Irlandia, Republika Irlandii (Éire, Poblacht na hÉireann, oficjalna, pełna nazwa angielska to jedynie Ireland, co ma podkreślać dążenia zjednoczeniowe z Irlandią Północną) - państwo w Europie Zachodniej, członek Unii Europejskiej. Zajmuje większość terytorium wyspy o tej samej nazwie.
Stolica: Baile Átha Cliath (Dublin)
Całkowita granica lądowa: 360 km
Długość wybrzeża: 1 448 km
Długość granic z sąsiadującymi państwami: Irlandia Północna (część Wielkiej Brytanii 360 km)
Najwyższy punkt: Carrantuohill 1 041 m n.p.m.
Najniższy punkt: Ocean Atlantycki 0 m
Średnia długość życia: 75 lat (mężczyźni 73, kobiety 78)
Produkt narodowy brutto: 28 600 euro na mieszkańca (nominalnie).
Historia:
VI tysiąclecie p.n.e. - najwcześniejsze ślady ludzkiej bytności, pierwsi mieszkańcy szmaragdowej wyspy budują megalityczne budowle takie jak Newgrange (podobno najstarsza znana budowla w Europie) i Loughcrew.
500-200 p.n.e. - najprawdopodobniej wtedy na wyspę dotarli Celtowie.
430-490 - prawdopodobnie w tych latach na wyspie działał święty Patryk, któremu przypisuje się chrystianizację Irlandii.
795- początek wikińskich najazdów na Irlandię;
ok. 800 - prawdopodobna data ukończenia Book of Kells, jednego z najpiękniejszych manuskryptów;
841 - wikingowie założyli Dublin.
1014 - bitwa pod Clontarf, w której arcykról Brian Boru zwyciężył wikingów; kres wikińskiej dominacji.
1155 - król Anglii Henryk II Plantagenet uzyskał zgodę papieża Hadriana_IV, Anglika, prawdopodobnie w formie bulli Laudabiliter (jej autentyczność jest kwestionowana), na najazd na Irlandię.
1169 - w Irlandii wylądowali za zgodą Henryka II Anglonormanowie poproszeni przez jednego z lokalnych królów o pomoc.
1172 - Henryk II przybył z armią do Irlandii, która uznała jego zwierzchnictwo; w ciągu stu lat Anglonormanowie podbili znaczną część wyspy.
1271 - początek celtyckiej odnowy (gaelic recovery) podczas której Irlandczycy odzyskali znaczną część utraconych ziem.
1315 - na zaproszenie niektórych irlandzkich władców na wyspę przybył ze Szkocji wraz z wojskiem Edward Bruce; koronowany królem Irlandii próbował w krwawej kampanii podbić wyspę; zginął w 1317 roku.
1541 - większość irlandzkich wielmoży uznała Henryka VIII królem Irlandii; nie uznali go jednak głową Kościoła i pozostali przy katolicyzmie.
1580 - rebelia irlandzkich katolików;
1605 - początek kolonizacji Ulsteru przez prezbiterian ze Szkocji; podporządkowanie prawne ludności Irlandii królowi Anglii i zniesienie celtyckich praw;
1641 - wybuch rebelii w Irlandii; rok poźniej w Anglii wybuchła wojna domowa, co pozwoliło wyspie uzyskać pewną niezależność.
1649 - Oliver Cromwell przybył do Irlandii na czele swojej armii; masakra w Drogheda; trzyletnia bezlitosna kampania przywraca angielską władzę na wyspie.
1662 - parlament w Londynie uchwalił zbiór ustaw zwany kodeksem Clarendona, który był skierowany przeciwko innowiercom (nieanglikanom); regulacje kodeksu pogorszyły sytuację katolików.
1691 - ludność katolicka została pozbawiona wszelkich praw cywilnych i ekonomicznych (m.in.: posiadania drogich koni, noszenia broni, uczenia w szkołach).
1791 - powstało Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków (Society of United Irishmen), którego głównym ideologiem był Wolfe Tone. Celem stowarzyszenia była walka o emancypację katolików irlandzkich, równe prawa wyborcze, oderwanie Irlandii od Wielkiej Brytanii i utworzenie republiki.
1798 - nieudane powstanie przeciwko brytyjskiej władzy
1 stycznia 1801 - wcielenie Królestwa Irlandii do Królestwa Wielkiej Brytanii; powstało Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.
