3. GEODEZYJNA OBSŁUGA BUDOWY I MONTAŻU

Geodezyjna obsługa budowy i montażu obiektu budowlanego obejmuje tyczenie i pomiary kontrolne tych elementów obiektu, których dokładność usytuowania bez pomiarów geodezyjnych nie zapewni prawidłowego wykonania obiektu.

Projekt geodezyjnej obsługi budowy i montażu jest częścią projektu architektoniczno-budowlanego. Gdy część ta nie istnieje, odpowiedni projekt musi wykonać wykonawca obsługi geodezyjnej w uzgodnieniu z projektantem.

W trakcie geodezyjnej obsługi budowy i montażu obiektu budowlanego wykonywane są następujące czynności:

a) tyczenie zasięgu wykopów fundamentowych,

b) tyczenie poziomu dna wykopów,

c) tyczenie osi stóp fundamentowych i poziomów fundamentów,

d) tyczenie osi i poziomów kondygnacji powtarzalnych,

e) tyczenie posadowienia i montażu dużych maszyn (np. suwnice, turbiny),

f) tyczenie położenia elementów konstrukcji podczas montażu.

Jednym z etapów uprzemysłowienia budownictwa w Polsce było uprzemysłowienie „stanu surowego budynku”, przy tradycyjnym wykonywaniu robót wykończeniowych. Podstawową technologią, która ukształtowała się w tym okresie, była technologia wielkoblokowa. W technologii wielkoblokowej stosowano elementy produkowane z wykorzystaniem ciężkich materiałów pochodzenia mineralnego w postaci bloków ściennych kanałowych i pełnych, płyt stropowych kanałowych oraz innych elementów produkowanych w stałych zakładach prefabrykacji. Następnie zaczęła się wykształcać technologia wielkopłytowa. Obecnie w coraz większym zakresie stosuje się w budownictwie ogólnym technologię szkieletową. W technologii tej wyróżnia się trzy podstawowe systemy: słupowo-belkowe, ramowe, mieszane.

Obsługa geodezyjna montażu budynków, hal przemysłowych dla każdej technologii musi być zaprogramowana i wykonana tak, aby prowadziła do zmontowania konstrukcji zgodnie z projektowanym kształtem geometrycznym i wymaganymi tolerancjami

3.1. Prace geodezyjne przed rozpoczęciem budowy.

Przed przystąpieniem do prac geodezyjnych w terenie i rozpoczęciem obsługi geodezyjnej należy zapoznać się z dokumentacją i przestudiować następujące zagadnienia:

1) opracowanie geodezyjne i realizacyjna osnowa lokalizacyjna obiektu budowlanego,

2) usytuowanie w terenie i wymiary obiektu,

3) system konstrukcyjno-montażowy wznoszonego obiektu,

4) metoda budowy i montażu kondygnacji powtarzalnych i innych części użytkowych budowli (kominy wentylacyjne, szyby, kabiny sanitarne),

5) kolejność montażu elementów konstrukcyjnych i osłonowych,

6) organizacja i zagospodarowanie placu budowy,

7) harmonogram robót budowlano-montażowych.

W pierwszej kolejności na podstawie projektu budowli należy sporządzić szkice dokumentacyjne (rozdz. 2.2.). Zgodnie z danymi na szkicu dokumentacyjnym w terenie wyznacza się punkty załamania obrysu budynku oraz punkty zabezpieczające (tzw. poboczniki) na linii obrysu. (Przewłocki 2002).

Jeżeli podczas realizacji budynku nie przewiduje się obsługi geodezyjnej wówczas tyczenie budynku wykonuje się z dokładnością wewnętrzną określoną błędem granicznym
cm.

Jeżeli budowa będzie prowadzona z obsługą geodezyjną, wówczas tyczenie realizowane jest w dwóch etapach. Etap pierwszy polega na wyznaczeniu punktów tylko pod wykop; wówczas wyznaczenie tych punktów może być wykonane z błędem granicznym
cm (dokładność wystarczająca dla robót ziemnych) (Przewłocki 2002). Natomiast w drugim etapie punkty osiowe fundamentów wyznacza się z ramy geodezyjnej i stabilizuje się palikami ze świadkami.

