VIII ANALIZA RYNKU

Wydawałoby się, że obfite zbiory zbóż to dobra nowina dla rolników, gdyż będą oni mogli sprzedać więcej. Ale czy na pewno będzie to dla nich korzystne? Wiemy już, że zgodnie z prawem popytu sprzedanie większych ilości wymaga obniżenie cen, a to zła nowina. Czy korzyści ze wzrostu sprzedanych ilość zboża zdołają zrównoważyć straty spowodowane przez spadek cen? Czy przychodu rolników dzięki dobrym zbiorom okażą się ostatecznie wyższe, czy też niższe?

Wszystko zależeć będzie od tego, jak silnie wzrosną ilości i jednocześnie spadną ceny? Jeśli ceny spadną silniej niż wzrosną sprzedane ilości, przychody rolników spadną. Jeśli ceny spadną słabiej, przychody rolników wzrosną. Jeśli natomiast ceny i ilości zmienią się w jednakowym stopniu, wówczas przy wszystkich pozostałych warunkach niezmienionych, przychody rolników pozostaną niezmienione. To czy silniej rośnie sprzedaż, czy spada cena zależy od elastyczności popytu na zmianę ceny.

Gdy gospodarka rozwija się wszyscy bogacimy się, bo rosną nasze dochody. Nie wszyscy jednak bogacimy się w tym samym stopniu, bo dochody nie rosną jednakowo szybko i jednym przybywa pieniędzy szybciej a innym wolniej. W rezultacie powstają dysproporcje. Wydatki jednych są dochodami drugich, to czy i w jakim tempie rosną wydatki jednych i przychody drugich zależy od elastyczności dochodowej popytu.

Funkcjonowanie rynku zależy nie tylko od kształtowania się popytu, lecz także od zmian podaży. Obserwując rynki zauważamy, że przedsiębiorstwa i całe gałęzie różnie reagują na zmiany cen. Jedne reagują na wzrost ceny dużym wzrostem produkcji, inne zaś zwiększają swą produkcję nieznacznie. Czy wynika to jedynie z różnic technologii? Aby to wyjaśnić zapoznamy się z kategorią elastyczności cenowej podaży.

W poprzednim wykładzie mówiliśmy o dwóch rodzajach dostosowań cenowych i ilościowych. Obserwując gospodarkę zauważamy, że procesy te przebiegają na różnych rynkach z różną siłą. Na niektórych dominują dostosowanie cenowe, na innych większą rolę odgrywają dostosowania ilościowe. Zrozumiemy, dlaczego tak jest, gdy połączymy w jedną całość wiedzę na temat elastyczności cenowej popytu i podaży i pokażemy, że oba te rodzaje dostosowań zależą właśnie od nich.

Z jaką siłą popyt reaguje na zmianę ceny?

Wiemy już, że gdy cena się obniża, ludzie z reguły kupują więcej danego dobra, absolutne rozmiary popytu rosną. Natomiast, gdy cena rośnie absolutne rozmiary popytu maleją. Ten oczywisty fakt ilustruje ujemnie nachylona krzywa popytu. Gdy jedna wielkość zmienia się o +/-ΔC, to druga o -/+ΔQd , o związku tym informuje wartość nachylenia krzywej popytu. Ale użyte tu wielkości absolutne mają niekiedy małą wartość informacyjną. W analizach ekonomicznych często chcemy wiedzieć nie tylko o ile jednostek zmieniły się rozmiary analizowanych wielkości, ale również jak silne były te zmiany. Wymaga to odwołania się do wielkości stosunkowych.

Dlaczego wielkości stosunkowe są tak ważne?

Po pierwsze możemy mieć do czynienia z różnymi nieporównywalnymi ze sobą miarami ilościowymi np. kilogramy, metry, kilowatogodziny itp.

Po drugie przy tych samych miarach ilościowych nieporównywalne mogą być produkty np. jabłka i kartofle.

Po trzecie, wyniki obliczeń zależą od arbitralnego doboru jednostek miary, którymi się posługujemy. Na przykład, jeżeli cenę wyrazimy w złotówkach to podwyżka ceny z 2 do 4 zł oznacza wzrost tylko o 2 jednostki pieniężne, natomiast przy wyrażeniu ceny w groszach będzie to wzrost z 200 do 400 groszy, czyli aż o 200 jednostek pieniężnych. Biorąc pod uwagę zmianę względną, czyli procentową, otrzymujemy ten sam wynik bez względu na jednostkę miary, w której wyrażona jest cena.

Po czwarte możemy mieć do czynienia z różnymi walutami. Zmiana ceny o jednego funta, nie jest równoznaczna ze zmiana ceny o jedną złotówkę.

Po piąte różny może być wyjściowy poziom analizowanych zjawisk. Weźmy prosty przykład. Jakiś towar drożeje o 1 zł. Czy jest to duża podwyżka, czy mała? Na to pytanie możemy odpo­wiedzieć jedynie wówczas , gdy znamy cenę wyjściową. Jeżeli kosztująca 5 zł. puszka fasoli zdrożeje o 1zł, będzie to niewątpliwie bardzo duża podwyżka bo aż o 1:5*100%= 20 %. Natomiast wzrost o złotówkę ceny samochodu kosztującego 10 000 zł, zwiększa ją tylko o 1:10 000*100% czyli jedną tysięczną procenta. Zmiana ta będzie dla kupujących wręcz niezauważalna, zatem reakcja popytu nie wystąpi wcale. Natomiast w przypadku wzrostu ceny fasoli 210 % reakcja będzie wyraźna.

Aby uniknąć niejasności ekonomiści często odwołują się nie do zmian absolutnych tylko do zmian względnych - procentowych. Taki sposób pomiaru ma swoje uzasadnienie:

* unikamy problemów z wyborem jednostek miary,

* możemy porównywać zmiany różnych wielkości, wyrażonych w różnych jednostkach np. zmiany ilości, czy cen .

Odwołanie się do zmian procentowymi jest wręcz niezbędne, gdy chcemy porównywać ilościowe zmiany wielkości zapotrzebowania ze zmianami cen czy dochodów, ponieważ ceny i dochody wyrażone są w innych niż ilości jednostkach miary zapotrzebowania.

Porównania takie są potrzebne, gdy chcemy wiedzieć, jak jest siła reakcji popytu na zmianę ceny, lub mówiąc inaczej, jak czuły jest popyt na zmianę ceny czy zmianę dochodu. Taką uniwersalną miarą siły reakcji jest oparta na zmianach procentowych elastyczność.

Elastyczność (elasticity, flexibility)

Elastyczność jest, miarą siły funkcjonalnych zależności zachodzących między wielkościami ekonomicznymi, inaczej mówiąc jest miarą intensywności reakcji jednej wielkości na zmianę drugiej. W ekonomii jest ona wykorzystywana do pokazanie siły związków miedzy zmiennymi ekonomicznymi np. siły reakcji popytu na zmianę ceny - elastyczność cenowa popytu, czy siaa zmiany popytu na zmiany cen dóbr substytucyjnych i komplementarnych - elastyczność mieszane Może też przedstawiać siłę reakcji popytu na zmianę innych czynników np. dochodu nabywców- elastyczność dochodowa popytu, czy siłę reakcji podaży na zmianę ceny - elastyczność cenowa podaży.

Elastyczność cenowa popytu

Wrażliwość popytu na zmianę ceny nazywamy elastycznością cenową popytu (ang. price flexibility of the demand). Pojecie to wprowadził do ekonomii w opublikowanej w 1890 r pracy p.t. „Zasady Ekonomii” Alfred Marshall Szukał on miary pokazującej, z jaką siłą zmienia się wielkość popytu na skutek zmiany ceny wyrobu lub usługi. Wprowadzoną przez niego miarą elastyczności jest stosunek względnej wyrażonej procentowo zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej wyrażonej procentowa zmiany ceny tego dobra . Wartość wskaźnika elastyczności cenowej popytu oblicza się zatem według następującej formuły:

ΔQd/Qd0* 100% Procentowa zmiana popytu

Ec =- --------------------= -----------------------------------

ΔC/C0* 100 % Procentowa zmian ceny

gdzie:
Ec- wskaźnik elastyczności

ΔQd=Qd1-Qd0 jest to spadek lub wzrost kupowanych ilości

Qd0- dotychczasowa wielkość popyt na towar przy cenie C;

Qd1- kupowana ilość po zmianie ceny

ΔQd/Qd0*100%-procentowa zmiana kupowanych ilości (tempo wzrostu/spadku kupowanych ilości)

ΔC= C-C0 to wzrost/spadek ceny analizowanego dobra

C0 - cena wyjściowa

C1- cena po zmianie

ΔC/C0 *100% - procentowa zmiana ceny (tempo wzrostu/spadku ceny)

Postawiony przed wyrażeniem znak minus oznacza, że popyt zmienia się w kierunku odwrotnym do zmiany ceny. Inaczej mówiąc przyrost jednej z wielkości występuje ze znakiem ujemnym.

W analizach ekonomicznych stosuje się pojecie elastyczności na krzywej popytu (na jakimś odcinku krzywej, czyli na łuku) oraz całej krzywej popytu. W pierwszej kolejności zastanówmy się nad problemami związanymi z pomiarem elastyczności popytu na krzywej. Najczęściej analizujemy elastyczność między dwoma dowolnymi punktami leżącymi na niej czyli na łuku (elastyczność łukowa). Teoretyczne można również analizować elastyczność w punkcie (elastyczność punkowa)

Elastyczność na łuku

Elastyczność cenową popytu zdefiniowaliśmy jako stosunek procentowej, czyli względnej, zmiany wielkości zapotrzebowania do procentowej, czyli względnej, zmiany ceny.

Ec = -ΔQd/Qd:ΔC/C

Rys. Tabela i wykres funkcji popytu

C Δ C Qd ΔQ

C

10 a a 10 - 0 -

8 b b 8 -2 10 +10

6 c c 6 -2 20 +10

4 d d 4 -2 30 +10

2 e e 2 -2 40 +10

f

0 f 0 -2 50 +10

10 20 30 40 50 Q

Weźmy dla przykładu funkcję popytu, zapisaną w powyższej tabeli i wykreśloną na rysunku. Aby obliczyć elastyczność popytu na funkcji np. między punktami b i c, musimy znać wartości liczbowe ΔQ i Q oraz ΔC i C.

Ale już w tym miejscu mamy problem z obliczeniem zmian procentowych, czyli tempem zmian obu wielkości.

Absolutne i względne zmiany ilości i cen

Z przyrostami nie mamy kłopotu, bo w przypadku funkcji liniowej różnica ilości żądanej przez nabywców (ΔQd) między punktami b (10) i c (20) wynosi w wartościach absolutnych zawsze tyle samo:

ΔQd= 20-10=10, lub 10-20= |-10 |

ΔC = 6-8 = |-2| lub 8-6=2

Natomiast zmiany względne, (ΔQd/Qd) i (ΔC/C) będą różne w zależności od tego, jaką wielkość Q i C przyjmiemy za podstawę wyliczeń, bo te są w każdym z punktów b i c inne. W związku tym w zależności od przyjętego punktu wyjścia wartości tempa zmian obu wielkości a co za tym i wartość wskaźnika elastyczności są inne,.

Jeżeli za podstawę obliczeń weźmiemy punkt b (Qd=10, C= 8) i cena maleje, to względna zmiana popytu wynosi ΔQd/Qd=10/10*100%= 100%. W punkcie tym procentową zmiana ceny ΔC/C=-2:8 *100%=-25%. W tym wariancie wartość wskaźnika cenowej elastyczności popytu wynosi Ec=+10/10:-2/8=|-4| lub licząc w procentach 100%:-25%=-4

Jeżeli natomiast za podstawę weźmiemy punkt c (Qd=20,C=6), czyli gdy cena rośnie, to względna z miana popytu wynosi ΔQd/Qd=10/20*100%= -50%, zaś względna zmiana ceny ΔC/C=2/6*100%= 33%. W tym wariancie elastyczność cenowa popytu wynosi Ec=-10/20:2/6= |-1,5| lub gdy liczymy w procentach Ec= -50%:33%= 1,5

Mamy zatem do czynienia z pewną mniejszą lub większa dwuznacznością, którą należałoby jakoś usunąć lub ją przynajmniej zminimalizować. Możemy temu zaradzić, gdy obliczymy średnią arytmetyczną, ale nie obu wskaźników, tylko zanotowanych w obu punktach: wyjściowym i docelowym ilości i cen.

Wartość elastyczności cenowej popytu na łuku liczymy wtedy według poniższej formuły:

ΔQd ΔC

Ec= -------------- : --------------

średnia Qd średnia C

W naszym przykładzie średnia ilość to:

20+10

Qd = ---------= 15

2

średnia cena to

8+6 14

C= ----------= --------= 7

2 2

W naszym przykładzie liczona w ten sposób średnia wartość wskaźnika elastyczności między punktami b i c wynosi: (10/15):(-2/7)=-7/3=-2,33.

Elastyczność w punkcie

Różnica między oboma wynikami będzie tym większe, im bardziej oba punkty b i c są od siebie oddalone. Zmniejsza się natomiast, gdy przyrosty ilości i ceny stają się coraz mniejsze Jeśli stają się one nieskończenie małe, lub mówiąc językiem matematycznym ich wartości dążą do zera, co matematycznie zapisujemy jako δQd= (Q1-Qd0) -->0 oraz δC= (C1- C0)-->0, to oba punkty B i C, jak to pokazano na zamieszczonym poniżej rysunku, zbliżyłyby się do siebie na tak małą (nieskończenie) odległość, że zlałyby się w jeden. Z matematycznego punktu widzenia mielibyśmy do czynienia z funkcją ciągłą.

Rys Elastyczność w punkcie na funkcji ciągłej

Cena

B<=>C

Qd

Aby obliczyć wartość wskaźnika elastyczności musimy odwołać się do matematycznej formuły elastyczności funkcji, która jest zapisane jak poniżej

δY/Y

Ec= lim= ---------

δX=> 0 δX/X

Gdzie: Y to jest odpowiednikiem popytu Qd, zaś X to odpowiednik ceny rynkowej C

Obliczony w ten sposób wskaźnik elastyczności odzwierciedla siłę związku procentowych zmian ilości i cen przy nieskończenie małych ich zmianach, czyli w danym punkcie (cena - ilość) na krzywej popytu, dlatego ten sposób liczenia elastyczności nazywamy elastycznością liczoną w punkcie a uzyskany wynik to wskaźnik elastyczności punktowej. Ponieważ na funkcji ciągłej różnica podstaw jest nieskończenie mała, zatem wskaźnik elastyczności bez względu na to czy liczymy go w dół czy w górę funkcji jest zawsze taki sam.

Ale uwaga! Zmiany nieskończenie małe występują tylko w matematyce, nie ma ich natomiast na rynku. Tam ceny i rozmiary popytu zmieniają się skokowe o konkretne wymierne wielkości inaczej mówiąc są to zmienne dyskretne. W analizach realnych wielkości rynkowych nie możemy, zatem posługiwać się pojęciem punktu na funkcji popytu, tylko musimy wziąć pod uwagę fakt, że znajdujemy na łuku. Punktowy sposób pomiaru elastyczności może być stosowany, ale tylko przy bardzo niewielkich zmianach ceny (np. rzędu 1%). Byłby jednak błędny przy większych, dlatego przy dużych zmianach cen, należy, bezwarunkowo liczyć elastyczność łukową

Elastyczności na krzywej a nachylenie krzywej

Częstym błędem w interpretacji elastyczności cenowej popytu jest mniemanie, że można mówić o danej i stałej elastyczności w odniesieniu do całej krzywej popytu. Bierze się on najczęściej stąd, że elastyczność często utożsamia się z nachyleniem krzywej popytu. Błąd polega na tym, że w większości przypadków wartość mierzącego elastyczność wskaźnika zmienia się wzdłuż danej krzywej popytu, natomiast nachylenie funkcji popytu, (jeśli jest to linia prosta), pozostaje niezmienione.

Analiza algebraiczna

Z zależności czysto algebraicznych wynika, że na ujemnie nachylonej liniowej krzywej popytu spadkowi ceny towarzyszą coraz mniejsze wartości wskaźnika w wyrażeniu bezwzględnym. Im wyższa cena, tym większa jest jego bezwzględna wartość wskaźnika, tym popyt jest bardziej elastyczny, natomiast w miarę spadku ceny wartość wskaźnika cenowej elastyczność popytu maleje. Czym można to uzasadnić? Pomocna będzie matematyka.

Załóżmy, że przesuwamy się w dół po liniowej krzywej popytu, z zachowaniem jednakowych każdorazowych stałych zmian ceny ΔC=const i popytu ΔQ=const.

W miarę obniżania ceny zmieniają się podstawy służące do obliczania procentowych zmian ilości i cen. Ilości Q stają się coraz większe a ceny C coraz mniejsze. W rezultacie spadać musi bezwzględna wartość ułamka przedstawiające wskaźnik.

Dokładniejsze zależności między zmianą poziomu ceny wysokością współczynnika elastyczności popytu dla liniowej funkcji popytu przedstawić można syntetycznie w postaci poniższej tabeli.

Punkty	Cena	ΔC	ΔC/ C	Q(tys)	ΔQ	ΔQ/Q	Ec
A	110	-	-	0	-	-
B	100	-10	0,095	10	10	1.0	-10,52
C	90	-10	0,105	20	10	0,6(6)	- 6,28
D	80	-10	0,117	30	10	0,4	- 3.4
E	70	-10	0,13(3)	40	10	0,28	-2,1
F	60	-10	0,153	50	10	0,2(2)	-1,4
G	50	-10	0,18	60	10	0,18	-1,0
H	40	-10	0,2(2)	70	10	0,153	-0,68
I	30	-10	0,28	80	10	0,13(3)	-0,46
J	20	-10	0,4	90	10	0,117	-0,29
K	10	-10	0,6(6)	100	10	0,105	-0,15
L	0	-10	1,0	110	10	0,095	-0,095

Z zawartych w niej danych wynika, że w przypadku ujemnie nachylonych funkcji liniowej wskaźnik elastyczności maleje wraz ze spadkiem ceny a w połowie funkcji osiąga wartość równą jedności

Analiza trygonometryczna ***

Inny sposób na wyjaśnienie tego zachowania dostarcza nam analiza trygonometrycznej.

Aby określić geometryczny obraz elastyczności i ułatwić jej analizę na danej funkcji popytu lub przy porównywaniu różnych funkcji popytu przekształćmy formułę elastyczności do postaci jak poniżej:

ΔQ C

Ec=- ------* ------

ΔC Q

Wyraz ΔQ/ΔC a dokładniej jego odwrotność mierzy nachylenie funkcji popytu w danym punkcie (tj. przy rozpatrywanym wyjściowym poziomie ceny), zaś wyraz C/Q - pokazuje stosunek ceny ilością dobra kupowanej przy tej cenie.

Rys Trygonometryczna interpretacja elastyczności cenowej popytu

C Cp A Ec=-oo

| Ec |>|-1|

α Α B | Ec|= -1

*

α B Ec|<| -1|

β β` β ) ( α C Ec=0

0 Qd 0 Qd

Na powyższym rysunku trygonometryczną miarą wyrażenia ΔQ/ΔC jest ctgα=1/tgα, zaś miarą C/Q jest tgβ. Ujemna wartość ctgα wskazuj, że analiza prowadzona jest w sytuacja, gdy ceny maleją. Wykorzystując funkcje trygonometryczne wskaźnik elastyczności możemy zapisać jak poniżej:

tg β

Ec= - ctg α* tg β = ----------

- tg α

Gdy funkcja popytu jest linią prostą, jej nachylenie jest stałe. Inaczej mówiąc kąt α a co za tym ctgα i tg są w każdym punkcie funkcji stałe. Stały jest zatem mianownik ułamka. Natomiast w miarę spadku ceny, co ilustruje przesuwanie po linii popytu na prawo w dół, kąt β a co za tym wartość tg β maleje. Wynika z tego, że wskaźnik elastyczności cenowej Ec=tgβ/-tgα jest coraz mniejszy, zatem popyt na dane dobro jest bardziej elastyczny przy wyższej cenie a mniej elastyczny przy cenie niższej.

Z dokładniejszej analizy rysunku po prawej stronie wynika, że w punkcie A przy cenie prohibicyjne Cp, przy której popyt jest równy zero tgβ=∞, a to oznacza, że wartość wskaźnika elastyczności wynosi w tym punkcie Ec=∞/-tgα=-∞. W punkcie B, który leży dokładnie w połowie funkcji popytu β=α a to oznacza, że wskaźnik ten przyjmuje wartość Ec=-1. Przy cenach niższych |Ec |<1. W punkcie C przy cenie równej zero tgβ=0, zatem wartość wskaźnika elastyczności cenowej popytu wynosi w tym punkcie Ec=0.

Rys. Elastyczność na linii wypukłej

C tg β

α Ec=-------------

A tgα

B

α`

Q

β β`

Elastyczność na linii wypukłej względem początku układu **

W przypadku, gdy funkcja popytu nie jest linią prostą tylko np. jak to pokazano na rysunku powyżej wypukła względem początku układu współrzędnych, wówczas miarę obniżki ceny, czyli poruszania się po krzywej na prawo w dół jej kąt nachylenie a co za tym wartość tgα w wyrażeniu bezwzględnym maleje natomiast bezwzględna wartość ctgα rośnie. Z drugiej strony w miarę obniżki ceny maleje, kąt β a wraz nim maleje tg β

W tej sytuacji nie można określić ogólnie i jednoznacznie, jakie wartości przyjmuje wskaźnik elastyczności cenowej Ec. Wartość wskaźnika zależy od wypukłości krzywej. Dla krzywej o niewielkiej wypukłości, czyli kształcie zbliżonym do prostej, możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że Ec maleje wraz ze spadkiem ceny.

Przypadki szczególne. Funkcje o stałej elastyczności

W analizach rynku będziemy mieli do czynienia z nietypowymi funkcjami o stałej elastyczności przedstawia trzy przypadki szczególne: Dalszej analizie poddamy trzy szczególne przypadki popytu:

1. popyt na całej długości funkcji doskonale nieelastyczny (Ec=0);

2. popyt na całej długości funkcji nieskończenie elastyczny (Ec=-oo);

3. popyt o stałej jednostkowej elastyczności (Ec=-1)

Popyt zupełnie nieelastyczny (sztywny).

Niekiedy krzywa popytu przyjmuje postać linii prostej pionowej. Bez względu na wysokość ceny nabywcy kupują taką samą ilość. Ponieważ ΔQ.= 0, zaś ΔC jest różne od zera , zatem współczynnik elastyczności na całej długości funkcji przyjmuje wartość Ec=0.

Rys Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

C D

C1

C0

Qd= const Qd

Popyt nieskończenie( doskonale) elastyczny.

Krzywa popytu ma postać linii prostej poziomej. Na rysunku poniżej przy każdej cenie wyższej od C0 popyt wynosi zero. Natomiast przy cenie C (lub niższej) popyt jest „nieskończenie" wielki. Ponieważ wartość ΔC=0, zaś ΔQ jest różne od zera, zatem współczynnik elastyczności przyjmuje na całej długości funkcji wartość Ec= - ∞.

Rys Popyt doskonale elastyczny

C

C0 D

Qd0 Qd1 Qd

Taki kształt krzywej popytu, pozornie mało prawdopodobny, jest przynajmniej w teorii, odzwierciedla popyt na wyroby pojedynczego producenta na rynku doskonale konkurencyjnym.

Jak już wyjaśnialiśmy w warunkach konkurencji doskonałej podaż pojedynczego przedsiębiorstwa jest niezmiernie mała w stosunku do podaży rynkowej (w takiej sytuacji jest, np. drobne gospodarstwo rolne jako producent zboża).Takie przedsię­biorstwa muszą zaakceptować cenę określoną przez stosunek podaży i popytu na całym rynku, ale po tej cenie mogą sprzedać każdą ilość zboża, którą wyprodukują (całkowity popyt rynkowy na zboże ma swoje granice, ale popyt na zboże dostarczane przez danego rolnika po cenie równowagi rynkowej jest praktycznie nieograniczony). W tym przy­padku im więcej zboża rolnik wytworzy i sprzeda, tym większy będzie miał przychód. Na rysunku powyżej w punkcie Qd1 utarg jest większy aniżeli w punkcie Qd0.

Funkcja o stałej jednostkowej elastyczności popytu***

Jak pamiętamy elastyczność cenowa ujemnie nachylonej liniowej funkcji popytu jest zmienna? Spada wraz ze spadkiem ceny, a w samym środku funkcji przyjmuje wartość równą jedności. Może się jednak zdarzyć, że współczynnik elastyczności wynosi Ec=-1 na całej długości funkcji. Oznacza to, że niezależnie od wyjściowego poziomu ilości i ceny, dowolnym procentowym zmianom ceny odpowiada zawsze tak sama procentowa zmiana popytu.

Może sądzicie, że krzywa popytu o jednostkowej elastyczności będzie linią prostą o nachyleniu 45°, tymczasem przedstawienie takiej zależności będzie możliwe, gdy odejdziemy od założenia o liniowym charakterze funkcji popytu i zastąpimy ją pokazaną poniżej funkcją zwaną hiperbolę równoramienną.

Rys .Hiperbola równoramienna

C ΔC ΔC/C Q ΔQ ΔQ/Q Ec

C A 50 - - 100 - -

A B 40 10 0, 2(2) 125 25 0,(2) 1, 0

C 30 10 0, 28 166 41 0,28 1, 0

B Ec=1 D 20 10 0, 4 250 84 0,4 1, 0

E 10 10 0, 6(6) 500 250 0,6(6) 1 0

C

D

E Qd

Osiągnięcie równości temp wymaga, by absolutne przyrosty popytu były odpowiednio coraz większe, natomiast absolutne spadki cen coraz mniejsze. Oznacza to, że musi mieć ona zmienne nachylenia na całej długości i to takie, by przyrosty obu wielkości w stosunku do podstaw dawały w każdym punkcie krzywej te same tempa wzrostu oby wielkości.

Na przykład, wzrost ilości z 100 do 125 jest w ujęciu względnym taki sam jak wzrost ze, 125 do 200, choć przyrost bezwzględny jest dwa razy większy. Podobnie spadek ceny z 5 do 2,5 zł 5 jest procentowo taki sam jak spadek z 10 do 5 zł, ale w wymiarze absolutnym jest on dwa razy mniejszy.

Elastyczność krzywej popytu

Mówiąc o elastyczności popytu mamy w zasadzie na myśli jedynie pewien wycinek krzywej popytu. Od zasady tej istnieją jednak dwa wyjątki.

Pierwszy dotyczy poznanych wyżej szczególnych postaci krzywych popytu, które mają jednakową elastyczność na całej długości.

Drugi dotyczy sytuacji, kiedy porównujemy dwie krzywe popytu wykreślone w tym samym układzie współrzędnych. Często interesuje nas ogólna ocena elastyczności na całej długości krzywej popytu, tzn. przy różnych poziomach ceny.

W tym przypadku, kierując się tylko wartością nachylenia krzywych, możemy stwierdzić, że dla krzywych o większym nachylenie (bardziej stromych) wskaźniki elastyczności mają przy każdej cenie mniejszą wartość od wskaźników dla krzywych o mniejszym nachyleniu, czyli bardziej płaskich. Mówiąc ogólnie im bardziej stoma jest krzywa tym popyt w każdym jej punkcie jest mniej elastyczny i na odwrót.

Elastyczność na krzywej, a nachylenie krzywej popytu

Załóżmy, że mamy dwie linie poste D1 i D2 o różnym nachyleniu, które przecinają się w punkcie A, przy cenie C0, i ilości Qd0. Zobaczmy, jaka jest elastyczność popytu na obu rynkach, w sytuacji gdy cena spada z C0 do C1.

Rys Elastyczność a nachylenia krzywej

C D1

ΔC=const

D2 (Qd12-Qd0) >(Qd1 -Qd0)

A

C0

C1 B C

Qd0 Qd1 Qd2 Qd

Przy wspólnej podstawie ilościowej i takiej samej zmianie poziomu ceny wartość cenowej elastyczności popytu, zależeć będzie od zmian rozmiarów popytu, a te zależą od nachylenia funkcji. W przypadku funkcji D1 o większym nachyleniu, bardziej stromej znajdziemy się w punkcie B. Danemu wzrostowi ceny o ΔC=C1-C0 towarzyszyć będzie wzrost wielkości popytu do poziomu Qd1, czyli popyt przyrośnie ΔQd=Qd1 -Qd0. Z kolei na krzywej popytu D2 ten sam spadek ceny wywoła dużo większy wzrost kupowanych ilości ΔQd=Qd2-Qd0, co przy jednakowej podstawie oznacza większe zmiany procentowe

Ponieważ na krzywej D2 ten sam procentowy wzrost ceny spowoduje większy procentowo wzrost popytu, wynika z tego, że popyt na krzywej D2 jest w tym punkcie bardziej elastyczny niż na krzywej D1.

Uogólniając można powiedzieć, że popyt ilustrowany przez krzywe o mniejszym nachyleniu (bardziej płaskie) jest przy każdy poziomie ceny bardziej elastyczny niż popyt ilustrowany przez krzywa o większym nachyleniu, czyli bardziej strome. W analizie elastyczności popytu możemy kierować się następującą wskazówką: im bardziej stroma krzywa, tym wyrażony przez nią popyt jest mniej elastyczny i na odwrót. Skrajnymi przypadkami są krzywe pionowe, które ilustrują popyt całkowicie nieelastyczny i poziome, które ilustrują popyt doskonale elastyczny.

Interpretacja wskaźników elastyczności

Elastyczność obliczamy, porównując procentowe (względne) zmiany ilości i ceny Krzywe popytu są na ogół nachylone w dół.

Znak

Oznacza to, że poza nielicznymi wyjątkami wielkość zapo­trzebowania zmienia się w przeciwnym kierunku niż cena. Wyjątek stanowią, np. niektóre relatywnie tanie dobra podstawowe, zwłaszcza najtańsze rodzaje żywności (ziemniaki itp.), na które popyt może wzrastać, pomimo (i na skutek) wzrostu ich ceny. Dzieje się tak dlatego, że uszczuplenie w rezultacie wzrostu cen realnych dochody uboższych warstw ludności powo­dują zmniejszenie spożycia lepszych gatunków żywności, ubytek ten kompensowany jest zwiększoną konsumpcją niższych gatunków żywności które, pomimo że zdrożały, pozostają w dalszym ciągu dużo tańsze. Dodatni znak wskaźnika elastyczności cenowej popytu jest skutkiem tzw. paradoks Giffena.

Z reguły jednak wzrost ceny (zmiana dodatnia) powoduje spadek zapotrzebowania (zmiana ujemna). Podobnie spadek ceny (zmiana ujemna) powoduje wzrost zapotrzebowania. Tak, więc przy obliczaniu wskaźnika elastyczności cenowej popytu - poza sytuacjami szczególnymi - dzielimy wielkość ujemną przez wielkość dodatnią lub na odwrót - wielkość dodatnią przez ujemną. W obu przypadkach otrzymuje­my najczęściej liczbę ujemną.

