenia;

• 2 grupy wyjątków:

• przewidziane w T → dot. ś. dyskr. i niedyskr.;

• wyłączenia → to przepisy T., które wyłączają pewne abstrakcyjnie określone stany faktyczne z zakresu swobód;

• ograniczenia → nie mają abstrakcyjnego char., a jedynie umożliwiają rozważenie sprzecznych interesów w konkretnym przypadku i uznanie za zgodne z prawem ś. krajowych, które zawierają niedozwolone ogr. lub są dyskr. (przepisy usprawiedliwiające ogr.);

• przewidziane w orzecz. ETS → dot. tylko ś. niedyskr. (choć ETS bagatelizuje to zróżnicowanie) → tzw. imperatywne wymagania, nie mają cech wyłączeń, ale stanowią ogr. swobód;

wyjątki traktatowe

• choć przepisy dot. wyjątków w przypadku różnych swobód różnią się, to ETS marginalizuje znaczenie wykładni tekstualnej i nadaje im w miarę jednorodny charakter (np. s. p. towarów i s. św. usług - dlatego, że wspólny cel);

• porównanie art. 30 i 46:

• usprawiedliwienie:

• art. 30 - muszą być usprawiedliwione, więc gdy WE podejmuje działania ochronne na danym obszarze to państwo już nie może, co oznacza, że art. 30 nie zastrzega regulowania pewnych spraw do wyłącznej dyspozycji państw (sprawa 5/77, Carlo Tadeschi);

• art. 46 - nie zawiera wymagania by środek krajowy był usprawiedliwiony, ale nie oznacza to że do wyłącznej dyspozycji państwa należy przyjmowanie środków w zakresie s. ś. usług ze wzg. na porządek., bezpieczeństwo i zdrowie publ. (tak i doktryna i ETS - sprawa C-158/96, Kohll);

• rodzaj przepisów:

• art. 46 - przepisy prawa = p. ustawodawcze, wykonawcze, administracyjne;

• art. 30 nie ma tego rozróżnienia - tylko ogólne i niesprecyzowane pojęcie zakazów i ograniczeń;

• zasada ścieśniającej interpretacji wyjątków oraz zasada nakazująca jednolitej interpretacji wyjątków = też inne ś. krajowe niż z art. 46 będą podlegać kontroli (m.in. też zachowania podmiotów niepaństwowych - sprawa Bosman - s. p. się pracowników);

• sprawa 46/76, Bauhuis → lista wyjątków jest wyczerpująca;

• sprawa C-224/97, Ciola → nie mają zastosowania, gdy uspr. ze wzgl. czysto gosp. inaczej w sprawie 72/83, Campus Oil i sprawie C-158/96, Kohll;

• sprawa C-260/89, ERT → muszą być zgodne z prawami podstawowymi (zasady ogólne prawa W);

• wyjątki od s. ś. usług wiążą się z wykonywaniem przez państwo suwerenności, a wyjątki z art. 30 mają szerszy zakres i dot. regulowania stos. handlowych, jednak różnice te nie są decydujące, gdyż ETS w wielu orzecz (np. sprawa C-120/95, Decker i Kohll) w jednolity sposób interpretuje klauzule dozwalające na wyjątki od s. p. towarów i s. ś. usług.;

• przepisy dot. pozostałych swobód (poza s. p. towarów) nie zawierają wymagania, by ogr. nie stanowiły arbitralnej dyskr. lub ukrytego ogr., ale ETS w sprawie 62/79, Coditel zastosował te wymagania do s. św. usług;

wyjątki orzecznicze

• jako pierwsze orzeczenie → Cassis de Dijon → w braku harmonizacji państwo może wprowadzić ogr., jeśli podyktowane są one „wymaganiami koniecznymi/imperatywnymi” (katalog otwarty: nadzór fiskalny, ochrona zdrowia, ochrona konsumentów, uczciwość transakcji handlowych)

• potem dodano wymagania: ochrony środowiska, polityki kulturalnej, ochrona pluralizmu mediów;

• sprawa 104/75, De Peijper → też klauzula zdrowia publicznego (pomimo, że traktatowa), ale wycofał się z tego w sprawie C-176/90, Aragonesa (tylko w ramach art. 30);

• poszerzanie klauzul usprawiedliwiających ograniczenia w s. ś. usług → sprawa 33/74, von Binsbergen (zwrot „reguły usprawiedliwione ze względu na ogólne dobro” rules justified by the general good poł. sprawy 110-111/78, Van Wesemael → provisions which are justifield by the general good or by the need to ensure the protection of the entertainer sprawa C-288/89, Gouda → overriding reasons relating to public interest sprawa Gebhard → imperatywne wymagania w interesie publicznym (dot. wszystkich swobód, a w sprawie Alpine s. p. towarów i s. ś. usług);

• cechy:

• poszerzane w miarę poszerzania swobód;

• w praktyce wspólny dla swobód;

• stosunkowo duży katalog;

• początkowo dot. tylko ś. stos. bez zróż., ale w sprawie C-389/96, Aher-Wagon oraz w sprawie C-158/96, Kohll rozciągnął na ś. dyskryminujące;

• nie mogą się powołać:

• gdy prawo pochodne dostatecznie chroni w obszarach objętych harmonizacją (sprawa C-261/81, Cogis);

• dla usprawiedliwienia celów czysto gosp. (sprawa C-324/93, Evans Medical, sprawa C-224/97, Ciola);

• tylko gdy proporcjonalne:

• odpowiednie = gwarantuje osiągnięcie zamierzonego celu (sprawa C-124/97, Lärä);

• konieczne = brak alternatywnych, równie efektywnych środków mniej restrykcyjnych;

• rozsądny (proporcjonalny w ścisłym sensie) = gdy cel jest wystarczająco poważny w stosunku do naruszenia;

• charakter prawnych → jako reguła rozsądku, nie określająca przedmiotowego zakresu swobód, lecz gwarantująca ochronę pewnych interesów na poziomie WE albo w kategoriach kompetencji państw albo w kategoriach zasad ogólnych prawa W chroniących interes ogólny w połączeniu z zapewnienie istnienia swobód;

Konwergencja (zbliżanie się) swobód wspólnotowych

• ważne - czy przepisy dot. jednej swobody mogą być stosowane łącznie/kumulatywnie z przepisami dot. innych swobód → ETS niejednolicie:

• sprawa Gebhard → przepisy dot. swobód są wzajemnie wyłączne (mutually exclusive); nawet gdy ś. usług może mieć uboczny skutek dla przepływu towarów (sprawa C-275/92, Shindler)

• sprawa C-272/91, KE vs Włochy → ETS uznał, że przepisy przyznające koncesję na komputeryzację loterii tylko przedsiębiorstwom publ. są sprzeczne z art. 43 i 49 (nie dokonał rozróżnienia swobód);

• poł. sprawy C-34-36/95, de Agostini → podobnie, ocenił zgodność z art. 28 i 49, bez dokonania rozróżnienia;

• sprawa C-348/96/Calfa → wyraźnie za kumulatywnym stos. art. 39, 43, 56;

• przez dłuższy czas brak jednolitej wykładni = art. 28 jako zakaz ogr., bez względu na to czy środki są dyskr. czy nie, natomiast swobody personalne (względnie spójna wykładnia) interpretowane jako szczególny przejaw zasady niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo (art. 12);

• konwergencja stopniowo i dwuetapowo (najpierw wewnątrz s. personalnych, potem z s. towarów, która jest najbliższa s.ś. usług w aspekcie produktowym);

• to proces i rezultat złożonych procesów polit.-prawnych - najważniejsze: orzecz. ETS, które te tendencje odnosi i do zakresu przedmiotowego i podmiotowego, treści oraz wyjątków;

• zakres przedmiotowy → marginalizowanie elementu transgranicznego i gosp. char. czynności, dzięki czemu swobody te stają się coraz bardziej prawami wolnościowymi o politycznym charakterze, a nie równościowymi, o gosp. char.;

• zakres podmiotowy → liberalna i rozszerzająca wykładnia oraz uznanie skutku horyzontalnego przepisów T;

• treść (w tym aspekcie swobód to najbardziej złożony proces konwergencji) → z jednej strony istota każdej ze swobód to zakaz dyskryminacji, co przyczynia się do ujednolicania treści, z drugiej strony treść nie może być sprecyzowana jedynie na podstawie tej teorii, co prowadzi do ujęcia swobód jako zakazu wszelkich, a nie tylko dyskr. ogr., ty tym zakazu śr. utrudniających dostęp do rynku;

marginalizacja elementu transgranicznego

• element transgraniczny należy do treści swobód, które oparte są na założeniu porównywania systemów prawnych państw przez podmiot migrujący i związanym z tym zakazem dyskr. traktowania ze wzgl. na obywatelstwo lub stos. ogr. → liberalna wykładnia w sferze s. ś. usług:

• usługobiorca nie musi być skonkretyzowany, a jedynie możliwość jego skonkretyzowania (sprawa Alpine Investment);

• usługobiorca nie musi być obywatelem państwa czł. (sprawa C-484/93, Svensson);

• usługa odrywa się od usługodawcy (sprawa C-381/93, KE vs Francja);

• ETS stosując wykładnię celowościową znacznie poszerzył zakres stos. art. 49, gdyż ignoruje element personalny, a akcentuje element przedmiotowy (usługę), co powoduje zbliżenie tej swobody do s. p. towarów sprawa C-158/96, Safir i Kohll → usługa jako przedmiotowa aktywność gosp., nie jako aktywność gosp. osoby fiz. lub prawnej; dodatkowo uznał, że s. ś. usług jest wspierana przez s. przemieszczania się = art. 49 to s. przepływu usług, a nie świadczenia usług;

• też do sytuacji czysto wew., jeśli mogą wirtualnie lub marginalnie oddziaływać na handel między państwami czł. → sprawa C-398/95, SETTG → ETS uznał, że nie można wyłączyć art. 28 tylko dlatego, że stan faktyczny dot. tylko jednego państwa, jeśli w pewnych okolicznościach i pod pewnymi warunkami przepisy prawa greckiego mogły w pewien sposób oddziaływać na handel;

• w sprawie Angonese - element transgraniczny trudno identyfikowalny;

• stopniowo zastępowanie pojęcia „element transgraniczny” na „element wspólnotowy” (char. neutralny i niekoniecznie oznacza przemieszczenia się przez granicę);

• konsekwencja marginalizacji → marginalizacja antydyskr. funkcji swobód oraz przekształcanie swobód w prawa podstawowe (=ogr. znaczenia prawa krajowego);

znaczenie obywatelstwa UE

• szczególnie ze względu na związane z nim prawa, w tym prawo przemieszczania się (art. 18 ust. 1) → doktryna: nie da się wyjaśnić spraw Gebhard, Gourment i Carpenter bez odwołania się do tego pojęcia;

• ma funkcję integrującą i ujednolicającą swobody, gdyż należy interpretować ...........................................................................................................

związek konwergencji z formułą Keck

• sporne - zastosowanie 1-wszej formuły Keck (przepisy dot. towaru i przepisy dot. sposobów sprzedaży) do innych swobód → wątpliwe, choć ostrożnie można do usługi w jej przedmiotowym aspekcie (np. sprawa Alpine Investment);

• 2-ga formuła Keck → ujednolicająca funkcja, ze względu na akcentowanie istoty swobód jako swobodnego dostępu do rynku;

znaczenie art. 12

• sporna relacja art. 12 do przepisów o swobodach, ale generalny zakaz tego przepisy pozwala na szeroką i jednolitą interpretację przepisów o swobodach, a czasem traktowany jako dyrektywa interpretacyjna tych przepisów;

• teoria konwergencji swobód opiera się na zał., że w skutek orzecz. ETS następuje stopniowe zbliżanie poszczególnych elementów strukturalnych tych swobód do siebie → formuła Gebhard: taka jest intencja ETS (na co wskazuje koncepcja dostępu do rynku czy uwzględnienie sytuacji czysto wew. i niegosp.

• ważne dla tej teorii jest uporządkowanie, wciąż niejasnych i niejednolitych pojęć: dyskryminacja, ograniczenia, wyłączenia;

• 4 maksymy:

• od zakazu dyskryminacji do zakazu wszelkich ograniczeń;

• od s. przemieszczania się do s. wyk. dział.;

• od s. równościowych do s. wolnościowych;

• od s. gosp. (rynkowych) do s. (quasi)politycznych;

6. Harmonizacja i wzajemne uznawanie

Harmonizacja

• podstawy T - art. 3 oraz art. 95 → ważna relacja między swobodami a art. 95 → doktryna: swobody i harmonizacja są komplementarne = przeszkody w utworzeniu wspólnego rynku, które nie mogą być usunięte przez swobody, powinny być usunięte przez harmonizację;

• wczesny okres rozwoju prawa W - głównie usuwanie przeszkód dyskr. towary importowane, a w pozostałym zakresie konieczna była harmonizacja = harmonizacja negatywna → celem zniesienie barier w stosunku do towarów importowanych, a różnice w systemach prawnych i ich wpływ nie były przedmiotem zainteresowania ETS stąd harmonizacja była podstawowym instrumentem tworzenia wspólnego rynku;

• Cassis de Dijon → zasada wzajemnego uznania - państwo przeznaczenia jest zobowiązane dopuścić towar legalnie wyprodukowany w innym państwie czł., nawet gdy towar ten nie spełnia wymagań tego państwa, chyba, że sprzeciwiają sie temu imperatywne wymagania zwężenie zakresu harmonizacji, gdyż tylko wtedy gdy różnice te są usprawiedliwione (art. 30 lub imperatywnymi wymaganiami);

• art. 95 jako podstawa prawna środka wspólnotowego, wtedy gdy celem środka jest usprawnienie warunków tworzenia i funkcjonowania rynku, ma taki skutek i przyczyni się do usunięcia przeszkód w swobodach lub zakłócenia konkurencji (sprawa C-376/98, Tobacco Avertising) → np. ustanowienie wspólnego standardu;

• możliwość uchylenia się przez państwo stos. środka przyjętego na podstawie art. 95, ponieważ:

• ze względu na art. 30 lub ochronę środowiska/środowiska pracy konieczne jest utrzymanie prawa wew.;

• ze względu na ochronę środowiska/środowiska pracy wprowadza przepisy krajowe oparte na nowych dokonaniach naukowych w celu rozwiązania problemów powstałych na skutek przyjęcia tego środka;

• typy (metody) harmonizacji:

• harmonizacja wyczerpująca (totalna, zupełna) → gdy różne przepisy państw czł. zastępowane przez jednolitą regulację prawa W, bez możliwości działania przez państwa;

• głównie w dyr. dot. towarów, które nakładają na państwa 2 obowiązki: (1) obowiązek dopuszczenia do obrotu towarów spełniających warunki dyr = klauzula swobody przemieszczania; (2) obowiązek zakazania sprzedaży towarów niespełniających tych wymagań = klauzula wyłączności;

• państwo nie może samodzielnie wprowadzić surowszego standardu, chyba, że ochrona zdrowia i życia ludzi i zwierząt (sprawa 150/88, Perfumerie-Fabrik);

• typowa we wczesnym okresie harmonizacji;

• harmonizacja opcjonalna → w dyr. zharmonizowany standard, który producent może wybrać (tylko klauzula swobodnego przemieszczania), czyli musi ten standard jeśli chce sprzedać w innym państwie czł., a może inny jeśli chce tylko w swoim państwie;

• harmonizacja częściowa → ........................................................................................

• harmonizacja minimalna → (najczęstsza) gdy WE minimalny standard, a państwa mogą surowszy w odniesieniu do towarów/usług wytwarzanych na swoim terytorium.

• nie oznacza najniższego standardu, tylko taki, poniżej którego państwa zejść nie mogą;

• standard krajowy - może być wyższy, ale z zachowaniem wymagań określonych w TWE dot. swobód (sprawa 382/87, Buet);

• może być przejawem dyskryminacji odwrotnej, ale nie może dot. towarów importowanych, chyba że są przesłanki z art. 30;

• harmonizacja refleksyjna (zwrotna) → mniej ukierunkowana na zbliżenie przepisów, a w szerszym zakresie uwzględnia wpływ lokalnych prawodawców na treść standardu (np. dyr. 94/95 o europ. radach zakładowych)

Wzajemne uznawanie

• Cassis de Dijon → towar/usługa legalnie będąca w obrocie na terytorium jednego państwa musi być dopuszczona na teren drugiego sedno wspólnego rynku, opartego na zdecentralizowanym systemie ustanawiania standardu i jego wykonywania → zbędna harmonizacja i możliwość konkurowania systemów prawnych;

• to nie metoda harmonizacji, a technika usuwania przeszkód w handlu, choć może prowadzić do ustanawiania W standardów, gdy producenci będą dążyć do upowszechniania korzystnych reguł;

• to więcej niż wymóg niedyskryminacji, to wymóg „otwartości” na system prawny i praktykę prawną innych państw;

• zasada ograniczona imperatywnymi wymaganiami, które muszą być spełnione przez towar/usługę/pracownika;

SWOBODA PRZEPŁYWU TOWARÓW

1. Unia celna

• strefa wolnego handlu - zlikwidowanie granic celnych, ale przy zachowaniu odrębnych, zew. taryf celnych;

• unia celna (podstawa integracji) - zlikwidowanie granic celnych między państwami czł., i wprowadzenie wspólnej zew. taryfy celnej, w celu zapewnienia przepływu towarów wew. WE, tak by zlikwidowane zostały prawne i faktyczne przeszkody, ogr. tą swobodę;

• dot. towarów wyprodukowanych na terenie WE oraz na terenie państw trzecich, jeśli legalnie przekroczyły granicę (legalnie = zapłacone cło + spełnienie innych ew. warunków);

• Wspólna Taryfa Celna (WTC) - forma rozp. Rady (pierwotne 950/68 z dnia 28 czerwca 1968 r. zastąpione przez rozp. 2658/87 z dnia 31.12.1987 r.;

• też zakaz wprowadzania opłat o skutku równoważnym do ceł w obrocie z państwami trzecimi;

• brak przepisu odpowiadającego art. 90 w stosunku do państw trzecich;

• unia gospodarcza → kolejne stadium po unii celnej;

2. Definicja towaru. Reguły pochodzenia.

• brak def. w TWE → w orzecz.

• sprawa 7/68, KE vs Włochy (dzieła sztuki) → towar jako wszelkie produkty posiadające wartość wymierną w pieniądzu i mogące stanowić jako takie przedmiot transakcji handlowych (główny argument: wysokość opłaty za wywóz zależna od wartości dobra);

• potem stopniowe rozszerzenie:

• energia elektryczna (sprawa 6/64, Costa v Enel);

• gaz;

• śmieci, odpady (choć wartość negatywna, ale ludzi skłonni zapłacić) (sprawa C-2/90, KE v Belgia);

• monety (jeśli wycofane z obiegu) (sprawa 7/78, Regina v E.G. Thompson i in);

• kasety z nagranym programem tv (sprawa 155/73, G. Sacchi), ale sygnał telewizyjny za pomocą sieci kablowej to usługa;

• brak odpowiedzi na pytanie czy licencje, patenty i prawa autorskie też;

• nie dot. towarów objętych TEWWiS, EUROATOM, produktów rolnych objętych wspólną organizacją rynków or in. gdy tak przepisy szczególne;

• ETS definiował też pewne rodzaje towarów na potrzeby WTC: lody, dzieła sztuki, czekoladę, wino rose, majonez, dziecięcy fotelik samochodowy, koszula nocna;

• kluczowe pojęcie → pochodzenie towaru, które określa się wg tzw. reguł pochodzenia (art. 23(2) i art. 24 TWE oraz kodeks celny WE);

• rodzaje pochodzenia:

• uprzywilejowane (gdy wynika z u.m. zawartych przez WE);

• nieuprzywilejowane;

• pochodzą z danego państwa, gdy zostały wytworzone z surowców mineralnych/produktów rolnych i hodowlanych z danego terytorium (wraz z szelfem i wyłącznej strefy ekon.) oraz odpady produkcyjne;

• reguła ostatniego kroku (kodeks celny WE) → też towary pochodzące z innych państw, jeśli w państwie czł. ostatnie przetworzenie uzasadnione technologicznie, w wyspecjalizowanym zakładzie produkcyjnym;

• przetworzenie: albo ponad 50% zwiększenie wartości albo ponad 50% nowych części;

• tzw. rozp. śrubokrętowe → powstało ze względu na nadużycia; wymienione czynności, które nie nadają nowego pochodzenia, np. proste skręcenie, złożenie części, pakowanie, dokręcanie tabliczek informacyjnych, odkurzanie, smarowanie;

• pochodzenie:

• proste → na terytorium jednego państwa;

• złożone → na terytorium więcej niż jednego państwa;

• możliwa regulacja - kilka państwa jednym obszarem celnym - tak np. w Układach Europejskich I generacji - państwa trójkąta wyszechradzkiego to wspólny obszar celny;

3. Zakaz nakładania nowych ceł i opłat o skutku równoważnym do ceł.

• cła - opłaty (daniny) nakładane przez państwo na podstawie taryfy celnej;

• TWE → najpierw klauzula standstill (zamrożenie ceł), stopniowe znoszenie do końca 1969 r.;

• TA → nowe brzmienie art. 25 → zakaz wprowadzania ceł przywozowych i wywozowych, opłat o skutku równoważnym raz opłat celnych o char. fiskalnym;

• brak definicji opłat o skutku równoważnym → sprawa 2 i 3/69, Sociaal Fonds voor de Diamantarbeiders → to wszelkiego rodzaju opłaty nakładane jednostronnie przez państwo czł. na produkty wspólnotowe w związku z przekroczeniem granicy, na podstawie przepisów innych niż taryfa celna, czy też przepisy podatkowe. Nie ma znaczenia cel dochodu z tych opłat, nie ma znaczenia nazwa, sposób jej pobierania, niedyskryminacyjny i nieprotekcjonistyczny char.;

• duże spraw przeciwko Włochom:

• sprawa 29/72, Marimex → opłaty weterynaryjne, fitosanitarne itp tylko na podstawie przepisów wspólnotowych i to w wysokości rzeczywistej wartości kosztów usługi adm.;

• sprawa 24/68, Komisja vs Włochy (opłaty statystyczne) → niedopuszczalne, nawet gdy jest minimalna;

• sprawa 77/72, Capolongo → pomimo niedyskryminacyjnego char. oraz przeznaczenia opłaty na rozwój włoskiego przemysłu papierniczego zakazana;

• też opłaty w związku z wydawaniem koniecznej licencji eksportowej; opłaty zw. ze zbieraniem danych statystycznych i in.;

• też w obrębie tego samego państwa - między metropolią a departamentami zamorskimi Francji, czy pomiędzy regionami Grecji;

4. Zakaz opodatkowania dyskryminacyjnego.

• opodatkowanie dyskryminacyjne → opłaty (daniny), które w zróżnicowany sposób traktują podobne towary krajowe i zagraniczne, chroniąc krajowe (opodatkowanie dyskryminacyjne), albo chronią towary krajowe, które choć nie są podobne, to mogą być wykorzystywane zastępczo zamiast produktów zagranicznych (opodatkowanie protekcjonistyczne);

• dot. produktów z państw czł., ale też z państw trzecich będących w legalnym obrocie (sprawa 193/85, Cooperativa Co-Fritta)

• różnica między podatkiem a cłem:

• cło: nakładane tylko na towary sprowadzane, nawet gdy brak podobnych produktów krajowych;

• podatek: nakładane na podobne produkty krajowe i zagraniczne;

• podatek to opłata wewnętrzna, która jest częścią ogólnego systemu danin wew., stosowanych systematycznie do wszystkich kategorii produktów i zgodnie z obiektywnymi kryteriami, niezależnie od pochodzenia towarów;

• doktryna i orzecz. → art. 90 to lex specialis do art. 30;

• suwerenność podatkowa (autonomia) poza podatkiem od wartości dodanej i podatkiem akcyzowym na tytoń, a ETS odrzucał próby KE w zbliżaniu ustawodawstwa podatkowych → granica swobody państw to zakaz dyskryminacji oraz kryteria obiektywne;

• zasada opodatkowania produktów w państwie docelowym (tam gdzie sprzedaż detaliczna), dzięki temu unika się podwójnego opodatkowania;

• zakaz nakładania opodatkowania dyskryminacyjnego dot. wszystkich uprawnionych do tego podmiotów (też niepaństwowych);

Opodatkowanie towarów podobnych

• art. 90 (1) TWE → szersze pojęcie produktu podobnego od identycznego → ETS przyjął 2 metody określania podobieństwa towarów:

• (bardzo sformalizowana) → jeśli są klasyfikowane w taki sam sposób z punktu widzenia regulacji podatkowych, celnych lub statystycznych;

• (bardziej liberalna) → kryterium użyteczności - jeśli zaspokajają te same potrzeby użytkownika;

• podatek dyskryminacyjny - gdy stosuje się zróżnicowane stawki podatkowe, rozszerza się zakres obowiązku podatkowego, pobiera się go w zróżnicowanym trybie i terminach;

• orzecz. ETS (dużo dot. alkoholi):

• sprawa 148/77, Hansen&Balle → fakty: firma wytwarzała alkohol na bazie rumu sprowadzanego z państw trzecich i na jej alkohol podatek o 20% wyższy niż alkohole z surowców krajowych. ETS stwierdził, że szczególne zasady opodatkowania muszą dot. zarówno towarów krajowych jak i pochodzących z innych państw. Dodatkowo podkreślono, że zakaz dyskryminacji podatkowej dot. nie tyle identycznych co towarów zbliżonych rodzajowo;

• sprawa C-230/89, KE v Grecja → dwie stawki podatkowe na alkohol - jedna na ouzo, brandy i likiery, a druga na whisky, gin i rum. Choć nie była bezpośrednio dyskr. (nie uzależniona od pochodzenia), ale w Grecji nie ma produkcji tych drugich alkoholi;

• sprawa 20/76, Humbolt → roczny podatek fr. od samochodów rósł w zależności od mocy silnika, ale gwałtownie rósł od takiej pojemności, która nie była produkowana we Francji;

Opodatkowanie protekcjonistyczne

• art. 90 (2) TWE → gdy nie ma bezpośredniego podobieństwa, ale mogą one ze sobą konkurować uzupełnienie art. 90 (1), bardziej pojemna i elastyczna - konkurencja zarówno rzeczywista jak i potencjalna, częściowa, dot. zarówno obecnej struktury rynku, jak i jego przyszłej ewolucji, a pomiędzy towarami musi istnieć jakiś element łączący;

• istotny element - cel działania państwa → trzeba udowodnić, że celem jest ochrona towaru krajowego → bada się skutki regulacji;

• sprawy:

• sprawa 170/78, Komisja vs GB i Irlandia (reżim podatkowy piwa i taniego wina stołowego) → fakty: większa stawka na wino (głównie importowane), niż na piwo (głównie produkowane w kraju). ETS uznał, że jest to opodatkowanie protekcjonistyczne, które ma na celu niedopuszczalne kształtowanie gustów konsumentów. Dodatkowo podkreślił, że należy brać pod uwagę nie tylko obecny stan rynku i gustów konsumentów, ale i przyszły jego rozwój;

• sprawa 168/78, KE v Francja (koniak i whisky) → ETS uznał, że podobieństwo polega na wysokiej zawartości alkoholu, ze zbliżonego sposobu wytwarzania, a różnica polega na użytych surowcach i dodatkach. Wystarczy że produkty konkurują ze sobą w zakresie 1 sposobu użycia.