Po zakończeniu robót ziemnych zakłada się tzw. ławy budowlane (ciesielskie, drutowe) (rys. 3.1.). Ławy te z wyznaczonymi na nich osiami konstrukcyjnymi służą do:

• lokalizacji obrysu budynku,

• ustalenia położenia osi ław fundamentowych,

• ustawienia deskowań dla ścian monolitycznych.

Zakłada się je, aby uniknąć wielokrotnego odtwarzania osi w poszczególnych etapach montażu, co wymagałoby ciągłej obecności geodety na

placu budowy. Ławy są usytuowane równolegle do osi podłużnych i poprzecznych w odległości zapewniającej ich trwałość, zazwyczaj 3-5m od projektowanego wykopu. Stosuje się dwa typy ław ciesielskich: ciągłe i przerywane (pojedyncze). Przy ławach ciągłych wzdłuż ramy prostokątnej wkopuje się w odstępach 3-4m słupy drewniane. Do zewnętrznej strony słupów na jednakowej wysokości (np. poziom posadowienia parteru) przybija się poziomo deski. Ławy pojedyncze nie tworzą ciągłej ramy, lecz są zakładane jedynie w miejscach usytuowania osi konstrukcyjnych.

Osnową realizacyjną do wyznaczenia osi konstrukcyjnych budynku na ławach ciesielskich jest rama geodezyjna okalająca wykop, związana geometrycznie z układem osi konstrukcyjnych obiektu budowlanego i dowiązana do osnowy zgodnie z geodezyjnym opracowaniem planu realizacyjnego. Ławy ciesielskie powinny przebiegać równolegle do osi głównych budynku. Na bokach ramy geodezyjnej, założonej wokół wykopu, należy za pomocą pomiarów liniowych wyznaczyć punkty osiowe powstałe z przecięcia się tych boków z płaszczyznami konstrukcyjnymi budowli. Będą to stanowiska teodolitu i punkty celowania, z których można będzie wytyczyć ślady płaszczyzn konstrukcyjnych na ławach ciesielskich. Wszystkie osie konstrukcyjne wyznacza się na ławach ciesielskich bezpośrednio teodolitem. Punkty osi konstrukcyjnych oznacza się na ławach kreską, opisuje liczbami lub literami odpowiadającymi właściwym osiom i utrwala gwoździem. W celu zabezpieczenia przed uszkodzeniem ławy utrwala się dodatkowo palikiem wbitym w ziemię pod ławą. Wyznaczone punkty osiowe na ławach kontroluje się mierząc odległości (czołówki) między sąsiednimi gwoździami. Po wykonaniu w wykopie ław fundamentowych należy wyznaczyć na nich wskaźniki konstrukcyjne do ustawienia deskowań lub prefabrykatów ścian stanu zerowego.

Jeśli stan zerowy budynku wykonywany jest monolitycznie, to po ustawieniu deskowań ścian piwnic należy przed betonowaniem wykonać pomiar kontrolny ich osiowości i pionowości.

Po wykonaniu stanu zerowego należy przystąpić do pomiaru kontrolnego, a wyniki przedstawić na szkicu.

1. Metody tyczenia wskaźników konstrukcyjnych

Przed tyczeniem wskaźników konstrukcyjnych należy założyć osnową budowlano-montażową. Osnowa budowlano-montażowa służy do geodezyjnej obsługi poszczególnych etapów wznoszenia budowli (fundamenty, stan zerowy, kondygnacje powtarzalne) (rys. 3.2.).

Kształt i rodzaj osnowy budowlano - montażowej zależy od:

• projektowanego kształtu budynku i technologii jego wznoszenia,

• projektu zagospodarowania placu budowy,

• aktualnego stanu budowy,

• otaczającej budowę sytuacji terenowej,

• przyjętej metody przenoszenia wskaźników konstrukcyjnych na poszczególne kondygnacje powtarzalne.