Wartość liczbowa wskaźnika

Miarą elastyczności cenowej jest stosunek względnego wzrostu popytu do względnego wzrostu ceny. Jeżeli pominiemy ujemny znak elastyczności cenowej popytu i skupimy uwagę na wartości bezwzględnej |Ec| to informuje ona, czy i na ile popyt jest elastyczny. Wyróżniamy następujące wartości graniczne oraz przedziały wartości:

Popyt elastyczny| Ec| > 1

Popyt jest elastyczny, gdy dana zmiana procentowa ceny wywołuje większą od niej procentową zmianę wielkości zapotrzebowania. Zapisujemy to w postaci nierówności ΔQ/Q>ΔC/C

W tym przypadku wartość wskaźnika elastycz­ność |Ec|=ΔQ/Q:ΔC/C>1, ponieważ licznik ułamka jest większy od mianownika. Im wyższa bezwzględna wartość wskaźnika, tym w badanym przedziale cenowym popyt jest bardziej elastyczny.

Popyt o elastyczności jednostkowej |Ec|=1

Popyt ma elastyczność równą 1, gdy danej procentowej zmianie ceny towarzyszy taka sama procentowa zmiana wielkości zapotrzebowania. W tych warunkach ΔQ/Q=ΔC/C zatem wskaźnik elastyczności |Ec|=ΔQ/Q:ΔC/C przyjmuje wartość 1, ponieważ licznik ułamka jest równy mianownikowi.

Popyt nieelastyczny |Ec| < 1

Popyt jest nieelastyczny, gdy dana procentowa zmiana ceny powoduje mniejszą procentowo zmianę wielkości zapotrzebowania, czyli gdy ma miejsce nierówność ΔQ/Q>ΔC/C

W tym przypadku |Ec| =ΔQ/Q:ΔC/C przyjmuje w badanym przedziale cenowym bezwzględną wartość mniejszą od jedności. Im jest ona niższa, tym popyt jest mniej elastyczny.

Popyt sztywny Ec=0

Popyt jest sztywny, gdy wartość wskaźnika |Ec|=ΔQ/Q:ΔC/C=0. Ma to miejsce wtedy, gdy dodatnim lub ujemnym zmianom cen ΔC nie towarzyszą żadne zmiany zapotrzebowania na dany produkt ΔQ=0.

Popyt doskonale (nieskończenie) elastyczny Ec=oo

Występuje wtedy, kupowane ilości rosną lub maleją (ΔQ jest różne od 0) podczas gdy poziom cen pozostaje niezmienionym (ΔC=0). Ponieważ mianownik ułamka Ec=ΔQ/Q:ΔC/C przyjmuje wartość zero, zatem cały ułamek przyjmuje wartość nieskończenie dużą.

Determinanty elastyczności cenowej popytu

Jeżeli np. cena mleka wzrosłaby dwukrotnie z dwóch złotych do czterech, to na mocy prawa popytu ludzie kupowaliby mniej mleka. Podobnie gdyby cena dużej butelki coli wzrosła dwukrotnie z 3 zł do sześciu, to ludzie kupowaliby mniej coli. Czy fakt, iż procentowy wzrost ceny jest dla obu dóbr jednakowy znaczy, że taki sam będzie procentowy spadek kupowanych obu dóbr? Doświadczenie pokazuje, że zakupy mleka zmniejszą się w dużo mniejszym stopniu niż zakupy coli. Jest tak, bo popyt na mleko charakteryzuje się mniejszą elastycznością cenową od popytu na colę.

Elastyczność cenowa popytu na niektóre dobra i usługi w Niemczech..
Dobro	Wskaźnik elastyczności cenowej
Kształcenie	-2,09
Meble	-2,0
Chleb i pieczywo	-1,80
Elektryczność, gaz, paliwa	-1,60
Mięso i jego przetwory	-1,30
Aktywa finansowe	-0,66
Wyroby skórzane	-0,16
Mleko i sery	0.00
Kosmetyki	+0,30
Źródło; B. Czarny: Podstawy ekonomii. PWE 1998 s.95

Tablice powyżej pokazuje wartości wskaźników cenowej elastyczności popytu na wybrane dobra i usługi obliczone dla rynków w Niemczech, natomiast tablica poniżej pokazuje wyniki obliczeń przeprowadzonych w USA

Elastyczność cenowa popytu na niektóre dobra i usługi w USA
Dobra	Elastyczność cenowa
Pomidory	-4,6
Groszek	-2,8
Gry hazardowe	-1,9
Taksówka	-1,2
Meble	-1,0
Kino	-0,87
Obuwie	-0,70
Porady prawne	-0,61
Papierosy	-0,51
Ubezpieczenia zdrowotne	-0,31
Autobus	-0,20
Energia elektryczna	-0,13
Źródlo: H. Kohler, Intermediate Microeconomics: Theory and Applications, New York 1986. Cyt. za Z. Matkowski op cit s.

Z zawartych w tabelach danych wynika, że w każdym z analizowanych krajów wskaźniki te wykazują bardzo duże zróżnicowanie dla różnych dóbr, oraz pewne zróżnicowanie na podobne dobra w różnych krajach. Ponadto można zauważyć, że dla prawie wszystkich dóbr przyjmuje one wartość ujemną. W Niemczech tylko elastyczność popytu na kosmetyki przyjmuje wartości dodatnie, czyli tylko w jednym przypadku popyt zachowuje się paradoksalnie.

Zauważmy, że w przypadku popytu na mleko i sery w Niemczech wskaźnik elastyczności wynosi zero, co oznacza, że popyt na te dobra jest sztywny, czyli w ogóle nie reaguje na zmianę ceny. Z kolei w USA popyt na pomidory jest bardzo elastyczny, natomiast popyt na meble wykazuje elastyczność jednostkową, ale podobnie jak w Niemczech dla większości dóbr przyjmuje on wartości ujemne. Co powoduje, że popyt na pewne dobra jest elastyczny, a na inne nieelastyczny? Dlaczego popyt na niektóre wyroby jest bardziej a na inne mniej elastyczny?

Od czego zależy wartość wskaźnika elastyczność cenowa popytu?

Spróbujemy przedstawić teraz kilka ważniejszych przyczyn powodujących to zróżnicowanie. Większa lub mniejsza siła reakcji konsumentów zależy od takich czynników jak:

* głębokość rynku, czyli ilość kupujących. Im więcej kupujących tym jest ona mniejsza

* miejsca na krzywej popytu

* nachylenie krzywej popytu

Rys A Rynek mały Rys B Rynek duży

Cena Cena

D1 D2

30 a c

α α

20 b d

Ilości Ilości

250 350 700 800

Wielkość (głębokość) rynku

Przy danym poziomie ceny wartość współczynnika elastyczności zależy między innymi od wielkości ( głębokości rynku). Porównując ze sobą dwa rynki zauważamy, że większy jest rynek na dany towar, tym mniej elastyczny jest przy danej cenie popyt na dany produkt, nawet wówczas, gdy funkcja popytu na obu rynkach ma identyczne nachylenie, czyli gdy dwie krzywe popytu są równoległe o jednakowym nachyleniu ΔC/ΔQ, nie będą miały w tym samym przedziale cenowym jednakowych wartości wskaźników elastyczności cenowej popytu, jeśli leżą w różnej odległości od początku układu współrzędnych, (czyli jeżeli we wzorze funkcji popytu będą miały różne wyrazy wolne).

Ta sama bezwzględna i procentowa zmiana ceny na rynku dużym i małym np. o 10 zł, da taką samą absolutną zmianę ΔQ wielkości popytu. Jednakże procentowe zmiany popytu, a zatem i wartości wskaźników cenowej elastyczności popytu będą na obu rynkach różne.

Spadek ceny 30 zł do 20 zł wywołuje na obu rynkach ten sam wzrost wielkości popytu o ΔQd=100 jednostek jednak na rynku dużym, który obrazuje krzywa D₂ stanowi to mniejszą zmianę procentową (przy początkowej wielkości popytu wynoszącej 700 jednostek) aniżeli na rynku małym, który obrazuje krzywa D₁ (przy początkowej wielkości popytu równej 250 jednostek).

Obliczmy elastyczności na obu krzywych między dwoma punktami np. a b na krzywej D₁ i c d na krzywej D₂. Wartość wskaźnika łukowej elastyczności popytu między punktami a i b na krzywej D1 wynosi:

Ec= -0,75

Natomiast wartość wskaźnika łukowej elastyczności między punktami c i d na krzywej D2 odpowiednio wynosi:

Ec= -0,307

Możemy zatem wyciągnąć ogólny wniosek a mianowicie, że na wartość wskaźnika elastyczności cenowej popytu wpływać może wielkość rynku, czyli odległość krzywej popytu od początku układu współrzędnych. Jeżeli z tych czy innych względów rynek powiększa się, czyli gdy rynkowa funkcja popytu przesuwa się w prawo współczynniki elastyczności popytu towarzyszące każdemu z poziomów ceny ulegną zmniejszeniu. Ale nie koniec na tym, elastyczność popytu wynika również ze specyfiki dóbr.

Elastyczność popytu a rynkowy poziom ceny

Wiemy już, elastyczność całej krzywej popytu od jej nachylenia mierzonego stosunkiem tgα=ΔC/ΔQd, natomiast wartość wskaźnika elastyczności zależy od miejsca na krzywej popytu. Im cena jest wyższa, tym wartość wskaźnika wyższa, tym popyt jest bardziej elastyczny. Z kolei im cena niższa, tym mniejsza wartość wskaźnika elastyczności cenowej popytu. Naszą analizę zacznijmy od wyjaśnienia od czego zależy miejsce na krzywej popytu

O czego zależy poziom ceny i ilości równowagi?

Jak wiemy cena kształtuje się na rynku na poziomie równoważącym popyt z podażą, zależy więc równocześnie od popytu i podaży

Rys. A Rynek diamentów Rys. B Rynek wody

D0 S0 D0

E>1

Cw

E=1 E=1 S1

E<1

Qd Qd

Popyt na dane dobro zależy od intensywności potrzeby, którą dany produkt zaspakaja. Ta z kolei zależy od ilości zaspakajającego ją dobra. Im jest go w stosunku do potrzeb więcej dostarczane i kupowane, tym pełniej zaspokojone są potrzeby konsumentów, tym niżej cenią je sobie nabywcy, tym niższa jest rynkowa cena, tym mniejsza elastyczność cenowa

Z kolei zaspakajająca potrzeby podaż danego dobra zależy od kosztów produkcji. Im więcej nakładów potrzeba na jego wytworzenie, tym większe są koszty produkcji, tym wyżej położona jest jego krzywa podaży, tym wyżej cenią je sobie producenci i tym więcej muszą płacić ich nabywcy i na odwrót.

Ceny i ilości równowagi rynkowej wynikają zatem układy obu sił rynkowych: popytu i podaży. Na niektórych rynkach obie krzywe przecinają się w górnej części krzywej popytu gdzie Ec>1, zatem na rynkach tych popyt jest elastyczny. Na innych rynkach przecinają się w dolnej części krzywej gdzie Ec<1 , a tam jest nieelastyczny.

Dobra tanie w produkcji i powszechne w użyciu mają niską cenę. Na ich zakup stać jest wielu konsumentów są łatwo dostępne a przez to powszechne. W miarę spadku ceny zwiększa się krąg kupujących i dobro staje się coraz powszechniejsze. Dobra powszechnie dostępne występujące w dużych ilościach, to najczęściej dobra podstawowe. Cechuje je niska cena a co za tym wykazują niską cenową elastyczność popytu. Dobrym przykładem są: woda, chleb, czy sól.

Z kolei im wyższa cena, tym mniej dostępne jest dane dobro, tym mniejsze są ilości wymiany, tym jest ono rzadsze. Im dobro jest rzadsze tym wyższa jest jego cena rynkowa. Dobra drogie, dostępne dla mniejszej ilości zamożniejszych nabywców, to dobra luksusowe, cechuje je wysoka cena i wysoka elastyczność cenowa popytu.

Podsumowując o elastyczności popytu decyduje miejsce na krzywej popytu, które określa charakter dobra. Im więcej w stosunku do potrzeb jest dostarczane i kupowane na rynku, tym pełniej zaspokojone są potrzeby konsumentów tym jest ono powszechniejsze, tym niższa cena, tym mniej elastyczny jest popyt na nie.

Elastyczność cenowa popytu a dochodowy efekt zmiany ceny

Z efektem malejącej użyteczności krańcowej wiąże się efekt dochodowy. Jak pamiętamy nachylenie krzywej popytu zależy również od siły dochodowego efektu zmiany cen, a ten zależy przede wszystkim od:

* wysokości stojącego do dyspozycji kupujących dochodu Im wyższy dochód, tym słabsza reakcja na zmianę ceny,

* udziału w dochodzie wydatków na dane dobro. Im niższy, tym słabsza reakcja na zmianę ceny

* poziomu ceny rynkowej

Wysokość dochodów konsumentów.

Ogólną zasadą jest, że ludzie o niższych stosunkowo dochodach, ubożsi silniej reagują na zmiany ceny, zwłaszcza dóbr droższych i zaspokajających potrzeby wyższego rzędu (mniej nieodzownych) natomiast ludzie zamożniejsi reagują słabiej.

Udział wydatków na dobro w budżecie nabywców.

Elastyczność cenowa popytu zależy od siły działania dochodowego efektu zmiany ceny. Ta z kolei zależy od tego, jak jaka dużą część dochodu jest wydawana na dane dobro, czyli mówiąc inaczej, jak duży jest udział wydatków na dane dobro w całkowitym budżecie nabywcy. Im większy jest udział wydatków na dane dobro, tym silniejszy będzie wpływ wzrostu ceny na dochód realny nabywców i tym znaczniejsze ograniczenie zapotrzebowania, tym wyższa będzie elastyczność cenowa popytu.

Poziom rynkowej ceny dobra

Wiemy już, że w przypadku ujemnie nachylonej liniowej funkcji popytu wartość współczynnika uzależniona jest od poziomu ceny rynkowej. Im niższa jest jego cena, tym popyt na nie jest mniej elastyczny i na odwrót.

Coraz niższa elastyczność jest między innymi rezultatem dochodowego efektu zmiany ceny. Im niższa cena, tym mniej dane dobro waży w wydatkach całkowitych. Ponieważ przy niższej cenie wydatki na dane dobro są mniej odczuwalne przez nabywców, jej jednoprocentowy wzrost wywołuje mniejszy procentowo wzrost popytu niż przy wysokiej.

Mówiąc krótko im większa część dochodów prze­znaczana jest na zakup danego dobra, im wyższa jest płacona na rynku cena, tym silniej działa efekt dochodowy, tym reakcja na zmianę ceny jest silniejsza, tym popyt jest bardziej elastyczny

Elastyczność popytu a charakter potrzeby, jaką dane dobra zaspakaja

Jeśli wydawaliśmy dużo pieniędzy na zakup dobra w rodzaju wycieczki zagraniczne, jest bardzo prawdopodobne, że nawet niewielki wzrost ceny zmusi nas do poważnego ograniczenia zakupów. Z kolei na dobra takie jak: sól, pieprz, woda czy zapałki wydajemy mało pieniędzy, bo kupujemy ich niewiele, a przy tym ich rynkowa cena jest niska. Znaczy to, że nawet duża zmiana ich ceny nie będzie wywoływać istotnych efektów dochodowych a przez to i zmian kupowanych ilości.

Elastyczność popytu na dobra podstawowe

Popyt na niezbędne nam do życia powszechne dobra podstawowe jest zatem nieelastyczny. Popyt na dobra niezbędne jest mało elastyczny, bo ludziom trudno się bez nich obejść a niekiedy wręcz bez nich nie mogą żyć np. bez wody, żywności, mieszkania czy lekarstw. Nawet, jeżeli ceny tych towarów znacznie wzrosną, to konsumenci w dalszym ciągu będą je kupować, rezygnując z zakupów innych mniej w danym momencie potrzebnych dóbr i usług. Natomiast spadek cen nie wywołuję większych zmian kupowanych ilości.

Elastyczność popytu na dobra luksusowe

Popyt na dobra, luksusowe takie np. jak: brylanty, futra, wycieczki zagraniczne, brylanty itp. jest w dużo w większym stopniu zależy od ich ceny, a zatem jest bardziej elastyczny od popytu na dobra uznane za niezbędne.

Na zakup takich dóbr jak diamenty wydaje się dużo pieniędzy, bo ich rynkowa cena jest bardzo wysoka. Oznacza to, że nawet niewielka zmiana cen wywołuje silne efekty dochodowe, a to prowadzi do dużych zmian kupowanych ilości.

Które dobra należy uznać za niezbędne?

Popyt na dobra takie jak papierosy, czy alkohol jest również nieelastyczny, choć dobra te trudno nazwać niezbędnymi, jak np. jedzenie czy ubranie. Problem tkwi w znaczeniu słowa niezbędne. To, co ludzie uznają za niezbędne, zależy od ich obecnego standardu życia. Przykładowo sprzęt gospodarstwa domowego: żelazka, telewizory, pralki, czy lodówki są w społeczeństwach zachodu traktowane jako niezbędne. Z kolei dla większości Wietnamczyków czy Hindusów są to dobra luksusowe, zatem pojecie dóbr niezbędnych jest względnie i w dużym stopniu zależy od stopnia zamożności i standardu życia analizowanego społeczeństwa. Należy zatem powiedzieć, że popyt jest nieelastyczny na wszystkie dobra, które są ogólnie uznane z niezbędne.

Ponadto musimy zawsze pamiętać, że dobra uznawane dziś za luksusowe wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa upowszechniają się i z czasem stają się niezbędnymi dla coraz szerszego grona osób. W efekcie wartość współczynnika cenowej elastyczności popytu tych dóbr będzie się zmniejszać wraz ze wzrostem zamożności, tym bardziej, że ich upowszechnianiu się towarzyszy spadek ceny, a to jak wiemy oznacza, że popyt na taniejące dobra staje się mniej elastyczny.

W dzisiejszym zróżnicowanym świecie są kraje, gdzie posiadacze samochodu należą do rzadkości, jest on tam dobrem luksusowym. Z kolei w krajach tzw. postindustrialnych samochód stał się dobrem niezbędnym. Społeczeństwa tych krajów nie mogą bez niego normalnie funkcjonować, tym bardzie, że często jest on w zasadzie dla bardzo wielu ludzi jedynym środkiem lokomocji nie posiadającym odpowiednio bliskich substytutów.

Wynika z tego, że jednym z najważniejszych, czynników determinujących wartość wskaźnika elastyczności, jest rodzaj potrzeby, jaką dane dobro zaspakaja. Popyt na dobra niezbędne mające niewielki udział w wydatkach konsumentów jest zazwyczaj nieelastyczny.

Nachylenie krzywej popytu

Ujemne nachylenie krzywej popytu wynika z tego, że oprócz efektu malejącej użyteczności krańcowej i dochodowego mamy również do czynienia z efektem substytucyjnym zmiany ceny.

Gdy cena jakiegoś dobra rośnie nasze dochody realne kurczą, aby utrzymać taki sam poziom satysfakcji z zakupów rozglądamy się za substytutami, czyli dobrami zaspakajającymi nasze potrzeby w podobny sposób. Im efekt substytucyjny silniejszy, tym popyt jest bardziej elastyczny. Pora zatem przyjrzeć mu się bliżej. Siła tego efektu zależy głównie od następujących czynników:

* ilości i bliskość dostępnych substytutów. Im więcej substytutów tym większa cenowa elastyczność popytu i na odwrót Im są one bliższe, tym popyt jest bardziej elastyczny

* Ilość produkujących je konkurentów, ta z kolei zależy od rodzaju konkurencji rynkowej.

* stopień uzależnienia nabywców od analizowanego produktu. Im bardziej dane dobro jest nam niezbędne, tym słabsza jest reakcja na zmianę ceny. Od niektórych dóbr jesteśmy uzależnieni Do innych jesteśmy przywiązani przez upodobania czy markę, a ostatnio coraz częściej w wyniku stosowanych przez producentów programów lojalnościowych .

* Czas, jaki jest potrzebny do podjęcia pełnych decyzji dostosowawczych np. przejścia na korzystania z innych wyrobów

Ilość i bliskość dostępnych substytutów

Jednym z najważniejszych determinantów elastyczności cenowej popytu jest ilość i bliskość substytutów

Na ogół, jeżeli towar posiada wiele bardzo substytutów o podobnych cechach i cenach, to popyt na to dobro jest elastyczny, gdyż ludzie łatwo mogą przestawić się na kupowanie innego produktu, który ma podobną wartość użytkową.

I tak, jeśli kupowałeś dotychczas, dużo coca coli i jesteś równie usatysfakcjonowany, pijąc zamiast nie pepsi colę, to wzrost ceny coca coli spowoduje, że ograniczysz jej konsump­cję, zwiększając jednocześnie spożycie pepsi. Siła tego efektu zależy głównie od ilości i „bliskości" dostęp­nych dóbr substytucyjnych.

Łatwość zastępowania się dóbr zależy od ich specyfiki. Np. popyt na ropę naftową jest nieelastyczny, gdyż pomimo istnienia kilku substytutów, nie są one substytutami bliskimi. Tak samo trudno uznać rower za bliski substytut samochodu. Natomiast bardzo bliskimi substytutami są np. dwa gatunki mleka np. „Łowickie” i „ Łaciate”, dlatego popyt na każdy z tych gatunków jest bardzo elastyczny.

Im więcej substytutów o podobnych cenach ma dany produkt, im są one bliższe, tym więcej osób sięgnie po zamienniki, gdy cena danego dobra wzrośnie, tym większa będzie elastyczność cenowa. Natomiast popyt na dobra nie mające bliskich substytutów np sól czy pieprz jest nieelastyczny, bo nie tylko, że nie mają ona żadnych bliskich substytutów, ale w dodatku wydajemy na nie bardzo niewielką część naszego dochodu, zatem nawet znaczna podwyżka ceny soli nie obciąży naszego budżetu.

Sposób określenia produktu (Szerokość kategorii dobra)

To czy i jak popyt jest elastyczny zależy od tego jak dużo ma ono bliskich substytutów. Ilość substytutów zależy z kolei od szerokość kategorii dobra, a to zależy z kolei zależy od sposobu jego zdefiniowania.

Rozważmy dwie krańcowe sytuacje. Przypuśćmy najpierw, że w związku z podniesieniem podatku obciążającego ich cenę następuje ogólna podwyżka cen wszystkich papierosów o 10 %, np.. Czy należy spodziewać się spadku popytu o 10 % 5% czy o 0,5%? Zapewne ta trzecia liczba jest najbliższa prawdy. Ci, którzy byli w stanie rzucić palenie bez pro­blemów, dawno już to zrobili. Nie­którzy będą próbowali ograniczyć pa­lenie, ale efekty nie będą zapewne duże. A teraz załóżmy dla kontrastu, że wzrost ceny o 10 % dotyczy tylko papie­rosów jednego gatunku, podczas gdy ceny pozostałych gatunków pozostają bez zmian. Tym razem mo­żemy spodziewać się znacznie silniej­szej reakcji nabywców. Jeśli ceny. Nie Trzeba być ekonomistą by wiedzieć, że nabywcy dro­żejącego gatunku porzucą go i z łatwością przerzucą się na inne, gdyż wszystkie one w zasadzie spełniają tę samą funkcję, tzn., dostar­czają nikotyny. Elastyczność popytu na określony rodzaj czy markę papiero­sów może, więc być dosyć wysoka. Przedstawiają to poniższe wykresy:

Rys A Tytoń Rys B Papierosy Rys C Marlboro

C

C1

C0

Q1 Q0 Qd Q1 Q0 Qd Q1 Q0 Qd

W istocie nasz przykład wskazuje pewną ogólną regułę. Im wę­ziej określimy rodzaj dobra (wskazując np. konkretną markę papierosów, a nie papierosy w ogóle, albo ropę naftową, a nie energię w ogóle), tym wyższa będzie cenowa elastyczność popytu.

Wskaźnik elastyczność cenowej Wielkiej Brytanii w zależności od sposobu zdefiniowania dóbr
Dobra ujęcie szersze	Elastyczność	Dobra ujecie węższe	Elastyczność
Paliwo	-0,47	Benzyna	-0,8
Żywność	-0,52	Gastronomia	-2,61
Alkohol	-0,83	Wódka	-1,02
Dobra trwałego użytku	-0,89	Pralki
Usługi	-1,02	Wycieczka zagraniczna	-1,62
Rozrywka	-1,40	Kino	-2,30
Źródło D. Begg i inni Ekonomia.Cyt. wyd. t. 1 s.117

Zróżnicowanie to wynika z faktu, że im szersze zdefiniowane dobra, tym mniej bliskich substytutów, które mogą zaspokoić daną potrzebę. Natomiast im dokładniej określimy charakter dobra, tym więcej jest bliskich substytutów, a więc popyt jest bardziej elastyczny. Potwierdzają to dane z zawarte w tabeli powyżej powinni sobie z tego zdawać sprawę urzędnicy wyznaczający stopę opodatkowanie.

Charakter konkurencji rynkowej

Ogólnie biorąc, im mniej konkurencji napotyka producent, tym mniej substytutów, do których może się uciec konsument, tym słabiej reaguje na zmianę ceny, tym niższa jest cenowa elastyczność popytu na jej produkty, tym wyższa będzie zapewne żądana przez niego cena.

Natomiast całkowicie inaczej wygląda sytuacja tam gdzie jest dużo konkurujących. Im więcej istnieje substytutów danego dobrami, im są one bliższe, tym większa jest konkurencja na rynku, tym bardziej elastyczne jest popyt.

W skrajnym przypadku doskonałej konkurencji, gdzie mamy do czynienia z ogromną ilością firm dostarczających produkt jednorodny istnieje ogromna ilość doskonałych substytutów. Jeśli działająca na rym rynku firma zdecydują się na podniesienie ceny powyżej wyznaczonej przez warunki rynkowe rynkowej, konsumenci bez najmniejszych skrupułów uciekną do innych sprzedawców. Na rynku doskonale konkurencyjnym indywidualna krzywa popytu firmy jest pozioma. Na całej jej długości wskaźnik elastyczności przyjmuje wartość równą nieskończoności.

Stopień przywiązania nabywców do danego dobra

Ludzie nie lubią na ogół zmieniać swoich gustów, przyzwyczajeń nagle i często. Trwałość naszych upodobań jest często spowodowana przywiązaniem konsumenta do danego dobra, jego gatunku, a również bardzo często do wytwarzającego go producenta.

Ogólna zasada jest następująca: przywiązanie konsumenta do używania określonych dóbr, zmniejsza jego wrażliwość na zmianę ceny tego towaru. Mówiąc językiem medycznym znieczula go na ból związany z operacją wyciągania większej ilości pieniędzy z jego kieszeni, gdy cena rośnie.

Co nas wiąże

Przywiązanie może być związane, ze specyficznymi cechami użytkowymi dobra, czyli jego wartością użytkową. W przypadku bardzo bliskich substytutów może być rezultatem utrwalenia w nabywcach przekonania o wyższości dobra tej marki i spod tego znaku firmowego nad innymi towarami.

Wynika stąd wniosek, że indywidualizacja produktów (np. poprzez markę handlową lub reklamę), ma na celu nie tylko ochronę producentów przed konkurencją, lecz także, a może nawet przede wszystkim, jest to sposób na usztywnienie popytu na oferowane przez niego wyroby Jej celem jest przywiązywania klienta, po to by go znieczulić na ewentualne podwyżki cen.

Uzależnienie psychiczne

Zbierasz punkty, robiąc zakupy na stacji benzynowej? Uczestniczysz w programie dla stałych klientów sieci telefonii komórkowej? A może systematycznie wymieniasz na nagrody kupony otrzymywane w kasie swojego supermarketu? Programy lojalnościowe to ostatnio najpopularniejszy sposób na pozyskiwanie nowych i utrzymanie na zasadzie uzależnienia stałych klientów. Ci ostatni w pogoni za punktami, czy nagrodami, często zapominają, że wszystko to zwykle jest wliczone w wyższą cenę kupowanych przez nich towarów. I tak uczestnicy programów Reader`s Digest w nadziei na wysokie nagrody płacę za książki ceny nawet do 50% wyższe od pobieranych w supermarketach.

Uzależnienie fizjologiczne

Z całej gamy towarów i usług, które konsumenci nabywają w ciągu danego okresu wyróżnić należy również takie, od których człowiek jest uzależniony np. ze względów fizjologicznych. Chodzi tu głównie o lekarstwa, na które popyt uzależniony jest przede wszystkim od nasilenia chorób, a nie od zmian ich cen. Wreszcie część ludzi uzależnia się od pewnych używek np. alkohol czy papierosy. Dla uzależnionych od nich nabywców dobra te nie posiadają żadnych substytutów, a więc popyt na nie jest nieelastyczny , a często wręcz sztywny).

Uzależnienie od okoliczności

Podobnie jest z popytem na rzeczy niezbędne w warunkach klęsk żywiołowych, (np. sprzęt przeciwpożarowy), łodzie w czasie powodzi, czy preparaty jodowe po wybuchu w Czernobylu. Chociaż popyt na te towary w innych warunkach jest zmienny, to w sytuacji katastrofy tylko w niewielkim stopniu zależy od poziomu ceny i dlatego nazywamy go sztywnym.

Długości analizowanego okresu

Należy jednak pamiętać, że elastyczność cenowa popytu nie jest stała i może się zmieniać z upływem czasu. Czynnik czasu jest zatem kolejną determinantą cenowej elastyczności popytu.

Weźmy pod uwagę wzrost ceny gazet. Może on spowodować, ze najpierw ograniczymy ich czytanie. Jednak po jakimś czasie, gdy oswoimy się z nowymi cenami, możemy zatęsknić do ulubionych tytułów i zaczniemy je kupować w tych samych co przed podwyżką cen ilościach. Podobnie może wyglądać sytuacja w przypadku kawy czy papierosów. Jednak w długim okresie popyt jest najczęściej bardziej elastyczny niż w krótkim. Uogólniając można stwierdzić, że im dłuższy czas, tym jest on bardziej elastyczny. Dlaczego?

Im dłudzy okres analizy tym popyt jest bardziej elastyczny

W dłuższym okresie reakcja popytu na zaistniałą zmianę ceny jest pełniejsza niż w okresie krótkim. Nabywcy mają możliwość np. przez wykorzystanie substytutów, pełniejszego dostosowania do zmienionej ceny.

Jeśli ogrzewamy nasz dom gazem a jego cena wzrosła, to w krótkim okresie możemy ograniczyć jego zużycie tylko w niewielkim stopniu. W długim okresie możemy wymienić okna na bardziej szczelne, zastosować bardziej oszczędny piec, przejść na ogrzewanie mazutem czy elektrycznością.

Rozważmy sytuację, w której rośnie cena benzyny. Jeżeli jesteś akurat w długiej podróży, jest mało prawdopodobne, abyś przed jej zakończeniem zareagował na zmianę cen. Tak, więc w tym bardzo krótkim okresie nie zmieniasz kupowanych ilości benzyny, a zatem twoja elastyczność cenowa popytu będzie niewielka. W podobnej sytuacji znajdują się pozostali nabywcy. W bardzo krótkim okresie krótkim okresie rozmiary popytu prawie się nie zmniejszą, popyt jest prawie sztywny.

Rys popyt ba benzynę w bardzo krótkim okresie

C D

C1

C0

Qd

Qd0

W miarę upływu czasu zyskujesz więcej swobody wyboru: możesz dogadać się z sąsiadem i jeździć do pracy wspólnie raz jego raz twoim samochodem, możesz zmienić samochód na mniejszy, możesz zacząć jeździć przynajmniej, co jakiś czas środkami komunikacji miejskiej, przesiąść się na rower. W efekcie tych krotko długookresowych reakcji dostosowawczych przesuwamy się wzdłuż krzywej popytu z punktu A do B, w którym przy nowej cenie C1 rozmiary popytu na benzynę zmniejszą się z poziomu Qd0 do poziomu Qd1.