5. Zakaz wprowadzania ograniczeń ilościowych i środków o skutku równoważnych do nich.

Formuła Dassonville

• art. 28 i art. 29 TWE → zakaz ogr. ilościowych i środków równoważnych (bezpośrednio skuteczne, choć sporna bezp. skuteczność w aspekcie horyzontalnym);

• ogr. ilościowe → kontyngenty, plafony, kwoty i podobne instytucje, które stanowią całkowite lub częściowe ogr. wwozu lub wywozu lub tranzytu towarów;

• środki równoważne → brak definicji

• najpierw próby definicji i określenia katalogu w dyr. (5 dyrektyw, w tym dyr. 70/50 z 22.12.1969 r.) → środki równoważne to środki (ustawy, rozp., przepisy adm., praktyki adm. i inne akty władzy publ. w tym zalecenia), które prowadzą do uniemożliwienia przywozu towarów, możliwego w sytuacji, gdyby tych środków nie wprowadzono, a także takie, które przywóz utrudniają lub zwiększają jego koszty;

• też umotywowane opinie KE (procedura gdy państwo nie wywiązuje się z obowiązków), komunikaty KE (informacyjne, deklaratywne, interpretacyjne (np. w sprawie następstw Cassis de Dijon);

• sprawa 8/74, post. karne vs. B. i G. Dassonville → fakty: sfałszowali świadectwo pochodzenia szkockiej whisky sprowadzanej z Francji do Belgii. ETS zgodził się, że stanowi to naruszenie art. 28. Zdefiniował środki o skutku równoważnych jako wszelkie zasady handlu, które bezpośrednio lub pośrednio, w sposób rzeczywisty lub potencjalny mogą wpływać na handel pomiędzy państwami czł.. (później „zasady handlu” zastąpione przez „wszelkie środki”);

• nie ważny cel, lecz skutek, nawet hipotetyczny, bez względu na jego wagę (nie ma zasady de minimis);

• choć dot. zarówno wwozu, jak i wywozu, to w późn. orzecz. ograniczono jej zakres do wywozu;

• bogate orzecz. rozwijające tą formułę:

• sprawa 261/81, Walter Rau Lebensmittelwerke → nakaz sprzedaży towarów w określonym opakowaniu, margaryna tylko w prostopadłościennych w Belgii;

• sprawa 207/83, KE v GB → nakaz oznaczenia państwa pochodzenia na ubraniach, butach i in. (krajowych i zagranicznych);

• sprawa113/80, KE v Irlandia (pamiątki) → nakaz oznaczania pamiątek turystycznych symbolizujących Irlandię nazwą miejsca wyprodukowania;

• sprawa 249/81, KE v Irlandia (Buy Irish) → irlandzka kampania, propagująca zakupy towarów irlandzkich i choć prowadzona przez prywatną firmę, to władze państwowe ją wspierały (ważne pod kątem podmiotów);

• sprawa C-178/84, Ke v Niemcy (nakaz czystości piwa) → produkty o nazwie piwo tylko o określonym składzie, a inne nie. ETS zarzucił kształtowanie gustów konsumentów przez utrzymywanie tradycyjnej regulacji prawnej oraz uznał, że nazwa „piwo” nie jest zastrzeżona dla Niemiec;

• też holenderski gin (jenever), włoski ocet, niemiecki ser edam, francuski mrożony jogurt;

• sprawa C-189/95, Postęp. karne v H. Franzenowi → szwedzki monopol państwowy na alkohol, czyli przepisy obciążające importera kosztami pośrednimi lub nakazujące szczególne warunki licencji (ważne, bo ETS podważył zgodność niektórych rozwiązań traktatu akcesyjnego z prawem WE)

• sprawa C-265/95, KE v Francja → praktyka państwa, a raczej zaniechanie policji w sytuacji protestów rolników na granicy z Hiszpanią (niszczenie produktów);

• sprawa C-112/00, Eugen Schmidberger v Austria → zezwolenie na manifestację ekologiczną zamykającą na 12 h. autostradę, pomimo poinformowania państw członkowskich. Jednak w tej sprawie środek ten został uznany za usprawiedliwiony wymogiem imperatywnym (prawo człowieka do wolności zgromadzeń i swobody wypowiedzi);

• inne: kontrole graniczne (=opuźnienia + dodatkowe koszty), wymóg licencji przywozowych i wywozowych, regulacje przyznające przywileje produktom miejscowym, ograniczenia cenowe, dodatkowe warunku dopuszczenia do rynku;

Orzeczenie w sprawie Cassis de Dijon

• Cassis de Dijon to likier z czarnej porzeczki (fr. 16-22% alkoholu). W RFN likiery owocowe od 25%. Niemcy powołali się na ochronę konsumenta i zdrowia → ETS sformułował 2 zasady:

• wzajemnego uznania standardów → towar legalnie wytwarzany w państwie czł. powinien być dopuszczony do swobodnego obrotu w innych;

• wymogów imperatywnych → każde państwo może wprowadzić pewne ograniczenia swobody ze wzg. na ważny (nie każdy) i uzasadniony interes społeczny, przy czym ogr. te podlegają ocenie ETS i muszą być proporcjonalne, konieczne i niezbędne;

• ochrona nadzoru podatkowego;

• ochrona konsumenta;

• ochrona zdrowia;

• ochrona uczciwości transakcji handlowych (obrotu)

• potem też (katalog otwarty): ochrona środowiska, ochrona kinematografii, ochrona praw podstawowych, ochrona warunków pracy, ochrona równowagi finansowej kas chorych, i.in.;

• zasada rozsądku w swobodzie p. towarów;

• ważne też ze względu na zasadę tzw. nowego podejścia do harmonizacji prawa → możliwość odejścia od praktyki wydawania dyr. szczegółowych w kierunku dyr. ramowych, co zliberalizowało proces zbliżania się ustawodawstw (+ art. 95 TWE - kwalif. większość i nie tylko dyr. gdy dot. tworzenia lub funkcjonowania wspólnego rynku);

• 3 grupy orzecz. ETS porządkujących po Cassis de Dijon:

• te orzecz., w których ETS zanegował, że dany środek stanowi barierę (sprawa zakazu nocnego wypieku chleba i zakazu dostarczania pieczywa, przed określoną godziną poranka);

• te orzecz, w których ETS pozostawił sprawę nierozstrzygniętą, ze względu na nietypowe oddziaływanie środka (np. sprawy handlu niedzielnego), a już do sądów krajowych należało ocenienie proporcjonalności;

• te orzecz, w których ETS uznał środki za uzasadnione i poddał je testowi proporcjonalności (np. sprawy monopoli czy zakazu reklamy alkoholi w pewnych miejscach);

• Cassis de Dijon zaadaptowane później do s. p. osób (sprawa Bosmana) i s. ś. usług (sprawa Säger, Alpine);

Powrót do źródeł - orzeczenia Keck i Mithouard oraz Hünermund

• 2-ga grupa w/w orzeczeń stanowiła sygnał zamiaru odejścia od dotychczasowego orzecz. → sprawa 145/99, Torfaen Borough Council → zakaz sprzedaży w niedzielę przez duże sieci handlowe → skarżący argumentował, że jest to środek podobny do ogr. ilościowych, gdyż większość towarów sprzedawana przez niego to towary zagraniczne. Natomiast rzecznik generalny wskazał, na możliwość uznania, że choć ograniczenia sprzedaży dot. zarówno krajowych jak i zagranicznych produktów, to jednak znacząco wpływa na wwóz towarów. Jednak ETS uznał, że ustawa ta, odzwierciedla pewne decyzje społ.-polit.-gosp. i należy do kompetencji państw czł., a do sądu krajowego należy ocena proporcjonalności linia orzecz. nie była konsekwentna;

Wobec ciągłego powoływania się przez podmioty na to, że regulacje państw czł. ogr. wolność gosp., nawet jeśli nie są nakierowane na produkty zagr. ETS uznał w sprawach:

• poł. sprawy C-267 i 268/91, Postęp. karne v. Keck i Mithouard → zakaz sprzedaży ze stratą → ETS rozróżnił środki dot. produktów, które ograniczają dostęp towarom zagranicznym do rynku krajowego (mają char. dyskr.) od regulacji dot. sposobów sprzedaży i reklamy, które dot. wszystkich towarów;

• sprawa C-292/92, Ruth Hünemrmund → nakaz reklamy parafarmaceutyków jedynie w aptekach jest zgodny z prawem wspólnotowym;

środki ograniczające, a czasem wyłączające dostęp towarów do rynku to takie środki, które dot. towarów jako takich, np. ich skład, kształt, wymiary, waga, opakowanie, opis składu, itp.;

środki dot. rozpowszechniania, dystrybucji, reklamy (= formy sprzedaży) to środki, które produktu dot. jedynie pośrednio. Nie wpływają one na dopuszczenie towaru na rynek, lecz jedynie mogą poddawać je ogr. handlu, które z kolei mogą oddziaływać na wolumen obrotów.

→ też środki określające sposoby postępowania z towarami już znajdującymi się na rynku, pod warunkiem stosowania ich do wszystkich towarów;

6. Dopuszczalne ograniczenia swobody przepływu towarów (art. 30 TWE).

• art. 30 TWE → możliwość wprowadzenia jednostronnie ograniczeń z powodu: moralności publicznej, porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego, ochrony zdrowia i życia ludzi i zwierząt lub ochrony roślin, ochrony narodowych dóbr kultury o wartości artystycznej, historycznej lub archeologicznej, ochrony własności przemysłowej i handlowej;

• ETS nie pozwalał państwo na powoływanie się na art. 30, gdy inne powody niż wymienione w nim (katalog zamknięty);

• nie można ogr., gdy dane dobro jest już chronione przez wspólnotowe instrumenty harmonizacyjne;

• kontrola wprowadzonych ogr. przez ETS pod kątem:

• ukrytych ograniczeń, które służą innym celom, niż rzeczywiście powołanym;

• arbitralnej dyskryminacji = proporcjonalnie;

• ciężar dowodu na państwie czł.;

• sprawy:

• sprawa 72/83, Campus Oil → fakty: ustawa irlandzka nakazywała dystrybutorom benzyny zakupu 35% procent paliwa w irlandzkiej rafinerii (bezpieczeństwo publ.). ETS uznał, że państwo może powołać się na art. 30, ocenę proporcjonalności przekazał sądom krajowym, ale określił kryteria tej oceny;

• sprawa 34/78, Henn i Darby → naruszenie zakazu sprowadzania do GB pornografii. ETS uznał, że zakaz ten to naruszenie art. 28, ale ocena kwestii naruszenia porządku i moralności publ. należy każdorazowo do państwa. Ważne, że w GB istniał całkowity zakaz obrotu wydawnictwami pornograficznymi;

• wspólne elementy z orzecz. dot. wyjątków od s. p. pracowników (sprawa van Duyn, sprawa Adoui i Cornuaille);

• sprawa 121/85, Conegate → pytanie prejud.: zakaz importu nadmuchiwanych lalek naturalnej wielkości niezgodny z art. 30, tym bardziej, że ustawodawstwo GB było niekonsekwentne w sprawie dystrybucji podobnych produktów;

• sprawa 104/75, De Peijper → dot. postęp. kar. za naruszenie ustawodawstwa holenderskiego przez importera równoległego leków z GB. ETS uznał, że to ustawodawstwo jest środkiem o skutku równoważnym do ogr. ilościowych, a Holandia nie może powołać się na ochronę zdrowia, gdyż import odbywał się z państwa zapewniającego tą ochronę na podobnie wysokim standardzie. Dodatkowo wymaganie literalnie identycznych przesłanek ochrony w obu państwach nie jest zgodne z z. proporcjonalności;

• stosunek art. 30 do Cassis de Dijon → art. 30 TWE dot. środków stos. wyłącznie do towarów zagranicznych (gdyby nie dozwolone, to byłyby jawną dyskryminacją), natomiast Cassis dot. środków stos. formalnie do wszystkich produktów

7. Inne zagadnienia dot. swobodnego przepływu towarów, wynikające z orzecz. ETS.

Prawo własności intelektualnej

• art. 295 TWE → to domena państw czł., ale art. 30 TWE w katalogu podaje to prawo, więc ETS w celu zlikwidowania nadużyć sformułował zasadę wyczerpania prawa → właściciel danego prawa, nie może się na nie powołać w celu uniemożliwienia dystrybucji danego produktu, jeśli przedtem został on dopuszczony do obrotu w jakimkolwiek państwie czł. (sprawa 15/74, Centrafarm v. Sterling Drug (patenty); sprawa 16/74, Centrafarm v. Winthrop (znaki handlowe); sprawa 78/70, Deutsche Grammophon v Metro (prawa autorskie));

• konsekwentnie rozróżniał istnienie prawa (podlega prawu krajowemu) i korzystanie z niego (rozpatrywane z punktu widzenia swobód);

• zasada istoty prawa własności intelektualnej → ogr. tylko gdy ochrona dot. istoty tego prawa, a sformułowanie co należy do tej istoty należy do ETS;

• w przypadku tej ekscepcji ETS pozostawia państwom większą swobodę niż w odniesieniu do innych wyjątków;

Prawo reklamy

• sprawa C-1 i 176/90, Aragonesa de Publicidad → ustawa katalońska zakazywała reklam alkoholi powyżej 23% w pewnych miejscach. Dwie Agencje zostały ukarane za jego złamanie. ETS uznał związek tej ustawy i środków o skutku równoważnym do ogr. ilościowych, ale uznał za usprawiedliwione ze względu na wymóg ochrony zdrowia, i za zachowaną proporcjonalność, gdyż dot. tylko niektórych trunków i miejsc często odwiedzanych przez młodzież;

• sprawa 470/93, Mars +10 → dot. ochrony konsumenta w związku z reklamą batoników, które wg Niemiec wprowadzały w błąd ze względu na cenę i zwiększoną wielkość (+10=10%). ETS uznał to za środek o skutku równoważnym, gdyż narzucało konieczność różnych opakowań w różnych krajach, a ustalenie ceny przez producenta nie wchodziło w grę, gdyż dochodziło do niej poprzez negocjacje z dystrybutorem, a powiększenie opakowania nie wprowadza w błąd, gdyż konsument jest świadom różnicy między obrazem a rzeczywistością;

• sprawa C-368/95, Familiapress → ETS powiązał problematykę s. p. towarów i prawo konkurencji, w kontekście reklamy i EKPCz (punkt odniesienia do poziomu ochrony praw człowieka w UE). Niemiecki wydawca zamieszczał w czasopiśmie krzyżówki. Rozpowszechniał to czasopismu też w Austrii, gdzie zakazane były takie praktyki. ETS na pytanie odpowiedział, że zakaz ten jest niezgodny ze swobodą, ale usprawiedliwiony koniecznością zachowania różnorodności mediów (gdyż mogło by to prowadzić do wyparcia z rynku niektórych czasopism, co naruszyło by swobodę rozpowszechniania informacji. Proporcjonalność pozostawił do oceny sądowi krajowemu;

Nazwy geograficzne i określenie pochodzenia towarów

• wskazanie pochodzenia → bezpośrednie lub pośrednie wskazuje na jakość;

• początkowo ETS uznała, to za element ochrony konsumenta, a dopiero od 1992 r. stwierdził, że podlega takiej ochronie jak prawa własności intelektualnej patrz rozp. Rady nr. 2081/92 o ochronie poch. geogr. i określenia pochodzenia produktów rolnych i spożywczych (+ dwa wcześniejsze dot. win jakościowych);

• sprawa 12/74, KE v Niemcy → niemieckie prawo zastrzegało określone nazwy alkoholi dla produktów produkowanych w niemieckiej strefie językowej. ETS uznał, to za nieuzasadnione, zwłaszcza że trunki te mogły być produkowane z różnych winogron, a ważna była metoda, nie tylko surowiec.;

• sprawa C-306/93, Finbar Walsh → ETS zakazał niem. producentom nazywania swoich win musujących „winami produkowanymi metodą szampańską” ze wzg. na różnicę jakościową pomiędzy winami niem. a fr.. Dodatkowo wskazał, że nie jest to dyskr., gdyż nakazuje nazywanie różnych produktów różnymi nazwami;

• sprawa 309/89, Codorniu → zezwolił hiszp. firmie na używanie nazwy „crémant” zastrzeżonej dla mus. win. luksemburskich i wsch.-fr., ze względu na to, że nie określa to pochodzenia, tylko sposób produkcji. Dodatkowo ważne, gdyż ETS dopuścił skargę jednostki vs. rozp.;

• sprawa 16/83, Prantl → niem. prawo zastrzegało określony kształt butelek dla wina pochodzącego z Frankonii. Firma Prantl, sprowadzająca wino z Płd. Tyrolu zarzucono naruszenie tego nakazu. ETS uznał, że w tym rejonie Włoch tradycyjnie używano tego typu butelek, w związku z czym ustawa niem. jest naruszeniem art. 28 TWE;

• sprawa 47/90, Delhaize → prawo hiszp. zastrzegające nazwę rioja dla czerwonego wina butelkowane i produkowanego w regionie Rioja. ETS uznał, że nazwa pochodzenia ma gwarantować wysoką jakość i pewne cechy. Wymóg lokalnego butelkowania nie jest konieczny.

• ETS potwierdził w/w wyrok w sprawie C-388/95, Belgia v Hiszpania → utrzymanie przepisów zastrzegających nazwę rioja nie stanowi naruszenia art. 28 TWE. Potem też tak w sprawie C-108/01, Consorzio del Prosciutto di Prima (posługiwanie się nazwą Prosciutto di Prima) oraz w sprawie C-469/00, Ravil (u.m. Włochy i Fr. dot. nazwa Gran Padano, jeśli parmezan rozdrabniany i pakowany w regionie produkcji, niezgodna z art. 28 TWE) odszedł od wymagań określonych w pierwszej sprawie;

8. Stosunek swobody przepływu towarów do innych swobód.

• s. p. towarow a s. ś. usług → orzecz. dot. telewizji → nawet jeśli jest to usługa, ale prowadzi do wytworzenia towarów powinna być rozpatrywana na gruncie s. p. towarów, co jest zgodne z def. usługi z art. 60 TWE - usługa to dział. prowadzona za wynagrodzeniem, jeśli nie jest objęta przepisami dot, s. p. towarów, osób i kapitału (sprawa 18/84, KE vs. Francja oraz poł. sprawy 60 i 61/84, Cinétheque v Fédération);

• sprawa dot. zam. publ. na wyk. systemu wodociągów w Dundalk (Irlandia) → KE zakwestionowała wymóg, by rury odpowiadały normom irlnadzkim, jako sprzeczny z art. 28 TWE. Irlandia twierdziła, że kontrakt dot. ś. usług i nie powinien być rozpatrywany na gruncie art. 28. ETS odrzucił to i orzekł, że klauzula ta odnosi się do towarów w zbliżonej sprawie C-55/93, Postęp. kar. v. Van Schaik → dot. kontroli tech. i napraw samochodów, wyk. w innym państwie niż rejestracja, dostarczenie części zamiennych to czynność wtórna w stosunku do usługi;

• sprawa C-275/92, Schindler → bracia oskarżeni o złamanie niem. prawa dot. loterii za rozpowszechnianie jej w GB. Bronili się twierdząc, że prawo bryt. jest niezgodne. KE, państwa interweniujące, rzecznik oraz ETS uznali, że losy mają funkcję wtórną do samej loterii i nie stanowią przedmiotu samodzielnego obrotu;

• też sprawy, w których ETS nie wnikał w rozróżnienie s. ś. usług od s. p. towarów, ze względu na brak wpływu na wyrok;

SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU I PŁATNOŚCI

1. Uwagi wstępne

• art. 3 TWE → s. p. kapitału to jeden z celów WE mających służyć osiągnięciu harmonijnego, zrównoważonego i stałego rozwoju dział. gosp., stałego i nieinflacyjnego wzrostu;

• swoboda ta dot. m.in. takich dziedzin: ubezpieczenia, bankowość, podatki, przedsiębiorczość, wolność inwestowania, usługi finansowe, obrót pap. wart., nieruchomości;

• początkowo jednak inna konstrukcja tej swobody → art. 67 ust. TEWG → zliberalizowany stopniowo w zakresie niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku, a państwa powinny stosować możliwie najbardziej liberalne zasady przyznawania zezwoleń wymiany (art. 68 ust. 1 TEWG), oraz starać się unikać wprowadzania nowych ogr. (art. 71 ust. 1 TEWG);

• przepisy nieskuteczne bezpośrednio oraz brak terminów zniesienia ogr.;

• art. 69 TEWG → Rada miała wydawać dyr. w kierunku stopniowego znoszenia ogr.

• obawy państw odpływu kapitału, umocnienia ekonomii innych państw kosztem własnej, utraty rezerw walutowych i nierównowagi ekon. wew. (ze wzg. na wzrost stóp procentowych) jak i zew. (ew. dewaluacja waluty → podrożenie importu → inflacja);

• T. z Maastricht → wraz z wprowadzeniem UGiP (=dopełnienie wspólnego rynku) zmiana:

• art. 56 TWE → zakazane są wszelkie ogr. w p. kapitału i płatności między państwami czł. oraz czł. a trzecimi;

• bezp. skut. → sprawa C-163/94, Postęp. karne v. Lera;

• art. 58 TWE → art. 56 nie narusza prawa państwa do:

• stos. odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału;

• podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ustaw i aktów wyk., zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przepływu kapitału do celów informacji adm., statystycznej lub podejmowania środków uzasadnionych porządkiem lub bezp. publ.;

• nie może stanowić środka arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia;

• ciężar dowodu na państwie czł., a wyjątki interpretowane przez ETS rygorystycznie;

2. Kapitał a płatności bieżące

• przed T. z M. (1994r.) s. p. płatności miała być w pełni zliberalizowana w pełni po zakończeniu pierwszej fazy okresu przejściowego → ważne zdefiniowanie płatności swoboda ta ma charakter akcesoryjny = transfer środków pieniężnych (w pieniądzu bankowym, gotówce, czekach, wekslach) związanym z realizacją świadczenia wzajemnego w ramach transakcji podstawowej służącej wykonywaniu innych swobód;

• sprawa 286/82 i 26/83, Luisi i Carbone → ETS podkreślał akcesoryjność;

• przepływ kapitału - operacja finansowa polegająca na jednostronnym przeniesieniu środków majątkowych do innego państwa w celu inwestycyjnym;

3. Definicja kapitału

• brak w TWE → jest w orzecz. i innych aktach prawa W.

