EKONOMIKA MIAST I REGIONÓW:

ZAGADNIENIA:

1. Systemy terytorialne.

2. Charakter własności systemu, sposób jego zachowania, definicja terytorium.

3. Miasta - czym są, cechy charakterystyczne.

4. Sieć osadnicza - historia.

5. Czynniki decydujące o zmianie czynników lokalizacji przemysłu, oraz kierunek tych zmian.

6. Ewolucja nauk terytorialnych: współczesne teorie rozwoju - rozwój lokalny i jego istota, organizacja produkcji, środowiska przedsiębiorczości, przestrzenny wymiar produkcji: dystrykty.

7. Strategie, ich elementy, zasoby, wykorzystanie, konkurencyjność.

8. Od aglomeracji do specyfikacji.

9. Przestrzenne formy organizacji produkcji.

PODSTAWOWE POJĘCIA:

SYSTEM - zbiór pewnych elementów utworzonych w szczególny sposób bądź wyodrębnionych w określonym celu oraz relacje między tymi elementami, np. na system miasta składa się:

• 
  Budynki

• Urządzenia

• Infrastruktura techniczna

• Szkoły

• Wodociągi

• Kanalizacja itp.

System jest więc połączony relacjami na zasadzie sprzężeń zwrotnych (A, B: A oddziaływuje na B i odwrotnie). Sprzężenia te mogą mieć różny charakter i siłę. Są dwa rodzaje sprzężeń zwrotnych:

• „+” SPRZĘŻENIE DODATNIE - ma miejsce wtedy gdy wzrost elementu „a” spowoduje wzrost elementu „b”. Powoduje ono kumulacje danego elementu, jego ciągły wzrost. Sprzężenie dodatnie daje tzw efekt mnożnikowy. Np. powstaje nowy zakład na danym terenie napływ ludzi wzrost dochodów zwiększony popyt na usługi rozwój usług napływ innych ludzi.

• „-” SPRZĘŻENIE UJEMNE - wzrasta wartość „a”,to powoduje wzrost wartości „b”, natomiast wzrost „a” prowadzi do spadku wartości „a” w następnej kolejności. Spadek „a” pociąga za sobą spadek „b” i od nowa wg schematu. Np. las, w którym żyją populacje lisów i królików (króliki są naturalnym pożywieniem lisów) wzrasta populacja królików lisy mają więcej pożywienia wzrasta populacja lisów gdy urodzi się zbyt dużo lisów to zjedzą one wszystkie króliki lisy nie będą miały co jeść i zmniejszy się ich populacja i od nowa. W ekonomii gra popytu i podaży ceny jest przykładem sprzężenia ujemnego.

Na system trzeba patrzeć w sposób kompleksowy, bo jeśli spojrzymy na jego część nasza decyzja podjęta odnośnie całego systemu będzie zła. Trzeba zdawać sobie sprawę z konsekwencji jakie pociągnie za sobą nasza decyzja. Musimy też wiedzieć, że w rzeczywistości jest wiele procesów, które łączą się w pętle sprzężeń zwrotnych.

System sterowany - sfera materialna systemu, to co posiadamy we względzie materialnym. System możemy podzielić na:

• sferę realną (zarządzanie systemem)

• sferę materialną (budynki, urządzenia)

System sterujący - to ten, który zarządza systemem sterowanym. W każdym systemie wytworzy się ośrodek sterujący.

Każdy system działa w otoczeniu.

OTOCZENIE - wszystkie elementy, które nie należą do systemu natomiast na niego oddziaływują. Otoczenie może być: bliskie, dalsze, fizyczne, geograficzne, prawne, gospodarcze itp. Na rozwój systemu miejskiego wpływa otoczenie gospodarcze i prawne.

System, aby mógł funkcjonować (przetrwać) musi reagować na zmiany otoczenia. Niedopasowanie systemu do zmian otoczenia może spowodować nieefektywny sposób działania. Każdy system aby funkcjonował musi mieć energię wewnętrzną, ale także napływ tej energii z zewnątrz (np. napływ strumieni pieniądza). Jeśli tego nie ma system się nie rozwija. Im system jest bardziej otwarty (im więcej relacji z otoczeniem) tym bardziej jest podatny na zmiany.

System terytorialny to system społeczny, szeroko otwarty. Systemy takie dają efekt synergiczny.

EFEKT SYNERGICZNY - polega na tym, że system nie jest prostą sumą swoich części składowych, ale w wyniku działania relacji i sprzężeń zwrotnych daje zupełnie nową, lepszą jakość. [2+2=5-najgorsza definicja].

Związki systemu z otoczeniem dają także efekty zwane zewnętrznymi:

EFEKTY ZEWNETRZNE - skutki decyzji, które odczuwa dany system, a są one podejmowane poza systemem. Mogą one wywoływać:

• Korzyść zewnętrzną - zysk, który otrzymuje jednostka w wyniku działania innej jednostki (który otrzymuje jakby za darmo) np. lokalizacja przedsiębiorstwa w mieście uniwersyteckim stwarza dostęp do wykształcenia kadry.

• Niekorzyść (koszt) zewnętrzną - koszty, które ponosi jednostka w wyniku złego funkcjonowania innej jednostki np. lokalizacja poniżej mleczarni powoduje konieczność założenia filtrów związków tłuszczowych.

Po raz pierwszy pojęcia tego użył Marshal. Badał dystrykty i odnośnie nich użył pojęcia korzyści zewnętrznych. Postawił sobie pytanie dlaczego w niektórych rejonach przedsiębiorstwa łatwiej się rozwijają. Takie przedsiębiorstwa nazwał dystryktami zewnętrznymi.

DYSTRYKT - zgrupowanie przedsiębiorstw powiązanych wzajemnymi relacjami, które dają korzyści zewnętrzne.

Wg Marshala duży wpływ na korzyści zewnętrzne miał przepływ informacji (wg niego wiedza unosi się w powietrzu co ma wpływ na szybki przepływ informacji).

Efekt zewnętrzny ma podwójne znaczenie:

• Określa relację między otoczeniem, a systemem.

• Określa rezultat tej relacji.

Możemy wyróżnić:

• Efekty zewnętrzne technologiczne

• Efekty zewnętrzne polityczne

Przy efektach zewnętrznych występuje zawsze:

• Nadawca - ten kto generuje efekt (może to być działanie zamierzone i niezamierzone).

• Odbiorca - nie ma wpływu na jakość i ilość efektu.

Zazwyczaj efekty technologiczne są tymi niezamierzonymi, są efektem możliwości produkcyjnych, natomiast efekty polityczne są świadomie wywoływane (często wywołując je dąży się do manipulacji różnymi osobami/jednostkami).

Efekt zewnętrzny jako relacja jest bardzo ważnym nośnikiem informacji o zmianach w otoczeniu (bardzo ważna rola efektów zewnętrznych to rola informacyjna).

Cechy systemu terytorialnego:

• System szeroko otwarty (ilość powiązań z otoczeniem jest nieskończenie wielka). Powiązania mają różną siłę i różny kierunek.

• System terytorialny jest w ciągłym rozwoju, cały czas się zmienia.

Każdy system ma swoje cele i swoje funkcje:

• Cele systemu terytorialnego:

• Cele cały czas się zmieniają, bo nasze potrzeby są w ciągłym ruchu (rosną)

• Funkcje systemu terytorialnego:

• Dotyczą określonych zbiorowości

• Grupują ludzi aby mogli się wspólnie rozwijać (ze względów ekonomicznych, afiliacyjnych, obronnych).

• Charakter systemu czyli wielkość ośrodków decyzji i wielość celów. Na system terytorialny składają się ośrodki niezależne od władz np. przedsiębiorstwa. Jednostki te podejmują decyzje na własne ryzyko i każda ma własne, często sprzeczne i indywidualne cele. Zadaniem władz lokalnych systemu jest podejmowanie takich decyzji, które będą się przyczyniać do ogólnego rozwoju systemu w dłuższym okresie czasu. Pojawia się problem rozwoju miast (systemu).

ROZWÓJ SYSTEMU - system rozwija się wtedy gdy zwiększa skuteczność funkcji, do których został powołany (czyli odnośnie miasta wtedy gdy polepszają się warunki bytu ludności, a nie wzrasta ilość przedsiębiorstw).

MIASTO JAKO SYSTEM OSADNICZY I PROCES URBANIZACJI:

MIASTO - kiedyś było określane w opozycji do wsi, to co nie było wsią było miastem. Była to przestrzeń osadnicza głównie nie rolnicza, w której były typowe dla miasta urządzenia np. kościół, ratusz itp., o odpowiednim charakterze zabudowy. Kiedyś miasta wyróżniały się przestrzennie także przez otoczenia murem. Teraz definicję tą trudno jest określić ponieważ jest bardzo mała różnica między sferą zurbanizowaną i miastem. Wyróżnikiem miasta jest status administracyjny.

Miasta są tworem bardzo starym. Pierwsze powstały 10 000 lat przed nasza erą w Mezopotamii (niektórzy mówią, że były to siedliska). Wykazywały jakąś organizację społeczną.

Przyczyny kształtowania się miast:

• Grupowanie się stada, tworzyły się „lepsze warunki do polowania”.

• Warunki obronne

• Umiejętność uprawy roli (początki rolnictwa). Na początku człowiek był koczowniczy, później dopiero nauczył się uprawy roli.

• Początki powstawania społecznego podziału pracy. Zaczęły tworzyć się specjalizacje w pojedynczych dziedzinach, co powodowało konieczność wymiany nadwyżek. To doprowadziło do powstania miejsc gdzie te nadwyżki można było wymieniać. Po pewnym czasie punkty te utrwaliły się i zaczęły się tworzyć wokół nich osiedla miejskie (początki osadnictwa). To natomiast prowadziło do powstania początków organizacji zarządzania w osadzie miejskiej. Kształtowały się ośrodki władzy:

• Świeckie (pałace)

• Kościelne (kościoły)

• Handlowe (hale targowe)

Im miast jest więcej oraz im wskaźnik urbanizacji jest wyższy, tym można powiedzieć, że rozwój regionu jest wyższy. Jeśli rozwój jest wysoki to w regionie mogą zaistnieć korzyści zewnętrzne.

STOPA URBANIZACJI - stosunek ludności mieszkającej w miastach do ogólnej liczby ludności. W Polsce wynosi około 65%. W Europie najwyższa stopa urbanizacji jest w Belgii, Holandii około 80%, Francji, Niemczech około 70%. W krajach najsłabiej zurbanizowanych jest to około 30%.

Początki miast europejskich:

Na początku procesów urbanizacyjnych najważniejszym miastem w Europie był Rzym. Rzymianie założyli sieć miast poprzez podboje kolejnych regionów Europy (od Francji, aż po Anglię). Obecne miasta to ośrodki ówczesnych jednostek wojskowych.

W X w. Działalność Wandali wyniszczyła część miast. Później miasta ponownie się rozwinęły na szlakach handlowych w dwojaki sposób:

• Na bazie miast rzymskich

• Miasta feudalne - system opierający się na wymianie nadwyżek.

W XV / XVI w. Zaczęła się kształtować europejska współczesna sieć osadnicza. Miasta powstają w odległości możliwej do przebycia w ciągu jednego dnia. Później rozwija się rzemiosło osadnicze. Wcześniej każdy produkował produkty na własne potrzeby. Rzemiosło rozwinęło się na bazie popytu osób bogatych zamawiających pewne dobra u innych.

W związku z coraz bardziej postępującą wymiana pojawiają się ludzie zajmujący się tą wymianą czyli kupcy zarabiający kupując taniej i sprzedając drożej. Ich działalność różniła się od systemu wymiany nadwyżek.

Później nastąpiły czasy wielkich odkryć geograficznych. Z krajów zamorskich sprowadzano towary na sprzedaży których można było się znacznie wzbogacić. Nastąpił zdecydowany rozwój miast portowych, które zaczęły się zrzeszać. Powstały miasta Hanzatlantyckie np. Amsterdam, Gdańsk, Toruń, Grudziądz. Chodziło im o to aby odciąć inne jednostki od tego samego źródła możliwości wzbogacenia się. Wówczas nie tylko miast aportowe, ale ogólnie miasta chroniły swój monopol.

W XVII w. Miasta się rozbudowały, stały się duże. Władza ekonomiczna dzielona jest między rzemieślników czyli cechy (które stają się bardzo sztywne), a kupców. Rzemieślnicy mają coraz większe trudności z zakazami otwierania własnych zakładów. Druga warstwa, kupcy sa mniej zorganizowani, też zrzeszeni, ale w struktury mniej zamknięte: gilie. Są ani bogatsi, zaczynają przejmować władzę ekonomiczną i co za tym idzie polityczną. Kupcy mający nadwyżki kapitałowe zaczynają inwestować w zakłady rzemieślnicze. W miastach rzemieślnicy bronią się przed tym procesem, więc kupcy zakładają je poza miastem. Z punktu widzenia wczesnej technologii dzieje się dobrze, bo środki do rozwoju rzemiosła są poza miastem np. źródła energii. Powstające zakłady są ciągle małe często rodzinne. Jest to epoka przechodzenia feudalizmu w kolejne stadia rozwoju.

Wiek XVIII to kontynuacja dominacji siły rzemieślniczej oraz coraz silniejszych kupców lokalizujących się poza miastem. Na to wszystko nakłada się pierwsza rewolucja przemysłowa (początek 1769 r. - wynalezienia maszyny parowej) oraz tzw. proces akumulacji pierwotnej.

Proces akumulacji pierwotnej miał miejsce w Anglii. Był to kraj bardzo rozwinięty i liberalny opierający się na produkcji tekstylii, włókiennictwa. Wówczas dla rozwoju tych gałęzi potrzebna była hodowla. W Anglii były wielkie posiadłości ziemskie na których wypasano owce. Nastąpiło zjawisko grodzenia tych posiadłości (rygowano chłopów z ziemi czyli uniemożliwiano im wypasanie owiec). Ten przywilej należał się tylko osobom, które posiadały ogromne posiadłości ziemskie (koncentracja kapitału). Chłopi nie mieli czego szukać na wsi, na to nałożyło się zjawisko rewolucji przemysłowej więc zaczęli przenosić się do miast ze względu na postęp techniczny (eksodus do miast). W miastach istniał monopsoiczny rynek pracy.

Monopso - odwrotność monopolu, dużo sprzedawców i jeden nabywca (zjawisko związane z koncentracją kapitału). Występowało w Londynie.

Z czasem zakłady kupieckie stworzone na wsi przenoszone są do miast. W związku z rewolucją przemysłową pojawiają się wynalazki, które ułatwiają pracę, zwiększają jej efektywność i pozwalają na zatrudnienie siły roboczej. Zaczyna się kapitalizm (kapitał bierze się z procesów akumulacji pierwotnej).

Dwa czynniki bez których nie może powstać przedsiębiorstwo to:

• Kapitał

• Najemna siła robocza

Główne symbole rewolucji przemysłowej to:

• Maszyna parowa - 1769 r. (uznaje się za początek rewolucji przemysłowej)

• Maszyna włókiennicza - 1765 r.

ROLA TECHNIKI I TECHNOLOGII W PROCESIE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW ORAZ ICH SKUTKI.

Celem rozwoju gminy jest gospodarowanie w niej, do tego natomiast potrzebny jest rozwój regionu. Bez tego rozwoju gmina nie będzie dochodowa. Każde terytorium stara się pozyskać jak najwięcej inwestorów. Na uwagę inwestorów wpływają pewne czynniki związane z lokalizacją:

• techniki produkcji

• technologie produkcji

Przedsiębiorstwom nie jest więc obojętne gdzie się zlokalizują ze względu na korzyści zewnętrzne, które w danym regionie istnieją np. przedsiębiorstwo innowacyjne musi się zlokalizować w obszarze innowacyjnym, aby mogło się dobrze rozwijać. Lokalizacja zależy więc od techniki i technologii, które w danym miejscu istnieją. Od tych czynników zależy więc wybór strategii rozwoju przedsiębiorstw.

Wybór lokalizacji działa więc na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Gminie zależy na inwestycjach, natomiast inwestor ma prawo wymagać aby gmina dostosowała swoją przestrzeń do jego potrzeb. W przypadku gminy dobrze rozwiniętej, w której inwestor chce inwestować, może ona wymagać jaki profil i stopień rozwoju musi mieć inwestor chcący zlokalizować się na jej terenie.

Wykształcenie się przedsiębiorstw typu kapitalistycznego następuje w momencie wynalezienia maszyny parowej i innych wynalazków. Kolej żelazna wynaleziona w Anglii w 1855 r. Pozwala na oderwanie się transportu od dotychczasowych dróg kołowych i wodnych. Pozwala to na ukształtowanie się nowych punktów w przestrzeni wpływających na lokalizację miast przemysłowych. Wówczas głównym czynnikiem lokalizacji ośrodków przemysłowych były środki transportu (koszty transportu).

Klasycznym przykładem tych zmian jest Łódź. Wokół były dużo starsze miasta, ale rozwój koleji wiedeńskiej (Koluszki - Warszawa) pozwolił na rozwój Łodzi i dominację tego ośrodka nad sąsiadującymi.