Rys Popyt na benzynę w krótkim i długim okresie

C

d

C1 E B

C00 A

D

Qd

Qd1` Qd1 Qd0

D - popyt w długim okresie, d - popyt w krótkim okresie

W okresie długim po solidnym namyśle możesz zdecydować się na kupno samochodu małolitrażowego, a co poniektórzy bardziej oszczędni konsumenci mogą nawet zrezygnować z posiadania samochodu. W rezultacie tego posunięcia popyt na benzynę zmniejszą się przy cenie rynkowej C1 do poziomu Qd1`,co ilustruje na powyższym rysunku punkt E. Jeżeli teraz połączymy jedną wspólną linią punkt A z punktem E otrzymamy nową bardziej płaską, a zatem bardziej elastyczną od krótkookresowej oznaczonej literą „ d” długookresową funkcję popytu „ D”.

Olbrzymi wzrost cen ropy naftowej w latach siedemdziesiątych zwany szokiem naftowym spowodował bardzo znaczną podwyżkę cen paliw samochodowych. Długookresową konsekwencją tego były powstanie w wyniku prac konstruktorów samochodów paliwooszczędnych. Zużycie paliwa w samochodach produkowanych obecnie jest o kilkadziesiąt procent mniejsze niż w samochodach budowanych w latach siedemdziesiątych.

Aby zilustrować wpływ czasu na elastyczność cenową popytu, zobaczmy jak na popyt na benzynę wpłynęły podwyżki cen ropy naftowej, które miały miejsce w okresie od grudnia 1973 r. do czer­wca 1974 r., kiedy to czterokrotny wzrost ceny ropy naftowej doprowadził do podobnego wzrostu cen benzyny i oleju opałowego.

W ciągu kilku następnych miesięcy konsumpcja produktów naftowych zmniejszyła się bardzo nieznacznie. Popyt był wyraźnie nieelastyczny. Zmotoryzowani nie mieli wyboru, jeśli chodzi o rodzaj paliwa. Mogli ewentualnie ograniczyć przejazdy własnym samocho­dem (dla wielu osób nie jest to jednak łatwe) oraz próbować jeździć nieco oszczędniej. Podobnie właściciele domów wyposażonych w centralne ogrzewanie olejowe nie przestawili się od razu na węgiel lub gaz bez wymiany urządzeń grzewczych. Mogli jedynie przestawić regulatory swych grzejników na niższą temperaturę.

W miarę upływu czasu pojawiły się nowe modele samochodów, o niższym zużyciu paliwa, a wiele osób wymieniło swe samochody na mniejsze. Również w ogrzewaniu mieszkań wiele rodzin przestawiło się na ogrzewanie gazowe lub na paliwo stałe, a inni zainwes­towali sporo pieniędzy w izolacje ocieplające budynki, aby zaoszczędzić w ten sposób w wydatkach na paliwo. W dłuższym okresie popyt okazał się, więc bardziej elastyczny.

Zmiany popytu na energię wywołane podwyżkami cen ropy naftowej w latach 1973 - 1974
	Do roku 1976			Do roku 1981
Wyszczególnienie	%wzrost ilości	% wzrost ceny	Elastyczność cenowa popytu	%wzrost ilości	% wzrost ceny	Elastyczność cenowa popytu
Siedem krajów uprzemysłowionych	-3,7	32,7	-0,113	-14,0	82,4	-017
Japonia	-0, 3	79,6	0,003	-19,1	176,1	-0,11
Źródło D. Begg i inni Ekonomia cyt. wyd. t.1s.. 125.

Nasze rozważania potwierdzają teoretyczne potwierdzają dane zawarte w tabeli poniżej, która przedstawia dane o zmia­nach popytu na energię w siedmiu krajach uprzemysłowionych - Wiel­kiej Brytanii; USA, Francji, RFN, Ho­landii, Kanadzie i Japonii.

W pierwszej kolumnie pokazano zmianę wielkości po­pytu i płaconej ceny (po wyeliminowa­niu czynnika inflacji), jaka nastąpiła w latach 1973-1976. Daje to nam pewne wyobrażenie o skali krótko­okresowej reakcji na podwyżkę cen ropy naftowej wprowadzoną przez OPEC w latach 1973-1974, gdyż pod­wyżka ceny ropy doprowadziła bardzo szybko do ogólnego wzrostu cen ener­gii. Druga kolumna zawiera analogicz­ne dane z 1981 r., dając wyobrażenie o sile długookresowej reakcji. Tablica ta unaocznia dwa fakty.

Po pierwsze, elastyczność popytu na energię wyka­zuje tendencje do wzrostu marę wydłużania okresu, w którym badamy reakcję.

Po drugie, nawet w dłuższym okresie popyt na energię jest mało elastyczny. W roku 1981, tj.. 8 lat od pierwotnej zmiany cen, elastyczność ta, liczona dla siedmiu wymienionych kra­jów łącznie, wynosiła tylko -0,17. W Japonii była ona jeszcze niższa. Nawet 8 lat to prawdopodobnie za mało, aby skonstruować i wyproduko­wać mniejsze samochody, które zmniej­szyłyby zapotrzebowanie ludności na benzynę, aby zaprojektować i zbudo­wać fabryki z lepszą izolacją termiczną, ograniczającą zapotrzebowanie prze­mysłu na paliwa do celów ogrzew­czych, czy też, aby opracować i wdrożyć nowe technologie w przemyśle chemi­cznym, które pozwoliłyby zastąpić su­rowcami syntetycznymi, węglowodory pochodzące z ropy. ­

Złożenie ceteris paribus

Na koniec uwaga metodologiczna. Cenowa elastyczność popytu powinna uwzględniać wyłącznie wpływ zmian ceny, a pomijać np. efekty zmiany innych cen czy dochodów. Jeśli w tym czasie w jednakowym stopniu rosłyby ceny innych dóbr i dochody, to kupowane ilości najprawdopodobniej nie ulegałoby żadnej istotnej zmianie.

Powyższe rozważania są zatem prawdziwe w sytuacji, gdy rośnie tylko cena omawianego dobra (klauzula ceteris oparibus). Dochody, rzecz jasna, wzrosły w rozpatrywanym okresie we wszystkich wziętych pod uwagę krajach.

Aby wyeliminować choćby z grubsza wpływ, ich wpływ na kształtowanie się popytu na energię , zmiany wielkości popytu (ilość), a co za tym idzie również odpowiednie elastyczności zostały skorygowane o wskaźnik wzrostu dochodu narodowego w poszczególnych krajów (tzn. podzielone przez ten wskaźnik.

Podsumowanie

1. Elastyczność cenowa popytu mierzy reakcją popytu na zmianę ceny.

2. Elastyczność cenowa popytu to stosunek procentowej (względnej) zmiany wielkości zapotrzebowania do procentowej (względnej) zmiany ceny. Po­nieważ krzywe popytu są najczęściej nachylone w dół, elastyczność cenowa popytu przyjmuje z reguły wartości ujemne.

3. Jeżeli względna zmiana zapotrzebowania jest większa niż zmiana ceny, elastyczność przyjmuje wartość większą od 1 (pomijając znak), i taki popyt nazywamy elastycznym. Jeżeli względna zmiana zapotrzebowania jest mniejsza niż zmiana ceny, elastyczność ma wartość niższą od 1 (pomijając znak), a taki popyt nazywamy nieelastycznym. Jeżeli wielkość zapotrzebowania zmienia się w tym samym stopniu, co cena, elastyczność ma wartość (minus) 1, to taką sytuację nazywamy popytem o elastyczności jednostkowej.

4. Popyt jest tym bardziej elastyczny, im większa jest liczba bliskich substytutów, im większy jest udział danego dobra w wydatkach konsumentów i im dłuższy czas upłynie od zmiany ceny.

5. Popyt jest mniej elastyczny na dużym rynku i bardziej elastyczny na małym.

6 Popyt jest bardziej elastyczny w przypadku dóbr luksusowych niż pierwszej potrzeby

7. Popyt jest bardziej elastyczny w długim okresie

Elastyczność cenowa popytu a wielkość przychodów producentów

Jedno z najważniejszych zastosowań elastyczności cenowej popytu dotyczy jej związku z sumą wydatków ponoszonych przez konsumentów na zakupy określonego produktu, a ponieważ to co jedne wydaje drugi zarabia również z sumą utargów wytwarzających je producentów.

Utarg całkowity a zmiana poziomu ceny i sprzedawanych ilości

Co stanie się z sumą wydatków konsumentów (i z utargiem przedsiębiorstw) w przypadku zmiany ceny? Czy gdy cena spadnie to utarg spadnie, wzrośnie, czy może pozostanie na niezmienionym poziomie? Zależy to od elastyczności cenowej popytu

Zachowanie się sumy wydatków bądź utargów przy zmianach ceny

Suma całkowitych wydatków nabywców WC (ang. Total expenditure- TE) jest iloczynem nabywanej ilości towaru Q i ceny C:

Wydatki całkowite WC=C*Qd

Wydatki a przychody firm ze sprzedaży

To co jedni wydają drudzy zarabiają, zatem wydatki nabywców są przychodami (utargami) sprzedawców, które oznaczymy symbolem UC. Wynika z tego, że utargi sprzedawców są równe sumie wydatków, czyli są iloczynem sprzedanej ilości Q i ceny C (UC=WC=Q*C). Na przykład, jeżeli konsumenci kupują 3 miliony sztuk jakiegoś wyroby (Q) po cenie 2zł za sztukę (C), to wydadzą łącznie WC=2 zł.*3 ml= 6 ml zł i tyle właśnie wynoszą przychody sprzedających go firm .

Rys Suma utargów ze sprzedaży równa jest sumie wydatków

D

C A

Suma wydatków= Q*C= Suma

utargów ze sprzedaży D

0 Q

Wykorzystując znaną nam już funkcję popytu możemy zilustrować graficznie wielkości osiąganych przez firmy utargów całkowitych dla dowolnego poziomu ceny. I tak na rysunku powyżej sumę wydat­ków i utargów wyraża pole prostokąta 0CAQ. Obliczamy je mnożąc jego wysokość 0C (cena) przez długość 0Q (ilość).

Na zmianę wielkość utargu wpływają jednocześnie zmiany cen sprzedaży i zmiany sprzedawanych ilości. W przypadku ujemnie nachylonej krzywej popytu każdy z tych czynników działa w przeciwnym kierunku. Wzrost ceny o +ΔC wpływa na wielkość utargu dodatnio ale wywołany przez to spadek kupowanych ilości -ΔQ wpływa na wielkość utargu ujemnie. Sytuacja odwrotne ma miejsce, gdy cena maleje.

Jak zmian ceny wpłynie na wielkość utargu , zależy od tego, który z tych czynników zmienia się silniej? Gdy silniejsze są skutki cenowe, to zmiany utargu skorelowane są ze zmianami cen dodatnio. Gdy ceny rosną utargi rosną a gdy ceny maleją utargi spadają. Gdy silniejsze są skutki ilościowe korelacja jest ujemna Ceny rosną utargi spadają i na odwrót.

Można łatwo pokazać, że rodzaj korelacji zleży od tego elastyczności cenowej popytu. Przy popycie elastyczny ma miejsce korelacja ujemna, a przy nieelastycznym dodatnia. Natomiast przypadku popytu o elastyczności jednostkowej skutki zmiany cen i ilości się równoważą, zatem utarg pozostaje niezmieniony.

Całkowite wydatki i utargi w przypadku popytu elastycznego

Łatwo udowodnić, że, gdy popyt jest elastyczny co ilustruje nierówność:

|ΔQ/Q|

Ec= ------------ > 1

|ΔC/C|

utarg zmienia się w kierunku odwrotnym do ceny. Do konkluzji tej dojdziemy mnożąc powyższą nierówność stronami przez |ΔC/C|. W wyniku tej operacji nasza nierówność przyjmuje postać:

|-ΔQ/Q|>|+ΔC/C| lub |+ΔQ/Q|>|-ΔC/C|

Wynika z nich, że gdy popyt jest elastyczny liczone w wartościach bezwzględnych względne zmiany ilości są silniejsze od względnych zmian cen, zatem skutki ilościowe dla utargu są silniejsze od cenowych. Oznacza to że wzrost ceny powoduje spadek utargu całkowitego, natomiast jej spadek przyniesie jego wzrost.

Zależność tą ilustruje poniższy przykład liczbowy i towarzyszący mu wykres.

Rysunek Utargi a popyt elastyczny

Cena Obnizka ceny Podwyżka

UCa= 5*10= 50 UCb=4*20= 80

UCb= 4*20= 80 UCa=5*10= 30

5 a

4 b

10 20 Q (mln jednostek

Między punktami a i b popyt jest elastyczny. Obniżka ceny z 5 do 4 zł powoduje szybszy wzrost ilości |ΔQ/Q|=10:10=1 niż ceny |ΔC/C|=1:5=0,2 w rezultacie ,gdy cena spada utarg całkowity wzrasta z UCa=50 zł do UCb= 80 zł.

Z kolei podwyżka ceny z 4 do 5 zł powoduje szybszy spadek ilości|ΔQ/Q|= 10:20=0,5 niż ceny |ΔC/C|=1:4=0,25 w rezultacie utarg całkowity maleje z UCb= 80zł. do UCa= 50 zł.

Zależność tę dla popytu elastycznego można ująć w następujący sposób:

• C spada, Q rośnie szybciej niż spada cena, całkowite wydatki (WC) i utargi UC=C*Q rosną

• C rośnie, Q spada szybciej niż rośnie cena całkowite wydatki (WC) i utargi UC=C*Q maleją.

Możemy zatem powiedzieć, że gdy popyt jest elastyczny, suma wydatków konsumentów zmienia się w kierunku odwrotnym do zmiany ceny, natomiast w tym samym co nabywane ilość..

Całkowite wydatki i utargi w przypadku popytu nieelastycznego

Zobaczmy teraz, co dzieje się z utargiem całkowitym, gdy popyt jest nieelastyczny

|ΔQ/Q|

Ec= ------------ <1

|ΔC/C|

Mnożąc nierówność przez | ΔC/C| przekształcamy ją do postaci:

|+ΔC/C|>|-ΔQ/Q| lub |-ΔC/C|>|+ΔQ/Q|

Wynika z niej, że gdy popyt jest nieelastyczny, to efekt cenowy przeważa nad ilościowym, zatem każdy wzrost ceny spowoduje wzrost utargu, a spadek ceny doprowadzi do jego spadku.

Poniższy przykład liczbowy i towarzyszący mu wykres ilustruje związek między cenami ilościami i utargiem całkowitym w warunkach popytu nieelastycznego.

Rys .Utarg całkowity a popyt nieelastyczny

C

8 a

4 c

Q w ml

15 20

Między punktami a i c popyt jest nieelastyczny. Podwyżka ceny z 4 do 8zł czyli o 4 zł a licząc w wartościach względnych o |ΔC/C |=4: 4* 100% =100% powoduje spadek popytu: z 20 do 15 mln czyli o 5 ml a procentowo o |ΔQ/Q|=5:20*100= 25%. W rezultacie suma wydatków całkowitych wzrasta z utargu przed podwyżką UCc= 20mln*4zł= 80mln do nowego poziomu UCa =15mln * 8zł =120 mln zł po podwyżce.

Gdyby z kolei cena spadła z 8 do 4 zł czyli o |ΔC/C|=4:8*100% = 50%,to kupowane ilości wzrosną o 5 mln czyli o |ΔQ/Q|=5:15* 100= 33,(3)%. W tych warunkach utarg całkowity zmaleje z UCa= 120 mln zł. do UCc= 80 mln zł.

Z obliczeń wynika, że gdy popyt jest nieelastyczny utarg przedsiębiorstw sprzedających dany produkt wzrasta po podwyżce, natomiast spada przy jej obniżce. Prowadzi nas to do wniosku, że gdy popyt jest nieelastyczny, to utarg zmieni się w tym samym kierunku co cena.

Całkowite wydatki i utargi w przypadku popytu o elastyczności jednostkowej

A co dzieje się z utargiem całkowitym gdy popyt ma elastyczność jednostkową

|ΔQ/Q|

Ec= -----------= 1

|ΔC/C|

Po przemnożeniu stronami przez | ΔC/C| przekształcamy ją do postaci:

|-ΔC/C|=|+ΔQ/Q| lub |+ΔC/C|=|-ΔQ/Q|

Z otrzymanej równości wynika ,ze efekt cenowy jest równy efektowi ilościowemu. W tych warunkach utarg całkowity pozostaje niezmieniony

Elastyczność na krzywej a wielkość utargu całkowitego

Zależności między poziomu ceny, wysokością współczynnika elastyczności popytu i utargiem całkowitym przedstawić można syntetycznie ja w postaci tabeli jak poniżej

Punkt	Cena	ΔC	ΔC/ C	Q(tys)	ΔQ	ΔQ/Q	Ec	UC=Q*C
A	110	-	-	0	-	-		0
B	100	-10	0,095	10	10	1.0	10,52	100 000
C	90	-10	0,105	20	10	0,6(6)	6,28	180 000
D	80	-10	0,117	30	10	0,4	3.4	240 000 rośnie
E	70	-10	0,13(3)	40	10	0,28	2,1	280 000
F	60	-10	0,153	50	10	0,2(2)	1,4	300 000
G	50	-10	0,18	60	10	0,18	1,0	300 000 (max)
H	40	-10	0,2(2)	70	10	0,153	0,68	280 000
I	30	-10	0,28	80	10	0,13(3)	0,46	240 000 maleje
J	20	-10	0,4	90	10	0,117	0,29	180 000
K	10	-10	0,6(6)	100	10	0,105	0,15	100 000
L	0	-10	1,0	110	10	0,095	0,095	0

Z zamieszczonych w tabeli danych wynika, że w miarę przesuwania się w dół liniowej krzywej popytu utarg całkowity rośnie tak długo jak długo elastyczność cenowa jest większa od jedności, czyli na górnej połowie funkcji. W połowie funkcji gdzie wskaźnik ten przyjmuje wartość równą jeden, utarg całkowity osiąga wartość maksymalną. Dalszym obniżkom cen, czyli na dolnej połowie funkcji obniżce ceny towarzyszy spadek utargu całkowitego do zera.

Dane zawarte w tabeli powyżej można przedstawić, jak to zrobione poniżej, w formie dwuwymiarowych wykresów funkcji popytu i utargu całkowitego. W układzie współrzędnych na osi odciętych odkładamy tradycyjnie kupowane ilości, natomiast na osi rzędnych oprócz ceny odkładamy dodatkowo wartości utargu całkowitego towarzyszące różnym poziomom cen i sprzedawanych ilości.

Rys Elastyczność i utarg całkowity

C ,UC

UC=300 000

C-110 Ec>1

Ec=1

C=50

Ec<1

Qd

0 Qd=60 110

Z wykresy wynika, że przy liniowej funkcji popytu na górnej połówce funkcji, gdzie popyt jest elastyczny, spadkowi ceny towarzyszy wzrost utargu całkowitego i na odwrót. W połowie funkcji, gdzie elastycznością wynosi jeden, spadek ceny nie wywołuje żadnych zmian w utargu całkowitym. Na dolnej połówce, gdzie popyt jest nieelastyczny, spadkowi ceny towarzyszyć będzie spadek utargu całkowitego a wzrostowi ceny wzrost utargu.

Podsumujmy

Gdy popyt jest elastyczny Ec>1 kupowane ilości zmieniają się szybciej niż cena, a to znaczy, że spadkowi ceny towarzyszy wzrost utargu, a wzrostowi ceny jego spadek. Gdy elastyczność jest mniejsza od jedności kupowane ilości zmieniają się wolniej niż cena, a to znaczy, że wzrostowi cen towarzyszy wzrost utargu, a spadkowi ceny jego spadek. Gdy elastyczność jest równa jedności, ilości i cena zmieniają się w tym samym tempie, a to oznacza, że zmiany cen nie wywołują zmian utargu. Zależności między ceną, ilością i utargiem całkowitym przedstawia w sposób syntetyczny zamieszczona poniżej tabela

Zależność pomiędzy elastycznością ceną wydatkami i utargami
	Cena rośnie	Cena maleje
| Ec| < 1	Utarg rośnie	Utarg maleje
| Ec| = 1	Utarg bez zmian	Utarg bez zmian
| Ec| > 1	Utarg maleje	Utarg rośnie

Jak można wykorzystać znajomość elastyczności cenowej popytu?

Elastyczność popytu nie jest wyłącznie liczbą obliczoną przez ekonomistów i statystyków. To czy popyt jest elastyczny, czy nie ma ogromnego znaczenia dla wszystkich podmiotów gospodarczych, a w szczególności dla firm i rządów. Znajomość elastyczności cenowej popytu jest bardzo przydatna, gdyż pozwala m.in.:

* obliczyć o ile należy podnieść (zmniejszyć) cenę, aby zlikwidować nierównowagę rynkową wywołaną przez nadwyżki lub niedobory,

* obliczyć poziom ceny równoważącej popyt z podażą,

* określić czy zmiany ceny danego wyrobu powodują wzrost czy spadek łącznych wydatków na badany produkt, a zatem również przychodów ich producentów,

* wyjaśnić, dlaczego rynki niektórych dóbr charakteryzują się dużymi fluktuacjami wolumenu sprzedaży i kupna przy niewielkich wahaniach cen, a inne odwrotnie wykazują nawet przy dużych wahaniach cen niewielkie zmiany kupowanych i sprzedawanych ilości.

Elastyczność a ceny biletów na imprezy o stałych kosztach

Organizatorzy rozrywek: koncertów, widowisk sportowych, i temu podobnych przedsięwzięć zawsze stoją wobec konieczności wyznaczenia cen biletów na imprezę. Najczęściej koszty organizowania imprezy są niezależne od ilości sprzedanych miejsc. Aby zatem osiągnąć maksymalny zysk liczony jako różnica między całkowitym przychodem i kosztami powinni znaleźć cenę, dla której sprzedane ilości biletów przyniosą największy z możliwych w danych warunkach przychód.

W swoich decyzjach muszą brać pod uwagę po pierwsze fakt, że dysponują ograniczoną ilością miejsc, po drugie, że mają do czynienia z ujemnie nachyloną krzywą popytu na oferowany produkt, co oznacza, że muszą brać pod uwagę ewentualność, że możliwy do osiągnięcia przychód będzie różny dla różnych poziomów ceny.

Każdy przedsiębiorca chciałby wiedzieć, przy jakim poziomie ceny osiągnie największy utarg ze sprzedanej produkcji. Pomocna może być znajomość cenowej elastyczności w różnych punktach krzywej popytu.

Rozpatrzmy to na hipotetycznym przykładzie przedsiębiorcy, który organizuje wielki koncert rockowy i rozważa, przy jakiej cenie biletu może liczyć nie na największą frekwencję, ale na największe wpływy z imprezy. Aby dokładniej wyjaśnić problem wyznaczania poziomu ceny posłużymy się zamieszczoną poniżej tabelą, w której przedstawiono zależności pomiędzy poziomem ceny sprzedawanymi ilościami biletów, a wysokością możliwych do otrzymania ze sprzedaży utargów. Załóżmy ponadto, że firma dysponuje obiektem widowiskowy na 100 000 miejsc.

Cena	Ilości biletów w tys	Ec	UC=Q*C
110	0		0
100	10	10,52	100 000
90	20	6,28	180 000
80	30	3.4,	240 000
70	40	2,1	280 000
60	50	1,4	300 000
50	60	1,0	300 000
40	70	0,68	280 000
30	80	0,46	240 000
20	90	0,29	180 000
10	100	0,15	100 000
0	110	0,095	0

Gdy organizatorzy wyznaczą wysoką jak na dane warunki rynkowe cenę np. na poziomie 110 zł z bilet, czyli ceną zaporową na imprezę nie przyjdzie nikt Gdy ustalą cena na poziomie 100 zł za bilet część biletów pozostanie niesprzedane, a osiągnięty ze sprzedaży utarg wyniesie 100 000 zł. Ustalenie ceny na poziomie 90 zł pozwoli sprzedać 20 000 sztuk w efekcie utarg wzrośnie do 180 000 zł. Czy oznacza to, że kolejne obniżki ceny i wzrost sprzedawanych ilości dawać będą coraz wyższy poziom utargu? Jeśli tak, to organizatorzy powinni ustalić cenę na poziomie gwarantujący sprzedaż wszystkich miejsc. Z przedstawionej tu tabeli wynika, że sprzedaż wszystkich biletów zapewnia cena 10 zł za bilet. Jednakże przewidywany przy tej cenie przychód ze sprzedaży biletów wyniesie tylko 100 000 zł.

Z analizy funkcji popytu i wyprowadzonej z niej funkcji utargu całkowitego wynika, że maksymalny przychód ze sprzedaży biletów w wysokości 300 000 zł przyniesie mniejsza od maksymalnej ilość 6 000 biletów, które powinny być sprzedawane po cenie 50 zł. Zwróćmy uwagę na fakt, że przy tej cenie i ilościach znajdujemy się w połowie funkcji popytu w punkcie, w którym elastyczność cenowa jest równa jedności.

Z naszych dotychczasowych ustaleń wynika więc, że organizatorzy imprezy powinni w pierwszej kolejności ustalić przebieg funkcji popytu na oferowany produkt następnie znaleźć na niej poziom punkt, w którym elastyczność cenowa jest równa jedności i na tej podstawie wyznaczyć cenę .

O ile podnieść lub obniży cenę, aby przywrócić równowagę?

To pytanie niejednokrotnie staje przed organami państwa w warunkach administracyjnej kontroli cen. Czasami muszą on ustalić o ile należy ponieść cenę, by zlikwidować nadwyżkę popytu nad podażą. Znajomość elastyczności cenowej popytu pozwala ustalić właściwą skalę zmiany ceny. Aby to dokładniej wyjaśnić, posłużmy się następującym przykładem liczbowym.

Przy obecnej stawce opłat wynoszącej 20 zł za godzinę przed parkingami ustawiają się kolejki, na ulicach tworzą się korki. Z obliczeń wynika że niedobór powierzchni parkingowej oceniany jest na 15%. Aby go zlikwidować należałoby podnieść opłaty za korzystanie z miejsc na parkingu. Powstaje, zatem pytanie, o ile

Z naszych ustaleń wynika , że elastyczność popytu na korzystanie z płatnych parkingowych wynosi Ec=-1,5, co oznacza to, że przy innych czynnikach niezmienionych wzrost opłat parkingowych o 1% spowoduje spadek popytu na te usługi o 1,5%.

Łatwo obliczyć że przy tej wartości wskaźnika elastyczności ceny opłat parkingowych trzeba podnieść o 10% .

Elastyczność popytu odzwierciedla te i inne możliwości substytucji. Gdyby możliwości te były mniejsze, to niewykluczone, że wartość współczynnika byłaby mniejsza i wówczas rozładowanie korków wymagałoby dużo większej procentowej podwyżki cen. Gdyby współczynnik elastyczności wynosił np.Ec=-0,5,wówczas konieczna podwyżka cen wynosiłaby aż 30%.

Jak z tego widać współczynnik elastyczności cenowej popytu jest to bardzo pożyteczne narzędziem, które pomaga nam obliczyć o ile należy podnieść cenę, gdy chcemy zlikwidować niedobory rynkowe, ale również może być pomocny, gdy chcemy obliczyć o ile należy cenę obniżyć, aby zlikwidować powstałe z różnych przyczyn nadwyżki podaży nad popytem

Elastyczność cenowa a opłaty za przejazdy publicznymi środkami lokomocji

Przedstawione powyżej zależności między elastycznością popytu a sumą wydatków można wykorzystać do rozwiązania problemu właściwego wyznaczenia ceny przejazdów metrem. Jeżeli znamy wartość elastyczności, to wiemy, w jakim kierunku należałoby zmieniać opłaty za przejazdy, aby zwiększyć dochody metra.

Przypuśćmy, że metro przynosi deficyt. Na podstawie przeprowadzonych badań wiemy, że elastyczność cenowa na przejazdy metrem wynosi Ec=-1,4 popyt jest, więc dość elastyczny znaczy to, że potencjalni użytkownicy metra maja dość duże możliwości wyboru innego środka lokomocji. W tych warunkach podwyżka cen przejazdów zmniejszy nie tylko ilość przejazdów, ale również wielkość przychodów. Aby zatem poprawić rentowność należałoby raczej cenę obniżyć. Podwyższenie ceny byłoby celowe wówczas, gdyby cenowa elastyczność była mniejsza od jedności, np. wynosiła Ec=- 0,5.

Elastyczność cenowa popytu a podatki

Elastyczność cenowa popytu nie pozostaje bez wpływu na dochody z opodatkowania.

Akcyza i VAT

Zwróćmy uwagę na fakt, że rząd nakładając podatek o sprzedaży zwany akcyzą czy od wartości dodanej (VAT) VAT bierze pod uwagę elastyczność cenową popytu.

Nałożenie tego podatku prowadzi prawie zawsze do wzrostu rynkowej ceny sprzedaży. Producenci i dostawcy mają, bowiem zwyczaj przerzucać je, jeśli nie w całości to przynajmniej częściowo, ciężar opodatkowania na nabywców.

Jeśli wraz ze wzrostem podatku rośnie cena rynkowa, to również rośnie elastyczność cenowa popytu. W rezultacie po przekroczeniu pewnego krytycznego poziomu ceny może stać się większa od jedności, a wtedy wpływy ze sprzedaży i podatków wraz ze wzrostem ceny zamiast rosnąć zaczynają maleć. Aby uniknąć płacenie podatków firmy i gospodarstwa domowe uciekają w szarą strefę. W dodatku spadek przychodów może być przyczyną bankructw firm, co powoduje dalsze zmniejszanie dochodów państwa. Ubocznym efektem jest bezrobocie. W ten oto sposób nadmierna pazerność państwa zamiast pozytywnych daje efekty negatywne.

Podatki od własności

Podobne rozumowanie dotyczy podatków od własności. Władze wielu dużych miast nie doceniają związku pomiędzy poziomem pobieranych podatków od własności a elastycznością popytu na działki budowlane i wynikających z tej zależności skutków dla finansów miast. Gdy podatek od własności zwany katastrem jest zbyt wysoki, mieszkańcy miast pozbywają się nieruchomości i przenoszą się do miejscowości położonych w niewielkiej odległości od ich granic.

W ten sposób zachowują wszystkie korzyści życia miejskiego a jednocześnie płacą niższe podatki. Ten spowodowany migracją ruch na obrzeża może doprowadzić do wzrostu podaży nieruchomości i działek budowlanych, co wpływa negatywnie na wartość już istniejących budynków, to z kolei niszczy podstawę dochodów miasta otrzymywanych z podatków od własności. Tak, więc jeśli władze miast chcą utrzymać swoje dochody na odpowiednim poziomie, muszą bardzo uważnie kształtować swoja politykę podatkową.

Mieszana (krzyżowa) cenowa elastyczność popytu

Cenowa elastyczność popytu związana jest ze zmianami popytu pod wpływem zmiany cen, przy pozostałych czynnikach określających wielkość popytu niezmienionych. Tymczasem czynniki te działają i to z różną siła. Przyjrzyjmy się, zatem przynajmniej niektórym z nich bliżej.