• sprawa 7/78, Regina v Thompson → fakty: postęp. karne w sprawie nielegalnego importu do GB złotych monet płd.afryk. oraz eksport sr. monet bryt sprzed 1947 r. ETS uznał, że wwóz i wywóz środków pieniężnych (w tym monet sr. i zł.), jeśli są ustawowym środkiem płatniczym to przepływ kapitału. Jeśli nie spełnia tej przesłanki to przepływ towaru;

• sprawa 203/80, Postęp. karne v. Casati → fakty: niem. Casati zatrzymany na granicy wł.→niem. za nielegalny wywóz pieniędzy. Bronił się, że chciał kupić maszyny, ale mu się nie udało. ETS uznał, że gdyby potrafił udowodnić, że przewoził pieniądze w celu zakupu to wtedy s. przedsiębiorczości lub s. p. towarów, ale tutaj brak było dowodu, więc to s. p. kapitału;

• sprawa 286/82 i 26/83, Luisi i Carbone → rozgraniczenie między płatnościami a kapitałem → powodowie twierdzili, że dokonali eksportu dewiz w celach turystycznych i medycznych. ETS uznał, że choć fiz. transfer środków finansowych jest określany w prawie pochodnym (1'wsza i 2'ga dyr. kapitałowa) określany jest jako przepływ kapitału, to jednak w tym przypadku były to płatności, gdyż transfer powstał w wykonaniu transakcji podstawowej, a p. kapitału to operacje związane z inwestowaniem, a zapłatą;

• sprawa C-275/92, Schindler → ETS uznał, że loteria podpada pod s. ś. usług, a nie kapitału;

• sprawa C-208/00, Überseering → rozróżnienie kapitału i przedsiębiorczości → nabycie akcji spółki, które nie prowadzi do możliwości wpływania na prowadzenie przez nią działalności to przepływ kapitału, a jeśli prowadzi to s. przedsiębiorczości;

• nabywanie nieruchomości wymienione w katalogu przepływu kapitałów w dyr. 88/361 → orzecz. ETS: p. kapitału gdy nieruchomość stanowi samodzielne dobro inwestycyjne (np. zakup tzw. drugiego domu, domu letniskowego, domu na wynajem), a jeżeli w celu korzystania z innej swobody (np. dom do osiedlenia s. p. pracowników czy przedsiębiorczości, ziemia pod przedsiębiorstwo) to na podstawie danej swobody najnowsze orzecz. jednak odchodzi od tego i coraz bardziej nabywanie nieruchomości jako s. p. kapitału (sprawa C-302/97, Konle i sprawa 423/98, Albore);

• szersza i szczegółowa lista wyjątków traktatowych niż w przypadku innych swobód;

• dyr. 88/361 ustanawiająca harmonogram i metody osiągnięcia pełnej liberalizacji przepływu kapitału - aneks: Nomenklatura przepływów kapitału (daj obowiązuje, choć podstawa jej wydania już nie obowiązuje, był to art. 69 TEWG) → katalog przepływów kapitału:

• inwestycje bezpośrednie dokonywane na terytorium danego państwa przez nierezydentów lub przez rezydentów zagranicą, polegające m.in. na ustanowieniu oddziałów lub nowych przedsiębiorstw należących w całości do osoby wnoszącej kapitał, nabyciu w całości już istniejącego przedsiębiorstwa, także zaciąganie długoterminowych pożyczek lub dokonywaniu reinwestycji zysków w celu ustanowienia lub utrzymania trwałych związków ekonomicznych;

• inwestycje w nieruchomości położone na terytorium danego państwa przez nierezydentów, lub przez rezydentów dot. nieruch. zagranicą;

• operacje odnoszące się do pap. wart. będących przedmiotem obrotu na rynku kapitałowym, czyli obrót akcjami i innymi pap. wart. o char. udziałowym oraz obligacjami, w tym nabycie przez nierezydentów krajowych pap. wart. będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez rezydentów zagr. pap. wart. będących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez nierezydentów krajowych pap. wart. niebędących przedmiotem obrotu giełdowego, nabycie przez rezydentów zagr. pap. wart. niebędących przedmiotem obrotu giełdowego, oraz dopuszczenie krajowych pap. wart. na zagr. rynek kapitałowy oraz zarządzanie zagr. pap. wart. na krajowym rynku kapitałowym;

• operacje dot. jednostek uczestnictwa przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania (np. funduszy powierniczych i inwestycyjnych);

• operacje dot. pap. wart. i innych instrumentów runku pieniężnego (czeki bankowe, weksle skarbowe, certyfikaty depozytowe);

• operacje na rachunkach bieżących i depozytowych instytucji finansowych dok. przez nierezydentów z krajowymi instytucji fin. lub rezydentów z zagr.;

• kredyty i pożyczki pieniężne zw. z transakcjami handlowymi lub świadczeniem usług, w których uczestniczy rezydent (krótko-, średnio-, długoterminowe rezydent nierezydentowi lub odwrotnie);

• poręczenia, gwarancje, prawa zastawu rezydent nierezydentowi lub odwrotnie;

• transfery wynikające z wypełnienia umów ubezpieczeniowych (w tym na życie, kredytu);

• przepływ kapitały o char. osobistym, czyli pożyczki, darowizny, posagi, spadki, zapisy, spłata zadłużenia przez imigrantów w państwach ich poprzedniego zamieszkania, transfer majątku zgromadzonego przez rezydenta w przypadku emigracji, w czasie ich zagospodarowywania lub w okresie przebywania za granicą oraz transfer oszczędności imigrantów w okresie przebywania za granicą do państwa ich poprzedniego zamieszkania;

• fizyczny przywóz lub wywóz aktywów finansowych;

• inne przepływu kapitału, podatki od spadków, odszkodowania, zwroty w przypadku unieważnienia umowy oraz zwrot w nienależnych płatności, honoraria autorskie: patenty, wzory przemysłowe, znaki handlowe i wynalazki);

• katalog otwarty;

4. Liberalizacja przepływu kapitału

• 1960 r. → pierwsza dyr. kapitałowa (60/921) - liberalizacja wybranych rodzajów przepływu kapitału;

• 1962 r. → druga dyr. kapitałowa (63/21) - uzupełniła w/w;

• 4 listy (A, B, C, D) przepływów kapitału:

• A i B (inwestycje bezpośrednie, inwestycje w nieruchomości, przepływ kapitału o char. osobistym, operacje giełdowe) → bezwarunkowa liberalizacja;

• C (obrót pap. wart. nienotowanymi, emisja i dystrybucja akcji na rynku pozagiełdowym) → mogły utrzymać swobodę, lub wprowadzić ograniczenia, jeśli swoboda ta stanowiła przeszkodę w osiągnięciu celów ich polityki gosp.;

• D (fizyczny transfer środków płatniczych) → dowolność;

• orzecz. ETS → argumentacja prointegracyjna, ale brał pod uwagę obawy państw → np. w sprawie Casati → uznał, że pełna s. p. kapitału mogłaby spowodować nierównowagę w bilansie płatniczym i zagrożenie polityki gosp. niektórych państw czł.. Podkreślił jednak, że swoboda ta wraz ze s. p. osób i usług stanowi jedną z podstawowych swobód WE i jest warunkiem skutecznego wykorzystania innych swobód, dlatego s. p. kapitału powinna obejmować te operacje, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku, a inne transfery mogą być ogr., a nawet zakazane;

• program pełnej liberalizacji - Biała Księga KE o utworzeniu rynku wspólnego - 2 etapy:

• dyr. 86/566 - nowela dyr. 60/921 i 63/21;

• dyr. 88/361 → uchylono poprzednie dyr. ze skutkiem od 1.07.1990r. → pełna swoboda przepływu kapitału (potwierdzone w orzecz. w sprawie C-358/93 i C-416/93, Bordessa);

• zakaz traktowania dyskr. ze względu na obywatelstwo, miejsce zamieszkiwania stron czy miejsce lokaty kapitału;

• klauzule ochronne (jak art. 58 TWE);

• T. z M. przeniósł postanowienia dyr. do TWE → obecnie art. 56 nie zawiera odwołania do zakazu dyskr. traktowania, ale z porównania do innych swobód i orzecz. ETS wynika, iż można go uznać za jedno z konkretnych zastosowań ogólnego zakazu dyskr. z art. 12 TWE → zakaz dyskr. bezpośredniej (kryterium obywatelstwa) jak i pośredniej (kryterium inne, np. miejsca zamieszkania, o tym samym skutku);

• czy art. 56 zakazuje również przeszkód w dostępie do rynku, o niedyskr. char. → TAK: orzecz. ETS w sprawach „złotych akcji”, w których zastosowano tok rozumowania ze sprawy Heimdienst (s. p. towarów) oraz ze sprawy Säger (s. p. usług);

• sprawa C-98/01, KE v GB → złota akcja w BAA (linie lotnicze) - ETS uznał, że choć przepisy ogr. nabycie udziałów są stosowane bez zróżnicowania na rezydentów i nierezydentów, wpływają one w taki sposób, że mogą zniechęcić inwestorów z innych państw, przez co utrudniają dostęp do rynku;

• sprawa C-367/98, KE v. Portugalia → nakaz uzyskania zezwolenia na nabycie akcji ponad określony limit. Przepisy nie miały char. dyskr., ale zostały uznane za przeszkodę w przepływie kapitału. ETS uznał, że zakaz z art. 56 TWE wymaga czegoś więcej, niż tylko eliminacji nierównego traktowania ze względu na obywatelstwo podmiotów dział. na rynku finansowym i mimo, że przepisy te nie traktowały nierówno, mogły utrudnić nabycie udziałów i zniechęcić inwestorów do inwestowania w te przedsiębiorstwa, przez co s. p. kapitału stałby się iluzoryczny;

• najnowsze orzecz. ETS w kierunku argumentacji dostępu do rynku;

5. Dopuszczalne ograniczenia przepływu kapitału

Artykuł 58

1. Artykuł 56 nie narusza prawa Państw Członkowskich do:

1. stosowania odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne miejsce zamieszkania lub inwestowania kapitału,

2. podejmowania wszelkich środków niezbędnych do zapobiegania naruszeniom ich ustaw i aktów wykonawczych, zwłaszcza w sferze podatkowej i w dziedzinie nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami finansowymi lub ustanowienia procedur deklarowania przypływu kapitału do celów informacji administracyjnej bądź statystycznej, lub podejmowania środków uzasadnionych powodami związanymi z porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem publicznym.

2. Niniejszy rozdział nie przesądza o możliwości stosowania ograniczeń w dziedzinie prawa przedsiębiorczości zgodnych z niniejszym Traktatem.

3. Środki i procedury określone w ustępach 1 i 2 nie powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji, ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności w rozumieniu artykułu 56.

• ust. 3 - tak jak w art. 30 TWE - test proporcjonalności dokonuje ETS;

• w ust. 1 lit. b) poza klauzulą porządku i bezp. publ. nowe powody;

• sprawa C-54/99, Church of Scientology → wyjątki od tej swobody interpretowane ścisło;

• wyjątki nie mogą mieć czysto ekon. char. → s. p. kapitału to sprawa C-54/99, Church of Scientology, sprawa C-367/98, KE v. Portugalia; a s. p. towarów to sprawa 72/83, Campus Oil; sprawa C-265/95, KE v. Fr.;

• środki z art. 58 dot. raczej kontroli nad przepływami niż ogr. sensu stricte;

• ponieważ rozszerzenie zakresu z art. 56 TWE o środki niedyskr., ale przeszkadzające, pytanie czy można zastosować Cassis de Dijon oraz Gebhard sprawa C-478/98, KE v. Belgia → belgijskie przepisy podatkowe zakazujące nabywania przez osoby stale zamieszkałe w Belgii udziałów w pożyczce rozpisanej zagranicą. Belgia broniła się wymogami imperatywnymi (spójność systemu podatkowego oraz efektywność kontroli), ale w tym stanie faktycznym ETS nie zgodziła się. Nie wykluczył jednak zastosowania wymogów do ogr. p. kapitału;

• sprawa C-367/98, KE v. Portugalia → s. p. kapitału może podlegać ogr. tylko wynikającym z art. 58 TWE oraz wymogów imperatywnych interesu publ., w tym drugim przypadku przepisy muszą być stosowane do wszystkich osób i przedsiębiorstw prowadzących dział. na terytorium danego państw przyjmującego + zasada proporcjonalności;

6. Przepływ kapitału i płatności między państwami członkowskimi a państwami trzecimi

• liberalizacja erga omnes (bo dot. miedzy państwami czł. oraz czł. a trzecimi) → nie ma char. absolutnego → poza wyjątkami w/w:

• art. 57 ust. 1 TWE → dopuszcza stos. ogr. przyjętych przed 1.12.1993 r. w stosunku do państw trzecich na mocy prawa wew. lub W. w odniesieniu do przepływu kapitału do lub z państw trzecich, gdy dotyczą inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, związanych z przedsiębiorczością, świadczeniem usług finansowych lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe;

• art. 57 ust. 2 TWE → też poprzez środki przyjęte przez Radę (kwalif. lub jednomyślnie, gdy krok wstecz) na wniosek KE dot. przepływu kapitału do/z państw trzecich, gdy dot. inwestycji bezpośrednich, w tym inwestycji w nieruchomości, zw. z przedsiębiorczością, ś. usług fin. lub dopuszczaniem papierów wartościowych na rynki kapitałowe;

• art. 59 TWE → w wyjątkowych okolicznościach, gdy przepływ (do/z 3'cich) powoduje/może powodować poważne trudności w funkcjonowaniu UGiP, Rada (kwalif) na wniosek KE po konsultacji z EBC może podjąć bezwzględnie konieczne środki ochronne na nie więcej niż 6 m-cy,

• art. 60 TWE → mogą wynikać z sankcji podjętej na podstawie art. 301 TWE = pilne i niezbędne środki dot. kapitału i płatności przez Radę (kwalif.) na podstawie wspólnych stanowisk/działań na podstawie TUE o WPZiB → zerwanie/ogr. w całości lub części stos. gosp. z państwem/ami trzecim/i;

• póki Rada ich nie podejmie, państwa czł. mogą z ważnych przyczyn polit. i z pilnych powodów - jednostronne środki dot. przepływu, ale obowiązek poinformowania o nich KE i innych państw czł. najpóźniej w dniu wejścia w życie;

• Rada (kwalif.) na wniosek KE może zdecydować, że państwo powinno uchylić/zmienić;

• umowy międzynarodowe, m.in.:

• członkostwo w OECD - Kodeks Liberalizacji Przepływów Kapitałowych dot. płatności bieżących oraz niewidocznych operacji finansowych;

• członkostwo w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (statut: członkowie nie będą stosowali ogr. płatności i transferów w bieżących transakcjach m.);

• członkostwo w Światowej Org. Handlu → GATS: zobow. do niestosowania ogr. płatności m. i transferów z tytułów transakcji bieżących;

• umowa o EOG (1992 r.) między państwami czł. a członkami EFTA zawiera postanowienia dot. s. p. kapitału i płatności podobne jak w prawie W.;

Reguły konkurencji

Podstawy i zakres wspólnotowego prawa konkurencji

1. Aksjologiczne podstawy wspólnotowego prawa konkurencji

Reguły wolnego handlu a reguły konkurencji

• wspólnotowa integracja gospodarcza dokonuje się w modelu gospodarki rynkowej, a konkurencja to jeden z kanonów gospodarki rynkowej → ważne by w miejsce zlikwidowanych państwowych barier nie powstały inne, wypływające z autonomii przedsiębiorstw prywatnych lub z innych działań państw (sprawa 56 i 58/64, Consten and Grundig v KE) → art. 3 ust. 1 lit. g TWE - stworzenie systemu, który ma chronić konkurencję wew. W przed jej zakłóceniami (przepis bez. skut. - sprawa 6/72, Europemballage and Continental Can v. KE - wymaga stworzenia reguł konkurencji);

• W. reguły wolnego handlu i reguły konkurencji są ze sobą związane → początkowo imperatyw integracji rynkowej, który sprawił, że polityka i prawo konkurencji zapewniły pełną wolność rynku równoległego oraz szerokie otwarcie krajowych rynków infrastrukturalnych (np. telekomunikacja);

• integracja to nie jedyny cel, więc reguły konkurencji muszą być stosowane w zgodzie z innymi, np. ochroną środowiska, polityką kulturalną czy polityką ochrony konsumenta;

• T. z M. → odejście od prymatu integracji przez ustanowienie imperatywu konstytucyjnego „poszanowania zasad otwartej gospodarki rynkowej z wolną konkurencją” (art. 4 ust. 1 i 2 TWE) → uzasadnienie: ostateczne „ustanowienie” jednolitego (single) rynku wew. (art. 14 ust. 2 TWE); redefinicja tego celu oznacza przejście do pełnienia przezeń funkcji „pozytywnej” polityki, której celem jest ochrona interesu WE w właściwym funkcjonowaniu konkurencji (=ekonomizacja wspólnotowej polityki konkurencji);

• odejście od dominacji celu „integracja” nad celem „konkurencja” → tzn. W prawo konkurencji mieć będzie na celu zapobieganie takiemu ukształto­waniu się rynku wew., które umożliwia jednemu/kilku przedsiębiorstwom osiągnięcie/utrzymanie władzy nad rynkiem (wła­dzy rynkowej), umożliwiającej „manipulowanie” skalą produkcji lub dys­trybucji i/lub podnoszeniem cen ponad poziom, który pozbawiałby kon­sumentów korzyści z konkurencji W. polityka konkurencji będzie przyczyniać się do podwyższenia efektywności gosp. europ. - maksymalizacja dobrobytu konsumentów i osiąganie optymalnej alokacji zasobów;

Ochrona „skutecznej konkurencji"

• brak def. konkurencji → ETS: cele TWE można osiągnąć gdy tzw. skuteczna konkurencja (effective competition) → sprawa 26/76, Metro I → niezakłócona konkurencja wymaga konkurencji skutecznej, tzn. musi być tyle konkurencji by spełnione zostały cele T. (gł. budowa jednego rynku o char. wew.). Podstawą skutecznej konkurencji jest przede wszystkim samodzielność podejmowania decyzji gospodarczych przez przedsiębiorstwa i konsumentów; w jej zapew­nieniu upatruje się sensu i celu reguł konkurencji TWE.

2. Grupy i rodzaje wspólnotowych reguł konkurencji

Dwie grupy reguł konkurencji

• dwie grupy reguł konkurencji (kryterium: adresaci):

• reguły konkurencji skierowane do przedsiębiorstw → cel: przeciw­działanie zakłócaniu konkurencji w drodze kolek­tywnych i jednostronnych działań przedsiębiorstw (autonomia prywatna); jeśli mogą one mieć wpływ na handel;

• TWE: zakaz praktyk ograniczających konkurencję (art. 81 TWE porozumienia ogr. konkurencję oraz art. 82 TWE nadużywanie pozycji dominującej na rynku);

• prewencyjna kontrola koncen­tracji przedsiębiorstw → rozp. 139/2004 (wydane na podstawie art. 83 i art. 308 TWE);

• reguły konkurencji skierowane do państw członkowskich → cel: przeciwdziałanie zakłócaniu konkurencji przez naruszanie zasady równoprawno­ści uczestników handlu W. i rynku wew.;

• TWE: reguły oceny dopuszczalności po­mocy państwa (art. 87-89 TWE);

• + art. 31 TWE nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych;

• zaliczenie art. 86 (zobow. państw czł. wobec przed. publ.) do którejś z w/w kategorii jest sporne: choć sam TWE w sekcji „reguły skierowane do przedsiębiorstw”, ale służy on wzmacnianiu zasady równego traktowania przedsiębiorstw prywatnych i publicznych przez państwa poprzez bezpośredni zakaz faworyzowania przed. publ.;

• dodatkowo: nakłada zobow. tylko na państwa a nie na przedsiębiorstwa, a środki wynikające z art. 86 ust. 3 TWE tylko względem państw, a nie przedsiębiorców;

Generalne i sektorowe reguły konkurencji

• integracja realizowana w formule i. gosp. (negatywnej), ale też politycznej (pozytywnej), której wyrazem są Wspólne Polityki (Rolna, Transportowa i Handlowa) → poza rolną, w pozostałych w praktyce te same reguły, a szczególne przedmiotowe wyłączenie dot. broni (art. 296 TWE) w praktyce w niektórych sektorach ukształtowały się liczne reguły szczegó­łowe/sektorowe (w telekomunikacji, energetyce, sektorach usług finan­sowych, pocztowych i audiowizualnych);

• źródło sektorowych:

• art. 83 ust. 2 lit. b i c TWE (do przedsiębiorstw);

• art. 86 ust. 2 i 3 TWE (do państw);

• art. 89 TWE - pomoc sektorowa;

• w/w przepisy to granice dopuszczalności interwencjonizmu, a w przypadku tzw. interwencjonizmu akcesoryjnego, wykraczającego poza zakres art. 86 TWE, za granicę służy orzecz­nicza doktryna effet utile → zakaz dla państw wprowadzania/utrzymania środków szkodzących „praktycznej skuteczności” (effet utile) reguł konkurencji;

• prokonkurencyjne reguły też w prawie W. (np. telekomunikacyjnym), stanowiącym podstawę tzw. niezależnej regulacji sekto­rowej (independent sector-specific regulation);

3. Źródła, charakter i rozwój wspólnotowego prawa konkurencji

Źródła pierwotnego i wtórnego prawa konkurencji

• pierwotne prawo konkurencji (zgodnie z art. 305 ust. 2 stosuje się do energetyki jądrowej, gdyż TEWEA nie ma żadnych);

• art. 3 ust. 1 lit. g TWE;

• art. 81-86 TWE: reguły skierowane do przedsię­biorstw;

• zakazy praktyk ograniczających konkuren­cję (art. 81 i 82 TWE);

• normy kompetencyjne i proceduralne implementujące w/w (art. 83-85 TWE);

• zobow. państw wobec przedsięb. publ. i kompetencje nadzorcze KE nad ich realizacją (art. 86 TWE);

• art. 87-89 TWE: reguły pomocy państwa;

• materialnoprawne zasady dopuszczalności po­mocy publicznej (art. 87);

• normy kompetencyjne i proceduralne służące ich implementacji (art. 88-89 TWE);

• art. 31 TWE dot. państwowych monopoli handlowych;

• pośrednio istotne:

• normy części I TWE (zasady), w tym zwłasz­cza art. 2 i 3 (określające cele i zadania WE) i art. 6, 10, 12 i 16 (ustanawia­jące ogólne zasady prawa wspólnotowego);

• normy ustanawiające s. p. towarów (art. 28-30) czy usług (np. art. 51 i 53);

• normy zawarte w rozdziałach poświęconych WPR (np. art. 36) i WPT (np. art. 71 i 73) oraz innym politykom W, w tym polityce ochrony środowi­ska (art. 6 i 174 i d.), kulturalnej (np. art. 151), ochrony konsumenta (art. 153) i rozwoju sieci transeuropejskich (art. 154-156);

• przepisy podat­kowe (art. 90-93);

• przepisy dot. zbliżania ustawodawstw (np. art. 94 i 95);

• normy ustrojowe (art. 5, art. 7 i liczne przepisy części V: Instytucje);

• wtórne prawo konkurencji (gł. rozp. R [na postawie art. 83 i 89 TWE] oraz KE, też dyr.)

• na podstawie art. 83 (brak dyr. R):

• 2 rozp. R dot. procedur implementacji art. 81 i 82 TWE (1/2003 i 2988/74);

• 3 rozp. R tworzące podstawę ustanawiania przez KE tzw. wyłączeń grupowych (19/65, 2821/71 i 1534/91);

• rozp. R regulujące zasady i tryb prewencyjnej kontroli koncentracji przedsiębiorstw (139/2004);

• delegacja z 1/2003 → rozp. wyk. KE 773/2004;

• delegacja z 139/2004 → rozp. wyk. KE 88802/2004;

• delegacja z 19/65 → 3 rozp. wyk.: wyłączają­ce poroz. wertykalne (2790/1999, 1400/2002 i 772/2004);

• delegacja z 2721/71 → 2 rozp. wyk. wyłączające poroz. horyzontalne (2658/2000 i 2659/2000);

• delegacja z 1534/91 → rozp. wyk. wyłączające 358/2003;

• na podstawie art. 89 (długo nic):

• lata 90'te 2 najważniejsze rozp. (994/98 i 659/1999);

• delegacja z 994/98 → rozp. wyk. wyłączające dla niektó­rych rodzajów pomocy państwa (68/2001, 69/2001, 70/2001 i 2204/2002);

• rozp. dot. reguły dopuszczal­ności pomocy publicznej w niektórych sektorach (np. rozporządzenia 1177/2002 i 1407/2002)³⁴.

• też liczne rozp. R i KE dot. mat. i procedur. reguł konkurencji w rol­nictwie i w transporcie oraz liczne dyr. i decyzje KE (na podstawie art. 86 ust. 3 TWE), gł. dyr. telekomunikacyjne;

• odrębna grupa → u.m. (np. PEOG, EKPCz, innych międzynarodo­wych konwencji i kodeksów dobrych praktyk, umów stowarzyszeniowych i han­dlowych z krajami trzecimi) oraz generalne i indywidualne akty wykonawcze organów je stosujących (np. Urzędu Nadzoru i Sądu EFTA);

• do acquis communautaire w dziedzinie ochrony konkurencji:

• akty niewiążące (gł. tzw. obwieszczenia generalne) z wytycznymi dla przedsiębiorstw,

• dokumenty polityki konkurencji (np. informa­cje, białe i zielone księgi, raporty);

• decyzje indywidualne KE;

• orzecz, ETS i SPI wydane na podstawie art. 230 (skarga na decyzje KE) i art. 234 (wniosek o orzecz. prejud.);

• opinie adwokatów general­nych;

• pośrednio też decyzje i orzecz. organów i sądów krajowych;

Charakter norm wspólnotowego prawa konkurencji

• nie mają jednolitego char. → tylko niektóre zast. bezp. (direct applicability) i skutek bezp. (direct effect);

• do 30.04.2004: art. art. 82 i art. 81 ust. 1 TWE (sprawa 13/61, De Geus v Bosch, oraz sprawa 127/73, BRT v SABAM), a od 1.05.2004 cały art. art. 81 TWE;

• art. 86 ust. 1 TWE też (sprawa 155/73, Sacchi);

• art. 86 ust. 2 TWE tak (sprawa C-320/91 Corbeau; sprawa C-393/92, Almelo), ale nie dot. to pomocy państwa;

• nie bezp. skut. → art. 87 TWE przed podjęciem działań wyk. przez Radę (art. 89) lub KE (art. 88 ust. 2 i 3 TWE), a jedynie jest bezp. skut. tzw. zakaz wykonawczy ustanowiony z art. 88 ust. 3 zd. 3 TWE;

• art. 249 TWE → bezp. zastosowanie też rozp. wydane na podstawie art. 83 i art. 89 TWE (gdy rodzą prawa i obowiązki po stronie ich adresatów);

Rozwój wspólnotowego prawa konkurencji

• lata 60'te - podstawowe zasady W. prawa konkurencji → lata 70'te i 80'te - tylko doskonalone;

• JAE → zwiększenie aktywności w zakresie otwierania krajowych rynków infrastrukturalnych (m.in. art. 86 TWE) i przeciwdziałania zakłó­cającej konkurencję pomocy państwa (art. 87-89 TWE);

• koniec lat 90'tych → liczne próby modernizacji zasad stos. zakazów praktyk ograniczających konkurencję (art. 81 i 82 TWE) i reguł dopuszczalności pomocy publicznej (art. 87-88 TRWE);

• powód: perspektywa rozszerzenia o 10 nowych państw → dokonane 1.05.2004 r. - też rozp. R. 1/2003 z 27.12.2002 r. w sprawie stosowania art. 81 i 82 TWE oraz rozp. 139/2004 z 20.01.2004 r. w sprawie prewencyjnej kontroli koncentracji duże znaczenie tych przepisów dla określenia zakresu stos. W. reguł koncentracji w Polsce;

Zakaz praktyk ograniczających konkurencję

1. Praktyki ograniczające konkurencję

Porozumienia ograniczające konkurencję i nadużywanie pozycji dominującej (zakres przedmiotowy)

• cele:

• art. 81 → porozumienia ograniczające konkurencję → działania grupowe (kolektywne) przedsiębiorstw, służące uzyskaniu w drodze dwu/wielostronnej zmowy władzy rynkowej;

• art. 82 → nadużywanie pozycji dominu­jącej → działania jednostronne przedsiębiorstw dysponujących już władzą rynkową, służące jej nadużywaniu (sprawa 6/72, Europemballage and Continental Can v KE);

• praktyka → możliwe stany faktyczne dot. obu zakazów → zmowa umowna lub milcząca (contractual or tacit collusion) na ryn­kach oligopolistycznych;

• ETS czasem pozornie jednostronne działania jako ukryta kooperacja z art. 81 (sprawa 107/82, AEG Telefunken v KE; poł. sprawy 32 i 36-82/78, BMW v KE; poł. sprawy 25 i 26/84, Ford Werke i Ford Europa v KE);

• zastosowanie powszechne - dot. wszystkich sektorów gosp. i wszystkich przedsiębiorstw;

• wyjątki ze szczególnych przepisów pierwotnego prawa wspólnotowego;

• przesłanki zastosowania (odrębnie w stosunku do każdej, ale 3 wspólne):

• praktyki te są zakazane tylko „przedsiębiorstwom”;

• są one zakazane tylko wtedy, gdy mają „wpływ na handel między państwa­mi członkowskimi”;

• są zakazane tylko wtedy, gdy zakłócają konkurencję „na wspólnym rynku”;

Przedsiębiorstwa (zakres podmiotowy)

• „przedsiębiorstwa” (undertakings) → brak def., ale jest w orzecz. ETS szeroka interpretacja → każdy podmiot gosp., tj. „każda jednostka zaangażowana w dział. gosp., niezależnie od