1803 - kolejne nieudane powstanie;
1829 - uchwalenie aktu o równouprawnieniu katolików - efekt działalności Daniela O'Connela;
1842 - utworzenie Młodej Irlandii;
1846 - początek klęski głodu;
1848 - nieudane powstanie Młodej Irlandii, tzw. Bitwa na grządce kapusty w ogrodzie wdowy McCormack;
1849 - koniec klęski głodu, ale jeszcze przed dwa lata ludzie umierali wycieńczeni głodem i chorobami; łącznie zmarło 1,5 miliona ludzi.
1858 - w Nowym Jorku powstało Towarzystwo Feniańskie, będące przykrywką dla Irlandzkiego Bractwa Rewolucyjnego (IRB).
1870 - Izaak Butt zainicjował ruch Home Rule - autonomii dla Irlandii; przez 20 lat trwały starania o uchwalenie Home Rule w brytyjskim parlamencie; przez większość tego czasu kierował nimi Charles Stewart Parnell.
1893 - powstała Liga Gaelicka mająca na celu "deanglizację irlandzkiego narodu".
1900 - powstała Zjednoczona Partia Irlandzka, na czele której stanął John Edward Redmond; walka o uchwalenie Home Rule zaczęła się od nowa.
1905 - Artur Griffith, członek Ligi Gaelickiej, założył organizację Sinn Féin (My Sami); szybko kontrolę nad nią przejęli członkowie IRB.
1912 - ustawa o Home Rule była coraz bliżej uchwalenia, protestanci z Ulsteru utworzyli oddziały o nazwie Ochotnicy Ulsterscy, katolicy powołali Irlandzkich Ochotników, a James Conolly utworzył socjalistyczną Armię Obywatelską.
1914 - wybuch I wojny światowej; tysiące irlandzkich ochotników wstąpiły do brytyjskiej armii (w Irlandii nie ma poboru do wojska), co popierało dowództwo Irlandzkich Ochotników.
23 kwietnia 1916 - powstanie wielkanocne, Pádraic Pearse (Patrick Pearse) proklamował Irlandię niepodległą republiką; dwa tysiące powstańców (republikanie z Irlandzkich Ochotników i członkowie Armii Obywatelskiej) stawiło czoła brytyjskiej armii; większość mieszkańców Irlandii nie poparła powstania; po 6 dniach powstanie upadło; Brytyjczycy wykonali wyroki śmierci na 16 przywódcach powstania (m.in. na Pádraicu Pearsie i Jamesie Conollym); społeczeństwo Irlandii zaczęło popierać powstańców i ich idee; zaczęły się masowe aresztowania; Michael Collins (jeden z powstańców) przekształcił Irlandzkich Ochotników w Irlandzką Armię Republikańską (IRA).
1918 - powstał nielegalny (z punktu widzenia Brytyjczyków) rząd irlandzki z Eamonem de Valerą na czele (też jeden z powstańców).
lato 1919 - początek wojny o niepodległość; IRA prowadziła wojnę partyzancką, a Brytyjczycy odpowiedzieli terrorem.
lipiec 1921 - Michael Collins i Arthur Griffith podpisali traktat; powstała złożona z 26 hrabstw Irlandia (Wolne Państwo Irlandzkie), mająca status brytyjskiego dominium (królowa brytyjska głową państwa), los 6 hrabstw północnych (Irlandia Północna) miał być rozstrzygnięty w przyszłości.
kwiecień 1922 - wybuch wojny domowej między nieuznającą traktatu częścią IRA, a wojskami Wolnego Państwa Irlandzkiego (czyli tą częścią IRA, która traktat uznała).
maj 1923 - IRA antytraktatowa uznała swoją porażkę; w wojnie domowej zginęło około tysiąca ludzi, w tym Michael Collins; Artur Griffith zmarł w jej trakcie na zawał.
wrzesień 1933- Utworzenie Fine Gael (Ród Irlandczyków). Jej przywódcą został Eoin O'Duffy
18 czerwca1936 - Zdelegalizowanie IRA.
20 listopada 1936 - Sformowanie przez O'Duffego "Irlandzkiej Brygady" (Irish Brigade), która wzięła udział w hiszpańskiej wojnie domowej po stronie gen.Franco. Irlandczycy walczyli również po stronie Republiki. Rząd Irlandzki natomiast ogłosił neutralne stanowisko wobec obu stron konfliktu.
1949 - Irlandia oficjalnie przekształciła się w republikę.