Najważniejsze z nich to zmiany cen innych towarów i usług będących przedmiotem obrotu rynkowego. Wszystkie one rywalizują z analizowanym dobrem o ograniczone dochody i w tym sensie są one w jakiś sposób od siebie zależne. Dóbr tych jest tak dużo, ze nie jesteśmy w stanie wziąć ich wszystkich pod uwagę, dlatego nasze zainteresowanie ograniczymy tylko do tych, które pozostają ze sobą w bardzo wyraźnym wynikającym z ich użyteczności związku. Z tego to powodu wszystkie dobra dzielimy na zależne i niezależne

Dobra zależne i niezależne

Trudno doszukać się bezpośredniej zależności miedzy popytem na pastę do zębów i przejazdy tramwajowe czy np. popytu na wędki i damskie rajstopy. Zmiana ceny jednego z tych dóbr nie wywołuje żadnych widocznych zmian w kupowanych ilościach drugiego, popyt na nie pozostaje niezmieniony. Są to dobra niezależne.

Ale wiemy już, że niektóre dobra są od siebie współzależne. Chodzi tu rzecz jasna o dobra komplementarne oraz substytuty. Zmiany ich cen w różnym kierunku i z różną siłą wpływają na zmiany kupowanych ilości, czego graficznym wyrazem są przesunięcia krzywej popytu. Rodzaj zależności wskazuje znak a siłę bezwzględna wartością wskaźnika mieszanej elastyczności popytu (ang. cross elasticity of the demand).

Wskaźnik elastyczności mieszanej Em

Jest to stosunek względnej (procentowej)zmiany popytu na dane dobro do względnej zmiany ceny dóbr pozostającego z nim w związku substytucyjnym lub komplementarnym.

Wartość współczynnik elastyczności mieszanej popytu obliczamy za pomocą następującej formuły:

Em = ΔQda /Qda0: ΔCb/Cb0

gdzie:
Em - współczynnik mieszanej elastyczności popytu;

Qda0 - wielkość popytu na dane dobro a w okresie wyjściowym;

Qda1- wielkość popytu na dane dobro po zmianie

ΔQda - zmiana popytu na dobro a wywołana zmianą ceny dobra b, będącego w związku substytucyjnym lub komplementarnym z dobrem a;

Cb0 - cena zależnego dobra b w okresie wyjściowym;

Cb1 - nowa cena zależnego dobra b;

ΔCb - zmiana ceny dobra b.

Wartości liczbowe

Poniższa tablica przedstawia przykłady mieszanej cenowej elastyczności popytu na niektóre dobra w Wielkiej Brytanii.

Z zamieszczonych w niej danych wynika, że elastyczność mieszana może przyjmować wartości dodatnie zerowe lub ujemne , a bezwzględna wartość wskaźnika może być w zależności od siły związku różną.

Elastyczność cenowa popytu na niektóre dobra w Wielkiej Brytanii - prosta i mieszana
	Elastyczność popytu w reakcji na zmiany cen:
Dobra	Żywności	Odzieży i obuwia	Transportu i łączności
2ywność	-0,37	-0,03	-0,12
Odzież i obuwie	+0,19	-0,30	-0,23
Transport i łączność	+0,42	-0,01	- 0,61
Źródło: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Mikroekonomia, PWE, Warszawa 1998, s. 132, tabl. 5.7.

Znak

Dla dóbr substytucyjnych zmiany ceny substytutu i rozmiarów popytu na dane dobro odbywają się w tym samych kierunku, zaś dla dóbr komplementarnych zmiany są one różnokierunkowe, (np. gdy cena samochodów wzrasta, popyt na benzynę maleje).

Jeżeli np. rośnie cena węgla, wzrasta jednocześnie popyt na ropę, która w wielu przypadkach może zastąpić drożejący absolutnie i relatywnie węgiel. Zmiany popytu i cen są w takim przypadku jednokierunkowe, co powoduje, że współczynnik Em dla dóbr substytucyjnych ma wartości dodatnie (Em > 0).

W przypadku dóbr komplementarnych wzrost ceny jednego z towarów powoduje spadek zapotrzebowania na nie a jednocześnie na drugie. Jeżeli np. wzrośnie cena wiecznych piór to wielkość popytu na nie ulegnie zmniejszeniu, w efekcie zmniejszy się również popyt na atrament. W przypadku dóbr komplementarny zmiany popytu i cen zawsze w przeciwnych kierunkowych, co powoduje, że wskaźnik elastyczności mieszanej przyjmuje wartości ujemne (Em > 0). .

Wartość bezwzględna

Oczywiście w każdej z tych dwóch kategorii dóbr popyt może wykazywać mniejszą lub większą elastyczność mieszaną. Siłę związku mierzy wartość bezwzględna wskaźnika Popyt jest zatem elastyczny gdy |Em|>1, nieelastyczny gdy |Em |<1 , natomiast gdy Em=0 jest niezależny od zmian ceny względem ceny innego towaru czy usługi. Oznacza to, że badane dobra nie pozostają ze sobą w jakimkolwiek związku.

Warto wiedzieć ,że zależność popytu na dane dobro od cen innych dóbr jest zwykle słabsza, aniżeli od ceny samego dobra, stąd wskaźniki mieszanej elastyczności cenowej popytu mają zazwyczaj niższe wartości bezwzględne od wskaźników prostej elastycz­ności cenowej .

Przykład liczbowy dla dóbr substytucyjnych

Rozpatrzmy przypadek dotyczący dwóch dóbr: bananów i jabłek, sprawdźmy czy i w jakim stopniu są one substytutami. Przyjmijmy, że mamy takie dane:

Przy cenie bananów wynoszącej 1,5 zł/kg popyt na jabłka wynosił 100 kg. Wzrost ceny bananów do poziomu 2 zł za kilogram spowodował wzrost popytu na jabłka do 140 kg.

Z obliczeń wynika, że Em = +40/100:+0,5/,5 = 2/5: 1/3 = +1,2 a zatem dobra te są substytutami, gdyż współczynnik elastyczności mieszanej jest dodatni.

Ten sam wynik uzyskamy odwołując się do wielkości procentowych. Procentowo popyt na jabłka wzrósł o ΔQda /Qda0* 100%=40:100*100% = 40% natomiast cena bananów wzrósł o ΔCb/Cb0*100%= 0,5:1,5 *100%= 33,(3%%)

Em=40%:33,3%=1,2 co oznacza, że zmiana ceny bananów o 1% wywołuje wzrost popytu na jabłka o 1,2 % . Wieksza od jedności wartość wskaźnika informuje, że popyt na jabłka jest elastyczny względem ceny bananów

A teraz rozpatrzmy masło i margarynę. Jeżeli cena margaryny wzrosła dajmy na to o 8% a popyt na masło pod jej wpływem wzrasta o 2%, to mieszana elastyczność popytu na masło względem margaryny wyniesie:

Em= 2%: 8% =0,25.

Z obliczenie wynika, że oba dobra są substytutami, bo wskaźnik elastyczności mieszanej jest większy od zera, ale popyt na masło jest nieelastyczny względem ceny margaryny, ponieważ 1% wzrostu ceny margaryny wywołuje tylko 0,2 % zmianę popytu na masło.

Przykład liczbowy dla dóbr komplementarnych

Rozpatrzmy przypadek dwóch towarów: odtwarzacza DVD i płyt. W celu ustalenia czy i w jakim stopniu są one dobrami komplementarnymi przyjmijmy ze mamy następujące dane:

Przy cenie odtwarzacza wynoszącej 500 zł popyt na płyty wynosił 100 sztuk. Spadek ceny odtwarzacza do poziomu 400 zł spowodował wzrost popytu na płyty do 150 sztuk.

Z obliczeń wynika, że Em=+50/100:(-100/500)=0,5:-0,2=-2,5 a zatem dobra te są komplementarne, gdyż współczynnik elastyczności mieszanej jest ujemny. Poza tym możemy stwierdzić, że popyt na płyty jest elastyczny względem cen odtwarzaczy, ponieważ zmiana ceny odtwarzacza o 1% wywołała zmianę popytu na płyty o 2,5% .

Weźmy inny przykład. Jeżeli wzrost ceny chleba o 4% spowoduje spadek popytu na masło o -3%, to mieszana elastyczność popytu na masło względem chleba wyniesie:

Em =(-3)%:4% =-0,75.

Dobra te są komplementarne, gdyż współczynnik elastyczności mieszanej jest ujemny. Jednocześnie stwierdzamy, że popyt na masło jest nieelastyczny względem cen chleba, ponieważ 1% zmiana ceny chleba, wywołuje zmianę popytu na masło tylko o 0,75 %.

Od czego zależy wartość wskaźnika elastyczności mieszanej

Głównym czynnikiem określającym wartość mieszanej elastyczności popytu jest intensywność związku łączącego te dobra. Im jest on ściślejszy, tym większy będzie wpływ zmiany ceny jednego z dóbr na popyt na drugie dobro i tym większa będzie wartość elastyczności mieszanej - dodatnia lub ujemna.

Dobra substytucyjne

Współczynniki Em dla dóbr substytucyjnych jest miarą stopnia bliskości substytutu na rynku danego dobra. Im wyższa jest jego wartość, tym bliższy jest substytut. Im są one bardziej odległe tym jest ona mniejsza

Dobra komplementarne

Z kolei wartość wskaźnika elastyczności mieszanej dla dóbr komplementarnych informuje o stopniu rynkowej współzależności formalnie niezależnych producentów. Im wyższa jest jego bezwzględna wartość, tym bardziej decyzje danego producenta uzależnione są od sytuacji na innych niezależnych od niego rynkach. Aby to uzależnienie zmniejszyć, we współczesnym świecie coraz częściej dochodzi do koncentracji produkcji wielu wyrobów w rękach jego producenta np. producenci odtwarzaczy DVD wytwarzają jednocześnie płyty. Mogą to osiągnąć uruchamiając samodzielnie produkcję dobra komplementarnego lub, co jest najczęściej korzystniejsze łącząc się z innymi firmami. W ten sposób chęć uniezależnienie się od rynku, może być przyczyną rosnącej koncentracji produkcji.

Rzecz oczywista procesy monopolizacji i koncentracji produkcji wymagają czasu, a zatem elastyczność mieszana jest większa w krótkim a mniejsza w długim okresie.

Do czego potrzebna jest znajomość elastyczności mieszanej

Jeśli przedsiębiorstwa znają wartość wskaźnika cenowej elastyczności mieszanej swego produktu, mogą przewidzieć i obliczyć efekty ewentualnej zmiany cen na obu rodzajach rynków. Ich znajomość jest więc dla przedsiębiorstwa niezbędna. Jeśli plany produkcji i sprzedaży mają się powieźć, jeśli firma chce sprzedawać całą wytwarzaną produkcję, to powinna dopasować swoją produkcję do warunków rynkowych.

Na przykład, znajomość mieszanej elastyczności popytu na coca-colę względem ceny Pepsi pozwoliłaby firmie Coca­-Cola przewidzieć, jak może się zmienić sprzedaż jej napojów w przypadku, gdy Pepsi - Cola dokona zmiany swojej ceny.

Elastyczność dochodowa popytu (ang. income flexibility of the demand)

Kolejnym ważnym czynnikiem kształtującym wielkość popytu na dane dobro jest realny rozporządzalny dochód konsumentów. Miarą stopnia wrażliwości reakcji popytu na zmianę dochodu jest współczynnik elastyczności dochodowej popytu Ed. Jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu do procentowej zmiany poziomu realnego dochodu nabyw­cy

W postaci algebraicznej zapisujemy to:

Ed=ΔQd /Qd:ΔY/Y

gdzie:
Ed- wskaźnik dochodowej elastyczności popytu

ΔQd - przyrost (lub spadek) popytu = Qd1 - Qd0

ΔY= przyrost lub spadek dochodów Y1-Y0

Rozpatrując reakcje popytu na zmiany dochodu abstrahujemy od ewentualnych zmian cen. Znaczy to, że bierzemy pod uwagę efekty zmian realnej wielkości dochodu w stałych cenach.

Dla naszych dalszych analiz ważne będzie następujący rozróżnienie wartości tego wskaźnika:

Ed>1 - popyt jest elastyczny, rośnie szybciej niż dochód

Ed =1 - popyt jest proporcjonalny, rośnie lub maleje w tym samym tempie co dochód

0< Ed<1 - popyt nieelastyczny proporcjonalny do zmiany dochodów;

Ed = 0 - popyt sztywny, nie reagujący w ogóle na zmiany dochodów;

Ed<0 - popyt reagujący w odwrotnym kierunku na zmianę dochodu ;

Trochę statystyki

Z prowadzonych badań i otrzymanych na ich podstawie obliczeń wynika, że współczynnik ten, co ilustruje zamieszczona poniżej tabela, może przyjmować bardzo rożne wartości.

Dochodowa elastyczność popytu na wybrane dobra w Niemczech
Rodzaje dóbr lub usług	Elastyczność dochodowa
Naprawa odbiorników RTV	5,20
Kino	3,41
Podróże zagraniczne	3,09
Benzyna	1,36
Książki	1,44
Kurczęta	1,06
Wyroby tytoniowe	0,86
Mleko	0,07
Margaryna	- 0,20
Mąka	-0,36
Źródło: B. Czarny: Podstawy Ekonomii. j. w. .s .101

Dla jednych dóbr, jak np. mąka czy margaryna przyjmuje wartości ujemne, dla innych jak np. mleko jest bliska zeru, a dla przeważającej ilości dóbr przyjmuje wartość dodatnią.

Z zawartych w tabeli danych wynika również, że ma miejsce bardzo duże zróżnicowanie dodatniej wartość tego wskaźnika. Dla niektórych dóbr jak np. wyroby tytoniowe jest większa od zera, ale mniejsza od jedności. Dla innych jak np. kurczęta jest bliska jedności jeszcze dla innych jak np. podróże zagraniczne czy naprawa odbiorników RTV jest wyraźnie większa od jedności.

Co powoduje, że elastyczność dochodowa popytu jest dla niektórych dóbr ujemna, ale dla większości dodatnia? Jakie są przyczyny tak silnego zróżnicowania bezwzględnej wartości tego wskaźnika? Wartość wskaźnika zależy przede wszystkim od charakteru dobra. Przedtem jednak parę słów o jednym z podstawowych praw ekonomicznych zwanym prawem Engela

Prawo Engla

Bogaci wydają na żywność mniej niż biedni. Oczywiście, nie bezwzględnie mniej, tylko proporcjonalnie do całości wydatków. Inaczej mówiąc, im większym dochodem człowiek dysponuje, tym mniejszą jego część wydaje na jedzenie. Ta statystyczna zależność zwana jest prawem Engela

głosi, że bezwzględna wysokość wydatków na artykuły żywnościowe rośnie wraz ze wzrostem dochodu oraz liczby osób w gospodarstwie domowym, jednak jednocześnie udział żywności w całości wydatków zmniejsza się wraz ze wzrostem dochodu.

Zasada działania prawa Engla nie jest zaskakująca. Jedzenie jest jedną z podstawowych potrzeb, jedną z tych, które zaspokajamy w pierwszej kolejności. Inne, wyższe potrzeby, finansowane są ze środków, które pozostały po opłaceniu podstawowych wydatków.

Rzecz jasna, nie jest tak, że wszyscy wydają na jedzenie tą samą kwotę, a na pozostałe potrzeby w zależności od dochodów. Zamożni ludzie zwykle konsumują bardziej wyszukane i droższe produkty i potrawy. Nie zmienia to jednak podstawowego wniosku wynikającego z prawa Engla - wydatki na żywność rosną wolniej niż dochody.

Współczynnik Engela

Stosunek wydatków na żywność do całkowitych dochodów nazywamy współczynnikiem Engla (ang. Engel`s coefficient). Jest to prosta, ale wygodna miara poziomu ubóstwa. Im wyższa wartość współczynnika dla osoby, rodziny albo kraju, tym, ogólnie mówiąc, dana osoba (rodzina, kraj) jest uboższa. Odwrotnie, niska wartość współczynnika Engla oznacza wyższy standard życia. Dla celów polityki społecznej przyjmuje się, że współczynnik Engla powyżej 1/3 oznacza ubóstwo.

Problemy i wątpliwości

Tak naprawdę prawo Engla nie jest prawem natury, w tym sensie co prawo grawitacji lub zachowania masy. Jest zależnością statystyczną, tyle, że wielokrotnie od czasu jego odkrycia potwierdzoną przez innych badaczy., dlatego jest ono dziś jedną z najlepiej udokumentowanych i potwierdzonych zależności statystycznych znanych w ekonomii..

Nie oznacza to jednak, że nie jest kwestionowane. Zdaniem niektórych badaczy, w szybko bogacących się społeczeństwach ludzie bogaci mogą wydawać na jedzenie proporcjonalnie więcej niż średniozamożni, częściej bowiem chadzają do restauracji. Taki sposób odżywiania się jest kosztowny, gdyż płaci się nie tylko za produkty, ale także za ich przyrządzenie, obsługę kelnera, a także wystrój sali i renomę lokalu.

Prawo Engela a elastyczność dochodowa popytu

Postawmy sobie teraz pytanie jaki jest związek elastyczności dochodowej popytu z prawem Engela? Odpowiedź jest dość oczywista. Z matematycznego punktu widzenie spadek udziału wydatków na z żywność w całości rosnących wydatków wynika z tego, że tempo ich wzrostu jest ujemne zerowe lub mniejsze od tempa wzrostu dochodu , a to oznacza że elastyczność dochodowa produktów żywnościowych jest ujemna zerowa lub mniejsza od jedności. Wzrost udziału niektórych dóbr w całości wydatków oznacza, że ich dochodów elastyczność jest większa od jedności. Dlaczego zatem różne produkty cechuje różna elastyczność dochodowa? Odpowiedz brzmi, zależy to od charakteru dobra

Elastyczność dochodowa a charakter dobra dóbr

Znak elastyczności a charakter dobra

Zaczniemy od wyjaśnienia, od czego zależy znak wskaźnika. W tym celu odwołamy się do dochodowi funkcji popytu Qd=f(Y).

Znak przy współczynniku elastyczności dochodowej wiąże się z nachyleniem dochodowej funkcji popytu. Gdy ma ona nachylenie dodatnie jak na rysunku A wskaźnik elastyczności dochodowej jest większy od zera. Gdy ma ona nachylenie nieskończenie duże jak na rysunku B wartość wskaźnika na całej długości funkcji wynosi zero. Gdy ma ona jak na rysunku C nachylenie ujemna wartość wskaźnika jest mniejsza od zera.

Nachylenie funkcji wiąże się ściśle z klasyfikacją dóbr konsumpcyjnych na różne kategorie. Tutaj najważniejszy jest podział na dobra normalne i niższego rzędu.

Rys A dobro normalne Rys. B Dobro graniczne Rys. C Dobro niższego rzędu

Y

Y1

Y0

Qd0 Qd1 Qd0 Qd1 Qd0

Dobra normalne (rys. A) cechuje jednokierunkowa zależność miedzy dochodem i popytem, zatem wskaźnik elastyczności dochodowej przyjmuje wartości dodatnie.

W przypadku dóbr niższego rzędu (Rys. C) występuje zależność odwrotnie kierunkowa, zatem współczynnik dochodowej elastyczności przyjmuje zawsze wartości ujemne.

Pewien kłopot stanowią dobra których kupowane ilości są w zasadzie niezależne od zmian poziomu dochodu. Ich elastyczności dochodowa wynosi zero. Dobra te znajdują się na pograniczu, nie mogą być zatem zaliczane ani do dóbr normalnych, ani niższego rzędu. Na szczęście dóbr tych jest niewiele.

Rys Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny)

Y

ΔQ/Q=0

Ed = ----------- = 0

Y1 ΔY/Y>0

Y0

Qd= const Qd

W przypadku tych dóbr krzywa popytu przyjmuje, jak to pokazano na rys. B postać linii prostej pionowej. Nabywcy kupują taką samą ilość bez względu na wysokość dochodu. Ponieważ ΔQ=0, zaś ΔY jest różne od zera, zatem współczynnik elastyczności na całej długości funkcji przyjmuje wartość Ed=0

Wartość wskaźnika a charakter dobra

Bezwzględna wartość wskaźnika dochodowej elastyczności popytu informuje o sile wrażliwości popytu na zmiany dochodu. Dlaczego popyt na niektóre dobra jest bardziej a na inne mniej elastyczny? Aby to wyjaśnić odwołamy się do innej klasyfikacji kupowanych dóbr. Tym razem podział dóbr uzależnimy od rodzaju potrzeby i sposobu, w jaki dany produkt ją zaspakaja. W myśl tej klasyfikacji podzielimy dobra na dwie grupy dobra pierwszej potrzeby (niezbędne) i luksusowe.

Dobra pierwszej potrzeby (niezbędne)

Badania nad reakcjami popytu na zmiany dochodów oraz budżetami domowymi pozwoliły określić kolejność i rozmiary wydatków przeznaczanych przez konsumentów na zakup określonych dóbr i usług. Najpierw zaspokajane są potrzeby podstawowe biologiczne, zwłaszcza zaś żywnościowe. Potrzeby te w społeczeństwach lub grupach społecznych mających niskie dochody, pochłaniają dominującą część dochodu.

Dobra niezbędne niższego rzędu

Do dóbr niezbędnych (pierwszej potrzeby) zaliczamy wszystkie bez wyjątku dobra niższego rzędu. Są to na ogół wyroby niższej jakości, które posiadają wysokogatunkowe, ale rzecz oczywista droższe substytuty. Są to np. papierosy, czy alkohole gorszego gatunku, gorsze gatunki mięsa, itp. Ponieważ popyt na te dobra zmienia się w kierunku odwrotnym do zmiany dochodu, zatem mają one wszystkie bez wyjątku ujemną elastyczność dochodową Ed<0.

Ponadto cechą charakterystyczną tych dóbr jest to, że popyt na nie występuj nawet wtedy, gdy dochody są zerowe, (Y=0; Qd=max) natomiast po przekroczeniu pewnego poziomu (Y=max Qd=0) popyt na te towary znika.

Dobra pierwszej potrzeby to te, na które popyt pojawią się nawet przy zerowych dochodach. Do kategorii tej należą omówione powyżej wszystkie dobra niższego rzędu. Ponadto zaliczymy do niej również niektóre dobra normalne

Dobra niezbędne normalne

Do kategorii tej zaliczamy dobra na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodów ale wolniej W efekcie wskaźnik elastyczności jest dodatni ale mniejszy od jedności. Z czasem mogą się on przekształcić w dobra niższego rzędu

Dobra luksusowa

Dobra luksusowe to dobra normalne, na które popyt pojawia się dopiero wtedy , gdy zaspokojony jest popyt na dobra niezbędne, ponadto rośnie on szybciej od dochodów dlatego wskaźnik dochodowej elastyczności jest dodatni i większu od jedności

Podsumowanie

Wszystkie opisane powyżej dobra przedstawić można przy pomocy poniższego schematu

Dobra

Pierwszej potrzeby Luksusowe

Ed<1 Ed=1 Ed>1

Niższego rzędu Normalne

Ed<0 Ed=0 0 < Ed<1

Elastyczność dochodowa popytu a szerokość kategorii dobra

Podobnie jak w przypadku elastyczności cenowej wartość wskaźnika może zależeć od szerokości kategorii dobra. Ilustruje to zamieszona poniżej tabela.

Szacunki dochodowej elastyczności popytu w Wielkiej Brytanii
Szeroka grupa dóbr	Elastyczność dochodowa	Wąskie grupy dóbr	Elastyczność dochodowa
Tytoń	-0,50	Papierosy
Opał paliwo i światło	0,30	Węgiel	- 2,02
Żywność	0,45	Mleko i przetwory Warzywa	0,53 0,87
Alkohol	1,14	Wino i wyroby spirytusowe	2,60
Odzież	1,23
Dobra trwałego użytku	1,47	Artykuły rekreacyjne	1,99
Usługi	1,75	Wycieczki zagraniczne	2,4
Źródło D. Begg i inni Ekonomia cyt wyd. t. 1 s. 130

Wynika z niej, że najczęściej im bardziej szczegółowo zdefiniuje się dane dobro, tym wartość wskaźnika jest większa .

Z dotychczasowych ustaleń wynika, że wartość współczynnika Ed zależy przede wszystkim od charakteru potrzeby, którą dany produkt zaspakaja. Ponadto może ona zależeć m.in. od dostępności i liczby substytutów i dóbr komplementarnych, od zróżnicowania ich cen i cech jakościowych itp. To właśnie te określające różne wartości współczynnika elastyczności elementy stanowią podstawę klasyfikacji wszystkich dóbr na cztery wyżej wymienione grupy.

Problemy metodologiczne

Badając rynek musimy sobie zdawać sobie sprawę z bardzo istotnego faktu, że wskaźnik elastyczności dochodowej popytu na dane dobro jest różna dla nabywców znajdujących się w rożnych grupach dochodowych. Dobra, które przez uboższych konsumentów uważane są za luksusowe, dla zamożniejszych mogą być dobrami podstawowymi. Jego wartość jest zatem szacowana jako wielkością średnią dla całego bardzo zróżnicowanego spektrum nabywców.

Ponadto musimy mieć świadomość, że jego wartość dla poszczególnego dobra nie jest stała, tylko zmienia się wraz ze zmianami przeciętnego dochodu wszystkich nabywców. Wraz ze wzrostem dochodó, niektóre dobra luksusowe stają się niezbędnymi np. samochody. Ich elastyczność dochodowa z większej zmienia się na mniejszą od jedności. W tym samym czasie niektóre dobra normalne stają się dobrami niższego rzędu np. niektóre środki spożywcze, a zatem ich elastyczność dochodowa z dodatniej lub zerowej zmienia się na ujemną.

Zastosowanie elastyczności dochodowej popytu

Znajomość elastyczności dochodowej popytu jest niezbędna do prognozowania zachodzących pod wpływem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamożności społeczeństwa zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego. Znając elastyczność dochodową popytu na poszczególne dobra i usługi, możemy określić:

a. prawdopodobne zmiany popytu na różne dobra, które nastąpią pod wpływem przewidywanej zmiany dochodów ludności;

b prawdopodobne zmiany udziału różnych grup wydatków w budżetach rodzinnych (np.. wzrost udziału dóbr luksusowych, a spadek udziału dóbr podstawowych w wyniku wzrostu dochodów);

1. prawdopodobne zmiany w strukturze globalnego spożycia.

Prognoza popytu **

Prognozy te wykorzystuje się przy podejmowaniu przez przedsiębiorstwa decyzji inwestycyjnych, przy planowaniu przez państwo wpływów budżetowych itd. Oto przykładowo jedna z nich.

Niech punktem wyjścia naszej dalszej analizy będzie zamieszczona poniżej tabela przestawiająca szacunkowe wielkości dochodowej elastyczności popytu w Wielkiej Brytanii.

Szacunki dochodowej elastyczności popytu w Wielkiej Brytanii
Szeroka grupa dóbr	Elastyczność dochodowa
Tytoń	-0,50
Opał paliwo ·i światło	0,30
Żywność	0,45
Alkohol	1,14
Odzież	1,23
Dobra trwałego użytku	1,47
Usługi	1,75
Źródło D. Begg i inni Ekonomia ·cyt wyd. t. 1 s. 130

Przypuśćmy, iż dochody ludności w ciągu kolejnych pięciu lat będą rosły średnio w tempie 3 % rocznie. Z szacunków elastyczności podanych w powyższej tablicy wynika, że wzrost do­chodów o 15% wywoła spadek popytu na wyroby tytoniowe o 15%* ( - 0,5)=-7,5% (nawet bez podnoszenia podatku obciążające­go cenę papierosów), wzrośnie nato­miast o 39% popyt na napoje alkoho­lowe. Perspektywy rozwojowe tych dwu gałęzi przemysłu są, więc krańcowo różne.

Takie prognozy będą wy­korzystane przy podejmowaniu przez przedsiębiorstwa decyzji inwestycyj­nych, planowaniu przez państwo wpły­wów budżetowych z podatku od tyto­niu i alkoholu (przy danej stawce poda­tku za paczkę papierosów czy butelkę alkoholu wpływy z pierwszego źródła zmaleją, a wpływy z drugiego źródła silnie wzrosną) czy wreszcie obliczaniu zapotrzebowania kolei na wagony dla niepalących i palących.

Prognozy na podstawie wieloczynnikowej funkcji popytu **

Statystyka i ekonometria dysponuje narzędziami, które pozwalają z mniejsza lub większa dokładnością przedstawić przebieg wieloczynnikowej funkcji popytu na dany produkt a nawet grupę wyrobów. Dysponując taką funkcją można podjąć próby oszacowania na podstawie jej przebiegu różnego rodzaju elastyczności.

Elastyczność popytu na elektryczność w USA
Zmienna	Elastyczność
Cena	Ec= -0,974
Dochód per capita	Ed= 0,714
Cena gazu	Em= 0,159
Liczba odbiorców	1 000
Żródło B.Czarny j.w. s 111

Oto przykład tego rodzaju badań. W 1976 R.Halvrosen ustalił przebieg funkcji popytu na energie elektryczną w USA. Na jej podstawie dokonał analizy elastyczności cenowej dochodowej i mieszanej. Uzyskane wyniki przedstawione są w zamieszczonej powyżej tabeli.

Zakładając, cena elektryczności będzie rosła w tempie 4% rocznie, dochód Amerykanów będzie rósł w średnim tempie 3% rocznie, cena gazu w tempie 20% zaś ilość odbiorców w tempie 1% oszacował on średnioroczne tempo wzrostu popytu na energie elektryczną jako sumę:

R=-0,974*4%+0,714*3%+0,159*20%+1.00*1%= 2,426

Prognoza ta oznaczała konieczność wybudowania w USA do końca XX wieku od 100 do 200 wielkich elektrowni. Ponieważ elastyczność cenowa energii elektrycznej jest mniejsza od jedności, na zmonopolizowanym rynku energetycznym przeważała tendencja do ograniczania wzrostu podaży, by rosnące ceny przynosiły coraz większe przychody. Niezbędnej dla zaspokojenia potrzeb energetycznych kraju ilości elektrowni nie wybudowano, w rezultacie w roku 2000 doszło w USA do największego w dziejach tego kraju kryzysu energetycznego, który to kryzys trwa do dnia dzisiejszego.

Wpływ inflacji na kształtowanie się popytu ***

Zapew­ne zauważyliście, że przykłady liczbowe w tym rozdziale, które były oparte na rzeczywistych danych statystycznych z Wielkiej Brytanii i innych krajów, dotyczyły realnych cen i dochodów. Na zakończenie zastanowimy się jesz­cze, jaki wpływ na kształtowanie się popytu wywiera inflacja.

Wprowadziliśmy trzy rodzaje elastycz­ności, mierzące wpływ, jaki na iloś­ciowe rozmiary zapotrzebowania wy­wierają zmiany trzech czynników:

- ceny danego dobra,

- cen innych dóbr

- dochodu.

Jak pamię­tamy, każda z trzech rodzajów elas­tyczności (cenowa prosta, cenowa mie­szana i dochodowa) mierzy efekty zmiany jednej ze zmiennych przy zało­żeniu, że wszystkie inne zmienne okreś­lające wielkość popytu pozostają sta­łe?