Ośrodki przemysłowe zaczęły się przemieszczać do miast bo w nich były:

• 
  zasoby siły roboczej

• rynek zbytu te czynniki wpłynęły na

• 
  korzyści skali powodowały szybki rozwój miast

• korzyści aglomeracji dodatkowe zyski

Pojęcie polaryzacji odzwierciedla zaistniałą sytuację rozwoju biegunowego miast / przedsiębiorstw. Koniec XIX i początek XX w. To okres kiedy wszystkie władze stawiają na rozwój. Przedsiębiorstwa rozwijające się, uzyskujące zyski inwestują w nowe przedsiębiorstwa powstające obok pierwotnych (działają siły koncentracji, które przyczyniają się do polaryzacji, biegunowego rozwoju). Polaryzacja wiąże się także ze wzrostem liczby ludności. Zjawisko to w bardzo szybkim tempie rozwijało się od czasów rewolucji przemysłowej. Ludność, której było coraz więcej osiedlała się głównie w miastach.

KONCEPCJA FORDYZMU:

W latach 20 - tych Taylor wymyślił naukową organizację pracy. Pod wpływem tej teorii Henry Ford stwierdził, że warto podzielić pracę na proste czynności, które może wykonywać jedna osoba. Tym samym zwiększył efektywność pracy (praca zespołowa / akordowa) koncepcja pracy taśmowej

TEORIA EKONOMII DOBROBYTU:

Zakłada, że konsumpcja i produkcja to zjawiska masowe. Dzięki produkcji rzeczy masowych, które to możliwości dawała koncepcja pracy taśmowej, można w prosty i tani sposób zaspokoić potrzeby ludności, które wzrastają w szybkim tempie.

Przedsiębiorstwa w tym okresie były duże, produkt standardowy. Czynnikiem lokalizacji były więc koszty siły roboczej i wysokość jej podaży. To wszystko wpływało też na wygląd miasta. Zwiększającej się liczbie ludności trzeba było wybudować mieszkania o takiej jakości aby ludność mogła je opłacić. Tak powstały blokowiska, które stały się sposobem na odbudowanie zniszczeń powojennych. To rozpoczęło proces wydzielania się funkcji w miastach:

• funkcja przemysłowa

• funkcja mieszkaniowa

• funkcja usługowa itp.

Funkcja przemysłowa, uciążliwa dla mieszkaniowej musiała się od niej oddzielać. Usługi musiały się dostosować do potrzeb ludności. Powstała też w małym zakresie funkcja rekreacyjna.

W tym czasie nastąpił też wzrost techniki głównie w zakresie komunikowania się. Okazało się wówczas, że zakłady nie muszą być lokalizowane blisko siebie w celu porozumienia się. W tym samym okresie korzyści aglomeracji zmieniły się w niekorzyści ze względu na:

• wyczerpanie zapasów siły roboczej

• wysokie ceny działek

• brak wolnego terenu w miastach

W związku z tym te funkcje, które można było przenieść, przeniesiono poza miasto. W mieście pozostała główna funkcja zarządcza, natomiast pozostałe zostały zlokalizowane poza miastem gdzie działki i siła robocza były tańsze. W ten sposób produkcja danego przedsiębiorstwa zaczęła się rozprzestrzeniać na cały region i prowadziła do powstania specjalizacji regionalnej. Przestrzenny podział pracy wymógł na państwie odpowiednią politykę związaną z rozwojem regionalnym.

W latach 70 - tych XX w. Zakończyła się epoka fordyzmu i zaczęła się II rewolucja przemysłowa (technologiczna). Wystąpił też kryzys ekonomiczny - wyraźny spadek produkcji, kryzys naftowy (wojna arabska). Następuje znaczny wzrost cen benzyny (zjawisko to ma swoje odzwierciedlenie w gospodarce). Z jednej strony więc poszukuje się nowych źródeł energii (badania naukowe), z drugiej strony aby zażegnać sytuację kryzysową myślano o oszczędności energii.

Za rewolucję technologiczną uznaje się więc koniec lat 70 - tych, początek lat 80 - tych (wprowadzenie komputerów itp.).

Kolejny etap to technopolizacja.

Następuje elektronizacja, zmiana technik produkcji, przedsiębiorstwa typu fordowskiego mają problem ze sprzedażą produkcji, mają mniejsze zyski, technologia wymusza na nich restrukturyzację. Początek tej epoki to właśnie restrukturyzacja wielkiego przemysłu. Dzieje się tak z powodu kryzysu, który pociąga za sobą:

1. zmniejszenie produkcji

2. zmniejszenie zatrudnienia

3. bezrobocie

4. zmianę strategii przedsiębiorstw dotycząca struktury pracy (zespoły, przeniesienie pracy na szczebel inwencji), którą spowodowała restrukturyzacja i wprowadzenie nowych mniej standardowych produktów.

Technika i technologia zmuszają więc do zmiany sposobów wykorzystania możliwości jakie dane przedsiębiorstwo posiada. Ma to związek ze skróceniem cyklu życia produktu (1. powstanie, 2. rozwój, 3. dojrzałość, 4. schyłek). W latach 20 - tych cykl ten wynosił 20 lat, obecnie 3 - 5 lat.

BADANIA ANSOFFA:

Wyodrębnił on 7 stanów wiedzy:

1. Zakłócenia, niepokój związany ze zmianami w otoczeniu.

2. Rozpoznanie źródła zmian w otoczeniu (np. technologiczne, rynkowe, pozarynkowe).

3. Ocena oddziaływania - jak dana zmiana może oddziaływać na warunki rozwoju.

4. Ocena naszej reakcji - jak możemy rozwiązać zmianę sytuacji.

5. Możemy oszacować wynik naszej reakcji (przetrwamy czy nie).

6. Pierwsze oddziaływanie - z reguły jest za późno aby się do tego dostosować.

7. Pełne oddziaływanie - pełny stan szacowania, wszystko wiadomo.

W latach 20 - tych zmiany te były bardzo powolne i nie przynosiły radykalnych skutków. Teraz zmiany te są bardzo szybkie. Jest to spowodowane rozwojem technologii.

Style zarządzania odniesione do stanów wiedzy Ansoffa:

6 -7 Kontrola

5 - 6 Planowanie długookresowe

Planowanie strategiczne

Systemy wykrywania długich sygnałów (ma to wiele wspólnego z intuicją).

KOMERCJALIZACJA - czas jaki upływa od momentu wynalezienia do pełnego zastosowania produktu w konsumpcji. Dla poszczególnych produktów było to:

• Fotografia - 112 lat

• Telefon - 56 lat

• Silnik elektryczny - 65 lat

• Radio - 35 lat

• Lampa próżniowa - 33 lata

• Lampa rentgenowska - 18 lat

• Telewizja - 15 lat

• Radar - 12 lat

• Reaktor nuklearny - 10 lat

• Bomba atomowa - 6 lat

• Tranzystor - 3 lata

• Bateria słoneczna - 2 lata

• Tworzywa plastyczne - 3 lata

Oznacza to, że w tej chwili nie ma już czasu na długie analizy.

Okres technopolizacji to czas trudny dla Polski. Gospodarka jest w stanie transformacji, więc wnioski wyciągane wówczas nie miały symptomów trwałości. Aby stały się trwałe gospodarka musi mieć czas aby się dostosować do zachodzących zmian. Do tego potrzebna jest innowacyjność.

Kiedyś również sytuacja dotycząca wpuszczania produktu na rynek była inna: najpierw powstawał produkt, a później się go ulepszało. W tej chwili najpierw powstaje rozwiązanie technologiczne, a później szuka się drogi, którą można to rozwiązanie wykorzystać.

Współczesne przedsiębiorstwa:

Dziś w pracach łatwych człowieka zastępują roboty (np. parkometry na parkingach). Taka automatyzacja wymusza na przedsiębiorstwach precyzję i jakość (komputery są urządzeniami bardzo precyzyjnymi, żaden człowiek nie uzyska takiej precyzji, ale są jednocześnie zawodne, psują się).

Teraz przedsiębiorstwa mają również inny punkt widzenia na korzyści, które osiągają. Przedsiębiorstwa fordowskie liczyły swój zysk w skali lokalnej, a przedsiębiorstwa współczesne przekładają go na skalę globalną.

Przy restrukturyzacji w latach 70 - tych Przedsiębiorstwa pozbywały się głównie działalności towarzyszącej głównej produkcji. Pozostawiano ją małym i średnim firmom. W tym czasie zwiększyło się zainteresowanie niedużymi firmami ponieważ od nich właśnie usługi były wynajmowane przez duże przedsiębiorstwa (taki układ z punktu widzenia dużego przedsiębiorstwa był bardziej opłacalny niż utrzymywanie konkretnej działalności). Firmy, które powstawały musiały mieć usługi i produkty na wysokim poziomie technologicznym, tak aby mogły stać się partnerami dla dużych przedsiębiorstw.

Duże firmy dbając o swoją renomę muszą duże kwoty przeznaczać na badania (dbając o jakość produktu). Roczna kwota przeznaczana na badania jest porównywalna z rocznym budżetem państwa. Małych i średnich firm nie stać na takie badania więc muszą się łączyć aby je wykonać. Cechą naszych czasów jest więc koncentracja kapitału korzystna z punktu widzenia zarówno dużych jak i małych firm. Popularne są też fuzje firm.

W tej chwili:

• 90 % rynku komputerowego jest kontrolowana przez 10 firm w tym 7 amerykańskich.

• 80 % rynku farmaceutycznego jest kontrolowana przez 8 firm.

• Rynek na produkty spożywcze w Europie jest kontrolowany przez 4 grupy kapitałowe.

Trzeba pamiętać, że firmy te miliony, miliardy przeznaczają na marketing. Pojedyncza rozwijająca się firma nie ma szans na zdobycie takiego kapitału.

Takie zmiany mają wpływ na zagospodarowanie przestrzeni. Zmienia się klient, zmienia się także zapotrzebowanie na dane usługi w poszczególnych miejscach. Na lokalizację przedsiębiorstw wpływają więc zmieniające się potrzeby klienta oraz dostęp do wykwalifikowanej kadry. Na stosunki między przedsiębiorstwami ma natomiast wpływ zmiana stosunków produkcji. W związku z rozwojem przedsiębiorstw w miastach rozwija się tzw. „turystyka biznesowa”. Zawsze lepiej jest pojechać gdzieś gdzie jest gdzie wyjść gdzie są jakieś atrakcje. Pojawiają się więc korzyści bliskości związane z obniżeniem kosztów wspólnej infrastruktury. Taka sytuacja miała też miejsce w związku a powstawaniem starych okręgów przemysłowych.

Słowo technopolizacja można więc traktować jako rozwój technopolii w pewnych biegunach wzrostu (czyli istnieje polaryzacja). W związku z rozwojem komunikacji powstaje bardzo ważny czynnik dostępności regionu.

Zmiany w przestrzennym podziale pracy zachodzą w dwóch etapach:

• Lata 70 - te - restrukturyzacja dotycząca aktywności...?

• Lata 70 - te - rekonwersja regionalna. Jest to pojęcie szersze, bo nie dotyczy tylko jednostki, ale i jej otoczenia. Wymusza więc zmiany technologiczne (rozwój) nie tylko na przedsiębiorstwie, ale także na jego otoczeniu.

MIASTO I JEGO STRUKTURA:

Bogactwo kraju zależy do bogactwa jego poszczególnych regionów, bogactwo regionów zależy natomiast od jego sieci osadniczej. W związku z tym miasta są odzwierciedleniem sytuacji społeczno - ekonomicznej kraju (jest tam kumulacja ludzi i ich działalności).

STOPA URBANIZACJI - Stosunek liczby ludności zamieszkałej w miastach do ogólnej liczby

ludności danego kraju.

Miasto jest:

• Systemem

• Jednostką terytorialną

Różne podejścia do miasta:

1. Podejście związane z problemami ekonomicznymi miast. Podstawowe zagadnienia związane z tym podejściem to:

• Użytkowanie terenów z uwzględnieniem renty gruntowej.

• Transport miejski.

• Rynek terenów budowlanych i mieszkań.

Pojęcia dotyczące modernizacji miast:

• Rozbudowa infrastruktury.

• Likwidacja slumsów.

• Rozwiązanie problemu blokowisk.

• Podejście nawiązujące do podstawowych funkcji miast. Podstwwowe zagadnienia związane z tym podejściem to:

• Tworzenie korzyści zewnętrznych zwiększających efektywność.

• Tworzenie korzyści skali.

• Ułatwianie awansu ekonomicznego lydności.

• Zachowanie użytkowników miasta.

Rodzaje użytkowników:

I PODZIAŁ:

• Mieszkańcy miasta, ludność.

• Firmy, inwestorzy.

• Władze miejskie (z jednej strony sterują systemem, z drugiej mogą być inwestorem).

II PODZIAŁ:

• Użytkownicy bierni - korzystają z miasta bez zmian struktury np. mieszkańcy)

• Użytkownicy czynni - transformują strukturę miasta i dostosowują ją do swoich potrzeb, są to np. inwestorzy.

Inne kryteria wpływają na zachowanie użytkowników czynnych, a inne na zachowanie użytkowników biernych. Władze miasta klasyfikuje się zazwyczaj do użytkowników czynnych.

Miasto to system funkcji. Żeby wykonywać funkcje (funkcje = działalności) trzeba mieć odpowiednie zagospodarowanie np. miasto przemysłowe - co najmniej 20 % ludzi pracuje w przemyśle, z czym wiąże się też odpowiednie zagospodarowanie przestrzenne.

ZAGOSPODAROWANIE - Elementy miasta, które umożliwiają wykonywanie funkcji.

Krzywa kosztów wg zagospodarowania:




Do cech systemu terytorialnego zalicza się długi okres reakcji (czas między podjęciem decyzji, a pojawieniem się jej skutków). Wynika on z cech inwestycji infrastrukturalnych. Inwestycje charakteryzują się:

• BRYŁOWATOŚCIĄ - czyli są one niepodzielne. Ich realizacja nie może podążać za sukcesywnym wzrostem liczby mieszkańców. Wynika to z właściwości inwestycji.

• DŁUGOTRWAŁOŚCIĄ - okres ich realizacji jest bardzo długi. W tym momencie mamy inwestycje infrastrukturalne, budowlane, przemysłowe jeszcze z XIX w.

Krzywa funkcji:




Klasyczny podział funkcji:

• EGZOGENICZNE (zewnętrzne) - to takie, których produkty są eksportowane poza dane miasto. Należy do nich np. przemysł.

• ENDOGENICZNE (wewnętrzne) - dotyczą wewnętrznej obsługi miasta i obsługi funkcji egzogenicznych.

Funkcje egzogeniczne powodują wyznaczenie zakresu funkcji endogenicznych i powodują efekt mnożnikowy. Aby miasto dobrze funkcjonowało muszą być odpowiednie proporcje między tymi funkcjami.

Podział funkcji z punktu widzenia systemu:

• AUTONOMICZNE - zapewniają stabilizację i niezmienność sytemu. Powodują, że miasto funkcjonuje.

• REGULACYJNE - powodują rozwój systemu. Zaliczamy tu funkcję zarządzania i powody dla których miasto funkcjonuje. Funkcje wyższej regulacji prowadzą do zjawiska o nazwie: INTERNALIZACJA EFEKTÓW ZEWNĘTRZNYCH (uzewnętrznianie) - oznacza zmianę efektu zewnętrznego na wewnętrzny. Odbiorca efektu dąży więc do kontroli nad jakością efektu. Chodzi tu o opanowywanie sytuacji w ramach uzyskiwanych np. korzyści. Czyli jeśli przedsiębiorstwo coś produkuje to dąży do kontroli korzyści jakie można osiągnąć z tej produkcji.

Miasto jest otoczeniem dla użytkowników i mieszkańców. Każdy człowiek ma potrzeby związane ze swoimi funkcjami w mieście:

• Potrzeby podstawowe (biologiczne)

• Woda

• Powietrze

• Wydalanie itp.

• Potrzeby wyższego rzędu

• Potrzeba afiliacji

• Kontaktów międzyludzkich

• Bezpieczeństwa

Możliwości zaspokajania potrzeb będą zależały od relacji między człowiekiem, a jego otoczeniem. Relacje te nazywamy warunkami bytowymi, a te zależą od:

• Cech otoczenia.

• Sposobu jaki to otoczenie wpływa na człowieka.