Osnowę geodezyjną do budowy fundamentów, tyczenia stóp fundamentowych metodą przecięć i pomiaru stanu zerowego stanowi rama geodezyjna lub układ linii prostopadłych związany geometrycznie z układem konstrukcyjnym obiektu budowlanego. Do tyczenia wskaźników konstrukcyjnych na kolejnych kondygnacjach powtarzalnych stosuje się, zależnie od przyjętej metody obsługi geodezyjnej, następujące rodzaje osnów:

1) osnowę budowlano - montażową zewnętrzną, zakładaną:

• przy tyczeniu wskaźników metodą stałej prostej,

• przy tyczeniu wskaźników metodą rzutowania;

2) osnowę budowlano - montażową wewnętrzną (dla instrumentu ustawianego na stropie budynku), wyznaczaną przy użyciu optycznych przyrządów do pionowania.

Osnowy zewnętrzna i wewnętrzna, założone na stropie nad piwnicami, nazywamy osnowami wyjściowymi. Osnowę budowlano - montażową rozwija się ze wskaźników wyjściowych, oznaczonych na ścianach piwnic (fundamentów) budowli w wyniku wpasowania siatki konstrukcyjnej w stan zerowy.

Do założenia ramy geodezyjnej należy ustalić w terenie położenie jej punktu głównego w stosunku do siatki konstrukcyjnej budowli i przechodzący przez ten punkt kierunek główny, równoległy do projektowanej podłużnej osi budynku. Ramę geodezyjną dla pojedynczych obiektów budownictwa ogólnego zakłada się w sposób uproszczony. Po odmierzeniu na kierunku głównym ramy obranej długości, odkłada się na dwóch otrzymanych wierzchołkach kąty proste teodolitem w 2 położeniach lunety. Na otrzymanych kierunkach odmierza się krótsze boki prostokąta ramy. W celu kontroli mierzy się drugi, dłuższy bok wytyczonego prostokąta.

Po wytyczeniu ramy należy zmierzyć wszystkie kąty i zapisać wyniki. Jeżeli dłuższy bok prostokąta ramy nie przekracza 30m, to stwierdzone odchyłki od kąta prostego nie powinny przekraczać
, (dokładność względna ok. 1:10 000).

Przed przystąpieniem do obsługi geodezyjnej kondygnacji powtarzalnych i wyznaczania wskaźników konstrukcyjnych na poszczególnych poziomach roboczych należy sporządzić szkic tyczenia, zawierający rozmieszczenie osi konstrukcyjnych zgodnie ze szkicem dokumentacyjnym oraz osnową budowlano-montażową. Osnowa ta będzie służyć do przenoszenia osi konstrukcyjnych na poszczególne kondygnacje. Stosuje się następujące metody tyczenia wskaźników konstrukcyjnych:

1) metodę tyczenia od stałej prostej,

2) metodę rzutowania,

3) metodę pionowania optycznego,

4) metodę przecięć kierunków,

5) metodę biegunową.

Metoda stałej prostej

Aby wykonać przeniesienie wskaźników metodą stałej prostej, należy (rys. 3.3.):

a) ustawić teodolit na punkcie T położonym na linii bazowej osnowy budowlano-montażowej (lub wtyczyć się teodolitem w tę linię) i skierować oś celową na zaznaczony punkt celowania C lub na ustawioną na tej linii tarczę sygnałową,

b) niezależnie od spoziomowania teodolitu, po ustawieniu go na stanowisku, należy przed rozpoczęciem obserwacji w danym położeniu lunety za każdym razem doprowadzić dokładnie do poziomu libellę teodolitu,

c) ułożyć ławę realizacyjną na stropie kondygnacji roboczej budynku i zorientować ją prostopadle do płaszczyzny celowania,

d) przesuwając łatę w linii prostopadłej do płaszczyzny celowania, ustawić tę łatę wg wskazań obserwatora tak, aby obraz tarczy sygnałowej znalazł się na pionowej kresce siatki celowniczej lunety teodolitu,

e) oznaczyć na stropie lub głowicy słupa wytyczany punkt (przez narysowanie kreski) w ustalonej odległości od płaszczyzny celowania.