Jeżeli zakładamy stały dochód i stałe ceny wszystkich innych dóbr, to prosta cenowa elastyczność popytu in­formuje nas o wpływie zmian ceny danego dobra, w następstwie, których zmienia się także jego cena realna, czyli cena względna w stosunku do innych dóbr. Podobnie, jeżeli zakładamy sta­łość cen wszystkich dóbr, wówczas ela­styczność dochodowa mówi nam, jaki jest wpływ zmian dochodu nominal­nego na jego realną siłę nabywczą, tzn. ilość dóbr, które za dany dochód moż­na kupić. Definicje elastyczności od­noszą się wprawdzie bezpośrednio do wielkości nominalnych, ale wprowa­dzając założenie innych czynników niezmienionych, stawiają znak równości między zmianami nominalnymi i real­nymi. Tak więc, prosta i mieszana elastyczność cenowa pokazują efekty zmian cen realnych (względnych). Elas­tyczność dochodowa z kolei pokazuje efekty zmian realnego dochodu. Tak się dzieje w krajach gdzie nie ma inflacji. Co jednak zrobić w gospodarce przeżywającej inflację gdzie ogólny poziom cen rośnie?.

W sytuacji, gdy wszystkie ceny i wszelkie dochody zmieniają się rów­nocześnie, okazuje się, że nie można rozpatrywać wpływu jednej tylko zmiennej, np. ceny danego dobra, na wielkość popytu bez uwzględnienia jed­noczesnego wpływu innych zmiennych.

Przypuśćmy, że wszystkie zmienne w ujęciu nominalnym zwiększają się dwukrotnie. Każde dobro kosztuje obecnie dwa razy więcej, a płace, czyn­sze dzierżawne i dywidendy wypłacane przez przedsiębiorstwa także są dwa razy wyższe niż w poprzednim okresie. Za obecne dochody można kupić do­kładnie taki sam koszyk dóbr jak po­przednio. Ceny są wprawdzie dwa razy wyższe, ale dochody też się podwoiły. Mięso, które kosztowało dotąd dwa razy więcej niż chleb, nadal pozostaje dwa razy droższe.

Jeżeli nominal­ne ceny wszystkich dóbr i nominalne wartości wszystkich rodzajów docho­dów zmieniają się w jednakowym stopniu (podwoiły się). to w istocie rzeczy popyt nie ulegnie żadnej zmianie. a to znaczy że suma tych trzech efektów jest dokładnie zerowa.

Jak jednak pogodzić to stwierdzenie z definicją mówiącą, że elastyczność popytu wyraża ilościową zmianę popytu­ wywołaną zmianą ceny? Problemy związane z założeniem innych czynników niezmienionych można częściowo obejść, wyrażając wszystkie wielkości nomi­nalne w ujęciu realnym (np. w cenach, 1975 r.), które eliminują wpływ czynnika inflacji, czyli wzrostu ogólnego poziomu cen. Musimy rozłożyć zaobserwowaną zmia­nę wielkości popytu na trzy składniki: efekt zmiany ceny danego dobra, efekt zmian cen innych dóbr i efekt zmiany dochodów i ustalić czy miały miejsce zmiany wielkości realnych.

Po tym wyjaśnieniu wiemy już, w ja­ki sposób należy analizować popyt w krajach przeżywających inflację, gdzie nominalne ceny większości dóbr i nominalne dochody ciągle rosną.

Możemy również obecnie uściślić naszą definicję. Elastyczność cenowa mierzy reakcję wielkości popytu ma zmianę cen względnych. Elastyczność dochodowa mierzy reakcję popytu na zmianę wartości realnego dochodu, czyli jego siły nabywczej.

Elastyczność cenowa podaży (price flexibility of the supply)

Zmiana ceny powoduje nie tylko zmianę wielkości popytu, lecz także zmianę wielkości podaży. Często interesuje nas to, z jaką siłą podaż reaguje na zmianę ceny. Informuje o tym elastyczność cenowa podaży. Mierzy ona siłę reakcji wielkości podaży na zmianę ceny. Cenową elastyczność podaży definiujemy jako stosunek względnej (procentowej) zmiany podaży do względnej (procentowej) zmiany ceny mierzy ją wskaźnik elastyczności cenowej, którego wartość obliczamy według następującego wzoru:

Es=ΔQs/Qs:ΔC/C

gdzie:
Es - współczynnik cenowej elastyczności podaży,

Qs - wielkość podaży danego dobra

ΔQs - zmiana wielkości podaży danego dobra pod wpływem zmiany jego ceny,

C- cena dobra w okresie wyjściowym,

ΔC - zmiana ceny, czyli różnica między nową ceną dobra a jego ceną w okresie wyjściowym.

Formuła ta jest identyczna z formułą elastyczności cenowej popytu, przez C oznaczyliśmy cenę sprzedaży natomiast przez Qs oznaczyliśmy ilości oferowane przez dostawców. Podobnie możemy wyznaczać i analizować elastyczność podaży wzglę­dem innych (poza ceną) czynników określających wielkość podaży.

Wartości i znak wskaźnika

Podobnie jak w przypadku popytu ta sama procentowa zmiana ceny może powodować różne procentowe zmiany oferowanych ilości, zatem wartość wskaźnika może być różna.

Niska wartość wskaźnika elastyczności wskazuje, że podaż słabo reaguje na zmianę ceny. Nawet duże zmiany ceny nie wpływaj istotnie na decyzje producentów. Gdy wartość wskaźnika jest wysoka, to nawet niewielka zmian cen wywołuje reakcję w postaci dużego wzrostu produkcji.

Podaż elastyczna

Jeżeli więc wzrost ceny np. o 10% spowoduje zwiększenie oferowanej ilości o 25%, to elastyczność cenowa podaży wyniesie:

Es = 25%:10% = 2,5

Gdy 0 <Es>1 mówimy, że podaż jest elastyczna.

Podaż nieelastyczna

Jeśli wzrost ceny o 10% spowoduje zwiększenie oferowanej ilości tylko o 5%, to wartość wskaźnika elastyczność cenowa podaży wyniesie:

E s= 5%:10% = 0,5.

Gdy 0<Es<1 mówimy, że podaż jest nieelas­tyczna.

Podaż o elastyczności jednostkowej

Jeżeli wzrost ceny o 10% powoduje wzrost podaży również o 10%, to wskaźnik elastyczności podaży wynosi:

Es- 10%:10%= 1

Gdy 0<Es=1 mówimy, że podaż ma elastyczność jednostkową.

Podaż sztywna

Gdy wzrostowi ceny np. o 10% nie towarzyszy żadne wzrost podaży wówczas

Es= 0%:10%=0

Gdy Es=0 podaż jest sztywna.

Podaż doskonale elastyczna

Gdy podaż rośnie o 10 % przy danej cenie Es= 10%:o% = + oo

Wreszcie może się zdarzyć, że cena maleje np. o -10% a podaż rośnie o +5% W tej sytuacji wartość wskaźnika wyniesie

Es= +5%:-10 %= -0,5

Gdy ze spadkiem ceny skorelowany jest wzrost oferowanych ilości, wskaźnik elastyczności przyjmuje wartości ujemne, bo krzywa podbazy ma nachylenie negatywne.

W rzeczywistości gospodarczej wskaźnik elastyczności cenowej podaży może przybierać wartości ujemne, zerową oraz dodatnie, w tym mniejsze od jedności, równą jedności, większą od jedności, może też być nieskończenie duży. Powstaje, zatem pytanie, od czego to zależy?

Determinanty elastyczności cenowej podaży

Elastyczność podaży zależy od technologii produkcji oraz od możliwości pozyskania dodatkowych czynników produkcji. W tym drugim przypadku najważniejszą rolę odgrywa czas.

Podaż a czynnik czasu

Wpływ czasu na wartość wskaźnika elastyczności przeanalizujemy biorąc pod uwagę trzy horyzonty czasowe; okres ultrakrótki, gdy zasób wszystkich czynników wytwórczych jest stały. Okres krótki, gdy niektóre czynniki są stałe, czyli niedostępne a niektóre zmienne. Okres długi, kiedy wszystkie czynniki są dostępne.

Elastyczność podaży w kresie ultrakrótkim

Jest to okres tak krótki (np. jeden dzień), że przedsiębiorstwo nie ma czasu na jakiekolwiek dostosowanie i nie jest w stanie zwiększyć produkcji. Podaż jest całkiem sztywna, ponieważ przedsiębiorstwa nie są w stanie natychmiast zdobyć wszystkie niezbędne czynniki produkcji. Nawet, jeśli posiadają zapasy surowców, to czynnikiem limitującym wzrost produkcji jest siła robocza. Jej zdobycie wymaga czasu. W tych warunkach nie ma żadnej możliwości powiększenie ich podaży lub, że są one bardzo ograniczone, zatem krzywa podaży jest w zasadzie pionowa, co oznacza, że w danym momencie na całej swej długości wskaźnik cenowej elastyczności podaży Es=0.

Rys Krzywa podaży w okresie ultrakrótkim

C So

C1

D1

Co

Do

Qso = const Qs

Nawet gdy popyt wzrośnie z D0 do D1, to wielkość podaży nie ulegnie zmianie, wzrośnie natomiast cena z poziomu C0 do poziomu C1. W okresie tym cena pełni jedynie funkcję równoważenia rynku. Nie pełni natomiast w stosunku do przedsiębiorstwa funkcji bodźcowej. Zaczyna ją pełnić dopiero w tzw. okresie rynkowym, gdy firma ma możność podjąć i zrealizować decyzje dostosowawcze.

Elastyczność w okresie krótkim

W nieco dłuższym (rynkowym) czasie nakłady niektórych czynników produk­cji (np. surowców energia czy praca ludzka) mogą być zwiększone, ale inne czynniki (np. maszyny i urządzenia, budynki, hale produkcyjne powierzchnia magazynowa, technologia) pozostają stałe. Mówiąc inaczej firmy zmieniają rozmiary produkcji nie zmieniają natomiast ani metod wytwarzania ani swojej wielkość, czyli skali produkcji. W okresie tym nie zmienia się również ani ilość firm oferujących dany produkt ani ich rozmiary .

Rys. Krzywa podaży w okresie krótkim

C S C S

C1 ΔC

C0

ΔQs

Qs Qs

Qs0 Qs1 Qs0 Qs1

W okresie tym krzywa podaży ma tradycyjny kształt linii nachylonej dodatnio, a to znaczy, że podaż zmienia się w tym samym kierunku co cena. Jest tak, ponieważ istnieją możliwości powiększenie nakładów przynajmniej niektórych czynników produkcji a rosnąca cena gwarantuje firmom opłacalność tej dodatkowej produkcji.

Podaż jest bardziej elastyczna, gdy przedsiębiorstwa mają w momencie wzrostu ceny mają:

* duże rezerwy niewykorzystanej zdolności produkcyjnej i mogą zwiększyć produkcję bez konieczności wprowadzania „nad­godzin" (o wyższych stawkach płac).

* mogą bez trudności zdobyć dodatkową ilość surowców,

* mogą łatwo przestawić się z produkcji z jednego wyrobu na inny. Jest ona wysoka, gdy można szybko przestawiać profil produkcji. Elastyczność podaży pączków jest wysoka, bo gdy ich cena rośnie, to cukiernicy mogą z łatwością zaprzestać produkcji ciasta i zamiast niego podjąć produkcję pączków

Jeżeli powyższe warunki są spełnione, zwiększenie produkcji nie pociągnie za sobą dużego wzrostu kosztów i podaż będzie stosunkowo elastyczna.

Wzrost kosztów krańcowych zmienia nachylenie krzywej podaży

Im mniejsza produkcja, tym mniejsze wykorzystanie mocy, tym chętniej przedsiębiorstwa zwiększają produkcję i podaż w przypadku wzrostu ceny , tym bardziej elastyczna będzie podaż.

Jednak krótkookresowa krzywa podaży nie jest, jak to przedstawiono na rysunku po lewej, linią prostą. W miarę wzrostu produkcji staję się ona , jak na rysunku po prawej stronie, coraz bardziej stroma. Jest tak, bo kolejne przyrosty produkcji generują coraz wyższe koszty. Aby firmom opłacało się wytworzyć dodatkową produkcję jednakowym przyrostom produkcji towarzyszyć musi coraz większy przyrost ceny. Zależności te ilustruje zamieszczona powyżej krótkookresowa krzywa podaży SS dowolnej firmy.

Rys Krótkookresowa krzywa podaży

C

S

C2

C1

C

C0

Qs0 Qs1 Qs2

Przyjmijmy, że w punkcie wyjścia cenie C0 odpowiada podaż równa Qs0. Zwiększenie podaży do poziomu Qs1 wymaga wzrostu ceny do poziomu C1. Jak z tego wynika w miarę coraz lepszego wykorzystanie zdolności produkcyjnych, krzywa podaży staje się coraz bardziej stroma, a podaż coraz mniej elastyczna. Ale uwaga Jeżeli cena rośnie a my wydłużymy czas analizy, to okaże się, że w dłuższym okresie podaż będzie bardziej elastyczna niż w okresie krótkim. Dlaczego?

Elastyczność podaży w długim okresie

Jest to możliwe, bo w długim okresie firmy mają możliwość jednoczesnego powiększenia ilości wszystkich stosowanych przez firmy czynników wytwórczych. Mogą wybudować nowe hale fabryczne, kupić nowe maszyny, zdobyć nowych wysoko wykwalifikowanych pracowników, zastosować nowe technologie. Innymi słowy firmy mogą powiększyć skalę produkcji, co spowoduje ,że krzywa podaży firmy i gałęzi stanie się bardziej płaska, a jej podaż bardziej elastyczna

Ale nie koniec na tym, w długim okresie do gałęzi wytwórstwa mogą wchodzić powiększające podaż gałęzi nowe firmy. Dzięki temu długookresowa gałęziowa krzywa podaży staje się bardziej płaska, a gałęziowa podaż bardziej elastyczna

Podaż a wzrost skali produkcji

W okresie długim istniejące w danej gałęzi wytwórstwa przedsiębiorstwa mogą zwiększyć nakłady wszystkich czynników produkcji, czyli produkować na większą niż dotychczas skalę.

Rys Długookresowa krzywa podaży gałęzi

C

S0

D0 E0

C S1`

Co E1`

Qs Qd

Qe0 Qe1`

Dzięki powiększeniu skali produkcji działających w gałęzi firm krzywa podaży obróci się z pozycji S0 do pozycji S0` a zatem stanie się ona bardziej elastyczna.

Zwiększenie produkcji przypadku lodów wiązałoby się z zakupem nowej bardziej wydajnej maszyny do ich kręcenia zamrażarki i nowych pojemników.

W długim okresie możliwa byłaby produkcja większej ilości lodów po takich samych cenach, co poprzednio. A to oznaczałoby, że krzywa podaży w długim okresie mogłaby być linia poziomą lub bardzo do niej podobną.

Tak jednak nie zawsze jest. Na przykład w przypadku produkcji kminku rozpoczęcie jego uprawy na ziemiach gorszych mniej do tego celu nadających się trwale wiązałaby się z wyższymi kosztami. Jest tak zawsze, gdy napotyka się na bariery nie do pokonania np. brak ziemi surowców, nadmierna zanieczyszczenie środowiska, zbyt duża gęstość zaludnienia itp.

Podaż a wzrost ilości firm w gałęzi

Zauważmy że w długim okresie na rynku mogą pojawić się znęcone zyskiem nowe firmy. Przesunie to krzywą podaży rynkowej Stąd podaż w długim okresie będzie bardziej elastyczna. Im mniej barier utrudniających wejście nowych firm na rynek, tym bardziej krzywa podaży przesunie się na prawo, tym podaż jest bardziej elastyczna.

W pewnych okolicznościach może ona nawet przyjąć kształt linii poziomej, co oznacza, że podaż jest doskonale elastyczna a nawet opadającej, a wtedy wskaźnik elastyczność przyjmuje wartość ujemną.

Długookresowa krzywa podaży gałęzi

Należy zauważyć, że przy jednoczesnych zmianach popytu i podaży określenie jednego z dwóch efektów: cenowego lub ilościowego nie jest możliwe bez informacji o skali zmian popytu i podaży (która z tych wielkości zmieniła się mocniej). Oto możliwe sytuacje w przypadku jednoczesnego wzrostu podaży i popytu.

Rys A Rys.B Rys.C

C C C

S CE1

S` E1

CE0 E0 E1 CE0 E0 CE0 E0

D D` CE1 E1

Q

QE0 QE1 Q QE0 QE1 Q QE0 QE1 Q

Na rys A popyt i podaż rosną w jednakowym stopniu, w rezultacie rosną ilości równowagi QE1>QE0 ,natomiast cena równowagi pozostaje niezmienna. W analizowanym przypadku, siły wpływu czynników pozacenowych, zwiększających popyt i podaż ustaliły położenie nowej krzywej DD` i nowej krzywej SS` tak, że nowy punkt równowagi rynkowej E1 został osiągnięty przy cenie pierwotnego stanu równowagi CE0. Zwiększeniu natomiast do QE1 uległa ilość produktów i usług, które stają się przedmiotem wymiany.

Rysunek B ilustruje sytuację, w której popyt wzrósł silniej niż podaż, w rezultacie równowaga rynkowa ukształtuje się w punkcie E1 przy wyższych wielkościach równowagi QE1>QE0, ale jednocześnie wyższym poziomie ceny równoważącej rynek CE1>CE2.

Na rysunku C przedstawiona sytuację szybszego wzrostu podaży niż popytu, w rezultacie równowaga zostanie osiągnięta przy wyższych niż poprzednio ilościach QE1>QE2 i jednocześnie niższym poziomie ceny równowagi rynkowej CE1<CE2.

Jeżeli połączymy jedną wspólną linią wyjściowy punkt równowagi E0 z nowym punktem równowagi E1, to otrzymamy krzywą podaży gałęzi w długim okresie.

Jak długo trwa okres długi?

Długi okres trwa tyle czasu, ile potrzeba, by gałąź przemysłu w pełni dostosowała się do zmiany warunków rynkowych i rynkowej ceny. To znaczy tyle ile trzeba, by istniejące w niej firmy były w stanie zmienić skalę ( zmiana wszystkich czynników) i technologię produkcji. To okres, w którym już istniejące firmy mogą ją opuścić a nowe firmy mogą do niej wejść.

Rzecz oczywista, że wymiar czasu niezbędny do podjęcia tych wszystkich procesów dostosowawczych jest w różnych dziedzinach bardzo różny. W niektórych może trwać kilka dni, w innych może trwać całe lata.

Zastosowanie krzywych podaży i popytu w analizie rynku

Informacje o cenowej elastyczności popytu i podaży przydają się nie tylko przy prognozowaniu wielkości popytu. Mogą być one również dobrym narzędziem analizy rynków.

W rzeczywistym świecie działają stale zmieniające swoją wartość czynniki pozacenowe, które wpływają na to, ile danego dobra konsumenci chcą nabyć. Oddzielenie wpływu zmiany ceny danego dobra od wpływu działania innych czynników nie jest sprawą łatwą. Zobaczmy, zatem, jak można ten problem rozwiązać?

W przypadku przesunięcia krzywej podaży w prawo np. zwiększenia podaży pomidorów w urodzajnym roku - ilość sprzedanych pomidorów wzrośnie, a cena spadnie. Skala tych zmian zależy jednak od elastyczności cenowej popytu, co ilustruje poniższy rysunek.

Poniższe rysunki pokazuje dwa rynki, które przy podobnej pojemności różnią się m.in. nachyleniem krzywej podaży i krzywej popytu.

Rys. Efekty zmian podaży na rynkach o różnej elastyczności popytu

Rynek A Rynek B

Ca Cb

Da Sa Sa'

Db Sb

E0
E0 Sb'

Ce0 E0 ΔCe E1

ΔCe

Ce₁ E1

ΔQe ΔQe

Qe₀ Qe₁ Qa Qe₀ Qe₁ Qb

Na rysunku A krzywa podaży, Sa i krzywa popytu Da są stosunkowo strome, co oznacza, że przy tym samym poziomie ceny, wskaźniki elastyczności cenowej popytu i podaży mają mniejszą wartość niż na rysunku B, gdzie krzywa popytu Db i krzywa podaży Sb są bardziej płaskie.

Załóżmy, że na skutek czynników poza cenowych (np. wzrost kosztów wytwarzania) podaż maleje. Siła tego szoku jest na obu rynkach jednakowa. Ilustracją graficzną tego zjawiska będzie równoległe przesunięcie krzywej podaży na obu rynkach na w lewo z położenia S₀ do S₁. W konsekwencji nowy punkt równowagi rynkowej (E₁) zostanie osiągnięty przy nowych wyższych cenach i mniejszych ilości równoważącej rynek Qe1. Zauważmy jednak, co widać wyraźnie na poniższych wykresach, że reakcje dostosowawcze, czyli zmiany ilości równowagi i poziomy cen będą na każdym z rynków inne.

Przy stromych krzywych podaży i popytu (rysunek A), czyli w sytuacji, gdy elastyczność funkcji popytu i podaży jest względnie niska, cena równoważąca rynek zmienia się w większym stopniu a podaż w mniejszym stopniu aniżeli przy płaskich krzywych popytu i podaży (rysunek B), gdy elastyczność funkcji popytu i podaży jest względnie dużą.

Na rysunku A zatem, szok podażowy spowodował większe zmiany ceny aniżeli ilości równoważących rynek. Można więc uogólniając stwierdzić, że w przypadku, gdy elastyczność funkcji jest względnie niska, dostosowania rynkowe będą polegały raczej na dostosowaniach cenowych aniżeli ilościowych. Na rysunku B wystąpi sytuacja odwrotna. Nowy punkt równowagi będzie w większym stopniu efektem wzrostu ilości równowagi, a w mniejszym stopniu efektem zmiany ceny.

Uogólniając można zatem stwierdzić, że w przypadku funkcji relatywnie elastycznych o małym nachyleniu, dostosowania rynkowe będą większym stopniu odbywać się poprzez dostosowania ilościowe, niż cenowe, natomiast w przypadku funkcji nieelastycznych o dużym nachyleniu, reakcje dostosowawcze będą w większym stopniu miały charakter cenowy a w mniejszym ilościowy.

Szczególnie wyraźnie widać to na rynku płodów rolnych. Ponieważ popyt i podaż są nieelastyczne, słabe zbiory prowadzą do silnego wzrost cen żywności do poziomu równoważącego podaż z popytem. Z kolei dobra zbiory powodują ich silny spadek.

Podsumowanie i synteza

1. Wykładzie tym poznaliśmy różne narzędzia pomocne w badaniu zmian zachodzących na rynku i prognozowaniu wielkości sprzedaży.

2. Elastyczność cenowa popytu mierzy reakcję popytu na zmiany ceny danego dobra. Odpowiada na pytanie, o ile procent wzrośnie lub zmaleje wielkość popytu pod wpływem zmiany ceny o 1 %. Prosta elastyczność cenowa popytu przyjmuje wartości ujemne, ponieważ popyt jest malejącą funkcją ceny.

3 Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa (z pominięciem ujemnego znaku) jest większa od 1. Popyt nazywamy nieelastycznym, gdy jego elastyczność jest mniejsza od 1.

4. Elastyczność cenowa popytu zależy od takich czynników, jak: rodzaj dobra, poziom ceny, dostępność substytutów, wysokość dochodu i gusty nabywców. Elastyczność mierzona w dłuższym okresie jest większa niż w okresie krótkim, ponieważ nabywcy potrzebują czasu na przystosowanie się do zmienionej ceny.

5. Sumę wydatków na zakup określonego produktu obliczamy, mnożąc nabywaną ilość przez cenę.

6. Gdy popyt jest elastyczny względem ceny, podwyżka ceny prowadzi do zmniejszenia sumy wydatków na zakup danego dobra, a tym samym do zmniejszenia utargu całkowitego producentów.

7. Gdy popyt jest nieelastyczny względem ceny, podwyżka ceny prowadzi do zwiększenia sumy wydatków na zakup danego dobra, a tym samym do zwiększenia utargu całkowitego producentów.

8. Znajomość cenowej elastyczności popytu pomaga w podjęciu właś­ciwych decyzji produkcyjnych i cenowych. Na przykład, w przypadku dobra o nieelastycznym popycie podwyżka ceny zwiększy utarg sprzedawcy, ale w przypadku dobra o elastycznym popycie w celu zwiększenia utargu trzeba obniżyć cenę.

9 Mieszana elastyczność cenowa popytu mierzy reakcję popytu na jedno dobro na zmianę ceny innego dobra. Dla dóbr substytucyjnych jest ona dodatnia, a dla dóbr komplementarnych - ujemna.

10. Mieszana elastyczność cenowa popytu jest tym wyższa, im bliższe są sobie dane dobra jako substytuty lub jako dobra komplementarne.

11. Elastyczność dochodowa popytu mierzy reakcję popytu na zmiany do­chodów nabywców. Dla dóbr normalnych przyjmuje ona wartość dodatnią, a dla dóbr niższego rzędu - wartość ujemną.

12. Popyt jest elastyczny względem zmian dochodu w przypadku dóbr luk­susowych oraz takich, na które popyt nie wygasa szybko ze wzrostem konsumpcji.

13. Dochodowa elastyczność popytu pokazuje reakcję popytu na zmianę poziomu realnego dochodu nabywców. Dla dóbr normalnych (zwykłych) jest ona dodatnia, zaś dla dóbr niższego rzędu - ujemna. Wśród dóbr normalnych możemy wyróżnić dobra wyższego rzędu (luksusowe) oraz dobra pierwszej potrzeby (podstawowe). Pierwsze mają elastyczność do­chodową większą od 1, a drugie - mniejszą od 1.

14. Elastyczność cenowa podaży mierzy reakcję wielkości podaży na zmianę ceny. Przyjmuje ona zazwyczaj wartości dodatnie.

15. Podaż jest elastyczna, gdy zwiększanie produkcji nie pociąga za sobą dużego wzrostu kosztów dodatkowej produkcji.

16 Elastyczność podaży jest zmienna w czasie. Im dłuższy okres tym podaż jest bardziej elastyczna.

17 Choć współczynniki elastyczności są użyteczne w wielu sytuacjach, ich dokładność zależy od danych, które są częstokroć niezbyt ścisłe. Małe różnice współczynników elastyczności popytu mogą raczej odzwierciedlać niedoskonałość analizy statystycznej niż różnice sposobu reagowania popytu na zmianę ceny rynkowej.

Literatura

Szaleniec M.: Prawo Engla, czyli bogaci jedzą za mniej NBPortal 17 września 2009

Pytania

1. Narysuj wykres przedstawiający dwie przecinające się krzywe podaży: o większym i mniejszym nachyleniu. Wykreśl krzywą popytu przechodzącą przez punkt, w którym przecinają się krzywe podaży; i oznacz cenę równowagi oraz odpowiadającą jej wielkość sprzedaży: Załóżmy teraz, że krzywa podaży przesuwa się w prawo. Zrób drugi rysunek z krzywą popytu nachyloną bardziej stromo Wyjaśnij, jak nachylenie krzywej popytu w obu przypadkach wpływa na reakcje dostosowawcze ilościowe

2. Które z wymienionych niżej elastyczności mają najczęściej znak dodatni, a które ujemny?

(a) elastyczność cenowa popytu ? -

(b) elastyczność dochodowa popytu (dla dóbr normalnych), +

(c) elastyczność dochodowa popytu (dla dóbr niższego rzędu), -

(d) mieszana elastyczność cenowa popytu (dla dóbr substytucyjnych),+

(e) mieszana elastyczność cenowa popytu (dla dóbr komplementarnych), -

(f) elastyczność cenowa podaży?+

3. Popyt na ropę naftową jest dość elastyczny w dłuższym okresie, a jednak z biegiem czasu zużycie ropy naftowej wzrasta (a jeśli maleje, to bardzo nieznacznie), mimo wzrostu cen ropy. Jak można wyjaśnić ten pozorny paradoks?

4. W jaki sposób przedsiębiorstwo może zmniejszyć elastyczność cenową popytu na swoje wyroby?

5. Załóżmy, że przedsiębiorstwo ma do czynienia z nieelastycznym popytem. W jakim kierunku powinno ono zmieniać cenę, aby zwiększyć wielkość utargu? Czy istnieje jakaś granica ceny, do której należy dojść, chcąc osiągnąć maksymalny utarg?

6. Dlaczego elastyczność cenowa popytu i podaży jest większa w długim okresie?

7. Która z dwu par dóbr będzie miała prawdopodobnie wyższą mieszaną elastyczność popytu: dwa gatunki kawy, czy kawa i herbata? Odpowiedź uzasadnij:

ĆWICZENIA, ZADANIA, TEST

Zadanie 1

Ceny pewnych dóbr wykazują znaczne wahania, podczas gdy innych dóbr są dość stabilne. Jaki wpływ na wahania cen różnych towarów ma elastyczność cenowa popytu?

Zadanie 2

Elastyczność cenowa popytu informuje o kierunku nachylenia kształcie krzywej popytu. Jak objaśniłbyś przypadek, gdy cenowa elastyczność popytu wynosi

Ec = +0,3 ?

Zadanie 3

Flora Ziółko lubi dobrą herbatę, nie pogardzi też dobrą kawą. Do filiżanki kawy wsypuje 2 łyżeczki cukru, herbaty zaś nie słodzi.

Jakie znaki (+, -) należy postawić przy mieszanej elastyczności jej popytu dotyczących tych trzech dóbr ?

Zadanie 4

Gospodarka pewnego kraju rozwija się pomyślnie. Oczekuje się, że dochody realne mieszkańców w ciągu pięciu lat będą szybko rosły. Cztery wybrane towary wytwarzane w tym kraju mają następujące dochodowe elastyczności:

A 0,46

B -1,73

C 2,31

D 0,0

Oceń perspektywy rozwojowe gałęzi wytwarzających powyższe towary.

Zadanie

Przypuśćmy, że popyt konsumentów na samochody A uzależniony jest od dochodów nominalnych konsumentów, cen samochodów A oraz cen samochodów B.

Załóżmy, ponadto, że jeśli przeciętnie, nominalne dochody konsumentów wynoszą 400zł, ceny samochodów A - 8 000 zł, zaś samochodów B - 10 000 zł, to popyt na samochody A wynosi 1 000 sztuk.

Przyjmijmy też, że elastyczność dochodowa popytu na samochody A wynosi O,7, elastyczność cenowa popytu na samochody A wynosi 1, zaś elastyczność mieszana względem cen samochodów B wynosi O,8.

O ile sztuk zmieni się popyt na samochody A jeśli :

A dochody nominalne wzrosną o 4 zł przy założeniu ceteris paribus

C cena samochodów A wzrośnie o 160 zł przy założeniu ceteris paribus

D cena samochodów B spadnie o 100 zł przy założeniu ceteris paribus

E dochody nominalne wzrosną o 8 zł i cena samochodów A wzrośnie o 80 zł przy założeniu ceteris paribus

F cena samochodów A spadnie o 240 zł, zaś cena samochodów B obniży się o 300 zł przy założeniu ceteris paribus

G dochody nominalne wzrosną o 4 zł, ceny samochodów A o 80 zł, natomiast samochodów B o 10 zł

Zadanie

Uzasadnij ekonomicznie oraz podaj ilustrację graficzną następujących twierdzeń :

A Jeśli elastyczność cenowa popytu wynosi 0, zaś podaż jest rosnącą funkcją ceny danego dobra oraz malejącą funkcją przeciętnych kosztów związanych z jego wytworzeniem, to wzrost owych przeciętnych kosztów musi doprowadzić do wzrostu ceny równowagi rynkowej

B Jeśli elastyczność cenowa popytu wynosi 0, zaś podaż jest rosnącą funkcją ceny dane dobra, oraz malejącą funkcją przeciętnych kosztów związanych z jego wytwarzaniem, to wzrost owych przeciętnych kosztów musi spowodować wzrost ceny równowagi rynkowej.