Otoczenie obejmuje:

• Kraj

• Region

• Miasto

Warunki bytowe są więc wynikiem oddziaływania wielu systemów o różnym charakterze. Warunki te ulegają zmianie wraz ze zmianą otoczenia. Interpretuje się je jako relacje między człowiekiem, a otoczeniem. Mogą być mierzone i opisywane w sposób obiektywny. Jeżeli coś jest powyżej potrzeb danego człowieka, nie może podnieść warunków bytowych tego człowieka. Jeżeli natomiast coś mieści się w zakresie potrzeb ludzi to niespełnienie takiego warunku będzie dotkliwie odczuwalne np. jeśli ludzie potrzebują bezpieczeństwa, a władza go nie zapewni to będzie źle oceniana, bo bezpieczeństwo mieści się w zakresie elementarnych ludzkich. Jest to bardzo ważne zagadnienie z punktu widzenia zarządzania miastem. Jeśli uzgodni się, że dana rzecz, urządzenie jest ludziom potrzebne trzeba też ocenić jego dostępność (czyli możliwość korzystania z danego urządzenia rozumiana jako możliwość fizycznego dostępu, a także rozsądne koszty użytkowania). Do oceny urządzenia jest też konieczna ocena możliwości użytkowania, która będzie wyznaczała walory użytkowania. W mieście dokonuje się klasyfikacji walorów:

• Walory zamieszkania to walory samego miejsca zamieszkania oraz jego otoczenia (np. jeśli nasz ładny dom stoi w otoczeniu bałaganu urbanistycznego to sytuacja nie jest korzystna).

• Walory pracy to:

• Samoistnienie pracy

• Jej dostępność

• Wysokość dochodów

• Warunki zatrudnienia itp.

• Walory usługi to głównie:

• Dostępność

• Możliwość użytkowania

Oceny walorów dokonujemy na podstawie porównania walorów, które mamy i które chcemy mieć.

JAKOŚĆ ZYCIA - relacje między walorami istniejącymi a tymi które chcielibyśmy mieć. Zapisujemy ją więc jako funkcję walorów istniejących, oczekiwanych i wagi jaką im przypisujemy. Jest to pojęcie bardzo subiektywne podobnie jak warunki bytu. Warunki bytu jest jednak łatwiej zmierzyć. Jakość życia jest pojęciem szerszym obejmującym warunki bytowe. Zarówno na jakość życia jak i na warunki bytu składa się wiele różnych rzeczy. Jakość życia ocenia się także przez porównanie tego co mamy i tego co mają gdzie indziej. Holenderscy regionaliści Klassen i Paelick formułują funkcję zazdrości. Na jej podstawie ocena jakości życia nie wynika tylko z tego czy rzeczywiście jest wysoka, ale także z tego czy są zmiany na lepsze. W jakości życia bardzo ważna jest dynamika zmian z punktu widzenia zarządzania miastem (władza będzie źle oceniana jeśli nie będzie zmian na lepsze.

FUNKCJA ZAZDROŚCI - wpływa na zachowania przestrzenne ludności. Jej postać to:

Z_i = [(W_n^max - Wⁱ_n) / Wⁱ_m]^α * [(W_p^max - Wⁱ_p) / Wⁱ_p]^β * [(W_u^max - Wⁱ_u) / Wⁱ_u)^ρ

W_{m, p, u}^max - najwyższe znane mieszkańcom regionu warunki zamieszkania, pracy, usług.

Wⁱ_{m, p, u} - odpowiednie walory istniejące w regionie.

α, β, ρ - wagi przypisane poszczególnym walorom w regionie.

RÓŻNE SPOJRZENIA NA MIASTO:

W mieście są małe możliwości substytucji i zaspokajania potrzeb tzn. niedorozwój jednych potrzeb nie może być zrekompensowany nadrozwojem zaspokajania innych. Trzeba analizować całość zaspokajania potrzeb mając na uwadze substycyjność.

Jednostki gospodarcze: inwestorzy patrzą na miasto zupełnie inaczej. Ich wybór zależy od walorów użytkowych danego miejsca

• Walory użytkowe produktów - atrakcyjność danej lokalizacji ze względu na istnienie odbiorców, możliwość zbytu wyprodukowanych dóbr i usług.

• Walory użytkowania zasobów - Możliwość uzyskania w danym miejscu czynników niezbędnych do prowadzenia danej działalności.

FUNKCJE ENDO I EGZOGENICZNE:

Większe znaczenie mają funkcje związane z lokalizacją konsumpcji tzn. dotyczące walorów użytkowych Pp.). Są to funkcje endogeniczne.

Funkcje egzogeniczne to walory użytkowania zasobów. Inwestor szuka czynników potrzebnych do założenia firmy, nie martwi się zbytem ponieważ zbyt wybiega dalece poza region.

Zagospodarowanie przestrzeni europejskiej, procesy urbanistyczne i ich znaczenie. Teoria centrum i peryferii.

Przestrzeń nie jest równo i harmonijnie zagospodarowana. Są tereny lepiej i gorzej uposażone. Te o lepszym zagospodarowaniu dominują nad tymi mniej rozwiniętymi.

Rozwój jest często dziełem przypadku, czasem wynikiem korzystnej kombinacji czynników zaistniałych w danym miejscu i danym czasie. To daje przewagę danym regionom nad innymi. W ten sposób tworzą się regiony dominujące.

Później następuje dyfuzja czynników wzrostu na inne tereny, mniej uprzemysłowione. W ten sposób wyrównuje się poziom rozwoju.

Układ centrów i peryferii w Europie:

Centrum tworzyły takie państwa jak Francja, Niemcy, wielka Brytania, Dania. Są to centra uprzemysłowione krajów Europy zachodniej. Tam ten rozwój nastąpił najwcześniej jako nowy impuls, proces. Dało to szanse rozwoju cywilizacyjnego. W XIX w. W Skandynawii były peryferie.

Jeżeli kraj przegapi swoją szansę rozwoju później może być trwale zmarginalizowany. Nie następują w nich procesy dyfuzji, następuje wymywanie czynników rozwoju. Tracą te zasoby, które dają szansę rozwoju np. ludzi. Im szybsze są zmiany tym trudniejsze jest dostosowywanie się, gonienie za zmianami.

Europejka przestrzeń ekonomiczna (nowa mapa ekonomiczna Europy):

Dokumenty robione na potrzeby UE wykazują, ze przestrzeń ta rozciąga się od południowej Anglii, przez Niemcy, aż do południowych Włoch. Tam skoncentrowane są przemysły, czynniki technologii, wysokie technologie. Tam następuje rozwój uniwersytetów, laboratoriów wyższej techniki i technologii. Krzywa obejmuje całą Francję, impulsy są już osłabione gdy dochodzą do zachodu Polski. W ostatnich latach tworzy się nowy pas innowacyjności - pas śródziemnomorski. Są tam przemysły nowych technologii, występują technopolie (miasta, których finalnym produktem są wysokie technologie).

Zadaniem ludzi jest otwarcie tych linii na wschód (Paryż - Moskwa, Madryt - Moskwa). Nasze położenie pozwala się włączyć w budowę tych linii infrastrukturalnych. Zakładając, że rynek europejski to 100% rynek rosyjski jest dość silny, nasz jest jeszcze zbyt słaby. Jeżeli nasza przestrzeń nie będzie odpowiednio przygotowana do gospodarczych, ekonomicznych, technologicznych zmian to Polska może zostać pominięta nawet w budowie infrastruktury. Aby włączyć się w te procesy musimy otworzyć nasze przestrzenie. Musimy uczynić terytoriumPolski dostępnym. Podstawą jest budowa infrastruktury, dróg, autostrad. To też byłby najlepszy sposób wykorzystania pieniędzy UE, konkretny projekt związany z infrastrukturą oraz jego szybka realizacja dałaby szybkie i wymierne zyski.

Brak infrastruktury drogowej staje się czynnikiem negatywnym hamującym rozwój gospodarczy regionów.

Otwartość przestrzeni i społeczeństwa polskiego:

Społeczeństwo powinno być podatne na zmiany, świadome, otwarte ponieważ jeśli się nie włączymy w proces zmian w Europie to będziemy w tyle. Podstawą tej otwartości jest innowacyjność czyli zdolność do szybkich zmian, wyposażenie systemu, struktury w infrastrukturę innowacyjną. Musimy też pamiętać, że nie system decyduje o otoczeniu, ale otoczenie decyduje o systemie. To też w znaczący sposób wpływa na otwartość innnowacyjność. Przestrzen musi być też czysta, a my mamy problemy z ochroną środowiska.

BANAN EUROPEJSKI - oznacza koncentrację przemysłów wysokiej technologii w Europie. W podziale geo - technologicznym Europy środek naszego kontynentu koncentruje przemysły wysokiej technologii. To się pokrywa z bananem europejskim.


PIĘCIOKĄT EUROPEJSKI - koncentracja przemysłów strategicznych dla rozwoju gospodarczego (laboratoria, nauka).

Wygląd tego pięciokąta wynika z położenia miast Europy (aktualny stan w Europie). Jak widać na załączonym obrazku dokumenty europejskie traktują Polskę jako jeden z krajów postkomunistycznych.

System miast europejskich:

Podział miast świata:

• Aglomeracje europejskie

• Aglomeracje krajowe

Obok globalizacji bardzo ważnym procesem jest też metropolizacja. Przedsiębiorstwa wysokiej techniki, które dają impuls do rozwoju muszą się lokalizować w pobliżu jednostek badawczych. Przy dzisiejszych zmianach istotna jest też szybkość obiegu informacji. Kiedyś była wymieniana między miastami, teraz miasta służą do wymiany informacji. W mieście jest koncentracja, bliskość, duże natężenie różnych relacji, sprzężeń zwrotnych. Koncentracja jest cechą globalizacji np. koncentracja finansów. Pieniądz także stanowi informację. W miastach znajdują się centra finansowe i decyzyjne, dlatego też właśnie w miastach podejmowane są wszystkie ważne decyzje. Centra finansowe decydują o kierunkach rozwoju przemysłu, dlatego system miast jest bardzo silny.

Kiedyś bardzo duże znaczenie miał region czyli coś co jest bardzo duże względnie powiązane z otoczeniem. Dla regionu duże znaczenie miały stolice, które powiązane były z innymi ośrodkami innego regionu. Miasto miało duże związki z zapleczem regionalnym. Powodowało to rozprzestrzenianie się rozwoju.

Teraz miasta mają coraz mniejsze związki z otoczeniem. Nie następują już procesy dyfuzji. Z układu hierarchicznego przeszliśmy do układów sieciowych.

Duże stolice pracują w sieci miast europejskich. Rola miasta zależy od pozycji w systemie miast europejskich, a to zależy od tego ile systemów decyzyjnych znajduje się w danym mieście, jaka jest jego rola w światowym systemie miast.

PROCES METROPOLIZACJI - polega on na tym, że powstają wielkie miasta europejskie, które współpracują z innymi miastami europejskimi i światowymi. Pierre Veltz nazwał to gospodarką wyspiarską (archipelagu), bo metropolizacja ma właśnie kształt wyspy (rozwój w kształcie wyspy) jest archipelagiem porozrzucanych wielkich miast współpracujących ze sobą. Rola metropolii, które ze sobą współpracują zależy od sieci osadniczej. Miasta powstają tam gdzie ludzie się przemieszczają.

Teraz miasta restrukturyzują przestrzeń. Teraz drogi buduje się tam gdzie miasto łączy się z miastem (połączenie miast). Ranga miast wpływa na budowę infrastruktury (drogi, lotniska). Autostrady powstają tam gdzie są ważne miasta.

Klasyfikacja metropolii (lata 90 - te):

1. Zasięg światowy:




• Londyn

• Paryż




2. Zasięg europejski:




• Bruksela

• Genewa

• Frankfurt

• Amsterdam

• Hamburg

• Wiedeń




2. Zasięg międzynarodowy:




• Brazylia

• Hanower

• Luksemburg

• Lyon




2. Zasięg krajowy:




• Ateny

• Warszawa

• Marsylia

• Wenecja

• Budapeszt

• Berlin ?




Lokalizacja 300 najważniejszych przedsiębiorstw europejskich:

Siedziby takich przedsiębiorstw są czynnikami strategicznymi i regionotwórczymi np. Paryż, Londyn - również te właśnie czynniki zadecydowały o ich lokalizacji. Występuje też zjawisko dyfuzji filii w strefie banana (banan europejski pokrywa się z układem największych miast europejskich). W miastach o zasięgu światowym znajdują się też największe europejskie lotniska, co świadczy o tym jak ważna w dzisiejszych czasach jest infrastruktura komunikacyjna.

WSPÓŁCZESNE TEORIE ROZWOJU TERYTORIALNEGO:

Po rewolucji przemysłowej pojawił się problem lokalizacji przedsiębiorstw. Pojawił się wtedy rozwój punktowy i dystans do pokonywania odległości. Odnośnie lokalizacji geografowie przywiązani byli do tego co widać (w rzeczach zauważalnych gołym okiem dopatrywali się przyczyny konkretnych lokalizacji), zaś ekonomiści do tego czego nie widać (przyczyn lokalizacji szukali w uwarunkowaniach pieniężnych).

Sposób organizacji produkcji i państwa charakteryzował się dużą centralizacją (np. Freudowskie przedsiębiorstwa). Celem poszczególnych rządów, kraju był rozwój gospodarczy. Kryzys w Europie po II wojnie światowej pokazał nieskuteczność metod rozwoju i centralnego zagospodarowania terenu. Metody te dały małe efekty w stosunku do wydanych pieniędzy.

Przedsiębiorstwa restrukturyzowały się, opuszczały tereny zostawiając wszystkie problemy władzom lokalnym. Dotyczy to głównie regionów gdzie upadał typowy przemysł.

Przed II wojną światową regiony rozwijały się zgodnie z teorią biegunów (motor rozwoju - przedsiębiorstwo). Po wojnie ten motor regionotwórczy zanika. Szukano wówczas innego podejścia wyjaśniające strategie przedsiębiorstw. Zwrócono uwagę na mniejsze terytoria i uznano, że rozwój lokalny = „od dołu” ma większe znaczenie. Slogan nowej koncepcji rozwoju brzmiał następująco: „żyć i pracować w swoim regionie”.

Lata 70 - te to powrót do mikro (sub) - regionów. Rozwój modli regionalnych otwiera drogę do rozwoju regionalnego. Zasadnicze zmiany w systemie produkcji, przewaga czynników niematerialnych nad materialnymi po9wodują, że sztywne struktury Freudowskie zaczynają być zastępowane elastycznymi strukturami małych i średnich przedsiębiorstw w układzie sieciowym (trzeba pamiętać, że małe i duże firmy stawiają sobie zupełnie inne cele i zachowują się w różny sposób). Powstaje nowa koncepcja rozwoju terytorialnego = lokalnego. Nie dotyczy on tylko małych jednostek. Jest to filozofia rozwoju, która mówi, że rozwój nie może być z góry narzucany, importowany na nowe terytorium. Trzeba zaangażować do tego siły wewnętrzne regionu. Rozwój lokalny opiera się więc na wewnętrznej dynamice.

ROZWÓJ LOKALNY - proces zróżnicowania i wzbogacania działalności ekonomicznej i społecznej na określonym terytorium. Proces ten polega na mobilizacji i koordynacji własnych zasobów energii (czyli dotyczy przestrzeni o własnej dynamice rozwoju).

Jest to proces przebiegający w czasie. Nigdy nie następuje nawet z roku na rok - to dłuższy proces. Wiąże się z uświadomieniem społeczności lokalnej jej sytuacji. Musi to być umiejętność formułowania problemów i ich rozwiązywania. Tak rozumiany rozwój będzie mógł nastąpić jeśli powstanie wspólny projekt, który integruje czynniki wzrostu. Nie ma modelu uniwersalnego rozwoju lokalnego. Nie można na różnych terytoriach kopiować jego elementów. Ważne jest istnienie lidera np. burmistrz, który zintegruje pomysły, koncepcje na rozwój. Integracja ta musi nastąpić wokół wspólnego projektu - musi być poczucie przynależności do jakiejś społeczności. Aby coś mieć trzeba się w tym przypadku mocno napracować.

Rozwój lokalny przeprowadzany jest na całym terytorium, nie sektorowo. Terytorium przestaje być zwykłym miejscem gdzie występują jakieś czynniki - staje się aktorem w grze.

Podsumowując dużą wagę do rozwoju terytorialnego przywiązywano w latach 70 - tych. Zmienił się model zachowań przedsiębiorstw. Nastąpiło przejście od układów shierarchizowanych - pionowych do sieciowych - poziomych, które wywołało konieczność współpracy. Musiała być ona oparta na zaufaniu (koncepcja współpracy jest bardzo istotna). Terytorialny charakter rozwoju jest teraz kluczowy we wszystkich teoriach rozwoju.

TERYRTORUM:

Nie musi być wyznaczone granicami administracyjnymi, jest wyznaczone relacjami między poszczególnymi obszarami. Akcent położony jest na relacje społeczne. Chojnicki mówił: „to co społeczne określa to co terytorialne” (nie odwrotnie).

• Terytorium - część powierzchni ziemi przystosowana przez pewną grupę społeczną w celu zapewnienia swojego rozwoju i zabezpieczenia swoich życiowych potrzeb.

Terytorium tworzy ramy lokalizacji różnych działalności. Łączy też przeszłość, teraźniejszość, przyszłość poprzez wizje sowich mieszkańców. Mieszkańcy muszą mieć poczucie wspólnego dobra. Im terytorium np. kraj jest bogatszy tym poczucie więzi jest silniejsze.