Czynność przenoszenia wskaźników należy wykonywać w dwóch położeniach lunety i oznaczyć wskaźnik konstrukcyjny na środku odcinka między dwoma otrzymanymi kreskami. Metoda stałej prostej służy także do wykonywania pomiarów kontrolnych konstrukcji budowli. W tym wypadku zero podziału łaty realizacyjnej przykłada się do punktów wyznaczanych, odczytując na podziałce odległości tych punktów od płaszczyzny celowania.

Metoda rzutowania

Metodą rzutowania można wyznaczać osie konstrukcyjne lub linie równoległe do tych osi zarówno dla ścian zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Można również tą metodą przenosić na kondygnację roboczą wszystkie typy osnowy wewnętrznej. W celu wyznaczenia wskaźników konstrukcyjnych na dowolnym poziomie roboczym metodą rzutowania należy (rys. 3.4.):

• postawić teodolit na stanowisku naziemnym, spoziomować go i wycelować pionową kreskę siatki celowniczej na odpowiedni punkt celowania P' (wskaźnik wyjściowy oznaczony na budynku),

• wyznaczyć w dwóch położeniach lunety wskaźnik P na krawędzi stropu według pionowej kreski siatki celowniczej teodolitu,

• za każdym razem przed rozpoczęciem pracy w danym położeniu lunety doprowadzić libellę teodolitu dokładnie do poziomu,

• wyznaczyć analogicznie z przeciwległego stanowiska wskaźnik na krawędzi stropu z drugiej strony budynku,

• wtyczyć teodolit na stropie w linię przeniesionych wskaźników i wyznaczyć za pomocą łaty realizacyjnej wskaźniki przesunięte ścian zewnętrznych lub leżące na tej linii wskaźniki pośrednie.

Metodą rzutowania wykonuje się również pomiary kontrolne osiowości i pionowości ścian, słupów i innych elementów konstrukcyjnych. Do odczytania odchyłek używa się podziałki milimetrowej lub łaty kontrolnej ustawionej zerem podziału na punkcie celowania lub dowolnym punkcie odniesienia.

Metoda pionowania optycznego

Metodę pionowania optycznego stosuje się do przerzutowania wewnętrznej osnowy montażowej na poszczególne kondygnacje robocze. Pionowanie punktów osnowy można wykonywać albo z dołu ustawiając pionownik zenitalny na punktach osnowy wewnętrznej, zastabilizowanych na stropie nad piwnicami albo z góry, ustawiając pionownik zenitalno--nadirowy na kondygnacji roboczej i centrując go nad punktem osnowy wewnętrznej położonym na dole.

Metoda przecięć kierunków

Metoda ta najczęściej jest stosowana do wyznaczania osi stóp fundamentowych i wskaźników na półsłupkach parteru. Wskaźniki konstrukcyjne tyczy się z osnowy budowlano-montażowej zewnętrznej (rys. 3.5.).

Metoda biegunowa

Tyczenie wskaźników metodą biegunową odbywa się z punktów A i B przenoszonych na strop kondygnacji roboczej za pomocą pionowników (rys. 3.6.) (Przewłocki 2002) .

Metoda ta polega na tym, że poszczególne punkty osi montażowych na kolejnych kondygnacjach wyznacza się przez odkładanie od punktów końcowych bazy
i
stałych kątów oraz odcinków wcześniej pomierzonych na poziomie zerowym. W tym celu na każdej kondygnacji nad punktami
i
ustawia się teodolit, który powinien być zorientowany zawsze na ten sam dobrze widoczny i odległy cel I, II, ..., itd. Następnie od kierunków
,
itd. odkłada się stałe kąty. Na wyznaczonych kierunkach odkłada się odcinki, których końce określają położenie punktów osiowych.