C jeśli popyt konsumentów jest malejącą funkcją ceny tego dobra oraz rosnącą funkcją przeciętnych dochodów nominalnych konsumentów, zaś podaż producentów jest rosnącą funkcją ceny owego dobra, to spadek dochodów nominalnych konsumentów musi prowadzić do spadku ceny równowagi

D jeśli popyt konsumentów na dobro A jest malejącą funkcją zarówno ceny dobra A, jak i dobra B (jakimi dobrami są A i B ? ), zaś podaż dobra A jest sztywna względem ceny tego dobra, bądź też rosnącą funkcją ceny dobra A, to wzrost ceny dobra B musi poprowadzić do spadku ceny równowagi na rynku dobra A

E jeśli dobra A i B są substytutami, dobro A nie jest ani dobrem Giffena, ani dobrem Veblena, zaś podaż dobra A jest rosnącą funkcją jego ceny, to spadek ceny dobra B spowoduje spadek popytu na dobro A

G jeśli dobro A jest dobrem niższego rzędu, zaś elastyczność cenowa podaży tego dobra jest równa zero ), to wzrost dochodów nominalnych konsumentów owego dobra musi prowadzić do spadku ceny równowagi rynkowej

H Jeśli dobro A jest substytucyjne w stosunku do dobra B oraz komplementarne do dobra C, zaś podaż dobra A jest niemalejącą funkcją jego ceny, to na skutek wzrostu

I jeśli dobro A jest dobrem normalnym i substytucyjnym w stosunku do dobra B, to łącznym efektem wzrostu dochodów nominalnych konsumentów i wzrostu ceny dobra B musi być przesunięcie krzywej popytu na dobro A w prawo w górę

J jeśli dobro A jest dobrem niższego rzędu oraz komplementarnym w stosunku do dobra B, to łącznym efektem wzrostu dochodów nominalnych konsumenta i wzrostu ceny dobra B musi być przesunięcie krzywej popytu na dobro A w lewo i w dół

Zadanie

Tablica przedstawia dochodową elastyczność popytu na trzy dobra. Objaśnij, jak zmieni się krzywa popytu na każde z tych dóbr pod wpływem spadku dochodów?

Dobro	Elastyczność dochodowa	Krzywa popytu
A	1,7	przesuwa się w prawo
B	- 0,8	przesuwa się w lewo
C	0	pozostaje bez zmian

Zadanie 8

Tablica przedstawia wielkość wydatków pewnego gospodarstwa domowego na dobra A, B, C i D oraz wysokość tygodniowych dochodów w dwóch kolejnych latach.

A. oblicz udziały wydatków na poszczególne dobra w poszczególnych latach

B oblicz dochodową elastyczność popytu na każde dobro

C określ , które dobra są dobrami normalnymi a które niższego rzędu

D określ, które dobra są dobrami podstawowymi a które luksusowymi

Dobro	Wydatki w $ rok I	Wydatki w $ rok II	Udział w budżecie rok I	Udział w budżecie rok II	Ed ∆Q/Q -------- ∆Y/Y	Normalne (N ) niższego rzędu ( G )	Luksusowe ( L ) podstawowe ( K)
A	30	50	30%	50:200= 0,25	O,6:1= 0,83	0<Ed <1 N	K
B	30	70	30%	70:200=0,35	40:30=1,3	Ed>1 N	L
C	25	20	25%	20:200=0,10	-5:25= -02	Ed<0 G	K
D	15	60	15%	60:200= 0,3	45:15=3	Ed>1 N	L
	suma100	200	x	x

Zadanie

Załóżmy, że cena cukru wzrosła z 10 zł do 15 zł za kilogram. Spowodowało to spadek popytu z 50 kg do 40 kg. Ile wynosi przyrost utargu całkowitego. Jaka jest elastyczność popytu.

Zadanie 10

Korepetytor wie, że cenowa elastyczność popytu na oferowane przez niego lekcje wynosi 2. Chciałby zwiększyć liczbę udzielanych korepetycji o 1/4. Jak musiałby zmienić ceny za korepetycje ?

Zadanie 11

Jak na wielkość wydatków wpłynie spadek ceny, jeżeli mamy do czynienia:

a. z popytem elastycznym

b. z popytem nieelastycznym

Zadanie 12

Odpowiedz na poniższe pytania na podstawie ocen elastyczności przedstawionych w tablicy.

Względna zmiana zapotrzebowania na :	W stosunku do 1% zmiany ceny :
		żywności	wina	piwa
żywność	- 0,25	0,06	0,01
wino	- 0,13	- 1,20	0,27
piwo	0,07	0,41	- 0,85

A zinterpretuj proste elastyczności cenowe popytu na trzy wymienione dobra i wskaż, które dobra charakteryzują się popytem elastycznym a które nieelastycznym

B jaki wpływ na spożycie wina i piwa wywierają zmiany cen żywności ? Jaka zależność występuje między żywnością i pozostałymi dobrami

C przedstaw na wykresie, jak na krzywą popytu na wino wpłynie wzrost cen żywności i piwa

Zadanie 13

Przedstaw na rysunku, jak zmiana cen biletów autobusowych wpłynie na :

A popyt na gazety, jeżeli mieszana elastyczność cenowa popytu wynosi (- 0,30 )

B popyt na papierosy, jeżeli mieszana elastyczność cenowa popytu wynosi ( 0,25 )

C określ, które dobra są w stosunku do biletów autobusowych komplementarne, a które substytucyjne.

Zadanie 14

Przedstaw na wykresie, jak wzrost dochodu wpłynie na popyt, jeśli mamy do czynienia z :

A. dobrem luksusowym

B pierwszej potrzeby

C niższego rzędu

D Określ dla poszczególnych dóbr wartość ( przedział ) dochodowej elastyczności popytu.

Zadanie 15

Tablica przedstawia nabywane ilości prażonej kukurydzy przy różnych poziomach ceny :

Cena torebki ( $ )	Ilość nabywana ( tys. )	Suma wydatków (UC )	Prosta elastyczność cenowa
2,10 1,80 1,50 1,20 0,90 0,60 0,30	10 20 30 40 50 60 70

A wykreśl krzywą popytu

B przypuśćmy, że cena jednostkowa wynosi 1, 20 $. O ile zmieni się wielkość zapotrzebowania po obniżeniu ceny o 0,30 $. Jaka byłaby odpowiedź, gdyby cena wyjściowa była inna

C oblicz sumę wydatków przy każdym wskazanym poziomie ceny

D oblicz elastyczność cenową dla każdego poziomu ceny

E narysuj wykres przedstawiający sumę utargu całkowitego jako funkcję sprzedawanych ilości. Wielkość utargu na osi pionowej

F przy jakiej cenie utarg jest największy

G przy jakiej cenie elastyczność cenowa popytu wynosi - 1

H w jakim przedziale cen popyt jest elastyczny a w jakim nieelastyczny.

Zadanie 18

Dla każdej przedstawionej sytuacji określ, czy popyt jest elastyczny, neutralny czy względnie nieelastyczny?

A cena rośnie i całkowite wydatki konsumenta rosną (utarg całkowity )

B cena rośnie i całkowite wydatki konsumenta maleją

C cena maleje i całkowite wydatki konsumenta rosną

D cena maleje i całkowite wydatki konsumenta maleją

E cena rośnie i całkowite wydatki konsumenta pozostają bez zmian

Zadanie 20

Dla każdej z przedstawionych sytuacji określ, czy pojawi się tendencja do tego, aby popyt miał charakter elastyczny, czy też nieelastyczny?

A istnieje duża liczna substytutów

B istnieje duża liczba konkurentów

C brany jest pod uwagę relatywnie długi okres czasu

D brany jest pod uwagę relatywnie krótki okres czasu

E istnieje mała liczba substytutów

F istnieje mała liczba konkurentów.

Zadanie 17

Która z dwóch funkcji popytu DD czy dd może przedstawiać kształtowanie się popytu na energię elektryczną w długim okresie, a która w okresie krótkim?

Odpowiedź uzasadnij

C DD

dd

Q

Zadanie 16

Przedstaw na wykresie, jak zmieni się punkt równowagi przy przesunięciu krzywej podaży, jeżeli krzywa popytu jest:

A nieelastyczna

B elastyczna

TEST WYBORU

Zadanie

W sytuacji zaznaczonej na rysunku, aby zwiększyć utargi, co opłaca się uczynić producentowi?

cena A

popyt

A zwiększyć cenę

B zmniejszyć cenę

C pozostawić cenę bez zmian

D żadne rozwiązanie

E wszystkie

Zadanie

Kiedy cena jabłek wynosi 100 zł za kilogram, popyt na jabłka wynosi 2 000 ton.Elastyczność cenowa popytu na jabłka wynosi Ec=-2, Jaka będzie wielkość popyt na jabłka, gdy cena wzrośnie do 120 zł za kilogram?

A 1 000 ton

B 1 200 ton ∆Q/Q ∆Q:Q

C 1 800ton Ec=-----------= -2=--------------= ∆Q/Q= 2*0,20= 0,40

D 2 000ton ∆C/C 20:100

E żadna

∆Q=2000*04=800 2000-800=1200

Zadanie

Jeżeli elastyczność cenowa dobra wynosi Ec=-O,5, to 5O % wzrost ceny tego dobra spowoduje spadek popytu na to dobro o :

A 50%

B 25%

C 1100 %

D 25 jednostek

E żadna odpowiedź nie jest poprawna

∆Q/Q ∆Q:Q

Ec=-----------=- 0,5 -----------= 0,25

∆C/C 0.5

Zadanie

Producent telewizorów obniża cenę o 15%, a liczba sprzedanych telewizorów wzrasta o 10 %. Wartość bezwzględna elastyczności cenowej popytu jest :

A mniejsza niż 1

B równa 1

C większa niż 1

D równa 0

E nie do określenia na podstawie tych danych

Zadanie

Względna zmiana wielkości popytu wynosi 18%, zaś względna zmiana ceny wynosi 12%. Popyt jest :

A nieelastyczny

B elastyczny

C sztywny

D trudno określić bez dodatkowych informacji

E żadna

Zadanie

Jeżeli cena masła wzrośnie o 16% a wielkość popytu na masło zmniejszy się o 8% to możemy powiedzieć, że :

A popyt jest nieelastyczny przy współczynniku 2

B popyt jest elastyczny przy współczynniku 2

C popyt jest nieelastyczny przy współczynniku -0,5

D popyt jest elastyczny przy współczynniku 0,5

E żadna

Zadanie

Wielkość popytu na dobro X wynosiła 50 sztuk przy cenie 10 zł za sztukę. W wyniku wzrostu cen o 20% wielkość popytu spadła o 5 sztuk. Ile wynosiła cenowa elastyczność popytu?

A 0,5

B -0,5

C 0,25

D -0,25

E 0

Zadanie

Elastyczność popytu na pewien produkt wynosi -0,8. Jak zmieni się wielkość popytu w przypadku podwyższenia ceny o 20% ?

A popyt spadnie o 10 % - X

B popyt wzrośnie o 10% 0,8= ------- X= 08*0,2= -16

C popyt spadnie o 16% + 0,2

D popyt wzrośnie o 16 %

E popyt nie zmieni się

Zadanie

Utarg całkowity rośnie gdy :

A elastyczność popytu jest większa od 1 i rośnie cena

B elastyczność popytu jest mniejsza od 1 i spada cena

C elastyczność popytu jest większa od 1 i spada cena

D wszystkie

E żadna

Zadanie

Utarg całkowity osiąga maksymalną wielkość, gdy :

A elastyczność popytu jest równa1

B elastyczność popytu jest większa od 1

C elastyczność popytu jest mniejsza od 1

D elastyczność popytu jest równa zero

E żadna

Zadanie

Utarg całkowity osiąga maksymalną wartość, gdy bezwzględna wartość współczynnika elastyczności cenowej wynosi :

A 0

B 1

C nieskończoność

D żadne z powyższych

E żadna

Zadanie

W warunkach konkurencji doskonałej krzywa popytu posiada elastyczność:

A plus nieskończoność

B minus nieskończoność

C -1

D 0

E żadna

Zadanie

Doskonale elastyczna krzywa popytu :

A jest niemożliwa

B jest przedstawiona graficznie jako linia nachylona ujemnie

C oznacza, że zmiany cen nie wpływają na zmiany popytu

D jest przedstawiona graficznie jako linia pozioma

E jest przedstawiona graficznie jako linia pionowa

Zadanie

Elastyczność cenowa popytu równa zero oznacza, że :

A wielkość popytu zmienia się wprost proporcjonalnie do zmiany ceny

B wielkość popytu zmienia się niezależnie od zmian cen

C wielkość popytu zmienia się silniej niż zmienia się cena

D wielkość popytu zmienia się słabiej niż zmienia się cena

E wielkość popytu nie zmienia się wraz ze zmianą ceny

Zadanie

Elastyczność cenowa popytu ma znak;

A zawsze dodatni

B prawie zawsze dodatni

C zawsze ujemny

D prawie zawsze ujemny

E zależny od położenia na krzywej popytu

Zadanie

Elastyczność dochodowa popytu ma znak :

A prawie zawsze dodatni

B prawie zawsze ujemny

C zawsze dodatni

D zawsze ujemny

E trudno stwierdzić bez dodatkowych informacji

Zadanie

Przedsiębiorstwo obniżyło cenę sprzedanego towaru. Mimo zwiększonej sprzedaży, spadł utarg całkowity:

A popyt był elastyczny

B popyt był nieelastyczny'

C popyt był sztywny

D elastyczność popytu równała się 1

E żadna

Zadanie

Funkcja popytu względem ceny, której wykresem jest prosta o nachyleniu ujemnym ma następujące właściwości:

A elastyczność popytu równa się - 1 przy każdym poziomie ceny

B elastyczność popytu jest stała przy każdym poziomie ceny

C popyt jest elastyczny przy wyższych cenach a nieelastyczny przy niższych

D popyt jest elastyczny przy niższych cenach a nieelastyczny przy wyższych.

E żadna

Zadanie

Ekonomista zaliczy dobro do dóbr niższego rzędu, jeśli elastyczność:

A dochodowa popytu wynosi Ed =- O,3

B cenowa elastyczność popytu wynosi Ep = 1,5

C mieszana popytu wynosi Em =- O,7

D dochodowa popytu wynosi Ed = O,2

E mieszana popytu wynosi Em = O,4

Zadanie

Ujemny współczynnik cenowej elastyczności mieszanej popytu świadczy o tym, że analizowane dobra są dobrami :

A komplementarnymi

B substytucyjnymi

C wyższego rzędu

D niższego rzędu

E żadna z podanych odpowiedzi nie jest prawidłowa

Zadanie

Jeżeli przy spadku ceny dobra Y popyt na dobro X wzrasta, to :

A dobra są substytucyjne

B dobra są komplementarne

C X jest dobrem niższego rzędu

D X jest dobrem Giffena

E X jest produktem ubocznym Y

Zadanie

Pozioma krzywa popytu oznacza, że popyt jest :

A doskonale elastyczny

B elastyczny

C sztywny

D nieelastyczny

E o elastyczności jednostkowej

Zadanie

Pionowa krzywa popytu oznacza, że popyt jest :

A doskonale elastyczny

B elastyczny

C sztywny

D nieelastyczny

E o elastyczności jednostkowej

Zadanie

Jeżeli elastyczność dochodowa na dane dobro wynosi O,5, to popyt zmienia się:

A w odwrotnym kierunku niż dochód

B w tym samym kierunku co dochód, ale w mniejszym stopniu

C w tym samym kierunku co dochód i w tym samym stopniu

D w tym samym kierunku co dochód ale w większym stopniu

E żadna odpowiedź nie jest prawidłowa

Zadanie

Jeśli masło i margaryna mają mieszaną elastyczność cenową popytu równą Em = 2, a cena masła wzrasta z 2 zł do 3zł za kostkę, to popyt na margarynę wzrośnie o:

A 20%

B 25% ∆C/C=1:2 = 50%

C 75% ∆Q/Q = 2* 50%=100%

D 100%

E 150%

Zadanie

Jeżeli popyt na dane dobro jest określony jako elastyczny względem ceny to:

A wzrost ceny spowoduje zwiększenie sprzedawanej ilości, ale ogólna wielkość utargu zmaleje

B wzrost ceny spowoduje zmniejszenie nabywanej ilości, ale ogólna wielkość utargu wzrośnie

C spadek ceny spowoduje zwiększenie sprzedanej ilości, ale ogólna wielkość utargu zmaleje

D spadek ceny spowoduje zwiększenie sprzedanej ilości i zwiększenie ogólnej wielkości utargu.

E żadna

Zadanie

Dobro niższego rzędu jest to :

A niedrogie dobro luksusowe

B dobro, którego krzywa popytu rośnie w miarę spadku dochodu

C dobro, którego krzywa popytu rośnie w miarę wzrostu dochodu

D dobro, którego krzywa popytu rośnie w miarę wzrostu ceny substytutu

E dobro, którego krzywa popytu rośnie w miarę wzrostu ceny dobra komplementarnego

Zadanie

Dobro luksusowe to dobro, dla którego :

A popyt rośnie szybciej niż dochód

B popyt rośnie w mniejszym stopniu niż dochód

C wzrost dochodu powoduje spadek popytu

D popyt jest nieelastyczny

E wzrost dochodu powoduje wzrost popytu.

Zadanie

Które z wymienionych cech charakteryzują produkt o elastycznym popycie:

A okres czasu brany pod uwagę jest krótki

B istnieje duża liczba produktów substytucyjnych

C istnieje niewielu konkurentów

D procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza od procentowej zmiany ceny

E żadna

Zadanie

Elastyczny popyt na produkt oznacza, że:

A producenci reagują intensywnie na zmianę ceny

B procentowa zmiana wielkości popytu jest większa niż procentowa zmiana ceny

C procentowa zmiana wielkości popytu jest mniejsza niż procentowa zmiana ceny

D konsumenci reagują relatywnie słabo na zmianę ceny produktu

E żadna

Zadanie

Współczynnik elastyczności cenowej popytu jest :

A obliczany przez podzielenie procentowej zmiany ceny przez procentową zmianę wielkości popytu

B obliczany przez przemnożenie procentowej zmiany ceny przez procentową zmianę wielkości popytu

C większy od 1 dla popytu elastycznego

D relacją zmianą wielkości popytu do zmiany ceny

E bardziej precyzyjną miarą reakcji konsumenta na zmiany ceny, niż badanie utargów całkowitych.

PRAWDA - FAŁSZ

1. Elastyczność cenowa popytu ukazuje reakcję konsumenta na zmianę względnej ceny dobra F

2. Na całej długości liniowej funkcji popytu prosta cenowa elastyczność popytu jest liczbą stałą F

3. Jeżeli popyt jest nieelastyczny, to obniżka ceny zwiększy wielkość wydatków na dane dobro F

4. Popyt sztywny, to popyt, który tylko nieznacznie reaguje na zmiany cen F

5. Popyt jest zwykle bardziej elastyczny w długim niż w krótkim okresie P

6. Suma wydatków nabywców tworzy sumę utargu całkowitego sprzedawców P

7.Utarg całkowity osiąga maksymalną wielkość, gdy elastyczność cenowa popytu jest równa - 1 P

8. Szerokie grupy towarowe, takie jak żywność, charakteryzują się na ogół większa elastycznością popytu niż konkretne towary np. rumsztyki F

9 .Dla dóbr komplementarnych mieszana elastyczność cenowa popytu powinna być dodatnia F

10 .Dobro niższego rzędu, to towar, który został wadliwie wyprodukowany F

11. Dodatnia wartość współczynnika mieszanej elastyczności popytu wskazuje, iż między badanymi towarami zachodzi zjawisko substytucji P

12 .Elastyczność dochodowa mierzy siłę reakcji popytu na zmiany realnej wartości dochodu, czyli jego siły nabywczej P

13.Dochodowa elastyczność na dobra luksusowe jest wysoka P

14. Udział dobra normalnego w budżecie konsumenta zawsze rośnie, gdy wzrasta jego dochód F

15 Jeżeli dwa dobra są substytutami, to mieszana elastyczność popytu powinna być ujemna F

16 .Powszechna inflacja powoduje głębokie zmiany w strukturze popytu

17. Nieurodzaj ma katastrofalne skutki dla rolników, gdyż zmniejsza dochody ze sprzedaży płodów rolnych F

18. Jeżeli cenowa elastyczność popytu na dobro X mieści się w przedziale 0<I Ec<1 to wzrost ceny o 20% spowoduje spadek popytu o więcej niż 20% F

19. Wzrost dochodów konsumentów, to optymistyczny sygnał dla wszystkich producentów F

20. Jeżeli elastyczność dochodowa popytu na dane dobro wynosi 0, to wzrost dochodów konsumenta o 50% spowoduje wzrost popytu na to dobro również o 50% F

21 .Jeżeli elastyczność dochodowa popytu jest mniejsza od zera, to wzrost dochodów konsumenta spowoduje spadek popytu na takie dobro P

22. Elastyczność dochodowa większa do jedności oznacza, że procentowe zmiany popytu na dane dobro są większe niż procentowe zmiany dochodu konsumentów P

23. Jeżeli elastyczność dochodowa jest ujemna, oznacza to, że rozpatrywane dobro jest dobrem, niższego rzędu P

24 .Elastyczność cenowa popytu przedstawia zależności między absolutnymi zmianami ceny i popytu F

25. Elastyczność dochodowa popytu przedstawia zależność między relatywnymi zmianami cen i dochodu F

26 .Jeżeli dane dobro ma bliski substytut o podobnej cenie, to popyt na to dobro jest elastyczny P

27 .Elastyczność na czekoladę „ Milka „ jest wyższa niż elastyczność na czekoladę w ogóle P

28. Im wyższy jest udział wydatków na dane dobro w dochodzie konsumenta, tym wyższa jest jego cenowa elastyczność popytu na to dobro P

MATERIAŁY FAKULTATYWNE

Elastyczność cenowa, ceny i przychody a rodzaj konkurencji rynkowej

Stacje benzynowe na tym samym terenie mogą ostro konkurować z sobą za pomocą ceny. Właściciel jednej z nich może sądzić, że obniżając nieznacznie cenę poniżej poziomu proponowanego przez konkurentów przyciągnie do siebie więcej klientów i ich utrzyma. Przy wysoce elastycznym popycie nawet niewielka obniżka ceny może doprowa­dzić do znacznego wzrostu utargu ze sprzedaży. Korzyść z silnej konkurencji polega na tym, że inni, aby utrzymać i zdobyć nowych klientów zrobią to samo. Jeśli wszyscy dostawcy obniżą ceny, to żaden z nich na tym nie zyska. Żaden dystrybutor nie przechwyci klientów od innych. Jedynym zwycięzcą w warunkach dużej konkurencji będzie konsument. Im więcej konkurencji, tym bardziej elastyczny jest popyt, tym mniej skuteczna jest manipulacja cenami, tym większe korzyści konsumentów

Ceny rynkowe, elastyczność popytu a przychody cenodawców

Kupując sobie w pociągu puszkę napoju, zjadając lody w kinie lub zamawiając butelkę wina w restauracji, często jesteśmy zdumieni wysoką ceną. Dlaczego sprzedawcy, pomimo wygórowanych cen, nie cierpią na brak utargów? Odpowiedź jest prosta. Sprzedawca działa w warunkach braku konkurencji, a to znaczy, że popyt jest nieelastyczny. W tych warunkach sprzedawca nie musi trzymać się ustalonej w wyniku konkurencji ceny, ale sam ją ustala .

Gdy jadąc pociągiem jesteśmy sprag­nieni, a nie zabraliśmy z sobą w podróż nic do picia, możemy jedynie kupić napój w znajdującym się w pociągu barze, albo zrezygnować z zaspokojenia potrzeby. Gdy pić się chce płaczemy i płacimy. Możemy zatem powiedzieć, że popyt na napoje sprzedawane w pociągu jest zdecydowanie mniej elastyczny niż na stacji kolejowej czy w mieście, a gdy pragnienie jest duże, jest on zapewne zupełnie nieelastyczny. Wynika to z jednej strony z siły potrzeby a z drugiej również z braku jakiejkolwiek konkurencji, która mogłaby zaoferować nam jakieś substytuty. Firma obsługująca bary w pociągach wie, że przy braku konkurencji może pobierać wyższe ceny za oferowane nam napoje oraz posiłki i tak właśnie robi.

Kartel OPEC

Plastyczny obraz zależności zachodzących pomiędzy elastycznością popytu a zmianami wydatków nabywców i przychodów producentów i zmianami poziomu cen rynkowych dostarczają przykłady skokowych podwyżek cen ropy naftowej, jakie miały miejsce w latach 70 - tych.

Ropa naftowa jest nie tylko kluczowym źródłem energii. Jest też podstawowym surowcem dla przemysłu petrochemicznego i farmaceutycznego. Rozejrzyj się wokół sie­bie! Szereg rzeczy, na które patrzysz, wywodzi się z ropy naftowej: lekarstwa, włókna syntetyczne, farby i lakiery, wyroby z plastyku, nawozy sztuczne, środki owadobójcze, kauczuk, przyprawy kuchenne, laminaty, styropian i inne materiały budowlane - a może na­wet okładki książek. Użytkownicy ropy naftowej (przynajmniej w krótkim okresie), mają bardzo ograniczoną możliwość zastąpienia jej innymi surowcami. Popyt na ropę jest, zatem mało elastyczny, a to znaczy, że nawet niewielki wzrost ceny powoduje duży wzrost utargów producentów.

Wiedzę tę wykorzystało na początku lat siedemdziesiątych trzynaście głównych krajów pro­ducentów ropy naftowej.

Założyły one 1973 r. międzynarodowy kartel pod nazwą Organizacja Krajów Eksporterów Ropy Naf­towej (ang. Organization of Petroleum Exporting Countries- OPEC). Jego celem było zwiększenie jak najniższym kosztem przychodów ze sprzedaży ropy. W przypadku popytu nieelastycznego wystarczy, gdy wzrosną ceny. Szacunkowa wartości elastyczności popytu na ropę była czasie zakładanie OPEC bliska zeru. Dokładnie wynosiła Ec=-0,1,

W latach sześćdziesiątych cena ropy naftowej wynosiła przeciętnie około 1,80 dolara. za baryłkę. Na początku lat siedem­dziesiątych wynosiła ona w zaokrągleniu 2,5 dolara, a po­tem przyszedł kryzys.

Wiemy już, że przy niezmienionej krzywej popytu, gdy podaż się zmniejsza rosną ceny. Kartel ten powstał właśnie w celu ograniczenie podaży ropy. I rzeczywiście po jego zawiązaniu podaż drastycznie zmalała. Jej rezultatem była a gwałtowna, bo ponad 400% zwyżka cen z 2,5 dolara na początku 1973 roku do 11 dolarów za baryłkę w roku 1974. Jednak, jak się okazało, był to dopiero początek. W roku 1979 kartel OPEC ponownie podwoił ceny ropy, a w 1980 roku dodał do tego dalszą pod­wyżkę. W grudniu 1982 roku oficjalna cena podstawowa ropy krajów OPEC wynosiła 34 dolary za baryłkę. W rezultacie, cena ropy naftowej między początkiem lat siedemdziesiątych a początkiem osiemdziesiątych wzrosła o 1400%.

Działania te podjęto wiedząc, że popyt na ropę i jej przetwory jest nieelastyczny. Pomimo rosnących z powodu ograniczeń dostaw cen ropy, jej nabywcy nie byli w stanie istotnie zmniejszyć kupowanych ilości, w rezultacie musieli na ropę wydawać coraz więcej. Przyniosło to ogromne dodatkowe przychody głównym producentom z krajów OPEC.

Operację tę można przedstawić graficznie posługując się znanymi nam krzywymi popytu podaży, utargu całkowitego i znajomością zależności pomiędzy tymi zmiennymi a wartością wskaźnika elastyczności cenowej popytu.

Rys Kartel OPEC na rynku ropy naftowej

C

D

S
1 Rys A Cena i ilości

C1 E1 S0

C0 E0

Q

UC

Rys. B Utarg całkowity

UC1

UC0

Q

W oparciu o znajomość elastyczności popytu krzywych popytu i podaży oraz poznanej już samoczynnej skłonności rynku do osiągania stanu równowagi, kartel doprowadził do ograniczenia dostaw ropy naftowej. Krzywa podaży została przesunięta z pozycji S0 do pozycji S1. W efekcie na przestrzeni kilku lat ceny ropy wzrosły wielokrotnie. Przy nieelastycznym popycie wzrost cen przyniósł wzrost wydatków użytkowników i przychodów państwa zrzeszony w OPEC z UCo do UC1.

Korzyści jednych są stratami innych. Powstanie OPEC-u wywołało ogromny wstrząs w gospodarce świa­towej. Zarówno przemysł jak i rolnic­two żyją dzięki energii - głównie dzięki ropie. Mię­dzynarodowa sytuacja finansowa krajów nie produ­kujących ropy została poważnie zachwiana. Kraje słabiej rozwinięte utraciły swoje rezerwy zagranicz­nych środków płatniczych, co zniweczyło ich plany rozwojowe. Wiele firm zmniejszało produkcję i podniosło ceny, niektórym manewr ten się nie udał i zbankrutowały, nasiliła się inflacja i dramatycznie wzrosło bezrobocie.

Ta sama zasada obowiązuje na rynku, gdzie podmioty nie są w stanie manipulować podąża i ceną, czyli są cenobiorcami. Cena też dąży do równowagi, z tą różnicą, że firmy nie mają żadnego wpływy na swoje utargi, gdyż te uzależniane są od zmian poziomu cen równowagi rynkowej i od elastyczności popytu na ich wyroby. W tych warunkach przychody firm kształtują się w zupełnie inny sposób. Dobrym przykładem jest zachowanie się cen ilości i przychodów na zatomizowanym rynku płodów rolnych.

Ceny rynkowe, elastyczność popytu a przychody cenobiorców

Wiemy już, ze popyt na większość produktów rolnych takich jak np., mąka, mleko, chleb, nabiał czy pieczywo jest nieelastyczny. Są to podstawowe niezbędne do życia produkty żywnościowe spożywane przez ludność, a nawyki ludzkie w tej dziedzinie zmieniają się bardzo wolno nawet wówczas, gdy zmianom ulegają ceny tych dóbr. Podobnie nieelastyczny jest popyt na pochodzące z rolnictwa używki takie jak kawa herbata itp.

Oznacza to, że producenci rolni, farmerzy i plantatorzy będą uzyskiwać większe przychody ze sprzedaży w warunkach nieurodzaju niż w latach dobrych plonów i zbiorów.

W roku 1977 wystąpiły w Brazylii dotkliwe przymrozki, które zniszczyły dużą część plantacji kawy. Spowodowało to gwałtowne zmniejszenie podaży kawy i wzrost jej rynkowej ceny. Popyt na kawę jest mało elastyczny, co jest spowodowane uzależnieniem konsumentów i brakiem bliskich substytutów. Chociaż wydawałoby się, że kawa jako napój posiada wiele substytutów (np. herbata, mięta, coca - cola itd.), to w rzeczywistości dla kawosza z prawdziwego zdarzenia jest ona towarem nie posiadającym żadnego bliskiego substytutu.