Koncepcje zawierające się w definicji terytorium to:

• Organizacja społeczeństwa

• Polityka

• Ekonomia

• Wymiar historyczny, ideologiczny terytorium (= sentymentalny)

• Terytorium - (definicja historyczna) - konstrukcja historyczna, która na drodze specyficznego rozwoju wyposażona została we własny potencjał techniczny i ludzki.

• Terytorium - (definicja ekonomistów) - obszar gdzie spotyka się wymiana rynkowa i społeczne formy regulacji.

• Terytorium - jest to także obszar, który determinuje różne funkcje i formy organizacji produkcji i innowacji.

Takie terytorium może posiadać własną dynamikę rozwoju lub nie. Jego dynamika jest słaba gdy zostaje rozczłonkowane np. baseny siły roboczej o niskich kwalifikacjach i stosunkowo niskiej wartości środowiska produkcyjnego.

• Terytorium uczące się - takie, które dopasowuje się do zmieniających się układów, stosunków.

Rozwój lokalny nie może być samowystarczalny, ponieważ trudno jest uruchomić procesy rozwojowe. Do tego potrzebna jest pewna masa krytyczna czyli np. ludzie, pieniądze. Z natury (z definicji) każde terytorium ma potencjał do rozwoju (mechanizmów rozwojowych nie da się kupić). Terytorium tak rozumiane nie eliminuje roli państwa. Rola państwa w budowaniu chociażby samorządów terytorialnych jest ogromna.

Globalizacja - koordynacja w skali światowej zasobów lokalnych.

PROBLEMY ROZWOJU REGIONÓW:

Procesy globalizacji, które teraz zachodzą wydobywają znaczenie poszczególnych regionów. Przedsiębiorstwa globalne poszukują lokalizacji swoich przedsiębiorstw i w ten sposób regiony najważniejsze zostają wyróżnione.

W chwili obecnej jest wiele miejsc w których posczególne działy produkcyjne mogą się rozwinąć. Nazywa się to demokratyzacją produkcji. Nie można jeje jednak brać dosłownie ze względu na to, że do rozwoju określonej dziedziny potrzebna jest pewna baza istniejąca w krajach najbogatszych. Mimo to regiony, w których następuje rozwój konkurują ze sobą, przystępują do gry konkurendyjnej.

We współczesnej regionalistyce wyróżnia się dwa pojęcia dotyczące udziału regionów w grze konkurencyjnej. Są to:

• ZASÓB - każdy region ma zasoby. Może to być jakość kadry, zasoby gospodarcze, ilość ludzi itd.

• AKTYWA - mają taki sam podział jak zasoby. Są to zasoby mające wartość rynkową (zasoby, które znalazły klienta, które chce ktoś kupić). Zasoby mogą być zamienione w aktywa.

	GENERYCZNE	SPECYFICZNE
ZASOBY	Pozarynkowe Egzogeniczne	Nierynkowe Endogeniczne
AKTYWA	Rynkowe Egzogeniczne	Rynkowe Endogeniczne

Każdy region powinien zainteresować klientów swoją specyfiką. Powinien więc znaleźć zasoby i aktywa charakterystyczne dla siebie (np. w górach mają oscypki). Te odnalezione zasoby powinno się zamieniać w aktywa (komercjalizacja zasobów).

Regiony mogą w tym kontekście przyjąć 2 rodzaje strategii:

• Strategia niska - wykorzystywanie aktywów generycznych, czyli tych, które dostarczają tradycyjnych czynników produkcji czyli np.

• siła robocza

• surowce naturalne

• dostępna infrastruktura

Obniżenie kosztów tych czynników.

• Strategia wysoka - polega na wytwarzaniu specyficznych aktywów, czyli czegoś o nowej jakości na danym terytorium. Aktywa te mogą nawet tworzyć zasoby np. tworzenie infrastruktury technologicznej, którą nazywamy tworzeniem lokalnej siły produkcyjnej.

Przedsiębiorstwa, które obrały strategię niską nie są związane z regionem. Szukają one kosztów komparatywnych, a jeśli one przestają istnieć przenoszą się w inne miejsce. Takie działania nazywa się strategią Nomandów (wędrującą) np. przemysł lekki.

Przedsiębiorstwa, które wybiorą strategię wysoką wiążą się z terytorium. Angażują się w powstawanie produktu końcowego. Tylko strategia wysoka gwarantuje w dzisiejszych czasach prawdziwy sukces. ( strategia długotrwała)

Obecnie dużo przedsiębiorstw współpracuje w sieci, następują fuzje, bardziej lub minej ścisłe związki. Sieci są elastyczne.




Przedsiębiorstwo lokalizuje się w pewnym terytorium, w którym istnieje sieć powstałych wcześniej przedsiębiorstw. Nowopowstałe przedsiębiorstwo jest uwikłane w dwa rodzaje sieci. Pierwsza to sieć, w którą dane przedsiębiorstwo było wcześniej uwikłane, jest więc podporządkowane strategii tej grupy. Druga sieć to branża, do której to przedsiębiorstwo należy. Jeżeli dana firma przyjmie strategię niską i wykorzysta zasoby podstawowe, będzie na danym terenie dopóki będzie je się to opłacać. Pozostałe przedsiębiorstwa będą się liczyć z tym, że nowa firma zatrudni trochę ludzi. Jeśli region przyjmie strategię niską to pozwoli na taką inwestycję na swoim terenie. Jest to jednak działalność krótkoterminowa, bo to nowolokalizujące się przedsiębiorstwo odejdzie gdy straci korzyści skali wynikające z istnienia zasobów podstawowych. Po odejściu zostawi partię ludzi bez pracy. Takie przedsiębiorstwa nie nawiązują zazwyczaj kontaktów z firmami lokalnymi (nic nie wykorzystują z rynku lokalnego oprócz np. taniej siły roboczej).

Celem globalizacji jest przyjmowanie dobrych, nowoczesnych technologii do swojego regionu. W wyżej wymienionym wypadku tego nie ma więc nie ma też odpowiednich korzyści.

PROCES TRERYTORIALIZACJI (konik Jewtuchowicz) - chodzi w nim o włączenie zewnętrznego kapitału na rynek lokalny. Oznacza to, że należy połączyć rynek lokalny siecią odbiorców i dostawców, czyli nowopowstałe przedsiębiorstwo musi chcieć się połączyć z lokalnymi firmami. Wiąże się to z wprowadzeniem nowych technologii. Pociąga to za sobą kolejne zjawisko, którym jest włączenie firm lokalnych do sieci globalnej. Następuje to dzięki silnym kontaktom z nowopowstałym przedsiębiorstwem. Takie wprowadzenie na szerszy rynek odbywa się zazwyczaj nie pod swoją marką.

Bardzo widoczne jest połączenie pojęć lokalny i globalny. W związku z tym powstała:

TEORIA GLOKALIZACJI - z jednej strony oznacza umieszczenie systemów globalnych w lokalnych strukturach, a z drugiej strony jest to wprowadzanie przedsiębiorstw lokalnych do sieci zewnętrznych (globalnych). tylko w takim przypadku możemy mówić o rozwoju regionalnym.

W takim przypadku społeczność lokalna również uniezależnia się od dużego przedsiębiorstwa. Terytoria powinny się liczyć z wyjściem niektórych firm z ich regionu. Muszą więc stworzyć własny lokalny system produkcyjny o unikalnej technologii posiadający własny produkt finalny.




Przedsiębiorstwo poddane jest trzem rodzajom dynamiki:

• Dynamika technologiczna

• Dynamika terytorialna

• Strategia grupy przemysłowej

Proces terytorializacji może zaistnieć pod gdy spełnione są pewne warunki:

• musi zaistnieć dynamika wewnętrzne, która sprawi, że wytworzy się lokalny kapitał ludzki (musi to być chęć współpracy ludzi ze społeczeństw lokalnych).

• Musi istnieć lokalne środowisko przedsiębiorczości (lokalny partner). Jeśli go nie ma , przedsiębiorstwo albo przyjmuje strategię niską albo nie lokalizuje się. Bardzo często brak środowiska decyduje o braku lokalizacji.

Warunki, które muszą być spełnione aby był rozwój lokalny:

• Przywództwo - region musi mieć lidera (może to być np. władza lokalna, instytucja, osoba). Lider musi być przedsiębiorczy i mieć inicjatywy projektów.

• Społeczność lokalna też musi się angażować w projekt, musi się z nim utożsamiać.

• Projekt musi mieć jasno sprecyzowane cele.

• Cele te muszą w jasny sposób pokazywać wszystkim zaangażowanym wspólny interes (np. gra o kasę, ambicję itp.).

• Musi istnieć zaufanie, współpraca, partnerstwo.

• Środowisko / społeczność lokalna musi być zdolna do dostosowywania się do zmian zachodzących na danym terytorium.

• Przede wszystkim muszą być na danym terenie przedsiębiorcy (lokalne środowisko przedsiębiorczości). Musi istnieć lokalny partner do współpracy.

Nie można mówić o rozwoju nie uwzględniając dynamiki wewnętrznej terytorium (mówimy w tym kontekście o rozwoju od dołu czyli uwzględniającym dyn. wewn.). W rozwoju lokalnym ważne są wzajemne relacje między poszczególnymi czynnikami rozwoju.

Mówiąc o rozwoju musimy wziąć tez pod uwagę efekty synergiczne. Aby je uwzględnic musimy myśleć o terytorium jako o systemie.

Możemy rozróżnić kilka nurtów, prac dotyczących rozwoju terytorialnego. Kategorie prac:

• Dotyczące dystryktu przemysłowego

• Dotyczące aglomeracji technologicznych (odmiana dystryktu).

• Dotyczące lokalnego systemu produkcyjnego.

Opierają się one o dystrykty przemysłowe A. Marshala oraz o następujące teorie:

• Teoria korzyści zewnętrznych

• Teoria kosztów transakcji

• Ewolucyjne podejście rozwoju terytorialnego

• Teoria regulacji i konwencji

Podstawową rolę w nowym podejściu do rozwoju lokalnego dała reinterpretacja dzieł Marshala. Marshal na początku XX w. Przeprowadził analizy zgrupowań przemysłowych i sformułował tzw. koncepcję dystryktu oraz pojęcie korzyści zewnętrznych.

DYSTRYKT - zgrupowanie przedsiębiorstw na stosunkowo małej powierzchni i korzyści jakie mają poszczególni przedsiębiorcy z tego zgrupowania.

W dystrykcie Marshala istotną rolę odgrywają pozarynkowe relacje, czyli wzajemne darmowe świadczenie sobie usług na zasadzie coś za coś.

W teorii dystryktów dużą rolę dogrywał społeczny podział pracy - dezintegracja pionowa między małymi firmami, które specjalizowały się w poszczególnych dziedzinach produkcji. Społeczny podział pracy przyczyniał się do procesu zbiorowego uczenia się całego dystryktu. Tworzyło się zjawisko atmosfery przemysłowej.

Podstawowym elementem dystryktu Marshala była jakość lokalnego rynku pracy. Rynek ten jest bardzo elastyczny, czyli pracownicy wykazują dużą łatwość przechodzenia z firmy do firmy. Rynek ten zamyka się w ramach dystryktu. Liczba pracowników z zewnątrz jest niewielka.

Dystrykt Marshala zawiera cały pakiet usług związanych z:

• Przemysłem

• Wiedzą techniczną

• Wspólnym marketingiem

• Finansami (usługi finansowe)

W dystrykcie występuje kapitał cierpliwy czyli instytucje finansowe, które są skłonne do podejmowania ryzyka w długim okresie czasu. Kapitał taki ma bezpośrednie informacje o lokalnych przedsiębiorstwach.

Decyzje podejmowane są w skali lokalnej, a więzi z przedsiębiorstwami spoza regionu są nikłe (dotyczą tylko wymiany handlowej).

Atrakcyjność dystryktu tkwi w korzyściach zewnętrznych, które otrzymuje każde przedsiębiorstwo z racji tego, że się w danym dystrykcie znajduje.

Koncepcja dystryktów była na lata zapomniana (do lat 70 - tych). W latach 80 - tych powrócono do niej z racji czystych obserwacji empirycznych dotyczących Włoch. We Włoszech rozwój poszczególnych regionów oparty był na bazie małych i średnich przedsiębiorstw opartych o lokalne przemysły. Proces ten nazwano: trzecie Włochy (trzecia Italia). Trzecia gdyż jest to region centralny Włoch położony między północą zdominowaną przez Fiata, a południem czyli terenami słabo rozwiniętymi, zacofanymi. Dostrzeżono małe firmy - wyspecjalizowane, powiązane w sieci, które opierały swoją działalność nie tylko na umowach handlowych, ale głównie na relacjach społecznych.

Pierwsze studia nad trzecią Italią podkreślały, że zbiry małych firm swój sukces zawdzięczają współzawodnictwu i wzajemnej współpracy (nazwano to dystryktami). Był to swego rodzaju renesans dystryktów Marshalowskich.

Dystrykty włoskie - małe firmy (nawet mikrofirmy zatrudniające do 10 osób), które są konkurencyjne w skali światowej. Ich konkurencyjność wynika z innowacyjności. Specjalizacja produkcji następuje w tych sektorach, które są silnie powiązane z terytorium. W przypadku trzeciej Italii było to obuwie klasyczne i przemysł lekki (przemysły tradycyjne dla tego regionu). Istniały też powiązania między życiem społecznym i kulturalnym a dystryktem. Dostrzeżono je gdy stały się konkurencyjne na rynkach światowych.

W 2000 r. było 200 firm, stanowiących zgrupowanie przedsiębiorstw - system. Zatrudniały one około 40% przemysłowej siły roboczej Włoch.

Z całego eksportu Włoch do krajów UE (udział poszczególnych dystryktów):

• 66% stanowi obuwie

• 54% stanowi biżuteria, materiały budowlane

• 40% stanowi odzież męska

• 37% stanowią meble i materiały dekoracyjne

Po zbadaniu dystryktów włoskich wszystkie kraje zainteresowały się tworzeniem dystryktów, ale dytrykty mogły powstać tylko w regionach zdolnych do antycypacji zmian.

Dystrykty włoskie to przykład układu między przedsiębiorcami, instytucjami bankowymi i finansowymi oraz między władzami lokalnymi. Charakteryzują się również elastyczną specjalizacją czyli mogą się szybko przestawić na nowe wymagania kooperantów rynku. Sukces włoskich dystryktów to po części odnalezienie się w epoce postfordyzmu, ale po części to także przypadek. Masowa sztywna fordowska produkcja została zastąpiona przez elestyczne rozwiązania np. specjalizacja produkcji. Profesjonalizm siły roboczej stawiany jest na 1 miejscu. Dystrykty są objawem decentralizacji produkcji.

Są 4 typy dystryktów:

1. Dystrykt Marshalowski (charakterystyczny dla trzeciej Italii). Składa się z małych i średnich przedsiębiorstw mniej więcej tej samej rangi, które są powiązane wzajemnymi relacjami. Nie ma tam przedsiębiorstwa dominującego. Wymiana podstawowa zachodzi wewnątrz dystryktu. Oparty jest o własną kulturę. Firmy są powiązane w sieć.







2. 
   Dystrykt promienisty - dominuje jedno przedsiębiorstwo, które organizuje relacje między pozostałymi firmami, organizuje przestrzeń wokół siebie. Przedsiębiorstwo to jest powiązane licznymi sieciami zewnętrznymi. Kluczowe decyzje podejmowane są lokalnie. Jest silnie związane z terenem na którym się znajduje. Realizacja przeprowadzana jest w skali globalnej. Pracownicy związani są głównie z dużym przedsiębiorstwem. Mało jest kapitału mobilnego w dystrykcie.

3. Satelita - w dystrykcie znajdują się filie dużych przedsiębiorstw. Narzuca to inną organizację przestrzeni. Decyzje pochodzą z zewnątrz i są podejmowane przez przedsiębiorstwa matki poza dystryktem. Powiązań w ramach dystryktu jest mało. Nie ma kapitału mobilnego.




4. Oparty o instytucje publiczne - tworzy się w oparciu o instytucje rządowe, których cechy podobne są do typu satelita np. duże uniwersytety, lub w miejscach gdzie są jednostki wojskowe. Taki typ dystryktu jest uzależniony od decyzji zewnętrznych.

Gdy terytorium się rozwija dystrykt ewaluuje. Muszą być rozwijane relacje zewnętrzne. Gdy wewnątrz możliwości zostaną wykorzystane to dystrykt przekształca się w promienisty. Z czasem następuje włączenie dystryktu w sieci lokalne. Częste jest też zjawisko „rojenia się”. Pracownicy wychodzą z zakładu i otwierają własne firmy. Często współpracują z firmami, które opuścili.

Ważna jest umiejętność tworzenia (ośrodków) środowisk przedsiębiorczości.

Środowisko: (cechy środowiska)

1. To źródło innowacji (jeśli w środowisku funkcjonuje przedsiębiorstwo).

2. To zbiór aktorów - zbiór elementów materialnych i niematerialnych , które funkcjonują na danym terytorium (przedsiębiorstwa, instytucje).