Tyczone powyższymi metodami wskaźniki nazywamy wyjściowymi. Mogą one być przesunięte o z góry określoną odległość i wówczas nazywamy je wskaźnikami przesuniętymi. Wskaźnik przesunięty, to znak położony w określonej odległości od płaszczyzny konstrukcyjnej poza powierzchnią ustawienia montowanego elementu.

3.3. Wytyczenie w terenie projektowanych sieci uzbrojenia podziemnego

Po wykonaniu stanu zerowego budynku można przystąpić do tyczenia zaprojektowanych przyłączy (woda, kanalizacja, gaz, energetyczne, telekomunikacja, itp.)

Wytyczenie nowoprojektowanych urządzeń uzbrojenia terenu wykonuje się według ogólnych zasad tyczenia inwestycji. W ramach geodezyjnego opracowania dokumentacji projektowej uzbrojenia terenu należy:

1) sprawdzić graficznie lub analitycznie zadane w projekcie warunki geometryczne lokalizacji poszczególnych przewodów takie jak: zachowanie odległości od elementów istniejących, zachowanie warunków równoległości, prostopadłości itp.

2) sporządzić szkic dokumentacyjny zawierający wszystkie dane niezbędne do wyniesienia w teren poszczególnych elementów uzbrojenia oraz miary kontrolne (rys. 3.7).

Szkic dokumentacyjny wyznaczenia uzbrojenia terenu powinien zawierać:

1) numer dokumentacji projektowej oraz numery rysunków tej dokumentacji w oparciu, o które został sporządzony,

2) rozmieszczenie, numery i rzędne wysokości reperów zlokalizowanych w pobliżu trasy przewodu oraz punkty geodezyjnej osnowy sytuacyjnej,

3) osie przewodów,

4) numery przewodów projektowanych,

5) elementy nawiązania tyczonych przewodów,

6) domiary do punktów zabezpieczających tyczenie,

7) odległości między punktami wyznaczanymi,

8) kierunki spadu w przewodach spływowych,

9) przeszkody poprzeczne i podłużne tj. istniejące przewody lub urządzenia na trasie projektowanego przewodu mogące powodować kolizje przy wykonywaniu wykopów,

10) w przypadku wytyczania przewodów przebiegających w łukach, dane służące do wyznaczenia łuków,

11) elementy orientujące szkic,

12) oznaczenia połączeń ze szkicami sąsiednimi,

13) dane o wykonawcy wytyczenia.

Dane liczbowe stanowiące motywy do wytyczenia elementów projektowanych w terenie podaje się na szkicu w nawiasach. Należy zaznaczyć, że dokumentacja projektowa dotycząca szczegółowej lokalizacji uzbrojenia terenu winna być przed wytyczeniem uzgodniona przez Zespół Uzgadniania Dokumentacji Projektowej (ZUD) celem sprawdzenia, czy przy ustalaniu położenia poszczególnych przewodów i urządzeń spełnione zostały obowiązujące wymagania warunkujące ich bezkolizyjne usytuowanie.

Wytyczenie w terenie trasy przewodu polega na wytyczeniu osi przewodu lub szerokości pasa zajętego przez przewód. Tyczenie sytuacyjne przewodów na ulicach należy wykonać z dokładnością 0,1m. Wytyczone w terenie punkty podlegają przekazaniu stronie zamawiającej wraz z egzemplarzem szkicu tyczenia. Na kopii szkicu tyczenia winna być umieszczona adnotacja dokumentująca przekazanie wytyczenia.

3.4. Obsługa geodezyjna montażu części naziemnych budowli

Przy wznoszeniu budowli z zastosowaniem technologii wielkoblokowej i wielkopłytowej należało zapewnić ciągłą obsługę geodezyjną. Podczas takiego montażu muszą być spełnione następujące warunki (Przewłocki 2002):

• osie geometryczne podstawy elementu wielkoblokowego lub wielkopłytowego mają pokrywać się z osiami konstrukcyjnymi,

• elementy te muszą być ustawione w pionie.