Rys. A Dobrodziejstwo nieurodzaju Rys. B Klęska urodzaju

C C

D D

S
1

S0

S0 C0 S1

C1

C0 C1

Q Q

UC UC

UC0

UC1 UC1

UC0

Q Q

Wynikający z ograniczenia podaży wzrost cen, zrekompensował z nadwyżką spadek utargu całkowitego wywołany spadkiem sprzedaży w efekcie przychody plantatorów wzrosły jak przedstawiono powyżej na rys A.

Zupełnie inaczej rzecz przedstawiałaby się w przypadku dobrych zbiorów. Wysokie zbiory zwiększyłyby podaż kawy. W konsekwencji jej cena spadłby, a konsumenci zwiększyliby swoje zakupy. Jednak przy popycie nieelastycznym cząstkowy wzrost utargu spowodowany wzrostem sprzedaży nie byłby w stanie zrekompensować spadku cząstkowego utargu spowodowanego obniżką ceny. W ostatecznym rezultacie doprowadziłoby to do spadku utargu całkowitego, co ilustruje rys B.

Z przedstawionej powyżej zależności, wynika, że kiedy popyt jest nieelastyczny, słabe zbiory zwiększają dochody plantatorów. Ich sytuacja materialna poprawia się. Dobre prowadzące do obniżki cen zbiory przyczyniają się do spadku dochodów. Stąd mówimy o

„ klęsce urodzaju”.

Nasuwa się następujący wniosek: jeżeli popyt na produkty rolne jest nieelastyczny, to w zbiorowym interesie rolników byłoby zmniejszenie rynkowej podaży. W efekcie ceny rynkowe by wzrosły, a tym samym wzrosłyby również przychody z ich sprzedaży.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z faktu, że zasady dotyczące pojedynczego podmiotu, mogą nie mieć zastosowania do ogółu podmiotów i odwrotnie. Jeżeli jeden z rolników zmniejszy zasiewy, zaś pozostali utrzymają je na niezmienionym poziomie, to ogólna podaż nie zmieni się, cena rynkowa pozostanie bez zmian, eksperymentujący rolnik sprzeda po obowiązującej na rynku cenie mniej a jego dochody spadną.

Obniżka podaży rynkowej byłaby możliwa tylko wtedy, gdy wszyscy producenci rolni w ten czy inny sposób dogadają się. Nie jest to jednak możliwe, gdy tak jak to ma miejsce w Polsce, produkcją rolną trudni się około 2,2 mln gospodarstw rolnych.

W efekcie dochody rolników są w dużym stopniu uzależnione od kształtujących się w wyniku gry sił podaży i popytu cen rynkowych i często są tak niskie, że nie wystarczają na zwrot poniesionych z góry wydatków.

Aby ustabilizować dochody rolników, nie likwidując podstaw funkcjonowania gospodarki rynkowej, państwo reguluje rynek płodów rolnych. Jednym ze sposobów jest system administracyjnie ustalanych cen minimalnych. Innym może być skłanianie rolników, by sami dobrowolnie ograniczali produkcję płodów rolnych do poziomu, przy którym ustalone w wyniku gry popytu i podaży ceny równowagi rynkowej będą wystarczająco wysokie, by zapewnić im satysfakcjonujące dochody. Jeszcze innym sposobem jest subwencjonowanie rolników czy ograniczanie importu.

1 Reklama i jej wpływ na wielkość utargów całkowitych

Zob J, Sloman Podstawy ekonomii

Jak zwiększyć sprzedawane ilości i cenę sprzedaży?

Kiedy słyszymy, że produkt marki X uczyni nas jeszcze piękniejszymi, wzbogaci nasze życie, upierze najlepiej naszą bieliznę? Uwolni nas od zbędnego wysiłku, dostarczy nam nowych wrażeń albo zapewni nam pełne uznanie wśród przyjaciół, często zadajemy sobie pytanie:, czemu właściwie służy reklama? Najprostsza odpowiedź brzmi: reklama ułatwia sprzedaż produktu. W rzeczywistości chodzi o coś więcej. Reklama pomaga zwiększyć utarg a osiąga się to na dwa sposoby Dzięki reklamie, można:

• przesunąć krzywą popytu w prawo,

• zmniejszyć elastyczność popytu.

Wpływ reklamy na popyt

Sytuację wyjściową opisuje krzywa popytu D0 , z ceną na poziomie C0, i wielkością popytu Qd0,. Po kampanii reklamowej krzywa popytu przyjmuje położenie D1. Przesunięcie w prawo krzywej popytu umożliwia zwiększenie sprzedaży do Qd1 przy dotychczasowej cenie.

Rys Wpływ reklamy na wielkość popytu i przychodów

C

A B

C0

D0 D1

0 Qd0 Qd1 Qd

Jak dodatkowo zwiększyć utargi nie zwiększając ·produkcji?

Wzrost przychodów można dodatkowo powiększyć. Efekt ten wystąpi, jeśli reklama nie tylko przyciągnie nowych wielu nowych klientów, ale umocni ich w przekonaniu, że warto jest je kupować, nawet, jeśli cena wzrośnie.

Aby tak było ludzie muszą uwierzyć (nieważne czy to prawda, czy nie), że wyroby konkurencyjnych firm są gorsze. Jeśli reklama jest skuteczna i konsumenci uwierzą (nieważne czy jest to zgodne z prawdą czy nie), że wyroby konkurencji są gorsze. Jeśli tak się stanie będzie to oznaczać, że wyrób danego producenta nie ma bliskich substytutów. Inaczej mówiąc, jeśli reklama spowoduje taką zmianę krzywej popytu, że przy danej cenie stanie się on nieelastyczny to znieczuli nabywców na podwyżki cen do tego stopnia, że efektem wzrostu cen będzie wzrost utargu całkowitego. W takim przypadku wzrost ceny do poziomu C1, pomimo spadku kupowanych ilości do poziomu Qd2 oznaczać będzie wzrost utargów całkowitych.

Rys. Wpływ reklamy na elastyczność popytu i wielkość utargów

D2

C

C1 F

C0 B

D0 D1

Qd0 Qd2 Qd1 Qd

Innym sposobem znieczulania nabywców na zmianę ceny jest przywiązanie go do marki handlowej. Powszechnie stosowana marka handlowa ma za zadnie nie tylko chronić producenta przed konkurencją, lecz także przywiązać nabywców po to, by zmniejszyć elastyczność popytu i znieczulić nabywców na planowane podwyżki ceny.

Pytanie kontrolne 1: Podaj przykłady kilku reklam, których celem jest zmniej­szenie elastyczności popytu.

Pytanie kontrolne 2 Wyobraź sobie, że margaryna słonecznikowa „Sunshine" jest reklamowana za pomocą sloganu: „Dzięki niej pożyjesz dłużej". Co stanie się - twoim zdaniem - z krzywą popytu na podobny gatunek margaryny sprzedawany pod własną marką handlową supermarketu? Uwzględnij zarów­no przesunięcie krzywej popytu, jak i zmianę elastyczności. Czy elastyczność popytu będzie się znacznie różnić w zależności od poziomu ceny? Jak wpłynie to na politykę cenową supermarketu w odniesieniu do własnej margaryny oraz na wielkość jej sprzedaży?

Zróżnicowaniu dochodów w krajach naszego regionu towarzyszy różna struktura wydatków

2 Kto ile i na co wydaje Rz 14.10.03 Nr 240

Statystycznemu Litwinowi na utrzymanie musiała w zeszłym roku wystarczyć równowartość 1224 euro; Polak miał na to więcej o 770 euro, a Czech - 1380 euro. Wydatki przeciętnego mieszkańca Słowenii - najbogatszego z krajów Europy Środkowej - już w 2001 roku sięgały 4700 euro. Te ogromne różnice możliwości finansowych odbijają się w strukturze domowych budżetów w regionie.

Im biedniejszy kraj, tym większą część codziennych wydatków pochłania zakup żywności. Ta prawidłowość sprawdza się na przekładzie Litwy, najuboższego z krajów z wchodzących właśnie do UE. W tamtejszych gospodarstwach domowych na żywność przeznacza się ponad 34 proc. budżetu. Ale i na Węgrzech, w kraju jak na nasz region bogatym, idzie na to ponad 33 proc. wydatków. Najmniej na żywność wydają Słoweńcy - i Czesi (patrz wykres). Budżety domowe Węgrów i Litwinów łączy jeszcze jedno: stosunkowo duży (ponad 4 proc.) udział wydatków na alkohole i wyroby tytoniowe. W Polsce zakupy tych używek pochłaniają 3 proc. wydatków, a w Słowacji i w Słowenii - jeszcze mniej (2,6 i 2 proc.).

Na mieszkanie, transport i na buty

We wszystkich krajach drugą co do wielkości pozycją są w domowych budżetach opłaty związane z utrzymaniem mieszkania (czynsz, woda, ogrzewanie, oświetlenie). Największą część dochodów przeznaczają na to Węgrzy, niewiele mniej - Czesi i Polacy. Na wyposażenie mieszkania najmniej wydają natomiast Węgrzy (4,1 proc.), a najwięcej - Czesi i Słoweńcy (odpowiednio prawie 7 i niemal 8 proc.).

W obu tych krajach bardzo mało (1,8 i 2 proc.) wydaje się natomiast na zdrowie, choć przeciętne węgierskie gospodarstwo domowe przeznacza na to prawie 6 proc. wydatków, litewskie - ponad 5, a polskie - 4,5 proc. Edukacja z kolei stanowi najmniejsze obciążenie budżetów domowych w Słowacji (0,5 proc.) i w Czechach (0,6 proc.). Estończycy wydają na ten cel aż 3 proc. dochodów, a Polacy i Węgrzy - po 1,8 proc.

Na kupno odzieży i obuwia największą część dochodów przeznaczają Słoweńcy (ponad 9 proc.), a także - choć chyba z innych przyczyn - mieszkańcy państw nadbałtyckich i Słowacji (około 7 proc.). Żeby się natomiast ubrać i obuć w Polsce, w Czechach i na Węgrzech, trzeba wydać 5 - 6 proc. domowego budżetu.

Wszędzie dużo kosztuje transport, ale najwięcej (prawie 16 proc.) wydają na ten cel mieszkańcy najzamożniejszej Słowenii. I nic dziwnego: na tysiąc mieszkańców przypada tam prawie 450 samochodów. Najmniej aut mają Węgrzy (259 na tysiąc mieszkańców), gdzie na transport przeznacza się około 10 proc. wydatków. W Polsce, przy 289 samochodach na tysiąc mieszkańców, transport pochłania 8,5 proc. domowego budżetu. W pozostałych krajach - podobnie.

Na łączność relatywnie najwięcej (ok. 6 proc. budżetu) wydają mieszkańcy trzech państw nadbałtyckich i Węgier. W Polsce idzie na to 4,5 proc. budżetu, w Czechach - 4 proc., a w Słowacji i Słowenii - ponad 3 proc.

Emerytem być

O tym, że Słoweńcom i Czechom wiedzie się lepiej niż obywatelom pozostałych krajów regionu świadczy w fakt, że tylko tam na "kulturę i rekreację" przeznacza się po 10,5 proc. domowych wydatków. Rzadziej mogą sobie pozwolić na rozrywki mieszkańcy innych państw, którzy wydają na nie 6 - 7 proc. budżetu. A Litwini i Węgrzy - przeciętnie tylko 4,6 - 4,7 proc.

Te dane, zaczerpnięte z Canstat Statistical Bulletin, dotyczą ogółu gospodarstw domowych w każdym z krajów, nie wiadomo zatem, jakiej ich części wiedzie się stosunkowo dobrze, jakiej zaś - szczególnie źle. Brak także danych o liczebności gospodarstw, co uniemożliwia obliczenie kwoty, jaką w sumie dysponują one na miesiąc.

Z pewnością jednak najtrudniejsza jest sytuacja finansowa emerytów i rencistów w krajach nadbałtyckich, gdzie te świadczenia stanowią 27 - 35 proc. średniej płacy: na osobę jest to miesięcznie od 94 euro na Litwie do 107 euro w Estonii. Na Węgrzech emeryt/rencista dysponuje przeciętnie kwotą odpowiadającą 36 proc. średniego wynagrodzenia, w Słowacji, Słowenii i w Czechach jest to 42 proc., a w Polsce - 45 proc. średniej płacy.

W Unii - inaczej

Środkowoeuropejskie budżety domowe znacznie się różnią od unijnych poziomem dochodów na osobę, z czym wiąże się inna struktura wydatków. Wprawdzie w najbiedniejszej w UE Portugalii zakupy żywności pochłaniają ponad 18 proc. wydatków, ale w Wielkiej Brytanii - już tylko 9,8 proc. Użytkowanie mieszkania to w Szwecji i Danii prawie jedna trzecia budżetu, lecz w Portugalii - niespełna 11, a w Hiszpanii 14 proc. We wszystkich krajach Unii kilkanaście procent wydatków przeznacza się na transport, bardzo zróżnicowane są wydatki na zdrowie, relatywnie mało przeznacza się na edukację. Spora część domowych pieniędzy (zwykle powyżej 10 proc.), idzie natomiast na rekreację i kulturę, a także na opłaty w restauracjach i hotelach (do kilkunastu procent). W "nowych" krajach UE na kulturę i rekreację przeznacza się relatywnie mniej, a ile kosztuje nas bywanie w hotelach i restauracjach - po prostu nie wiadomo.

Halina Bińczak

3 Estymacja elastyczności popytu

( Zob. Z. Matkowski cyt wyd. s. 69-70)

W teoretycznych rozważaniach rozpatrujemy z osobna wpływ czyn­ników określających wielkość popytu stosując założenie ceteris paribus przy innych czynnikach niezmiennych). Pozwala to rozważać osobno prostą cenową elastyczność popytu, cenową elastyczność mieszaną, elastyczność dochodową, ewentualnie jeszcze inne rodzaje elastyczności popytu względem innych czynników. Powyższe założenie jest jednak fikcyjne, gdy jednocześnie zmieniają się różne determinanty popytu, gdybyśmy zaobserwowane zmiany popytu odnieśli np.. jedynie do zmian ceny danego dobra, to nieuchronnie zdeformowalibyśmy estymację pros­tej cenowej elastyczności popytu, przypisując niesłusznie całość zmian popytu jedynie zmianom ceny danego dobra (wyolbrzymiając niejako wpływ tego czynnika).

Właściwe rozwiązanie polega na estymacji poszczególnych elastyczności na wieloczynnikowym modelu popytu. Można go sobie wyobrazić w dwóch wariantach:

a) układu n równań równoczesnych dla n jednoczynnikowych funkcji popytu:

Q1 = f (X1)

Q2 = f (X2)

.

.

Qn = f (Xn)

Taki układ musielibyśmy zamknąć równaniem bilansowym:

Q1+ Q2 + ... .. + Qn = Σ Qi.

b) jednego równania opisującego wieloczynnikową funkcję popytu:

Q= F ( C1 ,C2 , C3, Cs, Ck ....L, Y, G)

W praktyce wygodniejszy jest ten właśnie wariant. Upraszczając go do pięciu zmiennych, mamy:

Q = F (C, Cs, Ck, Y, L , Y )

gdzie:

C - cena danego dobra,

Cs - cena substytutu,

Ck- cena dobra komplementarnego,

Y - dochód,

L - liczba potencjalnych nabywców.

Do obliczania elastyczności wygodnie jest zastosować następującą postać analityczną tej funkcji:

Qd = C^a* Cs^b *Ck^c* Y^d *L^g

Po wyrażeniu wszystkich zmiennych w postaci wskaźników dynamiki o pod­stawie 100, wykładniki potęg a, b, c, d, g są tu od razu elastycznościami funkcji popytu względem poszczególnych jej argumentów (czynników określających). Przy pełnej specyfikacji zmiennych określających spełniony jest warunek:

a+ b+ c+ d+ g= 1,

tzn.. suma cząstkowych potęg daje jedność

Do estymacji tej funkcji na podstawie szeregów czasowych, przed­stawiających kolejne wartości Q i odpowiadające im wartości zmiennych objaśniających, stosujemy odpowiednie metody ekonometryczne.. Często funkcję tę stosuje się w zmodyfikowanej postaci:

Q = Q0 * C^a * Cs^b * Ck^c * Y^d * L^g * F^k,

gdzie Qo jest pewną wielkością stałą, a wyraz F wyraża wpływ pominiętych zmiennych określających.

Matkowski: Analizy i prognozy popytu „Podstawy ekonomii ”cyt .wyd. ss71-75

Badania rynku

Duże przedsiębiorstwa opierają swe bieżące decyzje produkcyjne, hand­lowe i cenowe, jak również dalekosiężne decyzje rozwojowe i inwestycyjne, na solidnych przesłankach, jakich dostarcza systematyczna obserwacja i analiza rynku oraz oparte na naukowych podstawach prognozy.

Podręczniki marketingu zapoznają nas z różnymi metodami badań ukierunkowanych na promocję nowych produktów i umocnienie pozycji rynkowej firmy, w tym z tajnikami bezpośrednich badań opinii klientów poprzez wywiady, sondaże i badania ankietowe. Firmy uzyskują w ten sposób cenne informacje na temat popytu na ich produkty i usługi. Pytania zadawane klientom dotyczą takich kwestii, jak: zamierzone zakupy, reakcje na zmiany ceny, ocena jakości produktu, ocena wyrobów firm konkurencyj­nych itp..

Ważnym elementem rozpoznania rynku jest analiza i prognoza popytu na wyroby lub usługi przedsiębiorstwa. Punktem wyjścia powinna być zawsze dokładna analiza dotychczasowego kształtowania się popytu. Po­zwoli ona wykryć pewne charakterystyczne prawidłowości, które można wykorzystać przy sporządzaniu prognozy.

Dynamika sprzedaży

Analizując kształtowanie się wielkości sprzedaży w dłuższym okresie (np. w poszczególnych kwartałach okresu obejmującego 10 lat), należy odróżnić cztery podstawowe elementy dynamiki:

a) zmiany nieregularne,

b) wahania sezonowe,

c) wahania koniunkturalne,

d) tendencję rozwojową, czyli trend.

Zmiany nieregularne to incydentalne wzrosty lub spadki badanej wiel­kości spowodowane pewnymi jednorazowymi, przemijającymi zdarzeniami - np., wzrost liczby sprzedanych biletów do kina w związku z wprowadze­niem na ekrany atrakcyjnego filmu albo spadek sprzedaży kostiumów plażowych spowodowany wyjątkowo zimnym i deszczowym latem. Takie zdarzenia są zwykle nieprzewidywalne. Zakłócają one kształtowanie się badanej wielkości, utrudniając wykrycie charakterystycznych, trwałych pra­widłowości rozwoju.

Wahania sezonowe to powtarzające się wzrosty lub spadki badanej wielkości w określonych porach roku lub w określonych miesiącach, tygo­dniach czy dniach. Są one związane ze zmianami klimatycznymi, rozkładem świąt i urlopów oraz ze zwyczajami wynikającymi z kalendarza. Na przykład, podaż jabłek z produkcji krajowej zawsze wzrasta w okresie letnim i jesien­nym, a maleje w sezonie zimowym. Popyt na ozdoby choinkowe pojawia się w grudniu, przed świętami Bożego Narodzenia, a w pozostałych miesiącach praktycznie nie występuje. Rozpoznanie prawidłowości wahań sezonowych jest szczególnie ważne dla firm, które oferują produkty lub usługi typowo sezonowe.

Wahania koniunkturalne są związane ze zmianami ogólnej koniunktury, która w gospodarce rynkowej podlega fluktuacjom, układającym się w tzw.. cykle koniunkturalne. W latach dobrej koniunktury dochody ludności rosną, co wpływa korzystnie na kształtowanie się popytu, np.. na samochody, mieszkania i sprzęt gospodarstwa domowego. W okresach słabej koniunktu­ry, a zwłaszcza kryzysu, dochody ludności maleją, a wraz z tym spada popyt na dobra i usługi, szczególnie na artykuły droższe oraz te, których zakup można odroczyć.

Tendencja rozwojowa (trend) to ogólny kierunek rozwoju badanej wielkości. Badana wielkość może w rozpatrywanym okresie wskazywać tendencję zwyżkową lub zniżkową bądź wahać się wokół pewnego stałego poziomu. Trend może mieć postać linii prostej lub krzywej. Na przykład, popyt na ziemniaki utrzymuje się w dłuższym okresie na stałym poziomie lub nieznacznie wzrasta pod wpływem wzrostu liczby ludności. Z kolei sprzedaż określonego modelu samochodu może początkowo szybko wzras­tać, ale po pewnym czasie zacznie maleć w związku z nasyceniem rynku i pojawieniem się nowych, lepszych modeli.

Rys. Tendencja rozwojowa (trend)

Wartość zmiennej

Trend

Czas

Rysunek powyższy pokazuje graficzny sposób wyznaczania trendu. Ekonometria wskazuje metody i techniki wyznaczania trendów oraz wyodrębniania z szeregów czasowych innych składników dynamiki, zwłaszcza wahań sezonowych.

Określenie i objaśnienie prawidłowości rozwoju badanego zjawiska ma zasadnicze znaczenie przy sporządzaniu prognoz.

Prognozy popytu i sprzedaży można sporządzać różnymi metodami. Najprostszą metodą jest ekstrapolacja dotychczasowej tendencji rozwojo­wej, tzn.. przedłużenie trendu poza okres obserwacji. Ta metoda może okazać się zawodna, jeżeli czynniki kształtujące dynamikę badanej zmiennej ulegną w przyszłości istotnym zmianom. Na przykład, firma produkująca komputery po wprowadzeniu na rynek nowego modelu notuje co kwartał wzrost sprzedaży o 1000 szt., co sugeruje, że trend sprzedaży jest prosto­liniowy. Jednak mało prawdopodobne jest, aby ta tendencja utrzymała się dłużej, zwłaszcza po pojawieniu się na rynku modelu komputera nowej generacji.

Mniej ryzykowną metodą prognozowania sprzedaży jest sporządzenie najpierw prognozy całkowitego popytu rynkowego na dany produkt, a na­stępnie wyprowadzenie z niej szacunkowej wielkości sprzedaży własnego wyrobu, po przyjęciu realistycznych założeń na temat natężenia konkuren­cji i pozycji rynkowej firmy. W prognozach wybiegających na kilka lat w przyszłość należy wziąć pod uwagę dające się przewidzieć efekty nasycenia rynku, wprowadzania nowych produktów oraz zmian ogólnej koniunktury gospodarczej.

Prognozę sprzedaży można również wyprowadzić z równania opisujące­go kształtowanie się popytu w zależności od głównych czynników okreś­lających wielkość popytu, o ile dysponujemy danymi pozwalającymi na oszacowanie takiego równania. Poniżej podajemy dwa przykłady równania popytu, przeznaczonego do celów prognostycznych (zostały one opracowa­ne na podstawie podręcznika W.F. Samuelsona i S.G. Marksa Ekonomia menedżerska, PWE, Warszawa 1998).

Przykład 1

Pewna linia lotnicza, obsługująca przewozy pasażerów w ruchu krajo­wym, oszacowała równanie popytu na swoje usługi:

Q = 25 + 0,3*Y + 0,1Ck - 0,2*Cw,

gdzie Q oznacza liczbę sprzedanych miejsc w jednym rejsie, Y - wskaźnik przeciętnego dochodu realnego przypadającego na 1 mieszkańca, Ck - cenę biletu na tej samej trasie oferowanego przez linię konkurencyjną, Cw - cenę własną biletu danego przewoźnika.

Równanie to można wykorzystać do analizy różnych wariantów polityki cenowej, np.. do zbadania efektów ewentualnej obniżki ceny. Z równania wynika, że obniżenie własnej ceny o 10 $ zwiększy o 2 liczbę biletów sprzedanych na każdy rejs. Natomiast obniżenie o 10 $ ceny konkurenta odciągnie w każdym rejsie 1 pasażera. Aby skompensować obniżkę ceny 0 10 $ zastosowaną przez konkurenta i utrzymać dotychczasową liczbę pasażerów, dana linia powinna obniżyć swoją cenę o 5 $.

Równanie to można również wykorzystać do prognozy. Mając informa­cje o przewidywanym wzroście dochodów ludności oraz znając założenia własnej polityki cenowej i polityki konkurenta na rok następny, można obliczyć w przybliżeniu prawdopodobne zmiany wielkości popytu na prze­wozy. Na przykład, jeżeli przewidywane wartości zmiennych objaśniających wynoszą: Y = 105, Cw = Ck = 200 $, to prawdopodobna liczba pasażerów w jednym rejsie wyniesie: Q = 36,5.

Przykład 2

Firma oferująca programy telewizji kablowej zdobyła następujące infor­macje:

a) 98% dotychczasowych abonentów przedłuża abonament na następny kwartał,

b) aktualna liczba abonentów wynosi 500 000, a potencjalne rozmiary rynku ocenia się na 1 000 000,

c) liczba nowych abonentów przybywających w każdym kwartale stanowi około 8% ogólnej liczby nie pozyskanych jeszcze klientów.

Z powyższych informacji wynika, że ogólną liczbę abonentów w każdym następnym kwartale opisuje równanie:

Qt = 0,98Q (t-1) + 0,08 (1 000 000 - Q (t-1) )

Podstawiając do tego równania Q = 500 000 (liczba abonentów w obecnym kwartale), otrzymamy Q = 530 000 (przewidywana liczba abo­nentów w następnym kwartale). Podstawiając z kolei tę ostatnią liczbę jako Qt-1 obliczymy liczbę abonentów w kolejnym kwartale itd.. Opracowywanie prognoz na podstawie równań popytu wiąże się z ko­niecznością uprzedniego wyznaczenia parametrów równania, tzn.. współ­czynników liczbowych przy zmiennych objaśniających. Do tego celu nie­zbędne są szeregi czasowe danych opisujących kształtowanie się wszystkich zmiennych występujących w równaniu w dostatecznie długim okresie (przynajmniej kilkanaście obserwacji). Sposoby estymacji takich równań podaje ekonometria. Użycie oszacowanego równania popytu do prognozy ma oczywiście sens tylko wtedy, gdy potrafimy przewidzieć, jak ukształtują się w przyszłości wartości liczbowe zmiennych objaśniających lub mamy na ten temat wiarygodne informacje.

Wydatki trzeba dopasować do możliwości „Rzeczpospolita” 16 11 2001

ROZMOWA NA GORĄCO z Wiesławawem Łagodzińskim dyrektor Biura Informacji GUS

Co czeka nas, konsumentów i rodziny, gdy państwo, m.in. podnosząc podatki i wprowadzając najróżniejsze ograniczenia, zaceruje już dziurę w budżecie?

WIESŁAW ŁAGODZIŃSKI: Większość spośród prawie 13 mln gospodarstw domowych w Polsce będzie musiała zrestrukturyzować swoje budżety rodzinne.

Na czym będzie polegała ta restrukturyzacja?

Rodziny będą musiały ocenić potrzeby na dziś i od nowa przymierzyć się do czekających je wydatków na przyszły rok i w ogóle na najbliższy czas. Chodzi o to, aby wydatki te dopasować do możliwości finansowych i zobaczyć, na co może zabraknąć pieniędzy.

Jakie wydatki głównie będziemy musieli zweryfikować?

Zmieniają się koszty edukacji i kształcenia dzieci. Rodziny mają także problemy z finansowaniem zakupu podręczników czy dojazdów oraz utrzymania dzieci w szkołach i na uczelniach. Około 35 proc. rodzin, jak wynika z badań GUS, będzie musiało dokonać szczegółowej kalkulacji podstawowych wydatków. Generalnie, trzeba będzie określić, które wydatki są bezwzględnie konieczne, a które ponosiliśmy na przykład, dlatego, że tak nam się podobało.

Kłopoty będą miały rodziny, w których są bezrobotni. Będą musiały powiedzieć sobie, na co im w ogóle zabraknie pieniędzy.

Restrukturyzacja budżetów gospodarstw domowych będzie więc polegała na wymuszonych oszczędnościach.

Jaka jest struktura wydatków obecnie i jak to się będzie zmieniało?

W latach dziewięćdziesiątych spadały sukcesywnie wydatki na żywność. Stanowią one 23-30 proc. Teraz ten spadek może się jeszcze pogłębić właśnie ze względu na konieczność oszczędzania. Będą rosły wydatki na transport, na mieszkanie, a więc na światło, ogrzewanie. Mniej będziemy też wydawali na remonty, na wyposażenie łazienek; poczeka też zapewne wymiana garniturów, mebli. Ograniczymy wydatki na turystykę, na sport i kulturę po to, aby nie oszczędzać na zdrowiu. Tych wydatków raczej nie będziemy redukować.

Może nie musimy tak wiele kupować?

Minął okres euforii zakupów na początku i w połowie lat dziewięćdziesiątych. Ten sprzęt jest awaryjny, energochłonny, kosztowny i w dużym stopniu już się zużył. Potrzeby zakupów więc są. Jednak możliwości finansowe rodzin w zakresie wymiany pralek, lodówek, mebli są i będą coraz bardziej ograniczone. Wielu nie kupi więc nowej pralki, tylko będzie musiało naprawiać starą. Podobnie będzie z zakupami nowych samochodów.

A co będzie, na przykład, z takimi wydatkami jak tytoń czy alkohol? Dotychczas na używkach, nawet w rodzinach gorzej sytuowanych, tak bardzo nie oszczędzaliśmy.

Oszczędzaliśmy, a teraz będziemy wydawać jeszcze mniej. Zmiany struktury spożycia dowodzą, że Polacy wykazują zadziwiający rozsądek. Obecnie pije się ok. 35 proc. alkoholu mniej niż na początku lat dziewięćdziesiątych. Trzeba, oczywiście, wziąć poprawkę na to, że więcej pijemy wina, piwa czy różnych koktajli a mniej alkoholu destylowanego. Niepokojące jest natomiast to, że teraz pije się też w rodzinach i środowiskach, które nie używały mocnych trunków. Zwiększył się społeczny zasięg alkoholu i dotyczy to młodzieży.

A papierosy?

Te wydatki też się obniżą. Dla producentów tytoniu i wyrobów z niego perspektywy nie są dobre.

Czy to, że przestajemy kupować, nie wynika z tego, że jesteśmy bombardowani złymi informacjami o stanie gospodarki, o bezrobociu? Czy zawsze jest to skutek rzeczywiście trudnej sytuacji materialnej?

Społeczeństwo jest materialnie bardzo zróżnicowane. Nasze budżety domowe są znacznie uzależnione od dochodów z pracy najemnej, sytuacji na rynku pracy. Płace wyznaczają poziom życia ponad połowy Polaków. Jeśli spada zatrudnienie a rośnie bezrobocie, to dla rodzin oznacza to kłopoty finansowe.

Czy ktoś skorzysta na tej sytuacji?

Społeczeństwo, jak powiedziałem, jest rozwarstwione. Lepiej sytuowane grupy, oczywiście, tak: menedżerowie, osoby świadczące usługi finansowe, zajmujące się obsługą nieruchomości, także część utrzymujących się z handlu i zaopatrzenia. Badania pokazują, że w tych branżach wyraźnie rośnie niewielka grupa polskiej burżuazji. Rozwarstwienie bowiem pogłębia się.

Jak to ograniczenie konsumpcji wpłynie na produkcję i sytuację przedsiębiorców?

Z danych GUS wynika, że inwestycje zmniejszyły się do poziomu z 1994 roku. Konsekwencją tego jest zapaść w budownictwie. W większości branż i działów przemysłu panuje zastój. Skoro spada popyt, to są małe zakupy, jeśli małe zakupy, to spada produkcja, co z kolei powoduje zmniejszenie zatrudnienia i płac. Koło się zamyka.