3. Ma swoją kulturę, normy, zachowania

4. Ma wewnętrzne regulacje - wzajemne powiązania i mechanizmy rozwiązywania konfliktów

5. Ma swoją logikę uczenia się

6. Posiada takie cechy jak wzajemność i współpraca w ramach gospodarki rynkowej.

Logika uczenia się - wyraża się w zdolności poszczególnych aktorów do modyfikacji swoich zachowań w czasie oraz do zauważania nowych rozwiązań pozwalających na szybkie dostosowanie się do zmian w otoczeniu.

Środowisko - składa się na nie przedsiębiorczość, organizacja, zachowanie przedsiębiorstw, sposób wykorzystania techniki, zrozumienie reguł rynku i umiejętności. Są one jednocześnie niezbędnymi warunkami powstania środowiska.

W procesie powstawania środowiska wykształciły się normy postępowania pozwalające na zachowanie równowagi między konkurencja a współpracą.

TYPOLOGIA I NATURA ZASOBÓW:

	GENERYCZNE	SPECYFICZNE
ZASOBY	Pozarynkowe Egzogeniczne (1)	Nierynkowe (2) Endogeniczne
AKTYWA	Rynkowe (3) Egzogeniczne	(4) Rynkowe Endogeniczne


Zasoby powszechne - potencjalne, dają się wprowadzić na rynek

Aktywa powszechne - strategie powszechne, istniejące możliwe do odtworzenia np. lokalizacja


wyznaczona przez ceny i koszty transportu.

Aktywa specyficzne - istniejące, ze względną inwersją, niemożliwe do odtworzenia.




Zasoby specyficzne - potencjalne, niepowtarzalne, rynek nie odgrywa tu dużej roli. Najważniejsza

jest praktyczność, są tworzone przez społeczność lokalną, nie są dane z

zewnątrz. Są wytwarzane przez lokalne ośrodki (specyficzne) przemysłu.

Im bardziej od 1 do 4 tym bardziej zmniejsza się powszechność i powtarzalność w innych miejscach (terytoriach) oraz rośnie niewymierność terytorialna czynników determinujących strategię rozwoju.

Typologia i natura zasobów:

ZASOBY POWSZECHNE są:

1. Potencjalne

2. Uruchamiane w zależności od rachunku zysków i dają się obliczyć

3. Dają się wprowadzić na rynek

4. Rynek to surowce, narzędzia, prosta praca, informacje, kształcenie bazowe, powszechne, niewykorzystywane.

5. Zasoby określane są na bazie aktywów podstawowych.

AKTYWA POWSZECHNE są:

1. Istniejące - powszechne, ogólne, możliwe do odtworzenia na innym terytorium.

2. Czynniki lokalizacji są wyznaczane przez ceny i koszty transportu (optymalizacja).

3. Rynek - surowce, narzędzia, prosta praca, informacje, kształcenie bazowe, powszechne, wykorzystywane.

4. Optymalna alokacja czynników.

5. Przestrzenne rozmieszczenie działalności.

AKTYWA SPECYFICZNE są:

1. Istniejące - częściowo powtarzalne w innym miejscu.

2. Względna inercja - niezwrotne, niemożliwe do odzyskania koszty transferu koszty transakcji).

3. Quasi rynek - praca wykwalifikowana, wiedza, specyficzne wyposażenie, zagospodarowanie.

4. Podział funkcjonalny

5. Przestrzenna organizacja działalności, dyfuzja.

ZASOBY SPECYFICZNE są:

1. Potencjalne - niepowtarzalne, związane z konkretnym terytorium.

2. Zasoby pojawiają się i powstają tylko w momencie połączenia strategii dla rozwiązania nowych problemów technicznych i organizacyjnych (heurystyka).

3. Koordynacja poza rynkiem powodująca powstawanie instytucji, norm, wartości.

4. Konwencja - tworzenie

5. atmosfera przemysłowa

6. zasoby określane na bazie aktywności specyficznych.

INNOWACJA to motor, który powoduje zmiany. Zmienia się z czasem jej koncepcja. Schumpeter na początku XX w. wprowadził to pojęcie do nauk ekonomicznych, jest on ojcem jej koncepcji. Innowacja powstaje w wyniku działań i decyzji przedsiębiorcy. Jest zdarzeniem ekonomicznym i każdorazowo stanowi zmianę niepowtarzalną, nieciągłą. Innowacja to wprowadzenie do produkcji wyrobów nowych lub udoskonalenie dotychczas istniejących, wprowadzenie nowej lub udoskonalonej metody produkcji, a także otwarcie nowego rynku, stosowanie nowych surowców itd. Innowację należy rozumieć jako proces, który jest kreatywny, złożony, zróżnicowany, wielofazowy.

Innowacją może być:

• Produktowa - zmiany w wyrobach, wprowadzenie nowego produktu lub udoskonalenie starego.

• Procesowa - ulepszenie metod wytwarzania

INNOWACJA - należy ją rozumieć jako wszelkie procesy twórczego myślenia, które zmierzają do

zastosowania ulepszonych rozwiązań w technice, technologii i organizacji.

Fazy innowacji:

1. Powstanie pomysłu

2. Prace badawcze

3. Projektowanie (budowa prototypów)

4. Produkcja

5. Upowszechnienie



Szumpeter uważał, że innowacja ma charakter liniowy (lata 50 - te, 60 - te) i wynika z nastepującego mechanizmu przyczynowo - skutkowego: Badania podstawowe Badania aplikacyjne Produkcja.

Siłą sprawczą innowacji są osiągnięcia w technice. Jest to podejście podażowe do innowacji gdyż nacisk położony jest na podaż (nauka dostarcza nowych rozwiązań które dopiero są wdrażane w życie po badaniach). Z opcji podażowej może dopiero nastąpić przesunięcie na popyt, który stwarzają producenci. Inwestycje są więc rezultatem dostrzeżenia pewnych potrzeb rynkowych.

Procesy innowacyjne są liniowe do lat 70 - tych. W latach 80 - tych są momenty nieciągłości - rewolucyjne. Zaczęto inaczej patrzeć na postęp techniczny i innowacje. Wykształciło się nowe ewolucjonistyczne podejście do innowacji i postępu technicznego. Stwierdzono, że innowacja jest efektem pewnej synergii danego systemu (nie mechanizmu przyczynowo - skutkowego). Jets to model dynamiczny (nie płaski), który uwzględnia sprzężenia zwrotne. Innowacja jest teraz postrzegana jako kompleksowy mechanizm społeczny.

Źródłem innowacji jest środowisko działania przedsiębiorstw. Wprowadzona innowacja musi stać się użyteczna dla społeczności.




Cały ten transfer zależy od kompetencji władz, czyli od tego na ile potrafią zmotywować przedsiębiorców do działania i kreować popyt na ich produkty. To nie jest łatwe.

TRANSFER TECHNOLOGII - ZASILANIE RYNKU NOWYMI TECHNOLOGIAMI:

Proces transferu technologii składa się z 3 elementów. Są to:

• Struktura transferu technologii - jest to sieć instytucji i organizacji państwowych.

• Doradztwo technologiczne.

• Proces finansowania.

Transfer technologii jest uzależniony od:

• Czynników podażowych - stopnia związania przemysłu z nauką.

• Czynników popytowych - zachowań przedsiębiorstw (małe i średnie firmy).

• Rozwiązań systemowych - czyli takich czynników jak koszty, poziom technologii, tych bezpośrednio związanych z procesem produkcji.

Zmiana podejścia do procesu rozwoju zmienia politykę władz w stosunku do rozwoju regionu i przedsiębiorstw. Jest kilka kierunków związanych ze zmianą tej polityki:

1 KIERUNEK: Władze podejmują działania związane z przekonywaniem przedsiębiorstw, że muszą być innowacyjne. Uwrażliwianie małych firm dokonuje się przez odpowiednie programy.

2 KIERUNEK: to dokształcanie władz, tak aby wiedzieli, że innowacje są im potrzebne. Wprowadzenie innowacji wiąże się jednak z ryzykiem.

3 KIERUNEK: ułatwianie dostępu do nowych technologii (współpraca między dostarczejącymi nowe technologie, a otrzymującymi). Najlepsze partnerskie osiągane są dzięki współpracy beapośredniej. Na ukształtowanie się takiego kierunku największy wpływ mają władze publiczne i lokalne.

4 KIERUNEK: rozwój transferu technologii, który wykorzystuje potencjał lokalny.

Transfer technologii może zaistnieć wtedy gdy jest do tego odpowiednie środowisko na danym obszarze. Środowisko przedsiębiorczości może się ukształtować gdy jest postęp techniczny - wtedy jest to region rozwojowy.




Źródłem innowacji nie jest przedsiębiorstwo lecz środowisko, w którym ono funkcjonuje i rozwija się [H. Aydalot]. Cały transfer technologii i wiedzy polega na wzajemnej i ciągłej wymianie między poszczególnymi aktorami (punktami terytorium). Między nimi istnieją różne sprzężenia. Również w wyniku sprzężeń zwrotnych powstaje transfer technologii. Te transfery, a szczególnie innowacje, których są przyczyną stają się ważne dla regionu gdy są zastosowane w wielu przedsiębiorstwach (musi istnieć przepływ nowych technologii).

ŚRODOWISKO - to zbiór aktorów, elementów materialnych (przedsiębiorstwa, infrastruktura) a także władze lokalne. Składa się ono z czynników twardych (materialnych) i miękkich (wiedza).

Środowiska przedsiębiorczości mają charakterystyczne dla tego zbioru zachowania. Jest to związane z pewną kulturą zawodową, tradycjami danego regionu. Środowisko wykształca pewne normy, kulturę, obniża niepewność działania - właśnie dzięki wspólnej kulturze i wypracowanym normom. Ma ono wewnętrzne mechanizmy, regulacje. Środowisko ma swoją logikę uczenia się - zdolności poszczególnych aktorów do modyfikowania swoich zachowań ze względu na to co się dzieje wokół (można o nim powiedzieć, że jest uczące się jeśli potrafi jako system odpowiedzieć na nowe problemy techniczne. Najczęstsza przyczyna kryzysów to niemożność kontynuowania produkcji na danym terytorium). Środowisko ma swój proces uczenia - podmioty w danym rejonie potrafią wykorzystać swoją umiejętność do działań w innych okolicznościach (wiedza i technologia pozwala wykorzystać jakieś rozwiązania w kilku okolicznościach. Jeśli środowisko jest rozwinięte to lokalni aktorzy w momencie kryzysu zmieniają zakres działalności. Zmiana następuje przy wykorzystaniu pewnych umiejętności. Środowisko bazuje na współpracy - funkcjonuje w ramach gospodarki rynkowej. Musi więc być równowaga między konkurencją (gdy produkt wychodzi na rynek), a współpracą (na poziomie produkcji, tworzenia marki dla danego regionu).

ŚRODOWISKO INNOWACYJNE rozpatruje się je w 3 wymiarach:

• Wymiar organizacyjny - sieć innowacji wykracza poza granice wyznaczone przez relacje firma - rynek. Środowisko (praca w sieci jest alternatywne dla rynku). Środowisko i sieć łagodzi brutalne prawa rynku.

• Wymiar czasowy - powstawanie sieci sugeruje, że istnieje stabilny system relacji, który rozwija się w czasie np. ciężka praca dla władz trwa bardzo długo.

• Wymiar normatywny - wszystkie sieci posiadają własne reguły postępowania. Dużą rolę odgrywają nieformalne sieci powiązań (=towarzyskie). Nie są poparte formalnymi umowami lecz nieformalnymi konwencjami. Zawierają one pewne normy niepisane. Reguły te określają zakres i przestrzeń wspólnych działań. Pozwala to na zachowanie stabilności w stosunku do otoczenia.

• Wymiar terytorialny - bliskość terytorialna w sieci partnerów jest korzystna dla firm gdy potrzebują one łatwego dostępu do informacji technologicznej, finansowej, handlowej.

SIEĆ - zbiór wyselekcjonowanych związków z wyselekcjonowanymi partnerami, które wpisuje się w relacje rynkowe. Jest efektem poszukiwania komplementarnych zasobów i działalności. Motywem powstawania i wchodzenia w sieci jest synergia, którą ta sieć przynosi, oraz zmniejszenie niepewności firm pracujących w sieci.

Powiązania w sieci są elastyczne i mogą tworzyć różne kombinacje, nie są ustalane z góry, ani na zawsze. Wynikają ze strategii przedsiębiorstwa i partnerów. Tworzenie sieci jest dobrowolnym aktem przedsiębiorców, odpowiedzią na potrzebę współpracy. Władza lokalna wspomaga tworzenie sieci.

Sieci to zazwyczaj niezależne centra zysku pozbawione średniej kadry zarządzającej. Występują tam głównie inżynierowie i technicy. Może istnieć partnerstwo zewnętrzne, które jest kapturem zewnętrznym. Może też istnieć partnerstwo zewnętrzne, które polega na tworzeniu się grup współpracy.

Korzyści (efekty) zewnętzrne powstają w wyniku decyzji zewnętrznych. Dzielimy je na:

• Pieniężne - działają poprzez rynek, ich efektem jest obniżenie kosztów produkcji. Mają znaczenie w I etapie koncentracji (skupienie - aglomeracja).

• Technologiczne - wynikają z powiązań technologicznych między przedsiębiorcami. Zmieniają warunki produkcji. Pojawiają się na etapie specjalizacji danego obszaru.

Możemy wyróżnić różne etapy dynamiki rozwoju terytorium. Z punktu widzenia wykorzystania zasobów są to:

1. Skupienie - aglomeracja - koncentracja przestrzenna różnych działalności ekonomicznych. Dane terytorium rozwija się poprzez gromadzenie działalności. )W Polsce po okresie zmian wszystkie więzi zostały zerwane teraz polityka władz zmierza do zmiany tego stanu). Wykorzystuje głownie pieniężne korzyści zewnętrzne w sensie cen czynników produkcji (chodzi o obniżenie kosztów produkcji). Proces aglomeracji może być samoistny lub zależny od polityki publicznej.

2. Specjalizacja - opiera się na silnej strukturze organizacyjnej gospodarki zdominowanej przez określoną działalność przemysłową lub produkcyjną. Prowadzi do tworzenia się specyficznych zasobów / artykułów w odróżnieniu od aglomeracji, która jest zdeterminowana głównie przez grę indywidualnych interesów. Specjalizacja wprowadza procesy koordynacji między podmiotami gospodarczymi. Te współzależności powstają wokół „specjalizacji”, tworzą rodzaj dobra publicznego, które więzi strategię każdego z podmiotów.

3. Specyficzność - charakteryzacja terytorium, które dysponuje metodami koordynacji między podmiotami ekonomicznymi, które oprócz uzyskiwanych efektów bliskości organizacji pozwalają na elastyczność w pełnym wykorzystaniu zasobów i kompetencji. Specyficzność postrzegana jest przede wszystkim jako zdolność do zmian, dostosowanie się do lokalnego systemu produkcji, do pojawiających się podmiotów produkcji. Jest to zdolność terytorium do identyfikacji nowych potencjałów rozwoju i do organizowania lub reorganizowania pełnego wykorzystania zasobów i aktywów.

Środowisko jest warunkiem funkcjonowania terytorium. Środowisko, przedsiębiorstwa i instytucje współpracują w sieci. Polityka władz lokalnych może wspierać przedsiębiorczość. Proces ten zaczyna się od nagromadzenia pewnych funkcji. Po pierwsze pieniężne efekty zewnętrzne prowadzą do obniżenia kosztów. Rozwój prowadzi bowiem do specjalizacji, która może się tworzyć wokół produktu lub rodzaju działalności. Do wytworzenia specjalizacji potrzebne jest wcześniejsze wytworzenie się środowiska. Z korzyści zewnętrznych, o których mowa to korzyści technologiczne wpływają na zmianę warunków produkcji. Stanowi to przeskok w jakości terytorium.

Tworzenie korporacyjności to tworzenie warunków rozwoju przedsiębiorstw, warunków dla podmiotów gospodarczych. Trzeba pamiętać, że konkurencja przedsiębiorstw dotyczy konkurencyjności regionów, dlatego poszczególne obszary i ich władze mogą walczyć o np. dotacje. Proces tworzenia się środowisk przedsiębiorczości to moment w życiu terytorium gdzie powstaje kategoria wspólnego dobra. Nie może być zbyt dużo indywidualizmu w działaniach, bo wówczas uzyskuje się mniejsze korzyści synergii.

Cechy lokalnych systemów produkcyjnych:

• Istnienie zbiorów wyspecjalizowanych przedsiębiorstw, aby mógł powstać lokalny system

• Elastyczność produkcji

• Musi powstać kombinacja między rynkiem a tzw. zjawiskiem wzajemności (relacje pozarynkowe).

• Instytucje, które asystują rozwojowi przedsiębiorstw są potrzebne w celu pokonania barier technicznych, systemowych i finansowych.

Mechanizmy funkcjonowania w ramach:

• Systemu produkcji masowej

• Systemu produkcji lokalnej




Tworzenie się etapu specjalizacji w gospodarce minimalizuje niepewność w gospodarce.