• jej statusu prawnego: os. pr.; os. fiz. czy jedn. nie poś. osob. pr. → sprawa 170/83, Hydrotherm v Macroton; i.in.; indyw. przedstawiciel wolnego zawodu → sprawa 5/69, Voelk v. Verwaecke);

• sposobu finansowania (sprawa C-41/90, Höfner v Macroton),

• czy służy celom gospodarczym (sprawa 155/73, Włochy v Sacchi),

• czy jest nastawiona na zysk (decyzja KE w sprawie Anseau/Navewa),

• czy produkcja dóbr czy świadczenie usług (sprawa C-41/90, Höfner v Macroton);

• też kilka niezależnych prawnie podmiotów gosp. (np. spółka dominująca i jej spółki zależne → decyzja KE w sprawie Polypropylene; lub kilka spółek w grupie) = jednolita organizacja elementów osobowych, materialnych i niematerialnych, które realizują szczególny długoterminowy cel gospodarczy (sprawa 48/69, ICI v. KE); nawet jeśli w międzyczasie struktura ulegnie zmianie (sprawa T-6/89, Enichem Anic v KE);

• art. 81 też związki przedsiębiorstw (poł. sprawy ?/85, Ahlstrom and others v KE (Woodpulp I));

• nieważne czy należy do sektora prywatnego czy publicznego (z wyłączeniem sytuacji z art. 86 ust. 2 dot. też publ.);

• nie jest jasne czy za przedsiębiorstwo może być uznane państwo czł., władze lokalne i inne podobne podmioty;

Wpływ na handel między państwami członkowskimi

• art. 81 i 82 mają zastosowanie tylko wtedy, gdy mają wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy - przesłanka ta wyznacza granicę stosowania pr. W a pr. kraj.;

• sprawa 56/65, Societe Technique Miniere v. Maschinenbau Ulm → przesłanka ta jest spełniona gdy na podstawie obiektywnych czynników prawnych lub faktycznych można z wystarczającym stopniem prawdopodobieństwa przewidzieć, że dane porozumienie może mieć wpływ, bezpośrednio lub pośrednio, rzeczywiście lub potencjalnie, na warunki handlu, co może zaszkodzić realizacji integracyjnego celu WE;

• kolejne sprawy → podkreślał, że nawet jeśli tylko potencjalnie i nie ważne, czy każda klauzula porozumienia ogr. konkurencję oraz dot. też sytuacji, gdy podmioty działają w jednym państwie;

• w związku z rozszerzeniem UE KE opublikowała Obwieszczenie - wytyczne w spr. pojęcia „wpływu na handel między państwami członkowskimi z art. 81 i 82 TWE reguła odczuwalności wpływu na handel, zgodnie z regułą NAAT (Not-Appreciable Affect Trade) = nie są odczuwalne gdy 2 łącznie przesłanki:

• wspólny udział w rynku stron na żadnym z rynków właściwych nie przekracza 5%;

• całkowity obrót stron poroz. horyzontalnego lub obrót dostawcy zawierającego porozumienie wertykalne nie przekracza 40 milionów euro;

• prawie zawsze odczuwalne gdy poroz. dot. wielu państw lub w wielu państwach wykonywanych, w tym proz. eksportowych i importowych;

• ale też w jednym państwie, a nawet zawieranych z podmiotami z państw trzecich;

Eksterytorialne stosowanie (zakres przestrzenny)

• art. 81 - na wspólnym rynku;

• art. 82 - na wspólnym rynku lub na jego istotnej części;

• zastosowanie eksterytorialnie - niezależnie od tego, kto ich dokonuje i gdzie są one dokonywane

• więc dot. też przedsiębiorstw na podstawie prawa państw trzecich;

uzasadnienie orzecznicze:

• początkowo → sprawa 48/69 ICI v. KE (art. 81) oraz poł. sprawy 6 i 7/73 ICI & CSC v. KE (art. 82) → do spółek dominujących spoza WE dział. za pośrednictwem swoich spółek zależnych uzasadniane w orzecz. koncepcji uznania spółki dominującej i jej spółek zależnych za jedną jednostkę gospodarczą;

• później → spółki niemające spółek zależnych/oddziałów/filli/agencji/i.in. na obszarze WE (czyli eksportujące bezpośrednio) - uzasadnione na gruncie rozróżnienia między zawarciem porozumienia a jego wykonaniem → sprawa /85, Woodpulp I → art. 81 tak do porozumienia pozawspólnotowych wytwórców pulpy drzewnej bo wykonanie w WE;

• też w w/w sprawie nie odwołał się wprost do zasady skutku (generalne uzasadn. w zasadzie p.m. zasadzie terytorialnej), ale w doktrynie pogląd, że eksterytorialne stos. art. 81 i 82 może być uzasadnione również na gruncie tej zasady, jednak orzecz. potwierdza to tylko pośrednio (por. opinie adw. gen. w 2 w/w sprawach);

2. Względny zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 81 TWE)

Zakres i istota zakazu porozumień ograniczających konkurencję

• zakazane (ust. 1), a w konsekwencji nieważne (ust. 2), chyba że kwalifikują się do wyłączenia z uwagi na wywołane korzyści w innych sferach, kompensujące ograniczenie kon­kurencji (ust. 3)

• zakaz ma char. generalny i względny, a ust. 1 do ust. 3 jak reguła-wyjątek;

Porozumienia zakazane

Traktatowe i orzecznicze przesłanki zakazu porozumień ograniczają­cych konkurencję

• pr. W → generalny zakaz wszel­kich form celowej i świadomej kooperacji przedsiębiorstw zdolnej w odczuwalnym zakresie naruszyć reguły wolnego handlu i skutecznej konku­rencji na rynku wewnętrznym;

• przesłanki traktatowe (z art. 81) - bardzo szerokie i generalne:

• formy kooperacji przedsiębiorstw, która może zakłócać konkurencję (po­rozumienia, decyzje i praktyki uzgodnione);

• wpływ na handel między państwami członkowskimi WE;

• celowe lub powodowane przejawy zakłócenia (zapobiegania, ograniczania i innego zakłócania) konkurencji na wspólnym rynku;

• uszczegółowiane w procesie stos. art. 81 oraz wyjaśniane w aktach polityki konkurencji KE:

• przesłanka odzuwalności zakłócenia (tzw. reguła de minimis);

• od polityki i orzecz. zależy czy już na gruncie ust. 1 możliwe jest wyłączenie spod zakazu poroz. ustanawiających tylko niezbędne ograni­czenia konkurencji (tzw. ancilliary restrictions doctrine) lub ograniczenia konku­rencji (np. między stronami poroz.) nie prowadzące do istotnych skutków antykonkurencyjnych na rynku (tzw. policy rule of reason) → czyli bez konieczności sięgania po ust. 3 (tzw. economic rule of reason);

• ust. 1 - przykładowa lista praktyk kolektywnych;

Formy zakazanej kooperacji przedsiębiorstw

• działanie grupowe (kolektywne) dwóch lub więcej przedsiębiorstw (przedsiębiorstw niezależnych);

• nie dot. kooperacji wew. grupy przed­siębiorstw (intra-concern cooperation);

• jedna z trzech form za­kazanej kooperacji grupowej (brak def. w TWE):

• porozumienia między przedsiębiorstwami → wszel­kie działania grupowe kreujące egzekwowalne prawnie lub w inny sposób zobow. stron lub miedzy stronami a podmiotami trzecimi, nieza­leżnie od ich formy, zasięgu oddziaływania itp.;

• ETS - zarówno formalne, dwu- lub wielostronne pisane umo­wy prawa prywatnego czy ogólne warunki sprzedaży oraz porozumienia nieformalne (w tym tzw. gentleman's agreements); też umowy zawarte w formie ustnej, umowy, które utraciły ważność, a nawet kooperacja faktyczna (pozorne działania jednostronne);

• decyzji związku przedsiębiorstw → wszelkie czynności podejmowane w ramach lub w imieniu tych związków, jeśli mają dla ich członków charak­ter wiążący (też quasi wiążący = faktycznie);

• ETS - statuty, inne akty wiążące członków, inne formy koordynacji działań przedsiębiorstw (np. zalecenia);

• praktyki uzgodnionej między przedsiębiorstwami (concerted practices) → w doktrynie niem. jako tzw. zbiorczy stan faktyczny (Auffangtatbestand) = gdy nie jest możliwe stwierdzenie istnienia porozumienia lub decyzji, czyli przesłanka uniemożliwiająca obejście zakazu;

• w przypadku szeroko zakrojonych (kompleksowych) karteli lub kooperacji faktycznej możliwe jest uznanie kolektywnych działań albo za porozumienie albo za praktykę uzgodnioną;

• praktyka uzgodniona to wzajemne uzgodnienia między przedsiębiorstwami, któ­rym strony nie zamierzały nadać wiążącego charakteru, które jednak świadomie kreują praktyczną kooperację między nimi ze szkodą dla konkurencji, a istotą jest uzgodnienie (koordynacja) zachowań nie przez wiążące obowiązki, ale przez świadome wskazanie sposobu praktyczne­go współdziałania;

• dot. też wzajem­nej wymiany informacji o przyszłych zachowaniach rynkowych w oczekiwaniu na osiągnięcie efektu koordynacyjnego;

• ale nie są nimi tzw. zachowania równoległe (parallel behaviour), tj. działania podejmowane przez konkurentów (gł. na rynkach oligopolistycznych) jednocześnie ale niezależnie od siebie;

Przejawy zakłócania konkurencji na wspólnym rynku

• w/w stany są zakazane gdy służy:

• zapobieganiu konkurencji - całkowite jej wyeliminowanie;

• ograniczaniu konkurencji - częściowe jej wyłączenie;

• innemu zakłóceniu konkurencji - rzadko jako przesłanka samoistna, najczęściej pełni funkcję kategorii zbiorczej - ma zastos. do wszelkich innych przejawów naruszania wolnej konkurencji;

• przedmiotem zakazu tylko gdy na wspólnym rynku, a nie gdy wyłącznie poza WE;

Odczuwalne ograniczanie konkurencji; porozumienia bagatelne

• przesłanka orzecznicza - odczuwalne (appreciable) ograniczenie konkurencji → prowadzi do wyłączenia porozumień bagatelnych;

• w orzecz. odczuwalność wyznaczana zarówno przez kryteria jakościowe (np. umożliwienie wejścia na rynek) jak i ilościowe (np. udział w rynku);

• obwieszczenie - tylko kryterium ilościowe - 10% porozumienie między konkurentami, a 15% między nie-konkurentami, a 5% gdy na danym rynku wła­ściwym konkurencja jest ograniczona przez kumulatywne efekty sieci równole­głych porozumień dystrybucyjnych (efekty takie nie występują, jeżeli łączny udział w rynku takich sieci nie przekracza 30%);

• nie są porozumieniem bagatelnym gdy mają klauzule najciężej ograniczające konkurencję (hard-core clauses):

• między konkurentami - klauzule, których celem jest ustalanie cen, ograniczanie produkcji lub zbytu, podział ryn­ku;

• między nie-konkurentami - klauzule, których celem jest uniemożliwianie nabywcy ustalania cen odsprzedaży (z wyjątkiem narzucania przez dostawcę cen maksymalnych i rekomendowanych), ograniczanie obszaru zbytu lub klientów, ograniczanie sprzedaży aktywnej lub pasywnej lub dostaw wzajemnych w syste­mach dystrybucji selektywnej;

Cel lub skutek

• 
  stany zakazane, jeśli ograniczenie konkurencji:

• albo jest rzeczywistym skutkiem działania grupowego - już spowodowało zakłócenie konkurencji;

• albo jest celem takiego działania;

• charakter alternatywny, nie kumulatywny, jednak wymóg istnienia adekwatnego związku przyczynowego między przyczyną a skutkiem - sprawa 8/74, Procureur du Roi v. Dassonville;

• od sprawy C-234/89, Delimitis and Brau → sądy wspólno­towe wymagają szczegółowej analizy ekonomicznej antykonkurencyjnych skut­ków konkretnego porozumienia lub sieci jednakowych porozumień;

Przykładowe wyliczenie porozumień zakazanych

• art. 81 ust. 1 - abstrakcyjna klauzula generalna, uzupełniona przez przykładowy katalog typowych rodza­jów porozumień zakazanych:

• lit. a → porozumień cenowych (bezp./pośredniego ustalania cen zaopatrzenia lub zbytu) i kondycjonalnych;

• lit. b → porozumień kontyngentowych (ograniczanie/kontrola wielkości produkcji, zbytu, inwestycji, rozwoju technicznego);

• lit. c → porozumień o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia (wg. kryt. geogr. lub zaopatrzeniowych);

• lit. d → porozumień dyskryminacyjnych (nierówne traktowanie partne­rów handlowych przy dostarczaniu równorzędnych świadczeń, prowadzące do powstania szkód konkurencyjnych);

• lit e → porozumień wiązanych (wymuszenie przyjęcia świadczeń dodatkowych, nie związanych ze świadczeniem głównym);

Porozumienia horyzontalne i wertykalne

• porozumienia horyzontalne - porozumienia między konkurentami (kartele sensu stricto);

• porozumienia wertykalne - porozumienia między przedsiębiorstwami działającymi na różnych szczeblach gospodarowania (partnerami obrotu towarowego);

• nie ma tego rozróżnienia w TWE, ale zgodnie z orzecz. i doktryną przyjmuje się, że lit. a-c ma char. horyzontalny, a lit. d-e ma char. wertykalny;

• w praktyce skomplikowane stany faktyczne mają elementy obu;

Najcięższe ograniczenia konkurencji (hard-core restrictions)

• też ETS uznaje za nie przede wszystkim (horyzontalne) kartele cenowe, kontyngentowe i podziałowe oraz (wertykalne) narzucanie cen odsprzedaży (resale price maintenance, RPM) → prawie na pewno narusza art. 81 i niemożliwe uznanie za bagatelne czy stos. rozp. o wyłączeniach grupowych;

Skutki naruszenia zakazu art. 81 ust. 1 TWE (art. 81 ust. 2 TWE)

• są niezgodne ze wspólnym rynkiem, a w związku z tym zakazane (art. 81 ust. 1) → zakaz ma char. represyjny i skutkuje bezpośrednio, więc jego formalne stwierdzenie ma deklaratoryjne znaczenie i nie wymaga potwierdzenia przez zaden organ adm. czy sądowy;

• egzekwowanie jest ułatwione przez bezpośrednie i pośrednie skutki cywilnoprawne:

• bezpośrednie → nieważność porozumień i decyzji (praktyki nie mogą być nieważne bo nie mają prawnego, ani quasi prawnego char.) - art. 81 ust. 2;

• nieważne ipso iure = przez spełnienie przesłanek z ust. 1, nieważność o char. absolutnym (dot. stos. między stronami poroz. jak i wobec osób trzecich);

• ETS → należy indywidualnie rozstrzygać czy całe porozumienie jest nieważne, jeśli tylko klauzule na gruncie prawa krajowego, ale ostatnie rozp. wyłączające KE wprost wskazują, że gdy hard-core restrictions to całe porozumienie, a gdy mniej restrykcyjne klauzule to może podlegać wyłączeniu;

• pośrednie → uprawnia do wystąpienia przeciwko stronom z roszczeniami o zaniechanie, odszkodowawczymi czy z tytułu bezpodstawnego wzboga­cenia, jeśli możliwe na gruncie prawa wew.;

3. Wyłączenie spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję art. 81 ust. 1 TWE (art. 81 ust. 3 TWE)

Istota i przesłanki wyłączenia

• względność polega na istnieniu możliwości wyłączenia zakazu co do porozumień spełniających przesłanki z ust. 1 - może dot. to zarówno konkretnych porozumień zakazanych jak i ich grupy;

• rozp. 17/62 → 2 rodzaje wyłączeń spod art. 81 ust. 1:

• wyłączenia indywidualne (individual exemption) - konkretne porozumienie w drodze konstytutywnej decyzji adm., po przeprowadzonej kontroli wstępnej (ex ante) czy spełnia 4 przesłanki z ust. 3. Warunek: zgłoszenie KE;

• wyłączenia grupowe (block exemptions) - określone grupy (kategorie) porozumień w drodze norm prawa wtórnego (rozp. R i rozp. wyk. KE); nie musiały być zgłoszone;

• już nie obowiązuje;

• rozp. 1/2003 → wyłączenia legalne (legal exemptions) - porozumienia spełniające przesłanki art. 81 ust. 3 są le­galne z mocy prawa (ust. 3 lub rozp. wyłączającego);

• brak więc wyłączeń indywidualnych, choć spełnienie przesłanek ust. 3 może być podstawą wydania decyzji indywidualnej w drodze postęp. z zarzutu z art. 81 ust. 1 (czyli kontroli ex post);

• pozostały wyłączenia grupowe;

• art. 81 ust. 3 → 2 pozytywne i 2 negatywne prze­słanki dopuszczalności ww. wyłączeń legalnych (łącznie/kumulatywnie);

• przesłanki pozytywne - porozumienia powinny by ust. 1 nie miał zastosowania:

• służyć wzrostowi efektywności gospodarowania dziś lub w przyszłości, a zwłaszcza prowadzić do poprawy produkcji lub dystrybucji;

• przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, zwłaszcza powodować obniżkę cen;

• przesłanki negatywne - porozumienia nie powinny:

• nakładać ograniczeń konkurencji ponad miarę (zasada proporcjonalności);

• umożliwiać wyłączenia konkurencji na istotnej części rynku;

• Obwieszczenie KE - Wytyczne w spr. stos. art. 81 ust. 3 TWE:

• rozumienie w/w przesłanek;

• zasady indywidualnego postęp. antymonopolowe­go → 2 fazy: (1) badanie odczuwalności wpływu na handel oraz odczuwalności ograniczenia konkurencji na 1/wielu rynkach właściwych; (2) czy są skutki prokonkurencyjne;

• reguły (kolejność) ustalania przesłanek wyłączenia:

• korzyści efektywnościowe uzyskiwane przez strony porozumienia, w tym oszczędności kosztowe i inne korzyści jakościowe (pierwsza przesłanka pozytywna);

• nieodzowność ograniczeń (pierwsza przesłanka negatywna);

• korzyści po stronie konsumentów, w tym obniżki cen, podwyższenie jako­ści, szybsze dostawy (druga przesłanka pozytywna);

• brak wykluczenia konkurencji (druga przesłanka negatywna);

Wyłączenia grupowe

• rozp. R zawierające wyłączenia grupowe (oraz delegacje dla KE do uszczegółowiania tych wyłączeń):

• rozp. R 19/65 z 2 marca 1965 r. w spr. stos. art. 85 ust. 3 do pewnych grup porozumień i uzgodnionych praktyk (nowela rozp. 1215/99 z 10 czerwca 1999 r.) - delegacja KE do rozp. wyłączających wielostronne porozumienia wertykalne oraz dwustronne porozumienia licencyjne;

• rozp. R 2821/71 z 20 grudnia 1971 r. w spr. stos. art. 85 ust. 3 do grup porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych - delegacja KE do rozp. wyłączają­cych porozumienia, których celem jest stosowanie norm i typów, prowadze­nie badań i prac rozwojowych oraz wykorzystywania ich wyników, a także specjalizacja, łącznie z porozumieniami koniecznymi dla jej osiągnięcia;

• rozp. R 1534/91 z 31 maja 1991 r. w spr. stos. art. 85 ust. 3 do pewnych grup porozumień decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeniowym - delegacja KE do rozp. wyłączającego 6 grup porozumień kooperacyjnych w tym sektorze (jedyne rozp. wyłączające o char. sektorowym, oparte bezp. na art. 83);

• zakres wyłączeń w transporcie → odrębne reguły konkurencji wyłączenie porozumień technicznych w transporcie lądowym, w żegludze morskiej i w transporcie lotniczym we wszystkich 3 rozp. R transportowych (1017/68, 4056/86 i 3975/87);

• delegacja dla KE do wydania rozp. wyłączających tylko w:

• żegluga morska rozp. R 479/92 z 25 lutego 1992 r. w spr. stos. art. 85 ust. 3 do określonych grup porozumień, decyzji i uzgodnionych towarzystw żeglugi liniowej (konsorcjów);

• transport lotniczy rozp. R 3976/87 w spr. stos. art. 85 ust. 3 do określonych grup porozumień i uzgodnionych praktyk w sektorze transportu lotniczego;

• zakres delegacji z w/w 5 rozp. kompetencyjnych jest różny (zawsze wymóg szczegółowego określenia grup):

• pierwotne nakładały na KE obowiązek określenia tzw. klauzul białych (co może być) lub tzw. klauzul czarnych (co nie może być w porozumieniach);

• aktualnie obowiązujące rozp. 19/65 wymaga tylko określenia klauzul czarnych i innych warunków, które muszą być spełnione;

• zmiana zakresu delegacji na skoncentrowanie się na klauzulach czarnych oraz na warunku udziału w rynku, spowodowała większą pewność prawną oraz przejście do podejścia ekonomicznego;

• rozp. wyłączające wydawane na czas określony, mogą być uchylone/zmienione w przypadku zmiany okoliczności;

• KE może z własnej inicjatywy/na wniosek pozbawić przywileju wyłączenia konkretne wyłączone grupowo po­rozumienie, gdy wywołuje ono skutki niezgodne z ust. 3;

• gdy takie skutki wyłączonego porozumienia wertykalnego powstają na terytorium państwa czł. lub jego istotnej części właściwy organ tego państwa może też pozbawić je przywileju wyłączenia;

• sektor t. lotniczego i ż. morskiej R upoważniła KE do działań w celu zapobiegania naruszeniom warunków/obowiązków powiązanych z wyłączeniem przyznanym przez rozp. KE;

Wyłączone porozumienia horyzontalne

Grupowe wyłączenie porozumień specjalizacyjnych

• delegacja z rozp. R 2821/71 KE trzykrotnie wyłączała okre­ślone grupy porozumień specjalizacyjnych aktualne rozp. KE 2658/00 z 29 listopada 2000 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 TWE do grup porozumień specja­lizacyjnych wyłącza porozumienia, których ce­lem jest określenie warunków, na jakich strony specjalizują się w produkcji produktów, w tym:

• porozumienia o specjalizacji jednostronnej, na mocy których jedna strona zobowiązuje się do zaprzestania lub zaniechania produkcji określonych produktów i do nabywania ich od konkurenta, a konkurent zobowiązu­je się produkty te produkować i dostarczać;

• porozumienia o specjalizacji wzajemnej, na mocy których dwie lub wię­cej stron akceptują na zasadach wzajemności zaprzestanie lub zaniechanie produkcji określonych acz różnych produktów oraz nabywania tych pro­duktów od innych stron, które akceptują ich dostarczanie;

• porozumienia o wspólnej produkcji, na mocy których dwie lub więcej stron zobowiązują się wspólnie produkować określone produkty;

• warunek wyłączenia: łączny udział w rynku stron do 20% i brak hard-core restrictions;

Grupowe wyłączenie porozumień badawczo-rozwojowych

• delegacja z rozp. R 2821/71 - KE dwukrot­nie wyłączała określo­ne grupy porozumień badawczo-rozwojowych → aktualne rozp. KE 2659/00 z 29 listopada 2000 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do grup porozumień badaw­czo-rozwojowych wyłącza porozumienia, których celem jest określenie warunków, na jakich te przedsiębiorstwa podejmują:

• wspólne prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie produktów i technologii oraz wspólne korzystanie z wyników tych prac badawczo-rozwojowych;

• wspólne wykorzystywanie wyników prac badawczo-rozwojowych w dzie­dzinie produktów lub technologii, prowadzonych wspólnie w myśl poro­zumienia zawartego wcześniej między tymi samymi stronami;

• wspólne prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie produktów i technolo­gii, z wyłączeniem wspólnego korzystania z wyników tych prac.

• dodatkowe szczegółowe warunki przez cały czas trwania prac oraz 7 lat od wprowadzenia do obrotu produktów umownych(=wyniku prac);

• gdy strony to konkurenci to łączny udział w runku do 25%;

• nie mogą ogr. swobody badawczej stron w dziedzinach niezwiązanych z porozumieniem + nie mogą ustalać cen, wielkości produkcji/sprzedaży, kręgu klientów;

Wytyczne

• ze względu na niebezpieczeństwa związane z kooperacją horyzontalną KE wydała Obwieszczenie „Wytyczne w spr. stos. art. 81 do porozumień kooperacji horyzontalnej” → nacisk na kryteria ekon. (siła rynkowa i in. czynniki dot. struktury rynku) → model analityczny oceny 6 najpowszechniejszych rodzajów tej kooperacji:

• p. badawczo-rozwojowe;

• p. pro­dukcyjne (włączając specjalizacyjne);

• p. o wspólnych zakupach;

• p. o współpracy w zakresie zbytu;

• p. standaryzacyjne;

• p. o ochronie środowi­ska.