Montaż części nadziemnej budynku można rozpocząć dopiero po dokonaniu odbioru stanu zerowego budynku. Montaż elementów ściennych, a także słupów nośnych, rozpoczyna się od ustawienia ich podstawy według wytyczonych wskaźników konstrukcyjnych lub przesuniętych, a następnie doprowadza się montowany element do położenia pionowego. W technologii szkieletowej słupy (stalowe, żelbetowe), ramy H doprowadza się do położenia pionowego przy użyciu dwóch teodolitów ustawionych w dwóch płaszczyznach do siebie prostopadłych. Do ustawienia w pionie elementów ściennych, a także słupowych, mogą być stosowane też pochyłomierze. Pozwalają one jednocześnie wyznaczyć odchyłki od położenia pionowego. Przy montażu zwykle zachodzi potrzeba takiego ustawienia słupów na fundamencie, aby górne płaszczyzny wsporników znalazły się na poziomie projektowanej rzędnej
(rys. 3.8.) (Przewłocki 2002).

Kontroli poziomów fundamentów dokonuje się metodą niwelacji geometrycznej. Korzystając z reperu roboczego obliczamy wysokość horyzontu niwelatora H, a następnie odległość a tego niwelatora od projektowanego poziomu górnej płaszczyzny wsporników słupa
.

Następnie wykonujemy odczyt z łaty
ustawionej na fundamencie i wyznaczamy grubość podkładki pod słup x, aby uzyskać projektowaną wysokość górnej płaszczyzny fundamentu
.

Na odpowiedniej grubości podkładkach ustawia się słupy wg wcześniej wyznaczonych wskaźników osiowych (rys. 3.9.) i kontroluje się ustawienie pionowe słupów metodą rzutowania (rys.3.10.), lub metodą tyczenia od stałej prostej (rys. 3.11.) (Przewłocki 2002).

Przed montażem belek, rygli i wiązarów dachowych należy sprawdzić rzędne górnych płaszczyzn podpór i ewentualnie różnice poziomów wyrównać przez nadbetonowanie najniższych podpór słupów.

W ostatnich latach przy wznoszeniu trzonów budowli żelbetowych szczególnie budowli wysmukłych stosuje się metodę deskowania ślizgowego. Wśród budowli wysmukłych wznoszonych na potrzeby przemysłu można wymienić kominy przemysłowe, chłodnie kominowe, wieże telewizyjne, wysokie filary mostów, itp. Geodezyjne obsługa wznoszenia budowli wysmukłych uzależniona jest w decydującym stopniu od stosowanej technologii wznoszenia. Jednak budowle wysmukłe poddawane są pomiarom geodezyjnym nie tylko podczas wznoszenia, lecz również eksploatacji. Obserwacjami objęta jest część wysokościowa budowli narażona na oddziaływanie czynników zewnętrznych (rozdział 4).

W czasie montażu budowli wysmukłej deskowanie ślizgowe (ślizg) może zajmować następujące położenie (Grala 1994):

• skręcenie ślizgu bez przesunięcia,

• przesunięcie ślizgu bez skręcenia,

• przesunięcie i skręcenie ślizgu,

Geodezyjną kontrolę przesunięcia i skręcenia ślizgu można przeprowadzić w zależności od warunków konstrukcyjno-budowlanych wewnątrz lub na zewnątrz betonowanego trzonu budowli (rys. 3.13). Gdy istnieje możliwość prowadzenia prac pomiarowych wewnątrz trzonu (rys. 3.13a. 2-trzon), przed rozpoczęciem betonowania umieszczamy na deskowaniu ślizgowym (1-ślizg) paletki odczytowe
i
. W czasie pracy ślizgu kontrolujemy jego położenie względem znaków fundamentowych, nad którymi ustawiamy pionowniki zenitalne. Na podstawie odczytów wykonanych za pomocą pionowników na paletkach A i B wyznaczamy przesunięcie S (i kąt skręcenia
) deskowania (Grala 1994).