WZAJEMNOŚĆ - polega na minimalizacji kosztów transakcji. Zachodzi aby cały system mógł działać sprawniej. W ramach wzajemności wyróżniamy:

• Partnerstwo lub kooperacja małych przedsiębiorstw z dużymi

• Kooperacja dużych firm

• Kooperacja firm w ramach działalności komplementarnej - chodzi tu o współpracę w celu wytworzenia jakiejś marki

• Kooperacja dużych firm z jednostkami badawczymi np. przemysł farmaceutyczny, motoryzacja, hutnictwo, energia jądrowa.

Korzystne kooperacje wzajemności i sił rynkowych występują w społecznościach, które mają silne poczucie wspólnoty. Tam gdzie można oddzielić problemy ekonomiczne od społecznych najłatwiej jest wprowadzić mechanizm, rynek wzajemności. Region musi wtedy wspólnie podejmować ryzyko. Jeśli to się uda, jest to wielki sukces dla regionu i społeczności, która wspólnie ponosi ryzyko.

REGULACJE MAKRO - EKONOMICZNE - muszą zaistnieć, bo to pozwala na wykorzystanie lokalnych zasobów oraz tworzenie specyficznych lokalnych zasobów. Umiejętność wykorzystania i tworzenia tych zasobów to domena regionów uczących się.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna - młoda gałąź ekonomii. Rozwija się powszechnie od lat 70 - tych. Jest związana z glokalizacją. Przypisuje duże znaczenie instytucjom. Wg niej o rozwoju decydują nie tylko zasoby fizyczne regionu, ale głównie instytucje społeczne (formalne instytucje, stowarzyszenia, kultura) ponieważ kształtują typy zachowań charakterystycznych dla danej społeczności. Instytucje te tworzą ramy finansów gospodarczych. W ten sposób instytucje są ściśle związane z lokalną strukturą społeczną. Nadają one specyficzny charakter regionom.

NORTH - INSTYTUCJA:

„Ogół reguł zaakceptowanych przez wszystkich, którzy przyczyniają się do wytwarzania całej gamy wyrobów i usług służących do wytworzenia określonej produkcji”.

Takie rozumienie wysuwa 2 główne pojęcia:

• Sieć

• Regulacja (governane) - badania dotyczące rodzajów instytucjonalnych wytworzonych w danym systemie ( mieście, gminie, powiecie)

Pewne formy instytucjonalne przybliżające pojęcie regulacji danego terytorium:

• Regulacje pracy - warunki pracy akceptowalne: układy zbiorowe, struktura zatrudnienia, polityka zatrudnienia. Stosunki pracy to główny czynnik rozróżniający systemy gospodarcze. Decydują one o dynamice rozwoju lokalnego.

• Formy koordynacji między przedsiębiorstwami oraz między przedsiębiorstwami a centrami badawczymi. Odnoszą się głównie do pojęć konkurencji między sektorami gospodarczymi, oraz partnerstwa. Ten typ koordynacji pozwala rozróżnić rodzaje systemów produkcyjnych.

• Miejsce danego terytorium w ramach przestrzennego podziału pracy. Może to być region centralny lub peryferyjny, może konkurować lub współpracować w ramach terytorium (gospodarka archipelagu). Ze względu na ?społeczny podział pracy? - pewne regiony charakteryzują się czymś co jest indywidualnością w skali kraju lub świata. Świat można podzielić na północ (+ Australia) i południe (czyli kraje bogate poza Japonią). Kraje bogate też będą miały swoje centra i peryferia. Także w skali regionalnej będą istniały takie podziały. Istnieje też proces metropolizacji gospodarki - miasta decydują o losie kraju lub świata. Miasta są to zagospodarowane ośrodki decyzyjne.

• Profil społeczno - kulturowy regionu. Cechy socjal - kulturowe regionu również są bardzo istotne (np. tradycyjna produkcja we Włoszech, a Dolina Krzemowa).

Są 4 rodzaje regulacji terytorialnej (sposoby zarządzania danym terytorium):

1. PRYWATNA - dotyczy zachowań podmiotów prywatnych, które dominują na danym terytorium i które decydują oraz mają wpływ na większość zasad i norm np. w danej miejscowości dużo zakładów decyduje o formach regulacji i zachowań.

2. PRYWATNA ZBIOROWA - gdy główny aktor, który określa dynamikę grupuje podmioty prywatne decydujące o stanie gospodarki np. samorządy gosp.

3. PUBLICZNA - instytucje publiczne. Ich cele są różne niż instytucji prywatnych. Główny cel to tworzenie dóbr publicznych - jest to domena samorządów terytorialnych (władz publicznych). Forma ta wiąże się z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego. Bardzo rzadko występują czyste formy publiczne lub prywatne

4. MIESZANA - połączenie różnych form

Regulacje dotyczące form pozarynkowych podkreśla znaczenie infrastruktury instytucjonalnej. Brak tej infrastruktury nie pozwala na szybki rozwój i konkurencyjność.

TYPOLOGIA SYSTEMÓW PRODUKCYJNYCH:

W regionie istnieją relacje między poszczególnymi aktorami. Wg Portera autora koncepcji ŁAŃCUCHA WARTOŚCI relacje te są związane z czynnościami jakie firma musi wykonywać na danym terytorium. Jest on autorem dzieła „Porter o konkurencji”, w którym łączy ww. teorię z technikami konkurencyjnymi. Czynniki związane z wartością firmy to wg niego działania wewnątrz firmy. Zalicza je do:

• czynników podstawowych - fizyczne wytworzenie produktów

• czynników uzupełniających (wspomagających) - zapewniają wykorzystanie czynników podstawowych (jakość zasobów ludzkich, kombinacje technologiczne).

ŁAŃCUCH WARTOŚCI FIRMY jest systemem wzajemnych powiązań działalności. Powiązania są wtedy gdy sposób wykonania jednej czynności wpływa na koszty i sposób wykonania innych czynności. Powiązania wymagają pewnych koordynacji wewnątrz własnej organizacji.

Łańcuchy wartości mogą się wzajemnie przenikać (np. w obrębie kilku przedsiębiorstw lub całego środowiska).

SYSTEMY TERYTORIALNE (typologia):

Są 4 typy systemów: A, B, C, D.

• A, B - przedsiębiorstwa funkcjonują w sposób autonomiczny, nie są ze sobą powiązane. A -nie ma wymiany między zgrupowaniem przedsiębiorstw na danym terenie. Nie istnieje łańcuch wartości , nie ma systemu powiązań. Przedsiębiorstwa nie współpracują z nikim - osamotnienie. Jest to zwykłe skupienie przedsiębiorstw - bez specjalizacji. B - nie ma wymiany między przedsiębiorstwami, ale pojawiają się łańcuchy wartości. Kształtują się również pewne specjalizacje. Nie istnieje komplementarność miedzy przedsiębiorstwami w przypadku A i B. Nie ma logiki terytorialnej, która mobilizuje wszystkich aktorów do działania.




• C, D - istnieje logika terytorialna, przedsiębiorstwa zaczynają współpracować, mają ze sobą związki. Środowisko staje się podstawowym elementem systemu. Przedsiębiorstwa mogą zmieniać swoją logikę.




Globalizacja podkreśla ważność regionu i czyni go czołowym aktorem rozwoju gospodarczego. Umiejętność uczenia się przez region jest warunkiem przeżycia.

Cechy rozwoju lokalnego wg. R. Florida:

Podaje on cechy regionu „uczącego się”:

• Orientacja na kreowanie zasobów niematerialnych, opartych na wiedzy (kwalifikacje, wiedza, kompetencje.

• Podstawą konkurencji jest wiedza i czas.

• Stałe ulepszanie

• Produkcja oparta na wiedzy.

• Wiedza jako źródło wartości.

• Połączenie fazy innowacji i produkcji.

• Źródło innowacji to sieć firm i systemy dostawców.

• Wykwalifikowani pracownicy.

• Ciągłe podnoszenie walorów zasobów ludzkich.

• Ustawiczne kształcenie.

• Orientacja na potrzeby globalne.

• Elektroniczna wymiana danych.

• Relacje oparte na wzajemnych zależnościach.

• Organizacja w sieci.

• Regulacja elastyczna.

Termin alokacja (równowaga) współczesna ekonomia zastępuje pojęciem: „uczenie się zmian”.

Region uczący się - potrafi szybko dostosowywać się do zmian, zmiany jednego elementu wymuszają zmiany całego systemu.

Region wygrywający - ten, który potrafi dostosować się do zmian dzięki nauce. Aktorzy tego regionu reagują szybko i potrafią wykorzystać swoje kwalifikacje do wcielenia nowych zasad.

Wg R. Florida regiony uczące się to te, które zapewniają podmiotom gospodarczym elementy niezbędne do ich funkcjonowania oraz do przekształcania się. Te elementy to:

• Infrastruktura techniczna produkcji

• Sieć współzależnych dostawców i odbiorców

• Odpowiednia jakość zasobów ludzkich, które są w stanie tworzyć specyfikę regionu

• Odpowiednie regulacje dobrane do charakteru danego regionu w danym czasie (normy)

Wg. Florida region uczący się jest kluczowym elementem globalizacji. Sprzyja pojawianiu się nowych środowisk. Globalizacja pociąga za sobą tworzenie się nowych terytorialnych systemów produkcji, które konkurują ze sobą.

Uczenie się to proces złożony, przypada na bardzo długi okres czasu. Są 4 typy uczenia się:

• INTERAKTYWNY - poprzez współpracę, wymianę informacji. Ułatwia wprowadzenie innowacji. Poszczególni aktorzy rozumują, myślą dzięki czemu proces rozwoju ich dotyczy.

• ORGANIZACYJNY - są dwa rodzaje wiedzy:

• Skodyfikowana - łatwa do przekazu, możliwa do zapisania, sformalizowana.

• Milcząca - związana z umiejętnościami jednostki, trudna do sformalizowania, czasem niemożliwa, rozproszona, trudna do wymiany, wymaga bliskości, interakcji. Np. doświadczenie, intuicja w interesach.

Organizacja traktowana jest jako całość. Uczenie się zachodzi w skali całego terytorium na bazie coraz bardziej gęstych relacji poziomych między aktorami. Wiedza prywatna każdej jednostki powinna podlegać kolektywizacji - powinna stawać się wiedzą ogólną. Powinien być jakiś wspólny język (kody) - chodzi o to żeby wszyscy wszystko rozumieli. Prowadzi to do szybkiego uczenia się.

• INSTYTUCJONALNY - zdolność instytucji do przystosowania swoich struktur do zmieniających się warunków otoczenia. W instytucjach szybko następuje skostnienie, rutyna. Uczenie się instytucjonalne ma miejsce wtedy gdy pod wpływem otoczenia podmioty zmieniają swoje metody postępowania. Tak właśnie powinno być.

• UCZENIE SIĘ PRZEZ UCZENIE SIĘ - Kumulacja wiedzy - im więcej się uczymy tym nasza zdolność do przyswajania wiedzy jest większa. Nauka stymuluje wiedzę. Kumulowanie wiedzy jest podstawą do tworzenia specyficznego charakteru regionu.

REGION UCZĄCY SIĘ > TERYTORIUM UCZENIA SIĘ

Rozwój terytorialny to nie tylko uczenie się. Muszą być spełnione 3 czynniki:

• Uczenie się

• Ciągła innowacja

• Proces terytorializacji - prowadzi do tworzenia specyficzności, nieodwracalności - inwestorowi nie będzie się już opłacało opuścić tego terytorium.

Filary regionów uczących się:

1. Podstawowe idee:

1. Koncentracja opierająca się na rozwoju endogenicznym

2. Znaczenie powiązań aktywności aktorów w obrębie regionu

3. Integracja różnych polityk i strategii

4. Gwarancja trwałego rozwoju dzięki zdolności do uczenia się

1. Główne założenia:

1. Wzmocnienie konkurencyjności regionalnej na bazie rozwoju zdolności do uczenia się

2. Wzmocnienie roli MSP przez stabilne zakotwiczenie w regionie

3. Integracja sieci powiązań personalnych i przedsiębiorczych, co ułatwia tworzenie ram do rozwoju regionalnego.

1. Charakterystyka zmian - logika rozwoju:

1. Kształtowanie i kontynuowanie, ewolucja rozwoju

2. Wyższy i dalszy rozwój przez uczenie się (indywidualne i instytucjonalne)

3. Antycypacje - praktyczna dyskusja mająca na uwadze procesy przemian

1. Perspektywy sterowania i kształtowania systemów:

1. Kształtowanie poprzez własne organizacje z licznymi zdolnościami do smosterowania

2. Wspieranie zdolności do samorozwoju

3. Rozwój regionalnego otoczenia - rozbudowa zintensyfikowanej współpracy i sieci - likwidacja sztywnych sprzężeń.

4. Bottom - up (rozwój oparty na zasobach wewnętrznych) i top - down (tradycyjny rozwój regionalny)

5. Rola aktorów:

1. Moderator procesu

2. „ukształtowany” Networker

3. im większa ich różnorodność tym lepiej

1. Struktura przedsiębiorstwa i zasobów ludzkich:

1. Towarzyszący życiu proces uczenia się

2. Źródłem innowacji jest sieć przedsiębiorstw i dostawców

Główny cel regionu uczącego się to utrzymanie konkurencyjności. Główną rolę odgrywają więc zasoby wewnętrzne. Im większa różnorodność aktorów tym większa elastyczność w sieci. W tym systemie inna jest rola władz lokalnych. Samorządy nie są już „architektem”, który ustawia ale stają się uczestnikiem, który kształtuje zachowania aktorów i całego systemu. Muszą umieć zainicjować proces trwałej transformacji. Władza musi być też przedsiębiorcza, gdyż nie jest już administratorem, ale aktorem w grze. Ich postawa nie może być bierna. Bardzo ważne jest uruchomienie procesów, które pozwolą stworzyć specyficzne zasoby regionu.

ELEMENTY ODGRYWAJĄCE ROLĘ W TWORZENIU REGIONÓW „UCZĄCYCH SIĘ”

Cechy regionów uczących się:

• Rozwój mobilności wewnątrz regionu (zasobów - głównie ludzkich)

• Koncentracja na dostępnych zasobach (siłach wewnątzr regionu)

• Identyfikacja sieci. Sieci są płynne i tworzą się w zależności od sytuacji oraz interesów poszczególnych grup.

• Innowacyjność

• Wiedza

• Inicjowanie cykli wewnątrz regionu - tworzenie łańcuchów wartości

Są dwie logiki rozwoju:

1. BRANŻOWA (FUNKCJONALNA) - według niej działają przedsiębiorstwa. Takie przedsiębiorstwo jest przeważnie zorganizowane centralnie według kryterium zmniejszania kosztów produkcji. Terytorium jest dla niego tylko miejscem lokalizacji i jest bierne. Jest zróżnicowane tylko kosztem czynników wytwórczych. Logika ta funkcjonuje na polu A i B systemów terytorialnych. Jest to charakterystyczne dla wczesnych etapów rozwoju terytorium. A - to brak procesu terytorializacji i brak integracji między przedsiębiorstwami. Każde z nich działa w sposób niezależny. Nie ma relacji między nimi. Przedsiębiorstwa typu Fordowskiego. Ten typ rozwoju nie wspiera procesu zbiorowego uczenia się i rozwoju regionu. Nie przyczynia się również do tworzenia zasobów specyficznych. B - charakteryzuje się logiką funkcjonalną rozwoju, ale pojawiają się procesy integracji między przedsiębiorstwami, które zaczynają integrować wewnątrz swoje działania co prowadzi do tworzenia się łańcuchów wartości. Prowadzi to do internalizacji (uwewnętrznienia) czyli włączania w swoją strukturę przedsiębiorstw i działalności, które są do nich komplementarne. Nie jest to dobra forma rozwoju przedsiębiorstw gdyż takie firmy często zdobywają władzę nad terytorium, które zostaje podporządkowane interesom przedsiębiorstwa.

2. TERYTORIALNA - punkt centralny to system terytorium. Logika ta zmierza do procesu terytorializacji przedsiębiorstw (czyli do tworzenia ich systemu). Logika funkcjonalna przechodzi w terytorialną na polach C i D systemów terytorialnych. C - istnieją relacje przedsiębiorstw oraz łańcuch wartości. Jest terytorium i lokalne systemy produkcyjne, które składają się z większej liczby niezależnych wyspecjalizowanych przedsiębiorstw utrzymujących ze sobą relacje. Mechanizmy konkurencji i współdziałania między nimi gwarantują spójność tego środowiska. D - typowe środowisko, istnieje logika terytorialna oraz współpraca. Konfiguracja układów między firmami jest płynna.

Główne składowe rozwoju lokalnego i regionalnego:

1. Wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia - Przyrost PKB na mieszkańca, nowe zagospodarowanie przestrzenne i urządzenie gospodarcze, nowe atrakcyjne miejsca pracy, spadek bezrobocia.

2. Wzrost dobrobytu i jakości życia - wzrost dochodów lokalnych i regionalnych oraz polepszenie warunków pracy, zamieszkania, wypoczynku, zdrowotnych oraz bezpieczeństwa publicznego.

3. Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej - atrakcyjne oferty lokalizacyjne, wysokiej jakości kadry, potencjał badawczo - rozwojowy, nowoczesna telekomunikacja, aktywny marketing terytorialny w tym promocja gospodarcza, turystyczna, kulturalna.