Wyłączone porozumienia wertykalne

Grupowe wyłączenie porozumień wertykalnych

• delegacja z rozp. R 19/65 → KE wiele razy wyłączenia dot. p. dystrybucyjnych zawieranych między dwoma przedsiębiorstwami → delegacja poszerzono podmiotowo i przedmiotowo rozp. 1215/99 → KE wyłączyła grupowo porozumienia ogr. konkurencję o char. generalnym (tzw. umbrella block exemption regulation) - rozp. KE 2790/99 KE z 22 grudnia 1999 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do grup wertykalnych poro­zumień i praktyk uzgodnionych wyłącza:

• wszel­kie porozumienia lub praktyki uzgodnione - dot. nie tylko dystrybucji wyłącznej, wyłącznych zakupów i franchisingu, ale też dystrybucji selektywnej, która wcześniej nie podlegała wyłączeniu grupowemu;

• zawierane między dwoma lub większą ilością przedsiębiorstw - wcześniej tylko dwustronne;

• z których każde działa w ramach porozu­mienia na różnym szczeblu łańcucha produkcji lub dystrybucji, odnoszące się do warunków kupna/sprzedaży/odsprzedaży określonych dóbr i usług;

• dodatkowe warunki:

• udział w rynku dostawcy do 30%;

• enumeratywnie wyliczone hard-core restrictions (narzucania cen odsprzedaży, ograniczeń co do tery­torium i klienteli oraz ograniczeń aktywnej lub pasywnej sprzedaży finalnym odbiorcom przez członków systemu selektywnej dystrybucji działających na szcze­blu sprzedaży detalicznej);

• niektórych innych ogr. (zaka­zu konkurowania dłużej niż 5 lat lub dot. czasu po wygaśnię­ciu porozumienia oraz zobowiązań nakładanych na członków systemu selektyw­nej dystrybucji niesprzedawania marek określonych dostawców);

• definicja porozumień wertykalnych z rozp. 2790/99 → porozumienia lub praktyki uzgodnione, w których uczestniczą dwa lub więcej przedsiębiorstwa, działające na rzecz porozumie­nia na innym szczeblu produkcji lub dystrybucji;

Wytyczne

• w większości porozumień wertykalnych ogr. konkurencji można stwierdzić tylko wówczas gdy niewystarczająca jest konkurencja międzymarkowa [inter-brand competition] (gdy mamy do czynienia z pewnym stopniem siły rynkowej na szczeblu dostawcy lub nabywcy albo na obu szczeblach), a nie gdy tylko brakuje konkurencji wewnątrzmarkowej (intra-brand competition);

• KE → Obwieszczenie - „Wytyczne w sprawie ogr. wertykalnych” → ma pomóc przedsiębiorcom w dokonaniu własnej oceny porozumień w punktu widzenia strat, jakie przynoszą mechanizmowi konkurencji (ust. 1) oraz korzyści dla gospodarki i konsumentów (ust. 3);

• potwierdzenie, że p. bagatelne, p. między małymi i średnimi przedsiębiorcami oraz umowy agencyjne nie naruszają zakazu z ust. 1 (→ nie są objęte wyłączeniem grupowym), a inne ogr. wertykalne mogą mieć skutki anty- i prokonkurencyjne;

• zasady polityki stos. przez KE art. 81 ust. 3 w spr. indywidualnych dot. ogr. wertykalnych → wskazanie przedsiębiorcom generalnej metodologii oraz szczegó­łowych kryteriów analizy skutków prawnych i gospodarczych: jednomarkowości, wyłącznej dystrybucji, wyłącznego przydziału klienta, selektywnej dystry­bucji, franchisingu, wyłącznej dostawy, umów wiązanych, zalecanych lub maksymalnych cen odsprzedaży i innych ograniczeń konkurencji.

Wyłączenie porozumień wertykalnych w sektorze pojazdów samochodowych

• ze względu na cechy szczególne dystrybucji i serwisu samochodów KE (delegacja z rozp. 19/65) wiele razy wyłączała w tym sektorze grupy porozumień → aktualne rozp. 1400/2002 KE z 31 lipca 2002 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do grup wertykalnych porozumień i praktyk uzgodnionych w sektorze pojazdów samochodowych

• radykalnie ogr. zakres wyłączenia co powoduje, że sektor ten poddany jest szerszej konkurencji;

• wyłączone 3 rodzaje porozumień wertykalnych z sektora samochodowego (gł. mających na celu tworzenie sieci selektywnej lub wyłącznej dystrybucji) dot. warunków określających zasady:

• nabywania, sprzedaży lub odsprzedaży nowych samochodów;

• nabywania, sprzedaży lub odsprzedaży części zamiennych do samocho­dów;

• świadczenia usług serwisowych (napraw lub przeglądów samochodów).

• progi udziału w rynku:

• porozumienia ustanawiające systemy jakościowe dystrybucji selektywnej - nie uzależnione od udziału w rynku;

• generalnie udział dostawcy do 30%;

• porozumienia tworzące systemy ilościowej dystrybucji se­lektywnej nowych samochodów → do 40%;

• porozumienia dot. wyłącznej dostawy - udział nabywcy do 30%;

• warunki:

• nie gdy hard-core restrictions (narzucanie cen odsprzedaży, terytoriów lub grup klientów, w tym ogr. sprzedaży supermarketom/komisom lub klientom z państw trzecich);

• nie gdy nie­które post. antykonkurencyjne (np. zakazu konkurowania lub zaka­zu zakładania salonów sprzedaży samochodów osobowych lub lekkich samocho­dów użytkowych w jakimkolwiek miejscu wspólnego rynku, na którym stosuje się dystrybucję selektywną);

Wyłączone porozumienia dotyczące transferu technologii

Wyłączenie

• delegacja z rozp. R 19/65 - KE może wyłączyć grupy porozumień ogr. konkurencję w związku z nabywaniem, przenoszeniem lub korzystaniem z praw własności przemysłowej lub praw do know-how → rozp. KE 772/2004 z 27 kwietnia 2004 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do grup porozumień o transferze technologii wyłącza:

• między 2 przedsiębiorstwami;

• p. licencyjne uprawniające do korzystania z patentu, know-how, prawa autorskiego do oprogramowania;

• mieszane p. licencyjne do korzystania z patentu, know-how lub prawa autorskiego do opro­gramowanie;

• łączny udział stron w rynku do 20% (gdy konkurencji) a 30% (nie-konkurenci);

• nie gdy hard-core restrictions:

• konkurenci - ustalanie cen, ogr. produkcji, podział rynków, ogr. praw licencjobiorcy do korzystania z jego własnej technologii oraz wszystkich stron w zakresie prowadze­nia badań i prac rozwojowych;

• nie-konkurenci - wertykalne narzucanie cen, ogr. w zakresie sprzedaży pasywnej;

• zobow. licencjobiorcy do ogr. jego swobody korzystania z lub licencjonowania własnego osiągnięć technologicznych;

• KE może cofnąć przywilej wyłączenia;

• obowiązuje do 30 kwietnia 2014 r.;

Wytyczne

• dla wyjaśnienia złożonych relacji między prawem własności prze­mysłowej i intelektualnej (IPR) a prawem konkurencji → Ob­wieszczenie -Wytyczne w spr. stos. art. 81 do po­rozumień transferu technologii szczegółowe reguły wykonywania w/w rozp. oraz przyszłej polityki stos. art. 81 do ogr. konkurencji w porozumieniach dot. licencjonowania praw autorskich w ogóle oraz tworzących podstawy poolów patentowych, czyli w obszarach, w których KE nie ma upoważnienia do dokonania wyłączenia gru­powego;

Sektorowe wyłączenia grupowe

Wyłączenia grupowe w transporcie i w ubezpieczeniach

• w niektórych sektorach reguły konkurencji:

• odrębne (np. w transporcie);

• szczególne (np. w sektorze ubezpie­czeń);

• wywodzą się z reguł generalnych;

• w transporcie (też morskim i lotniczym) rynek jest wolny, a porozumienia ogr. konkurencję są zakazane, chyba że podlegają wyłączeniu ze względu na korzyści przeważające nad antykonkurencyjnymi skutkami;

Wyłączenie grupowe w sektorze żeglugi morskiej

• delegacja z rozp. R 479/92 z 25 lutego 1992 r. → rozp. KE 823/2000 z 19 kwietnia 2000 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do określonych grup porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych towarzystw żeglugi liniowej (konsorcjów) - wyłączeniem objęte (do 25 kwietnia 2005r.):

• konsorcja (po­rozumienia miedzy przewoźnikami eksploatującymi statki morskie);

• usługi m. transportu liniowego z lub do jednego/więcej portów WE;

• enumeratywnie wyliczone działania służące m.in.:

• wspólnemu świadczeniu usług żeglugi liniowej w transporcie morskim;

• tymczasowemu dostosowaniu ładowności;

• wspólnemu prowadzeniu i wykorzystywaniu terminali portowych;

• udziału w określonych przez rozp. konferencjach żeglugowych;

• warunki podstawowe:

• istnienie konkurencji cenowej między członkami konferencji;

• udział w rynku do 30% gdy konsorcjum działa w ramach konferencji, a 35% gdy poza;

• + warunki szczegółowe;

• obowiązki członków konsorcjum - gł. konsultacyjne i informacyjne;

Wyłączenie grupowe w sektorze transportu lotniczego

• delegacja rozp. R 3976/87 z 14 grudnia 1987 r. → rozp. KE 1617/93 z 25 czerwca 1993 r. w spr. stos. art. 85 ust. 3 do określonych grup porozumień i praktyk uzgodnionych dotyczących wspólnego planowania i koordynacji rozkładów lotów, wspólnych operacji, konsultacji taryf pasażer­skich i towarowych rozkładowych usług lotniczych oraz slotów na lotniskach nowela rozp. 1105/2002 - do 30 czerwca 2005 r. tylko w zakresie konsul­tacji taryf pasażerskich oraz lotów i lotów rozkładowych + obow. przewoźników przekazywania KE określonych danych;

• te wyłączenia dot. porozumień dot. transportu między portami WE → po orzecz. z 2002 w sprawie tzw. otwartego nieba - potwierdzenie stosowania pr. W też do pozostałych rozp. R 411/2004 z 26 lutego 2004 r. - rozszerzenie delegacji też do porozu­mień dot. kooperacji na trasach długodystansowych (gł. dla tzw. lotniczych aliansów strategicznych);

Wyłączenie grupowe porozumień w sektorze ubezpieczeń

• potwierdzone w orzecz. ETS (sprawa 172/80, Züchner) stos. do sektora ubezpieczeń generalnych reguł konkurencji → na podstawie art. 83 Rada rozp. 1534/91 z 31 maja 1991 r. upoważniła KE do dok. wyłączeń (KE wiele razy) → aktualnie rozp. KE 358/2003 z 27 lutego 2003 r. w spr. stos. art. 81 ust. 3 do niektórych grup porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych w sektorze ubezpieczeń wyłącza koope­rację 2/więcej przedsiębiorstw ubezpieczeniowych

• w zakresie

• wspólnego opracowywania i rozpowszechniania kalkulacji kosztów ryzyk i tabel występowania tych ryzyk;

• wspólnego przeprowadzania badań występowania ryzyk ubezpieczenio­wych;

• wspólnego opracowywania i rozpowszechniania niewiążących standardo­wych warunków ubezpieczenia i wzorów ilustrujących zyski;

• tworzenia i działania grup zakładów ubezpieczeń i lub zakładów ubezpie­czeń i towarzystw reasekuracyjnych dla wspólnego pokrywania specyficz­nych kategorii ryzyk;

• opracowywania, uznawania i rozpowszechniania specyfikacji technicznych i innych dokumentów dotyczących urządzeń zabezpieczających.

• szczegółowe warunki wyłączenia dla każdej z grup porozumień;

• najcięższe ogr. kon­kurencji (np. post. dot. poziomu skłądek, kwot odszkodowań, udziałów własnych;

• w przypadku wspólnych ubezpieczeń od niektórych kategorii ryzyka wyłączenie dot.:

• nowych grup koasekuracyjnych lub grup wspólnie reasekuracyjnych od 3 lat od dnia wejścia w życia rozp.;

• gdy grupy już istnieją wyłączenie obowiązuje do końca okresu obow. rozp., gdy udział produktów ubezpieczeniowych do 20% (grupy koasekuracyjne) lub 25% (grupy wspólnie reasekurującyjne);

• rozp. obow. do 30 marca 2010 r.;

4. Bezwzględny zakaz nadużywania pozycji dominującej (art. 82 TWE)

Zakres i istota zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku

• ogr. konkurencji też w drodze jednostronnych działań pojedynczych przedsię­biorstw (ew. grupy traktowanej jako jedność) dys­ponujących władzą rynkową → art. 82 zakazuje 1/więcej przed­siębiorstwom nadużywania pozycji dominującej na wspólnym rynku lub jego istotnej części, gdy wpływa to na handel wewnątrzwspólnoty → nie wyczerpująca lista przykładów:

• przesłanki kumulatywne:

• pozycja dominująca;

• nadużywanie tej pozycji;

• wpływ na handel wewnątrzwspólnotowy;

• nie zdefiniowane ani w pr. pierwotnym ani wtórnym, gł. def. w orzecz. ETS;

• zakaz - bezwzględny o char. represyjnym i skutek bezpośredni;

• brak możliwości wyłączeń, ale nie można wykluczyć że nadużycie zostanie uznane za obiektywnie uzasadnione, więc nie podlegające art. 82;

• choć modernizacja systemu stos. art. 81 i 82 dokonana z dniem 1 maja 2004 r. nie naruszyła bezw. char. zakazu, ale dyskusja się rozwija;

Wyznaczenie rynku właściwego

• rynek relewantny (właściwy):

• produktowo (asortymentowo) → rynek określonych dóbr lub usług - wyznaczany w każdej sprawie z art. 82 - podstawowe kryterium to wymienialność (ew. ogr. wymienialność) lub substytutywność określonych dóbr/usług z punktu widzenia rozsądnego nabywcy, który takie same potrzeby zaspokaja (orzecz ETS);

• Obwieszczenie KE → właściwy rynek produktowy to wszystkie towary/usługi, które uznawane są przez konsumenta za wzajem­nie wymienne lub substytucyjne ze względu na ich właściwości, ceny i przezna­czenie;

• orzecz. ETS i Obwieszczenie → dla wyznaczenia rynku właściwego najważniejsze jest:

• (zawsze) zbadanie substytucji popytu, mierzonej jej elastycznością krzyżową ze względu na właściwości fizyczne i przeznaczenie oraz ceny;

• (niekiedy) preferencji konsumen­tów czy istoty kanałów dystrybucyjnych;

• (posiłkowo) substytutywność podaży i po­tencjalna konkurencja;

• geograficznie (terytorialnie) → (orzecz. ETS) obszar zbytu dóbr lub usług, na którym panują homogeniczne, tożsame lub podobne warunki konkurencji;

• obwieszczenie → właściwy rynek geograficzny to obszar, na którym zaangażowane przedsiębiorstwa uczestniczą w podaży i popycie na dobra lub usługi, na którym warunki konkurencji są dostatecznie homogeniczne, i który można odróżnić od sąsiednich obszarów, ponieważ warunki konku­rencji są na nich wyraźnie odmienne;

• do miar homogeniczności należą: koszty transportu, zwyczaje konsumentów, prefe­rencyjna krajowa polityka handlowa lub inne szczególne okoliczności, czy ist­nienie na rynku monopolu państwowego;

• czasowo → np. wyznaczony porą roku (np. bananów latem i zimą) lub sytuacją polityczną (np. kryzysem naftowym);

Pozycja dominująca na rynku właściwym

Pozycja dominująca

• brak def. traktatowej → orzecz ETS: sprawa Europemballage and Continental Can v. KE, United Brands v. KE i Hoffmann La-Roche v. KE - nacisk na odporność przedsiębiorstwa dominującego na rynku na siły konkurencji wypływająca z jego władzy rynkowej sprawa Hoffmann La-Roche v. KE → def: pozycja dominująca to pozycja siły ekonomicznej posiadanej przez przedsiębiorstwo, która umożliwia mu zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku relewantnym, przez stworzenie mu możliwości działa­nia w liczącym się zakresie niezależnie od konkurentów, klientów a w konsekwencji od konsumentów. Taka pozycja, inaczej niż w przypadku monopolu lub quasi-monopolu, nie wyklucza pewnego zakresu konkuren­cji, ale umożliwia przedsiębiorstwu, które z niej korzysta określanie lub przynajmniej współkształtowanie warunków, na jakich ta konkurencja może się rozwijać, a w każdym razie zachowywanie się bez zważania na te warunki, nie ponosząc z tego tytułu żadnej szkody;

• w/w def. - 2 ważne elementy:

• dominacja w stos. do konkurentów;

• dominacja w stos. do partnerów rynkowych;

• stwierdzenie tej pozycji wymaga zawsze analizy ekon., wg ETS zawsze trzeba uwzględnić:

• strukturę podmiotową rynku (poz. dom. = monopole legalne, faktyczne oraz quasi-monopole);

• bezwzględny (np. powyżej 65%) udział w rynku przez dłuższy czas i bez szczególnych powodów oraz względny udział w rynku (=udział w rynku konkurentów);

• im więcej konkurentów i im mniejsze ich udziały tym bardziej poz. dom.;

• czynniki wskazujące na dominację rynkową:

• mogą dot. samego przedsiębiorstwa (np. siła finansowa i dostęp do rynków kapitałowych, przewaga technologiczna, stopień integracji wertykalnej itp.);

• mogą dot. samego rynku (np. prawne czy naturalne bariery, jak brak surowców, czy korzyści skali, powodujące wysokie koszty wejścia na dany rynek);

• pozycja dominująca może występować zarówno:

• najczęściej → po stronie podaży (monopol);

• rzadko → popytu - rynek zakupów (monopson);

Kolektywna pozycja dominująca

• art. 82 zd. 1 jedno (najczęściej) lub dwa (grupa) przedsiębiorstw - ratio legis → dot. rynków oligopolistycznych;

• orzecz. granice kolektywnej pozycji dominującej (joint dominant position):

• poł. sprawy T-68, 77 i 78/89, Societa Italiana Vettro v. KE (Italian Fiat Glas) → SPI uznała, że KE nie udowodniła kolektywnej pozycji 3 włoskich producentów szkła, mimo iż mieli duży łączny udział w rynku i strukturalne związki produkcyjne. SPI uznał, że konieczne jest wykazanie formalnej niezależności oraz istnienia między nimi strukturalnych związków gospodarczych (economic links → brak def., np. istnienie między operatorami rynku oligopolistycznego „porozumienia technologicznego”);

• wyjaśnienie economic links → sprawa T-102/96, Gencor v. KE (wydana na podstawie rozp. 4064/89 w spr. kontroli koncentracji przedsiębiorstw) → SPI pośrednio wyjaśnił, że takie „związki gospodarcze” mogą stanowić same w sobie wszelkie (a więc nie tylko strukturalne) relacje współzależności istniejące między stronami wąskiego oligopolu;

• brak konieczności istnienia związków strukturalnych (porozumień) dla stwierdzenia kolektywnej pozycji ETS potwierdził w sprawie C-395/96, Companie Maritime Belge Transports v KE → rozstrzygająca dla ustalenia tej pozycji jest ocena ekonomiczna, gł. struktury danego rynku i pozycję tę mogą mieć też dwa niezależne prawnie przedsięb. jeśli z ekon. punktu widzenia prezentują się lub działają na rynku jako podmiot kolektywny (collectwe entity) droga do szerokiej i skutecznej kontroli;

Nadużywanie pozycji dominującej na rynku

Zakazane nadużywanie pozycji dominującej

• art. 82 → zakaz jedynie nadużywania pozycji dominującej (=wykorzystywania sprzecznego z prawem) → brak def. nadużycia, a jedynie 4 przykładowe formy:

• narzucanie uciążliwych cen i warunków umów (lit. a);

• ograniczanie produkcji, zbytu lub rozwoju technicznego (lit. b);

• stosowanie różnych warunków wobec równoważnych świadczeń (lit. c);

• zobow. do nabywania świadczeń dodatkowych czy niezwiązanych z przedmiotem transakcji (lit. d);

• definiowanie → pod kątem systemu i celów WE, ważne też w/w 4 przykłądy, jednak stopniowo obiektywizacja rozumienia tego pojęcia;

• sprawa 85/76, Hoffmann-La Roche v. KE → nadużywanie = zachowania przedsiębiorstwa dominującego, które może wpływać na strukturę rynku, na którym konkurencja jest osłabiona właśnie z powodu operowania na nim danego przedsiębiorstwa i które utrudnia zachowanie istniejącej jeszcze na tym rynku konkurencji lub jej rozwój poprzez stosowanie środków, które odbiegają od normalnej konkurencji w sferze dóbr/usług, bazującej na jakości rezultatów działań uczestników rynku;

• ważne elementy: obiektywna sprzeczność między danym zachowaniem a wzorcami normalnej konkurencji lub brak obiektywnego uzasadnienia ta def. odnosi się głównie do działań skierowanych na:

• praktyki antykonkurencyjne → redukowanie/utrudnianie skutecznej konkurencji poprzez utrudnianie życia konkurentom czy uniemożliwianie/utrudnianie odbiorcom wyboru spośród wielu źródeł zaopatrzenia oraz blokowanie innym producentom dostępu do rynku;

• skierowane bezp. lub pośrednio przeciw konkurentom na rynkach zdominowanych lub na rynkach z nimi powiązanych, np. praktyki wiązania (tie-in) co umożliwia przenoszenie dominacji na inne rynki, np. sprawa Microsoftu (wiązanie Windows z Media Players);

• praktyki eksploatacyjne wyzyskiwanie partnerów rynkowych (dostawców, odbiorców, konsumentów) przez narzucanie uciążliwych cen lub warunków umów;

• praktyki strukturalne (odrębny przypadek) poprzez wyeliminowanie reszty konkurencji w drodze koncentracji;

• klasyfikacja ta nie pokrywa się z przykładową listą z art. 82;

Odmowa dostępu do urządzeń kluczowych

• szczególny przypadek praktyki odmowy dostaw (refusal to supply or refusal to contract) - odmowa dostępu do urządzeń kluczowych (=infrastruktury stanowiącej immanentny warunek prowadzenia danej dział. gosp.);

• amer. antytrustowa doktryna urządzeń kluczowych (essential facilities doctrine) → długo brak jej w orzecz. ETS/SPI sprawa T-504/93, Magill → SPI uznał, że obiektywnie nieusprawiedliwiona taka odmowa (tu: programu tv) lub udostępnienie na warunkach dyskr. = nadużycie;

• wyraźne i wąskie granice tej zasady ETS w sprawie C-7/97, Bronner v Mediaprint → odmowa dostępu, gdy przedsięb. dom. jest właścicielem to nadużycie tylko, gdy urządzenie to jest nieodzowne i niemożliwe do zduplikowania;

• możliwe uznanie nadużywania pozycji dominującej na innym rynku niż rynek pozycji dominującej, ale standardem jest na tym samym;

Obiektywne uzasadnienie jako podstawa nie stwierdzenia nadużycia pozycji dominującej

• obiektywne uzasadnienie może spowodować że przy istnieniu dominującej pozycji i zachowaniach wypełniających przesłanki nie będzie to nadużycie → nie jest to koncepcja wyłączenia;

• brak jest powszechnego standardu tego uzasadnienia, choć w orzecz. jest wiele decyzji, w których ETS uznał że nie ma nadużycia pomimo odmowy dostaw, dyskr. warunków umów, zakazu konkurowania, ważne jest jednak spełnienie warunku proporcjonalności;

• przesłanka „obiektywnego usprawiedliwienia” pozwala uwzględnić interesy danego przedsiębiorstwa oraz rola płaszczyzny szerszego stos. ekon. podejścia w polityce konkurencji WE;

5. Reguły stosowania art. 81 i 82 TWE

Podstawy i rozwój

Podstawy traktatowe

• brak w T. reguł stos. materialno-prawnych zakazów praktyk z art. 81 i 82 R może na wniosek KE (większość kwalif.) wydać rozp. i dyr. w celu zastos. zasad z art. 81 i 82 (art. 83 ust. 1), a w szczególności:

• zapewnienie poszanowania zakazów dzięki systemowi sankcji finansowych;

• ustanowienie reguł sos. art. 81 ust. 3;

• tworzenie sektorowych reguł, przy uwzględnieniu potrzeb skutecznego nadzoru, ale też uproszczenia kontroli adm.;

• określenie roli KE i ETS;

• określenie relacji między prawem wew. a prawem UE w tym zakresie;

• art. 85 → organ zobow. d czuwania nad stos. mat. reguł konkurencji jest KE, która:

• wszczyna postęp. w razie naruszenia reguł oraz proponuje środki właściwe do jego zaprzestania;

• 
  w razie niezaprzestania wydaje uzasadnioną decyzję, którą może opublikować oraz może upoważnić państwa czł. do przyjęcia określonych środków zaradczych;

Rozporządzenie 17/62

• ustanowiła dualny system stos. art. 81 i 82 przez:

• na szczeblu WE - KE;

• na szczeblu krajowym - przez adm. organy ochrony konkurencji i sądy;

• wyłączna kompetencja do wyłączeń grupowych i indywidualnych → KE, więc sądy i organy adm. tylko art. 81 ust. 1 i 2 oraz art. 82;

Rozporządzenie 1/2003

• modernizacja w/w systemu - dyskusja od 1999 r. gł. zmiany dot. art. 81 ust. 3 - Rada UE uznała, że (powód: rynek wew. i wymogi art. 83 ust. 2 lit. b) lepszy będzie system zdecentralizowany, tzn. organy adm./sądy mogą bezp. stos. też art. 81 ust. 3, a nie tylko przez KE + likwidacja obowiązku zgłaszania tych porozumień KE po kilku latach przyjęto rozp. 1/2003 - podstawy prawne nowego systemu, zdecentralizowane i iadm. prostszego;

• zastąpiło rozp. 17/62 z dniem 1.05.2004;

• rozp. wyk. 773/2004;

• nowe akty prawa miękkiego (soft law);

Reguły nowego systemu stosowania art. 81 i 82 TWE

Reguły podstawowe

• działania z art. 81 czy art. 82 są zakazane, chyba że art. 81, ale spełnia ust. 3, wtedy nie są zakazane bez konieczności uprzedniej decyzji i są ex lege ważne;

• ciężar dowodu:

• naruszenia art. 81 lub 82 → na zarzucającym;

• spełnienia ust. 3 → na przedsiębiorstwach/ich związkach;

• organy krajowe w postęp. na podstawie prawa wew. stosują równocześnie (równolegle) art. 81 i 82 → jednak to powiązanie stos. prawa WE i wew. nie może prowadzić do zakazania działań nie ogr. konkurencji, spełniających ust. 3 lub objętych rozp. wydanym w celu zast. art. 81;

• państwa mogą mieć bardziej restrykcyjne systemy sankcjonowania jednostronnych praktyk;

• uprawnienia do stosowania całych art. 81 i 82 mają 3 grupy podmiotów:

• KE (wynika z rozp. 1/2003);

• organy ochrony konkurencji państw czł. (wyznaczane przez państwa czł.) mogą:

• w sprawach indywid. (na wniosek/z urzędu) wydawać decyzje nakaz. zaniechania naruszenia;

• akceptować zobow. przedsiębiorstw;

• zarządzać środki tymczasowe;

• nakładać kary pieniężne i okresowe kary pieniężne;

• wydawać decyzje nie stwierdzające praktyk ogr. konkur.;

• sądy krajowe (cywilne, karne, administracyjne) → wynika m.in. z bezp. stosowalności i bezp. skutku tych przepisów (sprawa 127/73, BRT v SABAM) i nie ustaje nawet po wszczęciu przez KE postęp. (sprawa C-344/98, Masterfoods v HB Ice Cream);

• 3 reguły generalne (dla jednolitości stos.):

• organ krajowy ochrony konkurencji nie może wydać decyzji sprzecznej z wcześniejszą decyzją KE;

• sąd w postęp. w spr. praktyk org. konkur. nie może wydać orzeczenia sprzecznego z j/w;

• sąd w postęp. w spr. praktyk org. konkur. w przypadku prowadzonego równolegle postęp. przed KE powinien unikać wydania orzecz. sprzecznego, w tym celu powinien zawiesić postęp.;