Gdy przeprowadzamy kontrolę pracy ślizgu na stanowiskach położonych na zewnątrz trzonu budowli, można do tego celu wykorzystać prostopadłe względem siebie osie budowli. Na osiach tych stabilizujemy stanowiska obserwacyjne. Przed rozpoczęciem betonowania na zewnętrznej stronie deskowania ślizgowego umieszczamy w osiach budowli tarcze sygnalizacyjne A i B (rys. 3.13b). Aby określić przesunięcie i kąt skręcenia ślizgu, mierzymy ze stanowisk teodolitu
,
kąty na tworzące ślizgu i kąty na tarczce sygnalizacyjne
i
oraz odległości
i
od stanowisk do trzonu ślizgu. Powyższe sposoby pozwalają szybko uzyskiwać dane do kontroli pracy deskowania ślizgowego podczas betonowania trzonu budowli wysmukłej, tj. przesunięcie S i kąt skręcenia
. (Grala 1994).

3.5. Powykonawcze pomiary inwentaryzacyjne

Pomiary powykonawcze wykonuje się w celu dostarczenia danych do aktualizacji baz systemu informacji o terenie (m.in. mapy zasadniczej). Pomiary powykonawcze dzieli się na bieżące i końcowe.

W zakres bieżących pomiarów powykonawczych wchodzą pomiary uzbrojenia podziemnego (podziemne budowle i przewody), które muszą być inwentaryzowane przed zasypaniem, zakryciem, zalaniem lub innym uniedostępnieniem do pomiaru. Obowiązek zgłoszenia takich obiektów do pomiaru przed przykryciem ciąży na inwestorze. Pomiary uzbrojenia terenu powinny być prowadzone zgodnie z wymogami instrukcji technicznej G-7. W przypadku, gdy podczas pomiarów powykonawczych odkryte zostały i są dostępne do pomiaru elementy uzbrojenia terenu niedostępne w normalnych warunkach, należy pomierzyć ich położenie, umieścić je na szkicach i opisać (rozdział 6 i 7).

W zakres końcowych pomiarów powykonawczych wchodzą pomiary położenia nowych budynków, budowli i innych konstrukcji, oraz pomiary ukształtowania terenu. Pomiary powykonawcze końcowe powinny być prowadzone zgodnie z wymogami instrukcji technicznej G-4.

Pomiary inwentaryzacyjno-kontrolne wykonuje się również w celu sprawdzenia prawidłowości i dokładności robót montażowych. W pierwszej kolejności sprawdza się wykonanie robót fundamentowych jeszcze przed robotami montażowymi. Prowadzi się kontrolę wymiarów obiektów, położenie osi i wyznacza się odchyłki położenia tych osi. Kontroluje się poziom stropu i wyznacza odchyłki względem rzędnych projektowych. Wyniki pomiarów zamieszcza się na szkicu powykonawczym.

W budownictwie wysokim przeprowadza się inwentaryzację szybów windowych dla wpasowania osi prowadnic dźwigowych. Czynność ta polega na znalezieniu optymalnego prostopadłościanu, który da się wpasować w przestrzeń ograniczoną ścianami szybu. Wpasowanie osi prowadnic dźwigowych można wykonać metodą graficzną lub analityczną (Grala 1987). W praktyce geodezyjnej inwentaryzację szybów wykonuje się z dwóch lub czterech punktów za pomocą domiarów od linii pionowych poprowadzonych wewnątrz szybu pionownikami optycznymi lub laserowymi. Pomiary ograniczają się do kontroli odchyłek położenia ścian od pionowych płaszczyzn konstrukcyjnych szybu dźwigowego, zadanych przez ściany na najniższym poziomie. Następnie sporządza się wykresy odchyłek i przekazuje się je montażystom prowadnic dźwigowych.