4. Rozwój technologiczny i innowacje - firmy i produkty zaawansowane technologicznie, centra transferu technologii, rozwój jednostek badawczo - rozwojowych, sieci innowacyjne, lokalne i regionalne środowiska innowacyjne.

5. Restrukturyzacja działalności gospodarczej - restrukturyzacja firm i wzrost ich siły konkurencyjnej, rewitalizacja terenów poprzemysłowych, dywersyfikacja struktury gospodarczej, nowe rynki i powiązania gospodarki.

6. Rozwój usług i zasobów społecznych - wzrost dostępności do specjalistycznych usług medycznych, edukacyjnych, kulturalnych, sportowych, rekreacyjnych, nowe obiekty, urządzenia czy instytucje w sektorze usług społecznych, nowe formy świadczenia usług społecznych.

7. Wzrost ruchliwości zawodowej, społecznej i przestrzennej - zmiany struktury społeczno - zawodowej mieszkańców, nowe zawody i klasyfikacje, wzrastająca częstotliwość zmian miejsca pracy i zamieszkania, aktywność obywatelska, zaangażowanie w sprawy publiczne.

8. Rozwój infrastruktury instytucjonalnej - nowe instytucje administracji publicznej, instytucje wspierania rozwoju, otoczenie biznesu, konsolidacje kapitału ludzkiego i finansowego skupionego w lokalnej i regionalnej infrastrukturze instytucjonalnej, partnerstwo publiczno - prywatne.

9. Polepszanie jakości środowiska - przywracanie utraconych wartości przyrodniczych, eliminowanie zanieczyszczeń i zagrożeń środowiska, rozwój infrastruktury ochrony środowiska, rozwój systemów monitoringu ekologicznego, wzrost świadomości ekologicznej.

10. Wzbogacenie tożsamości i procesy integracyjne - nowe wyznaczniki tożsamości lokalnej i regionalnej, „powroty do źródeł”, kształtowanie się nowego wizerunku jednostek terytorialnych, symbole integrujące, procesy integracji do wewnątrz i na zewnątrz.

Schemat ten zawiera pewne pojęcia i odnosi je do pewnych bardziej ogólnych zagadnień.

CZAS I PRZESTRZEŃ:

Zjawiska te cały czas ewaluują.

Dotychczasowe dominujące czynniki lokalizacji:

• Tania siła robocza

• Dogodny dostęp do surowców

• Źródła taniej energii

• Tania i dobra organizacja transportu

• Infrastruktura (głównie techniczna)

Współczesne czynniki lokalizacji:

• Wysoka dostępność komunikacyjna obszaru

• Dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna

• Wysoka jakość środków życia mieszkańców

• Wysoko wykwalifikowana siła robocza

• Dogodne warunki finansowe (np. ulgi podatkowe)

• Stabilne procesy prawne i uproszczone procedury rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej.

• Stabilizacja polityczna

• Ograniczony wpływ związków zawodowych

• Wysoka chłonność rynku lokalnego

• Występowanie silnie rozwiniętej strefy B+R.

• Sieciowy charakter powiązań między podmiotami

ROZWÓJ GOSPODARCZY - proces zmian w gospodarce wywołany rozwojem sił wytwórczych i pociągający za sobą zmiany w stosunkach i sposobie produkcji. Jego procesy mają miejsce w ściśle określonej przestrzeni (przestrzeń ekonomiczna).

WZROST GOSPODARCZY - pojęcie węższe od rozwoju gospodarczego. Odnosi się do zmian w ilościach.




Zadania władz publicznych:

Poprzez:

• Wspieranie potencjału eksportowego

• Ochrona wrażliwych rynków i branż

• Tworzenie nowych / odpowiednich norm prawnych, instytucji ekonomiczno - finansowych, instrumentów polityki regionalnej

• Tworzenie instytucji stabilizujących rozwój konkurencyjności

• Inwestycje w infrastrukturę techniczną i społeczną

Konkurencyjność regionów rozpatruje się poprzez pryzmat:

• Władz zarządzających regionem

• Przedsiębiorstw występujących w regionie. One determinują konkurencyjność w regionie.

KONKURENCYJNOŚĆ REGIONU - zdolność przedsiębiorstw, przemysłu a także ponad narodowych ugrupowań zlokalizowanych w regionie, wystawionych na międzynarodową konkurencję, do osiągnięcia trwałego i relatywnie wysokiego poziomu dochodu i zatrudnienia.

Konkurencję dzieli się na: (egzamin - czynniki konkurencyjne )

• Pośrednią - mierzy się ja poprzez zdolności konkurencyjne firm zlokalizowanych w regionie. Jest budowana poprzez tworzenie otoczenia odpowiedniego do działania firm.

• Bezpośrednią - bezpośrednie konkurowanie władz publicznych o dostęp do różnego rodzaju korzyści.

SIŁA EKONOMICZNA REGIONU - jest ważnym elementem regionów i ich konkurencyjności. Definiuje się ją jako zespół tych czynników, które wpływają na atrakcyjność lokalizacji inwestycji w regionie. Składowe siły ekonomicznej regionu to:

• Zróżnicowanie struktur ekonomicznych regionu

• Dobre zagospodarowanie ogólne, w tym dobra dostępność komunikacyjna

• Istniejące zaplecze badawcze w postaci instytucji naukowych tworzących zaplecze do procesów innowacyjnych

• Istniejące ośrodki akademickie zapewniające odpowiedni klimat intelektualny

• Otoczenie około-biznesowe obejmujące instytucje bankowe, ubezpieczeniowe, konsultingowe itp.

• Dobre warunki środowiskowe w tym dobry stan środowiska naturalnego.

• Rezerwy terenów nadających się do lokalizacji inwestycji.

Mierniki konkurencyjności:

1. Innowacyjność i kapitał ludzki

2. Instytucje i kapitał społeczny

3. Infrastruktura podstawowa (ciężko)

4. Małe i średnie przedsiębiorstwa

5. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne - BIZ

Czynniki konkurencyjności: (są właściwe najbardziej dynamicznym regionom UE)

1. Nowoczesna struktura działalności gospodarczej - sektorów. Np. w regionach najbogatszych struktura zatrudnienia jest skoncentrowana w usługach rynkowych lub przemyśle przetwórczym.

2. Innowacyjność mierzona liczbą wniosków patentowych.

3. Dostępność regionu do rynków zbytu.

4. Kwalifikacje siły roboczej - kapitału ludzkiego (umiejętności, zdolności, wiedza).

KAPITAŁ SPOŁECZNY - powiązania sieciowe między aktorami sceny lokalnej (lokalnego rynku) lub regionalnej; tradycje kulturowe; normy zachowań społecznych; wspólne podstawy sprzyjające współpracy. Kapitał społeczny ułatwia odejście od struktur hierarchicznych i tworzenie struktur poziomych, które sprzyjają rozwojowi elastyczności.

KONKURENCYJNOŚĆ (C.D.):


Z konkurencyjnością wiąże się też restrukturyzacja. W Polsce też zachodzą procesy restrukturyzujące regiony.

MIĘDZYNARODOWA KONKURENCJA - pewna cecha i zdolność zapewniająca trwały rozwój. Jest możliwa gdy pewne regiony są zdolne do lepszego zaspokojenia potrzeb niż inne. Rozstrzygają o niej 2 elementy:

• Przewaga komparatywna regionów

• Pewna specyficzność regionów

W bazie ekonomicznej regionu tworzą się sektory międzynarodowe, które pozwalają regionowi być partnerem na arenie międzynarodowej. Każdy region, który chce być konkurencyjny musi rozwijać sektory związane z eksportem. Rozwój tego potencjału musi stawać się priorytetem strategii regionalnej.

Cechy wpływające na konkurencyjność:

• Atrakcyjność oferty usługowej regionu, która jest kierowana do obecnych i potencjalnych użytkowników regionu (mieszkańcy, goście regionu). Źródłem atrakcyjności jest jest infrastruktura techniczna, intelektualna, instytucjonalna. Rezultatem tej atrakcyjności jest konkurencyjność bazowa regionu.

• Wykaz silnych stron regionu, których źródło tkwi w systemie edukacyjnym, środowisku, zagospodarowaniu, istnieniu dużych rynków finansowych. Te atuty decydują o atrakcyjności i wpływają na konkurencyjność konkurencyjność biznesową (inwestycyjną) - czyli atrakcyjność regionu.

• Produktywność regionu - relacja między potencjałami, którymi dysponuje region i potencjałem społecznym (ludzkim). Decyduje o konkurencyjności bazy ekonomicznej.

• Siła eksportowa regionu. Jej źródłem jest specyficzność regionu. Te produkty tworzą specyficzny charakter regionu, a efekt to globalna konkurencyjność regionu.

Bardzo ważne jest tworzenie produktów regionalnych. U nas zostało to zaniedbane. W UE na przykład takim produktom przyznaje się licencję (nie można zmienić jego receptury, może wejść na rynek UE - spełniając odpowiednie normy - jako produkt licencjonowany).

Mówiąc o konkurencyjności regionu trzeba zlokalizować obecnych i przyszłych rywali. Można także uzyskać potencjalnych partnerów. Rywalizacja partnerów i rywali zależy od tego o co toczy się walka. Można rywalizować o: inwestorów, turystów zagranicznych, lokalizację sieci firmy i jej agend, o organizowanie imprez o dużej wadze (olimpiady, targi), dostęp do dużych obiektów infrastrukturalnych, dostęp do środków pomocniczych UE i innych organizacji międzynarodowych. Wszystko to zależy od wielu zabiegów:

• Region musi posiadać swoją strategię rozwoju, w tym także rozwoju konkurencyjnego (strategia ta jest płynna i zależy od ogólnej strategii i planów rozwojowych). Tendencje rozwojowe są różne w każdym regionie np. na nawet terenie Polski są bardzo duże zróżnicowania.

• Dynamika wzrostu liczby ludzi z wyższym wykształceniem powinna być jak najwyższa (pod względem wskaźnika liczby studentów na 1000 osób wypadamy bardzo blado na tle Europy).

• Dynamika wzrostu innowacyyjności powinna być wysoka. Mierzy się ją w liczbie patentów na 1000 mieszkańców. W Polsce najlepiej pod tym względem wypada woj. mazowieckie, najgorzej - lubelskie.

• Niskie powinno być zatrudnienie w przemyśle ponieważ stosuje się nowe technologie. Pas transmisyjny staje się bardziej nowoczesny i co za tym idzie zatrudnienie jest mniejsze. Duże natomiast powinny być nakłady na B+R w przemyśle.

• Udział eksportu w PKB - powinien być duży?

• Udział małych i średnich firm w eksporcie powinien być duży, bo mówi o innowacyjności przedsiębiorstw. W Polsce dość wysokie udziały ma woj. podlaskie.

• Duży udział firm z kapitałem zagranicznym. W Polsce inwestuje się w 5 miastach: Warszawa, Poznań, Wrocław, Kraków.

W Polsce najbardziej problemowe regiony jeśli chodzi o tworzenie przez nie PKB to woj. lubelskie i podkarpackie.

Różnica PKB od średniej krajowej Udział w tworzeniu PKB	Poniżej 75%	75 - 100%	100 - 125%	> 125%
0 - 5%	Lubelskie Podkarpackie podlaskie	Kujawsko - pomorskie Lubelskie Świętokrzyskie Warmińsko - mazurskie	Zachodnio - pomorskie
5 - 10%		Łódzkie Małopolskie	Dolnośląskie Pomorskie wielkopolskie
10 - 15%			Śląskie
> 15%				Mazowieckie

Każde województwo walczy o to aby mieściły się w nim ośrodki decyzyjne, siedziby centralne przedsiębiorstw, banków. Województwa o niskim potencjale konkurencyjności międzynarodowej:

• Łódzkie

• Kujawsko - pomorskie

Wynika to z małej ilości badań, niskiej innowacyjności przedsiębiorstw, słabego transferu technologii. Region problemowy to woj. warmińsko - mazurskie. Ma wskaźniki dynamiki powyżej regionu łódzkiego.

POLITYKA REGIONALNA POLSKI:

(Oficjalnie potwierdzona przez dokumenty rządowe):

• Interregionalna - polityka centralnych organów władzy publicznej wobec regionów, której celem jest cały kraj. Efektem ma być efekt krajowy. Główny cel to wyrównywanie szans rozwojowych, oraz zmniejszanie jego dysproporcji.

• Intraregionalna - prowadzą ją władze samorządów wojewódzkich. Polityka lokalna na poziomie województwa. Ma inne cele, każde woj. martwi się o siebie więc cele to podniesienie konkurencyjności i atrakcyjności swojego regionu. Główną cechą takiej polityki jest konkurencyjność, konkurencyjne działanie z tym, że aby podnieść konkurencyjność danego regionu, przedsiębiorstwa znajdujące się na jego terenie nie muszą ze sobą konkurować. Celem rozwoju regionalnego jest przyczynianie się do podniesienia poziomu życia mieszkańców. Wynika to z potrzeby rozwoju systemu społecznego.

Specjalne strefy ekonomiczne - powstawały tam gdzie poziom bezrobocia był niższy niż średnia krajowa. Były to działania jednorazowe, nie wchodzące w skład polityki regionalnej.

Do czasu nowego podziału administracyjnego nie było9 też podmiotu polityki regionalnej.

Integracja europejska przyczyniła się do wymuszenia pracy nad regionem. Widać to w sferze regionalnej gdyż mamy możliwość udziału w funduszach strukturalnych. strukturalnych nas przyjęcie podziału na regiony prowadzi do wytworzenia się jakiegoś porządku.

UE podzieliła tereny na jednostki NUTS (NTS - polska nazwa).

Jest 5 poziomów funduszy strukturalnych:

1. Kraj

2. wielkie regiony np. landy niemieckie

3. regiony

4. subregiony / powiaty

5. gminy

Najczęściej polskie regiony są na poziomie 3 więc pieniądze z unijnych funduszy strukturalnych idą w Polsce głównie do regionów.

Nasza polityka regionalna zaczęła się od roku 1999, kiedy to podział Polski na 16 regionów zmusił władze do stworzenia polityki regionalnej.

UE - zasady polityki regionalnej:

• ZASADA SUBSYDIARNOŚCI - mówi, że szczebel wyższy nie powi9nien robić tego co może robić szczebel niższy. Inaczej jest nazywana zasadą pomocniczości. Szczebel wyższy ma tylko pomagać w tych działaniach które wykraczają poza poziom kompetencji szczebla niższego. UE też stosuje tą zasadę. Fundusze strukturalne przechodzą przez agendy rządowe. Regiony muszą uzgadniać swoją politykę z polityką państwa.

• ZASADA KONCENTRACJI - UE nie finansuje wszystkiego tylko cele ściśle określone i związane z celami UE. W latach 1991 - 1996 tych celi było 6. Był to poprzedni okres planistyczny UE. Teraz mamy kolejną „pięciolatkę”: 2000 - 2006, która ma określone 3 cele:

• Pomoc regionom opóźnionym w rozwoju (PKB na mieszkańca < 75% PKB średniej unijnej)

• Pomoc regionom, które mają problemy rozwoju w zakresie przemysłu, rolnictwa, które są zmuszone do rekonwersji (restrukturyzacji głównie przemysłu np. wydobywczy, stref wiejskich, miast). Dotyczy to zmian mentalności w danej społeczności. Jest to także pomoc dla regionów o niskim poziomie zaludnienia.

• Cel funkcjonalny - dotyczy całości terytorium UE bez względu na poziom rozwoju. Dotyczy problemów pracy, przekwalifikowania, umożliwienia wejścia na rynek ludziom, którzy stracili pracę w przemyśle tradycyjnym. Dotyczy także problemów technologii. W okresie do 2006 UE chce dogonić USA pod względem rozwoju technologii.

• ZASADA DODAWALNOŚCI - UE tylko partycypuje realizację projektów inwestycyjnych. Fundusze strukturalne mogą być tylko dodawane do funduszy krajowych. Nie mogą ich zastępować. UE daje 75% z funduszy strukturalnych i 80% z funduszu spójności. 20lub 25% kosztów musimy pokryć my sami . Te poza unijne środki mogą być finansami publicznymi, pieniądze prywatne, kredyty (nie koniecznie z budżetu pastwa). Musi natomiast istnieć organizacja gromadząca kasę UE i rozdzielająca ją. Trzeba też mieć pieniądze aby je rozdzielić a później UE je zwraca.

• ZASADA PROGRAMOWANIA - UE nie inwestuje w pojedyncze projekty inwestycyjne, ale w programy które są osadzone w strategii rozwoju, które stanowią jej część.

Dla polityki regionalnej ważne jest tworzenie odpowiedniej jakości miejsc pracy. Region ma tworzyć warunki które dają przedsiębiorstwom możliwość osiągnięcia pozycji konkurencyjnej.

Technologia zmienia organizację i lokalizację produkcji. Odpowiednie cechy regionu muszą być zbieżne z potrzebami przedsiębiorców. Wygrywają regiony, które mają dużą zbieżność cech kryteriami lokalizacji.