• na pograniczu stos. prawa konkur. na szczeblu WE i krajowym → orzecz. prejudycjalne ETS oraz o ważności i wykładni aktów prawa wtórnego;

Decyzje Komisji

• KE - zwalczanie najcięższych - kolektywnych i jednostronnych praktyk → wtedy w drodze decyzji może:

• nakaz zaniechania stwierdzonego naruszenia reguł konkurencji;

• uczynić wiążącymi zobow. przedsiębiorstw podjęte w związku z zamiarem KE wydania decyzji nakazującej zaniechanie praktyki ogr. konkur. (na czas określony i cofnięta w ściśle określonych warunkach);

• wyjątkowo z urzędu może w drodze decyzji nie stwierdzić naruszenia ze względu na uzasadniony interes publiczny;

• w nagłych przypadkach → środki tymczasowe;

• brak kontroli prewencyjnej, ale gdy istnieje niepewność co do działań kolektywnych lub jednostronnych przedsięb. może zwrócić się do KE o nieformalne wytyczne co do interpretacji art. 81 i 82, a KE jeśli uzna że podwyższy to stopień pewności prawa może wydać te wytyczne w formie tzw. listu wyjaśniającego (guidance letter) → to nie formalna decyzja;

• art. 23 rozp. → w drodze decyzji kary finansowe (w tym okresowe, w celu przymuszenia), gdy:

• nie wywiązują się z zobow.;

• działają wbrew decyzjom nakładającym zobow.;

• inne przypadki;

• reguły przedawnienia prawa do nakładania tych kar w tym rozp., a szczególne reguły nakładania tych kar, w tym darowania/obniżania w ramach tzw. Leniency Program w innych aktach prawa wtórnego (obwieszczenie, wytyczne KE);

Szczegółowe elementy postępowań w sprawach konkurencji prowadzonych przez KE

• wszczęcie postęp. (szczególne zasady w Obwieszczeniu)

• na wniosek os. fiz./pr. mającej uprawniony interes;

• z urzędu;

• postęp. dowodowe → KE może:

• żądać informacji;

• przesłuchiwać wszelkie osoby fiz./pr. (przyjmować ich oświadczenia);

• kontrole pomieszczeń firmowych i innych (też może zlecić tą kontrolę innemu org. ochr. konkur.);

• przed decyzją → wysłuchać strony przez spec. urzędnika;

• tajność → strony mają prawo wglądu do akt, ale członków, pracowników KE oraz osoby przeprowadzające kontrole obowiązuje tajemnica służbowa;

• decyzje publikowane, ale nie może to naruszyć tajemnicy przedsiębiorstwa;

Współpraca KE z organami i sądami krajowymi

• współpraca z organami ochrony konkurencji ta ma większe znaczenie niż wcześniej → w ramach tzw. Sieci Organów Ochrony Konkurencji (Network of Competition Authorities, NCA):

• podstawa prawna - rozdz. X rozp. 1/2003 + Obwieszczenie Komisji ;

• ścisła, wzajemne informowanie i konsultowanie;

• prawo przekazywania informacji (w tym poufnych) używanych jako dowody;

• prowadzenie sprawy przez jeden z organów/KE jest wystarczającym powodem do odmowy/zawieszenia postęp.;

• instytucja → Komitet Doradczy ds. Porozumień Ograniczających Konkurencję i Pozycji Dominujących

• współpraca z sądami → rozdz. IV rozp. 1/2003 + Obwieszczenie - prawa:

• sądy - występować do KE z prośbą o info./opinie;

• KE/organy ochrony konkurencji państw - z pisemnymi(za zgodą sądów też z ustnymi) uwagami;

Kontrola sądowa

• sądowa kontrola decyzji KE → SPI (przedsiębiorstwa) lub ETS (inne podmioty);

• odwołanie od SPI do ETS tylko w zakresie kwestii prawnych;

• na podstawie skarg z:

• TWE - skarga o stwierdzenie nieważności, skarga na zaniechanie, skarga odszkodowawcza

• art. 31 rozp. - skarga na decyzje w spr. kary pieniężnej/okresowych kar;

• też srodki proceduralne i tymczasowe;

• podstawowa skarga → skarga o stwierdzenie nieważności konkretnej decyzji:

• vs. formalnym decyzjom oraz działaniom wywołującym skutki prawne dla adresatów(czasem też osób trzecich);

• wnosi adresat lub osoba bezpośrednio i indywidualnie dotknięta (=uprawniony interes; legitimate interest);

• powód wniesienia (4):

• brak właściwości;

• naruszenie istotnych wymogów proceduralnych;

• naruszenie TWE lub reguły jego stos.;

• nadużycie uprawnień;

• termin - 2 m-ce doręczenia decyzji;

• skargi na decyzje w spr. kar pieniężnych/kar okresowych → SPI ma nieograniczoną jurysdykcję do ich rozpatrywania, w tym uchylić, obniżyć, podwyższyć;

Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji

1. Prawne podstawy przeciwdziałania nadmiernej koncentracji w WE; zakaz i kontrola koncentracji

• antykonkurencyjne koncentracje w sprzeczności z celem WE zagwarantowania systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wew. (art. 3 ust. 1 lit. g TWE) → brak jednak bezpośredniej podstawy prawnej przeciwdziałaniu takie koncentracji;

• próby wypracowania ochrony konkurencji przed koncentracją:

• decyzja z 1971, Continental Can → KE uznała, że koncentracja, której celem lub skutkiem jest wyeliminowanie pozostałej konkurencji, jest zakazana jako nadużycie pozycji dominującej ETS w sprawie 6/72, Europemballange and Continental Can v. KE → potwierdził tą tezę (choć uchylił decyzję, ze względu na złe wyznaczenie rynku właściwego);

• więc art. 82 służył zapobieganiu eliminacji konkurencji przy istniejącej już pozycji dominującej, a nie w sytuacji jej kreowania;

• art. 81 → sprawa 142 i 156/84, BAT and Reynolds → zakaz porozumień nie da się stos. do zakazu nabycia kontroli nad innym przedsiębiorstwem;

• rozp. R 4064/89 z 21.12.1989 w spr. kontroli koncentracji przedsiębiorstw → system kontroli oparty o zasadę zakazu ex lege, lecz i zasadę nadzoru: koncentracje o wymiarze wspólnotowym muszą być zgłaszane KE i podlegają jej wyłącznej (one-stop shop) kontroli (mogą być zakazane jako niezgodne ze wspólnym rynkiem);

• nowela: rozp. 1310/97;

• efekt dyskusji nad Zieloną Księga (2001) i nad propozycją KE (2002) → gruntowna reforma - rozp. R 139/2004 z 20.01.2004 r. w sprawie kontroli przedsiębiorstw (zastąpiło w/w z dn. 1.05.2004) system prewencyjnej kontroli koncentracji = rozp. 139/2004 i in. akty prawa wtórnego (w tym mutatis mutandis wydane pod rozp. 4064/89), które określają:

• zakres przedmiotowy tej kontroli (definicję „koncentracji");

• kryteria wyłącznej kompetencji KE (tzw. progi zgłoszeń) oraz mechanizm przekazywania sobie spraw między KE a państwami czł.;

• kryteria wstępnej i ostatecznej ewaluacji koncentracji (tzw. testy konkurencji);

• zasady, przebieg i decyzje podejmowane w ramach postępowania w spr. koncentracji;

2. Przedmiot kontroli

Stany faktyczne koncentracji podlegające kontroli

• brak jednolitej def. koncentracji, ale wyznaczone 2 grupy stanów faktycznych:

• połączenia (fuzje) przedsiębiorstw;

• przejmowanie kontroli (w tym tworzenie wspólnych przedsiębiorstw joint ventures);

• element wspólny → trwały charakter zmian w rozkładzie kontroli przedsiębiorstwa, a w konsekwencji w strukturze rynku (powiedziane wprost w art. 3 rozp.) → koncentracja to też grupa powiązanych przedmiotowo transakcji lub w krótkim czasie;

• art. 3 ust. 5 rozp. 139/2004 → stany fakt. nie będące koncentracją;

Połączenia (fuzje)

• art. 3 ust. 1 lit. a → fuzje - połączenia 2/więcej niezależnych przedsiębiorstw lub ich części;

• fuzje horyzontalne - między konkurentami (też potencjalnymi);

• fuzje wertykalne - dział. na różnych szczeblach łańcucha gosp.;

• fuzje konglomeratowe - dział. na różnych rynkach;

Przejęcia kontroli (akwizycje)

• art. 3 ust. 1 lit. b → (najczęściej spotykane) przejęcie kontroli:

• samodzielne przejęcie kontroli przez os. fiz. (już kontrolujące jedno przedsięb.) lub pr., prowadzące go poddania przejętych przedsiębiorstw wyłącznej kontroli (sole control) przez podmioty przejmujące;

• wspólne przejęcie kontroli przez os. fiz. lub pr. prowadzące do poddania wspólnej kontroli (joint control) przez podmioty przejmujące;

• obiekt przejęcia → całość, część przedsiębiorstwa, wiele przedsiębiorstw, wyodrębniona (dająca się zidentyfikować) część zorganizowanej części majątku;;

• sposób:

• nabycie całego kapitału;

• nabycie pakietu udziałów kapitałowych;

• nabycie majątku;

• zawarcie odpowiedniej umowy (np. rodzącej akcje uprzywilejowane);

• inny sposób (np. przez opcje lub pożyczki);

• art. 3 ust. 3 → szeroka def. kontroli - materialny cel koncentracji;

• tworzona przez w praktyce wszystko, co daje „decydujący wpływ” (decisive influence) na przedsiębiorstwo, a to co możliwość tą tworzy ma mniejsze znaczenie, gdyż w każdym przypadku należy uwzględnić wszelkie okoliczności prawne i faktyczne danej koncentracji, a przeważnie pełna analiza ekon.;

• źródła kontroli → wszelkie prawa i umowy, np.:

• prawo własności lub użytkowania całości lub części majątku przedsiębiorstwa;

• prawa lub umowy przyznające decydujący wpływ na skład, głosowanie lub decyzje organów;

• art. 3 ust. 4 → rodzaje kontroli:

• kontrola bezpośrednia - osoby/przedsiębiorstwa, które są posiadaczami praw/upoważnionymi do korzystania z tych praw na mocy umów;

• kontrola pośrednia - osoby/przedsiębiorstwa, które nie mają j/w, ale mają władzę do wykonywania praw z nich wypływających, np. gdy prawny tytuł do majątku lub umowa dająca kontrolę są oddzielone od wykonywania i zawłaszczania pożytków z tych praw;

Przedsiębiorstwa wspólne

• przejęcie wspólnej kontroli nad tzw. wspólnym przedsiębiorstwem (joint ventures) → w praktyce b. często, choć często zakazane lub dopuszczone warunkowo;

• rozp. 4064/89 → próba precyzyjnego określenia zakresu kontroli tej koncentracji → 2 definicje (negatywna i pozytywna) [utworzenie wspólnego P., pełniącego w sposób ciągły wszystkie podstawowe funkcje samodzielnego podmiotu gospodarczego, w przypadku niewystępowania koordynacji zachowań rynkowych pomiędzy stronami lub między nimi a wspólnymi P stanowi łączenie] brak zwiększenia pewności prawnej w rozgraniczeniu wspólnych P. o char. koncentracyjnym i kooperacyjnym więc w noweli (rozp. 1310/97) tylko część pozytywna i tak też w rozp. 139/2004 - utworzenie wspólnego P pełniącego w sposób trwały wszystkie funkcje samodzielnego podmiotu gospodarczego;

• istota joint ventures w spec. Obwieszczeniu;

3. Zasięg kontroli i właściwość organów kontroli

Wyłączność jurysdykcji WE i właściwości KE

• zasada → wymiar wspólnoty wtedy podlega jurysdykcji WE (art. 1 i 21 rozp. 139/2004), a właściwa jest KE (art. 21 ust. 2) i państwa nie mogą stos. swojego prawa konkurencji (art. 21 ust. 3);

• państwa mogą podejmować inne środki niż określone w rozp dla ochrony uprawnionych interesów (bezp. publ., pluralizm mediów, reguły ostrożności w dział. na rynkach finansowych), ale muszą być zgodne z zasadami prawa W. (art. 21 ust. 4);

Progi zgłoszeń koncentracji o wymiarze wspólnotowym

• art. 1 ust. 2 rozp - progi zgłoszeń (char. ilościowy) → koncentracje, które osiągają łącznie:

• ponad 5 mld euro całkowitego obrotu światowego wszystkich przedsiębiorstw uczestniczących w koncentracji;

• ponad 250 min euro całkowitego obrotu wspólnotowego min. 2 przedsiębiorstw uczestniczących w koncentracji, chyba że każde z P osiąga więcej niż 2/3 swoich obrotów całkowitych na rynku wspólnotowym w jednym państwie;

• art. 1 ust. 3 rozp. → są przedmiotem kontroli, nawet gdy nie osiągają w/w progów, gdy:

• łączny globalny obrót światowy wszystkich zaangażowanych P przekracza 2,5 mld euro;

• w każdym z min. 3 państw łączny globalny obrót wszystkich zaangażowanych P przekracza 100 mln euro;

• w każdym z min. 3 państw uwzględnionych dla celów powyższego punktu, łączny globalny obrót min. 2 z zaangażowanych P przekracza 25 mln euro;

• globalny obrót w ramach WE każdego z min. 2 zaangażowanych P przekracza 100 mln euro, chyba że każde z zaangażowanych P osiąga ponad 2/3 swego globalnego obrotu w ramach WE w jednym państwie;

• rozszerzenie wspólnotowej kontroli o te operacje, które musiały być zgłaszane w różnych państwach, co powodowało niepewność, kosztowność → teraz kontrola tylko ran, na szczeblu WE (zasada one stop shop);

Zasady obliczania obrotu

• art. 5 ust. 2 i ust. 4-5 → regulacje dot. sposobu obliczania wielkości obrotu, w celu stwierdzenia W wymiaru;

• art. 5 ust. 3 → sposoby stwierdzania wyłączenia spod obowiązku zgłoszenia KE przypadków koncentracji, w których uczestniczą instytucje kredytowe i inne instytucje finansowe oraz ubezpieczeniowe;

Wzajemne przekazywanie sobie spraw między KE a organami państw członkowskich

• 4 mechanizmy korekcyjne - cel: przekazywanie sobie spraw między KE a organami krajowymi:

• mechanizmy ex post (koncentracje zgłoszone):

• art. 9 (tzw. klauzula niemiecka) →KE może przekazać zgłoszoną koncentrację W do organu krajowego na jego wniosek, gdy organ uważa że koncentracja ta zagraża konkurencji na rynku tego państwa (a rynek ten ma cechy rynku odrębnego);

• art. 22 (tzw. klauzula holenderska) → państwo/a mogą wystąpić do KE o zbadanie koncentracji o nie-W wymiarze, gdy zagraża ona konkurencji na terytorium 1/więcej państw - KE podejmuje taką decyzję, gdy wpływ na handel między państwami czł.;

• mechanizmy ex ante (koncentracje mające być zgłoszone):

• art. 4 ust. 4 → osoby/P zobow. do zgłoszenia mogą wystąpić do KE z prośbą o przekazanie do organu koncentracji W, gdy koncentracja ta może mieć znaczący wpływ na konkurencję tego rynku (a rynek ten ma cechy rynku odrębnego);

• art. 4 ust. 5 → osoby/P zobow. do zgłoszenia koncentracji nie-W mogą wystąpić do KE z prośbą o dokonanie zgłoszenia do KE, jeśli koncentracja ta musi być zgłoszona do min. 3 organów ochrony konkurencji;

4. Kryteria kontroli (testy konkurencji)

Nowe ujęcie kryteriów kontroli (dwóch testów konkurencji)

• na gruncie rozp. 4064/89 - celem kontroli ocena zgodności ze wspólnym rynkiem (ten sam cel i teraz) → 2 kryteria (łącznie):

• stworzenie/umocnienie pozycji dominującej na rynku (tzw. test dominujący);

• istotne osłabienie konkurencji na wspólnym rynku lub jego istotnej części w rezultacie koncentracji (tzw. test istotnego osłabienia konkurencji);

• trudności: na rynkach oligopolistycznych → sprawa T-342/99, Airtours/First Choice (SPI nieważność decyzji KE zakaz. koncentracji na rynkach olig.); sprawa T-31/01, Schneider/Legrand i sprawa T-5/02, Tetra Laval/Seidel (nieważne decyzje zakaz. koncentracji o char. konglomeratowym);

• początkowa obrona przez KE i niektóre państwa tej sekwencji Rada w rozp. 139/2004 - podstawowe kryterium test istotnego osłabienia konkurencji (Significant Impediment of Effective Competition Test, SIEC), a test pozycji dominującej (Dominant Position Test, DPT) jako przykładowy;

• zgodne - gdy pozycja dominująca, ale nie ma osłabienia;

• niezgodne - gdy jest osłabienie, w szczególności w wyniku stworzenia/umocnienia pozycji dominującej;

• to nowe ujęcie umożliwiło skuteczną kntrolę koncentracji na rynkach duopolistycznych, oligopolistycznych i przy koncentracjach o char. konglomeratowym;

• na gruncie testu SIEC nie zakazane tzw. koncentracje bagatelne (de minimis), a większy nacisk na badanie skutków proefektywnościowych (efficiencies) oraz łatwiej wykazać zgodność z W rynkiem na gruncie tzw. failing firm defence;

• art. 2 ust. 1 + wytyczne w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych - szczegółowe kryteria;

• na innych rynkach wystarczy test dominujący (indywidualnej lub kolektywnej P.D.), dalej więc konieczne wyznaczenie rynku właściwego (zasady takie jak przy art. 82; kryterium substycyjności);

• „dominacja rynkowa” - tak samo jak w art. 82;

• sprawa T-342/99, Airtours/First Choice → warunki spełnienia testu kolektywnej dominacji (collective dominance) na rynkach oligopolistycznych;

Szczegółowe kryteria oceny antykonkurencyjnych skutków koncentracji

• art. 2 ust. 2 - szczegółowe kryteria przy badaniu zgodności przez KE:

• lit. a → konieczność utrzymania i rozwoju konkurencji (konkurencyjnej struktury rynku oraz aktualnej i potencjalnej konkurencji między P wew. i zew. WE);

• lit. b → pozycja rynkowa, siła gospodarcza i finansowa uczestników koncentracji, możliwości wyboru dostawców i odbiorców, ich dostęp do rynków zaopatrzenia lub zbytu, bariery dostępu do rynku, rozwój popytu i podaży, interesy konsumentów pośrednich i ostatecznych oraz rozwój postępu technicznego i gospodarczego;

• w praktyce większość kryteriów wykorzystywana, a najważniejsze „udział w rynku”;

Wytyczne w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych

• fuzje horyzontalne → potencjalnie największe zagrożenie → Wytyczne KE w sprawie oceny koncentracji horyzontalnych:

• KE najpierw bada udziały w rynku oraz stopień koncentracji (stopień koncentracji przy pomocy tzw. indeksu HHI [Herfindahl-Hirschman-Index] - suma kwadratów udziałów w rynku wszystkich firm działających na danym rynku oraz wskaźnika jego zmiany określanego jako „delta”) → zasada udziały poniżej 25% i poziom HHI poniżej 1000 oraz wzrost HHI o 250 (przy HHI 1000-2500) lub o 150 (przy HHI powyżej 2500) → nie ma horyzontalnych skutków antykonkurencyjnych K, chyba, że występują inne czynniki;

• koncentracje horyzontalne mogą powodować 2 rodzaje skutków anty-K.:

• przez likwidację znaczącej presji konkurencyjnej na 1/więcej P., które przez to podwyższają swoje udziały w rynku bez konieczności koordynacji swoich zachowań → tzw. efekty nieskoordynowane/jednostronne (non-coordinated, unilateral effects);

• przez taką zmianę czynników konkurencji, które powodują, że P, które o tej pory nie mogły koordynować swoich działań, teraz są w stanie podwyższać ceny lub w inny sposób szkodzić konkurencji w sposób skoordynowany → tzw. efekty skoordynowane (coordinated effects);

• szczegółowa analiza efektów koncentracji z potencjalnym konkurentem oraz koncentracji, które tworzą/wzmacniają władzę popytową na rynkach zaopatrzeniowych;

• stanowisko KE w spr. wpływu na konkurencję takich czynników: władza popytowa odbiorcy, bariery dostępu do rynku, korzyści proefektywnościowe oraz skutki dla sanacji firm upadających;

Szczegółowe kryteria oceny joint ventures

• art. 2 ust. 4 → przy ocenie koncentracji - wspólne P pełniące w trwały wszystkie funkcje samodzielnego podmiotu gosp., ale też prowadzącego do koordynacji zachowań konk. niezależnych przedsiębiorstw → też kryteria z art. 81 ust. 1 i 3;

• przy ocenie joint ventures KE musi uwzględnić zwłaszcza:

• czy 2/więcej firm macierzystych podtrzymują w istotnym stopniu działalność na tym samym rynku co wspólne P. lub na rynku poprzedzającym (upstream), np. rynku zaopatrzeniowym, lub rynku następczym (downstream), np. rynku zbytu, w stosunku do tego wspólnego P. lub na sąsiednim rynku ściśle z tym rynkiem związanym;

• czy koordynacja, która jest bezpośrednim skutkiem utworzenia wspólnego P. pozwala zaangażowanym przedsiębiorstwom eliminować konkurencję w stosunku do znacznej części towarów lub usług.

5. Zasady i przebieg postępowania w sprawach koncentracji i podejmowane w nim decyzje KE

Podstawowe zasady postępowania

• tryb postęp. adm. → zasady ogólne w rozp. 139/2004 (art. 6-8, 10 i 8-20), a zasady szczegółowe w rozp. 802/2004 (nie mają zasto. przepisy rozp. . 1/2003 w spr. wykonywania reguł konkurencji z art. 81 i 82) → szczegółowe zasady realizują 2 podstawowe zasady postępowania w sprawach koncentracji:

• zasada kontroli prewencyjnej (wstępnej) → obowiązek zgłoszenia + zawieszenie prawa dokonania aż do zakończenia postęp.;

• zasada dwufazowości postęp. - badanie wstępne + badanie zasadnicze;

Zgłoszenie zamiaru koncentracji

• rozp. 139/2004 → koncentracja musi być zgłoszona po dokonaniu czynności stanowiących jej podstawę, ale przed jej wykonaniem (np. zawarcie umowy, ogłoszenie publicznej oferty przejęcia kontroli, nabycie kontrolnego pakietu akcji);

• też wcześniej, jeśli uwiarygodnią zamiar zawarcia umowy lub podadzą go do publ. wiadomości;

• adresacie obowiązku:

• połączenie → wspólnie na wszystkich jej uczestnikach;

• przejęcie wspólnej (łącznej) kontroli (gł. wspólne P) → wspólnie na stronach uczestniczących (gł. na spółkach macierzystych);

• pozostałe przejęcia kontroli → podmiot przejmujący;

• zgłoszenie jest publikowane;

Czasowy zakaz dokonania koncentracji

• art. 7 ust. 1 rozp. 139/2004 → nie może być dokonania zanim nie zostanie uznana (prawomocnie) za zgodną;

• nie dot. czynności prawnych, a realizowania skutków prawnych → art. 7 ust. 4 zd. 1 → ważność czynności dokonanych z naruszeniem art. 7 ust. 1 pod warunkiem rozwiązującym (gdy KE stwierdzi niezgodność ze wspólnym rynkiem);

• wyjątek od w/w → czynności dokonywane na giełdzie - ważne od początku, chyba że strony wiedziały, że działają z naruszeniem art. 7 ust. 1; KE może (decyzja) uchylić ten zakaz na wniosek stron, by zapobiec ponoszeniu przez nie poważnych szkód;

• nie ma zakazu koncentracji → przetarg publ. (publ. złożenie oferty nabycia lub wymiany akcji), gdy zgłosił operację KE oraz nie wykonuje prawa głosu zakaz dot. tylko fazy faktycznego korzystania z praw nabytych na podstawie dokonanych już czynności pr.;

Badanie wstępne (I faza postępowania) i wydawane na jej zakończenie decyzje

• cel: stwierdzenie dopuszczalności kontroli i uzyskanie jasności co do zgodności ze W rynkiem → efekty (decyzje adm.):

• decyzja o stwierdzeniu niestosowalności rozp. 139/2004 do danej koncentracji → gdy dana operacja nie ma char. koncentracji (np. wspólne P o char. tylko kooperacyjnym) lub koncentracja nie-W;

• decyzja o stwierdzeniu zasadniczej zgodności koncentracji ze W rynkiem → w niej też ograniczenia bezpośrednio związane i konieczne dla danej koncentracji;

• decyzja o wszczęciu postęp. zasadniczego → gdy budzi poważne wątpliwości co do zgodności;

• decyzja o stwierdzeniu zasadniczej zgodności koncentracji ze W rynkiem → wydana po wprowadzeniu modyfikacji i nie budzi już wątpliwości, wtedy KE może określić też warunki i obowiązki, mające zapewnić by strony wywiązały się ze swoich zobow.;

• termin na wydanie decyzji → 25 dni roboczych (ew. 35 w określonych przypadkach) od daty otrzymania kompletu zgłoszenia;

• wydawane do wiadomości uczestników i właściwych organów państw;

Badanie zasadnicze (II faza postępowania) i wydawane na jej zakończenie decyzje

• cel: ostateczne stwierdzenie zgodności → musi się zakończyć decyzją KE publikowaną → 4 rodzaje decyzji:

• decyzja o zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem → gdy wątpliwości nie potwierdziły się, ew. w niej też ogr. bezp. związane i konieczne dla dokonania koncentracji → art. 8 ust. 1;

• decyzja o zgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem → po wprowadzeni modyfikacji przez strony, dzięki czemu nie budzi już wątpliwości. Decyzja ta może być powiązana z warunkami i obowiązkami, mające zapewnić by strony wywiązały się ze swoich zobow.; też ogr. bezp. związane i konieczne dla dokonania koncentracji → art. 8 ust. 2;

• decyzja o niezgodności koncentracji ze wspólnym rynkiem → gdy KE stwierdzi spełnienie testów z art. 2 ust. 3 → art. 8 ust. 3;

• decyzja żądająca rozwiązania koncentracji niezgodnej ze W rynkiem → dokonana niezgodnie lub dokonana z naruszeniem warunków z art. art. 8 ust. 2 → poprzez podział P; zbycie udziałów kapitałowych/majątku w celu przywrócenia stanu sprzed koncentracji albo nakazać podjęcie innych środków → art. 8 ust. 4;