Rozmawiał Antoni Kowalik

ENCYKLOPEDIA INTERNETOWA

Analiza rynku (market analysis) Zespół czynności zmierzających do stworzenia na podstawie przeprowadzonych badań rynkowych racjonalnych przesłanek podejmowania decyzji bieżących i planistycznych, które dotyczą obsługi rynku we wszystkich jego wymiarach. Analiza rynku jest pojęciem węższym niż pojęcie "badanie rynku". Wykorzystuje ona dane pozyskiwane poprzez badanie rynku. Można ją więc określić jako chwilową rejestrację struktury rynku, a mianowicie struktury zachowania się rynku w określonym czasie.

Badania rynku, analiza rynku, ogół czynności zmierzających do poznania zjawisk i procesów rynkowych (rynek) oraz ich wzajemnych zależności i związków. Obejmują głównie badania popytu, podaży i cen, czynników i warunków kształtowania się ich poziomu oraz zmian w czasie, a także zachowań podmiotów gospodarczych na rynku.

Początkowo badania rynku, oparte głównie na obserwacji, miały charakter badań podstawowych - zmierzały do sformułowania ogólnych i specyficznych zależności i prawidłowości funkcjonowania rynków. Z czasem nabrały charakteru badań stosowanych, prowadzonych na poszczególnych rynkach przez podmioty gospodarcze prowadzące działalność wytwórczą albo handlową lub na ich zlecenie - przez wyspecjalizowane jednostki badawcze. Ich celem było pozyskanie informacji pozwalających podejmować decyzje gospodarcze przy zminimalizowaniu niepewności i ryzyka.

Badania rynku podjęto najpierw w Europie: w latach 20. w Niemczech, a w latach 30. we Francji i Szwecji. Po wojnie na czoło w tej dziedzinie wysunęły się Stany Zjednoczone, rozwijając znacznie zakres badań rynku oraz doskonaląc ich metody i techniki (wprowadzono badania ankietowe różnych typów oraz eksperymenty). Zostały one później przeniesione do Europy i Japonii.

Praktyczny aspekt badań rynku został wykorzystany w rozwoju marketingu i badań marketingowych.

Elastyczność, miara zależności funkcyjnej między dwiema wielkościami ekonomicznymi, z których jedna jest zmienną niezależną, a druga zależną. Stosuje się ją m.in. do określania stopnia reakcji wielkości popytu lub podaży na zmianę ceny (cenowa elastyczność popytu lub podaży), stopnia zmian wielkości popytu pod wpływem zmiany dochodów konsumentów (dochodowa elastyczność popytu).

Możliwe jest także określenie stopnia reakcji ceny na zmianę wielkości popytu (giętkość, fleksybilność cen) lub podaży (ekspansybilność cen). W każdym przypadku uzyskujemy informację, o ile zmieni się zmienna zależna, gdy zmienna niezależna zmieni się o 1%.

Elastyczność (elasticity, flexibility) Stosunkowa reakcja jednej zmiennej na niewielką zmianę innej zmiennej; np. stopień zmiany popytu rynkowego na wzrost ceny, stopień zmiany popytu na eksport wytworzonych towarów w odpowiedzi na dokonaną korektę kursu walutowego, stopień zmiany produkcji w reakcji na zmianę ceny itp. Elastyczność odnosi się do produkcji i oznacza ona wielkość charakteryzującą zależność funkcyjną między dwiema wielkościami, z których jedna jest przyjęta jako zmienna niezależna, a druga - jako zmienna zależna. Pojęcie elastyczności stosuje się głównie w badaniach ekonomicznych, np. stopnia reakcji popytu czy podaży na zmianę ceny danego towaru (elastyczność cenowa popytu, elastyczność cenowa podaży) lub na zmianę dochodu nabywców (elastyczność dochodowa).

Elastyczność popytu i ceny Elastyczność jest miarą funkcjonalnych zależności zachodzących między wielkościami ekonomicznymi. Elastyczność ceny określa, w jakim stopniu zmienia się popyt na skutek zmian ceny. Elastyczność cenowa popytu wyrażą intensywność reakcji konsumentów przejawiająca się zmianą skali wielkości zakupów na skutek zmiany ceny. Miarą tej elastyczności jest stosunek względnego wzrostu popytu do względnego wzrostu ceny. Wartość tego współczynnika większa od jedności oznacza, że popyt jest elastyczny i zmianie cen odpowiada więcej niż proporcjonalna zmiana popytu. Wartość równa 1 oznacza popyt proporcjonalny, czyli spadkowi ceny o jednostkę towarzyszy taki sam wzrost popytu. Współczynnik mniejszy od jedności oznacza popyt nieelastyczny, czyli zmianie ceny odpowiada mniej niż proporcjonalna zmiana popytu.

Elastyczność cenowa podaży (price flexibility of the supply) Stosunek względnej zmiany podaży do względnej zmiany ceny (lub procentowej zmiany podaży do procentowej zmiany ceny). Elastyczność ta wyraża reakcję podaży danego dobra na zmianę jego ceny. Można ją zapisać w postaci następującego wzoru:
Es = ΔS / s : ΔP / P

gdzie:
Es - współczynnik cenowej elastyczności podaży,

S - wielkość podaży danego dobra w okresie wyjściowym,

delta S - zmiana wielkości podaży danego dobra pod wpływem zmiany jego ceny,

P - cena dobra w okresie wyjściowym,

delta P - zmiana ceny, czyli różnica między nową ceną dobra a jego ceną w okresie wyjściowym.
Podaż zmienia się w tym samym kierunku co cena, a więc przy wzroście ceny podaż rośnie, natomiast przy spadku ceny podaż maleje.

Elastyczność cenowa popytu (price flexibility of the demand), Stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Jest ona miarą, która określa z jaką siłą jak zmienia się wielkość popytu na skutek zmiany ceny wyrobu lub usługi (procentowa zmiana wielkości popytu do procentowej zmiany ceny). Współczynnik tej elastyczności oblicza się według następującej formuły:

Ec = - Δ D / D : Δ P / P

gdzie:
D - dotychczasowy popyt na towar przy cenie p;

Δ D - spadek lub wzrost popytu na skutek zmiany ceny;

P - dotychczasowa cena na towar x;

Δ P - wzrost (lub obniżenie) ceny na towar x.

znak "-" oznacza, że popyt zmienia się zazwyczaj (choć nie zawsze) w kierunku odwrotnym do zmiany ceny

(przyrost jednej z wielkości musi występować ze znakiem ujemnym).

Wyróżnia się trzy poziomy elastyczności cenowej popytu:

Ec > 1 - popyt jest elastyczny, czyli zmianie ceny odpowiada więcej niż proporcjonalna zmiany popytu;

Ec = 1 - popyt jest proporcjonalny, czyli zmianie ceny odpowiada proporcjonalna zmiana popytu;

Ec < 1 - popyt jest mało elastyczny, czyli zmianie ceny odpowiada mniej niż proporcjonalna zmiana popytu.

Elastyczność dochodowa popytu (income flexibility of the demand) Stosunek względnej zmiany wielkości popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu. Jej współczynnik (miara wrażliwości) oblicza się na podstawie następującej formuły:

Ed = Δ D / D: Δ Y / Y

gdzie:
D- dotychczasowy popyt przy dochodzie Y

Δ D - przyrost (lub spadek) popytu;

Y - dotychczasowy dochód ludności;

Δ Y - przyrost dochodu

Wyróżnia się kilka poziomów elastyczności dochodowej popytu:

Ed > 1 - popyt doskonale elastyczny, reagujący w stopniu więcej niż proporcjonalnym na zmiany dochodów; dotyczy artykułów luksusowych, głownie dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku;

Ed = 1 - popyt jest proporcjonalny, reagujący wprost proporcjonalnie na zmiany dochodów; dotyczy artykułów półluksusowych;
0 < Ed < 1 - popyt mało elastyczny proporcjonalny do zmiany dochodów; dotyczy artykułów pierwszej potrzeby, głównie żywności;

Ed = 0 - popyt sztywny, nie reagujący w ogóle na zmiany dochodów; dotyczy dóbr podstawowych, niezbędnych w życiu codziennym;

Ed < 0 - popyt odwrotnie elastyczny, reagujący na zmiany dochodów w odwrotnym kierunku; dotyczy dóbr niższego rzędu.

Popyt na towary podstawowe charakteryzuje się więc niską elastycznością dochodową w przeciwieństwie do popytu na towary luksusowe.

Z elastycznością dochodową popytu wiąże się tzw. prawo Engla. Według tego prawa w miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny udział wydatków na żywność i dobra niższego rzędu maleje, zwiększa się natomiast udział wydatków na dobra wyższego rzędu (kulturę, naukę, rozrywkę, dobra trwałego użytku itp.).

Elastyczność mieszana popytu (krzyżowa) (cross elasticity of the demand) Stosunek względnej zmiany popytu na dane dobro do względnej zmiany ceny innego dobra, pozostającego z nim w związku substytucyjnym lub komplementarnym (lub stosunek odpowiednich zmian procentowych tych wielkości). Współczynnik elastyczności mieszanej popytu można przedstawić za pomocą następującej formuły:

Em = Δ Da / Da : Δ Pb / Pb

gdzie:
Em - współczynnik mieszanej elastyczności popytu;

da - wielkość popytu na dane dobro a w okresie wyjściowym;

ΔDa - zmiana popytu na dobro a wywołana zmianą ceny dobra b, będącego w związku substytucyjnym lub komplementarnym z dobrem a;

Db - cena dobra b w okresie wyjściowym;

Δ Db - zmiana ceny dobra b.

Dla dóbr substytucyjnych zmiany ceny i popytu odbywają się w tym samych kierunku, zaś dla dóbr komplementarnych zmiany ceny i popytu są różnokierunkowe (np. gdy cena samochodów wzrasta, popyt na benzynę maleje).

ENGEL Ernst (1821-96) statystyk niemiecki, kierownik i dyr. królewskich biur statystycznych w Saksonii i Prusach; prowadził badania z zakresu statystyki konsumpcji; sformułował prawo nazwane jego imieniem, mówiące, iż wydatki na żywność i inne podstawowe potrzeby rosną wolniej niż zasoby pieniężne gospodarstwa domowego; wraz ze wzrostem zamożności udział tych wydatków w ogólnych wydatkach gospodarstw domowych spada.

ENGLA PRAWO, prawo sformułowane w 2. poł. XIX w. przez E. Engla, głoszące, że w miarę zwiększania się pieniężnych dochodów rodziny i ogólnej sumy wydatków rosną też wydatki na żywność, ale stosunkowo wolniej, tak że ich udział w ogólnej sumie wydatków się zmniejsza.

ENGLA PRAWO, prawo sformułowane w 2. poł. XIX w. przez E. Engla, głoszące, że w miarę zwiększania się pieniężnych dochodów rodziny i ogólnej sumy wydatków rosną też wydatki na żywność, ale stosunkowo wolniej, tak że ich udział w ogólnej sumie wydatków się zmniejsza.

Engla krzywa - linia wyznaczona przez połączenie punktów poka­zujących wielkość popytu na dane dobro, odpowiadającą różnym wy­sokościom dochodu konsumenta.

Marshall Alfred (1842-1924), ekonomista i filozof angielski. Przedstawiciel kierunku subiektywistycznego (Neoklasyczna szkoła anglo-amerykańska). Absolwent uniwersytetu w Cambridge, wykładowca ekonomii na uniwersytecie w Bristolu, od 1883 profesor, a od 1885 kierownik katedry ekonomiki w King's College w Cambridge. Rozwinął teorię popytu, wprowadził do niej pojęcie elastyczności. Dokonując syntezy teorii popytu i podaży wyjaśnił współzależności pomiędzy popytem, podażą oraz działanie mechanizmu rynkowego. Rozwinął teorię podziału dochodu narodowego i teorię pieniądza, stając się twórcą dochodowej teorii pieniądza.

Autor cennych prac, m.in.: Ekonomika przemysłu (wspólnie z żoną - 1879), Zasady ekonomiki (1890), Przemysł i handel (1919), Pieniądz, kredyt i wymiana (1923).

MARSHALL Alfred (1842-1924) ekonomista ang., prof. uniw. w Cambridge; współzał. British Economic Association (późniejsze Royal Economic Society); nawiązywał do dorobku klasycznej ekonomii angielskiej (A. Smith, D. Ricardo), zapoczątkował w ekonomii kierunek neoklasyczny; opracował i szeroko stosował metodę równowagi cząstkowej, analizował związek zachodzący pomiędzy podażą, popytem i ceną uznając, że popyt i podaż określają cenę, która ostatecznie wyrównuje obie te wielkości; wielkość popytu zależy, zdaniem M., od użyteczności krańcowej danego dobra, wielkość podaży od kosztów produkcji, które można sprowadzić do krańcowego wynagrodzenia czynników produkcji (pracy, kapitału, ziemi i organizacji); M. opracował "prawo elastyczności popytu", określające zależność zmian popytu pod wpływem zmian ceny. Poglądy M. wywarły silny wpływ na dalszy rozwój ekonomii. Gł. prace: Zasady ekonomiki; Industry and Trade; Money, Credit and Commerce.

Popyt elastyczny oznacza stosunkowo dużą wrażliwość reakcji konsumentów na zmianę ceny. Jeśli się zwiększa lub zmniejsza, konsumenci reagują zmniejszeniem lub zwiększeniem wysokości swego popytu. Popyt konsumentów kształtują ich własne potrzeby, aspiracje, oczekiwania i preferencje oraz zdolności nabywcze. Popyt instytucji i organizacji administracyjnych określają potrzeby ich sprawnego funkcjonowania. Popyt wytwórców produktów, a także przedsiębiorstw handlowych i usługowych nie stwarzają ich własne potrzeby, lecz decyduje o nim, w ostatecznym rezultacie, popyt konsumentów na dobra finalne. Działalność marketingowa przedsiębiorstw winna się przyczyniać do harmonizowania podaży i popytu oraz do kreowania popytu na wytwarzane i sprzedawane produkty oraz usługi.

Prognoza (forecast, prognosis) oparty na naukowych przewidywaniach najbardziej prawdopodobny bieg lub obraz zjawisk (stanów) i procesów rozwoju oraz kierunków osiągnięcia przyszłych stanów i rozwoju przedmiotów prognozowania. Celem prognozowania (forecasting) jest:

• przewidywanie prawdopodobnego przebiegu zjawisk i procesów zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym;

• stwarzanie podstaw do podejmowania decyzji uwzględniających lub pobudzających pożądane zmiany lub zapobiegających zmianom niepożądanym.

Pojęcie prognozy jest w nauce różnie definiowane. Według M. Cieślak prognoza powinna posiadać następujące właściwości:

• prognoza jest formułowana z wykorzystaniem dorobku nauki;

• prognoza jest stwierdzeniem odnoszącym się do określonej przyszłości;

• prognoza jest stwierdzeniem weryfikowanym empirycznie;

• prognoza nie jest stwierdzeniem sformułowanym, ale stwierdzeniem akceptowanym.

Każda prognoza spełnia następujące funkcje:

• preparacyjną, według której prognoza jest działaniem, które przygotowuje inne działania;

• informacyjną, polegającą na oswajaniu ludzi z nadchodzącymi zmianami, zmniejszaniu lęku przed przyszłością;

• aktywizującą, polegającą na pobudzaniu do podejmowania działań sprzyjających realizacji prognozy, gdy zapowiada ona zdarzenia korzystne i przeciwstawiających się, gdy przewidywane zdarzenia są oceniane jako niekorzystne.

Opracowywanie prognoz na podstawie naukowych metod przewidywania przebiegu różnych zjawisk w przyszłości nazywa się prognozowaniem.

Poszerzenie prognozy (forecast extension) Wykorzystanie różnych technik dla szerszego opisania możliwej przyszłości i przewidywania odchyleń od dotychczasowego przebiegu wydarzeń i trendów. Prognozy sporządzone na podstawie ekstrapolacji obecnych trendów powinny być wzbogacane o różne techniki heurystyczne przewidywania możliwej przyszłości, które umożliwiają uchwycenie różnych jej aspektów. Na przykład mapy morfologiczne czy modelowanie służą do określenia zmiany trendów w otoczeniu, zaś technika delficka, czy analiza wpływów - pozwalają określić pojedyncze zdarzenia, które mogą zakłócić znane trendy

Prognoza sprzedaży (sales forecast) Przewidywanie dotyczące poziomu i struktury sprzedaży wyrobów firmy na podstawie wybranego planu marketingowego i uwzględniające określone zmiany w jej otoczeniu marketingowym. Prognoza ta określa oczekiwaną sprzedaż w trzech aspektach: produkt, obszar geograficzny i czas. Podstawą jej sporządzenia są prognozy badawcze, np. ekstrapolacja trendu sprzedaży, modelu ekonometrycznego uwzględniającego wpływ otoczenia, wydatki na reklamę itp. Prognoza sprzedaży jest podstawą większości decyzji podejmowanych w firmie. Służy ona tworzeniu biznes planu produkcji, zapasów, zaopatrzenia, przepływów gotówki i wydatków kapitałowych, a także określaniu przyszłych potrzeb finansowych firmy, co jest niezbędne dla utrzymania i zwiększania jej rentowności. Toteż dla każdej firmy niezwykle ważną sprawą jest trafność prognozy sprzedaży.

Prognozowanie rozwoju organizacji (forecasting of organization development) Znajomość tendencji rozstrzygających o rozwoju organizacji i przewidywanie przyszłego jej kształtu, jaki będzie dla przedsiębiorstwa korzystny ze względu na zachodzące w otoczeniu zmiany i który będzie zwrotnie oddziaływał korzystnie na otoczenie, dążąc do jego świadomego przekształcenia. Zmiany w otoczeniu bliższym i dalszym będą stanowić aktualnie i w przyszłości uwarunkowania, których należy oczekiwać i które stanowić będą elementy aktywizujące zmiany strukturalne organizacji firmy. Do takich czynników aktywizujących można przykładowo zaliczyć: naukę, infrastrukturę, ochronę środowiska, wykształcenie, zmiany w rynku pracy, automatyzację, eksplozję informacji itp.

Dzięki znajomości prognoz dotyczących organizacji można zapobiec odchyleniom będących rezultatem zdarzeń wynikających z naruszenia zasady ciągłego i proporcjonalnego rozwoju produktu, techniki i organizacji. W organizacji należy unikać takich naruszeń, które przy braku odpowiedniego przewidywania staną się barierą dla innowacji i nowatorstwa, a w rezultacie także dla urzeczywistnienia strategii przedsiębiorstwa. Rozwiązania organizacyjne pomagają przedsiębiorstwom określać cele, metody i źródła ich siły, co sprawia, że rozwój organizacji staje się częścią składową ich kompleksowej strategii

Prognozowanie rynkowe (market forecasting) Kompleksowe przewidywanie kształtowania się elementów rynku w przyszłości, tj. podaży, popytu i ceny oraz czynników na nie oddziałujących, a także zachowania się podmiotów rynku, tzn. jego uczestników oraz kształtowania zasad i tendencji wchodzenia i wychodzenia z rynku, rozszerzania lub zwężania zakresu działalności rynkowej firmy.

Wskaźnik (ratio, indicator) Obserwowana wielkość zmienna niezbędna do uchwycenia innej zmiennej bezpośrednio nie obserwowalnej; liczba wyjaśniająca wzajemny stosunek dwóch wielkości statystycznych.
W ekonomii stosowane są dwa rodzaje wskaźników: opóźnionych i wyprzedzających (uprzedzających).
Wskaźnik opóźniony (lagging indicator) - miara oceny działalności gospodarczej (np. koniunktury) wskazująca z pewnym opóźnieniem osiągnięcie punktu zwrotnego w kształtowaniu się jakiegoś zjawiska (np. produktu narodowego brutto, cen detalicznych itp.).

Wskaźnik wyprzedzający (leading indicator) - miara działalności gospodarczej wskazująca z pewnym wyprzedzeniem nadejście punktu zwrotnego w kształtowaniu się jakiegoś zjawiska ekonomicznego (np. kształtowanie się zamówień inwestorów, cen akcji itp., świadczących o osiągnięciu szczytu bądź dna cyklu koniunkturalnego).

Trend (trend) Wyraźnie wykształcony kierunek, w którym zmierza rozwój danego zjawiska, długookresowa tendencja; ogólny kierunek rozwoju szeregu chronologicznego (np. stały wzrost dochodu narodowego - trend wzrostowy; spadek współczynnika umieralności niemowląt - trend spadkowy). Trend rynkowy oznacza generalny kierunek ruchu cen, bez uwzględnienia krótkookresowych wahań cen na danych rynkach.

Jeśli któregoś dnia cena chusteczek jednorazowych wzrośnie dajmy na to ze złotówki do 1,5 za paczkę, czyli aż o 50 %, to zmian ta nie wpłynie znacząco na nasz budżet i nie zareagujemy tak drastycznym zmniejszeniem zakupów, jakby to miało miejsce np. w przypadku zakupów płyt kompaktowych z 50 do 75 złotych za sztukę. Jest to spowodowana trwałość upodobań.

Ten ostatni kraj ze względu na nietypowy przebieg procesów dostosowawczych został po­traktowany odrębnie.

Mówiąc o krótkim okresie, mamy zatem na myśli okres następujący bezpośrednio po zmianie cen i poprzedzający do­stosowania długookresowe.” Długi okres to czas niezbędny, na dostosowanie się nabywców do zmiany cen. Zależy on od rodzaju procesów dostosowaw­czych. Reakcje popytu na zmianę ceny czekolady mogą dokonać się w ciągu paru miesięcy, natomiast pełna reakcja dostosowawcza na zmianę ceny benzy­ny czy papierosów może potrwać parę lat.

Większa od jedności elastyczność cenowa popytu wynika z faktu istnienia wielu bliższych i dalszych substytutów dla samochodów jako środków transportu. Niektórzy ich użytkownicy przesiądą się do miejskich środków transportu, inni zostawią swoje samochody na tańszych parkingach poza centrum i dalej pójdą pieszo, jeszcze inni zaczną dojeżdżać do miasta z sąsiadami lub kolegami z pracy.

Sytuacja taka wystąpiła w Polsce w roku 2002 na rynku alkoholowym. Nieustanne podwyżki akcyzy na alkohol doprowadziły do spadku dochodów budżetu państwa z podatków i groźby upadłości krajowych producentów. W trosce o swoje dochody rząd obniżył w roku 2002 ten podatek, co zaowocowało prawie natychmiastowym wzrostem sprzedaży i dochodów państwa z tego tytułu .

Jak podaje encyklopedia PWN kataster to:

1) urzędowy opis gruntów i budynków, służący do oznaczenia nieruchomości przy zakładaniu i prowadzeniu ksiąg wieczystych, wodnych, górn. i in. oraz przy wymiarze podatków; zawiera m.in. dane o właścicielu, o powierzchni gruntu, dochodowości; w Polsce zamiast niego wprowadzono 1955 jednolitą ewidencję; gruntów i budynków; obecnie zasady ewidencji gruntów i budynków reguluje ustawa z 1989;

2) podatek nałożony na zewidencjonowane nieruchomość wyceniony według rynkowej wartości

Zauważmy że inna jest elastyczność mieszana kawy względem ceny śmietanki a inna śmietanki względem zmian ceny kawy. Producenci śmietanki są bardziej uzależnieni od sytuacji na rynku kawy niż producenci kawy od rynku śmietanki. Kawę bez śmietanki pić można, ale picie samej śmietanki nie ma sensu.

Znajomość mieszanej elastyczności popytu być również wykorzystana w analizie handlu międzynarodowego i bilansu płatniczego. Rząd często chce wiedzieć, jak zmiany cen produktów krajowych wpłyną na popyt na towary importowane i na odwrót. Jeżeli towary importowane charakteryzują się wysoką mie­szaną elastycznością popytu, (ponieważ są bliskimi substytutami produktów wytwa­rzanych w kraju), a ceny produktów krajowych rosną na skutek inflacji, to można się spodziewać znacznego wzrostu popytu na towary importowane, a w rezultacie - pogorszenia stanu bilansu płatniczego. Aby temu zapobiec można import ograniczyć, lub obłożyć odpowiednio wysokimi cłami.

Nazwa prawa pochodzi od nazwiska niemieckiego ekonomisty i statystyka Ernesta Christiana Lorenza Engel`a (1821- 1896 niemieckiego statystyka i ekonomisty.. Od 1850 kierował biurem statystycznym Saksonii - w 1868 złożył urząd po fiasku wprowadzenia zaplanowanej reformy statystycznej W 1860 przejął jednak kierowanie Pruskim Urzędem Statystycznym W opublikowanej w 1857 roku pracy zatytułowanej Die Productions- und Consumptionsverhaeltnisse des Koenigsreichs Sachsen poddał analizie statystycznej budżety 153 belgijskich rodzin robotniczych i ustalił prawidłowość , zgodnie z którą wzrost dochodów rodziny wpływa na zmianę struktury wydatków: w budżecie. Zmniejsza się udział wydatków na żywność, a zwiększa udział wydatków na dobra trwałego użytku i usługi

Tak naprawdę prawo Engla nie jest prawem natury, w tym sensie co prawo grawitacji lub zachowania masy. Jest zależnością statystyczną, tyle, że wielokrotnie od czasu jego odkrycia potwierdzoną przez innych badaczy., dlatego jest ono dziś jedną z najlepiej potwierdzonych zależności statystycznych znanych w ekonomii.

Podobne kwestie występują również w handlu międzynarodowym. W miarę rozwoju krajów Trzeciego Świata ros­nąć będzie zgłaszane przez nie zapo­trzebowanie na dobra bardziej luksuso­we, jak sprzęt gospodarstwa domowe­go, telewizory, pralki automatyczne i samochody. Jeżeli przyjmiemy, że eksport jest czynnikiem napędzającym koniunkturę i należy go popierać, to aby poprawić konkurencyjność eksportu rząd powinien kie­rować wspierać te gałęzie przemys­łu, a nie np. do mleczarstwa, gdzie perspektywy wzrostu popytu są dużo gorsze.

Zauważmy, że długość okresu ultrakrótkiego jest względna i zależy od specyfiki i technologii produkcji danego towaru. W niektórych przypadkach np. w rolnictwie okres ultrakrótki może trwać nawet cały rok. Jeśli jesienią wzrośnie popyt na kminek, to wykluczając import wzrost podaży może wystąpić dopiero po roku. Gdzie indziej okres te może trwać tylko kilka dni.

Wróćmy na moment do produkcji i podaży lodów. W krótkim okresie ich wzrost jest możliwy, bo firma może dokupić surowce, wydłużyć czas pracy. Jednakże wraz ze wzrostem produkcji koszt każdej dodatkowej porcji będzie coraz większy. Może się okazać, że maszyny służące do produkcji lodów maja za mała wydajność i aby zwiększyć produkcję trzeba poświęcić na to coraz więcej czasu, co wymaga zatrudnienia dodatkowych ludzi. Zamrażarka, której używano do tej pory może mieć za mała pojemność i trzeba wynająć jeszcze jedną na mniej korzystnych warunkach ponadto pojemniki do przechowywania i transportu lodów okazują się za małe. Wszystko to powoduje, że koszt wytworzenie dodatkowej produkcji staje się coraz większy. Im bardziej rosną koszty, tym bardziej muszą rosnąć ceny, podczas gdy produkcja i podaż rosną, ale wolno a to oznacza, ze krótkookresowa krzywa podaży staje się coraz bardziej stroma. Wzrost kosztów produkcji może być również spowodowany brakiem wykwalifikowanej siły roboczej, brakiem specjalistycznych maszyn, kubaturą pomieszczeń.

Około polowy 1981 roku podstawowe prawa ekonomii dosięgły kraje OPEC. Wysokie ceny wywołują magiczne efekty. Jest to jedna z najważniejszych ­lekcji, jaką można wynieść z nauki ekonomii. Po tym podbiciu przez OPEC ceny ropy nafto­wej, niezwykle zyskowne stało się zwiększanie jej produkcji zarówno w krajach OPEC, jak i w krajach nie należących do tej organi­zacji. Również wielce zyskowne okazało się znajdowanie sposobów zmniejszenia jej zużycia. W ten sposób podaż ropy naftowej rosła, podczas gdy popyt na nią obniżał się.

W grudniu 1982 roku, gdy oficjalna cena pod­stawowa ropy krajów OPEC wynosiła 34 dolary za baryłkę, niektóre z tych krajów obniżyły cenę jej sprzedaży. Na skutek tego nadwyżkowe ilości ropy sprzedawano od ręki (na wolnym rynku) niekiedy po cenach obniżonych do 25 dolarów za baryłkę.

Członkowie OPEC na kilku nadzwyczajnych spotkaniach próbowali ograniczać produkcję ropy, żeby utrzymać jej cenę. Jednak kraje nie należące do OPEC nadal zwiększały swoją produkcję, a kil­ka krajów OPEC oszukańczo podwyższało swoje kontyngenty. Jaki był wynik tego? Cena ropy nadal wykazywała tendencję zniżkową, tak, iż w marcu 1986 roku spadla do 15 dolarów za baryłkę. Dla OPEC była to surowa nauczka.

Przez resztę lat osiemdziesiątych kraje OPEC nadal usiłowały ograniczać produkcję i podtrzymy­wać ceny, ale bez większego powodzenia. Ceny ropy wahały się między 14 a 20 dolarami za baryłkę aż do czasu najazdu Iraku na Kuwejt.

Wtedy to, na początku października 1990 roku, z obawy przed przerwami w jej produkcji, cena ropy wystrzeliła w górę do ponad 40 dolarów za baryłkę. Ale nic takiego nie nastąpiło, tak, iż w ciągu kil­ku tygodni cena ta obniżyła się z powrotem do oko­ło 20 dolarów.

W 1992 roku światowa podaż ropy naftowej nadal pełzała w górę, a jej cena nadal zsuwała się w dół. Członkowie OPEC odbyli szereg spotkań dla uzgodnienia ograniczeń produkcji. Każdy z nich jed­nak chciał, żeby większość tych ograniczeń spadła na kogoś innego. W rezultacie nie wprowadzono żadnych ograniczeń produkcji. W połowie 1993 roku światowa cena ropy wahała się między 13 a 15 dolara­mi za baryłkę i na tym poziomie utrzymywała się do roku 1994 roku.

W wyniku obniżenia się ceny ropy, ceny benzyn w Stanach Zjednoczonych w 1994 roku były niższe niż przed nową podwyżką podatku federalnego od benzyny, która weszła w życie z dniem 1 paździer­nika 1993 roku. Była to mile widziana premia ze strony OPEC! Jest to również dobra ilustracja fak­tu, że w realnym świecie nie jest łatwo utrzymywać przez dłuższy czas sztucznie podwyższone ceny.

Opisany powyżej przebieg wydarzeń jest znakomitym przykładem poznanej przez nas pod­stawowej zasady ekonomii, która głosi, że ilekroć cena zostaje ustalona zbyt wysoko, to zniechęca ona do kon­sumpcji i zachęca do zwiększania produkcji. Jej rezultatem są nadwyżki produkcji, w stosunku do potrzeb, które zmuszą producentów do ich obniżki, nawet wtedy, gdy dotyczy to podmiotu dyktującego warunki i ceny, a takim bez wątpienia był i jest kartelu OPEC.

---