Cechy regionów:

• Położenie w przestrzeni geodezyjnej (charakter przestrzeni, odległość od centrów gospodarczych, ośrodków przemysłowych)

• Położenie w przestrzeni fizycznej - rzutuje na cechy regionu (klimat, dostępność do tego regionu)

• Infrastruktura transportowa - mocny wyznacznik dostępności.

• Infrastruktura telekomunikacyjna - jest elementem globalnej sieci telekomunikacyjnej. Istotna jest tu szybkość.

• Niezawodność - istotny czynnik związany z typem organizacji przedsiębiorstw (minimalizację magazynowania)

Cechy instytucjonalne regionów:

Instytucje też są sposobem rozwiązywania konfliktów między aktorami.

Układ instytucjonalny - charakteryzuje region ze względu na strukturę gospodarki instytucjonalnej na danym obszarze. Im bardziej przeważa 4 sektor tym gospodarka jest bardziej produktywna. Produktywność natomiast stwarza warunki konkurencyjności. Produktywność Produktywność wielu działach jest różna. W sektorze 4 produktywność jest 10 razy większa niż w innych sektorach (3 razy większa niż w przemyśle). To wpływa na dochody i rozwój.

Nasza gospodarka ma problemy strukturalne bo przemieszczanie się ludzi i kapitału z sektora da sektora jest trudne.

Cechy instytucjonalne regionu:

• Stopień zaawansowania technologicznego nie tylko w przemyśle ale także w sferze usług publicznych.

• Kapitał ludzki - poziom wykształcenia, umiejętności, motywacja do pracy. Mówi o jakości pracowników. Ta cecha wiąże się z:

• Kapitał społeczny - społeczność posiada umiejętność współdziałania (skłonność do współ[pracy, umiejętność wspólnego rozwiązywania problemów). Są to cechy, zachowania, umiejętności do przechwycenia nowych pomysłów.

• Struktura instytucjonalna - tworzenie organizacji wspierających rozwój małych i średnich przedsiębiorstw.

Wszystkie te cechy są ze sobą powiązane.

INKUBATOR:

Regiony konkurują o pieniądze z budżetu. Muszą się w związku z tym cały czas rozwijać.

Miejsce magnesu - region powinien się stać magnesem, powinien mieć umiejętność przyciągania i zatrzymania np. dobrego przemysłu. Przedsiębiorstwo takie powinno się zaangażować w rozwój regionu, ale przede wszystkim musi na stałe osiąść na danym terytorium. Region musi więc umieć takie przedsiębiorstwo zatrzymać na swoim obszarze. Im bardziej rozwinięte zasoby specyficzne tym trudniej przedsiębiorstwom zrezygnować z danej lokalizacji.

W Polsce najgorzej rozwinięte jest woj. lubelskie pod względem PKB na mieszkańca. Wchodzimy więc do UE z najgorzej rozwiniętymi regionami. Najbiedniejsze są regiony wschodnie. Regiony zachodnie natomiast mają szansę na rozwój (graniczą z zachodem z to wymusza konkurencyjność). Podciągają się do tych lepszych regionów. Wschód natomiast po akcesji z unią będzie stanowił peryferia UE. Te nasze regiony są najbiedniej sze a graniczą z obszarami jeszcze wyższy poziomie zubożenia. Mają więc szansę na pogłębienie peryferyjności.

Sytuacja wschód - zachód jest naszym problemem. Inny problem to dysproporcje regionalne. Rozwijają się wielkie miasta a reszta kraju nie. Jest to skutek starego podziału miasto - wieś. Powinniśmy zmienić naturę miast. Usługi sektora 4, finanse, marketing, wysokie technologie (związane z miastami mają tendencję do koncentracji - są tam gdzie jest dużo klientów).

Globalizacja jest związana z czasem. Miasta współpracują ze sobą gdyż łączy je szybkość komunikacji. Tworzy się gospodarka archipelagu. Miasta są powiązane ze swoim zapleczem w promieniu do 35 km. W dalszych rejonach miasto nie oddziaływuje.

Warunki jakie musimy spełnić, najważniejsze wymogi UE:

• Rozwój infrastruktury transportowej - połączenie z centrami regionalnymi Europy.

• Poprawa kapitału ludzkiego - edukacja i szkolenie

• Rozwój metropolii i wzmocnienie powiązań dużych miast.

• Sieć transferu innowacji (ogólnopolskie i regionalne sieci) i technologii. Program organizacji transferów (inkubatory, doradcy, udostępnienie np.: uniwersyteckich laboratoriów.

NARODOWA STRATEGIA ROZWOJU REGIONALNEGO OPRACOWANA PRZEZ RZĄD:

Podstawy prawne rozwoju regionalnego daje ustawa o wspieraniu rozwoju regionalnego:

• Określa formy wspierania rozwoju

• Określa procedury prowadzenia tego rozwoju

• Mówi o traktowaniu rozwoju regionalnego jako rozwoju zrównoważonego

• Określa instytucje, które mają się zajmować rozwojem

• Określa tryb prowadzenia działań.

• Określa zasady zawierania i wykonywania kontraktów wojewódzkich - jest to nowy instrument polityki rozwoju regionalnego. Przy jego użyciu państwo realizuje politykę na szczeblu regionalnym (interregionalną - wyrównywanie szans rozwoju i intraregionalną - rozwój konkretnego obszaru realizowany przez władze samorządowe). Kontrakt umożliwia realizację władzy państwa tam gdzie dominująca jest władza samorządowa. Działa tu także zasada dodawalności czyli polityka musi być uzgadniana z samorządem.

Narodowa strategia rozwoju regionalnego nie jest dokumentem izolowanym. Obejmuje różne dziedziny. Jest ważną częścią polityki regionalnej. Jest również częścią dokumentu, który określa priorytety rozwoju. Musi być kompatybilna z innymi strategiami.

Trendy globalne:

Procesy globalizacji prowadzą do narastającej konkurencji, która ma przełożenie na rozwój regionalny. Regiony walczą między sobą o dobrych inwestorów (Polska, Słowacja - motoryzacja Hyundai). Przemysł motoryzacyjny jest klasycznym przykładem przedsiębiorstw globalnych i ich strategii.

Trend globalny - polaryzacja w przestrzeni europejskiej a także na świecie. Dotyczy zmian w organizacji produkcji. Wuiąże aię to pjęcie z pojęciem gospodarki archipelagów (wyspiarskiej).

Główne trendy:

• Przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy - wymaga to dobrej jakości ludzi (fachowców). Systemy szeroko otwarte - naczynia połączone. Gospodarka powinna się opierać na wiedzy i powinno być to widoczne w zmianach czynników lokalizacji. Gdy usługi dominują wówczas struktura jest dobra.

• Międzynarodowe uwarunkowania rozwoju lokalnego - wymusza to politykę otwartą, adoptowanie rozwiązań światowych.

• Procesy integracyjne np. z UE. Musimy dostosować się do standardów unijnych (ochrona środowiska, rolnictwo. Produkcja).

Element ważny dla naszego rozwoju to możliwość korzystania z funduszy strukturalnych. Działa na zasadzie dodawalności. Z funduszy strukturalnych jest 25 mld euro. 5 mld euro w ramach wspierania rolnictwa. Dotyczy to największych krajów UE.

Cele strategiczne NSRR:

1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej wzmocnieniu konkurencyjności regionów.

2. Restrukturyzacja i dywersyfikacja bazy ekonomicznej regionów.

3. Rozwój zasobów ludzkich.

4. Wsparcie obszarów wymagających aktywizacji, w wysokim stopniu zagrożonych marginalizacją.

5. Rozwój współpracy regionów.

Konsekwencje NSRR:

1. Ograniczenie władzy centralnej co powoduje, że państwo musi wchodzić w negocjacje z samorządami.

2. Zapobieganie marginalizacji obszarów.

3. Powstawanie i tworzenie nowych miejsc pracy w stosunku do rolnictwa i przemysłów tradycyjnych.

4. Rozwój sieci miejskich jako wyraz rozwoju danego państwa.

5. Rozwój współpracy regionów.

NSRR polityka interregionalna musi być spójna. Kiedyś strategie wojewódzkie były sprzeczne z założenia mi państwa. Teraz walczy się z tymi rozbieżnościami. Teraz problemy też są ściślej sprecyzowane co powoduje, że sytuacja jest bardziej przejrzysta.

Podział środków pieniężnych (kasa pójdzie na):

1. Wzmacnianie konkurencyjności regionów (nowoczesna technika, infrastruktura).

2. Dostępność czyli infrastrukturę transportową (kolej, transport powietrzny, drogi).

3. Restrukturyzacja bazy ekonomicznej regionu (woj. śląskie, okręg łódzki 15 % na ten cel).

4. Rozwój zasobów ludzkich - 12%. Trzeba umieć się poruszać po nowym rynku.

5. Wsparcie regionów wymagających aktywizacji i zagrożonych marginalizacją - 18 %.

6. Rozwój współpracy regionów - 5 % kasy z UE.

Podział ten dotyczy działań wewnątrz regionów, czyli całości środków przeznaczonych na działania wynikające z programów wojewódzkich. Może się on nieco różnić w poszczególnych województwach, województwach zależności od sytuacji społeczno - gospodarczej i realizacji strategii rozwoju województwa.

Sposób dokonywania podziału środków:

• 80 % - dzieli się pomiędzy wszystkie województwa proporcjonalnie do liczby ich ludności.

• 10 % - dzieli się proporcjonalnie do liczby mieszkańców województw w których poziom PKB na mieszkańca jest niższy od 80 % średniego poziomu PKB na mieszkańca kraju.

• 10 % - dzieli się proporcjonalnie do liczby mieszkańców w miastach w których jest wysoka stopa bezrobocia.

37

INNOWACJE TECHNOLOGICZNE A STRATEGIE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW

1850 - 1955 POLARYZACJA

1955 - 1980 PRZESTRZENNY PODZIAŁ PRACY

1975 / 80 - 2000 r. TECHNOPOLIZACJA

ETAPY WCZEŚNIEJSZE

KOSZT NA MIESZKAŃCA

LICZBA MIESZKAŃCÓW

X

PROGOWA TEORIA ROZWOJU - w momencie X koszt rozbudowy infrastruktury jest nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do możliwości mieszkańców. W następnej sytuacji progowej koszt również jest nieproporcjonalny, ale może umożliwić przyjęcie kolejnych mieszkańców.

KOSZT NA MIESZKAŃCA

LICZBA MIESZKAŃCÓW

Działalności ludzi rozwijają się wg potrzeb ludzi. Krzywa funkcji jest więc krzywą ciągłą. Oznacza to, że działalności mają rozwój ewolucyjny. Nie ma takich sytuacji żeby potrzeby z dnia na dzień się zmieniały na zupełnie inne. Ciągłe różnice między potrzebami, a istniejącą działalnością są motorem napędzającym rozwój miast.

Przyczyny zmiany potrzeb:

• Rozwój cywilizacyjny

• Rozwój techniczny

• Rozwój technologiczny

LONDYN HAMBURG

PARYŻ MONACHIUM

MEDIOLAN

PAŃSTWO - POLITYKA PRZEMYSŁOWA I TECHNOLOGICZNA

Regionalne agendy państwowe Polityka własna regionów

REGION

Ośrodki (B + R):

• Laboratoria badawcze

• Uniwersytety

• Instytuty technologiczne

• Licea, technika

• Centra technologii

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MSP)

PODAŻ

TECHNOLOGII

Organizowanie

struktury transferu lub transfer technologii (infrastruktura innowacyjności)

POTRZEBY W

ZAKRESIE

INNOWACJI

Struktura podaży

Formułowanie potrzeb sieci dyfuzji i technologii

ADMINISTRACJA PUBLICZNA W WSPIERANIU BADAŃ I INNOWACJI

SYNERGIA

SYSTEM FINANSOWY:

Finansowanie kapitału ryzyka.

SYSTEM KSZTAŁCENIA:

Absorbcja wiedzy.

MAŁE I ŚRENIE PRZEDSIĘBIORSTWA

POWSTAWANIE NOWYCH FIRM WSPÓŁPRACUJĄCYCH I KOOPERUJĄCYCH:

Rozprzestrzenianie się wiedzy i technologii.

DUŻE PRZEDSIĘBIORSTWA I GRUPY PRZEMYSŁOWE:

- Współpraca

- Kooperacja

- Przepływ informacji i

technologii.

INSTYTUCJE I ORGANIZACJE ZAWODOWE

Przepływ informacji.

PRZEDSIĘBIORSTWA USŁUGOWE:

- zróżnicowanie usług

dla przedsiębiorców.

- usługi

międzysektorowe




MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA W RAMACH SPM

MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA W RAMACH SPL

Rynek (gosp. fordowska)

Organizacje przemysłu

Regulacje makro - ekonomiczne

Rynek

Wzajemność

A:

B:

C:

D:

WŁADZE PUBLICZNE

STYMULOWANIE ROZWOJU GOSP. REGULOWANIE ROZWOJU GOSP.

PROCESY LIKWIDACYJNE

PROCESY KREACYJNE

Działalność bazowa (rdzeniowa)

Regiony o

kryzysogennej

strukturze

(problemowe,

regiony o

osłabionej

strukturze

wyjściowej

Regiony o

ekspansywnej

strukturze

NOWE TECHNOLOGIE

STRATEGIE PRZEDSIĘBIORSTW

WYBÓR LOKALIZACJI

TERYRORIUM

CZYNNIKI LOKALIZACJI

POLITYKA GOSPODAROWANIA W PRZESTRZENI

MASZYNA PAROWA

+

SILNIK SPALINOWY

+

ENERGIA ELEKTRYCZNA

+

TELEFON

UWOLNIENIE CZYNNIKÓW LOKALIZACJI

PRZEMIESZCZENIE DZIAŁALNOŚCI MOTORYCZNYCH DO CENTRÓW MIEJSKICH

- basen siły roboczej

- rynek

- korzyści skali

- korzyści aglomeracji

ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI TOWARZYSZĄCYCH (nowych)

- podwykonawcy

- dostawcy

- firmy usługowe

ROZWÓJ POTRZEB NA:

- usługi miejskie

- transport

- budownictwo

socjalne

POLITYKA ROZWOJU MIAST

METROPOLIE

PAŃSTWO

POTRZEBA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

PRZESTRZENNA POLARYZACJA

FORDYZM

Automatyzacja

Organizacja pracy

FUNKCJONALNY PODZIAŁ PRZEDSIĘBIORSTW

CENTRA BADAWCZE

CZYNNIKI RÓŻNICUJĄCE

Koszty siły roboczej

+

korzyści wynikające z zagospodarowania przestrzennego

DELOKALIZACJA WYSPECJALIZOWANYCH ZAKŁADÓW

MAŁE I ŚREDNIE MIASTA

=

TANIA, NIEWYKWALIFIKOWANA SIŁA ROBOCZA

Rolnicy, kobiety;

Zmiany demograficzne

WZMOCNIENIE FUNKCJI:

- zarządzania

- polityki

- finansów

W STOLICY

PRZESTRZENNY PODZIAŁ PRACY

TWORZENIE STREF DZIAŁALNOŚCI EKONOMICZNYCH W MIASTACH

PAŃSTWO

Polityka rozwoju miast

Zagospodarowanie przestrzenne

REWOLUCJA ELEKTRONICZNA

- robotyzacja

- zastosowanie

komputerów w

produkcji

ROZWÓJ SEKTORA USŁUG

WYKWALIFIKO -WANA SIŁA ROBOCZA

REINTEGRACJA DZIAŁALNOŚCI WOKÓŁ FIRMY „LIDERA”

Działalności usługowe

Badania

Usługi dla przedsiębiorstw

finanse, doradztwo

+

Usługi dla wykwalifikowanej kadry

+

Jakość życia

LOKALIZACJE POWIĄZANYCH ZE SOBĄ FIRM W WYBRANYCH CENTRACH (BIEGUNACH)

POLARYZACJA PRZESTRZENNA WSPÓŁPRACUJĄCYCH FIRM

STRATEGIE MIAST

- jakość życia

- interwencje w gospodarkę

MIĘDZYNARO -DOWA SPECJALIZACJA METROPOLII

- Areonautyka

- Elektronika

- Finanse

Miasta drugiej rangi

POWSTAWA -NIE ZWIĄZKÓW MIĘDZY:

- podwykonaw -

cami

- klientami

(dostawcami)

PARTNER -STWO

PAŃSTWO

- decentralizacja

pomocy firmom

- badania

- uniwersytety

SIEĆ

- transport

- telekomu -

nikacja

POLARYZACJA SIECI

- regionalna

- międzynarodowa

PRZEWIDYWALNOŚĆ ZMIAN I STOSOWANE INSTRUMENTY ZARZĄDZANIA (opracowanie Igor Ansoff)

Czas pozostający do pełnego do pełnego oddziaływania

2

1

3

4

5

6

7

T

1970

1940

1920

B

A

zaskoczenie

Stan wiedzy

Kontrola

Planowanie długookresowe

Planowanie strategiczne

Nowe systemy wykrywania słabych sygnałów

---