Po wzniesieniu budynku wielokondygnacyjnego należy przeprowadzić pomiar powykonawczy odchyłek krawędzi budynku od linii pionu. Najczęściej pomiar taki wykonuje się metodą rzutowania. (rys. 3.14.) (Geodezja Inżynieryjna 1990)

W odległości większej niż wynosi wysokość krawędzi obieramy na przedłużeniu elewacji budynku dwa stanowiska pomiarowe A i B. Na poziomie posadowienia parteru (zerowym) układamy w poziomie i prostopadle do celowych łaty niwelacyjne (podziałki milimetrowe). Pomiary wykonujemy celując na kolejne kondygnacje tak, aby kreska pionowa krzyża kresek pokrywała się z krawędzią budynku. Następnie opuszczamy lunetę teodolitu na łatę (podziałkę) i dokonujemy odczytu. Aby wyeliminować wpływ błędów instrumentowych pomiary wykonujemy w dwóch położeniach lunety. Różnice pomiędzy odczytami średnimi na poziomie zerowym a i-tymi dla poszczególnych kondygnacji stanowią odchyłki krawędzi od pionu w płaszczyźnie prostopadłej do celowej. Wektory odchyłek w płaszczyźnie xy są sumą wektorów odchyłek w płaszczyźnie xz i yz (rys. 3.15).

Przy budynkach lub innych budowlach inżynierskich o znacznej długości i wysokości może istnieć potrzeba sprawdzenia ich prostoliniowości i wyznaczenia wychylenia od pionu zewnętrznych ścian. Pomiary wykonuje się wówczas metodą stałej prostej (Ćwiczenia terenowe z geodezji i miernictwa budowlanego, 1994). Płaszczyznę pionową przechodzącą przez stanowisko instrumentu i tarczy celowniczej ustala się tak, aby była ona równoległa do prostej łączącej skrajne, dolne punkty badanego obiektu. Dokonujemy odczytów z poziomo i prostopadle przystawionych łat do obiektu w wybranych punktach. Pomiary wykonujemy w dwóch położeniach lunety (rys. 3.16).

Równoległość płaszczyzny odniesienia do prostej łączącej skrajne, dolne punkty badanego obiektu realizujemy w następujący sposób. Ustawiamy teodolit na stanowisku I, a tarczę celowniczą na stanowisku II. Po wycelowaniu na tarczę wykonujemy odczyty na łacie przystawianej w punkcie A i w punkcie B, uzyskując wartości
oraz
.

Jeżeli
i
, to korzystając ze wzoru:

gdzie:
- odległość stanowiska instrumentu od punktu A

- odległość stanowiska instrumentu od punktu B

obliczamy wartość d równą odczytom na łacie ustawianej w punktach A i B przy spełnieniu warunku równoległości.

Naprowadzamy następnie lunetę teodolitu na odczyt d na łacie przyłożonej w punkcie B, wykonując przy niezmienionym kierunku celowania odczyt na łacie przyłożonej w punkcie A. Jeżeli różnica odczytów spełnia nierówność

wówczas uznajemy kierunek celowania za prawidłowy i tak uzyskany kierunek celowania oznaczamy za pomocą tarczy celowniczej ustawionej w punkcie II.

Wartości wychyleń uzyskamy redukując otrzymane z pomiaru wartości
o wartość d (rys. 3.16a.), czyli o wartość odległości płaszczyzny odniesienia od płaszczyzny pionowej przechodzącej przez dwa skrajne dolne punkty badanego obiektu.

Pomiar może być efektywnie wykonany bez konieczności doprowadzania do równoległości płaszczyzny pomiarowej do prostej AB. Wówczas konieczna jest dodatkowa redukcja (współczynnik b).

Obliczenia wykonujemy zgodnie ze wzorem:

gdzie:
- układ w płaszczyźnie odniesienia,

- układ w płaszczyźnie pionowej przechodzącej przez AB (w płaszczyźnie konstrukcyjnej)

- wartość wychylenia badanego obiektu

W przypadku równoległości płaszczyzn, o których mowa wyżej, czyli gdy
, współczynnik b=0. Wyniki pomiaru oraz obliczenia należy zamieścić w odpowiedniej tabeli i przedstawić w postaci rzutu aksonometrycznego wykresów wychyleń (rys. 3.16b). (Ćwiczenia terenowe z geodezji i miernictwa budowlanego, 1994)

---