Przemysł
Irlandia posiada jedynie złoża cynku i ołowiu, które odkryto na początku lat 90. XX wieku. Fenomenem irlandzkiej gospodarki na skalę światowę był silny rozwój przemysłu wysokich technologii, który przyczynił się do wzrostu gospodarczego na poziomie 15,8% rocznie. Inwestycje w różnego rodzaju gałęzie przemysłu tego kraju wynikały ze strategicznego położenia Irlandii (przyczółek amerykańskich inwestorów interesujących się rynkiem europejskim). Szybki rozwój:
Rozwój gospodarki irlandzkiej przebiega dwutorowo - państwo irlandzkie z jednej strony bowiem zachęca do rozwoju prywatnej inicjatywy, z drugiej zaś - pozostawia w swoich rękach podstawowe usługi oraz gałęzie gospodarki, mające kluczowe znaczenie dla kraju. Mimo to Irlandia jest jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw unijnych. W latach 1987-1997 wzrost gospodarczy sięgał 6% w stosunku rocznym. Ten najszybszy w Unii Europejskiej rozwój gospodarczy pozwala krajowi stopniowo zmniejszać dystans do najbardziej rozwiniętych krajów przemysłowych
Pomoc Unii:
Szybki rozwój Irlandia zawdzięcza pomocy Unii, długoletnim zwolnieniom podatkowym, a także stosunkowo taniej sile roboczej. Przyniosło to korzyści przede wszystkim ośrodkom regionalnym, gdzie przemysł oparty jest głównie na przetwórstwie płodów rolnych. Rozwinął się przemysł zbożowo-młynarski, mleczarski, browarnictwo oraz produkcja wysoko procentowych alkoholi - whisky. Olbrzymią większość w rolnictwie stanowią małe gospodarstwa rolne. Powierzchnia przeznaczona pod uprawy rolnicze jest niewielka, za to wysoce produktywna. W rolnictwie pracuje wciąż 1/8 zawodowo czynnej ludności Irlandii. Głównymi roślinami uprawnymi są zboża, buraki cukrowe i ziemniaki. Olbrzymie obszary łąk i sprzyjający klimat pozwalają na całoroczny wypas zwierząt.
Surowce i przemysł:
Zasoby surowców naturalnych w Irlandii są niewielkie. Wydobywa się przede wszystkim gips, rudy cynku (164 tyś. t. rocznie) i ołowiu (45 tyś. t. rocznie). Duże znaczenie ma także przemysł metalowy, poligraficzny i włókienniczy. Irlandia ma gęstą sieć dróg, które poprowadzono nawet na obszarach rolniczych. Sieć dróg obejmuje 92 327 km, z czego niestety tylko 32 km mają standard autostrady. Sieć kolejowa ma długość 1944 km.
Ośrodki przemysłowe:
Najważniejszymi portami handlowymi są Dublin i Cork. Największym portem morskim jest Dublin, zaś przewozy transatlantyckie obejmują przede wszystkim Cork. Przystanie promowe w Dublinie, Dun Laoghaire oraz Rosslare zapewniają połączenia z głównymi portami Wielkiej Brytanii. Zbudowana w XVIII i XIX wieku, a następnie modernizowana sieć kanałów służy przede wszystkim do przewozu towarów, lecz ma także znaczenie turystyczne. Międzynarodowe porty lotnicze w Dublinie, Cork, Knock oraz Shannon są znane także jako strefy wolnocłowe. Irlandia ma 40 lotnisk krajowych i międzynarodowych. Połączenia transatlantyckie obsługiwane są przez Shannon Knock, zaś europejskie przez Kerry, Cork, Dublin, Galway i Sigo. W połowie 1990 roku wszystkie lotniska obsługiwały około 10,5 min pasażerów. Irlandzka gospodarka jest ściśle uzależniona od handlu. Partnerami handlowymi Irlandii są przede wszystkim: Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Stany Zjednoczone.
Rolnictwo
Pozostaje ono jedną z najważniejszych gałęzi przemysłu. Rolnictwo Irlandii jest wysoko zmechanizowane i daje zatrudnienie 9,5% ludności. Produkcja wołowiny i mleka stanowi 58% ogółu produkcji rolnej.
Transport
Strategiczne znaczenie ma transport samochodowy, sieć dróg Irlandii należy do jednych z najgęstszych na świecie, choć nie są one w najlepszym stanie. W ostatnich latach prowadzona jest przebudowa i modernizacja autostrad na odcinkach długości 200 km. Bardzo dobrze rozwinięta jest żegluga promowa łącząca Irlandię z Wielką Brytanią. Morska żegluga handlowa liczy 150 statków, a największymi portami są Dublin, Cork, Limerick i Galway. Ważne znaczenie z racji położenia ma także transport lotniczy. Główne porty lotnicze w Irlandii to Dublin, Shannon, Cork.
Stephen's Green Centre
House of Parliament
Dublin Castle
Powerscourt Garden (Co. Wicklow)
Wyszukiwarka