• art. 8 ust. 5 → KE może sama podjąć środki pośrednie niezbędne do przywrócenia/utrzymania konkurencji;

• terminy: 90 dni - decyzje z art. ust. 1-3;

• przedłużone do 105 dni w przypadku art. 8 ust. 2;

• o max. 20 dni na wniosek stron w innych przypadkach;

• w razie niedotrzymania terminu → domniemanie zgodności ze wspólnym rynkiem;

Pozostałe elementy postępowania

• rozp. 139/2004 → też inne elementy:

• prawo KE żądania informacji (art. 11);

• uprawnienia i tryb kontroli przeprowadzanych przez organy państw (art. 12);

• uprawnienia kontrolne KE (art. 13);

• kompetencje KE w zakresie nakładania kar pieniężnych (art. 14) i okresowych kar pieniężnych przymuszających (art. 15);

• zasady ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa (art. 17);

• reguły wysłuchanie stron i osób trzecich (art. 18);

• szczególnie ważna współpraca KE z organami krajowymi na forum Komitetu Doradczego ds. Koncentracji oraz sieci organów ochrony konkurencji oraz stosunki z państwami trzecimi;

Państwa członkowskie a państwowe monopole handlowe i przedsiębiorstwa publiczne

1. Zobowiązania państw członkowskich w zakresie zapewniania wolnego handlu i wolnej konkurencji

• zasada lojalności → art. 10 TWE (obowiązek działań w kierunku wypełnienia zobow. z TWE oraz nie działania zagrażającego celom TWE) → do tych celi należą m.in.:

• art. 3 ust. 1 lit. c - stworzenie rynku wew.;

• art. 3 ust. 1 lit. g - stworzenie systemu zapewniającego niezakłóconą konkurencję na rynku wew.;

• prymat krajowego reżimu własnościowego → art. 295 TWE - wyznacza pozytywne granice dopuszczalności interwencjonizmu gosp. interwencjonizm musi być zgodny z celami WE oraz z zasadą niedyskryminacji (art. 12 TWE) i szczególnymi post. prawa pierwotnego i wtórnego;

• nie zakazane państwowe monopole handlowe ani przedsiębiorstwa publiczne, posiadające wyłączne lub specjalne prawa lub świadczące usługi w ogólnym interesie gosp.;

• ogólne granice zobow. państw do przestrzegania reguł wolnej konkurencji i handlu - w/w zasady (art. 10, 12 i 295), natomiast szczegółowe zakres tych zobow.:

• nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych (art. 31 TWE) → cel: przeciwdziałanie dyskr. w handlu towarami podmiotów z innych państw;

• ograniczony zakres dopuszczalności przedsiębiorstw publicznych (art. 86 TWE) → cel: ochrona konkurencji w sferze usług;

• oba przepisy to W reguły konkurencji skierowane do państw, konkretyzujące obowiązek zaniechania działań tworzących/utrzymujących/wspierających monopole państwowe w obrocie towarami i usługami w WE;

2. Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym (art. 31 TWE)

Niedopuszczalność państwowych monopoli handlowych w obrocie towarowym w WE

• art. 31 ust. 1 → wymóg, by państwa przekształciły monopole państwowe o charakterze handlowym tak, by wykluczona była dyskr. między podmiotami z państw czł. w zakresie warunków zaopatrzenia i zbytu;

• cel: przeciwdziałanie ogr. ilościowym, wspierając wprowadzenie unii celnej, jako gł. instrumentu swobody przepływu towarów;

Zakres zastosowania: państwowe monopole handlowe

• definicja państwowych monopoli handl. → każdy podmiot, za pośrednictwem którego państwo czł. z mocy prawa lub faktycznie, bezp. lub pośr., kontroluje/kieruje/ wpływa w stopniu odczuwalnym na przywóz/wywóz w obrocie między państwami czł. Dot. też monopoli delegowanych przez państwo innym podmiotom;

• państwowy → nie tyle ustrojowo, ale funkcjonalnie (delegowane w drodze aktu władczego innym podmiotom);

• szerokie rozumienie → prawa wyłączne dot. bezp. dział. handl., ale też monopole, pośrednio wpływające na handel wewW (np. monopol produkcyjny połączony ze zbytem własnych produktów - sprawa Hansen II → zasada - monopole stricte produkcyjne dozwolone na gruncie art. 295);

• towarami, a nie dot. usług;

• przykłady decyzji KE: Niemcy → koniak; Fr. → alkohol, ropa, potas, tytoń, zapałki, mat. wybuch.; Włochy → sól, tytoń, zapałki;

Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych

• forma łagodna przekształcenia → dostosowanie do warunków wspólnego rynku zgodnie z zasadami swobodnego przepływu towarów, a istota przekształcenia zdefiniowana przez cel, czyli likwidację dyskr. w handlu towarami między państwami → orzecz.: cel musi być rozumiany szeroko → ETS, nawiązując do def. monopolu z art. 31 ust. 1 zd. 2 i do umiejscowienia tego art., uznał, że państwa czł. muszą przekształcić monopole, jeśli naruszają one generalną zasadę s. p. towarów (→rozciągnął wypracowane zasady stos. art. 28 na art. 31, co oznacza, że udowodnieni dyskr. nie jest absolutnie konieczne);

• nie określone co ma być przedmiotem przekształcenia → praktyka: najczęściej sprzeczne są same prawa wyłączne i struktura podmiotu mającego te prawa odebranie tych praw lub min. zmiany w strukturze monopolu, choć państwo może spełnić wymogi art. 31, zachowując prawa wyłączne, gdy zapewnie że dział. nie będzie naruszać s.p.towarów;

Nakaz przekształcenia państwowych monopoli handlowych w rolnictwie

• dot. też monopoli w handlu towarami rolnymi, ale jego realizacja musi wiązać się z zapewnieniem równoważnych gwarancji w zakresie zatrudnienia i poziomu życia producentów rolnych;

Realizacja nakazu

• oryg. → w okresie przejściowym do końca 1969, jednak nie zachowano terminu (6 państwo zajęło to 17 lat) → nowi członkowie mieli ostrzejsze środki (tzw. środki przejściowe, ograniczone co do czasu i warunków) → zasada standstill - zakaz nowych monopoli;

3. Państwowe monopole finansowe i usługowe oraz przedsiębiorstwa publiczne a reguły konkurencji (art. 86 TWE)

4.3.1. Cele i zakres zastosowania; przedsiębiorstwo publiczne

Adresat i cele art. 86 TWE

• adresat - państwa czł. → zakaz wydawania/utrzymywania środków sprzecznych z TWE skierowanych do przedsięb. publ.

• art. 86 ust. 2 → szczególny rodzaj wyłączenia przedsięb. publ.;

• art. 86 ust. 3 → czuwa i kieruje decyzje i dyr. - KE;

• kompromis między państwami, w których gosp. przeważał albo element publ. albo prywatny ma 2 cele:

• konkretyzuje generalne zobow. państw czł. do realizacji i respektowania TWE też w działaniach za pośrednictwem przedsięb. publ. (swoisty zakaz pośredniego naruszania TWE);

• wzmacnia i konkretyzuje zasadę równości przedsięb. prywatnych i publ. wprost zakazując państwom faworyzowania publ.;

Przedsiębiorstwa publiczne

• przedsiębiorstwo publiczne w rozumieniu funkcjonalnym, nadanym mu przez orzecz. dot. art. 81 i 82, które pozostaje w szczególnym związku z władzą publiczną (= rozumienie sensu largo) → 2 kategorie:

• przedsięb. publ. lub przedsięb., którym przyznano prawa wyłączne lub specjalne (art. 86 ust. 1);

• przedsięb., którym powierzono świadczenie usług w ogólnym interesie gosp. lub które mają charakter monopolu skarbowego (art. 86 ust. 2);

• przedsięb. publ. sensu stricto (art. 86 ust. 1) → zdef. w dyr. 80/723 o przejrzystości relacji finansowych między państwami czł. a przedsięb. publ. oraz o przejrzystości finansowej wew. niektórych przedsięb. każde P., na które władze publ. mogą, bezp. lub pośr., wywierać dominujący wpływ na mocy prawa własności do P, finansowego uczestnictwa w P lub na mocy zasad, którym P podlega (władza publ. = władze państwowe, regionalne, lokalne i in. terytorialne);

• domniemanie dominującego wpływu gdy władza bezp. lub pośr. ma większość kapitału, dysponuje większością głosów lub może obsadzić więcej niż ½ członków organów;

• def. dla celów dyr., ale powszechnie przyjmowana, gdyż nie opiera się na kryteriach ustrojowych, a na funkcjonalnym („dominującego wpływu/kontroli”, brak autonomii gosp. przedsiębiorstwa w stosunku do władzy publ.)

• nie jest nim samo państwo, ani państwowe korporacje działające w celu niezarobkowym;

• P, którym władza publ. przyznaje prawa specjalne lub wyłączne → gdy w trybie władczym indywidualne P dostaje uprawnienia, które dają im szczególną pozycję w stosunku do innych P, oraz te P podlegają władzy publ., jakiej nie podlgają inne P;

• np. gdy monopolizacja części/całości dziedziny gosp., ale nie koncesjonowanie, gdy może dostać każdy po spełnieniu ustawowych przesłanek;

• dyr. 80/723 - prawa specjalne → prawa udzielone przez państwo w drodze ustawowej/adm., określonej liczbie P na wyznaczonym obszarze geogr., ogr. do 2/więcej liczbę P upoważnionych do ś. usługi/wyk. dział., inaczej niż w oparciu o kryteria obiektywności, proporcjonalności i niedyskryminacji, wskazujące, inaczej niż w oparciu o te kryteria, kilka konkur. P jako autoryzowanych dostawców usługi lub wyk. dział lub przyznające każdemu P/om, inaczej niż w oparciu o te kryteria, korzyści prawne lub regulacyjne, które znacząco wpływają na możliwości innych P do ś. tej samej usługi/wyk. dział. w tym obszarze na porównywalnych lub jednakowych warunkach;

• dyr. 80/723 - prawa wyłączne → prawa udzielone przez państwo, w drodze ustawowej/adm., które zastrzegają na rzecz danego P prawo ś. danej usługi lub wyk. dział. w wyznaczonym obszarze geogr.

• P, którym powierzono ś. usług w ogólnym interesie gosp. lub które mają char. monopolu skarbowego → to najczęściej jedno z dwu w/w kategorii, ale nie musi tak być, gdyż o ich statucie stanowi powierzenie im szczególnych zadań publ.;

• ś. usług w ogólnym interesie gosp. → może być powierzone każdemu P.; nie zdef. w T., choć znaczenie wśród wartości UE (art. 16 TWE) → zgodnie z niewiążącym prawem mogą to być:

• usługi w sektorze transportowym;

• szeroko rozumiana komunikacja elektroniczna;

• poczta;

• energetyka;

• radio i tv;

• trwa dyskusja w spr. celów i zasad oraz sposobów finansowania przez państwa ś. usług użyteczności publ.;

• monopol skarbowy → P, którym państwo przyznało monopol, w celu zapewnieniu budżetowi szczególnego źródła dochodów (np. dawn. zapałczany). To najczęściej też monopole handlowe i wymagają zbadania na gruncie art. 86 ust. 2 i art. 31;

Ograniczony zakres dopuszczalności przedsiębiorstw publicznych (art. 86 ust. 1 TWE)

• art. 86 ust. 1 to lex specialis do art. 10;

• orzecz. → pojęcie „środki” rozumiane szeroko → wszelkie akty prawa publ. lub prywatnego oraz dział. fakt., którymi władze publ. wpływają na położenie/zachowanie konkretnych P (publ./powierzone), więc ważne kryterium szczeg. związku między danym P a władzą publ.;

• zakaz → wprowadzania i utrzymywania w mocy;

• orzecz. → też aktywne zachęcanie P do działań sprzecznych z T; też nakaz zaniechania udzielania tym P szczególnych udogodnień w stos. do P prywatnych; też obowiązek nadzoru nad P publ. by one nie naruszały T (pośrednio obowiązek ten dot. P publ.);

• podkreślone znaczenie art. 12 i art. 81-89, jednak zakaz naruszania ten dot. też in. przepisów, jak art. 28 i dalszych, art. 39 i dalszych, art. 43 i dalszych, art. 49 i dalszych oraz art. 56 i dalszych;

Zakres wyłączenia stosowania reguł konkurencji do przedsiębiorstw publicznych (art. 86 ust. 2 TWE)

• art. 86 ust. 2 → wyłączenie obow. z mocy samego TWE(nie wymaga wydania aktów prawa wtórnego):

• P, którym powierzono ś. usług w ogólnym interesie gosp.;

• monopol skarbowy;

• char. podwójnie ograniczony:

• stos. się do nich przepisy TWE w zakresie, w jakim stos. ich nie stanowi pr./fakt. przeszkody dla wyk. przez nie zadań szczeg.;

• wyłączenie to nie może powodować takiego naruszenia rozwoju handlu, by stało to w sprzeczności z interesami WE;

• to wyłączenie tylko w razie rzeczywistej niemożności (trzeba ją udowodnić) ich pogodzenia z zadaniami szczeg., a samo wyłączenie nie może wychodzić poza zakres konieczny dla wyk. zadań;

• „wpływ na handel → (szerokie rozumienie) nie dot. tylko h. produktem, ale h. w ogóle można wyłączyć gdy istotne ogr. handlu danym produktem, a nie jeśli wpływ na „interes WE”;

• interes WE → wynika z celów i zasad TWE (z art. 2, 3,14, 23, 28 i dalszych, 39 i dalszych, 43 i dalszych, 49 i dalszych, 56 i dalszych, 81 i dalszych) tworzenie podstaw rynku wew., rządzonego regułami wolnej konkurencji, a zindywidualizowany interes określają organy WE;

• nie jest naruszeniem interesu WE (i powodem do nie zastos. wyłączenia) naruszenie pojedynczej normy, więc organy WE dok. indywid. interesu na tle krajowych usług w ogólnym interesie gosp. lub monopoli skarbowych muszą uwzględniać zasadę proporcjonalności;

4. Uprawnienia KE do egzekwowania przestrzegania art. 86 ust. 1 i 2 TWE (art. 86 ust. 3 TWE)

Uprawnienia KE

• art. 86 ust. 3 → KE czuwa nad stos. (szeroko ujęte) - wyłącznie właściwa do dział. represyjnych i prewencyjnych, w tym do dyr. i decyzji wzgl. państw;

• decyzje → np. zobow. państwo do zaniechania naruszania TWE; tam gdzie może vs. P. powinna jednak vs. państwo, bo to na państwie jest ciężar odpow. (tak KE próbowała przyspieszyć liberalizację w energetyce); w ttrybie art. 86 ust. 3 decyzja do państwa w sprawie naruszenia zakazu ukrytej pomocy państwa;

• dyr → by zapobiegać naruszeniom TWE w stosunkach państwo-P. → tak np. w/w dyr. o przejrzystości (...);

Liberalizacja telekomunikacji w trybie dyrektyw wydanych na podstawie art. 86 ust. 3 TWE

• lata 90'te → art. 86 ust. 3 stos. przez KE do bezp. liberalizacji telekom. (pośr. za pomocą art. 95) → dyr. i decyzje do państw - stopniowe znoszenie praw wyłącznych i specjalnych;

• najpierw dyr. 88/301 dot. wprowadzenia reguł konkurencji na rynku telekomunikacyjnych urządzeń końcowych → pomimo skargi na legalność (sprawa Fr. vs. KE - Terminal Equipment Case) wprowadzona w poł. lat. 90'tych potem rynek usług telekom. (dyr. 90/388) - też ta zaskarżona i utrzymana nowele dyr. 90/388 - rynek telekom. sta., dostęp do sieci tv kabl. i telekom. ruchoma; kładzenie i udostępnianie sieci telekom., rozdzielenie prawne sieci telekom. i sieci tv kabl. należących do jednego operatora obecnie zastąpiono dyr. 90/388 nową dyr. 2002/77 w spr. konkurencji na rynkach sieci i usług komunikacji elektronicznej;

Zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa

1. Rynek wewnętrzny a pomoc publiczna

• pomoc państwa → najbardziej skuteczny przejaw interwencjonizmu → art. 87-89 TWE → zakaz względny/warunkowy (jest niezgodna ze wspólnym rynkiem) zakaz antykonkurencyjnej pomocy państwa (sprawa 6/69 i 11/69, KE v FR, sprawa 78/76, Steinike und Weinling v KE) 2 typy wyłączeń:

• ex lege - ust 2 - pomoc dozwolona;

• na mocy decyzji organów WE - ust. 3 - pomoc dopuszczalna;

• zakaz ten nie dot. też sytuacji określonych w innych przepisach:

• rolnictwo (art. 36);

• transport (art. 73, art. 76 ust. 1 i art. 78);

• zew. stos. handl. (art. 132 ust. 1);

• przemysł zbrojeniowy (art. 296 ust. 1 lit. b);

• może być też wyłączona pomoc dla P użyteczności publ. (z art. 86 ust. 2);

2. Pomoc zakazana (art. 87 ust. 1 TWE)

Zakres zakazu

Cztery przesłanki zakazu

• 4 przesłanki (kumulatywnie) z art. 87 ust. 1 (brak ich def. w T, tylko orzecz.):

• pomoc państwa;

• faworyzuje;

• char. antykonkurencyjny;

• wpływa na handel wewW;

• 2 pierwsze służą identyfikacji tego rodzaju interwencjonizmu państwowego; 2 następne jego kwalifikacji z punktu widzenia podstawowych wartości rynku wew. - wolnego handlu i wolnej konkurencji;

Pomoc państwa

• art. 87 ust. 1 → wszelka pomoc przyznana przez państwo lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie → nie def., ale szerokie rozumienie i istoty środków publ., jak i ich pochodzenia

• niezależnie od formy, ważny skutek;

• nie jest nią tzw. środki wywierające skutek podobny do pomocy państwa - sprawa 290/83, KE v Francja;

• pomoc → gdy przysparza beneficjentowi korzyści gosp., których nie miałby z normalne dział. gosp. (mniejsze znaczenie fakt, że pomoc to też obciążenia po stronie państwa);

• 2 rodzaje pomocy:

• pomoc polegającą na subwencjonowaniu - bezp. transferowanie świadczeń pieniężnych (np. dotacje, dopłaty do odsetek, gwarancje kredytowe na szczególnie korzystnych warunkach) lub rzeczowych (np. bezpłatne lub korzystne cenowo przekazanie działek lub budynków, dostawa dóbr lub świadczenie usług na preferencyjnych warunkach);

• pomoc polegającą na zmniejszaniu obciążeń przedsiębiorstw - np. zwolnienia/ulgi podatkowe, zwolnienia od opłat parafiskalnych, pokrycie strat, umorzenie zobowiązań (interwencja negatywna; skutki te same co subwencje);

• przedmiotem są gł środki (zasoby) finansowe;

• źródła pomocy:

• władza publ. (szer. rozum.);

• odrębne podmioty, kontrolowane przez władzę publ., gdy pomoc pochodzi z zasobów państwowych, przekazanych/kontrolowanych/powierzonych w administrowanie/zarządzanie;

• niezależnie od formy tych podmiotów;

• najważniejsza przesłanka - kontrola, tak np. w przypadku P. publ., które mogą być albo beneficjentami albo udzielającym pomocy;

• orzecz. → nie są pomocą państwa środki pochodzące ze źródeł WE;

Selektywność pomocy państwa

• zakaz gdy uprzywilejowuje:

• selektywność indywidualna - gdy określone P.;

• selektywność sektorowa - gdy dot. określonej gałęzi gosp.;

• selektywność regionalna - gdy dot. określonego regionu;

• istota zakazu - selektywność (choć samo zróżnicowanie w traktowaniu nie jest wystarczające) = różnicowanie pozycji gosp. konkurentów poprzez przyznanie jednym, a nie przyznanie drugim korzyści gosp.;

• nie dot. środków generalnych (środki polityki gosp. lub społ.), dot. w równym stopniu wszystkich P na rynku i wszystkich gałęzi gosp. (np. zmiana stopy procentowej);

• sprawa C-241/94, Fr. vs. KE (Kimberly Clark) → mogą być uznane za pomoc, jeśli organy dzielące środki pomocowe korzystają w swych decyzjach z określonego stopnia uznania co do wyboru beneficjentów, wysokości lub warunków udzielenia pomocy;

• najtrudniejsze rozróżnienie środków selektywnych a generalnych w przypadku pomocy dokonywanej instrumentami podatkowymi → KE wydała Obwieszczenie;

Zakłócenie konkurencji

• zakaz, gdy:

• zakłóca

• grozi zakłóceniem → gdy konkretna i prawdopodobna;

• przedmiotem zakłócenie i aktualnej i potencjalnej konkurencji;

• sposób zakłócenia → albo wzmocnienie jednego P albo utrudnienie dostępu do rynku innym;

• zakłócenie musi być udowodnione w konkretnej sprawie, a punktem wyjścia jest stan konkurencji przed udzieleniem pomocy;

• nie dot. pomocy bagatelnej - zakłócenie w nieznacznym stopniu;

Wpływ na handel między państwami członkowskimi

• zakaz, gdy wpływa na handel wewW. - utrudnia/ułatwia import/eksport produktów/usług;

• pomoc eksportowa (ułatwia eksport P., a utrudnia innym z tego państwa lub innych państw);

• pomoc dla krajowego producenta zmniejsza możliwości importu i może być zakazana;

• tylko gdy skutki dot. handlu wewW, a gdy tylko wew. lub z państwami 3'cimi nie dot.;

• nie dot. niewielkiej wysokości pomocy państwa (Limited Amount of State Aid, ŁASA) → prace w KE nad Komunikatem w spr. pomocy publ. o niewielkich skutkach na handel wewW (ma być w nim dodatkowy, bardziej ekon. test bagatelności - Limited Effect on Trade, LET);

Pomoc państwa dla przedsiębiorstw publicznych

• zgodnie z zasadą neutralności własnościowej (art. 295) państwa mogą mieć P. publ., oraz udzielać im pomocy, przestrzegając zasady niedyskryminacji (art. 12) oraz reguł konkurencji dot. wszystkich P. (art. 81-89) jednak taka pomoc niesie ze sobą największe ryzyko dla wolnego handlu i konkurencji, więc szczególnie ważne relacje finansowe między władzą a P. publ. - muszą być przejrzyste, a stosowne informacje przechowywane 5 lat (dyr. 80/773 o przejrzystości);

• by państwo jako właściciel (dominium) mógł wykonywać działania inwestorskie i by uniemożliwić uzyskiwania korzyści przez P. publ. ze względu na szczególne relacje z władzą publ. (imperium) → wspólnotowa kontrola pomocy opiera się na zasadzie inwestora działającego w warunkach gospodarki rynkowej (market economy investor) → pomoc państwa to różnica między warunkami, na jakich państwo udostępniło P. publ. zasoby publ., a warunkami, na jakich inwestor prywatny dział. w normalnych warunkach gosp. rynkowej, przekazałby takie zasoby porównywalnemu P. prywatnemu;

• dot. gł. oceny udziałów kapitałowych (wpłat na kapitał założycielski w firmach przynoszących straty/bliskich bankructwa;

• dot. też oceny funduszy (zasobów) publ. udzielających gwarancji, kredytów i zwrotu od kapitału;

3. Pomoc dozwolona (art. 87 ust. 2 TWE)

Pomoc automatycznie wyłączona spod zakazu art. 87 ust. 1 TWE

• zamknięty katalog rodzajów pomocy państwa, które choć spełniają 4 przesłanki z ust. 1 to są wyłączone spod zakazu z ust. 1 (ex lege, zgodna ze wspólnym rynkiem), ale dopiero po deklaratoryjnej decyzji KE (na skutek obligatoryjnego zgłoszenia), stwierdzającej, że pomoc ta mieści się w ramach tego wyłączenia;

Pomoc socjalna

• art. 87 ust. 2 lit. a → pomoc socjalna skierowaną bezp. do pewnych kategorii konsumentów finalnych (np. na zakup określonych towarów) lub do P. oferujących takie towary (jako rekompensatę sprzedaży po niższych cenach) → gdy bez dyskr. z punktu widzenia pochodzenia produktu (np. pszenica poniżej wartości by chleb był tańszy);

Pomoc w wypadku klęsk żywiołowych

• art. 87 ust. 2 lit. b → cel: usunięcie skutków klęski żywiołowej lub innych nadzwyczajnych szkód;

Pomoc uwarunkowana skutkami podziału Niemiec

• art. 87 ust. 2 lit. c → dot. obszarów RFN dotkniętych skutkami podziału Niemiec, gdy jest konieczna dla zrekompensowania niekorzystnych konsekwencji gosp. wywołanych tym podziałem (np. utrata rynków zbytu);

• nie jest to automatyczne wyłączenie wszelkiej pomocy P. b.NRD, gdyż opóźnienie rozwoju gosp. wynika nie z podziału, ale z panującego tam wcześniej ustroju gosp.;

4. Pomoc dopuszczalna

Zakres pomocy dopuszczalnej

Rodzaje pomocy dopuszczalnej

• art. 87 ust. 3 → 4 rodzaje antykonkurencyjnej pomocy państwa (lit. a-d), które mogą być uznane za zgodne ze wspólnym rynkiem (konstytutywna decyzja KE w trybie art. 88, lub Rady na wniosek KE większość kwalif. w przypadku lit. e.) wyłączenie o char uznaniowym i fakultatywnym odmowa, gdy:

• nie realizuje celów określonych w art. 87 ust. 3 (sprawa 730/79, Philip Morris vs KE);

• nie spełnia wymogów tzw. kompensacyjnego uzasadnienia (compensatory justification principle), bo nie jest konieczna dla realizacji w/w celów (da się je osiągnąć przy działaniu praw rynku (w/w sprawa),

• wykracza ona poza wymiar celów z art. 87 ust. 3 (zasada proporcjonalności) oraz poza wymiar interesu WE;

• zakres dopuszczalnych wyłączeń w ogr. zakresie rośnie na mocy prawa wtórnego, gł. rozp., a dodatkowo dla zwiększenia pewności prawa (zmniejszenie uznawalności) KE wydaje niewiążące akty polityki prawa konkurencji;

• 4 rodzaje → pomoc regionalna; prorozwojowa; dla pewnych rodzajów dział. lub regionów; dla ochrony kultury;

Pomoc prorozwojowa

• art. 87 ust. 3 lit. b → dopuszczalna pomoc, zmierzająca do:

• wspierania realizacji ważnych przedsięwzięć podejmowanych we wspólnym interesie eur. → rozstrzygają cele WE, w których realizacji zainteresowane są wszystkie państwa;

• likwidacji poważnych zaburzeń w życiu gosp. danego państwa→ musi mieć char. ogólny i nie dot. jednego sektora, np. pomoc państwa w Grecji w 1991 r.;

Pomoc dla ochrony kultury

• wspieranie kultury i zachowanie dziedzictwa kulturowego, jeśli nie wpływa na handel wewW i konkurencję na wspólnym rynku → ratio legis tego przepisu to ochrona europ. przemysłu film. przed amer.;

Pomoc regionalna, sektorowa i horyzontalna

• szczególnie istotne podsatwy dopuszczalności w przypadku lit. a i lit. c:

• wyłączenie, gdy wspieranie rozwoju gosp. regionów, w których poziom życia jest nienormalnie niski lub regionów z poważnym bezrobociem;

• wyłączenie, gdy ułatwianie rozwoju niektórych dział. gosp. lub regionów gosp., jeśli nie zmienia ona warunków handlu i konkurencji w zakresie sprzecznym ze W. interesem;

• 3 główne rodzaje pomocy;

Pomoc regionalna

Podstawy dopuszczalności

• 2 podstawy prawne dopuszczalności:

• lit. a → cel: wyrównywanie różnic w rozwoju różnych regionów w całej WE;

• lit. c → cel: wyrównywanie dysproporcji rozwojowych między regionami poszczególnych państw;

• wyodrębnianie obszarów, które mogą otrzymać pomoc → poprzez ustalanie wskaźników maksymalnego pokrycia poszczególnych państw pomocą regionalną, mierzonego procentem ludności;

• 2001-2006 → między 15%(Holandia) a 43,6% (Włochy), ale Hiszpania 79,2%, Grecja, Irnaldia i Portugalia 100%;

• lit. a → obszary, gdzie PKB per capita mniej niż 75% średniej dla całej WE - wyodrębniane na poziomie NUTS II - map pomocy regionalnej, opracowywanych przez państwa;

• lit. c → skala pomocy to różnica między dopuszczalną pomocą regionalną w WE (2000-2006 r. to 47,7% ludności, jaki może być objęty tą pomocą) a skalą pomocy dopuszczalnej na gruncie lit. a (NUTS III);

Zasady oceny projektów krajowej pomocy regionalnej

• Wytyczne w spr. krajowej pomocy regionalnej z 1998 r. → warunki:

• rodzaje inwestycji:

• inwestycje nie mające char. odtworzeniowego (initial investments);

• tworzenie nowych miejsc pracy, związanych z nowymi inwestycjami;

• wyjątkowo pomoc operacyjna w regionach (dot. regionów najbardziej odległych od centrum WE);

• min. 25% wkładu własnego inwestora + zagwarantowanie, że będzie prowadził dział. na którą dostanie pomoc przez min. 5 lat;

• pomoc na miejsca pracy max. 3 lata od zakończenia inwestycji;

• szczegółowe zasady kumulacji (sumowania), obliczania i progi dopuszczalności intensywności pomocy;

• wydane na czas nieokreślony, ale już zapowiedziana praca nad zmianą, która ma się dokonać pod koniec 2006 r.;

Zasady oceny dużych projektów inwestycyjnych

• dopuszczalność dużych inwestycji (powyżej 50 mln euro) → zasady w Wielosektorowych Ramach Prawnych z 2002 r. (Komunikat KE) (zmiana 2003 r., obow. 1.01.04-31.12.09; zastąpił poszczególne zasady ramowe sektorowe);

• obniżenie pomocy dla kosztów kwalifikowanych do 50% (50-100 mln euro.), a nawet do 34% (ponad 100mln euro);

• utrzymanie zakazu pomocy dla sektora stalowego, bez względu na wielkość inwestycji;

• utrzymane zmniejszenie pomocy w sektorach o problemach strukturalnych (tzw. sektorach wrażliwych) - do wielkości poniżej poziomu dopuszczalnego dla innych sektorów;

• KE może sporządzić (do 31.03.2006 r.) wykaz takich sektorów, i wtedy od 1.01.07 r. pomoc na inwestycję, obejmującą koszty kwalifikowane powyżej kwoty ustalonej w wykazie musi być indyw. notyfikowana KE;

• do 31.12.06. - szczególne zasady w sektorze motoryzacyjnym (max. intensywność do 30%) i w przemyśle włókien sztucznych (żadne wydatki inwestycyjne nie kwalifikują się do pomocy);

Pomoc sektorowa

Podstawy dopuszczalności

• (nie dot. rolnictwa, rybołówstwa, transportu - nieobjęte art. 87-89) → przesłanki negatywne;

• przy tzw. sektorach wrażliwych (charakteryzują się gł. znacznymi nadwyżkami mocy produkcyjnych i podażą nad popytem) - spełnienie tych przesłanek jest szczególnie trudne - pomoc w tych sektorach:

• nie może mieć na celu utrzymanie status quo, czy zwiększenia mocy wytwórczych, a przywrócenie do działania sektora;

• pomoc musi być degresywna, podporządkowana celom restrukturyzacji (często nakaz zmniejszenia mocy wytwórczych);

• nie powinna prowadzić do przerzucania problemów jednych państw na drugie;

• po zmianach w polityce KE w 2002 r. (skutek w 2003-04) pomoc dla sektora motoryzacyjnego czy włókien sztucznych tylko na zasadach Wielosektorowych Ram Prawnych;

• mniej restrykcyjne - energetyka, gdy na celu ochrona środowiska i racjonalizacja zużycia energii;

• szczególne zasady w innych aktach prawnych dla górnictwa, hutnictwa żelaza i stali oraz przemysłu stoczniowego;

pomoc dla górnictwa

• do 22.07.02 r. → na podstawie TEWWiS + wydane na jego podstawie decyzje Wysokiej Władzy (KE) → rozp. 1407/2002 (obow. do 31.12.2010):

• dopuszczalna tylko dla umożliwienia kontynuacji procesu restrukturyzacji przemysłu węglowego oraz zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego WE;

• przeznaczona tylko na:

• ogr. dział.,

• zapewnienie dostępu do zasobów węgla;

• pokrycie kosztów nadzwyczajnych związanych z racjonalizacją i restrukturyzacją (tzw. „odziedziczonych zobowiązań", w tym zobowiązań z tytułu świadczeń socjalnych);

• dot. tylko węgla energetycznego o określonej jakości;

• tylko na warunkach z rozp. (np. stałe zmniejszanie przy pomocy na ogr. dział. czy operacyjnej, tylko do 31.12.07r. pomoc na ogr. dział., suma do 30% kosztów inwestycji);

Pomoc dla hutnictwa żelaza i stali

• do 22.07.2002 r. - TEWWiS i.in. → teraz art. 87 + akty prawa wtórnego → zakres pomocy b. ogr.:

• pomoc o char. horyzontalnym dla poprawy konkurencyjności sektora w skali globalnej;

• pomoc na likwidację hut (closure aid), w tym gł. na wypłaty;

• te reguły do 31.12.09 r.;

• na inwestycje lub ratowanie/restrukturyzacje = niezgodna ze wspólnym rynkiem;

Pomoc dla przemysłu stoczniowego

• art. 87 + akty wydane na podstawie art. 87 ust. 3 lit. e, art. 89 i art. 133

• pomoc na budowę statków wojskowych wyłączona spod zakazu (art. 296);

• wygaśnięcie rozp. R 1540/98 dot. budowy okrętów oraz przedłużającymi się pracami w OECD nad zastąpieniem Porozumienia w spr. respektowania normalnych warunków w przemyśle stoczniowym i remontowym (nie weszło w życie) → KE wydała Zasady ramowe dot. pomocy publ. dla przemysłu stoczniowego(obow. do 31.12.06 r.):

• reguły przyznawania pomocy dla stoczni, podmiotów z nimi związanych, właścicieli statków, osób trzecich;

• reguły przyznawania pomocy dla badań, prac rozwojowych i innowacyjnych (na innowacyjność intensywność nie może być wyższa nić 20$ kosztów inwestycji brutto);

• pomoc zw. z zamykaniem stoczni (np. kosztów socjalnych i doradczych);

• pomoc na zatrudnienie;

• pomocy w formie kredytów eksportowych;

• pomocy na rzecz rozwoju;

• regionalnej (intensywność do 22,5% w regionach objętych lit. a lub 12,5% - lit. c);

• w/w zasady nie wpływają na środki tymczasowe z rozp. 177/2002 (zmiana rozp. 502/2004) służące przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji ze strony Korei → pomoc bezp. w celu wspierania budowy kontenerowców, produktowców, chemikaliowców i zbiornikowców LPG do wysokości 6% wartości umowy przed udzieleniem pomocy;

• mechanizm obronny do zawieszenia sporu z Koreą na zasadach z Porozumienia WTO, nie później niż do 31.03.2005 r.;

Pomoc horyzontalna

Zakres dopuszczalności pomocy horyzontalnej; wyłączenia grupowe i inne horyzontalne zasady udzielania pomocy publicznej

• pomoc horyzontalna to pomoc udzielana P. niezależnie od tego, w jakich regionach/sektorach prowadzą dział. gosp., a wyróżnią ją jedynie cel działania;

• do 1998 r. zakres dopuszczalności wprost z art. 87 ust. 3 + aktów polityki konkurencji KE → rozp. R 994/98 (na podstawie art. 89) → upoważnienie KE do wydawania rozp. stwierdzających, że określone grupy pomocy są zgodne ze wspólnym rynkiem i nie wymagają zgłoszenia z art. 88 ust. 3 + wyczerpująca lista takich grup horyz. pomocy:

• pomocy na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), badań i prac rozwojowych (B+R), ochrony środowiska oraz zatrudnienia i szkoleń;

• pomocy, która jest zgodna z krajową mapą pomocy regionalnej, zatwierdzoną przez KE;

• też upoważ. dla KE do wydania rozp. wył. dla pomocy bagatelnej, określającego próg pomocy dopuszczalnej bez wymogu zgłoszenia;

• wyznaczone obow. i fakultatywne elementy każdego wyłączenia;

Wyłączenie grupowe dla pomocy bagatelnej

• rozp. 69/2001 → wszelka pomoc (z wyjątkiem w transporcie, rolnictwie, eksportowej i uzależnionej od korzystania z produktów krajowych zamiast importowanych) przyznana P we wszystkich sektorach, do 100tyś. euro. w jakimkolwiek okresie 3 lat (obow. od. 2.02.01 r. do 31.12.06 r.);

Wyłączenie dla pomocy na rzecz MSP

• rozp. 70/2001 → wyłączona pomoc (z wyjątkiem w transporcie, rolnictwie, eksportowej i uzależnionej od korzystania z produktów krajowych zamiast importowanych) przyznana małym i średnim P. dział. we wszystkich sektorach, gdy spełnia post. tego rozp. → zgodna ze W. rynkiem, jest pomoc na:

• inwestycje w dobra materialne i niematerialne - intensywność do brutto 15% (małe), 7,5% (średnie); oraz do netto 30% w regionach z lit. a i 75% w regionach z lit. c;

• koszty zew. usług doradczych i koszty 1'wszego udziału w konkretnych targach/wystawach - intensywność do 50%;

• wyłączone spod obowiązku zgłoszenia;

• obow. od. 2.02.01 r. do 31.12.06 r.;

• nie dot. wielkich projektów, w których wyłączone koszty pomocy wynoszą brutto min. 25 mln euro, intensywność brutto jest wyższa od dopuszczalnej o 50% albo całkowita wielkość pomocy wynosi 15 mln. euro.;

Pomoc na szkolenia

• rozp. 68/2001 → wył. grupowo pomoc (w tym w rolnictwie) na szkolenia, gdy spełnia wymogi tego rozp.:

• szkolenia specjalistyczne → intensywność wielkiemu P. do 25%, a MSP - 35%;

• szkolenia ogólne → intensywność wielkiemu P. do 50%, a MSP - 70%.

• podwyższenie w/w progów o 10% przy regionach lit. a, o 5% lit. c, dalsze 10% niepełnosprawni;

• nie wyłączone gdy jednej spółce powyżej 100tyś. euro;

• obow. od 2.02.01 do 31.12.06 r.;

Pomoc na zatrudnienie

• rozp. 2204/2002 → wył. grupowo pomoc (z wyjątkiem pomocy eksportowej, uzależnionej od korzystania z produktów krajowych zamiast importowanych; w tym w rolnictwie, bez transportu, górnictwa, przemysłu stoczniowego) na zatrudnienie, gdy spełnia warunki tego rozp:

• pomoc na tworzenie miejsc pracy → w regionach/sektorach nie kwalifikujących się do pomocy, nie jest wyłączona gdy intensywność brutto do 15% (małe), 7,5% (średnie), a gdy kwalifikują, jest wyłączona, gdy intensywność netto do progu regionalnej pomocy inwestycyjnej określonej w krajowej mapie pomocy;

• podwyższenie o 10% gdy małe (region lit. c, gdy pomoc netto do 30%) lub o 15% gdy małe (region lit. a, pomoc netto do 75%);

• rekrutacje pracowników o szczeg. trudnej sytuacji i niepełnosprawnych → gdy intensywność (mierzona procentem w kosztach płac w okresie roku po zatrudnieniu) do 50% (niepełnosprawnie), 60% (inwalidzi);

• dodatkowe koszty zatrudniania inwalidów → nie mogą przekroczyć poziomu rekompensaty z tytułu obniżonej wydajności pracy wynikającej z inwalidztwa;

• wyłączony obowiązek zgłoszenia, chyba, że dot.:

• określonych sektorów;

• pomocy dla jednego P. powyżej brutto 15 mln euro przez jakiekolwiek 3 lata;

• pomocy na zamianę czasowych umów o pracę w umowy na czas nieokreślony;

• obow. od 2.02.01 do 31.12.06 r.;

Pomoc na B+R

• rozp. nie zostało wydane → dalej Wspólnotowe Ramy Prawne z 1996 r. → dopuszczalna pomoc wspierająca badania podstawowe, badania przemysłowe służące zdobywaniu nowej wiedzy oraz badania przedkonkurencyjne (np. opracowywanie prototypów użytku komercyjnego);

• duże firmy (poza regionami pomocy regionalnej) - intensywność:

• badania podstawowe - 100%;

• B+R przemysłowych - 50%;

• B+R przedkonkurencyjnych - 25 %;

• podwyższona:

• MSP - o 10%;

• region lit. a - o 10%;

• region lit. c - o 5%;

• dla projektu, powiązanego z Ramowym Programem B+R UE -o 15%;

• projekt obejmujący współpracę transgraniczną - o kolejne 10%;

• granica kumulacji - przemysłowych - 75%; przedkonkurencyjnych - 50%;

Pomoc na ochronę środowiska

• rozp. nie wydane → dalej Wytyczne z 2001 r. (nie dot. rolnictwa oraz tzw. kosztów osieroconych) → dopuszczalna pomoc:

• na inwestycje → gdy przeznaczona na inwestycje służące dostosowywaniu się P. do nowych wspólnotowych standardów (i: 15%) lub ich podwyższaniu (i: 30%); inwestycje w oszczędność energii; źródła odnawialne oraz produkcję ciepła i energii elektrycznej w skojarzeniu (i: 40%); na rekultywacje terenów zanieczyszczonych; na zmianę lokalizacji (i: 30%);

• na usługi doradcze;

• wyjątkowo na koszty operacyjne w zakresie ochrony środowiska;

• podwyższenie: regiony lit. a oraz c - do wysokości progu dopuszczalnej pomocy regionalnej + 10% a rekultywacja do +100%;

• do 31.12.2007 r.

Pomoc na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw zagrożonych

• nowe Wytyczne W. dot. pomocy państwa w celu ratowania i restrukturyzacji zagrożonych przedsiębiorstw z 2004 r. → pomoc dopuszczalna:

• na ratowanie → cel: umożliwić przetrwanie przez okres potrzebny dla wypracowania planu restrukturyzacji/likwidacji i dla jego oceny przez właściwe władze krajowe i wspólnotowe;

• wsparcie płynności finansowej (gwarancje kredytowe lub zwracanych pożyczek); o char. czasowym (do max. 6 m-cy), ogr. do niezbędnego minimum i przyznana zgodnie z zasadą pierwszy i ostatni raz;

• na restrukturyzację → tylko w razie wiarygodnego, spójnego i kompleksowego planu przywrócenia długookresowej zdolności konkurencyjnej P.; restrukturyzacja fizyczna, towarzyszy restrukturyzacja finansowa (zastrzyk kapitału, umorzenie długów);

• nie może powodować nieuzasadnionych zakłóceń konkurencji; ogr. do niezbędnego minimum + zasada pierwszy i ostatni raz;

• P. zagrożone - firmy, które ani za pomocą środków własnych, ani środków właścicieli/akcjonariuszy lub wierzycieli, nie są w stanie powstrzymać strat, które bez pomocy publicznej prawie na pewno doprowadzą je do zniknięcia z rynku w perspektywie krótko lub średnioterminowej;

Pomoc państwa a różne inne transakcje i transfery finansowe

• KE może dopuścić inne programy/projekty antykonkurencyjnej pomocy państwa, w tym pomocy dochodzącej do skutku w wyniku pewnych transakcji i transferów finansowych → akty typu soft law KE określiła warunki dot.:

• inwestycji z udziałem kapitału o podwyższonym ryzyku,

• udzielania gwarancji i poręczeń;

• krótkoterminowych ubezpieczeń kredytów eksportowych;

• bezp. opodatkowania dział. gosp.;

• transakcji sprzedaży działek i budynków przez władze publ.;

5. Pomoc dla przedsiębiorstw świadczących usługi w ogólnym interesie gospodarczym

Podstawy dopuszczalności

• WE i państwa czł. - obow. zapewnić by usługi użyteczności publ., należące do wspólnych wartości UE, funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach gwarantujących ich powszechne świadczenie (art. 16) → może być to niemożliwe bez pomocy ze strony państwa, która gdy spełnia przesłanki art. 87 ust. 1 może być niezgodna ze W. rynkiem i podlegać ocenie i analizie na zasadach ogólnych i w trybie art. 88-89 → wyłączenie zakazu na podstawie art. 86 ust. 2 lub gdy nie uznane za pomoc publiczną;

Wyłączenie spod zakazu pomocy państwa na podstawie art. 86 ust. 2 TWE

• P. te podlegają T. (w tym normom konkurencji), w granicach, w jakich stos. tych reguł nie stanowi pr./fakt. przeszkody w wykonywaniu powierzonych im zadań;

• wyłączenie w trybie indywidualnym (wymaga każdorazowego stwierdzenia przesłanek art. 86 ust. 2);

• szczegółowy zakres dopuszczalności pomocy → akty soft law, np.:

• dla nadawców radiowo-tv;

• sektor usług pocztowych (dodatkowe warunki: przyczynianie się do liberalizacji niezastrzeżonych usług pocztowych, najmniej restrykcyjny charakter, proporcjonalność, efektywne monitorowanie przez niezależny organ regulacyjny, przejrzystość rozliczeń oraz niedyskryminacyjny dostęp do sieci pocztowej);

• sprawa C-258/00, Altmark Trans → ETS ostatecznie przesądził, że płatności rekompensacyjne nie stanowią pomocy, więc nie wymagają wyłączenia KE na podstawie art. 86 ust. 3 wydała decyzję i rozwijające ją Ramy wspólnotowe w spr. stos. art. 86 ust. 2 → 3 warunki rekompensacyjnej pomocy, która nie spełnia 4 przesłanek testu Altmark, by mogła być uznana za zgodną z art. 86 ust. 2:

• dot. usług w ogólnym interesie gospodarczym w rozumieniu art. 86 ust. 2;

• powierzenie obowiązku ich świadczenia dokonane jest publ. aktem prawnym;

• rekompensata nie może wykraczać poza koszty, pomniejszone o wpływy i powiększone o rozsądny zysk, z uwzględnieniem szczególnych kosztów ponoszonych przez P. w regionach lit. a i c;

• dot. wszystkich sektorów do 31.12.2007 r.;

Płatności rekompensacyjne nie stanowiące pomocy publicznej w świetle art. 87 ust. 1 TWE

• poł. lat 90'tych → czy gdy państwo rekompensuje P. użyteczności koszty świadczenia tych usług, dlatego, że inaczej usługi te mogłyby w ogóle zniknąć, albo być świadczone na warunkach eliminujących ich powszechną dostępność to jest to pomoc państwa?

• sprawa T-106/95 FFSA v. KE → SPI uznał, że tak, jeśli jedynym celem rekompensaty jest wyrównanie dodatkowych kosztów świadczenia usług w ogólnym interesie gosp. potwierdzone w sprawie T-46/97, SIC → SPI uchylił decyzję KE, stwierdzającą, że pomocą nie jest rekompensata w całości przeznaczona na pokrycie dodatkowych kosztów świadczenia usług publ.; rekompensata taka może oczywiście podlegać wyłączeniu spod art. 87 ust. 1 na podstawie art. 86 ust. 2;

• linię tą akceptowała KE, jeśli pomoc państwa (w tym rekompensata) jest ustalana na czas określony, w przejrzystej i otwartej procedurze o char. niedyskr.;

• radykalna zmiana → sprawa C-53/00 Ferring v. ACOSS → ETS uznał, że gdy rekompensata jest do kosztów wydatków na świadczenie usług, powierzonych nie jest w ogóle pomocą, gdyż nie przysparza korzyści (char. świadczenia wzajemnego), a pomocą jest tylko nadwyżka nad tymi kosztami;

• krytyka w doktrynie, bo eliminuje możliwość stos. art. 86 ust. 2 dla wyłączenia spod zakazu art. 87 ust. 1 tego rodzaju pomocy, gdyż pomoc wykraczająca poza koszty nie może być uznana za konieczną do wykonania zadań;

• orzecz. prejudycjalne w sprawie C-280/00, Altmark Trans → (potwierdzenie w/w stanowiska) fakty: przed sądem adm. w DM spór czy regionalna licencja przewozowa może być dana firmie, która korzystała z dotacji, a prawo krajowe uzależniało danie tej licencji od wiarygodności finansowej. ETS uznał, że dotacje rekompensujące jedynie nakłady poniesione na zadania powierzone, nie są niedozwoloną pomocą publ., ale by taka rekompensata nie była traktowana jako pomoc musi spełniać 4 warunki:

• obowiązki beneficjenta pomocy muszą być wyraźnie zdefiniowane i faktycznie na niego nałożone;

• sposób wyliczenia rekompensaty musi być określony obiektywnie i przejrzyście przed nałożeniem nań obowiązków;

• rekompensata taka nie może przewyższać kosztów realizacji obowiązków publ., przy uwzględnienia wpływów z tej dział. i rozsądnego zysku;

• jeżeli firma realizująca obowiązki publ. nie została wyłoniona w drodze zam. publ., poziom rekompensaty ustala się na podstawie analizy kosztów typowego, dobrze prowadzonego P.;

• przesłanki te mają być dopracowane w aktach prawa wtórnego;

6. Uprawnienia Rady i KE oraz tryb egzekwowania przestrzegania art. 87 TWE (art. 88-89 TWE)

• art. 88 - uprawnienia Rady i KE oraz tryb egzekwowania przestrzegania art. 87;

• KE - prawo decydowania o zgodności pomocy ze W. rynkiem → uprawnienia do dok. przeglądów pomocy; wydawania decyzji w spr. programów i indywidualnych projektów pomocy nowej lub zmienionej; podejmowanie działań w przypadku nie respektowania jej decyzji lub warunków zgłoszeń;

• art. 89 → kompetencja Rady do wydawania rozp. w sprawie zasad stos. art. 87 i 88 → do 1999 r. nie wydała, dopiero rozp. 659/1999 w sprawie szczegółowych proceduralnych reguł stos. art. 87 (rozp. wyk. 794/2004):

• reguły postęp. w przypadku pomocy państwa (każdego środka spełniającego przesłanki art. 87 ust. 1) podlegającego obowiązkowi zgłoszenia (co do zasady nie dot. wył.):

• programy pomocowe (aid schemes) - akty stanowiące podstawę przyznawania pomocy indywidualnej;

• indywidualne projekty pomocowe (individual aid);

• tryb → zgłoszenie odpowiednio wcześnie i w odpowiedniej formie;

• nie może być przyznana przed decyzją KE;

• wstępne zbadanie KE wydaje (2 m-ce od otrzymania kompletnego zgłoszenia) decyzję, że nie jest to pomoc/nie budzi zastrzeżeń z punktu widzenia art. 87 ust. 1 albo decyzję o wszczęciu formalnego postępowania → po zakończeniu (do 18 m-cy) wydaje decyzję:

• to nie pomoc (pozytywna bezwarunkowo) lub jest zgodna ze wspólnym rynkiem (pozytywna bezwarunkowo);

• nie jest zgodny ze wspólnym rynkiem (negatywna);

• reguły w przypadku tzw. pomocy nielegalnej (przyznanej niezgodnie z art. 88 ust. 3; bez zgłoszenia) → po zbadaniu informacji może wydać decyzję o zawieszeniu lub prowizorycznym zrocie do czasu formalnej decyzji, a niezastosowanie może być podstawą skargi do ETS o naruszenie TWE → w razie decyzji negatywnej KE nakłada na państwo obowiązek podjęcia wszelkich koniecznych środków dla odzyskania pomocy od beneficjenta;

• ten sam tryb, gdy niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie pomocy;

• reguły w przypadku pomocy istniejącej (existing aid) - przyznana przed TWE lub pomocy autoryzowanej przez Radę lub KE → KE dokonuje przeglądu informacji → proponuje (rekomendacje) odpowiednie środki, gdy nie jest/już nie jest zgodna ze W rynkiem → w razie nie przyjęcia rekomendacji procedura jak do pomocy nowej;

• obowiązek państw rocznych raportów o pomocy istniejącej;

• prawo KE do kontroli realizacji decyzji o braku zastrzeżeń i decyzji pozytywnych, w tym warunkowych dot. indyw. projektów pomocowych;

• Traktat Akcesyjny → ocenie podlega pomoc istniejąca w momencie akcesu:

• wprowadzona w życie przed 10.12.2004 r.;

• zgłoszona w 2002 r., zaakceptowana przez KE i umieszczona na liście-zał. do T.A.;

• zgłoszona do KE przed 1 maja 2004 r. przez Prezesa UOKiK.;

• też kontrola wszelkiej pomocy przyznawanej przed akcesją, ale o skutkach po akcesji;

• KE może wnieść pozew vs. państwo do ETS na podstawie art. 88 ust. 2 albo na podstawie art. 228, gdy nie respektuje wyroku ETS;

1

7

---